UCHWAŁA NR XXXIV/216/2013 RADY GMINY GORZKOWICE

z dnia 16 września 2013 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2013-2016

Na podstawie art.7 ust.1 punkt 9 , art.18 ust.2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym ( tekst jednolity: Dz. U. z 2013r. poz.594 i poz.645 ), art. 87 ust. 3,4 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U.z 2003 r Nr 162, poz. 1568 ze zm. z 2004r. nr 96 poz. 959, Nr 238 poz. 2390, z 2006r. Nr 50 poz. 362, Nr 126 poz. 875, z 2007r Nr 192 poz. 1394, z 2009r. Nr 31 poz. 206, Nr 97 poz. 804, z 2010r. Nr 75 poz. 474, Nr 130 poz. 871) po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim Rada Gminy Gorzkowicach uchwala § 1. Przyjąć Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2013-2016 stanowiący załącznik do uchwały § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego.

Przewodniczący Rady Gminy

mgr Jan Woźniak

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 1 Załącznik do Uchwały Nr XXXIV/216/2013 Rady Gminy Gorzkowice z dnia 16 września 2013 r.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami

1. Wprowadzenie. Zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz z wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju oraz przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowalne wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej zostało zdefiniowanych jednym pojęciem dziedzictwa kulturowego. Gwarancje ochrony dziedzictwa kulturowego zostały ujęte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. nr 162, poz. 1568, z późn. zm.) określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Gorzkowice opracowano dla określenia działań niezbędnych do sprawowania należytej opieki nad zabytkami na terenie gminy w najbliższym okresie. Jest to dokument zakładający kierunki działań oraz zadania z zakresu opieki nad zabytkami, co przyczyni się do poprawy stanu zachowania dziedzictwa kulturowego Gminy Gorzkowice. Świadomość kształtowania dziedzictwa kulturowego, jak również jego eksponowanie przyczyni się do umacniania tradycji regionalnych, upowszechniania kultury i podkreślenia atrakcyjności turystycznej gminy. Gmina Gorzkowice położona jest w południowej części powiatu piotrkowskiego w odległości ok. 28 km od Piotrkowa Trybunalskiego i 25 km od Radomska. Jej najbliższymi sąsiadami są: od północy gmina Rozprza, od zachodu gmina Kamieńsk i gmina Gomunice, od południa gmina Kodrąb, od strony południowo-wschodniej gmina Masłowice oraz od wschodu gmina Łęki Szlacheckie. Powierzchnia gminy wynosi 102,29 km2 co stanowi ponad 7 % powierzchni powiatu. Gminę ogółem zamieszkuje 8846 osób (2011 r.), gęstość zaludnienia wynosi niespełna 85,3 os/km2 (w 2007 r. średnio w powiecie 65 os/km2). W jej granicach wydzielono 21 sołectw, na które łącznie składają się 52 miejscowości. Funkcje centralne w gminie pełnią Gorzkowice, dawniej miasto a obecnie wieś, położone na zachodnim brzegu rzeki Prudki. W zachodniej części gminy biegnie dział wodny pierwszego rzędu dzielący jej terytorium pomiędzy dorzecza Wisły i Odry, ponadto gmina w całości położona jest na Głównym Zbiorniku Wód Podziemnych - z tych względów ochrona stosunków wodnych nabiera szczególnego znaczenia. Niewielkie cieki spływające z działu wodnego tworzą na jej obszarze gminy korytarz ekologiczny, nawiązujący w swym przebiegu do kształtu działu wodnego. Z uwagi na liczne walory kulturowe, a zwłaszcza dużą ilość zabytkowych parków dworskich i wiejskich, znaczne obszary gminy zostały włączone do strefy chronionego krajobrazu kulturowego. Na obszarze gminy wyznaczono trzy obszary objęte formami ochrony w ramach sieci Natura 2000 (Dyrektywa Siedliskowa), są to: - Łąka w Bęczkowicach (fragment na obszarze Gminy), (kod obszaru PLH100004), specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa). Status obszaru: obszar zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej. - Lasy Gorzkowickie, pow. 61,5ha w całości w granicach Gminy, (kod obszaru PLH10_05), specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa). Status obszaru: obszar proponowany przez Rząd RP. - Dąbrowy w Marianku (dawniej Świetliste Dąbrowy w Marianku), pow. 72,7ha w całości w granicach Gminy, (kod obszaru PLH10_12), specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa). Status obszaru: obszar proponowany przez Rząd RP. Ponadto dwa niewielkie fragmenty gminy zlokalizowane w północno – wschodniej jej części został włączony w granice Spalsko - Sulejowskego OChK oraz OChK Doliny Widawki, podlegającym ochronie prawnej według Ustawy o Ochronie Przyrody (Dz.U. Nr 92 Poz.880 z dnia 16 kwietnia 2004 r., które są elementami systemu obszarów chronionych województwa, zgodnie z ustaleniami Planu Województwa. 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Gorzkowice.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 1 1) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003r. nr 162, poz. 1568):Szczegółowe cele opracowania wymienione są w art. 87, ust. 2. cytowanej Ustawy - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych,wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; - podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; - określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Art. 4 Ustawy określa działania podejmowane przez organy administracji publicznej: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Art. 5 Ustawy wskazuje na czym polega opieka nad zabytkiem: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Art. 6 Ustawy wskazuje co podlega opiece i ochronie: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, cmentarzami, parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, materiałami bibliotecznymi, instrumentami muzycznymi, wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 2 Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Ustalenia gminnego program opieki nad zabytkami uwzględnienia się następnie w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2). Gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Program jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji programu wójt sporządza, co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia się radzie gminy. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 3. Aspekty prawne i programowe opracowania. Poza wymienioną Ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami istnieje szereg innych obowiązujących ustaw i aktów prawnych określających uregulowania dotyczące dziedzictwa kulturowego. Należy tu wymienić: - Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Z 1997, Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), która stanowi fundament systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce: „Rzeczpospolita Polska […] strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5), […] stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (art. 6. ust. 1) oraz że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa (art. 86)”. - Ustawę o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (tekst jednolity Dz.U. Nr 142 poz. 1591 z 2001 r. z późn. zm.) -zgodnie z art. 7 ust.1 -zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: (...) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. - Ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80 poz. 717 z późn. zm.), która precyzuje co powinno być uwzględniane podczas sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego, a mianowicie „wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”.W studium uwzględniać należy uwarunkowania wynikające z : […] „stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej” w myśl art.10 Ustawy. Ponadto studium oraz plany zagospodarowania przestrzennego winny określać […] „obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”. - Ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Z 2000 r. Nr 46 poz. 543 z późn. zm.), która precyzuje cele publiczne (art.6), wśród których znajduje się „opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami”, art. 13 ustawy: „sprzedaż, zamiana, darowizna lub oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a także wnoszenie tych nieruchomości jako wkładów niepieniężnych (aportów) do spółek, wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków”. - Ustawę z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99 poz. 1079, Nr 100 poz. 1085, Nr 110 poz. 1189 i Nr 145 poz. 1623 z późn. zm.), która określa art. 83 ust. 2 mówiący, iż zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków; dotyczy to również drzew owocowych (ust. 6 pkt. 2); art. 86 ust. 1 pkt. 3, który precyzuje, iż nie pobiera się opłat za usunięcie drzew, ale tylko wtedy, gdy „usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków”. Pojęcie „wartości historycznych”, „kulturowych” określa się w ustawie jako jeden z ważnych czynników przy tworzeniu parków krajobrazowych, zespołów przyrodniczo – krajobrazowych, ustanawianiu pomników przyrody i innych czynnościach.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 3 - Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz.627 i Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.), w której kilkakrotnie występują pojęcia związane z ochroną zabytków. Przywołane one są w następujących kontekstach: w art. 41 ust. 2 napisano, iż prognoza oddziaływania na środowisko, sporządzana przez organ administracji przy okazji opracowywania polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinach wymienionych w art. 40, powinna „określać, analizować i oceniać przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na środowisko, a w szczególności na: (…)lit. k: zabytki – z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy.” W przypadku odstąpienia przez organ administracji od przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko zamierzenia inwestycyjnego, ustawa nakłada obowiązek sprawdzenia, czy decyzja o odstąpieniu uwzględnia: (…) pkt. 3: „cechy obszaru objętego oddziaływaniem na środowisko, w szczególności: a) obszary o szczególnych właściwościach naturalnych lub posiadające znaczenie dla dziedzictwa kulturowego wrażliwe na oddziaływania, istniejące przekroczenia standardów jakości środowiska lub intensywne wykorzystywanie terenu, b) formy ochrony przyrody oraz obszary podlegające ochronie zgodnie z prawem międzynarodowym”. Ponadto art. 47 ustawy mówi, co winno być analizowane oraz oceniane w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, wymieniając w punkcie pierwszym bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na: (…) lit.c) „zabytki.” Z punktu widzenia ochrony zabytków ważne są art. 51 i 52 dotyczące przedsięwzięć wymagających sporządzenia „raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko”. Art. 52 ustawy, bezpośrednio wiążący się z art. 51, określa zawartość „raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko”: „opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami”; w pkt. 5 uzasadnienie wybranego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko, w szczególności na: (…) lit. d) zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub ewidencją zabytków. - Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr 106 poz. 1126, Nr 109 poz. 1157 i Nr 120 poz. 1268 z późn. zm.), traktuje zabytki w sposób szczególny, podkreślając w art. 5 ust. 1 pkt. 7, iż obiekt budowlany należy projektować i budować, zapewniając : „ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską”. W art. 29, 30, 31, 39 wymienione są rodzaje czynności w procesie budowlanym, również w kontekście obiektów wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, obiektów i obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 9, art. 29, art. 39 ust. 3, art. 67 ust. 3). - Ustawę z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5 poz. 24 z 5 późn. zm.); - Ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z późn.zm.); - Ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z późn. zm.). 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego. Warunkiem realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Gorzkowice jest jego spójność z dokumentami strategicznymi szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego oraz brak sprzeczności z lokalnym interesem ochrony dziedzictwa kulturowego. Ochrona zabytków w krajowych dokumentach startegicznych 1) Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015, która jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Dokument ten stanowi odniesienie dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego.Strategia określa Polskę jako kraj, który posiada bogate zasoby dziedzictwa kulturowego, będące jednym z głównych elementów wpływających na korzystny wizerunek kraju w Europie i w świecie oraz atutem w procesie definiowania miejsca i pozycji Polski w Unii Europejskiej. Osiągnięcia polskich twórców są ważnym czynnikiem promocji pozytywnego obrazu Polski w świecie, a walory naszych zabytków znacznie podnoszą atrakcyjność turystyczną kraju. Kultura polska jest także jednym z czynników rozwoju społeczno-gospodarczego, służącym budowie społeczeństwa innowacyjnego, kreatywnego i tolerancyjnego. Zasoby dziedzictwa kulturowego, bogactwo zasobów ludzkich, kulturowych i przyrodniczych, znajdujące się na terenach gmin w tym Gminy Gorzkowice mogą przyczynić się do kreowania korzystnego wizerunku kraju w Europie, jak również definiowania pozycji Polski w Unii Europejskiej. W cel osiągnięcia założeń Strategii określono cele priorytetowe:

