Plan Adaptacji Do Zmian Klimatu Dla Miasta I Gminy Olesno Do Roku 2030.Pdf

Plan adaptacji do zmian klimatu dla miasta i gminy Olesno do roku 2030

Olesno z Klimatem Spis Treści

Wstęp 5 Działania adaptacyjne 29

Charakterystyka gminy Olesno 6 Wdrażanie planu adaptacji 41

Uwarunkowania geograficzne 6 Podmioty wdrażające 41

Struktura funkcjonalno przestrzenna 8 Koszty wdrożenia planu adaptacji 41

Problemy demograficzne 8 Możliwe źródła finansowania 41

Uwarunkowania społeczne rozwoju 9 Monitoring realizacji MPA 42

Potencjał ekonomiczny 9 Ewaluacja realizacji MPA 43

Powiązanie mpa z dokumentami 10 Harmonogram wdrażania MPA 45 strategicznymi i planistycznymi

Metoda opracowania MPA 12

Udział społeczeństwa w opracowaniu planu 14 adaptacji

Diagnoza 16

Główne zagrożenia wynikające ze zmian 16 klimatu

Wrażliwość Olesna na zmiany klimatu 19

Potencjał adaptacyjny olesna 20

Podatność olesna na zmiany klimatu 21

Zdrowie publiczne 21

Gospodarka wodna 22

Gospodarka przestrzenna 24

Różnorodność biologiczna 25

Ryzyko wynikające ze zmian klimatu 26

Szanse wynikające ze zmian klimatu 27

Cele szczegółowe i obszary priorytetowe 28 MPA

Cel nadrzędny 28

Kierunki działań i cele szczegółowe/ 28 strategiczne

2 Olesno z klimatem PLAN ZOSTAŁ OPRACOWANY PRZEZ ZESPÓŁ PRACOWNIKÓW URZĘDU MIEJSKIEGO W OLEŚNIE W SKŁADZIE:

Małgorzata Pach Krzysztof Dydyna Agnieszka Rosół Krzysztof Latocha Magdalena Skowronek

przy współpracy z:

Reginą Urbanek Joanną Kubiak Dariuszem Kowalczyk Grzegorzem Kaczmarczyk Maksymilianem Dobosz Damianem Szczęsny Dorotą Janikowską Jerzym Jeziorowskim Adamem Adamskim Grażyną Lipińską Katarzyną Zielińską – Zawadzką

Olesno z klimatem 3 Wykaz skrótów

BDL Bank Danych Lokalnych GUS Główny Urząd Statystyczny IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy MPA Plan Adaptacji do zmian klimatu dla miasta i gminy Olesno do roku 2030 MPZP Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego MŚ Ministerstwo Środowiska MWC Miejska wyspa ciepła NFOŚIGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NGOS Organizacje pozarządowe (Non-Governmental Organisations) WFOŚIGW W Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu OPOLU

4 Olesno z klimatem Wstęp

Zmiany klimatu są już wyraźnie widoczne w skali globalnej i należy się spodziewać, że będą coraz dotkliwiej odczuwalne przez społeczeństwa i gospodarki. Obserwacje i pomiary elementów klimatu prowadzone w różnych regionach świata potwierdzają, że klimat w skali globalnej ociepla się, a tendencja wzrostu temperatury powietrza przy powierzchni ziemi nasila się. Zmiany klimatu mają i będą miały duży (bezpośredni i pośredni) wpływ na wiele sektorów gospodarki i społeczeństwo poprzez oddziaływanie na fizyczne i biologiczne składniki ekosystemów, takie jak: woda, gleba, powietrze i różnorodność biologiczna.

Przyjmując Plan Adaptacji, władze i mieszkańcy, dostrzegają najważniejsze zagrożenia związane ze zmianami klimatu w gminie Olesno, do których należą przede wszystkim wysokie temperatury powietrza. W perspektywie roku 2030 prognozy i analizy klimatyczne wskazują na pogłębienie się tendencji tych zmian. Koniecznością i wyzwaniem staje się kształtowanie polityki rozwoju i wizji miasta i gminy Olesno uwzględniającej nowe warunki klimatyczne i adaptację do nich. Uchwałą nr XXV/197/20 z 26 maja 2020 r. Rada Miejska w Oleśnie wyraziła wolę przystąpienia gminy Olesno do opracowania “Miejskiego Planu adaptacji do zmian klimatu dla miasta i gminy Olesno do roku 2030”. Wykonanie uchwały powierzono Burmistrzowi Olesna. Jak podkreślono w uzasadnieniu do uchwały, MPA ma być dokumentem komplementarnym z obowiązującymi już strategicznymi, planistycznymi oraz operacyjnymi dokumentami własnymi gminy, służącymi kształtowaniu i realizacji szeroko rozumianej polityki miejskiej, zaś jego celem jest zwiększenie zdolności adaptacyjnych gminy wobec możliwych zagrożeń wynikających ze zmian klimatu. W trosce o jakość i kompleksowość MPA Burmistrz Olesna zaprosił do współpracy nad treścią dokumentu zróżnicowane grono partnerów – ekspertów w swoich dziedzinach: przedstawicieli Nadleśnictwa Olesno, Starostwa Powiatowego w Oleśnie, Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Oleśnie, Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Oleśnie, Oleskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Oleśnie, szkół.

Olesno z klimatem 5 Charakterystyka Gminy Olesno

Gmina Olesno, zajmująca powierzchnię 241 km2, jest czwartą co do wielkości z 71 gmin województwa opolskiego, zaś miasto Olesno jest siedzibą powiatu oleskiego. W Gminie świetnie rozwinęło się rolnictwo i przetwórstwo żywności oraz usługi, Olesno znane jest z przemysłu meblowego. Dobrze rozwinięte jest budownictwo drogowe, przemysł metalowy i włókiennictwo. Gminę cechuje dobre położenie logistyczne i komunikacyjne. Wyróżnia się terenami o wysokich walorach turystyczno-rekreacyjnych. Podkreślić trzeba dominującą pozycję miasta Olesno na tle pozostałych jednostek osadniczych gminy, pełniącego rolę ośrodka lokalnego obsługującego ludność okolicznych terenów wiejskich. Gmina Olesno swój rozwój opiera na przedsiębiorczości, doświadczeniu oraz wiedzy mieszkańców, przy czym szczególny nacisk kładziony jest na usługi ekosystemowe. Uwarunkowania geograficzne

Obszar gminy Olesno wykazuje zróżnicowanie zarówno pod względem struktury przestrzennej i form morfologicznych, jak i deniwelacji terenu. Rzeźba terenu ma charakter polodowcowy, ukształtowany głównie w okresie zlodowacenia środkowopolskiego oraz późniejszą działalność rzek. Powierzchnia terenu jest przekształcona antropogenicznie na skutek rozwoju osadnictwa oraz wprowadzenia upraw rolnych. Rzeźba terenu w większości przyjmuje charakter równinno-falisty, przechodzący miejscami w pagórkowaty. Spadki terenu kształtują się w przedziale 0 - 5%, miejscami w strefach krawędziowych dolin i pagórków morenowych spadki mogą dochodzić do 15%. Obniżenie terenu występuje od obszarów położonych na południe od Olesna, w kierunku zachodnim, północno-zachodnim i wschodnim, do dolin rzecznych: Stobrawy, Wilczej Wody i Liswarty. Najwyższe wzniesienie na terenie gminy położone jest na południe od Olesna i wynosi 280 m. n.p.m. Najniższy punkt położony jest w rejonie przysiółka Stara Chudoba na wysokości 198.0 m. Zróżnicowanie wysokości na terenie gminy wynosi ok. 82 m.

6 Olesno z klimatem Obszar gminy położony jest w dorzeczu rzeki Odry, w zlewniach następujących jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP): JCWP Stobrawa od źródeł do Kluczborskiego Strumienia (PLRW60001713231), JCWP Bogacica do Borkówki (PLRW600017132449), JCWP Budkowiczanka od źródła do Wiszni (PLRW6000171328349), JCWP Libawa (PLRW600018118549). Znajdują się tu także zbiorniki wodne: Kucoby, Stare Olesno, w Borkach Wielkich, w Boroszowie (Żurawiniec) i w Leśnej. Wykonane w 2018 r. wyniki oceny JCWP na tym terenie wskazują na stan ogólny zły wód, do czego przyczyniają się zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, jak również zanieczyszczenia tranzytowe dostarczane wodami powierzchniowymi. Na obszarze gminy występują wody gruntowe poziomu wodonośnego plejstoceńsko - holoceńskiego związanego głównie z utworami wodnolodowcowymi i rzecznymi. Wody gruntowe występują na głębokości, powyżej 2-3 m p.p.t. W pasie terenu przylegającym do dolin rzecznych wody wgłębne występują na głębokości ok. 2,0 m. Krajobraz przyrodniczy Gminy tworzą głównie pola uprawne, łąki oraz pastwiska. Lasy w Gminie nalezą do kompleksu Lasów Stobrawsko- Turawskich, które występują w postaci dużych powierzchni leśnych przedzielonych terenami rolniczymi. Powierzchnia przeznaczona na użytki rolne stanowi 51,6% powierzchni Gminy – tj. 12 427 ha, natomiast lasy stanowią 43,3% (10 442 ha). Obszary chronione stanową: 7 pomników przyrody, 7 użytków ekologicznych i 2 zespoły przyrodniczo- krajobrazowe „Pradolina i źródliska rzeki Stobrawa” oraz ,,Duży Park Miejski”. Strukturę komunikacyjną stanowi układ promienisty dróg zapewniający dobrą obsługę gminy w relacjach zewnętrznych. Przez gminę przebiega droga krajowa nr 11 oraz drogi wojewódzkie nr 494, 487 i 901. Uzupełnienie układu stanowi gęsta sieć dróg powiatowych i gminnych. Gminę przecina linia kolejowa nr 143 relacji Kalety – Wrocław. Temperatura średnioroczna na terenie Gminy Olesno osiąga 7,6-8 °C, najcieplejszym miesiącem jest lipiec (17,6-17,9 °C), natomiast najbardziej zimnym styczeń (1,5-2,2 °C). Długość okresu wegetacyjnego wynosi od 210 do 220 dni. Układ temperatur jest korzystny dla wegetacji roślin, roczny rozkład opadów jest mało zróżnicowany. Średnia suma opadów zbliżona jest do 620-660 mm, z wyraźną kulminacją w okresie letnim (ok. 260 mm), w miarę równomiernym rozkładem w pozostałych miesiącach. W okresie zimowym odnotowywane są minima (ok. 140 mm). W okresie wegetacyjnym przypada 65 % opadów sumy rocznej, przy czym optymalne są one dla gleb ciężkich, w glebach średniozwięzłych zaznaczają się niewielkie niedobory. Pokrywa śnieżna występuje przez ok. 60 dni w roku. W okresie letnim dominują wiatry z kierunków zachodnich, w okresie zimowym przeważają wiatry z kierunków północno - zachodnich. Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie Gminy Olesno są źródła komunalno – bytowe, przede wszystkim kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z obiektów użyteczności publicznej, w mniejszym stopniu źródła transportowe.

