Maliyyə Bazarları Terminlərinin Izahlı Lüğəti
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MALÈYYß БАЗАРЛАРЫ TERMÈNLßRÈNÈN ÈZAHLI LÖÜßTÈ БАКЫ–2010 Bu nəşr Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin təşəbbüsü ilə Avropa Birliyi tərəfindən maliyyələşdirilmiş və Yerli İqtisadi İnkişaf Mərkəzi (YİİM) tərəfindən hazırlanmışdır. Nəşrin məzmunu Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi və Avropa Birliyinin mövqeyini əks etdirmir və məsuliyyəti yalnız YİİM daşıyır. This publication has been prepared by the Center for Local Economic Development (CLED) and funded by the European Union under initiative of the State Committee for Securities. The contents of this publication are the sole responsibility of of the CLED and can in no way be taken to reflect the views of the State Committee for Securities of the Republic of Azerbaijan and European Union MALİYYƏ BAZARLARI TERMİNLƏRİNİN İZAHLI LÜĞƏTİ Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi, 2010, 272s. Bu lüğətdə maliyyə bazarları, o cümlədən qiymətli kağızlar bazarları, fond birjaları, valyuta birjaları, ilkin səhm bazarları, bu bazarlarda həyata keçirilən əməliyyatlar, onların iştirakçıları, istifadə olunan maliyyə alətləri, investisiya fondları, depozit sistemləri, maliyyə hesabatlılığı və bu kimi digər əlaqəli məsələlər üzrə terminlər (Azərbaycan və İngilis dillərində) və onların Azərbaycan dilində izahı əks olunmuşdur. Lüğət geniş oxucu auditoriyası, xüsusən də maliyyə, o cümlədən beynəlxalq maliyyə və maliyyə bazarları ilə əlaqədar məsələlərlə məşğul olan mütəxəssislər, müstəqil ekspertlər, dövlət və özəl təşkilatların işçiləri, maliyyə menecerləri, brokerlər, investorlar eləcə də müvafiq ixtisaslar üzrə dərs deyən müəllimlər, təhsil alan tələbə və aspirantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. ISBN: 978 - 9952 - 450 - 79 - 8 © Yerli İqtisadi İnkişaf Mərkəzi, 2010 MÜNDƏRİCAT 1. GİRİŞ ....................................................................................................4 2. ƏSAS HİSSƏ (terminlərin izahı) ....................................................7 3. SÖZLÜK ........................................................................................230 4. İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏLƏR .......................................271 3 GİRİŞ Azərbaycan Respublikasının dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası çərçivəsində ölkədə maliyyə sisteminin inkişafına, o cümlədən maliyyə sahəsində beynəlxalq standartların və maliyyə əməliyyatlarının mütə- rəqqi texnologiyalarının tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilir və bu istiqa- mətdə məqsədyönlü, sistemli və ardıcıl iş aparılır. Son dövrlərdə ölkə- nin beynəlxalq maliyyə institutları, dünyanın aparıcı şirkətləri və ay- rı-ayrı ölkələri ilə əməkdaşlığının dinamik şəkildə genişlənməsi və dərinləşməsi bu prosesin əhəmiyyətini daha da artırmaqla yanaşı, onun sürətləndirilməsini də şərtləndirmişdir. Təbiidir ki, bu proses müvafiq sahədə qabaqcıl beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və ölkədə tətbiqinin sürətləndirilməsini də nəzərdə tutur. Bunun üçün isə bilavasitə maliyyə qurumlarında və əlaqədar sahələrdə çalışan mütəxəssislərin bilik və bacarıqlarının artırılması, müasir