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 4 - Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, poprzez m. in. inwestycje prośrodowiskowe takie jak m.in. ochrona zabytkowych zespołów zieleni; - Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej; - Warunkiem wzrostu gospodarczego i podniesienia poziomu życia mieszkańców jest budowa, rozbudowa, bądź modernizacja niezbędnej infrastruktury warunkującej prowadzenie konkurencyjnej działalności przez przedsiębiorców oraz osiągnięcie przez obywateli europejskiego poziomu cywilizacyjnego; - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości – poprzez m.in. wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw realizowane stabilnością zasad prowadzenia działalności gospodarczej i elastycznymi mechanizmami płacowymi, co w efekcie przyspieszy wzrost gospodarczy, stabilność pieniądza oraz wysokie tempo inwestycji. - Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa; Realizacja tego celu wymaga otwartej, przejrzystej i nastawionej na współpracę administracji państwowej, jak również uproszczenie procedur administracyjnych, wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych, organizacji samorządowych. Zwiększenie bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego będzie realizowane poprzez zapobieganie i zmniejszenie przestępczości, zagrożenia terrorystycznego, zapobiegania i łagodzenia skutków katastrof naturalnych, technologicznych; - Rozwój obszarów wiejskich – m.in. poprzez rozwój pozarolniczej aktywności gospodarczej, wspieranie i modernizację przetwórstwa rolno-spożywczego, wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych, poprawę infrastruktury technicznej i społecznej; - Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej Zakłada się wzrost konkurencyjności wszystkich regionów z dążeniem do wyrównywania szans rozwojowych województw. Na szczeblu krajowym zasadniczymi dokumentami strategicznymi w odniesieniu do ochrony dziedzictwa kulturowego są Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 zakłada „zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów”. Realizacja założeń zawartych we strategii ma wzmocnić infrastrukturę kulturalną i zwiększyć szanse na dostęp do kultury. Determinantą poprawy uczestnictwa w kulturze jest wyrównywanie dysproporcji rozwojowej pomiędzy województwami w Polsce oraz pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi. Realizacja tego celu współokreśli szanse na zmniejszenie dużych dysproporcji kulturowych, jakie istnieją obecnie pomiędzy regionami. Celem strategicznym zawartym w dokumencie jest zrównoważenie rozwoju kultury w regionach. Cel strategiczny ma zostać osiągnięty poprzez realizację celów cząstkowych: wzrost efektywności zarządzania sferą kultury, wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury, wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury, poprawa warunków działalności artystycznej, efektywna promocja twórczości, zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, przyjętej w dniu 14 czerwca 2005 r., rozszerzono cele strategii, wprowadzono system jej realizacji, monitorowania i ewaluacji. Proponuje się kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych, ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne, a także inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, budowa i rozbudowa sieci informatycznych w celu promocji potencjału kulturowego regionów, inwentaryzacja i digitalizacja zabytków dziedzictwa ruchomego i nieruchomego oraz ich promocja. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”-Warszawa 2004, jest dokumentem służącym wdrożeniu celów zawartych w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Celem strategicznym Programu jest kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz ochrona i upowszechnienie dziedzictwa kulturowego w tym przygotowanie skutecznego systemu prawno - finansowego wspierającego ochronę i opiekę nad zabytkami. W ramach realizacji celu strategicznego wyróżniono 2 priorytety:

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 5 - Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo - realizowane poprzez poprawę warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie dokumentacji i ochrony zabytków oraz stworzenie systemu zachęt dla jednostek zainteresowanych inwestowaniem w zabytki. - Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego – realizowana poprzez działania zmierzające do podnoszenia kwalifikacji kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz działania edukacyjne, popularyzacja dziedzictwa kulturowego a także ochrona przed nielegalnym wywozem zabytków za granicę. 2) Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu. - Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Łódzkim na lata 2013 – 2016.Wizją Programu zakłada region spójny wizerunkowo, wyróżniający się różnorodnością walorów dziedzictwa kulturowego i spuścizny dziejowej, stanowiących podstawę wielokulturowej tożsamości województwa łódzkiego. Jako misję Programu określono prowadzenie zintegrowanej polityki zarządzania dziedzictwem kulturowym, opartej na partnerskiej wielopodmiotowej współpracy, kształtowaniu świadomości społecznej i promocji różnorodności kulturowej. Skuteczną realizację Programu ma zapewnić cel strategiczny: „Zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego i spuścizny dziejowej”. Na cele operacyjne składają się działania polegające na stworzeniu mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwa kulturowego, cyfryzacja zasobów ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego, rewitalizacja układów przestrzennych miast i wsi, poprawa stanu obiektów i obszarów zabytkowych, poprawa stanu i dostępności zabytków ruchomych w muzeach i obiektach sakralnych, kreowanie różnorodności kulturowej, edukacja kulturowa mieszkańców. Gmina Gorzkowice, chcąc podążać za założeniami Programu Opieki nad Zabytkami w Województwie Łódzkim planuje podjęcie działań mających na celu podniesienie świadomości społeczności lokalnej w temacie spuścizny dziejowej, przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego i kulturowego, eksponowanie walorów kulturowych gminy w relacji z obszarami sąsiadującymi. - Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020 przyjęta przez Sejmik Województwa Łódzkiego w styczniu 2006 r. O pozycji zagadnień dziedzictwa kulturowego świadczy wykreowana w Strategii wizja regionu: dostępny i posiadający własną tożsamość kulturową i gospodarczą. Strategia uwzględnia kreowanie różnorodności kulturowej, umocnienie identyfikacji mieszkańców z kulturą regionu , promowanie folkloru i produktów regionalnych. Zwraca uwagę na konieczność wspólnych działań większych grup partnerskich mających szansę pozyskiwania funduszy w ramach realizacji zintegrowanych projektów rewaloryzacyjnych dużych obszarów zabytkowych. Gmina Gorzkowice wpisuje się w wizję Strategii poprzez popularyzowanie lokalnych, regionalnych tradycji. Tworzące się organizacje i stowarzyszenia na terenie gminy mają na celu propagowanie tradycji naszego regionu, a poprzez swoje działania zwracają uwagę na istotę dziedzictwa kulturowego i stymulują lokalne władze do podjęcia działań w kierunku opieki nad spuścizną dziejową terenu. - Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego zakłada, że jednym z elementów, na których oparto rozwój województwa, są jego walory przyrodnicze i kulturowo-turystyczne, tworzące system powiązań środowiskowych i kulturowych regionu. Ich ochrona, racjonalne wykorzystanie i podniesienie jakości wpłyną na kształtowanie wizerunku województwa jako regionu atrakcyjnego do życia. W zakresie powiązań środowiskowych szczególną rolę ma odgrywać spójny system obszarów chronionych województwa, oparty na istniejących i projektowanych formach ochrony przyrody oraz wpisujący się w krajowy system ekologiczny. Będzie on również uwzględniać system korytarzy ekologicznych oraz zapewniać ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazowej przestrzeni. Szczególnie istotne dla kształtowania i zachowania tożsamości regionalnej są zachowanie i ochrona materialnych oraz niematerialnych zasobów kulturowych województwa wraz z jego krajobrazem kulturowym. Na terenie Gminy Gorzkowice zachowała się bogata spuścizna dziejowa, której podstawę stanowi rys historyczny, bogactwo stanowisk archeologicznych, tradycje regionalne. - Strategia Rozwoju Powiatu Piotrkowskiego do 2015 roku. Dokument zakłada misję powiatu jako regionu przestrzegającego wymogów ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 6 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. Dokumentami odnoszącymi się do zagadnień dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym są: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Gorzkowice, Strategia Rozwoju Gminy Gorzkowice na lata 2008 – 2015, Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Gorzkowice na lata 2008 – 2015, Program Ochrony Środowiska Gminy Gorzkowice. 1) Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy). a) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Gminy Gorzkowice uchwalone 18 czerwca 2002 r. zawiera zapisy dotyczące walorów kulturowych regionu. Podstawowe kierunki rozwoju wynikające z uwarunkowań środowiska przyrodniczego to: - zachowanie systemu naturalnych powiązań przyrodniczych, niezbędnych do utrzymania ciągłości przestrzennej obszarów biologicznie cennych; - zachowanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenu; - zachowanie bioróżnorodności oraz utrzymanie zdolności ekosystemów do odtworzenia zasobów przyrodniczych; - przywrócenie równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym; - optymalne wykorzystanie atrybutów przestrzeni przyrodniczej dla rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym zwłaszcza produkcji rolniczej oraz turystyki i rekreacji; - utrzymanie ochrony obszarów i obiektów objętych ochroną prawną oraz objęcie ochroną dalszych obiektów i obszarów, cennych ze względu na ich rolę w kształtowaniu środowiska przyrodniczego. Zapisy w studium przekładają się na planowane działania zmierzające do ochrony dziedzictwa kulturowego. Zabiegi pielęgnacyjne zabytkowych parków mają na celu eksponowanie walorów parków a także przeciwdziałanie ich niszczeniu. Objęcie właściwą opieką i pielęgnacją parków zabytkowych będzie skutkować zainteresowaniem wycieczek szkolnych, turystycznych. Ponadto należy podkreślić występowanie na terenie gminy obszarów chronionych, które posłużą rozwojowi turystyki i rekreacji. Niewątpliwym walorem naszej gminy jest występowanie znacznej ilości obiektów zabytkowych, które niestety z powodu braku remontu lub bieżącej pielęgnacji ulegają niszczeniu, a nawet ruinie. b) Strategia Rozwoju Gminy Gorzkowice na lata 2008 – 2015 poddaje analizie środowisko przyrodnicze oraz kulturę i zabytki wskazując szanse na rozwój i popularyzację tych aspektów, jak i zagrożenia wynikające z występujących uwarunkowań. Wśród szans wylicza się: zaplanowane inwestycje proekologiczne, możliwość wykorzystania środków finansowych z Unii Europejskiej, natomiast zagrożenia wynikają z: słabych zabezpieczeń elementów środowiska przed ich degradacją, wolno kształtowanej świadomości ekologiczna społeczeństwa, brak możliwości efektywnego wykorzystania dużej liczby zabytków z powodu braku funduszy na ich odnowienie, adaptację i utrzymanie. c) Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Gorzkowice na lata 2008 – 2015 zakłada podjęcie przez Gminę Gorzkowice działań w kierunku budowy lub przebudowy infrastruktury turystycznej, obiektów turystycznych, rozwój sieci centrów i punktów informacji turystycznej, prowadzenie kampanii promocyjnych dotyczących popularyzacji atrakcji turystycznych. 2) Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy. Gminną Ewidencję Zabytków Gminy Gorzkowice prowadzi Wójta Gminy. Jest to zbiór kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. Gminna ewidencja zabytków stanowi element powiązanego systemu informacji o zabytkach. Karty adresowe zabytków zawierają m.in. rodzaj zabytku, jego nazwę, lokalizację, zdjęcia. Inwentaryzacja zabytków z terenu Gminy Gorzkowice pozwoliła na określenie stanu zabytków oraz konieczność ich renowacji lub pielęgnacji w celu uniknięcia całkowitej dewastacji a co za tym idzie zaprzepaszczenia spuścizny dziejowej.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 7 a) Zarys historii obszaru gminy.Najdawniejsze ślady osadnictwa z terenu gminy Gorzkowice pochodzą sprzed 3000 lat. We wsi Szczukocice 3 km od Gorzkowic natrafiono na groby i ślady domostw kultury pomorskiej. Nazwa Gorzkowice pochodzi od imienia właściciela miejscowości Gorzka. Ta forma imienia stanowiła skróconą formę imienia Gorzysław. Aż do XVI wieku nazwa nie była jednolita i przybierała różną pisownię Gorzkowice, Gor(s)cowice, Gorzkovicze, Gorkovice. Najwcześniejszy dokument wspominający Gorzkowice sięga późnego średniowiecza. Z roku 1335 pochodzi przywilej arcybiskupa Janisława nadający tutejszemu kościołowi parafialnemu dziesięciny wsi Cieszanowic, Krosna, Gorzkowic i Żuchowic. W zapisce sądowej piotrkowskiej z roku 1398 pojawia się Żegota z Gorzkowic a w roku 1399 wspomniano jego kmiecia Wacława. W 1398 i 1401 roku dobra Gorzkowice miał jego dziedzic Ignacy z Gorzkowic, a od 1412 r. Mikołaj z Gorzkowic. Później w roku 1414 w zapisce sądowej radomszczańskiej wymieniono Jana Grada z Gorzkowic herbu Amadej. Na podstawie opłat świętopietrza obliczył on, że za panowania króla Kazimierza Wielkiego (XIV w.) liczba mieszkańców wynosiła 720 osób. W drugiej połowie XV wieku dobra Gorzkowice przechodziły kolejno w posiadanie Mikołaja z Kurozwęk herbu Poraj, czyli Róża, starosty z Szydłowca, od 1482 r. kasztelana z Rozprzy. Do rozbiorów Polski wieś kościelna Gorzkowice leżała w ziemi sieradzkiej a określano ją jako wieś kościelno-targowa. Dnia 2 czerwca 1494 r., król Jan Olbracht aktem dla Mikołaja z Kurozwęk (zwanego "Lubelczykiem" także "Wrzodem") herbu Poraj, kasztelana sieradzkiego, wieś jego Gorzkowice zmienił na miasto na prawie magdeburskim i nadał 3 roczne jarmarki: na Wniebowstąpienie Pańskie, na 5 Niedzielę Wielkiego Postu i na św. Katarzynę oraz targ tygodniowy w soboty. Miasto istniało około 30 lat, a Mikołaj z Kurozwęk umarł w 1506 r. Jego brat Krzesław, który był biskupem kujawskim z siedzibą w Wolborzu, wystawił dwór murowany w Gorzkowicach w końcu XVI wieku. Otrzymane prawa miejskie Gorzkowice utraciły z nieznanej przyczyny z całą pewnością po roku 1524. Po śmierci Mikołaja 1507 r. miasto Gorzkowice przypada Adamowi synowi Mikołaja z Kurozwęk. Z kolei przy okazji sporządzania opisu uposażenia parafii, powstałego w latach 1511 - l523 podano Gorzkowice - określane już jako wieś szlachecka pozostają w ręku Anny, córki nieżyjącego już Adama z Kurozwęk starosty z Brzeźnicy. Z 1511 r. wykaz wsi należących do parafii wymienione są: Gorzkowice, Gorzkowiczki, Sobaków. Sobakówek, Szczukocice, Bujnice, Bujniczki, Krzemieniewice, Żuchowice, Kotków, Wola Kotkowska, Plucice, Rdułowice; wykaz z roku 1518 dodaje do nich wieś Niemierza. Z lat 1511 - 1523 pochodzi opis uposażenia kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Katarzyny, którego proboszczem był wówczas Jan Klukowski. Składały się na nie: działka z plebanią, trzy pola, gdzie ulokowane były karczmy z należącymi do nich grodami, sadzawka, morga ziemi wymierzona z gruntów wsi Nieradów, morga ziemi koło młyna Pabysz. W tym czasie w spisach poborowych wykazano tu w 1511 r. 3 łany ziemi uprawnej, zaś w 1518 r. 3 łany, poza tym znajdowała się tutaj karczma i młyn. W roku 1546 jako dawca m. in. dóbr Gorzkowice wymieniony został Jakub Myszkowski, herbu Jastrzębiec, trzymający je po swym ojcu Marcinie Myszkowskim, któremu za sumę 5200 florenów zastawili je wspomniana wyżej Anna z Kurozwęk i jej mąż Hieronim Łaski (herbu Korab, syn Jarosława), wojewoda sieradzki. Jednocześnie w dokumencie tym Jakub Myszkowski przekazał m.in. tę majętność dworzaninowi królewskiemu Piotrowi Kotkowskiemu z Kotkowa. W latach 1522 i 1553 przy okazji poboru jako właściciela Gorzkowic wymieniono Jakuba Myszkowskiego. Podano również w roku 1552 było tu 12 domów. Następnie w roku 1557, Albrecht Łaski (syn Hieronima), wojewoda sieradzki, dziedzic m. in. Gorzkowic, zeznał, ze przekazał je swej siostrze Jadwidze z Łasku i Rytwian. Następnie Gorzkowice przechodzą w ręce Koniecpolskiego herbu Pobóg. Na początku XVII w własność Mikołaja Koniecpolskiego, sędziego ziemskiego sieradzkiego, po którego bezpotomnej śmierci przechodzą w roku 1623 na, jego bratanka Samuela. W tym to właśnie okresie -początek XVII wieku, nad rzeką Prutką w południowej części Gorzkowic sztucznie usypanym wzniesieniu zwanym "Kopiec" przy drodze do Plucic powstała fortyfikacja. Do uformowania obiektu wykorzystano skraj naturalni garbu terenowego otoczonego zakolem doliny Pruty; Kopiec ten ma kształt prostokąta wydłużonego po osi północ-południe o wymiarach u podstawy 125 x 95 m wysokości 8 metrów. Odcięty od terenu od wschodu i południa fosą. W północnej części kopca istnieją fundamenty budynku dwutraktowi o wymiarach 27 x 12,5 m. Miał on charakter bardziej rezydencjonalny niż militarny. Z obie tym związany jest przekaz piśmienny: według jego miał to być zameczek należący do Walewskich, herbu Kolumna, który w trakcie "Potopu" wysadziła wdowa po jednym z broniąc się przed zamążpójściem za szwedzkiego stronnika, Wacława Sadowskiego. W 1704 r. "zameczek opuszczony przez właścicieli" miał stać się miejscem schronienia dla stronników Augusta został "do szczętu zniszczony" przez generała Rosenstierna., zaś resztę budowli rozebrano i użyto do budowy stajni i innych budynków folwarcznych. Wreszcie Franciszek Zaremba "chciał odbudować zamek i w tym celu przygotował potrzebne matur lecz nagła śmierć nie dozwoliła mu dokonać zamiaru". Następnie Gorzkowice przechodzą w ręce Walewskich , herbu Kolumna, może w efekcie sprzedaży w 1725 r. przez zakonnice Apofonię i Annę, córki Jana Przedbora Koniecpolskiego, spadku po ojcu, braciach Stanisławie, Janie i Aleksandrze oraz dziadzie

