100 Lat Niepodległej Finlandii

ISSN 1689-4723 WYDANIE SPECJALNE

100 LAT NIEPODLEGŁEJ FINLANDII Arvoisat Lukijat! Szanowni Czytelnicy! Niniejszy numer „Gazety Uniwersyteckiej” powstał w roku akademickim 2016/2017 z inicjatywy najmłodszych przedstawicieli społeczności akademickiej Uniwersytetu Gdańskiego - ówczesnych stu- dentów II roku skandynawistyki specjalności: język, kultura i gospodarka Finlandii - z okazji 100-lecia niepodległości kraju, którego język pilnie zgłębiają. Zebrali oni artykuły pracowników i studentów Alma Mater – kandynawistów oraz historyków – koncentrujące się wokół złożonych i różnorodnych zagadnień finlandystycznych oraz saamistycznych, a także podkreślające wkład gdańskich uczonych w rozwój polskiej i europejskiej fennistyki. Sami zaś podzielili się na forum akademickim swoimi nie- zwykłymi fascynacjami – przekładem literackim, historią, w tym rekonstrukcjami historycznych bitew, współczesną muzyką fińską, kulturą, a nawet... transportem tramwajowym. Nasze przyszłe fennistki przeprowadziły ciekawe wywiady z nauczycielami akademickimi, mającymi na co dzień do czynienia ze studentami linii fińskiej. Redakcji tekstów dokonała Katarzyna Wojan, opiekun Koła Naukowego Miłośników Finlandii „Routa” oraz studentów kierunku fińskiego. Koordynacją projektu zajmowała się Sabina Lech. Tervetuloa lukemaan! Zapraszamy do lektury!

Wydanie specjalne przygotowane w roku akademickim 2016/2017 z okazji 100-lecia niepodległości Finlandii przez ówczesnych studentów II roku skandynawistyki specjalności: język, kultura i gospodarka Finlandii, będących członkami Studenckiego Koła Naukowego Miłośników Finlandii „Routa” przy Instytucie Skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego, pod redakcją Katarzyny Wojan i Sabiny Lech Fotografie pochodzą ze zbiorów: Hieronima Chojnackiego, Zenona Ciesielskiego, Hanny Dymel-Trzebiatowskiej, Marty Grzechnik, Bartłomieja Jańczaka, Kariny Jasiewicz, Sabiny Lech, Dominiki Majkowskiej, Anny Malcer-Zakrzackiej, Maksymiliana Michalskiego, Kazimierza Musiała, Agaty Piech, Marii Sibińskiej, Barbary Szordykowskiej, Katarzyny Wojan Wydanie sfinansowano ze środków: „Gazety Uniwersyteckiej”, Parlamentu Studentów UG, Prodziekana ds. Kształcenia Wydziału Filologicznego UG, Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego

Patronat honorowy nad wydaniem objęli: Jej Ekscelencja Ambasador Jego Magnificencja Rektor Konsul Honorowy Republiki Finlandii w Warszawie Uniwersytetu Gdańskiego Republiki Finlandii w Gdyni Hanna Lehtinen dr hab. Jerzy Gwizdała, prof. nadzw. Grzegorz Brzostowski W NUMERZE:

2–5 O Finlandii 2–3 Jubileusz niepodległości Finlandii, Bartłomiej Jańczak 3 Symbole narodowe Finlandii, Bartłomiej Jańczak 4–5 Szkolnictwo wyższe po fińsku, Kazimierz Musiał

6-12 Język fiński na Uniwersytecie Gdańskim 6–7 Ponad 30 lat tradycji nauczania języka fińskiego na Uniwersytecie Gdańskim, Katarzyna Wojan 7–8 Wydarzenia naukowe i kulturalne z obszaru fennistyki na Uniwersytecie Gdańskim w latach 24–26 Wokół przekładu literackiego 1999–2017, Katarzyna Wojan 24 Kilka słów o tłumaczeniach, czyli obecność 8 Kalendarium ważniejszych wydarzeń naukowych literatury fińskiej w Polsce, Katarzyna Piękoś na Uniwersytecie Gdańskim związanych 25–26 Znani tłumacze literatury fińskiej w Polsce, z utworzeniem kierunku finlandystycznego, Katarzyna Piękoś Katarzyna Wojan 26 Gdańscy tłumacze literatury fińskiej, 9–10 Kalendarium wydarzeń na linii fińskiej, Sabina Katarzyna Wojan Lech 11–12 „Obszary fennistyki: język – kultura – naród”. 27–34 Zainteresowania studentów linii fińskiej Konferencja zorganizowana przez Pracownię 27 O fińskim kryminale słów kilka, Kinga Graff Języka, Kultury i Gospodarki Finlandii, Sabina Lech 28–29 Jakiej muzyki słuchają studenci skandynawistyki? 13–16 Relacje z podróży 30 Finowie pełną parą, czyli kilka słów o saunie, Dominika Majkowska 13–14 „Trzy tygodnie to wystarczająco, by przyzwy- czaić się do fińskiej rzeczywistości, jednak 30–32 Kręte helsińskie torowiska, czyli historia zbyt mało, by mieć jej dosyć... ”. Krótka relacja tramwajów w Helsinkach, Maksymilian Michalski stypendystów 32–33 Hokej na lodzie w Finlandii, Bartłomiej Jańczak Vaasa, Zuzanna Polewka, Sabina Lech, Zuzanna 34 Kraj tysięcy akwenów, Karina Jasiewicz Gaweł Turku, Monika Gajlewicz, Dominika Majkowska, 35–48 Rozmowy Filip Wiśniewski 35–39 „Rozumienie siebie samego poprzez rozumienie 15–16 Pocztówki z Finlandii, Marta Grzechnik innych...”. Rozmowa z prof. Hieronimem Chojnackim, Sabina Lech, Zuzanna Gaweł, 17–23 Badania fennistyczne i saamistyczne Karina Jasiewicz na Uniwersytecie Gdańskim 40–43 „Zakochałam się w Finach, w Finlandii, w ich 17–20 Sylwetki gdańskich uczonych podejmujących języku...”. Rozmowa z prof. Katarzyną Wojan, badania w obszarze fennistyki i saamistyki, Sabina Lech Katarzyna Wojan 44–47 „Podążajcie za swoimi marzeniami...”. Rozmowa 21 Muminki – niezłomna wizytówka Finlandii, z Pirkko Luoma, Zuzanna Gaweł, Sabina Lech, Hanna Dymel-Trzebiatowska Zuzanna Polewka 22–23 Nie tylko zaprzęg Świętego Mikołaja, czyli 48 „Gdańsk wydał mi się atrakcyjny...”. Rozmowa o tym, co możemy ujrzeć na rozgwieżdżonym z Emmą Laakso, Zuzanna Gaweł, Sabina Lech, niebie Sápmi, Maria Sibińska Zuzanna Polewka

Rada programowa: Korekta: Aleksandra Pryczkowska dr hab. Jacek Taraszkiewicz, profesor Wydawca: Uniwersytet Gdański GAZETA nadzwyczajny (przewodniczący) Nakład: 700 egzemplarzy prof. dr hab. Dariusz Szlachetko Adres redakcji: dr hab. Józef Arno Włodarski, profesor UNIWERSYTECKA nadzwyczajny Biblioteka Ekonomiczna, SPOŁECZNOŚCI AKADEMICKIEJ UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO ul. Armii Krajowej 110 dr Mirosław Czapiewski 81–824 Sopot, pok. 201, 202 dr Grzegorz Pawłowski tel. (58) 523 12 62; fax (58) 523 12 63 mgr Maciej Ciemny e-mail: [email protected] Agata Myszka Wydanie internetowe: gazeta.ug.edu.pl Łukasz Bień

Redaktor naczelny: Tomasz Neumann Sekretariat: Agnieszka Kaźmierczak Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie Skład i opracowanie graficzne: prawo do skracania i adiustacji tekstów Ka Leszczyńska 1 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE O FINLANDII

JUBILEUSZ NIEPODLEGŁOŚCI FINLANDII

W tym roku przypada stulecie uzyskania niepodległości przez Finlandię. 6 grudnia 1917 roku na mapie Europy pojawiło się nowe państwo. Tego dnia parlament fiński przyjął Deklarację niepodległości. Jak jednak doszło do jej podpisania? Jakie były tego konsekwencje?

