Heimatfront Na Górnym Śląsku W Okresie I Wojny Światowej

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Heimatfront Na Górnym Śląsku W Okresie I Wojny Światowej Koniec starego świata – początek nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska wobec pierwszej wojny światowej. (1914–1918) Źródła i metody Gliwice, 20–22 czerwca 2013 r. Materiały z konferencji naukowej Opracowanie: Bernard Linek, Sebastian Rosenbaum, Kai Struve Opracowanie dyskusji: Piotr Solga Opole 2013 2 3 Spis treści Spis treści ....................................................................................................................................................... 3 Nota redakcyjna .............................................................................................................................................. 4 Bernard Linek, Wprowadzenie ....................................................................................................................... 5 Wojna przed wojną ......................................................................................................................................... 8 Bernard Linek, Górny Śląsk na przełomie XIX i XX w. jako obszar konfliktów społecznych i narodowych ................................................................................................................................................ 9 Krzysztof Gwóźdź, Militaryzacja sfery publicznej przed 1914 r. ............................................................ 15 Grzegorz Bębnik, Rola wojska w regionie przed 1914 r. ......................................................................... 20 Grupy wobec wojny ..................................................................................................................................... 25 Marcin Jarząbek, Górnoślązacy – żołnierze I wojny światowej. Rekonesans badawczy ......................... 26 Piotr Stanek, Jeńcy wojenni na Górnym Śląsku w latach I wojny światowej .......................................... 36 Jakub Grudniewski, Urzędnicze elity władzy na Górnym Śląsku podczas I wojny światowej (stan bazy źródłowej, problemy badawcze) ............................................................................................................... 42 Kai Struve, Bürgertum/Burżuazja, mieszczanie ....................................................................................... 49 James Bjork, Katolickie parafie na Górnym Śląsku w czasie I wojny światowej .................................... 55 Andrzej Michalczyk, Górny Śląsk w czasie I wojny światowej. Warstwa chłopska – lokalne społeczności wiejskie ..................................................................................................................................................... 67 Adriana Dawid, Doświadczenia I wojny światowej w wspomnieniach polskich działaczy narodowych z Górnego Śląska ......................................................................................................................................... 73 Barbara Kalinowska-Wójcik, Żydzi na Górnym Śląsku w czasie I wojny światowej .............................. 82 Instytucje społeczne wobec wojny ............................................................................................................... 89 Maciej Borkowski, Życie codzienne w Opolu w latach Wielkiej Wojny (1914-1918) ........................... 90 Joanna Lusek, Szkoła w latach I wojny światowej ................................................................................... 99 Joanna Popanda, Heimatfront na Górnym Śląsku w okresie I wojny światowej .................................... 105 Beata Piecha–van Schagen, Robotniczy świat wobec I wojny światowej .............................................. 110 Michał Witkowski, Wojna propagandowa ............................................................................................. 115 Sebastian Rosenbaum, Wojna opowiedziana ......................................................................................... 119 David Skrabania, Górny Śląsk z oddali (perspektywa Górnoślązaków w Okręgu Ruhry) .................... 124 Wojna po wojnie ........................................................................................................................................ 131 Bogusław Tracz, Kultura pamięci o I wojnie światowej w międzywojniu na Górnym Śląsku .............. 132 Wojciech Kunicki, Literatura górnośląska wobec I wojny światowej .................................................... 