maliy- yə əməliyyatlarından baş çıxaran və qabaqcıl texnologiyalardan istifadə edə bilən kadrların hazırlanması tələb olunur. Bu isə öz növbəsində müvafiq ədəbiyyatların və əlaqədar beynəlxalq təşkilatların müvafiq sənədlərinin öyrənilməsi və onların Azərbaycan dilinə tərcü mə oluna- raq yayılması, qabaqcıl təcrübəyə malik xarici ölkələrə təlim turlarının təşkili, beynəlxalq səviyyədə tanınmış mütəxəssisləri dəvət etməklə ölkədə müvafiq təlimlərin təşkili kimi məsələləri daha da aktuallaşdırır. Aydındır ki, bütün bunlar, ilk növbədə, beynəlxalq maliyyə siste- mində istifadə olunan, o cümlədən maliyyə bazarları ilə əlaqədar terminlərin Azərbaycan dilinə çevrilməsini və onların anlaşıqlı dildə dəqiq izahının verilməsini nəzərdə tutur. Belə ki, təcrübə göstərir ki, bu istiqamətdə aparılan işlərin uğuru bir çox hallarda müzakirə olunan məsələlərlə əlaqədar bu və ya digər anlayışların ehtiva etdiyi mənanın vaxtında dəqiq başa düşülməsi və çatdırılmasından asılı olur. Oxucuların diqqətinə təqdim olunan bu lüğət məhz yuxarıda qeyd edilən ehtiyacların ödənilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin təşəbbüsü əsasında Avropa İifaqının maliyyə və texniki dəstəyi ilə həyata keçirilən “İnvestisiya- 4 ların və ixracın təşviqi mühitinin yaxşılaşdırılmasına dəstək” layihəsi çərçivəsində Yerli İqtisadi İnkişaf Mərkəzində yaradılmış işçi qrup tərəfindən hazırlanmışdır. Maliyyə bazarları terminlərinin izahlı lüğətinin hazırlanmasın- da əsas məqsəd ölkədaxili maliyyə sistemində və beynəlxalq maliyyə əla qə l ərində daha çox işlənilən terminlərin ingilis dilində qarşılığı ilə birlikdə Azərbaycan dilinə tərcüməsi və onların ümumiləşdirilmiş izah- larının verilməsi yolu ilə ölkədə maliyyə sahəsində vahid terminoloji mühitin yaradılmasına yardım etməkdir. Lüğətdə aşağıdakı sahələr üzrə terminlərin izahına üstünlük veril- mişdir: maliyyə bazarları, o cümlədən qiymətli kağızlar bazarları, fond birjaları, valyuta birjaları, ilkin səhm bazarları, bu bazarlarda həyata keçirilən əməliyyatlar, onların iştirakçıları, maliyyə alətləri, investisiya fondları, depozit sistemləri, maliyyə hesabatlılığı və maliyyə menec- menti. Lüğət hazırlanarkən, əsasən, beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının sənədlərindən, müvafiq sahədə müxtəlif dillərdə mövcud olan və isti- nad edilən sözlük və izahlı lüğətlərdən, elmi və praktiki nəşrlərdən və elektron resurslardan istifadə olunmuşdur. Lüğətdə işgüzar praktikada ən çox rast gəlinən 1500-ə yaxın maliyyə terminləri və onların məzmunlu izahı verilmişdir. Terminlərin ardıcıl- lığı Latın əliası ilə, onların adı isə iki dildə - İngilis və Azərbaycan dillə rində verilmişdir ki, bu da müvafiq anlayışların həmin dillərdəki qarşılığının tapılmasını və onlardan istifadəni asanlaşdırır. Terminlər ingilis dilində kursiv və Azərbaycan dilində qalın şrilərlə verilmişdir. Ümumilikdə, lüğət geniş oxucu auditoriyası, xüsusən də maliyyə, o cümlədən beynəlxalq maliyyə və maliyyə bazarları ilə əlaqədar məsələlərin bu və ya digər aspektləri ilə məşğul olan mütəxəssislər, dövlət və özəl təşkilatların işçiləri, maliyyə menecerləri, brokerlər, in- vestorlar, müstəqil ekspertlər, eləcə də, müvafiq ixtisaslar üzrə dərs deyən müəllimlər, təhsil alan tələbə və aspirantlar üçün nəzərdə