P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1: 50

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1: 50 000

Arkusz SŁUBICE (483)

Warszawa 2010 Autorzy: Joanna Szyborska-Kaszycka*, Olga Antolak*, Izabela Bojakowska*, Przemysław Dobek*, Dariusz Grabowski*, Piotr Kaszycki*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak**, Agata Pacławska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2010 Spis tre ści I. Wst ęp – J. Szyborska-Kaszycka ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Szyborska-Kaszycka ...... 5 III. Budowa geologiczna – J. Szyborska-Kaszycka ...... 8 IV. Zło Ŝa kopalin – J. Szyborska-Kaszycka, P. Kaszycki ...... 10 1. Kruszywo naturalne...... 13 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...... 18 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Szyborska-Kaszycka, P Kaszycki ...... 20 1. Piaski...... 20 2. Kopaliny ilaste...... 22 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – D. Grabowski, J. Szyborska-Kaszycka ...... 23 VII. Warunki wodne – J. Szyborska-Kaszycka ...... 26 1. Wody powierzchniowe...... 26 2. Wody podziemne...... 27 VIII. Geochemia środowiska ...... 30 1. Gleby – P. Kwecko ...... 30 2. Osady – I. Bojakowska ...... 32 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 35 IX. Składowanie odpadów – J. Król, M. Marczak, A. Pacławska ...... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – P. Dobek ...... 44 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – O. Antolak ...... 46 XII. Zabytki kultury – J. Szyborska-Kaszycka ...... 52 XIII. Podsumowanie – J. Szyborska-Kaszycka, J. Król, M. Marczak, A. Pacławska ..... 54 XIV. Literatura ...... 56

I. Wst ęp

Arkusz Słubice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 wraz z tekstem obja- śniaj ącym wykonany został w Zakładzie Geologii Środowiskowej Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (plansza A i plansza B – warstwa geochemia środowiska) oraz w Przedsi ę- biorstwie geologicznym PROXIMA SA (plansza B – warstwa składowanie odpadów). Przy opracowaniu autorzy wykorzystali Map ę geologiczno-gospodarcz ą Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice (Krogulec, Wierchowiec, 1999). Map ę sporz ądzona została na podkładzie topograficznym w układzie „1942” zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja..., 2005). Celem mapy jest przedstawienie: − stanu zagospodarowania i klasyfikacji złó Ŝ kopalin, − perspektyw i prognoz wyst ępowania kopalin dla ukierunkowania prac geologiczno- poszukiwawczych i planowania przestrzennego, − rzeczywistych i potencjalnych zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego zwi ązanych z eksploatacj ą i przeróbk ą kopalin, − wybranych elementów hydrogeologicznych dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych przed nieracjonalnym zagospodarowaniem przestrzennym, − obiektów i obszarów chronionych stanowi ących ograniczenia w gospodarce zło Ŝami kopalin i innego rodzaju u Ŝytkowania terenu, − warunków podło Ŝa budowlanego dla tworzenia optymalnych koncepcji urbanistycznych, − stanu chemicznego gleb i ich klasyfikacji ze wzgl ędu na obowi ązuj ące w Polsce standardy w zakresie ich zanieczyszcze ń oraz ryzyka radonowego, − geochemii osadów wodnych i ich klasyfikacji ze względu na obowi ązuj ące w Polsce przepisy dotycz ące urobku wydobywanego z dna: mórz, zbiorników wodnych i cieków powierzchniowych, − obszarów spełniaj ących kryteria lokalizacji składowisk odpadów, − lokalizacji czynnych i zamkni ętych składowisk odpadów, − uwarunkowa ń przyrodniczych dla planowania przestrzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą

3 „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i jednostek administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe równie Ŝ odegra ć du Ŝą rol ę w kształtowaniu proekologicznych postaw spo- łeczno ści lokalnych i stanowi ć istotny czynnik edukacyjny w szkołach na wszystkich szcze- blach nauczania. Do opracowania niniejszej mapy wykorzystano materiały znajduj ące si ę w: Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Banku Hydro Pa ństwowe- go Instytutu Geologicznego, Krajowym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków, staro- stwach powiatowych w Płocku, Sochaczewie i Gostyninie oraz urz ędach gmin. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym wiosn ą 2010 roku. Mapa przygotowana jest w wersji cyfrowej, jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Słubice le Ŝy mi ędzy 52° 20’ a 52° 30’ szeroko ści geograficznej północ- nej i mi ędzy 19° 45’ a 20 ° 00’ długo ści geograficznej wschodniej. Według podziału admini- stracyjnego omawiany teren obejmuje fragmenty trzech powiatów – płockiego (z miastem i gmin ą G ąbin oraz gminami Bodzanów, Mała Wie ś, Słubice i Słupno), sochaczewskiego (z gmin ą Iłów) i gostyni ńskiego (z gmin ą Pacyna), le Ŝą cych w granicach województwa mazowieckiego. W podziale fizycznogeograficznym (Kondracki, 2000) obszar arkusza Słubice obejmuje fragmenty czterech mezoregionów. Północno-zachodnia cz ęść nale Ŝy do Kotliny Płockiej, południowo-zachodnia do Równiny Kutnowskiej, północno-wschodnia do Wysoczyzny Pło ń- skiej, a teren poło Ŝony wzdłu Ŝ Wisły wchodzi w skład Kotliny Warszawskiej. Fragment Kotliny Płockiej na obszarze arkusza budują tarasy zalewowe Wisły (rejon pomi ędzy Dobrzykowem i Nowym Troszynem) oraz bardziej zró Ŝnicowany morfologicznie teren w okolicach G ąbina. Równina Kutnowska jest pochylon ą ku południowi równin ą denudacyjn ą o rolniczym charakterze, prawie pozbawion ą lasów. Wysoczyzna Pło ńska jest wysoczyzn ą morenow ą, któr ą urozmaicaj ą wzgórza moreno- we o rozci ągło ści zbli Ŝonej do orientacji doliny Wisły. Kotlina Warszawska obejmuje rozszerzenie doliny Wisły poni Ŝej Warszawy. Charakte- rystyczne dla niej s ą dwa typy krajobrazu – tarasów zalewowych i nadzalewowych, piaszczystych tarasów z wydmami, przewa Ŝnie zalesionych. Poło Ŝenie arkusza na tle regionalizacji fizycznogeograficznej przedstawiono na fig.1. Pod wzgl ędem geomorfologii na obszarze arkusza Słubice mo Ŝna wydzieli ć dwie dominuj ące formy – wysoczyzn ę morenow ą oraz dolin ę Wisły. W północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza wysoczyzna morenowa osi ąga wysoko ść przekraczaj ącą 110 m. n.p.m., natomiast na południu powierzchnia wysoczyzny jest nieco wy Ŝsza osi ągaj ąc w okolicach Konstantynowa 140,7 m. n.p.m. W sąsiedztwie doliny Wi- sły powierzchnia terenu poprzecinana jest licznymi, płytkimi dolinami niewielkich cieków. Na wysoczy źnie morenowej wyst ępuj ą mniejsze formy rze źby: moreny czołowe, kemy, wzgórza akumulacji szczelinowej, równina sandrowa, wydmy, zagł ębienia bezodpływowe oraz doliny erozyjne (Makowska, Skompski, 1967).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Słubice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (2002). granica podprowincji granica makroregionu granica mezoregionu

Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie podprowincja Niziny Środkowopolskie makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie makroregion Nizina Północnomazowiecka mezoregion Pojezierze Dobrzy ńskie (315.14) mezoregion Wysoczyzna Pło ńska (318.61) makroregion pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka makroregion Nizina Środkowomazowiecka mezoregion Kotlina Płocka (315.36) mezoregiony: Równina Kutnowska (318.71) Równina Łowicko-Bło ńska (318.72) Kotlina Warszawska (318.73)

Dolina Wisły przebiega z południowego wschodu na północny zachód. W północnej cz ęś ci arkusza granica pomi ędzy wysoczyzn ą morenow ą a dolin ą jest wyra źne podkre ślona kraw ędzi ą erozyjn ą, w cz ęś ci południowej granica ta jest w morfologii terenu zaznaczona mniej wyra źnie. Dolina Wisły na tym terenie ma szeroko ść około 10 km, jest asymetryczna, znacznie szersza po lewej stronie rzeki. W jej obr ębie wyró Ŝnione zostały 3 główne tarasy – iłowski, kampinoski oraz taras zalewowy. Taras iłowski, wyra źnie nachylony w kierunku rzeki, poło Ŝony jest na wysoko ściach od 10 do 40 m n.p.rz. (od 70 do ponad 100 m n.p.m.). Po prawej stronie Wisły taras iłowski został zerodowany i zachował si ę jedynie w dolinie

6 Mołtawy, gdzie osi ąga najwy Ŝsze rz ędne terenu (około 100 m n.p.m.). Taras kampinoski jest wy Ŝszym tarasem akumulacyjnym Wisły, wyst ępuj ącym po obu jej stronach. Jego wysoko ść wynosi przeci ętnie 4–10 m powy Ŝej poziomu wody w rzece (64–70 m n.p.m.), lokalnie w miejscach wyst ępowania wydm wznosi si ę powy Ŝej 20 m. Szeroko ść tarasu zalewowego w obr ębie arkusza przekracza 6 km, jest on dobrze rozwinięty po lewej i prawej stronie rzeki. Poło Ŝony jest na wysoko ści 2–4 m powy Ŝej poziomu wody w rzece (62–64 m n.p.m.) (Ma- kowska, Skompski, 1967). Obszar arkusza Słubice nale Ŝy do środkowej dzielnicy klimatycznej, obejmuj ącej do- rzecze środkowej Wisły i Warty. W rejonie tym średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,2 C, najchłodniejszym miesi ącem jest grudzie ń ( średnia temperatura –5,7°C), najcieplej- szym lipiec (19,7°C). Roczna suma opadów wynosi tu 550–600 mm. W okresie wegetacji ro ślin uprawnych (kwiecie ń–sierpie ń) trwaj ącym 205–210 dni, opady osi ągaj ą 250 mm. Po- krywa śnie Ŝna utrzymuje si ę od 60 do 70 dni, a średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 7–7,5ºC. Dominuj ą tu wiatry północno-zachodnie latem, zim ą południowo-zachodnie (Wo ś, 1999). Na obszarze arkusza dominuj ą gleby ni Ŝszych klas bonitacyjnych. Wyst ępuj ą tu gleby bielicowe i brunatne oraz mady wytworzone na namułach osadzonych przez Wisł ę w czasie wezbra ń. Gleby chronione wyst ępuj ą w południowo-zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci terenu. Obszar arkusza jest słabo uprzemysłowiony. Wi ększo ść terenu jest wykorzystywana pod intensywn ą działalno ść rolnicz ą. W śród upraw dominuj ą zbo Ŝa – Ŝyto i pszenica, rozwini ęte jest tu sadownictwo i warzywnictwo, popularna jest uprawa truskawek i innych ro ślin nadaj ących si ę do przetwórstwa. Na obszarze arkusza oprócz wymienionych upraw prowa- dzony jest chów bydła, trzody chlewnej, drobiu i owiec. Lasy zajmuj ą stosunkow ą niewielk ą cz ęść (ok. 20%) powierzchni arkusza. Najwi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w północno wschodniej i centralnej cz ęś ci omawianego terenu. S ą to przede wszystkim kompleksy lasów sosnowo-olchowych i sosnowych. W opisywanym rejonie dobrze rozwini ęta jest sie ć dróg lokalnych, du Ŝe nat ęŜ enie ruchu notuje si ę na drodze nr 62 ł ącz ącej Warszaw ę z Płockiem. Nieczynne składowiska odpadów komunalnych znajduj ą si ę w miejscowo ściach Gra- bowiec (gmina Słubice ) i w G ąbinie (na granicy miasta przy ulicy Cmentarnej) Najwi ększ ą miejscowo ści ą w cało ści znajduj ącą si ę na obszarze arkusza s ą Słubice licz ące około 1200 mieszka ńców.

7 III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem przedstawiono na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice wraz z obja śnieniami (Ma- kowska, Skompski, 1962, 1967). Obszar arkusza Słubice poło Ŝony jest w niecce warszawskiej, która stanowi środkow ą, najgł ębsz ą cz ęść niecki brze Ŝnej. Nieck ę warszawsk ą tworz ą osady kredowe, a wypełniaj ą osady zaliczane do paleogenu, neogenu i czwartorz ędu. Najstarszymi utworami, których obecno ść na obszarze arkusza Słubice została stwierdzona wierceniami, s ą osady kredy górnej. W otworze wiertniczym w Słubicach wyst ępuj ą margle glaukonityczne i kredowe osi ągaj ące mi ąŜ szo ść przekraczaj ącą 105 m. Osady paleogenu s ą reprezentowane przez oligoce ńskie, drobnoziarniste lub pylaste piaski z glaukonitem, z wkładkami piasków średnioziarnistych o mi ąŜ szo ści do 58 m. Osadu neogenu wykształcone s ą w postaci mioce ńskich piasków i iłów z w ęglem bru- natnym osi ągaj ących ponad 30 m oraz plioce ńskich iłów, mułków i piasków o maksymalnej mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 127 m. Osadu pliocenu s ą najstarszymi spo śród odsłaniaj ących si ę na powierzchni terenu (w okolicy Konstantynowa, Barcika i Czermna oraz w dolinie Wisły wzdłu Ŝ brzegu rzeki koło Rydzyna i Kolonii Bielino). Powierzchnia utworów plioce ńskich jest mocno zró Ŝnicowana, wykazuj ąc znaczne deniwelacje. We wschodniej cz ęś ci arkusza strop pliocenu jest stosunkowo równy. W cz ęś ci zachodniej i południowo-zachodniej mo Ŝna zaobserwowa ć wyniesienia i wi ększe deniwelacje jego powierzchni. Zaburzenia te wynikają z glacitektonicznych deformacji. Niektóre fragmenty osadów plioce ńskich stanowi ą kry w osadach młodszych. Prawie cały obszar arkusza pokrywaj ą osady czwartorz ędowe (fig. 2). Ich maksymalna mi ąŜ szo ść przekracza 100 m. Podczas najstarszego zlodowacenia (Narwi) osadziły si ę tu Ŝwiry i piaski wodnolodowcowe, gliny zwałowe oraz iły, mułki i piaski zastoiskowe. Wy Ŝej le Ŝą osady interglacjalne – piaski i Ŝwiry rzeczne. Zlodowacenia południowopolskie (Nidy, Sanu i Wilgi) s ą reprezentowane przez mułki, iły i piaski zastoiskowe (nieodsłaniaj ące si ę na powierzchni) oraz le Ŝą ce wy Ŝej gliny zwałowe (odsłaniaj ące si ę w dolinie Mołtawy) i kolejn ą seri ę zastoiskow ą – iły, mułki i piaski. Od osa- dów zlodowace ń środkowopolskich s ą oddzielone piaskami oraz piaskami i Ŝwirami rzecz- nymi interglacjału mazowieckiego (wielkiego).

jeziora zasi ęg zlodowacenia Wisły

Kry utworów starszych ni Ŝ czwartorz ędowe: ń ń neoge skie i paleoge skie Ci ągi drobnych form rze źby: moreny czołowe ozy kemy Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Słubice na tle mapy geologicznej w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Pio- trowska, 2006) Czwartorz ęd Holocen : 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, Plejstocen : zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 16 – piaski, mułki i Ŝwiry ozów, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe, zlodowacenia środkowopolskie: 23 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 24 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 25 – piaski i mułki kemów, 27 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe, interglacjał mazowiecki: 29 – piaski i mułki rzeczno-jeziorne. Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 Podczas zlodowace ń środkowopolskich powstały na tym obszarze dwie serie osadów glacjalnych. Seri ę nale Ŝą cą do zlodowacenia Odry reprezentuj ą piaski ze Ŝwirami rzeczne

9 i wodnolodowcowe (znane z wierce ń), piaski zastoiskowe, iły i mułki warwowe odsłaniaj ące si ę w kraw ędziach dolin rzecznych oraz gliny lodowcowe wyst ępuj ące na powierzchni terenu w okolicach Rumunek Troszy ńskich i Grabi Polskich. Seri ę nale Ŝą cą do zlodowacenia Warty reprezentuj ą piaski wodnolodowcowe i zastoiskowe stwierdzone w odsłoni ęciach w Stu- dzie ńcu oraz w s ąsiedztwie Mołtawy, iły warwowe odsłaniaj ące si ę na du Ŝych powierzchniach w dolinie Wisły (lokalnie przykryte płatami piasków zastoiskowych), piaski i piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe wyst ępuj ące powszechnie na powierzchni wysoczyzny lodowco- wej oraz gliny zwałowe (w południowo-zachodniej cz ęści arkusza). Osady zlodowace ń północnopolskich (Wisły) są obecne na obszarze arkusza głównie w jego północno-zachodniej cz ęś ci. Jest to zwi ązane z zasi ęgiem l ądolodu tego zlodowacenia. Powstała wtedy seria osadów, któr ą tworz ą piaski kemów (okolice Okolusza, Grabi Polskich i Rumunek Troszy ńskich), mułki, pyły i piaski zastoiskowe znane z s ąsiedztwa Plebanki i Czermna, gliny zwałowe oraz piaski wodnolodowcowe wyst ępuj ące w okolicach Grabi Pol- skich. Koło Jadwigowa, w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, odsłaniaj ą si ę mułki jeziorne. Tarasy nadzalewowe po obu stronach Wisły s ą zbudowane z piasków rzecznych ze Ŝwirami. Na przełomie plejstocenu i holocenu nast ąpiła akumulacja reziduów piaszczysto- Ŝwirowych (wyst ępuj ą na południe od Czermna), piaszczystych eluwiów glin zwałowych (okolice Niesłuchowa i Lwówka), osadów deluwialnych na zboczach doliny Wisły oraz pia- sków eolicznych na tarasie nadzalewowym prawego brzegu Wisły, niekiedy wyst ępuj ących w wydmach. Osady holoce ńskie – piaski rzeczne, mady, namuły, namuły torfiaste i torfy tworz ą taras zalewowy. Baz ę surowcow ą na obszarze arkusza stanowi ą utwory trzeciorz ędowe (iły) oraz osady zlodowace ń Warty i Wisły.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Słubice zlokalizowanych jest 26 złó Ŝ kopalin pospolitych – 21 złó Ŝ kruszywa naturalnego oraz 5 złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej (tab. 1). Trzy zło Ŝa torfów – „Wymy śle Nowe”„Wymy śle Nowe” II” oraz „Wymy śle Nowe III” zostały po wyeksploatowaniu skre ślone z Bilansu zasobów (Wołkowicz i in. (red), 2009).