Przede wszystkim uwagę zwraca fakt, że w przy- ta znalazła upust w zamachu na gubernatora, które- padku Finlandii mówimy o uzyskaniu, a nie tak jak go wykonawcą był fiński nacjonalista Eugen Schau- w przypadku na przykład Polski, o odzyskaniu nie- man. podległości. Wynika to stąd, że Finowie nigdy wcze- Schauman przeprowadził zamach 16 czerwca śniej nie mieli własnego, niezależnego państwa. Kraj 1904 roku, strzelając do Bobrikowa na posiedzeniu ten był przez niemal sześćset lat częścią Królestwa senatu. Oddał trzy strzały, po czym popełnił samo- Szwecji, w którym odgrywał rolę zwykłej prowincji, bójstwo. Ku zaskoczeniu, gubernator nie zginął na był źródłem surowców naturalnych, dochodu z po- miejscu. W bardzo ciężkim stanie został przewiezio- datków i rekruta. ny do szpitala w Helsinkach, gdzie zmarł jeszcze tej W wieku XVIII terytorium Finlandii zainteresowało samej nocy. Legenda głosi, że czuwała nad nim fiń- się sąsiednie mocarstwo – Rosja, która po reformach ska pielęgniarka, zwolenniczka ruchu antyrosyjskie- przeprowadzonych przez cara Piotra I zaistniała jako go. Wiedziała ona, że Bobrikow nie przeżyje, miała liczący się gracz na arenie międzynarodowej. Finlan- więc otworzyć okno i krzyknąć, że „wszystko idzie po dia, atrakcyjna pod względem surowców drzewnych, naszej myśli”, obwieszczając w ten sposób rodakom zasobów wodnych i położenia geograficznego, stała śmierć ich oprawcy. się celem kilku konfliktów militarnych, z których naj- Kolejnym kamieniem milowym na drodze do nie- ważniejszym była wojna szwedzko-rosyjska w latach podległości stała się rewolucja 1905 roku wymierzo- 1808–1809. To właśnie w jej konsekwencji, na mocy na w dyktatorskie rządy cara. Jej echo dotarło rów- pokoju zawartego 17 września 1809 we Fredrikshamn nież do Finlandii, gdzie zarządzono strajk generalny. (zwanym po fińsku Hamina), Finlandia stała się czę- W jego konsekwencji doszło do serii przemian demo- ścią Imperium Rosyjskiego. kratycznych, z których najważniejsze to uczynienie Historia Finlandii pod rządami rosyjskich carów Eduskunty parlamentem jednoizbowym oraz wprowa- różni się znacznie od historii Polski tego okresu. Fi- dzenie po raz pierwszy w Europie prawa wyborczego nowie już od samego początku mogli cieszyć się zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. szeroką autonomią, gdyż całe terytorium Finlandii W wyniku rewolucji lutowej 1917 roku carat został zyskało status Wielkiego Księstwa. Władzę wyko- obalony, a władzę w Rosji objął rząd tymczasowy. nawczą w imieniu cara sprawował mianowany przez Wywołało to zaskoczenie także w Finlandii, nikt nie niego gubernator, lecz nie była to władza absolutna. wiedział, jakie konsekwencje przyniesie ze sobą ta Finlandia zyskała bowiem swój własny parlament – zmiana. Finowie uznali rząd tymczasowy i byli gotowi Eduskuntę. Ponadto uznano odrębność językową na współpracę, jednak nie zawarto konkretnego po- Finów, można było bez przeszkód posługiwać się ję- rozumienia. Słabość nowej władzy i agresywne na- zykiem szwedzkim i fińskim. Ten ostatni wszedł wtedy stroje w byłym Imperium doprowadziły do rewolucji w fazę prawdziwego rozkwitu. Rosjanie uszanowali październikowej, a władzę przejęli bolszewicy. Fino- też odrębność religijną Finów – Kościół luterański wie byli już pewni, że niepodległość jest najlepszym mógł bez przeszkód prowadzić działalność. Wyod- wyjściem z tej sytuacji. Ponadto 15 listopada rząd rębniając się z Kościoła Szwecji, zyskał niezależność, bolszewicki wydał Deklarację praw narodów Rosji, a jego głową został arcybiskup Turku. która dawała każdemu z nich prawo do samostano- Swoboda Finów została poważnie osłabiona wraz wienia. Deklarację niepodległości podpisano 6 grud- z objęciem władzy przez Mikołaja II, który dążył do nia 1917 roku, a 22 grudnia 1918 została ona uznana władzy absolutnej i dlatego postanowił zaprowa- przez Lenina, Trockiego i Stalina. dzić politykę samodzierżawia oraz rusyfikacji także Społeczeństwo fińskie było w tamtym czasie po- w Finlandii. Ograniczono wolność słowa, wyznania dzielone tak samo jak społeczeństwo rosyjskie. oraz zmniejszono kompetencje Eduskunty na rzecz Konflikt unosił się w powietrzu; zwolennicy zarówno gubernatora, którego urząd był znakiem „lat ucisku” prawicy (biali), jak i lewicy (czerwoni) organizowali (sortovuodet) – tak bowiem nazywa się okres rusyfi- zwalczające się wzajemnie uzbrojone bojówki. W kra- kacji w języku fińskim. Symbolem tych czasów stał ju wciąż stacjonowały wojska rosyjskie. Narastające się gubernator Nikołaj Bobrikow – artifex maximus ra- antagonizmy doprowadziły do krwawej wojny domo- dykalnej polityki cara na terenie Finlandii. Okres jego wej. Trwała ona od 27 stycznia do 15 maja 1918 roku. rządów rozpoczął się w roku 1899, a rządy silnej ręki, Czerwoni otrzymali wsparcie ze strony radzieckiej, które wprowadził, regularnie cofając kolejne fińskie natomiast biali – niemieckiej. Wiele tysięcy ludzi stra- przywileje, wywołały u Finów nienawiść. Nienawiść ciło życie nie tylko w wyniku działań wojennych czy

2 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE O FINLANDII

chorób, lecz także w wyniku aktów terroru, których dopuszczały się obie strony. Przywódcą białych został generał Carl Gustaf Man- nerheim – fiński arystokrata i uhonorowany wielokrotnie weteran Wielkiej Wojny, w której walczył po stronie rosyjskiej. Ważne role odegrali też inni ofice- rowie, w większości weterani 27 Batalionu Strzelców, złożonego z Finów walczących w I wojnie światowej po stronie armii niemieckiej. Funkcję tej jednostki porównać można z funkcją polskich legionów Piłsud- skiego. W wyniku błyskotliwych decyzji Mannerheima biali odnieśli w wojnie zwycięstwo, jednak nie było ono łatwe. Gdy wojna dobiegła końca, trzeba było zadbać o stabilizację polityczną kraju. Finowie uznali, że pra- wem obowiązującym w kraju jest konstytucja króla szwedzkiego Gustawa III z 1772 roku. Finlandia zatem formalnie była monarchią, trzeba było więc zna- leźć kandydata na jej króla. Zanim do tego doszło, władzę jako regent objął Pehr Evind Svinhufvud, któ- ry jednak nie podołał zadaniu i wkrótce zdecydował się przekazać tę funkcję Mannerheimowi. Tymczasem zdecydowano, że królem Finlandii zostanie książę Fryderyk Karol von Hessen-Kassel. Zaprojektowano insygnia królewskie, król natomiast przyjął imię Väino I oraz dość ciekawą tytulaturę: Król Finlandii i Karelii, wielki książę Laponii, książę Alandii, Bartłomiej Jańczak w Grupie Rekonstrukcji Historycznej Pan Północy. Przewrotny los sprawił, że Pan Półno- Suomen Armeija cy nigdy nie dotarł do kraju i nie objął w nim władzy. Przeszkodziła mu w tym porażka Niemiec w I wojnie światowej, która uniemożliwiła mu podróż na podle- głą mu Północ. O AUTORZE W obliczu takiego obrotu wydarzeń zaczęto szukać Student amerykanistyki (studia magisterskie) na Uniwer- innego kandydata do tronu. Jednak w międzyczasie sytecie Gdańskim oraz absolwent studiów licencjackich układ sił w fińskim parlamencie zmienił się. Frakcja na gdańskiej skandynawistyce. Jednym z jego najwięk- monarchistów ustąpiła miejsca socjaldemokratom niechętnym idei królestwa i Mannerheimowi. W roku szych zainteresowań jest historia i kultura Finlandii, a za- 1919 przyjęto nową konstytucję, na mocy której Fin- interesowanie to rozwija, działając w Grupie Rekonstrukcji landia stała się republiką. Zapoczątkowało to okres Historycznej Suomen Armeija, która zajmuje się odtwa- spokoju trwający dwadzieścia lat, a zakończony wy- rzaniem sylwetek żołnierzy armii fińskiej z okresu II wojny buchem wojny zimowej. Jednak to już inna historia... światowej oraz popularyzacją historii Finlandii w Polsce. Grupa została założona w 2013 roku w Poznaniu. BARTŁOMIEJ JAŃCZAK

SYMBOLE NARODOWE FINLANDII Finlandia ma trzy symbole narodowe – flagę, godło znalazło się także dziewięć białych róż, symbolizujących i hymn. dziewięć starych prowincji Finlandii. Biała róża jest tak- że symbolem stronnictwa białych – tymi właśnie kwiata- FLAGA FINLANDII mi witany był Mannerheim podczas zwycięskiej parady Została zaprojektowana przez Akseliego Gallen-Kalle- w 1918 roku. Warto dodać, że najwyższe odznaczenie lę, fińskiego artystę. Znajduje się na niej niebieski krzyż wojskowe w Finlandii to Order Białej Róży. nordycki na białym tle. Krzyż ten symbolizuje nordycką tożsamość Finów. Barwy narodowe mają bardzo prostą HYMN FINLANDII symbolikę – biały oznacza śnieg, natomiast niebieski jest Słowa hymnu fińskiego Maamme stanowi poemat Vårt symbolem licznych jezior Finlandii. land (Nasz kraju) pióra Johana Ludviga Runeberga, szwedzkojęzycznego poety fińskiego, a raczej jego fiń- GODŁO FINLANDII skie tłumaczenie. By uszanować dwujęzyczność Finlan- Również zostało zaprojektowane przez Gallen-Kallelę. dii, podczas uroczystości państwowych śpiewa się dwie Przedstawia złotego lwa na czerwonym tle – są to kolory zwrotki w języku fińskim i jedną w języku szwedzkim. królewskie. Lew dzierży w ręku miecz, symbolizujący wa- Autorem melodii hymnu jest Fredrik Pacius, kompozytor leczność. Warto zwrócić uwagę, że jednocześnie depcze niemieckiego pochodzenia. Ciekawostką jest fakt, że do on bułat – broń tradycyjnie kojarzoną z Rosją. W godle tej samej melodii śpiewany jest hymn sąsiedniej Estonii. BARTŁOMIEJ JAŃCZAK

