Wpływ Oddziaływania Miast Na Rozmiary Występowania Gruntów Różniczan Zamiejscowych Na Przykładzie Wsi Gminy Lesko
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Inżynieria Ekologiczna Ecological Engineering Received: 2017.03.13 Vol. 18, Iss. 4, Aug. 2017, pages 190–198 Accepted: 2017.06.15 DOI: 10.12912/23920629/74953 Published: 2017.08.01 WPŁYW ODDZIAŁYWANIA MIAST NA ROZMIARY WYSTĘPOWANIA GRUNTÓW RÓŻNICZAN ZAMIEJSCOWYCH NA PRZYKŁADZIE WSI GMINY LESKO Przemysław Leń1 1 Katedra Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. kr. St. Leszczyńskiego 7, 20-069 Lublin, e-mail: przemysł[email protected] STRESZCZENIE Szachownica gruntów jest istotnym czynnikiem który negatywnie wpływa na organizację i poziom produkcji rolniczej. Grunty znajdujące się w szachownicy zewnętrznej są w posiadaniu mieszkańców wsi, a także miesz- kańców ośrodków gminnych czy miast. Mieszkańcy ośrodków administracyjnych, usługowych, przemysłowych i kulturalno-oświatowych często są spadkobiercami po rodzicach mieszkających na wsi, czy tych co wyemigrowa- li do miast. Zważywszy na lokalizację badanej gminy należy wspomnieć o różniczanach, którzy kupowali działki budowlane, rekreacyjne-wypoczynkowe na wsi ze względu na atrakcyjną lokalizację i ceny. Prowadzone do tej pory badania pozwoliły na określenie wpływu oddziaływania ośrodków kulturowo-administracyjnych, usługowo- -przemysłowych na rozmiary gruntów będących w szachownicy zewnętrznej. Badania zostały przeprowadzone w 15 wsiach gminy Lesko położonej w województwie podkarpackim. Słowa kluczowe: szachownica gruntów, grunty różniczan, scalenie gruntów THE IMPACT OF CITIES ON THE SIZE OF EXTERNAL PLOTS OF NON-RESIDENT OWNERS ON THE EXAMPLE OF THE COMMUNE OF LESKO ABSTRACT The patchwork pattern of land ownership is an important factor that negatively affects the organization of agricul- tural production and agricultural output. Farmland located in an external patchwork of fields is usually owned by both rural residents, as well as the inhabitants of commune towns, as well as other towns and cities. The owners who live in administrative, industrial and cultural-educational centres usually own farmland inherited from their parents who used to live in the countryside or moved to towns and cities. Another group of non-resident owners are the individuals who have bought construction or recreational plots in the commune of Lesko on account of its attractive location and good prices of land. The research conducted in the commune allowed us to determine the impact of towns and cities (cultural, administrative, service and industrial centres) on the size of the external patchwork of land ownership. Studies were carried out in 15 villages of the commune of Lesko, located in the Podkarpackie Voivodeship. Keywords: land ownership patchwork, non-resident farmland owners, land consolidation WSTĘP Szachownica zewnętrzna gruntów występują- ca we wsiach południowej Polski, jak wykazały Obszar południowo-wschodniej Polski jest wcześniejsze badania autora [Noga 1977, 1985], obszarem, w którym zdecydowaną większość są funkcją powiązań miejscowości między sobą przestrzeni zajmują obszary wiejskie. Ukształto- pod względem wielkości wewnętrznych i ze- wane w miarę działalności ludzkiej czyli w pro- wnętrznych analizowanego układu. Związki mię- cesach społeczno-ekonomicznych, gospodarstwa dzy poszczególnymi miejscowościami w zakresie rolne na Podkarpaciu odznaczają się dużym roz- pracy, usług i kultury w zasadniczy sposób wpły- drobnieniem i rozproszeniem w przestrzeni i poza wają na wielkość występowania zewnętrznej sza- jej granicami. chownicy gruntów. W zależności od siły wzajem- 190 Inżynieria Ekologiczna / Ecological Engineering Vol. 18 (4), 2017 nego oddziaływania miejscowości w gminie, po- Jak wynika z dotychczasowych badań, wiecie czy rejonie obserwuje się mocniejsze lub występowanie gruntów różniczan jest zjawi- słabsze związki wewnętrzne i zewnętrzne anali- skiem niekorzystnym, gdyż przyczynia się do zowanego układu przestrzennego [Noga 2001]. zwiększenia odległości pomiędzy siedliskiem Według wielu autorów szachownica gruntów a gruntami należącymi do danego gospodarstwa jest jednym z istotnych czynników wywierają- [Gniadek 2013, Król, Leń 2016]. Wyniki badań cych ujemny wpływ na organizację i poziom pro- w Polsce południowo-wschodniej (woj. podkar- dukcji rolniczej. Badający to zjawisko stwierdzi- packie) wykazały bardzo duże wadliwości. Ana- li, że wraz ze wzrostem ilości pól i ich odległości lizie zostały poddane obszary w różnych rejonach od zagrody zmniejsza się intensywność produkcji województwa podkarpackiego. Jak wykazały rolnej, wzrastają koszty produkcji, a w konse- badania, analizowane wsie w powiecie strzyżow- kwencji następuje spadek produkcji i dochodu go- skim wykazały się wysokim odsetkiem gruntów spodarstwa [Blohm 1962, Stelmach 1975, Noga różniczan