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Wydobycie Numer Wiek Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny bilansowe zagospodaro- (tys. t, zło Ŝa Rodzaj kompleksu rozpoznania kopaliny Zło Ŝa konflikto- Nazwa zło Ŝa (tys. t, wania zło Ŝa tys. m 3* ) na kopaliny litologiczno- wo ści tys. m 3* ) mapie surowcowego zło Ŝa Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2008 r. (Wołkowicz in [red], 2009) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Wymy śle Polskie p Q 9 C1* G 0 Sd, Sb 4 A

2 Wymy śle Polskie i(ic) Q 69* C1 G 4 Scb 4 B Gl

3 Topólno II p Q 10 C1 Z 0 Sd, Sb 4 A

4 Topólno I p Q 23 C1 N 0 Sd, Sb 4 A

5 Konstantynów i(ic) Tr 493* C1 Z 0 Scb 4 B Gl

6 Nowy Barcik p Q - C1* Z - Sd, Sb 4 A 11

7 Barcik Nowy II p Q 41 C1 G 2 Sd, Sb 4 A 1 8 Barcik Stary p Q 2159 C1* N 0 Sd 4 A

9 Studzieniec i(ic) Q - C1 Z - Scb 4 A

10 Borowice IV p Q 83 C1 G 0 Sd, Sb 4 A

11 Korzeniówka p Q 44 C1 G 9 Sd, Sb 4 B W

12 Borki p Q 290 C1 N 0 Sd, Sb 4 B W

13 Grabie Polskie p Q 46 C1 N 0 Sd, Sb 4 B W

14 Zakrzewo p Q 40 C1 G 7 Sd, Sb 4 A

15 Okolusz p Q 34* C1 G 0 Scb 4 B W

16 Wymy śle Nowe p Q 158 C1 G 0 Sd, Sb 4 A

17 Juliszew pŜ Q 182 C1 G 0 Sd, Sb 4 A

18 Alfonsów p Q 135 C1 G 0 Sd, Sb 4 A

19 Leonów p Q 83 C1 G 5 Sd, Sb 4 A

20 Przemysłów i(ic) Q 43* C1 G 3 Scb 4 B Gl

21 Przemysłów II* i(ic) Q 41* C1 N 0 Scb 4 B Gl

22 Barcik p Q 1154 C1 G 58 Sd, Sb 4 A

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

23 Barcik V p Q 293 C1 G 8 Sd, Sb 4 A

24 Barcik Nowy III p Q 119 C1 G 13 Sd, Sb 4 A

25 Barcik Nowy IV p Q 42 C1 G 0 Sd, Sb 4 A

26 Grabowiec p Q 22 C1 G 23 Sd, Sb 4 A Wymy śle Nowe t Q ZWB Wymy śle Nowe II t Q ZWB Wymy śle Nowe III t Q ZWB

Rubryka 2: * – zło Ŝe nie figuruje w „Bilansie zasobów…”, 2009, zasoby według dokumentacji Rubryka 3: p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, i(ic) – iły ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd Rubryka 5: 1 na cz ęś ci obszaru zło Ŝa „Barcik Stary” zostało udokumentowane zło Ŝe „Barcik V” – zasoby s ą nieaktualne * Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych C 1, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) C1 Rubryka 7: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z Bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: Sd – drogowe, Sb – budowlane, Scb – ceramiki budowlanej 12 12 Rubryka 10: zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, W – ochrona wód podziemnych

1. Kruszywo naturalne

Zdecydowana wi ększość udokumentowanych złó Ŝ kruszywa naturalnego jest zlokalizowana w zachodniej i środkowej cz ęś ci obszaru arkusza (na lewym brzegu Wisły) w obr ębie utworów wodnolodowcowych i rzecznych. Podstawowe parametry złó Ŝ zostały podane w tabeli 2. W północnej cz ęś ci arkusza znajduje si ę zło Ŝe piasku „Borowice IV”. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 w 2001 r. (Koszalski, 2001a) na powierzchni 2,69 ha. Wyst ępu- ją w nim piaski pochodzenia wodnolodowcowego zlodowacenia Warty. Zło Ŝe ma form ę po- kładow ą, jest cz ęś ciowo zawodnione. W nadkładzie wyst ępuje gleba, zło Ŝe jest pod ścielone piaskami zaglinionymi i glinami piaszczystymi. Kopalina mo Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych. Grupa pi ęciu złó Ŝ jest zlokalizowana w centralnej cz ęś ci arkusza, w okolicach Wymy śla Polskiego i Juliszewa Górnego. Wszystkie maj ą budow ę pokładow ą.

Zło Ŝe piasku i Ŝwiru „Juliszew” (Koszalski, 2004b) udokumentowane w kategorii C 1 na powierzchni 1,97 ha jest cz ęściowo zawodnione. Wyst ępuj ą w nim piaski i Ŝwiry rzeczne zlodowacenia Wisły. Kopalina (piaski z niewielkimi przewarstwieniami Ŝwiru i pospółki) znajduje si ę pod nadkładem gleby oraz piasków pylastych i zaglinionych. Mo Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych.

Zło Ŝe piasku „Alfonsów” (Koszalski, 2006) udokumentowane w kategorii C 1 na powierzchni 1,53 ha jest cz ęś ciowo zawodnione. Zbudowane jest z utworów akumulacji rzecznej zlodowacenia Wisły. W nadkładzie wyst ępuje gleba oraz piaski silnie zapylone i zaglinione. Kopalina mo Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych. Zło Ŝe piasku „Wymy śle Polskie” (Łudczak, 1994) zostało udokumentowane kart ą reje- stracyjn ą na powierzchni 1,53 ha. Jest cz ęś ciowo zawodnione. Kopalina wyst ępuj ąca pod nadkładem gleby i piasków pylastych nadaje si ę do wykorzystania w budownictwie ogólnym i drogownictwie.

13 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ kruszywa naturalnego oraz parametry jako ściowe kopalin Mi ąŜ szo ść Grubo ść zawarto ść ziaren wska źnik zawarto ść pyłów ci ęŜ ar nasypo- zło Ŝa nadkładu o ϕ do 2 mm mineralnych wy w stanie: piaskowy Zanie- (punkt piaskowy) (<0,075 mm) utrz ęsionym zanieczyszczenia Numer Powierzchnia Zawodnienie czysz- Nazwa zło Ŝa N/Z * (<0,063 mm)* organiczne zło Ŝa [m 2] zło Ŝa czenia od–do od–do od–do od–do od–do od–do [barwa] obce śr. śr. śr. śr. śr. śr. [m] [m] [%] [%] [%] [T/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 Wymy śle 2,10–3,50 1,0–1,2 cz ęś ciowo 91,6–99,2 1,4–2,0 1 15 330 0,41 b.d. 1,70–1,75 b.d. b.d. Polskie 2,7 1,1 zawodnione 95,4 1,7 2,1–3,6 87,8–100,0 64,9–88,0 2,0–7,8 3 Topólno II 2908 0,2–0,3 0,07 suche 1,71–1,86 b.d. brak 2,8 94,1 80 4,0 2,0–4,0 88,5–100,0 2,0–7,0 brak zanie- 4 Topólno I 5 200 0,2–0,3 0,07 suche b.d. b.d. b.d. 2,7 95,4 3,6 czyszcze ń. 4,9–10,8 0,2–0,2 93,0–95,0 1,6–2,4 brak zanie- 14 14 6 Nowy Barcik 10 133 0,02 suche b.d. 1,86–1,89 b.d. 8,4 0,2 94,0 1,9 czyszcze ń 2,0–15,5 0,2–0,4 87,5–91,0 3,0–6,0 brak zanie- 7 Barcik Nowy II 21 368 0,03 suche b.d. b.d. brak 8,7 0,3 88,6 3,5 czyszcze ń 2,3–12,2 0,3–4,0 63,7–91,2 1,5–7,9 ja śniejsza od 8 Barcik Stary 159 300 0,09 suche b.d. średnio 1,8 brak 8,6 0,8 81,6 2,6 wzorcowej 0.8–4,5 0,0–1,5 cz ęś ciowo 78,5–92,0 81,0–91,0 2,0–4,9 1,66–1,94 ja śniejsza od 10 Borowice IV 26 856 0,25 brak 2,2 0,57 zawodnione 87,3 85,8 3,5 1,78 wzorcowej 4,1–4,8 0,2–0,4 94,9–96,2 93,0–97,0 0,4–0,6 1,76–1,80 ja śniejsza od 11 Korzeniówka 8 811 0,07 zawodnione brak 4,3 0,3 95,7 95,0 0,5 1,79 wzorcowej 8,5–9,4 0,6–1,4 cz ęś ciowo 78,1–91,7 1,0–2,4 ja śniejsza od 12 Borki 18 633 0,10 85,0–90,0 1,62–1,86 brak 8,9 1,1 zawodnione 85,3 1,8 wzorcowej 0,6–4,0 0,0–1,0 88,8–96,3 38,0–71,0 3,5–11,2 ja śniejsza od 13 Grabie Polskie 9 665 0,16 suche 1,61–1,67 brak 2,8 0,4 94,9 65,9 5,0 wzorcowej

4,3–5,0 65,6–96,8 0,5–4,7 ja śniejsza od 14 Zakrzewo 13 735 0,0–0,2 0,02 zawodnione 67,0–93,0 1,78–1,97 brak 4,6 82,4 1,6 wzorcowej

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 4,8–5,1 0,2–0,4 15 Okolusz 7 132 0,06 suche 99,7–99,9 b.d. 1,1–4,3*. b.d. b.d. b.d. 4,9 0,3 Wymy śle No- 7,9–8,5 0,2–0,4 cz ęś ciowo 88,5–88,7 2,2–2,2 ja śniejsza od 16 18 203 0,04 67,0–69,0 1,97–1,98 brak we 8,2 0,3 zawodnione 88,6 2,2 wzorcowej wzorcowa 4,4–6,8 0,2–1,6 cz ęś ciowo 17 Juliszew 19 670 0,15 średnio 83,7 i ja śniejsza od brak zawodnione średnio 75,6 średnio 3,5 średnio 1,65 5,4 0,8 wzorcowej 5,0–5,6 0,4–2,0 0,07– cz ęś ciowo 95,7–100,0 90,0–96,0 0,2–0,3 18 Alfonsów 15 340 1,72–1,78 wzorcowa brak 5,3 1,3 0,40 zawodnione 97,7 93,8 0,2 3,0–7,2 0,0–0,4 cz ęś ciowo ja śniejsza od 19 Leonów 10 824 0,06 średnio 91,7 średnio 95,3 średnio 0,4 b.d. brak 5,1 0,3 zawodnione wzorcowej 16,0–17,0 0,0–2,3 cz ęś ciowo 84,7–95,7 1,3–4,5 1,74–1,98 ja śniejsza od 22 Barcik 43 513 0,13 b.d. brak 16,6 2,1 zawodnione 90,8 2,8 1,86 wzorcowej 9,5–10,7 0,8–1,0 81,0–90,4 2,2–3,5 1,70–1,85 23 Barcik V 17 963 0,09 suche b.d. b.d. brak 10,1 0,9 85,2 3,0 1,79 Barcik Nowy 0,0–16,0 0,0–1,2 64,1–95,9 1,2–4,1 ja śniejsza od 15 15 24 10 600 0,03 suche 69,0–88,0% 1,67–1,99 brak III 7,3 0,2 84,4 2,4 wzorcowej Barcik Nowy 5,2–6,8 1,1–1,2 82,4–92,6 1,5–1,5 ja śniejsza od 25 5 152 0,18 suche 89,0–91,0 1,72–1,94 brak IV 6,2 1,1 87,3 1,5 wzorcowej 1,9–8,5 0,0–2,8 cz ęś ciowo ja śniejsza od 26 Grabowiec 9 043 0,24 średnio 92,4 średnio 85,0 średnio 2,1 b.d. brak 6,3 1,5 zawodnione wzorcowej rubryka 6: * – stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa rubryki 11, 12, 13: – b.d. – brak danych (bada ń nie wykonano)

Zło Ŝe piasku „Wymy śle Nowe” (Koszalski, 2004e, 2007b) zostało udokumentowane w kategorii C 1 na powierzchni 1,82 ha. Dodatkiem nr 1 do dokumentacji okre ślono na nowo jego zasoby – z uwzgl ędnieniem kilkuletniego wydobycia. Zło Ŝe zbudowane utworów wodnolodowcowych zlodowacenia Wisły jest cz ęś ciowo zawodnione. W nadkładzie wyst ępuje gleba, zło Ŝe pod ścielone jest piaskami drobnoziarnistymi, pylastymi z przewarstwieniami pyłów oraz piaskami gliniastymi. Kopalina mo Ŝe mie ć zastosowanie w budownictwie drogowym do wytwarzania mieszanek betonowych, wytwarzania i wbudowywania w nawierzchnie drogowe mas bitumicznych oraz do zimowego utrzymania dróg.

Zło Ŝe piasku „Leonów” (Koszalski, 2004d) zostało udokumentowane w kategorii C 1 na powierzchni 1,08 ha. Jest ono cz ęś ciowo zawodnione. Kopalin ą s ą wyst ępuj ące miejscami pod nadkładem gleby utwory rzeczne zlodowacenia Wisły. Mo Ŝe mie ć ona zastosowanie do celów drogowych i budowlanych. W północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, w pobli Ŝu miejscowo ści Stara Korzeniówka i Borki zostały udokumentowane 3 zło Ŝa – „Korzeniówka” (Koszalski, 2004c), „Borki” (Lat- ka, 2000) i „Grabie Polskie” (Koszalski, 2001b).

Zło Ŝe „Korzeniówka” zostało udokumentowane w kategorii C 1 na obszarze 0,88 ha. Ma ono form ę pokładow ą i jest zawodnione. Znajduje si ę w granicach obszaru wyst ępowania utworów rzecznych zlodowacenia Wisły. W nadkładzie zło Ŝa wyst ępuje gleba. Kopalina mo- Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych.