Olesno z klimatem 7 Struktura funkcjonalno - przestrzenna Gmina Olesno jest gminą miejsko-wiejską, położoną w powiecie oleskim, w północno-wschodniej części województwa opolskiego, zajmuje powierzchnię 240,9 km2, z czego 15,1 km2 przypada na miasto Olesno. Na terenie wiejskim jednostkami pomocniczymi są sołectwa: Bodzanowice, Borki Małe, Borki Wielkie, Boroszów, Broniec, Grodzisko, Kolonia Łomnicka, Kucoby, Leśna, Łomnica, Łowoszów, Sowczyce, Stare Olesno, Świercze, Wachów, Wachowice, Wojciechów i Wysoka. W strukturze osadniczej na pierwszy plan wysuwa się dominującą pozycja miasta Olesna, które stanowi siedzibę władz administracyjnych gminy i powiatu. Miasto odgrywa podstawową rolę w systemie gospodarczym i społecznym regionu. Stanowi miejsce koncentracji aktywności gospodarczej oraz miejsc pracy. Jednocześnie pełni rolę centralnego ośrodka usługowego zapewniającego mieszkańcom powiatu i gminy obsługę w niezbędnym wymiarze usług ponadlokalnych i lokalnych w zakresie: edukacji, zdrowia, pomocy społecznej, kultury, administracji, bezpieczeństwa publicznego, wymiaru sprawiedliwości, sportu i handlu. Miasto Olesno stanowi wreszcie miejsce zamieszkania znacznej części ludności gminy, która liczy 17 883 mieszkańców, z czego ponad 52% zamieszkuje miasto Olesno (stan na 31 grudnia 2019 r.). Olesno ma zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, w centrum gęstą zabudowę i dużą gęstość zaludnienia - 632 osoby/km2, przy 75 osób/km2 średnio w Gminie. Na terenach wiejskich dominuje zabudowa jednorodzinna oraz zagrodowa. Przeważają siedliska, które tworzą budynki mieszkaniowe wraz z budynkami gospodarczymi. Zachowaniu właściwej struktury funkcjonalno-przestrzennej nie służy niski współczynnik powierzchni objętych obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego – 3,6 % (wobec 30 % średnio w kraju) (źródło – BDL GUS). Problemy demograficzne

Gmina Olesno charakteryzuje się ujemnym przyrostem naturalnym - współczynnik dzietności kształtuje się na poziomie 1,25. Tendencja ta jest charakterystyczna dla całego województwa opolskiego. Zauważalna jest negatywna tendencja dotycząca migracji ludności z Gminy Olesno - więcej osób się wymeldowuje, niż dokonuje zameldowania. Odpływ młodych ludzi, niska rozrodczość oraz starzenie się społeczeństwa mają wpływ na obniżenie się zdolności rozwojowych Gminy Olesno. Gminę charakteryzuje regresywna struktura wieku ludności, cechująca się dużym udziałem osób starych i małym udziałem dzieci i młodzieży, przy jednoczesnym utrzymaniu się udziału ludności w wieku produkcyjnym na podobnym poziomie. Obserwuje się tendencję spadkową ludności w wieku przedprodukcyjnym (z lekkim wzrostem w latach 2018-2019) i produkcyjnym, a wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym (źródło: BDL GUS). Wskazuje to na zjawisko tzw. „starości demograficznej”.

8 Olesno z klimatem Uwarunkowania społeczne rozwoju

Grupą dominującą wśród mieszkańców Gminy Olesno są osoby w wieku produkcyjnym (65,3 % ludności), osoby w wieku poprodukcyjnym stanowią 21,7 % mieszkańców, a przedprodukcyjnym 12,9 %, przy czym ilość osób w wieku poprodukcyjnym systematycznie wzrasta (z 17,8 % w 2009 r., do 21,7 w 2019 r.) Przeciętne wynagrodzenie w Oleśnie jest niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej – wynosi 3 872,66 zł (2018 r.) - stanowi 84,46 % średniej krajowej. Wynagrodzenie to jest też niższe od przeciętnego wynagrodzenia w województwie opolskim (94,4 % średniej wojewódzkiej). Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w latach 2009 – 2019 zmalała z 489 do 245. Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosi 2,1 %. Systematycznie maleje liczba osób korzystających ze wsparcia pomocy społecznej – z 853 osób w 2009 r. do 672 w 2018 r. Na 1241 dzieci w 779 rodzinach pobierano świadczenie 500+ (2018 r.). Wzrasta liczba mieszkań – z 9 439 w 2009 r. do 9 670 w 2018 r., których średnia powierzchnia wynosi ok. 90 m2 (źródło: BDL GUS). Gmina jest otwarta na potrzeby społeczeństwa i aktywnie współpracuje z organizacjami pozarządowymi, w tym udziela organizacjom pozarządowym dotacji na realizację zadań publicznych w zakresie sportu, rehabilitacji społecznej i zawodowej osób z niepełnosprawnościami, pomocy społecznej, kultury i sztuki, wypoczynku dzieci i młodzieży. Wdrażane są rozwiązania informatyczne ułatwiające kontakt społeczny wśród mieszkańców (elektroniczne formularze spraw i płatności, baza informacji o zaległościach, system powiadamiania). Mieszkańcy gminy mają możliwość zgłaszania projektów do finansowania w ramach budżetu obywatelskiego. W Gminie Olesno zarejestrowanych jest 1991 przedsiębiorców (2018 r.), a ich liczba systematycznie rośnie (z 152,6 na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 177,1 na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2018 r.) (źródło: BDL GUS). Potencjał ekonomiczny

Sytuacja finansowa gminy Olesno obecnie jest stabilna. W 2019 r. z budżetu gminy wydano 86 mln zł, przy dochodach rzędu 84,7 mln. W zakresie dochodów ogółem wyróżnić należy dochody bieżące wynoszące 72 mln zł oraz dochody majątkowe 12 mln zł, w tym dochody ze sprzedaży majątku wykonano na kwotę 2 mln zł. Pozyskane środki zewnętrzne, które wpłynęły na konto budżetu gminy w 2019 r. wynoszą 11,6 mln zł, w tym na zadania inwestycyjne 10,9 mln zł. W zakresie wydatków należy wyróżnić wydatki bieżące wynoszące 67,4 mln zł i wydatki inwestycyjne 18,6 mln zł. Wiele inwestycji realizowanych w gminie wymaga zaangażowania środków pieniężnych pochodzących ze zwrotnych źródeł finansowania (np. obligacji przychodowych, pożyczek itp.). Gmina ma doświadczenie w pozyskiwaniu środków krajowych i zagranicznych, głównie unijnych, na realizację różnych projektów i zadań ukierunkowanych na rozwój miasta i gminy oraz zaspokajanie potrzeb jego mieszkańców (głównie na drogi, dozbrojenie terenów inwestycyjnych, rewitalizację terenów zdegradowanych, edukację szkolną i przedszkolna, rozwój żłobka, ochrona środowiska, ochronę zabytków, sport i rekreację). Olesno pełni funkcję aktywizującą i wspomagającą dla przedsiębiorców – tereny inwestycyjne Gminy Olesno, obejmujące 111 ha (w tym do zainwestowania 94,2 ha), skoncentrowane są przy ulicy Leśnej w Oleśnie i Świerczu. Staraniem Gminy Olesno tereny te zostały uzbrojone są w sieć wodociągową i kanalizacyjną, w tym deszczową. Sieć gazowa przy ulicy Leśnej ma średnicę Ø 110 mm a dostępna moc energetyczna wynosi 5 MW. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego tereny inwestycyjne przeznaczone są na: usługi nieprodukcyjne oraz usługi produkcyjne. Istnieje możliwość lokalizacji wybranych inwestycji realizujących przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Podatki od nieruchomości na terenie gminy są jednymi z najniższych w województwie opolskim, zaś przedsiębiorcy realizując nowe inwestycje na terenie Gminy Olesno mogą skorzystać z pomocy de minimis – zwolnień z tego podatku.

Olesno z klimatem 9 Powiązanie MPA z dokumentami MPA stanowi niezbędne uzupełnienie w kontekście adaptacji do zmian strategicznymi i planistycznymi klimatu, dokumentów strategicznych, obowiązujących zarówno na poziomie województwa, powiatu, gminy i MPA opracowany został w powiązaniu z dokumentami miasta: strategicznymi i planistycznymi obowiązującymi dla gminy Olesno i pozostaje spójny z celami polityki rozwoju gminy. 1. Strategia Rozwoju Gminy Olesno na lata 2014 – 2020 (Uchwała nr VI/41/15 Podstawą opracowania MPA jest Strategiczny Plan Rady Miejskiej w Oleśnie z dnia 31 Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany marca 2015 r.), klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2. Program ochrony powietrza dla strefy opolskiej i miasta Opola ze względu na 2020). SPA 2020 realizuje zapisy „Białej księgi. Adaptacja Przekroczenie poziomów dopuszczal- do zmian klimatu: europejskie ramy działania”, która jest nych pyłu PM 10 i poziomu docelowe- go benzo(a)pirenu oraz poziomów odpowiedzią UE na przyjęty w 2006 r. na forum Ramowej dopuszczalnych pyłu PM 2,5, ozonu i Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian benzenu dla strefy opolskiej (Uchwała nr XXXVII/403/2018 Sejmiku Wojew- klimatu (UNCCC) „Program działań z Nairobi w sprawie ództwa Opolskiego z dnia 30 stycznia oddziaływania, wrażliwości i adaptacji do zmian klimatu”. 2018 r.), Dokument SPA 2020 bezpośrednio wskazuje na potrzebę 3. Program Ochrony Środowiska dla Wo- podejmowania działań adaptacyjnych, ze szczególnym jewództwa Opolskiego na lata 2014- 2020, uwzględnieniem miast. W SPA 2020 miasta uznaje się 4. Program ochrony środowiska przed za szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu, zarówno ze hałasem dla województwa opolskiego, względu na koncentrację ludzi, wagę miast w kształtowaniu 5. Program Ochrony Środowiska dla sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, ale także z uwagi na Gminy Olesno na lata 2016-2019 z pers- pektywą na lata 2020-2023 (Uchwała nr potęgowanie skutków zmian klimatu w miastach, poprzez XXI/164/16 Rady Miejskiej w Oleśnie z negatywne oddziaływanie antropopresji na środowisko. dnia 5 lipca 2016 r.), Na poziomie krajowym, Plan Adaptacji szczególnie 6. Strategia Rozwoju Powiatu Oleskiego na powiązany jest z takimi dokumentami jak Strategia na lata 2016-2025, rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), Koncepcja 7. Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Gminy Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK). W Olesno (Uchwała nr XV/132/15 Rady SOR w obszarze środowiska wskazuje się działania służące Miejskiej w Oleśnie z dnia 28 grudnia 2015 r.), przystosowaniu się do skutków suszy, przeciwdziałaniu 8. Program Ochrony Środowiska dla skutkom powodzi, ochronie zasobów wodnych. Jednym z Gminy Olesno na lata 2020-2023 z per- działań jest także „rozwój infrastruktury zielonej i błękitnej spektywą do roku 2027 (Uchwała nr XXIV/190/20 Rady Miejskiej w Oleśnie obszarów zurbanizowanych, w celu zachowania łączności z dnia 5 maja 2020 r.), przestrzennej wewnątrz tych obszarów i z terenami 9. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla otwartymi oraz wspomagania procesów adaptacji do zmian Gminy Olesno (Uchwała nr XXIV/176/16 klimatu”. Plan Adaptacji zawiera działania pokrywające Rady Miejskiej w Oleśnie z dnia 2 si- erpnia 2016 r., z późniejszymi zmian- się z działaniami SOR. Spośród sześciu celów polityki ami), przestrzennej kraju wyrażonej w KPZK, dwa odnoszą się do 10. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy problematyki adaptacji do zmian klimatu: Olesno na lata 2016 -2023 (Uchwała nr XXVII/192/16 Rady Miejskiej w Oleśnie Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających z dnia 28 września 2016 r., z późnie- osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska jszymi zmianami), przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski oraz 11. Gminny plan zarządzania kryzysowego – Gmina Olesno, (2) Zwiększenie odporności struktury przestrzennej na 12. Strategia rozwoju elektromobilności dla zagrożenia naturalne (…). Krajowa Polityka Miejska odnosi gminy Olesno na lata 2019-2035 - pro- się wprost do adaptacji do zmian klimatu. jekt

