P2 Wantok Mas 22 - 28, 2012 nius

Winim Drim Kar Bilong Yu Pro- mosen Telikom PNG i gat 12-pela kar bi- long givim dispela yia insait long Alkaholkain hevi I na stap as long gut- bilongstrongpela dring i Tasol planti yumi wan wan i ol hevi narapela sik we “Winim Drim Kar bilong Yu Yet Veronica Hatutasi I inap long K25, 000” Promosen. raitim pela sosaiti, i bin stap in- kamapim. mas mekim tingting bi- dringim alkahol i sait long dispela woksop. Na wan wan lain i long yumi long dring o kamapim, Dokta Dokup i Dispela promosen em i bilong Ol tingting na makim dispela tripela nogat. tok i moabeta ol i putim ol givim bek long ol kastoma long ALKAHOL na kisim nogut rekomendesen we wok- provins i bin wokim ripot “I mas gat wanpela ne- lebol long amas mak ol pas strong wantaim Telikom na strongpela dring em i as sop i kamapim em Loa na bilong ol long dispela senel bodi i stap long samting ol i wokim bia ol prodak na sevis bilong en. bilong planti hevi, sik na Jastis sekta bai putim woksop. kontrolim alkahol na ol long en long ol botol na dai long kantri na olsem, wantaim insait long wan- Man i makim opis bi- laisens i go aut long pipel ken, na tu, statim ol skul We bilong Pilai gavman i mas putim ol Olgeta mun, wanpela Telikom pela ripot na givim long long Provinsel Lika long baim na salim bia, awenes long alkahol long Kastoma, husat i go insait long strongprela loa long kon- gavman bilong helpim em Laisensing long Lae, Mo- na wanem hap ol i salim, Gret 4 level long ol dro bihain long ol i topap i go trolim dispela. i edresim ol hevi bilong robe Provins insait long moa yet long ol setelmen praimeri skul na ol pikinini inap long K50 long wanwan Dispela em i tingting bi- loa na oda long kantri. dispela woksop i bin tok- eria,” man i makimn Lika bai save long ol nogut, mun, i gat sans long go insait long planti lain i bin stap Dairekta bilong tok strong long i mas gat laisensing long Lae i tok. hevi o wanem samting long dro bilong winim wanpela long tupela de Alkahol PNGLJS, Joe Kanekane, strongpela lika laisensing Em i tok ol atoriti i mas dringim alkahol i ken drim kar ol yet i laikim. (olsem; Abius woksop long PNG long toktok bilong opim loa long givim mekim glasim populesen long ol kamapim long ol. topap long wanem kain kain Institut bilong Pablik Ed- manimak i bung wantaim long woksop i bin tok alkahol o save long ol lain i brukim wan wan eria pastaim na Long ripot bilong em, mekim K50). ministresen long Mosbi strongpela dring i no wan- ol laisens bilong ol. givim ol laisens long Dokta Dokup i bin tokaut long dispela wik Mande pela hevi, tasol “abuse- Na tu, polis fos i mas salim bia. olsem insait long 4-pela Ol Wina bilong Janueri na Feb- na Tunde. abius” o pasin bilong kisim moa wok manmeri Dairekta bilong Medikel mun namel long mun Me ruari PNG Loa na Jastis kisim krangi o kisim planti long karimaut wok long Sevisis long Hagen na Ogas, Hagen Henerel Telikom PNG i givim pinis tupela Sekta (PNGLJS)I strongpela dring na spak lukautim loa na oda na Jenerel Hau sik, Dokta Haus sik i bin lukim moa kar i go long ol wina bilong kamapim dispela woksop longlong we i save planti i save kamap bi- Michael Dokup, i bin tok long 2,000 pipel i bin Janueri na Februari. long kisim tingting bilong Ol dispela lain em Clive Andie bi- kamapim hevi, bagarap hain ol man i dringim bia. PNG i gat rekot long kisim tritmen long ol hevi, long Lihir Civil Construction, ol lain i lukautim loa na na dai long komyuniti. Bihainim ol trabel long yusim krangi alkahol na sik na dai we i bin kamap Lihir Ailan, na Maura Venzon bi- oda olsem ol polis, Korek- Bihain long nambawan Lae las yia, ol bin putim yumi gat bikpela hevi bikos ol man i bin dring ol long Pot Mosbi. senel Institusen Sevis wankain bung i bin kamap tambu long salim bia long long dispela. strongpela dring. (CIS), helt dipatmen lain, long mun Epril long las Lae Siti inap long mun “Yumi noken sutim tok Em bin tok ol haus sik Toktok bilong ol Wina ol skul na yunivesiti, ol yia, ol PNGLJS i bin kari- Janueri neks yia, tasol long ol bisnis i save long kantri i mas gat wan- Janueri Wina – Clive Andie sios, ol meri, ol sivil so- maut ol woksop long bikos loa i no strong, na i mekim ol alkahol, tasol pela buk we ol bai reko- “Tenkyu tru, Telikom PNG; yu saiti, ol NGO, ol bisnis i Hagen insait long Westen nogat polis manmeri long yumi wan wan i mas tim ol birua, hevi, paitim givim ol kastoma narapela save wokim ol alkahol o ol namba wan sevis, em waiales Hailans provins, Lae long mekim ol wok, pipel i mekim disisen long dring meri we em i mas kisim vois fasiliti. strongpela dring olsem Morobe provins na brukim loa na salim bia o nogat. tritmen long dokta, Long Desemba 2011 mi bin Saut Pasifik Bruri (SPB), Kokopo long Is Nu Briten long ol blekmaket yet. Taim em bin toktok long bagarap na dai i kamap baim tripela long ol waiales fon Laga Indastris na ol nara- provins, long rot we alka- “Bia i stap pinis long ol sik bilong hai blut bikos ol man i kisim long Telikom Lihir sels opis. Mi pela lain husat i gat laik hol na yusim nogut ol kantri, na bai stap yet. presa, ol sik long lewa na strongpela dring givim tupela long ol wokman- long helpim daunim ol meri bilong mi, na mi holim wanpela. Mi bin kisim namel namba long tripela, na mi bin tokim ol poroman bilong mi, olsem em i wanpela laki namba, na em bai karim gutpela samt- ing bilong mi. Telikim i mekim O’Neill givim K26m long Galp Provins driman bilong mi i kamap tru! PRAIM Minista, Peter O’Neill i givim O’Neill i tok em i sore long lukim Februari Wina – Maura Maria tupela sek inapim K26 milian long Kerema taun i bagarap na strongim Venzon Galp Provinsel Gavman. bilip bilong pipel olsem, wantaim dis- “Mi bin kirap nogut tru. Pastaim O’Neill i givim tupela sek wantaim pela mani, Kerema bai kirap gen. mi ting olsem em i was wanpela long Provinsel Edministreta, Orisuru Praim Minista i tokaut tu long ol giaman pilai taim mi bin kisim Avai, long Mande long Kerema taun. namba wan samting gavman i kol i tok olsem mi win pinis, tasol Namba wan sek em i K16.3 mil- mekim long kirapim kantri, olsem fri bihain, taim ol i askim mi long ian, bilong Infrastraksa Divelopmen edukesen. go long Telikom long tokaut stret long intanet akaun bilong Gren (IDG) nesenel gavman i peim Wantaim dispela, O’Neill i raun na mi; em nau mi painimaut olsem long provinsel gavman long halivim lukim Kerema Hai Skul, we em i mi win trutru…Mi no save bai mi ol LNG paiplain eria olsem kikori. opim nupela klasrum na brukim tok tenkyu olsem wanem long O’Neill i tok ol dispela fan i no graun bilong mekim sampela moa Telikom PNG long dispela mani bilong ol papagraun long klasrum long yusim neks yia. bikpela saprais long laip bilong yusim o kaikai nating nating tasol “Mi tok amamas long wanem mi, bikos mi no ting mi bai gat em ol mani nesenel gavman i base- samting gavana bilong yupela i bin dispela kain sans. tim o skelim pinis long halivim kirap mekim long provins bilong yupela na Dro bilong mun Mas bilong ol rot, haus sik, skul na bris mi tokim yupela stret olsem gavman Dro bilong mun Mas i kam long ol dispela projek eria. bai sapotim hatwok bilong en,” klostu, na ol kastoma i gat aninit “Dispela IDG mani em bilong O’Neill i tok. long 14-pela de long topap inap halivim provinsel gavman long Em i tok namba bilong ol skul long K50 long kisim wanpela mekim skul, haus sik, rot na bris bi- sumatin bai go antap bikos long fri entri i go insait long dro bilong long ol distrik LNG projek i bagara- edukesen polisi na gavman em i nau dispela mun. pim, na i no mani bilong givim nating i gat bikpela salens long mekim moa AMAMASIM OL NAMBA WAN nating long ol papagraun long yusim klasrum. nambaut,” em i tok. Dispela nupela Kerema Hai Skul RET LONG PNG WANTAIM Citi- KATIM RIBON...Praim Minista, Peter O’Neill, i katim ribon na Galp Ga- fon Narapela K10 milian bai go long klasrum bai gat Kompyuta na stretim olgeta rot insait na arere long Saiens Leb, na ol namba wan gret vana, Havila Kavo, i lukluk long opim nupela klasrum bilong Kerema Poto: PM’s Media Unit Kol long wan min Wanwan SMS Kerema taun. 11 sumatin bai yusim long yia 2013. Hai Skul. Citifon I GO LONG Citifon 2t 1t Citifon I GO LONG Bemobile o Digicel 39t 10t

Citifon I GO LONG LENLAIN 29t Nupela Loa bilong Jas...

Citifon I GO LONG FIKS WA- I kam long pes 1 IALES29t Dispela loa em i Judisal long sif jastis na ol jas. jas bai kamap stret bikos ol olsem ol tu i stap aninit long Suprim Kot o jas o bipo jas Olgeta ret i save wok Long San Kondak (Judicial Conduct) “Dispela em i loa bilong i no stap antap long loa. loa na ol pipel i ken gat bilong narapela kantri husat na Long Nait tu! Act 2012, na em i kamap lukautim kot sistem na Dispela loa i tok ol jas bi- strongpela bilip long wok bi- i gat wankain loa olsem bi- loa pinis long Novemba 1, kamapim stretpela pasin in- long Suprim na Nesenel Kot long ol na long kot sistem long PNG. 24/7 Kastoma Kea: Ringim 3456 2011 bihain long Palamen i sait long kot, we pasin i mas wok stret long larim bilong yumi,” Dokta Marat i Dispela nupela loa i 789 pasim aste wantaim 63 vot i demokrasi i tok kot sistem stretpela pasin long kot sis- tok. kamap bihain long polis i kam long gavman na namel mas gat stretpela na strong- tem bilong kantri i stap yet Sapos wanpela jas i asua bin holim Sif Jastis, Sir sia memba wantaim. pela judisari long lukautim oltaim. long wanpela samting, dis- Salamo Injia long ol sam- Atoni-Jeneral na Minista yumi olgeta, na tu long larim “Dispela loa bai larim ol pela loa bai larim palamen i pela sut toktok polis i bin bilong Jastis, Dokta Allan ol jas i bihainim loa stret jas mekim wok bilong ol salim dispela jas i go long mekim long em i no bi- Marat, i karim dispela bil i go taim ol i mekim wok,” Dokta stret. Em bai larim ol bi- gavana jeneral, husat bai hainim loa long mekim wok het long floa bilong pala- Marat i tok. hainim loa na stopim ‘jud- makim traibunel long skelim bilong en, na tu long em i men, we planti moa long 63 Dokta Marat i tok dispela isal korapsen’ insait long kot ol asua bilong dispela jas. stopim ol polis wantaim kot memba i bin wanbel na vot loa bai strongim bilip bilong haus. Olgeta jas i no stap Traibunal bai gat siaman oda taim ol i laik mekim long kamapim dispela loa ol manmeri long judisari bi- antap long loa. Ol i mas bi- na tupela jas husat i jas o wok painimaut agensim bilong sekim gut ol wok bi- long kantri, na wok bilong ol hainim loa long soim pablik bipo jas bilong Nesenel na em. nius Mas 22 - 28, 2012 Wantok P3 Ombudsman Nero bai lukim Palik Proseyuta OMBUDSMAN Komisin kisim liv mani bilong (OC) i salim John Nero, pikinini em i save lukautim husat i wanpela Ombuds- tasol i stap long ples bi- man, i go long Pablik long en, Goroka; Prosekyuta bikos em i no  Askim liv mani bilong bin bihainim loa long dispela pikinini, husat i mekim wok bilong en. abrusim 18-pela krismas OC i bin mekim ol wok pinis; na painimaut i go insait long  I no tokaut long ol wok bilong Nero na ol i hamaspela pikinini em i painimaut olsem em i bin; save lukautim log yia 2007  Givim tok orait long inap 2010. putim wanpela disisen Aninit long Seksen 29 long Minet bilong Komisin (1) bilong Mama Loa na Disisen No.07-220-04; Seksen 17 (d), 20 (4) na  Brukim Seksen 14 bi- 27 (1) bilong Ogenik Loa long Ogenik Loa long Om- long Wok bilong Lida, OC budsman Komisim long i painimaut olsem Nero i holim wanpela Komisin asua pinis. Miting long 15 Oktoba Long 15 Mas 2012, OC i 2007, na 13 Februari toksave long Nero olsem 2008; ol bai salim em i go Pablik  Brukim SRC Ditemi- Prosekyuta long sekim ol nesen G0007-07 long asua bilong en long opis.