Zło Ŝe „Borki” udokumentowano w kategorii C 1 na obszarze 1,86 ha. Ma ono form ę po- kładow ą i jest cz ęś ciowo zawodnione. Zlokalizowane jest w granicach utworów rzecznych zlodowace ń północnopolskich (zlodowacenia Wisły). W nadkładzie kopaliny wyst ępuje gleba oraz piaski drobnoziarniste, miejscami pylaste, złoŜe jest pod ścielone piaskami drobnoziarnistymi, pylastymi z przewarstwieniami pyłów. Kopalina mo Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych. Na południowy wschód od miejscowo ści Grabie Polskie znajduje si ę zło Ŝe piasków o tej samej nazwie. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 na obszarze 0,97 ha. Zloka- lizowane jest ono w obr ębie utworów akumulacji wodnolodowcowej zlodowacenia Wisły – piasków kemów. Ma ono form ę pokładow ą i jest suche. Nadkład stanowi ą gleby piaszczyste oraz grunty nasypowe. Kopalina mo Ŝe znale źć zastosowanie przy wykonywaniu nawierzchni drogowych, produkcji betonu i zapraw betonowych. W południowej cz ęś ci arkusza, w okolicach miejscowo ści Stary Barcik i Barcik Nowy zostało udokumentowanych szereg złó Ŝ piasków: „Barcik Stary” (Miziołek, 1982), „Barcik”

16 (Kwiatkowski, 2001b, Janicki, 2008a), „Barcik V” (Janicki, 2008b), „Nowy Barcik” (Li- chwierowicz, 1992), „Barcik Nowy II” (Palczuk, 1995, Kwiatkowski, 2002a, Koszalski, 2005a), „Barcik Nowy III” (Kwiatkowski, 2001a, Koszalski, 2004a, Koszalski 2007a, Misiek, 2009), „Barcik Nowy IV” (Kwiatkowski, 2002b). W rejonie tym osadziły si ę utwory wodnolodowcowe zlodowacenia Warty. Zło Ŝa tu zlokalizowane maj ą budow ę pokładow ą, kopalina wyst ępuje w nich pod nadkładem zbudowanym z gleby i piasków gliniastych. Seri ę złoŜow ą stanowi ą piaski drobno- i średnioziarniste, miejscami z domieszk ą Ŝwirów. Dodatki do dokumentacji były wykonywane w zwi ązku z uaktualnieniem granic złó Ŝ, rozliczeniem wydo- bytych zasobów oraz ubieganiem si ę o koncesje na wydobywanie kruszywa po wyga śni ęciu wcze śniejszych. Zło Ŝe „Barcik V” zostało udokumentowane na cz ęś ci obszaru zarejestrowanego wcze- śniej zło Ŝa „Stary Barcik”. Zasoby i powierzchnia zło Ŝa „Stary Barcik” nie zostały zaktuali- zowane. W obr ębie utworów wodnolodowcowych zlodowacenia Warty, koło Potoku Małego zlokalizowane jest zło Ŝe „Grabowiec”. Udokumentowane zostało w 2005 roku (Koszalski,

2005b) w kategorii C 1 na powierzchni 0,90 ha. Ma form ę pokładow ą i jest cz ęś ciowo zawodnione. Kopalina znajduje si ę pod nadkładem gleby, piasków zaglinionych, pyłów i piasków pylastych. Kruszywo mo Ŝe znale źć zastosowanie do celów drogowych i budowlanych. We wschodniej cz ęś ci arkusza, na północ od Zakrzewa Kolonii znajduje si ę zło Ŝe pia- sków „Zakrzewo”. Zostało ono udokumentowane w 2002 roku (Koszalski, 2002) w kategorii

C1 na powierzchni 1,37 ha. Zlokalizowane jest w obr ębie osadów lodowcowych zlodowacenia Wisły. Ma form ę pokładow ą i jest zawodnione. Kopalina znajduje si ę pod nadkładem gleby. Kruszywo mo Ŝe znale źć zastosowanie do celów budowlanych i do nawierzchni drogowych. W zachodniej cz ęś ci arkusza zlokalizowane s ą 3 udokumentowane zło Ŝa piasku. W pobli Ŝu osady Okolusz znajduje si ę zło Ŝe piasku o tej samej nazwie. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 (Palczuk, 2007a) w kategorii C 1 na powierzchni 0,71 ha. Znajduje si ę ono w obr ębie wyst ępowania piasków wodnolodowcowych zlodowacenia Wisły. Ma form ę pokładow ą i jest suche. Nadkład jest zbudowany z gleby. Piasek ze zło Ŝa mo Ŝe by ś stosowany jako czynnik schudzaj ący w procesie produkcyjnym wyrobów ceramiki budowlanej. Na południowy wschód od G ąbina znajduj ą si ę zło Ŝa piasków „Topólno I” i „Topól- no II”. Zło Ŝa zostały udokumentowane w 1993 roku (Lichwierowicz, 1993a,b) na powierzchniach odpowiednio 0,52 i 0,30 ha. Znajduj ą si ę one w obr ębie piasków wodnolodowcowych

17 zlodowacenia Wisły spoczywaj ących na glinie zwałowej. Maj ą form ę pokładow ą i s ą suche. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem gleby, w sp ągu znajduje si ę glina zwałowa, piaski i muł- ki. Kopalina mo Ŝe znale źć zastosowanie w budownictwie ogólnym i drogowym.

2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Na obszarze arkusza Słubice znajduje si ę pi ęć złó Ŝ surowców ilastych zlokalizowanych w centralnej cz ęś ci arkusza. Na północny zachód od Topólna znajduje si ę zło Ŝe iłów pstrych „Konstantynów”. Zo- stało ono udokumentowane w 1956 roku (Kołkowski, 1956) w obr ębie trzeciorz ędowych iłów (jest to kra w obr ębie utworów czwartorz ędowych). Zajmuje powierzchni ę 13,28 ha. Mi ąŜ- szo ść zło Ŝa wynosi od 1,0 do 15,0 m, średnio 11,3 m. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem o grubo ści do 1,8 m, średnio 0,6 m. Stosunek mi ąŜszo ści nadkładu do zło Ŝa wynosi 0,07. Piaski drobnoziarniste i pylaste pod ścielaj ą kopalin ę oraz wyst ępuj ą w nadkładzie. W serii zło Ŝowej wyst ępuj ą przerosty glin piaszczystych o mi ąŜszo ści do 1,5 m. Zawarto ść marglu w ziarnach >0,5 mm wynosi poni Ŝej 0,1%. Skurczliwo ść wysychania wynosi 10,0–10,9%, a jego nasi ą- kliwo ść 6,9–10,2%. Wytrzymało ść gotowego produktu na ściskanie po wypale w temperaturze 950°C zawiera si ę w granicach 13,1–20,6 Mpa. Surowiec nadaje si ę do produkcji cegły pełnej, dziurawki i pustaków Akermana. W miejscowo ści Studzieniec zlokalizowane jest zło Ŝe o tej samej nazwie. Znajduje si ę ono w obr ębie powierzchniowego wyst ępowania utworów zastoiskowych – iłów i mułków warwowych zlodowacenia Wisły. Zostało udokumentowane w 1993 roku (Trochimczuk, 1993) na powierzchni 0,67 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 2,50 do 7,30 m, średnio 4,90 m. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem o grubo ści od 0,30 do 1,80 m, średnio 0,90 m. Stosunek mi ąŜ szości nadkładu do zło Ŝa wynosi 0,18. W nadkładzie kopaliny wyst ępuje gleba oraz gliny piaszczyste i piaski ilaste. Kopalin ę okre ślaj ą nast ępuj ące średnie parametry – zawarto ść marglu w ziarnach >0,5 mm od 0,42 do 2,56%, skurczliwo ść wysychania od 6,87 do 8,5%. Surowiec wypalany w temperaturze 950°C charakteryzuje si ę wytrzymało ści ą na ściskanie od 17,6 do 26,6 MPa, nasi ąkliwo ści ą od 16,5 do 21,1% oraz współczynnikiem mrozoodporności od 0,89 do 0,90. Zło Ŝe jest suche. Iły wyst ępuj ące w zło Ŝu zostały okre ślone jako surowiec do produkcji ceramiki budowlanej. Pomi ędzy miejscowo ściami Wymy śle Polskie i Przemysłów zlokalizowane s ą trzy kolejne zło Ŝa. Znajduj ą si ę one w obr ębie powierzchniowego wyst ępowania utworów zastoiskowych – iłów i mułków warwowych zlodowacenia Wisły.

18 Zło Ŝe „Wymy śle Polskie” udokumentowane zostało w 1997 roku (Palczuk, 1997b). W 2007 roku opracowany został dodatek do dokumentacji rozszerzaj ący jego granice (Janic- ki, 2007). Zło Ŝe zajmuje powierzchni ę 3,87 ha. Mi ąŜ szo ść wynosi od 3,7 do 6,8 m, średnio 4,7 m. Grubo ść nadkładu zmienia si ę w granicach 0,2–1,3 m, osi ągaj ąc średnio 0,7 m. Stosu- nek mi ąŜ szo ści nadkładu do zło Ŝa wynosi średnio 0,15. Kopalin ę pod ścielaj ą piaski drobnoziarniste, w nadkładzie wyst ępuje gleba, piaski mułkowate oraz iły z domieszk ą marglu. Zło- Ŝe jest suche. Zawarto ść marglu we frakcji >0,5 mm wynosi od 0,02 do 1,05%. Skurczliwo ść suszenia wynosi 6,7–9,2%. Wytrzymało ść na ściskanie po wypale zawiera si ę w granicach 19,89–27,52 Mpa. a nasi ąkliwo ść 15,6–17,6%. Iły wyst ępuj ące w zło Ŝu zostały okre ślone jako surowiec do produkcji cegły pełnej, a pochodz ące z dolnej cz ęś ci zło Ŝa (zamarglone w znikomym stopniu) jako przydatne do produkcji wyrobów dr ąŜ onych. Zło Ŝe iłów i mułków warwowych „Przemysłów” zostało udokumentowane w 2007 roku (Palczuk, 2007). Jego powierzchnia wynosi 1,34 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa zmienia si ę od 3,3 m do 4,5 m, średnio 3,7 m. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem o grubo ści od 0,7 do 0,9 m, średnio 0,8 m. Stosunek nadkładu do zło Ŝa wynosi średnio 0,2. W nadkładzie wyst ępuje gleba i glina piaszczysta, zło Ŝe jest pod ścielone przez piaski pylaste. Zło Ŝe jest suche. Zawarto ść marglu we frakcji >0,5 mm zawiera si ę w granicach 0,2–0,9%, średnio 0,5%. Skurczliwo ść suszenia wynosi od 6,8 do 8,0%, średnio 7,4%. Tworzywo ceramiczne po wypaleniu w temperaturze 900°C charakteryzuje si ę nasi ąkliwo ści ą od 13 do 16,5%, średnio 15,2%. Na podstawie prze- prowadzonych bada ń surowiec ilasty wyst ępuj ący w zło Ŝu okre ślono jak dobry do produkcji elementów murowych ceramicznych. Zło Ŝe iłów i mułków warwowych „Przemysłów II” zostało udokumentowane w 2009 roku (Janicki, 2009). Jego powierzchnia wynosi 1,08 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa zmienia si ę w granicach od 2,8 do 4,2 m i wynosi średnio 3,8 m. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem o grubo- ści do 1,0 m, średnio 0,4 m. Stosunek nadkładu do zło Ŝa wynosi średnio 0,11. W nadkładzie wyst ępuje gleba i piaski pylaste, zło Ŝe jest pod ścielone piaskami pylastymi i glin ą pylast ą. Zawarto ść marglu o ziarnach >0,5 mm wynosi od 0,3 do 0,7% i średnio wynosi 0,5%. Skurcz- liwo ść suszenia zawiera si ę w granicach 6,7–7,1%, średnio 6,8% a nasi ąkliwo ść tworzywa na zimno po wypaleniu w temperaturze 900°C 14,8–17,7%, średnio 16,3%. Zło Ŝe jest suche. Surowiec nadaje si ę do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej, głównie cegły pełnej. Wszystkie zło Ŝa wyst ępuj ące na omawianym obszarze zawieraj ą surowce pospolite, powszechnie wyst ępuj ące, dlatego zaklasyfikowano je z punktu widzenia ich ochrony do złó Ŝ klasy 4. Klasyfikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przeprowadzono uwzgl ędniaj ąc stopie ń kolizyjno ści eksploatacji górniczej danego zło Ŝa w odniesieniu do ró Ŝnych komponentów środowiska

19 przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego. Za zło Ŝa konfliktowe (klasa B) uznano te, które znajduj ą si ę na obszarze strefy ochrony udokumentowanego zbiornika wód podziemnych – GZWP nr 220 Pradolina Środkowej Wisły („Korzeniówka”, „Borki”, „Grabie Pol- skie” i „Okolusz”) oraz zlokalizowane na obszarze wyst ępowania gleb o wysokich klasach bonitacyjnych („Wymy śle Polskie”, „Konstantynów”, „Przemysłów” i „Przemysłów II”). Pozostałe zło Ŝa s ą małokonfliktowe, mo Ŝliwe do zagospodarowania bez wi ększych ogranicze ń.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Słubice aktualnie jest prowadzona eksploatacja czwartorz ędowych piasków i iłów. Dane dotycz ące wydobycia, zamieszczone w tabeli nr 1, pochodz ą z 2008 r. W przeszło ści prowadzone było wydobycie iłów trzeciorz ędowych oraz torfów, których trzy zło Ŝa zostały po wyeksploatowaniu wykre ślone z Bilansu zasobów kopalin.

1. Piaski

Zło Ŝe „Wymy śle Polskie” jest eksploatowane przez prywatnego przedsi ębiorc ę od 1994 r. Aktualna koncesja na wydobywanie kopaliny wydana w 2000 r. jest wa Ŝna do 31.12.2010 r. Obszar górniczy o powierzchni równej powierzchni zło Ŝa zajmuje 1,53 ha, a teren górniczy 2,2 ha. Eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewi- dywany jest tu wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Barcik Nowy II” jest eksploatowane przez prywatnego u Ŝytkownika od 1995 r. Eksploatacja odbywa si ę na podstawie koncesji wydanej w 2005 r. i wa Ŝnej do 5.02.2015 r. Obszar górniczy zajmuje powierzchni ę 1,96 ha, a teren górniczy 2,14 ha. Wydobycie jest prowadzone okresowo w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewidywany jest tu le śny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Borowice IV” jest eksploatowane przez prywatnego u Ŝytkownika na podstawie koncesji wydanej w 2003 r. Jest ona wa Ŝna do 31.12.2010 r. Powierzchnie obszaru i terenu górniczego s ą równe i wynosz ą 1,71 ha. Okresowa eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku wgł ębnym. Przewidywany jest tu wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Korzeniówka” jest eksploatowane przez prywatnego u Ŝytkownika od 2005 r. Ter- min wa Ŝno ści koncesji wydanej w 2005 r. upływa 31.03 2015 r. Powierzchnia obszaru i terenu górniczego jest to Ŝsama z powierzchni ą zło Ŝa i wynosi 0,88 ha. Okresowa eksploatacja jest prowadzona we wgł ębnym wyrobisku. Przewidywany jest tu wodny kierunek rekultywacji. W latach 1994–1995 na obszarze dzisiejszego zło Ŝa „Zakrzewo” była prowadzona eksploatacja piasku na potrzeby konserwacji i modernizacji wałów ochronnych Wisły. Obecnie

20 ze zło Ŝa Zakrzewo kopalina jest pozyskiwana przez prywatnego u Ŝytkownika, od 2003 r. na podstawie koncesji wydanej w tym samym roku. Jest ona wa Ŝna do 31.10.2010 r. Powierzch- nia obszaru górniczego wyst ępuj ącego w dwóch polach wynosi 1,20 ha, a terenu górniczego 1,37 ha (jest równa powierzchni zło Ŝa). Eksploatacja jest prowadzona we wgł ębnym wyrobisku. Przewidywany jest rolny lub wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Okolusz” jest eksploatowane od 2009 r. przez właściciela cegielni zlokalizowa- nej w Konstantynowie. Koncesja wydana w 2008 r. jest wa Ŝna do 30.09.2023 r. Obszar gór- niczy wyst ępuje w dwóch polach o powierzchniach odpowiednio 0,57 i 0,15 ha. Teren górni- czy zajmuje 1,34 ha. Wydobycie jest prowadzone z mniejszego pola oznaczonego nr I we wgł ębnym wyrobisku. Po zako ńczeniu eksploatacji przewidywany jest le śny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Wymy śle Nowe” jest eksploatowane od 2004 r. przez firm ę WIZAL Wydobycie i Sprzeda Ŝ Kruszywa z Legionowa. Koncesja wydana w 2004 r. jest wa Ŝna do 30.06.2019 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę równ ą zło Ŝu – 1,82 ha. Okresowa eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewidywany jest tu wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Juliszew” jest eksploatowane przez prywatnego u Ŝytkownika. Koncesja została wydana w 2005 r. i jest wa Ŝna do 31.01.2020 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę równ ą zło Ŝu – 1,97 ha. Eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Prze- widywany jest tu rolniczo-wodny (stawy hodowlane) kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Alfonsów” jest eksploatowane od 2007 r. przez firm ę Zakład UHP „MARKO” z Dobrzykowa na. Koncesja na wydobywanie kopaliny została wydana w 2006 r. i jest wa Ŝna do 10.11.2016 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę równ ą zło Ŝu – 1,53 ha. Wydoby- cie jest prowadzone we wgł ębnym wyrobisku. Przewidywany jest tu wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Leonów” jest eksploatowane od 2006 roku zgodnie z koncesj ą wydan ą w 2005 roku i wa Ŝną do 31.05 2020 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę równ ą zło Ŝu – 1,08 ha. Wydobycie jest prowadzone w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewidywany jest wodny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Barcik” jest eksploatowane od 2001 r. przez Zakład Usługowo-Handlowy „K.A.J.”. Wydobycie odbywa si ę na podstawie koncesji wydanej w 2001 r. i wa Ŝnej do 31.12.2020 r. Obszar górniczy ma powierzchni ę równ ą powierzchni zło Ŝa – 4,35 ha, a teren górniczy –5,37 ha. Eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewi- dywany jest tu rolniczo-wodno kierunek rekultywacji.