10 Olesno z klimatem Wymienione dokumenty dla gminy Olesno zawierają cele i działania, które bezpośrednio lub pośrednio mają związek ze zmianami klimatu i odnoszą się do jakości życia oraz poszczególnych sektorów funkcjonowania miasta i gminy. Do najistotniejszych zagadnień ujętych w tych dokumentach i bezpośrednio powiązanych z tematyką MPA należą:

1. problem zanieczyszczenia powietrza (smogu) będący efektem przede wszystkim niskiej emisji - emisji pochodzącej ze spalania paliw na cele grzewcze oraz z transportu samochodowego, 2. zagrożenie powodziowe głównie ze strony rzeki Młynówki Kucobskiej i Liswarty – powierzchnia zalewowa 240 ha, zagrożone miejscowości - Bodzanowice, Kiki, Kucoby; rzeki Stobrawy – powierzchnia zalewowa 15 ha, zagrożone Olesno, 3. niespełniający swoich zadań, w przypadku dłużej trwających, nawalnych opadów deszczu, system retencjonowania i odprowadzania wód, 4. niedostateczna ilość terenów zielonych, szczególnie w granicach miasta Olesno, zły stan istniejących terenów zieleni, zbyt mała ilość powierzchni biologicznie czynnych, 5. zbyt mała ilość ścieżek rowerowych, niewystarczające oznakowanie tras rowerowych, 6. brak infrastruktury na potrzeby rozwoju elektromobilności, 7. rosnący poziom hałasu komunikacyjnego, związany z obciążeniem ruchem pojazdów samochodowych, 8. utrzymujące się na wysokim poziomie zapotrzebowanie na energię elektryczną, 9. wysoki poziom zjawiska tzw. “starości demograficznej.”

Ww. dokumenty strategiczne i planistyczne były pomocne w wyborze głównych sektorów działalności, które są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu, a także w ocenie ryzyka związanego ze zmianami klimatu oraz w zaplanowaniu działań, które odnoszą się do głównych zagrożeń występujących w gminie Olesno. Zagrożenia klimatyczne występujące na obszarze miasta i gminy Olesno dotyczą głównie następujących sektorów: zdrowie publiczne, gospodarka wodna, gospodarka przestrzenna oraz bioróżnorodność.

Olesno z klimatem 11 Metoda opracowania MPA

Plan Adaptacji przygotowany został wieloetapowo, przy współpracy Zespołu Urzędu Miejskiego w Oleśnie z interesariuszami reprezentującymi różne grupy i środowiska, w tym reprezentantami Nadleśnictwa Olesno, Państwowej Straży Pożarnej, Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego, Starostwa Powiatowego w Oleśnie, Oleskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Oleśnie, szkół. Analiza strategiczna zawiera identyfikację niekorzystnych zjawisk klimatycznych i ich pochodnych oraz ocenę wpływu zmian klimatu na stopień zagrożenia tymi zjawiskami klimatycznymi, identyfikację sektorów/obszarów najbardziej wrażliwych na zagrożenia z nimi związane, ocenę potencjału adaptacyjnego oraz analizę ryzyka, w której zostały uwzględnione prawdopodobieństwa występowania poszczególnych zjawisk klimatycznych oraz wielkość konsekwencji związanych z ich występowaniem. Dla sektorów/obszarów o największym poziomie ryzyka dokonano doboru działań adaptacyjnych pozwalających na zwiększenie odporności na zidentyfikowane zagrożenia klimatyczne. Analiza wielokryterialna oraz analiza kosztów i korzyści pozwoliła wskazać optymalny zbiór działań adaptacyjnych i harmonogram ich realizacji. Do kluczowych terminów przyjętych w projekcie zaliczyć można: zjawiska klimatyczne, wrażliwość na zmiany klimatu, potencjał adaptacyjny oraz podatność na zmiany klimatu.

Zjawiska atmosferyczne, a także wynikające z nich zjawiska pochodne, które stanowią ZJAWISKA zagrożenie dla ludności, środowiska przyrodniczego, zabudowy i infrastruktury oraz KLIMATYCZNE gospodarki.

Stopień, w jakim dany obszar podlega wpływowi zjawisk klimatycznych. Wrażliwość WRAŻLIWOŚĆ zależy od charakteru struktury przestrzennej miasta i jej poszczególnych elementów, NA ZMIANY uwzględnia populację zamieszkującą miasto, jej cechy oraz rozkład przestrzenny. KLIMATU Wrażliwość jest rozpatrywana w kontekście wpływu zjawisk klimatycznych, przy czym wpływ ten może być bezpośredni i pośredni.

Materialne i niematerialne zasoby obszaru, które mogą służyć do dostosowania POTENCJAŁ i przygotowania się na zmiany klimatu oraz ich skutki. Potencjał adaptacyjny tworzą: ADAPTACYJNY zasoby finansowe, zasoby ludzkie, zasoby instytucjonalne, zasoby infrastrukturalne i zasoby wiedzy.

PODATNOŚĆ Stopień, w jakim dany obszar nie jest zdolny do poradzenia sobie z negatywnymi NA ZMIANY skutkami zmian klimatu. Podatność zależy od wrażliwości obszaru na negatywne skutki KLIMATU zmian klimatu oraz od potencjału adaptacyjnego.

Plan Adaptacji opracowano uwzględniając wytyczne MŚ, zawarte w „Podręczniku adaptacji dla miast”.

12 Olesno z klimatem Wśród etapów opracowania Planu wyróżnić można część diagnostyczną obejmującą analizy informacji zawartych w dokumentach planistycznych i strategicznych, danych meteorologicznych, hydrologicznych, wyników pomiarów jakości powietrza, danych statystycznych i przestrzennych, scenariuszy zmian klimatu w horyzoncie roku 2030 i 2050 oraz ocenach i wynikach przeprowadzonych analiz własnych. Część diagnostyczna uwzględnia następujące elementy:

1. analizę zjawisk klimatycznych i ich pochodnych - w analizie uwzględnione zostały wybrane zjawiska klimatyczne i ich pochodne, które mogą stanowić zagrożenie dla obszaru analizy, np. upały, występowanie MWC, mrozy, intensywne opady, powodzie, podtopienia, susze, opady śniegu, porywy wiatru, burze oraz koncentracja zanieczyszczeń powietrza. Charakterystykę zmian klimatu oparto na danych meteorologicznych i hydrologicznych z lat 1981 - 2020 IMGW – odnotowanych na stacji pomiarowej w Oleśnie. Uwzględniono trendy przyszłych warunków klimatycznych w horyzoncie do 2030 i 2050. Wynikiem analiz jest lista zjawisk i ich pochodnych, stanowiących zagrożenie dla miasta i gminy oraz określenie ich ekspozycji na te zagrożenia. 2. ocenę wrażliwości na zmiany klimatu - wrażliwość była analizowana poprzez ocenę wpływu poszczególnych zjawisk klimatycznych (stresorów) na poszczególne obszary i sektory miasta i gminy. W przyjętej metodzie pod pojęciem sektor rozumie się wydzieloną część funkcjonowania gminy, wyróżnioną zarówno w przestrzeni, jak i ze względu na określony typ aktywności społeczno- gospodarczej lub specyficzne problemy. Oceniono wrażliwość każdego z sektorów gminy na zjawiska klimatyczne, a wynikiem tych analiz jest wybór czterech z nich, najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu. 3. określenie potencjału adaptacyjnego miasta i gminy - potencjał adaptacyjny został zdefiniowany w siedmiu kategoriach zasobów: możliwości finansowe, przygotowanie służb, kapitał społeczny, mechanizmy informowania i ostrzegania o zagrożeniach, sieć i wyposażenie instytucji miejskich, organizacja współpracy z gminami sąsiednimi w zakresie zarządzania kryzysowego, systemowość ochrony i kształtowania ekosystemów miejskich. Ocena potencjału adaptacyjnego była niezbędna do oceny podatności miasta i gminy Olesno na zmiany klimatu, a także została wykorzystana w planowaniu działań adaptacyjnych. 4. ocenę podatności na zmiany klimatu - ocena podatności została przeprowadzona w oparciu o ocenę wrażliwości i ocenę potencjału adaptacyjnego. Im większa wrażliwość i mniejszy potencjał adaptacyjny, tym wyższa podatność. 5. analizę ryzyka - analizy dokonano w oparciu o scenariusze klimatyczne, ustalając zagrożenie dla miasta i gminy wynikające z przewidywanych zmian klimatu oraz potencjalnych skutków wystąpienia tych zjawisk klimatycznych w przestrzeni miasta i gminy. Analiza uwzględniała sektory wybrane jako najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu. Analiza polegała na rozpoznaniu cech obszarów miasta i gminy, takich jak liczba (zagęszczenie) mieszkańców, struktura demograficzna, występowanie i charakter infrastruktury i zabudowy, udział powierzchni biologicznie czynnej, udział powierzchni uszczelnionych itp. i tym samym potencjalnych skutków zagrożeń powodowanych zjawiskami klimatycznymi. Na podstawie tych cech i oceny zagrożeń ustalano poziom ryzyka dla poszczególnych obszarów. Poziom ryzyka oceniono w czterostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski). Planowane działania adaptacyjne w obszarach, dla których ryzyko oszacowano na poziomie bardzo wysokim i wysokim, mają najwyższy priorytet. Na podstawie diagnozy opracowano następujące elementy planu: 1. Cele strategiczne Planu Adaptacji do zmian klimatu 2. Działania adaptacyjne składające się na opcje adaptacji 3. Wdrażanie Planu Adaptacji

Olesno z klimatem 13 Udział społeczeństwa w opracowaniu MPA

MPA powstał z wykorzystaniem metody partycypacyjnej. Prace nad przygotowaniem dokumentu prowadzone były w ścisłej współpracy ze zidentyfikowanymi interesariuszami, którzy zostali zaangażowani w proces opracowywania dokumentu. Interesariuszami MPA są przedstawiciele Urzędu Miejskiego Olesno, odpowiedzialni za sektory miasta i gminy oraz przedstawiciele mieszkańców, organizacji pozarządowych, przedstawiciele administracji niezespolonej i zespolonej. Interesariuszami są także przedstawiciele przedsiębiorców, których działalność gospodarcza może zostać zakłócona w związku z zagrożeniami klimatycznymi lub na których działalność może wpłynąć MPA oraz przedstawiciele podmiotów będących potencjalnymi sprawcami zagrożeń lub przyczyniającymi się do ich wzmocnienia. Interesariusze, w tym przedstawiciele mieszkańców, brali udział w konsultacjach, organizowanych na poszczególnych etapach prac nad Planem Adaptacji, zgodnie z przyjętą metodą.