Judisal Kondak loa ken bagarapim kantri i kam long bek pes Bihain long Palamen i aninit long loa long dau- tokaut long dispela loa nim kot na tokim kot long hap aste na pasim long bihainim toktok bilong en. kamapim loa aste, Dame “Dispela em i nogut Carol i no bin wanbel samting stret. Bai yumi bikos em skelim olsem lukim olsem wanem kantri dispela nupela loa i ken bai ron na wanem nara- bagarapim kantri sapos pela samting ol dispela palamen i daunim stret- gavman lida bai mekim pela wok bilong judisieri o wantaim dispela loa,” em i kot. tok. Trensperensi Intene- Siaman bilong TIPNG, senel (TIPNG), ol sivil so- Lawrence Stephens, i tok saiti na ol sampela gavman i noken yusim biknem memba bilong namba long kamapim loa palamen tu i no wanbel nating nating we em bai long palamen i kisim nonap karim wanpela gut- strong long namba na pela kaikai long sevim kamapim dispela kain loa yumi olgeta. long daunim bilip long kot Em i tok sapos pala- sistem na mama loa bi- men daunim pawa bilong long kantri. kot na daunim wok bilong “Dispela em i nogut rot en, dispela bai mekim loa gavman i kisim kantri i go. kamap samting nating. Em i nogut stret bilong ol “Nogat wanpela man o lida long kamapim dispela meri bai bihainim loa kain loa bikos em bai bikos husat i stap long bagarapim stretpela pasin stretim asua bilong yumi. bilong kot sistem,” Dame Kain pasin ken kamapim Carol i tok. PNG kamap olsem So- Dame Carol, husat i malia, we dispela kantri meri bilong namba wan nogat gavman na nogat PNG Sif Jastis husat i dai loa. Ol manmeri i hangre pinis, Sir Buri Kidu, i tok na laip i bagarap,” em i palamen i nogat rait tok. P4 Wantok Mas 22 - 28, 2012 sabina There is a price to pay for Freedom and Liberty HE history books are full of matter to Court, and the Court de- pick and choose when to follow the Take, for instance, the construction stories about how people, termined that the new government law and when to disregard or vio- of the road from Hohola to the throughout the ages, have was unconstitutional. However, late the law. it is as if they are li- Manu Autoport some years back. fought for, and secured their that did not deter the rebel govern- censed to break the laws of this The tender price was K18 mil- Tfreedoms and liberties from dic- ment, who quickly passed another country. lion, but during construction, it in- tators and other totalitarian law sacking the former PM from his creased to K26, and then, to K28 regimes throughout the world. seat in parliament, making their For instance, they mobilized the million. And then the small stretch And much more recently, we conduct of August 2, 2011, legal, Police to arrest the Chief Justice of road from the Waigani/Tokorara have witnessed unfold in the and then carrying on as a govern- over a civil matter that involved Junction to the Vision City was Middle East and even today, it is ment of the day. family law issues, whilst also done for over K18 million whereas still happening on the streets of touching on the matter of wills and the tender price was much lower. Syria and the Gaza Strip. The matter is now back in court, probate and devolution of estates One thing that stands out very but if the previous conduct of the of a deceased person. These are Thus, if you follow this trend, it is clearly in any struggle for freedom In the area of government and present government is any indica- not “public law” matters that con- not surprising that Fred now wants is the human sacrifice that one business of statehood we have the tion of what is yet to come, then we cern the State and police powers. an increase in price for the houses must endure, and the lives that electoral process whereby we call can safely say that even if the These are “private law” matters after he has pocketed K28 million must be lost to attain freedom. elections every five years to elect Court repeats its previous order, that concern private individuals. for supplying 10 completed However, when one looks at the our members of parliament to gov- that the present government is still And the applicable law is the “pri- houses. history of Papua New Guinea, one ern the country every five years to unconstitutional, nothing is likely to vate law” arena bringing in the fam- Now, Fred and Peter O’Neill will realize that it cost Papua New elect our members of parliament to happen because the present guys ily law and the law on succession must come out openly and tell us Guineans nothing to achieve inde- govern the country every five in power are not likely to drop to estates of a deceased person. what happened, because O’Neill pendence, and that way, found a years. To assist our politicians to everything and invite Sir Michael And these are strictly private law was the Minister for Public Service nation called the Independent govern the country, we have the and his mob in and oversee the matters not requiring police in- when the K38 million was put aside State of Papua New Guinea. state services like the disciplined coming national elections. volvement and arrest and deten- for the housing project. It was offered to us by the colo- forces like the Defence, the police, tion of private individuals involved. nial powers, on a silver plate, so to and the warders from our correc- So that would make one ask: We suggest that the Swift Team speak. tive institutions. And on the matter ‘What is the rationale for the pres- Take the case of Public Service seek out Fred and question him And since Independence in 1975 of civilian government, we have the ent supreme court proceedings? Housing, for instance. This is a about what has happened to that it is some 38 years now and except various government departments Well, whatever rationale is, or public law matter because it in- K28 million. If he wishes to renego- for the Bougainville uprising by and statutory corporations to keep might be, it is another one of those volves the use and abuse of public tiate the price tag, then he must Panguna landowners over the the machinery of government func- exercises which must be con- moneys, whereby a contractor has first return that K28 million and get hardships caused by the Copper tioning and the machinery of state ducted and concluded for one rea- received an upfront sum of K28 back to the drawing board. The Mine, there has not been any seri- turning in the desired direction. son or another. Whatever the million out of the lump sum con- same thing must happen to the ous and armed challenge to the outcome will be, it will not make tracted price of K39 million. And K50 million which was set aside for governing authority in this country. This is all possible because we any difference to the present polit- what did the State get for that K28 Police Housing, but has since dis- have adopted the English legal ical scene. million? Ten completed and four appeared. Gary Baki and Sani Thus, all in all, the process of system which recognizes that in a unfinished houses now standing in Rambi must tell us what happened transition from a stone-age culture, modern society, it is the Constitu- Whilst many people accept the the bush. And what has the con- to that K50 million set aside for Po- to a modern Papua New Guinea, tion of a country that spells out the change of government, what they tractor done in those four years? lice Housing. We suggest that Bart has been relatively peaceful when structure of a given society, how cannot and will not accept, is this Nothing! Philemon should set up a public perceived outwardly, even though that structure must be constituted, government’s unruly conduct in de- enquiry to determine what went we cannot deny the negative ef- how it must perform its function, stroying the very fabric of this mod- If Fred Reiher is to be believed wrong with both housing projects. fects caused by the process. For and where there are hiccups, how ern society called Papua New that there is a dispute as to the instance, we have moved swiftly that must be resolved. Thus, the Guinea. price of houses, then we must ask One other matter that must be from a communal-based society, to Constitution has divided the func- him to go back to the contract and investigated is the leasing of the a free society of individuals with tion of government into three sep- We said above, that it is the Con- find out how much his company Tripoli House at Waigani, which is rights and freedoms which cannot arate arms, namely, the Parliament stitution that has laid down the quoted for a house, and stick to the building occupied by the De- be taken for granted in the former to make good laws, the Executive legal foundation which has created that price and deliver the houses partment of Trade and Industry and village-based society, which sur- to put the laws into operation for an international legal person called for the prices stipulated in the con- the Office of Immigration. Before vives on communal sanctions for good governance, and the Judici- the Independent State of Papua tract. For Fred to suggest now that the government departments the survival of the community at ary to solve any legal disputes that New Guinea, has called us individ- his prices should increase because moved in, a massive K8 million large. may arise. uals, “citizens” and then has pro- of the increase in price of houses was paid by the State to the prop- ceeded to state in clear and brought about by the LNG money, erty owners as the cost of partition- The effect of the transition is that And since August 2, 2011, we concise terms what our rights and then we say that he is a fool for not ing the building for occupation. we have become free, but without now have a situation where one freedoms are, and how we are to having the foresight to have asked This was one shady deal, because the responsibility for the exercise of group of politicians have taken seek redress when these are vio- for a better price for those houses, the whole building cost only K6 mil- that freedom so that we are now over government using the Parlia- lated. before he signed the contract. lion to build, and luckily for the free to intoxicate ourselves with ment as the forum to effect a owners, they made K8 million in home brew, smoke marijuana, and change in government. It is no se- The problem with the present This is the problem with the pub- one clean sweep, which allows roam the bus stops in broad day- cret that when Sir Michael did not government is their eagerness to lic tender system in this country. To them K2 million in profit, even be- light assaulting old ladies, and return from Singapore sooner, and plead the law when it suits them, start with, a company will tender for fore the tenants move into occupa- snatching their handbags. And in when there was no credible infor- and to order the police force to ex- a project by putting out a low ten- tion. terms of our movement, we are mation reaching the Parliament, ecute their orders and then do a U- der price, and upon acceptance, free to walk from Menyamia or the Parliamentarians rebelled and turn and ignore the law when it and signing of contract and a few Thus, we suggest that any Com- Kerema to Port Moresby and we voted for a new Prime Minister, and does not suit them, or even going months after commencing work, mission of Inquiry to investigate the can return home as and when we that way, took over government. out of their way to violate the law the contractor will ask for a varia- two housing deals above must also like. when it doesn’t suit them. tion in price which will shoot the investigate the cost of leasing the The ousted government took the In other words, these guys will price as high as 100% at times. Tripoli Haus at Waigani.

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss. sabina Mas 22 - 28, 2012 Wantok P5

ONG histori, i gat planti aninit long loa, na bihain go het samting bilong man i dai pinis. Ol long Vision City, ol i mekim long Istori gat long ol manmeri bi- pe bilongolsem gavman i holim pawa. dispela Fridom em i no ‘loa bilong pablik’ K18 milian, taim tenda prais bi- long bipo husat i save we i sut long gavman na pawa bi- long en i bin daunbilo moa. pait strong, na kisim fridom bi- Nau olgeta dispela samting i go long polis. Llong ol long ol dikteta o wan- bek long kot, na sapos pasin bi- Ol dispela samting em i ‘praivet Olsem na sapos yu bihainim man gavman long wol. long gavman i stap nau, mipela loa o samting bilong wanwan dispela pasin, em i no nupela Na i no long taim i go pinis, ken luksave pinis, olsem sapos manmeri o famili, we i sut long ol samting olsem nau, Fred i laikim mipela i lukim i kamap long kot i givim wankain luksave samting bilong man i dai pinis. moa mani bilong ol haus, bihain Midel Is, na nau yet i kamap olsem bipo, nogat samting bai Na ol dispela em ol praivet loa long em i poketim K28 milian bi- long Syria na Gasa Strip. kamap bikos ol dispela lain i samting, na i no nidim polis long long sanapim 10-pela haus tasol. Wanpela samting i save stap bosim kantri nau bai no inap kam insait na arestim na holim ples klia long wanem kain pait bi- lusim olgeta samting na askim Sir pasim ol praivet manmeri. Nau, Fred na Peter O’Neill i long fridom, em i humen sakrifais Michael long kam bek na go pas mas tok klia na tok stret long ol pipel i givim na ol laip i lus long long nesenel ileksen. Olsem Pablik Sevis Hausing. mipela long wanem samting i bin memba bilong palamen bilong kisim fridom. Em i wanpela pablik loa samting kamap. Bikos O’Neill i bin minista lukautim kantri. Tasol sapos yu lukluk long his- Olsem na yumi bai askim: bikos em i sut long yusim na bilong Pablik Sevis taim em i ske- Long halivim ol memba long tori bilong yumi Papua Niugini, yu ‘Wanem as tru bilong ol suprim paulim mani bilong pablik, we lim K38 milian bilong dispela lukautim kantri, mipela i gat ol bai luksave olsem yumi no lusim kot i stap nau? Em yumi ken luk- kontrakta i kisim wanpela apfran hausing projek. stet sevis olsem ol disaplin fos wanpela samting long kisim in- save olsem em i samting we i pemen inap long K28 milian long olsem Difens, polis, na ol woda dipendens na kamapim dispela mas kamap tasol. Wanem kain bikpela kontrak manimak bilong Mipela i ting ating Swift Tim i bilong ol haus kalabus. Na long nesen yumi kolim Indipenden kaikai bilong en, em bai no inap K39 milian. Na Gavman i kisim mas painim Fred na askim em sivilian gavman, mipela i gat ol Stet bilong Papua Niugini. senisim sindaun i stap nau long wanem long dispela K28 milian? gut long dispela K28 milian i stap kain kain gavman dipatmen na Ol kolonial pawa i givim mipela politiks. Tenpela haus i pinis, na foapela i we. Sapos em i laikim nupela stetutori koporesen long halivim nating tru. no pinis, we nau olgeta i sanap prais, orait, em i mas givim bek masin bilong gavman i ron. Na bihain long indipendens Taim planti pipel i luksave pinis long bus. Na kontrakta i mekim K28 milian na go bek long nupela long 1975, 38 krismas i lus. Na olsem gavman i senis, ol bai no insait long dispela foapela yia em kontrak. Wankain samting i mas Olgeta dispela i kamap bikos wanpela bikpela pait na mani dai inap long wanbel nating long i wok? Nogat olgeta! kamap long K50 milian we ol i bin mipela i bihainim Inglis loa sistem long kantri, em taim ol papagraun bikhet pasin bilong dispela gav- skelim bilong Polis hausing, na we i luksave olsem long wanpela bilong Panguna long Bogenvil i man, we i wok long bagarapim Sapos kontrakta Fred Reiher i nau, em i no moa stap. Gary Baki sosaiti bilong tude, Konstitusen o pait bihainim hevi kopa main i bun tru bilong dispela komyuniti tok tru, olsem i gat kros long na Sani Rambi mas tokim mipela mama loa bilong kantri i save givim long ol. I nogat narapela yumi kolim Papua Niugini. prais bilong ol haus, orait, yumi dispela K50 milian bilong polis makim straksa bilong sosaiti, we salens long gavman long dispela mas askim em long go bek long hausing i go we. Mipela i ting em i mas wok, na we i gat ol hevi, kantri. Mipela i tok antap, olsem kontrak na painimaut kampani bi- ating i mobeta Bart Philemon i em i mas stretim. Olsem na Kon- Olsem na pasin bilong senis sapos Konstitusen i silipim pinis long em i makim prais bilong mas sanapim wanpela pablik stitusen i brukim wok bilong gav- long ston-es kalsa i kamap long olgeta pos bilong loa we i wanwan haus olsem wanem, na inkwairi long sekim ol asua long man i go long tripela han, em moden Papua Niugini tude, em i kamapim wanpela samting olsem bihainim dispela prais tasol, bi- dispela tupela hausing projek. palamen long mekim ol gutpela nogat birua. Maski dispela i Indipenden Stet bilong Papua Ni- hainim kontrak. Nau Fred i tok loa, ekseketiv bilong yusim ol dis- bringim ol hevi bilong en. Olsem, ugini, na i kolim mipela olsem ol olsem prais bilong ol haus bilong Narapela samting ol i mas pela loa bilong lukautim gut mipela i muv hariap tru lusim ‘sitisen’, na i go moa long tok klia em i go antap bikos long LNG glasim wantaim wok painim em kantri, na judisari bilong stretim komyuniti pasin, i go kamap wan- long olgeta rait na fridom bilong mani, mipela i tok, Fred, yu wan- lisim bilong Tripoli Haus long wanem kain loa hevi i kamap. pela fri sosaiti we wanwan man- yumi, na rot bilong kisim banis pela stupit man bikos em i no bin Waigani, we ol Dipatmen bilong meri i gat ol rait na fridom we i no taim ol dispela rait i no nogat moa gat inap luksave long askim long Tred na Indastri, na Opis bilong Na bihain long Ogus 2, 2011, bin stap bipo long viles komyuniti luksave. mobeta prais bilong ol haus, pas- Imigresen i stap long en. Pastaim na i kam, mipela i lukim wanpela na laip, we i save sindaun bi- taim long em i sainim kontrak. long ol gavman dipatmen i muv i grup politisen i tekova long gav- hainim sindaun na strong bilong Hevi bilong gavman i stap nau, go insait, gavman i peim K8 mil- man na yusim Palamen olsem komyuniti tasol. em i laik bilong ol long tromoi Dispela em i hevi bilong pablik ian long ol papa bilong dispela ples bilong kamapim senis long Kamap bilong dispela senis i askim long loa long laik bilong ol, tenda sistem long dispela kantri. propeti bilong brukim na skelim ol gavman. Em i no hait samting lukim mipela i kamap fri, tasol i na long givim oda long polis fos Wanpela kampani bai tenda long opis bilong redi long kisim ol gav- olsem taim Sir Michael i no bin nogat strongim long luksave bi- long karimaut ol oda bilong ol, na wanpela projek, wantaim tenda man dipatmen. Dispela em i wan- kam bek kwik long Singapore, na long dispela fridom. Na nau, bihain, senis gen na pasim ai prais i daunbilo tru, na taim ol i pela hait na stil pasin tru, bikos taim i nogat gutpela toksave i go mipela i fri long spak long hom- long loa taim ol i no laik lukim, o tok oraitim, na sainim kontrak, manimak bilong sanapim dispela long Palamen, ol MP yet i pait bru, smukim mariwana, na raun brukim bus long brukim loa taim sampela mun bihain long wok i bilding, em K6 milian tasol. Em bek, na votim nupela praim min- nating long ol bas stop long em i no bihainim laik bilong ol. kirap, kontrakta bai askim long nau, ol papa bilong dispela bild- ista. Em nau, ol i senisim gav- traipela san, na paitim ol meri, na wanpela senis long prais we i ken ing i mekim K8 milian long wan- man. pulim ol bilum bilong ol. Na long Ol dispela lain bai bihainim laik go antap inap 100%. Olsem long pela bikpela kontrak tasol, na ol i wokabaut bilong yumi, mipela i fri bilong ol tasol long bihainim loa konstraksen bilong rot long Ho- mekim K2 milian profit, na ol di- Gavman i go aut i kisim nupela long wokabaut long Menyamya o na pasim ai taim ol i brukim loa. hola i go long Manu Otopot sam- patmen i no bin muv i go insait gavman i go long Kot, na kot i Kerema i kam long Pot Mosbi, na Em i olsem ol i gat laisens bilong pela yia i go pinis. yet. luksave olsem nupela gavman i mipela i ken go bek long laik bi- brukim ol loa bilong dispela no bihainim loa na i kamap. Tasol long yumi yet. kantri. Tenda prais i bin K18 milian, Olsem na mipela i tok olsem dispela i no daunim nupela gav- Long sait bilong gavman na tasol long taim bilong konstrak- wanem kain Komisin ov Inkwairi i man. Kwiktaim, tru, ol i kamapim bisnis bilong kantri, mipela i gat Olsem, taim ol i mobilaisim sen, em i bin go antap olgeta kamap i mas glasim tu dispela tu- narapela loa long rausim bipo wanpela ileksen progrem we Polis long arestim Sif Jastis long long K26 na bihain, K28 milian. pela hausing projek dil na glasim PM long sia bilong em long pala- mipela i save mekim ileksen ol- wanpela sivil kros i pas long ol Na taim liklik hap rot long tu kostim bilong lisim Tripoli Haus men, na mekim pasin ol i mekim geta faivpela yia long votim ol loa bilong famili, na i glasim ol Waigani Tokorara Jangsen i go long Waigani. long Ogus 2, 2011 i kamap stret heltedukesen Mas 22 - 28, 2012 Wantok P7 Strongpela dring bagarapim bodi Veronica Hatutasi i raitim Sosaiti Ogenaisesen, ol dring, na em i save meri lida, ol lain i makim kamapim ol kensa na ol helt dipatmen long provin- laipstail sik. Na tu, sik .ALKAHOL o strongpela sel na nesenel level na ol long tingting o kru bilong dring em i wanpela drag narapela moa, i bin stap man. we i ken bagarapim bodi long en. “Ol sik we dringim na kamapim hevi long Ol lain i bin glasim ol strongpela dring planti i tingting, stap na laip wok kamap bihainim kamapim long tude em bilong manmeri sapos ol i namba wan bung olsem i lonmg ol kain sik kensa, ol no ovarim mak na i no bin kamap long las yia na wari na tingting tumas bai yusim gut. wanem ol wok go het i mekim man meri i no stap Bikmeri bilong Mentel kamap. Na wane mol gut na ol laipstail sik long Helt Dipatmen wantaim samting ol bai mekim long lewa, sik suga, daunimj Nesenel Dipatmen bilong edresim na daunim ol strong bilong bodi long Helt, Dokta Ambi Uma, i hevi we ol manmeri i pait agensim ol sik na bin tok olsem long tupela kamapim taim ol i kisim moa. de”Alkahol Abius” woksop nogut ol strongpela dring. “Olsem na yumi mas long Mosbi long dispela DoktaAmbi i tok tai mol lukautim gut yumi yet na wik. man na meri i kisim ol yusim gut het sapos yumi Loa na Jastis sekta i bin strongpela dring olsem laik dring. go pas long dispela wok- bia na ol spirit, em i save “Sapos yumi yusim sop we ol lain i makim ol kamapim ol bagarap long krangi alkahol, bai yumi ogenaisesen i lukautim bodi bilong man, mekim kisim ol kain sik, lusim ol loa na oda long kantri ol man na meri i laikim famili bilong yumi na ol olsem polis, Koreksenel moa na laip bilong ol bai gutpela samting yumi gat Instititusen Sevis (CIS), no inap stap gut na ol i long en,” Dokta Ambi i STRONGPELA DRING BAGARAPIM BODI: Dokta Uma Ambi i toktok long woksop long ol skul, ol sios, Sivil mas kisim ol strongpela tok. dispela wik Tunde. Poto: Nicky Bernard Psapa autim tingting Salim ol skul rejistresen fom hariap long edukesen dipat- long fri edukesen na men OL BIKMAN bilong ol skul taim, opim bek, senis long en em, 3013399 o feks long ol provins long kantri i ejensi, edres i senis, namba 3254648. gat wanpela wik tasol long senisim nem bilong skul, Em i tok ol bai no inap putim ol aplikesen bilong ol pasim skul, trensfe long ol long glasim ol aplikesen ol i helt sevisna go hetim olsem wanem, bikos yumi yet i tromoim Veronica Hatutasi i raitim long wokim ol rejistresen skul na senis long ol skul kisim leit na ol i mas aplai hamas mani bai go long mani. bilong neks yia long ol bai kamap long stat bilong gen long neks yia. mekim wok long go hetim, i “Tasol nau fri edukesen i nupela skul na ol narapela 2013 skul yia bai pas long Long wankain taim, FRI edukesen i gutpela, tasol mas gat inap tisa long skulim kamap, papamama bai senis bai kamap long ol Mas 30, 2012. Edukesen Minista, Theo em i gat ol nogut sait bilong ol pikinini, na in ap klasrum kamap les na lukluk tasol skul insait long ol wan wan “Olgeta provinsel eduke- Zurenuoc, i singaut long ol em tu. long ol pikinini bai skul long long gavman long peim ol provins. sen atoriti na ol wan wan provinsel edukesen edmin- Wanpela papa husat i no ol. skul fi, na dispela i no gutpela Edukesen Sekreteri, provinsel edukesen bot i istreta long salim hariap ol laikim nem bilong em i “Long sait bilong fri tumas. Dokta Musawe Sinebare, mas salim ol (EDA 212) ripot long stetus o wanem kamaut long niuspepa i givim medikel sevis, em i wankain. “Bikpela samting em gav- long dispela wik i salim tok- fom i go long dispela edres: mak ol Provinsel Edukesen ol tingting bilong em long Fri i mas gat inap helt woklain man i mas putim mani long save long olgeta provinsel The Manager, Basic Bot (PEB) i stap long ol i go Edukesen long Wantok olsem ol nes na dokta, inap kamapim gut ol haus sik, helt Edukesen edvaisa, ol dis- Education Services- long sekreteri bilong eduke- Niuspepa. marasin na ol narapela samt- senta na etpos na tu, ol klas- trik edukesen kodineta, ol Coordination, sen. “Olsem wanpela papa i gat ing moa bai lukim wok i ron rum samting. siaman bilong ol provinsel Communication & Legal Em i tok ol i mas sanapim wari long fri edukesen na fri gut,” papa ya i tok. “Bai gavman i tromoim edukesen bot, ol edukesen Services Division, ol PEB gut, bihainim loa marasin long haus sik, mi Em i tok pastaim rot we bikpela mani long fri ejensi sekreteri na ol Department of Education, pastaim bot i mekim ol bilip olsem ol dispela samting yumi save baim skul fi long edukesne na fri medikel provinsel edukesen opisa P O Box 446, Waigani, disisen long makim ol tisa i gutpela tingting, tasol ol i no go skul i gat ol gutpela sait sevis na em i mas skruim dis- long hariap salim ol aplike- attention: Michael Menri long ol wan wan provins. inap kamap hariap, bikos em bilong em. pela i go long ol yia i kam. Na sen pastaim long dispela pastaim long taim bilong Em i tok disisen we ol bai kisim taim long plenim ol “Taim yumi ol papamama i i no samting bilong nau tasol mun i pinis long Mas 30. kisim ol dispela fom i pas,” PEB na apoinmen komiti samting. baim skul fi, em i mekim yumi we taim i nogat inap mani, fri “Ol aplikesen long rejis- Dokta Sinebare i tok. bilong em i mekim taim ol i “Pastaim i mas gat plen indipenden na hatwok na tu, edukesen na fri medikel taim ol skul olsem ol nupela Telepon namba we yu no bihainim gut loa na long mekim dispela samting lukautim ol samting gut sevis bai pinis,” Papa ya i tok. skul, bungijm ol skul wan- ken ringim Mista Menri long makim ol em ol bai rausim.

