Wetenschappelijke Verhandeling
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN VALLENDE VROUWEN: EEN LITERATUURSTUDIE NAAR DE WEERGAVE VAN HET VROUWELIJK GESLACHT IN DE CINEMA VAN DAVID LYNCH, TOEGEPAST OP INLAND EMPIRE Wetenschappelijke verhandeling 20732 WOORDEN CHRISTOPHE DE BONT MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN afstudeerrichting FILM- EN TELEVISIESTUDIES PROMOTOR: PROF. DR. DANIEL BILTEREYST COMMISSARIS: LIC. FREDERIK DHAENENS COMMISSARIS: LIC. TIM HOEBEKE ACADEMIEJAAR 2008 - 2009 ABSTRACT Deze paper heeft tot doel de rol van de vrouwen in de cinema van David Lynch te onderzoeken. We argumenteren dat Lynch ondanks zijn avant-garde stijl van films maken conservatieve waarden hoog in het vaandel draagt. Door de rol en de weergave van de vrouw in zijn films nauwkeuriger te onderzoeken en deze te vergelijken met de rol van de vrouw in neo-noir films, willen we tot een sluitende conclusie komen. Om tot dit doel te komen, geven we een kort overzicht van het noir genre en de archetypische karakters die erin voorkomen. Gebruikmakend van de verhaalanalyse volgens Bordwell zullen we nadien de cinema van Lynch stuk voor stuk ontleden. Voor Lynch’s oudere films is dit vluchtiger gedaan en hebben we ons enkel geconcentreerd op de vrouwelijke personages. Voor zijn meest recente inspanning, Inland Empire, ontleden we het volledige verhaal en trekken we er nadien onze conclusies uit wat betreft moraliteit en hoe Lynch daar tegenover staat. We komen uiteindelijk tot de conclusie dat de regisseur weldegelijk conservatieve rollen toekent aan de vrouwen in zijn film, wat in schril contrast staat met zijn progressieve en grensverleggende manier van cinema maken. 1 ‘What I would be able to tell you about my intentions in my films is irrelevant. It’s like digging up someone who died 400 years ago and asking him to tell you about his book’ - David Lynch 2 DEMYSTIFICATIE VAN EEN LEGENDE David Lynch is een regisseur die voor vele cultfilmliefhebbers tot de verbeelding spreekt. In zijn films laat hij ons individuen zien die enkel in onze ergste nachtmerries voorkomen. Deze boze krachten zijn volgens Lynch alomtegenwoordig. Ze maken deel uit van onze maatschappij, alleen zijn we meestal geneigd van ze niet op te merken. Ze houden zich schuil in de schaduw, in het donker en komen alleen op welbepaalde ogenblikken tevoorschijn. Hij slaagt erin om zijn publiek bang te doen worden door in te spelen op de existentiële angsten die in iedere mens sluimeren. Zijn fantasia vloeit grotendeels voort uit de talloze dromen die zijn personages hebben. Hoewel Lynch zelf aangeeft niet veel af te weten van het surrealisme, wordt hij daardoor heel vaak tot die strekking gerekend. Surrealisten houden ervan om met tijd en dromen te spelen, om hun publiek op deze manier tegelijk te verwarren en te verbazen. Ze werken met vrije associaties die voor henzelf de meest logische denkprocessen omvatten maar voor de kijker vaak ondoordringbaar ingewikkeld zijn. Surrealist Kyrou (2000, pp. 160) schrijft over wat dromen met een mens doet: ‘the man who dreams is unaware of his condition, he believes he lives, he lives. At the moment of dreaming, the fantastic does not exist, it is real.’ De personages die Lynch op ons los laat zijn met andere woorden creaturen uit onze dromen, onze nachtmerries. Doordat Lynch het voor het publiek moeilijk maakt om een onderscheid te maken tussen droom of realiteit, kunnen we stellen dat Lynch zijn films zich in ons hoofd afspelen vlak voor we in slaap vallen of net voor we wakker worden. De personages die de hoofdrol opeisen in onze nachtmerries sijpelen door de barsten in onze droomwereld – we slapen immers nog niet vast – onze realiteit binnen. De personages van Lynch zijn veelbesproken maar ook over de stijl van zijn cinema is heel wat geschreven. Vaak terugkerende motieven zijn schering en inslag bij Lynch. Dit beperkt zich meestal niet tot een film maar bepaalde motieven, zoals rode toneelgordijnen, strekken zich uit over zijn hele oeuvre. Lynch gebruikt ook een typische manier van belichten waarin hij felle blauwe lichten snel aan en uit laat flikkeren om een vervreemdend effect te bekomen. Zijn soundtracks, bijna altijd gecomponeerd door Angelo Badalamenti, doen bij menig kijker de haren overeind komen. Nooit zal een Lynchfilm volledig stil zijn. Altijd zal de kijker een diep, dreunend, machinaal geluid horen dat vervreemdend werkt en schrikreacties zal 3 opwekken. Gecombineerd met de jazzy invloeden van Badalamenti is de soundtrack van een Lynchfilm bijna even kenmerkend als zijn typerende stijl ven regisseren. Jazz is de muziekstijl die het beste aansluit bij het flitsende, vrij associërende en improviserende brein van Lynch. In deze paper willen we de stijl van Lynch zijn films echter zoveel mogelijk links laten liggen. Te