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 3 O FINLANDII

SZKOLNICTWO WYŻSZE PO FIŃSKU

Odnoszący w ostatnich latach duże sukcesy w między- promować wpływ odkryć badawczych oraz działalności narodowych rankingach fiński system edukacji wzbu- artystycznej na społeczeństwo. W wymiarze finanso- dza powszechne zainteresowanie. W dużym stopniu wym „trzeciej misji” uniwersytetu zagwarantowano 25% dotyczy ono również szkolnictwa wyższego, które środków z finansowania bazowego uzyskiwanego przez zdaje się w sposób bardzo skuteczny przyczyniać się uniwersytety z Ministerstwa Edukacji i Kultury w ramach do osiągnięć Finlandii na niwie rozwoju społecznego porozumień wykonawczych, w stosunku do 41% środ- i gospodarczego. Dobrze funkcjonujący system szkol- ków przeznaczonych na kształcenie i 34% na badania nictwa wyższego zawdzięcza swą skuteczność i wyso- naukowe. Ponieważ aż 25% sumy finansowania bazo- ką jakość w znacznej mierze odpowiednio dobranym wego zależy od realizacji trzeciej misji, to uniwersytety strategiom i instrumentom finansowania. Na uwagę za- w przeważającej mierze są stroną inicjującą współpracę, sługuje umiejętność dostosowywania sposobów finan- uzyskują jednak w tym względzie pomoc lokalnej ad- sowania do zmieniających się potrzeb społecznych, co ministracji. Bywa więc tak, jak miało to miejsce w Oulu, okazało się szczególnie ważne w czasach kryzysów go- fińskiej Dolinie Krzemowej słynącej z siedziby firmy No- spodarczych i przy dokonującym się przejściu od spo- kia, że uczelnie otrzymują wsparcie strukturalne, two- łeczeństwa industrialnego do postindustrialnego. Pomi- rzone są parki naukowo-technologiczne i rozwijane jest mo zaistnienia wyzwań społecznych i gospodarczych strategiczne partnerstwo pomiędzy szkołami wyższymi, podobnych do innych krajów wysoko rozwiniętych oraz biznesem a lokalną administracją. nasilającej się presji na urynkowienie sektora szkolnictwa wyższego Finlandia w sposób skuteczny zdaje się KSZTAŁCENIE PRZEZ CAŁE ŻYCIE godzić tradycyjne pojmowanie szkolnictwa wyższego Jak głosi fińskie przysłowie: całe życie jest uczeniem jako dobra wspólnego z wykorzystaniem jego poten- się (Oppia ikä kaikki). Można w tym kontekście zaryzy- cjału do podnoszenia innowacyjności i zapewnienia kować stwierdzenie, że właśnie z tego przekonania wy- rynkowej opłacalności nakładów na ten sektor. nika zawarty w ustawie obowiązek promowania przez Szkolnictwo wyższe w Finlandii jest oparte na uni- uniwersytety kształcenia przez całe życie. Precyzyjniej wersytetach i nieuniwersyteckich wyższych szkołach należałoby powiedzieć, że mamy do czynienia z ucze- zawodowych, określanych skrótem AMK od Ammat- niem się przez całe życie (zgodnie z promowaną przez tikorkeakoulu. Szkoły te są stosunkowo nowym ro- Huséna ideą uczącego się społeczeństwa), gdyż jest dzajem uczelni powstałych w latach 90. XX wieku, to proces opierający się z jednej strony na rozwiąza- których zadaniem jest oferowanie edukacji zawodo- niach systemowych, z drugiej zaś strony na wykształ- wej we wszystkich dziedzinach nauki. Konieczne jest conych na wszystkich etapach edukacji nawykach i ko- zwrócenie uwagi na odmienne ścieżki finansowania gnitywnej dyspozycji do pogłębiania oraz uaktualniania i rozwiązania systemowe stosowane dla uniwersytetów zdobytych wcześniej wiedzy i umiejętności. i AMK. Późne wprowadzenie szkolnictwa zawodowego Rozwój oferty kształcenia ustawicznego na pozio- do sektora szkolnictwa wyższego i ciągła modyfikacja mie uniwersyteckim w Finlandii wiąże się więc zarówno jego działań powodują, że do dnia dzisiejszego uni- z polityką edukacyjną promującą uczenie się przez całe wersytety oraz politechniki funkcjonują na podstawie życie, jak i z powstaniem odpowiednich struktur oraz odrębnych rozwiązań prawnych i przepisów. To uniwer- możliwości technicznych na uczelniach. Jako przykła- sytety stanowiły – i w dalszym ciągu stanowią – pod- dy takich inicjatyw można podać utworzenie centrów stawową instytucję szkolnictwa wyższego w Finlandii, uniwersyteckiego kształcenia ustawicznego, instytucję aczkolwiek rozpowszechnienie politechnik w ostatnich uniwersytetu otwartego oraz coraz większe wykorzy- dwóch dekadach oraz powiązanie ich z programami stanie nowych technologii teleinformatycznych, tak rozwoju regionalnego powoduje, że są one uważane aby na ich podstawie tworzyć uniwersytet wirtualny. za ważny element systemu szkolnictwa wyższego. Kształcenie ustawiczne na poziomie uniwersyteckim w Finlandii wiąże się w dużej mierze z rozwojem insty- WSPÓŁPRACA UCZELNI Z OTOCZENIEM tucji uniwersytetu otwartego. Doświadczenie zdobyte W przypadku Finlandii współpraca uczelni z otoczeniem w działalności uniwersytetu otwartego stanowiło pod- społecznym jest zadekretowanym elementem tzw. trze- stawę do utworzenia w 1989 roku Fińskiego Uniwersy- ciej misji instytucjonalnej uczelni, na podstawie której tetu Wirtualnego, którego zadaniem jest zapewnienie dokonywana jest ocena i przyznawane jest finansowa- informacji o kursach uniwersyteckich prowadzonych nie. Definicja trzeciej misji uniwersytetu, który ma odgry- w sieci i oferowanie wsparcia dla studentów oraz na- wać służebną rolę wobec swego szerokiego otoczenia uczycieli. Uzupełnieniem tego jest program Minister- społecznego, została dodana do ustawy o uniwersy- stwa Edukacji i Kultury, które na jednolitym portalu tetach w 2004 roku. W ustawie tej prawie na samym gromadzi wszelkie informacje o badaniach naukowych jej początku mowa jest o misji uniwersytetu, na którą prowadzonych w Finlandii oraz zapewnia dostęp do składają się niczym nieskrępowane prowadzenie badań ich wyników dla studentów, instytutów i ekspertów. i kształcenie studentów na podstawie badań. Dodatko- W popularyzowaniu idei uniwersytetu otwartego wo w tej samej sekcji doprecyzowano, że wypełniając i wskazaniu na praktyczne możliwości jego wykorzysta- swą misję, uniwersytety muszą: po pierwsze, promować nia ogromną rolę odegrał wprowadzony w 1993 roku kształcenie przez całe życie; po drugie, wchodzić w in- rządowy program związany z aktywacją zawodową terakcję z otaczającym je społeczeństwem i po trzecie, bezrobotnych, czy też szerzej – z polityką zatrudnienia.

