JURYRAPPORT GRIFFELJURY 2005

De Griffeljury 2005, bestaande uit:

Cathy Spierenburg (voorzitter), Maartje Beukers, Hugo van den Ende, Bas Maliepaard en Marie Antoinette Sondeijker heeft de volgende boeken voorgedragen ter bekroning met een Gouden of Zilveren Griffel. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek heeft deze voordracht overgenomen.

GOUDEN GRIFFEL Vanaf 9 jaar Het boek van alle dingen – Em. Querido’s Uitgeverij

ZILVEREN GRIFFELS Tot 6 jaar Waarom jij er bent – Em. Querido’s Uitgeverij

Vanaf 6 jaar De twaalfde man – Hilde Vandermeeren Uitgeverij De Eenhoorn

Cheffie is de baas – Kaat Vrancken Em. Querido’s Uitgeverij

Vanaf 9 jaar De Noordenwindheks – Daan Remmerts de Vries Em. Querido’s Uitgeverij

Informatief Waarom een buitenboordmotor eenzaam is – Joke van Leeuwen Stichting Ons Erfdeel ALGEMENE INLEIDING

Kinderboeken jureren is verslavend. Reikhalzend wordt door de jury uitgekeken naar de installatievergadering, die meestal in december is. De overvolle kasten op de tweede verdieping van het CPNB-kantoor aan de Keizersgracht in Amsterdam trekken aan als een magneet. En al voor het reglement door de directeur is toegelicht, liggen de eerste stapeltjes boeken klaar om mee naar huis te nemen. De juryleden zetten hun sociaal leven de eerste vijf maanden van het jaar op een laag pitje. Ze maken hun werkzaam leven en relaties ondergeschikt aan één hoger doel: mooie boeken selecteren uit de stapel van meer dan 200 titels. De juryleden komen van heinde en verre. Zware tassen torsend trotseren zij weer en wind om maar geen juryberaad te missen. Die worden zorgvuldig gepland rond de noodzakelijkste privé-verplichtingen in de schaarse vrije tijd. De eerste leeservaringen van de jury - handgeschreven in kleine schriftjes of uitgewerkt in strakke Excelschema’s - worden in januari met elkaar gedeeld en leveren stof op voor pittige, professionele discussies. Een aantal titels valt direct af, twijfels over een groot aantal andere worden uitgesproken. Zo nu en dan is er verbazing over een boek dat ingestuurd is. Soms vragen de juryleden zich af wie er de eindredactie heeft gevoerd of waarom het boek überhaupt is uitgegeven. En bij elke bespreking blijft dé onuitgesproken vraag hangen: ‘Zit de er al bij?’. Hierna volgen nog veel vergaderingen. Om elkaar niet te beïnvloeden, is er nauwelijks contact tussen twee vergaderingen in. Er wordt door de juryleden niet getelefoneerd of ge-sms’t en nauwelijks gemaild. De eerste selectie gebeurt in absolute eenzaamheid. De heerlijkste momenten! Laten literaire kwaliteitseisen zich gemakkelijk formuleren? Op hoeveel punten moet een boek goed scoren om van de longlist naar de shortlist te gaan? En hoe wordt het Salomonsoordeel geveld? Gelukkig laat een goed kinderboek zich niet op deze wijze in categorieën indelen. En laat het allerbeste boek zich moeilijk recenseren zonder in clichés te vervallen. Maar één vraag dient in elk geval met een volmondig en unaniem ja beantwoord te worden: ‘Laat het boek een onuitwisbare indruk achter?’. Ontroert en raakt het, verrast het of is er een vleugje humor in te ontdekken? Steevast komt naast originaliteit, compositie, karakterontwikkeling en thema, het taalgebruik aan de orde. En daar valt veel over te zeggen en schrijven. Het valt op dat er zelfs voor beginnende lezers juweeltjes worden geschreven. Of dat in het weglaten van woorden de ware meester zich toont. Als je in staat bent om op AVI-niveau 1 een volwaardig én humoristisch verhaal te schrijven, verdien je een Vlag & Wimpel. Riet Wille en Annemie Berebrouckx kregen er één voor hun boekje saar en de poes. Leven met verdriet is het thema van het met een Vlag & Wimpel beloonde boek Verdriet van Michael Rosen en . Prachtig uitgewerkt met aandacht voor de lichtpuntjes die de achterblijvers weer moeten leren ontdekken. Een bijzonder boek voor een speciale gelegenheid, aldus de jury. In De oorlog van Sophie voert An van ’t Oosten de lezers mee naar de Tweede Wereldoorlog, waarin de vijfjarige Sophie moet overleven in zware omstandigheden. Herkenbare emoties in een levensecht sfeerverhaal: een Vlag & Wimpel waard. De laatste Vlag en Wimpel gaat naar het wensvervullende voetbalboek Aan de bal. Het verhaal registreert zorgvuldig de cultuurshock die Nederland veroorzaakt bij een Afrikaans voetbaltalentje.