21 Zło Ŝe „Barcik V” jest eksploatowane przez firm ę „KOP-POL” na podstawie koncesji wydanej w 2008 r. i wa Ŝnej do 31.12.2023 r. Obszar górniczy ma powierzchnię równ ą powierzchni zło Ŝa – 1,80 ha, a obszar górniczy – 2,58 ha. Wydobycie jest prowadzone w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewidywany jest tu le śny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Barcik Nowy III” jest eksploatowane przez prywatnego u Ŝytkownika od 2001 r. Koncesja uzyskana w 2001 r. wygasła w 2008 r., obszar górniczy został zniesiony w 2009 r. Mimo braku wa Ŝnej koncesji eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Planowany jest tu le śny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Barcik Nowy IV” jest eksploatowane na podstawie koncesji z 2001 r. wa Ŝnej do 08.03.2016 r. Obszar i teren górniczy maj ą równe powierzchnie wynosz ące 0,50 ha. Okreso- wa eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku wgł ębnym. Przewidywany jest tu le śny kierunek rekultywacji. Zło Ŝe „Grabowiec” jest eksploatowane od roku 2005 na podstawie koncesji wydanej w tym samym roku. Jest ona wa Ŝna do 31.08.2015 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę równ ą zło Ŝu – 0,90 ha. Wydobycie jest prowadzone we wgł ębnym wyrobisku. Przewidywany jest wodny kierunek rekultywacji terenu. Zło Ŝe „Nowy Barcik” było eksploatowane od 1993 r. Koncesja wydana w 1999 r. wyga- sła 31.12.2003 r. Eksploatacja była prowadzona w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Niezrekul- tywowane dotychczas wyrobisko jest wypełnione wodą. Zło Ŝe „Topólno II” było eksploatowane w latach 1993–1996. Aktualnie nie jest tam prowadzone wydobycie. Pozostałe wyrobisko nie zostało zrekultywowane. Kruszywo pozyskiwane ze złó Ŝ eksploatowanych na obszarze arkusza nie podlega prze- róbce. Bezpo średnio po wydobyciu jest wywo Ŝone z kopal ń przez odbiorców. W kilkunastu miejscach na obszarze arkusza prowadzona jest niekoncesjonowana eksploatacja piasków na potrzeby lokalne. Zaznaczone one zastały na mapie jako punkty eksploatacji kopalin. Dla 17 z nich zostały sporz ądzone karty informacyjne. Najwi ęcej niekoncesjo- nowanych wyrobisk znajduje si ę w południowej cz ęś ci terenu (od Topólna po Grabowiec) i wzdłu Ŝ kraw ędzi doliny Wisły – od Korzeniowa po Juliszew. W kilku z nich wydobycie prowadzone jest na wi ększ ą skal ę sprz ętem mechanicznym.

2. Kopaliny ilaste

Zło Ŝe „Wymy śle Polskie” jest eksploatowane od 1997 r. Aktualna koncesja wydana w 2001 r. jest wa Ŝna do 31.03.2020 r. Obszar górniczy zajmuje powierzchni ę 3,60, a teren górniczy 4,24 ha. Wydobycie odbywa si ę w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Przewidywany

22 jest tu rolniczo-le śny kierunek rekultywacji. Cegielnia zlokalizowana w s ąsiedztwie zło Ŝa wykorzystuje miejscowy materiał produkuj ąc ceramik ę na potrzeby budownictwa. Zło Ŝe „Przemysłów” jest eksploatowane od 2007 roku na podstawie koncesji wydanej w tym samym roku i wa Ŝnej do 30.06.2017 r. Obszar górniczy zajmuje powierzchni ę 1,48, a teren górniczy 2,79 ha. Okresowa eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo- wgł ębnym. Przewidywane jest tu rolny kierunek rekultywacji. Z zasobów zło Ŝa korzysta cegielnia zlokalizowana w Konstantynowie produkuj ąca ceramik ę budowlan ą. Na obszarze arkusza Słubice najwcze śniej było eksploatowane zło Ŝe „Konstantynów”. Wydobycie surowca na potrzeby cegielni odbywało si ę ju Ŝ w 1911 r. W latach 1994–1999 prowadzone było na podstawie wygasłej ju Ŝ koncesji. Obecnie nie jest prowadzona eksploatacja, zło Ŝe nie posiada obszaru ani terenu górniczego. Zawodnione cz ęś ciowo wyrobisko ulega powolnej samorekultywacji – zarasta samosiejkami. Ze wzgl ędu na to, Ŝe wła ściciel korzysta z surowca wydobywanego ze zło Ŝa „Przemysłów” nie wydaje si ę mo Ŝliwe wzno- wienie eksploatacji. Eksploatacja ze zło Ŝa „Studzieniec” była prowadzona od 1993 r. Koncesja na eksploatacj ę wygasła w 1998 r. Wydobycie odbywało si ę w stokowo-wgł ębnym wyrobisku. Prac rekul- tywacyjnych w kierunku le śnym dotychczas nie przeprowadzono. Zlokalizowana w s ąsiedz- twie cegielnia produkuje cegł ę pełn ą z materiału wydobywanego ze zło Ŝa „Wymy śle Pol- skie”.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Słubice był w przeszło ści poddany pracom poszukiwawczym za kruszywem naturalnym i surowcami ilastymi. Na podstawie wyników tych prac zawartych w sprawozdaniach, dokumentacjach złó Ŝ i inwentaryzacjach oraz rozmieszczenia wyrobisk poeksploatacyjnych i analizy budowy geologicznej (Makowska, Skompski, 1962) wyznaczono obszary perspektywiczne i obszary o negatywnych wynikach rozpoznania. W środkowej i południowej cz ęś ci arkusza wskazano 4 obszary perspektywiczne pia- sków. S ą to niedu Ŝe obszary, w których wyst ępuj ą piaski pochodzenia wodnolodowcowego, rzecznego i eolicznego. Najlepiej udokumentowany obszar znajduje si ę w okolicach Topólna, gdzie prace rozpoznawcze prowadzono ju Ŝ od lat 60. ubiegłego wieku. Efektem tych prac było udokumentowanie zło Ŝa piasków „Topólno”. W latach 70. prowadzono dalsze prace celem poszerze- nia granic zło Ŝa. Wykonano 8 sond, w których stwierdzono w przewadze piaski z wkładka- mi Ŝwirów o średniej mi ąŜ szo ści około 2 m i średnim punkcie piaskowym 46–80% (Do-

23 ma ńska, 1974). Poszukiwane pospółki nie maj ą wi ększego znaczenia zło Ŝowego, a pod wzgl ędem jako ści wykazuj ą du Ŝą zmienno ść . Znacznie wi ększe rozprzestrzenienie i mi ąŜ- szo ść (do 6 m) maj ą stwierdzone w kilku sondach piaski średnioziarniste i ró Ŝnoziarniste, które mog ą by ć przedmiotem dokumentacji małych złó Ŝ wykorzystywanych przez miejsco- wą ludno ść . Obszar perspektywiczny piasków w rejonie miejscowo ści Barcik Stary i Barcik Nowy wskazano na podstawie licznie udokumentowanych złó Ŝ, punktów wyst ępowania kopaliny i wcze śniejszych prac rozpoznawczych, których wyniki zawarto w inwentaryzacji złó Ŝ su- rowców mineralnych dla gminy Sanniki (Osendowska, Kału Ŝa, 1990). Stwierdzono tu głów- nie piaski, z niewielk ą domieszk ą Ŝwirów, o mi ąŜ szo ści do 14 m (w zło Ŝu „Barcik Stary”) i średnim punkcie piaskowym > 80%, przykryte nadkładem gleby, lokalnie glin, o zmiennej mi ąŜszo ści do 4 m. W obszarze perspektywicznym w rejonie Juliszewa oraz Leonowa wyst ępuj ą piaski eoliczne na piaskach rzecznych. S ą to w przewadze piaski drobnoziarniste i średnioziarniste, ze sporadycznie wyst ępuj ącymi gniazdami Ŝwiru, lokalnie silnie zapylone (Lichwierowicz, 1990). Obszar ten został wyznaczony głównie na podstawie udokumentowanych tu 2 złóŜ i 2 nielegalnych wyrobisk piasków i piasków ze Ŝwirem. Obszar perspektywiczny piasków w rejonie Grabowca został wskazany na podstawie udokumentowanego zło Ŝa „Grabowiec” oraz 3 punktów wyst ępowania kopalin, w których pozyskuje si ę aktualnie kruszywo drobne w sposób niekoncesjonowany. Pozostałe prace rozpoznawcze za kruszywem naturalnym grubym prowadzone w rejonie Topólna i Konstantynowa zako ńczyły si ę negatywnie – w wyznaczonym obszarze negatywnym stwierdzono w wi ększo ści wykonanych sond gliny piaszczyste i mułki, a sporadycznie piaski z domieszk ą Ŝwirów, na ogół zaglinione i o małej mi ąŜ szo ści (Doma ńska, 1974). Nega- tywne wyniki dały równie Ŝ prace poszukiwawcze za pospółkami prowadzone w dolinie Wisły od Płocka po Warszaw ę (Kopczy ńska, Piwocka, 1979). W granicach omawianego arkusza wykonano tu 26 wierce ń o gł ęboko ści 10–30 m wzdłu Ŝ profili liniowych. Nawiercono prawie wył ącznie piaski o ró Ŝnej granulacji (od bardzo drobnych do gruboziarnistych) ze sporadycznie wyst ępuj ącą domieszk ą frakcji Ŝwirowej, nieposiadaj ącą znaczenia zło Ŝowego. Takim samym wynikiem sko ńczyły prace prowadzone w zachodniej cz ęś ci arkusza, w okolicy Za- krzewa. Wyznaczony tu obszar o negatywnym wyniku rozpoznania rozci ąga si ę od miejscowo ści Zakrzewo i kontynuuje w kierunku wschodnim, a Ŝ do Chmielewa na obszarze s ąsied- niego arkusza Wyszogród. Wyst ępuj ą tu w przewadze piaski gliniaste, drobnoziarniste i piaski pylaste o mi ąŜ szo ści do kilkunastu metrów. Osady piaszczysto-Ŝwirowe pojawiaj ą si ę

24 w formie niewielkich gniazd o nieznacznej mi ąŜ szo ści. W sp ągu zostały nawiercone piaski drobnoziarniste i gliny zwałowe. Dosy ć intensywnie prowadzone były tak Ŝe prace poszukiwawcze w celu udokumento- wania złó Ŝ surowców ilastych. Skoncentrowane one były w okolicach wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej plioce ńskich iłów pstrych (rejon Konstantynowa) oraz plejstoce ńskich iłów i mułków warwowych (w pasie mi ędzy Wymy ślem a Iłowem oraz w okolicach Cie śli). Konsekwencj ą tych prac było udokumentowanie 5 złó Ŝ iłów oraz wyznaczenie trzech obsza- rów perspektywicznych w rejonach Konstantynowa (iły pstre), Studzie ńca (iły warwowe) i Cie śli (iły zastoiskowe i iły pstre). Iły pstre o mi ąŜ szo ści 7–10 m stwierdzono w dwóch otworach (z wykonanych 14) w bezpo średnim s ąsiedztwie zło Ŝa „Konstantynów” (Doma ń- ska, 1974), gdzie wyznaczono obszar perspektywiczny, którego zasi ęg został skorelowany z granicami wychodni tych warstw na arkuszu Słubice SMGP (Makowska, Skompski, 1962). Drugi obszar perspektywiczny surowców ilastych wskazano na tzw. tarasie „iłowskim” Wisły na podstawie kilku wierce ń, w których stwierdzono obecno ść iłów o maksymalnej mi ąŜszo ści do 15 m (Lichwierowicz, 1990). S ą to iły plastyczne, po wypale o wysokiej wytrzymałości, mniej odporne na działanie niskich temperatur. Mog ą one mie ć dosy ć ograniczone zastosowanie w ceramice budowlanej, głównie do produkcji elementów cienko ściennych. Na wschód od miejscowo ści Cie śle, pod warstw ą iłów zastoiskowych o mi ąŜ szo ści kilku metrów, nawiercone zostały górno-trzeciorz ędowe iły pstre formacji pozna ńskiej (Ruszczy ńska-Sze- najch, 1970). Składaj ą si ę one z zielonych, szarozielonych i szarych iłów z czerwonymi pla- mami oraz smugami tlenków Ŝelaza. Charakteryzuj ą si ę one niskim zamargleniem oraz nisk ą zawarto ści ą siarczanów rozpuszczalnych w wodzie, a wypalone z nich tworzywo ceramiczne posiada du Ŝą wytrzymało ści ą na ściskanie (Kozydra, Wyrwicki, 1970). W pozostałych obszarach poszukiwa ń surowców ilastych wyniki bada ń okazały si ę ne- gatywne. W odwierconych ponad 40 otworach stwierdzono co prawda iły o znacznym roz- przestrzenieniu i du Ŝej mi ąŜ szo ści, ale zbyt du Ŝej zawarto ści margla (zwłaszcza w partiach stropowych) i niskiej mrozoodporno ści. Z tych powodów iły te nie przedstawiaj ą wi ększej warto ści przemysłowej, dlatego obszar ich wyst ępowania uznano za negatywny. Iły nieco lepszej jako ści (zwłaszcza o mniejszej zawarto ści margla) wyst ępuj ą od gł ęboko ści 5–6 m, ale wówczas mi ąŜ szo ść nadkładu stanowi powa Ŝną przeszkod ę w podj ęciu ewentualnych prac wydobywczych. Na obszarze arkusza nie okre ślono obszarów perspektywicznych i prognostycznych dla torfów. Torfy na omawianym obszarze wyst ępuj ą w dolinie Wisły. Wyst ąpienia te nie speł- niaj ą podstawowego kryterium bilansowo ści dla złó Ŝ torfu – nie osi ągaj ą mi ąŜ szo ści >1 m

25 (Nie ć i in., 1994, Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Obszar negatywnego rozpoznania torfów okre- ślono w rejonie miejscowo ści Piotrkówek i Grzybów. Torfy charakteryzuj ą si ę średni ą mi ąŜ- szo ści ą poni Ŝej 1 m i zawieraj ą ponad 20% popiołu.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Cało ść obszaru arkusza Słubice odwadnia Wisła. Omawiany teren znajduje si ę w zlewni Mołtawy, Je Ŝówki i Nidy (Nidy G ąbinianki). Istnieje równie Ŝ liczna sie ć rowów melioracyjnych. Mołtawa jest prawobrze Ŝnym dopływem Wisły o długo ści 36,8 km i powierzchni zlewni 243,7 km 2. Uchodzi do niej koło miejscowo ści K ępa Polska. Kanał Troszy ński (zwany równie Ŝ Dobrzykowskim lub Kanałem Dobrzykowsko- Iłowskim) jest sztucznym lewobrze Ŝnym dopływem Wisły o długo ści 23,2 km. Kanał uchodzi do Wisły w rejonie Dobrzykowa. Zasilany jest wodami gruntowymi oraz wodami cieków płyn ących, z których najwa Ŝniejszymi s ą Nida-Gąbinianka i ciek bez nazwy dopływaj ący z jeziora Ciechomickiego. Przepływaj ąca przez południowo-wschodni ą cz ęść arkusza Je Ŝówka uchodzi do Wisły koło miejscowo ści Łady (poza obszarem arkusza). Na opisywanym obszarze przebiegaj ą liczne działy wodne II i III rz ędu rozdzielaj ące zlewnie opisanych wy Ŝej rzek. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonuje comiesi ęczne badania ponad 50 rzek i kanałów w 175 punktach pomiarowo-kontrolnych. W 2008 roku podczas corocznego monitoringu rzek dokonano wst ępnej oceny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych na podstawie Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162., poz. 1008 z dnia 9 wrze śnia 2008 r.). Zgodnie z t ą ocen ą Wisła w punkcie pomiarowym w Płocku (poza granic ą arkusza) w 2008 r. prowadziła wody o stanie ogólnym złym. Potencjał ekologiczny rzeki oceniono jako umiarkowany, a stan chemiczny jako zły. Taką sam ą ocen ę otrzymały wody Kanału Troszy ńskiego w punkcie pomiarowym w Dobrzykowie. Wody Moł- tawy w K ępie Polskiej zostały ocenione jako dobre, zarówno pod wzgl ędem potencjału ekolo- gicznego, jak i stanu chemicznego. W 2009 roku stan ekologiczny wody Mołtawy ponownie został okre ślony jako dobry, stanu chemicznego nie oceniano (dane ze strony WIO Ś, http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/Monitoring_rzek.html ).