4 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE O FINLANDII

W obliczu kryzysu ekonomicznego początku lat 90. Intensyfikacja wykorzystania szkół wyższych do roz- wspierano studentów niestandardowych, którzy albo woju regionalnego i zwiększenia się ich interakcji z oto- nie spełniali w pełni kryteriów studiowania na uczel- czeniem społecznym wiąże się z zakończeniem zimnej ni wyższej, albo podejmowali studia uzupełniające, wojny. Wtedy to przez łączenie mniejszych, lokalnych, mające zapewnić im większe szanse na rynku pracy. wyższych zawodowych szkół technicznych stworzono Polityka ta zapoczątkowała większe przywiązywanie dwadzieścia dziewięć politechnik, które wprzęgnięto wagi przez poszczególne uniwersytety do uatrakcyj- w plan budowania społeczeństwa opartego na wiedzy. nienia i uelastycznienia oferty edukacyjnej i – w efekcie Duża interakcja politechnik z otoczeniem społecznym – do zbudowania strategii przyciągania tych studen- jest uwarunkowana ich geograficznym umiejscowie- tów. Wszak za każdym z nich szły konkretne dotacje niem, modelem administracyjnym oraz regionalnie finansowe ze strony państwa, które w ten sposób zdefiniowanymi celami działania. Oprócz zapewniania realizowało politykę przeciwdziałania bezrobociu lub edukacji dla studentów, głównym celem postawionym wyrównywania szans dla studentów zamieszkujących przed nowymi placówkami było uczynienie z nich in- obszary kraju z niedogodnym dostępem do dużych stytucji elastycznie dopasowujących się do potrzeb miast uniwersyteckich. regionalnych oraz zapewniających wiedzę techniczną W połączeniu z promowanym sloganem „Finland – i innowacyjność. W tym celu wyposażono je również Nokia Society” Ministerstwo Edukacji i Kultury wspiera- w znaczną autonomię, co miało spowodować interak- ło instytucję uniwersytetu otwartego, współpracującego cję z lokalnymi interesariuszami i synergiczne wyko- z dostarczycielami usług komunikacji elektronicznej, co rzystanie umocowania regionalnego. przekłada się na nierozerwalność tych dwóch zjawisk w dzisiejszej Finlandii. Uniwersytet otwarty nie nadaje PROMOWANIE WPŁYWU ODKRYĆ stopni naukowych, jednakże oferowane kursy są częścią BADAWCZYCH I DZIAŁALNOŚCI ARTYSTYCZNEJ programów studiów uniwersyteckich i mogą one zostać NA SPOŁECZEŃSTWO uznane za część zrealizowanego programu studiów, je- Realizowany w Finlandii kontrakt społeczny odzwier- śli student później złoży podanie i zostanie przyjęty na ciedla założenia nordyckiego państwa opiekuńczego, uczelnię. O ile takie zinstytucjonalizowanie kształcenia w którym już od lat 60. rozwijała się idea szkolnictwa ustawicznego sprawdziło się bardzo dobrze w latach 90., wyższego jako dobra społecznego, co oznaczało pod- o tyle w pierwszej dekadzie XXI wieku zaczęto zauwa- porządkowanie tego sektora mechanizmom interwencjo- żać zmianę w nastawieniu do tej instytucji w społeczeń- nistycznej polityki publicznej. W praktyce prowadziło to stwie, które zaczęło zwracać mniejszą uwagę na rów- do promowania i realizacji założeń radykalnego racjona- ność szans, a zaczynało przywiązywać większą wagę lizmu – jak nazwano trend oznaczający oddanie badań do wartości indywidualizmu i traktowało wykształcenie naukowych i kształcenia akademickiego na usługi spo- wyższe również w wymiarze dobra prywatnego. łeczeństwa. W Finlandii radykalny racjonalizm promował technokratyczne podejście do szkolnictwa wyższego, WCHODZENIE UCZELNI W INTERAKCJĘ które należało wykorzystać do realizacji idei inżynierii Z OTOCZENIEM SPOŁECZNYM społecznej. Od lat 70. postulowano podniesienie wydaj- Przypadki uczelni regionalnych, starających się często ności, powszechną racjonalizację życia społecznego, stosować dla swego rozwoju model „potrójnej helisy”, krótsze okresy studiów i dostosowanie kierunków stu- stanowią szczególnie dobre przykłady relacji polega- diów do rynku pracy w celu przyczyniania się do wzrostu jących na poszukiwaniu nowych wzorców współpracy gospodarczego. Przy podejściu technokratycznym do- pomiędzy uniwersytetami, biznesem a lokalną admi- minująca rola przypadała naukom technicznym i ekono- nistracją. Było to bardzo ważne wobec tradycyjnego mii jako zorientowanym na generowanie i ucieleśnianie postrzegania szkoły wyższej jako gwarancji rozwoju postępu materialnego, ponieważ uważano, że w nowo- kulturalnego i ekonomicznego peryferii oraz jako narzę- czesnym społeczeństwie gwarancję rozwoju i postępu dzia wspomagającego rozwój państwa opiekuńczego. daje zwiększanie liczby inżynierów, technologów i eko- Wspieranie rozwoju szkolnictwa wyższego w kontek- nomistów, a nie humanistów. W konsekwencji na po- ście jego społecznej roli i odpowiedzialności popierały wszechną skalę wprowadzono do obiegu publicznego wszystkie ważniejsze partie i siły polityczne w imię re- język ekspercki i analogie między szkolnictwem wyż- alizacji hasła o gwarantowaniu przez państwo równych szym a systemem produkcji przemysłowej. Uniwersytety szans edukacyjnych i równego dostępu do szkolnictwa zaczęto postrzegać jako fabryki wiedzy, w których wie- wyższego dla wszystkich obywateli. Od lat 60. do lat dzę i tytuły naukowe można „produkować”, „dystrybu- 90. XX wieku uważano powołanie do życia w danym re- ować” i „konsumować” lub też nimi „zarządzać”. Proces gionie szkoły bez względu na to, czy był to uniwersytet, „produkcji” studentów przez uczelnie ujmowano w kate- politechnika, czy też innego rodzaju placówka szkol- goriach wsadu, produktu końcowego i przepustowości, nictwa wyższego, za ważne przede wszystkim z punktu zanim studenci trafili do odbiorcy końcowego, czyli do widzenia kulturalnego i ekonomicznego rozwoju tego pracodawcy. Najważniejszą konsekwencją promowania obszaru. Chociaż oficjalnie uczelnie nie angażowały się zapożyczonej z badań społecznych wizji rozwoju spo- w kontakty z władzami administracyjnymi miejscowo- łecznego jest nasączenie dyskursu publicznego retoryką ści będącej ich siedzibą, badania z lat 70. wykazały, że radykalnego racjonalizmu. Efektem tego stanu rzeczy już sama obecność szkoły wyższej na danym terenie, jest akceptacja coraz bardziej kontraktowego charakteru aktywność studencka i angażowanie się pracowników relacji między Ministerstwem Edukacji i Kultury a uniwer- naukowych w rozwój regionów peryferyjnych stanowi- sytetami oraz pomiędzy instytucjami szkolnictwa wyż- ły wzmocnienie argumentu o szczególnym znaczeniu szego a obywatelami korzystającymi z ich usług. uczelni dla szybszego rozwoju regionalnego. KAZIMIERZ MUSIAŁ

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 5 JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