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 8 Samuelu. Nabywcą był Władysław Walewski, który w 1726 roku odstąpił nabyte prawa innym Walewskim W pierwszej połowie XVIII Gorzkowice należą do Stanisława, syna Aleksandra Walewskiego. W roku 1732 o sumy zapisane na dzierżawie Gorzkowice procesują się Jan Mniewski i Andrzej Stobiecki. W drugiej połowie XVIII w. Gorzkowice były w posiadaniu rodziny Zarembów , herbu Jastrzębiec. Jej przedstawiciel Franciszek Zaremba. ufundował tu w latach 1771-1773 nowy drewniany kościół parafialny. Kościół ten wybudowano z drzewa modrzewiowego w formie krzyw z dwiema kaplicami: od wschodu murowana a od zachodu drewniana. Stał on na miejscu obecnego. Kaplica murowana będąc starszą od nowo wybudowanego kościoła (1771), została wzniesiona około 1521r. Podstawą geometryczną kościoła była forma krzyża. Ponadto w kościele w murowanej kaplicy, był wmurowany marmurowy nagrobek Jana Kaliny zmarłego w 1635 roku i nagrobek Jana Piusa Chrzanowskiego zmarłego w 1795 roku. Kościół znajdował się na terenie cmentarza grzebalnego, który dopiero w 1807 roku został otoczony ogrodzeniem drewnianym długość - 37 łokci, szerokość 10,75 łokci. Na podstawie wizytacji dziekańskiej z dnia 2.V.1813 r. stan posiadania kościoła w stosunku do 8. II. 1813 r. uległ znacznemu zubożeniu. Powodem tego było przekazanie części srebra dla władz powstańczych w czasie trwania powstania listopadowego. Podczas odgruzowywania pogorzeliska drewnianego kościółka, odsłonięto podziemia, w których znaleziono zwłoki umarłych dziedziców Gorzkowic i Rozprzy, przedstawicieli rodzimy Zarembów. Zwłoki były bardzo dobrze zachowane, szczególnie zwłoki Józefa Zaremby zmarłego ok. 1695 roku. Mieszkańcy Gorzkowic pochowali zwłoki w krypcie nowego kościoła. Po śmierci Franciszka Zaremby wieś przeszła w ręce jego syna Stanisława. Ci właśnie Zarembowie wywodzili się prawdopodobnie z Kalinowy pod Sieradzem. Urodzony w 1754 r. Stanisław Zaremba - syn Franciszka, miał w 1824 swój dwór w Szczukocicach. Jako 70 - letni wdowiec pragnie poślubić swoją siostrę cioteczną. Do wybuchu pierwszej wojny światowej w Gorzkowicach kwaterowały wojska austriackie, niemieckie i rosyjskie. W czasie I wojny Światowej zabudowania gospodarcze Gorzkowic uległy dewastacji. Stacjonując wojska austriackie ograbiły nowy kościół z trzech dzwonów. W roku 1809 parafia Gorzkowice liczyła 1801 mieszkańców a w 1822 roku 2130 osób. W roku 1857 liczba mieszkańców wynosiła 1993 z czego w samych Gorzkowicach 478 osób. W 1835 r Gorzkowice miały 25 domów i 150 ludzi, a w 1880 r. 53 domy i 437 mieszkańców. Należały wtedy do sukcesorów rodu Orłowskich, a dzierżawił je K. Tymieniecki. W 1835 roku istniała w Gorzkowicach trzyoddziałowa szkoła a w 1893 istniały w gminie trzy szkoły: w Gorzkowicach, Krzemieniewicach i Czernie. W 1840 r. zaczęto budować kolej żelazną z Warszawy do Sosnowca, a po jej zakończeniu, dnia 13 grudnia 1846 r. przejechał pierwszy pociąg z Piotrkowa do Częstochowy. W czasie Powstania Styczniowego, w 1863 r., dn. 25 października do Gorzkowic przyszło wojsko rosyjskie, celem obrony kolei przed zniszczeniem jej przez powstańców. Wojsko to stacjonowało w Gorzkowicach przez rok. W 1895 r. spalił się kościół od iskry z parowozu. Budowa obecnego kościoła staraniem Ignacego Kasprzykawskiego rozpoczęła się w 1896 roku według projektu Konstantego Wojciechowskiego. Neogotycka trzynawowa świątynia o dwóch wieżach z bogatym malowaniem naściennym, witrażami i wystrojem wnętrz jest jedną z najpiękniejszych świątyń w regionie. W okresie zaboru ruskiego, w 1911 roku powstała tu kasa pożyczkowo-oszczędnościowa Stefczyka, początek ruchu spółdzielczego na terenie Gorzkowic. W tym okresie powstał szereg instytucji i organizacji społecznych. Inicjatorem tych przedsięwzięć był wspomniany ks. Ignacy Kasprzykowski ówczesny proboszcz. W 1912 r. powstała Straż Ogniowa. W tym też roku wprowadzano targi tygodniowe w osadzie. W 1919 roku powstał sklep spożywczy spółdzielni "Jedność". W 1923 roku powstała spółka rolniczo handlowa "Hejnał" a w 1926 r. spółdzielnia mleczarska. Powstały dwa kółka rolnicze i koła gospodyń wiejskich. Działalność tych kół to kursy agrotechniczne, agrorolnicze, dysponowanie wspólnym sprzętem rolniczym, kursy szycia i gotowania dla gospodyń wiejskich. Przy plebani skupia się życie kulturalne wsi: koła młodzieży męskiej i żeńskiej, amatorski teatr daje okazjonalne przedstawienia. W 1927 r. w Gorzkowicach była siedmioklasowa szkoła oraz osiem oddziałów jednoklasowych na terenie gminy z 14 nauczycielami. Domy Madalińskich, Walickich, Turoboyskich, Próchnickich były ostoją uchodźców w czasie II wojny światowej a ich właściciele czynnie wspierali działalność podziemia. Po wojnie majątki ziemiaństwa uwłaszczono gruntu rozparcelowano. Na uwagę zasługują dwa ocalałe dwory: Próchnickich w Żuchowicach i dwór w Cieszanowicach z 1313 r. Jednym z nielicznych zabytków gminy Gorzkowice jest kapliczka p.w. św. Trójcy w Czernie k/Niechcic zwana "Jasną Górką". Dawniej zbierały się tu liczne kompanie z całej okolicy na uroczystość Św. Trójcy. W XVII wieku wzniósł ją właściciel pobliskiego Czerna, pochodzący ze Szwajcarii Szwarcenberg, potem Czarny herbu Nowina. Zwłoki fundatora i jego małżonki spoczywają dotąd w podziemiach kaplicy. Historia Gorzkowic to też bytność społeczności żydowskiej w okresie międzywojennym. W rynku Gorzkowickim do 2008 r. stała synagoga żydowska, którą po wojnie przebudowano przystosowując jako magazyn zbożowy. Na gorzkowickim rynku stoją dwa obeliski: jeden z nich ku czci poległym w walkach o wyzwolenie ufundowany przez koło „ZBOWiD”. Drugi obelisk poświęcony poległym AK-owcom. W okresie wojny na terenie gminy Gorzkowice działała trzecia