26 2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem hydrogeologicznym Polski (Paczyński red, 1993, 1995) obszar arkusza jest poło Ŝony w obr ębie regionu mazowieckiego, makroregionu północno-wschodniego oraz regionu kutnowskiego, makroregionu centralnego. Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza przedstawiono na podstawie danych z Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice (Nowicki, 2002). UŜytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą tutaj w obr ębie utworów kredowych, trzeciorz ędowych i czwartorz ędowych. Kredowe pi ętro wodono śne o charakterze szczelinowo-porowym zostało rozpoznane na sąsiednich arkuszach. Poziom wodono śny zwi ązany jest tu z wapieniami marglistymi, wapieniami, marglami i osadami piaszczystymi. Wydajno ści studni s ą zró Ŝnicowane, od kilku do około 200 m 3/h. Na s ąsiednim arkuszu Osmolin stwierdzono, Ŝe wody tego pi ętra charakteryzuj ą si ę podwy Ŝszon ą such ą pozostało ści ą (>700 mg/dm 3), stosunkowo du Ŝą zawartości ą chlorków(>180 mg/dm 3) oraz niewielkimi st ęŜ eniami Ŝelaza i manganu – odpowiednio 0,2 i 0,05 mg/dm 3. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne zwi ązane jest z obecno ści ą oligoce ńskich piasków glaukonitowych. Wyst ępuj ą one na gł ęboko ści 176 m i tworz ą warstw ę o mi ąŜ szo ści 13 m. Z otworu ujmuj ącego te wody, zlokalizowanego w Czermnie, uzyskano wydajno ść 18 m 3/h. Na podstawie analogii do s ąsiednich arkuszy mo Ŝna si ę spodziewa ć wyst ępowania wód podziemnych równie Ŝ w utworach mioce ńskich. Wody ujmowane z utworów trzeciorz ędowych charakteryzuj ą si ę podwy Ŝszonymi zawarto ściami Ŝelaza, manganu i chlorków oraz do ść wysok ą such ą pozostało ści ą. Oceny jako ści wód przedstawionej w obja śnieniach do mapy hydrogeologicznej dokonano korzystaj ąc z Rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 wrze śnia 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiada ć woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w ką- pieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jako ści wody przez organy Inspekcji Sanitarnej (DzU nr 82, poz. 937). Do klasy I (jako ść bardzo dobra)zaliczono wody, które bez uzdatniania spełniaj ą kryteria podane w tym rozporz ądzeniu. Do klasy IIa (jako ść dobra) zaliczono wody wymagaj ące prostego uzdatniania ze wzgl ędu na nieznaczne przekroczenia warto ści podanych w rozporz ądzeniu. Klasa IIb (jako ść średnia) obejmuje wody wymagaj ące uzdatniania. Do klasy III (jako ść niska) zaliczono wody niespełniaj ące kryteriów klas wy Ŝszej jako ści (Nowicki, 2002) W utworach trzeciorz ędowych wyst ępuj ą wody niskiej jako ści (klasa III). Powodem jest najcz ęś ciej ich wysoka barwa.

27 Pi ętro kredowe jest poł ączone z trzeciorz ędowym. W wyniku eksploatacji wód poziomu trzeciorz ędowo-kredowego w rejonie Płocka wytworzył si ę rozległy lej depresyjny. Na arkuszu Słubice zajmuje on jego północno-zachodni ą cz ęść . W utworach czwartorz ędowych mo Ŝemy wyró Ŝni ć trzy poziomy wodono śne. W obr ębie doliny Wisły wyst ępuje przypowierzchniowy poziom wodono śny zwi ązany z utworami piaszczysto-Ŝwirowymi. Gł ęboko ść do zwierciadła wody wynosi od kilku centymetrów do 5 m. Mi ąŜ szo ść utworów piaszczystych najcz ęś ciej mie ści si ę w przedziale 1–20 m. Jest to poziom zasilany bezpo średnio przez infiltracj ę wód opadowych. Ujmowany jest głównie przez płytkie studnie gospodarskie. Śródmorenowy poziom wyst ępuje pod zwartym poziomem glin zwałowych na obszarze wysoczyzny morenowej. Zwi ązany jest z wyst ępowaniem utworów piaszczystych ró Ŝnej granulacji. Gł ęboko ść statycznego zwierciadła wody zmienia si ę w granicach od 1 do kilkunastu metrów. Mi ąŜ szo ść poziomu jest zmienna i lokalnie osi ąga 20 m. Poziom ten jest dobrze izo- lowany od powierzchni. Wydajno ści uj ęć ujmuj ących wody tego poziomu zmieniaj ą si ę od kilku do kilkudziesi ęciu m 3/h. Poziom podglinowy wyst ępuje lokalnie i charakteryzuje si ę niewielkimi mi ąŜ szo ściami. Wydajno ści uj ęć wynosz ą najcz ęś ciej 1–30 m 3/h Wody pi ętra czwartorz ędowego charakteryzuj ą si ę najcz ęś ciej zasadowym odczynem. Warto ści pH zawieraj ą si ę w przedziale 7,0–7,8. S ą to wody słabo zmineralizowane – sucha pozostało ść najcz ęś ciej wynosi 200–400 mg/dm 3. Pod wzgl ędem hydrochemicznym s ą to wody głównie wodorow ęglanowo-wapniowe oraz sporadycznie wodorow ęglanowo-wapnio- wo-magnezowe. Pod wzgl ędem oceny jako ściowej wody podziemne w utworach czwartorz ędowych nale Ŝą głównie do klasy IIb (nadaj ące si ę do picia po uzdatnieniu). Wody bardzo dobrej jako ści (klasy I) wyst ępuj ą jedynie w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza stwierdzono obecno ść wód niskiej jako ści (klasy III). Powodem takiego zaklasyfikowania były wysokie st ęŜ enia Ŝelaza i manganu oraz siarczanów. Na obszarze arkusza Słubice zlokalizowanych jest kilka uj ęć wód podziemnych. Naj- wi ększe z nich, dla miasta G ąbin, znajduje si ę w Plebanie. Jest to trzyotworowe uj ęcie o su- marycznej zasobach eksploatacyjnych 118 m 3/h. Kolejne trzyotworowe uj ęcie jest zlokalizowane w miejscowo ści Stanowo (jeden z otworów znajduje si ę na obszarze arkusza Staro źre- by). Jego zasoby wynoszą 110 m3/h. Dwuotworowe uj ęcie Bo ńcza o zasobach 100 m3/h zaopatruje w wod ę miejscowo ść i gmin ę Słubice. T ę sam ą gmin ę zaopatruje uj ęcie Grzybów

28 o zasobach 110 m 3/h. W miejscowo ści Barcik Nowy znajduje si ę uj ęcie o zasobach 106 m3/h. Wszystkie zaznaczone na mapie otwory ujmuj ą wod ę z utworów czwartorz ędowych. W obr ębie obszaru arkusza wyst ępuj ą dwa zbiorniki wód podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990) (fig. 3). Cały obszar arkusza jest poło Ŝony w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych nr 215 – Subniecka warszawska. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynosz ą 5 m3/24h/km 2. Cz ęść środkow ą i wschodni ą zajmuje centralna cz ęść zbiornika GZWP nr 215A (Subniecka warszawska – cz ęść centralna). Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynosz ą 8,3 m3/24h/km 2. Północn ą cz ęść obszaru zajmuje udokumentowany GZWP nr 220 – Pradolina rzeki środkowa Wisła. Na mapie zostały naniesione jego granice zgodne z dokumentacj ą (Dominko i in., 1998). Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynosz ą 247 m3/24h/km 2.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Słubice na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony, 2 – granica GZWP w o środku porowym, 3 – granica GZWP w o środku szczelinowo- krasowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 215 – Subniecka warszawska trzeciorz ęd (Tr), 215A – Subniecka warszawska – cz ęść centralna, trzeciorz ęd (Tr), 220 – Pradolina rzeki środkowa Wisła, czwartorz ęd (Q), 226 – Basen Kro śniewice–Kutno, jura (J)

29 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 483 – Słubice, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar- to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

30 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 483 – dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Słubice bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 483 – Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Słubice

Metale N=5 N=5 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 32–43 34 27 Cr Chrom 50 150 500 4–7 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 26–63 34 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–4 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 3–6 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 3–7 5 3 Pb Ołów 50 100 600 7–20 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 483 – Słubice 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 5 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 5 wy Prawo wodne, Cr Chrom 5 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 5 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 5 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 5 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 5 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 5 2) Pb Ołów 5 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 5 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane sza 483 – Słubice do poszczególnych grup u Ŝytkowania z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków (ilo ść próbek) kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 5 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

31 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, chromu, kadmu, kobaltu, rt ęci i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuje zawarto ść : baru, cynku, miedzi i niklu. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

Osady powstaj ą na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych. Osadzaj ący si ę materiał pochodzi przede wszystkim z erozji skał i gleb na obszarze zlewni. Składnikami osadów s ą równie Ŝ substancje wytr ącaj ą- ce si ę z wody. W osadach zatrzymywane s ą tak Ŝe zawiesiny wnoszone do wód powierzchniowych wraz ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi oraz unieruchamiana jest w nich wi ększość potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ących do rzek i jezior. Zanieczyszczone osady mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po średnio na zdrowia człowieka. Wst ępuj ące w osadach metale ci ęŜ kie i inne substancje niebezpieczne mog ą akumulowa ć si ę ła ńcuchu zywieniowym do poziomu który jest toksyczny dla oranizmów wodnych, zwłaszcza drapie Ŝników, a tak Ŝe mog ą stwarzać ryzyko dla ludzi. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego po-

32 ruszenia na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mo- gą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek. Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanie- czyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartości PEL . Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Tło geochemicz- Pierwiastek PEL ** MŚ* ne Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 Materiały i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy OSADY zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobierane s ą z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osa-

33 dów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych wartościach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝ- szała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydu- jących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Starorzecze Białobrzeskie. Osady tego jeziora charakteryzuj ą si ę znacznie podwy Ŝszonymi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, zwłaszcza cynku, kadmu, chromu i rt ęci (tabela 5). Jednak Ŝe s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia M Ś, są one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziały- wanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Starorzecze Białobrzeskie Pierwiastek 2002 r. Arsen (As) 7 Chrom (Cr) 30 Cynk (Zn) 276 Kadm (Cd) 3,2 Mied ź (Cu) 25 Nikiel (Ni) 22 Ołów (Pb) 29 Rt ęć (Hg) 0,209

34 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników W przypadku arkusza Słubice dysponowano danymi tylko z jednego profilu (wschodniego). Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Do interpretacji wykorzystano takŜe informacje zawarte w profilu wschodnim arkusza G ąbin, s ąsiaduj ącym od zachodu z opisywanym arkuszem. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego (profil wschodni arkusza G ąbin) wahaj ą si ę w przedziale od 10,5 do 33,8 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 22,3 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od 16,7 do 59,2 nGy/h, przy przeci ętnej warto ści wynosz ącej 30,6 nGy/h. W profilu zachodnim najwy Ŝ- sze zarejestrowane dawki promieniowania gamma (30–35 nGy/h) s ą zwi ązane z glinami zwa- łowymi zlodowacenia środkowopolskiego wyst ępuj ącymi wzdłu Ŝ południowej cz ęś ci profilu. Ni Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (ok. 15–20 nGy/h) charakteryzuj ą si ę utwory lodowcowe (piaski, Ŝwiry i głazy), osady kemów (mułki, piaski i Ŝwiry) fazy pozna ńsko- dobrzy ńskiej oraz osady rzeczne (piaski, Ŝwiry i mady) fazy starszego dryasu (zlodowacenie północnopolskie) zalegaj ące w dolinie Wisły. W profilu wschodnim najwy Ŝszymi warto ścia- mi promieniowania gamma (ok. 60 nGy/h) wyró Ŝniaj ą si ę utwory zastoiskowe (iły, mułki

35 i piaski) wyst ępuj ące w południowo-wschodniej cz ęś ci badanego obszaru. Podwy Ŝszonymi warto ściami promieniowania cechuj ą si ę te Ŝ gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego i utwory zastoiskowe wyst ępuj ące na północnym wschodzie (ok. 40 nGy/h). Utwory rzeczne wieku plejstoce ńskiego i holoce ńskiego (piaski, Ŝwiry i mady) obecne w dolinie Wisły oraz piaski eoliczne wykazuj ą si ę znacznie ni Ŝszym promieniowaniem (20–25 nGy/h). 483E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma

5817863

5815817 m

5803646

5801767

0 10 20 30 40 50 60 70 nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5817863

5815817 m

5803646

5801767

0 0,5 1 1,5 2 2,5 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Słubice (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza) St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę w przedziale od 0,4 do 3,3 kBq/m 2 wzdłu Ŝ profilu zachodniego, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego – od 0,0 do 2,3 kBq/m 2.

36 IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach (Ustawa..., 2007) oraz w Rozporz ą- dzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie..., 2003). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wy- nika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝli- wo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 6; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m.

37 Tabela 6 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik Mi ąŜszo ść [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 x 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Słubice Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Nowicki, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów W granicach arkusza Słubice niemal 75% powierzchni obj ęte jest bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary zwartej zabudowy i infrastruktury miejscowości gminnych: Słubice, Słupno oraz Sanniki; − osady holoce ńskie, wykształcone w postaci: torfów, namułów, piasków humusowych, akumulowane w dnach dolin Wisły, Mołtawy oraz Nidy i mniejszych cieków oraz obni- Ŝeniach terenu o ró Ŝnej genezie, a tak Ŝe utwory deluwialne wyst ępuj ące w rozci ęciach erozyjnych wysoczyzny polodowcowej; − tereny zabagnione i podmokłe w dolinach i zagł ębieniach bezodpływowych oraz jezioro w rejonie Czermna, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, wyst ępuj ące głównie w rejonie miejscowo ści: Woli Skar Ŝyńskiej, Słubic i Korzeniówki Nowej (wraz ze stref ą 250 m);

38 − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, wyst ępuj ące głównie we wschodniej i południowej cz ęści arkusza; − łąki na glebach pochodzenia organicznego, wyst ępuj ące w dolinie Wisły (wraz ze stref ą 250 m); − obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych znajduj ące si ę wzdłu Ŝ doliny: Mołtawy oraz Nidy (Grabowski (red.), 2007); − rezerwaty przyrody znajduj ące si ę w dolinie Wisły: „K ępa Wykowska”, „Ławice Tro- szy ńskie”, „Wyspy Białobrzeskie” oraz „Wyspy Zakrzewskie”; − obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: Dolina Środkowej Wisły (PLB 140004) oraz Kampinoska Dolina Wisły (PLH 140029); − obszar udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych – GZWP nr 220 – Pradolina Środkowej Wisły, obejmuj ący swym zasi ęgiem północn ą cz ęść arkusza;

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza. Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów (POLS) wydzielono w miejscach wyst ępowania gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 6). Przewiduj ą one istnienie bezpo średnio w podło Ŝu składowiska co najmniej jednometrowej warstwy osadów słabo przepuszczalnych o współczynniku filtracji ≤1x10 -7. Wskazane na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Słubice Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Makowska, Skompski, 1962). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do SMGP, a tak Ŝe w analizowanych profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe stadiału Wkry zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopolskie) odsłaniaj ące si ę głównie w południowej i pół- nocno-wschodniej cz ęści obszaru arkusza. W wielu miejscach na mapie geologicznej (Ma- kowska, Skompski, 1962) zaznaczono je jako gliny nierozdzielone, w skład których mog ą wchodzi ć zarówno dwa poziomy glin zwałowych zlodowacenia warty, jak i gliny starsze (po północnej stronie doliny Wisły pojawiaj ą si ę gliny zlodowacenia Odry). W rejonach ich przy-