PONAD 30 LAT TRADYCJI NAUCZANIA JĘZYKA FIŃSKIEGO NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

LATA 80. – ZAŁOŻENIE I ROZWÓJ LEKTORATU – Hieronima Chojnackiego – obecnie profesora nad- JĘZYKA FIŃSKIEGO W KATEDRZE SKANDYNAWISTYKI zwyczajnego i wicedyrektora Instytutu. Nauczanie języka Początek lektoratu prowadzonego w Katedrze Skandyna- fińskiego na Uniwersytecie Gdańskim przejęła Katarzyna wistyki sięga 1984 roku; jednostką kierował wówczas prof. Wojan. Przez pewien okres kurs języka fińskiego był pro- Zenon Ciesielski. Inicjatywa była wynikiem zawartej rok wadzony także w ramach międzynarodowego programu wcześniej bilateralnej umowy państwowej o współpracy kul- Hoveen realizowanego przez Fundację Rozwoju Uniwersy- turalnej między Finlandią a Polską. Pierwszą lektorką języka tetu Gdańskiego oraz Pomorskie Stowarzyszenie „Wspólna została Leena Niemitalo (obecnie Laajo-Szańkowska), ab- Europa”. Lektorat ten charakteryzował zmienny status. Na solwentka Uniwersytetu w Turku, oddelegowana do Gdań- początku miał on tradycyjnie otwarty charakter, przyciągał ska na trzy lata (1984–1987) przez Radę ds. Lektoratów bowiem różne osoby z całej uczelni (a bywało, że również i Kursów Językowych za Granicą Ministerstwa Edukacji Fin- z innych ośrodków), zarówno studentów i doktorantów, landii (ang. Council for Instruction of Finnish for Foreigners, jak i pracowników akademickich. Z czasem oferta edu- fiń. Ulkomaanlehtori- ja kielikurssiasiain neuvottelukunta). kacyjna została ograniczona do lektoratu wydziałowego Lektorat otrzymał wsparcie fińskich instytucji – Ministerstwa (prowadzonego na Wydziale Filologiczno-Historycznym, Edukacji Finlandii, Rady ds. Lektoratów i Kursów Języko- następnie Filologicznym), w końcu – z uwagi na dość dużą wych za Granicą, Ambasady Finlandii w Warszawie, Agencji liczbę chętnych – do lektoratu prowadzonego w Instytucie Konsularnej Finlandii w Gdańsku, a także Domu Marynarza Filologii Wschodniosłowiańskiej dla studentów rusycy- Szwedzkiego w Gdyni, które zapewniły niezbędne podręcz- styki jako drugi nieobligatoryjny język obcy (dyrektorem niki, słowniki, materiały edukacyjne, prasę bieżącą, foldery. była wówczas prof. nadzw. dr hab. Marcelina Grabska). Atrakcyjności kursowi języka fińskiego przydawały możliwo- W roku akademickim 2012–2013 lektorat ponownie przy- ści wyjazdowe do Finlandii na stypendia oraz na praktyki brał charakter ogólnowydziałowy i – dzięki staraniom dzie- studenckie. Dodatkowo konsul szwedzki w Gdyni, a zara- kana Wydziału prof. nadzw. dr hab. Andrzeja Ceynowy – zem pastor – Karl-Gustaf Nöjd – każdego roku fundował był finansowany przez organizacje businessowe z Gdań- nagrody-stypendia dla najlepszych studentów lektoratu. ska. Od dwóch lat język fiński w ramach praktycznej nauki Lektorat miał z założenia charakter otwarty. Uczestniczyli drugiego języka obcego mogą wybierać studenci filologii w nim studenci różnych kierunków, w tym filologicznych, rosyjskiej studiów I stopnia. Pozycja języka fińskiego po- doktoranci i pracownicy naukowo-dydaktyczni nie tylko nownie wzrosła. z Uniwersytetu Gdańskiego, ale również z innych trójmiej- Kurs języka fińskiego zawsze cieszył się dużym zaintere- skich uczelni, m.in. Akademii Medycznej w Gdańsku i Po- sowaniem wśród społeczności akademickiej (liczył zazwy- litechniki Gdańskiej. Najpowszechniejszym impulsem były czaj 20–30 osób). W pierwszych latach po jego reaktywacji jednak sympatie do samych Finów, przyjaźnie zawarte pod- zapisywali się na niego również studenci innych wydziałów, czas wyjazdów stypendialnych, obozów młodzieżowych, z kierunków takich jak: prawo, biotechnologia, biologia, staży zawodowych itp. psychologia, pedagogika, geografia, oceanografia, ekono- Jak już wspomniano, pierwszą lektorką była Leena Nie- mia, fizyka czy matematyka. Najliczniej jednak zgłaszali się mitalo – osoba o niezwykłej osobowości, biegle posługu- studenci skandynawistyki i anglistyki. Na lektorat często tra- jąca się polszczyzną. Niejednokrotnie była ona fundatorką fiały osoby o nietypowych pasjach językowych i ciekawych prywatnych stypendiów dla wyróżniających się studentów. pomysłach dotyczących własnej ścieżki zawodowej, mają- Opuściwszy Gdańsk, osiadła na długie lata w Warszawie, ce kontakty ze znanymi Finami – przedstawicielami świata gdzie nauczała języka fińskiego jako obcego na Uniwersy- kultury, muzyki, sportu. Byli wśród nich studenci znający tecie Warszawskim; zapisała się w jego historii jako współ- hindi, esperanto, japoński, chiński, przyszli dziennikarze, twórczyni filologii fińskiej. Drugą nauczycielką fińskiego prawnicy i wydawcy, stewardessy Emirates Airline... Część w Gdańsku w latach 1987–1990 była Heljä Nurmela, z za- osób uczestniczących w lektoracie zaplanowała dalsze stu- miłowania muzyk, związana z Akademią Sibeliusa w Hel- dia w Finlandii. Niektórzy już zdążyli obronić na uczelniach sinkach. Dzięki Helji oraz Leenie udało się zgromadzić fińskich doktoraty. W latach 2000–2007 dzięki wnioskom pokaźną bibliotekę literatury fińskiej – klasycznej i współ- składanym przez lektora kursanci wyjeżdżali na stypendia czesnej, a także płyty z fińską muzyką i filmotekę. Księgo- językowe do Finlandii – w sumie wyróżnionych przez stro- zbiór jest w posiadaniu Biblioteki Głównej Uniwersytetu nę fińską było aż siedem osób, kilkanaście zaś skorzystało Gdańskiego (duże zbiory prywatne przekazała Bibliotece z oferty studenckich praktyk wakacyjnych, które w niektó- Katarzyna Wojan). rych wypadkach spowodowały w ich życiu nieoczekiwany Wraz z wyjazdem Helji Nurmeli lektorat na gdańskiej zwrot… skandynawistyce został na wiele lat zawieszony, bowiem Przygodę z językiem fińskim na Uniwersytecie Gdańskim dalszych umów rządowych między Polską a Finlandią nie mieli m.in. em. prof. UG dr hab. Barbara Szordykowska (hi- podpisano. Nastał trudny czas transformacji ustrojowych. storyk), dr Ewa Wojaczek (skandynawistka i germanistka), Fiński powrócił na nasz uniwersytet dopiero po dziesięciu prof. UG dr hab. Kwiryna Ziemba (polonistka), dr Iwona latach. Świątczak-Wasilewska (anglistka, dziś pracownik Instytutu Neofilologii i Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Przy- REWITALIZACJA LEKTORATU JĘZYKA rodniczo-Humanistycznego w Kielcach), dr n. med. Wiesła- FIŃSKIEGO W 1999 ROKU wa Rynkowska (wówczas lekarz anestezjolog Akademii Me- Lektorat został reaktywowany w marcu 1999 roku z inicja- dycznej w Gdańsku), Ryszard Tymon Tymański (były student tywy ówczesnego kierownika Katedry Skandynawistyki anglistyki, znany wokalista i kompozytor muzyki jazzowej

6 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

nowej fali), Mariusz Świętalski (były student oceanografii, od roku akademickiego 2017/2018 zostanie zatrudniony obecnie hodowca winorośli w Finlandii), a także pisząca kolejny fiński lektor. te słowa – rusycystka i slawistka, a obecnie też fennistka. Kształceniem językowym Polaków w zakresie języka fiń- Dziś wielu kursantów jest tłumaczami przysięgłymi języków skiego zainteresowane są firmy fińskie, m.in. Kemira oraz skandynawskich – do nich należy Marzena Pakuła-Piaścik. Metsä Group mające swe przedstawicielstwa w Gdań- sku. Organizują one cykliczne spotkania ze studentami POCZĄTEK STUDIÓW FENNISTYCZNYCH na temat komunikacji w biznesie oraz oferują interesujące NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM praktyki zawodowe. Pieczę nad studentami sprawuje też W roku akademickim 2015–2016 w Katedrze Skandynawi- Ambasada Finlandii. W marcu 2016 roku grupa fińska na styki uruchomiono na studiach I stopnia kierunku skandyna- zaproszenie Jej Ekscelencji Hanny Lehtinen uczestniczyła wistyka specjalność: język, kultura i gospodarka Finlandii. w spotkaniu z przedstawicielami fińskiej dyplomacji i świa- Powołano też nową jednostkę administracyjną – Pracownię ta biznesu, które odbyło się w rezydencji Ambasadora Języka, Kultury i Gospodarki Finlandii, którą kieruje prof. Finlandii w Warszawie. Nasi studenci otrzymują propozy- nadzw. dr hab. Katarzyna Wojan. Obecnie na tym kierunku cje odbycia praktyk i staży w ambasadach i konsulatach studia odbywa dziewiętnaście osób; kilka z nich specjal- – Finlandii w Warszawie oraz RP w Helsinkach. ność fińską obrało jako drugi kierunek studiów. Praktyczną W 2016 roku na wakacyjne kursy językowe do Finlan- naukę języka fińskiego prowadzą mgr Pirkko Luoma (asy- dii, do ośrodków akademickich w Turku oraz Vaasa, wy- stent) oraz Katarzyna Wojan. W programie studiów znalazły jechało aż sześcioro studentów języka fińskiego: Monika się takie przedmioty lingwistyczne jak gramatyka opisowa Gajlewicz, Zuzanna Gaweł, Sabina Lech, Dominika Maj- języka fińskiego, języki i kultura obszaru bałtyckofińskiego, kowska, Zuzanna Polewka i Filip Wiśniewski. Wszyscy językoznawstwo fennistyczne, translatoryka języka fińskie- otrzymali stypendia przyznane przez Center for International go, język fiński na poziomie akademickim, współczesne Mobility (CIMO). Jest to pierwszy w historii Uniwersytetu życie literackie Finlandii. Kształcenie językowe powiązane Gdańskiego wyjazd stypendialny do Finlandii tak licznej, jest ściśle z wprowadzaniem elementów kulturoznawczych. wyróżnionej grupy. W przyszłym roku akademickim z kolei Językami pomocniczymi lektoratu fińskiego są polski i an- w ramach programu ERASMUS naszym studentom zaofero- gielski. Czteroletnie studia licencjackie kończą się uzyska- wano sześć miejsc w uniwersytetach w Jyväskylä, Joensuu niem poziomu biegłości językowej C1. Program studiów i Turku. Najlepsi studenci opuszczą na semestr bądź nawet skandynawistycznych ze specjalnością językową fińską dostosowany jest do realnych potrzeb polskiego oraz eu- dwa nasze mury... ropejskiego rynku pracy – stąd rozbudowany jest moduł języka angielskiego z elementami języka biznesowego oraz WSPARCIE FINANSOWE FIŃSKICH dostępna jest szeroka paleta przedmiotów z zakresu gospo- INSTYTUCJI RZĄDOWYCH darki fińskiej, realiów społeczno-gospodarczych Finlandii Organizacją rządową wspierającą działalność nauczania i regionu, prawa, zarządzania międzykulturowego, geografii języka fińskiego za granicą od 1999 roku była Center for środowiska, historii Skandynawii, a także retoryki wystąpień International Mobility w Helsinkach. Od 1 stycznia 2017 publicznych. Do nauki motywuje studentów Pirkko Luoma, roku rolę tę przejęła instytucja Narodowa Rada Oświato- absolwentka Uniwersytetu Helsińskiego, mająca duże do- wa Finlandii (ang. Finnish National Board of Education, fiń. świadczenie dydaktyczno-metodyczne w wykładaniu fiń- Opetushallitus). Jednym z przejawów tejże działalności skiego jako języka obcego w audytorium akademickim. jest sponsorowanie podręczników akademickich do nauki Uczyła ona bowiem studentów w Chinach, w Chorwacji, języka fińskiego, słowników językowych, leksykonów, ma- na Węgrzech, a także w Poznaniu na Uniwersytecie im. teriałów dydaktycznych, metodycznych, literatury fińskiej, Adama Mickiewicza. W semestrze letnim roku akademic- czasopism branżowych. CIMO regularnie finansowało lub kiego 2016/2017 w Instytucie Skandynawistyki na kierunku: współfinansowało udział wykładowców języka fińskiego skandynawistyka, specjalność: język, kultura i gospodarka z zagranicznych ośrodków akademickich w organizowa- Finlandii odbywa na koszt rządu Finlandii praktykę zawo- nych w Finlandii i innych krajach kursokonferencjach meto- dową studentka uniwersytetu w Jyväskylä Emma Laakso. dycznych oraz seminariach naukowych z zakresu fennistyki. Ponadto Instytut Skandynawistyki otrzymał od CIMO (obecnie: Opetushallitus) w Helsinkach grant, w ramach którego KATARZYNA WOJAN WYDARZENIA NAUKOWE I KULTURALNE Z OBSZARU FENNISTYKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM W LATACH 1999–2017 W ramach lektoratu języka fińskiego na Wydziale Filo- Parokrotnie gościł z wykładami literaturoznawczymi prof. logiczno-Historycznym, a następnie Wydziale Filologicz- dr hab. Bolesław Mrozewicz z Uniwersytetu im. Adama nym Uniwersytetu Gdańskiego przeprowadzono szereg Mickiewicza w Poznaniu (2010, 2014). ważnych przedsięwzięć naukowych i kulturalnych. Zor- Z inicjatywy Katarzyny Wojan na Wydziale Filologiczno- ganizowano wykłady naukowe wybitnych zagranicznych -Historycznym odbyły się dwie międzynarodowe wystawy uczonych, m.in. prof. Raimo Pullata z Estońskiej Akademii literackie – „Kalevala” (2000) oraz „Writer’s Helsinki”(2001), Nauk (1999), prof. Heikkiego Kallio z Fińskiej Akademii przygotowane przez prestiżowe Towarzystwo Literatury Fiń- Nauk (1999), prof. Mattiego Klinge z Uniwersytetu w Hel- skiej (fiń. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura) w Helsinkach sinkach (2000), a także – dwukrotnie – tygodniowe cy- i sfinansowane przez stronę fińską. Wernisaż „Kalevala” kle wykładów dr Kaisy Kurikka z Uniwersytetu w Turku: otwierał na naszym Wydziale Jego Ekscelencja Ambasador „Contemporary Finnish Fiction” (2002) oraz „Scenes of Finlandii Seppo Kauppila, zaś na wernisaż w Warszawie Contemporary Literature in Finland” (1–3) i „From Stamps przyjechała Kaarina Lampenius z Fińskiego Towarzystwa to Dancing Moomins: Celebrating Tove Jansson” (2014). Literackiego (Suomalaisen Kirjallisuuden Seura). Podczas