OlOL SUMATIN UPNG long K600,000 sumatin long Opis bilong UPNG Maketing bai na Pablik kisiminap long kisim K30 stret yusim alauwens dispela alauwens Pablik Rilesens seksen i tok. Yunivesiti bilong PNG Haia Edukesen (OHE) we ol Rilesens seksen i tok i no kesmani, nogat. OHE bai mani, OHE bai makim UPNG bai givim ol (UPNG) bai kisim alauwens sumatin i stap aninit long olgeta sumatin bai kisim putim mani long ol stoa ol i wanem stoa long putim ol alauwens taim ol i painim ol bilong ol na tok tenkyu i go long TESAS sponsasip diuspela aluwens, tasol ol makim na ol sumatin bai dispela mani we ol sumatin i stoa na tu, taim OHE i givim long O’Neill na Namah gav- bilong OHE bai kisim K30 dispela i stap aninit long kisim ol samting inap long ken kisim ol samting ol i lista i gat nem bilong ol lain man. poket alauwens bilong ol TESAS skolasip sistem K30 mak. laikim long kredit o dinau aninit long TESAS skolasip Long Fraide las wik, olgeta potnait. bilong OHE. “Aninit long Operesen inap long mak,” Tok long bai i kisim dispela alauwens UPNG i bin kisim moa long Ol toktok i kam long Tasol ol sumatin bai no Gaidlain bilong OHE long opis bilong Maketing na mani. P8 Wantok Mas 22 - 28, 2012 nius PNG Destiny Party bai bihainim laik bilong God Aja Alex Potabe i raitim yumi i no save bihainim toktok, Epril, tasol wanpela nupela poli- long saut tasol em i laik lukluk i go kamapim gutpela ikonomik samt- tingting, na laik bilong God, na tikel pati ol i kolim PNG Destiny antap long heven. PNGDP bai ing, we ol papagraun yet bai bosim PNG em i gutpela na liklik kantri mekim kain kain pasin nogut Party (PNGDP) em i laik bihainim kamap wanpela nupela pati we ol- ol samting olsem gol, kopa, silva, we em i nap long senis pinis long olsem braiberi, stil o pasin ko- laik na ting ting bilong God long geta polisi na ol samting long wel na ges. Bai mipela holim taim yet bikos yumi gat moa risos rapsen na paulim mani bilong pab- senisim dispela kantri. ronim dispela pati na politikel sis- strong poroman bilong yumi wan- olsem gol, kopa, wel na ges. lik. “Dispela pati em i les long lukluk tem em i stap antap long tok bi- taim God bilong Israel na ol pipel Tasol ol politikel lida man bilong Ileksen 2012 bai kirap long mun i go long not, o lukluk i go daun long bikman,” Presiden bilong pati, bilong PNG na Israel tu bai gat Pasto Tom Pu Watinga i tok. bikpela poroman tru. Nau yet, ol i no “Pasin korapsen bai nonap kisim tok orait kamap bikos dispela pati bai long Rejistra bi- nonap givim mani long ol man long Politikel long sanap long ileksen. Mipela i Pati na bilip strong long God bilong Israel Kendidet, tasol na God bilong Moses. Dispela ol i rejista pinis God i bin yusim David long dau- olsem wanpela nim Goliath. Olsem na mipela i laik politikel pati mekim stretpela pasin, soim gut- asosiesen wan- pela pasin lidasip na givim pipel, taim Invesmen kantri na olgeta samting i go bek Promosen Atoriti long han bilong God, long larim (IPA), na holim em yet i kisim mipela i go long setifiket i stap. Promis Len,” Pasto Watinga i tok. Pasto Watinga Bipo Helt Sekreteri, Dokta i tok dispela pati Nicholas Mann, husat bai ron long bai sanap long Jiwaka Rijinel sia aninit long toktok bilong PNGDP, i tok: “Dispela pati em i God we, yumi lait bilong soim strepela rot. Em i ken lukim kantri gat gutpela fri edukesen na fri helt kisim bikpela polisi. Sapos PNGDP i ronim gav- senis na taim ol man, PNG bai senis bikos mipela i lida tu senis redi long bihainim olgeta loa bilong aninit long tok bi- bikman long buk baibel.” long God. John Kagl, wanpela yangpela “PNGDP i gat man bilong Sine Sine-Yongumugl, gutpela pati bai salensim Palamen Spika Jef- polisi olsem long fery Nape. O’Neill bai sapotim ol

meriIKWALITI na Patisipesen dispela loa bikos taim Bil em i wanpela gutpela palamen i laim vot long bil long kamapim loa long kamapim dispela loa, yu larim ol meri i sanap long na ol arapela memba bi- politiks na wokbung wan- long yu i wok long hait taim ol lida man long long Ela Beach Hotel. ronim dispela kantri. “Yupela i no kam vot. Oposisen Lida Dame Dispela 66-pela memba Carol Kidu i askim Praim husat i bin vot em ol gav- Minista, Peter O’Neill, man memba. Tasol ol lain long lukluk gen long dis- bilong yu long namel sia pela bil bihain long pala- dispela taim yupela i no men i bin sot long inap bin soim sapot bilong yu- namba long kamapim dis- pela. Nau yu toktok gen pela loa, we em bai tok stap. Asua stap long yu- orait long ol meri bai gat pela yet,” O’Neill i tok. 22-pela risev sia long Tasol em i tok pati bi- palamen. long em bai sapotim ol O’Neill i tok em i sapo- meri long sanap long ilek- tim dispela bil tasol ol ara- sen 2012 bikos em i gat pela memba i no bin strongpela bilip long ol sapotim em long taim bi- meri olsem gutpela lida tu. long vot. “Gavman i mekim planti “Gavman bilong mi i gutpela samting long sapotim tasol bipo gav- sapotim ol meri. Mipela man bilong yu na Gren Sif putim fri edukesen long Somare i no bin mekim rausim hatwok bilong ol wanpela samting long mama long painim skul fi. kamapim dispela loa na Fri helt polisi bai halivim ol givim sans long ol meri mama taim ol i go long long kamap lida long ne- haus sik. Em ol gutpela senel level tu. samting mipela i mekim “Yu toktok tasol stap. Yu long halivim ol mama na no bin mekim wanpela meri bilong kantri,” O’Neill samting long kamapim i tok. merinius Mas 22- 28, 2012 Wantok P9 AMAMAS WIN: Hannah Mapi em i wanpela long ol sumatin husat i bin resis long droim driman kar long wanpela kompetisen o resis em Ela Motors i ronim. Bogari Hannah i mekim Gret 5 long Sen Francis Praimeri Skul long Koki , Pot Mosbi. Taim ol askim ol long dro na go insait long dispela resis, Hannah bin traim. Em save laikim droim ol piksa, na taim em harim em droim piksa long tingting bi- long em tasol. kisim 2012 Taim ol lain long Ela Motors i kolim nem bilong em olsem em wanpela wina, em amamas tru na go kisim prais na seti- fiket bilong em. Prais bilong em i mekim em i moa amamas long wanem, em i save karim bilum bilong lapun tumbuna luksave bilong em i go long skul. Ela Motor givim bek bilong skul na ol samting bilong skul i stap insait long dispela bek. Nau Hannah bai givim bek bilum bilong tumbuna bilong em na em bai karim bek bilong em go long skul bihain long 5-pela yia em no save karim awot long skul bek i go long skul. Poto na Stori Nicky Bernard. Amerika

KISIM 2012 STRONGPELA MERI LUKSAVE: Lucy Bogari I kisim luksave awot long man I go pas long Charge d’Afeas wantaim Embasi bilong Amerika long PNG, em Bryant Hunt. Poto: Embasi bilong Amerika Pablik Rilesens