39 powierzchniowego wyst ępowania gliny zwałowe stanowi ą naturaln ą barier ę geologiczn ą (NBG) umo Ŝliwiaj ącą składowanie odpadów oboj ętnych. Analiza archiwalnych otworów wiertniczych oraz przekroju do mapy geologicznej wskazuje, Ŝe mi ąŜ szo ść glin zwałowych zlodowacenia Warty nie przekracza 14 m. Jest ona zmienna i waha si ę od około 4 m (rejon Lipi ńskich) do 7–10 m (okolice Lwówka, Jadwigowa i Topólna). Lokalnie zawieraj ą one wkładki piasków. Zwarta pokrywa omawianych glin w rejonie Topólna oraz Jadwigowa zalega bezpo średnio na starszych, mocniej skonsolidowanych glinach zwałowych oraz iłach i mułkach warwowych zlodowacenia odry, tworz ąc kompleks słabo przepuszczalny o mi ąŜ szo ści osi ągaj ącej 24–33 m. W sp ągu tego kompleksu, w rejonie Jadwigowa, wyst ępuj ą równie Ŝ starsze gliny zwałowe oraz iły i mułki zastoiskowe zlodowacenia południowopolskiego, a tak Ŝe ilaste osady neogenu, dodatkowo zwi ększaj ące mi ąŜ szo ść NBG do ponad 50 m. W rejonie Czermna w sp ągu glin zwałowych stwierdzono wyst ępowanie iłów i mułków warwowych zlodowacenia Odry, zwi ększaj ących mi ąŜ szo ść naturalnej bariery geologicznej (NBG) do około 16 m. Mi ąŜ szo ść utworów słabo przepuszczalnych wyst ępuj ących w granicach wyznaczonych POLS jest wystarczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów obo- jętnych. Na waloryzowanym obszarze wyznaczono równie Ŝ rejony POLS dla składowisk odpa- dów oboj ętnych o zmiennym wykształceniu naturalnej bariery geologicznej. Wyst ępuj ą one w miejscach, gdzie NBG przykryta jest wodnolodowcowymi utworami piaszczystymi i elu- wiami piaszczystymi glin zwałowych, o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 2,5 m. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy przepuszczalnej oraz wykonania bada ń geologicznych na etapie prac przygotowawczych w celu potwierdzenia wyst ępowania słabo przepuszczalnych osadów spoistych w podło Ŝu i okre ślenia ich wła ści- wo ści jako naturalnej bariery geologicznej. Obszary przypowierzchniowego wyst ępowania piaszczystych osadów wodnolodowcowych, eluwiów piaszczystych glin zwałowych oraz glin zwałowych na piaskach wodnolodowcowych zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich, okre ślono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowiska na tych terenach wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wykonania sztucznej przesłony izolacyjnej jego dna i skarp. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe oraz kredowe u Ŝytkowe pi ętra wodono śne. Pi ętro czwartorz ędowe w obr ębie arkusza składa si ę z trzech poziomów wodono śnych. Poziom przypowierzchniowy zwi ązany jest z piaszczysto-Ŝwirowymi utworami wyst ępuj ącymi w obr ębie

40 doliny Wisły. Z uwagi na jego płytkie wyst ępowanie (do 5 m p.p.t.) został on wł ączony do obszarów o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów. Poziom śródmore- nowy zwi ązany jest z dostatecznie izolowanymi, wodoprzepuszczalnymi utworami piaszczystymi poło Ŝonymi na gł ęboko ści do kilkunastu metrów. Najgł ębiej wyst ępuje poziom podglinowy, który charakteryzuje si ę najmniejszym rozprzestrzenieniem. Wodono śne utwory trzeciorz ędowe reprezentowane s ą przez dobrze izolowane oligoce ńskie piaski glaukonitowe (rozpoznane w rejonie Czermna), które wyst ępuj ą na gł ęboko ści 167 m, jak równie Ŝ piaski mioce ńskie, wyst ępuj ące na gł ęboko ści od kilkudziesi ęciu do ponad stu metrów. W obr ębie wyznaczonych obszarów POLS bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia głównego poziomu u Ŝytko- wego (GPU) wyznaczono w rejonach wyst ępowania wodono śnych osadów piaszczystych w utworach trzeciorz ędowych (na północy arkusza – rejon Łagiewników, Borowic oraz Mi- szewa Murowanego Nowego). Średni stopie ń zagro Ŝenia, ze wzgl ędu na wyst ępowanie źródeł zanieczyszcze ń (rolnictwo), wyró Ŝniono w północno-wschodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. Bardzo wysoki stopie ń zagro Ŝenia GPU obejmuje niewielki obszar na południu arkusza, stanowi ący północne peryferie miejscowo ści Sanniki. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w przypadku omawianego rejonu ka Ŝdorazowa lokalizacja skła- dowiska odpadów wymaga ć będzie przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-in Ŝynierskich. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ist- nienia obszarów podlegaj ących ochronie przyrody oraz ze wzgl ędu na blisko ść zwartej zabudowy. Warunkowe przyrodnicze ograniczenie (oznaczone indeksem „p”) dotyczy terenów ob- jętych granicami Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Warunkowe ograniczenie zwi ązane z obecno ści ą zabudowy (znaczone indeksem „b”) obejmuje stref ę w odległo ści do 1 km od zwartej zabudowy miejscowo ści Słubice i Sanniki i Słupno b ędących siedzibami urz ędów gmin. Lokalizacja składowisk w obr ębie rejonów posiadaj ących powy Ŝsze ograniczenie powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny jego oddziaływania na środowisko, a w dalszej procedurze – w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej, odpowiednimi słu Ŝbami ochrony przyrody.

41 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza wyznaczono obszary spełniaj ące potencjalnie wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych), dla których wymagana jest płytko wyst ępuj ąca warstwa gruntów spoistych o współczynniku filtracji ≤1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści wi ększej od 1 m. Warunki wymagane dla lokalizacji składowisk odpadów tego typu spełniaj ą górne iły warwowe zlodowacenia Warty. Odsłaniaj ą si ę one w rejonie: G ąsewa, Cie śli (w północno- wschodniej cz ęś ci arkusza), Przejmy, Jamna i Słubic (wzdłu Ŝ brzegu wysoczyzny po połu- dniowej cz ęś ci doliny Wisły). W okolicy Wymy śla Polskiego wyst ępuj ą iły warwowe dolne. Naturaln ą barier ę geologiczn ą dla składowisk odpadów komunalnych tworzy ć mog ą równie Ŝ zaburzone glacitektonicznie neoge ńskie osady ilaste, odsłaniaj ące si ę w okolicach Przemysłowa, Korubina i Topólna. Iły warwowe zlodowacenia Warty s ą jasnobr ązowe, wapniste w stropie, ciemnobr ązo- we, mniej wapniste ku sp ągowi, plastyczne, zbite, łupkowate, wyra źnie warstwowane. Mak- symalna stwierdzona ich mi ąŜ szo ść wynosi 11 m (okolice Przejmy) (Makowska, Skompski, 1967). Na terenach ich wyst ępowania udokumentowano trzy zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej: „Przemysłów”, „Wymy śle Polskie” oraz „Studzieniec”. W zło Ŝu „Studzieniec” iły charakteryzuj ą si ę mi ąŜ szo ści ą od 2,5 do 7,3 m, a kopalina wyst ępuje pod nadkładem grubo ści od 0,3 do 1,8 m, zło Ŝonym z glin piaszczystych i piasków ilastych. Mi ąŜ szo ść serii ilastej w rejonie Wymy śla Polskiego wynosi od 3,7 do 6,8 m, a grubo ść warstwy nadkładowej jest niewielka i waha si ę w granicach 0,2–1,3 m. Nadkład stanowi ą piaski mułkowate oraz iły z domieszka marglu. Zło Ŝe iłów i mułków „Przemysłów” charakteryzuje si ę mi ąŜ szo ści ą od 3,3 do 4,5 m i niewielk ą grubo ści ą nadkładu (0,7–0,9 m). Obecno ść iłów zastoiskowych w okolicy Aleksandrowa i Przejmy dokumentuj ą równie Ŝ trzy otwory wiertnicze (naniesione na map ę dokumentacyjn ą), w których nawiercono je w strefie przypowierzchniowej (na gł ęboko ści 0,0–3,6 m). Ilaste osady neogenu na omawianym obszarze wykształcone s ą głównie jako iły plastyczne, zwi ęzłe, ró Ŝnobarwne, niekiedy zawieraj ą wkładki mułków lub piasków. Stanowi ą one stropow ą cz ęść wyniesienia struktury zbudowanej z utworów neoge ńskich, które cz ę- ściowo zostały oderwane od podło Ŝa, tworz ąc porwaki tkwi ące w śród osadów plejstoce ń- skich. Na terenie ich wyst ępowania udokumentowano zło Ŝe iłów ceramiki budowlanej „Kon- stantynów”, stanowi ące kr ę w obr ębie utworów czwartorz ędowych. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 1 do 15 m. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem piasków drobnoziarnistych i pylastych

42 o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 1,8 m. W serii zło Ŝowej wyst ępuj ą przerosty glin piaszczystych o mi ąŜ szo ści do 1,5 m. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska (Rozporz ądzenie…, 2003) składowisk odpadów komunalnych i niebezpiecznych nie nale Ŝy lokalizowa ć na terenach zaburzonych glacitektonicznie. Jednak z uwagi na niski współczynnik wodoprzepuszczalno ści osadów neoge ńskich, a tak Ŝe unikalno ść (w omawianym regionie) formy strukturalnej, wynoszącej skonsolidowane osady ilaste na powierzchni ę terenu, obszary ich wychodni warunkowo wł ą- czono do rejonów POLS reprezentowanych przez pakiet utworów predysponowanych dla składowisk odpadów typu „K”. Z uwagi na skal ę zaburze ń glacitektonicznych (obejmuj ących równie Ŝ ich struktur ę wewn ętrzn ą) oraz niejednorodne wykształcenie warstwy izolacyjnej, w rejonach tych wskazano zmienne wykształcenie naturalnej bariery izolacyjnej. Realizacja inwestycji w postaci składowiska odpadów komunalnych mo Ŝe nast ąpi ć do- piero po przeprowadzeniu szczegółowych bada ń geologicznych, hydrogeologicznych i geologiczno-in Ŝynierskich, zwłaszcza na terenach zaburzonych glacitektonicznie. Wi ąza ć si ę to mo Ŝe z konieczno ści ą zastosowania dodatkowych mineralnych lub sztucznych przesłon izolacyjnych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ist- nienia obszarów podlegaj ących ochronie zasobów złó Ŝ kopalin (zło Ŝa „Wymy śle Polskie” i „Konstantynów”). Na obszarze arkusza zlokalizowano dwa składowiska odpadów komunalnych – jedno czynne (na południe od Słubic) i jedno zamkni ęte (rejon K ępiny).

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów oboj ętnych najkorzystniejsze pod wzgl ędem geologicznym są rejony pozbawione ogranicze ń warunkowych, dla których wskazano mo Ŝliwie najni Ŝszy stopie ń zagro Ŝenia głównego poziomu u Ŝytkowego wód podziemnych, zwi ązany z istnieniem naturalnej bariery izolacyjnej o wła ściwo ściach umo Ŝliwiaj ących składowanie odpadów ró Ŝnego typu. Dla składowisk odpadów oboj ętnych najkorzystniejsze warunki wyst ępuj ą w rejonie Ja- dwigowa, gdzie w sp ągu glin zwałowych zlodowacenia warty wyst ępuje pakiet starszych, mocniej skonsolidowanych osadów słabo przepuszczalnych tworz ących kompleks o ł ącznej mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 50 m. Na obszarze tym brak jest ogranicze ń warunkowych, a sto-

43 pie ń zagro Ŝenia GPU okre ślono jako średni (z uwagi na istnienie ognisk zanieczyszcze ń zwi ązanych głównie z nawo Ŝeniem gleb). Na uwag ę zasługuj ą przede wszystkim obszary poło Ŝone w rejonie udokumentowanych złó Ŝ iłów ceramiki budowlanej, o średnim stopniu zagro Ŝenia głównego u Ŝytkowego poziomu wodonośnego. Wyst ępuj ą tam iły warwowe zlodowacenia warty o genezie zastoiskowej oraz neoge ńskie, stanowi ące eksploatowany od wielu lat dobry surowiec ceramiczny. Mi ąŜ szo ść naturalnej bariery geologicznej na tych obszarach wynosi od 1 do 15 m, co umo Ŝliwia (po wykonaniu niezb ędnych bada ń i usuni ęciu warstwy osadów przepuszczalnych) składowanie odpadów zarówno komunalnych jak i oboj ętnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk znajduj ą si ę cztery wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego w granicach udokumentowanych złó Ŝ „Topólno I”, „Barcik Stary”, „Barcik V” oraz „Barcik Nowy IV”. Na map ę naniesiono rów- nie Ŝ cztery wyrobiska po eksploatacji iłów ceramiki budowlanej wyst ępuj ących w granicach udokumentowanych złó Ŝ „”Konstantynów”, „Studzieniec”, „Wymy śle Polskie” oraz „Prze- mysłów”. Wyrobiska te posiadaj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z sąsiedztwa zabudowy oraz konieczno ści ochrony zasobów złó Ŝ kopalin. Ponadto na map ę naniesiono siedem wyrobisk po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego znajdujących si ę w rejonie: Stanowa, Grabowca, Łazisk, Bo ńczy A, Kon- stantynowa oraz Topólna. Posiadaj ą one ograniczenie warunkowe wynikaj ące z s ąsiedztwa zabudowy wiejskiej. Jedno z nich, w rejonie Stanowa, ponadto posiada inne ograniczenie, wynikaj ące z ochrony walorów przyrodniczych terenu. Wszystkie odkrywki znajduj ą si ę na obszarze pozbawionym naturalnej warstwy izolacyjnej, st ąd ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji synte- tycznych lub barier gruntowych. Wskazane b ędzie przeprowadzenie analizy hydrogeologicznej, okre ślaj ącej zagro Ŝenia zwi ązane z mo Ŝliwo ści ą dopływu wód gruntowych do niszy po- tencjalnego składowiska.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Słubice, dokonano zgeneralizowanej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Warunków geologiczno-in Ŝynierskich nie analizowano dla terenów: lasów, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, gruntów rolnych zaliczanych do klas bonitacyjnych od I

44 do IVa, obszarów wyst ępowania złó Ŝ zaznaczonych obszarowo na mapie i terenu mi ędzywala w dolinie Wisły. W tak okre ślonych granicach analiz ą warunków podło Ŝa budowlanego obj ęto około 40% powierzchni arkusza. Wyró Ŝniono dwa rodzaje obszarów – o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunki korzystne dla budownictwa wyznaczono na obszarze Równiny Kutnowskiej (po- łudniowa cz ęść arkusza) oraz Pło ńskiej (północno-wschodnia cz ęść arkusza), w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych poło Ŝone jest poni Ŝej 2 m p.p.t., a nachylenie stoków nie przekracza 12% (nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne). Wysoczyzna na obszarze Równiny Kutnowskiej zbudowana jest głównie z glin zwało- wych zlodowace ń południowopolskich i środkowopolskich (Warty) oraz z piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. S ą to gliny skonsolidowane (starsze) i małoskonsolidowane (młodsze), w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym, za ś piaski i Ŝwiry s ą średniozag ęszczone i zag ęszczone. Do obszarów o korzystnych warunkach dla budownictwa zaliczono tak Ŝe tereny wyst ępowania piaszczystych eluwiów glin zwałowych (nierozdzielone) oraz piasków wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego (Warty), najcz ęś ciej średniozag ęszczonych. Ob- szary zakwalifikowane do tej kategorii wyst ępuj ą w rejonie: G ąbina, Lwówka, Czermna, Stare- go i Nowego Barcika, Sannik, Grabowca i Potoku Białego. Na Wysoczy źnie Pło ńskiej tereny o korzystnych warunkach podło Ŝa budowlanego wyznaczono w obr ębie nierozdzielonych glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich i północ- nopolskich (grunty spoiste, zwarte i półzwarte) oraz na terenie wyst ępowania zag ęszczonych i średniozag ęszczonych piasków wodnolodowcowych. Obszary te występuj ą w okolicy: Ła- giewnik, Nowego Miszewa, Niesłuchowa i Stanowa. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępuj ą głównie w dolinie Wisły, przebiegaj ącej niemal Ŝe przez środek arkusza z południowego wschodu na północny zachód. Do obszarów o niekorzystnych warunkach dla zabudowy nale Ŝą : tarasy zalewowe i nadzalewowe, gdzie zwierciadło wody podziemnej na znacznym terenie stabilizuje si ę płycej ni Ŝ 2 m p.p.t., pola piasków przewianych i wydm, dolinki erozyjne, miejsca podmokłe i zabagnione, a tak Ŝe obszary wyst ępowania gruntów organicznych, którym mog ą towarzyszy ć wody agresywne w stosunku do stali i betonu. Obszar doliny Wisły i jej dopływów jest terenem gdzie wyst ępuj ą: piaski i Ŝwiry rzeczne w stanie lu źnym i średniozag ęszczonym, namuły, mady i torfy oraz piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach w stanie lu źnym. W dolinie Wisły, pomimo lokalnie korzystnych warunków budowlanych i istniej ących obwałowa ń przeciwpowodziowych, niebezpiecze ństwo dla budownictwa stanowi tak Ŝe mo Ŝ-