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 7

JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

trwania „Dni Kultury Lapońskiej” na Uniwersytecie Gdań- „Routa”, skupiające osoby studiujące na różnych kierun- skim (2000) odbyły się z udziałem konsula Finlandii projek- kach. Inicjatorką przedsięwzięcia była energiczna stu- cje lapońskich filmów dokumentalnych. Studenci lektoratu dentka filologii klasycznej Karolina Przybek. Obecnie języka fińskiego wielokrotnie uczestniczyli w spotkaniach Kołu przewodniczy Sabina Lech. W ramach działalności z przedstawicielami fińskiej dyplomacji w Polsce. programowej Koła planowano liczne projekcje filmowe W 2002 roku student oceanografii (później dokto- oraz prelekcje na temat kultury Finlandii. Opiekę nad rant) Mariusz Świętalski jako jedyny Polak wziął udział Kołem sprawuje Katarzyna Wojan. Absolwenci naszego w międzynarodowym konkursie literackim ogłoszonym Uniwersytetu, a zarazem byli członkowie Koła, prowadzą przez CIMO. W 2003 roku studentka rusycystyki Hanna ciekawy profil na portalu społecznościowym Facebook, Potulska uczestniczyła w międzynarodowej konferencji na którym zamieszczają informacje o wydarzeniach kultu- zorganizowanej przez International Students of History ralnych w Finlandii i Polsce. W maju 2016 roku studentka Association, wygłaszając referat pt. „Significanse of Word I roku linii fińskiej Agata Piech wysunęła inicjatywę powo- – Who Really Owns Past”. W 2004 roku na międzynarodo- łania kolejnego koła naukowego „Leksemy wędrują”, któ- wym sympozjum naukowym „Grammatika és kontextus: rego celem jest propagowanie wiedzy turystycznej oraz új szempontok az uráli nyelvek kutatásában (fiń. Kielioppi aranżowanie spotkań z ciekawymi podróżnikami. Jego ja konteksti: uusia näkökulmia uralilaisten kielten tutkimuk- opiekunem została dr Agata Lubowicka. seen)” przygotowanym przez Katedrę Badań Ugrofińskich Z okazji stulecia niepodległości Finlandii Katarzyna Uniwersytetu Loránda Eötvösa w Budapeszcie (Węgry) Piękoś, studentka dwóch kierunków: II roku skandyna- dwoje studentów polonistyki przedstawiło referat nt. ge- wistyki linii fińskiej oraz studiów magisterskich na filolo- nezy homonimiki leksykalnej języka fińskiego. Ponadto gii angielskiej, na portalu społecznym Arytmia.eu, który zaproszono do udziału w audycji radiowej (Radio Plus współtworzy, zamieściła serię krótkich artykułów recenzyj- w Warszawie) poświęconej Finlandii i językowi fińskiemu nych na temat fińskiej literatury i kultury. Cykl rozpoczął Katarzynę Wojan oraz studentkę Iwonę Świątczak. przeglądowy tekst o kinematografii fińskiej. W 2012 roku na Wydziale Filologicznym Uniwersyte- tu Gdańskiego zawiązało się Koło Miłośników Finlandii KATARZYNA WOJAN

KALENDARIUM WAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ NAUKOWYCH NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM ZWIĄZANYCH Z UTWORZENIEM KIERUNKU FINLANDYSTYCZNEGO • Jesień 2012 – publikacja pierwszego w Polsce duże- m.in. Ambasady Finlandii w Warszawie oraz Konsulatu go słownika polsko-fińskiego pt. Polsko-fiński tezaurus Honorowego w Gdyni tematyczny. Część I: Ziemia i Kosmos (= Puolalais-su- INNE WYDARZENIA omalainen asiasanasto. Osa I: Maa ja Maailmankaikke- us) autorstwa Katarzyny Wojan • 20.02.2013 – wizyta Ministra Spraw Zagranicznych Fin- • „Finnish Days in Gdańsk” z udziałem Ambasadora Fin- landii Erkki Tuomioja oraz Ambasadora Jego Eksce- landii Jariego Viléna, Katedra Skandynawistyki, Uniwer- lencji Jariego Viléna na Uniwersytecie Gdański sytet Gdański, Gdańsk 31.03–4.04.2014, debata między- • „The Polish-Finnish Baltic Sea Partnership – Polsko-fiń- narodowa: „Perspektywy studiów fennistycznych” skie partnerstwo Morza Bałtyckiego”, Międzynarodowe • Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Wspomnie- Seminarium Naukowo-Gospodarcze z udziałem Pre- nia. Doświadczenia. Perspektywy. Czterdziesty Jubi- zydenta Republiki Finlandii J.E. Sauli Niinistö, Am- leusz Skandynawistyki Gdańskiej” z udziałem Radcy basada Finlandii w Warszawie, Finpro, Urząd Marszał- Ministra i Zastępcy Szefa Misji Dyplomatycznej – Jo- kowski Województwa Pomorskiego, Miasto Gdańsk, hanny Birkstedt, Katedra Skandynawistyki, Uniwersy- Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku, Gdańsk tet Gdański, Gdańsk 24–25.04.2016; utworzono dwie 1.04.2015, uczestnictwo prof. nadzw. dr hab. Katarzy- sekcje fennistyczne; patronat m.in. Ambasady Finlan- ny Wojan oraz prof. nadzw. dr. hab. Kazimierza Musiała dii w Warszawie oraz Konsulatu Honorowego w Gdyni (na zaproszenie Ambasadora Finlandii) • Czerwiec 2016 – publikacja pierwszej w Polsce mo- • „Workshop on the project „Finland 100” and a brain- nografii Język fiński w teorii i praktyce autorstwa Kata- storming about Team Finland activities within the fra- rzyny Wojan mework of the Annual Meeting of Honorary Consuls • Grudzień 2016 – wydanie tomu Język, kultura i społe- of Finland”, Rezydencja Ambasadora Finlandii, War- czeństwo Finlandii pod red. Katarzyny Wojan, pierw- szawa 23.03.2016, uczestnictwo prof. nadzw. dr hab. szej w Polsce monografii wieloautorskiej poświęconej Katarzyny Wojan oraz mgr Pirkko Luoma (na zapro- problematyce fennistycznej i integrującej środowiska szenie Ambasadora Finlandii) naukowe • „Preview of Finland 100” – Workshop 13.12.2016, Re- • Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Obszary fen- zydencja Ambasadora Finlandii w Warszawie, uczest- nistyki: język – kultura – naród”, Instytut Skandynawi- nictwo prof. nadzw. dr hab. Katarzyny Wojan oraz mgr styki, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 15–16.05.2017 – Pirkko Luoma (na zaproszenie Ambasadora Finlandii) pierwsza w Polsce konferencja fennistyczna; patronat KATARZYNA WOJAN