136 Matthias Lempart, Die deutschen paramilitärischen Verbände in Oberschlesien in der Zwischenkriegszeit, insbesondere in den Jahren 1922-1933. ................................................................. 140 Uczestnicy .................................................................................................................................................. 146 4 Nota redakcyjna Zamieszczone w niniejszej publikacji teksty zostały wygłoszone w formie referatów na konferencji pt. „Koniec starego świata – początek nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska wobec pierwszej wojny światowej (1914-1918)”, która odbyła się w siedzibie Muzeum w Gliwcach w dniach 20-22 czerwca 2013 r. Do jej zorganizowania instytucjonalnie przyczyniły się: Muzuem w Gliwicach, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach oraz Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg. Wsparcia finasowego konferencji udzieliło Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki. Podstawowym celem spotkania była dyskusja nad stanem badań nad tytułowym zagadnieniem oraz próba sformułowania projektu badawczego poświęconego konsekwencjom Wielkiej Wojny na Górnym Śląsku. Te założenia wpłynęły na charakter spotkania, które miało formę warsztatu naukowego, z krótkimi wprowadzeniami do poszczególnych zagadnień oraz możliwie szeroką i otwartą dyskusją nad całym projektem oraz jego elementami. Organizatorom nie do wszystkich planowanych referatów udało się pozyskać referentów. Z różnych przyczyn nie wszystkie referaty zostały wygłoszone zgodnie z programem (zob.: program i sprawozdanie). W publikacji przywrócony został planowany układ. Do każdego z referatów dołączono skrót wywołanej nim dyskusji. Spotkanie miało charakter roboczy i zamieszczane w tomie teksty również posiadają podobny charakter. Poddano je tylko podstawowej obróbce redakcyjnej rezygnując z korekty językowej. Mamy nadzieję, że mimo to spotkają się one z zainteresowaniem środowiska naukowego, w szczególności Koleżanek i Kolegów podejmujących zbliżone badania nad przemianami społecznymi wywołanymi kataklizmem pierwszowojennym i znaczeniem tego konfliktu dla dziejów XX w. Poza wspomnianymi mecenasami instytucjonalnymi pragniemy podziękować p. Grzegorzowi Krawczykowi, dyrektorowi Muzeum w Gliwicach, którego sprawdzonej wielokrotnie życzliwości ponownie doświadczyliśmy. Słowa wdzięczności należą się także p. Teresie Samotus z tegoż Muzeum, która przeprowadziła uczestników konferencji przez organizacyjny labirynt. 5 Bernard Linek PIN-Instytut Śląski w Opolu Wprowadzenie Magia okrągłych rocznic Jak to już wielokrotnie bywało w związku ze zbliżającą się rocznicą, tym razem wybuchu I wojny światowej, dosyć powszechne stały się próby upamiętnienia tego wydarzenia czy to w formie publikacji, wystaw bądź – jeśli ktoś idzie z duchem czasów – projektów internetowych. Dzieje się to już na poziomie europejskim, narodowym i regionalnym. Nie tak dawno niektórzy z nas uczestniczyli w popularnonaukowej konferencji w Muzeum Historii Katowic zatytułowanej „Wielka Wojna – mały region”, której towarzyszyła wystawa pocztówek poczty polowej. Podobny projekt konferencyjno- wystawienniczy realizuje Muzeum Śląskie, o analogicznych próbach słychać z Rybnika i z Opola. Ba, nawet listopadowy Zjazd Niemcoznawców we wrocławskim Centrum Willy Brandta przewiduje sesję pierwszowojenną. Powoli więc można mówić o „WWI-turns” (First World War-turns), nowej fali zainteresowania tą problematyką. Ale przy tym wysypie projektów od razu pojawia się refleksja, czy aby na pewno mamy do czynienia ze zwrotem jakościowym, nowym podejściem? Czy ta okazja jest rzeczywiście wykorzystywana do próby nowego naukowego opracowania tego okresu? Czy też aby nie grozi nam kolejny zalew szczegółowych przyczynków, nawiązujących jedynie do tego wydarzenia albo też odtwarzających co najwyżej drobiazgowo faktografię? Można nawet wprost spytać, czy pod ciężarem źródeł i stawiania w centrum rozważań działań wojennych nie grozi nam banalizacja bądź też kryptogloryfikacja militaryzmu? Wreszcie, czy nie zostaniemy omamieni przysłowiową pickelhaubą i uśmiechniętym żołnierzem pruskim wychylającym się z każdego plakatu i zaproszenia konferencyjnego? Te wątpliwości metodologiczne, co do kierunku odtworzenia i kolejnego upamiętnienia tego wydarzenia, pojawiły się w trakcie rozmów prowadzonych ponad pół roku temu, najpierw z Sebastianem Rosenbaumem, który już wtedy przygotowywał