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 9 Kompania batalionu „Żubr” pod dowództwem „Giermka” - Stanisława Wiewióry i jego zastępcy „Sokoła” - Józefa Olejniczaka. Kompania ta liczyła 183 żołnierzy. Po wojnie najprężniej działającym przedsiębiorstwem była Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" zatrudniająca ponad 200 osób, Bank Spółdzielczy, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, Spółdzielnia Kółek Rolniczych. W 1970 r. powstało tu Przedsiębiorstwo Produkcji Betonów „Gofabet”. W 1960 r. Gorzkowice miały już 1749 mieszkańców. W 2011 r. gmina liczyła 8846 mieszkańców. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku działalność samorządowa gminy „nadrobiła” niedostatek infrastruktury gminnej, jaka istniała od okresu wyzwolenia: wybudowano i zmodernizowano wiele dróg, skanalizowano Gorzkowice, zbudowano linię telefoniczną, wybudowano oczyszczalnię ścieków i ujęcie wody, powstała nowa szkoła, sieć gazyfikacyjna, wodociągowa. W 1998 roku oddano do użytku ponad 200 ha zbiornik wodny „Cieszanowice”. Okoliczne lasy i łąki są wymarzonym terenem rekreacyjnym. Warte do zobaczenia wrzosowiska na południe od lasu Krzemieniowskiego czy rozległe w tej okolicy uroczyska. Niewątpliwym atutem terenu Gminy Gorzkowice są liczne zabytki będące świadectwem kart historii. Korzystny dojazd drogami czy koleją PKP sprzyja odwiedzeniu Gorzkowic. b) Krajobraz kulturowy. Tereny Gminy Gorzkowice mają bogatą historię, której pozostałościami są: układy przestrzenne miejscowości, rozmieszczenie dróg, budynki i ich architektura, a także tradycje kulturowe mieszkańców. Układy przestrzenne (Czerno, Gorzkowice, Szczukocice) świadczą o rozwoju wsi ich charakterze i pozycji. Z historią Gorzkowic wiążą się zabytki sztuki sakralnej, do których należą kościoły: PW Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gorzkowicach, PW Św. Trójcy w Czernie. Ważnymi zabytkami sztuki sakralnej są licznie krzyże i kapliczki przydrożne występujące w poszczególnych sołectwach (Żuchowice, Szczepanowice, Plucice, Krzemieniewice, Krzemieniewice Kolonia, Gościnna, Gorzkowice) oraz XIX-wieczny cmentarz w Gorzkowicach. Cennym obiektem zabytkowym na terenie gminy jest odnowiony dwór w Cieszanowicach, znajdujący się w prywatnym posiadaniu. Dwór i zespoły dworskie w Bujnicach oraz Żuchowicach wymagają kapitalnego remontu. Dwór w Sobakówku nie zachował się. Teren Gminy Gorzkowice obfituje w liczne prehistoryczne świadectwa kultury materialnej, wyodrębnione w ramach badań archeologicznych, których wykaz stanowi 231 kart. Na szczególną uwagę zasługuje XVII- wieczna fortalicja, z którą wiążą się liczne legendy. Oto jedna z nich: W zamku pod Gorzkowicami, za nieszczęśliwego panowania Jana Kazimierza, mieszkała piękna wdowa po jednym z Walewskich, herbu Pierzchała czy Kolumna - skarbniku, czyli też cześniku ziemi radomskiej. Wśród licznych jej wielbicieli i kandydatów do ręki, był pułkownik Wacław Sadowski, podobno "pierwsza miłość" młodej wdowy, ale niestety, zdrajca, który ze Szwedami poszedł pod Częstochowę. Był to człowiek gwałtowny i ludziom, za swoje postępki, niemiły. Pewnego dnia, dostawszy się na czele zbrojnych do zamku Walewskich, pułkownik stanął przed piękną wdową oświadczając, że jeszcze tej nocy będzie ona jego żoną. W razie oporu - zamek zostanie zburzony, a piękna pani siłą uprowadzona. Na to dziedziczka gorzkowickiego zamku orzec miała: - Jeśli koniecznie chcesz mojej śmierci, dziś o północy będę gotowa. Tę wersję wydarzeń podał w 1851 roku Adam Amilkar Kosiński w wydanym w Wilnie dziele - "Miasta wsie i zamki polskie" (tom II). - Uradowany Sadowski - pisze A. A. Kosiński - nie pojmując prawdziwego znaczenia odpowiedzi wdowy, zostawiwszy na straży kilkunastu żołnierzy, sam "pobiegł" do Piotrkowa, by zaprosić na swój ślub Generałów i Oficerów Szwedzkich tam kwaterujących, chętnie przyjęto wezwanie i winszując szczęścia Pułkownikowi (pisownia dosłowna - przyp. mój), w świetnym orszaku udano się z nim do Gorzkowic. Przez ten czas młoda wdowa, według zeznań służących, przebywała zamknięta w swojej komnacie, modląc się i płacząc, co się działo w jej sercu, Bóg sam jeden wie... Piękna kobieta pogardzała pułkownikiem - zdrajcą. A przecież kochała go wcześniej - łączyły ich wspomnienia. Razem się bawili jako dzieci. Czy nie kochała go i teraz? W ciągu jednego dnia jej wierni słudzy nadziwić się nie mogli jej odmiany. Jak się okazało, udało się jej wydostać z zamkniętej komnaty. Widać ktoś z wiernych sług dopomógł. Pobiegła do zamkowej baszty, w której był arsenał pełen beczek prochu... Sadowski tymczasem ze szwedzkimi oficerami jechał do Gorzkowic, wioząc zarazem z sobą księdza, który miął pobłogosławić jego ślubny obrzęd... Jechał pełen wiary w swoją szczęśliwą gwiazdę, kiedy na parę stai drogi od zamku napotkał go stary służący... Sługa wręczył pułkownikowi - zdrajcy bilet, zawierający następującą treść: - Jeśli lękasz się Boga i własnego sumienia, jeśli nie chcesz mej zguby, czas jeszcze, powróć do Piotrkowa i nigdy nie chciej widzieć się ze mną. - Wracaj do swojej pani! - miął wykrzyknąć hardy pułkownik. - Przecież sama obiecała, że o północy będzie moją żoną. Tak też być musi... Wierny sługa w porę dotarł do zamku. Przybył tu przed orszakiem zdrajcy Sadowskiego. Wtedy piękna dziedziczka kazała całej służbie opuścić zamek. Kiedy pułkownik w otoczeniu Szwedów wjechał na most zamkowy i w oknie baszty dostrzegł wybrankę swego serca nisko się jej pokłonił, potężny grzmot powalił

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 10 na ziemię nieproszonych gości. Piękna wdowa, która chciała zdrajcy, zginęła w gruzach strzaskanej baszty zamkowej.Zły stan parków zabytkowych dyktuje konieczność wprowadzenia właściwych form ochrony. Parki w Gościnnej, Szczepanowicach, Kotkowie, Żuchowicach, Sobakowie, Sobakówku, Bujnicach wymagają pielęgnacji. Jedynie w Szczukocicach i Cieszanowicach parki zostały odnowione i uprzątnięte. Ochrona i opieka nad zabytkami w Gminie Gorzkowice nabiera znaczenia z uwagi na rosnącą świadomość zachowania tradycji, tożsamości i dziedzictwa kulturowego gminy. c) Zabytki nieruchome. Tab. 1 Wykaz zabytków ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Gorzkowice

LP Miejscowośc Ulica Nazwa Określenie Data Uwagi 1 Gorzkowice Cmentarna Cmentarz rzymsko-katolicki 2 poł. XIX w. 2 Bujnice - Budynek gosp. - Pocz. XX w. - Kościół parafialny rzymsko- PW Najświętszego Serca Pana 3 Gorzkowice Rynek 1896-1914 - katolicki Jezusa 4 Bujnice - Zespól dworski - 2 poł. XIX w. - 5 Bujnice - Chlewnia - Pocz. XX w. - 6 Bujnice - Park Dworski Pocz. XIX w. - 7 Bujnice - Dwór - XIX w. - 8 Bujnice - Stodoła - XX w. - 9 Bujnice - Spichlerz - 2 poł. XIX w. - 10 Cieszanowice - Dwór - XIX w. - 11 Szczukocice - Park - Kon. XIX w. - 12 Cieszanowice - Park Dworski Pocz. XIX w. - 13 Czerno - Kaplica rzymsko-katolicka PW Św. Trójcy XVII w. - 14 Czerno - Układ przestrzenny Wieś sznurowa 1335 r. - Kościół parafialny rzymsko- PW Najświętszego Serca Pana 15 Gorzkowice Rynek 1896-1914 - katolicki Jezusa 16 Gorzkowice Przedborska Fortalicja - XVII w. - 17 Gorzkowice - Układ przestrzenny Miejski układ przestrzenny 1335 r. - 18 Gorzkowice Rynek 1 Dawny dom parafialny - Kon. XIX w. - 19 Gorzkowice Rynek 2a Plebania - 1902 r. - 20 Gorzkowice Rynek 2a Zespół kościelny - 1896-1925 r. - Częstochowska Kon. XIX w./pierwsza 21 Gorzkowice Dom - - 51 poł.XX w. Kon. XIX w./pierwsza 22 Gorzkowice Kościelna 1 Dom - - poł.XX w. Kon. XIX w./pierwsza 23 Gorzkowice Kościelna 6 Dom - - poł.XX w. Kon. XIX w./pierwsza 24 Gorzkowice Kościelna 13 Dom - - poł.XX w. 25 Gorzkowice Leonów Park - XIX w. - Nie 26 Gorzkowiczki - Park - XIX w. istn. 27 Gorzkowiczki - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - 28 Gorzkowiczki - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - Nie 29 Gościnna - Budynek dworski - XVIII-XX w. istn. 30 Gościnna - Kapliczka rzymsko-katolicka - XIX w. - 31 Gościnna - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - 32 Gościnna - Park - Pierwsza poł.XIX w. - 33 Kotków - Park - XIX w. - Kol. 34 - Młyn Wodny 1937 r. - Krzemieniewice

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 11 Kol. 35 - Kapliczka rzymsko-katolicka - 1934 r. - Krzemieniewice Kol. 36 - Kapliczka rzymsko-katolicka - 1934 r. - Krzemieniewice 37 Plucice - Układ przestrzenny Ulicówka 1386 r. - 38 Plucice - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - 39 Plucice - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - 40 Sobaków - Park Dworski XIX w. - 41 Sobakówek - Zespól dworski - XIX w. - 42 Sobakówek - Dwór - XIX w. - 43 Sobakówek - Park Dworski Druga poł. XIXw. - 44 Szczepanowice - Park Dworski Pocz. XIXw. - 45 Szczepanowice - Kapliczka rzymsko-katolicka - 1935 r. - 46 Szczepanowice - Kapliczka rzymsko-katolicka - Pocz. XX w. - 47 Szczukocice - Układ przestrzenny Układ nierozpoznawalny 1386 r. - 48 Wilkoszewice - Park - XIX w. - 49 Żuchowice - Park Dworski Pocz. XIX w. - 50 Żuchowice - Kapliczka rzymsko-katolicka - XIX w. - 51 Żuchowice - Kapliczka rzymsko-katolicka - XIX w. - 52 Żuchowice - Zespół dworska - XIX-XX w. - 53 Żuchowice - Spichlerz - Pocz. XX w. - 54 Żuchowice - Dwór - 1863 r. - Zabytki występujące na terenie Gminy Gorzkowice świadczą o głębokich korzeniach i przeszłości gminy. Wśród nich na uwagę zasługują m.in. - Kościół parafialny rzymsko-katolicki w Gorzkowicach PW Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościół został wpisany do rejestru zabytków decyzją Nr A/81 z 27.07.2009 r. Budowa kościoła zaczęła się w 1896 r. wg projektu Konstantego Wojciechowskiego. Kościół powstał na miejscu starego – zniszczonego pożarem w centrum Gorzkowic przy skrzyżowaniu ulic Rynek i Kościelnej. Świątynia zbudowana w stylu neogotyckim, fasada szeroka z dwiema wieżami. Kościół trzynawowy, murowany z cegły czerwonej. Sam kościół, jak i jego otoczenie zadbane i utrzymywane w należytym stanie.Wokół kościoła zlokalizowane są budynki, które wchodzą w skład zespołu zabudowy kościelnej, wpisanej do ewidencji zabytków. Na szczególną uwagę zasługuje plebania pochodząca z 1902 r., która wymaga natychmiastowej restauracji. W lepszym stanie technicznym są budynki gospodarcze i dawnej organistówki, w których obecnie prowadzi się działalność gospodarczą i handlową. Jednakże one również wymagają remontu i odnowienia elewacji frontowych. Rys 1 - Kościół PW Najświętszego Serca Pana Jezusa

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 12 Rys 2 - Kościół PW Najświętszego Serca Pana Jezusa

- Cmentarz rzymsko-katolicki w Gorzkowicach. Pierwszy cmentarz grzebalny znajdował się wokół kościoła w Gorzkowicach. Od połowy XIX wieku zaczęto chować zmarłych na cmentarzu oddalonym od kościoła o około 500 m przy obecnej ul. Cmentarnej. Cmentarz zajmuje powierzchnię około 3,5 ha. Liczy ponad 2500 grobów. Charakteryzuje się różnorodnością form grobowców. Na szczególną uwagę zasługują te najstarsze pochodzące z końca XIX wieku i początku XX wieku tj. grobowiec rodziny Żakowskich, pomnik rodziny Kulejewskich. Układ cmentarza jest raczej nieregularny co wynika z różnorodności, wielkości, gabarytów powstających grobów. Drzewa porastające cmentarz zostały w większości zniszczone w wyniku trąby powietrznej, która miała miejsce 15 sierpnia 2008 r. Ogrodzenie cmentarza -murowany z cegły mur - powstało w 1905 roku. W 2012 r. rozpoczęto budowę kaplicy cmentarnej. Rys 3 - Cmentarz rzymsko -katolicki w Gorzkowicach