45 liwo ść wyst ąpienia podtopie ń lub powodzi w wyniku przej ścia fali powodziowej, co miało miejsce w roku 2010 (przerwanie wału w okolicy miejscowo ści Świniary). W obr ębie wysoczyzn i stref kraw ędziowych grunty słabono śne wyst ępuj ą lokalnie i s ą reprezentowane przez: namuły den dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych, piaski zastoiskowe w stanie lu źnym, gliny deluwialne oraz iły warwowe. Ponadto, obszary o nachyleniu stoków przekraczaj ącym 12% (zbocza wysoczyzn i dolin rzecznych), uznawane są za tereny predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski red., 2007). Na terenie arkusza w cz ęś ci północnej (na zboczach Wysoczyzny Pło ńskiej i doliny rzeki Mołtawy) udokumentowano osuwiska i wyznaczono tereny zagro Ŝone ruchami masowymi, jako tereny o niekorzystnych warunkach podło Ŝa budowlanego (Grabowski i in., 2010). Obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa wyst ępuj ą w rejonie: Suchodo- łu, Piotrówka, Juliszewa, Nowosiodła, Świniar, Nowego Troszyna, Rydzyna, Wykowa, Bia- łobrzegów, K ępy Polskiej, Zakrzewa Ko ścielnego i Starych Cie śli.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Osi ą przyrodnicz ą odwzorowanego na arkuszu Słubice obszaru jest dolina Wisły przebiegaj ąca w północnej cz ęś ci arkusza. Rzeka w wielu miejscach zachowała pierwotny rozto- kowy charakter. W korycie wyst ępuj ą piaszczyste wyspy, łachy środkowe i boczne oraz piaszczyste odsypy w nurcie. Na brzegach zachowały si ę fragmenty naturalnych lasów ł ęgo- wych i nadrzeczne ł ąki. Obszary takie stanowi ą idealne siedliska dla wielu gatunków ptaków. Na system prawnej ochrony doliny Wisły składaj ą si ę nast ępuj ące formy – Natura 2000 obszar specjalnej ochrony ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk, rezerwaty przyrody oraz obszary chronionego krajobrazu. System prawnej ochrony przyrody uzupełniaj ą pomniki przyrody, głównie drzewa, oraz u Ŝytki ekologiczne. Obszary chronionego krajobrazu obejmuj ą tereny pełni ące funkcj ę korytarzy ekologicznych, wyró Ŝniaj ące si ę krajobrazem o zró Ŝnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ę- du na mo Ŝliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem. T ą form ą ochrony, od 1988 roku, obj ęta jest znaczna cze ść terenów arkusza Słupno. W cz ęś ci północ- no- wschodniej arkusza rozci ąga si ę Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu, o łącznej powierzchni 44 504 ha, poło Ŝony na terenie powiatów pło ńskiego i sochaczewskiego. Od zachodu graniczy z Gostyni ńsko-Gąbi ńskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, który poło Ŝony jest na terenie powiatu płockiego i ł ącznie zajmuje powierzchni ę 22 520 ha. Na terenie Obszarów Chronionego Krajobrazu zakazuje si ę m. in. lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, lokalizacji

46 budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, dokonywania zmian stosunków wodnych, likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno- błotnych, likwidowania zadrzewie ń śródpolnych i nadwodnych. Koryto Wisły obj ęto ochron ą rezerwatow ą. Na obszarze obj ętym arkuszem w cało ści poło Ŝone s ą cztery rezerwaty przyrody: „Ławice Troszy ńskie”, „Kępa Wykowska”, „Wyspy Białobrzeskie” i „Wyspy Zakrzewskie”. Cz ęś ciowo w granicach arkusza zlokalizowany jest rezerwat „Kępa Antoni ńska” (tab. 7). Wszystkie rezerwaty są rezerwatami faunistycznymi powołanymi w celu zachowania ostoi l ęgowych rzadkich i gin ących w Polsce gatunków pta- ków siewkowatych: mew, rybitw i sieweczek. Ochron ą obj ęto wyspy, piaszczyste łachy oraz wody Wisły. Wokół rezerwatów utworzono otuliny. Rezerwaty powołano Zarz ądzeniem Mi- nistra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 2 listopada 1994 r. (Monitor Polski z 1994 r. Nr 58, poz. 496). Pomnikami przyrody Ŝywej s ą drzewa. Najwi ęcej drzew chronionych stanowi ą d ęby szypułkowe oraz jesiony wyniosłe. Status pomnika przyrody maj ą dwie aleje poło Ŝone na analizowanym terenie: aleja w K ępie Polskiej – 29 drzew z gatunku lipa drobnolistna oraz aleja w Sannikach – 38 drzew z gatunku klon srebrzysty. Drzewa pomnikowe zlokalizowane są na terenach prywatnych, na obszarach nadle śnictw oraz na terenach nale Ŝą cych do samorz ądów (tabela 7). Na terenie arkusza zlokalizowany jest równie Ŝ pomnik przyrody nieo Ŝy- wionej, jest to stanowisko gleby kopalnej obejmuj ące cz ęść wydmy w miejscowo ści Liszyno, gmina Słupno. Inn ą wa Ŝną w skali lokalnej form ą ochrony przyrody s ą u Ŝytki ekologiczne, czyli pozosta- ło ści ekosystemów maj ące znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedlisk. Na analizowanym obszarze u Ŝytkami ekologicznymi s ą tereny zabagnione, o niewiel- kiej powierzchni (tab. 7) zlokalizowane na siedliskach: bór mieszany bagienny oraz las mieszany wilgotny. U Ŝytki ekologiczne maj ą za zadanie zachowanie cennych walorów przyrodniczych, bioró Ŝnorodno ści, ostoi dla zwierz ąt le śnych oraz miejsc gniazdowania ptactwa. Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Forma Gmina Rok za- Rodzaj obiektu Lp. Miejscowo ść ochrony Powiat twierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Wykowo, Troszyn No- Słupno, G ąbin Fn – „Ławice Troszy ńskie” 1 R 1994 wy płocki (114) Białobrzegi, Wykowo, Bodzanów, Słup- Fn – „K ępa Wykowska” 2 R Wionczemin Polski, no, Słubice, G ąbin 1994 (248) Troszyn Nowy płocki

47 1 2 3 4 5 6 Bodzanów, Słubi- Białobrzegi, Wioncze- Fn – „Wyspy Białobrzeskie” 3 R ce 1994 min Polski, Świniary (140) płocki Mała Wie ś, Bo- Zakrzewo, K ępa Karo- dzanów, Iłów, Fn – „Wyspy Zakrzewskie” 4 R 1994 li ńska, Rybaki Słubice (310) płocki Podgórze, Podgórze Mała Wie ś, Iłów Fn – „K ępa Antoni ńska” 5 R Parcele, K ępa Karoli ń- 1994 (475)* ska, Ł ęg- Suchodół płocki Słupno PŜ – d ęby szypułkowe 6 P Bielino 1983 płocki (2 szt.) Słupno Pn, O (profil gleby kopalnej) 7 P Liszyno 1983 płocki (0,28) Słupno PŜ – d ęby szypułkowe 8 P Słupno 1990 płocki (2 szt.) Słupno PŜ – lipa drobnolistna 9 P Słupno 1992 płocki dwupniowa Bodzanów 10 P Borowice 1974 PŜ – jesion wyniosły płocki Bodzanów 11 P Borowice 2004 PŜ – klon pospolity płocki Bodzanów PŜ – graby pospolite 12 P Borowice 1974 płocki (3 szt.) Bodzanów 13 P Borowice 2004 PŜ – lipa drobnolistna płocki Bodzanów PŜ – d ąb szypułkowy (2 szt.) 14 P Borowice 1992 płocki jesion wyniosły Bodzanów PŜ – modrzewie europejskie 15 P Borowice 2004 płocki (2 szt.) Bodzanów 16 P Osmolinek 1990 PŜ – brzoza brodawkowata płocki Bodzanów PŜ – d ąb szypułkowy, świerk po- 17 P Gąsewo 1990 płocki spolity, Ŝywotnik zachodni Gąbin PŜ – jesiony wyniosłe 18 P Dobrzyków 1977 płocki (2 szt.) Gąbin 19 P Dobrzyków 1990 PŜ – d ąb szypułkowy Płocki Gąbin 20 P Korzeniówka Stara 2004 PŜ – wi ąz szypułkowy „Cezar” płocki Bodzanów 21 P Białobrzegi 1974 PŜ – topola czarna „Ostatnia” płocki Bodzanów 22 P Białobrzegi 1976 PŜ – d ąb szypułkowy płocki Bodzanów PŜ – d ąb szypułkowy „Chrobry”, 23 P Białobrzegi 1974 płocki wi ąz górski Bodzanów 24 P Cie śle Stare 1992 PŜ – d ąb szypułkowy (dwupniowy) płocki

48 1 2 3 4 5 6 PŜ – d ąb szypułkowy, jesion wynio- Bodzanów 25 P Cie śle 1992 sły, jesion wyniosły – odmiana płocki jednolistna Bodzanów 26 P Cie śle 1992 PŜ – jesion wyniosły płocki Gąbin 27 P Piaski 1992 PŜ – dąb szypułkowy płocki Bodzanów PŜ – aleja drzew pomnikowych 28 P Kępa Polska 1987 płocki (lipy drobnolistne, 29 szt.) Bodzanów PŜ – jesiony wyniosłe 29 P Kępa Polska 1987 płocki (2 szt.) Mała Wie ś PŜ – d ąb szypułkowy 30 P Zakrzewo 1992 płocki (3 szt.) Gąbin 31 P Konstantynów 1992 PŜ – dąb szypułkowy płocki Słubice 32 P Studzieniec 1974 PŜ – dąb szypułkowy płocki Sanniki 33 P Sanniki 1992 PŜ – platan klonolistny płocki Sanniki PŜ – buk pospolity, wi ąz szypułko- 34 P Sanniki 1975 płocki wy Sanniki PŜ – aleja drzew pomnikowych 35 P Sanniki 1992 płocki (klony srebrzyste, 38 szt.) Bodzanów teren zabagniony na siedlisku BMb 36 U Borowice 2003 płocki 0,48 Bodzanów teren zabagniony na siedlisku BMb 37 U Borowice 2003 płocki 2,29 Bodzanów teren zabagniony na siedlisku BMb 38 U Borowice 2003 płocki 0,25 Bodzanów teren zabagniony na siedlisku BMb 39 U Borowice 2003 płocki 0,68 Bodzanów teren zabagniony na siedlisku BMb 40 U Borowice 2003 płocki 0,26 Gąbin las 41 U Korzeniówka Nowa 2000 płocki 1,09 Bodzanów obszar zalewowy wzdłu Ŝ leśnego Miszewo Murowane 42 U 2003 cieku Nowe płocki 1,89 Mała Wie ś teren zabagniony na siedlisku LMw 43 U Zakrzewo Ko ścielne 2003 płocki 0,41 Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody; U – uŜytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej rodzaj obiektu: O – odsłoni ęcie typ siedliskowy lasu: LMw – las mieszany wilgotny BMb – bór mieszany bagienny * – obiekt zlokalizowany cz ęś ciowo na arkuszu 484 – Wyszogród

Planowane jest utworzenie Wi śla ńsko-Narwia ńskiego Parku Krajobrazowego, który miałby obj ąć ochron ą Dolin ę Wisły od Płocka do uj ścia Narwi i Dolin ę Dolnej Narwi, a tak Ŝe odcinek Doliny Dolnej Bzury z miejscami pami ęci zwi ązanymi z postaci ą Fryderyka Chopi- na. Koncepcja utworzenia Wi śla ńsko-Narwia ńskiego Parku Krajobrazowego została opracowana w 2005 roku. Nie przyst ąpiono jeszcze do procedury uzgodnie ń z radami wła ściwych

49 gmin w sprawie ustanowienia Parku. Projekt utworzenia Parku jest w przygotowaniu (Pie- trzak i in., 2010). Z dolin ą Wisły na odcinku obj ętym arkuszem zwi ązane s ą dwa obszary NATURA 2000. Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 jest sieci ą obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. Dolina Środkowej Wi- sły (kod PLB140004) to obszar specjalnej ochrony ptaków, obejmuje koryto Wisły i tereny tarasów zalewowych ograniczone wałami przeciwpowodziowymi, które przebiegaj ą w odle- gło ści od kilkudziesi ęciu metrów do ponad kilometra od brzegów przy normalnym stanie wód. Ochron ą obj ęte s ą wła śnie tereny w granicach wałów, gdzie rzeka niemal swobodnie kształtuje krajobraz a obecno ść człowieka jest ze wzgl ędów bezpiecze ństwa powodziowego bardzo ograniczona. W Dolinie Środkowej Wisły wyst ępuj ą co najmniej 22 gatunki ptaków wymienionych w Zał ączniku 1 do Dyrektywy Ptasiej, w tym 56% krajowej populacji mewy czarnogłowej, 40% krajowej populacji rybitwy rzecznej, 79% krajowej populacji białoczelnej, a tak Ŝe inne cenne gatunki. Na obszarze arkusza szerszy zasi ęg ma Kampinoska Dolina Wisły – specjalny obszar ochrony siedlisk (kod PLH140029), obejmuj ąca równie Ŝ obszary tarasów wi ślanych poza wałami przeciwpowodziowymi (tabela 8). Oba wymienione obszary le Ŝą w Kotlinie Warszawskiej. Wisła na tym odcinku płynie swoim naturalnym korytem o charakterze roztokowym z licznymi łachami i namuliskami. Ko- ryto kształtowane jest dynamicznymi procesami erozyjno-akumulacyjnymi, warunkuj ącymi powstawanie naturalnych fitocenoz le śnych i niele śnych w swoistym układzie przestrzennym. W dolinie zachowały si ę liczne starorzecza tworz ące charakterystyczne ci ągi otoczone mozaik ą zaro śli wierzbowych, lasów ł ęgowych oraz ekstensywnie u Ŝytkowanych ł ąk i pastwisk. Krajowa sie ć ECONET, której koncepcja została opracowana w latach 1995–1996 r. w ramach Programu Europejskiego Mi ędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), nie ma umocowania prawnego, ale jest wa Ŝnym elementem strategicznego planowania obszarów chronionych w Polsce. Sie ć ECONET-POLSKA składa si ę z obszarów w ęzłowych i ł ącz ących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalno ść , ró Ŝnorodno ść , reprezentatywno ść , rzadko ść i wielko ść . Północna i wschodnia cz ęść arkusza obejmuj ąca dolin ę Wisły i skupione wokół niej obszary chronione, zaliczana jest do obszaru węzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym Puszcza Kampinoska, o numerze 20M (fig. 5). Środkowo-wschodni fragment arkusza poło Ŝony jest w obr ębie obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym – Pojezierze Gostyni ńskie o numerze 7k.

50 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 Poło Ŝenie Nazwa obszaru centralnego punktu Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ L.p. Kod obszaru i symbol oznaczenia obszaru obszaru obszaru na mapie (ha) Kod Dł. geogr. Szer. geogr. województwo powiat gmina NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Kampinoska Dolina 1 K PLH140029 E 19°44’49’’ N 52°29’18’’ 20659,1 PL0B1 mazowieckie płocki Płock, Słupno Wisły (S) Dolina Środkowej 2 D PLB140004 E 20°49’42’’ N 52°22’39’’ 30777,9 PL0B1 mazowieckie płocki Płock, Słupno Wisły (P)

Rubryka 2: D – OSO, który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina, K – SOO, cz ęś ciowo przecinający si ę z OSO

Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk 51 51

40k 39k

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Słubice na tle systemów ECONET-PL (Liro (red.), 1998) System ECONET 1 – obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 20M – obszar Puszczy Kampinoskiej 2 – obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 7K – obszar Pojezierza Gostyni ńskiego 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym: 39k – Bzury, 40k – Słudwi

XII. Zabytki kultury

Chocia Ŝ obszar arkusza Słubice nie posiada du Ŝej ilo ści zabytków kultury to jednak wyst ępuje tu szereg budowli zasługuj ących na uwag ę. Obiekty zabytkowe reprezentowane s ą przez budownictwo sakralne, zespoły pałacowo-parkowe oraz pojedyncze zabudowania wiej- skie. W Słubicach zlokalizowany jest zespół pałacowy pochodz ący z 1789 roku. Tworz ą go klasycystyczny pałac oraz dwie oficyny poł ączone galeriami. Po dewastacji, której uległ w drugiej połowie XX wieku trafił w r ęce prywatne i aktualnie jest odbudowywany. W jego otoczeniu znajduje si ę park z XVIII wieku zajmujący powierzchni ę 7,5 ha; na jego terenie zlokalizowana jest Świ ątynia Milczenia z 1820 r. Kolejny zespół pałacowy poło Ŝony jest w Studzie ńcu. W jego skład wchodzi pałac z 2 połowy XVIII w. i park. Zrujnowany obiekt trafił w prywatne r ęce, aktualnie jest remon- towany.

