JAARBOEK 2016 Veldeke Limburg - Jaarboek 20 Jaarboek 16 Veldeke Limburg
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
20 16 Veldeke Limburg Limburg Veldeke Jaarboek Veldeke Limburg - Jaarboek 2016 COLOFON Vereniging Veldeke Limburg p.a. Huis voor de Kunsten Limburg Steegstraat 5 6041 EA Roermond Postbus 203 6040 AE Roermond Tel. 0475-399 299 Secretariaat: Ria Corstjens: [email protected] www.veldeke-limburg.nl Veldeke Jaarboek 2016 Redactie: Pierre Bakkes, Ton van de Wijngaard ISBN: 978-90-74423-13-7 Bijdragen: De redactie ontvangt graag bijdragen op letterkundig, taalkundig en (volks)cultureel gebied die betrekking hebben op Limburg en de Limburgse streektaal en van informatieve aard zijn. De bijdragen kunnen zowel in de streektaal als in de standaardtaal gesteld zijn. De artikelen dienen digitaal aangeleverd te worden. Richtlijnen voor auteurs zijn verkrijgbaar bij het secretariaat. De activiteiten van de vereniging Veldeke Limburg worden in belangrijke mate gesubsidieerd door de provincie Limburg. Fotografie/Illustraties: Flor Aarts, Pierre Bakkes, Georg Cornelissen, Els Diederen, Sef Driessen, Netty Engels, Tom Lucas, Hans Simons, Yvonne de Vries, Ton van de Wijngaard Foto omslag: Els Diederen Grafische verzorging: Schrijen-Lippertz © Vereniging Veldeke Limburg Bij de uitvoering van het provinciaal streektaalbeleid laat Veldeke zich leiden door de bepalingen van het Europees Handvest voor streektalen en talen van minderheden. De Nederlandse regering heeft op basis van dit Handvest het Limburgs in 1997 erkend als streektaal. Het Limburgs streektaalbeleid komt tot stand in afstemming en samenwerking met de Raod veur ’t Limburgs. Zie www.limburgsedialecten.nl INHOUD Voorwoord 5 De redactie Manskaerels mótte zich herinnere: over de dichter Paul van der Goor (1932-1983) 7 Pim Thielen De Nederlands-Pruisische grens van 1815. Wat men in de 19de eeuw grensdialectologisch had kunnen onderzoeken 25 Georg Cornelissen Het Maastrichts en de dialectenquête van Pieter Willems uit 1885 43 Flor Aarts De verkieërdje spellinge um, un, unne, ut, (munne, zunne) in teksten in ’t Limburgs 53 Pierre Bakkes De inmaak 59 Netty Engels Limburgs op de sjtraot 64 67.516 Remunjse wäörd in zinsverbandj oet 1889 67 Pierre Bakkes ’t Mofers en ’t Elfdaals 83 Arjan Verheijden De regularisering van sterke werkwoorden in Limburg 91 Koos Franssen Zag-oetdrökkinge kómme ouch veur in ’t Limburgs 103 Pierre Bakkes, Annie Schreuders, Ton van de Wijngaard Finale Limburgse declamatiewedstrijd 2015 en 2016 115 A g’ne boan. Peul, pómpe en pöthuuskes in Zuud-Limburg 123 Els Diederen Limburgisch: Ein Dialekt feiert Geburtstag (2016) 149 Georg Cornelissen VELDEKE 90 jaor 157 Jubileum 2016 158 Towspraok bgv aanvaarding besjermhiersjap Vereineging Veldeke 161 Theo Bovens SIGNALEMENTEN Vergleichender Sprachatlas des Karolingisch-Fränkischen in der DG und ihrem Umfeld 167 Mien eerste wäördjes, veurlaeswaordebook veur peuters en kleuters 171 VEREINIGING VELDEKE LIMBURG Veldeke Limburg jaorversjlaag 2014 en 2015 173 Commissie Volkscultuur 183 Sjrieverskringe Algemeine sjrieverskring 187 Samesjtèlling kringbesjture 189 Ieërelede 191 Auteursinformatie 193 VOORWOORD 5 2016 Het jaar 2016 zal later vooral beschouwd worden als het jaar dat Veldeke- Limburg negentig jaar bestond en dat dat gevierd werd. Het uitroepen van dat jaar tot het jaar van het Limburgs en het vieren van het jubileum vindt natuurlijk zijn weerklank in deze aflevering