İSTANBUL ÜN İVERS İTES İ FEN B İLİMLER İ ENST İTÜSÜ
DOKTORA TEZ İ
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYET İ ORMANLARI’NIN
LEPIDOPTERA TÜRLER İ
Orm.Yük.Müh. Hamit AYBERK
Orman Mühendisli ği Anabilim Dalı Orman Entomolojisi ve Koruma Programı
Danı şman Prof. Dr. Torul MOL
Mart 2006
İSTANBUL
Bu çalı şma, ...../...../ 2006 tarihinde a şağıdaki jüri tarafından Orman Mühendisli ği Anabilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Programında Doktora Tezi olarak kabul edilmi ştir.
Tez Jürisi
Prof. Dr. Torul MOL Prof. Dr. Erdal SELM İ Prof. Dr. Tamer ÖYMEN (Danı şman) İ.Ü. Orman Fakültesi İ.Ü. Orman Fakültesi İ.Ü. Orman Fakültesi
Prof. Dr...... Prof. Dr. Rikap YÜCE AS İL ÜYE M.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi
ÖNSÖZ
“Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ormanları’nın Lepidoptera Türleri” konulu bu çalı şma; İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisli ği Anabilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Programı’nda 2000 – 2005 yılları arasında Prof. Dr. Torul MOL danı şmanlı ğında hazırlanmı ştır.
Bu çalı şmada çok büyük ilgi ve yardımlarını gördü ğüm Danı şman Hocam Prof. Dr. Torul MOL’a, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı de ğerli Ö ğretim Üyeleri Prof. Dr. Erdal SELM İ, Prof. Dr. Tamer ÖYMEN, Yrd. Doç. Dr. Ali KÜÇÜKOSMANO ĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ahmet HAKYEMEZ’e en derin te şekkürlerimi sunarım.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürü Sayın Altay KAZMA, Müdür Muavini Cemal AKESEN, Koruma-Faydalanma- Mekanizasyon Şube Amiri Musa ERKANAT, Amenajman-Ara ştırma-Eğitim Şube Amiri Mehmet KUTLAR, Orman Mühendisleri Asım YIRIK ve Güliz KUSET’e, ayrıca Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Bayındırlık ve Ula ştırma Bakanlı ğı, Meteoroloji Dairesi Müdürü Dr. Halil GÖYMEN’e, Jeoloji ve Maden Dairesi Mühendisi İbrahim ÇOLAKO ĞLU’na, Kıbrıs Türk Biyologlar Do ğayı Ara ştırma ve Koruma Derne ği kurucu üyesi Vasıf YÜCELTEN’e ve onların şahsında tüm teknik ve idari personele te şekkürü bir borç bilirim.
Ara ştırmada tespit edilen türlerin te şhisinde ve literatür temininde yardımlarını gördü ğüm Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Lefke Avrupa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyelerinden Sayın Özge ÖZDEN’e te şekkürlerimi sunarım.
Arazi, laboratuvar ve tez yazım çalı şmalarında desteklerini gördü ğüm İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı Ara ştırma Görevlileri Dr. Meriç KUMBA ŞLI, Dr. Zeynel ARSLANGÜNDO ĞDU, Dr. Hüseyin CEBEC İ, Erdem HIZAL, Akif KETEN ile Biyolog Sabiha ACER’e, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Ormancılık Meslek Yüksekokulu Ara ştırma Görevlisi Vedat BE ŞKARDE Ş’e, Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi, Ara ştırma Görevlisi Dr. Erol AKKUZU’ya te şekkür ederim.
Bunun yanısıra tüm ya şamım boyunca benden gerek maddi ve gerekse manevi yardım ve desteklerini esirgemeyen aileme sonsuz te şekkür eder ve bu çalı şmayı sa ğlık ve mutluluk dolu uzun yıllar dile ğiyle onlara ithaf ederim.
Mart 2006, İstanbul Hamit AYBERK
İÇİNDEK İLER
ÖNSÖZ ...... i
İÇİNDEK İLER ...... ii
ŞEK İL L İSTES İ...... v
TABLO L İSTES İ...... viii
ÖZET ...... ix
SUMMARY ...... xiii
1. G İRİŞ ...... 1
2. GENEL KISIMLAR...... 3
3. MATERYAL VE YÖNTEM...... 7 3.1. Ara ştırma Alanının Tanıtımı...... 7 3.1.1. Co ğrafik Konum...... 8 3.1.2. Jeolojik Yapı ...... 8 3.1.3. İklim ...... 9 3.1.4. Bitki Örtüsü...... 10 3.1.5. Orman Varlı ğı ve Örgütlenme...... 13 3.2. Yöntem ...... 17 3.2.1. Arazi Çalı şmaları...... 17 3.2.2. Laboratuvar Çalı şmaları...... 19
4. BULGULAR...... 21 4.1. Lepidoptera Türlerinin Sistematik Listesi ...... 22 4.2. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ormanları’nda Ya şayan Lepidoptera Türleri ...... 28 4.2.1. Hesperiidae Latreille, 1809 ...... 28 4.2.1.1. Hesperiinae Latreille, 1809...... 28 4.2.1.2. Pyrginae Burmeister, 1878...... 30 4.2.2. Papilionidae Latreille, [1802 ]...... 33 4.2.2.1. Parnassiinae Duponchel, [1835 ] ...... 33 4.2.2.2. Papilioninae Latreille, [1802 ] ...... 35 4.2.3. Pieridae Duponchel, [1835 ]...... 38 4.2.3.1. Dismorphiinae Schatz, [1886 ]...... 38 4.2.3.2. Coliadinae Swainson, 1827...... 39 4.2.3.3. Pierinae Duponchel, [1835 ] ...... 41 4.2.4. Lycaenidae Leach, [1815 ] ...... 51 4.2.4.1. Theclinae Swainson, 1831 ...... 51 4.2.4.2. Lycaeninae Leach, [1815 ]...... 54
4.2.4.3. Polyommatinae Swainson, 1827...... 55 4.2.5. Satyridae Boisduval, 1833...... 59 4.2.5.1. Satyrinae Boisduval, [1833 ]...... 60 4.2.6. Nymphalidae Swainson, 1827...... 69 4.2.6.1. Limenitidinae Behr, 1864 ...... 70 4.2.6.2. Nymphalinae Swainson, 1827...... 71 4.2.6.3. Heliconiinae Swainson, 1827...... 78 4.2.6.4. Charaxinae Guenee, 1865 ...... 83 4.2.7. Zygaenidae Latreille,1809...... 84 4.2.7.1. Zygaeninae Latreille, 1809 ...... 84 4.2.8. Cossidae Leach, [1815 ] ...... 85 4.2.8.1. Zeuzerinae Boisduval, 1828...... 85 4.2.9. Tortricidae Latreille, [1803 ]...... 87 4.2.9.1. Tortricinae Latreille, [1803 ]...... 87 4.2.9.2. Olethreutinae Stephens, 1834 ...... 88 4.2.10. Pyralidae Latreille, 1809 ...... 90 4.2.10.1. Pyraustinae Meyrick, 1890 ...... 90 4.2.10.2. Pyralinae Latreille,1809...... 92 4.2.10.3. Phycitinae Zeller, 1839 ...... 94 4.2.11. Lasiocampidae Harris, 1841...... 97 4.2.11.1. Lasiocampinae Aurivillus, 1927 ...... 97 4.2.12. Saturniidae Boisduval, 1837...... 99 4.2.12.1. Saturniinae Boisduval, 1837 ...... 99 4.2.13. Geometridae Leach, [1815 ]...... 101 4.2.13.1. Scopulinae Duponchel, [1845 ]...... 101 4.2.13.2. Ennominae Duponchel, [1845 ] ...... 103 4.2.13.3. Euboliinae Duponchel, [1845 ] ...... 108 4.2.14. Sphingidae Latreille, [1802 ]...... 111 4.2.14.1. Macroglossinae Harris, 1839 ...... 111 4.2.14.2. Sphinginae Latreille, [1802 ] ...... 116 4.2.15. Thaumetopoeidae Aurivillus, 1889 ...... 117 4.2.16. Lymantriidae Hampson, [1893 ] ...... 124 4.2.17. Arctiidae Leach, [1815 ]...... 129 4.2.17.1. Arctiinae Leach, [1815 ] ...... 129 4.2.17.2. Ctenuchinae Kirby, 1837 ...... 134 4.2.18. Noctuidae Latreille, 1809...... 135 4.2.18.1. Noctuinae Latreille, 1809...... 135 3.2.18.2. Heliothinae Boisduval, 1828...... 145 3.2.18.3. Hadeninae Guenee, 1838 ...... 147 3.2.18.4. Amphipyrinae Guenee, 1838 ...... 150 4.2.18.5. Catocalinae Boisduval, 1828...... 151 4.2.18.6. Plusiinae Boisduval, 1828...... 153 4.2.18.7. Cuculliinae Herrich-Schäffer, 1850 ...... 155 4.2.18.8. Ophiderinae Guenee, 1852...... 156 4.2.18.9. Acronictinae Stephens, 1829...... 158 4.2.18.10. Chloephorinae Stainton, [1858 ] ...... 160
5. TARTI ŞMA VE SONUÇ ...... 161 5.1. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ormanları’nın Zararlı Lepidoptera Türleri...... 161 5.2. Ormancılık Açısından Önemli Türlerin Biyolojileri ...... 164 5.3. Nesli Yok Olma Tehlikesiyle Kar şı Kar şıya Bulunan Türler...... 165
5.4. Yeni Tespit Edilen Türler...... 165 5.5. Sonuç ve Öneriler ...... 167
KAYNAKLAR ...... 169
ÖZGEÇM İŞ ...... 181
ŞEK İL L İSTES İ
Şekil 3.1: Kıbrıs Adası...... 8 Şekil 3.2: K.K.T.C. Orman Dairesi’nin kurulu ş şeması...... 14 Şekil 3.3: K.K.T.C. orman alanları...... 15 Şekil 3.4: K.K.T.C. orman bölge şeflikleri...... 15 Şekil 3.5: Hiestand ı şık tuza ğı...... 18 Şekil 3.6: Atrap...... 18 Şekil 3.7: Yeti ştirme kafesi ve yeti ştirme kavanozu...... 19 Şekil 3.8: Kelebek germe tahtası...... 20 Şekil 4.1: Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) (x2,5)...... 29 Şekil 4.2: Thymelicus acteon (Rott., 1775) (x2,7)...... 30 Şekil 4.3: Carcharodus alceae ( Esp., [1780 ]) (x2,5)...... 31 Şekil 4.4: Erynnis tages (L., 1758) (x2,3)...... 32 Şekil 4.5: Pyrgus sidae ( Esp., [1784 ]) (x2,1)...... 33 Şekil 4.6: Allancastria cerisyi (God., [1824 ]) (x1,3)...... 34 Şekil 4.7: Zerynthia polyxena ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,4)...... 35 Şekil 4.8: Iphiclides podalirius (L., 1758) (x1,0)...... 36 Şekil 4.9: Papilio machaon L., 1758 (x1,1)...... 37 Şekil 4.10: Papilio machaon L. tırtıl ve pupası...... 38 Şekil 4.11: Leptidea sinapis (L., 1758) (x2,0)...... 38 Şekil 4.12: Colias crocea (Fourcr., 1785)...... 39 Şekil 4.13: Colias crocea (Fourcr.) tırtıl ve pupası...... 40 Şekil 4.14: G onepteryx cleopatra (L., 1767) (x1,5)...... 41 Şekil 4.15: Anthocharis cardamines (L., 1758)...... 42 Şekil 4.16: Aporia crataegi (L., 1758)...... 43 Şekil 4.17: Aporia crataegi (L.) tırtıl ve pupası...... 44 Şekil 4.18: Euchloe ausonia (Hbn., [1804]) (x1,8)...... 44 Şekil 4.19: Pieris brassicae (L., 1758) (x1,2)...... 45 Şekil 4.20: Pieris brassicae (L.) 1. evre ve olgun tırtılları...... 47 Şekil 4.21: Pieris brassicae (L.) prepupa ve pupası...... 47 Şekil 4.22: Pieris napi (L., 1758) (x1,7)...... 48 Şekil 4.23: Pieris rapae (L., 1758) (x1,4)...... 49 Şekil 4.24: Pieris rapae (L.) tırtıl ve pupası...... 50 Şekil 4.25: Pontia edusa (F., 1777) (x1,6)...... 50 Şekil 4.26: Callophrys rubi (L., 1758) (x2,3)...... 51 Şekil 4.27: Neozephyrus quercus ( L., 1758)...... 52 Şekil 4.28: Satyrium ilicis (Esp., [1779 ]) (x2,8)...... 53 Şekil 4.29: Lycaena phlaeas (L., 1761)...... 54 Şekil 4.30: Aricia agestis ([Den. & Schiff. ],1775) (x2,9)...... 55 Şekil 4.31: Celastrina argiolus (L., 1758) (x2,3)...... 56 Şekil 4.32: Lampides boeticus (L., 1767) (x2,0)...... 57 Şekil 4.33: Lampides boeticus (L.) pupası (x1,1)...... 58 Şekil 4.34: Polyommatus icarus (Rott., 1775)...... 58 Şekil 4.35: Coenonympha arcania (L., 1761) (x2,0)...... 60 Şekil 4.36: Coenonympha pamphilus (L.,1758) (x2,2)...... 61
Şekil 4.37: Hipparchia syriaca (Stgr., 1871) (x1,1)...... 62 Şekil 4.38: Kirinia roxelana (Cr., [1777]) (x1,4)...... 63 Şekil 4.39: Kirinia roxelana (Cr.) tırtılı (x1,3)...... 64 Şekil 4.40: Lasiommata megera (L., 1767) (x1,4)...... 64 Şekil 4.41: Lasiommata megera (L.) pupası (x1,4)...... 65 Şekil 4.42: Maniola jurtina (L., 1758)...... 66 Şekil 4.43: Melanargia galathea (L., 1758) (x1,5)...... 67 Şekil 4.44: Pararge aegeria (L., 1758) (x2,1)...... 68 Şekil 4.45: Pseudochazara lydia (Stgr., 1878) (x1,4)...... 69 Şekil 4.46: Limenitis reducta Stgr., 1901 (x1,4)...... 70 Şekil 4.47: Inachis io (L., 1758) (x1,2)...... 71 Şekil 4.48: Melitaea didyma (Esp., 1779) (x1,9)...... 72 Şekil 4.49: Melitaea trivia ([Den. & Schiff.], 1775) (x2,4)...... 73 Şekil 4.50: Nymphalis polychloros (L., 1758) (x1,2)...... 74 Şekil 4.51: Polygonia c-album (L., 1758) (x1,6)...... 75 Şekil 4.52: Vanessa atalanta (L., 1758) (x1,4)...... 76 Şekil 4.53: Vanessa atalanta (L.) tırtıl ve pupası...... 77 Şekil 4.54: Vanessa cardui (L., 1758) (x1,3)...... 77 Şekil 4.55: Vanessa cardui (L.) tırtıl ve pupası...... 78 Şekil 4.56: Argynnis pandora ([Den. & Schiff.], 1775) (x1,2)...... 79 Şekil 4.57: Argynnis paphia (L., 1758) (x1,2)...... 80 Şekil 4.58: Brenthis daphne (Brgstr., 1780) (x1,6)...... 81 Şekil 4.59: Issoria lathonia (L., 1758) (x1,6)...... 82 Şekil 4.60: Speyeria aglaja (L., 1758) (x1,2)...... 83 Şekil 4.61: Charaxes jasius (L., 1767) (x0,8)...... 84 Şekil 4.62: Zygaena filipendulae (L.,1758) (x2,0)...... 85 Şekil 4.63: Zeuzera pyrina (L., 1761) (x1,6)...... 86 Şekil 4.64: Zeuzera pyrina (L.) yumurtası (x0,9)...... 87 Şekil 4.65: Tortrix viridana (L., 1758) (x3,0)...... 88 Şekil 4.66: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff., 1775) (x2,6)...... 89 Şekil 4.67: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) pupası (x2,4)...... 90 Şekil 4.68: Nomophila noctuella ([Den. & Schiff.], 1775) (x2,7)...... 91 Şekil 4.69: Pleuroptya ruralis (Scop., 1763) (x2,4)...... 92 Şekil 4.70: Endotricha flammealis ([Den. & Schiff.], 1775) (x3,0)...... 93 Şekil 4.71: Pyralis farinalis L.,1758 (x2,3)...... 94 Şekil 4.72: Dioryctria abietella (Den. & Schiff., 1775) (x2,4)...... 95 Şekil 4.73: Dioryctria mendacella (Stgr., 1859) (x2,7)...... 96 Şekil 4.74: Lasiocampa trifolii (Den. & Shiff., 1775) (x1,1)...... 97 Şekil 4.75: Pachypasa otus (Drury,1773) (x0,7)...... 98 Şekil 4.76: Saturnia pavonia (L., 1758) (x0,9)...... 99 Şekil 4.77: Saturnia pyri ([Den. & Schiff.], 1775) (x0,6)...... 100 Şekil 4.78: Idaea ochrata (Scop.,1763) (x2,4)...... 101 Şekil 4.79: Scopula nigropunctata (Hufn., 1767) (x2,9)...... 102 Şekil 4.80: Ematurga atomaria (L., 1758) (x2,1)...... 103 Şekil 4.81: Ennomos quercaria (Hbn., [1813 ]) (x2,3)...... 104 Şekil 4.82: Colotois pennaria (L., 1761) (x2,1)...... 105 Şekil 4.83: Colotois pennaria (L.) tırtılı (x2,4)...... 106 Şekil 4.84: Nychiodes waltheri Wagner, 1919...... 106 Şekil 4.85: Peribatodes secundaria (Den.& Schiff., 1775)...... 107 Şekil 4.86: Selenia lunularia (Hbn., 1788) (x2,3)...... 108 Şekil 4.87: Camptogramma bilineata (L., 1758) (x2,7)...... 109 Şekil 4.88: Camptogramma bilineata (L.) pupası (x1,3)...... 110 Şekil 4.89: Epirrita dilutata (Den. & Schiff., 1775) (x1,8)...... 110 Şekil 4.90: Daphnis nerii (L., 1758) (x0,7)...... 112
Şekil 4.91: Hyles livornica (Esp., 1780) (x1,0)...... 113 Şekil 4.92: Hyles livornica (Esp.) tırtıl ve pupası...... 114 Şekil 4.93: Hyles nicaea (Prun., 1798) (x1,1)...... 114 Şekil 4.94: Macroglossum stellatarum (L., 1758)...... 115 Şekil 4.95: Agrius convolvuli (L., 1758) (x0,6)...... 116 Şekil 4.96: Laothoe populi (Linnaeus, 1758) (x0,9)...... 117 Şekil 4.97: Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924)...... 118 Şekil 4.98: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) tırtıl ve pupası...... 119 Şekil 4.99: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) yumurta koçanı (x1,0)...... 120 Şekil 4.100: Ooencyrtus pityocampae (Merc., 1921) (x13,4)...... 121 Şekil 4.102: Korelasyon Analizi...... 123 Şekil 4.103: Calliteara pudibunda (L., 1758) (x1,1)...... 124 Şekil 4.104: Calliteara pudibunda (L.) tırtıl ve pupası...... 125 Şekil 4.105: Lymantria dispar (L., 1758)...... 126 Şekil 4.106: Lymantria dispar (L.) yumurta kümesi (x1,4)...... 127 Şekil 4.107: Lymantria dispar (L.) tırtıl ve pupası...... 128 Şekil 4.108: Calosoma sycophanta (L., 1758) (x1,3)...... 128 Şekil 4.109: Epicallia villica (L., 1758) (x1,4)...... 129 Şekil 4.110: Eucharia hebe (Hufn., 1766) (x1,4)...... 130 Şekil 4.111: Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761) (x1,7)...... 131 Şekil 4.112: Phragmatobia placida (Friv., 1835) (x1,8)...... 132 Şekil 4.113: Spilosoma lubricipedum (L., 1758) (x1,7)...... 133 Şekil 4.114: Spiris striata (L., 1758) (x1,8)...... 134 Şekil 4.115: Syntomis phegea (L., 1758) (x2,0)...... 135 Şekil 4.116: Agrotis cinerea ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,9)...... 136 Şekil 4.117: Agrotis ipsilon (Hufn., 1766) (x2,0)...... 137 Şekil 4.118: Agrotis segetum (Den. & Schiff., 1775) (x2,1)...... 138 Şekil 4.119: Agrotis trux (Hbn., [1824 ]) (x1,6)...... 139 Şekil 4.120: Euschesis janthina ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,9)...... 140 Şekil 4.121: Lycophotia molothina (Esp., [1789]) (x1,8)...... 141 Şekil 4.122: Noctua fimbriata (Schrb., 1759) (x1,5)...... 142 Şekil 4.123: Noctua orbona (Hufn., 1766) (x1,9)...... 143 Şekil 4.124: Noctua pronuba (L., 1758) (x1,3)...... 144 Şekil 4.125: Xestia castanea (Esp., [1798 ]) (x1,9)...... 145 Şekil 4.126: Heliothis peltigera ([Den. & Schiff. ], 1775) (x2,1)...... 146 Şekil 4.127: Heliothis peltigera [Den. & Schiff.] pupası (x0,8)...... 147 Şekil 4.128: Callopistria juventina (Stoll, 1782) (x1,9)...... 148 Şekil 4.129: Melanchra persicariae (L., 1761) (x1,8)...... 149 Şekil 4.130: Melanchra persicariae (L.) pupası (x4,4)...... 149 Şekil 4.131: Amphipyra pyramidea (L., 1758) (x1,5)...... 150 Şekil 4.132: Catocala elocata (Esp., [1787 ]) (x0,9)...... 151 Şekil 4.133: Dysgonia algira (L., 1767) (x1,9)...... 152 Şekil 4.134: Dysgonia algira (L.) pupası (x3,7)...... 153 Şekil 4.135: Autographa gamma (L., 1758) (x1,7)...... 154 Şekil 4.136: Autographa gamma (L.) tırtıl ve pupası...... 155 Şekil 4.137: Conistra rubiginea ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,8)...... 155 Şekil 4.138: Aedia funesta (Esp., [1786 ]) (x2,3)...... 156 Şekil 4.139: Tyta luctuosa ([Den. & Schiff. ], 1775) (x2,7)...... 157 Şekil 4.140: Acronicta aceris (L., 1758) (x1,7)...... 158 Şekil 4.141: Acronicta psi (L., 1758) (x1,7)...... 159 Şekil 4.142: Bena bicolorana (Fuessl., 1775) (x2,2)...... 160
TABLO L İSTES İ
Tablo 3.1: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne ait meteorolojik veriler (1993-2002)...... 9 Tablo 3.2: K.K.T.C. orman bölge şefliklerinin alanları...... 16 Tablo 3.3: K.K.T.C.’de arazi kullanım alanları ...... 16 Tablo 3.4: K.K.T.C. ormanlık alanının a ğaç türlerine göre da ğılı şı ...... 17 Tablo 4.1: Familyaların tür sayıları ve oranları ...... 21 Tablo 4.2: Pieris brassica (L.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler ...... 46 Tablo 4.3: Pieris brassica (L.) tırtılların laboratuvar ko şullarında gözlenen biyolojik evreleri 47 Tablo 4.4: Polyommatus icarus (Rott.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler ...... 59 Tablo 4.5: Dioryctria mendacella (Stgr.)’nın pupa ve erginle şme tarihleri...... 96 Tablo 4.6: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler ...... 119 Tablo 4.7: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) yumurtalarına ait gözlem sonuçları ...... 120 Tablo 4.8: Be şparmak Da ğları’nda de ğişik yükseltilerdeki kese sayıları ...... 122 Tablo 4.9: Kruskal-Wallis Testi...... 123 Tablo 4.10: Lymantria dispar (L.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler...... 126 Tablo 4.11: Heliothis peltigera [Den. & Schiff.] erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler ...... 147 Tablo 5.1: Kıbrıs Adası’nın yeni Lepidoptera türleri...... 166
ÖZET
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYET İ ORMANLARI’NIN LEPIDOPTERA TÜRLER İ
Bu çalı şma 2000 – 2005 yılları içerisinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde gerçekle ştirilmi ştir. Yapılan ara ştırmalar sonucunda Lepidoptera takımının 10 üstfamilyasına ait 18 familyadan 113 tür tespit edilmi ş olup türler liste halinde a şağıda verilmi ştir.
Takım: LEPIDOPTERA
Üstfamilya: HESPERIOIDEA Latreille, 1809 Familya: HESPERIIDAE Latreille, 1809 Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) Carcharodus alceae ( Esper, [1780 ]) Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Pyrgus sidae ( Esper, [1784 ])
Üstfamilya: PAPILIONOIDEA Latreille, [1802 ] Familya: PAPILIONIDAE Latreille, [1802 ] Allancastria cerisyi (Godart, [1824 ]) Zerynthia polyxena ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Papilio machaon Linnaeus, 1758
Familya: PIERIDAE Duponchel, [1835 ] Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) Colias crocea (Fourcroy, 1785) Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1758) Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) Euchloe ausonia (Hübner, [1804]) Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) Pieris napi (Linnaeus, 1758) Pieris rapae (Linnaeus, 1758) Pontia edusa (Fabricius, 1777)
Familya: LYCAENIDAE Leach, [1815 ] Callophrys rubi (Linnaeus, 1758)
Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) Satyrium ilicis (Esper, [1779 ]) Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) Aricia agestis ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775)
Familya: SATYRIDAE Boisduval, 1833 Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871) Kirinia roxelana (Cramer, [1777]) Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) Pseudochazara lydia (Staudinger, 1878)
Familya: NYMPHALIDAE Swainson, 1827 Limenitis reducta Staudinger, 1901 Inachis io (Linnaeus, 1758) Melitaea didyma (Esper, 1779) Melitaea trivia ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller], 1775) Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780) Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Speyeria aglaja (Linnaeus, 1758) Charaxes jasius (Linnaeus, 1767)
Üstfamilya: ZYGAENOIDEA Latreille,1809 Familya: ZYGAENIDAE Latreille,1809 Zygaena filipendulae (Linnaeus,1758)
Üstfamilya: COSSOIDEA Leach, [1815 ] Familya: COSSIDAE Leach, [1815 ] Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)
Üstfamilya: TORTRICOIDEA Latreille, [1803 ] Familya: TORTRICIDAE Latreille, [1803 ] Tortrix viridana Linnaeus, 1758 Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775)
Üstfamilya: PYRALOIDEA Latreille, 1809
Familya: PYRALIDAE Latreille, 1809 Nomophila noctuella ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pleuroptya ruralis (Scopoli, 1763) Endotricha flammealis ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pyralis farinalis Linnaeus,1758 Dioryctria abietella (Denis & Schiffermüller, 1775) Dioryctria mendacella (Staudinger, 1859)
Üstfamilya: BOMBYCOIDEA Latreille, [1803 ] Familya: LASIOCAMPIDAE Harris, 1841 Lasiocampa trifolii (Denis & Shiffermüller, 1775) Pachypasa otus (Drury,1773)
Familya: SATURNIIDAE Boisduval, 1837 Saturnia pavonia (Linnaeus, 1758) Saturnia pyri ([Denis & Schiffermüller], 1775)
Üstfamilya: GEOMETROIDEA Leach, [1815 ] Familya: GEOMETRIDAE Leach, [1815 ] Idaea ochrata (Scopoli,1763) Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767) Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, [1813 ]) Colotois pennaria (Linnaeus, 1761) Nychiodes waltheri Wagner, 1919 Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Selenia lunularia (Hübner, 1788) Camptogramma bilineata (Linnaeus, 1758) Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775)
Üstfamilya: SPHINGOIDEA Latreille, [1802 ] Familya: SPHINGIDAE Latreille, [1802 ] Daphnis nerii (Linnaeus, 1758) Hyles livornica (Esper, 1780) Hyles nicaea (de Prunner, 1798) Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) Laothoe populi (Linnaeus, 1758)
Üstfamilya: NOCTUOIDEA Latreille, 1809 Familya: THAUMETOPOEIDAE Aurivillus, 1889 Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924)
Familya: LYMANTRIIDAE Hampson, [1893 ] Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)
Familya: ARCTIIDAE Leach, [1815 ] Epicallia villica (Linnaeus, 1758)
Eucharia hebe (Hufnagel, 1766) Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761) Phragmatobia placida (Frivaldszky, 1835) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Spiris striata (Linnaeus, 1758) Syntomis phegea (Linnaeus, 1758)
Familya: NOCTUIDAE Latreille, 1809 Agrotis cinerea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller, 1775) Agrotis trux (Hübner, [1824 ]) Euschesis janthina ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Lycophotia molothina (Esper, [1789]) Noctua fimbriata Schreber, 1759 Noctua orbona (Hufnagel, 1766) Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, [1798 ]) Heliothis peltigera ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Callopistria juventina (Stoll, 1782) Melanchra persicariae (Linnaeus, 1761) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, [1787 ]) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Conistra rubiginea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Aedia funesta (Esper, [1786 ]) Tyta luctuosa ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Bena bicolorana (Fuessly, 1775)
SUMMARY
THE LEPIDOPTERA SPECIES OF TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN CYPRUS’ FORESTS
This study has been realized within the border of Turkish Republic of Northern Cyprus between the years of 2000-2005. As a result; 113 species belonging to 18 families of Lepidoptera order have been determined.
Order: LEPIDOPTERA
Superfamily: HESPERIOIDEA Latreille, 1809 Family: HESPERIIDAE Latreille, 1809 Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) Carcharodus alceae ( Esper, [1780 ]) Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Pyrgus sidae ( Esper, [1784 ])
Superfamily: PAPILIONOIDEA Latreille, [1802 ] Family: PAPILIONIDAE Latreille, [1802 ] Allancastria cerisyi (Godart, [1824 ]) Zerynthia polyxena ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Papilio machaon Linnaeus, 1758
Family: PIERIDAE Duponchel, [1835 ] Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) Colias crocea (Fourcroy, 1785) Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1758) Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) Euchloe ausonia (Hübner, [1804]) Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) Pieris napi (Linnaeus, 1758) Pieris rapae (Linnaeus, 1758) Pontia edusa (Fabricius, 1777)
Family: LYCAENIDAE Leach, [1815 ] Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) Satyrium ilicis (Esper, [1779 ])
Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) Aricia agestis ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775)
Family: SATYRIDAE Boisduval, 1833 Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871) Kirinia roxelana (Cramer, [1777]) Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) Pseudochazara lydia (Staudinger, 1878)
Family: NYMPHALIDAE Swainson, 1827 Limenitis reducta Staudinger, 1901 Inachis io (Linnaeus, 1758) Melitaea didyma (Esper, 1779) Melitaea trivia ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller], 1775) Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780) Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Speyeria aglaja (Linnaeus, 1758) Charaxes jasius (Linnaeus, 1767)
Superfamily: ZYGAENOIDEA Latreille,1809 Family: ZYGAENIDAE Latreille,1809 Zygaena filipendulae (Linnaeus,1758)
Superfamily: COSSOIDEA Leach, [1815 ] Family: COSSIDAE Leach, [1815 ] Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)
Superfamily: TORTRICOIDEA Latreille, [1803 ] Family: TORTRICIDAE Latreille, [1803 ] Tortrix viridana Linnaeus, 1758 Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775)
Superfamily: PYRALOIDEA Latreille, 1809 Family: PYRALIDAE Latreille, 1809 Nomophila noctuella ([Denis & Schiffermüller], 1775)
Pleuroptya ruralis (Scopoli, 1763) Endotricha flammealis ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pyralis farinalis Linnaeus,1758 Dioryctria abietella (Denis & Schiffermüller, 1775) Dioryctria mendacella (Staudinger, 1859)
Superfamily: BOMBYCOIDEA Latreille, [1803 ] Family: LASIOCAMPIDAE Harris, 1841 Lasiocampa trifolii (Denis & Shiffermüller, 1775) Pachypasa otus (Drury,1773)
Family: SATURNIIDAE Boisduval, 1837 Saturnia pavonia (Linnaeus, 1758) Saturnia pyri ([Denis & Schiffermüller], 1775)
Superfamily: GEOMETROIDEA Leach, [1815 ] Family: GEOMETRIDAE Leach, [1815 ] Idaea ochrata (Scopoli,1763) Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767) Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, [1813 ]) Colotois pennaria (Linnaeus, 1761) Nychiodes waltheri Wagner, 1919 Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Selenia lunularia (Hübner, 1788) Camptogramma bilineata (Linnaeus, 1758) Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775)
Superfamily: SPHINGOIDEA Latreille, [1802 ] Family: SPHINGIDAE Latreille, [1802 ] Daphnis nerii (Linnaeus, 1758) Hyles livornica (Esper, 1780) Hyles nicaea (de Prunner, 1798) Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) Laothoe populi (Linnaeus, 1758)
Superfamily: NOCTUOIDEA Latreille, 1809 Family: THAUMETOPOEIDAE Aurivillus, 1889 Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924)
Family: LYMANTRIIDAE Hampson, [1893 ] Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)
Family: ARCTIIDAE Leach, [1815 ] Epicallia villica (Linnaeus, 1758) Eucharia hebe (Hufnagel, 1766) Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761)
Phragmatobia placida (Frivaldszky, 1835) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Spiris striata (Linnaeus, 1758) Syntomis phegea (Linnaeus, 1758)
Family: NOCTUIDAE Latreille, 1809 Agrotis cinerea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller, 1775) Agrotis trux (Hübner, [1824 ]) Euschesis janthina ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Lycophotia molothina (Esper, [1789]) Noctua fimbriata Schreber, 1759 Noctua orbona (Hufnagel, 1766) Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, [1798 ]) Heliothis peltigera ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Callopistria juventina (Stoll, 1782) Melanchra persicariae (Linnaeus, 1761) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, [1787 ]) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Conistra rubiginea ([Denis & Schiffermüller], 1775) Aedia funesta (Esper, [1786 ]) Tyta luctuosa ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Bena bicolorana (Fuessly, 1775)
1. G İRİŞ
Lepidopterler yaygın olarak bulunan ve herkes tarafından bilinen böceklerdir. Hayvanlar aleminin tür zenginli ği yönünden be şte üçlük kısmını böcekler olu ştururken (Price, 1997), sınıf içerisinde 150 000 tür ile Lepidoptera takımı oldukça önemli bir yere sahip bulunmaktadır (Demirsoy, 1992). Çalı şmamızın ana objesini olu şturması bakımından Lepidoptera takımı hakkında kısa bir bilgi verilmesi tarafımızdan faydalı görülmü ştür.
Lepidoptera (Pulkanatlılar) takımı Arthropoda (Eklembacaklılar) şubesinin Insecta (Böcekler) sınıfına ait bir takımdır. Takıma ait böcekler bazı sistematikçiler tarafından Rhopalocera ve Heterocera olmak üzere iki alt takıma ayrılmı ştır (Borror ve di ğ.,1989). Gün ı şığında uçan alımlı renklere sahip Rhopalocera türlerine kar şın, Heterocera türleri ak şam hava karardıktan sonra faal durumda bulunmaktadırlar. Ormancılık açısından zararlı olarak nitelendirebilece ğimiz türler genellikle Heterocera türleri olup, bunların tırtılları konukçu bitkilerinin asimilasyon organlarını tahrip etmektedirler. Yaptıkları hasarın primer karakterde olması ve ormanların artım gücünü azaltması onları önemli kılmaktadır. Holometabol ba şkala şım gösteren Lepidoptera türlerinin genellikle a ğız parçaları emici olup proboscis ba şın altında saat zembere ği şeklinde kıvrılmı ştır (Ecevit, 2000). Serbest ve hareketli olan ba şlarının her iki yanında iri yapılı bile şik gözleri vardır. Bile şik gözler bir mozaik olu şturacak şekilde çok sayıda facetten meydana gelmi ştir. Türlerin ço ğunda iki ocelli bulunmaktadır. Birçok parçalardan meydana gelmi ş olan antenleri genel olarak erkeklerde di şilere oranla daha kuvvetli olu şmu ştur. Bazı türlerde erkek erginlerin di şilerini çok uzak mesafelerden bulabilecekleri çift taraflı tara ğımsı anten tipine sahip oldukları görülür. Birbirleriyle kayna şmı ş olan gö ğüs halkalarından mesothoraxa ön kanatlar, metathoraxa da arka kanatlar bağlanmı ştır. Kanatların üzerinde bulunan damarlar türlerin te şhisinde bilimsel bakımdan büyük de ğer ta şırlar. Abdomenleri 10 segmentlidir. Benzeri bir şekilde tırtıllarda vücudu olu şturan 13 segmentin, 3 tanesi thorax ve geriye kalan 10 tanesi de abdomeni olu şturmaktadır. Phytophagus özellik ta şıyan tırtıllarının önemli bir kısmı kültür
bitkilerinde zarar yapmaktadır. Erginlerde her bir thorax segmentinde bir çift bacak bulunurken, tırtılların abdomenlerinde 3., 6. ve 10. segmentlerde birer çift yalancı bacak bulunmaktadır. Tırtıllarda labiuma açılan ipek bezleri bulunmakta, pupa olmadan önce bir kokon ören tırtıl bunun içerisinde krizalitle şmektedir. Yine bazı türlerde pupanın açıkta olu ştu ğu da görülmektedir.
Lepidoptera takımına ait bazı türler ormancılık ve tarımda ekonomik açıdan oldukça önemlidirler. Özellikle tarım ürünlerinde büyük kayıplara neden olan ve üreticileri zor durumda bırakan “sürekli zararlı” olarak sınıflandırılan türler bulunmaktadır (Borror ve di ğ.,1989). Keza ender de olsa dokuma kuma şlarda ve depo edilmi ş ürünlerde zararlı olan türlere de rastlamak mümkündür. Bu olumsuz yönlerine kar şın, do ğal ipe ğin İpekböce ği ( Bombyx mori L.) kozalarından elde edilmesi ve ergin dönemlerinde sahip oldukları göz alıcı renkler onları tarih boyunca kolleksiyoncular ve araştırmacılar için aranan türler yapmı ş, üzerlerine sayısız ara ştırmalar yapılmı ştır.
Çalı şmamızda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan Lepidoptera türleri incelenmi ştir. Ormanların içerisinde, kenarında veya ormana kom şu tarım ve yerle şim alanlarında a ğaç, a ğaççık ve otsu bitkiler üzerinde yakalanan türler çalı şmanın temelini olu şturmaktadır. Bugüne kadar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin hem Rhopalocera ve hem de Heterocera türlerinin tespitine yönelik bilimsel ve kapsamlı bir çalı şma yürütülmemi ş olması, yapılan çalı şmanın önemini arttırmaktadır. Ortaya konan çalı şma ile bu bo şluk doldurulmaya çalı şılmı ştır.
2. GENEL KISIMLAR
Lepidoptera türlerini konu alan ve günümüze kadar derlenmi ş ulusal ve uluslararası literatürden çalı şma konumuzla yakın il şkili olanlara ait bilgiler tarih sırasına göre özet olarak verilmi ştir:
Spuler (1910); Avrupa Lepidopterlerinin morfolojik ve biyolojik özellikleri hakkında faydalı bilgiler sunan üç ciltlik te şhis kitabı yayınlamı ştır. Eserde türlerin uçma zamanlarına yer verilmi ş bulundukları co ğrafyalar ve tırtıllarının konukçu bitkileri detaylarıyla anlatılmı ştır. 77 Tafel halinde verilen te şhis çizimleri yakla şık bir asırdır de ğerini korumakta ve bu haliyle günümüzde de önemli bir ba şvuru kayna ğı olma özelli ğini sürdürmektedir.
Turner (1920); “Kıbrıs Kelebekleri” adlı eserinde 1920 yılı gözlemlerine yer vermektedir. Eserde yalnızca Rhopalocera türlerine de ğinilmekte, türlerin Kıbrıs’taki yayılı şları haritalar üzerinde i şaretlenerek gösterilmektedir.