Discussie over vorm en inhoud moet altijd blijven bestaan. Zoals naast een kinderjury ook een vakjury bestaansrecht heeft. Het werk van deze jury zit er weer op. Gelukkig, maar ook helaas. Nog even en de juryleden zijn weer aanspreekbaar voor collega’s en ze kunnen met een gerust hart weer een verjaardag wat uit laten lopen. In gedachten zijn ze alweer bezig met het volgende ‘seizoen’. Ze kijken vol verlangen uit naar de eerste bijeenkomst, waarop de uitgevers weer voor uitpuilende boekenkasten met prachtige kinderliteratuur zorgen. GOUDEN GRIFFEL Categorie vanaf 9 jaar

Het boek van alle dingen

Auteur: Guus Kuijer Illustraties: Peter-Paul Rauwerda Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij

Voor Guus Kuijer is een Gouden Griffel niet nieuw, Een Zilveren evenmin. Maar met dit ontroerende boek bouwt Guus Kuijer een monument voor een tijd. Een tijd die de hedendaagse kinderen niet kennen en hun ouders vaak ook alleen uit familieverhalen. Een tijd die de bijbel en het geloof angstaanjagend dichtbij brengen. Maar er is meer dan die tijdgeest uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het is vooral de wijze waarop de negenjarige Thomas probeert te overleven in een streng protestants milieu: door zich terug te trekken in zijn fantasie. En door vast te houden aan die ene wens: later word ik gelukkig. Het thema ‘later als ik groot ben’ zal ieder kind herkennen. En daarom zal elke lezer meeleven met de hoofdpersoon die gebukt gaat onder een tirannieke, obsessieve vader, die uit Gods naam zijn vrouw en kinderen regelmatig mishandelt. Het thema van de godsdienstige onderdrukking is helaas bijzonder eigentijds en actueel. Toch weet Thomas, een sterke en intelligente jongen, aan die bijna ondraaglijk verstikkende naoorlogse sfeer te ontsnappen. Niet door één heldhaftige daad, maar langs de weg van de geleidelijkheid en met hulp van de buurvrouw. Zij leert hem zijn angst te overwinnen en laat hem kennismaken met het werk van Annie M.G. Schmidt. En ze leert hem luisteren naar ‘heidense negermuziek’ uit de koffergrammofoon. Ook de verliefdheid op de oudere, gehandicapte Eliza speelt bij dit proces een rol. Dit alles is te lezen in Het boek van alle dingen, een schoolschrift dat Thomas als een soort dagboek bijhoudt. In de discussies die Thomas met de Here Jezus voert, herkennen we de spitse humor en het gevoel voor relativering van Guus Kuijer. De dialogen laten het tegenovergestelde zien van de Godsbeleving van de vader. Ze getuigen van een kinderlijk geloof en zijn daarom zo troostrijk en ontwapenend. Vaak zijn ze ook humoristisch door de vele woordspelingen. “De Here Jezus keek Thomas aan en legde zijn hand op zijn hoofd. ‘Wij hierboven zijn trots op je. Geloof je dat?’ ‘ Ja, Here Jezus’, zei Thomas. ‘Zeg maar Jezus’, glimlachte de Heer. Je bent namelijk mijn lievelingsjongen. Misschien neem Ik je wel tot mij.’ Je had niet zoveel aan Hem, maar het was wel leuk dat Hij af en toe een praatje kwam maken, vond Thomas. ‘Dat lijkt me mieters Jezus’, zei Thomas.” Met een soortgelijke discussie sluit Kuijer zijn boek ook af, waarin hij Thomas liefdevol heeft neergezet. En dus ook diens jeugd, zo goed beschreven in zijn schrift. Om later een groot schrijver te worden, die een Gouden Griffel meer dan verdient. ZILVEREN GRIFFEL Categorie tot 6 jaar

Waarom jij er bent

Auteur en illustraties: Wolf Erlbruch Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij

Met het voorlezen van de titel zit je al midden in het verhaal. Of voorin, of achterin: want eigenlijk is het geen echt verhaal. Waarom jij er bent is een verzameling antwoorden op die ene oervraag. Telkens gezien vanuit een eigen perspectief en filosofisch, dat wel. Er begint een mysterieuze zoektocht die nooit zal eindigen. Een prachtig vervolg op De Schepping, het bekroonde boek uit 2004 dat Erlbruch illustreerde. Mensen, dieren en dingen hebben elk hun eigen verklaring voor het aardse bestaan, vaak ingekleurd vanuit hun eigen ervaringen. De ouders van het jongetje dat op het omslag staat te balanceren op de wereldbol omringen hem met liefde. Oma ontleent haar bestaansrecht in deze levensfase aan het feit dat ze haar kleinzoon kan verwennen. De dieren zijn wat genuanceerder in hun uitspraken. Voor de poes geldt: spinnen en muizenvangen. Terwijl de hond naast blaffen ook moet huilen naar de maan. De eend heeft absoluut geen idee. Je kunt immers ook niet alles verklaren. De lucht is het domein van de piloot die de wolken kust. En de matroos bevaart de wereldzeeën. Om je staande te houden in deze wereld, heb je als soldaat geleerd te gehoorzamen. Maar de blinde overleeft weer door zijn vertrouwen. Zelfs de dood geeft de wijze raad om van het leven te genieten. Maar voor kinderen is dit niet het laatste antwoord. Dat is de oermoeder die zegt: je bent er omdat ik van je houd. Is hiermee de cirkel rond? Nee, nu begint het pas voor de kinderen. Ze mogen zelf aan de slag. Op de laatste blanco pagina’s kunnen ze de antwoorden zetten die tijdens hun eigen levenszoektocht zin geven aan het bestaan. Het vraagstuk van de identiteit wordt op sublieme wijze weergegeven in teksten die precies op maat zijn. Geen woord te veel of te weinig. Maar wel met kleine grapjes. De paginagrote illustraties zijn onlosmakelijk met de tekst verbonden Door het gekleurde zachtgele papier straalt het boek direct warmte uit. Tevens goed voor je eigenwaarde. Wolf Erlbruch, al vele malen nationaal en internationaal bekroond, heeft hier opnieuw een meesterwerk geschapen. Voor alle leeftijden, voor iedereen. Nog eenmaal een antwoord op die ene vraag: waarom jij er bent? Waarom zijn wij er eigenlijk? In ieder geval om te genieten van de boeken van Wolf Erlbruch en in het bijzonder van dit ene boek.

ZILVEREN GRIFFEL Categorie vanaf 6 jaar

De twaalfde man

Auteur: Hilde Vandermeeren Illustraties: Marjolein Pottie Uitgever: De Eenhoorn

Dat niet alleen in de eredivisie een voetbaloorlog woedt, bewijst Hilde Vandermeeren in haar boek De twaalfde man. Marco’s vader wil erg graag dat zijn zoon tijdens de zaterdagse voetbalwedstrijden goed presteert. Hij heeft niet door dat de druk die hij daarmee op Marco uitoefent averechts werkt. “Ik ben de twaalfde man. Ik brul je naar de top”, laat zijn vader hem herhaaldelijk vanaf de zijlijn weten. Maar Marco wil niet naar de top. Hij wil gewoon het veld op en het verschil tussen links en rechts leren. Want dat is zó moeilijk als je zo klein bent dat je vader de veters van je voetbalschoenen moet strikken. Het spelplezier wordt Marco ontnomen door alle pogingen van zijn dominante vader om hem te laten schitteren op het harde gras. “Ik word er heel moe van en een beetje bang ook. Van die twaalfde man,” zegt Marco. Langzamerhand wordt het voetbal een obsessie. Marco’s moeder, die de worsteling van haar kind begrijpt, kan haar echtgenoot gelukkig overtuigen dat hij te ver gaat. Het verhaal bereikt een climax als Marco zijn voetbalschoenen in de container gooit om definitief een einde te maken aan de psychische druk. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. De projectie van volwassenen op kinderen is in dit eigentijdse boek heel herkenbaar. De twaalfde man is een gevoelig, humoristisch geschreven verhaal voor beginnende lezers. Ondanks de beperkingen van het AVI-niveau (geen lange zinnen of moeilijke woorden), heeft Hilde Vandermeeren toch ruimte gevonden om bloemrijk te schrijven. Ze gebruikt prachtige beelden, passend in de sfeer van het verhaal, die meteen het juiste beklemmende gevoel oproepen. Ook de karakterontwikkeling die vader en zoon doormaken, geeft het verhaal een diepgang die we van AVI- leesboeken niet gewend zijn. Door het boek heen is op sommige momenten de Vlaamse pen van Vandermeeren duidelijk te herkennen ( ze schrijft bijvoorbeeld ‘Zo’n goeie benen’). De jury vond dit soort zinnen charmant, ook al zullen ze in het Nederlands leesonderwijs de wenkbrauwen soms doen fronsen. Maar als het voor iedereen nog te begrijpen is, zal streekgebonden taal het eigen karakter van een verhaal alleen maar versterken. De jury was onder de indruk van dit juweeltje en daarom verdient De twaalfde man een Zilveren Griffel. De jury hoopt met deze beloning ook de voorlezende vaders die op zaterdag weer aan de zijlijn staan enige stof tot nadenken te geven. ZILVEREN GRIFFEL Categorie vanaf 6 jaar