14 Olesno z klimatem Lista interesariuszy W okresie od ……… 2020 r. do ……. 2020 r. odbyły się konsultacje społeczne. Poprzez stronę internetową Urzędu Miejskiego w Oleśnie mieszkańcy mogli się zapoznać z tematyką zmian klimatu i adaptacji do skutków zmian klimatu oraz założeniami do Planu Adaptacji. Za pośrednictwem strony internetowej lub pisemnie mieszkańcy mogli wypowiedzieć się na temat problemów wynikających ze zmian klimatu i przedstawić własne propozycje działań adaptacyjnych. Zgłoszono …………. wniosków do Planu Adaptacji, z których ……………… została uwzględniona. Włączenie interesariuszy w proces planowania działań adaptacyjnych i podejmowania decyzji w tym zakresie umożliwiło równoczesne budowanie świadomości oraz pozyskanie akceptacji dla działań wskazanych w Planie Adaptacji

Olesno z klimatem 15 Diagnoza

Diagnoza została opracowana w toku szczegółowej analizy zjawisk klimatycznych przeprowadzonej na podstawie danych meteorologicznych, hydrologicznych oraz scenariuszy klimatycznych. Na podstawie pozyskanych informacji oceniono wrażliwość i potencjał adaptacyjny, ze szczególnym uwzględnieniem dokumentów strategicznych i planistycznych, informacji i danych gospodarczych, społecznych oraz przestrzennych chrakteryzujących gminę Olesno. Rozpoznano ryzyka wynikające z przewidywanych zmian klimatu.

Główne zagrożenia wynikające ze zmian klimatu

Dane pomiarowo-obserwacyjne stacji pomiarowej IMGW w Oleśnie z lat 1981-2020 oraz WIOŚ (stacja pomiarowa przy ul. Słowackiego w Oleśnie) z lat 2000-2019 stanowiły podstawę do obliczeń wskaźników klimatycznych przyjętych w metodyce opracowania MPA. Wskaźniki klimatyczne opisują poszczególne elementy klimatu i jego pochodne, umożliwiają ocenę ekspozycji miasta i gminy na zmiany klimatu oraz identyfikację najważniejszych zagrożeń klimatycznych. Analiza wskaźników klimatycznych dla gminy Olesno wykazała, że za podstawowe cechy obserwowanych zmian można uznać wzrost średniej temperatury powietrza, temperatury maksymalnej i minimalnej oraz wzrost częstości występowania wysokich wartości temperatury powietrza (dni gorące, upalne, w tym fale upałów), a także intensywnych opadów i okresów bezopadowych. Prognozy zmian temperatury powietrza w poszczególnych województwach wskazują, że najwyższa średnia temperatura powietrza w dekadzie 2091– 2100 jest przewidywana w województwie opolskim, podobnie najwyższy wzrost temperatury minimalnej. Spodziewany jest wzrost dni z dużym stresem ciepła – na Opolszczyźnie wzrost takich dni ma być największy w Polsce i sięgnąć nawet 15-28 %. Zdecydowanie mniejsze zagrożenia stanowią silne wiatry – prognozy zmian prędkości wiatru wskazują, że w województwie opolskim wartości te będą najmniejsze, prognozują również największą ilość dni z ciszą. Prognozy te, korzystne z punktu widzenia zagrożenia silnym wiatrem mogą spowodować inne zagrożenia – koncentrację zanieczyszczeń powietrza.

11 ŚREDNIA TEMPERATURA W ROKU 10

5 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

16 Olesno z klimatem 38 TEMPERATURA MAKSYMALNA 37

30 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

TEMPERATURA MINIMALNA 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 0 -5 -10 -15 -20 -25 -30 -35 -40

ROCZNA SUMA OPADÓW (MM) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

STĘŻENIE PYŁU ZAWIESZONEGO PM 10 - DANE POMIAROWE DLA STACJI OLESNO, UL. SŁOWACKIEGO Maksymalne średniomiesieczne stężenie PM 10 (µg/m3) Stężenie średnioroczne PM 10 (µg/m3) 100

20 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Olesno z klimatem 17 Szczegółowa analiza danych klimatycznych i hydrologicznych umożliwiła ocenę ekspozycji Olesna na zmiany klimatu przy uwzględnieniu wybranych wskaźników charakteryzujących zjawiska klimatyczne (tab. 2). Wyniki oceny stanowią podstawę wskazania ekstremalnych zjawisk klimatycznych i ich pochodnych będących największym zagrożeniem dla mieszkańców i sektorów miasta i gminy.

Średnia roczna temperatura ☀☀☀

Wskaźniki Roczna temperatura maksymalna ☀☀☀ termiczne Roczna temperatura minimalna ☀☀☀ Liczba dni upałów ☀☀☀ Roczne sumy wysokości opadu ☀☀ Opady Liczba miesięcy w roku z opadem <25 mm atmosferyczne ☀☀☀ Maksymalne miesięczne sumy opadów w roku ☀ Powódź nagła/ miejska ☀☀☀ Zjawiska Liczba dni z burzą w roku ekstremalne ☀☀☀ Maksymalne porywy wiatru ☀☀ Stężenie średnie roczne pyłu zawieszonego PM10 ☀☀☀ Zanieczyszczenia Liczba miesięcy ze średnim dobowym stężeniem PM10 powyżej 40 μg/m3 ☀☀☀ powietrza Maksymalne średniomiesięczne stężenie PM10 ☀☀☀

Skala ocen tendencji zmian wskaźników Skala oceny zagrożenia klimatycznego klimatycznych Tendencja wzrostowa ☀ Brak zagrożenia Tendencja spadkowa ☀☀ Zagrożenie słabe Brak tendencji ☀☀☀ Zagrożenie silne

18 Olesno z klimatem Wrażliwość Olesna na zmiany klimatu

W gminie Olesno za najwrażliwsze sektory uznano:

1. Sektor zdrowia publicznego – populacja gminy jest wrażliwa przede wszystkim na fale upałów, a także na nawalne opady, burze i zanieczyszczenie powietrza. Do grona osób szczególnie wrażliwych na ekstremalne warunki pogodowe należy zaliczyć przede wszystkim osoby przewlekle chore, dzieci poniżej 5 lat, osoby powyżej 65 roku życia. Ekstremalne warunki pogodowe są uciążliwe i stwarzają zagrożenie również dla osób z niepełnosprawnościami i z ograniczoną mobilnością. 2. Sektor gospodarki wodnej, w którym najwrażliwszym elementem jest gospodarka wodami opadowymi. Jest ona wrażliwa przede wszystkim na deszcze nawalne, skutkujące podtopieniami (powodziami) w różnych rejonach, przede wszystkim w granicach miasta Olesno. Na gwałtowne opady wrażliwy jest również system gospodarki ściekowej i infrastruktura przeciwpowodziowa. Sektor zaopatrzenia w wodę jest natomiast wrażliwy na upały i susze, kiedy wzrasta zużycie wody. 3. Gospodarka przestrzenna i planowanie przestrzenne wytyczają kierunki rozwoju miasta i gminy, rozmieszczenie terenów inwestycyjnych oraz podstawowych obszarów funkcjonalnych. Przeznaczenie terenów, ich struktura funkcjonalno-przestrzenna i sposób zagospodarowania podlegają wpływowi zjawisk klimatycznych. Są także czynnikiem modyfikującym klimat. Gospodarka i planowanie przestrzenne wpływają na wrażliwość innych sektorów, np. na sektor zdrowia publicznego – zagospodarowanie przestrzenne ma konsekwencje w odczuwalnych skutkach występowania zjawisk pogodowych lub gospodarki wodnej. 4. Różnorodność biologiczna, której komponenty (tereny zielone, parki, obszary chronione i obiekty przyrodnicze, korytarze ekologiczne, inne obszary o wysokich walorach przyrodniczych – szczególnie w granicach miasta Olesno) są w wysokim stopniu wrażliwe na długotrwałe okresy bezopadowe, szczególnie okresy bezopadowe z wysoką temperaturą, obszary chronione – na burze (w tym burze z gradem), a inne obszary o wysokich wartościach przyrodniczych – na fale upałów, burze (także z gradem).

Olesno z klimatem 19 Potencjał adaptacyjny Olesna

Potencjał adaptacyjny to zasoby finansowe, infrastrukturalne, ludzkie i organizacyjne, które można wykorzystać na potrzeby dostosowania się do zmian klimatu. Olesno ma wysoki potencjał adaptacyjny w zakresie: 1. przygotowania służb – ze względu na dobre wyszkolenie służb i systematyczne podnoszenie kwalifikacji poprzez wspólne ćwiczenia; straż pożarna, w tym bardzo dobrze wyszkoleni i systematycznie doposażani strażacy z OSP, służby medyczne (szpital powiatowy w mieście), policja oraz inne służby i inspekcje na co dzień efektywnie współpracują i współdziałają w sytuacjach zagrożenia zdrowia i mienia, zgodnie ze swoimi kompetencjami; w Gminnym Planie Zarządzania Kryzysowego dobrze określone zostały zasady funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych; 2. kapitału społecznego – ze względu na funkcjonowanie organizacji społecznych działających aktywnie na rzecz ochrony środowiska w Gminie Olesno, jak i na rzecz jego mieszkańców (w tym na obszarach wiejskich), liczne grono aktywnych lokalnych liderów (głównie sołtysi), doskonale przygotowanych nie tylko do realizacji inicjatyw, ale również do pozyskiwania niezbędnych temu celowi środków, realizacji budżetu obywatelskiego, 3. mechanizmów informowania i ostrzegania społeczności o zagrożeniach związanych ze zmianami klimatu – w tym gminna aplikacja z możliwością uruchomienia powiadomień o stanie jakości powietrza, wdrażane rozwiązania informatyczne, pozwalający na szybkie informowanie społeczeństwa o zagrożeniach poprzez bramkę sms.

Potencjał adaptacyjny wymaga wzmocnienia w zakresie:

1. możliwości finansowych – ze względu na zadłużenie gminy oraz równolegle prowadzone priorytetowe zadania, przede wszystkim w zakresie ograniczenia niskiej emisji (poprawa stanu jakości powietrza), rewitalizacji obszarów zdegradowanych itp., 2. sieci i wyposażenia instytucji i placówek gminnych w sektorze ochrony zdrowia i edukacji – ze względu na starzejącą się społeczność miasta, zły stan zdrowia osób starszych (65+) – niedostateczna ilość obiektów oferujących zabiegi rehabilitacji, obiektów świadczących profesjonalne usługi opiekuńcze (DPS, dzienne domy pobytu itp.), 3. systemów ochrony i kształtowania ekosystemów miejskich (infrastruktury błękitno-zielonej), w tym powiększenie obszaru terenów zielonych, systemów gospodarowania wodami opadowymi, renaturalizacji.

20 Olesno z klimatem Podatność Olesna na zmiany klimatu

Podatność czterech wybranych sektorów na zagrożenia wynikające z przewidywanych zmian klimatu scharakteryzowano poniżej.