Tams (1924); Kıbrıs çam ormanları için yeni bir zararlı olan Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924) üzerine bir çalı şma yapmı ştır. Çalı şmada genital preparasyon tekniklerine yer verilmi ş ve çıkan sonuçlar neticesinde Kıbrıs’da yayılmı ş Thaumetopoeidae familya üyesinin Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) de ğil Traumatocampa wilkinsoni (Tams) oldu ğunu öngörmü ştür. Eserde türün çam ormanları için primer ve teknik zararlı bir nitelik ta şıdı ğı detayları ile anlatılmaktadır.
Rebel (1939); Kıbrıs Adası’nın hem Rhopalocera hem de Heterocera türlerini çalı şarak ada için oldukça önemli olan bir kaynak eser bırakmı ştır. Eserde tırtılların zarar yaptı ğı bitkiler ve türlerin ada üzerinde tespit edildi ği lokaliteler detaylarıyla anlatılmaktadır.
Hackman (1954); Çalı şmasında Kıbrıs Lepidoptera faunasını konu edinmi ş ve 1939 yılı gözlemlerine yer vermi ştir. Eserde üç entomolo ğun (Harald, Hakan and P.H. Lindberg) Kıbrıs incelemelerine de de ğinilerek bazı türler onların çalı şmalarına atfen verilmektedir.
Chrystal (1956); Kıbrıs adasının zararlı orman böcekleri üzerine kapsamlı bir ara ştırma yapmı ş ve bu ba ğlamda Lepidoptera takımını içeren sistematik bir liste olu şturmu ştur. Eserde tırtılların zarar yaptı ğı bitkiler ve türlerin ada üzerinde tespit edildi ği lokaliteler de detaylarıyla anlatılmaktadır.
Forster ve Wohlfahrt (1971); Orta Avrupa’da yayılmı ş 30 familyaya ait 636 cins hakkında morfolojik ve biyolojik bilgiler vererek eserlerinde, türlerin sinonimleri hakkında da faydalı bilgiler sunmu şlardır. Kitap te şhis amaçlı ba şvurulacak önemli kaynak eserlerden birisidir.
Larsen (1974); “Lübnan Kelebekleri” adlı önemli bir eser yayınlamı ştır. 1970-1974 yılları arasında gerçekle ştirilen çalı şmada 13 familyaya ait 193 Plate’ye yer verilmektedir. Eserde aynı zamanda ülkede tespit edilememi ş ancak varlıkları olası türler de verilmektedir. Bu nedenle çalı şma iklim ve co ğrafik ko şullar bazında benze şti ği Kıbrıs Adası’na da ı şık tutmaktadır.
Tosun (1975); Akdeniz Bölgesi i ğne yapraklı ormanlarında zarar yapan böcekler ve önemli türlerin parazit ve yırtıcılarını konu alan detaylı bir çalı şma yapmı ştır. Çalı şma ile Türkiye orman böcekleri faunasına (parazit ve yırtıcılar dahil) 77 yeni tür eklenmi ştir. Ara ştırmada 5 Lepidoptera familyasına ait geni ş bilgiler bulunmaktadır.
Georghiou (1977); Kıbrıs Adası’nın tarım, ormancılık ve hayvancılık alanlarında zararlı olan tüm böceklerini ara ştırmı ş, 1953-1957 yılları arasında taspit etti ği 2884 tür hakkında geni ş bilgi vermi ştir. Eser bu haliyle ara ştırmamızın en önemli kaynaklarından birisini olu şturmu ştur.
Schwenke (1978); Avrupa’nın zararlı orman böcekleri üzerine kapsamlı bir çalı şma yapmı ş, eserinin üçüncü cildinde Lepidoptera üyelerine yer vermi ştir. Eserde tırtılların zarar yaptı ğı bitkiler ve türlerin dünya yayılı şları üzerine detaylı bilgiler verilmektedir.
Sekendiz (1980); Kıbrıs Türk Federe Devleti ormanlarının önemli orman böceklerini tespit etmeye çalı şmı ş, yazar eserinde ülkenin entomolojik sorunlarıyla ilgili detaylı bilgilere de yer vermi ştir.
Tsankov (1981); Thaumetopoea pityocampa ve Rhyacionia buoliana türlerinin yumurta parazitlerini ara ştırmı ş ve bunları biyolojik sava ş unsuru olarak kullanabilme olanaklarını ele almı ştır. Ara ştırmamızda tespit etti ğimiz Traumatocampa wilkinsoni (Tams) yumurta paraziti olan Ooencyrtus pityocampae (Merc., 1921) ile ilgili bilgiler yazara atfen verilmektedir.
Halperin (1990); İsrail’in Thaumetopoea türlerini çalı şmı ş, eserinde Kıbrıs’ta yayılmı ş bulunan türlere de yer vermi ştir. Bunlardan en önemlisi hiç ku şkusuz ara ştırmamızda da detayları ile üzerinde çalı şılan Traumatocampa wilkinsoni (Tams)’dir.
Çanakçıo ğlu ve Mol (1993); Yayınladıkları “Orman Entomolojisi- Zararlı ve Yararlı Böcekler” kitabında Kıbrıs’ta yayılmı ş bulunan birçok Lepidoptera türüne de yer vermi şlerdir. 541 sayfalık eserde türlerin morfolojik özellikleri, dünya üzerindeki yayılı şları, zarar yaptıkları bitkiler, zarar şekilleri ve biyolojileri ile bunlara kar şı alınabilecek koruyucu önlemler detaylı bir şekilde dile getirilmektedir.
Hesselbarth ve di ğ. (1995); Üç cilt halinde Türkiye Kelebek Atlaslarını yayınlamı şlardır. Kitaplar bu zamana kadar yayınlanan en kapsamlı içeri ğe sahiptirler. 1. ve 2. ciltlerde türlerin biyolojilerine yer verilmekte, yumurta, tırtıl, pupa ve ergin dönemlerine ait kayıtlar detayları ile anlatılmaktadır. Türlerin Türkiye ve dünyanın hangi co ğrafik bölgelerinde yayıldıkları haritalarla desteklenerek resmedilmektedir. 3. cilt ise çalı şmamızda te şhis anahtarı olarak kullanılmı ştır.
Korno şor ve Sertkaya (1996); Do ğu Akdeniz Bölgesi Sphingidae türlerini çalı şmı ş, bu ba ğlamda Kıbrıs’da yayılmı ş olan türlere de geni ş bir şekilde yer vermi şlerdir.
John (2000); ‘Kıbrıs Kelebekleri’ adlı eserinde 1998 yılı gözlemlerine yer vermektedir. Eserde yalnızca Rhopalocera türlerine de ğinilmekte ancak örneklerin toplandı ğı mevkiiler kapsamlı bir şekilde belirtilmektedir.
Koçak ve Seven (2001); Türkiye Lepidoptera faunası üzerine oldukça kapsamlı bir sistematik liste yayınlamı ştır. Bu listeler hem Rhopalocera hem de Heterocera türlerini içermekte ve ara ştırmacılara ı şık tutmaktadır.
Makris (2002); “Kıbrıs Kelebekleri” adlı oldukça kapsamlı bir kelebek atlası yayınlamı ştır. 67 türün kapsamlı bir şekilde anlatıldı ğı eser çalı şmamızın temel ta şlarından birisi olmu ş, te şhis i şlemlerinde sıkça ba şvurulmu ştur. Türlerin biyolojik evrelerinin de oldukça kapsamlı olarak ele alındı ğı çalı şma resimlerle desteklenmi ştir.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ormanlarında ya şayan Lepidoptera türleri bu çalı şmanın konusunu olu şturmaktadır. Çalı şmaya ba şlamadan önce konu ile ilgili olarak bölgeye ili şkin literatür incelenerek bilgi toplanmı ştır. Ormanlarda ya şayan böcek türlerinin biyolojileri, da ğılımları ve a ğaçlara verdikleri zararlar; ya şadıkları alanın co ğrafik konumu, iklimi, toprak özellikleri ve bitki örtüsü ile do ğrudan ili şkilidir. Bu nedenle çalı şma yöntemine de temel olu şturacak bu faktörlerin tek tek ele alınıp incelenmesi faydalı olacaktır.
3.1. ARA ŞTIRMA ALANININ TANITIMI
Kıbrıs adası, sahip oldu ğu stratejik konum nedeniyle Do ğu Akdeniz’de hüküm sürmü ş tüm uygarlıklara ev sahipli ği yapmı ş ve bu medeniyetler ada üzerinde izlerini bırakmı şlardır. Geçmi şten bugüne kökleri Neolitik döneme ve hatta son arkeolojik bulgulara göre Ta ş Devrine (M.Ö. 8000-8500) kadar uzanan insan yerle şiminin en büyük etkisi ku şkusuz ormanlar üzerine olmu ştur. Asırlardan beri süregelen faydalanmalar, ba şıbo ş hayvan otlatılması ve yangınlar orman vejetasyonunun Be şparmak Da ğları’nın zirvelerine çekilmesine yol açmı ştır (Anon., 2001). Sava şlar ve yangınlarla sürekli olarak kesintiye u ğratılan orman geli şimi özellikle 1989 yılından sonra gerçekle ştirilen büyük projelerle ileriye götürülmeye çalı şılmı ş, ancak 1995 “Be şparmak Da ğları Yangını” ve 1998’deki “Ye şilırmak Yangını” ile çalı şmalar büyük bir darbe almı ştır. Söz konusu yangınlar ülkeye verilen ‘Ye şil Ada’ ismine de gölge dü şürmü ş ve ormanlarda ya şayan birçok canlı türü, bu ba ğlamda Lepidoptera türleri de büyük zarar görmü ştür (Ayberk, 2000).
3.1.1. Co ğrafik Konum
Kıbrıs adası, Akdeniz’in do ğusunda, Türkiye’nin 65 km güneyinde, Suriye’nin 100 km batısında yer alır. 34º-36º kuzey paraleli ile 32º-35º do ğu meridyenleri arasındadır. Yüzölçümü 9251 km² olan ada, Sicilya ve Sardunya’dan sonra Akdeniz’in üçüncü büyük adasıdır ( Şekil 3.1). Kıyıdan kıyıya en uzak mesafeler do ğu-batı do ğrultusunda 230 km, kuzey-güney do ğrultusunda ise 96.5 km’dir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bu adanın kuzeyinde 3300 km²’lik alana sahiptir ve bu haliyle K.K.T.C. dünyanın en küçük ülkelerinden birisidir (Anon., 2001).
Şekil 3.1: Kıbrıs Adası.
3.1.2. Jeolojik Yapı
Kıbrıs adası, Akdeniz’in kuzey ve güneyindeki kalkanların sıkıştırması sonucunda meydana gelmi ştir. Jeolojik yapı itibariyle ada üç ana bölgeye ayrılmaktadır. Bunlar: • Adanın ortasında yer alan ve ço ğunlukla magmatik kayaçlardan olu şmu ş Trodos Da ğları; • Kuzeyde kıyıya paralel uzanan ve ço ğunlukla Mesozoik ya şlı kayaçlardan meydana gelen Be şparmak Da ğları (Girne Da ğları); • Batıda Güzelyurt, do ğuda Gazimagosa Körfezi’ne kadar uzanan, Trodos ve Be şparmak Da ğları arasında kalan ço ğunlukla Neojen ya şlı çökellerden olu şan Mesarya Ovasıdır.
Anakaya ve toprak özellikleri bakımından Kuzey Kıbrıs iki farklı jeolojik yapı içermektedir. İlki olan Be şparmak Da ğları kütlesi; sert kireçta şları ve dolomitlerden olu şmu ş sarp bir arazi niteli ğindedir. İkincisi yani iç ova ise; kil ve alüvyonlardan olu şmakta, dolayısıyla ancak yer yer a ğaçlandırmalara uygun olmaktadır (Anon., 1996).
3.1.3. İklim
Kuzey Kıbrıs; makro iklim sınıflandırılmasına göre “yarı kurak” olarak adlandırılan iklim ku şağındadır. Adanın iklimi; yazları sıcak ve kurak, kı şları ılık ve ya ğışlı tipik Akdeniz iklimidir (Tablo 3.1)(Anon., 1993).
Tablo 3.1: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne ait meteorolojik veriler (1993-2002) (Anon., 2002a) METEOROLOJ İK AYLAR YILLIK VER İLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII En Yük. Hava Sıc. 20.9 23.8 30.4 35.3 39.6 43.5 45.1 43.9 39.1 36.0 29.5 22.2 45.1 Ort. ( °C) Hava Sıc. Ort. ( °C) 10.9 11.2 12.9 16.3 21.0 25.6 28.3 28.1 25.2 21.6 16.4 12.6 19.2 En Dü şük Hava Sıc. -2.0 -5.0 -2.0 -1.8 5.6 10.2 12.0 15.0 11.0 7.0 -0.4 -1.0 -5.0 Ort. ( °C) Toplam Ya ğış (mm) 9.9 10.0 13.8 16.6 22.1 26.4 28.5 29.0 25.1 21.5 15.2 11.3 19.8 Ort. Nisbi Nem (%) 74.0 71.8 71.0 69.5 65.3 61.2 61.2 64.9 65.7 66.0 69.4 75.7 68.0 Ort. Buharla şma 1.7 2.2 3.2 4.7 6.8 9.2 10.0 9.1 7.3 4.9 3.0 1.7 5.3 (mm/m²) Ort. Rüzgar Hızı (m/sn) 3.0 3.1 3.1 3.1 2.8 2.9 2.9 2.8 2.9 2.6 2.9 2.8 2.9 Hakim Rüzgar Yönü W W W W W W NW NW W W W W W
Tablonun incelenmesinden görülece ği üzere adanın yıllık ortalama hava sıcaklı ğı 19.2 ºC’dir. Yıl boyunca en sıcak ay genellikle Temmuz olup bu ayda hava sıcaklı ğı gündüzleri 37 ºC- 40 ºC arasındadır. Yılın en so ğuk ayı genellikle Şubat olup gündüz saatlerinde hava sıcaklı ğı 9 ºC-12 ºC arasında seyrederken gece sıcaklık –5 ºC’ye kadar dü şer ve yılın en so ğuk geceleri ço ğunlukla bu ayda ya şanır. Ülkede ya ğışlar genellikle Ekim-Mart döneminde yo ğunla şmaktadır. En ya ğışlı ay Aralık, en kurak aylar ise Temmuz ve A ğustos aylarıdır. Ortalama nisbi nem kı şın %60-80 iken bu oran yaz aylarında %40-60 civarında seyretmektedir. Yazın gün ortasında %30 oranında ölçülen nisbi nem çok ender olarak %15’lere kadar dü şmektedir. Bir ada ülkesi olan Kuzey Kıbrıs’ta genel olarak rüzgar, yörelerin topo ğrafik özelli ğine göre farklı yönlerden eser.
Bununla birlikte ülke genelinde hakim yön Batı (W)’dır. Yıllık ortalama rüzgar hızı ise 2.9 m/sn’dir (Anon., 1993).
Bulundu ğu enlem derecesinden dolayı güne şlenmenin fazla, güne ş enerjisinin bol oldu ğu Kuzey Kıbrıs’ta yaz aylarında ortalama günün 12 saati güne şlidir. Boydak ve Özhan (1996) tarafından konu ile ilgili olarak yapılan çalı şmalarda evapotranspirasyonun potansiyel de ğeri Lefko şa için 1437.4 mm/yıl, Güzelyurt için 1326.8 mm/yıl ve Girne için 1314.8 mm/yıl olarak hesaplanmı ştır ki; bu de ğerler çok yüksek olup Kuzey Kıbrıs’ta büyük bir su açı ğı bulundu ğunu göstermektedir.
3.1.4. Bitki Örtüsü
Yüz ölçümünün fazla olmamasına ra ğmen Kıbrıs, Akdeniz’in en zengin florasına sahip yerlerinden birisidir. Bu onun jeolojik, klimatik ve co ğrafik yapısından ileri gelmektedir. K.K.T.C.’nin do ğal bitki örtüsü Akdeniz bitki örtüsü olan maki formasyonudur. Alt yamaçlarda Keçiboynuzu ( Ceratonia siliqua ), Sakız ( Pistacia lentiscus ), Zeytin ( Olea europea ), Mersin ( Myrtus communis ), Ardıç ( Juniperus spp.), Pırnal Me şesi ( Quercus coccifera ) görülürken, Kızılçam ( Pinus brutia ) 200-700 m yükseltiler arasında yer almaktadır. Servi ( Cupressus sempervirens ) ise 500-700 m’nin üzerinde yer yer saf olarak yayılı ş göstermektedir (Alptekin ve Erta ş, 1993).
Kuzey Kıbrıs Lepidoptera faunasının ço ğu ara ve alt florada yakalandı ğından dolayı adada bulunan ve do ğal olarak yeti şmi ş tüm a ğaç ve çalı formasyonunu taksonomik sırasıyla vermek faydalı görülmü ştür. Tsintides ve di ğ. (2002)’nin yapmı ş oldu ğu çalı şmaya göre adanın a ğaç ve çalı formasyonu şu türlerden olu şmaktadır; PINACEAE: Cedrus brevifolia (Hook.f.) Henry, Pinus brutia Ten., P. nigra J.F. Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe, CUPRESSACEAE: Cupressus sempervirens L., Juniperus excelsa M. Bieb., J. foetidissima Willd., J. oxycedrus L., J. phoenicea L., EPHEDRACEAE: Ephedra nebrodensis Guss., SALICACEAE: Populus nigra L., Salix alba L., BETULACEAE: Alnus orientalis Decne., FAGACEAE: Quercus alnifolia Poech, Q. coccifera L. subsp. calliprinos (Webb) Holmboe, Q. infectoria Oliv. subsp. veneris (A.Kern.) Meikle, ULMACEAE: Celtis australis L., C. tournefortii Lam., Ulmus canescens Melville, MORACEAE: Ficus carica L., SANTALACEAE: Osyris alba L., ARISTOLOCHIACEAE: Aristolochia sempervirens L.,
POLYGONACEAE: Polygonum equisetiforme Sm., CHENOPODIACEAE: Arthrocnemum macrostachyum (Moric.) Moris et Delponte, A. perenne (Mill.) Moss, Atriplex halimus L., A. semibaccata R.Br., Halimione portulacoides (L.) Aellen, Halocnemum strobilaceum (Pall.) Bieb., Noaea mucronata (Forssk.) Asch. et Schweinf., Salicornia fruticosa (L.) L., Suaeda aegyptiaca (Hasselq.) Zohary, S. vera Forssk. ex J.F. Gmel., AMARANTHACEAE: Bosea cypria Boiss., PHYTOLACCACEAE: Phytolacca pruinosa Fenzl, CARYOPHYLLACEAE: Dianthus cyprius A.K. Jacks. et Turrill, Silene fruticosa L., RANUNCULACEAE: Clematis cirrhosa L., BERBERIDACEAE: Berberis cretica L., LAURACEAE: Laurus nobilis L., CAPPARACEAE: Capparis spinosa L., CRUCIFERAE: Alyssum akamasicum B.L. Burtt, A. chondrogynum B.L. Burtt, A. cypricum Nyar., A. troodi Boiss., Arabis cypria Holmboe, Erysimum kykkoticum Hadjikyriakou et Alziar, PLATANACEAE: Platanus orientalis L., ROSACEAE: Cotoneaster racemiflorus (Desf.) C.Koch subsp. nummularius (Fisch. et Meyer) Dippel, Crataegus azarolus L., C. monogyna Jacq., C. x sinaica Boiss., Pyrus syriaca Boiss., Rosa canina L., R. chionistrae H. Lindb., Rubus sanctus Schreb., Sarcopoterium spinosum (L.) Spach, Sorbus aria (L.) Crantz subsp. cretica (Lindl.) Holmboe, CAESALPINIACEAE: Ceratonia siliqua L., MIMOSACEAE: Prosopis farcta (Banks et Sol.) J.F. Macbr., PAPILIONACEAE: Alhagi graegorum Boiss., A. maurorum Medik., Anagyris foetida L., Astragalus echinus DC., Calycotome villosa (Poir.) Link, Genista sphacelata Decne., Hedysarum cyprium Boiss., Ononis spinosa L. subsp. leiosperma (Boiss.) Sirjaev, ZYGOPHYLLACEAE: Fagonia cretica L., Zygophyllum album L., EUPHORBIACEAE: Euphorbia hierosolymitana Boiss., E. thompsonii Holmboe, RUTACEAE: Ruta chalepensis L., ANACARDIACEAE: Pistacia atlantica Desf., P. lentiscus L., P. x saportae Burnat, P. terebinthus L., Rhus coriaria L., ACERACEA: Acer obtusifolium Sibth. et Sm., RHAMNACEAE: Rhamnus alaternus L., R. oleoides L. subsp. graecus (Boiss. et Reut.) Holmboe, Zizyphus lotus (L.) Lam., VITACEAE: Vitis vinifera L., MALVACEAE: Lavatera bryoniifolia Mill., THYMELAEACEAE: Thymelaea hirsuta (L.) Endl., T. tartonraria (L.) All. subsp. argentea (Sm.) Holmboe, GUTTIFERAE: Hypericum empetrifolium Willd., H. hircinum L., CISTACEAE: Cistus creticus L., C. monspeliensis L., C. parviflorus Lam., C. salviifolius L., Fumana arabica (L.) Spach, F. thymifolia (L.) Verlot, Helianthemum nummularium (L.) Miller subsp. obscurum (Celak) J. Holub, H. obtusifolium Dunal, H. stipulatum (Forssk.) C. Christens., H.
syriacum (Jacq.) Dum.-Cours., TAMARICACEAE: Tamarix dalmatica Baum, T. hampeana Boiss. et Heldr., T. smyrnensis Bunge, T. tetragyna Ehrenb., T. tetrandra Pall. ex Bieb., FRANKENIACEAE: Frankenia hirsuta L., MYRTACEAE: Myrtus communis L., ARALIACEAE: Hedera helix L., ERICACEAE: Arbutus andrachne L., A. unedo L., Erica manipuliflora Salisb., E. sicula Guss., PLUMBAGINACEAE: Plumbago europaea L., STYRACACEAE: Styrax officinalis L., OLEACEAE: Olea europaea L., Phillyrea latifolia L., APOCYNACEAE: Nerium oleander L., ASCLEPIADACEAE: Cionura erecta (L.) Griseb., Cyprinia gracilis (Boiss.) Browicz, RUBIACEAE: Asperula cypria Ehrend., Putoria calabrica (L.f.) DC., Rubia laurae (Holmboe) Airy Shaw, R. tenuifolia d’Urv., CONVOLVULACEAE: Convolvulus x cyprius Boiss., C. dorycinum L., C. oleifolius Desr., BORAGINACEAE: Lithodora hispidula (Sm.) Griseb. subsp. versicolor Meikle, Onosma fruticosa Sm., O. mitis Boiss. et Heldr., O. orientalis (L.) L., VERBENACEAE: Vitex agnus-castus L., LABIATAE: Ballota integrifolia Benth., Calamintha incana (Sm.) Boiss. et Benth., Lavandula stoechas L., Micromeria chionistrae Meikle, M. cypria Kotschy, M. myrtifolia Boiss. et Hohen., M. nervosa (Desf.) Benth., Origanum cordifolium (Aucher et Montbret ex Benth.) Vogel, O. dubium Boiss., O. laevigatum Boiss., O. majorana L., O. syriacum L. subsp. syriacum , Phlomis brevibracteata Turrill, P. cypria Post, P. fruticosa L., P. longifolia Boiss., P. lunarifolia Sm., Prasium majus L., Rosmarinus officinalis L., Salvia dominica L., S. fruticosa Mill., S. lanigera Poir., S. willeana (Holmboe) Hedge, Satureja thymbra L., Sideritis cypria Post, Teucrium creticum L., T. cyprium Boiss., T. divaricatum Heldr. subsp. canescens (Celak.) Holmboe, T. micropodioides Rouy, Thymus capitatus (L.) Hoffmanns., T. integer Griseb., SOLANACEAE: Lycium schweinfurthii Dammer, SCROPHULARIACEAE: Odontites cypria Boiss., CAPRIFOLIACEAE: Lonicera etrusca Santi, DIPSACACEAE: Pterocephalus multiflorus Poech, Scabiosa cyprica Post, COMPOSITAE: Achillea cretica L., A. santolina L., Centaurea akamantis T. Georgiades et Hadjikyriakou, Cichorium spinosum L., Helichrysum conglobatum (Viv.) Steud., H. italicum (Roth) G.Don, Inula crithmoides L., I. viscosa (L.) Aiton, Otanthus maritimus (L.) Hoffmanns. et Link, Phagnalon rupestre (L.) DC., Prenanthes triquetra Labill., Ptilostemon chamaepeuce (L.) Less. subsp. cyprius Greuter, Staechelina lobelii DC., ASPARAGACEAE: Asparagus acutifolius L., A. stipularis Forsskal, RUSCACEAE: Ruscus aculeatus L.,
SMILACACEAE: Smilax aspera L., GRAMINEAE: Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.
Fıstıkçamı ( Pinus pinea) , Kıbrıs akasyası ( Acacia cyanophylla) ve Okaliptüs ( Ocaliptus camuldulensis) ; Kıbrıs ormancılı ğı açısından oldukça önemli türler olmalarına kar şın, adanın yerli türleri olmadıklarından dolayı taksonomik listede yer almamaktadırlar.
3.1.5. Orman Varlı ğı ve Örgütlenme
1985 tarihli Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası’nda 159. Madde ile devletin ormanlar üzerindeki mülkiyet hakkı açık bir şekilde ifade edilmektedir. 159. Madde’nin 1. Fıkrası’nın “a” Bendinde; “15 Kasım 1983 tarihinde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan ve tapusu, 16 A ğustos 1960 tarihinden önce Kıbrıs Hükümeti adına kayıtlı tüm ta şınmaz mallar ile 16 A ğustos 1960 tarihinden sonra Kıbrıs Cumhuriyeti’ne intikal eden tüm ta şınmaz mallar, kamuya ait yollar, sular, su kaynakları, liman ve sahiller, rıhtımlar ve iskeleler, göller, dere ve göl yatakları, tarihi kent, bina ve kalıntılar ile kaleler ve bunların alanları, do ğal servetler ve yeraltı kaynakları, ormanlar , savunma yapı ve tesisleri ile ye şil saha ve parklar; kamuya açık köy ve tarla yolları, kamu hizmetinde kullanılan binalar; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin mülkiyetindedir ve tapu kayıtları buna göre düzeltilir” denilmekte ve aynı maddenin 2. Fıkrası’nda ise “Yukarıdaki fıkrada sözü edilen ta şınmaz malların mülkiyeti bu anayasanın ba şka herhangi bir kuralına bakılmaksızın gerçek veya tüzel ki şilere devredilemez” ifadesine yer verilmektedir. Bu ifadelerden de anla şılaca ğı üzere ormanların mülkiyeti devlet güvencesi altında bulunmaktadır (Anon., 2001).
Kıbrıs Ormancılı ğı tarihsel süreç içerisinde 4 farklı dönemde izlenebilmektedir. 1870 ile 1960 yılları arasındaki dönemde ilk planlı ormancılık çalı şmalarının ba şladı ğını ve yine ilk a ğaçlandırmaların gerçekle ştirildi ğini görmekteyiz. Ayrıca 1886 yılında 12 adet orman istasyonu kurulmu ş ve çıkarılan yasa ile ormanda keçi otlatılması yasaklanmı ştır. Tüm İngiliz dominyonları içerisinde ilk tatbik edilen orman kanunu olması nedeniyle bu yasanın tarihi önemi büyüktür. 1960 ile 1974 yılları arasındaki dönemde ormanlarda seçme i şletmesi uygulanmı ş ve Kıbrıs için geni ş denebilecek a ğaçlandırma faaliyetlerine giri şilmi ştir. 1974 ile 1981 yılları arasındaki dönemde ise Kuzey Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürlü ğü ve alt birimleri kurulmu ştur ( Şekil 3.2).
Şekil 3.2: K.K.T.C. Orman Dairesi’nin kurulu ş şeması.
İlk i ş olarak Güzelyurt, Lefko şa, Kantara ve Alevkaya’da fidanlıklar kurularak 1974 yılındaki Barı ş Harekatı sırasında yanan yakla şık 5000 ha’lık orman alanının ağaçlandırılmasına geçilmi ştir. 1981 yılında T.C. Orman Genel Müdürlü ğü’nün önerileri ile seçme i şletmesinden ya ş sınıfları metoduna geçilerek ilk orman amenajman planları yapılmı ştır (Gürgen, 1992). 1992 yılında tamamlanan ve 1995 “Be şparmak Da ğları Yangını”ndan sonra 1997 yılında revizyonu gerçekle ştirilen orman amenajman plan verilerine göre K.K.T.C.’nin gerçek orman alanı 60934.0 hektardır ( Şekil 3.3).
Şekil 3.3: K.K.T.C. orman alanları.
Orman amenajman plan verilerine göre Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Sinanda ğ, Alevkaya, Girne, Güzelyurt ve Merkez olmak üzere 5 adet bölge şefli ği bulunmaktadır (Şekil 3.4).
Şekil 3.4: K.K.T.C. orman bölge şeflikleri.
Sinanda ğ Orman Bölge Şefli ği, 28350.0 hektar alan ile en geni ş ormanlık alana sahip bölge şefli ği konumundadır. Bu ormanlık sahanın 2247.5 hektarı (% 7.93) verimli, 26102.5 hektarı (% 92.07) ise bozuk orman niteli ğindedir. Sahip oldu ğu ormanlık alan bakımından Sinanda ğ Bölge Şefli ği’ni sırası ile Alevkaya, Güzelyurt, Girne ve Merkez Bölge Şeflikleri takip etmektedir (Tablo 3.2).
Tablo 3.2: K.K.T.C. orman bölge şefliklerinin alanları Bölge Şefli ği Serisi Ormanlık Ormansız Toplam Saha Saha Saha (ha) (ha) (ha) Güzelyurt Hacıbayram 11477.5 39905.5 51383.0 Girne Yaman 7723.5 15709.5 23433.0 Alevkaya Be şparmak-Kartalda ğ 13003.5 21978.5 34982.0 Sinanda ğ Sinanda ğ 28350.0 63952.0 92302.0 Merkez Düzler 379.5 128670.5 129050.0 Genel Toplam 60934.0 270216.0 331150.0
K.K.T.C’de arazilerin kullanım alanları ise Tablo 3.3’de gösterilmi ştir.
Tablo 3.3: K.K.T.C.’de arazi kullanım alanları Kullanım Alanı ha % Tarım 230569.5 69.63 Orman 60934.0 18.40 Mera 26578.0 8.03 İskan 8934.0 2.69 Kayalık 2067.5 0.62 Kumluk 1987.5 0.60 Göletler 67.5 0.02 Harabeler 12.0 0.01 Toplam 331150.0 100.00
Tablo 3.3’ün incelenmesinden anla şılaca ğı üzere orman arazisi % 18.40’lık oran ile 60934.0 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Uluslararası kabullere göre, bir ülkenin orman yönünden zengin sayılması için, toplam alanının en az % 30’unun verimli orman alanı ile kaplı olması gerekmektedir. Buradan hareketle K.K.T.C.’de orman varlı ğının yeterli ölçülerde oldu ğunu söylemek gerçekçi olmaz. Ormanlık alanların a ğaç türlerine göre da ğılı şı Tablo 3.4’de verilmi ştir.
Tablo 3.4: K.K.T.C. ormanlık alanının a ğaç türlerine göre da ğılı şı Ağaç Türü Alanı Tüm Orman K.K.T.C. (ha) Alanına Oranı Alanına Oranı (%) (%) Kızılçam (Çz) 21816.5 35.80 6.59 Fıstıkçamı (Çf) 821.5 1.35 0.25 Servi (Sr) 98.0 0.16 0.03 Okaliptüs (Ok) 44.0 0.07 0.01 Akasya (Ak) 413.0 0.68 0.12 İğ ne yapraklılar Arası Karı şık 5755.0 9.45 1.74 Yapraklılar Arası Karı şık 23928.5 39.27 7.23 İğ ne yapraklı + Yapraklı Karı şık 8057.5 13.22 2.43 Toplam 60934.0 100.00 18.40
Tablo 3.4’de görüldü ğü gibi ülkenin asli a ğaçlarından olan Kızılçam ( Pinus brutia) , 21816.5 hektar gibi geni ş bir alana yayılmaktadır. Kızılçamı sırasıyla Fıstıkçamı ( Pinus pinea) , Kıbrıs akasyası ( Acacia cyanophylla) , Servi ( Cupressus sempervirens) ve Okaliptüs ( Ocaliptus camuldulensis) plantasyonları takip etmektedir.
3.2. YÖNTEM
Ara ştırmada arazi ve laboratuvar çalı şmalarına yönelik yöntemlerden yararlanılmı ştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ormanlarında çe şitli ekipmanlar kullanılarak yakalanan de ğişik evrelerdeki Lepidopterler laboratuvara ta şınarak bunların biyolojileri tespit edilmeye çalı şılmı ştır.
3.2.1. Arazi Çalı şmaları
Arazi çalı şmaları ara ştırmanın büyük bir kısmını olu şturmaktadır. Yakla şık 5 yıl (2000- 2005) süren bu çalı şmalarda ülkenin de ğişik yerlerindeki gençlik alanları, fidanlıklar, park ve bahçeler ile orman alanları taranarak Lepidoptera faunası tespit edilmeye çalı şılmı ştır. Arazide yürütülen çalı şmalar hava ko şullarına ba ğlı olarak türlerin aktif oldukları nisan-ekim ayları arasında yo ğunla ştırılmı ştır. Bu aylar arasında mümkün oldu ğunca araziye gidilerek materyal sayısının arttırılmasına gayret edilmi ştir. Çalı şmamızda K.K.T.C. Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürlü ğü’nün hazırlamı ş oldu ğu Orman Amenajman Planlarındaki saha döküm tablolarına göre
Güzelyurt, Girne, Alevkaya, Sinanda ğ ve Merkez Bölge Şeflikleri ormanlık alanlarına ve ormana kom şu açıklık alanlara gidilerek a şağıda belirtilen çalı şmalar yapılmıştır: Ağaçların ve di ğer bitkilerin yaprak, gövde, kök, dal, meyve ve çiçeklerinin gözle kontrolü yapılmı ştır. Bu şekilde toplanan Lepidopter yumurta, tırtıl ve pupaları yeti ştirilmek üzere laboratuvara getirilmi ştir.
Gece faaliyette bulunan Lepidopter erginlerini yakalamak için “Hiestand I şık Tuza ğı” kullanılmı ştır ( Şekil 3.5).
Şekil 3.5: Hiestand ı şık tuza ğı.
Gündüz uçan erginler atrap ( Şekil 3.6) yardımı ile yakalanmı ş, bir kısmı canlı olarak bir kısmı ise öldürme şişelerine alınarak laboratuvara ta şınmı ştır.
Şekil 3.6: Atrap.
Arazide yapılan çalı şmalarla ilgili tüm bilgiler (tarih, konukçu bitki, lokalite, biyolojik dönem, zarar vb.) arazi kayıt defterine not edilmi ştir.
3.2.2. Laboratuvar Çalı şmaları
Araziden canlı olarak getirilen Lepidopter yumurta, tırtıl ve pupaları laboratuvar ko şullarında yeti ştirilerek biyolojileri ortaya konulmaya çalı şılmı ştır. Keza benzeri şekilde arazide çift olarak (erkek-di şi) yakalanan erginlerden bir kısmı yeti ştirme kafeslerinde canlı tutularak çiftle şmeleri ve di şilerin yumurta koymaları sa ğlanmı ştır. Bilindi ği üzere laboratuvara ta şınan canlının ya şayabilmesi için onun biyolojik isteklerine uygun bir zemin hazırlanması, yeterli nem, ısı ve besin gereksinimlerinin kar şılanması gerekir (Çanakçıo ğlu, 1993). Çalı şmada bu amaçla içerisinde yeterli nem ve besinin bulundu ğu yeti ştirme kafesleri ( Şekil 3.7a) ve kavanozları ( Şekil 3.7b) kullanılmı ştır. Tırtılların yedikleri yaprakların bir süre canlı kalabilmelerini sa ğlamak için yapraklı dalların sapları su ile dolu erlenmayer kaplar içerisine konulmu ş ve yapraklı dallar 2-3 günde bir tazeleri ile yenilenmi şlerdir. Kafesin içerisinde Lepidopter tırtılının pupa olmak üzere ihtiyaç duydu ğu toprak, dal parçaları vb. ortamlar da hazırlanmı ştır.
a) Yeti ştirme kafesi b) Yeti ştirme kavanozu
Şekil 3.7: Yeti ştirme kafesi ve yeti ştirme kavanozu.
Gerek laboratuvar ko şullarında yeti ştirilen ve gerekse arazide yakalanan ergin Lepidoptera türleri, içerisinde etil asetat bulunan öldürme şişelerinde öldürülerek, böce ğin hiçbir organına zarar vermeden preparasyon tekni ğine uygun olarak özel böcek iğneleriyle (2-3 numara) sabitlenmi ş ve kurutulmu ştur ( Şekil 3.8).
Şekil 3.8: Kelebek germe tahtası.
Öldürülüp laboratuvara nakilleri gerçekle şene kadar geçen süre zarfında do ğal formlarını kaybeden veya kısmen yada tamamen kuruyan örnekler yumu şatma i şlemine tabi tutulmu şlardır. Bu i şlem için örnekler, içerisinde ıslak kurutma ka ğıdı bulunan petri kaplarında 1-2 gün süreyle bekletilmi şlerdir. Küflenmeyi önlemek üzere kurutma ka ğıtlarının üzerine 1-2 damla fenol damlatılmı ştır. Bu i şlemin ardından kelebekler tekni ğine uygun bir şekilde germe tahtaları üzerinde i ğnelenmi şlerdir.
Germe tahtası üzerinde büyüklüklerine göre 5-10 gün bekletilerek kuruyan kelebeklere üzerlerinde yakalanmı ş oldukları yer, tarih, toplayıcı ve konukçu bitkilere ait bilgilerin yer aldı ğı etiketler takılmı ştır. Te şhis i şleminden önce mevcut örnekler Panasonic NV- DS 65 dijital kamera yardımıyla foto ğraflandırılmı şlardır. Tür te şhisleri; İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı’nda, literatür ve koleksiyonlardan faydalanılarak gerçekle ştirilmi ştir. Bu konuda ba şvurulan ba şlıca kaynaklar Spuler (1910) ve Hesselbarth ve di ğ. (1995)’dir. Te şhis için ayrıca Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Lefke Avrupa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ö ğretim Üyelerinden Dr. Özge ÖZDEN’den teknik yardım alınmı ştır.
4. BULGULAR
Yapılan ara ştırmalar sonucunda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yayılı ş gösteren Lepidoptera takımının 18 familyasından 113 tür tespit edilmi ştir. Tablo 4.1’de familyaların tür sayıları ve oranları gösterilmektedir.
Tablo 4.1: Familyaların tür sayıları ve oranları Tür sayısı Oran(%) (adet) Familya Hesperiidae 5 4.4 Familya Papilionidae 4 3.6 Familya Pieridae 10 8.8 Familya Lycaenidae 8 7.1 Familya Satyridae 9 7.9 Familya Nymphalidae 14 12.4 Familya Zygaenidae 1 0.9 Familya Cossidae 1 0.9 Familya Tortricidae 2 1.8 Familya Pyralidae 6 5.3 Familya Lasiocampidae 2 1.8 Familya Saturniidae 2 1.8 Familya Geometridae 10 8.8 Familya Sphingidae 6 5.3 Familya Thaumetopoeidae 1 0.9 Familya Lymantriidae 2 1.8 Familya Arctiidae 7 6.2 Familya Noctuidae 23 20.3 Toplam 113 100.0
4.1. LEPIDOPTERA TÜRLER İNİN S İSTEMAT İK L İSTES İ
Lepidoptera türlerinin sınıflandırılmasında; Forster ve Wohlfahrt (1955), Schwenke (1978), Hesselbarth ve di ğ. (1995) ile Koçak ve Seven (2001)’in eserlerinden yararlanılmı ş, cins ve türlerin sıralanmasında ise alfabetik esas göz önünde tutulmu ştur.