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 13 Rys 4 - Cmentarz rzymsko -katolicki w Gorzkowicach

- Kaplica rzymsko-katolicka PW Św. Trójcy w Czernie. Kaplica rzymsko-katolicka PW Św. Trójcy w Czernie została wybudowana w XVII w. w stylu późnobarokowym. Na prostokątnym rzucie nawa zamknięta łukiem prezbiterium od zachodu. Ściany murowane, otynkowane. Dach dwuspadowy, nad zakrystią namiotowy, kryty blachą. Rys 5 Kaplica PW Św. Trójcy w Czernie

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 14 Rys 6 Kaplica PW Św. Trójcy w Czernie

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 15 - Zespół dworski z parkiem w Bujnicach. W skład zabudowy dworskiej wchodzą dwór i zabudowa gospodarcza wraz z parkiem. Dwór powstał około 1911 r. Został wybudowany przez ówczesnego właściciela majątku Czesława Turoboyskiego. Budynek dworu murowany, częściowo podpiwniczony. Nie zamieszkały, zdewastowany, wymagający kapitalnego remontu. Budynek stodoły pochodzi z początku XX wieku, murowany z cegły, parterowy, kryty blachą. Chlewnia, podobnie jak budynek gospodarczy, pochodzi z początku XX wieku użytkowana rolniczo jako chlewnia. Spichlerz powstał w drugiej połowie XIX wieku, murowany z cegły, dwukondygnacyjny, dach dwuspadowy kryty papą. Rys 7 - Dwór w Bujnicach

Rys 8 - Budynki chlewni w Bujnicach

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 16 - Plebania. Budynek dawnej plebani został zbudowany w 1902 r. Znajduje się około 35 m od kościoła. Budynek murowany otynkowany, kryty papą. W chwili obecnej nieużytkowany. Wymaga gruntownego remontu. Rys. 9 - Budynek dawnej plebani

- Zespół kościelny Budynki wchodzące w skład zespołu kościelnego powstawały na przestrzeni lat 1896-1925. Jako pierwszy powstał budynek kościoła. Następnie były budowane kolejne budynki: dom parafialny (1896 r.), dwa budynki gospodarcze, plebania (1902 r.), organistówka (1910 r.). Zabudowa miała służyć prowadzeniu gospodarstwa i obsłudze służby kościelnej. Obecnie zabudowania gospodarcza jest nieużytkowana, a w dawnym domu parafialnym zlokalizowane są sklepy. Rys 10 - Zespół zabudowy kościelnej

Rys 11- Zespół zabudowy kościelnej

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 17 - Fortalicja w Gorzkowicach. Fortalicja pochodzi z XVII wieku. Wpisana na listę wojewódzkiego rejestru zabytków decyzją Nr 687 z dnia 16.09.1967 r. Zlokalizowana przy ul. Przedborskiej w Gorzkowicach. W chwili obecnej po dawnej budowli zostały jedynie pozostałości fundamentów. Kopiec, na którym znajdował się zamek został zagospodarowany w 2010 r. Rys 12 - Kopiec w Gorzkowicach

Rys 13 - Kopiec w Gorzkowicach

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 18 d) Zabytki ruchome. W kościele parafialnym PW Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gorzkowicach znajdują się następujące zabytki ruchome wpisane na listę zabytków decyzją KL.V-660/62/73 z dnia 25.10.1973 r.:

Lp Opis 1 Ołtarz główny neogotycki z 1898r. (marmur kielecki) 2 Ołtarz boczny neogotycki z 1898r. (marmur, drewno, rzeźby, polichromia) 3 Ołtarz boczny neogotycki z 1898r. (marmur, drewno, rzeźby, polichromia) 4 Obraz „ecce homo”, barokowy z 1798r. (olej, deska) 5 Krucyfiks barokowy z końca XVIII. (drewno, polichromia) 6 Rama obrazu Matki Boskiej z dzieciątkiem, rokokowa z IIpoł. Xviii. – w kruchcie 7 Ambona neogotycka z końca XIX (drewno, snycerka, rzeźby) 8 Mównica z figurą, neogotycka z końca XIX. (drewno, polichromia) 9 Witraż okien nawy bocznej, neogotycki z końca XIX w. 10 Witraż okien nawy bocznej, neogotycki z końca XIX w. 11 Krzyż ołtarzowy neogotycki z końca XIX w(mosiądz) 12 Dwa relikwiarze neogotyckie z końca XIX w(mosiądz) 13 e) Zabytki archeologiczne. Zabytki archeologiczne na terenie Gminy Gorzkowice zostały opisane i zaktualizowane w oparciu o „Archeologiczne Zdjęcie Polski”. Wykaz stanowisk składa się z 231 kart odpowiadającym poszczególnym stanowiskom. Wśród stanowisk archeologicznych znajduje się XVII- wieczna fortalicja: nr obszaru AZP 78-53, nr stanowiska na obszarze AZP 1, nr stanowiska w miejscowości 1.

Nr Nr Lp. Lokalizacja obszaru stanowiska Kultura Funkcja Chronologia 1 Porosło 77-52 20 Przeworska Osada Osada pśr owr 2 Porosło 77-52 21 Przeworska Osada owr 3 Porosło 77-52 22 Łużycka Osada eb 4 Porosło 77-52 23 Trzciniecka, Łużycka Osada II eb 5 Cieszanowice 77-53 7 Łużycka Pomorska Cmentarzysko, Cmentarzysko ha-la wla 6 Szczepanowice 77-53 8 Przeworska Osada owr 7 Bukowina 77-53 18 Osada now 8 Cieszanowice 77-53 19 Osada now 9 Gościnna 77-53 21 Pradziejowa Łużycka Ślad osady Ślad osady ek I-III eb 10 Gościnna 77-53 22 Łużycka Cmentarzysko III eb

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 19 11 Gościnna 77-53 23 Pradziejowa Pradziejowa Osada Ślad osady I eb me 12 Gościnna 77-53 24 Osada now 13 Gościnna 77-53 25 Osada now 14 Gościnna 77-53 26 Osada III wśr 15 Sobakówek 77-53 34 Osada now 16 Sobakówek 77-53 35 Przeworska Osada la 17 Sobakówek 77-53 36 Przeworska Osada la 18 Sobakówek 77-53 37 Osada now 19 Sobakówek 77-53 38 Osada now 20 Sobakówek 77-53 39 Osada pśr-now 21 Sobakówek 77-53 40 Ślad osady III wśr 22 Szczepanowice 77-53 50 Pomorska Osada wla 23 Szczepanowice 77-53 51 Osada osada III wśr now 24 Szczepanowice 77-53 52 Pradziejowa Ślad osady 25 Szczepanowice 77-53 53 Pradziejowa Ślad osady 26 Szczepanowice 77-53 54 Przeworska Osada la-owr 27 Szczepanowice 77-53 55 Pradziejowa Ślad osady Osada eb III wśr 28 Wilkoszewice 77-53 56 Osada now 29 Wilkoszewice 77-53 57 Osada now 30 Wilkoszewice 77-53 58 Osada pśr-now 31 Wilkoszewice 77-53 59 Osada now 32 Wilkoszewice 77-53 60 Osada now 33 Wilkoszewice 77-53 61 Osada pśr-now 34 Wilkoszewice 77-53 62 Przeworska Osada Osada la III wśr 35 Wilkoszewice 77-53 63 Osada Osada pśr now 36 Cieszanowice 77-54 29 Łużycka Osada ha 37 Cieszanowice 77-54 30 Ślad osady ek, eb 38 Grabostów 78-52 32 Pradziejowa Osada eb 39 Grabostów 78-52 33 Przeworska Ślad osady pla-owr 40 Grabostów 78-52 34 Osada now 41 Gorzkowice 78-53 1 Fortalicja now Cieszanowice 42 Kolonia 78-53 2 Pradziejowa Osada Ślad osady III wśr ek Cieszanowice 43 Kolonia 78-53 3 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Ślad osady Ek wśr now Cieszanowice 44 Kolonia 78-53 4 Ślad osady wśr Cieszanowice 45 Kolonia 78-53 5 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady pśr ek Cieszanowice 46 Kolonia 78-53 6 Pradziejowa Ślad osady ek Cieszanowice 47 Kolonia 78-53 7 Pradziejowa Osada Ślad osady Osada pśr ek wśr Cieszanowice 48 Kolonia 78-53 8 Ślad osady Ślad osady pśr now 49 Szczepanowice 78-53 9 Pradziejowa Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Ślad osady ek pśr 50 Szczepanowice 78-53 10 Pradziejowa Ślad osady Osada ek pśr 51 Szczepanowice 78-53 11 Łużycka Osada Cmentarzysko pśr ha/la 52 Szczepanowice 78-53 12 Przeworska Osada Ślad osady pśr owr 53 Szczepanowice 78-53 13 Przeworska Ślad osady Ślad osady pśr owr 54 Szczepanowice 78-53 14 Pradziejowa Osada Ślad osady pśr ek 55 Szczepanowice 78-53 15 Pradziejowa Przeworska Ślad osady Ślad osady Osada ek owr pśr 56 Szczepanowice 78-53 16 Osada pśr

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 20 57 Szczepanowice 78-53 17 Przeworska Ślad osady Ślad osady owr pśr 58 Szczepanowice 78-53 18 Osada pśr 59 Szczepanowice 78-53 19 Ślad osady Ślad osady now pśr 60 Szczepanowice 78-53 2 Pradziejowa Ślad osady 61 Szczepanowice 78-53 20 Pradziejowa Łużycka Ślad osady Osada Osada ek ha/la pśr 62 Szczepanowice 78-53 21 Łużycka Ślad osady Ślad osady ha now 63 Szczepanowice 78-53 22 Pradziejowa Przeworska Ślad osady Osada ek owr 64 Szczepanowice 78-53 23 Przeworska Ślad osady Osada owr pśr 65 Bujnice 78-53 24 Osada III wśr 66 Szczepanowice 78-53 25 Osada wśr 67 Szczepanowice 78-53 26 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ne wśr 68 Bujnice 78-53 28 Ślad osady pśr 69 Bujnice 78-53 29 Łużycka Osada ha/ la 70 Bujnice 78-53 30 Ślad osady III wśr 71 Bujnice 78-53 31 Osada wśr Szczepanowice 72 Kolonia 78-53 32 Osada pśr Szczepanowice 73 Kolonia 78-53 33 Łużycka Osada Ślad osady ha/ la pśr Szczepanowice 74 Kolonia 78-53 34 Pradziejowa Łużycka Ślad osady Osada Ślad osady ek ha/la wśr Szczepanowice 75 Kolonia 78-53 35 Pradziejowa Ślad osady Osada Ślad osady ek wśr pśr Szczepanowice 76 Kolonia 78-53 36 Osada wśr Szczepanowice 77 Kolonia 78-53 37 Przeworska Osada Osada owr pśr 78 Bujnice Kolonia 78-53 38 Łużycka Osada eb 79 Gorzkowice 78-53 39 Pradziejowa Przeworska Osada Ślad osady ek owr 80 Gorzkowice 78-53 40 Ślad osady Osada now pśr 81 Gorzkowice 78-53 41 Osada pśr 82 Plucice 78-53 42 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Ślad osady ek wśr pśr 83 Plucice 78-53 43 Osada pśr 84 Ryszardów 78-53 44 Ślad osady wśr 85 Ryszardów 78-53 45 Pradziejowa Ślad osady ek 86 Gorzkowice 78-53 46 Łużycka Ślad osady ha 87 Gorzkowice 78-53 47 Pradziejowa Ślad osady ek 88 Gorzkowice 78-53 48 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Osada ek pśr now Krzemieniewice 89 Kolonia 78-53 49 Pradziejowa Pradziejowa Osada Ślad osady me Krzemieniewice 90 Kolonia 78-53 50 Pradziejowa Ślad osady ek 91 Kopanina 78-53 51 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady pśr ek 92 Kopanina 78-53 52 Pradziejowa Ślad osady ek 93 Gorzkowice 78-53 53 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek wśr 94 Gorzkowice 78-53 54 Osada now 95 Gorzędów Kolonia 78-53 55 Pradziejowa Osada Ślad osady pśr ek 96 Gorzędów Kolonia 78-53 56 Pradziejowa Ślad osady ek 97 Gorzędów Kolonia 78-53 57 Osada pśr 98 Gorzędów Kolonia 78-53 58 Osada pśr 99 Szczukocice 78-53 59 Osada Ślad osady pśr 100 Szczukocice 78-53 60 Pradziejowa Ślad osady Osada ek pśr 101 Szczukocice 78-53 61 Osada wśr/ pśr