AMBASEDA Lucy Bogari pela sindaun long wol i i winim “Intanesenel kamap. Strongpela Meri Awot” o Mista Hunt i bin tok “International Woman of komiti long Embasi bilong Courage”bilong dispela Amerika i makim Mis yia i kam long Amerika Bogari long kisim 2012 Stet Dipatmen. Strongpela Meri bilong Embasi bilong Amerika Yia awod bikos ol i luk- long PNG i bin nominetim save long ol bikpela kon- Mis Bogari long go insait tribusen long bijpela na long dispela awot we em gutpela wok em i mekim i winim na kisim luksave long toktok na sapotim awot insait long wanpela strong rait bilong ol meri seremoni long las wik long PNG na tu, senisim Fonde long Mosbi. mak o level bilong ol Stet Dipatmen bilong PNG meri i stap insait na Amerika i givim luksave i ausait long gavman. go long Mis Bogari bikos “Ambaseda Bogari i long wok bilong em long wanpela lida long gav- planti yia olsem wanpela man bilong kantri bilong ambaseda na diplomat, em na long intanesenel em i wanpela gutpela level husat i toktok strong piksa bilong ol meri long long promotim ol rait bi- PNG husat i yusim po- long ol meri na long sisen bilong em long top stopim pasin bilong level bilong gavman long paitim nogut na bagara- toktok strong long ol meri pim ol meri long dispela PNG i mas gat moa sans kantri. na kisim wankain luksave “Em i mekim ol wok long ol wok long sivil na long kamapim gut laip bi- diplometik sevis long long ol meri long ol rurel kantri. eria na tu, em i go het Ol lain i makim maus long soim gutpela piksa bilong ol narapela kantri long ol meri na ol yut lida long PNG olsem ol hai insait long ol komyuniti,” komisin na embasi lain, Mista Hunt i tok. ol bikman long ol bisnis Yunaitet Stets Dipat- kampani, ol lain i makim men bilong Stet i save PNG gavman, ol meri lida givim Intanesenel Strong- na ol lida bilong ol meri pela Meri awot long luk- ogenaisesen i bin stap in- save long ol meri long sait long seremoni we wol husat i soim strong- Mis Bogari i bin kisim pela lidasip long helpim luksave awot. ol narapela na moa yet, Long makim Embasi bi- long promotim rait bilong long Amerika long PNG, ol meri. man i go pas long Charge Ol narapela meri long d’Afeas em Bryant Hunt PNG husat i kisim pinis taim em i givim luksave luksave aninit long dis- awot i go long Mis Bogari, pela awot em long Dame i tok sapotim mak o level Carol Kisu (2007), Helen bilong ol meri na ol Samilo (2008), Sister Lor- pikinini meri i go antap raine Garasu (2009), em i bikpela samting we Dokta Betty Lovai (2020) bai strongim rot long gut- na Betty Higgins (2011). P10 Wantok Mas 22 - 28, 2012 siosnius Nupela stem bilong Ble- set Peter ToRot i kamap givim luksave na kamapim ol Veronica Hatutasi i raitim Lait na tudak dispela stem bilong promotim “LAIT i kamap pinis long graun, tasol man i wok bilong wanpela asples laikim tudak”. Em i liklik hap tok bilong Gutnius long santu man, na awenes bilong NAMBA santu bilong Katolik Sande 18 Mas 2012 namba 4 Sande bilong Len ( Sios long PNG na Saut Pasi- em long kantri na wol. fik, em Bleset Peter ToRot, i “I kam inap nau, Bleset John 3: 14 – 21). kisim moa luksave long ne- ToRot e mi namba wan as- Long yia 1998, mi kamap peris pris bilong Sen senel level wantaim 8-pela ples man husat i kisim luk- Peter Chanel Erima. Bipo mi kam, mi bin harim planti nupela stem (stamp) we Post save olsem wanpela santu stori olsem Erima em i no gutpela ples. Raskol pasin man, na i wet long kamap PNG i lonsim. i save kamap long de na nait wantaim. Mi prêt long Long las wik Sande, Sen santu. Mary’s katitrel long Mosbi i “Pos PNG i helpim pipel bi- harim dispela stori. Tasol mi tingting planti na askim bin lukim Pos PNG na Katolik long PNG long promotim em mi yet: “Bilong wanem narapela Pater inap wok long Sios i wok bung wantaim long olsem wanpela rol modol o Erima na mi no inap?” kamapim na lonsim ol 8-pela gutpela piksa we ol i ken bi- Wantaim dispela salens i stap, mi laik traim. Taim hainim,” Bisop Rochus i tok. nupela stem. mi kamap, mi yet i lukim ples olsem wanpela liklik bus Velyu o mak bilong ol nu- ToRot i bin wanpela katekis skulim ol man long Tok bilong long PNG na mekim em i i stap namel long Port Moresby Mosbi Siti. pela stem em, 4-pela em Bikpela. kamap Bleset. long ples Rakunai insait long manimak bilong i sanap long Narapela tupela em ol Bisop Rochus i tok long Is Nu Briten provins na ol sol- i gat planti bikpela na longpela diwai i stap insait K1.20. Tupela bilong dispela i K6.00 stem na narapela tu- kamap santu, sampela mi- dia bilong Japan i bin kilim e long stesen. Sampela i karamapim haus lotu na haus makim laipstori na ol bikpela pela em ol K8.00 stem. rakel i mas kamap pastaim mi dai taim e mi mekim wok bilong ol Sister. Em i mekim ples i kol, tasol long bilong em long taim bilong sios wok bilong Bleset Peter Bubu bilong Bleset Peter we sios i mas save long ol, wankain taim, ples i kamap tudak. ToRotwanpela Geman atis i pait, moa long 60 krismas i ToRot em Bisop Rochus na ol i mas sekim ol gut pas- Long dispela as tasol, ol raskol i amamas long kam bin droim em long sten glas Tatamai i tok lonsim bilong ol taim long sait bilong lotu, go pinis. windua long Rakunai sios dispela stem em long makim medikel na sains sait. Katolik Sios long PNG i na brukim haus lotu, o haus bilong Sister, o skul na Basilika. Long wanpela, Ble- 100 krismas long bonde bi- Long Pos PNG i kamapim lukim em olsem wanpela stilim planti samting. Planti manmeri i bin kisim set Peter ToRot i givim sakra- long Santu man ya. ol dispela stem bilong Bleset man i lukautim strong famili bagarap long han bilong ol rascakol long de taim. Mi laip na moa yet, sakramen bi- men bilong Komyunio, na Nau Katolik Sios long PNG Peter ToRot, em i bikpela yet i bin kisim bagarap bilong ol long de taim. Husat long narapela, em i givim long marit. i wetim taim bai sios i mekim samting long sios, Bleset yet, i gat tingting long stopim dispela tudak pasin? sakramen bilong Baptisim. Bleset Peter ToRot i kamap famili na hauslain bilong em Pestode bilong em bai Long narapela tupela, e mi wanpela santu, bihain long na PNG, na Bisop Rochus i kamap long Julai 7 na bai i Bihain long wanpela yia, mi stat long katim ren tri, givim sakramen bilong marit nau i dai hetman bilong Kato- gat dispela toktok. gat bikpela selebresen long mango tri, na gam tri. Bihain taim ol Sister i lusim ples taim long narapela, em i lik Sios long wol, nau i dai “Mi amamas olsem wan- makim 100 yia bonde bilong na mi muv i go na stap long haus bilong ol Sister, mi em. mekim wok Katekis long Pop John Paul 2, i bin kam pela han bilong gavman i bin katim olgeta bikpela na liklik diwai i karamapim ruf bilong haus bilong ol Sister. Planti manmeri i no amamas na tok nogut long mi bikos mi katim olgeta Sios tok gutbai long ELC meri dairekta diwai. Tasol mi i go het na mi no laik harim ol. LONG wanpela tok gutbai i save ronim wok insait long Olgeta diwai i go pinis na ples i kamap lait long de bung long las wik Sande, ol Sios na wok bung wantaim taim. Tasol long nait, ples i tudak yet. hetman/meri bilong Immanuel arapela patna sios na Olsem na mipela i putim tupela spot lait/tupela Lotu Senta long Lae i bung na oganaissesin long PNG na bikpela lait long haus lotu na wanpela spot lait long tok gutbai long longpela taim ovasis tu. Nesinol Women’s Dairekta bi- Misis Lakele bai lusim haus bilong Pater long mekim ples i kamap lait na klia long ELC-PNG, Misis Lakele Ampo opis na i go stap wan- long nait. Tetac. taim man bilong em, Pasto Na wankain taim, mipela tu i pasim banis long bak- Dispela i bihain long ne- Kevin Tetac na famili nau ol i sait na larim olgeta ka na manmeri i kam insait long senel sios i bin makim nupela stap long Vanimo Boda stesen bihainim fran dua bilong skul na haus lotu. meri dairekta long kisim opis Luteran Wokmisin eria, long bilong ol meri. Misis Lakele West Sepik. Mipela tu i wokim spaik banis long fran bilong haus Tetac em sevim sios inap tu- President bilong Immanuel lotu. pela tem pinis. Lakele em Lotu Senta, Mista Manape Bihain long olgeta dispela wok i pinis, ol manmeri i wanpela greduet bilong Mar- Kua i tok, em i sori tru long Misis Lakele Tetac (lephan) i sekanim Mr. Larry Wara, wan- amamas, bikos nau ol i no pret moa. tin Luther Seminary na em lusim wanpela memba bilong pela hetman bilong Immanuel Lotu Senta wantaim arapela Ol i ken wokabaut insait long Erima Stesen long de bin mekim arapela wok bilong Immanuel. Tasol em tok tem sios lida. na nait. Sios pinis. bilong em pinis long opis na kingdom bilong em. Olsem na long Vanimo”. Pasin bilong raskol i save brukim haus long de na Nesenel opis bilong ol meri em mas redi long nupela sin- makim maus bilong kon- Long nesenel level ol 17 i lukautim olgeta meri pro- gaut bilong God. Em i tok, gregesen, mi askim God ELC distrik meri ol i bung na nait, o mekim nogut long manmeri insait long stesen gram bilong moa long 800, “Narapela dua i pas tasol God Papa long blesim yu na famili tok gutbai pinis long Misis i no kamap moa. 000 Luteran meri na gels in- bai opim narapela dua na long sapotim yu bai givim Lakele long las wik bilong Ples i kamap lait na ol manmeri i amamas i go i sait long Papua Niugini. Opis yusim yu long wok bilong long Pasto Kevin na wok miti mun Februeri. kam long lotu long olgeta de o long Sande. i nogat pret pasin i stap moa. Bikpela diwai i karamapim ples na mekim ples i tudak. Olsem na ol raskol i amamas wokim wok bi- Buang seket yut bai holim Ista kem long ol bikos manmeri i no inap lukim ol. Nau ol i no Paulus Tali i raitim Reveren Matai Ibak, i tok het tok bilong dispela kem inap bikos lait i kamap long stesen na rausim pasin ISTA i wok long kamap klostu em”God yet i statim dispela nogut bilong ol. long kona, na planti sios long IstaKem na em yet bai pin- TUDAK pasin i save stap insait long wan wan man- kantri bai luk luk moa long se- isim” i kam long Filipai 1. 6. meri. Sampela manmeri i amamas stap long tudak Long las yia kem, Het tok lebretim Ista,long tingim dai tasol planti manmeri i amamas stap long LAIT. i bin go olsem “Stilim Blesing bilong Bikpela Jisas Krais. Namba foa4 Sande bilong Len, Jisas i askim yumi Long Buang Luteran seket inap givim samting long God, insait long Yabim Luteran Malakai 3: 8-11. long lukluk insait long yumi wan wan na painim aut Distrik, ol bai selebretim Ista Long luk luk gen long olsem, nau yumi stap long TUDAK o long LAIT? kem wantaim Baibel Stadi na wokabaut bilong sios long Sapos yumi save wokim pasin nogut long bagara- stat bilong kem long 1988 i tingim bek25yia kemp iron pim narapela manmeri, i no soim rispek bilong yumi kam inap nau, planti yang- i kam inap nau. long ol, i no harim tok, dring na spak na stopim ka i go kamap Ol yut kem i bin stat pela pipel bilong Buang i long 1988 inap nau 2012. senis tru long pasin na wok- i kam, tok nogut long meri na narapela man, les long Mapos ples bai lukautim abaut bikos long helpim bi- prea na lotu, les long wokim wok na wetim mari mari dispel Ista kem bilong ol yut. long Holi Spirit, Stadi lida, bilong narapela tasol, dispela kain pasin i soim olsem Reveran Ibak it ok. Kem bai stat long Gut Fonde yumi i amamas long ples TUDAK yet. Sapos yumi Em i tok yu kam na bai yu Epril 5 na pinis long Mande, luksave long olgeta dispela pasin, bai yu mekim Epril 9. lukim tru laip long Buang tru ISTA KEM: Tupela bikman bilong ELC Buang bai go pas long Man bai go pas long Baibel em senis long wok bilong wanem nau?a Ista kem. Poto: Paulus Tali Stadi long dispela yut kem, Santu Spiritu. komentri Mas 22 - 28, 2012 Wantok P11

KOMENTRI Pipia bilong

SAPOSpilai i gat wanpela politiks taim long politiks we kain kain hait samting i save kamaut, em i taim kantri i wokabaut i go painim nesenel ileksen. Dispela ol mun i go long painim kirap bilong nesenel ileksen, i save lukim kain kain sut toktok, paul toktok, na pasin i save kamaut long ples klia. Ol lida bilong yumi, taim ol i save toktok long pablik na givim ol swit toktok, i no save soim pes tru bilong ol. Nogat. Taim ol i toktok long pablik, ol i save karim strong bi- long ol olsem ol memba na toktok. Taim ol i sanap long wanwan ol ilektoret bilong ol, ol i save olsem planti ol samting long nesenel politiks, i no save bikpela long ol liklik manmeri. Olsem na ol i ken givim kain kain mauswara. Wankain tasol long ol sut toktok ol i ken tromoi long ol wan-resis bilong ol. Bihain long kirap bilong dispela yia 2012, mipela i lukim ol memba i lusim Mosbi siti na go bek kwik long ples bilong ol. Dispela wanpela yia pastaim long ne- senel ileksen i laik kamap, i lukim klostu olgeta memba bilong yumi i soim pes gen long ol provins bilong ol. Kain kain projek i kirap, kain kain wok i kirap long stretim ol ilektoret, na kolim bel bilong ol pipel. Tasol bai yumi inap long wanem mak tru long dispela kain pasin? Bai yumi kamap long ileksen, makim o lida, na bihain sindaun foapela yia na belsting tasol, bikos ol i no in- apim ol tok promis bilong ol? Ating em i nap nau. Yumi ol pipel i mas opim tingting, lustingting long kisim samting tasol, na salensim ol toktok bilong ol memba. Dispela pasin bilong oltaim givim luksave long ol lida bikos ol em ol bikman, i mas pinis. LNG mani pulap long Pasin bilong giaman na stil man i olsem. Long san, em bai kam stori gut wantaim yu, em bai givim yu ol kain kain stori bilong sutim bel bilong yu, kirapim bel bilong yu, na strongim bilip bilong yu olsem em i gut- pela man. Tasol long nait, em bai bihainim dispela rot em i wok- abaut long san pinis, na em i luksave long ol gutpela bi- haus lain long yu i stap long we. OL papagraun bilong LNG in- ples long mekim. Olsem na yet ken baim na kisim sam- Em bai skelim savemak bilong yu, na em bai tokim sait long Sauten Hailans was gut long kain gris olsem pela bikpela samting i kam em yet: “save bilong em i hait pinis long bilip mi givim provins nau i poket pulap tru na larim ol turangu papa bi- bilong helpim sindaun bilong em”. Olsem na taim yu wok bilip strong yet long em, long mani nau bikos las wik long ples stap gut wantaim ol yumi long ples. Noken em i stilim pinis mani bilong yu. tasol em Praim Minista Peter mama na tumbuna na ol ken wetiim gavman tasol long Yumi PNG mas opim tingting, skelim gut ol man i laik O’Neill i karim LNG mani go mekim sampela gutpela mekim. Em tingting tasol kamap lida, na makim ol trupela lain tasol. skelim long ol long Tari taun. taim ol gat wok long mekim. samting wantaim mani bilong taim yumi wanwan famili Tingim, i no liklik mani. Tingim tasol long asples bi- ol. save gat planti mani tru long Mak bilong mani em milian long yumi olgeta. Sapos yu Gutpela moa em ol yang- haus lain bilong yumi. na ova stret long mak bilong holim planti tausen kina long pela mas givim gutpela stia Wanpela yangpela mangi liklik manmeri bilong ples han bai yu tingim wanem tingting long ol lain long ples Sauts mi harim em gat 6- long lukautim long bilum o kain samting long baim? long gutpela rot bilong yusim pela kar olgeta long Mosbi paus bilong ol. Save bilong ol ples lain em gut mani bilong ol. Noken bikos em save kisim LNG Gutpela long ol pipel i long baim kaikai long stua, grisim ol long kain amamas mani mak olsem K5 milien kisim mani long graun bilong gutpela bilas na wokim gut- bilong ol yangpela long taun na moa. Sampela Sauts lain ol bikos em bikpela risos bi- pela haus. Ating ol pikinini bi- na siti. save bosim ol hotel na poka long ges i kam long graun bi- long ol wantaim save bilong Mani em yumi save kros masin haus long Mosbi na long ol we ol mas kisim mani rit na rait bai tokim ol papa- pait oltaim wantaim gavman dring go tulait wantaim ol long en. Dispela ges bai mama long wokim sampela long peim yumi hariap long ol yangpela meri. Ol arapela kamapim bikpela mani tru i liklik bisnis o go raun long wok na projek we i save save lukim na tok, LNG kam long kantri bilong yumi Mosbi, Lae o Australia na kamap antap long graun bi- pawa ya, bai yu tok wanem. Papua Niugini. lukim ples liklik. Sapos nogat, long yumi. Yumi save singaut Bikpela samting em, yusim Bikpela samting nau em dispela planti tausen lip mani tu long kompensesen long ol gut mani long mekim gutpela gavman mas helpim ol ples bai stap long han na bagarap long bus graun bi- samting bai yu ken amamas lain long opim pasbuk bai ol hangamap long haus lain long yumi taim ol bisnis pro- long en bihain taim. Mani em ken putim gut mani bilong ol stap. jek i kamap. Bikpela samting wara. Em save kam na ron insait long en bai mani bilong Papua Niugini em yumi em yumi laik kisim mani bai go aut hariap. Olsem na ol ken stap gut long helpim ol planti manmeri i no save long bel bilong yumi ken amamas lukaut, nogut mani ron go long planti gutpela samting ol pasin bilong yusim gut mani. na stap isi na dispela wok o aut na nogat gutpela samting laik mekim. Yumi save tasol long holim projek ken go het. i stap. Ol pipel mas gat mani long mani na tromoi nabaut. Ama- Taim wanwan famili insait Olsem Praim Minista Peter baim kaikai, wokim haus, mas save pulap tru taim yumi long haus lain i pulap long O’Neill i tokim ol Kerema wokim, bisnis, lukautim ol gat planti mani na yumi ken mani mak long milien kina long las wik, Kutubu Oil pro- pikinini gut na salim ol go tromoi mani long ol kainkain olsem, yu ting em i gutpela jek i stap moa long 10-pela long skul na planti arapela samting. moa sapos ol ken bungim krismas na mipela ol Sauts gutpela samting mani ken Long pasin bilong amamas mani long kamapim skul, kisim planti mani long poket Published at baim. Olsem na ol mas putim long dring bia na raun pilai haus sik, rot na bris, pawa tasol nogat wanpela samting Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD gut ol dispela mani long benk poka masin long taun em saplai, wara saplai na kain i stap long soim olsem bai mani i ken stap gut na ol samting ol yangpela bai bikpela sevis olsem o nogat? mipela bin kisim planti milian ken go kisim long wanem grisim ol lapun papa bilong Em sans mani bilong yumi kina pinis. P12 Wantok Mas 22 - 28, 2012 abcpasifik