wspomniany projekt w MHK, a później z Kaiem Struve, którego zaprosiliśmy do realizacji niniejszego projektu. W ich trakcie pojawiła się robocza teza, którą postanowiliśmy zweryfikować na tej konferencji i ewentualnie w późniejszym, większym projekcie, że pierwsza wojna światowa nie była tylko okresem przełomowym, w znaczeniu cezury politycznej, od której dzieje zaczęły biec nowym rytmem i w nowym kierunku. Uznaliśmy, że ten przełom miał o wiele głębszy charakter i rewolucyjne znaczenie, gdyż w krótkim okresie zwyciężyły bądź pojawiły się i zaczęły dominować na Śląsku i przynajmniej w naszej części Europy zjawiska społeczne oraz przemiany mentalnościowe, które były obecne w całym tzw. krótkim XX w., a które zadecydowały o tym, że nazywa się go wiekiem ekstremów,
Recommended publications
  • Archeion Xcviii
    NACZELNA DYREKCJA ARCHIWO´ W PAN´ STWOWYCH ARCHEION XCVIII WARSZAWA 1997 ARCHEION, T. XCVIII WARSZAWA 1997 SPIS TRES´ CI Studia i materiały Stanisław N a w r o c k i Rozwo´j polskiej mys´li archiwalnej . ................. 7 Jerzy G r z e l a k Opracowanie akt pruskich — stan i potrzeby archiwistyki polskiej 25 Szczepan K o z a k Reprezentatywnos´c´ galicyjskich akt notarialnych z zasobu Archiwum Pan´stwowego w Przemys´lu...................................... 45 Paweł P e r z y n a Procesy archiwotwo´rcze i metody opracowania akt organizacji młodziez˙owych z Łodzi i wojewo´dztwa . ........................... 66 Katarzyna K l i m a s z e w s k a, Krystyna S z u l c Jakos´c´ powietrza w Archiwum Gło´wnym Akt Dawnych w Warszawie . ........................... 87 Archiwazagranica˛ Władysław S t e˛ p n i a k XIII Mie˛dzynarodowy Kongres Archiwo´w ...........105 Vladimir Ž u m e r Działalnos´c´ słuz˙b archiwalnych Republiki Słowenii . .......122 Krzysztof P a˛ t e k Brytyjskie archiwa audiowizualne. (Organizacja, zbiory, działalnos´c´) 142 Antoni G i z a O niekto´rych polonikach w Danii . .................159 Z warsztatu archiwisty Akta Tadeusza Rutowskiego we Lwowie (1915–1925) w zasobie Archiwum Pan´stwowego w Poznaniu (Hanna Staszewska)..................................169 Materiały dotycza˛ce Cze˛stochowy w zbiorach Archiwum Gło´wnego Akt Dawnych (Agnieszka Bartoszewicz)........................................174 Fundacje Schaffgotscho´w go´rnos´la˛skich w s´wietle z´ro´deł archiwalnych (Władysława S´le˛zak)...........................................180 Pracownie konserwacji archiwalio´w w Bratysławie (Teresa Tryfon)............181 Pracownie konserwacji archiwalio´w w Pradze (Agata Ba˛kowska)..............184 Zagadnienia konserwacji zbioro´w bibliotecznych (Agata Ba˛kowska, Teresa Tryfon) .
    [Show full text]
  • Koniec Starego Świata – Początek Nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska Wobec Pierwszej Wojny Światowej. (1914–1918) Źródła I Metody Gliwice, 20–22 Czerwca 2013 R
    Koniec starego świata – początek nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska wobec pierwszej wojny światowej. (1914–1918) Źródła i metody Gliwice, 20–22 czerwca 2013 r. Materiały z konferencji naukowej Opracowanie: Bernard Linek, Sebastian Rosenbaum, Kai Struve Opracowanie dyskusji: Piotr Solga Opole 2013 2 3 Spis treści Spis treści ....................................................................................................................................................... 3 Nota redakcyjna .............................................................................................................................................. 4 Wprowadzenie ................................................................................................................................................ 5 Wojna przed wojną ......................................................................................................................................... 8 Bernard Linek, Górny Śląsk na przełomie XIX i XX w. jako obszar konfliktów społecznych i narodowych ................................................................................................................................................ 9 Krzysztof Gwóźdź, Militaryzacja sfery publicznej przed 1914 r. ............................................................ 15 Grzegorz Bębnik, Rola wojska w regionie przed 1914 r. ......................................................................... 20 Grupy wobec wojny ....................................................................................................................................