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 21 102 Ryszardów 78-53 62 Pradziejowa 0sada Ślad osady pśr ek 103 Ryszardów 78-53 63 Pradziejowa Ślad osady Osada Osada me wśr pśr 104 Ryszardów 78-53 64 Osada wśr-pśr 105 Ryszardów 78-53 65 Ślad osady pśr 106 Ryszardów 78-53 66 Osada pśr 107 Plucice 78-53 67 Przeworska Ślad osady Ślad osady owr pśr Łużycka Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Ślad osady 108 Plucice 78-53 68 Pradziejowa Ślad osady eb pśr ek 109 Plucice 78-53 69 Osada now 110 Plucice 78-53 70 Ślad osady pśr 111 Szczukocice 78-53 71 Pomorska Osada ha/la 112 Szczukocice 78-53 72 Łużycka Cmentarzysko ha/la 113 Szczukocice 78-53 73 Łużycka Osada ha/la 114 Szczukocice 78-53 74 Ślad osady wśr 115 Szczukocice 78-53 75 Łużycka Ślad osady Ślad osady ha now 116 Szczukocice 78-53 76 Pradziejowa Ślad osady ek 117 Gorzędów Kolonia 78-53 77 Pradziejowa Osada, Ślad osady Osada now ek pśr 118 Bujniczki Kolonia 78-53 80 Pradziejowa Ślad osady ek 119 Bujniczki Kolonia 78-53 81 Pradziejowa Ślad osady ek 120 Bujniczki Kolonia 78-53 82 Pradziejowa Ślad osady ne 121 Bujniczki Kolonia 78-53 83 Pradziejowa Ślad osady ek 122 Bujniczki Kolonia 78-53 84 Ślad osady I eb 123 Bujniczki Kolonia 78-53 85 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek psr 124 Bujniczki Kolonia 78-53 86 Pradziejowa Ślad osady ek 125 Plucice 78-53 87 Przeworska Ślad osady Osada owr pśr 126 Plucice 78-53 88 Osada pśr 127 Plucice 78-53 89 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 128 Plucice Kolonia 78-53 90 Pradziejowa Ślad osady me 129 Plucice Kolonia 78-53 91 Przeworska Osada owr 130 Białek 78-53 92 Łużycka Ślad osady ha/la 131 Białek 78-53 93 Łużycka Osada ha/la 132 Białek 78-53 94 Pradziejowa Ślad osady Osada ek wśr 133 Białek 78-53 95 Osada wśr 134 Plucice Kolonia 78-53 96 Łużycka Osada ha/la 135 Kopanina 78-53 97 Pradziejowa Ślad osady ek 136 Kopanina 78-53 98 Przeworska Ślad osady owr 137 Kopanina 78-53 99 Pradziejowa Ślad osady ek 138 Kopanina 100 Pradziejowa Łużycka Ślad osady Osada ek ha/la 139 Bujniczki Kolonia 78-53 101 Osada now 140 Kopanina 78-53 102 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 141 Leonów 78-53 103 Pradziejowa Ślad osady ek 142 Gorzkowiczki 78-53 104 Ślad osady Osada pśr now 143 Żuchowice 78-53 105 Pradziejowa Ślad osady ek 144 Żuchowice Kolonia 78-53 106 Pradziejowa Ślad osady ek 145 Żuchowice Kolonia 78-53 107 Pradziejowa Ślad osady ek 146 Żuchowice Kolonia 78-53 108 Ślad osady Osada pśr now 147 Szczukocice 78-53 109 Osada pśr 148 Szczukocice 78-53 110 Łużycka Przeworska Osada Osada Ślad osady ha/la owr pśr Grobów Kloszowych Osada Ślad osady Ślad osady Ślad 149 Szczukocice 78-53 111 Pradziejowa osady ha pśr ek now 150 Szczukocice 78-53 112 Osada Ślad osady wśr-pśr now 151 Szczukocice 78-53 113 Osada pśr

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 22 152 Szczukocice 78-53 114 Osada Ślad osady wśr-pśr 153 Szczukocice 78-53 115 Osada Osada now pśr 154 Szczukocice 78-53 116 Osada pśr 155 Plucice 78-53 117 Pradziejowa Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek 156 Plucice 78-53 118 Osada pśr 157 Plucice 78-53 119 Ślad osady Ślad osady wśr-pśr 158 Plucice 78-53 120 Pradziejowa Osada Ślad osady Ślad osady now ek pśr 159 Plucice 78-53 121 Ślad osady wśr 160 Plucice 78-53 122 Pradziejowa Cmentarzysko 161 Cieszanowice 78-54 1 Łużycka Ślad osady haC 162 Cieszanowice 78-54 16 Pradziejowa Osada me-ne 163 Cieszanowice 78-54 17 Łużycka Osada IV eb Marianek 164 Grabowiec 78-54 21 Pradziejowa Ślad osady Osada me-ne now Marianek 165 Grabowiec 78-54 22 Osada now 166 Cieszanowice 78-54 39 Pradziejowa Ślad osady ek, eb 167 Cieszanowice 78-54 40 Osada now Pradziejowa Trzciniecka Ślad osady Ślad osady Ślad osady 168 Kol. Krzemieniewice 79-53 1 Przeworska Ślad osady ek IIeb Ia now 169 Kol. Krzemieniewice 79-53 2 Pucharów lejkowatych Osada Osada pśr ne 170 Kol. Krzemieniewice 79-53 3 Pradziejowa Ślad osady ek 171 Kol. Krzemieniewice 79-53 4 Pradziejowa Ślad osady ek 172 Kol. Krzemieniewice 79-53 5 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady pśr ek 173 Kol. Krzemieniewice 79-53 6 Pradziejowa Osada Ślad osady pśr ek 174 Kol. Krzemieniewice 79-53 7 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady pśr ek 175 Kol. Krzemieniewice 79-53 8 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady pśr pśr ek III wśr 176 Kol. Krzemieniewice 79-53 9 Pradziejowa Łużycka Osada Ślad osady Osada Ślad osady ha/la 177 Kol. Krzemieniewice 79-53 10 Przeworska Przeworska Osada Osada Osada la pśr owr 178 Białek 79-53 11 Pradziejowa Przeworska Ślad osady Cmentarzysko Ślad osady ek owr pśr 179 Białek 79-53 12 Przeworska Cmentarzysko owr 180 Białek 79-53 13 Przeworska Osada Osada owr pśr 181 Białek 79-53 14 Przeworska Pradziejowa Osada Ślad osady owr ek 182 Kol. Krzemieniewice 79-53 15 Ślad osady pśr 183 Kol. Krzemieniewice 79-53 16 Osada Ślad osady pśr now 184 Kol. Krzemieniewice 79-53 17 Osada pśr Ślad osady Osada Ślad osady Ślad 185 Kol. Krzemieniewice 79-53 18 Pradziejowa Przeworska osady ne owr pśr now 186 Krzemieniewice 79-53 19 Osada pśr 187 Krzemieniewice 79-53 20 Osada pśr 188 Krzemieniewice 79-53 21 Pradziejowa Ślad osady Osada ek psr 189 Krzemieniewice 79-53 22 Ślad osady Ślad osady now pśr 190 Rdułtowice 79-53 27 Ślad osady Ślad osady pśr now 191 Rdułtowice 79-53 28 Osada Ślad osady pśr now 192 Rdułtowice 79-53 29 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 193 Rdułtowice 79-53 30 Przeworska Osada Osada Ślad osady owr wśr psr 194 Rdułtowice 79-53 31 Przeworska Ślad osady owr 195 Rdułtowice 79-53 32 Pradziejowa Ślad osady Osada ek pśr 196 Rdułtowice 79-53 33 Osada pśr 197 Rdułtowice 79-53 34 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 198 Rdułtowice 79-53 35 Pradziejowa Osada Ślad osady pśr ek

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 23 199 Rdułtowice 79-53 36 Przeworska Ślad osady Osada owr wśr/pśr 200 Rdułtowice 79-53 37 Pradziejowa Ślad osady Osada ek pśr 201 Rdułtowice 79-53 38 Pradziejowa Ślad osady Osada ek pśr 202 Kolonia Kotkowska 79-53 39 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 203 Kolonia Kotkowska 79-53 40 Ślad osady pśr- now 204 Kolonia Kotkowska 79-53 41 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 205 Rdułtowice 79-53 42 Ślad osady pśr 206 Rdułtowice 79-53 44 Ślad osady pśr 207 Rdułtowice 79-53 45 Przeworska Osada Ślad osady pśr owr 208 Rdułtowice 79-53 46 Osada pśr 209 Rdułtowice 79-53 47 Przeworska Ślad osady Osada pśr owr 210 Rdułtowice 79-53 48 Przeworska Osada owr 211 Rdułtowice 79-53 49 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady ek pśr 212 Rdułtowice 79-53 50 Pradziejowa Ślad osady Ślad osady Osada ek now 213 Rdułtowice 79-53 51 Osada pśr 214 Borzęcin 79-53 53 Pradziejowa Osada Ślad osady now ek Przeworska Pradziejowa 215 Borzęcin 79-53 54 Pradziejowa Osada, ślad osady, osada, ślad osady Owr Pśr ek 216 Borzęcin 79-53 55 Przeworska Ślad osady ślad osady Owr pśr 217 Kotków 79-53 56 Osada Pśr 218 Kotków 79-53 57 Ślad osady now 219 Kotków 79-53 58 Pradziejowa Ślad osady, ślad osady Ek now 220 Kotków 79-53 59 Pradziejowa Ślad osady, Ślad osady Now ek 221 Kotków 79-53 60 Pradziejowa Ślad osady, Ślad osady Ek now 222 Kotków 79-53 61 Ślad osady, osada Pśr now 223 Kotków 79-53 62 Przeworska Ślad osady owr 224 Wola Kotkowska 79-53 75 Ceramiki sznurowej Ślad osady ne 225 Wola Kotkowska 79-53 76 Pradziejowa Ślad osady ek 226 Kolonia Krosno 79-54 106 Pucharów lejkowatych Osada ne 227 Krosno 79-54 109 Pradziejowa Łużycka Ślad osady, Ślad osady, Ślad osady Ek Ha pśr 228 Krosno 79-54 110 Pradziejowa Ślad osady ek 229 Krosno 79-54 111 Ślad osady, Ślad osady Pśr now 230 Krosno 79-54 112 Przeworska Osada, osada Por Wśr/psr 231 Krosno 79-54 113 Ślad osady, Ślad osady Now pśr 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń. Gmina Gorzkowice reprezentuje krajobraz o dużych walorach historycznych, kulturowych, wartościach krajobrazowych i krajoznawczych. Decyduje o tym znaczna ilość zachowanych do dziś, cennych kulturowo obiektów oraz zachowany w znacznym stopniu cały układ przestrzenny osadnictwa historycznego. Powyższe dotyczy układów przestrzennych wsi i przetrwania podstawowych cech układu komunikacyjnego w formie zbiegających się promieniście dróg w Gorzkowicach - niegdyś szlacheckim miasteczku, obecnie wsi. Również istnienie dworów, ich pozostałości i związanych z nimi folwarków oraz układów komponowanej zieleni w postaci parków pozostawiło trwały do dziś ślad na terenach objętych granicami administracyjnymi współczesnej gminy Gorzkowice. Najstarsze ślady osadnictwa na terenach gminy pochodzą sprzed 3 000 lat. We wsi Szczukocice, 3 km od Gorzkowic natrafiono na groby i ślady domostw kultury pomorskiej. Osadnictwo pradziejowe na terenie gminy jest reprezentowane przez liczne stanowiska archeologiczne, przede wszystkim z epoki kamienia rzadziej z mezolitu i neolitu. Najwięcej znanych śladów osadnictwa pochodzi z późnego średniowiecza. Na wschodniej terasie rzeki Prudki istniał gród warowny strzegący przeprawy, natomiast na zachodniej terasie rozwinęła się osada targowa z kościołem, która następnie przekształciła się w wieś o obecnej postaci. Sylweta dawnego miasta jest zwarta, akcentowana silną dominantą kościoła parafialnego. Zabytkowa zabudowa 1 i 2 kondygnacyjna, bezstylowa, murowana i częściowo drewniana, kalenicowa ze skromnym wystrojem pochodzi z XIX w. Znaczna rozbudowa tego jednorodnego układu nastąpiła dopiero w XIX i XX w. tworząc przy drogach wylotowych z miasta nowe zespoły zabudowy. Powstała także nowa dzielnica z zespołem