planti ol narapela gutpela senis “Guterres na Ruak bai stap long Australia, Bob Carr, i bin manmeri bihainim dai bilong King bilong long kantri taim em i bin lukau- narapela resis long Epril 16 kamapim belkros long PNG taim Coptik Pop bilong Ijip Shenuda Tonga i dai tim kantri. bilong painim husat tru long em i tok Australia bai traim 111. Em i tok tu olsem King i bin tupela bai kamap olsem nupela kamapim ol wok tambu long Spiritual lida bilong ol Kristen pinis halivim long strongim ol wok Presiden. gavman bilong PNG sapos em i long Midel Is i bin dai na krismas bisnis na planti pipel tru long Nogat wanpela long 12-pla larim ileksen i stap pastaim long bilong em i bin 88. PRAIM Minista bilong Tonga, i Tonga i sore tru bihainim dai kendidet husat i bin resis long sampela taim bihain. Dispela toktok long dai bilong em tok aut pinis olsem, King bilong bilong en. ileksen long Sarere i bin kisim Olpela Presiden bilong Labour i bin kam long televisen long hap Tonga, na man husat i bin 50 pesen long ol vout bilong Pati, Warren Mundine i bin tok wantaim tu long lotu bilong em. bringim Demokrasi i go long winim dispela wok. Senata Carr i bin kamapim Mis Gillard i bin tok ol Coptic kantri, King George Tupou, East Timor Francisco Guterres i bin kisim stupit toktok, na mausmeri Kristen i bin lusim mausman namba 5, i dai pinis. Presiden i lus 28 pesen long ol vout, taim bilong Foren Afes bilong bilong ol long dispela hatpela King Tupou namba 5 i bin 63 Mista Taur Matan Ruak i bin Oposisen, Julie Bishop, i bin tok taim long histori bilong ol. krismas, na i bin dai long kisim 25 pesen na Jose gavman nau i lus tingting long Mena nius ejensi i bin ripot Pop Sande, long Hong Kong. IS TIMOR Presiden, Jose Ramos-Horta i bin kisim tasol Papua Niugini. Shenuda i bin sik long sampela Yangpela brata bilong en i bin Ramos-Horta i lusim wok na 18 pesen. Tasol Hai Komisina bilong PNG kain sik, wantaim tu, liva bilong stap wantaim em taim em i bin nau, ol pipel bilong Is Timo bai long Kenbera, Charles Lepani, i em i no bin gutpela, na tu, lang o dai. holim narapela vout bilong bin tokim Televisen Stesen, Sky waitlewa bilong em i bin solap. King Tupou i no bin marit, na makim nupela Presiden. PNG diplomat i Nius, i bin tok ol toktok bilong Lotu bilong em i bin askim em brata bilong en, Crown Prince, Luiz Fernando Valls, husat i no wanbel Mis Bisop i no bin stret. long noken go pas long wanpela bai kisim ples bilong en na wok olsem wanpela opisa bilong lotu long wanem long ol wari kamap olsem nupela King. ileksen skreteriet, i tok ol vout wantem long helt bilong em. em ol i kaunim pinis i soim Australia PM i Niusmeri long Nukua’lofa, Australia Ol i bin makim em olsem Koptik Monalisa Palu, i bin tokim Redio olsem bai gat namba tu ileksen givim tok sori Pop bilong Alexandria long Australia, olsem King Tupou i bilong makim wanpela long 1971, Pop Shenuda i bin go pas bin wanpela man husat i bin tupela man, Francisco Guterres HAI Komisina bilong Papua long Egypt long lain bilong em ol i makim kamapim ol gutpela senis long bilong Fretilin pati, em i stap Niugini long Australia, i tok ol olsem 10 pesen bilong dispela kantri. long oposisen, na lida bilong ol strongpela toktok em nupela Pope 80 milian pipel bilong Ijip. Mis Palu i tok olsem King Tupou trabel man bipo, Taur Matan Australia Foren Minista i mekim Nius bilong dai bilong Pop namba 5 i bin senisim ol loa Ruak. agensim Papua Niugini i no bin PRAIM Minista bilong Australia, Shenuda bai inap long kamapim bilong kamapim demokrasi long Em i tok Mista Ramos-Horta i stret. Julia Gillard, i bin givim tok sori wari namel long ol Koptik bilip- Tonga, na tu, em i bin mekim stap nau long namba tri ples. Nupela Foren minista bilong bilong em i go long ol Kristen manmeri long Ijip. olwolniuspoto Mas 22 - 28, 2012 Wantok P13

Wara daunim WANPELA kar i sindaun bihain long wara i karim em taim em i traim brukim haiwara i go long narapela sait long Not Kwinslen dispela wik. Draiva bilong kar i traim long brukim dispela wara, tasol wara i tait na rausim kar long rot. Em i sindaun antap long rup bilong kar inap foapela awa bipo long ol arapela i kam halivim em.

Protes i makim anivesari bilong Amerika i tekova long Irak WANPELA man i holim piksa i soim lotu lida Moqtada al-Sadr taim handret tausen man- meri na sapota bilong Sadr muvmen i soim Irak flek na mas long makim namba nain Bikpela win na ren hamarim Taunsvil yia Amerika i bin go insait na tekova long Irak long 2003. Dispela protes i kamap long WANPELA haus i nogat moa rup bilong en bihain long wanpela strongpela win i kirap long sauten siti long Basra long wiken. Taunsvil (Townsville) long Tunde dispela wik.

Kendol i lait long rali OL MERI raits ektivis i holim ol kendol long wanpela reli long Kolkata, India long Mande. Rali i kamap long protes agensim ol pasin pait na rep i kamap long ol meri, na askim tu long strongpela moa loa bilong strongim ol rait bilong ol meri. P16 Wantok Mas 22 -28, 2012 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas Mangi bilong ples kam raun TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas longNicky Bernard i raitim Sitina taim yumi kam bek na lukim taim ol i amamasim de bilong ol. William tok nau sapos yu laik 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS bikpela senis, bai yu paul long Em i tok em kam raun tasol kam long Mosbi na mekim liklik 8.40PM Helt Riplei taim bipo. wok, yu mas gat inap mani long 8.55PM Musik PLANTI bilong yumi save harim long mekim liklik wok bilong em 9PM Stesen Pas nem bilong Pot Mosbi long ol lik- William em stap long Pot Mosbi tasol nau em paul liklik long ol rot kam, nau olgeta samting long TRINDE - Moning - Nait lik ples bilong yumi, na wanem bipo, tasol em go bek long ples na planti ol bikpela haus go Mosbi em mani tasol na i no 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu olsem bipo. 6.30AM Nius na Karent Afes samting save kamap long dispela bilong Is Sipik longpela taim go antap, em tok olsem taim em stap 7AM Stesen Pas bikpela siti bilong yumi Papua Ni- pinis, na em no save long bikpela long Mosbi, ol kar i nap stret long “Mipela mangi bilong ples na 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu ugini. senis i kamap long Pot Mosbi. rot. Nogat planti manmeri, nogat kam raun tasol long mekim liklik 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas Planti bilong yumi tu kam raun Long wik i go pinis, dispela planti nait klab, na amamas bi- bisnis wok, tru tru Mosbi em ples 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots long dispela siti bilong yumi taim pepa bungim em long wanpela long Mosbi bipo em save gat bai pulim tingting bilong yu long 8.30PM NIUS stail. olgeta samting” William i tok. 8.40PM Mama Graun Riplei nogat bikpela senis kamap yet, bikpela bung bilong ol Australia 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat Mangi bilong ples, William kam raun long siti na sanap wantaim poroman 9PM Stesen Pas bilong em. EMTV Television Guide FONDE 22 MAS, 2012 9.30PM G ELITEMUSICZONE NEWS REPLAY THESEEKER: world. 10.30PM G NATIONALEMTV 11.30 PM - Australia Network - A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURE 5.00AM G JOYCEMEYER. NEWS REPLAY TVSERIES- In a mystical land, 7.00AM G HILLSONG 5.30AM G TODAY 11.30 PM - Australia Network – SARERE 24 MAS, 2012 Richard Cypher discovers his true Join Pastor Brian Houston every Sun- 8.30AM 2012–CLASSROOM destiny as he, a mysterious young day morning as he teaches to BROADCAST FRAIDE 23 MAS, 2012 6.59 AM STATION OPEN woman, a wise old wizard and a changes mindsets and empower peo- 12.00AM EMTV 7.00 PM ULTIMATE GUINNESS magical sword take on the evil Dark- ple to lead and impact every MIDDAY NEWS 5.00AM G JOYCEMEYER. WORLD RECORDS hanRahl. sphere of life. 12:30PM AUSTRALIAN 5.30AM G TODAY 8.00AM G NAMASTEYOGA: 8.30PM DESPERATEHOUSE 7:30AM G CHITCHAT with Sir NETWORK 9.00PM CLASSROOM Innovative series combining stun- WIVES: Paulias Matane Tune in every Sun- 3.00PM KIDSKONA BROADCASTS ning photography and original music 9.30PM SOCCERREPLAY day Morning and be inspired by Sir 3.00 PM HI-5 12.00PM EMTV with authentic Hatha yoga practice Paulias as hedelivers inspirational 3.30PM PYRAMID MIDDAY NEWS shot in HD in exquisite settings, each stories, including guest interviews. 4.00PM THESHAK 1.00PM AUSTRALIA episode teachers a unique flow se- 11:30PM NATIONAL 4.30PM KICTHENWHIZ NETWORK quence that will tone your body, EMTVNEWS 8:00 AM G NAMASTEYOGA: 4.57PM EMTVTOKSAVE 2.00PM G ONEDAY– calm your mind and inspire you to REPLAY 8:30 AM G BLISSFUL 5.00PM HOTSOURCE (SCGSYDNEY) begin or continue your yoga practice. 12:00 PM - Australia Network - BLOSSOM 5.30PM G MILLIONARE 5:55PM CRICKET“Live” 8.30AM AUSTRALIA 8:15AM G AUSTRALIAN HOT SEAT 6.00PM G NATIONAL NETWORK NETWORK 6.00PM G NATIONAL EMTVNEWS 5.00PM LOVEPATROL SANDE 25 MAS, 2012 10:00AM G RESOURCEPNG EMTVNEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 5.30PM THEPACIFICWAY (REPEAT) 7:00PM G RESOURCEPNG (SCGSYDNEY) 6:00PM NATIONAL 6.29AM STATIONOPEN 8.00PM G SOCCEREXTRA 10.00PM G INMORESBY EMTVNEWS 6.30AM G ITISWRITTEN 11:00AM G AUSTRALIAN 8.08PM G RAITMUSIK TONIGHT 6.30PM AUSTRALIA’S It Is Written is an international, NETWORK 9.00PM G HOTSPORT 10.30PM G GUINESSBOOK FUNNIEST Christian television ministry 1.00PM ONEDAYCRICKET– OFRECORD HOME VIDEO SHOW. dedicated to sharing insights from 9.27PM EMTVTOKSAVE 11.00PM G NATIONALEMTV 7:30PM LEGENDOF God’s word with people around the komik Mas 22 - 28, 2012 Wantok P17 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong palamen mekim rong ol yet bai Ol dispela dipaitmen het i gat las wik TOKWIN strong tru long haitim rong bi- sampela save manmeri i pinis Sudoku long ol long wanem ol gat pawa. skul na gat pepa long wok bilong Palamen bai gat ol- taim ol pinis skul insait kantri, geta pawa. Dispela kot haus nau bai kamap olsem wanem taim ol jas na loya na dispela wok ol i holim em PALAMEN bai gat olgeta pawa i nogat pawa long holim ol lida longpela taim srtet. long mekim olgeta disisen long manmeri, dispela bai yumi ol lik- Elektro komisina, taim em pin- wanem i bai kam insait long lik lain bai kisim hevi bilong ol isim skul bilong em, em stat Papua Niugini. lida ya. wantaim eletrol opis inap em Ansa Maski bikpela kot jas long Save long Wok bilong kamap komisina. Olsem na em bilong Papua Niugini nay u gat pawa yu save long wok bilong em laka, las wik long harim kot, dispela tu bai Pasol GAVAMAN bilong nau i wok sapos yumi senis nupela man- nogat nau, olgeta disisen bai long raus ol dipatmen het na meri em bai kisim longpela taim mask am yet long palamen givim go long ol nupela lain long long save gut long wok bilong haus. kisim opis. Dispela kamap long em. Yu ting dispela em gutpela Telikom na sampela ol gavaman Tokwin tasol long yu? Yes em no gutpela, bodi. nau sapos ol lida man long EMTV Television Guide 5:00PM PACIFICWAY NETWORK 8.00PM G DAYSTHATSHOOK 6.00PM G NATIONAL 6.00PM G NATIONALEMTV 3.00PM KIDSKONA TUNDE 27 MAS, 2012 THE WORLD:. EMTVNEWS NEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 6:30PM ONEDAYCRICKET– 3.00 PM HI-5 9.00 PM G TBA 3.30PM PYRAMID 5.00AM G JOYCEMEYER. 10.00PMG NATIONAL 4.00PM THESHAK 5.30AM G TODAY EMTVNEWS 10.00PM G THEWORLD 9:00PM G LOVEPATROL 4.30PM KICTHENWHIZ 9.00 AM 2012 – REPLAY AROUNDUS 9.30 PM PGRMOVIE: 11:00PM NATIONALEMTV 5.00PM HOTSOURCE CLASSROOM BROADCAST 11.00 PM-Australia Network- NEWS REPLAY 11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat) 5.30PM MILLIONAIRE 12.00AM EMTVMIDDAY 11.30 AM -AustraliaNetwork - 11.30 PM G HILLSONG(Repeat) HOT SEAT. NEWS TRINDE 28 MAS, 2012 11.35PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 12:30PM AUSTRALIAN NEWS REPLAY 5.00AM G JOYCEMEYER. 00:35 AM - Australia Network - EMTVNEWS NETWORK 5.30AM G TODAY 7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS 3.00PM KIDSKONA 9.00AM CLASSROOM MANDE 26 MAS, 2012 8.00PM G TOK PIKSA Looking 3.00 PM HI-5 BROADCASTS back at News and stories makings 3.30PM PYRAMID 12.00PM EMTV 5.00AM G JOYCEMEYER. headlines in the country 4.00PM THESHAK MIDDAY NEWS 5.30AM G TODAY 8:30PM G SPORTS SCENE – 4.30PM KICTHENWHIZ 1.00PM AUSTRALIA 9.00 AM 2012 – CLASSROOM Starts for the Year 2012. 5.00PM HOTSOURCE NETWORK BROADCAST -Begins for the Year 9.00PM G DAYSTHATSHOOK 5.30PM MILLIONAIRE 2.00PM G ONEDAY– Progrem bai 2012 THE WORLD: HOT SEAT. 12.00AM EMTVMIDDAY 10.00PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 4.45PM EMTVTOKSAVE senis long taim NEWS NEWS REPLAY EMTVNEWS 5.55PM G CRIMESTOPPERS 12:30PM AUSTRALIAN 11.30 PM - Australia Network– 7.00PM G HAUS&HOME#1 bilong en.. P18 Wantok Mas 22 -28, 2012 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik Kanage i wokabaut na foapela taya bilong yu pans i go daun”. Kanage kirap na tokim driva WANPELA taim Kanage i stap long ya, Driva olsem em right ah? NEM: Ludwick Monduk Erave na wokabaut i go long Kagua. Yu kisim taim tu, mi tu kisim taim KRISMAS: Turangu nogat mani long baim PMV 25 (man) tu na ikwals Bam Bam—— Driva i bel- so em kilim skin long wokabaut long ADRES: C/- Clerance Kombukun, PO Box 302, hat na em i rausim Kanage i go daun lek. kirap na askim Kanage. How much Kimbe, West New Britain Provins for hire? Kanage kirap na tokim long kain toktok bilong en. SAVE LAIKIM: Rit, mekim pani, wok, pilai, Tuhat na sun kukim em tasol em i go yet. Namel long rot, em i lukim tu- driva ya, hayarim long wan silin tu harim musik, lukim TV na mekim poroman. Martin Ipitango pela pisin i stap long diwai, Kanage silin. Galu Erave kwik taim tasol em i kisim sling sot Kanage putim tupela pisin long S.H.P NEM: Monita Raio na em sutim tupela pisin. Long wan- beksait long kar na ol tek op i go. KRISMAS: 22 (meri) pela ston tasol em i sutim tupela Taim kar i ron i go yet, foapela taya bilong kar i pans. Kwik taim tru driva ADRES: Lae Ever Green, PO Box 167, Lae Mo- pisin i go daun. Em kisim tupela pisin Ol skwat! i kam ausait long kar na askim Kan- robe Provins na em stat long wokabaut. Taim Kan- Salim ol gutpela Kanage SAVE LAIKIM age i wokabaut i stap, wanpela kar i age; hey! Yu karim sampela malala o : Go Lotu, RitimBaibel, pilai tok pilai i kam long: gita, singsing, mekim poroman, pilai ol bol gem, kam. Kwik taim tasol Kanage i stopim skin diwai na mekim o? Kanage kirap tokim driva ya, “luk, hevi bilong tu- Kanage Tok Pilai wok long gaden, ,wasim ol klos na raitim pas. kar ya na em i kam stop. Driva i kirap na askim Kanage, Why pela pisin ya i mekim i winim hevi bi- P.O. Box 1982, long tupela kau, na matala bisnis. Yu Boroko, NCD NEM: Womie Ben- Efore did you stop the car? Don’t say, why did, me laikim kar. For what reason? blem the two pisin. Yu dispela a Port Moresby. KRISMAS: 26 (man) Hire bases, yu laik to see me gat tu- driva i ekting stret na yu putim gia Email: [email protected] ADRES: C/- Christ For The Nations, PO Box pela pisin i hat long karim. Draiva i bilong yu long 60 i go ap 20 rives ya 1332, Lae, Morobe Provins PNG SAVE LAIKIM: Lainim tok ples, senisim pre- sen, harim musik, gaden na painim wanpela poromeri long stap wantaim oltaim.