Zdrowie publiczne Populacja gminy Olesno podlega oddziaływaniu czynników i zjawisk klimatycznych. Wśród elementów klimatu największy wpływ na organizm człowieka wywiera środowisko termiczne, na które składają się: temperatura i wilgotność powietrza, promieniowanie słoneczne oraz prędkość wiatru. Na przestrzeni ostatnich 30 lat badania związków pomiędzy czynnikami atmosferycznymi a zdrowiem człowieka były prowadzone przez bioklimatologów, fizjologów, lekarzy i epidemiologów w wielu krajach świata. W większości badań zwraca się uwagę na duży wzrost liczby zgonów i zachorowań podczas fal gorąca, zwłaszcza przy dużym natężeniu promieniowania słonecznego i wysokiej wilgotności powietrza. Brakuje szczegółowych danych statystycznych dotyczących wpływu czynników meterologicznych na zdrowie mieszkańców regionu, niemniej jednak doniesienia reporterskie wskazują, że zjawiska ekstremalne – m.in. silne wiatry i burze są coraz częstszą przyczyną uszczerbków na zdrowiu, a także strat materialnych. Zmiany w stanie zdrowia człowieka są powodowane zarówno bezpośrednio przez pogodę i klimat, jak i pośrednio przez inne elementy środowiska, kształtowane przez ogólne lub miejscowe warunki klimatyczne. Do tej grupy przyczyn chorób można zaliczyć: urbanizacje i związany z nią wzrost zanieczyszczeń powietrza, zaopatrzenie w wodę i jej stan sanitarny, zmiany w populacji i rozmieszczeniu owadów przenoszących choroby. Procesy adaptacji organizmu do gwałtownych zmian i ekstremalnych warunków termicznych otoczenia powodują znaczne obciążenie układu termoregulacyjnego i układu krążenia, co wpływa na ograniczenie efektywności układu odpornościowego, prowadząc do różnorodnych dysfunkcji organizmu, sprzyjając infekcjom i pogorszeniu stanu zdrowia, a nawet prowadząc do śmierci.

Spośród chorób powiązanych ze zmianami klimatycznymi dla mieszkańców regionu szczególne zagrożenia stanowią nowotwory skóry – spośród których na Opolszczyźnie notuje się najwięcej zachorować w Polsce – 41,5 na 100 tys. mieszkańców. Również wyższe od średniej krajowej są zachorowania na czerniaka. Przeprowadzone symulacje wskazują, że mające wpływ na te choroby promieniowanie słoneczne będą w kolejnych latach znacznie się różnić, zaś jedne z największych ich wartości wystąpią w województwie opolskim. Dla mieszkańców gminy szczególnie niebezpieczne są również choroby odkleszczowe - populacje nosicieli tych chorób są silnie uzależnione od warunków klimatycznych, a zwłaszcza od temperatury powietrza i jego wilgotności. W regionie notuje się jednostki chorobowe przenoszone przez zakażone kleszcze, a do najczęstszych i najgroźniejszych chorób odkleszczowych należą: kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), borelioza (choroba z Lyme) oraz babeszjoza (liczna zachorowań w województwie opolskim przekracza poziom średniej krajowej). Zmiany klimatu w regionie mogą przynieść wzrost zatruć Salmonellą (prognozowane wzrost nawet o 13-20 %).

Olesno z klimatem 21 Gospodarka wodna

Spodziewane zmiany klimatu mogą poważnie oddziaływać na gospodarkę wodną, w szczególności gospodarkę wodami opadowymi. Zmiany te rozkładają się nierównomiernie zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Niewłaściwa gospodarka przestrzenna, w szczególności niewłaściwe podejście do gospodarowania wodami opadowymi oraz zbyt niska naturalna pojemność retencyjna rzek, ograniczają skuteczne działania w sytuacjach wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych. Problemem w Oleśnie jest występowanie krótkich, lecz bardzo intensywnych opadów, które mogą powodować lokalne zalania oraz podtopienia ulic i budynków, a także lokalnie -powodzie. System kanalizacji deszczowej w Oleśnie jest dobrze rozwiązany, jednak nie zawsze jest on wydolny w sytuacjach wystąpienia gwałtownych opadów i wówczas zdarzają się lokalne podtopienia ulic i budynków. Podatność tego komponentu na deszcze nawalne jest wysoka. Do głównych problemów w zakresie odprowadzania i oczyszczania wód opadowych i roztopowych w Oleśnie należą: 1. znaczne zmniejszenie infiltracji wód opadowych i roztopowych do wód podziemnych wskutek uszczelnienia powierzchni terenu, szczególnie w centrum Olesna, 2. przeciążenie sieci kanalizacyjnych w niektórych rejonach Olesna w okresach występowania ekstremalnych opadów (np. w rejonie ul. Dobrodzieńskiej, Wachowskiej), 3. brak lub zbyt mała liczba zbiorników retencjonujących wodę w systemach kanalizacji deszczowej, 4. brak rozwiązań opartych na odbudowie infiltracji i retencji wód opadowych w obszarach zurbanizowanych, szczególnie w granicach Olesna. Przez teren gminy Olesno przebiega dział wodny pomiędzy dorzeczami Odry i Warty, stąd charakterystyczną cechą jest występowanie licznych obszarów źródliskowych rzek, stanowiących dopływy niższych rzędów Odry i Warty. Głównymi rzekami są: Stobrawa, Bogacica, Budkowiczanka, Wilcza Woda, przepływające przez zachodnią część gminy oraz Łomnica, Prąd i Liswarta w części wschodniej. Uzupełnieniem systemu hydrograficznego są liczne, małe i krótkie cieki o znacznym stopniu zagęszczenia sieci oraz system rowów melioracyjnych. Razem długość cieków na terenie gminy wynosi 84013 mb, z czego: rz. Borecki (w km 0+000-8+150) – 8150 mb, rz. Budkowiczanka (w km 54+906-57+641) – 2735 mb, rz. Dobra (w km 12+700- 17+056) – 4356 mb, rz. Łomnica (w km 0+000-19+980) – 19980 mb, rz. Łomnicki (w km 0+000-7+900) – 7900 mb, rz. Młynówka Kucobska (w km 0+000-5+600) – 5600 mb, rz. Piaska (w km 0+000-17+380) – 3622 mb, rz. Prąd (w km 0+000-14+725) – 5776 mb, rz. Sowczycki (w km 0+000-12+045) – 12045 mb, rz. Stobrawa (w km 71+740-85+589) – 13849 mb. Zlokalizowane na terenie gminy Olesno cieki wodne mają charakter typowych rzek nizinnych i są to w przeważającej części odcinki źródłowe tych rzek. Wszelkie wezbrania wód i ich spływ odbywają się w sposób spokojny nie powodując gwałtownych wylewów. Duża część obszarów zlewni rzek stanowią tereny leśne, które w naturalny sposób retencjonują duże ilości wody i opóźniają roztopy pokrywy śnieżnej. Na podstawie wieloletnich obserwacji rzek można stwierdzić, że zagrożenie powodzią na terenie gminy jest bardzo małe. Istnieje jednak możliwość wystąpienia podtopień w wyniku: nagłych i gwałtownych opadów lub roztopów śniegu wywołanych gwałtownym wzrostem temperatury. W przypadku uszkodzeń obiektów hydrotechnicznych znajdujących się w Kucobach zagrożonych zatopieniem będzie kilkanaście zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Miejscem najbardziej zagrożonym podtopieniami będzie przepompownia ścieków w Oleśnie przy ul. Mostowej.

22 Olesno z klimatem Główne zagrożenia powodziowe ze strony wezbrania wody w rzekach:

Rzeka Młynówka Kucobska i Zagrożenia dla infrastruktury Liswarta – powierzchnia zalewowa drogowej: 240 ha. Zagrożone miejscowości to Bodzanowice, Kiki, Kucoby; most drogowy na rzece Młynówka Kucobska w miejscowości Bodzanowice Rzeka Stobrawa – powierzchnia na drodze nr 494 zalewowa 15 ha, zagrożone Olesno.

Olesno z klimatem 23 Gospodarka przestrzenna

W przypadku gospodarki przestrzennej duże Przestrzeń gminy można podzielić znaczenie ma stopień pokrycia Gminy miejscowymi planami na dwie główne kategorie terenów: zagospodarowania przestrzennego, przy czym udział tej 1. Tereny zainwestowane, które powierzchni w powierzchni ogółem Gminy wynosi zaledwie tworzą obszary zabudowy 3,6% (rok 2018). Gmina dysponuje znacznymi rezerwami mieszkaniowej, usługowej, terenów budowlanych niewykorzystanych pod inwestycje, przemysłowej, tereny i obiekty przede wszystkim budownictwo mieszkaniowe - biorąc pod infrastruktury drogowej uwagę procesy i prognozy demograficzne należy uznać, że i technicznej oraz tereny rezerwy terenów budowlanych zapewnią tereny na rozwój eksploatacji surowców. budownictwa mieszkaniowego na wiele lat. Jednocześnie, 2. Tereny niezabudowane, które w drodze decyzji o warunkach zabudowy uruchamia się tworzy przestrzeń rolnicza, kolejne tereny budowlane, burząc w ten sposób porządek wody powierzchniowe, tereny urbanistyczny, ingerując w rezerwy terenów pod drogi, a swobodnego wzrostu roślinności także w tereny zieleni niezbędne dla jakości życia w mieście oraz obszary lasów. oraz uszczuplając tereny wskazane do ochrony. Problemem jest także zabudowa powojenna, presja terenów stanowiących strefy przewietrzania miasta (osiedle Walce) i dalsza presja zabudowy w tym kierunku. Wysoką podatnością na powodzie miejskie (podtopienia), występujące po długotrwałych lub obfitych opadach, charakteryzują się także tereny o dużym udziale powierzchni uszczelnionych (ścisłe centrum Olesna, przecięte Młynówką), gdzie kanalizacja nie ma wystarczającej przepustowości do odbioru wody z opadów nawalnych. Wprowadzanie kolejnych uszczelnień (poszerzanie powierzchni utwardzonych chodników, placów itp.) potęguje podatność na zmiany klimatu, zmniejszając ich potencjał adaptacyjny (poprzez ograniczenie infiltracji i retencji). Dokumenty służące planowaniu przestrzennemu funkcjonujące w długiej perspektywie czasowej, powinny uwzględniać i ograniczać zagrożenia wywołane nawalnymi opadami/gwałtownymi roztopami. O podatności decydować będzie również wyposażenie terenów w elementy błękitno-zielonej infrastruktury. Planowanie zagospodarowania uwzględniać powinno także podatność terenów o znacznych spadkach, gdzie może nastąpić szybki spływ powierzchniowy, powodujący erozję gleb oraz te rejony, gdzie intensywne opady mogą powodować utrudnienia w ruchu drogowym. Do zjawisk termicznych szczególnie odczuwanych w gminie Olesno jako niekorzystne i uciążliwe należą fale upałów. Podatność Olesna na upały ma związek ze strukturą funkcjonalno-przestrzenną miasta, a odczuwanie ich może być dotkliwsze w obszarach występowania miejskiej wyspy ciepła. Zjawisko MWC związane jest przede wszystkim z terenami zabudowanymi o utrudnionej cyrkulacji i wymianie powietrza z terenami podmiejskimi. Zmiany w zagospodarowaniu, polegające na intensyfikacji zabudowy, redukcji powierzchni biologicznie czynnej na rzecz sztucznych nawierzchni, utracie terenów zieleni i terenów otwartych powodują, że w okresach upałów wysoka temperatura powietrza utrzymuje się także w nocy, co jest bardzo uciążliwe dla mieszkańców i ma niekorzystny wpływ na ich zdrowie. Terenami o największej podatności na wysokie temperatury powietrza są obszary ścisłego centrum Olesna, który charakteryzuje się znacznym odsetkiem terenów zasklepionych (ulice, chodniki, place) i bardzo małym udziale powierzchni biologicznie czynnych, tym bardziej że układ naturalnego przewietrzania miasta utracił swoją rolę w związku z budową osiedli mieszkaniowych na ich naturalnym przebiegu.