veel mensen kijken enkel maar naar de stijl. Die leverde Lynch lovende adjectieven op. Progressief, grensverleggend en gedurfd. Hoewel we de apartheid en originaliteit van de stijl van Lynch zeker niet willen betwisten, argumenteren we dat het net deze stijl is waardoor de mensen niet zien wat Lynch bedoelt met zijn films. Wat gaat er schuil achter de zoveelste flikkerende lamp? Welke ideeën bevinden zich achter de rode toneelgordijnen? De idee dat een Lynchfilm moet bekeken worden en niet aan analyse moet onderworpen worden omdat het afbreuk doet aan de schoonheid van de kunst, is volgens ons niet correct. De legendarische stijl is de grootste reden waarom Lynch door vele fans als een progressieve en legendarische regisseur wordt beschouwd. Wij willen aantonen dat men, wanneer men voorbij de sluier van de desoriënterende stijl kijkt, weinig progressieve ideeën zal terugvinden. Integendeel. Wanneer we in de konijnenpijp zijn gesprongen en in de fantastische wereld van Lynch zijn afgedaald, is het voor ons zaak om de man achter het masker te ontdekken. Door zijn stijl zoveel mogelijk te negeren en zijn belangrijkste films uiteen te rafelen proberen we de ideologie waar deze filmmaker achterstaat te ontdekken. We zijn verplicht van Lynch en zijn legendarische cinema te demystificeren vooraleer we erachter kunnen komen wat hij met zijn films wil zeggen. En we zijn uiterst benieuwd naar wat hij allemaal te vertellen heeft. 4 DEMYSTIFICATIE VAN EEN LEGENDE...........................................................................3 1. VROUWEN IN DE FILM NOIR .......................................................................................6 1.1 HET PROBLEEM FILM NOIR....................................................................................6 1.2 HET MYSTERIE VAN DE FEMME FATALE..........................................................12 1.3 LAURA MULVEY – VISUAL PLEASURE ..............................................................17 2. METHODOLOGISCH KADER.......................................................................................20 2.1 PROBLEEMSTELLING ............................................................................................20 2.2 WAAR BORDWELL TEKORT SCHIET...................................................................20 2.3 AUTEURTHEORIE VERSUS GENRETHEORIE .....................................................25 3. DE VROUWEN VAN LYNCH........................................................................................28 3.1 VROUWELIJKE VORMEN IN HET LYNCHIAANSE LANDSCHAP.....................28 3.1.1 BLUE VELVET...................................................................................................28 3.1.2 WILD AT HEART...............................................................................................30 3.1.3 TWIN PEAKS & TWIN PEAKS: FIRE WALK WITH ME.................................31 3.1.4 LOST HIGHWAY ...............................................................................................34 3.1.5 MULHOLLAND DR. ..........................................................................................36 3.2 VERHAALANALYSE VAN INLAND EMPIRE.......................................................37 3.2.1 INLEIDING: ALICE IN LYNCHTOWN.............................................................37 3.2.2 VIER SIEBEN: HET SPIEGELVERHAAL VAN LOST GIRL EN HET ONTSTAAN VAN DE VLOEK ...................................................................................39 3.2.3 NIKKI EN DEVON: HET PRODUCTIEPROCES VAN ON HIGH IN BLUE TOMORROWS ............................................................................................................41 3.2.4 BLUE TOMORROWS: HET LEVENSVERHAAL VAN SUSAN EN DE BATTERED WOMAN.................................................................................................41 3.2.5 LACHEN MET HOLLYWOOD: RABBITS........................................................44 3.2.6 ZELFRESOLUTIE: NIKKI EN PHANTOM .......................................................45 3.3 MORALITEIT IN INLAND EMPIRE........................................................................46 3.4 VAN FEMME FATALE NAAR FALLEN WOMAN: HET ONDERDRUKTE GESLACHT.....................................................................................................................48 4. HET ANDERE EIND VAN DE KONIJNENPIJP ............................................................52 BIBLIOGRAFIE ..................................................................................................................54 FILMOGRAFIE...................................................................................................................56 BIJLAGES ...........................................................................................................................58