Takım: LEPIDOPTERA
Üstfamilya: HESPERIOIDEA Latreille, 1809 Familya: HESPERIIDAE Latreille, 1809 Altfamilya: HESPERIINAE Latreille, 1809 Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) Altfamilya: PYRGINAE Burmeister, 1878 Carcharodus alceae ( Esper, [1780 ]) Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Pyrgus sidae ( Esper, [1784 ])
Üstfamilya: PAPILIONOIDEA Latreille, [1802 ] Familya: PAPILIONIDAE Latreille, [1802 ] Altfamilya: PARNASSIINAE Duponchel, [1835 ] Allancastria cerisyi (Godart, [1824 ]) Zerynthia polyxena ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Altfamilya: PAPILIONINAE Latreille, [1802 ] Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Papilio machaon Linnaeus, 1758 Familya: PIERIDAE Duponchel, [1835 ] Altfamilya: DISMORPHIINAE Schatz, [1886 ] Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) Altfamilya: COLIADINAE Swainson, 1827
Colias crocea (Fourcroy, 1785) Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1758) Altfamilya: PIERINAE Duponchel, [1835 ] Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) Euchloe ausonia (Hübner, [1804]) Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) Pieris napi (Linnaeus, 1758) Pieris rapae (Linnaeus, 1758) Pontia edusa (Fabricius, 1777) Familya: LYCAENIDAE Leach, [1815 ] Altfamilya: THECLINAE Swainson, 1831 Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) Satyrium ilicis (Esper, [1779 ]) Altfamilya: LYCAENINAE Leach, [1815 ] Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) Altfamilya: POLYOMMATINAE Swainson, 1827 Aricia agestis ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) Familya: SATYRIDAE Boisduval, 1833 Altfamilya: SATYRINAE Boisduval, [1833 ] Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871) Kirinia roxelana (Cramer, [1777]) Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) Pseudochazara lydia (Staudinger, 1878)
Familya: NYMPHALIDAE Swainson, 1827 Altfamilya: LIMENITIDINAE Behr, 1864 Limenitis reducta Staudinger, 1901 Altfamilya: NYMPHALINAE Swainson, 1827 Inachis io (Linnaeus, 1758) Melitaea didyma (Esper, 1779) Melitaea trivia ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) Altfamilya: HELICONIINAE Swainson, 1827 Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller], 1775) Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780) Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Speyeria aglaja (Linnaeus, 1758) Altfamilya: CHARAXINAE Guenee, 1865 Charaxes jasius (Linnaeus, 1767)
Üstfamilya: ZYGAENOIDEA Latreille, 1809 Familya: ZYGAENIDAE Latreille, 1809 Altfamilya: ZYGAENINAE Latreille, 1809 Zygaena filipendulae (Linnaeus, 1758)
Üstfamilya: COSSOIDEA Leach, [1815 ] Familya: COSSIDAE Leach, [1815 ] Altfamilya: ZEUZERINAE Boisduval, 1828 Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)
Üstfamilya: TORTRICOIDEA Latreille, [1803 ] Familya: TORTRICIDAE Latreille, [1803 ]
Altfamilya: TORTRICINAE Latreille, [1803 ] Tortrix viridana Linnaeus, 1758 Altfamilya: OLETHREUTINAE Walsingham, 1895 Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775)
Üstfamilya: PYRALOIDEA Latreille, 1809 Familya: PYRALIDAE Latreille, 1809 Altfamilya: PYRAUSTINAE Meyrick, 1890 Nomophila noctuella ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pleuroptya ruralis (Scopoli, 1763) Altfamilya: PYRALINAE Latreille,1809 Endotricha flammealis ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pyralis farinalis Linnaeus, 1758 Altfamilya: PHYCITINAE Zeller, 1839 Dioryctria abietella (Denis & Schiffermüller, 1775) Dioryctria mendacella (Staudinger, 1859)
Üstfamilya: BOMBYCOIDEA Latreille, [1803 ] Familya: LASIOCAMPIDAE Harris, 1841 Altfamilya: LASIOCAMPINAE Aurivillus, 1927 Lasiocampa trifolii (Denis & Shiffermüller, 1775) Pachypasa otus (Drury, 1773) Familya: SATURNIIDAE Boisduval, 1837 Altfamilya: SATURNIINAE Boisduval, 1837 Saturnia pavonia (Linnaeus, 1758) Saturnia pyri ([Denis & Schiffermüller], 1775)
Üstfamilya: GEOMETROIDEA Leach, [1815 ] Familya: GEOMETRIDAE Leach, [1815 ] Altfamilya: SCOPULINAE Duponchel, [1845 ] Idaea ochrata (Scopoli, 1763) Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767) Altfamilya: ENNOMINAE Duponchel, [1845 ]
Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, [1813 ]) Colotois pennaria (Linnaeus, 1761) Nychiodes waltheri Wagner, 1919 Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Selenia lunularia (Hübner, 1788) Altfamilya: EUBOLIINAE Duponchel, [1845 ] Camptogramma bilineata (Linnaeus, 1758) Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775)
Üstfamilya: SPHINGOIDEA Latreille, [1802 ] Familya: SPHINGIDAE Latreille, [1802 ] Altfamilya: MACROGLOSSINAE Harris, 1839 Daphnis nerii (Linnaeus, 1758) Hyles livornica (Esper, 1780) Hyles nicaea (de Prunner, 1798) Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) Altfamilya: SPHINGINAE Latreille, [1802 ] Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) Laothoe populi (Linnaeus, 1758)
Üstfamilya: NOCTUOIDEA Latreille, 1809 Familya: THAUMETOPOEIDAE Aurivillus, 1889 Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924) Familya: LYMANTRIIDAE Hampson, [1893 ] Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) Familya: ARCTIIDAE Leach, [1815 ] Altfamilya: ARCTIINAE Leach, [1815 ] Epicallia villica (Linnaeus, 1758) Eucharia hebe (Hufnagel, 1766) Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761)
Phragmatobia placida (Frivaldszky, 1835) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Spiris striata (Linnaeus, 1758) Altfamilya: CTENUCHINAE Kirby, 1837 Syntomis phegea (Linnaeus, 1758) Familya: NOCTUIDAE Latreille, 1809 Altfamilya: NOCTUINAE Latreille, 1809 Agrotis cinerea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller, 1775) Agrotis trux (Hübner, [1824 ]) Euschesis janthina ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Lycophotia molothina (Esper, [1789]) Noctua fimbriata Schreber, 1759 Noctua orbona (Hufnagel, 1766) Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, [1798 ]) Altfamilya: HELIOTHINAE Boisduval, 1828 Heliothis peltigera ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Altfamilya: HADENINAE Guenee, 1838 Callopistria juventina (Stoll, 1782) Melanchra persicariae (Linnaeus, 1761) Altfamilya: AMPHIPYRINAE Guenee, 1838 Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Altfamilya: CATOCALINAE Boisduval, 1828 Catocala elocata (Esper, [1787 ]) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Altfamilya: PLUSIINAE Boisduval, 1828 Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Altfamilya: CUCULLIINAE Herrich-Schäffer, 1850 Conistra rubiginea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Altfamilya: OPHIDERINAE Guenee, 1852
Aedia funesta (Esper, [1786 ]) Tyta luctuosa ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Altfamilya: ACRONICTINAE Stephens, 1829 Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Altfamilya: CHLOEPHORINAE Stainton, [1858 ] Bena bicolorana (Fuessly, 1775)
4.2. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYET İ ORMANLARI’NDA YA ŞAYAN LEPIDOPTERA TÜRLER İ
4.2.1. Hesperiidae Latreille, 1809
Dinlenme sırasında kanatlarını yarı açık durumda tutan küçük veya orta boyda kelebeklerdir. Ba şları ve antenlerinin uç kısımları geni ştir. Bacakların tibiaları mahmuzlu olup arka bacaklarda iki şer mahmuz bulunmaktadır. Bu familyanın en önemli özelli ği erkek fertlerde kanat pullarından bir kısmının ho ş kokulu olmasıdır. Çıplak olan tırtılları bitkilerin dı ş kısmında zarar yaparlar. Bu kelebeklerin erginleri gece uçan güve türlerine benzerse de gündüz faaliyet göstermeleri ve frenulumlarının bulunmaması ile onlardan ayrılırlar (Mol, 1975; Higgins ve Riley, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.1.1. Hesperiinae Latreille, 1809 Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) Hesperia venata Bremer & Grey, 1853; -In: Motschulsky, Etud. Ent. 1:61. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 31-34 mm olarak ölçülmü ştür. Açık- kirli kahverengi olan kanatların discal bölgeleri parlak kahverengi-turuncu renktedir. Ön kanatlarda orak şeklinde lekeler göze çarpar. Erkeklerde ön kanatlarda siyah bir çizgi bulunur ( Şekil 4.1).
♂ Şekil 4.1: Ochlodes venata (Bremer & Grey, 1853) (x2,5).
Bu kelebek, Avrupa’dan Orta Asya’ya kadar yayılı ş gösterir. Kelebeğin tırtılları yayılı ş alanı içerisinde pek çok otsu bitki ile beslenirler. Bunlardan en çok tercih ettikleri: Agropyrum repens, Brachypodium sylvaticum, Calamagrostis spp ., Dactylis glomerata, Festuca arundinacea, Graminae, Juncus, Poa ve Rubus spp ., Silene compacta, Triticum spp . ve Vicia cracca ’dır (Larsen, 1974; Koçak, 1986a ve 1990g; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Türün Kıbrıstaki varlı ğına dair herhangi bir literatüre rastlanılamamı ştır.
Ara ştırmalarımızda, az sayıdaki erginleri 18.06.2001 tarihinde Güzelyurt-Akçay mevkiinde, ormana kom şu bir alan içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) Papilio acteon Rottemburg, 1775; Der Naturforscher 6: 30. Mevcut örneklerimiz üzerinde yaptı ğımız ölçümlere göre ergin kelebeklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 22-26 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatların zemin rengi açık kahverengi olup üzerinde sarı renkli lekeler ve siyah bir çizgi görülmektedir. Kelebe ğin arka kanatları da benzeri bir şekilde kahverengidir. Antenlerin ucu dikkati çekecek kadar geni şlemi ştir ( Şekil 4.2).
Şekil 4.2: Thymelicus acteon (Rott., 1775) (x2,7).
Kuzey Afrika, Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılmı ş olan türün tırtılları birçok otsu bitki türü ile beslenirler. Bunlardan en çok tercih ettikleri: Agropryon repens, Brachypodium pinnatum, B. sylvaticum, Bromus spp. , Calamagrotis epigeios, Onopordum cyprium, Phagnalon rupestre, Poa annua, Rubus, Scabiosa ve Triticum spp.’dir (Olivier, 1993b; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
T. acteon mevcut kaynaklara göre adanın tümünde Onopordum cyprium ve Phagnalon rupestre üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 11.05.2000 ve 26.05.2000 tarihlerinde Güzelyurt-Zümrütköy mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.1.2. Pyrginae Burmeister, 1878 Carcharodus alceae ( Esper, [1780 ]) Papilio alceae Esper, [1780 ]; Die Schmetterlinge in Abbildungen nach der Natur. 1(2):4. Mevcut örneklerimizin kanat açıklı ğı 22-30 mm olarak ölçülmü ştür. Koyu kahverengi olan ön kanatlar üzerinde düzensiz gri lekeler dikkati çeker. Arka kanatlar da benzeri şekilde kahverengi olup dinlenme sırasında kanatlarını yarı açık durumda tutarlar ( Şekil 4.3).
Şekil 4.3: Carcharodus alceae ( Esp., [1780 ]) (x2,5).
Kelebek; Kuzey Afrika, Güney, Orta ve Do ğu Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılı ş göstermektedir. Kelebe ğin tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Alcea, Althaea spp ., Dittrichia viscosa, Hibiscus, Lavatera ve Malva spp . gibi otsu bitkilerle beslenmektedir (Higgins ve Riley, 1978; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Chinery, 1995).
John (2000) ve Makris (2002) yapmı ş oldukları ayrı ayrı çalı şmalarda kelebe ğin Kıbrıs’taki yayılı ş alanını Baf, Polis, Yioulu, Khionistra, Nikitari, Spilia, Akrotiri, Limasol, Kalavasos, Alethriko, Larnaka, Girne, De ğirmenlik, Lefko şa, Gazimagosa, Kaplıca ve Yayla yerle şim birimleri olarak göstermektedirler. Tür adada Dittrichia viscosa ve Malva sylvestris ’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Ara ştırmalarımızda, erginleri 05.07.2002 tarihinde Girne-Esentepe ve 06.07.2002 tarihinde Güzelyurt-Lefke/Denizli mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Papilio tages Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1: 485. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 27-28 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi kahverengi olup, her iki e şeyde de kanat uçlarında sıralı beyaz lekeler mevcuttur. Bu beyaz lekeler kanat ortasında da görülmektedir. Arka kanat uçları belirgin gri tüylerle çevrelenmi ştir ( Şekil 4.4).
Şekil 4.4: Erynnis tages (L., 1758) (x2,3).
Avrupa’dan Baykal Gölü’ne kadar sıcaklı ğın uygun oldu ğu mıntıkalarda yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtılları Astragalus, Coronilla ve Eryngium spp. , Globularia trichosantha, Hippocrepis spp. , Lotus corniculatus, Medicago spp. , Polygala anatolica ve Trifolium türlerinde zarar yapmaktadırlar (Chinery, 1973 ve 1995; Koçak, 1983f; Marini ve Trentini, 1986; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebe ğin Kıbrıs’taki varlığına dair literatürde herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Kelebe ğin az sayıda ergini 27.04.2002 tarihinde İskele-Kaplıca mevkiinde Trifolium sp. üzerinde atrapla yakalanmı ştır.
Pyrgus sidae ( Esper, [1784 ]) Papilio sidae Esper, [1784 ]; Die Schmett. Abb. Nat., 1(2):178. Yakalanan erginin kanat açıklı ğı 33 mm olarak tespit edilmi ştir. Kahverengi-siyah olan kanatların üzerinde beyaz lekeler görülmektedir. Arka kanatlar üzerindeki lekeler nispeten kanat uçlarında toplanmı ştır ( Şekil 4.5).
Şekil 4.5: Pyrgus sidae ( Esp., [1784 ]) (x2,1).
Akdeniz ülkelerinde yayılı şı bulunan kelebe ğin tırtılları Abutilon avicennae, Achillea biebersteinii, Marrubium parviflorum, Potentilla hirta, P. pedata ve Vicia cracca ’larla beslenirler (Koçak, 1983f; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair literatürde herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Kelebe ğin ergini 03.06.2001 tarihinde İskele-Yarköy mevkii, Gölba şı Ormanı Pinus brutia mesceresi içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.2. Papilionidae Latreille, [[[1802 ]]]
Geni ş kanatlara sahip, büyük, ço ğunlukla üzerleri dalgalı şekilde koyu ve açık renklerin birbirine kayna ştı ğı gösteri şli kelebeklerdir. Genellikle yaz aylarında gündüz uçtuklarından kelebek koleksiyoncularının ve do ğa severlerin dikkatini çekmektedirler. Antenlerin uçları dü ğme şeklini almı ştır. Bacakları gayet iyi geli şmi ştir. Arka kanatlarının M 3 damar rejyonunun marjinal kısmında bir veya iki uzantı bulunur. Tırtılları geni ş, çıplak ve pembemsi renktedirler (Mol 1975; Higgins ve Riley, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.2.1. Parnassiinae Duponchel, [1835 ] Allancastria cerisyi (Godart, [1824 ]) Thais cerisyi Godart, [1824]; Ency. Methodique, Hist. Nat. Ent., 9(2): 812. A. cerisyi ’nin kanat açıklı ğı 45-65 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları beyaz üzerine siyah, turuncu ve mavi renkli lekelerden ve noktalardan olu şan desenlerle süslenmi ştir.
Ön kanatların costal bölgesinde siyah lekeler birbirine paralel olarak dizilmi ştir. Kanatlarının kenarları “S” şeklinde siyah çizgilidir. Bu çizgilerin arkasında mavi ve turuncu lekeler bulunmaktadır ( Şekil 4.6).
Şekil 4.6: Allancastria cerisyi (God., [1824 ]) (x1,3).
Bu kelebek Güneydo ğu Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılı ş gösterir. Kelebe ğin tırtıllarının Aristolachia altissima, A. auricularia, A. billardieri, A. bodame, A. brevilabris, A. cilicica, A. clematitis, A. hirta, A. pallifolia ve A. sempervirens’ lerle beslendikleri tespit edilmi ştir (Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebek Kıbrıs’ta Baf, Khionistra, Troodos, Platres, Kalavasos, Sadrazamköy, Lapta, Yılmazköy, Girne, Tatlısu ve Selvilitepe’de Aristolachia sempervirens üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 27.06.2002 ve 29.06.2002 tarihlerinde Güzelyurt-Zümrütköy mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Zerynthia polyxena ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Papilio polyxena [Denis & Schiffermüller], 1775; Ankündung eines systematischen Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend: 162. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 54 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanat uçlarında zikzak şekilli siyah çizgiler yer almaktadır. Ön kanatlarda median’dan costal’a do ğru birbirine paralel uzanmı ş kalın siyah çizgiler göze çarpar. Arka kanat ortasında ise 4 parçalı daire
şeklinde siyah bir leke görülmektedir. Arka kanat uçlarında bulunan turuncu lekeler son derece belirgindir ( Şekil 4.7).
Şekil 4.7: Zerynthia polyxena ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,4).
Akdeniz ülkelerinde yayılmı ştır. Kelebe ğin tırtılları bu yayılı ş alanı içerisinde Aristolachia clematitis, A. pallida, A. pistolochia, A. pontica ve A. rotunda ’larla beslenirler (Kansu, 1963; Chinery, 1995; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir literatür bulgusuna rastlanılamamı ştır.
Kelebe ğin ergini 02.05.2003 tarihinde Gazimagosa-Turunçlu köyü yakınlarında Aristolachia sp. üzerinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.2.2. Papilioninae Latreille, [1802 ] Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Papilio podalirius Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1:463. Mevcut örne ğimizin kanat açıklı ğı 64 mm olarak ölçülmü ştür. Kanat rengi krem- beyazdır. Ön kanatlar üzerinde kanat ucundan kanat arkasına do ğru uzanan siyah şeritler yer alır. Arka kanatlarda siyah-mavi renkte kuyruk bulunmaktadır. Yine arka kanat kenarlarında ön uçtan arka uca do ğru uzanan yarım ay dizisi halinde siyah şeritler vardır. Bunların arkasında mavi ve turuncu renkli lekeler görülür ( Şekil 4.8).
Şekil 4.8: Iphiclides podalirius (L., 1758) (x1,0).
Kuzey Afrika’dan ba şlayarak Güneydo ğu ve Do ğu Avrupa’yı da içerecek şekilde Çin’e kadar uzanır. Kelebe ğin tırtılları bu geni ş yayılı ş alanı içerisinde Amelanchier, Amygdalus, Cerasus, Cotoneaster, Crataegus, Malus, Prunus, Pyrus ve Sorbus spp. ile beslenirler (Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde bir bilgiye rastlanılamamı ştır.
Kelebe ğin ergini 28.05.2003 tarihinde Girne-Karaa ğaç köyü yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Papilio machaon Linnaeus, 1758 Papilio machaon Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10) 1:462. P. machaon ’un kanat açıklı ğı 65-80 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatlarının rengi sarımtırak beyazdır. Kanat damarlarının renkleri oldukça belirgin olarak siyahtır. Ön kanat kenarları da benzeri bir şekilde siyah olup üzerlerinde birbirine paralel uzanan iki şerit bulunur. Ön kanat discal bölgesi koyu gri siyahtır. Arka kanatlarda kuyruk şeklinde uzama görülür. Arka kanatların ortası beyaz krem rengindedir. Arka kanat kenarlarında ön uçtan ba şlayarak arka uca do ğru uzanan ve yarım ay dizisi şeklinde görülen 3 tane siyah şerit bulunur. İkinci ve üçüncü şeridin arası mavi renklidir. Ayrıca arka kanatların en uç kenarları ince krem beyaz çizgilidir. Arka kanatların, iç kenarlarının ucunda karakteristik turuncu bir leke yer almaktadır ( Şekil 4.9).
Şekil 4.9: Papilio machaon L., 1758 (x1,1).
Bu kelebek, Bulgaristan’dan Trakya’yı geçerek Ege Adaları da dahil olmak üzere tüm Anadolu’da, Kafkasya, Transkafkasya, Kuzeydo ğu Arabistan ve Kıbrıs’ta geni ş bir yayılı ş gösterir. Kelebe ğin tırtılları yayılı ş alanı içinde Aegopodium podagaria, Ammi majus, Carum carvi, Citrus spp ., Daucus carota, Dittrichia viscosa, Duciosia anelifolia, Foeniculum vulgare, Levisticum officinale, Pastinaca sativa ve Peucedanum palustre gibi birçok otsu bitki türleriyle beslenirler (Stokoe ve South, 1950; Jones, 1952; Anon., 1984; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Güney Kıbrıs’ın tamamında, Kuzey Kıbrıs’ta ise Sadrazamköy, Koruçam, Çamlıbel, Lapta, Girne, Tatlısu, Selvilitepe, Kaplıca, Maltepe ve Dipkarpaz’da , Citrus limon, Dittrichia viscosa, Foeniculum vulgare ve endemik olan Onopordum cyprium ’lar üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Yaptı ğımız ara ştırmalarda Güzelyurt-Lefke mevkiinde 27.04.2003 tarihinde Onopordum cyprium üzerinde olgun tırtılları tespit edilmi ştir. Türün tırtılları oldukça tipik bir görünü şe sahiptir. Beyaz renkli tırtıl üzerinde her bir segmentte bulunacak şekilde ve enine yönde uzanan çok sayıda siyah çizgi ve bunlar üzerinde yer alan kırmızı noktalar görülür ( Şekil 4.10a). Laboratuvara getirilen ve O. cyprium verilerek beslenen söz konusu tırtıllar 07.05.2003 tarihinden sonra pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.10b), 24.05.2003 tarihinden itibaren de ergin çıkı şı ba şlamı ştır. Buna ek olarak 18.05.2003 tarihinde Güzelyurt-Merkez’de 4 adet ergini atrapla yakalanmı ştır.
a) tırtılı (x2,7) b) pupası (x1,1)
Şekil 4.10: Papilio machaon L. tırtıl ve pupası.
4.2.3. Pieridae Duponchel, [[[1835 ]]]
Orta boyda, genellikle beyaz renkli ve gündüz uçan kelebeklerdir. Antenlerinin uçları dü ğme şeklinde olup pullu de ğildir. Kanatlarının alt kısmı mat ve göze çarpmayacak renktedir. Narin ve çıplak olan tırtıllarının segment aralarında vücudun esas renginden farklı bir renkte olan birer halka görülür (Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.3.1. Dismorphiinae Schatz, [1886 ] Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) Papilio sinapis Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:468. Elimizdeki örneklerde erginlerin kanat açıklı ğı 33-38 mm olarak saptanmı ştır. Kanatlar beyaz- krem renklidir. Ön kanat ucunda karakteristik siyah bir leke bulunur ( Şekil 4.11). Arka kanatların alt yüzünde iki adet grimsi çizgi göze çarpmaktadır.
Şekil 4.11: Leptidea sinapis (L., 1758) (x2,0).
Tüm Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtılları Coronilla spp. , Dorycnium spp. , Lathyrus pratensis, L. montanus, Lotus corniculatus, Trifolium spp. ve Vicia cracca gibi otsu bitkilerle beslenirler (Kelman ve Wood, 1964; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebe ğin Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir kayda ula şılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda erginleri 02.07.2002 tarihinde Güzelyurt-Lefke mevkiinde ve 08.07.2003 tarihinde de Gazimagosa-Kantara Kalesi yakınlarında Trifolium spp. üzerinde uçu şurlarken atrapla yakalanmı ştır.
4.2.3.2. Coliadinae Swainson, 1827 Colias crocea (Fourcroy, 1785) Papilio croceus Fourcroy, 1785; Ent. Paris. 2:250. Laboratuvarda yeti ştirdi ğimiz erginlerin ön kanat açıklı ğı erkeklerde 41-55, di şilerde ise 40-56 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları genellikle turuncu renktedir, ancak bazı di şilerin limon sarısı ve beyaz kanat rengine sahip oldu ğu da görülmektedir. Kanat kenarları siyah renkte olup di şilerde bu siyah kısmın içerisinde düzensiz açık sarı lekeler vardır. Arka kanatlarının ortasında ise kavuniçi renkli bir nokta bulunmaktadır ( Şekil 4.12).
♀ (x1,0) ♀ (x1,0) ♂ (x1,0) Şekil 4.12: Colias crocea (Fourcr., 1785).
Kuzey Afrika, Güney ve Do ğu Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya türün yayılı ş alanı içerisinde bulunmaktadır. Kelebe ğin tırtılları birçok otsu bitkide ve özellikle Acanthyllis tragacanthoides, Astragalus spp. , Colutea arborescens, Coronilla spp. , Crocus cancellatus, Hippocrepis spp. , Lotus spp. , Medicago sativa, Melilotis officinalis, Mentha, Onobrychis ve Ononis spp. , Onopordum anatolicum, Plumbago europaea,
Prunella vulgaris, Trifolium pratense, T. repens, Salvia ve Vicia spp. üzerinde zarar yapmaktadır (Chinery, 1973 ve 1995; Koçak, 1983f; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebek Güney Kıbrıs’ın tamamında, Kuzey Kıbrıs’ta ise Lapta, Girne, Haspolat, Lefko şa, De ğirmenlik, Esentepe, Tatlısu, Geçitkale, Yedikonuk, Maltepe ve Dipkarpaz’da , Astragalus lusitanicus, Hippocrepis multisiliquosa, Lotus corniculatus, Medicago sativa ve Ononis spinosa’ lar üzerinde tespit edilmi ştir (Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Yaptı ğımız ara ştırmalarda 27.05.2003 tarihinde Lefko şa-Haspolat mevkiinde Ononis spinosa üzerinde olgun tırtılları tespit edilmi ştir. Laboratuvara getirilen ve yeti ştirme kavanozuna alınıp O. spinosa yaprakları ile beslenen ye şil renkli ve üzerinde sarı bir şerit ta şıyan tırtıllar ( Şekil 4.13a), 08.06.2003 tarihinden sonra pupa evresine geçmi ş (Şekil 4.13b), 26.06.2003 tarihinden itibaren de ergin çıkı şı ba şlamı ştır.
a) tırtılı (x3,3) b) pupası (x3,9)
Şekil 4.13: Colias crocea (Fourcr.) tırtıl ve pupası.
Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1767) Papilio cleopatra Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed. 12)1(2):765. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 55 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların kenarları sarı, orta kısmı ise kavuniçi renklidir. Kavuniçi renkli bölgenin içinde koyu turuncu renkli küçük bir nokta bulunur. Arka kanatlar da sarı renkli olup kanadın ortaya yakın kısmında küçük kavuniçi bir nokta yer alır ( Şekil 4.14).
Şekil 4.14: G onepteryx cleopatra (L., 1767) (x1,5).
Avrupa ve Asya’da Rhamnus alaternus, R. catharticus, R. frangula, R. myrtifolia, R. oleoides ve Salvia fruticosa’ lar üzerinde tespit edilmi ştir (Simes, 1920; Schawerda, 1925b; Valetta, 1970; Seven, 1991).
Kelebek Kıbrıs’ta Baf, Poli, Yioulu, Khionistra, Troodos, Platres, Spilia, Paleokhorio, Mosphiloti, Kalavasos, Sadrazamköy, Lapta, Alsancak, Karao ğlano ğlu, Girne, Mersinlik ve Kalecik yerle şim birimlerinde Rhamnus oleoides ve Salvia fruticosa’ lar üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin ergini 21.08.2002 tarihinde Güzelyurt-Yedidalga mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.3.3. Pierinae Duponchel, [1835 ] Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) Papilio cardamines Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 468. Mevcut örneklerimizde A. cardamines ’in kanat açıklı ğı 42-48 mm olarak ölçülmü ştür. Erkeklerde ön kanatların uçları portakal rengindedir. Portakal renkli kısım kanadın yarısını olu şturur. Kanat kenarının en uç kısmı siyahtır. Arka kanatlar; gri-soluk ye şil olup üzerleri noktalıdır ( Şekil 4.15).
♀ (x1,6) ♂ (x1,6) Şekil 4.15: Anthocharis cardamines (L., 1758).
Bu kelebek Güney Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılı ş gösterir. A. cardamines ’in tırtılları yayılı ş alanı içinde Alliaria officinalis, A. petiolata, Barbarea vulgaris, Biscutella didyma, Brassica alboglabra, Capsella bursa-pastoris, Cardamine pratensis, Sisymbrium spp. , Sinapis arvensis, Thlaspi arvense, T. perfoliatum ve Turritis glabra gibi otsu bitkilerle beslenirler (Kelman ve Wood, 1964; Koçak, 1990i; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Kıbrıs’ta Baf, Olympus, Troodos, Platres, Spilia, Paleokhorio, Limasol, Lapta, Girne ve Hamitköy’de Alliaria petiolata, Biscutella didyma ve Sisymbrium irio’ lar üzerinde tespit edilmi ştir (John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 13.05.2003 tarihinde Güzelyurt-Yedidalga ve 07.06.2004 günü de Güzelyurt-Do ğancı mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) Papilio crataegi Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1:467. Mevcut erginlerin kanat açıklı ğı 57-59 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları beyaz renkli olup kanat damarları oldukça koyu ve belirgindir. Erkeklerin kanatları di şilere oranla daha saydam bir yapıdadır. Vücutları kıllarla örtülüdür, bacaklar ve antenler siyahtır (Şekil 4.16).
♀ (x1,2) ♂ (x1,3) Şekil 4.16: Aporia crataegi (L., 1758).
Kuzey Afrika, Batı, Orta, Do ğu ve Güneydo ğu Avrupa’dan Hazar Denizi’ne kadar yayılı ş gösteren bu türün tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Betula sp., Crataegus azarolus, C. jozana, C. laciniata, C. monogyna, C. oxyacantha, Cydonia oblonga, Juglans spp., Malus micromalus, M. pumila, Mespilus, Prunus, Pyrus, Quercus, Rosa ve Salix spp., Sorbus aucuparia, S. intermedia, Viburnum sp. ve Vitis türlerinde zarar yapmaktadır (Jones, 1952; Higgins ve Riley, 1978; Schwenke, 1978; Anon., 2004).
Kelebek Güney Kıbrıs’ta Khionistra, Troodos ve Platres’de Crataegus azarolus üzerinde tespit edilmi ştir (John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 28.05.2004 tarihinde Girne-Çatalköy mevkiinde atrapla yakalanmı ştır. Buna ek olarak 30.05.2004 tarihinde Girne-Arapköy mevkiinde Crataegus azarolus üzerinde türün az sayıda olgun tırtılına rastlanmı ş ( Şekil 4.17a), laboratuvara getirilen tırtıllar yeti ştirme kafesleri içerisine alınmıştır. Yeti ştirme kafesi içerisinde herhangi bir beslenme yapmayan tırtıllar 02.06.2004 tarihinde pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.17b), 12.06.2004 tarihinden itibaren de ergin çıkı şı ba şlamı ştır.
tırtılı (x1,1) pupası (x0,6)
Şekil 4.17: Aporia crataegi (L.) tırtıl ve pupası.
Euchloe ausonia (Hübner, [1804]) Papilio ausonia Hübner, [1804]; Syn. Cat. diurn. Lep.: 506. Elimizdeki örneklerin gerilmi ş ön kanat açıklıkları 35-46 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatlar krem-beyaz olup, ön kanat uçlarında siyah bir bölge görülür. Bu bölge içerisinde beyaz lekeler dikkati çekmektedir. Antenler ipli ğimsi yapıdadır ( Şekil 4.18).
Şekil 4.18: Euchloe ausonia (Hbn., [1804]) (x1,8).
Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya bu kelebeğin yayılı ş alanı içerisinde bulunmaktadır. Kelebe ğin tırtılları Arabis drummondii, Barbarea orthoceras, Brassica nigra, B. rapa, Erucaria hispanica, Erysimum capitatum, Hirschfeldia incana, Iberis spp. , Isatis tinctoria, Raphanus sativus, Sinapis alba, S. arvensis ve Sisymbrium türleri gibi otsu türlerde zarar yapmaktadır (Larsen, 1974; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Hirschfeldia incana ve Sinapis alba üzerinde tespit edilmi ştir (John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 28-29.05.2004 tarihlerinde Girne-Çatalköy mevkiinde Çamlıca Ormanı Quercus ilex baltalı ğı çevresinde atrapla yakalanmı ştır.
Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) Papilio brassicae Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 467. Ara ştırmalarımızda elde edilen erginlerin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 56-65 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatlarının rengi beyaz olup ön kanat uçları siyahtır. Di şilerde ön kanatların arka kenarında siyah bir çizgi, kanat ortasında ise alt alta dizilmi ş iki benek bulunur. Benzeri bir şekilde arka kanat üst kenarında da siyah bir benek göze çarpmaktadır ( Şekil 4.19).
♀ Şekil 4.19: Pieris brassicae (L., 1758) (x1,2).
Kuzey Afrika ve Avrupa’nın tümünde görülmektedir. Do ğu Asya’da bulunmamakla beraber Asya’nın ılıman iklim ko şullarına sahip bölgelerinde yayılı ş gösterdi ği bildirilmektedir. Tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Alliaria petiolata, Arabis caucasica, Brassica elongata, B. napus, B. oleracea, B. rapa, Capparis ovata, C. spinosa, Hesperis bicuspidata, Isatis tinctoria, Nicotiana tabacum, Raphanus sativus, Reseda odorata, Plumbago europaea ve Sinapis arvensis ’lerle beslenir (Stokoe ve South, 1950; Kelman ve Wood, 1964; Koçak, 1990g; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Capparis spinosa üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde P. brassica (L.) erginlerinin atrapla yakalandı ğı tarih ve yerler Tablo 4.2’de verilmi ştir. Bu tablodan anla şılaca ğı üzere kelebek ülkede oldukça yaygın bir türdür ve çoklu generasyona sahip oldu ğundan Eylül ayı dı şında (John, 2000) yılın nerdeyse tamamında görülmektedir.
Tablo 4.2: Pieris brassica (L.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tarih Yakalandı ğı Yer 22.07.2000 Girne-Geçitköy mevkii 09.03.2001 Güzelyurt-Güzelyurt Orman Fidanlı ğı 10.04.2001 Lefko şa-Haspolat mevkii 12.05.2001 Girne-Alevkaya mevkii 15.08.2001 Gazimagosa-Kantara mevkii 23.10.2001 Girne-Lapta mevkii 14.04.2002 Girne-Bo ğaz Piknik Alanı 17.04.2002 İskele-Kumyalı mevkii 24.06.2003 Lefko şa-Gönyeli mevkii 12.08.2003 Güzelyurt-Marves Sices mevkii
Bu bulgulara ek olarak, kelebe ğin yumurtadan yeni çıkmı ş tırtılları ( Şekil 4.20a) 12.03.2002 tarihinde Lefko şa-Merkez’de Brassica rapa üzerinde tespit edilmi ştir. Laboratuvara getirilen sarı ve üzeri siyah noktalı tırtıllar yeti ştirme kavanozlarına alınmı ş ve düzenli olarak Brassica yapraklarıyla beslenmi ştir. 5 evre geçiren ve bu süre zarfında oldukça geli şen tırtıllar ( Şekil 4.20b), 10.06.2002 tarihinden sonra prepupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.21a), 23.06.2002 tarihinden sonra ise bütünüyle pupala şmı ştır (Şekil 4.21b). 14.07.2002 tarihinden itibaren ergin çıkı şı gerçekle şen türe ait biyolojik evreler Tablo 4.3’de verilmi ştir.
a) 1. evre tırtılı (x1,3) b) olgun tırtılı (x1,4)
Şekil 4.20: Pieris brassicae (L.) 1. evre ve olgun tırtılları.
a) prepupası (x1,4) b) pupası (x1,1)
Şekil 4.21: Pieris brassicae (L.) prepupa ve pupası.
Tablo 4.3: Pieris brassica (L.) tırtılların laboratuvar ko şullarında gözlenen biyolojik evreleri Tırtıl Evreleri Deri De ğiştirme Tarihi Uzunlukları (mm) 1. 19.03.2002 07-11 2. 03.04.2002 12-20 3. 22.04.2002 21-29 4. 16.05.2002 30-42 5. 03.06.2002 43-51 10.06.2002 Pupa olmaya ba şladı (prepupa) 23.06.2002 Tamamı pupa evresine geçti
Yaptı ğımız tespitlere göre P. brassica pupala şmadan önce 5 tırtıl evresi geçirmektedir.
Pieris napi (Linnaeus, 1758) Papilio napi Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:468. Ergin kelebe ğin kanat açıklı ğı 47 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları beyaz olup ön kanat uçlarında siyah bir leke yer alır. Kanat ortasında ise iki adet silik siyah benek görülmektedir. Beyaz olan arka kanatlarda da yine belirgin olmayan siyah bir benek bulunur ( Şekil 4.22).
Şekil 4.22: Pieris napi (L., 1758) (x1,7).
Kuzey Afrika ve Anadolu’yu içerecek şekilde yayılı ş gösterir. Kelebe ğin tırtılları, Alliaria petiolata, Barbarea minor, Brassica campestris, B. oleracea, B. rapa, B. sativum, Cardamine amara, Reseda odorata, Rorippa spp., Sinapis arvensis, Sisymbrium orientale ve Thlaspi arvense gibi otsu bitkileri tercih eder (Chinery, 1973; Marini ve Trentini, 1986; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir kayda rastlanmamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda bu türün ergini 28.05.2003 tarihinde Lefko şa-Demirhan köyü yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Pieris rapae (Linnaeus, 1758) Papilio rapae Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 468. Laboratuvarda yeti ştirilen erginler üzerinde yapılan ölçümlerde kelebe ğin kanat açıklı ğı 50-54 mm olarak tespit edilmi ştir. Beyaz renkli olan ön kanatların ortasında alt alta dizilmi ş iki adet siyah benek mevcuttur. Ön kanatlar gibi beyaz olan arka kanatların üst
kenar ortasında yine iki siyah leke bulunmaktadır. Kanatların gövdeye yakın yerleri kirli beyazdır ( Şekil 4.23).
Şekil 4.23: Pieris rapae (L., 1758) (x1,4).
Bu kelebek Kuzey Amerika, Avrupa, Asya, Avustralya ve Yeni Zelanda’da Alliaria officinalis, Brassica armoracia, B. napus, Capparis spinosa, Cardamine pratensis, Colotis spp., Nicotiana tabacum, Origanum spp., Plumbago europaea, Prunella vulgaris, Satureja spp., Sinapis spp. ve Tropaeolum majus gibi otsu bitkilerin yapraklarında zarar yapmaktadır (Koçak, 1986a, 1990g ve 1992a; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adanın tümünde Capparis spinosa ve Sinapis alba üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; Hesselbarth ve di ğ., 1995; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin olgun tırtılları ( Şekil 4.24a) 17.08.2002 tarihinde Girne-Pınarba şı mevkiinde Sinapis alba üzerinde tespit edilmi ştir. Laboratuvara getirilen tırtıllar yeti ştirme kavanozlarına alınmı ş ve düzenli olarak beslenmi ştir. Tırtıllar 23.09.2002 tarihinden sonra pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.24b) ve 19.10.2002 tarihinden itibaren de ergin çıkı şı gözlenmi ştir.
a) tırtılı (x1,1) b) pupası (x3,4)
Şekil 4.24: Pieris rapae (L.) tırtıl ve pupası.