8 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE

JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

KALENDARIUM WYDARZEŃ NA LINII FIŃSKIEJ

07.12.2015 obchody w Instytucie Skandynawistyki UG 98. rocznicy uzyskania przez Finlan- dię niepodległości (prelekcje, pieśni fińskie, tradycyjne fińskie wypieki) z udziałem przedstawicieli fińskiej firmy branży chemicznej Kemira 18.12.2015 spotkanie wigilijne w Katedrze Skandynawistyki, kolędowanie w języku fińskim w wykonaniu studentów specjalności fińskiej 18.03.2016 wizyta studentów w rezydencji Jej Ekscelencji Hanny Lehtinen w Ambasadzie Finlandii w Warszawie oraz udział w wydanym tam przyjęciu. Udział w spotkaniu kulturalnym „Runo&Rekry” zorganizowanym dla studentów języka fińskiego z polskich ośrodków uniwersyteckich – w wydarzeniu tym uczestniczyli przedstawiciele fińskich firm, m.in. Kemira, OpusCapita oraz UPM, debata dotyczyła rynku pracy w Polsce i Finlandii oraz perspektyw zawodowych; drugą część spotkania wypełnił wieczór literacki z młodym poetą Juhaną Henrikkim Harju oraz tłumaczem Łuka- szem Sommerem z Uniwersytetu Warszawskiego marzec 2016 spotkanie z mgr Katarzyną Szulc, managerem młodych artystów z Finlandii; prelek- cja nt. współczesnej sztuki fińskiej 30.03.2016 udział w Dniach Otwartych Wydziału Filologicznego UG, prezentacja kierunku i specjalności fińskiej 15.04.2016 wizyta studentów wraz z prof. nadzw. dr hab. Katarzyną Wojan oraz Pirkko Luoma w gdańskim oddziale firmy Kemira (Gdańsk-Oliwa, Al. Grunwaldzka 411); oprowa- dzenie po firmie, zaznajomienie ze środowiskiem pracy oraz zadaniami, z którymi pracownicy zmagają się na co dzień 22.04.2016 wizyta studentów wraz z prof. nadzw. dr hab. Katarzyną Wojan oraz Pirkko Luoma podczas Dni Otwartych w gdańskim oddziale fińskiej firmy Metsä Group (Gdańsk- -Wrzeszcz, Al. Zwycięstwa 13); w trakcie spotkania studenci poznali profil działal- ności firmy oraz panujące w niej zwyczaje 23.04.2016 wyjazd grupy studentów na fińskie obchody Vappu (1 maja) do Poznania na zaproszenie Koła Sympatyków Finlandii „Pohjola” Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 25.04.2016 – 26.04.2016 udział w Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Wspomnienia. Doświadczenia. Perspektywy. Czterdziesty Jubileusz Skandynawistyki Gdańskiej”; pomoc w organizacji dwóch sekcji fińskich, udział w spotkaniach i wykładach 30.04.2016 udział w Nocy Walpurgii w Gdyni 30.05.2016 spotkanie w Katedrze Skandynawistyki z przedstawicielami firmy Kemira oraz dyrektorem zarządzającym – panią Tuiją Pohjolainen-Hiltunen; prezentacja Marko Metsäranta pt. „Insight to Procurement Function in Business Service Center Com- pany Model”; rozmowy ze studentami fińskich uczelni odbywającymi w Kemirze praktykę zawodową 03.06.2016 zorganizowanie „Grilla Sympatyków Skandynawistyki UG” w Parku Reagana w Gdańsku z udziałem fińskojęzycznych przedstawicieli Kemiry oraz fińskich prak- tykantów w Kemirze 12.07.2016 – 02.08.2016 wyjazd stypendialny sześciorga studentów na kursy letnie języka fińskiego w Turku i Vaasa organizowane przez CIMO 24.11.2016 – 27.11.2016 udział w organizacji Nordic Focus Festival – prowadzenie prelekcji i warsztatów z nauki języka fińskiego, przygotowanie w ramach poczęstunku tradycyjnych fiń- skich przysmaków (pierogi karelskie, naleśnik fiński, napój sima) 06.12.2016 zorganizowanie na Uniwersytecie Gdańskim obchodów 99. rocznicy uzyskania przez Finlandię niepodległości (prelekcje, występy muzyczne, tradycyjne wypieki fińskie) z udziałem m.in. Seiji Werner z Konsulatu Honorowego Finlandii w Gdyni, Aleksandry Hodorowskiej i Alicji Gołaty reprezentujących fińską firmę Kemira oraz mgr inż. Elżbiety Morek-Joutsi – przedstawicielki międzynarodowego koncernu Sweco z Vantaa (Finlandia) oraz Marji-Riitty Lång – członka zespołu ds. projektu "Kamppi Chapel of Silence" w Helsinkach (Vahanen Group, Finlandia)

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 9

JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

Studenci linii fińskiej w rezydencji Ambasadora Finlandii (Warszawa 2016)

21.12.2016 spotkanie wigilijne w Katedrze Skandynawistyki, kolędowanie z gitarą po fińsku 12.01.2017 udział studentki Dominiki Majkowskiej wraz z prof. nadzw. dr hab. Katarzyną Wojan w wernisażu „Echa – 100 lat fińskiej architektury i wzornictwa” w Muzeum Historii Żydów POLIN na zaproszenie Ambasady Finlandii; wystawę otworzyli premierzy: Juha Sipilä oraz Beata Szydło 21.04.2017 uczestnictwo w Dniu Otwartym zorganizowanym w firmie Metsä Group w Gdańsku 24.04.2017–18.05.2017 organizacja wystawy „Finlandia w obiektywie – fotograficzne prezentacje pracow- ników i studentów skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego” na Wydziale Filo- logicznym UG we współpracy z Biblioteką Humanistyczną UG oraz Akademickim Centrum Kultury UG „Alternator” 24.04.2017 udział w Dniach Otwartych Wydziału Filologicznego – Dzień Skandynawisty: „Fin- landia w pigułce” – zorganizowanie warsztatów dla licealistów; tematyka warszta- tów: „Gdzie mieszka św. Mikołaj?”, „Jakie są zasady jednej z najpopularniejszych dyscyplin sportowych w Finlandii (wyścigu z żoną na plecach)?”, „Dlaczego opo- wieści o Muminkach, mimo że powstały w Finlandii, zostały napisane po szwedzku?”, „Czy język fiński jest naprawdę tak trudny?” 24.04.2017 spotkanie z poetką fińską Katariiną Vuorinen w Ambasadzie Finlandii w Warszawie w ramach "Warsaw Poetry Project. Poems in the City 2017" 15.05.2017 spotkanie z Panią Ambasador Hanną Lehtinen na Uniwersytecie Gdańskim 15.05.2017 spotkanie z tłumaczami i wydawcami literatury fińskiej: Bożeną Kojro (Wydawnic- two Kojro) i Sebastianem Musielakiem (Oficyna Wolny Tor) na Uniwersytecie Gdań- skim 15–16.05.2017 współorganizacja w Instytucie Skandynawistyki UG Konferencji Naukowej „Obsza- ry fennistyki: język – kultura – naród” z okazji 100-lecia niepodległości Finlandii pod patronatem Jej Ekscelencji Hanny Lehtinen – Ambasadora Finlandii w Warszawie – oraz Pana Grzegorza Brzostowskiego – Konsula Honorowego Finlandii w Gdyni; wygłoszenie referatów podczas obrad w dniu studenckim; udział Pani Ambasador w inauguracji konferencji 17.05.2017 udział prof. K. Wojan w spotkaniu z pisarką Katją Kettu oraz przyjęciu w Ambasa- dzie Finlandii 19.05.2017 udział w „Językowym Survivalu” w Dniu Otwartym Wydziału Filologicznego w Dniu Funduszy Europejskich, spektakl wielojęzyczny Babel – Odbudowa: Sceny z «Ka- levali» w wykonaniu studentów fennistyki, reż. Maciej Wiktor, Sala Teatralna SABINA LECH

10 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

„OBSZARY FENNISTYKI: JĘZYK – KULTURA – NARÓD” KONFERENCJA ZORGANIZOWANA PRZEZ PRACOWNIĘ JĘZYKA, KULTURY I GOSPODARKI FINLANDII

Od lewej: Konsul Honorowy Finlandii w Gdyni Grzegorz Brzostowski, Jej Ekscelencja Ambasador Finlandii Hanna Lehtinen, prof. Katarzyna Wojan, w ostatnim rzędzie pośrodku: prorektor ds. studenckich prof. Arnold Kłonczyński