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 24 zieleni związana z przeprowadzeniem linii kolejowej. Do dzisiejszych czasów układ urbanistyczny rynku oraz kierunki dróg wylotowych z miasta zostały zachowane. Budynki o wartościach historycznych są w złym i średnim stanie technicznym. Sylweta całego zespołu została zniekształcona współczesnymi obiektami zakładów przemysłowych. Spośród pozostałych wsi na terenie gminy na uwagę zasługują: Czerno, Plucice, Szczukocice ze względu na ich historyczne układy przestrzenne. Wspomniana już, dominująca niegdyś na terenie gminy Gorzkowice własność szlachecka pozostawiła ślady w formie kilku zespołów dworsko – parkowych o różnym stopniu zachowania, rozmieszczonych w bezleśnym dziś, płaskim krajobrazie. Obecnie na terenie gminy znajduje się 12 parków w tym 8 zabytkowych oraz 4 w ewidencji wojewódzkiego konserwatora zabytków. Parki zabytkowe są generalnie w złym stanie: parki w Sobakowie oraz w Kotkowie są bardzo zniszczone, w Sobakówku jak i w Gościnnej zaniedbane, w Bujnicach park po 1945 r. został uszczuplony poprzez wycinkę drzewostanu. Jedynie stan parków w Cieszanowicach, Szczepanowicach oraz Żuchowicach można określić jako średni. Wszystkie parki znajdujące się w ewidencji zabytków są zniszczone lub zdewastowane, a nawet, jak np. w Gorzkowicach– Leonowie czy Gorzkowiczkach wręcz w stanie szczątkowym (w przypadku tego ostatniego był to raczej mały ogród użytkowy niż okazały ogród ozdobny stąd zapewne i niewielka liczba pozostałości po nim). Park w Szczukocicach, gdzie znajdują się zabudowania remizy i boisko do siatkówki, poddawany jest bardzo silnej antropopresji. W rezultacie nie odgrywa większej roli widokowej i stracił całkowicie swe pierwotne walory. Zagrożenie ponadto powoduje także działalność rolnicza – bezpośrednio z parkiem graniczy zabudowa zagrodowa oraz pola uprawne. Należy podkreślić, iż parki znajdujące się na terenie gminy Gorzkowice odgrywają znaczną rolę oddziaływając korzystnie na środowisko przyrodnicze. Większość z nich reprezentuje duże wartości dla lokalnej okolicy. Układy kompozycyjno – przestrzenne parków podnoszą wygląd równinnego i ubogiego w roślinność wysoką, krajobrazu gminy stanowiąc niejednokrotnie piękną oazę wysokiej zieleni. Aleje: grabowe i grabowo-lipowe (Szczepanowice, Sobakówek, Kotków, Cieszanowice), kasztanowe (Żuchowice) i cisowe (Żuchowice) oraz zbiorniki wodne zlokalizowane na terenach parków, wzbogacają piękno krajobrazu, poprawiają warunki klimatyczne okolicy, stanowią miejsca lęgowe dla ptactwa i drobnej zwierzyny. Bezpośrednio z parkami związane są dwory. Niestety stan techniczny i tych elementów spuścizny historycznej nie przedstawia się dobrze. Zabudowania dworskie na terenie gminy są w złym stanie technicznym i w większości wymagają remontów kapitalnych. Dwór w Sobakówku jest w całkowitej ruinie. Przyczyniło się do tego postępowanie mieszkańców okolicznych wsi, którzy uczestniczyli czynnie w postępującej dewastacji budynku wykorzystując jego materiał budowlany do swoich własnych celów. Świadczy to dobitnie o małej świadomości wartości zasobów kulturowych mieszkańców gminy oraz o braku szacunku dla takich wartości. Po oficynie nie pozostało śladu. Dwór w Żuchowicach wraz z bramą, spichlerzem i stodołą jest w średnim stanie, użytkowany przez prywatnego właściciela. Dwór w Szczepanowicach nie istnieje. Dwór w Bujnicach przetrwał ponieważ w przeszłości funkcjonowała w nim szkoła. Obecnie nie remontowany, w stanie złym, zagrożony jest zniszczeniem. Na terenie gminy istniało także szereg innych dworów, które nie zostały wpisane do rejestrów Konserwatora Zabytków. Z zachowanych do dziś na uwagę zasługuje zwłaszcza dwór w Cieszanowicach, w którym do niedawna mieściła się szkoła. Opuszczony po zlikwidowaniu mieszczącej się w nim szkoły, znacznie podupadł. Obecnie jest po kapitalnym remoncie. Murowano-drewniany dwór w Kotkowie, będący własnością prywatną, jest niezamieszkany i również wymaga remontu. Właściciele gospodarstwa, na którym się znajduje, mieszkają obok w nowym budynku. Z pozostałych dworów nie zostało praktycznie nic. W Szczukocicach dwór został rozebrany po II wojnie światowej. Dwór w Sobakowie spłonął w 1950 r. – do dziś pozostały, coraz mniej widoczne, ślady lokalizacji dworu. Duża liczba układów rezydencjonalnych w znacznym stopniu ukształtowała krajobraz gminy. Do dziś zachowały się także niektóre elementy kompozycji wielko- przestrzennych takie jak aleje, pełniące oprócz funkcji naprowadzającej (np. w Żuchowicach i Bujnicach), rolę łączników pomiędzy zespołami dworsko folwarcznymi jak w Sobakowie i Sobakówku. Aleje te stanowiły ważny element dawnego krajobrazu, podkreślając rangę założenia i ułatwiając orientację. Wymienione wyżej elementy – zabudowania dworskie, folwarczne oraz związana z nimi organizacja dróg i zieleni ozdobnej stanowią o specyfice tego terenu i są walorem w skali regionu. Ważną do dziś rolę pełnią obiekty architektury sakralnej. Kościół parafialny znajdujący się w Gorzkowicach, zbudowany w stylu neogotyckim („gotyk wiślano bałtycki”), położony jest w centrum wsi, przy północno – wschodniej części rynku, ok. 100 metrów od linii kolejowej. Murowany, z cegły, o kamiennym cokole i dachami okrytymi cynkowaną blachą, o zwartej bryle w układzie bazylikowym wyraźnie dominuje nad dawnym miasteczkiem. Ceramiczna posadzka, polichromie i boazeria na ścianach oraz barwne witraże stanowią podstawowe elementy jego wewnętrznego wystroju. Sąsiadująca z kościołem plebania jest otoczona ogrodem. Stan zachowania wszystkich elementów tego zespołu kościelnego jest dobry. Innym ważnym zabytkiem sakralnym jest kaplica we wsi Czerno, położona na Jasnej Górce. Do dzisiaj odbywają się w niej nabożeństwa (w każdą niedzielę) oraz raz do roku odpusty. Kaplica stanowi ważną dominantę wewnętrzną i wartość kulturową w skali gminy. Spośród szeregu kapliczek występujących na terenie gminy

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 25 wymienić należy, znajdujące się w dobrym stanie i wymagające bieżących remontów kapliczki położone w miejscowościach Plucice –Trzchów, Gorzkowiczkach, Szczepanowicach, Gościnej oraz w Żuchowicach. Na terenie cmentarza nie ma obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Stan zachowania cmentarza jest dobry. Najstarszy nagrobek to grób powstańca z 1862 r. Uwagę zwraca brama, kaplica oraz studnia a także groby rodzinne i kaplice grobowe (Kulejowskich, Żakowskich i in.). Dominują nagrobki w stylu neoklasycystycznym, zbudowane przede wszystkim z piaskowca. Walory wynikające z zabytkowych obiektów technicznych praktycznie zanikły. Linia kolejki wąskotorowej jest rozebrana. Spośród młynów przetrwał tylko jeden w Krzemieniewicach. Zgodnie z powyższym, zasady ochrony obejmują zlokalizowane na terenie gminy Gorzkowice: zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych i znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, inne zabytki nieruchome włączone do gminnej ewidencji zabytków, zabytki archeologiczne wpisane do rejestru oraz zidentyfikowane w ramach badań powierzchniowych stanowisk archeologicznych. Gmina Gorzkowice należy do piotrkowskiego podregionu kulturowego a miejscowość Gorzkowice to osada historyczna, jednak obiektów wpisanych do rejestru zabytków jest niewiele i zamykają się one w przedziale 1- 10 sztuk. Miejscowość Gorzkowice wskazuje się do włączenia do tworzonej sieci unikatowych ośrodków historycznych o randze lokalnej oraz do poddaniu rewitalizacji i rewaloryzacji m.in. ze względu na istniejący układ ruralistyczny. Park w Cieszanowicach umieszczony na liście preferencyjnej zabytkowych parków i ogrodów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewidywanych do rewaloryzacji. Północna część gminy znajduje się w zasięgu strefy ochrony wyznaczonej dla tworzenia właściwego sąsiedztwa dla obszarów o wartościach kulturowych. Cała gmina Gorzkowice położona jest w projektowanym Paśmie Turystycznym „Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej” opartej na turystyce kulturowej i festiwalowej. Przez obszar gminy przebiegają projektowane szlaki:„Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej” o znaczeniu ponadregionalnym,„Szlak Zamków” – samochodowy. Południową część gminy wskazuje się jako obszar korzystny dla turystyki wypoczynkowej, jednocześnie ukazując słabe dostosowanie bazy turystycznej do obsługi projektowanego w/w ponadregionalnego szlaku. Negatywnym zjawiskiem jest również słabe powiązanie obszarów o walorach przyrodniczych i kulturowych siecią szlaków turystycznych głównie w kierunku Piotrkowa Trybunalskiego. 7. Założenia programowe. Polityka gminy w powiązaniu z ochroną dziedzictwa kulturowego zmierza do: ochrony występujących walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego, tworzenia zbioru informacji służących interesom wewnętrznym oraz marketingowi przestrzennych walorów obszaru i działalności związanej z aktywnością turystyczną na bazie istniejącego dziedzictwa kulturowego, kształtowania świadomości i przynależności kulturowej poprzez tworzenie ścieżek edukacyjnych dla dzieci i młodzieży szkolnej, prowadzenia prac pielęgnacyjnych w parkach zabytkowych wraz oceną dendrologiczną drzewostanu. 1) Priorytety programu opieki nad zabytkami. Priorytety programu: - rozwój funkcji wypoczynkowej oraz turystyki w oparciu o bazę istniejących zabytków i zbiornik Cieszanowice, - aktywizacja rolnictwa w oparciu o agroturystykę, - wzrost zainteresowania społeczeństwa pozalokalnego nabywaniem działek rekreacyjnych w rejonach atrakcyjnych krajobrazowo i kulturowo, planowanych do zagospodarowania turystyczno - rekreacyjnego. 2) Kierunki działań programu opieki. Wyeksponowanie obiektów zabytkowych, jak również terenów zabytkowych podkreśli wysoką jakość i stan zachowania walorów przyrodniczych terenu gminy. Zagospodarowanie w/w terenów i obiektów powinno uwzględniać podporządkowane naczelnej funkcji, jaką jest ochrona wyróżniających się krajobrazowo terenów i obiektów wartościowych w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu jest powiązanie terenów poddanych ochronie w jeden spójny system. Przyjęto, iż zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków obejmują: - pełne respektowanie zasad ochrony dla obiektów objętych ochroną na mocy przepisów odrębnych wraz z uwzględnieniem wpływu tych obiektów na sposób zagospodarowania terenów, w których są zlokalizowane lub terenów w ich sąsiedztwie, - wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej wraz z ustaleniem zakresu działań dla terenów wchodzących w ich skład. W odniesieniu do terenów zabytkowych winno się wprowadzić następujące zakazy: - niszczenia, uszkadzania obiektów zabytkowych;