Pontia edusa (Fabricius, 1777) Papilio edusa Fabricius, 1777; Genera Insectorum: 255. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 45-49 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi beyazdır. Ön kanatlarının uçlarında içerisinde beyaz lekelerin göze çarptığı siyah bir bölge bulunmaktadır. Arka kanatlarında yer yer gri ve siyah lekeler yer alır ( Şekil 4.25).
Şekil 4.25: Pontia edusa (F., 1777) (x1,6).
Kelebek, Orta ve Do ğu Avrupa ba şta olmak üzere Güneydo ğu Avrupa ve Orta Do ğu’da yayılmı ştır. Kelebe ğin tırtılları bu yayılı ş alanı içerisinde birçok otsu bitki üzerinde ve özellikle Alyssum saxatile, Centaurea solstitialis, Erucaria hispanica, Erysimum crassipes, Reseda lutea, Sinapis alba, S. arvensis ve Thlaspi montanum ’larda zarar yapmaktadır (Koçak 1983f ve 1986a; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Güney Kıbrıs’ın tamamında, kuzeyde ise Alsancak, Girne, Karaa ğaç, Tatlısu, Arapköy ve Kalecik’te Erucaria hispanica, Reseda lutea , Sinapis alba ve Sisymbrium orientale üzerinde tespit edilmi ştir (John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 01.05.2004 tarihinde Girne ilçesi Çatalköy ve Geçitköy mevkiinde Sinapis alba üzerinde uçu şurlarken atrapla yakalanmı ştır.
4.2.4. Lycaenidae Leach, [[[1815 ]]]
Oldukça küçük kelebeklerdir. Gözlerinin etrafı beyaz pullardan meydana gelmi ş bir çizgi ile çerçevelenmi ştir. Anten segmentleri arası beyaz halkalardan olu şmaktadır. Erkek fertlerin ön ayakları ve tırnakları birer parçadan yapılmı ştır, bundan dolayı ön bacaklar, orta bacaklara ve arka bacaklara kıyasla daha kısadırlar. Tırtılları genellikle kısa boylu, yassı ve ba şları gövdelerinin içerisine çekilmi ş durumdadırlar, türlerinin birço ğu bitkiler ile beslenirlerse de bazı türlerin tırtılları Diaspididae türleri ile karıncaları yerler (Mol, 1975; Higgins ve Riley, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.4.1. Theclinae Swainson, 1831 Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) Papilio rubi Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:483. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 28 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları koyu kahverengi olup altı zümrüt ye şilidir ( Şekil 4.26).
Şekil 4.26: Callophrys rubi (L., 1758) (x2,3).
Kelebe ğin Kuzey Afrika, Batı Avrupa ve Güneybatı Asya’da geni ş bir yayılı şı vardır. Kelebek tırtılları Achillea biebersteinii , Calluna vulgaris, Cornus spp. , Genista spp. ,
Onobrychis armena, Rhamnus spp. , Rubus idaeus, Thymus sipyleus, Trifolium medium, Ulex spp. , Vaccinum myrtillus, Vicia cracca vb. birçok otsu bitki üzerinde beslenmektedir (Kansu, 1963; Koçak, 1983f ve 1990c; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda C. rubi’ nin ergini 22.06.2003 tarihinde İskele-Kumyalı köyü yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Neozephyrus quercus ( Linnaeus, 1758) Papilio quercus Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 482. Mevcut örneklerimizde kelebe ğin ön kanat açıklı ğı 28-30 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları koyu kahverengi siyah olup, ön kanatlarda mor çizgiler veya bölgeler bulunmaktadır. Bu mor çizgiler veya bölgeler, şekil ve geni şlik bakımından türiçi renk varyasyonları göstermektedir. Arka kanadın abdomene yakın kısmı açık kahverengidir (Şekil 4.27).
♂ (x2,2) ♂ (x2,4) Şekil 4.27: Neozephyrus quercus ( L., 1758).
Akdeniz ülkelerinde yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtılları; Corylus sp., Mentha longifolia, Padus avium, Quercus alnifolia, Q. infectoria, Q. robur, Rubus spp., Salix caprea ve S. cinerea gibi bitkilerin yapraklarıyla beslenir (Kelman ve Wood, 1964; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Güney Kıbrıs’ta Olympus, Platres, Paleokhorio, Alethriko ve Spilia’da Mentha longifolia, Quercus infectoria ve Rubus sanctus üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 07.08.2004 ve 19.08.2004 tarihlerinde Girne-Çatalköy mevkiinde Quercus infectoria baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
Satyrium ilicis (Esper, [1779 ]) Papilio ilicis Esper, [1779]; Die Schmett. Abb. Nat. 1: 353. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 27 mm’dir. Kahverengi olan kanatların alt yüzeyleri ye şil renktedir. Arka kanat kaidesine yakın küçük bir uzantı dikkati çekmektedir ( Şekil 4.28).
Şekil 4.28: Satyrium ilicis (Esp., [1779 ]) (x2,8).
S. ilicis Do ğu, Orta ve Güney Avrupa’da görülmektedir. Tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Prunus spp., Quercus robur, Rhamnus cathartica ve Thymus türleriyle beslenirler (Wartner, 1978; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün ergini 21.06.2003 tarihinde Girne-Pınarba şı köyü yakınlarında, Gölba şı Ormanı’na kom şu otsu bitkilerle kaplı bir alanda atrapla yakalanmı ştır.
4.2.4.2. Lycaeninae Leach, [1815 ] Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) Papilio phlaeas Linnaeus, 1761; Fauna Svecica (ed.2) : 285. L. phlaeas ’ın kanat açıklı ğı 26-32 mm olarak ölçülmü ştür. Bakırımsı turuncu olan ön kanatlar üzerinde siyah benekler yer alır, kenarları ise belirgin bir şekilde koyu kahverengidir. Ekolojik ko şullara ba ğlı olarak türiçi renk varyasyonları da görülebilmektedir. Nitekim arazide ön kanatlardaki bakırımsı turuncu alanın daha az yo ğunluk ta şıdı ğı erkek erginler de yakalanmı ştır ( Şekil 4.29).
♂ (x2,3) ♂ (x2,3) Şekil 4.29: Lycaena phlaeas (L., 1761).
Bu kelebek Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’nın ılıman iklim zonlarında yayılı ş gösterir. Türkiye ve Kıbrıs’ın tamamında bulunmaktadır. Kelebe ğin tırtılları yayılı ş alanı içinde Centaurea, Eryngium ve Helichrysum spp ., Plumbago europaea, Rubus ve Rumex türleriyle beslenir (Mathew, 1881; Fiedler, 1989c; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Güney Kıbrıs’ın tamamında, kuzeyde ise Serhatköy, Koruçam, Da ğyolu, Dikmen, Gönyeli, Çınarlı, Altınova, Bo ğaz ve Manastır’da Helichrysum spp ., Rubus sanctus, Rumex cristatus ve R. cyprius üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Ara ştırmalarımızda 13.05.2002 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik mevkiinde ve 07.06.2002 günü de İskele-Kaleburnu mevkiinde uçu şan erginleri atrapla yakalanmı ştır.
4.2.4.3. Polyommatinae Swainson, 1827 Aricia agestis ([Denis & Schiffermüller ],1775) Papilio agestis Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung eines systematischen Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend: 184. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 23-24 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları kahverengi olup kenarlarında turuncu renkte lekeler bulunur. Arka kanatlardaki lekeler içerisinde siyah noktalar göze çarpmaktadır. Ön kanat ortasında da yine siyah bir leke yer almaktadır ( Şekil 4.30).
Şekil 4.30: Aricia agestis ([Den. & Schiff. ],1775) (x2,9).
Orta Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya kelebe ğin yayılı ş alanı içerisinde kalmaktadır. Kelebe ğin tırtılları Centaurea solstitialis, Cistus spp., Erodium ciconium, Helianthemum nummularium , Lasius alienus, Lotus corniculatus, Melilotus albus, Onobrychis armena, Plumbago europaea, Rubus spp., Senecio vernalis, Teucrium polium, Thymus sipyleus ve Vicia cracca’ lar üzerinde tespit edilmi ştir (Jarvis, 1959; Koçak, 1983f; Anon., 2004).
Kelebek adada Baf, Limasol, Troodos, Platres, Spilia, Paleokhorio ve Lapta’da Cistus creticus, Erodium ciconium ve Rubus sanctus üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Kelebe ğin erginleri 03.05.2003 ve 05.05.2003 tarihlerinde Girne-Lapta mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) Papilio argiolus Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 483. Elimizdeki örneklerde ergin kelebe ğin kanat açıklı ğı 27-30 mm olarak ölçülmü ştür. Mavimtırak mor renkte görülen ön kanatlarda yukarıdan a şağıya do ğru düzgün sıralı virgül şeklinde 5 tane siyah leke bulunur. Kanat kenarları ise kalın siyah bir bantla sınırlanmı ştır. Arka kanatlardaki noktalar da ğınık dizilmi şlerdir ( Şekil 4.31).
Şekil 4.31: Celastrina argiolus (L., 1758) (x2,3).
Kelebek; Kuzey Afrika, Avrupa ve Orta Asya’da Eunonymus europaeus, Genista spp ., Hedera helix, Ilex aquifolium, Malus pumila, Polygonum cuspidatum, Rhamnus frangula, Ribes nigrum, Ulex europaeus, Vaccinum spp. ve Vicia sativa’ lar üzerinde yayılı ş gösterir (Mathew, 1881; Cribb, 1983; Scott, 1986b; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek Kıbrıs’ta Yioulu, Platres, Troodos, Limasol, Kalavasos ve Mosphiloti’de Genista spp . ve Hedera helix’ ler üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Ara ştırmalarımızda kelebe ğin erginleri 01.06.2004 tarihinde Güzelyurt-Merkez’de ve 02.06.2004 günü de Güzelyurt’un Lefke ve Ye şilırmak mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) Papilio boeticus Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed.12)1(2): 789. Elimizdeki örneklerde ergin kelebeklerin kanat açıklı ğı 25-35 mm olarak ölçülmü ştür. Mavi-mor veya koyu kahverengi olan ön kanatlarda da ğınık halde siyah lekeler bulunur. Kanat kenarları ise siyah renkli kalınca bir bantla sınırlanmı ştır. Arka kanatlarda siyah bir bantla çevrelenmi ş belirgin iki adet siyah benek ve kanat ucunda ise karakteristik uzun kuyruk göze çarpmaktadır ( Şekil 4.32). Kanatların alt yüzü dalgalı açık kahverengi ve krem renklidir.
Şekil 4.32: Lampides boeticus (L., 1767) (x2,0).
Kelebek; Afrika, Güney Avrupa, Güneybatı ve Do ğu Asya’da yayılmı ştır. Tırtılları Legüminozlar ba şta olmak üzere birçok otsu bitki üzerinde beslenmektedirler. Bunlardan en çok tercih edilenler; Astragalus ponticus , Capparis spinosa, Cytisus spp. , Medicago sativa, Pisum sativum ve Vicia faba ’dır (Jordano Barbudo ve di ğ., 1988; Koçak, 1989c; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adanın tamamında yayılı ş gösterir. Tırtılları Medicago sativa üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002). Kelebe ğin erginleri 13.10.2003 tarihinde Girne’nin Lapta ve Çamlıbel mevkiinde atrapla yakalanmı ştır. Ayrıca yürütülen arazi gözlemlerimiz sırasında bir köy evinin duvarında 11.09.2003 tarihinde bulunan pupa ( Şekil 4.33) laboratuvara getirilip, yeti ştirme kavanozuna alınmı ş ve pupadan 21.09.2003 tarihinde L. boeticus ergini çıkmı ştır.
Şekil 4.33: Lampides boeticus (L.) pupası (x1,1).
Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) Papilio icarus Rottemburg, 1775; Anmerkungen zu den Hufnagelischen Tabellen der Schmetterlinge- Naturforscher, Halle, 6: 21-22. Elimizdeki mevcut erginlerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe her iki e şeyde de 25-28 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların rengi mavi-mor olup kanat kenarları beyaz tüylerle ve ince siyah bir bantla çevrelenmi ştir. Di şilerin alt kanatlarında turuncu çerçeveli siyah lekeler görülmektedir ( Şekil 4.34).
♀ (x2,4) ♂ (x2,7) Şekil 4.34: Polyommatus icarus (Rott., 1775).
Kelebek Avrupa ve Asya kıtalarının ılıman iklim ko şullarına sahip bölgelerinde yayılı ş gösterir. Tırtılları; Astragalus aristatus, Eryngium , Genista , Lotus ve Medicago spp., Melilotus albus, M. officinalis, Ononis spinosa, Plumbago europaea, Trifolium
pratense, T. repens, Vicia cracca, V. faba ve Robinia pseudoacacia ’ların yaprakları ile beslenir (Koçak, 1983f; Marini ve Trentini, 1986; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Medicago sativa ve Ononis spinosa yaprakları üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Çoklu generasyon verdi ğinden Mart - Ekim ayları arasında (Makris, 2002) çalı şma alanımızın birçok farklı lokalitesinde yaygın olarak rastladı ğımız bir türdür. Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde erginlerinin atrapla yakalandı ğı tarih ve yerler Tablo 4.4’de verilmi ştir.
Tablo 4.4: Polyommatus icarus (Rott.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tarih Yakalandı ğı Yer 16.03.2000 Lefko şa-Yılmazköy mevkii 06.09.2000 Girne-Da ğyolu mevkii 23.04.2001 Lefko şa-Kanlıköy mevkii 30.06.2001 Girne-Hacıbayram Pınarı mevkii 05.05.2002 Gazimagosa-Kantara mevkii 02.07.2002 Girne-Akatu Bo ğazı mevkii 04.07.2002 Girne-Akatu Bo ğazı mevkii 11.10.2002 Lefko şa-Kaynakköy mevkii
4.2.5. Satyridae Boisduval, 1833
Küçük ve orta yapılı kelebeklerdir. Genellikle kahverengi veya gri olan kanatların üzerinde göz şeklinde noktalar bulunmaktadır. Az veya çok üçgen şeklinde olan ön kanatlarda bazı damarlar büyük ölçüde bazalda şişkin bir halde bulunmaktadır. Anten uçları bariz olarak topuzlu bir yapıda de ğildir. Tırtılları genellikle çıplak olup bazen gözalıcı fakat ço ğunlukla göze çarpmayan renktedirler (Mol, 1975; Higgins ve Riley, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.5.1. Satyrinae Boisduval, [1833 ] Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) Papilio arcania Linnaeus, 1761; Fauna Svecica (ed.2):273. Kelebe ğin mevcut örneklerimize göre ön kanat uçları arasındaki mesafe 33-37 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar açık kahverengi sarı olup kanat kenarlarında kahverengi bir bant bulunur. Ön kanat kenarlarının ucunda ise siyah bir benek yer almaktadır. Arka kanatlar koyu kahverengidir ( Şekil 4.35).
Şekil 4.35: Coenonympha arcania (L., 1761) (x2,0).
Avrupa ve Anadolu’da geni ş bir yayılı şı vardır. Kelebe ğin tırtılları Brachypodium, Festuca, Melica, Poa, Rubus ve Thymus türleriyle beslenirler (Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir kayda rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün erginleri 22.06.2002 tarihinde Lefko şa’nın Minareliköy ve De ğirmenlik mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Coenonympha pamphilus (Linnaeus,1758) Papilio pamphilus Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:472. Mevcut örneklerimizde gerilmi ş ön kanatlar arasındaki mesafe 27-33 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları sarımsı kahverengidir. Ön ve arka kanat kenarlarında kahverengi bir bant dikkati çeker. Ön kanatlarda siyah bir benek, kanat altında ise siyah bir yalancı göz farkedilmektedir ( Şekil 4.36).
Şekil 4.36: Coenonympha pamphilus (L.,1758) (x2,2).
Kelebe ğin; Kuzey Afrika, Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’yı içeren geniş bir yayılı şı vardır. Tırtılları, Anthoxantum odoratum, Brachypodium spp. , Cynosurus cristatus, Festuca pratensis, Nardus stricta, Poa annua ve P. nemoralis gibi otsu bitkilerle beslenirler (Anon., 1984; Seven, 1991; Anon., 2004).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün erginleri 12.05.2002 tarihinde Lefko şa-Cihangir’de, 13.05.2002 günü ise Lefko şa’nın Minareliköy ve De ğirmenlik mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871) Satyrus hermione v. syriaca Staudinger, 1871; Catalog der Lepidopteren des europaeischen Faunengebietes (ed.2): 27. H. syriaca ’nın kanat açıklı ğı 60-73 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları koyu kahverengi siyah olup kenarları şerit şeklinde ince beyaz kıllarla çevrelenmi ştir. Kanat kenarına
yakın kalın beyaz bir bant görülür. Ön kanat ucunda bu beyaz bant içerisinde siyah bir benek oldukça belirgindir ( Şekil 4.37).
Şekil 4.37: Hipparchia syriaca (Stgr., 1871) (x1,1).
Balkanlarda, Anadolu ve Transkafkasya’da oldukça yaygındır. Kelebe ğin tırtılları ba şta Agrostis spp. , Brachypodium spp., Corynephorus divaricatus, Festuca ve Holcus spp. olmak üzere yayılı ş alanı içerisinde birçok otsu bitki üzerinde zarar yapmaktadır (Larsen, 1974; Higgins ve Riley, 1978; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adada Baf, Limasol, Khionistra, Platres, Akrotiri, Paleokhorio, Lapta, Zeytinlik ve Girne yerle şim birimlerinde Poaceae türleri üzerinde tespit edilmi ştir (Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Ara ştırmalarımızda H. syriaca erginleri 30.06.2002 tarihinde İskele-Kaplıca mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Kirinia roxelana (Cramer, [1777]) Papilio roxelana Cramer, [1777]; Papillons exot. 2: 85. K. roxelana ’nın gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 54-56 mm olarak tespit edilmi ştir. Kanat zemin rengi sarımsı kahverengidir. Ön kanatların ucunda beyaz lekeler ve bunların arasında tek bir siyah benek göze çarpmaktadır. Arka kanatlarda ise içi siyah renkli sarı lekeler yer almaktadır. Kanat kenarları beyaz çizgili olup dalgalı bir yapıdadır ( Şekil 4.38).
Şekil 4.38: Kirinia roxelana (Cr., [1777]) (x1,4).
Kelebek Avrupa ve Asya’da yayılı ş gösterir. Filistin türün güney yayılı ş sınırını çizmektedir. Tırtılları Alopecurus, Brizia, Bromus, Cynosurus, Melica ve Milium spp. , Poa annua, P. pratensis ve P. trivialis ’lerle beslenir (Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adada Baf, Limasol, Khionistra, Platres, Akrotiri, Paleokhorio, Lapta, Zeytinlik ve Girne’de çe şitli otsu bitkiler üzerinde tespit edilmi ştir (Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Lefko şa-Beyköy mevkiinde 03.04.2002 tarihinde Poa annua üzerinde türün tırtıllarına rastlanılmı ştır. Laboratuvara getirilerek yeti ştirme kavanozuna alınan tırtıllar Poa sp. ile beslenmi ştir. Açık ye şil renkli ve dorsalinde sarı bir çizgi bulunan olgun tırtıllar ( Şekil 4.39) 13.06.2002 tarihinde pupala şmı ş, 11.07.2002 tarihinden itibaren ise pupadan ergin çıkı şı ba şlamı ştır.
Şekil 4.39: Kirinia roxelana (Cr.) tırtılı (x1,3).
Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) Papilio megera Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed.12) 1(2): 771. Laboratuvarda elde edilen erginlerin kanat açıklı ğı 40-47 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi açık kahverengidir. Damarlar boyunca kahverengi çizgiler görülür. Bu çizgiler bazı yerlerde zikzaklar olu şturur. Ön kanatlarda bir adet içi beyaz noktalı siyah benek bulunur. Arka kanatlarda aynı yapıda ancak boyutca daha küçük olan üçer adet benek yer almaktadır ( Şekil 4.40).
Şekil 4.40: Lasiommata megera (L., 1767) (x1,4).
Kelebek Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı ş gösterir. Tırtıllarının bu yayılı ş alanında Brachypodium , Bromus ve Festuca spp., Poa annua ve P. Pratensis üzerinde beslendi ği saptanmı ştır (Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebek Güney Kıbrıs’ın tamamında, kuzeyde ise Girne, Tatlısu, Kaplıca ve Yayla’da Poaceae türleri üzerinde tespit edilmi ştir (Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Arazi çalı şmalarında, 20.05.2003 tarihinde Lefko şa-Kalavaç mevkiinde otsu bitkiler üzerinde yiyim yapan az sayıdaki olgun tırtılları laboratuvara getirilip yeti ştirme kavanozuna alınmı ştır. Tırtıllar 24.05.2003 tarihinde pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.41), 09.06.2003 tarihinden itibaren de ergin çıkı şı gözlenmi ştir.
Şekil 4.41: Lasiommata megera (L.) pupası (x1,4).
Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) Papilio jurtina Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:475. Erginlerin kanat açıklığı erkeklerde 41-53, di şilerde ise 40-57 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar di şilerde kızılımsı kahverengi olup kenarlarını koyu kahverengi bir bant sınırlar. Yine ön kanatlarda içi bir veya iki beyaz noktalı büyük siyah bir benek bulunmaktadır. Erkeklerde ön ve arka kanatlar koyu kahverengidir. Ön kanatlarda bulunan siyah benek di şilerdeki kadar büyük de ğildir ( Şekil 4.42).
♀ (x1,2) ♂ (x1,3) Şekil 4.42: Maniola jurtina (L., 1758).
Kelebek, Avrupa ve Orta Asya’da yayılı ş göstermektedir. Konukçuları arasında Achillea biebersteinii, Bromus, Centaurea ve Festuca spp. , Medicago sativa, Poa pratensis, Rubus, Scabiosa, Thymus ve Trifolium spp. gibi otsu bitkiler bulunmaktadır (Koçak, 1983f; Marini ve Trentini, 1986; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün erginleri 15.06.2001 tarihinde Gazimagosa-Akova mevkii yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Papilio galathea Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:474. Elimizdeki erginlerin ön kanat açıklı ğı 41-52 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları siyah ve beyaz renklidir. Kanat kenarlarında siyah renk hakimdir ve ince beyaz bir şerit dikkati çekmektedir. Kanatların gövdeye yakın kısımlarında ise beyaz renk a ğırlık kazanmaktadır ( Şekil 4.43).
Şekil 4.43: Melanargia galathea (L., 1758) (x1,5).
Kelebe ğin yayılı şı; Balkanlar, Trakya üzerinden Anadolu ve Transkafkasya’ya kadar uzanır. Tırtıllarının konukçuları arasında Agropyron, Brachypodium, Bromus, Dactylis, Holcus, Phleum, Poa ve Triticum türleri bulunmaktadır (Kelman ve Wood, 1964; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün erginleri 11.07.2001 tarihinde İskele-Kumyalı yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) Papilio aegeria Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 473. Kelebe ğin elimizdeki örneklere göre ön kanat açıklı ğı 31-36 mm’dir. Kanatların zemin rengi koyu kahverengidir. Ön kanatların üzerinde açık sarı lekeler ve kanat ucunda içi beyaz noktalı bir adet siyah benek dikkati çeker. Arka kanatlarda ise etrafı sarı çizgilerle çevrili üç adet siyah nokta vardır ( Şekil 4.44).
Şekil 4.44: Pararge aegeria (L., 1758) (x2,1).
Kelebek, Kuzey Afrika, Orta ve Do ğu Avrupa ile Orta Asya’da yayılı ş gösterir. Tırtılları bu yayılı ş alanı içerisinde Agropyron spp., Brachypodium spp., Dactylis glomerata, Elitrigia repens, Graminae , Lolium , Poa , Rubus ve Triticum ’larla beslenirler (Chinery, 1973; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
P. aegeria adanın güneyinde muhtelif noktalarda, kuzeyde ise Lapta, Girne ve Haspolat’da Brachypodium pinnatum ve Rubus sanctus ’lar üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Türün erginleri 27.08.2001 tarihinde Güzelyurt-Zümrütköy mevkiinde, 12.09.2001 günü de Gazimagosa ilçesi Serdarlı ve Turunçlu mevkiinde ormana kom şu tarım alanında atrapla yakalanmı ştır.
Pseudochazara lydia (Staudinger, 1878) Satyrus mamurra var. lydia, Staudinger, 1878; Lepidopteren- Fauna Kleinasien’s.- Horae Soc. ent. ross., 14:282. Mevcut kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 51 mm olarak ölçülmü ştür. Büyük, kahverenkli bu kelebek üzerinde hem ön hem de arka kanat kenarlarında yer alan turuncu bantlar dikkati çekmektedir. Ön kanatların ucunda alt alta dizilmi ş iki adet siyah benek bulunmaktadır ( Şekil 4.45).
Şekil 4.45: Pseudochazara lydia (Stgr., 1878) (x1,4).
Kelebek Akdeniz ülkeleri ve Transkafkasya’da yayılı ş göstermektedir. Tırtıllarının konukçuları arasında Abies cilicica, Cedrus libani, Juniperus excelsa, Pinus nigra ve Quercus spp. gibi orman a ğaçları bulunmaktadır. Tırtıllar ayrıca Astragalus sp., Onopordum anatolicum gibi otsu bitkilerin yapraklarıyla da beslenmektedir (Koçak, 1983f; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Savela, 2001).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda P. lydia ergini, 11.09.2001 tarihinde Girne ilçesi Bahçeli köyü yakınlarında, etrafında Juniperus excelsa ve Quercus alnifolia ağaçları bulunan bir arazide atrapla yakalanmı ştır.
4.2.6. Nymphalidae Swainson, 1827
Genellikle orta büyüklükte ve parlak renkli olan kelebeklerin antenleri uç kısmında dü ğme şeklini almı ştır. Ön bacakları Lycaenidae familyası erginlerinin aksine oldukça geli şmi ştir. Erkek fertlerde bir parçalı olan tarsus, di şilerde 4 veya 5 segmentten olu şmu ştur ve tırnaksızdır. Tırtılları genellikle çıplak olup, ço ğunlukla göze çarpmayan renktedirler (Mol, 1975; Higgins ve Riley, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.6.1. Limenitidinae Behr, 1864 Limenitis reducta Staudinger, 1901 Limenitis camilla v. reducta Staudinger, 1901; Catalog der Lepidopteren des palaearctischen Faunengebietes (3): 22. Ergin kelebeklerin kanat açıklı ğı 47-50 mm olarak ölçülmü ştür. Siyah olan kanatlar üzerinde beyaz lekeler yer almaktadır. Arka kanatların ortasında kanadın üst kenarından ba şlayıp alt kenara do ğru uzanan beyaz lekelerin oldukça geni ş bir bant olu şturdu ğu görülür ( Şekil 4.46).
Şekil 4.46: Limenitis reducta Stgr., 1901 (x1,4).
Kelebek, Orta Avrupa ve Asya’da yayılı ş gösterir. Tırtıllarının Lonicera ve Rubus türleriyle beslendikleri bilinmektedir (Larsen, 1974; Higgins ve Riley, 1978; Seven, 1991).
Kelebek tırtılları adanın güneyinde muhtelif noktalarda, kuzeyde ise Lapta, Girne ve De ğirmenlik’te Lonicera etrusca ve Rubus sanctus ’lar üzerinde tespit edilmi ştir (John, 2000; Makris, 2002).
Türün erginleri 23.05.2000 tarihinde Gazimagosa-Bo ğaztepe mevkiinde ve 24.05.2003 günü de İskele ilçesi Büyükkonuk mevkiinde Lonicera sp. üzerinde uçu şurken atrapla yakalanmı ştır.
4.2.6.2. Nymphalinae Swainson, 1827 Inachis io (Linnaeus, 1758) Papilio N. io Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:472. Elimizdeki mevcut örneklerin kanat açıklı ğı 54-61 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi bordodur. Girintili çıkıntılı yapıda olan kanat kenarında iki adet kısa çıkıntı göze çarpmaktadır. Kanatların üzerinde beyaz, mavi ve siyah lekelerden olu şan göz şeklinde dört adet leke bulunmaktadır. Bu özelli ğinden dolayı “Tavusku şu Kelebe ği” olarak adlandırılmaktadır ( Şekil 4.47).
Şekil 4.47: Inachis io (L., 1758) (x1,2).
I. io, Kuzey Afrika, Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı ş göstermektedir. Tırtıllarının en çok tercih etti ği bitkiler; Aglais urticae, Cirsium spp., Humulus lupulus, Onopordum anatolicum, Origanum spp. , Trifolium spp. , Urtica angustifolia ve U. dioica gibi otsu bitkilerdir (Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün erginleri 01.09.2003 tarihinde Girne ilçesi Bahçeli köyü yakınlarında ve Karaa ğaç mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Melitaea didyma (Esper, 1779) Papilio didyma Esper, 1779; Die Schmett. 1 (2): 11. Ara ştırmalarımızda elde edilen kelebe ğin gerilmi ş ön kanatlar arası mesafesi 38 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi portakal kırmızısı olup dı ş kenarlar beyaz saçaklı ve siyah bantlıdır. Zemin üzerinde küçük siyah benek ve lekeler yer almaktadır (Şekil 4.48).
Şekil 4.48: Melitaea didyma (Esp., 1779) (x1,9).
Tür; Kuzey Afrika, Güney ve Orta Avrupa ile Asya’da Centaurea solstitialis, C. urvillei, Plantago amplexicaulis, Sonchus asper, Teucrium polium, Thymus sipyleus, Verbascum spp . ve Vicia cracca’ lar üzerinde zarar yapmaktadır (Koçak, 1983f, 1986b ve 1990c; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir bulguya rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda bu türün ergini 14.05.2001 tarihinde Gazimagosa-Vadili mevkii yakınlarında otsu bitkiler üzerinde uçu şurken atrapla yakalanmı ştır.
Melitaea trivia ([Denis & Schiffermüller], 1775) Papilio trivia Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung eines systematischen Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend: 179. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 33 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi açık sarı kahverengidir. Kanat kenarlarında beyaz kertikli tüyler
bulunmaktadır. Kanatların üzerinde koyu kahverengi siyah lekeler yer alır. Bu lekeler, kanatların kaidelerine yakın kısımlarında yo ğunluk gösterir ( Şekil 4.49).
Şekil 4.49: Melitaea trivia ([Den. & Schiff.], 1775) (x2,4).
Kelebek, Avrupa ve Güneybatı Asya’yı içeren bir yayılı şa sahiptir. Tırtılları Cistus albidus, Scabiosa ve Thymus türleri üzerinde beslenirler, ancak Verbascum thapsus tercih etti ği bitkilerin ba şında gelir (Higgins ve Riley, 1978; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Savela, 2001).
Bu türün Kıbrıs’taki varlı ğına dair literatürde herhangi bir kayda rastlanılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda türün ergini 02.08.2002 tarihinde Gazimagosa-Geçitkale yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) Papilio N. polychloros Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 477. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 56 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatları açık kahverengi sarı olup girintili çıkıntılı bir yapı gösteren kenarları boyunca koyu kahverengi şeritler görülür. Kanatların üzerinde çe şitli büyüklüklerde siyah lekeler mevcuttur ( Şekil 4.50).
Şekil 4.50: Nymphalis polychloros (L., 1758) (x1,2).
Kelebek, Kuzey Afrika, Güney Avrupa ve Batı Akdeniz Adaları’nda yayılı ş gösterir. Tırtılları; Celtis glabrata, Crataegus monogyna, Malus sylvestris, Populus, Prunus, Pyrus, Quercus, Salix ve Ulmus ’lar üzerinde beslenirler (Anon., 1984; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adanın güneyinde Olympus ve Troodos’ta Crataegus monogyna, Populus nigra, Prunus domestica, Pyrus communis ve Salix alba üzerinde tespit edilmi ştir (Turner, 1920; John, 2000; Makris, 2002).
Türün ergini 13.05.2001 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin en yüksek noktası olan Girne-Be şparmak Da ğları/Selvilitepe (1100 m)’de atrapla yakalanmı ştır.
Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) Papilio N. c-album Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:477. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 50 mm olarak tespit edilmi ştir. Kanat zemin rengi kahverengi olup üzerinde siyah veya koyu kahverengi noktalar yer alır. Kenarlar koyu kahverengi şeritlerle sınırlanmı ştır. Oldukça girintili çıkıntılı, karakteristik yapı gösteren kanatlar bir “C” harfini andırdı ğından türe c-album adı verilmi ştir ( Şekil 4.51).
Şekil 4.51: Polygonia c-album (L., 1758) (x1,6).
Tür; Kuzey Afrika ve Avrupa’dan Çin’e kadar yayılmaktadır. Kelebe ğin tırtılları bu geni ş yayılı ş alanı içerisinde Betula sp. , Celtis spp. , Corylus avellana, Humulus lupulus, Ligustrum vulgare, Morus sp. , Origanum spp ., Ribes spp. , Rubus spp. , Salix caprea, S. cinerea, Urtica dioica ve Ulmus sp. gibi bitki türleri ile beslenirler (Stokoe ve South, 1950; Jones, 1952; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 11.07.2001 tarihinde Girne-Çamlıbel mevkiinde atrapla yakalanmı ştır.
Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) Papilio N. atalanta Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10)1: 478. Laboratuvarda elde edilen erginlerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 51-56 mm olarak tespit edilmi ştir. Kelebe ğin kanat zemin rengi siyah olup kanat kenarları kertikli beyaz çizgilerle çevrelenmi ştir. Ön kanatlarda uca do ğru beyaz lekeler vardır. Yine ön kanadın alt kö şesinde üzerinde siyah noktalar bulunan kırmızı turuncu bir bant dikkati çeker ( Şekil 4.52).
Şekil 4.52: Vanessa atalanta (L., 1758) (x1,4).
Kuzey Afrika, Kuzey ve Orta Amerika, Orta Avrupa, Orta Asya ve Sibirya’yı içerecek şekilde yayılı ş göstermektedir. Tırtılları Echium vulgare, Humulus lupulus, Malva sylvestris, Parietaria diffusa, Sambucus ebulus, Urtica dioica, U. membranacea ve U. urens’ ler üzerinde zarar yapmaktadır (Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Urtica urens ’ler üzerinde yayılı ş göstermektedir (Turner, 1920; John, 2000; Makris, 2002).
Türün olgun tırtılları 10.09.2001 tarihinde Lefko şa-Merkez’de Urtica urens üzerinde tespit edilmi ş ( Şekil 4.53a) ve laboratuvara getirilmi ştir. Tırtıllar; 16.09.2001 tarihinden itibaren pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.53b), 09.10.2001 tarihinden sonra da ergin çıkı şı gözlenmi ştir.
a) tırtılı (x1,0) b) pupası (x1,1)
Şekil 4.53: Vanessa atalanta (L.) tırtıl ve pupası.
Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) Papilio N. cardui Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 475. Ara ştırmalarımızda elde edilen erginlerin kanat açıklı ğı 49-60 mm olarak ölçülmü ştür. Kanat rengi kızıl kahverengidir. Kanatların gövdeye yakın bölgeleri kahverengi kıllarla örtülüdür. Ön kanatların uç kısımlarında beyaz, siyah lekeler vardır. Arka kanat kenarlarında be ş-altı adet siyah nokta bulunmaktadır ( Şekil 4.54).
Şekil 4.54: Vanessa cardui (L., 1758) (x1,3).
Antarktika ve Grönland hariç dünyanın tümünde görülen bu türün tırtılları Achillea millefolium, Centaurea solstitialis, Cirsium vulgare, Malva sylvestris, Medicago sativa, Onopordum anatolicum, O. cyprium, Prunella vulgaris, Salvia verticillata, Thymus spyleus, Urtica dioica, U. urens ve Vitis vinifera ’larda zarar yapmaktadırlar (Holtz,
1897; Wiltshire, 1957b; Koçak, 1983f ve 1986b, Owen, 1987; Hesselbarth ve di ğ., 1995).
Kelebek adanın tümünde endemik bir tür olan Onopordum cyprium üzerinde yayılı ş göstermektedir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000 ve 2001; Makris, 2002).
Türün olgun tırtılları 21.07.2004 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik’te O. cyprium üzerinde tespit edilmi ş ve laboratuvara getirilmi ştir. Kahverengi ve üzerlerinde beyaz tüy demetleri bulunan olgun tırtıllar ( Şekil 4.55a); 26.07.2004 tarihinden itibaren pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.55b), 15.08.2004 tarihinden sonra da ergin çıkı şı gözlenmi ştir. Türün erginleri ayrıca 12.07.2002 günü Lefko şa-Minareliköy yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
a) tırtılı (x1,3) b) pupası (x1,1)
Şekil 4.55: Vanessa cardui (L.) tırtıl ve pupası.
4.2.6.3. Heliconiinae Swainson, 1827 Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller], 1775) Papilio pandora Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung eines systemtischen Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend: 176. Ara ştırmalarımızda elde edilen ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 65 mm olarak bulunmu ştur. Kanatlar açık kahverengi ile bakır turuncu arası bir renge sahiptir. Kanat damarları oldukça belirgin bir şekilde seçilebilmektedir. Her iki kanatta da büyük siyah noktalar vardır, kanatların ortasına yakın bir yerde ise dalgalı siyah bir bant fark edilir (Şekil 4.56).
Şekil 4.56: Argynnis pandora ([Den. & Schiff.], 1775) (x1,2).
Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’nın büyük bir bölümünde bulunan kelebe ğin tırtılları Cirsium, Onopordum ve Viola sp. üzerinde zararlıdır (Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Cirsium vulgare ve Onopordum cyprium üzerinde yayılı ş göstermektedir (Turner, 1920; Rebel, 1939; Hackman, 1954; John, 2000; Makris, 2002).
Türün ergini 08.07.2002 tarihinde Girne-Karao ğlano ğlu civarında atrapla yakalanmı ştır.
Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) Papilio N. paphia Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:481. A. paphia ’nın gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 63 mm olarak ölçülmü ştür. Kanat zemin rengi açık kahverengi turuncudur. Kanat kenarlarında baklava dilimi şeklinde birer adet siyah bant bulunmaktadır. Gerek ön ve gerekse arka kanatlarda büyük siyah noktalar vardır ( Şekil 4.57).
Şekil 4.57: Argynnis paphia (L., 1758) (x1,2).
İskandinavya’nın kuzeyi hariç tüm Avrupa ve Güneybatı Asya bu kelebe ğin yayılı ş alanını olu şturmaktadır. Tırtılları Cirsium, Onopordum, Rubus ve Viola türleriyle beslenirler (Larsen, 1974; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 08.07.2002 tarihinde Girne-Be şparmak Da ğları/Selvilitepe civarında atrapla yakalanmı ştır.
Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780) Papilio daphne Bergstrasser, 1780; Nomenclatur und Beschreibung der Insecten in der Grafschaft Hanau-Münzenberg (4):32. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 45 mm’dir. Kanat zemin rengi açık kahverengi turuncudur. Kanat kenarları ince beyaz kertikli tüylerle sınırlanmı ştır. Kanatlarda iki şerli sıra halinde dizilmi ş siyah noktalar mevcuttur ( Şekil 4.58).
Şekil 4.58: Brenthis daphne (Brgstr., 1780) (x1,6).
Kelebek Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı ş gösterir. Tırtılları bu yayılı ş alanı içerisinde Rubus idaeus, Sanguisorba officinalis ve Viola türleri üzerinde zarar yapar (Friedrich, 1977a; Higgins ve Riley, 1978).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 18.06.2001 tarihinde Girne-Ozanköy civarında atrapla yakalanmı ştır.
Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Papilio N. lathonia Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 481. Arazide yakalanan ergin kelebeklerin ön kanat açıklı ğı 47-49 mm olarak ölçülmü ştür. Kanat zemin rengi açık kahverengi turuncudur. Kanat kenarları ince beyaz kertikli tüylerle çevrelenmi ştir. Kanatlar üzerinde çok sayıda büyük siyah noktalar bulunur. Bu noktalar özellikle ön kanatlarda daha yo ğun bir şekilde görülmektedir ( Şekil 4.59).
Şekil 4.59: Issoria lathonia (L., 1758) (x1,6).
Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’da yayılmı ş bulunan kelebe ğin tırtılları yayılı ş alanında Viola arvensis, V. calcarata, V. canina, V. lutea, V. odorata ve V. tricolor üzerinde beslenmektedir (Kansu, 1963; Larsen, 1974; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir kayda ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 09.06.2002 tarihinde Girne-Ozanköy civarında ve 04.08.2002 günü de Girne-Çatalköy yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Speyeria aglaja (Linnaeus, 1758) Papilio N. aglaja Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:481. Elimizdeki mevcut örneklerin ön kanat açıklı ğı 54-64 mm’dir. Kanat zemin rengi açık kahverengi turuncudur. Ön kanatlarda kanatların kenara yakın kısımlarında kanadın ön kenarından arka kenarına do ğru uzanan tek sıra halinde dizilmi ş yedi şer adet siyah nokta bulunur. Arka kanatlarda bu noktaların sayısı be ştir ( Şekil 4.60). Arka kanatların alt yüzünde bulunan gümü ş renkli benekler bu kelebe ğin en tipik özelli ğidir.
Şekil 4.60: Speyeria aglaja (L., 1758) (x1,2).
Tüm Avrupa’da yayılmı ştır. Carduus, Centaurea, Cirsium ve Onopordum spp. , Silene compacta, Viola canina, V. dichroa ve V. verecunda gibi türler tırtıllarının besinlerini olu şturur (Koçak, 1990g; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 21.07.2002 tarihinde İskele-Merkez’de atrapla yakalanmı ştır.
4.2.6.4. Charaxinae Guenee, 1865 Charaxes jasius (Linnaeus, 1767) Papilio E. jasius Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed. 12)1(2): 749. Elimizdeki mevcut örneklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 67-84 mm olarak ölçülmü ştür. Oldukça büyük ve gösteri şli bir türdür. Kanatların zemin rengi siyahtır. Ön ve arka kanat kenarları geni ş bir sarı bant ile çevrelenmi ştir. Ön kanatlarda bu sarı banta yakın bir şekilde ve alt alta dizilmi ş sarı benekler dikkati çeker. Arka kanatlarda; M 3 damar rejyonunun marjinal kısmında fazla uzun olmayan iki adet kuyruk bulunmaktadır. Yine aynı bölgede yer alan alt alta dizilmi ş beyaz benekler ilk bakı şta fark edilmektedir ( Şekil 4.61).
Şekil 4.61: Charaxes jasius (L., 1767) (x0,8).
Kuzey Afrika ve Akdeniz ülkelerinde yayılmı ş olan tür Arbutus andrachne, A. unedo, Citrus spp., Erica arborea, Laurus nobilis, Nicotiana glauca, Quercus ilex, Rosa ve Sorghum türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Feierabend, 1986; Sanetra ve Peuker, 1993; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Savela, 2001).
Kelebek adanın tümünde Arbutus andrachne üzerinde yayılı ş göstermektedir (Turner, 1920; John, 2000; Makris, 2002).
Türün erginleri 12.08.2004 tarihinde Girne-Çatalköy yakınlarında Quercus calliprinos baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.7. Zygaenidae Latreille,1809
Küçük ve orta yapılı kelebeklerdir. Kanatlar ço ğunlukla veya tamamen siyah ve ince pulludur. Ön kanatlarda R5 damarı discal hücreden çıkmaktadır. Ocelli oldukça geli şmi ş bir yapıya sahiptir (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Ecevit, 2000).
4.2.7.1. Zygaeninae Latreille, 1809 Zygaena filipendulae (Linnaeus,1758) Phalaena filipendulae Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 494. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 38 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar mavimsi siyah olup üzerinde iki lekenin birle şmesiyle meydana gelen 3 adet kırmızı leke bulunur. Arka kanatların dı ş kenarı mavimsi siyah, di ğer kısımları ise kırmızı renklidir. Vücudun ve antenlerin rengi mavimsi siyahtır ( Şekil 4.62).
Şekil 4.62: Zygaena filipendulae (L.,1758) (x2,0).
Avrupa’da yayılı ş gösteren bu tür özellikle İngiltere’de yaygındır. Kelebe ğin tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Lotus corniculatus, Medicago sativa, Phaseolus ve Trifolium türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Forster ve Wohlfahrt, 1955; Kelman ve Wood, 1964; Chiney, 1973 ve 1995; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 19.08.2002 tarihinde Lefko şa-Alayköy yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
4.2.8. Cossidae Leach, [[[1815 ]]]
Kelebeklerinin gerilmi ş haldeki ön kanat açıklı ğı 35-180 mm arasında de ğişmektedir. Erginlerinin renkleri göz alıcı de ğildir, bu özelliklerinden dolayı geceleyin iyi kamufle olmaktadırlar. Erkek bireyler di şilere oranla daha parlak renklidirler. Antenleri tara ğımsı veya iplik şeklindedir, ancak nadiren çift taraflı tara ğımsı anten tipi de görülmektedir. Kanatlarında frenulum bulunmaktadır. Tırtılları Populus , Salix , Ulmus ve çe şitli meyve a ğaçlarının odunlarına zarar vermektedirler (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.8.1. Zeuzerinae Boisduval, 1828 Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) Phalaena pyrina Linnaeus, 1761; Fauna Suecica (Edn 2): 306. Çalı şmamızda yakalanan erginlerin ön kanatları arasındaki açıklık 38-42 mm olarak ölçülmü ştür. Kelebe ğin ba şı ve kanat örtüleri beyazdır. Ba şının üzerinde 6 tane, kanatlar üzerinde ise çok sayıda mavimsi renkte nokta bulunur. Thorax beyaz renkte olup tüylü
bir yapıya sahiptir. Oldukça uzun bir abdomene sahip olan kelebe ğin mavi renkte kısa antenleri bulunmaktadır ( Şekil 4.63).
Şekil 4.63: Zeuzera pyrina (L., 1761) (x1,6).
Tür; Kuzey Afrika, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da yayılı ş göstermektedir. Tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Carpinus, Carya, Castanea, Celtis, Ceratonia, Corylus, Crataegus, Fagus, Fraxinus, Juglans, Ligustrum, Lonicera, Malus, Olea, Platanus, Populus, Prunus, Pyrus, Quercus, Salix, Tilia ve Ulmus’ lar üzerinde zarar yapmaktadır (Forster ve Wohlfahrt, 1955; Postner, 1978; Heath, 1983; Seven, 1991).
Kelebek adada Malus spp. ve Olea europaea üzerinde tespit edilmi ştir (Iordanou, 1972; Georghiou, 1977).
Türün erginleri 02.08.2002 tarihinde Girne-Çatalköy yakınlarında atrapla yakalanmı ştır. Yakalanan di şi erginin öldürme şişesi içerisinde yumurtladı ğı farkedilmi ş ( Şekil 4.64), ancak laboratuvar ortamına ta şınıp yeti ştirme kafeslerine konan yumurtalardan çıkan tırtıllar pupa a şamasına gelemeden ölmü şlerdir.
Şekil 4.64: Zeuzera pyrina (L.) yumurtası (x0,9).
4.2.9. Tortricidae Latreille, [[[1803 ]]]
Küçük, çok hareketli ve büyük ço ğunlu ğu gececi olan kelebeklerdir. Dinlenme sırasında kanatlarını kapadı ğı zaman bir çan şeklini andırır. Tırtılları ye şil renktedirler. En önemli özellikleri yaprakları kıvırarak yapmı ş oldukları yuvalarında rahatsız edildikleri takdirde geri geri hareket ederek kaçmaları ve ipek bir iplik ile kendilerini a şağıya sarkıtmalarıdır. Tırtıları kıvrık yapraklar veya yaprak döküntüleri arasında pupala şır. Sıcak iklimlerde iyi geli şen türler ormanlık alanlarda zarar yaparlar (Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.9.1. Tortricinae Latreille, [1803 ] Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) Phalaena viridana Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 530. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 22-24 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatlarının üstü ve toraks açık ye şil renktedir. Alt kısmı ise kahverengimsi gridir. Benzeri bir şekilde arka kanatlar da kahverengimsi gri renktedir. İplik şeklindeki antenleri 3.5-5.0 mm uzunlu ğunda, açık kahverengi, flagellum’u daha koyu renkli olup üzeri beyaz tüylerle örtülüdür ( Şekil 4.65).
Şekil 4.65: Tortrix viridana (L., 1758) (x3,0).
Kelebek; Kuzey Afrika, Avrupa ve Güneybatı Asya’nın tümünde Acer spp. , Carpinus spp. , Cerasus avium, Crataegus monogyna, Fagus sp. , Populus spp. , Quercus coccifera, Q. ilex, Q. petrae, Q. robur, Rubus canascens, Salix spp. , Smilax excelsa, Sorbus spp. , Urtica ve Vaccinium spp.’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Bodenheimer, 1958; Acatay, 1971; Bogenshütz, 1978; Ba ş, 1980; Carter, 1982; Hart, 1993).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür bilgisine ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 02.05.2003 günü Girne ilçesi Da ğyolu yakınlarında ve 11.06.2003 tarihinde de Gazimagosa-Akdo ğan civarında Quercus coccifera baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.9.2. Olethreutinae Stephens, 1834 Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix buoliana Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 128. Laboratuvarda elde edilen erginlerin ön kanat açıklı ğı 20-27 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların rengi kiremit kırmızısı olup üzerinde gümü şi beyaz desenler bulunmaktadır. Ön ve arka kanatların saçakları kahverengimsi gridir. Arka kanatlar, kahverengimtırak gri renkte ve üzeri desensizdir. Di şiler erkeklere benzemekle beraber onlardan daha büyüktür ve vücutlarının üzeri sarımtırak kıllarla kaplıdır ( Şekil 4.66).
♀ Şekil 4.66: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff., 1775) (x2,6).
R. buoliana ; Kuzey Amerika, Avrupa ve Do ğu Asya’da yayılı ş göstermektedir. Kelebe ğin tırtılları bu geni ş yayılı ş alanı içerisinde Pinus brutia, P. contorta, P. densiflora, P. echinata, P. elderica, P. eliottii, P. jeffreyi, P. halepensis, P. muricata, P. nigra, P. pinaster, P. pinea, P. ponderosa, P. radiata, P. roxburghii, P. sylvestris, P. taeda ve P. virginiana ’lar üzerinde zarar yapmaktadır. Kelebek tırtılları ender olarak Abies alba ve Pseudotsuga menziesii ’ler üzerinde de zarar yapmaktadır (Acatay, 1943; Schimitschek, 1944; Baker, 1972; Erdem, 1976; Schröder, 1978; Bradley ve di ğ., 1979; Çanakçıo ğlu ve di ğ., 1982; Mol, 1985; Öymen, 1990).
Kelebek adanın tümünde Pinus brutia ve P. nigra ’lar üzerinde tespit edilmi ştir (Chrystal, 1956; Sekendiz, 1980; Tsankov, 1981).
Yaptı ğımız ara ştırmalarda Girne-Ozanköy mevkiinde 07.06.2003 tarihinde Pinus brutia ’ların terminal ve yan tomurcuklarında az sayıda pupası tespit edilmi ştir ( Şekil 4.67). Laboratuvara getirilen örneklerden 28.06.2003 tarihinden itibaren ergin çıkı şı ba şlamı ş, Temmuz ortasına kadar da devam etmi ştir.
Şekil 4.67: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) pupası (x2,4).
4.2.10. Pyralidae Latreille, 1809
Fazla gözönünde olmayan küçük güvelerdir. Antenleri oldukça iyi geli şmi ş olup, ocellileri ve hortumları vardır. Tırtılları çıplaktır ve bitkiler üzerinde zarar yaparlar. Bu familyanın türleri kuru ot, tahıl ve orman a ğaçlarının tohumlarını yerler (Beirne, 1952; Mol, 1975; Ecevit, 2000).
4.2.10.1. Pyraustinae Meyrick, 1890 Nomophila noctuella ([Denis & Schiffermüller], 1775) Stenopteryx noctuella Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 129. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 28 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatları toprak kahverengi olup üzerinde dalgalı çizgiler bulunmaktadır. Kelebe ğin dorsali daha koyu renk olarak görülmekte ve büyük soluk siyah beneklerle çevrelenmektedir. Baş kısmı ise gövdesine nazaran daha kızıl kahverengidir ( Şekil 4.68).
Şekil 4.68: Nomophila noctuella ([Den. & Schiff.], 1775) (x2,7).
Tür; Afrika, Avrupa ve Asya’da Medicago sativa, Melilotus officinalis, Moricandia arvensis, Poa pratensis, Polygonum aviculare, Trifolium pratense, T. repens, Triticum spp. , Vaccinium myrtillus ve Zea mays üzerinde zarar yapmaktadır (Mathew, 1881; Rebel, 1903; Graves, 1926; De lattin, 1951; Savela, 2001).
Adanın tümünde Medicago sativa, Poa pratensis ve Trifolium ’lar üzerinde zararlı oldu ğu bildirilmektedir (Hackman, 1954).
Türün ergini 02.08.2002 tarihinde Gazimagosa-Vadili mevkii civarında atrapla yakalanmı ştır.
Pleuroptya ruralis (Scopoli, 1763) Syllepta ruralis Scopoli, 1763; Fauna Suecica: 113. Araziden elde edilen kelebe ğin ön kanat açıklı ğı 34 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi açık kahverengi-kremdir. Damarın costal bölgesi boyunca uzanan krem- sarı renkli bir şerit bulunur. Yarı saydam olan kanatların üzerinde sarıya yakın kahverengi zikzaklar görülür ( Şekil 4.69).
Şekil 4.69: Pleuroptya ruralis (Scop., 1763) (x2,4).
Kelebek Orta ve Güney Avrupa ile Güneybatı Asya’da Atriplex spp. , Chenopodium spp. , Filipendula ulmaria, Humulus spp. , Ribes spp. ve Urtica dioica gibi otsu bitkilerin yaprakları üzerinde zarar yapmaktadır (de Lattin, 1951; Beirne, 1952; Güneyi ve Şengün, 1972; Savela, 2001).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 22.06.2002 tarihinde Gazimagosa-Gönendere köyü civarında atrapla yakalanmı ştır.
4.2.10.2. Pyralinae Latreille,1809 Endotricha flammealis ([Denis & Schiffermüller], 1775) Pyralis flammealis Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 123. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 19 mm olarak ölçülmü ştür. Kanat kenarlarında kırmızımsı erguvan renginde alanlar bulunur. Kanat ortaları ise daha açık renkte olup sarımsı-açık kahverengidir ( Şekil 4.70).
Şekil 4.70: Endotricha flammealis ([Den. & Schiff.], 1775) (x3,0).
Tırtılları; Orta ve Güney Avrupa ile Güneybatı Asya’da Corylus sp. , Ligustrum, Lotus, Quercus ve Vaccinium ’lar üzerinde beslenmektedir (de Lattin, 1951; Beirne, 1952; Güneyi ve Şengün, 1972; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatüre ula şılamamı ştır.
Türün ergini 12.07.2003 tarihinde İskele-Dipkarpaz civarında atrapla yakalanmı ştır.
Pyralis farinalis Linnaeus,1758 Phalaena farinalis Linnaeus, 1758; Systema Naturae (ed. 10)1: 533. Erginlerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 23-28 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların zemin rengi koyu kahverengi olup ortasında açık kahverengi-sarı bir alan dikkati çekmektedir. Bu alan zeminden ince beyaz şeritlerle ayrılmaktadır ( Şekil 4.71). Ön kanat uçları açık sarı bir şeritle çevrelenmi ş durumdadır. Arka kanatlar soluk krem rengindedir. Kelebe ğin karakteristi ği istirahat halindeyken abdomen ucunun gövdeye dik bir şekilde kıvrık durumda tutulmasıdır.
Şekil 4.71: Pyralis farinalis L.,1758 (x2,3).
Kuzey Amerika, Güney Afrika, Orta ve Güney Avrupa ile Güneybatı Asya’da tahıl ambarlarındaki depolanmı ş ürünler üzerinde zarar yapmaktadır. Tırtılları özellikle Allium spp. , Arachis hypogaea, Medicago sativa, Sesamum indicum, Solanum tuberosum, Triticum aestivum ve Zea mays üzerinde beslenmektedir (Graves, 1926; de Lattin, 1951; Beirne, 1952; Chinery, 1973; Koçak ve Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebek adada depolanmı ş tahıl ürünleri üzerinde tespit edilmi ştir (Georghiou, 1977).
Türün ergini 14.07.2003 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik mevkii civarında yakalanmı ştır.
4.2.10.3. Phycitinae Zeller, 1839 Dioryctria abietella (Denis & Schiffermüller, 1775) Tinea abietella Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 138. Elimizdeki mevcut örneklere göre kelebe ğin ön kanat açıklı ğı 28-33 mm olarak saptanmı ştır. Ön kanatların zemin rengi kahverengimsi krem olup üzerinde boyuna yönde uzanan dalgalı beyaz şeritler dikkati çekmektedir, arka kanatlar kahverengimsi beyaz renklidir ( Şekil 4.72).
Şekil 4.72: Dioryctria abietella (Den. & Schiff., 1775) (x2,4).
Kuzey Amerika, Orta ve Güneybatı Asya ile Britanya adalarını da içerecek şekilde Avrupa’da yayılı ş göstermektedir. Tırtılları yayılı ş alanında Abies, Cedrus, Larix, Picea, Pinus, Pseudotsuga ve Tsuga türlerinin kozalaklarında zarar yapmaktadır (Escherich, 1923; Defne, 1954; Schwerdtfeger, 1970; Matschek, 1978; Öymen, 1990).
Kelebek adanın tümünde Pinus brutia kozalakları üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün erginleri 13.07.2002 tarihinde Girne-Alevkaya mevkiindeki Pinus brutia mesceresinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Dioryctria mendacella (Staudinger, 1859) Tinea mendacella Staudinger, 1859; Samml. eur. Schmett. 6: 43. Mevcut örneklerimize göre erginlerin ön kanat açıklı ğı 25-28 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanadın zemin rengi kirli sarı gridir ve üzerinde siyah çizgiler dikkati çekmektedir. Arka kanatlar gri beyaz renklidir ( Şekil 4.73).
Şekil 4.73: Dioryctria mendacella (Stgr., 1859) (x2,7).
Güney Avrupa ve Filistin’de Pinus brutia, P. halepensis, P. pinaster ve P. pinea ’ların kozalaklarında zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Escherich, 1923; Acatay, 1943; Tosun, 1975; Serez, 1979; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Pinus brutia kozalakları üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Ara ştırma alanlarımız içinde bulunan Pinus brutia ’lardan periyodik olarak toplanan kozalaklar laboratuvara getirilmi ş ve ergin çıkı şları takip edilerek Tablo 4.5 hazırlanmı ştır.
Tablo 4.5: Dioryctria mendacella (Stgr.)’nın pupa ve erginle şme tarihleri Kozalak Toplama Tarihi İlk Pupala şma İlk Erginlerin Çıkı şı 22.06.2000 08.07.2000 15.07.2000 12.07.2001 22.07.2001 01.08.2001 13.07.2002 26.07.2002 03.08.2002 29.06.2003 16.07.2003 27.07.2003 10.07.2004 20.07.2004 02.08.2004 09.07.2005 19.07.2005 30.07.2005
Yaptı ğımız tespitlere göre türün adadaki uçma zamanı Temmuz-Ağustos aylarına rastlamaktadır.
4.2.11. Lasiocampidae Harris, 1841
Bu familya orta ve büyük boydaki kelebekleri içerir. Bazı türlerinin gececi olmalarına kar şın bir kısmı gündüz faaliyette bulunur. Antenleri hem di şilerde ve hem de erkeklerde tara ğımsıdır. Bacakları çok kıllı, tibialarındaki mahmuzlar kısadır. Tırtılları silindirik yapıda ve büyüktürler (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.11.1. Lasiocampinae Aurivillus, 1927 Lasiocampa trifolii (Denis & Shiffermüller, 1775) Bombyx trifolii Denis & Schiffermüller, 1775; Ankundung Syst. Werkes Schmett. Wienergegend:57. Ergin kelebeklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 63-66 mm olarak ölçülmü ştür. Kanadı ve vücudu turuncu- kahverengidir. Ön kanadın ortasında açık renk bir nokta yer almaktadır. Ön kanadın kenarına paralel ince krem renkli bir çizgi dikkati çeker. Di şi erginlerin vücudu çok tüylüdür ve tüyler kanat ortasına kadar görülmektedir (Şekil 4.74).
♀ Şekil 4.74: Lasiocampa trifolii (Den. & Shiff., 1775) (x1,1)
Kuzey Afrika, Orta, Güney ve Kuzey Avrupa ile Asya’da yayılı şı olan bu kelebe ğin tırtılları Calluna, Cytisus, Festuca, Malus, Medicago, Quercus, Rubus, Salix, Trifolium ve Vicia spp.’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Kansu, 1963; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Graminae türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün erginleri 11.07.2003 tarihinde Lefko şa ilçesi De ğirmenlik mevkii civarında ve 13.07.2003 günü de Minareliköy dolaylarında atrapla yakalanmı ştır.
Pachypasa otus (Drury,1773) Sphinx otus Drury, 1773; Illust. Nat. Hist. Exot. Insects 2: 1770. Elimizdeki mevcut erginin ön kanat açıklı ğı 110 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların zemin rengi koyu, arka kanatların ise açık kahverengidir. Ön kanatta siyahımtırak kahverengi ve zikzaklı bir şerit bulunur. Ba ş, thorax ve abdomen yo ğun tüylerle kaplı olup, antenler çift taraflı tara ğımsıdır ( Şekil 4.75).
♂ Şekil 4.75: Pachypasa otus (Drury,1773) (x0,7).
P. otus ; Balkanlar ve Akdeniz ülkelerinde Cupressus spp. , Juniperus spp. , Pinus halepensis, Pistacia vera, Quercus pubescens ve Thuja occidentalis’ ler üzerinde zarar yapmaktadır (Kansu, 1963; Rougeot ve Viette, 1978; Toros, 1992; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Cupressus sempervirens üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün ergini 21.08.2001 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik mevkii civarında atrapla yakalanmı ştır.
4.2.12. Saturniidae Boisduval, 1837
Büyük ve çok büyük kelebekleri içeren bir familyadır. Birçok türlerinin kanatlarında pencere şeklinde geni ş şeffaf kısımlar bulunmaktadır. Vücutları yumu şak kıllarla örtülmü ştür. Hortum ve antenleri kısadır. Erginleri gececidirler. Tırtılları ço ğunlukla parlak metalimsi renkte si ğiller ta şırlar. Pupala ştıkları zaman büyük ipek kozalar olu ştururlar. Bu sebeple birçok türünün kozaları zaman zaman ipek elde edilmesinde kullanılmı ştır (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Ecevit, 2000).
4.2.12.1. Saturniinae Boisduval, 1837 Saturnia pavonia (Linnaeus, 1758) Phalaena pavonia Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1: 496. Araziden elde edilen ergin örneklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 65-85 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar kırmızı kahverengi, arka kanatlar ise turuncu kahverengidir. Her iki kanat üzerinde birer adet göz şeklinde siyah benek bulunmaktadır. Kanat kenarları nispeten daha mat olarak görülmekte ve üzerinde koyu renkli paralel zikzak çizgiler ta şımaktadır. Vücutları oldukça tüylü olan türün erkekleri di şilere oranla daha küçük yapılıdır. Antenleri ise bariz bir şekilde çift taraflı tara ğımsıdır ( Şekil 4.76).
♂ Şekil 4.76: Saturnia pavonia (L., 1758) (x0,9).
Avrupa’dan Çin’e kadar yayılmı ş bulunan bu türün tırtılları Alnus, Arbutus, Calluna, Cornus, Crataegus, Erica, Fagus, Fragaria, Fraxinus, Juglans, Prunus, Pyrus, Quercus ve Ulmus gibi bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Forster ve Wohlfahrt, 1960; Chinery, 1973; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair literatürden herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 07.04.2004 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik köyü civarında, etrafında Crataegus azarolus ağaçlarının bulundu ğu bir alanda atrapla yakalanmı ştır.
Saturnia pyri ([Denis & Schiffermüller],1775) Bombyx pyri [Denis & Schiffermüller], 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 49. Avrupa’nın en büyük kelebeklerinden birisi olan S. pyri ’nin kanat açıklı ğı 134 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatlar koyu kahverengi olup üzerlerinde karakteristik bir biçimde birer adet göz şeklinde leke bulunmaktadır. Her iki kanat üzerinde zikzaklı bir şerit göze çarpmaktadır. Di şilerin abdomenleri daha büyük olup antenleri ise erkeklere oranla çok küçük di şli çift taraflı tara ğımsı anten tipindedir ( Şekil 4.77).
♀ Şekil 4.77: Saturnia pyri ([Den. & Schiff.], 1775) (x0,6).
Balkanlar ve Do ğu Akdeniz’de yaygın olan kelebe ğin tırtılları Acer sp., Aesculus hippocastanum, Alnus glutinosa, Corylus sp. , Juglans regia, Ligustrum spp. , Malus spp. , Olea europaea, Populus spp. ve Ulmus türleri üzerinde zarar yapmaktadır. Ayrıca Quercus spp . ve Cupressus sempervirens üzerinde yumurta ve tırtılları görülmü ştür (Kansu, 1955; Forster ve Wohlfahrt, 1960; Chinery, 1973; Carter, 1982; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
S. pyri ergini 17.06.2003 tarihinde Güzelyurt-Ye şilırmak köyü civarında Olea europaea bahçesi içerisinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
4.2.13. Geometridae Leach, [[[1815 ]]]
Küçük- orta boyda kelebeklerdir. Ço ğunlu ğu dinlenme sırasında kanatlarını açık vaziyette tutarlar. Birçok türünün di şi fertlerinde kanatlar ya küçülmü ş veya tamamen ortadan kalkmı ştır. Bacaklar, ince, uzun ve çıplaktır. Di şi ve erkek arasında renk farkı oldu ğu gibi (E şeysel dimorfizm) aynı cinsteki bireyler arasında da ayrı renklerde olanlar bulunmaktadır. Tırtılların abdomen kısmının altıncı ve son halkasında bir çift baca ğın bulunması nedeni ile hareketleri karı şlama şeklinde olmaktadır. Bu özellik familyaya Geometridae (Mühendis böce ği) adının verilmesine sebep olmu ştur (Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.13.1. Scopulinae Duponchel, [1845 ] Idaea ochrata (Scopoli,1763) Geometra ochrata Scopoli, 1763; Ent. Carn.:227. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 23-25 mm olarak ölçülmü ştür. Erginleri kızıl kahverengi olup ön kanatlarında üç, arka kanatlarında ise birbirine paralel iki kahverengi çizgi bulunur. Kanatların kenarlarında kahverengi tüyler yer almaktadır (Şekil 4.78).
Şekil 4.78: Idaea ochrata (Scop.,1763) (x2,4).
Kelebek; Kuzey, Orta ve Güney Avrupa ile Orta Asya’da Achillea millefolium, Alsine juniperina ve Pteridium aquilinum’ lar üzerinde yayılı ş göstermektedir (Spuler, 1910; Mol, 1977; Seven, 1991; Okyar ve Aktaç, 1998; Anon., 2004).
Türün adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatüre ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 09.06.2001 tarihinde Güzelyurt-Cengizköy mevkiinde Vitis vinifera bahçesi içerisinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767) Phalaena nigropunctata Hufnagel,1767; Berl. Magaz. 3:610. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 22 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların zemin rengi kremsi beyaz olup üstünde küçük noktacıklar yer almaktadır. Ön ve arka kanatlarda grimsi kahverengi ile açık kül rengi arasında değişen iki şer tane çizgi sırası bulunmaktadır. Ayrıca, herbir kanatta türe ismini veren bir adet siyah nokta bariz bir şekilde dikkati çekmektedir ( Şekil 4.79).
Şekil 4.79: Scopula nigropunctata (Hufn., 1767) (x2,9).
Orta ve Güney Avrupa ile Orta Asya’da yayılı ş gösteren bu türün tırtılları Achillea , Clematis, Origanum, Taraxacum ve Thymus türleri üzerinde zararlıdır (Spuler, 1910; Mol, 1977; Seven, 1991; Okyar ve Aktaç, 1998; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 09.06.2001 tarihinde İskele-Balalan köyü civarında kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
4.2.13.2. Ennominae Duponchel, [1845 ] Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Phalaena atomaria Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 521. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 36-38 mm olarak ölçülmü ştür. Ön ve arka kanatların zemin rengi kirli sarıdır. Kanat kenarlarına paralel uzanan kahverengi çizgiler ve kahverengi kalın bir bant göze çarpmaktadır. Antenleri çift taraflı tara ğımsıdır ( Şekil 4.80).
Şekil 4.80: Ematurga atomaria (L., 1758) (x2,1).
Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı şı bulunan kelebe ğin tırtılları Arctium minus, Artemisia vulgaris, Calluna vulgaris, Rhododendron pallustre, Trifolium repens ve Vaccinium myrtillus ’larda zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Mol, 1977; Kudler ve Zbraslav, 1978; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 29.06.2003 tarihinde Gazimagosa ilçesi Vadili köyü civarında kurulan ışık tuza ğıyla ve 23.07. 2003 günü de Güzelyurt-Do ğancı köyü yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Ennomos quercaria (Hübner, [1813 ]) Phalaena quercaria Hübner, 1813; Berl. Magaz. 4:520. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 35 mm olarak ölçülmü ştür. Ön ve arka kanatları koyu saman sarısı renginde olup ön kanatlarda birbirine paralel uzanan iki kahverengi çizgi bulunmaktadır. Bu çizgilerden dı ş tarafta olanı arka kanatlarda da devam etmektedir ( Şekil 4.81).
Şekil 4.81: Ennomos quercaria (Hbn., [1813 ]) (x2,3).
E. quercaria tırtılları, Orta ve Güney Avrupa ile Güneybatı Asya’da Aesculus hippocastanum, Carpinus betulus, Fagus orientalis ve Quercus ’lar üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Mol, 1977; Kudler ve Zbraslav, 1978; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 29.06.2003 tarihinde Gazimagosa-Vadili köyü civarında, Quercus coccifera baltalı ğı içerisine kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Colotois pennaria (Linnaeus, 1761) Phalaena pennaria Linnaeus, 1761; Fauna Svecica (ed. 2): 324. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 37-38 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatlarının zemin rengi kahverengi olup ön kanat uçlarına yakın bir adet beyaz nokta yer almaktadır. Ön kanatlar üzerinde iki, arka kanatlar üzerinde ise bir adet dikey çizgi bulunur. Kanatların
gövdeye yakın kısımları oldukça tüylü bir yapıya sahiptir. Erkeklerde çift taraflı tara ğımsı anten tipi bulunmaktadır ( Şekil 4.82).
♂ Şekil 4.82: Colotois pennaria (L., 1761) (x2,1).
Kelebe ğin tırtılları Avrupa ve Güneybatı Asya’da Acer , Malus, Prunus, Pyrus, Quercus , Salix ve Sorbus türleri üzerinde zararlıdır (Spuler, 1910; Sorauer, 1953; Mol, 1977; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 22.08.2002 tarihinde Gazimagosa-Pile köyü civarında atrapla yakalanmı ştır. Ayrıca yürütülen arazi çalı şmalarımızda 20.07.2004 günü Gazimagosa- Aslanköy mevkiinde Prunus padus gövdesi üzerinde bulunan tırtıl laboratuvara ta şınmı ş (Şekil 4.83), yeti ştirme kafesi içerisine alınan tırtıl 10.08.2004 tarihinden sonra pupa olmu ş, iki hafta sonra ise pupadan ergin çıkı şı gerçekle şmi ştir.
Şekil 4.83: Colotois pennaria (L.) tırtılı (x2,4).
Nychiodes waltheri Wagner, 1919 Geometra waltheri Wagner, 1919; Samml. eur. Schmett. 5: 141. Di şi ve erkek erginin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 36-40 mm olarak tespit edilmi ştir. Kanatların zemini kahverengi olup üzerinde iki şer tane siyah, yer yer belirginli ği kaybolan çizgiler görülür. Bu çizgilerden dı ş tarafta olanlar turuncu renkte birer bölge içerirler. Di şilerin abdomenleri daha tombul yapıda olup antenleri tek taraflı tara ğımsıdır. Buna kar şılık erkeklerde çift taraflı tara ğımsı anten tipi bulunmaktadır (Şekil 4.84).
♀ (x1,9) ♂ (x1,9) Şekil 4.84: Nychiodes waltheri Wagner, 1919.
Kelebe ğin tırtılları Avrupa ve Asya’da Malus pumila ve Quercus türleri üzerinde zararlıdır (Spuler, 1910; Mol, 1977; Seven, 1991; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 12.09.2001 tarihinde Lefko şa-Akıncılar köyü civarında atrapla yakalanmı ştır.
Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Geometra secundaria Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 101. Mevcut örneklerimizde kelebe ğin ön kanatları arasındaki mesafe erkeklerde 33-36, di şilerde ise 34-40 mm olarak tespit edilmi ştir. Kelebe ğin gri renkteki kanatlarının üstünde kahverenginin koyu tonlarının hakim oldu ğu muhtelif süsler ve bunların arasında zorlukla seçilen aynı renkte iki zikzak çizgi görülmektedir ( Şekil 4.85).
♀ (x1,9) ♂ (x1,7) Şekil 4.85: Peribatodes secundaria (Den.& Schiff., 1775).
Orta Avrupa, Güneybatı ve Do ğu Asya’da ya şadı ğı bilinmektedir. Kelebe ğin tırtılları bu geni ş yayılı ş alanı içerisinde Abies spp. , Picea abies ve Pinus sp .’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Escherich, 1931; Mol, 1977; Kudler ve Zbraslav, 1978; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 15.08.2001 tarihinde İskele ilçesi Sipahi köyü civarında ve 17.08.2001 günü de Yenibo ğaziçi yakınlarında Pinus brutia mesceresi içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
Selenia lunularia (Hübner, 1788) Geometra lunularia Hübner, 1788; Samml. eur. Schmett. 5: 37. Yapılan ölçümlere göre ön kanat açıklı ğı 33 mm olarak tespit edilmi ştir. Kanat rengi sarımtırak pembemsidir. Ön kanat uç kısımlarında kahverengi bir leke yer alır, arka kanatlarda ise kanat kenarını çevreleyen açık kahverengi bir leke bulunmaktadır ( Şekil 4.86).
Şekil 4.86: Selenia lunularia (Hbn., 1788) (x2,3).
Avrupa’da yaygın olarak bulunan bu türün tırtılları Alnus incana, Fraxinus excelsior, Pyrus pyrifolia, Quercus ve Rosa türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Wolff ve Krausse, 1922; Mol, 1977; Schwenke, 1978; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair literatürden herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 11.10.2002 tarihinde Gazimagosa-Ergenekon köyü civarında kurulan ı şık tuza ğıyla elde edilmi ştir.
4.2.13.3. Euboliinae Duponchel, [1845 ] Camptogramma bilineata (Linnaeus, 1758) Phalaena bilineata Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:525. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 23-28 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların rengi koyu sarı olup üzerinde çok sayıda kahverengi dalgalı çizgiler görülür. Bu kahverengi çizgiler arasında biri kanat kenarında olmak üzere dört adet ince beyaz şerit dikkati çekmektedir ( Şekil 4.87).
Şekil 4.87: Camptogramma bilineata (L., 1758) (x2,7).
Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’da yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtılları Galium verum, Ononis repens, Prunus padus, Rumex vesicarius, Stellaria media, Taraxacum officinale ve Viola canina yaprakları ile beslenirler (Spuler, 1910; Mol, 1977; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Okyar ve Aktaç, 1998; Anon., 2004).
Kelebek adanın tümünde Rumex ve Taraxacum türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
Türün erginleri 21.06.2002 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik mevkiinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır. Ayrıca yürütülen arazi çalı şmaları sonucu 10.06.2002 tarihinde Gazimagosa-Serdarlı mevkiinde Taraxacum officinale üzerinde bulunan pupa laboratuvara ta şınmı ş ( Şekil 4.88) ve 11.06.2002 tarihinde açılan pupadan türün ergini çıkmı ştır.
Şekil 4.88: Camptogramma bilineata (L.) pupası (x1,3).
Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Geometra dilutata Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 109. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 36-40 mm olarak tespit edilmi ştir. Açık kahverengi olan ön kanatlarının üstünde üç tane gri çizgiden meydana gelmi ş bir bant görülmektedir. Arka kanatlar kirli beyaz veya çok açık gri renktedir. Üstlerinde yine üç gri renkli çizginin yanyana gelmesiyle olu şmu ş bir adet bant yer alır ( Şekil 4.89).
Şekil 4.89: Epirrita dilutata (Den. & Schiff., 1775) (x1,8).
Orta ve Kuzey Avrupa, Anadolu ve İran’da yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtılları Acer, Betula, Corylus, Crataegus, Prunus, Quercus, Rosa ve Salix ’ler üzerinde zarar
yapmaktadır (Spuler, 1910; Mol, 1977; Kudler ve Zbraslav, 1978; Seven, 1991; Anon., 2004). Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 10-12.09.2001 tarihlerinde Gazimagosa-Pile köyü dolaylarında atrapla yakalanmı ştır.
4.2.14. Sphingidae Latreille, [[[1802 ]]]
Genellikle büyük kelebeklerin bulundu ğu bir familyadır. Antenleri uç kısmında kalınla şmı ş olup, erkek fertlerde tarak şeklindedir. Hortum çok uzun olmakla beraber bazı türlerde kısalmı ş veya tamamen kaybolmu ştur. Ön kanatlar arka kanatlara nazaran daha büyük ve ço ğunlukla göze çarpmayan renktedirler. Tırtılları genellikle çıplak olup, üstlerinde yer alan birçok çıkıntıdan ve özellikle son segmentlerinin kıvrık olmasından dolayı tipik bir görünü şe sahiptirler. Pupalarının birço ğunda hortum adeta sap şeklinde ayrı bir muhafaza içerisinde bulunur. Gayet hızlı uçan bu kelebekler gececidirler. Ancak bazı türleri gündüz de görmek mümkündür. Yapılarının kuvvetli olmasından dolayı birço ğu uzun mesafeler dahilinde göç ederler (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.14.1. Macroglossinae Harris, 1839 Daphnis nerii (Linnaeus, 1758) Sphinx nerii Linnaeus, 1758; Systema Naturae (ed. 10) 1: 490. Mevcut örne ğimizde ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arsındaki mesafe 110 mm olarak ölçülmü ştür. Kanatların zemin rengi zeytin ye şili olup, üzerinde pembemsi kahverengi ve krem renklerin olu şturdu ğu kıvrık bantlar ve geometrik alanlar dikkati çekmektedir. Arka kanatlar ön kanatlara nazaran bariz olarak daha küçük yapıdadır. Üzerlerindeki pembemsi kahverengi renk daha yo ğun olarak görülmektedir. Gözler oldukça büyük ve ilk bakı şta fark edilebilmektedir. Abdomen segmentleri de bariz olarak kendisini belli etmektedir ( Şekil 4.90).