zamiejscowych. We wsi Konieczkowa 1977]. Z drugiej zaś strony umożliwia rolnikom (powiat strzyżowski) 222 właścicieli spoza bada- dywersyfikację ryzyka związanego z produkcją nej wsi posiada 483 działki ewidencyjne (15,8%) rolną np. związaną z katastrofami naturalnymi o powierzchni 195,20 ha, co stanowi 17,7% np. powodziami; rozprzestrzenianiem się chorób ogólnej powierzchni wsi. Z kolei we wsi Lutcza i szkodników. Szachownica gruntów umożliwia 19,9% liczby działek jest własnością różniczan także możliwość wariantowania upraw [Dudziń- zamiejscowych (1361 działek ewidencyjnych), a ich powierzchnia wynosi 531,93 ha, tj. 18,8% ska 2012]. Pojęcie szachownicy gruntów do geode- ogólnej powierzchni wsi [Leń i in. 2016]. Prze- zji rolnej wprowadził Koncent-Zieliński, według prowadzone wstępne badania we wsi Olszanica którego szachownica gruntów to „taki układ zie- (miejscowość gminna), położonej w powiecie mi należący do jednej wsi, przy którym prawidło- leskim, wykazały, że 306 działek ewidencyjnych wości pojedynczych właścicieli nie leżą w jednym (24,3% liczby działek sektora prywatnego) o po- łącznym kawale przy domu, lecz są rozdrobnio- wierzchni 149,53 ha (26,6% powierzchni grun- ne na większą liczbę działek przeważnie wąskich tów gospodarstw indywidualnych) należy do 154 i długich, rozrzuconych na znacznej przestrzeni właścicieli z poza badanej wsi (26,6% wszystkich i poprzegradzanych działkami innych właścicie- właścicieli) [Leń i in. 2015]. Wyniki tych badań li” [Koncent-Zieliński 1907]. W późniejszych la- stały się przyczynkiem szczegółowych badań we tach inni autorze w podobny sposób definiowali wsiach gminy Lesko, które mają na celu określe- badane zagadnienie [Radwan 1938]. Badane zja- nie wpływu oddziaływania miejscowości gminnej wisko uściślił Hopfer, według którego szachow- i miast na rozmiary zewnętrznej szachownicy nica gruntów ma o wiele szersze znacznie, gdyż gruntów we wsiach gminy Lesko. Pierwszy etap oprócz szachownicy prawnej gruntów występuje pracy zawiera określenie obszaru badań oraz ze- szachownica użytków gruntowych, klas bonita- branie danych z rejestrów gruntów uzyskanych cyjnych i upraw [Hopfer 1978]. Z kolei Rabczuk, z ewidencji gruntów i budynków Starostwa Po- dokonał podziału administracyjnego szachow- wiatowego w Lesku. W drugiej części pracy nicy gruntów na szachownicę wewnętrzną (we- przeprowadzono analizę wpływu oddziaływania wnątrzwioskową) i zewnętrzną (międzywiosko- ośrodków miejskich na rozmiary gruntów będą- wą, międzygminną, międzywojewódzką, a nawet cych w szachownicy zewnętrznej badanego ob- międzynarodową) [Rabczuk 1968]. Autor ten szaru. W celu zrealizowania postawionego celu określa gospodarzy posiadających grunty w sza- określono oddalenie wsi miast (Lesko, Rzeszów, chownicy zewnętrznej jako różniczan. Pojęcie to Kraków, Sanok, Zagórz). Ustalenie zasiągu pra- uścislił Noga i zdefiniował właścicieli posiada- widłowości występowania gruntów będących jących grunty w szachownicy zewnętrznej jako w szachownicy zewnętrznej określono przez ob- różniczan miejscowych oraz zamiejscowych. liczenie współczynnika korelacji pomiędzy odda- Różniczanie miejscowi są to właściciele, którzy leniem wsi od miejscowości stanowiących centra posiadają swoje grunty poza badaną wsią będącą administracyjno-usługowe i kulturowe. Ostatnim miejscem ich zamieszkania. Natomiast różnicza- etapem pracy było przeprowadzenie analizy doty- nie zamiejscowi to właściciele, którzy w badanej czącej powierzchni i liczby działek należących do wsi posiadają swoje grunty, a mieszkają w innych różniczan zamiejscowych z miast w przyjętych miejscowościach [Noga 1977]. przedziałach powierzchniowych. 191 Inżynieria Ekologiczna / Ecological Engineering Vol. 18 (4), 2017 POŁOŻENIE BADANEGO OBSZARU rozdrobnienie działek ewidencyjnych wśród go- spodarstw indywidualnych. Łączna liczba działek Gmina Lesko leży w południowej części wo- gruntów indywidualnych w gminie Lesko wynosi jewództwa podkarpackiego. Gmina ta jest jedną 10228 o łącznej powierzchni 4540,1410 ha. Śred- z pięciu gmin w tym powiecie, w skład którego nia powierzchnia działki gruntów gospodarstw wchodzą : Lesko, Baligród, Olszanica, Solina, indywidualnych wynosi 0.44 ha. Cisna, która otoczona jest wzniesieniami Pogórza Leskiego oraz Gór Słonnych. Przestrzenny obraz położenia gminy Lesko ilustruje rysunek 1. BADANIA SZCZEGÓŁOWE Pod względem struktury władania, na bada- nym obszarze dominują grunty należące do Skarbu Do przeprowadzenia badań zewnętrznej sza- Państwa. Ich powierzchnia wynosi 4878,1240 ha, chownicy gruntów wykorzystano metodę tablic tj. 43,8% ogólnej powierzchni gminy. Grunty go- szachownicowych, która umożliwia rozwiązanie spodarstw indywidualnych wynoszą 4540,1410 ha powiązań między miejscowościami [Noga 1977]. i stanowią one 40,7% łącznej powierzchni. Grun- Wykorzystując tę metodę utworzono macierz ty należące