van het jaarboek. De benoeming van de Limburgse Commissaris van de Koning (‘oze gouver- näör’) drs. Theo Bovens tot beschermheer van Veldeke-Limburg was een heel markant punt. Foto’s van die gebeurtenis en de toespraak van de gouvernäör staan JAARBOEK VELDEKE LIMBURG in dit boek. Trouwens: van de viering van het jubileum is hier meer te zien… De artikelen die u in dit jaarboek aantreft, zijn weer een staalkaart van wat er allemaal in Veldeke en er rond omheen gebeurt op het gebied van de literatuur, de taalontwikkeling en taalkunde en de volkscultuur. Verder zijn ook het samengevatte nieuws uit de vereniging en de jaarverslagen van de verschillende afdelingen binnen Veldeke hier terug te vinden. Ze omvatten niet alleen het jaar 2016, maar ook 2015 toen het jubileumboek verscheen in plaats van het jaarboek. U vindt er dus telkens twee verslagen in. Wij hopen dat het historische deel in dit jaarboek niet te overheersend is. Interessante personen en zaken komen er in ieder geval in aan de orde. U vindt er een uitgebreid artikel in over prof. dr. Pieter Willems, een geboren Maastrichtenaar, die als allereerste een schriftelijke enquête heeft georganiseerd naar dialecten in het Nederlands taalgebied. Ook is er een inzichtgevende bijdrage geschreven over de persoon en het dichtwerk van oud-hoofdredacteur van ons tijdschrift Paul van der Goor. Het artikel over een vertaling in het Roermonds van een boek van de schrijver in het Nederduits, Fritz Reuter, raakt meer de taalkunde dan de letterkunde. De bijna complete tekst in het Roermonds is – weliswaar niet in dit boek – beschikbaar en kan gebruikt worden voor nadere bestudering. Zij lijkt de langste prozatekst in een Limburgs dialect uit de 19e eeuw. In ons jaarboek wordt niet één taal gebruikt, maar meerdere. Sommige van de hier aangestipte artikelen zijn in een Limburgs dialect. Uw redactie is daar erg blij mee: daarmee wordt weer eens bewezen dat het Limburgs daar zeer geschikt voor is. Maar ook ’vreemde talen’ komen in dit boek voor. Vanuit Duitsland komt één artikel in het Duits over de viering van ons 90-jarig bestaan! Lezen! Dezelfde auteur leverde bovendien een interessant artikel over wat er in de 19e eeuw allemaal onderzocht had kunnen worden toen de Nederlands-Pruisische grens vanaf 1815 ons taalgebied scheidde in twee gebieden met ieder een andere landstaal. Zeer interessant, ook al omdat er in december 2016 aan de universiteit in Nijmegen een promotie van een dialectoloog heeft plaatsgevonden die daar sterk op aansluit. 6 Het lijkt erop dat er ook een jonge generatie van schrijvers over het Limburgs opkomt. In dit boek vindt u een taalkundige bijdrage van een 22- en een 24-jarige auteur. Een van hen schrijft over de overeenkomsten en het verschil 2016 in de toontalen van een Limburgse en een Zweedse plaats; de ander gaat de vormen van de sterke werkwoorden in meerdere Limburgse dialecten na. De redactie hoopt dat zij tot de jongeren gaan behoren die de Limburgse dialecten bestuderen en dat laten merken in publicaties. Een volksculturele bijdrage over putten en poelen en het gebruik daarvan vooral in Zuid-Limburg in de periode vóór de aanleg van waterleidingnetten, is flink van omvang. Het is rijk geïllustreerd en inzichtgevend om te lezen. VELDEKE LIMBURG JAARBOEK JAARBOEK VELDEKE LIMBURG Over de inmaak in vroeger tijden zijn weer smakelijke verhalen te lezen. De schrijfster verbindt de aanpak daarvan met verhelderende eigen