Şekil 4.90: Daphnis nerii (L., 1758) (x0,7).
Kuzey, Do ğu ve Güney Afrika, Hindistan ve Uzakdo ğu, Ortado ğu’dan Afganistan’a kadar olan bölge ve Akdeniz ülkeleri bu kelebe ğin yayılı ş alanı içerisinde bulunmaktadır. Kelebe ğin tırtılları bu geni ş yayılı ş alanı içerisinde Nerium oleander ba şta olmak üzere; Amsonia, Catharanthus, Jasminum, Thevetia, Trachelospermum, Vinca ve Vitis ’ler üzerinde zarar yaparlar (Bodenheimer, 1941; de Lattin, 1951; Forster ve Wohlfahrt, 1960; Ebert, 1969; Pittaway, 1995; Korno şor ve Sertkaya, 1996; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebek adanın tümünde Nerium oleander üzerinde zararlıdır (Georghiou, 1977).
Türün ergini 14.07.2001 tarihinde Lefko şa- Marmara Bölgesi’nde yakalanmı ştır.
Hyles livornica (Esper, 1780) Sphinx livornica Esper, 1780; Die Schmett. 2:88. Mevcut örneklerimizde ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 71-78 mm olarak tespit edilmi ştir. Kanatların zemin rengi kahverengi olup, ön kanatlarda dorsalden ba şlayıp kanat kaidesine do ğru uzanan pembemsi bir şerit kendisini hemen göstermektedir. Arka kanatlarda kırmızı renk hakimdir. Kelebe ğin thorax kısmı kahverengi ve oldukça tüylüdür. Abdomen segmentleri bariz belirgin olup üzerlerinde siyah ve beyaz şeritler ta şımaktadır ( Şekil 4.91).
Şekil 4.91: Hyles livornica (Esp., 1780) (x1,0).
Tüm Akdeniz ülkelerinin kıyı şeritlerinde yaygın olan H. livornica ’nın tırtılları Acacia, Euphorbia, Plantago, Polygonum, Rumex, Scabiosa, Vitis ve Zygophyllum türleri üzerinde beslenmektedir (Mathew, 1881; de Lattin, 1951; Chinery, 1973; Pittaway, 1993; Korno şor ve Sertkaya, 1996; Anon., 2004; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebek adanın tümünde çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün erginleri 10.08.2000 tarihinde Girne-Bo ğaz Piknik Alanı’nda Acacia cyanophylla üzerinde istirahat halindeyken ve 18.09.2003 günü Lefko şa-De ğirmenlik köyü giri şinde bir Narenciye bahçesi içerisine kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır. Buna ek olarak 25.04.2003 tarihinde Lefko şa-Merkezde Vitis vinifera üzerinde atrapla yakalanan ergin di şi kelebe ğin nakli sırasında bulundu ğu kavanozun içerisinde yumurtladı ğı farkedilmi ş, bunun üzerine yumurtalar laboratuvar ortamına ta şınmı ş ve yeti ştirme kavanozuna alınmı ştır. 29.04.2003 tarihinden itibaren açılan yumurtalardan çıkan tırtıllar Vitis vinifera ve Acacia cyanophylla yaprakları ile beslenmi ştir. Açık ye şil renkli tırtılların dorsalinde boylamasına uzanan siyah bir çizgi, laterallerinde ise açık sarı bir çizgi bulunmaktadır. Abdomen sonunda yer alan kahverengi kuyruk ise oldukça dikkat çekicidir ( Şekil 4.92a). 65-80 mm boya ula şan olgun tırtıllar, 19.09.2003 tarihinden itibaren pupala şmaya ba şlamı ş ( Şekil 4.92b), 12.10.2003 tarihinden itibaren ise ergin çıkı şı görülmü ştür.
a) tırtılı (x0,4) b) pupası (x1,8)
Şekil 4.92: Hyles livornica (Esp.) tırtıl ve pupası.
Hyles nicaea (de Prunner, 1798) Sphinx nicaea de Prunner, 1798; Lepid. Pedemontana: 86. Kelebe ğin gerilmi ş haldeki ön kanat mesafesi 74 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların zemin rengi açık kahverengi olup üzerinde biri thoraxa, biri de kanat ortasına yakın iki koyu kahverengi benek görülmektedir. Kanat kaidesine yakın kısımlarda koyu kahverengi bir şerit oldukça belirgindir. Arka kanatlarda kırmızı renk hakimdir. Kelebe ğin thorax kısmı kahverengi ve oldukça tüylüdür. Abdomen segmentleri bariz belirgin olup üzerlerinde siyah ve beyaz şeritler ta şımaktadır ( Şekil 4.93).
Şekil 4.93: Hyles nicaea (Prun., 1798) (x1,1).
Do ğu Avrupa ve Akdeniz ülkelerinin kıyı şeritlerinde yaygın olan H. nicaea ’nın tırtılları Euphorbia türleri üzerinde beslenmektedir (Pittaway, 1993; Savela, 2001; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir kayda ula şılamamı ştır.
Türün ergini 12.09.2001 tarihinde Lefko şa-Göçmenköy civarında atrapla yakalanmı ştır.
Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) Sphinx stellatarum Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1: 493. Kelebe ğin kanat açıklı ğı her iki e şeyde de 45-48 mm olarak ölçülmü ştür. Vücut yapısı bir torpido şeklindedir. Ön kanatlar grimsi-kahverengi olup üzerlerinde dikine siyah çizgiler bulunur. Arka kanatlar ise kahverengi-kırmızıdır. Ba ş, thorax ve abdomen oldukça geni ş ve yassıla şmı ştır. Antenler her iki cinsiyette de benzer olup uca doğru kalınla şmı ştır. Erkeklerin abdomenleri nispeten daha uzundur ( Şekil 4.94).
♀ (x1,6) ♂ (x1,6) Şekil 4.94: Macroglossum stellatarum (L., 1758).
Kuzey Afrika, Güney ve Orta Avrupa ile Güney Hindistan’da yayılı ş gösteren bu tür Aster, Carduus, Centaurea, Petunia, Rubia ve Stellaria gibi otsu bitkilerde beslenir (Mathew, 1881; Buxton, 1916; Graves, 1926; Forster ve Wohlfahrt, 1960; Güneyi ve Şengün, 1972; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebek adanın tümünde çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
Türün erginleri 21.07.2000 günü Lefko şa ilçesi Alayköy’de, 17-18.06.2001 tarihlerinde De ğirmenlik köyünde ve 05.05.2003 günü de Girne-Da ğyolu yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
4.2.14.2. Sphinginae Latreille, [1802 ] Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) Sphinx convolvuli Linnaeus ,1758; Ent. Syst. (Suppl.):435. Kanat açıklı ğı 108-115 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatların hakim rengi gri olup üzerlerinde açık ve koyu gri tonlarda çapraz çizgi ve lekeler vardır. Arka kanatlar ise daha açık gridirler ve üzerlerinde dört adet çapraz ku şak yer almaktadır. Ba ş ve gö ğüs tüylerle kaplıdır. Abdomen halkalarından herbiri siyah ve kırmızı şeritler ta şır ( Şekil 4.95).
Şekil 4.95: Agrius convolvuli (L., 1758) (x0,6).
Polar bölgeler hariç; tüm Avrupa, Do ğu Afrika, Asya, Avustralya ve Kuzey Amerika’da yayılı ş gösteren türün tırtılları Alocasia, Arachis, Bambusa, Begonia, Chrysanthemum, Clitoria, Colocasia, Convolvulus, Dissotis, Dolichos, Helianthus, Hibiscus, Ipomoea, Merremia, Petunia, Phaseolus ve Rumex’ lerin yapraklarıyla beslenirler (Mathew, 1881; Rebel, 1903; Kansu, 1963; Chinery, 1973; Anon., 1984; Pittaway, 1995; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebek adanın tümünde Convolvulus arvensis üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün erginleri 08.07.2000 tarihinde Lefko şa-Ortaköy’de kurulan ı şık tuza ğıyla ve 11.09.2000 günü de Lefko şa-Gönyeli yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Sphinx populi Linnaeus, 1758; Systema Naturae (ed. 10) 1: 489. Kanat açıklı ğı 66 mm’dir. Ön kanatlar ebruli gri renkli olup üzerinde dalgalı kahverengi bir bant görülmektedir. Arka kanatlar ise kırmızı gri bir renk ta şımaktadır ( Şekil 4.96).
Şekil 4.96: Laothoe populi (Linnaeus, 1758) (x0,9).
L. populi; Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı ş göstermektedir. Türün tırtılları ba şta Populus ve Salix spp . olmak üzere Alnus, Betula, Cotoneaster, Crataegus, Laurus, Quercus ve Rosa ’lar üzerinde zarar yapmakadır (Mathew, 1881; Rebel, 1903; Acatay, 1959; Sekendiz, 1974; Schwenke, 1978; Pittaway, 1993; Danner ve di ğ., 1998; Anon., 2004; Ayberk ve Akkuzu, 2005).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür bilgisine ula şılamamı ştır.
Türün ergini 15.07.2004 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik yakınlarında, etrafı Crataegus monogyna çalıları ile çevrili bir alanda atrapla yakalanmı ştır.
4.2.15. Thaumetopoeidae Aurivillus, 1889
Notodontidae familyası türlerine benzeyen, orta boyda kelebeklerden olu şmu ş, çok az sayıda Palearktik türleri içeren küçük bir familyadır. Vücutlarının dolgun yapısı ve di şilerin abdomenlerinin sonunda bulunan kıl demeti nedeniyle Lasiocampidae türlerini
andırır. Oldukça tüylü bir yapıya sahip olan tırtıllar birbirlerinin pe şine takılmak suretiyle katarlar olu şturarak geceleri bulundukları a ğaçların yapraklarını yemek üzere harekete geçerler. Bir yuvadan hareket eden tırtıllar sabahleyin yine aynı yuvaya dönerler. Tırtıllar üzerinde bulunan zehirli kıllar (ayna kılları) çıplak olarak temas edildi ği takdirde ciltte irritasyonlara neden olurlar (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924) Thaumetopoea wilkinsoni Tams, 1924; Bull. entomol. Res. 15: 294. Çalı şmalarımızda elde edilen ergin kelebeklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık erkekte 32-39 mm, di şilerde ise 35-40 mm olarak ölçülmü ştür. Di şilerde ön kanatlar krem-kül renkte olup üzerinde birbirine paralel koyu gri renkte üç çizgi yer alır. Arka kanatlar ise beyaz-krem renkte olup kanat sonuna do ğru koyu gri renkte bir nokta görülür. Di şisine göre daha küçük olan erkekte ön kanatlar kahverengi, arka kanatlar ise açık kahverengi- beyaz olup ön kanatların üzerinde yer alan koyu kahverengi zikzak desenler ve geli şmi ş tara ğımsı anten ilk bakı şta dikkati çekmektedir ( Şekil 4.97).
♀ (x1,9) ♂ (x1,8) Şekil 4.97: Traumatocampa wilkinsoni (Tams, 1924).
Akdeniz ülkelerinin tümünde yayılı şı bulunan kelebe ğin tırtılları Cedrus deodara, C. libani, Cupressus sempervirens, Pinus brutia, P. canariensis, P. elderica ve P. halepensis üzerinde zarar yapmaktadır. Tırtılların besin kıtlı ğında Arbutus unedo, Cistus spp ., Juniperus spp . ve Olea europaea ’da da zarar yaptı ğı tespit edilmi ştir (Bodenheimer, 1941; Kiriakof, 1970; Furth ve Halperin, 1979; Halperin 1990).
Kelebek adanın tümünde Pinus spp.’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Tams, 1924; Kiriakof, 1970; Furth ve Halperin, 1979; Anon., 2001).
Adada yılda bir generasyon veren ve kı şı tırtıl döneminde geçiren türün tırtıl ( Şekil 4.98a) ve erginlerine ara ştırma alanımızda birçok noktada rastlanılmı ştır. Pupaları ( Şekil 4.98b) ise laboratuvar ko şullarında elde edilmi ştir. Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tablo 4.6’da verilmi ştir.
a) tırtılı (x2,2) b) pupası (x3,4)
Şekil 4.98: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) tırtıl ve pupası.
Tablo 4.6: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tarih Yakalandı ğı Yer 26.08.2000 Gazimagosa-Akdo ğan mevkii 01.09.2000 Girne-Çamlıbel mevkii 14.09.2001 Lefko şa-Kanlıköy mevkii 15.09.2001 Lefko şa-Kanlıköy mevkii 05.09.2002 Güzelyurt-Lefke Avrupa Üniversitesi Kampüsü 19.09.2002 Gazimagosa-Dörtyol mevkii 14.09.2003 Gazimagosa-Pa şaköy mevkii 17.09.2003 Gazimagosa-Vadili mevkii 22.08.2004 Gazimagosa-Sütlüce mevkii 23.08.2004 İskele-Dipkarpaz mevkii
Buna ek olarak yürütülen arazi çalı şmalarımızda, Girne-Alevkaya Gölba şı Ormanı Pinus brutia mesceresi’nde 12.10.2002 tarihinde tespit edilen türe ait 10 yumurta koçanı
(Şekil 4.99) laboratuvara ta şınarak yeti ştirme kafeslerine alınmı ş ve bunlara ait gözlem sonuçlarına Tablo 4.7’de yer verilmi ştir.
Şekil 4.99: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) yumurta koçanı (x1,0).
Tablo 4.7: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) yumurtalarına ait gözlem sonuçları Yumurta Koçan Açılmı ş Açılmamı ş Parazit Tırtıl Çıkmı ş Toplam Koçanı No. Uzunlu ğu Yumurta Yumurta Çıkmı ş Yumurta Yumurta (cm) Sayısı Sayısı Yumurta Sayısı Sayısı Sayısı 1. 3.2 202 80 19 183 282 2. 3.0 228 43 23 205 271 3. 2.7 213 41 05 208 254 4. 3.4 265 25 30 235 290 5. 2.9 201 42 19 182 243 6. 2.7 187 54 13 174 241 7. 3.1 234 43 42 192 277 8. 3.4 198 82 09 189 280 9. 3.3 253 23 15 238 276 10. 2.8 178 53 27 151 231 Toplam 30.5 2159 486 202 1957 2645 Ortalama 3.05 215.9 48.6 20.2 195.7 264.5
Tablo 4.7’de görülece ği üzere 10 koçanda toplam olarak 2645 adet yumurta bulunmaktadır. Bu yumurtaların 2159 adedi (%82) açılmı ş, geriye kalan 486 adedi (%18) ise açılmamı ştır. Açılan yumurtaların 1957 adedinden (%74) tırtıl çıkmı ş, 202 adedi (%8) ise Ooencyrtus pityocampae (Mercet, 1921) (Hymenoptera, Encyrtidae) (Şekil 4.100) tarafından parazitlenmi ştir.
Şekil 4.100: Ooencyrtus pityocampae (Merc., 1921) (x13,4).
15.02.2003 tarihinde yürütülen ba şka bir arazi çalı şmamızda Girne-Be şparmak Da ğları’na gidilmi ş; güney bakıda yer alan ve deniz seviyesinden 100, 200, 300, 400 ve 500 metre yükseltilerde yeti şmi ş saf Pinus brutia mescerelerinden rastgele 10’ar a ğaç seçilerek bunlar üzerindeki kese ( Şekil 4.101) sayıları tespit edilmi ştir (Tablo 4.8).
Şekil 4.101: Traumatocampa wilkinsoni (Tams) kesesi (x0,4).
Tablo 4.8: Be şparmak Da ğları’nda de ğişik yükseltilerdeki kese sayıları De ğişik Yükseltilerdeki Kese Sayıları
Ağaç No. 100 m 200 m 300 m 400 m 500 m
1. 4 4 3 2 - 2. 4 3 3 1 1 3. 3 2 2 1 1 4. 3 2 2 - - 5. 5 3 2 1 - 6. 3 2 2 1 - 7. 3 2 2 1 1 8. 2 3 1 - - 9. 1 2 2 - - 10. 3 3 3 1 1 Ortalama 3.1 2.6 2.2 0.8 0.4
Tablo 4.8’de görülece ği üzere yükseklik artı şı ile birlikte aynı bakıda olmasına kar şın ağaçlar üzerindeki kese sayılarında bir dü şüş tespit edilmi ştir. Bu durum “yükseklik artı şına paralel olarak ısının azalması böceğin dikey yayılı şında bir azalma meydana getirir” dü şüncesini güçlendirmektedir. Bu ili şki istatistiki olarak da incelenmi ş, Kruskal-Wallis Testi ve Korelasyon Analizi ile yükselti ve kese sayısı arasında fark olup olmadı ğı ara ştırılmı ştır (Tablo 4.9, Şekil 4.102).
Tablo 4.9: Kruskal-Wallis Testi
Ranks Test Statistics a,b FRKNS N Mean Rank YKSLT 1,00 12 78,63 YKSLT Chi-Square 2,00 26 56,38 42,079 df 3,00 36 38,63 4 Asymp. Sig. 4,00 12 25,50 ,000 5,00 5 16,00 a. Kruskal Wallis Test Total 91 b. Grouping Variable: FRKNS
YKSLT: Yükselti FRKNS: Frekans
De ğişik yükselti basamaklarından alınan ortalama kese sayıları Kruskal-Wallis Testi ile de ğerlendirildi ğinde, yükselti basamakları ve kese sayıları arasında α = 0.05 (%95 güven aralı ğında) anlamlı bir fark tespit edilmi ştir. Buna ek olarak yükselti basamakları ve kese sayıları arasında yapılan korelasyonda, korelasyon de ğeri (r) -0,97547 olarak bulunmu ştur. Yani, yükselti basamakları ile a ğaçlar üzerindeki kese sayısının ters orantılı oldu ğu görülmü ştür. Bu sonuç Şekil 4.102’de açık olarak görülmektedir.
Seriler 1
3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 ort. kese sayısı (adet) kese sayısı ort. 0 100 200 300 400 500 yükselti basamakları (m)
Şekil 4.102: Korelasyon Analizi.
4.2.16. Lymantriidae Hampson, [[[1893 ]]]
Orta boyda, üzerleri kıl ve pullarla örtülü olan kelebeklerdir. Bazı cinslerinin di şilerinde kısalmı ş kanatlar görülür. Hortum küçülmü ştür. Antenler ise tara ğımsı olup topuzla şmı ştır. Büyük ve sık kıllarla örtülü olan tırtılları genellikle yaprağını döken ağaç türleri üzerinde zarar yaparlar (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Phalaena pudibunda Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1: 503. Yapılan ölçümlere göre laboratuvarda yeti ştirilen ergin kelebeklerin gerilmi ş ön kanat uçları arasındaki mesafe 72-74 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanat rengi kirli beyaz olup üzerinde sarımsı kahverengi şeritler bulunmaktadır. Arka kanatlardaki şeritler çok belirgin de ğildir. Vücudun hemen hemen tamamı oldukça sık tüylerle kaplıdır. Antenleri erkeklerde tara ğımsıdır ( Şekil 4.103).
♂ Şekil 4.103: Calliteara pudibunda (L., 1758) (x1,1).
Avrupa’da yaygın olarak bulunan türün tırtılları Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Calluna, Castanea, Crataegus, Fraxinus, Juglans, Juniperus, Malus, Pinus, Populus, Prunus, Pyrus, Quercus, Rosa, Rubus, Sorbus, Vaccinium ve Vitis türleri üzerinde zararlıdır (Spuler, 1910; Forster ve Wohlfahrt, 1960; Wellenstein, 1978; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına ula şılamamı ştır.
Türün olgun tırtılları 15.04.2003 tarihinde Gazimagosa-Merkez yakınlarında Vaccinium myrtillus üzerinde tespit edilmi ştir. Her iki yanında görülen beyaz tüy demetleri, üzerinde bulunan dört adet sarı tüy yuma ğı ve abdomen sonunda yer alan kahverengi kuyruk sarımsı ye şil renkli tırtıla oldukça karakteristik bir görünüm vermektedir ( Şekil 4.104a). Yeti ştirme kafesinde Vaccinium yapraklarıyla besiye alınan tırtıllar, 23.04.2003 tarihinde kafes dibine serilen toprak içerisinde pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.104b), 29- 30.04.2003 tarihlerinde ise 2 adet erkek ergin çıkı şı görülmü ştür.
a) tırtılı (x2,3) b) pupası (x0,8)
Şekil 4.104: Calliteara pudibunda (L.) tırtıl ve pupası.
Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) Porthetria dispar Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1:501. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı erkeklerde 35-40 mm, di şilerde ise 55-70 mm’dir. Erkeklerde kanat zemin rengi grimsi kahverengi veya sarımtırak kahverengidir. Ön kanatlarda koyu renkli enine zikzak çizgiler dikkati çeker. Antenleri çift taraflı tara ğımsıdır. Erkeklere oranla belirgin bir şekilde iri ve kaba yapılı olan di şilerin kanatları ise kirli beyaz renkte olup ön kanatlar üzerinde enine uzanan zikzak ve di şli çizgiler yer alır. Antenler iplik şeklinde ve tek taraflı tara ğımsıdır ( Şekil 4.105).
♀ (x1,3) ♂ (x1,8) Şekil 4.105: Lymantria dispar (L., 1758).
Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da yayılmı ş olan bu polifag tür Arbutus, Betula, Cistus, Corylus, Crataegus, Malus, Picea, Pinus, Populus, Prunus, Quercus, Salix ve Ulmus türlerini de içerecek şekilde 300’den fazla bitki türü üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Della beffa, 1961; Chararas, 1972; Wellenstein, 1978; Mol, 1982; Öymen, 1982 ve 1985; Heath, 1983; Seven, 1991; Ba ş ve Selmi, 1992; Demirsoy, 1992; Alfred, 1997; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğı Georghiou (1977) tarafından ortaya konulmu ştur.
Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde erginler atrap ve ı şık tuza ğı kullanılarak yakalanmı ştır. Erginlerin yakalandı ğı tarih ve yerler Tablo 4.10’da verilmi ştir.
Tablo 4.10: Lymantria dispar (L.) erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tarih Yakalandı ğı Yer 13.06.2001 Lefko şa-Hamitköy mevkii 29.06.2001 Lefko şa-Balıkesir mevkii 14.06.2002 Güzelyurt-Güne şköy mevkii 20.06.2002 Lefko şa-De ğirmenlik mevkii 21.06.2002 Lefko şa-Haspolat mevkii 23.06.2002 Lefko şa-Haspolat mevkii 30.06.2003 Gazimagosa-Kantara Kalesi 01.07.2003 Güzelyurt-Yedidalga mevkii 30.06.2004 Güzelyurt-Güne şköy mevkii
Arazi çalı şmalarımızda; 11.11.2001 tarihinde İskele ilçesi Mersinlik mevkii, Quercus coccifera baltalı ğı içerisinde Q. coccifera gövdesinin kök kısmına yakın bir yerinde tespit edilen yumurta kümesi laboratuvara ta şınarak yeti ştirme kafesi içerisine alınmı ş ve türe ait biyolojik gözlemler yapılmı ştır. Üzeri sarımsı tüylerle kaplı, 1.1 mm çapında, grimsi ye şil renkli ve basık bir küreyi andıran yumurtalardan ( Şekil 4.106) 12.03.2002 tarihinden itibaren koyu kahverengi ve dorsalinde sarımsı beyaz bir şerit bulunan tırtıllar çıkmaya ba şlamı ştır. Vücudun her segmenti tüylerle kaplı olan ve sırtındaki 11 çift si ğilden ilk 5 çifti mavi, geriye kalan 6 çifti ise kırmızı renk olan tırtıllar ( Şekil 4.107a), yeti ştirme kafesinde Quercus spp. yaprakları ile beslenmi ştir. 50-70 mm boya ula şan olgun tırtıllar 23.05.2002 tarihinden itibaren prepupa evresine girmeye ba şlamı ş, 30.05.2002 tarihinden sonra da bütünüyle pupa evresine girmi şlerdir ( Şekil 4.107b). Yapılan gözlemlere göre erkek tırtıllar 5, di şi tırtıllar ise 6 safhadan sonra pupa olmu ş, Haziran ayı boyunca da ergin çıkı şı gözlenmi ştir.
Şekil 4.106: Lymantria dispar (L.) yumurta kümesi (x1,4).
a) tırtılı (x1,6) b) pupası (x1,1)
Şekil 4.107: Lymantria dispar (L.) tırtıl ve pupası.
Elde edilen bulgulara göre, L. dispar çalı şma alanında yılda bir generasyon vermekte olup kı şı yumurta evresinde geçirmektedir. Mart ortasında yumurtadan çıkan tırtıllar derhal konukçu bitki yaprakları ile beslenmeye ba şlamakta ve zarar Mayıs sonuna kadar devam etmektedir. Pupa evresinin ardından, türün erginleri Haziran boyunca görülmektedir.
Ara ştırmalarımız sırasında do ğal dü şmanı olan Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758) (Coleoptera, Carabidae) erginlerine ( Şekil 4.108), 12.05.2003 tarihinde Girne-Alevkaya mevkiinde rastlanmı ştır.
Şekil 4.108: Calosoma sycophanta (L., 1758) (x1,3).
4.2.17. Arctiidae Leach, [[[1815 ]]]
Orta ve büyük boyda olan bu kelebeklerin hortumları ya iyi geli şmi ş veya çok küçük kalmı ştır. Antenleri tara ğımsı veya saçaklı, tibiaları ise mahmuzludur. Tırtılları fırça gibi sık kıllarla örtülüdür. Rahatsız edildikleri zaman aldıkları yumak gibi dairemsi şekil oldukça karakteristiktir (Forster ve Wohlfarth, 1960; Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.17.1. Arctiinae Leach, [1815 ] Epicallia villica (Linnaeus, 1758) Phalaena villica Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1:501. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 53-58 mm olarak saptanmı ştır. Ön kanatların zemin rengi siyah olup üzerinde de ğişik büyüklüklerde beyazımsı krem renkli lekeler bulunmaktadır. Arka kanatları ise sarı zemin üzerine siyah lekeli olup apex kısmında içerisinde sarı lekeleri bulunan siyah renkli bir bölge bulunmaktadır. Ba ş ve gö ğüs siyah, abdomen ise sarı renkli olup anal kısım segmentleri kırmızı renklidir. Abdomen sırt kısmında bir sıra halinde siyah benekler mevcuttur ( Şekil 4.109).
Şekil 4.109: Epicallia villica (L., 1758) (x1,4).
Kuzey Afrika, Avrupa ve Orta Do ğu’da yayılı şa sahip kelebe ğin tırtılları Achillea, Morus, Plantago, Rumex, Taraxacum, Ulex, Urtica ve Vitis ’lerin yapraklarıyla beslenirler (Kansu, 1963; Carter, 1982; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Toros, 1992; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 15.06.2001 tarihinde Girne-Koruçam köyü yakınlarındaki bir Morus nigra bahçesinde atrapla yakalanmı ştır. Buna ek olarak 13.06.2003 günü Gazimagosa- Türkmenköy mevkiine kurulan ı şık tuza ğına yine bir adet ergini gelmi ştir.
Eucharia hebe (Hufnagel, 1766) Phalaena hebe Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed. 12) 1 (2): 820. Elimizdeki mevcut örne ğin ön kanat açıklı ğı 55 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatların zemin rengi siyah olup üzerinde boyuna uzanan 5 adet sarı şerit görülmektedir. Arka kanatların zemin rengi ise kırmızı olup kanat ucuna do ğru siyah benekler görülmektedir. Ba ş ve thorax kısmı siyah, abdomen segmentleri ise kırmızı renklidir ( Şekil 4.110).
Şekil 4.110: Eucharia hebe (Hufn., 1766) (x1,4).
Kelebek Avrupa ve Asya’da Achillea, Artemisia, Cirsium, Plantago, Rumex, Taraxacum ve Thymus türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Kansu, 1963; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 23.05.2002 tarihinde Gazimagosa-Serdarlı köyü yakınlarında atrapla yakalanmı ştır.
Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761) Phalaena quadripunctaria Poda, 1761; Insecta Mus. Graecensis: 89. Elimizdeki örne ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 48 mm olarak ölçülmü ştür. Kelebe ğin ön kanatlarının zemin rengi siyah olup üzerinde boyuna krem-beyaz şeritler yer almaktadır. Kanat ucunda kesi şen iki şerit, bir “V” harfi olu şturur. Arka kanatların rengi kavuniçi-turuncu olup üzerinde siyah benekler görülmektedir. Thorax siyah ve beyaz çizgilidir. Buna kar şılık abdomen sarı segmentli olup sırt kısmında bir sıra halinde siyah benekler mevcuttur ( Şekil 4.111).
Şekil 4.111: Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761) (x1,7).
Orta ve Güney Avrupa’da yayılı ş gösteren türün tırtılları Lactuca sativa, Lonicera spp. , Plantago sp. , Rubus spp. , Sarothamnus sp. ve Urtica spp. üzerinde zararlıdır (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Anon., 1984; Seven, 1991; Mol ve di ğ., 2003; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
E. quadripunctaria ergini 12.07.2001 tarihinde Güzelyurt Orman Fidanlık Müdürlü ğü bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Phragmatobia placida (Frivaldszky, 1835) Euprepia placida Frivaldszky, 1835; A Magyar Tudos Tarsag Evkonyvei 2:271. Kanat açıklı ğı 45 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar kızıla yakın kahverengi olup üzerinde küçük siyah benekler yer alır. Kırmızı renkli arka kanatlar üzerinde ise düzensiz lekeler görülmektedir. Abdomenleri de kırmızı olup ilk bakı şta fark edilmektedir ( Şekil 4.112).
Şekil 4.112: Phragmatobia placida (Friv., 1835) (x1,8).
Avrupa ve Asya’da tespit edilen türün tırtılları Plantago ve Taraxacum gibi otsu bitkilerle beslenmektedir (Kansu, 1963; Savela, 2001; Akbulut ve di ğ., 2002).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 13.07.2001 tarihinde Girne-Pınarba şı köyü yakınlarında ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Phalaena lubricipeda Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed.10) 1:505. Araziden elde edilen erginlerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 38-44 mm olarak ölçülmü ştür. Ön ve arka kanatların zemin rengi sarımsı beyaz olup üzerlerinde sayıları de ğişen siyah noktalar bulunmaktadır. Toraks oldukça tüylü yapıda ve beyazdır. Sarı renkte görülen abdomen üzerinde düzgün sıralı siyah noktalar bulunmaktadır. Antenler erkeklerde tara ğımsı yapıdadır ( Şekil 4.113).
♂ Şekil 4.113: Spilosoma lubricipedum (L., 1758) (x1,7).
Avrupa ve Asya’da yayılı ş gösteren bu türün tırtılları Malus pumila, Plantago major, Polygonum sp., Quercus spp., Rubus idaeus, Rumex sp., Salix phylicifolia, Taraxacum sp., Trifolium sp., Urtica dioica, Vaccinium ve Vitis türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Jones, 1952; Schwenke, 1978; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Akkuzu, 2004; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür bilgisine ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 11-13.09.2002 tarihlerinde Güzelyurt Orman Fidanlık Müdürlü ğü bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Spiris striata (Linnaeus, 1758) Phalaena striata Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1: 502. Kelebek 32-44 mm kanat açıklı ğına sahiptir. Ön kanatlar açık sarı, arka kanatlar ise daha koyu sarıdır. Ön kanatlarda damarlar siyah ve çok belirgindir. Arka kanat kenarlarında ön kanatlarda bulunmayan kalın siyah bir bant dikkati çeker ( Şekil 4.114).
Şekil 4.114: Spiris striata (L., 1758) (x1,8).
Tırtılları; Avrupa ve Asya’da Calluna vulgaris, Festuca ovina, Hieracium, Plantago ve Salvia pratensis üzerinde beslenir (Seven, 1991; Okyar ve Aktaç, 1998; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün erginleri 15.06.2003 tarihinde Gazimagosa-Aslanköy mevkiinde ve 30.06.2003 günü de Akatu Deresi civarlarında otsu bitkiler üzerinde uçu şurken atrapla yakalanmı ştır.
4.2.17.2. Ctenuchinae Kirby, 1837 Syntomis phegea (Linnaeus, 1758) Sphinx phegea Linnaeus, 1758; Systema Naturae (ed. 10) 1: 494. Elimizdeki mevcut örne ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 37 mm olarak ölçülmü ştür. Ön ve arka kanatların zemin rengi metalik mavi siyah karı şımıdır. Kelebek ilk bakı şta bir arıyı andırmaktadır. Ön kanatlar üzerinde görülen 6 ve arka kanatlar üzerinde görülen 3 beyaz benek bu kelebe ğin karakteristi ğidir. Arka kanatlarda Sc+R1 damarının bulunmayı şı bu kelebe ğin te şhisinde oldukça önemlidir. Siyah renkli abdomenin ilk ve sondan dördüncü halkası sarıdır, antenler ise uzun ve ipli ğimsidir ( Şekil 4.115).
Şekil 4.115: Syntomis phegea (L., 1758) (x2,0).
Güneydo ğu ve Orta Avrupa boyunca yayılı ş gösteren türün tırtılları Citrus, Galium, Plantago ve Rumex türlerinde zarar yaparlar (Forster ve Wohlfahrt, 1960; Chinery, 1973; Seven, 1991; Okyar ve Aktaç, 1998; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir kayda ula şılamamı ştır.
Yürütülen çe şitli arazi çalı şmaları sırasında türün ergini 19.06.2000 tarihinde Gazimagosa-Kantara/Bakacak Tepe yangın gözetleme kulesi içerisinde yakalanmı ştır.
4.2.18. Noctuidae Latreille, 1809
Boyları orta ile büyük arasında de ğişen bu kelebekler ço ğunlukla gececidirler. Hortumları genellikle iyi geli şmi ş olup bazı türlerde ise hiç bulunmamaktadır. Antenleri basit ve kıllı yapıdadır, ancak erkek bireylerde tara ğımsı veya testeremsi antenler yaygındır. İyi geli şmi ş bacakların tibiaları mahmuzludur. Çıplak olan tırtılları geceleri bitki yapraklarını yemek suretiyle zarar yaparlar (Mol, 1975; Schwenke, 1978; Ecevit, 2000).
4.2.18.1. Noctuinae Latreille, 1809 Agrotis cinerea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Phalaena cinerea [Denis & Schiffermüller ], 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 80. Elimizdeki ergin örne ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 37 mm olarak tespit edilmi ştir. Sarı-kahverengi ön kanatlar üzerinde 3 adet dalgalı kahverengi çizgi yer almaktadır. Ortadaki kalın kahverengi çizgi üzerinde böbrek şeklinde bir leke ve onun
yanında ise siyah bir nokta dikkati çekmektedir. Arka kanatlar bariz olarak koyu kahverengi renktedir. Antenler ipli ğimsi yapıdadır ( Şekil 4.116).
Şekil 4.116: Agrotis cinerea ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,9).
Güneydo ğu ve Orta Avrupa’da tespit edilen türün tırtılları Thymus praecox üzerinde zararlıdır (Calle, 1982; Marini ve Trentini, 1986; Hacker, 1989; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Ergini 10.05.2001 tarihinde Girne-Bo ğaz Piknik Alanı civarında atrapla yakalanmı ştır.
Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) Phaleana ipsilon Hufnagel, 1766; Berliner Mag. 3:416. Kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 40 mm olarak ölçülmü ştür. Koyu kahverengi olan ön kanat kenarlarında dalgalı ve daha açık tonlarda bantlar görülür. Arka kanatlar ön kanatların aksine kirli beyaz renktedir ( Şekil 4.117).
Şekil 4.117: Agrotis ipsilon (Hufn., 1766) (x2,0).
Kuzey Amerika, Avustralya, Avrupa ve Asya’nın tümünde görülen kozmopolit bir türdür. Tırtılları Acer, Brassica, Crataegus, Medicago, Mentha, Pinus ve Solanum gibi bitkilerin yapraklarıyla beslenirler. Pinus ve Acer türlerinde zararlar daha çok fide ve 1- 2 ya şındaki fidanlarda görülmektedir (Keyder, 1961; Calle, 1982; Hacker, 1989 ve 1990; Okyar ve Korno şor, 1994; Hakyemez, 1994 ve 2004; Okyar ve Tezcan, 2001; Anon., 2004).
Kelebek adada daha çok tarım alanlarına gitmekte ve Portulaca oleracea üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Türün ergini 29.08.2003 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik köyünde Olea europaea bahçesi içerisine kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller, 1775) Noctua segetum Denis & Schiffermüller, 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 81. Elimizdeki örne ğin ön kanat açıklı ğı 35 mm olarak saptanmı ştır. Ön kanatların zemin rengi kahverengi olup üzerinde daha koyu kahverengi tonlarda benekler bulunmaktadır. Ön kanat uçlarında yer alan ince açık kahverengi bant kelebe ğin karakteristi ğidir. Arka kanatlar saydam yapıda ve beyaz tondadır. Antenler ise ipli ğimsidir ( Şekil 4.118).
Şekil 4.118: Agrotis segetum (Den. & Schiff., 1775) (x2,1).
Afrika, Avrupa ve Asya’nın tümünde yayılı ş gösteren türün tırtılları Acacia spp. , Casuarina equisetifolia, Cedrus deodora, Coffea arabica, Eucalyptus saligna, Picea sitchensis, Pinus spp. , Quercus spp. , Rumex spp. , Vitis vinifera ve Zea mays üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1908; Escherich, 1931; Sorauer, 1953; Schwerdtfeger, 1970; Forster ve Wohlfahrt, 1971; Kurir, 1978; Calle, 1982; Korno şor, 1982 ve 1987; Hacker, 1989; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkilerin yaprakları üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
Türün ergini 12.07.2001 tarihinde Güzelyurt Orman Fidanlık Müdürlü ğü bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Agrotis trux (Hübner, [1824 ]) Noctua trux Hübner, [1824]; Samml. Europ. Schmett. 2: 155. Araziden elde edilen ergin kelebeklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 35-38 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar koyu kahverengi olup üzerinde siyah lekeler bulunmaktadır. Arka kanatlar ise tümüyle beyazdır ( Şekil 4.119).
Şekil 4.119: Agrotis trux (Hbn., [1824 ]) (x1,6).
Kuzey Afrika ile Akdeniz ülkelerinde yayılı ş gösteren bu türün tırtılları sahip oldukları geni ş yayılı ş alanı içerisinde Malus pumila, Polygonum, Taraxacum ve Trifolium türleri üzerinde zararlıdır (Bogenshütz, 1978; Calle, 1982; Hacker, 1989 ve 1990; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Erginleri 11.07.2001 tarihinde Girne-Tepeba şı Bölgesi Hacıbayram Pınarı mevkiinde atrapla yakalanmıştır.
Euschesis janthina ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Noctua janthina [Denis & Schiffermüller ], 1775; Ankündung syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 78. Kelebe ğin ön kanat açıklı ğı 43 mm’dir. Ön kanatlar açık kahverengi olup üzerlerinde birbirlerine paralel koyu kahverengi bantlar yer almaktadır. Ön kanat uçlarında yer alan ince kızıl kahverengi şerit oldukça belirgindir. Arka kanat zemin rengi sarı olup kenarları boyunca yer alan kalın siyah bant kelebe ğin karakteristi ğidir. Söz konusu kanatların en dı ş kısmı ince sarı bir şerit ile çevrelenir ( Şekil 4.120).
Şekil 4.120: Euschesis janthina ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,9).