    [Show full text]
  • Środowisko Byłej Dzielnicy I Związku Polaków W Niemczech a Aparat Bezpieczeństwa Publicznego W Latach 1945–1950 (Zarys Problemu)
    Środowisko byłej Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech a aparat bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1950 (zarys problemu) BERNARD LINEK Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu https://orcid.org/0000-0001-5516-8650 DOI: https://doi.org/10.26774/rzz.258 02/2018 ROCZNIK ZIEM ZACHODNICH Publikacja dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala139 się na wykorzystanie publikacji zgodnie z licencją – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” jako właściciela praw do tekstu. ROCZNIK ZIEM 140 02/2018 ZACHODNICH Wprowadzenie: problem i stan badań Dzieje Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech (ZPwN) i szerzej polskiego ruchu narodowego w Rzeszy Niemieckiej należą do stosunkowo często penetrowanych i do- brze rozeznanych obszarów badań nad XX-wiecznymi dziejami Śląska. W agendzie badawczej historiografii Polski Ludowej był to obok tzw. ruchu robotniczego podsta- wowy wątek badawczy, o silnych akcentach legitymizujących, wzmacniający prawa historyczne Polski do ziem nowych. Dlatego też przy kolejnych próbach prezentacji tego zagadnienia możemy się odwołać do setek, jeśli nie tysięcy monografii i studiów naukowych, biografii i wspomnień oraz publikacji popularnonaukowych i popular- nych. Z natury rzeczy większość tych utworów utraciła sporo na wartości i ma zna- czenie co najwyżej faktograficzne bądź może stać się wdzięcznym obiektem badań nad pamięcią. Mimo to zbiór ten tworzy rozbudowaną bazę do kolejnych dociekań o losach mniejszości polskiej w Niemczech1. Przełom polityczny 1989 r. przyczynił się również do zasadniczej zmiany perspek- tywy badawczej historiografii polskiej i skierowania zainteresowanie historyków na Środowisko byłej Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech..
    [Show full text]
  • Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 2019, Nr 2
    ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA – ROCZNIK LXXIV (2019) NR 2 ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA – ROCZNIK LXXIV (2019) NR ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA Informacja o kwartalniku Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka” wydawany jest we Wrocławiu od 1946 r., początkowo jako półrocznik i rocznik pod tytułem „Sobótka”, a od roku 1957 jako kwartalnik pod obecnym tytułem. Należy do najstarszych w Polsce regionalnych czasopism naukowych o profilu historycznym, pozostając ważnym elementem polskiej humanistyki. Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii Uchodzi za jeden z najważniejszych periodyków śląskoznawczych, ale Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego jego łamy pozostają otwarte również na materiały o innym zakresie tematycznym. Służy prezentacji wyników badań nad dziejami Europy Środkowo-Wschodniej – ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, sąsiednich regionów i krajów, zarazem refleksji nt. dziejów regionalnych. Przez wiele lat pismo znajdowało się w gestii Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii (Polskiego Towarzystwa Historycznego), obecnie ŚLĄSKI ukazuje się pod auspicjami Uniwersytetu Wrocławskiego. Dodatkowe informacje o czasopiśmie znajdują się na stronie: http://sobotka.uni. wroc.pl, na której można znaleźć jego bieżące i archiwalne numery. KWARTALNIK HISTORYCZNY Na łamach „Śląskiego Kwartalnika Historycznego Sobótka” publikowane są materiały (rozprawy, artykuły, miscellanea źródłowe, recenzje, polemiki i inne) w językach polskim, czeskim oraz kongresowych. SOBÓTKA Materiały należy nadsyłać drogą elektroniczną
    [Show full text]