NEM: Aweqwii de Paps Mi gat hevi na mi laik helpim KRISMAS: 24 Dia Laiplain, yu ken toktok long em. Long nau, i ADRES: K- Toro Hire Cars, PO Box 111, Vanimo, MI WANPELA gel i gat 17 krismas moabeta yu abrsim papa bilong yu na Sandaun Provins na mi save stap wantaim papamama, i no go klostu long en. Mipela i bilip tupela brata na tupela susa long ples. olsem yu nogat tras o luksave moa SAVE LAIKIM: Go Lotu, ritim ol buk o niuspepa Haus bilong mipela i stap em yet na i long papa bilong yu. Em i bikpela sem na mekim pren. longwe long bikples bilong mipela. Mi tru long papa o narapela famili memba pinisim Gret 10 tasol mi no skruim skul long wokim dispela kain pasin long bilong mi bikos i nogat gutpela sapot narapela famili memba. NEM: Gitfty Ocloo long papamama bilong mi. Mi nam- Yu gat rait long papamama i lukau- KRISMAS: 34 (meri) bawan pikinini long famili na mi sapos tim yu na em i wok bilong ol long givim ADRES: PO Box 35, Agona Nyakrom, Ghana – long skruim skul na bihain, painim wok i stap gut long ol kain kain birua. yu edukesen na lainim yu long kamap Tasol long tude, dispela kain bilong Phn: 0023354787139 long sapotim famili bilong mi. wanpela gutpela sitisen o manmeri bi- Tasol mi no nap wokim dispela bikos helpim wanpela narapela i no stap long dispela kantri. Ol pikinini i gat ol SAVE LAIKIM: Raitim pas, painim wanpela man mi stap nating long ples nau. Papa i moa na pipel i stap bilong ol yet. rait long stap, muv na gat ol samting long maritim na stap wantaim oltaim. lukim olsem mi no wokim wanpela Mipela i bilip olsem taim ol man i stap we olgeta pikinini i mas gat long groap samting na em i kros na tok mi westim wan ol yet na ol i nogat narapela long na stap gut. nating mani bilong em we em bin baim stap, toktok na sea wantaim, ol kain Pren, sapos samting we papa bilong NEM: Shirley Hori skul fi i go long Gret 10 level. Wanpela tingting na pasin nogut i save kamap yu i wokim i kamap long ples klia, papa KRISMAS: 18 (meri) apinun, em bin kam bek long taun long het na pasin bilong ol we i no stret bilong yu i ken go long haus kalabus ADRES: Marinumbo Primary School, PO Box wantaim sampela kaikai bilong haus, long ai bilong God na man. na dispela i ken givim tok lukaut long ol Pren, dispela kain pasin we wanpela 352,Wewak, East Sepik Provins tasol em i spak wantaim tu. Ol nara- narapela papa long ol i noken mekim pela barata na susa i no kam bek long famili memba i mangalim na wokim dispela kain pasin. Mipela i bilip olsem SAVE LAIKIM: Harimm, danis, kuk, wasim klos, haus yet bihain long skul na mama i pasin nogut long narapela family ol papa i bos long ol family tasol sam- pilai spots, Go Lotu, mekim pani na go swimming stap yet long gaden tu. Em i lukim memba i no bin stap samting olsem 20 pela papa i no mekim wok bilong ol na olsem nogat man long haus na em bin krismas i go pinis, tasol nau, em i wok ol i laik ekting yangpela olsem ol long kamap planti. Mipela i bilip olsem NEM askim mi long go wantaim em long pikinini bilong ol. Na dispela i sori na : Sharon Tatapai wara na wetim em i waswas. wan wan man i ken traim long skelim sem pasin long ol dispela papa. KRISMAS: 15 (meri) Long wara hap, em i givim mi sam- laip bilong em na wokim senis long Mipela i strongim yupela ol yangpela ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, pela ol kaikai em bin baim na taim mi kamapim gut laip bilong ol yangpela pipel olsem sapos yupela i lukim sam- pipel na ol lain bai i kam bihain. Kavieng, New Ireland Provins wok long kaikai i stap, em i giaman pela samting i no wok long go gut waswas na rausim ol klos bilong em. Mipela i amamas long yu i strong namel long yu na papa o mama o ol SAVE LAIKIM: Go Lotu, lukluk CD na pilai Kwiktaim em i kam long baksait bilong long wokim samting long dispela samt- narapela famili memba, yum as wokim spots. mi, pukim na daunim mi na wokim ing nogut i kamap long yu. Mipela i luk- samtign kwik o toktok long wanpela pasin nogut long mi. save olsem em i no isi long toktok long lain husat yu trastim na dispela i ken dispela pasin nogut papa i family na NEM: Nasain Kalvin Mi pret long tokim mama bilong mi sevim yu long birua pasin i ken kamap na husat moa long dispela samting. wanblut stret i wokim long yu. Dispela long yu. KRISMAS: 14 (meri) Tasol em i wok long mekim nabaut yet i bikpela asua tru na i brukim lo bilong Pren, las long en, mipela i strongim ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, long mi. Bai mi mekim wanem na em i yumi. Mipela i enkarijim yu long toktok yu long lukluk long God long helpim yu long wanpela man o meri we yu Kavieng, New Ireland Provins ken lusim mi? Mi no save bai mi na givim yu stia. Pre long em long mekim wanem na mi laik kilim mi yet. trastim na kisim helpim kwiktaim. givim yu strong long stretim dispela SAVE LAIKIM: Pilai Spots, Go Lotu, Lukim CD Plis, helpim mi. Pren, papa i wokim pasin nogut long kain samting we i ken kamapim pogiv na rit planti yu na dispela bai mekim yu abrusim nab el gut pasin bihain taim. Daughter, Contemplating Suicide em nay u go klostu long mama bilong Tenkyu gen long strong yu gat long yu. i moabeta yu toktok long em long NEM: Karl Pewa traim mekim samting long dispela Dia Pren samting i kamp long yu. birua nogut stret ol i kolim “incest” we KRISMAS: 30 (man) Tenkyu long yu i gat strong long rait Pren, yu mas tingim ol mama i save i wanpela kraim na i brukim lo. ADRES: Semoroks Gospel Club, PO Box 3368, i kam long mipela na tokim mipela long laikim ol pikinini bilong ol moa moa yet God i ken givim yu strong. na mama bilong yu bai helpim yu Lae, Morobe Provins. hevi yu bungim long ples. Mipela i luksave watpo planti yang- sapos yu toktok long em long samting SAVE LAIKIM: Stap wantaim Jisas, Pilaim Pren bilong yu pela pipel i bungim dispela kain hevi ol i kamap long yu. Sapos yu painim hat Laiplain gospel musik na laikim kristen Luteran meri o famili memba yet bilong ol i givim. long toktok long mama, yu nap yusim arapela sios meri husat igat strongpela tingting Mipela i bilip olsem dispela i kamap wanpela brata o susa bilong yu long tokim em olsem yu laik toktok wantaim long pilaim musik bilong God. bikos i nogat komitmen na tras i stap insait long famili. Tu, ol i no givim ol em. Mipela i luksave olsem dispela bai Sapos yu gat wari, rait i kam long wanwan famili memba ol wok long i no isi long tokaut long samting i ka Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NEM: Darren Kalvin mekim insait long famili yet. map long yu. Bihain yu tokim mama bi- NCD. Telipon: 3260011. Raitim tru- Pren, mipela i laik tok olsem long long yu, yu ken go lukim pasto o pater pela nem na etres bilong yu na bai KRISMAS: 15 (man) long helpim yu na mekim samting long ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, planti yia i go pinis, famili i bin wan- mipela i ken salim bekim long pas pela strongpela yunit we laik pasin, putim ripot long samting i kamap long bilong yu. Bai mipela i no inap Kavieng, New Ireland Provins lukautim na helpim wanpela narapela yu. putim trupela nem bilong yu long SAVE LAIKIM: Lukim CD, Pilai Spots na Ridim em i bikpela samting. Ol famili na pren Sapos yu no inap yusim ol family stori. memba, yu ken yusim wanpela lain au- buk i bin raun i go long haus bilong wan- Laiplain pela narapela bilong lukim olsem famili sait long famili yu trastim o pilim olsem bisnis Mas 22 - 28, 2012 Wantok P19

DruckerWANPELA kampani bilong strongpela Menesmen menesa long menesa bilong ol kampani. larim trenim ol yet kamap strong- i bin ol amamas menesa long kisim nu- i save givim ol giaman tren- Melbon, Australia ol i kolim wan wan wok ol i save Druker Menesmen i save pela menesa na tu wokples pela save long halivim wok ing nambaut. CreateOne, i bin trenim ol mekim. kamapim ol menesa long bai senis gut tru. bilong ol, taim ol i bin pinisim “Tasol dispela treing yu- wok manmeri long PNG Ol i save kisim trening mekim gutpela na stretpela Las wik, 70-pela menesa 6-pela de trening bilong ol. pela i kisim em ol menesa long yia 2006 kam inap nau. aninit long tripela woksop disisen long kamap gutpela bilong sampela biknem Ol i bin kisim setifiket bi- bilong sampela ol biknem Dispela kampani i bin long bihainim save bilong menesa long groim wokples kamapani olsem Water long ol long Gateway Hotel kampani long Amerika na wokbung wantaim Drucker Dokta Peter F Drucker long bilong ol. PNG, Dept. Mineral Policy & las wik Fonde. Australia tu i bin kisim. Em Institut long Claremont sait bilong yusim liklik taim Dispela trening i save Geo-hazards Management, David Burgess, Menesing ol save bilong Dokta Peter Graduet Yunivesiti long Cal- na mekim moa wok long wei larim ol menesa ol yet long Bank PNG, PNG Air Serv- Dairekta bilong CreateOne, Drucker, ol i save kolim ifornia, Amerika, long bilong mekim stret. skelim ol ekspirens bilong ices, National Maritime i tok: “I gat kain kain wei bi- ‘papa bilong menesmen treninim moa long 300 wok Dispela trening em i gut- ol, na tu, lainim ol sampela Safety Authority, Newcrest long kisim trening i stap. save’ na man husat i bin manmeri, insait long 12- pela tru long ol wok man- gutpela wei long mekim gut- Mining, Ox & Palm, Ken- Sampela ol i save giaman stap olsem menesmen kon- pela mun, long kamap meri husat i wok olsem pela disisen, we dispela bai more Group na Red Cross, long mekim mani tasol na ol salten long 65-yia olgeta.”