24 Olesno z klimatem Różnorodność biologiczna

Zmiany klimatu będą oddziaływać na różnorodność biologiczną w różny sposób – zarówno negatywny jak i pozytywny, w zależności od gatunków i siedlisk. Można spodziewać się wydłużenia okresu wegetacyjnego, przesuwania się zasięgów występowania poszczególnych gatunków, zmian w cyklach rozrodczych zwierząt i roślin, ale też wystąpienia problemów z obcymi gatunkami inwazyjnymi. Różnorodność biologiczna w Oleśnie jest podatna przede wszystkim na długotrwałe okresy bezopadowe i okresy bezopadowe połączone z wysoką temperaturą. Obszary wartościowe przyrodniczo są także podatne na silne burze. Na terenie Gminy Olesno ustanowiono następujące formy ochrony przyrody: • użytek ekologiczny – Lęgowisko – bagno śródleśne w miejscowości Boroszów o powierzchni 1,64 ha, • użytek ekologiczny – Tarzanisko – bagno śródleśne w miejscowości Boroszów o powierzchni 0,8 ha, • użytek ekologiczny – Ostoja I – bagno śródleśne w miejscowości Wojciechów o powierzchni 0,25 ha, • użytek ekologiczny – Torfowisko – bagno śródleśne w miejscowości Wojciechów o powierzchni 2,48 ha, • użytek ekologiczny – Suchy Staw – bagno śródleśne w miejscowości Wachów o powierzchni 0,83 ha, • użytek ekologiczny – Stawek – łąki śródleśne w miejscowości Wysoka o powierzchni 0,37 ha, • użytek ekologiczny – Bagienko – bagno śródleśne w miejscowości Leśna o powierzchni 0,25 ha, • zespół przyrodniczo-krajobrazowy – Pradolina i źródliska rzeki Stobrawa – o powierzchni 15,3 ha – celem ochrony jest zachowanie w stanie niezmienionym źródlisk oraz górnego odcinka rzeki Stobrawa z dobrze wykształconymi zbiorowiskami łąkowymi i leśnymi wraz ze stanowiskami chronionych gatunków roślin i zwierząt stwierdzonych w granicach zespołu przyrodniczo- krajobrazowego, • zespół przyrodniczo-krajobrazowy – Duży Park Miejski – o powierzchni 2,33 ha - tworzony w celu zachowania istniejących walorów przyrodniczych i ukształtowanych historycznie walorów krajobrazowych. Obszar stanowi przykład parku miejskiego o dobrze zachowanym starodrzewiu. Drzewostan w parku tworzą ponad stuletnie okazy drzew oraz nasadzenia późniejsze. Obszar parku stanowi fragment krajobrazu naturalnego, reprezentując rodzime gatunki drzew liściastych oraz krajobrazu kulturowego, związanego z historią jego powstania w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów wspólnoty ewangelickiej i żydowskiej. Teren parku, dzięki łączności poprzez korytarze ekologiczne z zadrzewieniami i lasami poza miastem stanowi siedlisko występowania chronionych gatunków zwierząt: nietoperzy: karlik (Pipistrellus) i gacek (Plecotus), ssaków: wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris), jeż zachodni (Erinaceus europaeus) oraz ptaków, m.in.: dzięcioł duży (Dendrocopos major), dzięcioł zielony (Picus viridis), dzięciołek (Dryobatesminor), zięba zwyczajna (Fringilla coelebs), kowalik zwyczany (Sitta europaea), sikora bogatka (Parusmajor), modraszka (Cyanistes caeruleus), kos zwyczajny (Turdus merula), dzwoniec (Chloris chloris),grubodziób (Coccothraustes coccothraustes), kwiczoł (Turdus pilaris), kapturka (Sylvia atricapilla), pleszka(Phoenicurus phoenicurus), sroka zwyczajna (Pica pica), szpak (Sturnus vulgaris), kulczyk zwyczajny(Serinus serinus), sierpówka (Streptopelia decaocto), gawron (Corvus frugilegus), kawka (Corvusmonedula), wrona siwa (Corvus corone), szczygieł (Carduelis carduelis), mazurek (Passer montanus),pełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla), muchołówka szara (Muscicapa striata), piegża zwyczajna(Curruca curruca), zaganiacz zwyczajny Hippolais icterina, drozd śpiewak (Turdus philomelos) oraz sporadycznie obserwowano puszczyka zwyczajnego (Strix Aluto), • osiem pomników przyrody. Podatność ww. form ochrony przyrody na prognozowane zmiany klimatu, przede wszystkim wzrost temperatury i okresy suszy – będzie niekorzystny – skutki tych zmian były już widoczne m.in. w bogatym przyrodniczo stawie Żurawiniec, który w wyniku suszy w latach 2018-2019 wyschnął. Niekorzystnych zmian można się spodziewać w obszarach chroniących ekosystemy wodne – np. zespół przyrodniczo-krajobrazowy – Pradolina i źródliska rzeki Stobrawa a także w położonym w ścisłym centrum Olesna, otoczonym powierzchniami utwardzonymi – Dużym Parku.

Olesno z klimatem 25 Ryzyko wynikające ze zmian klimatu

W tabeli poniżej przedstawiono ryzyko dla czterech sektorów narażonych szczególnie na skutki zmian klimatu:

Zjawiska klimatyczne

Wzrost Wzrost Upały Susze Opady Burze Zanieczyszczenia Komponent temperatur temperatur nawalne/ powietrza Sektor .max .min gwałtowne roztopy Osoby >65 roku życia Osoby >5 roku życia Osoby przewlekle chore, z niepełnosprawnościami Infrastruktura ochrony zdrowia

Zdrowie publiczne Infrastruktura opieki społecznej Planowanie przestrzenne Gospodarka Kanalizacja deszczowa, w tym system retencjonowania wód Zaopatrzenie w wodę Infrastruktura przeciwpowodziowa

Gospodarka wodna System zarządzania kryzysowego Obszary chronione Obszary zieleni miejskiej

Inne obszary o wysokich

biologiczna walorach przyrodniczych Różnorodność

Objaśnienia

Ryzyko bardzo Ryzyko wysokie Ryzyko średnie Ryzyko niskie wysokie

W Gminie Olesno największe zagrożenie występuje:

1. w sektorze zdrowia – w związku z zagrożeniami związanymi ze wzrostem temperatur, upałami, zanieczyszczeniami powietrza i opadami nawalnymi/gwałtownymi roztopami; 2. w sektorze gospodarki przestrzennej – w związku z zagrożeniami związanymi z opadami nawalnymi/ gwałtownymi roztopami (podtopienia, w przypadku niewydolności systemu kanalizacji deszczowej) i zanieczyszczeniami powietrza (zabudowa stref przewietrzania); 3. gospodarki wodnej - w związku z zagrożeniami związanymi z suszami, burzami, deszczami nawalnymi/gwałtownymi roztopami; 4. różnorodności biologicznej - w związku z zagrożeniami związanymi z suszami oraz wzrostem temp. minimalnej (zagrożenia gatunkami inwazyjnymi).

26 Olesno z klimatem Szanse wynikające ze zmian klimatu

Szanse dla gminy Olesno wynikające ze zmian klimatu są związane z przewidywanym kształtowaniem się zjawisk termicznych, przede wszystkim wzrostem temperatur, co powoduje m.in. w okresie zimowym mniejszą ilość dni z oblodzeniami (obniżenie kosztów utrzymania dróg i chodników dla samorządów i mieszkańców, mniej urazów w wyniku wypadków drogowych/upadków), mniejszą ilość spalanego w kotłach paliwa (mniejsza emisja zanieczyszczeń -poprawa stanu jakości powietrza oraz poprawa kondycji finansowej najuboższych mieszkańców). Najważniejsze szanse związane są jednak ze wzrostem świadomości mieszkańców i ich zaangażowanie w rozwój zielono-niebieskiej infrastruktury i innych ,,zielonych” rozwiązań.

Olesno z klimatem 27 Cele szczegółowe i obszary priorytetowe MPA Cel nadrzędny

Celem nadrzędnym MPA jest stworzenie optymalnych warunków dla życia i inwestycji w mieście i gminie Olesno, w warunkach intensywnych zmian klimatu. Kierunki działań i cele szczegółowe/strategiczne

Zwiększenie odporności miasta i gminy na zjawiska związane z temperaturą powietrza

Cel 1. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie wyższych temperatur maksymalnych

Cel 2. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie dni z zapotrzebowaniem na chłodzenie

Cel 3. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie fal upałów

Cel 4. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie zjawiska „miejskiej wyspy ciepła”

Zwiększenie odporności miasta i gminy na zjawiska związane z występowaniem opadów nawalnych, gwałtownych roztopów

Cel 1. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie deszczy nawalnych

Zwiększenie odporności miasta i gminy na zjawiska związane z występowaniem smogu

Cel 1. Zwiększenie odporności miasta i gminy na występowanie smogu Cel 2. Ograniczenie negatywnego wpływu miasta i gminy na stan jakości powietrza w warunkach zmian klimatu

28 Olesno z klimatem Działania adaptacyjne

Doboru działań adaptacyjnych dokonano tak, aby każdy cel adaptacyjny był osiągnięty w optymalny sposób uwzględniający m.in. kryteria zrównoważonego charakteru działania, efektywności kosztowej oraz synergicznego oddziaływania efektów działania w ograniczaniu również innych zagrożeń. Działania adaptacyjne pogrupowano na trzy kategorie: działania informacyjno-edukacyjne, organizacyjne oraz działania techniczne.

działania wspierające, podnoszące świadomość społeczną, mające na celu propagowanie dobrych praktyk pozwalających uodpornić działania gminę i jej mieszkańców poprzez edukację i zintensyfikowane informacyjno- działania informacyjne. Jako kluczowe w tej kategorii edukacyjne zidentyfikowano działanie związane z kształtowaniem świadomości o zagrożeniach klimatycznych i edukację ekologiczną na rzecz zrównoważonego rozwoju

działania wymuszające zmiany w planowaniu przestrzennym, działania organizacji przestrzeni publicznej, zmiany prawa miejscowego czy organizacyjne stworzenie wytycznych postępowania w sytuacjach wystąpienia zagrożeń klimatycznych

działania o charakterze inwestycyjnym obejmujące budowę nowej lub modernizację istniejącej infrastruktury. Działania kluczowe działania obejmują działania związane z budową i rozwojem systemu techniczne gospodarowania wodami opadowymi oraz błękitnej i zielonej .infrastruktury

Olesno z klimatem 29 Podmioty Działanie 1 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Kształtowanie Wydział Spraw Europejskich Wydział Edukacji w świadomości o i Promocji Gminy w Urzędzie Urzędzie Miejskim zagrożeniach Miejskim w Oleśnie w Oleśnie klimatycznych i edukacja ekologiczna