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 26 - niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obszarów o cennych walorach kulturowych; - niszczenia, uszkadzania lub wycinki drzew z parków zabytkowych. 3) Zadania programu opieki. Zależnie od powyższych ustaleń formułuje się zadania programu: - Parki zabytkowe opisane i wyszczególnione w programie powinny zostać oznakowane i opisane w sposób podkreślający zasady ich ochrony i użytkowania ; - arki wymagają prac pielęgnacyjno – porządkowych i wydobycia charakterystycznych cech kompozycji układów; - Parki całkowicie zniszczone, wskazć w miarę możliwości do przywrócenia im dawnej postaci a nawet ich częściowe odtworzenie. Bardzo ważne jest także zapewnienie parkom właściwej formy użytkowania i zapewnienie właściciela. Proponowanym wyjściem jest przejmowanie opuszczonych parków przez władze gminy (w porozumieniu z WKZ) oraz organizowanie w nich miejsc związanych z rekreacją i wypoczynkiem. Przy stosunkowo niskiej antropopresji, jakimi cechują się obszary wiejskie i rzeczywistym przestrzeganiu zasad ochrony, parki, których nie można wyizolować z przestrzeni, pełniłyby znów użytkowe funkcje zgodnie ze swym przeznaczeniem, co jednocześnie pomogłoby uchronić je przed całkowitym zniszczeniem i zapomnieniem; - Wyeliminować zjawisko pozbywania się odpadów i śmieci pochodzących z gospodarstw domowych do parków zabytkowych, a w przypadku rozwoju agroturystyki związanej z sąsiedztwem zbiornika Cieszanowice również w okolicy zbiornika; - Zweryfikować liczbę obiektów zabytkowych, oznakować w terenie. Dotyczy to zwłaszcza obiektów dworów, młyna, kapliczek; - Na terenie gminy Gorzkowice ustala się dodatkowe formy ochrony środowiska kulturowego w postaci projektowanych stref ochronnych: strefa „A” - ścisłej ochrony konserwatorskiej, obejmuje obiekt dawnych fortalicji w Gorzkowicach wpisany do rejestru zabytków; strefa „B” - ochrony konserwatorskiej układów przestrzennych, obejmuje pierwotny układ rozplanowania wsi Gorzkowice, w tym rynek wraz z kierunkami dróg wylotowych, terenami wokół dworca, fragmenty wsi Czerno, Plucice, oraz Szczukocice stanowiące pierwotny, najstarszy element układu przestrzennego, historyczne aleje jako elementy dopełniające kompozycje układów dworsko- parkowych przez wpisanie ich do rejestru zabytków; strefa „K” - ochrony krajobrazu kulturowego, obejmuje znaczną część gminy, w której zlokalizowane są najbardziej cenne elementy spuścizny historycznej, wartości krajobrazowe i krajoznawcze; strefa „W” – ochrony stanowiska archeologicznego, obejmuje tereny występowania stanowisk archeologicznych; strefa „OW”- ochrony archeologicznej obejmująca obszary istniejących i potencjalnych stanowisk archeologicznych. W strefie ochrony archeologicznej „OW”: - ochronie podlega duża ilość stanowisk archeologicznych tworzących wyraźnie wyodrębniające się skupisko osadnicze o wyjątkowo dużej wartości naukowej i historycznej; - obowiązuje przeprowadzenie na koszt inwestora nadzorów archeologicznych przy wszelkich inwestycjach związanych z robotami ziemnymi i nasadzeniami leśnymi (zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami); - obowiązuje uzgodnienie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej, tj. głębiej niż 30 cm w głąb gruntu) wymagających prac ziemnych oraz uzyskanie pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wykonanie tych prac;

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 27 - w sytuacji ujawnienia nowego stanowiska archeologicznego na obszarze ochrony archeologicznej wymagane jest wykonanie badań archeologicznych. W takiej sytuacji wszelkie prace budowlane powinny zostać przerwane, a teren (zgodnie z art. 32 ust. 1 w/w ustawy) udostępniony do badań archeologicznych. Wszystkie nowoodkryte stanowiska archeologiczne należy oznaczyć, zabezpieczyć i powiadomić Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; - dopuszczalne jest powiększenie strefy ochrony archeologicznej po odkryciu nowych stanowisk i wciągnięciu ich do ewidencji zabytków archeologicznych; - przy wszystkich inwestycjach liniowych wymagających wykonania wykopów dłuższych niż 20 m i szerszych niż 30 cm należy uzgodnić z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków konieczność przeprowadzenia nadzoru archeologicznego. w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej „A”: - Ochronie podlega obiekt dawnej fortalicji wraz z otoczeniem; w strefie ochrony konserwatorskiej układów przestrzennych „B”: - Ochrona sylwety miejscowości Gorzkowice wymaga ograniczenia w zakresie lokalizacji i wysokości nowych inwestycji. Nowa zabudowa winna ponadto uwzględniać skalę i charakter miasteczka; - Ochronie podlegają: układ przestrzenny w tym: sieć uliczna, linie regulacyjne, historyczne podziały własnościowe, osie kompozycyjne, dominanty architektoniczne, typy, skala zabudowy, otwarcia widokowe, zabudowa tradycyjna, zespoły komponowanej zieleni w tym układ zieleni ulicznej; - W ramach podejmowanych działań: - należy porządkować tereny z przypadkowych obiektów degradujących otoczenie zabytkowych obiektów lub wprowadzenie ekranów zieleni, izolujących elementy dysharmonizujące z zabytkiem, a już zrealizowane; - należy porządkować tereny z przypadkowych obiektów degradujących otoczenie zabytkowych obiektów lub wprowadzenie ekranów zieleni, izolujących elementy dysharmonizujące z zabytkiem, a już zrealizowane; - należy uzgodnić z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków; - przekształcenia istniejącej zabudowy frontowej; - lokalizację, skalę i formę nowej zabudowy; - wyburzeniom mogą podlegać przede wszystkim obiekty dysharmonizujące, pozbawione wartości zabytkowych; - przed dokonywaniem ewentualnych wyburzeń, w określonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przypadkach, inwestor wykonujący wyburzenie winien wykonać dokumentację inwentaryzacyjną; - nowa zabudowa jest możliwa w przypadku, gdy: - stanowi element procesu wymiany nieprzydatnej zabudowy historycznej - stanowi logiczny zharmonizowany przestrzennie i niewielki skalą, pełno standardowy element towarzyszący; - należy nawiązać nową i modernizowaną zabudową do charakteru i skali zabudowy tradycyjnej pod względem formy, wysokości, lokalizacji; współczesne funkcje muszą uwzględniać historyczny charakter zabudowy i możliwości jej dostosowania bez naruszania zabytkowych wartości obiektów; - należy wykluczyć lokalizację reklam wielkoformatowych. w strefie ochrony konserwatorskiej „K”: kompleksowa ochrona ma doprowadzić do przetrwania zachowanych do dziś, niepowtarzalnych już elementów krajobrazu kulturowego. W granicach strefy należy:

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 28 - stopniowo eliminować i nie dopuszczać do lokalizacji obiektów architektonicznych obniżających jakość przestrzeni, takich jak: wprowadzanie wielkogabarytowych reklam, wprowadzanie ogrodzeń przysłaniających widok obszarów objętych ochroną, eliminowanie w miarę możliwości istniejących napowietrznych linii przesyłowych wszelkiego typu; - przestrzegać zasady zachowania i kultywowania lokalnych form architektonicznych; układy przestrzenne nie przebadanych wsi wymagają badań a następnie określenia dla nich ewentualnego stopnia szczegółowej ochrony; - chronić poszczególne elementy krajobrazu przyrodniczego (szata roślinna, zieleń, układ hydrograficzny, rzeźba terenu) oraz układy kompozycyjne będące bezpośrednim wynikiem nakładania się środowiska kulturowego i działań człowieka (panoramy zespołów osadniczych). w strefie ochrony stanowiska archeologicznego „W”: - ochronie podlegają pozostałości osadnictwa pradziejowego i średniowiecznego, jakie zlokalizowano podczas badań powierzchniowych; - wszelkie prace ziemne oraz nasadzenie leśne mogą być prowadzone po uprzednim wykonaniu ratowniczych wykopaliskowych badań archeologicznych na koszt inwestora (zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami); - obowiązuje uzgodnienie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków warunków realizacji inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej) oraz uzyskania pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wykonanie prac ziemnych. 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami. Odpowiednia promocja ze strony gminy może zachęcić turystów do jej odwiedzania, a mieszkańców do tworzenia odpowiedniej bazy dla wygodnego zakwaterowania. Tworzenie gospodarstw agroturystycznych to szansa dla wiejskich rodzin na zwiększenie dochodów, lepszego wykorzystywania produktów z gospodarstw rolnych a przede wszystkim do popularyzacji dziedzictwa kulturowego z terenu Gminy Gorzkowice. Warunki przyrodnicze oraz środowisko kulturowe gminy wskazują na możliwość aktywizacji gminy Gorzkowice przez rozwój usług turystycznych i rekreacyjnych. Podstawową rolę w tym zakresie powinna spełniać baza obiektów historycznych, bogata spuścizna oraz zbiornik retencyjny Cieszanowice. W związku ponadlokalnym zasięgiem, konieczne jest ustalenie dla obszarów przyległych do zbiornika szczegółowego sposobu zagospodarowania. Niezbędne jest także zawarcie porozumienia pomiędzy gminami położonymi nad zbiornikiem (gminy Rozprza i Łęki Szlacheckie) w sprawie wspólnej rozbudowy infrastruktury turystycznej na obrzeżach zbiornika i opracowania wspólnego systemu promocji. Konieczne jest także opracowanie lokalnego programu rozwoju turystyki, w którym powinny być zawarte wskazania dotyczące takich zagadnień jak: poprawa i rozwój układu komunikacyjnego (np. wyznaczenie miejsc parkingowych), dostosowanie zaplecza handlowo-gastronomicznego oraz rozwiązanie problemu bezpiecznego gromadzenia i usuwania odpadów. Niezbędnym staje się podniesienie świadomości ekologicznej w gminie, atrakcyjność turystyczna w oparciu o dbałość o poszczególne elementy środowiska przyrodniczego, ochrona całokształtu krajobrazu w gminie, coraz szersze stosowanie we wszystkich sferach działalności ludzkiej rozwiązań proekologicznych. 9. Zasady finansowania zadań z zakresu ochrony zabytków. 1) Podmioty zobowiązane do finansowania zadań. Osoba fizyczna lub prawna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku. Prace konserwatorskie, restauratorskich i roboty budowlane przy zabytku, do którego tytuł prawny ma jednostka samorządu terytorialnego, jest jej zadaniem własnym. Osoba fizyczna, czy jednostka samorządu terytorialnego będąca właścicielem bądź posiadaczem zabytku , bądź mająca taki zabytek w trwałym zarządzie może ubiegać się o dotację celową z budżetu państwa. Dotacja może być udzielona przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego ze środków finansowych z części budżetu państwa „Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego” lub przez wojewódzkiego konserwatora zabytków ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest wojewoda.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 29 2) Zewnętrzne źródła finansowania zadań. Poza wymienionymi wyżej źródłami finansowania sfery ochrony i opieki nad zabytkami istnieje możliwość pozyskania funduszy z instytucji pozabudżetowych: program operacyjny „Rozwój Inicjatyw Lokalnych” (wyrównywanie różnic w dostępie do kultury, stwarzanie warunków do rozwoju twórczości oraz pobudzanie kulturalnych inicjatyw lokalnych), program operacyjny „Dziedzictwo Kulturowe” (intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz rozwój kolekcji muzealnych). Działający „Fundusz Kościelny” ma na celu współfinansowanie remontów i konserwacji obiektów sakralnych o wartości zabytkowej. Dotacje z Funduszu Kościelnego są udzielane na remonty i konserwację zabytkowych obiektów o charakterze sakralnym oraz na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczających obiekt m.in. na remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolację, remonty i wymianę zużytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej. Celem działania „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich” jest poprawa jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich co ułatwi rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. 10. Realizacja i monitoring Programu. Podmiotem formułującym Program jest samorząd gminny. Realizacja Programu odbywać się będzie poprzez zespół działań władz gminy na rzecz osiągnięcia priorytetów w nim przyjętych. Samorząd będzie oddziaływać na różne podmioty mające do czynienia z obiektami i przestrzeniami zabytkowymi, tak, by wywołać ich pożądane zachowania prowadzące do realizacji zamierzeń. W tym celu samorząd gminny będzie korzystał z następujących instrumentów : - prawnych: miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego , - finansowych: finansowanie bezpośrednie z budżetu gminy, dotacje, dofinansowania, fundusze europejskie, - koordynacyjnych: programy branżowe, umowy, porozumienia, współpraca z różnymi podmiotami, - kontrolnych: w zakresie stanu zachowania zasobów, zmian środowiska kulturowego, bieżącego prowadzenia dokumentacji. Będzie też prowadzony monitoring Programu. Obowiązek monitorowania realizacji Programu wynika z art. 87 ust.5 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z uregulowaniami tam zawartymi, po dwuletnim okresie funkcjonowania Programu Wójt Gminy przedłoży Radzie Gminy sprawozdanie z jego realizacji. Monitoring Programu polegać będzie na obserwowaniu zmian, jakie zachodzić będą w wyniku realizacji priorytetów i zadań programu, analizie zebranych danych i opracowaniu raportów. Jeżeli w wyniku monitoringu ustalona zostanie potrzeba wprowadzenia uzasadnionych zmian do Programu, Wójt Gminy sporządzi projekt zmian, który przedłoży Radzie Gminy do uchwalenia. Ostatecznie zakłada się złożenie Radzie Gminy sprawozdania za pełny czteroletni okres realizacji Programu.

————————————————————————————————————————————————————————— Id: PQIDA-APODQ-TDHNN-FNRNP-SPNVD. Podpisany Strona 30