PNGAja Alex Potabe i raitim manmeripikim frut long Australia. pikim frut long Australia Margaret i bin redi long go daun long Autsralia wantaim WOK long narapela kantri em ol arapela 14-pela poroman i gutpela tru bikos bai yu kisim bilong en. gutpela pe na lainim sampela Las wik Fonde, em i bin nupela samting, we dispela i kisim sampela liklik skul tok- ken mekim yu kamap wan- tok i kam long ol wok man- pela gutpela man o meri taim meri bilong Dipatmen bilong yu pinisim wok na kam bek Leba na Indastriel Rilesen long kantri bilong yu yet. long PNG Institut bilong Pab- Planti moa manmeri long lik Edministresen (PNGIPA) kain kantri olsem Indonesia, long Mosbi. Philippines, Bangladesh, Dispela taim, bosmeri bi- Pakistan, Somalia, Saina, na long wanpela bikpela frut Saut Korea i save salim ol kampani long Australia ol i manmeri go wok long kain kolim, Ironbark Citrus, i bin bikpela ples olsem Dubai na kam stap long PNG long Abu Dhabi long Yunaited halivim ol manmeri kisim liklik Arab Emirates, na Riyadh, trening long redim ol long go Mecca na Al-Medina long daun long Australia na pikim Saudi Arabia, na long ol ara- frut. pela Midel Is kantri olsem “Mi amamas stret long go Qatar, Bahrain na Kuwait. pikim frut long Australia bikos Taim kontrak bilong ol save dispela bai givim mi sans pinis, ol i save go bek long long painim mani na kisim kantri bilong ol yet wantaim gutpela ekspirens bilong wok mani ol i bin mekim na nupela long narapela kantri. Man bi- save, pasin, ekspirens na tok- long mi i bin lusim mi wantaim ples ol i bin lainim long hap. tupela pikinini bilong mi, na Bilong yumi manmeri PNG, mi yet tasol i save lukautim sapos gavman i painim rot na dispela tupela pikinini. sainim agrimen wantaim ol “Mi bin traim kain kain rot MALOLO LIKLIK…Ol meri PNG husat i namba wan lain long go pikim frut long fam bilong Ironbark Citrus kampani bikpela kantri, we ol i painim long go long Australia taim mi long Not Queensland, Australia i kisim liklik malolo. Poto: Ironbark Citrus wokman o leba, orait planti bi- bin ridim long niuspepa olsem long yumi bai gat sans long dispela skim long pikim frut wok ausait. em i stap. Mi bin traim long Tasol nau wanpela sans bi- yia 2010 na nau long 2012 mi long ol manmeri PNG long laki olsem mi bai go daun painim dispela kain wok em i nau. Diriman bilong mi i karim wok bilong pikim ol frut long kaikai nau,” Margaret i tok. Australia na Nu Silan. Las wik ol wokman bilong Bihain long gavman bilong Leba na Indastriel Dipatmen i Australia, Nu Silan na ol gav- bin givim ol gutpela toktok na man bilong sampela Pasifik halivim ol dispela 14-pela ailan kantri wantaim PNG i manmeri long redim ol yet gut bin stretim dispela Pacific long soim gutpela pasin taim Seasonal Workers Scheme, ol i go pikim frut. ol i bin salim 12-pela man- Dispela trening i bin lainim meri PNG go pikim frut long ol dispela manmeri wantaim Australia las yia. gutpela pasin ol i mas mekim Dispela yia tu narapela 14- taim ol i go stap long hap. pela moa manmeri bai go Ol i lainim tu pasin na wei long Australia long pikim frut. bilong ol Australia manmeri, Ol dispela manmeri i kisim lik- pasin long statim na pinisim lik trening pinis long go daun wok long taim stret, pasin bi- long Queensland, Australia, long yusim na sevim mani na ol i redi tasol long go long gut, na tu wanem samting ol mun Epril. bai mekim taim ol i pinisim wok na kam bek gen long Namel long dispela man- REDI…Margaret Bauai bilong Tapini, Sentral Provin (sanap long rait-han) i redi tasol wantaim ol arapela 14-pela man- kantri. meri, wanpela mama husat i meri long go pikim frut long fam bilong Ironbark Citrus kampani long Not Queensland, Australia long mun Epril 2012. no bin gat gutpela marit laip Bosmeri bilong Ironbark Poto: Matilda Parau-Navasivu wantaim man bilong en, bai Citrus, Susan Jenkin, i bin tok nau i gat narapela sans long em i bin amamas stret wan- frut gaden long Burnett, Not Taim sisen o taim bilong wok 6-pela o 8-pela wik na go mekim wok, basetim taim, stretim laip bilong en. taim ol namba wan lain husat Queensland. Nem bilong dis- pikim mandarin na tapo grep bek long kantri bilong ol yet sevim mani na lukautim ol yet Nem bilong em i Margaret i bin go wok long frut gaden pela tupela fam em Roselea frut i kamap, Jenkin i tok, em wantaim gutpela mani,” gut. Bauai, em i gat 38 krismas na bilong en. na Rosewood. Dispela tu- i save nidim 150 moa man- Jekins i tok. Australia i save les long em i gat tupela pikinini. Dis- “Mi bin amamas stret long pela fam bilong en i bikpela meri long wok leba long pikim Ol wok manmeri yet i save pasin bilong PNG manmeri pela meri Goilala, husat i bin wok bilong ol. Mi amamas stret na em i save planim o ol frut. baim kaikai, haus, na ol ara- long bikhet. Tasol Jenkins i lusim Tapini longpela taim stret long wok wantaim ol groim tupela kain frut -Man- “Mi save kisim ol wok man- pela samting long liklik manti bin tok ol dispela namba wan stret na kam stap long Brown bikos ol i save wok gut tru darin na Tapo Grape. meri long olgeta hap bilong tasol taim ol i pikim frut. Tasol manmeri bilong pikim frut River, klostu long Mosbi, i bin stret. Mi no bin painim wan- Mandarin em i olsem orens Yurope na Esia. Ol manmeri pei bilong ol i save gutpela aninit long dispela skim i bin amamas stret long go daun pela nogut samting long ol frut tasol na tapo grep em tu bilong Denmark, Sweden, tru. soim gutpela pasin na gut- long Australia bikos em i bin wok manmeri bilong PNG,” wanpela frut bilong kaikai, i Taiwan, Saina, Korea na ol Antap long dispela, ol i pela kala bilong PNG stret. mekim bikpela hat wok tru Jenkin i tok. no grep bilong mekim wain o arapela kantri i save kam wok kisim gutpela ekspirens na long stretim em yet long go Jenkin i gat tupela fam o bia. long fam bilong mi. Ol i save save long pasin na wei bilong  i go long pes 21 bisnisnius Mas 22 -28, 2012 Wantok P21 PNG LNG paiplain no bihainim agrimen Aja Alex Potabe i raitim long hap olsem papagraun mail long projek em ol papa- makim maus bilong ol pipel. dispela bikpela projek. bilong paiplain eria. graun,” Kavo i tok. Em i tok sapos paiplain i Em i tok maski ol i bin PAIPLAIN bilong PNG LNG “Olsem wanem na em i Em i askim Minista bilong go karangi, gavman na kam- sainim agrimen long yia Projek i kam long Omati na abrusim mak bilong en na Petrolium na Eneji, William pani bai nau luksave long ol 2009, InterOil i wok long isi- Oyapu long Gulf Provins i no kam insait olgeta. Sapos em Duma, long sekim dispela manmeri slip klostu long hap isi stret, na makim maus bi- bihainim plen aninit long i kam insait, kampani na gav- asua wantaim Esso High- olsem papagraun tu, na ol long gavman, em i laikim agrimen. man mas nau luksave long lands Ltd (EHL). bai kisim wankain benefit ol InterOil long kamap join Gavana bilong Gulf, Hav- olgeta 19-pela manmeri grup Duma i tok em i save pinis arapela papagraun i kisim tu. vensa na wokbung wantaim ila Kavo i tok, dispela o traib i stap long hap olsem olsem LNG paiplain i no bi- Wankain taim, Duma i tok Shell long kamapim dispela paiplain i abrusim 5 mail na papagraun. Ol i mas kisim hainim plen long agrimen na InterOil Corp, husat bai projek bikos Shell i gat kam insait 3 mail moa, we benefit tu bikos wel na ges em bai sekim wantaim EHL ronim namba tu Gulf LNG ekpiriens long ronim bikpela gavman na kampani i no luk- loa (Oil & Gas Act) i tok ol bikos em i wok bilong en Projek i nogat teknikel save wol-klas LNG Projek tasol In- save long ol manmeri slip manmeri slip insait long 3 olsem gavman minista long na sot long mani long ronim terOil i nongat ekpiriens. William Duma

PNG manmeri pikim frut long Australia  i kam long pes 19 Em tok fam o frut gaden meri husat i gat laik long go bilong em i bikpela tru, na pikim frut, yu mas kisim bet em i nau les long kisim leba setifiket, paspot, polis o wokman i kam long ol kliarens, na medikel seti- longwe kantri, tasol em i laik fiket, na holim stap bikos kam antap tasol long PNG dispela bai mekim isi long na strongim pasin poroman yu kamap wanpela laki man bilong yumi wantaim dis- o meri bikos olgeta man- pela skim. meri tu i laik go, i no yu Jenkin i salensim ol ara- tasol. pela manmeri husat i gat Sapos yu man o meri bi- laik long go pikim frut long long smuk mariwana, dring senisim pasin na stap isi stim o hombru na i gat nem bikos nau yet planti ol ara- nogut long polis stesen pela fama tu i gat laik long olsem trabol meka, orait yu kam kisim wok manmeri mas stopim dispela pasin long hia. bikos yu yet bai abrusim Sapos yu wanpela man o sans bilong yu long go.

AMAMAS…Susan Jenkin, bosmeri bilong Ironbark Citrus, i katim kek long soim amamas bilong en bihain long em i mitim ol manmeri husat bai go wok long fam bilong en. Poto: Matilda Parau-Navasivu P22 Wantok Mas 22 - 28, 2012 ramunius

Ramu NiCo amamasim Nesenel Sefti Wik gut stret RAMU NICO, divelopa bi- bin opim dispela Nesenel tru bilong olgeta wok lain bi- helpim i kam long ol medikol long bikpela nikel/kobalt Sefti Wik program na i tokaut long Ramu NiCo wantaim ol tim bilong Ramu NiCo long projek long Madang strong tru olsem sefti em kontrakta i wokabaut na mas Basamuk. province i bin amamasim bikpela samting tru na em long Rifaineri i go olgeta long Long Fraide, Mas 9 i bin Apex Nesenel Maining bisnis bilong olgeta lain long ples o eria bilong slip. gat wanpela kompetisen i Sefti Wik wantaim naispela Ramu NiCo. Kala bilong yunifom bilong kamap long Basamuk tu we ol program bilong en. Insait long ol Sefti Wik pro- ol wok lain i sain nais tru na wanpela wokman i mekim Dispela Nesenel Maining gram i bin gat ol paia drill planti lain manmeri bilong wanpela Sefti song na tu i Sefti Wik i bin stat long Mas pilai i kamap we i lukim tu ol ples husat i sanap lukim dis- lukim sampela ol lain bilong 3 na pinis long Mas 11 na i lain bilong PNG Fire Sevis pela mas i tok em i bin nais rifaineri dipatmen i go sings- lukim ol wok lain bilong long Madang i go givim tok- tru. ing. Ramu NiCo i putim kamap tok long ol wok lain long Narapela program long Long arere Mas 10, Ramu planti kain kain ol gutpela Madang opis na tu soim ol Basamuk we i lukim Komyu- NiCo i givim prais long ol lain sefti program bilong en long wok lain long rot bilong kilim niti Afes (CA) Dipatmen i husat i win long mekim posta amamasim dispela wik. indai paia. Progrem long redim program we i lukim ol long ofis long Madang. Ol i amamasim dispela wik Madang i lukim tu ol lain bi- medikol tim bilong Ramu Wankain tu i bin kamap long wantaim ol pilai, kwiz, posta long Modilon Hausik i go NiCo i go long ples Jangang KBK na BSK. kompetisen long tripela wok givim ol toktok long sait bi- long givim fri medikol sekap Ramu NiCo management I eria bilong Ramu NiCo em long helt. na givim marasin na tu givim tok klia olsem safety em I long Kurumbukari (KBK) Progrem long Basamuk na toktok long sik malaria na sik wanpla bikpla luksave bilong main, Basamuk (BSK) Ri- KBK i bin lukim ol paia drill HIV/AIDS. Ramu NiCo na bai wok hat faineri na tu long Madang na posta kompetisen. Planti ol lain manmeri bi- long kamapim gutpla na seif ofis. Long Basamuk yet, we i long ples i amamas tru long wok ples bilong ol wok man Sif Opereting Ofisa bilong bin gat wanpela mas o dispela fri medical sek na tu na meri insait long Ramu Madang Paia Sevis I soim kain kain wei bilong kilim paia long ol Ramu Nico, Gao Yongxue i pereid i lukim naispela kala sampela i kisim marasin na nikel projek. woklain bilong Ramu NiCo long Madang opis

Paia pait drill long Kurumbukari main ples Ol wok lain long Basamuk refinari I holim fleg na posta redi long mas makim nesenel Sefti Wik

Ol woklain long Basamuk refinari I mas na makim nesenel Sefti Wik Sinia Mains Inspekta Russel Aiso wantaim ol wok man long KBK Main I mangalim ol sefti posta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ P24 Wantok Mas 22 - 28, 2012 olspotpoto

MERI RAGBI: Boroko Of Sisen ragbi lig resis i gat gem bilong ol meri tuna ol i no save isi long mekim save insait long gem olsem ol man pilaia.

BILAS: Alex Worogop i helpim long bilasim Dickson Dii bipo long kikboks- ing pait bilong em long Moasi long Mas 10. POTO: ANdrew Molen.

AMAMAS: Ol Mungkas pilaia i amamasim wanpela gol bilong ol agensim Yamaros long NSL resis bilong ol merilong Mosbi las wik Sarere. Mungkas i win 6-3. POTO: Nicky Bernard.

MATAE: Wanpela tasol i makim Jiwaka.

OlJIWAKA paitman em i nupela provins long bilongProvins bilong em Jiwaka long dispela tona- Hailans rijen tasol em i gat nem tu long men. kamapim planti gutpela kikboksa. “Mipela planti tasol hevi bilong mani Bipo, taim em i stap aninit long mekim na ol arapela i no bin inap long Westen Hailans Provins, ol paitman kam,” em i tok. bilong Jiwaka i save pait makim WHP. Long Mosbi em i stap aninit long Nau, ol i sanap ol yet na ol paitman narapela sinia paitman bilong Jiwaka bilong ol tu i nap long makim asples na PNG, Alfred Samuel. bilong ol yet. Samuel i tok amamas long Matae Wanpela long ol dispela yangpela long strongim em yet long kam long dis- paitman em Bobby Matae, husat i pela tonamen maski em wanpela yet i makim provins bilong em long Nesenel kam. Sempionsip long Mosbi long Mas 10, Matae i winim wanpela pait tasol i PASIFIK SEMPION: PNG Nesenel tim bilong ol meri kam bek long kantri long las wik dispela yia. bagarap lek bilong em na i no bin inap Sarere bihain long gutpela win bilong ol long Tonga. Ol i redi nau long bungim Nu Matae wanpela tasol i bin makim long pait i go moa yet long fainol. Silan. POTO: PNGFA.

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Mas 22 - 28, 2012 Wantok P25

Gem Bilong Yu

wantaim ANDREW MOLEN LANTI taim bai yu lukim ol man i i bin helpimStik long kamapim Professional na World bal pulap long ol liklik haus sait long Championships bilong snuka. rot o baksait long ol liklik stua na Davis yet i bin winim dispela tonamen wan- pilai wanpela gem. taim 6.10 (pounds) prais mani. PDispela gem i save pulim planti manmeri long lukluk na pilai bilong wane mol i save laik Stail bilong pilai lukim husat bai nap long winim ol arapela pi- Snuka i gem we i no hat long lainim na pilai. laia. Em i gem bilong pilai insait long haus wan- Sampela taim ol i save pilai nating long ama- taim wanpela gutpela snuka tebol, ol snuka bal mas tasol sampela taim ol i save putim mani na stik o kyu. na pilai. Astingting bilong pilai em long sutim wait bal Ol i save pilai dispela gem antap long wan- o kyu bal wantaim stik bilong yu i go paitim ol pela tebol we i gat 6-pela hul long ol kona bi- arapela bal i go insait long hul. long en na ol i save sutim ol bal wantaim stik i I gat 15 bal wantaim tupela kala, 7-pela i gat go insait long dispela ol gem. wanpela kain kala na narapela 7-pela balk i gat Dispela gem em snuka (), na long narapela kala. sampela hap long wol em i wanpela bikpela Namba 15 bal em blek bal na i save gat spot tu. namba 8 long en. Wanpela pilaia bai traim long paitim ol bal bi- Histri bilong gem long em tasol i go insait long ol hul na taim em Snuka i kamap namel long 1800’s, em i ka- i pinis bai em i traim long paitim blek bal i go in- maut long Inglis biliads () we i sait tu. stat long 1500’s namel long ol ami bilong Gret I tambu long sutim blek bal i go insait taim ol- Briten husat i bin stap wok long India long dis- geta bal bilong yu i stap yet. pela taim. Gem i pinis taim wanpela pilaia i pinisim ol- Ol i save pilai taim ol i no wok na i stap nat- geta bal bilong em na 8 bal wantaim, i go insait ing na malolo tasol Biliad em i gem bilong tu- long hul. pela pilaia tasol olsem na ol i kamapim ol arapela pilaia olsem pul () na snuka we i Snuka long PNG BAL: Ol snuka bal antap long wanpela snuka tebol. wankain olsem biliad tasol i ken i gat moa pilaia PNG Billiards and Snooker Association i insait long en. save lukautim na ronim ol snuka kompetisen Ol i save mekim ol bal bilong dispela gem insait long PNG. wantaim bun long nus bilong elefen (elephant). Olgeta yia i save gat ol sempionsip insait Biliad i kamap wanpela bikpela gem namel long kantri na ovasis wantaim we i save lukim long ol soldia long India we planti man i laik pilai ol biknem pilaia bilong PNG Djorne Fong na ol tasol tupela pilaia tasol inap long stap insait arapela i save go long en. long wanpela gem . Tasol, planti moa manmeri save pilai snuka Long dispela as ol i kamapim ol arapela gem long ol strit na ol liklik stua long sait bilong rot, olsem laip pul (Life Pool), piramit pul (Pyramid maket na baksait long ol bikpela haus nabaut, Pool), blek pul () na snuka. insait long kantri na olgeta hap. Stail bilong pilai em i wankain tasol wanwan Planti bilong ol i save pilai dispela olgeta de samting tasol i senis. na mani ol i winim long ol liklik gem bilong ol, ol Namba na kala bilong ol bal tu i no wankain. i save yusim long baim kaikai na ol arapela lik- Long biliad, ol i save pilai wantaim tripela bal lik samting bilong ol. tasol, tupela bal ol i kolim kyu bal (cue ball), wok Ol i no stap insait long ol bikpela sempionsip bilong ol i olsem wait bal insait long snuka. na gem tasol ol i gat gutpela han tru long sutim Wanpela bal em bilong wanpela pilaia na tu- ol bal i go insait long hul. pela bai traim long sutim dispela ol kyu bal bi- Em bai gutpela sapos snuka asosiesen long long ol i go long paitim dispela wanpela bal i go PNG i ken mekim sampela kain wok long insait long ol hul long tebol. sekim ol dispela ples na painim ol kain man- Long snuka, wanpela kyu bal tasol (wait bal) meri husat i laik pilai tru. em bilong tupela pilaia wantaim long sutim i go Sapos yu man o meri bilong pilai snuka, paitim ol arapela bal. orait, yu tu mas traim long painim wanpela tim Long pul, ol i mekim sampela ol arapela lik- insait long ol taun kompetisen na go soim save lik senis olsem tu. bilong yu. Insait long laip pul, i gat planti bal wantaim Sapos yu hait i stap olsem na pilai long ol lik- kain kain kala we ol i save yusim olsem kyu bal lik haus win baksait long stua long strit bilong long sutim ol arapela. yu, em bai yu nogat luksave na bai yu stap MAKIM: Wanpela pilaia i redi long wanpela profesenol snuka tonamen long Long piramit pul, i gat 15 ret bal na wanpela olsem taso Amerika. wait bal olsem kyu bal bilong sutim ol dispela Snuka tu em i wanpela profesenol spot long ret bal i go insait. ol arapela kantri long wol PNG gat sans long Wanwan pilaia bai kisim poin long hamas bal kisim dispela level tu sapos i gat planti moa gut- em i putim insait long hul. pela pilaia long olgeta hap bilong komyuniti ka- Bihain long laip pul na piramit pul, ol i maut ples klia long soim save na stail bilong ol. kamapim blek pul we i wankain olsem piramit pul tasol ol i putim blek bal i go insait long dis- pela gem, na dispela bal i ken kisim moa poin sapos ol i sutim go insait long hul. Long 1875 long mes bilong ol opisa long Ja- balpur long Sentrol Provins bilong India, kenol Sir Neville Francis Fitzgerald Chamberlain i tok ol i mas putim ol bal wantaim narapela kala i go insait long dispela nupela gem. Dispela i kamapim astingting bilong snuka olsem yu save pilai tete. Nem “snooker” i kam tu long maus bilong Chamberlain husat i bin singautim taim wan- pela pilaia i sut krangki na i abrusim bal. Em i save kolim ol “snooker”, we i hap tok ol i save givim long ol nupela soldia insait long ami. Long 1882 ol i raitim ol ofisol loa bilong snuka STIK: Wanpela snuka gem long Ootacamund long Madras Provins. kyu o stik. Ol bai Sempion bilong Biliads long Gret Briten, joinim long mekim i John Roberts i bin raun i go long India we em i go longpela. bungim Chamberlain na i tok em bai kisim snuka i go bek long Inglen taim em i go bek. Namba wan amata sempionsip long Inglen i bin kamap long 1916 na long 1927, Joe Davis PILAI GRAUN: Piksa i soim olgeta ples bilong pilai antap long snuka tebol. P26 Wantok Mas 22 - 28, 2012 nrlnius