Avrupa’nın güneyinden Asya’ya kadar yayılan E. janthina tırtılları birçok otsu bitki üzerinde zarar yapmaktadır. Bu türlerden en çok tercih edilenler; Rubus, Rumex, Urtica ve Viola türleridir. Tırtıllar ayrıca Crataegus ve Ulmus gibi orman a ğaçları üzerinde de zarar yapmaktadır (Stokoe ve South, 1952; Korno şor, 1987; Hacker, 1989 ve1990; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
Türün ergini 12.07.2001 tarihinde Güzelyurt Orman Fidanlık Müdürlü ğü bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Lycophotia molothina (Esper, [1789]) Phalaena molothina Esper, [1789]; Verz. bekannter Schmett.: 215. Ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 44 mm olarak tespit edilmi ştir. Kelebe ğin ön kanatlarının zemin rengi kahverengi-siyah olup üzerinde yanyana dizilmi ş belli belirsiz böbrek şeklinde ve yuvarlak bir leke bulunmaktadır. Arka kanatlar esmer renklidir. Abdomen oldukça belirgin siyah tüylerle kaplanmı ştır. Kelebe ğin antenleri iplik şeklindedir ( Şekil 4.121).
Şekil 4.121: Lycophotia molothina (Esp., [1789]) (x1,8).
Palaearktik kökenli olan bu tür Akdeniz ülkelerinde yayılmı ş bulunmaktadır. Çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapan türün tırtılları özellikle Calluna vulgaris ’i tercih etmektedir (Calle, 1982; Hacker, 1989; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına ula şılamamı ştır.
Türün ergini 14.07.2001 tarihinde Güzelyurt-Bademliköy/ Şahintepe yangın gözetleme kulesinde atrapla yakalanmı ştır.
Noctua fimbriata (Schreber, 1759) Phalaena fimbriata Schreber, 1759; Nov. Spec. Ins.: 13. N. fimbriata ’nın gerilmi ş ön kanat uçları arasındaki mesafe 52-55 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatların zemin rengi turuncu olup üzerinde bariz olmayan dalgalı çizgiler bulunmaktadır. Arka kanatlar ön kanatlara nazaran daha parlak turuncudur ve kanat uçlarında E. janthina ’daki gibi kanat kenarları boyunca uzanan kalın siyah bant bulunmaktadır ( Şekil 4.122).
Şekil 4.122: Noctua fimbriata (Schrb., 1759) (x1,5).
Do ğu Akdeniz’de yayılı şa sahip olan türün tırtılları Crataegus, Salix, Taraxacum, Viola ve Vitis türleri üzerinde beslenmektedir (Stokoe ve South, 1952; Marini ve Trentini, 1986; Hacker, 1989; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Erginleri 15.06.2003 tarihinde Girne-Alevkaya Bölge Şefli ği bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
Noctua orbona (Hufnagel, 1766) Phalaena orbona Hufnagel, 1766; Berlin. Magazin, 3 (3): 304. Ön kanat açıklı ğı 39-42 mm’dir. Ön kanatların zemin rengi açık kahverengi olup kanat ucuna do ğru yer alan küçük siyah lekeler göze çarpar. Arka kanatlar ise sarı renkte olup üzerinde kanat ucuna yakın siyah bir bant bulunmaktadır. Ancak türdeki bu bant E. janthina ve N. fimbriata ’daki kadar kalın de ğildir ( Şekil 4.123).
Şekil 4.123: Noctua orbona (Hufn., 1766) (x1,9).
Akdeniz ülkelerinde yayılmı ş bulunan bu türün tırtılları Graminae türleri ve Vitis vinifera ile beslenmektedir (Calle, 1982; Seven, 1991; Fibiger, 1993; Savela, 2001). Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir kayda ula şılamamı ştır.
Ara ştırmalarımızda 14-18.08.2004 ve 09.09.2004 tarihlerinde İskele-Ziyamet mevkiinde türün az sayıda ergini atrapla yakalanmı ştır.
Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Phalaena pronuba Linnaeus, 1758; Syst. Nat.(ed. 10)1:512. Erginlerin ön kanat açıklı ğı 50-61 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar kahverengi veya kızılımtırak kahverengi olup üzerinde iki adet oval ve bir tane böbrek şeklinde leke göze çarpar. Thorax benzeri bir şekilde kahverengidir. Arka kanatlar portakal renginde olup ucunda ince siyah bir şerit yer alır. Abdomen uzun ve yassıdır, antenler ise basit yapıdadır ( Şekil 4.124).
Şekil 4.124: Noctua pronuba (L., 1758) (x1,3).
Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa ve Orta Asya’da oldukça geni ş bir alanda yayılı ş gösteren türün tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Brassica oleracea, Daucus carota, Medicago sativa, Plantago major, Spinacia oleracea, Taraxacum spp. ve Vitis vinifera üzerinde zararlıdır (Keyder, 1961; Chinery, 1973; Calle, 1982; Heath, 1983; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkiler üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde türün erginleri 12.07.2001 tarihinde Güzelyurt Orman Fidanlı ğı bahçesi içerisinde, 13.07.2001 tarihinde Güzelyurt-Do ğancı mevkiinde ve 29.08.2001 tarihinde Lefko şa ilçesi De ğirmenlik-Minareliköy mevkiinde Rubus sanctus ’lar üzerinde uçu şurken atrapla yakalanmı ştır.
Xestia castanea (Esper, [1798 ]) Phalaena castanea Esper, [1798 ]; Noctuidae Europaeae 2: 27. Elimizdeki örneklerin ön kanat açıklı ğı 33-38 mm’dir. Ön kanatlar kızıl kahverengi olup üzerinde biri böbrek şeklinde di ğeri ise yuvarlak iki adet içi bo ş leke bulunmaktadır. Ön kanat uçları ise daha silik görünümdedir. Arka kanatlar kirli beyaz renkte ve desensizdir. Thorax oldukça kıllı ve koyu kızıl kahverengidir. Abdomen altı yine kahverengidir ( Şekil 4.125).
Şekil 4.125: Xestia castanea (Esp., [1798 ]) (x1,9).
Avrupa ülkelerinde yayılı ş gösteren türün tırtılları Calluna ve Erica türleri üzerinde beslenmektedir (Calle, 1982; Marini ve Trentini, 1986; Korno şor, 1987; Hacker, 1989; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür bilgisine ula şılamamı ştır.
Arazi çalı şmalarımız sonucu erginleri 11.08.2001 tarihinde Girne-Tepeba şı mevkiinde atrapla, 13.09.2002 günü ise Girne-Tatlısu mevkiinde ı şık tuza ğıyla elde edilmi ştir.
3.2.18.2. Heliothinae Boisduval, 1828 Heliothis peltigera ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Noctua peltigera [Denis & Schiffermüller], 1775; Ankündung Eines Systematisches Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend: 89. Yaptı ğımız ölçüme göre kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 35-39 mm’dir. Ön kanatlar sarımsı bej veya açık sarı olup kanat kenarlarını kahverengi bir bant çevreler ve kanat ortasında siyah lekeler yer alır. Arka kanatlar ise krem rengindedir ve kanat kenarlarında siyah bir bölge bulunmaktadır ( Şekil 4.126).
Şekil 4.126: Heliothis peltigera ([Den. & Schiff. ], 1775) (x2,1).
H. peltigera; Afrika, Avrupa ve Asya’da geni ş bir yayılı ş göstermektedir. Tırtılları yayılı ş alanında Calendula spp. , Helianthus annuus, Medicago spp. , Ononis spp. ve Sorghum gibi otsu bitkiler ile ve Acer campestre, Carpinus betulus, Populus tremula ve Salix alba gibi orman a ğaçları üzerinde zarar yapmaktadır (Keyder, 1961; Heath, 1983; Korno şor, 1987; Anon., 2004).
Kelebek adada orman alanlarının yanısıra tarım alanlarına da gitmekte ve birçok bitki üzerinde ekonomik zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
Yaptı ğımız ara ştırma ve gözlemlerde H. peltigera erginlerinin atrap ve ı şık tuza ğı kullanılarak yakalandı ğı tarih ve yerler Tablo 4.11’de verilmi ştir. Bu tablodan anla şılaca ğı üzere çoklu generasyona sahip olan bu kelebek ülkede Haziran-Ekim ayları arasında (Hackman, 1954) yaygın olarak görülmektedir.
Tablo 4.11: Heliothis peltigera [Den. & Schiff.] erginlerinin yakalandı ğı tarih ve yerler Tarih Yakalandı ğı Yer 22.07.2001 Güzelyurt-Ye şilırmak mevkii 24.07.2001 Güzelyurt-Ye şilırmak mevkii 18.06.2002 Güzelyurt Orman Fidanlı ğı 25.06.2002 Lefko şa-Dilekkaya mevkii 12.08.2002 Lefko şa-Alayköy mevkii 14.09.2002 Lefko şa-Alayköy mevkii 10.10.2002 Güzelyurt-Marves Sices/Ye şilyurt mevkii 11.10.2002 Güzelyurt-Marves Sices/Ye şilyurt mevkii 17.07.2003 Güzelyurt-Yedidalga a ğaçlandırma sahası 18.07.2003 Girne-Karpa şa orman yolu 19.07.2003 Girne-Karpa şa orman yolu
Ayrıca, 20.07.2002 tarihinde Girne-Bufavento mevkiinde Helianthus annuus üzerinde türün pupası bulunarak laboratuvara getirilmi ş ( Şekil 4.127) ve getirilen bu pupadan 29.07.2002 tarihinde ergin çıkı şı gerçekle şmi ştir.
Şekil 4.127: Heliothis peltigera [Den. & Schiff.] pupası (x0,8).
3.2.18.3. Hadeninae Guenee, 1838 Callopistria juventina (Stoll, 1782) Phalaena juventina Stoll, 1782; Uitlandsche Kappellen 4:425. Elimizdeki ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanat açıklı ğı 34 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlarında bordo, kahverengi, siyah ve sarı renkler mermer deseni olu şturur. Arka kanatlar gri kahverengidir. Antenler ise iplik şeklindedir ( Şekil 4.128).
Şekil 4.128: Callopistria juventina (Stoll, 1782) (x1,9).
Güneydo ğu ve Orta Avrupa’da yayılmı ş bulunan bu türün tırtılları Asplenium spp. , Pteridium aquilinum ve Pteris spp. üzerinde zarar yapmaktadır (Hacker, 1989; Seven, 1991; Hakyemez, 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair bir bilgiye ula şılamamı ştır.
İncelemelerimizde türün ergini 01.08.2001 tarihinde İskele-Yenierenköy mevkii Quercus ilex baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
Melanchra persicariae (Linnaeus, 1761) Phalaena persicariae Linnaeus, 1761; Fauna Svecica (ed. 2): 319. M. persicariae erginlerinin elimizdeki örneklere göre gerilmi ş ön kanat açıklıkları 40-44 mm olarak tespit edilmi ştir. Koyu kahverengi-siyah olan ön kanat üzerinde biri belirgin di ğeri ise ancak dikkatlice bakıldı ğında görülebilen iki beyaz benek yer alır. Krem renkli arka kanat üzerinde ise kenara yakın kahverengi lekeler bulunmaktadır. Antenler ipli ğimsidir ( Şekil 4.129).
Şekil 4.129: Melanchra persicariae (L., 1761) (x1,8).
Tırtılları; Avrupa ve Asya’da Alnus incana, Betula verrucosa, Calluna vulgaris, Prunus padus, Rubus, Salix, Sorbus spp. , Urtica dioica ve Vaccinium türleri üzerinde beslenmektedir (Calle, 1982; Hacker, 1989; Savela, 2001; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
İncelemelerimizde türün ergini 11.05.2000 tarihinde İskele-Avtepe mevkii Quercus ilex baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır. Buna ek olarak aynı tarih ve aynı mevkiide Urtica dioica yaprakları üzerinde bulunan pupa laboratuvara getirilerek yeti ştirme kavanozuna alınmı ştır ( Şekil 4.130). Pupadan 22.05.2000 tarihinde ergin çıkı şı gerçekle şmi ştir.
Şekil 4.130: Melanchra persicariae (L.) pupası (x4,4).
3.2.18.4. Amphipyrinae Guenee, 1838 Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Phalaena pyramidea Linnaeus, 1758; Systema naturae (ed. 10) 1:518. Elimizdeki ergin örneklerin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 50-53 mm’dir. Ön kanatlar koyu kahverengi olup üzerlerinde kanat damarları boyunca uzanan parıltılı açık kahverengi–bej hatlar ve onların arasında da siyaha yakın sahalar vardır. Arka kanatlar ön kanatların aksine parlak bakır-kırmızı renktedir. Prothorax parlak bejimsi-kahverengi tüylüdür. Antenler di şi ve erkek fertlerde kıl şeklindedir. Vücutları di şilerde genel kurala uygun olarak biraz daha dolgundur ( Şekil 4.131).
♀ Şekil 4.131: Amphipyra pyramidea (L., 1758) (x1,5).
Kuzey Afrika, Avrupa, Güneybatı ve Do ğu Asya’yı kapsayan geni ş bir yayılı şa sahip türün tırtılları Quercus türleri ba şta olmak üzere Crataegus, Malus, Populus, Prunus, Ribes, Rosa, Rubus, Salix, Sorbus ve Syringa spp.’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Kansu, 1963; Schwenke, 1978; Seven, 1991; Savela, 2001; Akbulut ve di ğ., 2002; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir kayda ula şılamamı ştır.
İncelemelerimizde türün erginleri 10-11.09.2000 tarihlerinde İskele-Ziyamet mevkii Quercus ilex baltalı ğı içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.18.5. Catocalinae Boisduval, 1828 Catocala elocata (Esper, [1787 ]) Phalaena (Noctua) elocata Esper, [1787 ]; Schmett. Abb.:127. Kelebe ğin kanat açıklı ğı 76-82 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatlar grimsi-kahverengi olup üzerlerinde koyu kahverengi, siyah ve gri renklerden olu şan dalgalı bantlar bulunur. Arka kanatlar ise kırmızı-turuncu renktedir ve üzerlerinde iki adet kalın siyah bant vardır. Gövdesi, antenleri ve ayak parçaları gri renktedir. Ön göğsün sırt kısmında parlak, kırmızı-kahverengi çıplak bir alan göze çarpmaktadır ( Şekil 4.132).
Şekil 4.132: Catocala elocata (Esp., [1787 ]) (x0,9).
Kuzey Afrika, Orta ve Güney Avrupa, Güneybatı ve Orta Asya’da saptanmı ş olan kelebe ğin tırtılları, yayılı ş alanı içerisinde Alnus, Populus ve Salix ’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Bodenheimer, 1958; Sekendiz, 1974; Schwenke, 1978; Okyar ve Korno şor, 1997; Mol ve di ğ., 2003; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkiler ve Populus nigra üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
İncelemelerimizde türün erginleri 21.08.2003 tarihinde Güzelyurt-Gemikona ğı mevkiinde Populus nigra ağaçlarının etrafında çiftle şme uçu şu yaparlarken atrapla yakalanmı ştır. Laboratuvara canlı olarak getirilen bir çift ergin hemen yeti ştirme kafesi içerisine alınmı ştır. Di şi birey yumurtladıktan hemen sonra ölmü ş, ancak yumurtaların döllenmeden bırakıldı ğı için açılmadı ğı anla şılmı ştır.
Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Phalaena algira Linnaeus, 1767; Syst. Nat. (ed. 12)1(2):836. Elimizdeki mevcut örneklere göre ergin kelebe ğin gerilmi ş ön kanatları arasındaki açıklık 35-40 mm’dir. Ön kanatlarının üst ucunda içeriye do ğru uzanan siyah renkli çıkıntılı bir leke onun altında ise erguvan renkli bir saha bulunur. Bu sahanın altında etrafı beyaz ve siyah renklerle çizilmi ş kanadı yukarıdan a şağıya do ğru kesen kahverengi veya kahverengimsi gri bir leke yer alır. Kanadın tam ortası pembemsi beyaz, thoraxla birle şti ği yer ise kızılımsı kahverengidir. Arka kanatlar koyu gri siyah olup kenarları açık gri bir bant ile sınırlanmı ştır. Bu banda paralel açık gri bir bant daha görülmektedir ( Şekil 4.133).
Şekil 4.133: Dysgonia algira (L., 1767) (x1,9).
Kelebek Afrika, Orta ve Güney Avrupa ve Güneybatı Asya’da oldukça yaygın bir şekilde görülmektedir. Tırtılları Citrus spp. , Ficus carica, Genista spp. , Morus nigra, Prunus spp. , Ricinus spp. , Rubus spp. , Salix ve Vitis türlerinde zararlıdır (Graves, 1926; Keyder, 1961; Hacker, 1989; Okyar ve Korno şor, 1997; Okyar ve Tezcan, 2001; Anon., 2004).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkilerin yaprakları üzerinde zarar yapmaktadır (Rebel, 1939; Hackman, 1954).
D. algira erginleri 12.07.2001 tarihinde Güzelyurt Orman Fidanlık Müdürlü ğü bahçesinde kurulan ı şık tuza ğıyla ve 13.08.2004 günü de Lefko şa-Merkezde atrapla yakalanmı ştır. Benzeri bir şekilde 15.08.2004 tarihinde Lefko şa-De ğirmenlik/Ba şpınar
mevkiinde Morus nigra yapraklarında yiyim yapan olgun tırtılları bulunmu ş ve canlı olarak laboratuvara ta şınarak yeti ştirme kafesi içerisine alınmı ştır. Olgun tırtıllar 24.08.2004 tarihinde pupa evresine geçmi ş ( Şekil 4.134) ve 30.08.2004 tarihinden itibaren ise ergin kelebek çıkı şı gerçekle şmi ştir.
Şekil 4.134: Dysgonia algira (L.) pupası (x3,7).
4.2.18.6. Plusiinae Boisduval, 1828 Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Phalaena gamma Linnaeus, 1758; Syst. Nat. (ed. 10)1:513. Kelebek 36-42 mm kanat açıklı ğına sahiptir. Ön kanatlar koyu kahverengi olup üzeri siyah ve gri desenlidir. Kanat ortasında görülen gümü ş renkli gamma i şareti kelebe ğin karakteristi ğidir. Arka kanatlar gri krem rengindedir ve kenarlarında siyah bir bant yer alır. Ba ş, thorax ve abdomen kırçıllı kahverengi uzun tüylerle kaplıdır. Palpi uzun olup antenler ipli ğimsidir ( Şekil 4.135).
Şekil 4.135: Autographa gamma (L., 1758) (x1,7).
Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’nın tümünde bulunan kelebe ğin tırtılları geni ş yayılı ş alanında Anise , Crataegus, Fraxinus, Juglans, Malus, Morus, Pinus, Prunus, Pyrus, Quercus, Ribes, Rosa, Salix, Vicia ve Zea türleri üzerinde zarar yapmaktadır. Kelebe ğin tırtılları aynı zamanda sebze, meyve ve süs bitkileri yeti ştiricili ğinde de önemli bir kültür tahripçisidir (Spuler, 1908; Graves, 1926; Jones, 1952; Keyder, 1961; Kurir, 1978; Korno şor, 1982 ve 1987; Seven, 1991; Koçak ve Seven, 1991).
Kelebek adada Lettuce ve Anise türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
İncelemelerimizde bu türün tırtılları ( Şekil 4.136a), 21.08.2005 tarihinde Güzelyurt- Kalkanlı’daki Orta Do ğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü bahçesinde tespit edilerek yeti ştirme kafesleri içerisine alınmı ştır. Tırtıllar bir hafta sonra pupala şmaya ba şlamı ş, önceleri kahverengi olan pupaları olgunla ştıkça parlak siyah bir renk almı ş, 17.09.2001 tarihinden itibaren ise kelebek erginleri pupadan çıkmı ştır ( Şekil 4.136b).
a) tırtılı (x1,1) b) pupası (x1,3)
Şekil 4.136: Autographa gamma (L.) tırtıl ve pupası.
4.2.18.7. Cuculliinae Herrich-Schäffer, 1850 Conistra rubiginea ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Noctua rubiginea [Denis and Schiffermüller ], 1775; Ankündung Syst. Werkes Schmett. Wienergegend: 86. Kelebe ğin gerilmi ş haldeki ön kanat uçları arasındaki mesafe 38-42 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatların zemin rengi açık kahverengidir. Arka kanatları ön kanatlara göre geni ş olmayıp kenarları dalgalıdır. Saçaklar pembemsi kahverengi haliyle arka kanadın esas rengi olan siyahımsı kızıl kahverengi ile kontrast te şkil ederler. Antenleri bariz bir şekilde ipli ğimsidir ( Şekil 4.137).
Şekil 4.137: Conistra rubiginea ([Den. & Schiff. ], 1775) (x1,8).
Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılı ş gösteren kelebe ğin tırtıllarının Plantago, Prunus, Pyrus, Quercus, Rosa, Rubus, Salix ve Ulmus ’lar üzerinde zarar yaptı ğı tespit edilmi ştir (Barret, 1900; Seitz, 1914; Beck, 1960; Mol, 1976; Calle, 1982; Hacker, 1989).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ulaşılamamı ştır.
İncelemelerimizde türün erginleri 13-15.10.2002 tarihlerinde Lefko şa-De ğirmenlik (Ba şpınar mevkii) Acacia cyanophylla plantasyon sahası içerisinde atrapla yakalanmı ştır.
4.2.18.8. Ophiderinae Guenee, 1852 Aedia funesta (Esper, [1786 ]) Noctua funesta Esper, 1786; Die Schmett. 4 (1): 72. Elimizdeki mevcut ergin kelebe ğin gerilmi ş haldeki ön kanat açıklı ğı 27 mm olarak tespit edilmi ştir. Ön kanatların zemini kahverengimsi siyah olup üzerinde bir adet karakteristik açık kahverengi leke görülmektedir. Bu lekenin hemen yanında dalgalı ince siyah bir şerit görülmektedir. Arka kanatlar da benzeri bir şekilde kahverengimsi siyah olup üzerinde ön kanatlardakine nazaran daha büyük ve abdomene yakın duran beyaz bir leke görülür. Arka kanatların kenarları beyaz tüylerle çevrelenmi ştir. Abdomen sonunda beyaz bir tüy demeti göze çarpmaktadır, antenler ise ipli ğimsidir (Şekil 4.138).
Şekil 4.138: Aedia funesta (Esp., [1786 ]) (x2,3).
A. funesta, Orta, Kuzey ve Do ğu Avrupa’dan Anadolu’ya kadar yayılmı ştır. Kelebe ğin tırtılları ba şta Convolvulus olmak üzere çe şitli otsu bitkilerde ve sarma şıklarda zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Keyder, 1961; Hacker, 1989; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir literatür kaydına ula şılamamı ştır.
Ara ştırmalarımızda 09.08.2003 tarihinde Girne-Da ğyolu mevkiinde türün bir adet ergini atrapla yakalanmı ştır.
Tyta luctuosa ([Denis & Schiffermüller ], 1775) Noctua luctosa [Denis & Schiffermüller ], 1775; Ank. Eines Syst. Werkes von den Schmett. Der Wienergegend: 90. T. luctuosa ’nın mevcut örneklerimizde gerilmi ş ön kanatları arasındaki mesafe 23-24 mm olup kanat zemin rengi koyu kahverengidir. Gerek ön ve gerekse arka kanatlarda açık krem sarısı renginde birer adet benek vardır. Ön kanatda bulunan benek içerisinde dalgalı çizgiler göze çarpmaktadır. Antenler ipli ğimsidir ( Şekil 4.139).
Şekil 4.139: Tyta luctuosa ([Den. & Schiff. ], 1775) (x2,7).
Bu tür Güney ve Orta Avrupa ile Anadolu’da Calystegia sp. ve Convolvulus arvensis üzerinde görülmektedir (Keyder, 1961; Kansu, 1963; Calle, 1982; Seven, 1991; Akbulut ve di ğ., 2002).
Kelebek adada çe şitli otsu bitkilerin yaprakları üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Ara ştırmalarımızda bu türün erginleri 11.04.2000 tarihinde İskele-Ziyamet mevkiinde ormana biti şik tarla kenarında uçu şurken atrapla yakalanmı ştır.
4.2.18.9. Acronictinae Stephens, 1829 Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Phalaena Noctua aceris Linnaeus, 1758; Syst. Nat. 1(ed. 10): 514. Mevcut erginin ön kanat açıklı ğı 41 mm olarak ölçülmü ştür. Ön kanatları beyaz ve gri- kül rengi karı şımı olan kelebe ğin arka kanatları gridir. Ön kanat üzerinde çok sayıda dalgalı ve koyu gri renkte desenler görülmektedir. Antenler ipli ğimsi yapıdadır ( Şekil 4.140).
♀ Şekil 4.140: Acronicta aceris (L., 1758) (x1,7).
Avrupa’da Güney İspanya’dan ba şlayarak, Danimarka ve Güney Finlandiya’ya kadar yayılı ş gösteren türün tırtılları yayılı ş alanı içerisinde Acer campestre, A. platanoides, Aesculus hippocastanum, Carpinus spp. , Castanea spp. , Juglans spp. , Platanus sp. , Populus spp. , Prunus spp. , Quercus spp. , Rosa spp. ve Tilia ’lar üzerinde zarar yapmaktadır (Spuler, 1910; Keyder, 1961; Heath, 1983; Seven, 1991; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Yaptı ğımız ara ştırmalarda bu türün ergini 12.06.2001 tarihinde Güzelyurt- Kalkanlı’daki Orta Do ğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü bahçesinde atrapla yakalanmı ştır.
Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Phalaena psi Linnaeus 1758; Syst. Nat. (ed. 10) 1: 514. Rengi çok de ğişken olan bu kelebe ğin gerilmi ş ön kanat uçları arasındaki mesafe 35-42 mm olarak ölçülmü ştür. Kelebe ğin ön kanatları açık, külrengimsi-koyu gri; arka kanatlar erkekte kirli beyaz ( Şekil 4.141), di şide ise grimsi kahverengidir. Ayrıca ön kanatlar üzerinde siyah nokta ve çizgiler yer almaktadır. Kelebe ğin antenleri ise ipli ğimsidir.
♂ Şekil 4.141: Acronicta psi (L., 1758) (x1,7).
Tüm Avrupa’da oldukça yaygın olarak bulunan türün tırtılları Acer, Alnus, Crataegus, Malus, Populus, Quercus, Rosa, Salix, Tilia ve Ulmus ’lar üzerinde zarar yaparlar (Kansu, 1955; Della beffa, 1961; Keyder, 1961; Kurir, 1978; Heath, 1983; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991).
Kelebek adada Malus ve Rosa türleri üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Ara ştırmalarımızda türün erginleri 11.04.2000 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin en kuzey noktası olan İskele ilçesi Zafer Burnu mevkiinde uçu şurken atrapla yakalanmı ştır. Ayrıca, 18.06.2002 tarihinde Be şparmak Da ğları eteklerine kurulan ı şık tuza ğına da iki adet ergini gelmi ştir.
4.2.18.10. Chloephorinae Stainton, [1858 ] Bena bicolorana (Fuessly, 1775) Phalaena bicolorana Fuessly, 1775; Verz. Schweiz Insecten: 41. Elde edilen ergin üzerinde yapılan ölçümlerde kelebe ğin gerilmi ş ön kanat uçları arasındaki açıklık 37 mm olarak tespit edilmi ştir. Kelebe ğin ön kanatları sarımsı ye şil renkte, dı ş kenarları hafif pembemsi çizgi halindedir. Antenler ve ayaklar açık kırmızımsı pembe, prothorax ise sarımsı ye şil renktedir. Abdomen beyaz tüylü bir yapıdadır. Arka kanatlar ise dikkati çekecek kadar parlak beyaz renklidir ( Şekil 4.142).
Şekil 4.142: Bena bicolorana (Fuessl., 1775) (x2,2).
Avrupa ve Asya’da geni ş bir yayılı ş gösteren bu türün tırtılları Erica, Rubus ve Smilax türleri üzerinde zarar meydana getirir. Tırtıllar ayrıca orman a ğaçlarından Quercus robur ’larda önemli zararlar yapmaktadır (Stokoe ve South, 1952; Hacker, 1989; Anon., 2004).
Kelebe ğin adadaki varlı ğına dair herhangi bir bilgiye ula şılamamı ştır.
Türün ergini 15.06.2003 tarihinde Girne-Alevkaya Bölge Şefli ği bahçesinde kurulan ışık tuza ğıyla yakalanmı ştır.
5. TARTI ŞMA VE SONUÇ
Bugüne kadar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ormanlarında ya şayan Lepidoptera türlerini belirlemeye yönelik yapılan ara ştırmalar sayıca az ve yetersizdir. Elimizdeki literatürü Georghiou (1977), John (2000) ve Makris (2002)’in yapmı ş oldukları çalı şmalar olu şturmaktadır. Bu bo şlu ğun kapatılması amacıyla sözkonusu ara ştırma ortaya konulmu ştur.
5.1. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYET İ ORMANLARI’NIN ZARARLI LEP İDOPTERA TÜRLER İ
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içerisinde yürütülen bu çalı şma ile Lepidoptera takımına ait 113 tür tespit edilmi ştir. Bunlardan 14 adedi Kuzey Kıbrıs ormanlarında sürekli zararlı olan veya kitlesel üreme yapmaları halinde orman a ğaçları üzerinde potansiyel zararlı olabilecek türlerdir. Bu türler sistematik sıraya göre a şağıda irdelenmi ştir:
Aporia crataegi (L.) (Pieridae): Dünyadaki yayılı ş alanında Betula, Juglans, Quercus ve Salix ’ler üzerinde zarar yapan A. crataegi (Jones, 1952; Higgins ve Riley, 1978; Schwenke, 1978; Anon., 2004); adada Crataegus azarolus üzerinde zarar yapmaktadır (John, 2000; Makris, 2002). Ancak kitle üremesi yapması durumunda adadaki mevcut Juglans ve Quercus türleri için potansiyel bir zararlı olabilece ği mevcut literatür bilgilerinden anla şılmaktadır.
Neozephyrus quercus (L.) (Lycaenidae): Dünya üzerindeki yayılı ş alanında Corylus, Quercus ve Salix türleri üzerinde zarar yaptı ğı bilinen N. quercus (Kelman ve Wood, 1964; Marini ve Trentini, 1986; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995); adada Quercus infectoria üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977; John, 2000; Makris, 2002).
Nymphalis polychloros (L.) (Nymphalidae): Dünya üzerindeki yayılı ş alanında Populus, Quercus, Salix ve Ulmus ’lar üzerinde zarar yapan N. polychloros (Anon., 1984; Seven, 1991; Hesselbarth ve di ğ., 1995); adanın Populus ve Salix zararlısıdır (Turner, 1920; John, 2000; Makris, 2002).
Charaxes jasius (L.) (Nymphalidae): Dünyada Quercus spp.’ler üzerinde zarar yaptı ğı bilinen C. jasius (Feierabend, 1986; Sanetra ve Peuker, 1993; Hesselbarth ve di ğ., 1995; Savela, 2001); adanın tümünde Arbutus andrachne üzerinde zarar yapmaktadır (Turner, 1920; John, 2000; Makris, 2002). Ancak, kitle üremesi yapması durumunda Quercus türleri üzerinde de zarar yapabilece ği mevcut literatür bilgilerinden anla şılmaktadır.
Zeuzera pyrina (L.) (Cossidae): Z. pyrina, dünya yayılı şında Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Carpinus, Castanea, Corylus, Fagus, Fraxinus, Juglans, Platanus, Populus, Quercus, Salix, Tilia ve Ulmus gibi orman a ğaçları üzerinde zarar yapmaktadır (Forster ve Wohlfahrt, 1955; Postner, 1978; Heath, 1983; Seven, 1991). Kıbrıs’ta Malus spp. ve Olea europaea üzerinde tespit edilen (Iordanou, 1972; Georghiou, 1977) kelebek ada için potansiyel bir zararlı olabilir.
Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (Tortricidae): Dünya üzerinde önemli bir Pinus zararlısı olan bu tür (Acatay, 1943; Schimitschek, 1944; Baker, 1972; Erdem, 1976; Schröder, 1978; Bradley ve di ğ., 1979; Çanakçıo ğlu ve di ğ., 1982; Mol, 1985; Öymen, 1990); adadaki Pinus brutia ve P. nigra a ğaçlarının en önemli tahripçilerinden birisidir (Chrystal, 1956; Sekendiz, 1980; Tsankov, 1981).
Dioryctria abietella (Den. & Schiff.) (Pyralidae): Tırtılları, ilgili literatüre (Escherich, 1923; Defne, 1954; Schwerdtfeger, 1970; Matschek, 1978; Öymen, 1990) göre dünyadaki yayılı ş alanında Abies, Cedrus deodara, Larix, Picea abies, Pinus, Pseudotsuga ve Tsuga türlerinin kozalaklarında tahribat yapmakta olan kelebek; adanın tümünde Pinus brutia kozalakları üzerinde sürekli olarak zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Dioryctria mendacella (Stgr.) (Pyralidae): Dünya üzerinde Pinus brutia, P. halepensis, P. pinaster ve P. pinea ’ların kozalaklarında zarar yapan tür (Spuler, 1910; Escherich, 1923; Acatay, 1943; Tosun, 1975; Serez, 1979; Anon., 2004); adadaki Pinus brutia kozalakları üzerinde primer zararlıdır (Georghiou, 1977).
Pachypasa otus (Drury) (Lasiocampidae): İlgili literatüre (Kansu, 1963; Rougeot ve Viette, 1978; Toros, 1988; Anon., 2004) göre Cupressus, Juniperus, Pinus halepensis ve Quercus pubescens zararlısı olan kelebe ğin tırtılları; adanın tümünde Cupressus sempervirens ’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977).
Traumatocampa wilkinsoni (Tams) (Thaumetopoeidae): İlgili literatüre göre (Bodenheimer, 1941; Kiriakof, 1970; Furth ve Halperin, 1979; Halperin 1990) dünyadaki geni ş yayılı ş alanı içerisinde Cedrus deodara, C. libani, Cupressus sempervirens, Pinus brutia, P. canariensis, P. elderica ve P. halepensis üzerinde zarar yapan kelebe ğin tırtılları; adanın tümünde Pinus türleri üzerinde önemli boyutlarda zarar yapmaktadır (Tams, 1924; Kiriakof, 1970; Furth ve Halperin, 1979; Anon., 2001). Zarar gören a ğaçlarda azımsanamayacak büyüme ve artım kayıplarına neden olmaktadır.
Lymantria dispar (L.) (Lymantriidae): Geni ş yayılı ş alanında Betula, Corylus, Picea, Pinus, Populus, Quercus, Salix ve Ulmus türlerini de içerecek şekilde 300’den fazla bitki türü üzerinde zarar yapan kelebek (Spuler, 1910; Della Beffa, 1961; Chararas, 1972; Wellenstein, 1978; Mol, 1982; Öymen, 1982 ve 1985; Heath, 1983; Seven, 1991; Ba ş ve Selmi, 1992; Demirsoy, 1992; Alfred, 1997; Anon., 2004); adada Quercus türleri üzerinde önemli zararlara yol açmaktadır (Georghiou, 1977).
Agrotis ipsilon (Hufn.) (Noctuidae): Dünya üzerinde Acer ve Pinus türlerinde zararlı olan A. ipsilon (Keyder, 1961; Calle, 1982; Hacker, 1989 ve 1990; Okyar ve Korno şor, 1994; Hakyemez, 1994 ve 2004; Okyar ve Tezcan, 2001; Anon., 2004); Kıbrıs’ta daha çok tarım alanlarına gitmekte ve Portulaca oleracea üzerinde zarar yapmaktadır (Georghiou, 1977). Ancak literatürden de anla şılaca ğı üzere kitle halinde üredi ği zaman adadaki Pinus türlerini tehdit edebilecektir.
Catocala elocata (Esp.) (Noctuidae): Kelebe ğin tırtılları dünya üzerindeki geni ş yayılı ş alanı içerisinde Alnus, Populus ve Salix ’ler üzerinde zarar yapmaktadır (Bodenheimer, 1958; Sekendiz, 1974; Schwenke, 1978; Okyar ve Korno şor, 1997; Mol ve di ğ., 2003; Anon., 2004). Adada Populus nigra tahripçisi durumundadır (Georghiou, 1977).
Autographa gamma (L.) (Noctuidae): Yayılı ş alanında Fraxinus, Juglans ve Salix ’ler üzerinde zarar yapan A. gamma (Spuler, 1908; Graves, 1926; Jones, 1952; Keyder, 1961; Kurir, 1978; Korno şor, 1982 ve 1987; Seven, 1991; Koçak ve Seven, 1991); adada Lettuce ve Anise türleri üzerinde zararlı olmaktadır (Georghiou, 1977). Ancak kitle halinde üreme yaptı ğı zaman adadaki mevcut Juglans ve Quercus türleri için potansiyel bir zararlı olabilecektir.
5.2. ORMANCILIK AÇISINDAN ÖNEML İ TÜRLER İN B İYOLOJ İLER İ
Traumatocampa wilkinsoni (Tams) (Thaumetopoeidae) ara ştırma alanımız asli a ğaç türü olan Pinus brutia ’ların en önemli zararlısıdır. Ara ştırmalarımızda adada yılda bir döl verdi ği ve kı şı tırtıl evresinde geçirdi ği tespit edilmi ştir. Kelebe ğin alanımızdaki uçma zamanı A ğustos sonu ve Eylül ayları olarak tespit edilmi ştir ki, bu da türün uçma zamanı için verilen literatür bilgileri ile örtü şmektedir (Kiriakof, 1970; Furth ve Halperin, 1979).
Ara ştırma alanımızda bulunan Quercus türleri üzerinde zarar yapan Lymantria dispar (L.) (Lymantriidae)’ın yılda bir generasyona sahip olup uçma zamanının Haziran ayına rastladı ğı tespit edilmi ştir. Türün adada kı ş ayları boyunca yumurta, Mart ortasından Mayıs ayı sonuna kadar tırtıl, Mayıs sonundan Haziran ba şına kadar pupa ve Haziran ayı boyunca da ergin dönemlerinde bulundu ğu yapılan çalı şmalarla ortaya konulmu ştur. Ortaya çıkan sonuçlar literatür bilgileri ile de uyu şmaktadır (Ba ş ve Selmi, 1992; Kanat, 1998; Akkuzu, 2004).
Pinus türlerinin tomurcuk ve sürgünlerinde zarar yapan Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (Tortricidae) çalı şma alanımızda yılda bir generasyon vermektedir. Yapılan çalı şma ile uçma zamanının Kıbrıs adası için Haziran sonu ile Temmuz aylarını
kapsadı ğı tespit edilmi ştir. Bu sonuçlar literatür bilgileri ile de uyu şmaktadır (Tosun, 1975; Mol, 1985; Cebeci, 2003).
Pinus türlerinin kozalaklarında zarar yapan ve adada yaygın olarak bulunan Dioryctria mendacella (Stgr.) (Pyralidae) çalı şma alanında yılda bir döl vermekte ve türün uçma zamanı Temmuz-Ağustos aylarına rastlamaktadır. Bu sonuçların farklı bölgelerde yapılan entomolojik çalı şmalar (Tosun, 1975; Cebeci, 2003) ile kar şıla ştırıldı ğı zaman benzerlik gösterdi ği görülmektedir.
5.3. NESL İ YOK OLMA TEHL İKES İYLE KAR ŞI KAR ŞIYA BULUNAN TÜRLER
Son yıllarda ülkemizde ve dünyada çevre kirlili ği ve plansız şehirle şme gibi etkiler sonucu ormanların ve ye şil alanların azalması bazı Lepidoptera türlerini neslinin yok olma tehlikesi ile kar şı kar şıya bırakmı ştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içerisinde ya şayan ve risk altında bulundukları için Dünya Do ğayı Koruma Birli ği (IUCN) tarafından Kırmızı Liste (Red List)’ye alınan 6 tür: Allancastria cerisyi (Godart, [1824 ]), Zerynthia polyxena ([Denis & Schiffermüller ], 1775) , Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) , Kirinia roxelana (Cramer, [1777]), Melitaea didyma (Esper, 1779) ve Melitaea trivia ([Denis & Schiffermüller ], 1775)’dır (Anon., 2002b).