52 Trzeci obiekt o podobnym charakterze znajduje si ę w Sannikach. Neoklasycystyczny pałac wybudowany został w 1810 roku. Na frontowej ścianie widnieje tablica upami ętniaj ąca pobyt w Sannikach, w 1828 roku, Fryderyka Chopina. Obecnie pałac, w którym znajduje si ę sala koncertowa i niewielkie muzeum jest w trakcie kapitalnego remontu. Na terenie obiektu zostanie utworzone „Europejskie Centrum Muzyki im. Fryderyka Chopina”. Cało ść jest oto- czona parkiem zało Ŝonym w XVIII wieku. W Miszewie Murowanym wokół dworu pochodz ącego z pocz ątku XX wieku rozci ąga si ę park zało Ŝony w XVIII wieku. W tej samej miejscowo ści znajduje si ę ko ściół, pierwotnie gotycki, wzniesiony w latach 1441–1444. Po kilku przebudowach ma on obecnie charakter gotycko-barokowy. śebrowane, gotyckie sklepienie zachowało si ę w kruchcie, prezbiterium i zakrystii. W Słubicach umiejscowiony jest klasycystyczny ko ściół z 1791 roku pw. św. Marcina oraz plebania pochodz ąca z roku 1880. Kolejny zabytkowy obiekt sakralny jest zlokalizowany w Dobrzykowie. Z skład zespołu parafialnego wchodzi drewniany, modrzewiowy ko ściół pw. Narodzenia Naj świ ętszej Maryi Panny z 1775 roku (powstały na miejscu starszej świ ątyni), z pó źnorenesansowym i baroko- wym wn ętrzem, kaplica murowana z pierwszej połowy XIX wieku oraz cmentarz przyko- ścielny. W ko ściele na uwag ę zasługuje obraz Matki Bo Ŝej z Dzieci ątkiem, malowany na de- sce, z pierwszej połowy XVII wieku, chrzcielnica piaskowcowa pochodz ąca zapewne z XVI wieku, stalle barokowe z pierwszej połowy XVIII wieku i renesansowa ambona ozdobiona trzema gotyckimi pos ąŜ kami. W Troszynie Polskim znajduje si ę drewniany ko ściół pw. św. Leonarda, wybudowany w 1636 roku oraz cmentarz z połowy XIX wieku. W świ ątyni zachowało si ę wiele elementów wyposa Ŝenia, pochodz ących z XVII w. Tu Ŝ nad brzegiem Wisły, w K ępie Polskiej, umiejscowiony jest, uko ńczony w 1785 roku, murowany, pó źnobarokowy ko ściół pw. św. Klemensa z cennym obrazem Matki Boskiej Kępskiej pochodz ącym z pocz ątku XVII w. Obok ko ścioła znajduje si ę XVIII-wieczna kaplica drewniana oraz dzwonnica. Na terenie arkusza Słubice znajduj ą si ę równie Ŝ obiekty b ędące świadectwem obecno ści na tych ziemiach mennonitów. Osadnicy z Fryzji i Niderlandów, reprezentuj ący wysok ą kul- tur ę roln ą, w XVI i XVII wieku zakładali na terenach Mazowsza wsie wzdłu Ŝ Wisły. Razem z nimi przybyli tu niemieccy i polscy osadnicy korzystaj ąc z przywilejów prawa stosowanego przez przybyszów. W Nowym Wymy ślu zachował si ę budynek dawnego zboru mennonitów z 1865 roku oraz zrujnowany cmentarz i ponad stuletnie chałupy. W Nowym Troszynie prze-

53 trwał budynek dawnego ko ścioła ewangelickiego oraz szereg drewnianych domów pochodz ą- cych z przełomu XIX i XX wieku. Zabudowania b ędące świadectwem obecno ści na tych ziemiach osadników mo Ŝna równie Ŝ znale źć w Nowym śycku, śycku Polskim i Piaskach (Internetowy katalog…). W Dobrzykowie, na miejscowym cmentarzu, znajduje się miejsce pami ęci – mogiła 306 poległych w dniach 12–13 wrze śnia 1939 roku w czasie walk z oddziałami niemieckimi forsuj ącymi Wisł ę. Drugie miejsce pami ęci jest zlokalizowane na cmentarzu w Słubicach Jest to kwatera wojenna Ŝołnierzy Wojska Polskiego z 24 pułku piechoty 27 Woły ńskiej Dywizji Piechoty Armii Pomorze poległych w dniach 16–18 wrze śnia 1939 roku. Na arkuszu mapy naniesiona została lokalizacja 33 stanowisk archeologicznych okre- ślonych w Archeologicznym Zdj ęciu Polski jako obiekty o du Ŝej warto ści poznawczej. S ą to ślady dawnych osad, grodziska, punkty osadnicze i cmentarzyska. Wyst ępuj ą one głównie w okolicach Wokowa i Liszyna oraz Słubic, Grzybowa, Piotrkówka i Suchodołu. Pojedyncze stanowiska znajduj ą si ę w Miszewie Murowanym, Starych Cieślach, Leonowie i Piaskach.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Słubice jest poło Ŝony w północno-zachodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego. Jest to region rolniczy o niewielkim udziale lasów. Nie ma tu wi ększych o środ- ków miejskich i przemysłowych. Najwi ększ ą miejscowo ści ą tego terenu s ą Słubice. Na obszarze arkusza Słubice zostało udokumentowanych 26 złó Ŝ – 21 z nich to zło Ŝa kruszywa naturalnego a 5 zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej. Aktualnie 17 z nich jest eksploatowanych. Oprócz tego w licznych punktach ma miejsce niekoncesjonowana eksploatacja piasków. W środkowej i południowej cz ęś ci arkusza wskazano 4 obszary perspektywiczne pia- sków. W okolicach Konstantynowa i Studzie ńca zostały wyznaczone dwa obszary perspektywiczne dla surowców ilastych. Sie ć rzeczn ą stanowi Wisła wraz z dopływami: Mołtaw ą, Je Ŝówk ą i Nid ą. Siecz rzeczn ą uzupełnia Kanał Dobrzykowski. Jako ść wód powierzchniowych zastała okre ślona jako zado- walaj ąca (Mołtawa i Kanał Dobrzykowski) b ądź zła (Wisła). Na obszarze arkusza Słubice piętra wodono śne wyst ępuj ą w utworach kredowych, trzeciorz ędowych i czwartorz ędowych. Najcz ęś ciej ujmowany jest poziom czwartorz ędowy. W granicach obszaru arkusza znajduje si ę fragment udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 220 – Pradolina rzeki środkowa Wisła. Cały obszar zawiera si ę w grani-

54 cach głównego zbiornika wód podziemnych nr 215 – Subniecka warszawska, za ś jego środ- kow ą i wschodni ą cz ęść zajmuje centralna cz ęść zbiornika GZWP nr 215A (Subniecka warszawska – cz ęść centralna). W granicach arkusza Słubice wyznaczono obszary predysponowane do bezpo średniego lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych i komunalnych. Wymogi przewidziane dla projektowania składowisk odpadów oboj ętnych spełniaj ą gliny zwałowe zlodowacenia warty, tworz ące pakiet gruntów słabo przepuszczalnych. Najko- rzystniejsze wskazania lokalizacyjne dla tego typu składowisk wyst ępuj ą na obszarach poło- Ŝonych w rejonie Jadwigowa, gdzie pod wspomnianymi glinami wyst ępuje pakiet starszych utworów słabo przepuszczalnych, a mi ąŜ szość NBG przekracza 50 m. Na obszarze tym brak jest ogranicze ń warunkowych, a stopie ń zagro Ŝenia GPU określono jako średni. Wymogi przewidziane dla projektowania składowisk odpadów innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych) spełniaj ą ilaste osady zlodowacenia warty oraz neogenu. Naj- korzystniejsze pod tego typu inwestycje wydaj ą si ę by ć obszary poło Ŝone w rejonach udokumentowanych złó Ŝ iłów ceramiki budowlanej, gdzie mi ąŜ szo ść warstwy ilastej dochodzi do 15 m. Wyró Ŝniono tu średni stopie ń zagro Ŝenia głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śne- go. Na arkuszu zlokalizowano 15 wyrobisk zwi ązanych z eksploatacj ą kruszywa naturalnego, które po wykonaniu pełnej izolacji sztucznej moŜna zagospodarowa ć jako potencjalne miejsce składowania odpadów.. Posiadaj ą one ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony przyrody, zasobów złó Ŝ kopalin oraz s ąsiedztwa zabudowy. Znaczn ą cz ęść terenu zajmuj ą liczne i zró Ŝnicowane formy ochrony przyrody i krajobrazu (obszary NATURA 2000, Gostyni ńsko-Gąbi ński Obszar Chronionego Krajobrazu, Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu, rezerwaty, pomniki przyrody i uŜytki ekologiczne). Na obszarze arkusza Słubice wyst ępuje szereg obiektów uznanych za zabytki. S ą to za- równo budowle świeckie (zespoły pałacowe) jak i sakralne (ko ścioły i kaplice). Ponadto zlokalizowane s ą tu stanowiska archeologiczne o du Ŝej warto ści poznawczej. W kilku miejscach znajduj ą si ę pomniki upami ętniaj ące zdarzenia II wojny światowej. Ze wzgl ędu na charakter obszaru arkusza – obecno ści ą du Ŝych powierzchni terenów przeznaczonych pod uprawy i brakiem przemysłu – podstawow ą gał ęzi ą gospodarki na tym terenie pozostaje rolnictwo. Walory środowiska naturalnego (liczne obszary i obiekty chronione) oraz szereg zabytkowych obiektów architektonicznych s ą podstaw ą do rozwoju tych terenów równie Ŝ w kierunku turystyki, szczególnie pieszej i kolarskiej.

55 XIV. Literatura

DOMA ŃSKA Z., 1974 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Topólno i Sieraków, powiat Gostynin, wo- jewództwo warszawskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOMINKO L., KOBYLI ŃSKI A., KALI ŃSKI I., BRODECKI A., 1998 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych Pradolina Środkowej Wisły (GZWP- 220) (maszynopis). Ekokonrem Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie mazowieckim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D., BIEL O., KOŁECKI T., KWECKO P., MARKOWSKI W., 2010 – Mapa osuwisk i terenów zagroŜonych ruchami masowymi powiatu płockiego, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INTERNETOWY katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce. http://holland.org.pl/ JANICKI T., 2007 – Dodatek nr 1 do (uproszczonej) dokumentacji geologicznej zło Ŝa iłów

warwowych „Wymy śle Polskie” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. JANICKI T., 2008 – Dodatek nr 1 do (uproszczonej) dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego (piasku) „Barcik” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol. JANICKI T., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Barcik V”

w kat.C 1 w miejsc. Stary Barcik. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. JANICKI T., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca ilastego „Przemysłów II”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000 wraz z obja śnienia- mi. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KOŁKOWSKI B., 1956 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej cegielni „Konstantynów”, powiat Gostynin, woj. warszawskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa.

56 KOPCZY ŃSKA K., PIWOCKA K., 1979 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych wykonanych dla okre ślenia warunków wyst ępowania serii piaszczysto-Ŝwirowej w dolinie Wisły – na odcinku Warszawa–Płock i w dolinie Bugo-Narwii – na odcinku Wierz- bica–Modlin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KOSZALSKI J., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Borowice IV” (na działce nr 59/2 o powierzchni przekraczaj ą- cej 2 ha). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KOSZALSKI J., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Grabie Polskie” w miejsc. Grabie Polskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KOSZALSKI J., 2002 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa piasku „Za- krzewo” zlokalizowanego na działce gruntowej nr 149/1, o powierzchni mniejszej ni Ŝ 2 ha, z którego przewidywane roczne wydobycie nie przekroczy 20.000 m3 kopaliny. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2004a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasku „Barcik

Nowy III” w kat.C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2004b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Juliszew” w kat. C 1 w miejsc. Juliszew. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2004c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Korzeniówka” w kat. C 1 w miejsc. Korzeniówka Nowa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2004d – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Leonów” w kat.C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KOSZALSKI J., 2004e – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Wymy śle No- we” zlokalizowanego na cz ęś ci działki gruntowej nr 319, o powierzchni mniejszej ni Ŝ 2.0 ha, z którego przewidywane roczne wydobycie nie przekroczy 20.000 m3 kopaliny w miejsc. Wymy śle Nowe. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2005a – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa

kruszywa naturalnego (piasku) „Barcik Nowy II” w kat.C 1 w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2005b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Grabowiec” w kat. C 1 w miejsc. Grabowiec. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Alfonsów” w kat. C 1 w miejsc. Alfonsów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

57 KOSZALSKI J., 2007a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego (piasku) „Barcik Nowy III” w kat. C 1 w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOSZALSKI J., 2007b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego (piasku) „Wymy śle Nowe” w kat.C 1 w miejsc. Wymy śle Nowe. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KOZYDRA Z., WYRWICKI R., 1970 – Surowce ilaste. Wydawnictwa Geologiczne, War- szawa. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KWIATKOWSKI M., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Barcik Nowy III” zlokalizowanego na działce gruntowej nr 324, z którego pro- jektowane wydobycie przekroczy 10.000 m3 kopaliny w skali roku w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KWIATKOWSKI M., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku Barcik zlokalizowanego na działce gruntowej nr 136 i 137 o powierzchni wi ęk- szej ni Ŝ 2 ha. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KWIATKOWSKI M., 2002a – Dodatek Nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej

w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Barcik Nowy II” w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

KWIATKOWSKI M., 2002b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Barcik Nowy IV” w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol.

LATKA A., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Borki” zlokalizowanego na działce nr 116/2, z którego przewidywane roczne wydobycie przekroczy 10.000 m 3. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol. LICHWIEROWICZ T., 1990 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych, wyrobisk i skła- dowisk odpadów w systemie INGSURMIN gminy Słubice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LICHWIEROWICZ T., 1992 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) – Nowy Barcik. Arch. Urz. Woj. Wydz. Ochr. Środ., Płock LICHWIEROWICZ T., 1993a – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego (piasku) „Topólno I”. Arch. Urz. Woj. Płock.

58 LICHWIEROWICZ T., 1993b – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Topólno II”. Arch. Urz. Woj. Płock. LIRO A. (red.), 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej w Polsce, ECONET POLSKA. Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, Kraków. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. ŁUDCZAK R., 1994 – Karta rejestracyjna ukopu piasku w miejscowo ści Wymy śle Polskie. Arch. Urz. Woj. Płock. MAKOWSKA A., SKOMPSKI S., 1962 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice. Wyd. Geol., Warszawa MAKOWSKA A., SKOMPSKI S., 1967 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Słubice. Wyd. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MISIEK G., 2009 – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

(piasku) „Barcik Nowy III” w kat.C 1 w miejsc. Barcik Nowy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. MIZIOŁEK E., 1982 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego /piasku z domieszk ą frakcji Ŝwirowej/ dla celów drogowych „Barcik Stary” woj. płockie. Archiwum Przedsi ębiorstwa POLGEOL SA. MONITORING rzek. http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/Monitoring_rzek.html NIE Ć M. i inni, 1994 – Zalecane kryteria bilansowo ści złó Ŝ kopalin. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, Warszawa. NOWICKI Z. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz Słubice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSENDOWSKA E., KAŁU śA E., 1990 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych, wyrobisk i składowisk odpadów w systemie INGSURMIN, gmina Sanniki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Cz ęść I – Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

59 PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Cz ęść II – Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

PALCZUK B., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Barcik Nowy II”. PALCZUK B., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna iłów warwowych „Wymyśle

Polskie” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.

PALCZUK B., 2007a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Okolusz” w kat. C 1 poło Ŝo- nego na działce nr 57/1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. PALCZUK B., 2007b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca ilastego „Przemysłów”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. PIETRZAK M, BONENBERG J., KWIATKOWSKI M., MARKIEWICZ R, LISICKA J, BANASZCZAK B, FILIPIAK J, ŚWIECKI W, KOPA ŃSKA M., 2010 – Program ochrony środowiska w powiecie płockim na lata 2011–2015. Rada i Zarz ąd Powiatu w Płocku. http://www.powiat.plock.pl/ ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Zdrowia z dnia 4 wrze śnia 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiada ć woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w k ąpieli- skach, oraz zasad sprawowania kontroli jako ści wody przez organy Inspekcji Sani- tarnej. Dziennik Ustaw nr 82, poz. 937 z dnia 12 wrze śnia 2000 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych DzU nr 162., poz. 1008 z dnia 9 wrze śnia 2008 r. RUSZCZY ŃSKA-SZENAJCH H., 1970 – Szczegółowa mapa geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Wyszogród. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

60 TROCHIMCZUK M., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa iłów warwowych „Studzieniec” wraz z elementami projektu zagospodarowania złoŜa. Arch. Urz. Woj. Wydz. Ochr. Środ., Płock. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red) 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2008 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwa Naukowe PWN. ZARZ ĄDZENIE Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 2 listopada 1994 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody. Monitor Polski nr 58, poz. 496.