SPOTS DR023-26 MAS Inglis paia stret long fulbek TAIM em i ron long senta Souths kosa, Michael 2012 long stat bilong NRL dispela McGuire i tok long fulbek, RAUN 4 yia, Greg Inglis i no mekim Inglis i gat moa spes long planti nois tumas long ron na em i ken go insait FRAIDE GEMS beklain bilong South Syd- long lain olgeta hap long Parramatta Stadium 7:30 pm ney Rabbitohs. pilai graun olsem na dispela Tasol long las wik taim em i lukim em i pilai gut tru. Eels Vs Panthers i stap long fulbek, em i soim “Taim em i stap long tru stail na strong bilong em senta, em i save pilai long long gem na i helpim ol long wanpela sait bilong pilai NIB Stadium 7:30 pm winim Penrith 40-24 las wik graun tasol. Sande. “Ol narapela tim i save Rabbitohs Vs Broncos Dispela i namba wan win wari taim em i gat inap spes bilong ol Souths dispela yia long ron olsem long dispela bihain long ol i lusim tupela gem,” McGuire i tok. SARERE GEMS gem bilong ol long raun wan Em i tok Inglis i pilai gut na tu. long fulbek tasol em bai wet Mt Smart Stadium 7:30 pm Inglis i no nupela long na lukim taim fulbek bilong Warriors Vs Titans pilai fulbek, em i statim gem tru, Nathan Merritt i kam bilong em long NRL wan- bek long bagarap bilong taim dispela posisen taim em. TBA 7:30 pm em i stap wantaim Mel- Inglis i tok em i amamas bourne Storm. long pilai olgeta hap long Dragons Vs Sea Eagles Tasol laspela taim Inglis i beklain tasol long fulbek em pilai fulbek em long raun 12 i gat moa sans long holim long 2007, na las wik em i bal moa. Dairy Farmers Stadium 7:30 pm soim gen stail bilong em “Em i givim sans long mi s long dispela posisen. long wokbung moa wantaim Cowboys V Sharks Em i ron inap 170 mita, olgeta pilaia. rausim ol man husat i laik “MacGuire i tok mi bai takolim em taim em i kisim stap long hap inap Merritt i SANDE GEMS bal i kam bek long ol kik na kam bek,” Inglis i tok. i putim wanpela trai long Dispela Fraide bai ol i pi- AAMI Park 7:30 pm namba tu hap bilong gem. laim ol Broncos. BAKSAIT MAN: Inglis i pilai gut long fulbek.

Storm Vs Roosters

ANZ Stadium 7:30 pm Bulldogs Vs Knights Longpela taim long sait lain

MANDE GEM Campbelltown Stadium 7:30 pm

W / Tigers Vs Raiders

Raun 3 Poins Leda Tim WL D B +/- Pts 1. Bulldogs 300048 6 2. Storm 300043 6 3. Broncos 210024 4 4. Cowboys 210020 4 5. SeaEagles 21007 4 6. Dragons 2100-1 4 7. Roosters 2100-8 4 8. Raiders 12001 2 9. Rabbitohs 1200-2 2 10. Knights 1200-3 2 11. Warriors 1200-4 2 12. Panthers 1200-6 2 13. Sharks 1200-10 2 14. Titans 1200-18 2 RIPOT: Fowet bilong Manly, Tony Williams i harim refri Gerard Sutton i putim em long ripot 15. W/Tigers 1200-27 2 long NRL gem bilong ol agensim Sharks long Mande. Williams i mekim wanpela takol nogut long huka bilong Sharks, Isaac De Gois. Em i kisim mekim save long dispela na bai no inap 16. Eels 0300-64 0 pilai 10-pela wik olgeta spotnius Mas 22 - 28, 2012 Wantok P27 Gavman laik resis Ol tim bai lukim gutpela samting BIHAIN long ol i makim bod Gems, Bart Philemon, I tokaut Ol arapela tu em ol bikpela ol wok we i no bin kamap long wantaimbilong 2015 Pasifik Gems long nem bilong ol manmeri taimmanmeri i nsait long gavman tupela yia i go pinis,” Phile- long Mosbi, Gavman i laik ol i husat i stap insait long dispela na praivet sekta bilong kantri mon i tok. long 2012 PNG resis wantaim taim long redim komiti las wik long Mosbi. tu. Bod i holim namba wan ki- ol samting bipo long ol pilai Philemon i tok, em i kisim Dispela ol memba bilong bung bilong ol pinis na Phile- kamap. bikpela win tru taim em i bod em Constantinou, Vidhya mon i bilip ol bai nap long go Gems Nupela bod bilong go pas tokaut long ol bilong wanem Lakhan, pas long ol gutpela wok bilong I GAT planti gutpela senis bai kamap long planti long 2015 Pasifik Gems i kamap bilong dispela bod i Sir Henry ToRobert, Sir Moi redim ples long 2015 Pasifik kamap na i redi pinis tasol ol soim olsem ol wok tru i ken Avei, Tamzin Wardley, i ammo Gems. ol provinsol tim long PNG Gems dispela yia long i gat bikpela wok long traim kamap nau. Launa, Auvita Rapilla, Stan Minista bilong Spots, Sali sait bilong ol wok redi na pilai bilong ol. na mekim ol samting we i no I gat 10-pela memba long Joyce, i na Tarutia na Leslie Subam, i tok dispela ol gut- Wanpela askim yu ken givim em, wanem ol kamap hariap na tupela yia i dispela bod na man husat bai Alu. pela save manmeri bilong dispela senis ol provinsol tim bai nap long lukim. go nating. go pas long ol em bikpela bis- “I gat ol gutpela save man- bod wantaim sapot bilong Ol senis olsem sait bilong wok redi, strong- Pablik Sevis Minista na nis man, Kostas Constanti- meri long dispela bod na Gav- Gavman, bai helpim long Minista i go pas long 2015 nou. man olsem yumi ken pinisim redim ples hariap bilong Gem. pela pilai na resis bilong ol long taim bilong gem na ol arapela samting long mekim long pinis bi- long gem. Ol bai nap long lukim ol dispela senis long ol PNG gat sans yet wok redi bilong ol yet bipo long ol i go pilai. PAPUA Niugini anda 23 tim i asua tumas. Las sans bilong Gem i bin stat long 2003, na inap long nau, stap insait long fainol 4-pela “Em i gutpela long mipela i planti ol tim i luksave na lainim long ol asua bi- tim long traim na kwalifai win tasol mipela i no pinisim long go long Olimpik Gems. gem gut na mipela i mas Pawa na Brothers long ol long bipo pinis na nau ol bai nap long 3-0 win bilong ol agensim stretim dispela,” Farina i tok. mekim ol senis long helpim ol yet. DISPELA Sarere bai laspela lusim ol i go isi tasol. Tonga las wik Sande i kisim Em i tok ol i no bin pilai gut sans bilong PNG Pawa na Em bai wanpela bikpela Dispela ol senis bai kamap long ol wok bilong ol i go insait long semi fainol tumas tasol i gutpela long ol United Brothers long lukim salens tru we bai lukim ol ek- ol long lukautim na ogenaisim ol etlit na ofisol tasol kosa, Frank Farina i no i win. husat bai go insait long gren spiriens pilaia bilong Pawa bilong ol. amamas tumas. “Mipela i mas stretim ol- fainol long wik i kam long A olsem tupela brata, Daniel na Tasol Farina i tok i gat geta samting, i no long pinis Ol ofisol na etlit em ol namba wan lain tru long Gred Mosbi sofbol resis bi- Izikiel Tovia i mas go pas sampela samting i stap yet bilong mipela tasol, mipela i lukautim gut insait long tim olsem na gutpela long ol man. long tim wanpela strongpela we ol i mas stretim bipo long no bin ronim bal gut tu,” Fa- Tim i win bai bungim Bears gem. wok i mas kamap tu long makim ol manmeri ol bungim ol arapela strong- rina i tok. long gren fainol husat i stap Long wankain taim, Broth- husat i nap tru long mekim ol dispela wok na pela tim insait long tonamen. PNG bai wetim semi fainol redi pinis. ers i mas putim was gut long pilai. “Mipela i mekim planti gem bilong ol dispela Fraide. Pawa i holim taitol bilong pilai graun bilong wanem Wanwan tim tu i mas i gat inap taim long kisim Mosbi yet long las tripela yia Pawa i gat ol gutpela man bi- na trenim ol pilaia bilong ol bipo long gem. na i gat bikpela ekspiriens long paitim bal tu i stap. long ol dispela gren fainol. Bears bai lukluk long gem Ol teknikol ofisol bilong wanwan spot tu i mas Ol bai wokhat long traim na bilong ol na bai redi tasol kisim gutpela lukaut olsem ol etlit bilong ol. kisim namba 4 taitol bilong ol long bungim husat i strong Gavman bilong wanwan provins i mas helpim tasol ol Brothers bai no inap na kam antap long ol. ol tim bilong ol tu long ol wok redi na wokabaut bilong ol i go long dispela gem. Em i wok bilong ol tu long helpim tim bilong ol bilong wanem tim i karim nem bilong provins na sapos ol i no redi gut na i go bai nem bilong provins i bagarap. Wankain i go long ol arapela manmeri na sponsa husat i laik helpim ol tim bilong ol. Sapos tim i no redi gut bipo long ol i go long I NO AMAMAS: Farina i tok ol i gat planti hevi long gem, em bai ol i no inap pilai gut tumas. stretim yet. Wok redi bilong ol em i bikpela samting tru. Pasin na pilai o wokabaut bilong ol etlit insait na autsait long pilai graun tu em i bikpela samt- Las raun... ing. i kam long bek pes.. ol tu wantaim Nu Silan. Dispela em bilong wanem pasin na wokabaut Ol i kam bek long gutpela bilong ol bai soim respek i go long Gavman na Tim menesa, Stanley win bilong ol long Tonga las ol manmeri husat i helpim long kamapim na Khana, i tok astingting bi- wik na nau i wok long redi redim tim bipo long ol i go long pilai. long ol dispela gem long long bungim Nu Silan. helpim Farina long luksave Kepten bilong ol meri, Pilai bilong ol insait long gem bai soim wanem na kisim ol gutpela pilaia bi- Deslyn Siniu, i tok em i kain ol teknikol manmeri ol i kisim long tim long long em husat i ken pilai amamas long ol gem bilong skulim na trenim ol. strong insait long ol bikpela ol long Tonga na tu long Wankain luksave bai kamap long ol ofisol bi- gem. gutpela ekspiriens ol i kisim long tim long stap na lukaut bilong tim long taim Farina i laik painim ol gut- long ol traiel gem bilong ol pela pilaia long redim tim long Australia. bilong gem. bilong em husat bai bungim “Dispela ol gem i helpim Wok bilong ol etlit na ofisol long gem em long Nu Silan long wik i kam. mipela gut tasol wok i no pilai strong tasol sapos ol i win ol lus, em i stap “Mipela i gat ol gutpela pi- pinis yet na mipela bai wantaim ol yet sapos ol i gutpela i nap o nogat. laia olsem na Frank i laik wokhat nau long bungim Dispela i go tu long klostu long pinis bilong makim wanpela strongpela Nu Silan,” em i tok. tim bilong dispela gem,” Siniu i tok ol yangpela pi- gem. Khana i tok. laia i wokbung gut wantaim Klostu long pinis bilong gem em i taim we ol- Dispela gem agensim Nu ol arapela sinia pilaia na geta ofisol i mas redi gut na stap bilong wanem Silan bai soim tru save na dispela i helpim gem bilong dispela em i taim we planti ol ofisol i save laik strong bilong PNG sapos ol ol i ron gut tu. raun na mekim nating. bai nap long winim ples “Nu Silan em i wanpela long pilai insait long Olimpik strongpela tim husat i gat Sapos olgeta samting i pinis na ol ofisol i no gems dispela yia. planti ol gutpela pilaia husat redi gut long dispela taim, ol bai lukim ol etlit i Long wankain taim, meri i save stap na pilai long mekim planti samting nogut. nesenel soka tim bilong ovasis tasol mipela i bilip na Long dispela as, olgeta ofisol i mas redi na i PNG tu i wok long redim ol redi tasol long pilai strong gat ol plen bilong was long ol etlit bilong ol bi- yet long tupela gem bilong tru agensim ol,” em i tok. WS GUT: Wanpela Brothers pilaia i putim han long kisim bal long wanpela gem bilong ol dispela sisen. hain long gem i pinis. Isu 1961 Wan wik: Fonde, Mas 22 - 28, 2012.

NESENEL Kosa bilong Papua wankain intanesenel level wan- Niugini soka tim, Frank Fa- taim bikpela tingting long go rina i gat bilip olsem ol inap moa yet. long winim tok orait long go PNG anda 23 tim husat i wok pilai insait long Olimpik long traim long kwalifai long Gems. Olimpik Gems, i soim gutpela Em i wokhat wantaim nesenel mak long tripela gem ol i pilai tim we i go klostu long semi long Australia long namba wan fainol long Pasifik Gems hap bilong dispela yia. long 2011 tasol Tahiti Ol i dro long tupela gem na abrusim ol long poins lusim wanpela agensim. tasol. Namba wan dro bilong ol i Nau em i wokhat gen kamap agensim Brisbane long kisim ol nupela Strikers 2-2 las wik Sande, ol i yangpela anda 23 dro gen agensim Southport 2-2 pilaia i go long long las wik Tunde na long Sarere, ol i lus long Gold Coast Knights 3-2.

Moa long Pes 27.

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.