Działanie obejmuje realizację przedsięwzięć edukacyjnych, informacyjnych oraz promocyjnych ukierunkowanych na wzrost wiedzy nt. zagrożeń związanych ze zmianami klimatu, możliwych zadań adaptacyjnych oraz na kształtowanie świadomości społecznej na rzecz zrównoważonego rozwoju. Działania zostaną skierowane zarówno do placówek oświatowych, w tym szkół i przedszkoli prowadzonych przez Gminę Olesno, jak również do mieszkańców. Planowane jest wyposażenie specjalistów zajmujących się edukacją (wychowawców przedszkolnych, nauczycieli) w odpowiednią wiedzę i kompetencje dot. zagrożeń klimatycznych oraz zrównoważonego rozwoju. Działanie obejmuje również organizowanie kampanii oraz akcji społecznych mających na celu edukowanie mieszkańców o tym, jak ich decyzje wpływają na ochronę środowiska, promowanie dobrych praktyk oraz aktywizację społeczeństwa do działań proekologicznych.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. - 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji zadania 100 tys. zł

Rodzaj zadania działania informacyjno-edukacyjne

30 Olesno z klimatem Podmioty Działanie 2 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Tworzenie Wydział Edukacji w Urzędzie Szkoły podstawowe ,,klimatycznych” Miejskim w Oleśnie ekopracowni w szkołach

Działanie obejmuje przygotowanie na terenach oleskich szkół ekopracowni pod ,,chmurką”. Na potrzeby pracowni rozszczelnione zostaną aktualne obszary zasklepione (np. niewykorzystywane boiska asfaltowe), utworzone zostaną mini parki leśne z odpowiednio dobranymi gatunkami roślin, w tym gatunkami miododajnymi, ogrodem warzywnym, z pokazowymi rozwiązaniami dotyczącymi wykorzystania wód deszczowych. Całość połączona zostanie ścieżką dydaktyczną, wyposażoną w domki dla owadów, karmniki itp. Ekopracownie będą wykorzystywane do prowadzenia zajęć z ekologii, przyrody, biologii, z wykorzystaniem tablic i gier edukacyjnych oraz innych elementów architektonicznych.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2022 r. – 2024 r.

Szacunkowy koszt realizacji zadania 170 tys. zł

Rodzaj zadania działania informacyjno-edukacyjne, działania techniczne

Olesno z klimatem 31 Podmioty Działanie 3 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Budowa systemu Wydział Spraw Europejskich Wydział Urbanistyki, optymalizacji zużycia wody i Promocji Gminy w Urzędzie Infrastruktury, Miejskim w Oleśnie Rolnictwa i Ochrony Środowiska

Działanie obejmuje promowanie zachowań sprzyjających racjonalnemu gospodarowaniu wodą, w tym wykorzystania „wody szarej” i deszczówki, prowadzenie działań promocyjnych i informacyjnych o metodach ograniczenia zużycia wody w gospodarstwie oraz rozszczelnianie powierzchni gruntów dla ułatwienia infiltracji wód. W ramach działania opracowany zostanie gminny program dotacji dla działań dotyczących optymalizacji zużycia wody.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2022 r. – 2024 r.

Szacunkowy koszt realizacji zadania 200 tys. zł

Rodzaj zadania działania informacyjno-edukacyjne, działania organizacyjne

32 Olesno z klimatem Podmioty Działanie 4 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

System gospodarowania Wydział Urbanistyki, Oleskie Przedsiębiorstwo wodami opadowymi / Infrastruktury, Rolnictwa i Wodociągów i Kanalizacji roztopowymi Ochrony Środowiska Sp. z o.o. w Oleśnie

Działanie ukierunkowane jest na opracowanie systemu zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi spełniającego następujące założenia: zagospodarowanie wód opadowych w miejscu powstawania opadu/roztopu w celu redukcji odpływu powierzchniowego, wykorzystanie naturalnych właściwości gleby i materiału roślinnego do spowalniania i oczyszczania spływów wód opadowych, kształtowanie ekosystemów wodno-roślinnych w ścisłym powiązaniu z kompozycją przestrzenną i przeznaczeniem funkcjonalnym miejsca, w celu uzyskania wartości dodanej w postaci wizualnej i funkcjonalnej atrakcyjności miejsca, społecznej akceptacji i wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców. Działanie obejmuje m.in. opracowanie wytycznych dotyczących sposobów i rozwiązań służących retencjonowaniu wody deszczowej i spowalniania jej odpływu po deszczach nawalnych/ gwałtownych roztopach z zachowaniem usług ekosystemowych oraz opracowanie strategii (koncepcji) dla całej gminy w zakresie gospodarowania wodami opadowymi uwzględniającej rzeczywiste dane opadowe, inwentaryzację geodezyjną wszystkich elementów systemu oraz potencjał retencyjny zbiorników wodnych i terenów zieleni z uwzględnieniem wyznaczonych obszarów wrażliwości.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2022 r. - 2025 r.

Szacunkowy koszt realizacji zadania 50 tys. zł

Rodzaj zadania działania organizacyjne

Olesno z klimatem 33 Podmioty Działanie 5 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Budowa i rozwój Wydział Urbanistyki, Oleskie Przedsiębiorstwo błękitnej i zielonej Infrastruktury, Rolnictwa i Wodociągów i Kanalizacji infrastruktury, Ochrony Środowiska Sp. z o.o. w Oleśnie ze szczególnym uwzględnieniem mikroretencji

Działanie ukierunkowane jest na budowę nowych, rozwój i rewitalizację istniejących sieci powiązanych przestrzennie i funkcjonalnie obszarów naturalnych i pół-naturalnych, obejmujących wszystkie możliwe formy zieleni urządzonej i nieurządzonej z uwzględnieniem elementów zielono-błękitnej infrastruktury w granicach administracyjnych miasta Olesno. Systemowe podejście do tworzenia elementów błękitno-zielonej infrastruktury zakłada powiązanie ze sobą już istniejących terenów zieleni miejskiej (parki, skwery, zieleńce itp.) poprzez zastosowanie elementów zieleni wielopiętrowej i liniowych form zieleni pomiędzy tymi terenami w połączeniu z elementami małej architektury z jednoczesnym rozszczelnianiem gruntów – szczególnie w ścisłym centrum Olesna. Priorytetem jest wzrost terenów biologicznie czynnych na tym obszarze. W ramach działania przewidziana jest budowa i rozwój systemu mikroretencji poprzez budowę ogrodów deszczowych, zbiorników retencyjnych progów na małych ciekach oraz lokalnych systemów powiązań pomiędzy tymi obiektami. Katalog przykładowych działań szczegółowych obejmuje m.in.: zwiększenie udziału powierzchni biologicznie czynnej z odpowiednią infrastrukturą zieleni (nasadzenia odpowiednich gatunków drzew, krzewów i roślin), która przyczyni się do opóźniania spływu wód opadowych oraz wpłynie na zwiększenie możliwości retencyjnych, tworzenie parków kieszonkowych, łąk kwietnych, zielonych pasaży, łączników i innych alternatywnych form zieleni, budowę zastawek i niecek infiltrujących wodę opadową, budowę ogrodów deszczowych, budowę wodoprzepuszczalnych powierzchni parkingowych, budowę zbiorników podziemnych i naziemnych do gromadzenia i zagospodarowania wód opadowych, budowę liniowych form błękitnej i zielonej infrastruktury stanowiących połączenie pomiędzy poszczególnymi obszarami zieleni urządzonej i nieurządzonej oraz inne inwestycje z zakresu błękitnej i zielonej infrastruktury, w tym przebudowa placów miejskich i ciągów pieszych w Oleśnie, wprowadzanie naturalnych i sztucznych form zacieniania.

Lokalizacja działania Tereny zabudowane i przeznaczone do zabudowy na obszarze miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. - 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 6 000 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne, działania techniczne

34 Olesno z klimatem Podmioty Działanie 6 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Zwiększanie powierzchni Wydział Urbanistyki, Wydziału Gospodarki biologicznie czynnej Infrastruktury, Rolnictwa i Nieruchomościami i Ochrony Środowiska Lokalami

Działanie obejmuje wprowadzanie w planach zagospodarowania przestrzennego (nowo sporządzanych lub aktualizowanych) zapisów ustalających możliwie najwyższy udział powierzchni biologicznie czynnej w zagospodarowaniu terenów, opracowanie programu rozszczelnienia i rekultywacji gruntów i jego sukcesywną realizację. Działanie dotyczy również projektowania rewitalizacji kolejnych przestrzeni publicznych Olesna z uwzględnieniem potrzeby powiększania powierzchni biologicznie czynnych i rozszczelniania gruntów. Zadanie dotyczy również przeznaczenia terenów zdegradowanych w gminie na cele przyrodnicze/rolne/leśne, w tym z elementami elektrowni PV (w szczególności obszary zdegradowane wokół nieczynnego składowiska odpadów w Świerczu).

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. – 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 2 130 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne, działania techniczne

Olesno z klimatem 35 Podmioty Działanie 7 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Rozwijanie usług Komórki organizacyjne Ochotnicze straże i infrastruktury Urzędu Miasta w Oleśnie pożarne, Komenda wspierającej służby odpowiedzialne za Powiatowa Państwowej ratownicze bezpieczeństwo mieszkańców, Straży Pożarnej, informatykę i telekomunikację, planowanie przestrzenne

Działanie obejmuje wyposażenie służb ratowniczych oraz służb współpracujących w środki techniczne służące do prognozowania i przeciwdziałania klęskom żywiołowym oraz usuwania ich skutków, w tym modernizację i zakup nowoczesnego sprzętu oraz aparatury niezbędnych do przeciw-działania i usuwania skutków klęsk żywiołowych. W ramach działania przewiduje się wsparcie merytoryczne dla lokalnych OSP w zakresie przygotowania wniosków o dofinansowanie wyposażenia oraz bezpośrednie wsparcie finansowe zakupu tego wyposażenia.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. – 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 400 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne

36 Olesno z klimatem Podmioty Działanie 8 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Podniesienie komfortu Wydział Urbanistyki, Baseny rekreacyjno mieszkańców w okresach Infrastruktury, Rolnictwa i – rehabilitacyjne upałów Ochrony Środowiska TrampOOLina sp. z o.o. Miejskie Centrum Sportu i Rekreacji w Oleśnie

Działanie dotyczy stworzenia systemu i wybudowania odpowiedniej infrastruktury zapewniającej komfort termiczny mieszkańców podczas fal upałów i dni z ekstremalnie wysoką temperaturą. Działanie obejmuje rewitalizację i ponowne otwarcie kompleksu basenów odkrytych przy ul. Kościuszki w Oleśnie, montaż kurtyn wodnych, zraszaczy oraz zdroi miejskich (szczególnie w ścisłym centrum Olesna – okolice rynku oraz przy atrakcjach turystycznych), które ułatwią mieszkańcom oraz turystom radzenie sobie w miesiącach występowania wysokich temperatur. Działanie dotyczy również stworzenia kompleksowej oferty wypoczynku i rehabilitacji wodnej w okresie letnim dla dzieci oraz seniorów w basenie Laguna.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2021 r. – 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 16 000 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne, działania techniczne

Olesno z klimatem 37 Podmioty Działanie 9 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Utworzenie rowerowego Wydział Urbanistyki, Wydział Spraw szlaku transportu i rekreacji Infrastruktury, Rolnictwa i Europejskich i Promocji Ochrony Środowiska Gminy w Urzędzie Miejskim w Oleśnie

Działanie dotyczy utworzenia w gminie Olesno rowerowego szlaku transportu i rekreacji, poprzez połączenie i uzupełnienie istniejącej sieci ścieżek rowerowych, w szczególności: • wzdłuż drogi 494 przez miejscowość Łowoszów oraz od ul. Leśnej do ul. Studnitza • wzdłuż drogi 487 (ul. Sienkiewicza-ul. Chopina) • w odcinku drogi 494 do miejscowości Borki Małe • przy drodze krajowej 11 w stronę Łomnicy i w stronę Starego Olesna • przy drodze wojewódzkiej 901 od Wachowic oraz uzupełnianie infrastruktury dla systemu rowerowego, a także wykonanie oznakowania/remontu oznakowania tras rowerowych na terenie gminy i wykonaniu kilku stacji obsługi rowerzystów oraz stacji napraw przy trasach rowerowych, z zapewnieniem ładowarek do rowerów elektrycznych, ujęcia wody itp. Budowa kolejnych stacji wypożyczania rowerów miejskich (basen Oleska Laguna/Centrum Olesna). Budowa zimowego garażu dla rowerów miejskich.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. - 2029 r.