Cheffie is de baas

Auteur: Kaat Vrancken Illustraties: Martijn van der Linden Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij

Teckel Cheffie heeft het niet gemakkelijk als Herder zijn entree maakt in huis. Cheffies vrienden, de teckels Puf en Boogie, zijn meteen weg van de grote hond, evenals hun bazinnetje. Emma heeft plots veel minder aandacht voor haar trouwste hondje Cheffie. Hij moet Emma’s liefde delen met die stinkende uitslover. Met onuitputtelijke energie en listige streken probeert Cheffie zijn territorium terug te veroveren. Maar het lijkt wel of Emma niets van zijn jaloezie merkt. En Cheffie begrijpt steeds minder van het gedrag van zijn bazinnetje. Als hij ontdekt dat Herder – die slijmbal - ‘s avonds mee naar de slaapkamer van Emma mag, is de maat vol. Uit wraak wil hij de riem van Herder verstoppen, maar dat plan mislukt. Er blijft maar één ding over: zichtbaar zijn zodat Emma letterlijk niet om hem heen kan. Maar … Emma is blind. En Cheffie is blind van jaloezie. Jaloezie is geen sympathieke emotie, maar in Cheffie is de baas lukt het Kaat Vrancken om haar hoofdpersonen niet tot haatdragende figuren te reduceren. Vooral Cheffie, die het duidelijk het moeilijkste heeft met de komst van Herder, wordt aandoenlijk door zijn verwoede pogingen Herder af te troeven en de aandacht van Emma terug te krijgen. Wanneer je zo oprecht en subtiel een gevoelswereld kunt beschrijven, verdien je een tweede Zilveren Griffel. De emoties zijn zo beschreven dat iedereen ze moeiteloos zal herkennen. De komst van Herder doorbreekt de gevestigde orde en zaait twijfel en achterdocht. Zelfs de onderlinge relatie tussen de drie teckels, met hun verschillende karakters, komt onder druk te staan. En Cheffie vraagt zich uiteindelijk vertwijfeld af hoe hij zo dom heeft kunnen zijn. En hoe hij zich zo heeft kunnen laten leiden door zijn gevoel. Maar dat laten merken? Dat nooit! Vrancken schrijft helder, soms bijna kaal, maar altijd doeltreffend. Haar korte zinnen smelten samen tot wervelende hoofdstukken die ongelooflijk geestig, néé beestig zijn. Het perspectief ligt consequent bij Cheffie, die steeds een echte hond blijft. Dit boek maakt (voor)lezen tot een feest. Een feest van herkenning over een wereld waarin alles anders kan zijn dat het lijkt. ZILVEREN GRIFFEL Categorie vanaf 9 jaar

De Noordenwindheks

Auteur en illustraties: Daan Remmerts de Vries Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij

Een verhaal dat vanuit verschillende perspectieven geschreven is, komt in literatuur voor volwassenen regelmatig voor. Veel kinderen zullen in De Noordenwindheks voor het eerst kennismaken met dit fenomeen. Een kennismaking om niet gauw te vergeten omdat twee verhalen elkaar op bijzondere wijze kruisen. Dezelfde geschiedenis wordt verteld vanuit een ik-perspectief en een hij- perspectief. Twee levens die langs elkaar schuren zonder dat ze de kans krijgen om écht samen op te trekken; kinderen die elkaars gevoelens proberen te kennen zonder dat ze écht weten wie de ander is. Rifka Verdigaal woont bij haar oom Gol, de klokkenmaker. Haar ouders wonen in een warm land en oom Gol weet niet ‘of ze de weg wel kunnen terug vinden’. Mori woont bij zijn gescheiden moeder. Zij gaat volledig op in het verzorgen van planten. Rifka gaat gebukt onder een ernstige huidziekte waardoor ze steeds eenzamer wordt. Mori houdt een lijst van blunders bij. Er zijn wel honderd dingen waarmee hij zich onmogelijk heeft gemaakt in de echte wereld. Zijn vader is uiteindelijk vertrokken. Onverwacht komen deze twee kinderen op één ziekenhuiskamer te liggen, gescheiden door een groot gordijn. Lezers kunnen kiezen aan welke kant van het gordijn ze het verhaal willen volgen. Aan Rifka’s zijde of aan Mori’s zijde. Al snel komen de twee levens bij elkaar en ontstaat er een heel bijzondere vriendschap. Daardoor worden hun ziektes draaglijk. Rifka en Mori gaan op in elkaars fantasieën, die de harde werkelijkheid moeten compenseren. Ze zijn beiden onzeker en zoeken houvast bij elkaar. Rifka waarschuwt Mori voor de gevaarlijke en lelijke Noordenwindheks. Zij dwaalt nog steeds rond en neemt wraak op zieke mensen. En Rifka vertelt ook hoe ze soms buiten zichzelf kan treden en weg kan zweven. Dat doet ze aan het einde van haar verhaal voorgoed. De kille, afstandelijke ziekenhuisomgeving staat lijnrecht tegenover de heftige emoties van beide kinderen. De boekomslagen laten zien dat het leven door een ernstige ziekte letterlijk op z’n kop komt te staan. Beide verhalen zitten vol symboliek: de klokkenmaker is een mooi voorbeeld van de tijd die doortikt; van de vergankelijkheid van het aardse bestaan. Het bloemetje aan het cactusplantje dat Rifka van Gol krijgt, laat zien dat er nieuw leven op komst is. De gebroken gezinnen - waaruit beide hoofdpersonen komen - geven een extra dimensie aan de eenzaamheid in het verhaal De thema’s vriendschap en verdriet worden door Remmerts de Vries zo beschreven dat het boek een onuitwisbare indruk maakt en terecht een Zilveren Griffel verdient. ZILVEREN GRIFFEL Categorie vanaf 9 jaar

Waarom een buitenboordmotor eenzaam is

Auteur en illustraties: Joke van Leeuwen Uitgever: Stichting Ons Erfdeel

Met deze intrigerende titel voegt Joke van Leeuwen weer een bijzonder boek toe aan haar veelzijdige en omvangrijke oeuvre. Ook hier is weer de balans tussen de originele tekeningen en humoristisch taalgebruik dat zo kenmerkend is voor Van Leeuwen. Maar deze keer niet in een doorlopend verhaal. Ze brengt haar jarenlange praktijk onder in de theorie! Stichting Ons Erfdeel - ondersteund door de Nederlandse Taalunie - verzocht de kinderboekenschrijfster een boek te maken over de Nederlandse taal. En daar kwam een bijzonder origineel antwoord op. Taalwetenschap voor kinderen, Mini Opperlandse taal in al haar facetten. Taalweetjes als taalfeestjes over de oorsprong, de functie, het schrift, de klanken, de grammatica, etymologie en semantiek van de taal. Saai? Integendeel, omdat het niet bedoeld is als systematisch naslagwerk maar om te inspireren. In nog geen 100 pagina’s krijgen lezers zicht op en inzicht in de veelzijdigheid van taal. En ze krijgen een antwoord op veel fascinerende vragen: waarom een krabbeltje veel waard kan zijn, waarom we geen zeventigduizend letters hebben, waarom het eerste woord van deze zin waarom is. Iets duidelijk uitleggen is niet gemakkelijk, constateert de schrijfster op pagina 50. Dat geldt wellicht voor velen, maar niet voor Van Leeuwen. De antwoorden maken juist door hun extreme en treffende voorbeelden in één klap iets helder. Dit boek geeft ook antwoord op vragen die kinderen bezig houden. Bijvoorbeeld hoe we aan onze naam komen. In het hoofdstuk ‘Waarom je Jansen heet als je Jansen heet’ kun je bíjvoorbeeld lezen hoe de slaven in Suriname vernoemd werden naar hun baas, bijvoorbeeld Van Fernandes of Van Welgelegen. Maar je leest ook dat struisvogel geen voornaam is en Merel wel. Spreekwoorden en gezegden ontbreken vanzelfsprekend niet. De illustratie bij ‘een gegeven paard niet in de bek kijken’ voegt daadwerkelijk iets toe aan de uitleg over de oorsprong. Van Leeuwen maakt kinderen gevoelig voor de klankrijkdom en open plekken in ons taallandschap. Zo vraag je je vanzelf af waarom we in het Nederlands niet net als bij de Duitsers onze gezamenlijke broers en zussen in één woord kunnen vangen (Geschwister). Of ga je zelf ook proberen om zeven scheve neven even te laten zweven. En dat deze laatste assonantie vanzelfsprekend in de woorden van Joke van Leeuwen nog fraaier klinkt, is na te lezen op het omslag van dit mooi uitgegeven boek.