5.4. YEN İ TESP İT ED İLEN TÜRLER
Ara ştırmalarımız sonucu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ilk kez saptanan 15 familyaya ait 59 tür bulunmaktadır. Bu 59 tür sadece Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti için de ğil, Kıbrıs adasının tümü için yeni tür olmaları bakımından son derece önemlidir. Kıbrıs adasındaki varlı ğı ilk kez ara ştırmalarımız sonucu tespit edilen türler Tablo 5.1’de verilmektedir.
Tablo 5.1: Kıbrıs Adası’nın yeni Lepidoptera türleri Familya Tür Hesperiidae (3) Ochlodes venata (Bremer&Grey, 1853), Erynnis tages (Linnaeus, 1758), Pyrgus sidae ( Esper, [1784 ]) Papilionidae (2) Zerynthia polyxena ([Denis&Schiffermüller ], 1775), Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Pieridae (2) Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758), Pieris napi (Linnaeus, 1758) Lycaenidae (2) Callophrys rubi (Linnaeus, 1758), Satyrium ilicis (Esper, [1779 ]) Satyridae (5) Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761), Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758), Maniola jurtina (Linnaeus, 1758), Melanargia galathea (Linnaeus, 1758), Pseudochazara lydia (Staudinger, 1878) Nymphalidae (8) Inachis io (Linnaeus, 1758), Melitaea didyma (Esper, 1779), Melitaea trivia ([Denis&Schiffermüller ], 1775), Polygonia c-album (Linnaeus, 1758), Argynnis paphia (Linnaeus, 1758), Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780), Issoria lathonia (Linnaeus, 1758), Speyeria aglaja (Linnaeus, 1758) Zygaenidae (1) Zygaena filipendulae (Linnaeus, 1758) Tortricidae (1) Tortrix viridana Linnaeus, 1758 Pyralidae (2) Pleuroptya ruralis (Scopoli, 1763), Endotricha flammealis ([Denis&Schiffermüller], 1775) Saturniidae (2) Saturnia pavonia (Linnaeus, 1758), Saturnia pyri ([Denis&Schiffermüller], 1775) Geometridae (9) Idaea ochrata (Scopoli, 1763), Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767), Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758), Ennomos quercaria (Hübner, [1813 ]), Colotois pennaria (Linnaeus, 1761), Nychiodes waltheri Wagner, 1919, Peribatodes secundaria (Denis&Schiffermüller, 1775), Selenia lunularia (Hübner, 1788), Epirrita dilutata (Denis&Schiffermüller, 1775) Sphingidae (2) Hyles nicaea (de Prunner, 1798), Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Lymantriidae (1) Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Arctiidae (6) Epicallia villica (Linnaeus, 1758), Eucharia hebe (Hufnagel, 1766), Phragmatobia placida (Frivaldszky, 1835), Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758), Spiris striata (Linnaeus, 1758), Syntomis phegea (Linnaeus, 1758) Noctuidae (13) Agrotis cinerea ([Denis&Schiffermüller ], 1775), Agrotis trux (Hübner, [1824 ]), Lycophotia molothina (Esper, [1789]), Noctua fimbriata Schreber, 1759, Noctua orbona (Hufnagel, 1766), Xestia castanea (Esper, [1798 ]), Callopistria juventina (Stoll, 1782), Melanchra persicariae (Linnaeus, 1761), Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758), Conistra rubiginea ([Denis&Schiffermüller ], 1775), Aedia funesta (Esper, [1786 ]), Acronicta aceris (Linnaeus, 1758), Bena bicolorana (Fuessly, 1775)
5.5. SONUÇ VE ÖNER İLER
Bulundu ğu co ğrafik konum nedeniyle Do ğu Akdeniz iklim tipinin etkisi altında bulunan Kıbrıs Adası’nda görülen entomolojik sorunlar ve adada ya şayan türler Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi, Güney Yunanistan, İtalya, İsrail ve Kuzey Afrika gibi ülkelerle ve bölgelerle benzerlik göstermektedir.
Bu çalı şma ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ormanları’nın Lepidoptera türleri tespit edilmeye ve bazı türlerin laboratuvar ko şullarında biyolojileri saptanmaya çalı şılmı ştır. Böylece ada için kullanılan mevcut sistematik listelere bazı katkılar sa ğlanmı ş ve daha önce adada varlı ğı saptanamamı ş olan yeni türlere yer verilmi ştir.
Çalı şmadaki türlerin ço ğunlu ğunu ada için ancak potansiyel zararlı olabilecek türler olu şturmaktadır, çünkü bu türler genellikle ara ve alt tabakalarda zarar yapmaktadırlar. Ancak literatür bilgisinden hareketle bazı türlerin kitle üremesi yapmaları durumunda çe şitli orman a ğaçlarını tehdit etmeye ba şlayacakları kuvvetle muhtemeldir.
Bütün Akdeniz Bölgesinde oldu ğu gibi Kıbrıs çam ormanları için de önemli bir sorun olan Traumatocampa wilkinsoni (Tams) (Thaumetopoeidae), ülkede ekonomik zarar eşiği üzerinde zarar yapan türlerin ba şında gelmektedir. Bu zararlı Lepidoptera türüne kar şı çalı şma alanında bulundu ğu tespit edilen Phryxe caudata (Rond.) (Diptera, Tachinidae) bir biyolojik sava ş unsuru olarak kullanılabilir. Benzeri bir şekilde adadaki Quercus türleri üzerinde zarar yapan Lymantria dispar (L.) (Lymantriidae)’a kar şı Calosoma sycophanta (L.) (Coleoptera, Carabidae) gibi predatör böceklerin ço ğaltılmaları veya laboratuvar ko şullarında üretilmeleri ba şarılı sonuçlar verecektir. Alanda tespit edilen bir di ğer husus ise Pinus türlerinin tomurcuk ve sürgünlerinde zarar yapan Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (Tortricidae) ve benzeri bir şekilde Pinus türlerinin kozalaklarında zarar yapan Dioryctria mendacella (Stgr.) (Pyralidae) gibi kültür tahripçilerinin a ğaçlandırma alanları geni şledikçe epidemi yapma e ğilimlerinin artmasıdır. Bu nedenle bu türlerin bölgesel biyolojilerinin incelenmesi ve populasyonlarının sürekli olarak gözetim altında tutulması gerekmektedir.
Son yıllarda adada kontrolsüzce geli şen turizm sektöründen kaynaklanan çevre kirlili ği ve ye şil alanların azalması gibi sorunlar ba ş göstermektedir. Ülke ekonomisine oldukça önemli bir katkı sa ğlayan bu sektör beraberinde bazı Lepidoptera türlerini de içeren birçok canlı türünün ya şam alanlarının tahribi gibi sonuçları da getirmektedir, bu nedenle Kuzey Kıbrıs’ta gerekli çevresel ve yasal düzenlemeler gecikmeksizin hayata geçirilmelidir.
Sonuç olarak bu çalı şmayla Kuzey Kıbrıs’ın Lepidoptera faunasının tespitine yönelik ara ştırmalara belirli bir katkının sa ğlanmasına çalı şılmı ştır. Bu zamana kadar adadaki varlı ğı saptanmamı ş 59 yeni türün ülke biyoçe şitlili ğine katılması ara ştırmanın önemli bulgularından birisidir
KAYNAKLAR
ACATAY, A., 1943, İstanbul Çevresi ve Bilhassa Belgrad Ormanı’ndaki Zararlı Orman Böcekleri, Mücadeleleri ve İş letme Üzerine Tesirleri, Y.Z.E. Çalı şmalarından, Sayı: 142, Ankara, VIII + 163 s.
ACATAY, A., 1953, Çamkese Böce ği ( Thaumetopoea pityocampa Schiff.) Hakkında Ara ştırmalar ve Adalardaki Mücadelesi, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1- 2.
ACATAY, A., 1959, Pappelschadlinge in der Türkei, Anz. f. Schadl, 32(9), 129-134.
ACATAY, A., 1971, Über Das Auftreten Einiger Forstschadlinge in der Türkei, Anz. Für. Schadlingskunde, XLIV (11), 161-165.
AKBULUT, S., YÜKSEL, B. ve KETEN, A., 2002, The Lepidoptera (Insecta) Fauna of Düzce Province, Turkey, Turk. J. Zool., 27, 257-268.
AKKUZU, E., 2004, Hendek Orman İş letme Müdürlü ğü Ormanlarında Entomolojik Problemler, Doktora Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, XVIII + 202 s.
ALFRED, W., 1997, Gypsy Moth Damage in Control Europe due to Insect Migration or Climatic Change, Proceeding of the XI. World Forestry Congress, October 1997, Antalya-Turkey, Volume I, 180 s.
ALPTEK İN, C.Ü. ve ERTA Ş, A., 1993, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde 1995 Yılı Orman Yangını Sonrasındaki A ğaçlandırmalardan Gözlemler, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, 43 (3-4), 133-144.
ANON İM, 1984, Field Guide to the Butterflies and Other Insects of Britain, Reader’s Digest Nature Lover’s Library, London, 352 s.
ANON İM, 1993, Climwat for Cropwat, FAO Irrigation and Drainage Paper: 49, 11 s.
ANON İM, 1996, Be şparmak Da ğları Yangın Sahası A ğaçlandırma Raporu, K.K.T.C. Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürlü ğü, Lefko şa, 38 s.
ANON İM, 2001, Orman Dairesi Yıllık Faaliyet Raporu, K.K.T.C. Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürlü ğü, Lefko şa, 78 s.
ANON İM, 2002, Kuzey Kıbrıs’ın Genel İklim Durumu, K.K.T.C. Bayındırlık ve Ula ştırma Bakanlı ğı, Meteoroloji Dairesi Müdürlü ğü, Lefko şa, 40 s.
ANON İM, 2002b, Our world [online], http://internt.ourworld.compuserve.com/homepages/har/endanger. htm [Ziyaret Tarihi: 18 Mayıs 2002].
ANON İM, 2004, HOSTS - The Hostplants and Caterpillars Database [online], http://internt.nhm.ac.uk/cgibin/perth/hosts/list.dsml? [Ziyaret Tarihi: 10 Nisan 2004].
AYBERK, H., 2000, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Orman Yangınları Sorunu ve Alınması Gerekli Önlemler, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Mayıs 2000, İstanbul, IX + 61 s.
AYBERK, H. ve AKKUZU, E., 2005, Contributions to the Knowledge of Hawk Moths (Lepidoptera: Sphingidae) in Turkey, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 55 (1), 123-138.
BAKER, W.L., 1972, Eastern Forest Insects, U.S. Department of Agricultural Forest Service, Miscellaneous Publication No: 1175, U.S. Government Printing Office, Washington, 642 s.
BARRET, C.G., F.r.e.s. 1900, The Lepidoptera of the British Islands, Vol. VI. Heterocera Noctuina Geometrina, London Lovell Reeve and Co. Limited, UK.
BA Ş, R., 1980, Tortrix viridana (L.) (Lep., Tortricidae)’nın Marmara Bölgesi Ormanlarındaki Biyolojisi ve Do ğal Dü şmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 30 (2), 49-66.
BA Ş, R. ve SELM İ, E., 1992, Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Önemli Lymantriidae (Lep.) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, 40(2), 37-45.
BECK, A., 1960, Die Larval Systematik, Der Eulen Abhandlunge zur Larvalsystemtik der Insekten, No. 4.
BEIRNE, B.P., 1952, British Pyralid and Plume Moths, Frederick Warne & Co. Ltd., London and Newyork., 208 s.
BODENHEIMER, F. S., 1941, Türkiye Entomolojisi, I. Entomolojiye Giri ş, Ziraat Vekaleti Yayınları, Sayı: 527, Nebat Hastalıkları: 6, 174 s.
BODENHEIMER, F. S., 1958, Türkiye’de Ziraata ve A ğaçlara Zararlı Olan Böcekler ve Bunlarla Sava ş Hakkında Bir Etüd, Bayur Matbaası, Ankara, 346s.
BORROR, D.J., TRIPLEHORN, C.A. ve JOHNSON, N.F., 1989, An Introduction to the study of Insect, Saunders College Publishing, Sixth Edition, New York, 875 s.
BOYDAK, M. ve ÖZHAN, S., 1996, Orman Yangını Geçiren Alanların Havza Amenajmanı ve A ğaçlandırma Açısından De ğerlendirilmesi: Kıbrıs Örne ği, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 46 (2): 37-57.
BRADLEY, J. D., TREMEWAN, W. G. ve SMITH, A., 1979, British Tortricoid Moths, Tortricidae : Olethreutinae, The Ray Society, London, VIII + 336 s., ISBN 0 90387406 7.
BUXTON, A. J., 1916, Lepidoptera at Dardanelles, Entomologist’s Rec. J. Var., 28: 213 – 217.
CALLE, J.A., 1982, Noctuidos Espanoles, Ministerio de Agriculture, Bolletin del Servico Contra Plagos e Inspeccion Fitopatologio, Espana, 430 s.
CARTER, D., 1982, Butterflies and Moths in Britain and Europe, Pan Book Ltd., Cavaye Place, London, 192 s.
CEBEC İ, H.H., 2003, İstanbul Orman Bölge Müdürlü ğü İstanbul İli A ğaçlandırma Alanlarındaki Entomolojik Sorunlar, Doktora Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, XXI + 183 s.
CHARARAS, C., 1972, Les Insectes du Peuplier, (biologie, ecologie, nocitive, methodes, de protection), Librairie de la Faculte des Sciences 7, rue des Ursilines, Paris.
CHINERY, M., 1973, A Field Guide to the Insects of Britain and Northern Europe, William Collins Sons & Co Ltd., Glasgow, 352 s.
CHINERY, M., 1995, Insectes De France et de Europe occidentale, Les Edition Arthaud, Paris.
CHRYSTAL, R.N., 1956, Report on a survey of the forest insects of Cyprus, June 1954- July 1955, Unpublished, mimeo. 41 s.
CRIBB, P.W., 1983, Breeding the British Butterflies, Amat. Ent., 18:1-60.
ÇANAKÇIO ĞLU, H., 1963, Orman A ğaçlarımızın Tohumlarına Arız Olan Böcekler ve Bazı Önemli Türlerin Mücadeleleri Üzerine Ara ştırmalar, T.C. Tarım Bakanlı ğı Orman Genel Müdürlü ğü Yayınlarından, Sıra No: 343, Seri No: 17, 100 s.
ÇANAKÇIO ĞLU, H., 1993, Böceklerin Toplanma, Preparasyon, Muhafaza ve Te şhisi, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Orman Fakültesi Yayın No: 422, XII + 616 s.
ÇANAKÇIO ĞLU, H., SELM İ, E. ve KÜÇÜKOSMANO ĞLU, A., 1982, İstanbul Adaları’nda Entomolojik Tespitler, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 32 (1) : 44 - 55.
ÇANAKÇIO ĞLU, H. ve MOL, T., 1993, Orman Entomolojisi, Zararlı ve Yararlı Böcekler, İ.Ü. Orman Fak. Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 4063, Orman Fak. Yay. No: 451, ISBN: 975-404-487-2, 541 s.
DANNER, F., EITSCHBERGER, U. ve SURHOLT, B., 1998, Die Schwarmer der Westlichen Palaearktis, Bausteine zur einer Revision (Lepidoptera : Sphingidae), Textband, Herbipoliana 4(1) : 1-368.
De LATTIN, G., 1951, Türkische Lepidopteren-II, İst. Üniv. Fen Fak. Mec., Seri B, Sayı: 16.
DEFNE, M.Ö., 1954, Batı Karadeniz Bölgesindeki Göknarların Zararlı Böcekleri ve Mücadele Metotları, T.C. Tarım Vekaleti Orman Umum Müdürlü ğü Yayınlarından, Seri No. 12, Sıra No. 105, İstanbul, VII + 228 s.
DELLA BEFFA, G., 1961, Gli Insetti dannosi all’ agriculture ed: moderni metodi e Mezzi di lotta, Ulrico Hoepli, Milano, 1106 s.
DEM İRSOY, A., 1992, Ya şamın Temel Kuralları (Entomoloji), Hacettepe Üniv. Fen Fak. Biyoloji Böl., Cilt II, Kısım II, Ankara.
EBERT, G., 1969, Afghanische Bombyces und Sphinges. 3. Sphingidae (Lepidoptera), Ergebnisse der 2. Deutschen Afghanistan Expedition (1966), der Landessammlungen für Naturkunde in Karlsruhe, Reichenbachia, 12: 37-53.
ECEV İT, O., 2000, Böcek Sistemati ği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No: 34, Samsun, VI+487 s.
ERDEM, R., 1976, Ormanın Faydalı ve Zararlı Böcekleri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2078, Orman Fakültesi Yayın No: 217, İstanbul.
ESCHERICH, K., 1923, Die Forstinsekten Mitteleuropas, Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin, Band: I -367 pp., Band: II- XII + 663 s.
ESCHERICH, K., 1931, Die Forstinsekten Mitteleuropas, Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin, Band: III- 343 pp.
FEIERABEND, D., 1986, Eine bemerkenswerte futterpflanze von Charaxes jasius (Lepidoptera, Nymphalidae), Ent. Z. (Essen), 96(23):341-345.
FIBIGER, M., 1993, Noctuidae Europaeae, Noctuinae II, Entomological Press. Soro, Vol. II, Denmark, 230 s.
FIEDLER, K., 1989c, Die Zucht von Lycaena phlaeas und L. tityrus (Lep., Lycaenidae) auf verschiedenen Polygonaceen, Nachr. ent. Ver. Apollo, Frankfurt a. M., N.F. 10:229- 230.
FORSTER, W. ve WOHLFAHRT, A., 1955, Die Schmetterlinge Mitteleuropas "Biologie der Schmetterlinge", Band:I, Franckhsche Verlagshandlung Stuttgart, 202 s.
FORSTER, W. ve WOHLFAHRT, A., 1960, Die Schmetterlinge Mitteleuropas "Spinner und Schwarmer", Band:III, Franckhsche Verlagshandlung Stuttgart, 239 s.
FORSTER, W. ve WOHLFAHRT, A., 1971, Die Schmetterlinge Mitteleuropas, “Eulen (Noctuidae)”, Band: IV, Franckhsche Verlagshandlung Stuttgart, VII + 329, ISBN 3 440 03752 5.
FRIEDRICH, E., 1977a, Zur Biologie und Zucht von Brienthis daphne Schiff. Nebst einigen Bemerkungen zur Biologie von Clossiana dia L. (Lep. Nymphalidae), NachrBl.bayer Ent., 26(1): 7-11, 3 Abbildungen.
FURTH, D.G. ve HALPERIN, G., 1979, Observations on the phenology and biogeography of Thaumetopoea jordana (Stgr.), Israel J. Ent., 13:1-11.
GEORGHIOU, G.P., 1977, The Insects and Mites of Cyprus with Emphasis on Species of Economic Importance to Agriculture, Forestry, Man and Domestic Animals, Benaki Phytopathological Institute Kiphissia, Athens, Greece, 347 s.
GRAVES, P.P., 1926, Heterocera from Macedonia, Gallipoli and Central Greece, Entomologist’s Rec. J.var., 38 : 152 -158, 165 -170.
GÜNEY İ, N. ve ŞENGÜN, A., 1972, 1964-1969 Yıllarında Kefeliköy’de Toplanmı ş Kelebek Türleri II. Gece Kelebekleri, İst. Üniv. Fen Fak. Mec., Sayı:37.
GÜRGEN, G., 1992, 1992-2001 Orman Amenajman Plan Verilerine Göre K.K.T.C. Orman Varlı ğı ve 1981-1990 Orman Amenajman Plan Verileri ile Kar şıla ştırılması, K.K.T.C. Tarım ve Orman Bakanlı ğı, Orman Dairesi Müdürlü ğü, Lefko şa, 43 s.
HACKER, H., 1989, Die Noctuidae Griechenlands, Herbipoliana, Buchreihe zur Lepidopterologie, Band: II, Marktleuten, 589 s.
HACKER, H., 1990, Die Noctuidae vorderasiens (Lepidoptera), Neue entomologische Nachricten, 27, 1-707.
HACKMAN, W., 1954, Part IX. Lepidoptera, On the Insect Fauna of Cyprus, Results of the expedition of 1939 by Harald, Hakan and P.H. Lindberg, Societas Scientiarum Fennica, Commentationes Biologicae, 13(8): 1-9.
HAKYEMEZ, A., 1994, Zonguldak Bölge Müdürlü ğü Ormanlarında Ya şayan Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 44 (2), 111- 132.
HAKYEMEZ, A., 2004, İstanbul Çatalca İş letmesi Ormanlarında Ya şayan Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 54 (1), 79-88.
HALPERIN, G., 1990, Life story of Thaumetopoea spp.(Lep.,Thaumetopoeidae) in Israel, J. Appl. Ent., 110: 1-6.
HART, C., 1993, Practical Forestry for the Agent and Surveyor, Alan Sutton Publishing Ltd., Great Britain, 654 s.
HEATH, J., 1983, The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland, Harley Books, Volume 9-10, Essex, England, 455 s.
HESSELBARTH, G., VAN OORSCHOT, H. ve WAGENER, S., 1995, Die Tagfalter Der Turkei, Band I-III.
HIGGINS, L.G. ve RILEY, N.D., 1978, Die Tagfalter Europas und Nordwest Afrikas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 377 s.
HOLTZ, M., 1897, Die Macrolepidopteren- Fauna Ciliciens, Ein Beitrag zur Insekten fauna Kleinasiens, Illte Wschr. Ent., 2(1897):42-47, 60-63, 77-79, 88-93.
IORDANAOU, N.T., 1972, Chemicals for the control of leopard moth, Zeuzera pyrina L., and their effect against codling moth, Carpocapsa pomonella L., on apple trees in Cyprus, Technical Paper 2, 11p.
JARVIS, F.V.L., 1959, Biological Notes on Aricia agestis (Schiff.) in Britain, Entomologist’s Rec.J.Var., 70 (1958) (6):141-148; (8):169-178, Taf.4-6; 71 (1959) (8):169-178, Taf.1.
JOHN, E., 2000, Butterflies of Cyprus 1998 (Records of a year’s sightings), The Amateur Entomologists’ Society, Pamphlet No. 15, Cravitz Printing Co Ltd., Essex, 46 s., ISBN 0 900054 65 4.
JOHN, E., 2001, Migration of Vanessa cardui (L.) (Lep.: Nymphalidae) through Cyprus, March 2001, Entomologist’s Rec. J. Var., 113: 269-281.
JONES, H.T., 1952, Insects and Spiders, Nature Field Series, Frederick Warne & Co Ltd., London and New York, VII+72 s.
JORDANO BARBUDO, D., RODRIGUEZ, G.J. ve FERNANDEZ, H.J., 1988, Capparis spinosa (Capparidaceae): an oviposition substrate for Lampides boeticus LINNAEUS, in Southern Spain (Lepidoptera: Lycanidae), Nota lepid., 10(1987)(4):218-223, 2 Fig. im Text.
KANAT, M., 1998, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlü ğü Ormanlarında Zarar Yapan Önemli Böcek Türlerinin Ara ştırılması, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, XX + 204 s.
KANSU, İ.A., 1955, Orta Anadolu Meyve A ğaçlarına Zarar Veren Bazı Makrolepidoptera Türlerinin Evsafı ve Kısa Biyolojileri Hakkında Araştırmalar, Ziraat Vekaleti Ne şriyat ve Haberle şme Müd. Mec., Sayı 704, Ankara, s. 73-135.
KANSU, İ.A., 1963, Türkiye Lepidoptera Faunası İçin İlkel Liste IV., Bitki Koruma Bülteni, 3 (3) : 195 – 206.
KELMAN, J.H. ve WOOD, R.T., 1964, Butterflies and Moths, Thomas Nelson and Sons, London, Edinburg, Paris, Melbourne, Toronto and New York, XVI+94 s.
KETEN, A., 2002, Düzce Orman İş letme Müdürlü ğü Ormanları’nın Lepidoptera Türleri, Yüksek Lisans Tezi, A. İ.B.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, XII + 150 s.
KEYDER, S., 1961, Marmara ve Trakya Bölgesinde Zarar Yapan Noctuidae Türleri Üzerinde Ara ştırmalar, Göz. Zir. Müc. Enst. Yayını, 48 s.
KIRIAKOF, S.G., 1970, Genera Insectorum, De P. Wystman, Lepidoptera, Familia Thaumetopoeidae 219e Fascicule, pp. 1-12.
KOÇAK, A.Ö., 1983f, Ecological notes, Foodplants of the adults of Turkish Butterflies- I, Priamus, 3(2):86-92.
KOÇAK, A.Ö., 1986a, On the Foodplants of Turkish Lepidoptera- I, Priamus, 4(1- 2):13-18.
KOÇAK, A.Ö., 1986b, On the validity of the species group names proposed by Denis&Schiffermüller, 1775 in “Ankündund (sic!) eines systematischen Werkes von den Schmetterlingen der Wiener Gegend”, Priamus, 4(1-2):22-36.
KOÇAK, A.Ö., 1989c, On the Lepidoptera of Aya ş District (C. Anatolia), Priamus, 4(4):150-161.
KOÇAK, A.Ö., 1990c, Ecological Notes on the Turkish Lepidoptera, Misc. Pap. CES, Ankara 4:1.
KOÇAK, A.Ö.,1990g, An annotated List of the Lepidoptera of Karadere and Bolu District (Prov. Bolu, N. Turkey), Misc. Pap. CES, Ankara 6:1-11.
KOÇAK, A.Ö., 1990i, Anthocharis cardamines (Linnaeus) Türünün erken geli şme safhaları üzerine bir çalı şma (Lepidoptera, Pieridae), Misc. Pap. CES, Ankara 8:5-7, 1 Figur, 1 Tabelle.
KOÇAK, A.Ö., 1992a, Further notes on the Lepidoptera of Bilecik province (NW Turkey), Misc. Pap. CES, Ankara 13:4-8.
KOÇAK, A.Ö. ve SEVEN, S., 1991, Faunistische Notizen über Türkischen – Thrazien Lepidoptera, Misc. Pap. CES, 10 : 4 -12, 4 Abb.
KOÇAK, A.Ö. ve SEVEN, S., 2001, Tentative Checklist of the Turkish Lepidoptera [online], http://www.members.tripod.com/entlep/Checklist.htm [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].
KORNO ŞOR, S., 1982, Türkiye Noctuidae (Lepidoptera) Türleri ve Yayılı şlarına Ait Ön Liste I. Trifidae, II. Quadrifidae Grubu, Ç.Ü. Fen Ed. Fak.Yıllı ğı, Sayı 1 - 2 : 74 - 95. dae
KORNO ŞOR, S., 1987, Güney ve Güneydo ğu Anadolu Bölgesi’nde Noctuinae ve Plusiinae (Lep., Noctuidae) Türlerinin Yayılı şları ve Sistemati ği Üzerinde Ara ştırmalar, Türkiye I. Entomoloji Kongresi, 13 – 16 Ekim, İzmir, 649 – 659.
KORNO ŞOR, S. ve SERTKAYA, E., 1996, Do ğu Akdeniz Bölgesi Sphingidae (Lepidoptera) Türleri Üzerinde Faunistik Ara ştırmalar, Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, 24-28 Eylül, Ankara, s. 448-454.
KUDLER, J. ve ZBRASLAV, V., 1978, Familienreihe Geometroidea (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 218-262.
KURIR, A., 1978, Familienreihe – Noctuoidea, Noctuidae (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 266 – 305.
LARSEN, T.B., 1974, Butterflies of Lebanon, A publication of the National Council for Scientific Research (C.N.R.S.), Beirut, XIV+255 s.
MAKRIS, C., 2002, Butterflies of Cyprus (Greek Edition), Bank of Cyprus Cultural Foundation, Nicosia, ISBN 9963-42-810-X, 329 s.
MAKSYMOV, J.K., 1978, Familienreihe – Noctuoidea, Thaumetopoeidae (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 391 – 404.
MARINI, M. ve TRENTINI, M., 1986, I Macrolepidotteri dell’appennino lucchese, Universita degli Studi di Bologna, Instituto e Museo di Zoologia, Bologna, 136 s.
MATHEW, G.F., 1881, List of Lepidoptera Observed in the Neighbourhood of Gallipoli Turkey in 1878, Entomologist’s mon. Mag., 18 : 10 – 13, 29 – 32, 92 – 100.
MATSCHEK, M., 1978, Familienreihe – Pyraloidea (In SCHWENKE, W.). Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, s. 205 - 216.
MOL, M., 1985, Rhyacionia buoliana (Den. and Schiff.) (Lep., Tortricidae)’nin Marmara Bölgesi’ndeki Zararı ve Biyolojisi, Orman Genel Müdürlü ğü Yayınlarından, Yayın No. 661, Seri No. 27, VI + 166 s.
MOL, T., 1975, Önemli Kelebek Familyaları ve Özellikleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2077, O.F. Yayın No: 216, İstanbul, 39 s.
MOL, T., 1976, Marmara ve Ege Bölgesinde Tespit Edilen Bazı Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 26 (1), 156-174.
MOL, T., 1977, Marmara ve Ege Bölgeleri Ormanlarında Ya şayan Geometridae Türleri Üzerinde Ara ştırmalar, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 2329, Orman Fakültesi Yayın No: 234, VI + 125 s.
MOL, T., 1982, İzmit Çınarlıdere ve Çeneda ğı A ğaçlandırma alanlarında Yeni Bir Çam Zararlısı, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae), İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 32 (1), 56-64.
MOL, T., AVCI, M. ve DUTKUNER, İ., 2003, Fethiye-Kelebekler Vadisi Florası ve Lepidoptera Faunası, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 53(1), 15-24.
OKYAR (GÖBEKÇ İOĞLU), Z. ve KORNO ŞOR, S., 1994, Trakya Bölgesi Noctuidae (Lepidoptera) Türlerinin Tespiti Çalı şmaları I., XII. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildirileri, 6-8 Temmuz 1994, Edirne, 217-224.
OKYAR (GÖBEKÇ İOĞLU), Z. ve KORNO ŞOR, S., 1997, Trakya Bölgesi Noctuidae (Lepidoptera) Türlerinin Tespiti Çalı şmaları II., Türk Entomoloji Dergisi, 21 (3): 197- 212, ISSN 1010-6960.
OKYAR (GÖBEKÇ İOĞLU), Z. ve AKTAÇ, N., 1998, Trakya Bölgesi Heterocera (Lepidoptera) Faunasına Katkılar, Türk Entomoloji Dergisi, 22 (1): 47-56 s., ISSN 1010-6960.
OKYAR (GÖBEKÇ İOĞLU), Z. ve TEZCAN, S., 2001, On the Noctuid fauna (Lepidoptera: Noctuidae) of ecological Cherry orchards in western Turkey, Zoology in the Middle East, 22: 95-102, ISSN 0939-7140.
OLIVIER, A., 1993b, The butterflies of the Greek island of Rodos: taxonomy, faunistics, ecology and phenology with a tentative synthesis on the biogeography of the butterflies of Kriti (Crete), Karpathos, Rodos, the Eastern Aegean islands and Kipros (Cyprus) (Lepidoptera: Hesperioidea & Papilionoidea), Vlaamse Vereniging voor Entomologie, Antwerpen, 250 Seiten, 17 Tabellen, 6 Tafeln, 21 Figuren.
OWEN, D.F., 1987, Winter breeding by Cynthia cardui (L.) (Lepidoptera, Nymphalidae) in Crete and Madeira, and the possible signifigance of parisitoids in initiating migration, Entomologist’s Gaz., 38:11-12.
ÖYMEN, T., 1982, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’ın Marmara Bölgesindeki Biyolojisi ve Do ğal Dü şmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 32 (1), 65-83.
ÖYMEN, T., 1985, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’in Morfolojik Özellikleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 35 (2), 141-152.
ÖYMEN, T., 1990, Türkiye’de İğ ne Yapraklı A ğaçlarda Zarar Yapan Önemli Lepidoptera Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, 40 (3) : 59 - 65.
PITTAWAY, A.R., 1993, The Hawkmoths of the Western Palaearctic, Harley Books, 13 pls London, Colchester, UK, 240 s.
PITTAWAY, A.R., 1995, Sphingidae of the Western Palaearctic: Their Ecology and Biogeography, Thesis (PhD), Imperial College, University of London, UK.
POSTNER, M., 1978, Familienreihe Cossoidea (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 177-187.
PRICE, P.W., 1997, Insect Ecology, John Wiley & Sons Inc., New York.
REBEL, H., 1903, Studien über die Lepidopterenfauna der Balkanlander I. (Bulgarien, Ostrumelien), Annln. naturh. Mus. (Wien), 18: 123-347.
REBEL, H., 1939, Zur Lepidopterenfauna Cyperns, Mitt. Munch. Ent. Ges., 29(4): 487.
ROUGEOT, P.C. ve VIETTE, P., 1978, Guide Des Papillons Noctuines D’Europe et D’Afrique du Nord-Paris, Paris, 227 s.
SAATÇ İOĞLU, F., 1969, Silvikültür I, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 1429, Orman Fakültesi Yayın No: 138, 323 s.
SANETRA, M. ve PEUKER, W., 1993, Über die Zucht des Erdbeerbaumfalters Charaxes jasius (LINNNAEUS 1767) (Lepidoptera: Nymphalidae), Nachr. ent. Ver Apollo, Frankfurt a. M., N.F., 13(1992)(4): 507-529, 32 z. T. farbige Abbildungen.
SAVELA, rM., g2001, kLepidoptera [online], http://www.funet.fi/pub/sci/bio/life/insecta/lepidoptera/index.htm [Ziyaret Tarihi: 10 Nisan 2004].
SCHAWERDA, K., 1925b, Zur Frage des Vorkommens von Gonepteryx cleopatra in Dalmatien, Z. öst. Ent. Ver., 10(9):83-85.
SCHIMITSCHEK, E., 1944, Forstinsekten der Türkei und Ihre Umwelt, Grundlagen der Türkischen Forstentomologie, Volk und Reich Verlag Prag, Amsterdam, Berlin, Wien, XVI + 371 s.
SCHRÖDER, D., 1978, Familienreihe Tortricoidea, Tortricidae – Olethreutinae – Eucosmini und Olethreutini (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, s. 109 – 134.
SCHWENKE, W., 1978, Die Forstschädlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, VIII + 467 s.
SCHWERDTFEGER, F., 1970, Die Waldkrankheiten, Ein Lehrbuch der Forstpathologie und des Forstshutzes, Mit 256 Abd., Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, ISBN 3 490 08516 7, 509 s.
SCOTT, J.A., 1986b, The Butterflies of North America, A Natural History and Field Guide, Stanford, CA, Stanford University Press, 16+583+2 Seiten, 64 Farbtafeln, 674 Figuren.
SEITZ, A., 1914, The Macrolepidoptera of the World, Volume: 3, Stuttgart.
SEKEND İZ, O.A., 1974, Türkiye Hayvansal Kavak Zararlıları Üzerine Ara ştırmalar, K.T.Ü., Yayın No: 62, Orman Fakültesi Yayın No: 3, IX + 195 s.
SEKEND İZ, O.A., 1980, Kıbrıs Türk Federe Devleti Ormanları’nın Önemli Orman Böcekleri ve Orman Entomolojisi Sorunları, K.T.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Trabzon, 64 s.
SEREZ, M., 1979, Do ğu Ladini ( Picea orientalis (L.) Link.)’nin Do ğal Yayılı ş Sahalarının Muhtelif Mıntıkalarıyla Gövdesinde Zarar Yapan Böceklerin Mukayesesi, Ormancılık Ara ştırma Enstitüsü Dergisi, 25 (2) : 19 – 24.
SEVEN, S., 1991, Trakya Lepidoptera Faunası Üzerine Bibliyografik Ara ştırmalar, Priamus, ISSN 1015 – 8243, Ankara, 6 (1 – 2) : 96 s.
SIMES, J.A., 1920, Gonepteryx cleopatra L., Has it more than one brood per annum?, Entomologist’s Rec. J. Var., 32: 197-199.
SORAUER, P., 1953, Handbuch der Pflanzenkrankheiten, Paul Parey in Berlin und Hamburg, Band IV: VIII + 518 s.; Band V: VIII + 311 s.
SPULER, A., 1908, Die Schmetterlinge Europas, I. Band, E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, 385 s.
SPULER, A., 1910, Die Schmetterlinge Europas, II. Band, E. Schweizerbartsche Verlagbuchhandlung, Stuttgart, 527 s.
STOKOE, W.J. ve SOUTH, R., F.r.e.s. 1950, The Caterpillars of the British Butterflies, Frederick Warne & Co Ltd., London and Newyork.
STOKOE, W.J. ve SOUTH, R., F.r.e.s. 1952, Butterflies and Moths of the Wayside and Woodland, Frederick Warne & Co Ltd., London and Newyork, 309 s.
TAMS, W.H.T., 1924, A new processionary moth (Notodontidae) injurious to pine trees in Cyprus, Bull. entomol. Res., 15: 293-294.
TOROS, S., 1992, Park ve Süs Bitkileri Zararlıları, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayın No: 1266, Ankara, 165 s.
TOSUN, İ., 1975, Akdeniz Bölgesi İğ ne Yapraklı Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler ve Önemli Türlerin Parazit ve Yırtıcıları Üzerinde Ara ştırmalar, T.C. Orman Bakanlı ğı, O.G.M. Yayınları, Sıra No: 612, Seri No: 24, VI + 201 s.
TSANKOV, G., 1981, The egg-parasites of Thaumetopoea pityocampa and Rhyacionia buoliana, and the possibility of using them in biological control, Gorskostopanska Nauka, (18): 28-35.
TSINTIDES, T.C., HADJIKYRIAKOU, G.N. ve CHRISTODOULOU, C.S., 2002, Trees and Shrubs in Cyprus, Foundation Anastasios G. Leventis- Cyprus Forest Association, Lefkosia 2002: 442 s., ISBN: 9963-560-50-4.
TURNER, H., 1920, The butterflies of Cyprus, Trans. Ent. Soc., London, 1920: 170- 207.
VALLETTA, A., 1970, Some observations on the habits of Gonepteryx cleopatra , Linn., Entomologist’s Rec. J. Var., 82: 111-112.
WARTNER, F., 1978, Erfolgreiche Zucht von Nordmannia ilicis (Lep., Lycanidae), Ent. Z. (Stuttgart), 88(9): 96-98.
WELLENSTEIN, G., 1978, Familienreihe Lymantriidae, Tragspinner (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Band: III, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, s. 55-89.
WILTSHIRE, E.P., 1957b, The Lepidoptera of Iraq, London, N. Kaye, 162 Seiten, 17 zum Teil farbige Tafeln.
WOLFF, M. ve KRAUSSE, A., 1922, Die Forstlichen Lepidopteren, Jena Verlag von Gustav Fischer.
ÖZGEÇM İŞ
9 Nisan 1975 yılında Lefko şa- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde do ğan Hamit Ayberk, İlkokulu Lefko şa Atatürk İlkö ğretim Okulu’nda (1987), Ortaokul ve Liseyi ise Lefko şa Türk Maarif Koleji’nde (1993) bitirdi. 1993 yılında İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisli ği Bölümü’nü kazanarak 1997 yılında bu bölümden mezun oldu. Aynı yıl, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisli ği Anabilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Programında Yüksek Lisans e ğitimine ba şladı. 2000 yılında “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Orman Yangınları Sorunu ve Alınması Gerekli Önlemler” konulu tez çalı şmasını tamamlayarak Orman Yüksek Mühendisi ünvanını aldı.
Halen İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı’nda Ara ştırma Görevlisi olarak görev yapan Hamit Ayberk, evli ve bir çocuk babasıdır.