ervaringen. Een van de taalkundige bijdragen uit dit jaarboek besteedt aandacht aan het feit dat nogal wat Limburgers de korte klinker -e- (als in ‘de’) ten onrechte verwisselen met de -u- (als in het Nederlandse woord ‘kus’). Hopelijk vermindert dat verkeerde gebruik na dit artikel. Als u van Limburgse uitdrukkingen houdt, kunt u stevig genieten van een artikel over zei-uitdrukkingen. De echte verzamelaarster staat in het midden van de rij van de drie auteurs daarvan; haar komt natuurlijk de meeste eer toe… In ‘Signalementen’ vindt u een korte beschrijving van twee pas verschenen boeken. Wij wensen u veel leesplezier en we danken alle auteurs die een bijdrage aan dit jaarboek hebben geleverd. Hopelijk tot volgend jaar! De redactie MANSKAERELS MÓTTE ZICH 7 HERINNERE: OVER DE DICHTER 2016 PAUL VAN DER GOOR (1932-1983) Pim Thielen Na een lange aanlooptijd en een paar onvoldragen eerstelingen beleefde Paul van der Goor zijn doorbraak JAARBOEK VELDEKE LIMBURG met het aan zijn latere vrouw Marleen van Hees gerichte liefdesgedicht ‘Doe bös’ dat in juni van het jaar 1959 in Veldeke het licht zag. Met zijn lentebriesachtige gratie staat dit gedicht aan het begin van een klein oeuvre dat de Roermondse dialectpoëzie met een niet eerder vertoonde ernst en urgentie op een hoger plan zou tillen. Het gedicht in de jambische versmaat bestaat uit drie coupletten van acht regels waarvan de tweede regel op de zesde en de vierde op de achtste rijmt: Shall I compare thee to a summer’s day Shakespeare wie nao ein raegenbuuj de eerste zónnesjtraole wie nao de sjtórm de sjpegel van ein meer wie vraemp gelök det laef in aaj verhaole wie van ein samezeen de leste keer en wie ’t leefste det nog is gebleve es al ’t angere is veurbiejgegaon wie ein gedich det nooit waerde gesjreve wie ein gefluuster det neet is versjtaon 8 mer doe bös auch wie ich nooit zal kinne sjrieve ómdet daoveur 2016 neet genóg wäörd besjtaon en daoróm mót ónoetgesjpraoke blieve waat ich dich zo gaer had wille doon versjtaon1 Met het motto, dat het achttiende sonnet van Shakespeare citeert, refereert van VELDEKE LIMBURG JAARBOEK JAARBOEK VELDEKE LIMBURG der Goor aan de Europese traditie. De vaststelling dat woorden tekort schieten om de voortreffelijkheden van de geliefde te schilderen is een topos die teruggaat op de Petrarkische poëzie en de hoofse troubadourstraditie. Deze intertekstua- liteit (het verschijnsel dat een tekst raakvlakken heeft met andere teksten) is een noviteit in de Roermondse dialectpoëzie, een die in de verte raakt aan het door T.S. Eliot gebezigde traditiebegrip: de schatplichtigheid van de dichter aan de traditie. Niet dat van der Goors poëzie gebukt gaat onder dat highbrow element. De verwijzingen werpen geen barrière op die de toegang tot de gedichten versperren. Dit werk is juist laagdrempelig en gespeend van aanstellerij en grote gebaren, valkuilen waar hij, die zichzelf “de oprechte amateur” noemde, bij alle zwaarte van het geprangde gemoed mischien niet pretentieus genoeg voor was. Tegelijk staat de deur op een kier naar de weidsheid van ruimte en tijd, van Italië tot Amerika, van Juvenalis tot Vasalis. De verwijzingen zijn niet ornamenteel maar functioneel. Net als bij Eliot kunnen de gedichten gerust zonder motto’s gelezen worden, maar de lezer die de moeite neemt ze in hun context op te zoeken (de literatuurwetenschapper is daar in zijn element) wordt beloond met een leeser- varing die dieper gaat dan de eerste.