Szacunkowy koszt realizacji 17 150 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne, działania techniczne

38 Olesno z klimatem Podmioty Działanie 10 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Przystosowanie infrastruktury Wydział Urbanistyki, drogowej do zmian klimatu Infrastruktury, Rolnictwa i Ochrony Środowiska

Działanie dotyczy uwzględniania w projektach budowy/przebudowy/remontu dróg gminnych takich elementów jak: lokalizacja różnych form zieleni towarzyszącej systemom komunikacyjnym, wzmacniającą bioróżnorodność i podnoszącą odporność tych miejsc na zmiany klimatu; budowę w przestrzeni komunikacyjnej obiektów retencjonowania wody deszczowej i spowalniania spływu powierzchniowego, takich jak rowy infiltracyjne, niecki chłonne, trawiaste rowy chłonne, zielone ronda oraz przepuszczalne powierzchnie (sieć odwodnieniowa dróg), zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej i poprawę estetyki ulic, wprowadzanie zadrzewień przyulicznych, zieleni o wielopoziomowej strukturze wzdłuż przebudowywanych i nowo budowanych ciągów komunikacyjnych, zwiększenie komfortu termicznego pasażerów oczekujących na środek transportu komunikacji publicznej poprzez budowę tzw. „zielonych przystanków”, uzupełnienie wiat przystankowych w elementy zacieniające, tworzenie pasów zieleni izolacyjnej do oddzielania ciągów komunikacyjnych od terenów mieszkaniowych.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. – 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 80 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne

Olesno z klimatem 39 Podmioty Działanie 11 Podmiot odpowiedzialny współpracujące

Poprawa efektywności Wydział Urbanistyki, Wydział Spraw energetycznej budynków Infrastruktury, Rolnictwa i Europejskich i Promocji Ochrony Środowiska Gminy w Urzędzie Miejskim w Oleśnie

Działanie obejmuje termomodernizację budynków użyteczności publicznej (ocieplenie fundamentów, dachów, stropów i ścian, wymiana źródeł i systemów grzewczych na urządzenia o wysokiej sprawności itp.), a także wymianę oświetlenia na energooszczędne. Zadanie obejmuje również wspieranie wymian źródeł ciepła i termomodernizacji w gospodarstwach domowych, w tym poprzez programy dotacyjne, aplikowanie do programu STOP SMOG oraz innych inicjatyw pozwalających uzyskać wsparcie dla mieszkańców.

Lokalizacja działania Obszar miasta i gminy Olesno

Okres realizacji 2020 r. – 2030 r.

Szacunkowy koszt realizacji 25 000 tys. zł zadania

Rodzaj zadania działania organizacyjne, działania techniczne

40 Olesno z klimatem Wdrażanie planu adaptacji Podmioty wdrażające

Za wdrażanie Planu Adaptacji odpowiadać będzie samorząd gminny we współpracy z interesariuszami zewnętrznymi, zarówno zinstytucjonalizowanymi, jak i indywidualnymi.

Wśród kluczowych podmiotów zaangażowanych w realizację Planu Adaptacji należy wymienić przedstawicieli podmiotów Urzędu Miejskiego w Oleśnie m.in.: 1. Wydział Urbanistyki, Infrastruktury, Rolnictwa i Ochrony Środowiska 2. Wydział Spraw Europejskich i Promocji Gminy 3. Wydział Edukacji.

Koszty wdrożenia plany adaptacji

Szacunkowy koszt wdrożenia planu adaptacji wynosi ok. 67 mln zł. W przypadku działań, których zakres inwestycji wymaga uszczegółowienia, w szacunkach uwzględniono wieloletnie prognozy finansowe budżetu miasta i przyjęto maksymalną kwotę, jaką miasto może przeznaczyć na realizację tego typu działań, przy czym na kwotę tę składają się środki z budżetu miasta oraz środki zewnętrzne, o które miasto będzie aplikowało. Niedostateczna wiedza o projektach oraz długofalowość działań adaptacyjnych i wiążącą się z nią niepewność co do wysokości nakładów i możliwości pozyskania środków powodują, że nie jest możliwe wskazanie precyzyjnych kosztów wdrożenia Planu Adaptacji, a przedstawioną wartość należy traktować jako szacunkową.

Możliwe źródła finansowania

Plan Adaptacji może być finansowany z funduszy Unii Europejskiej i współpracy UE z innymi krajami, środków krajowych i regionalnych. Nieznane są jeszcze priorytety budżetu UE na lata 2021-2027, niemniej jednak poznane założenia pozwalają sądzić, że wydatki na obszar ,,Klimat” będą wydatki priorytetowymi. Podobnie w przypadku planowanych środków UE na odbudowę gospodarki w związku z pandemią COVID-19. Planuje się również wzmocnić instrumenty finansowe UE poza obszarem polityki spójności: Program LIFE i program Horyzont 2020 w zakresie wsparcia projektów związanych ze zmianami klimatu. Znacząca część ,,środowiskowej” puli tzw. środków norweskich i EOG zostały przeznaczone na projekty związane z klimatem. Znaczące będą środki krajowe - aktualnie trwają nabory ogłoszone przez NFOŚiGW dotyczące m.in. inwestycji w zielono-niebieską infrastrukturę, wfosigw w regionach prowadzą nabory wniosków w programie ,,Moja woda”.

Olesno z klimatem 41 Monitoring realizacji MPA Plan Adaptacji podlegać będzie przeglądowi w ramach przeglądów zarządzania w Urzędzie Miejskim w Oleśnie. Monitorowanie stanu realizacji działań określonych w MPA będzie stanowić źródło informacji na temat postępu we wdrażaniu zaplanowanych działań. Ocena postępu realizacji MPA będzie dokonywana co dwa lata na podstawie zebranych informacji w zakresie, który zaproponowano w tabeli poniżej: Liczba działań Łączny koszt Pozyskane zainicjowanych zaplanowanych realizowanych zrealizowanych prowadzonych zewnętrzne działań (PLN) środki i ich

Kategoria działań źródła Działania edukacyjne i informacyjne Działania organizacyjne Działania techniczne

42 Olesno z klimatem Ewaluacja realizacji MPA

Zadaniem ewaluacji jest sprawdzenie, czy w wyniku podejmowanych działań osiągnięto spodziewane rezultaty oraz czy przełożyły się one na realizację wyznaczonego celu nadrzędnego MPA. W procesie ewaluacji wykorzystywane są informacje pochodzące z monitoringu oraz dodatkowe badania ewaluacyjne i wskaźniki kontekstowe (tab. poniżej). Przewiduje się przygotowanie ewaluacji w trakcie obowiązywania MPA oraz po zakończeniu jej wdrażania.

L.p. Wskaźnik Jednostka Wartość Źródło informacji miary 1 Poziom świadomości klimatycznej osoba 10 000,00 Materiały kampanii edukacyjnych, akcji promocyjnych, liczba odwiedzin stron internetowych, liczba użytkowników aplikacji itp. 2 Powierzchnia terenów % wzrost Wydział Urbanistyki, objętych miejscowymi planami Infrastruktury, Rolnictwa i zagospodarowania przestrzennego. Ochrony Środowiska

3 Powierzchnia wprowadzonych m2 wzrost Wydział Urbanistyki, rozwiązań zielono - niebieskiej Infrastruktury, Rolnictwa i infrastruktury w inwestycjach, w tym Ochrony Środowiska remonty, rewitalizacje, przebudowy (skwery, parki, zieleńce, zielone dachy, zielone ściany, ogrody deszczowe, ogrody sąsiedzkie, nasadzenia itp.).

4 Liczba przebudowanych układów szt. wzrost Wydział Urbanistyki, kanalizacji deszczowej pod kątem Infrastruktury, Rolnictwa i wykorzystania wód opadowych w Ochrony Środowiska miejscu ich powstawania lub ich retencjonowania

5 Powierzchnia terenów poddanych m2 wzrost Wydział Urbanistyki, rozszczelnieniu. Infrastruktury, Rolnictwa i Ochrony Środowiska 6 Długość wybudowanych i km wzrost Wydział Urbanistyki, zmodernizowanych ścieżek Infrastruktury, Rolnictwa i rowerowych. Ochrony Środowiska

7 Długość oznakowanych tras km wzrost Wydział Urbanistyki, rowerowych Infrastruktury, Rolnictwa i Ochrony Środowiska 8 Liczba wniosków z indywidualnych szt. wzrost Wydział Spraw Europejskich i gospodarstw o dofinansowanie Promocji Gminy wymiany pieców/kotłowni węglowych Wydział Urbanistyki, na ekologiczne źródła ciepła lub Infrastruktury, Rolnictwa i przyłączenie do sieci gazowej, którym Ochrony Środowiska udzielono dofinansowania.

Olesno z klimatem 43 9 Liczba budynków użyteczności szt. wzrost Wydział Urbanistyki, publicznej, w obrębie których Infrastruktury, Rolnictwa i zastosowano rozwiązania redukujące Ochrony Środowiska zużycie energii

10 Liczba budynków użyteczności szt. wzrost Wydział Urbanistyki, publicznej, w obrębie których Infrastruktury, Rolnictwa i zastosowano rozwiązania redukujące Ochrony Środowiska zużycie wody.

11 Liczba wniosków z indywidualnych szt. wzrost Wydział Spraw Europejskich i gospodarstw o dofinansowanie Promocji Gminy rozwiązań redukujących zużycie wody.

44 Olesno z klimatem HARMONOGRAM WDRAŻANIA MPA

Plan Adaptacji podlega bieżącemu monitoringowi realizacji działań i ich ewaluacji w cyklach dwuletnich, przy czym – w razie potrzeby dopuszcza się możliwość jego aktualizacji. W tabeli poniżej przedstawiono harmonogram wdrażania MPA w kolejnych latach. L.p. Element 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 wdrażania MPA 1 Opracowanie Planu 2 Przyjęcie Planu przez Radę Miejską 3 Realizacja planu

4 Monitoring realizacji 5 Ewaluacja

6 Aktualizacja W razie potrzeby

Olesno z klimatem 45