tutul- muşdur. Lüğət hazırlanarkən terminlərin adının düzgün ifadə edilməsi və oxşar terminlərin fərqli cəhətlərinin aydınlaşdırılması və izahının dəqiqləşdirilməsi məqsədilə müvafiq sahədə fəaliyyət göstərən təşki- 5 latların nümayəndələri ilə müzakirələr aparılmış, bu sahədə tanınmış mütəxəssislər və ekspertlərin məsləhətlərindən də istifadə olunmuşdur. Odur ki, müəlliflər bu lüğətin hazırlanması zamanı öz dəyərli məs lə- hətlərini onlardan əsirgəməmiş mütəxəssislərə, ümumilikdə isə bu işin yerinə yetirilməsində yardımçı olmuş və zəhmət çəkmiş bütün şəxslərə öz minnətdarlıqlarını bildirirlər. Ümumiyyətlə, müəlliflər lüğətin keyfiyyətli olmasına, ən başlıcası isə terminlərin tərcüməsinin dəqiqliyini və izahların əhatəliyini təmin etməyə çalışmışlar. Bununla yanaşı, müəlliflər oxuculara təqdim olu- nan bu lüğətin maliyyə bazarları ilə əlaqədar bütün terminləri əhatə etməsi və burada verilən izahların hamısının bütün məqamları nəzərə alması iddiasında deyillər. Bu baxımdan, müəlliflər, lüğətin gələcəkdə təkmilləşdirilməsi zamanı nəzərə alınmaq üçün, lügətlə tanış oldu- ğu zaman meydana çıxan təklif və tövsiyələrini offi[email protected] elektron poçt ünvanına göndərəcək oxuculara əvvəlcədən minnətdarlıqlarını bildirirlər. Müəllif heyəti: 1. Vaqif Əli oğlu Rüstəmov, qrupun rəhbəri və elmi redaktor, iqtisad elmləri namizədi; 2. Faiq Misir oğlu Camalov; 3. İlkin Allahverən oğlu Nəzərov; 4. Firdovsi Vidadi oğlu Mütəllimov; 5. Pərviz Əlövsət oğlu Baxşəliyev. 6 3) Tərəf-müqabillərdən birinin hər hansı sövdələşmədən, müəyyən olun muş cərimə və ya mükafat məb ləğini ödəyərək, çıxması; A 4) Mülkiyyət hüququnu təsdiq edən hər hansı bir sənədin istifadə müddətinin başa çatması və ya qüvvədən düşməsi; y A2/P2 spredi 5) Sığorta olunanın sığorta olun- A2/P2 spread muş əmlak üzərində malik olduğu hüquqlarından sığortaçının xeyrinə 30 günlük A2/P2 (aşağı key fiy- imtina etməsi. Bu zaman sığorta olu- yətli) və AA (yüksək key fiyyətli) nan tam sığorta məbləğini əldə etmiş qeyri-maliyyə kommersiya kağız- olur. Adətən, bu halda müvafiq ərizə larının faiz dərəcələri arasındakı birtərəfli qaydada imtinaya görə fərq. Bu spred A2/P2 kommersiya əsasın yaranmasından sonrakı 6 ay kağızının AA kommersiya kağı- ərzində təqdim olunmalıdır. Bundan zına nisbətdə “risk mükafatı”dır. sonra sığortalanmış əmlakın bütün Bu göstəricinin qiyməti fond ba- hüquqları sığortaçıya keçir; za rının ümumi vəziyyətinin qiy- 6) Borc münasibətlərində borc mət ləndirilməsi, o cümlədən defolt verən tərəfin təqdim etdiyi borcdan riskinin müəyyənləşdirilməsi üçün borc alanın xeyrinə qismən və ya mühüm indiqator hesab olunur. tam imtina etməsi. Odur ki, bu göstəricinin qiymətinin dəyişməsi daim diqqət mərkəzində y ABŞ xəzinə notu saxlanılır. US treasury note y Abandon (imtina etmək) ABŞ-ın öhdəlik müddəti 1 ildən Abandon (abandonment) 10 ilədək olan ortamüddətli dövlət borc qiymətli kağızları. Bu notların 1) Fiziki və ya hüquqi şəxsin vaxtından əvvəl ödənişinə icazə müəyyən hüquq, iddia və verilmir. Onlara görə sabit yarımil- tələblərindən (o cümlədən sahib- lik kupon və ödəmə vaxtı nominal lik və mülkiyyət hüquqları ilə dəyər ödənilir. əlaqədar) imtina etməsi; 2) Müxtəlif iqtisadi münasibət- y ABŞ xəzinə vekseli lər də tərəflərdən birinin digər tərəfdən üzərinə düşən