Konferencja odbyła się w budynku neofilologii Wy- w polskich czasopismach kobiecych okresu między- działu Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego wojennego”, 15 oraz 16 maja 2017 r. Pierwszy dzień był pełen wra- • Bartłomiej Jańczak (student amerykanistyki na UG; żeń. Swoją obecnością na konferencji zaszczyciła słu- absolwent studiów licencjackich na gdańskiej skan- chaczy Jej Ekscelencja Hanna Lehtinen, Ambasador dynawistyce) pokazał prezentację „Hokej na lodzie Finlandii w Warszawie, która przed rozpoczęciem w Finlandii”, wydarzenia spotkała się ze studentami. Uroczystego otwarcia konferencji dokonała prof. UG, dr hab. Ka- tarzyna Wojan. Uczestnicy spotkania mogli wybierać spośród czterech sekcji tematycznych oraz dwudziestu czterech prezentacji przygotowanych przez pracowników naukowych wywodzących się nie tylko z gdańskich, lecz także z innych ośrodków naukowych Polski. Zwień- czeniem pierwszego dnia był panel pt. „Przekład i tłu- macz”, czyli spotkanie studentów skandynawistyki z tłumaczami literatury fińskiej: Bożeną Kojro oraz Sebastianem Musielakiem. Dzień drugi – równie ekscytujący, co poprzedni – poświęcony był prezentacjom studenckim. Tym razem słuchacze mieli okazję zapoznać się z zagadnieniami, którymi interesują się młodzi gdańscy fenniści: • Magdalena Bagińska (studentka II roku MSU, kierunek: krajoznawstwo i turystyka historyczna, Wydział Inauguracja konferencji: przemówienie Jej Ekscelencji Historyczny UG) opowiadała „O Finkach i Finlandii Hanny Lehtinen

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 11 JĘZYK FIŃSKI NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

Inauguracja konferencji: prorektor ds. kształcenia prof. Anna Machnikowska oraz prof. Katarzyna Wojan

Wystawa „Finlandia w obiektywie – fotograficzne prezentacje pracowników i studentów skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego". Od prawej: Sabina Lech, Katarzyna Wojan, Małgorzata Śleszyńska

• studenci II roku skandynawistyki, specjalności: ję- *** zyk, kultura i gospodarka Finlandii przedstawili ko- Przez sale budynku neofilologii UG przewinęły się lejno prezentacje: setki słuchaczy konferencji i dziesiątki specjalistów. – Sabina Lech – „Sytuacja kobiet w Finlandii”, Pierwsza naukowa konferencja fennistyczna na Uni- – Katarzyna Piękoś oraz Filip Wiśniewski – „Język wersytecie Gdańskim osiągnęła ogromny sukces fiński a język polski: zarys charakterystyki porów- i patrzymy w przyszłość z nadzieją, że uda się go nawczej”, powtórzyć. W końcu fennistyczna działalność na Uni- – Katarzyna Piękoś – „Z historii literatury fińskiej wersytecie Gdańskim dopiero nabiera tempa, a po w Polsce: spojrzenie na tłumaczenia”, tak wspaniałych początkach możemy spodziewać się – Agata Piech – „Fińska marka tekstylna Marimekko”, najlepszego. – Miłosz Stankowić – „Języki skonstruowane SABINA LECH oparte na języku fińskim – historia i charakte- rystyka”, – Kamil Musiałowski – „Motyw sisu w literaturze fińskiej”.

12 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE RELACJE Z PODRÓŻY

„TRZY TYGODNIE TO WYSTARCZAJĄCO, BY PRZYZWYCZAIĆ SIĘ DO FIŃSKIEJ RZECZYWISTOŚCI, JEDNAK ZBYT MAŁO, BY MIEĆ JEJ DOSYĆ... ”

KRÓTKA RELACJA STYPENDYSTÓW

W roku akademickim 2015/2016 aż sześcioro studentów – wówczas jeszcze I roku – skandynawistyki specjalności: język, kultura i gospodarka Finlandii na Uniwersytecie Gdańskim uzyskało możliwość uczestniczenia w letnim kursie językowym (Suomen kielen ja kulttuurin kesäkurssi) organizowanym co- rocznie przez CIMO (Center for International Mobility) w Helsinkach. Po pomyślnym zdaniu – w istocie niełatwych – egzaminów językowych przeprowadzonych wspólnie przez stronę fińską i polską (prace egzaminacyjne zostały sprawdzone w Finlandii, a na egzaminie pilnowały: surowa prof. K. Wojan i ufna mgr P. Luoma) zakwalifikowali się oni na kursy języka i kultury Finlandii prowadzone w ośrodkach akademickich w miastach: Vaasa oraz Turku. Szczęśliwymi stypendystami rządu Finlandii zostali: Monika Gajlewicz, Zuzanna Gaweł, Sabina Lech, Dominika Majkowska, Zuzanna Polewka i Filip Wiśniewski. O wrażeniach przywiezionych z Finlandii można dowiedzieć się z poniższych relacji stypendystów

VAASA (VASA) Podróż (po fińsku: matka) z Gdańska do Finlandii była nieskomplikowana, ale nieco męcząca. Najpierw samolotem gładko dotarłyśmy do Turku (szw. Åbo), a potem jeszcze kilka godzin musiałyśmy spędzić w Onnibusie – odpowiedniku tutejszego Polskiego Busa. Na szczę- ście tego dnia pogoda dopisała. W Vaasie (szw. Vasa), która okazała się uroczym miasteczkiem, bez trudu odnalazłyśmy miejsce naszego zakwaterowania. Było tam czysto, schludnie, choć niektórych podstawowych sprzętów jednak brakowało. (Być może to nazwa tego miejsca – Linna (pol. 'Zamek') sprawiła, że nasze ocze- kiwania były zbyt wygórowane). Uniwersytet w Vaasie zrobił na nas niezwykłe wra- żenie. Imponujący kampus położony jest na terenie dawnej przędzalni bawełny. Część jego budynków Od prawej: Sabina Lech, Zuzanna Gaweł i Zuzanna Polewka została odrestaurowana i przystosowana do uczelnia- nych warunków. Dodatkowym atutem jest malownicze Organizatorzy kursu zadbali również o to, abyśmy usytuowanie – tuż nad brzegiem morza. Na kampusie poznali historię Finlandii, a w szczególności Vaasy. znajduje się studencka kafeteria, w której co dzień zjeść Zwiedziliśmy dwa ciekawe muzea znajdujące się na można potrawy ciepłe, smaczne, sycące, a do tego w terenie miasta: Kuntsin modernin taiteen museo, czyli dobrej cenie. Ponadto od czasu do czasu mogłyśmy Muzeum Sztuki Współczesnej, oraz Pohjanmaan mu- spróbować fantastycznych tradycyjnych fińskich spe- seo, czyli Muzeum Ostrobotni. Wybraliśmy się także na cjałów – mięsa z renifera (poronpaisti) czy fińskiego pieczonego naleśnika (pannukakku). intrygującą wycieczkę, aby zobaczyć wpisany na Listę Zajęcia na kursie odbywały się w grupach. Podzielo- światowego dziedzictwa UNESCO szwedzkojęzyczny no je na cztery zasadnicze działy: gramatykę, słownic- archipelag Raippaluoto (pol. Replot) połączony z Vaasą two, pisanie oraz wygłaszanie różnego rodzaju mów. najdłuższym mostem w Finlandii (Raippaluodon silta). Atmosfera na kursie była nader przyjazna, a porozumie- Czas wolny często pomagały nam wypełnić koleżan- wać mogliśmy się wyłącznie w języku fińskim (suomi). ki z Uniwersytetu w Vaasie, które organizowały dla nas Nawet nam, osobom mało jeszcze doświadczonym rozmaite niezapomniane spotkania integracyjne, m.in. językowo, zaledwie po jednym roku nauki tego trudne- tradycyjne fińskie wspólne „saunowanie” w barze czy go języka – i to w warunkach polskich – opanowanie wieczorek w klubie karaoke. materiału nie sprawiało większego problemu. Naukę Vaasa pożegnała nas rzewnymi łzami prosto z chmur urozmaicały nam seanse filmowe oraz ciekawe wykłady i wielką burzą z piorunami – powrót nocą nie był już proponowane przez studentów tamtejszego uniwersy- tak przyjemny, ale ten trzytygodniowy pobyt na zawsze tetu. Aby zaliczyć kurs, uczestnicy musieli regularnie brać udział w cyklu wykładów oraz przygotować pre- wspominać będziemy z łezką kręcącą się w oku. zentację i esej na wybrany przez siebie temat. ZUZANNA POLEWKA, SABINA LECH, ZUZANNA GAWEŁ

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 13 RELACJE Z PODRÓŻY

TURKU (ÅBO) zauważyć liczne kulinarne „zapożyczenia” z całego świata – od falafeli po spaghetti. Podróż przed szóstą rano, nawet samolotem, wymaga Nasz uniwersytecki kurs był niezwykle intensywny. nie lada siły i zdeterminowania. A byliśmy zdetermi- Zostaliśmy umieszczeni w trzech różnych grupach na nowani, bo przed nami były trzy intensywne tygodnie, podstawie wyników testu kompetencyjnego. Zajęcia które mieliśmy spędzić w Finlandii! Z lotniska w Turku odbywały się przez pięć dni w tygodniu, od poniedział- udaliśmy się miejskim autobusem do centrum miasta, ku do piątku, i były podzielone na sprawności: mówie- by tam przesiąść się na inną linię, która zawiozła nas nie, czytanie ze zrozumieniem i gramatyka; zwieńcze- do celu. Niestety, pierwsze, co nas powitało, to dość niem dnia były zaś zajęcia powtórzeniowe. Dziennym strome wzniesienie, na którym położony był akademik. cyklom zajęć był przypisany temat przewodni, taki jak No nic! Mówi się trudno i idzie dalej! I tak z całym do- przyroda, historia, media, sport itp. W zależności od bytkiem wpełzliśmy na górę, na której niczym pałac tematyki proponowanych zajęć dobierano z rozmysłem stał Retrodorm przy Virvoituksentie 3. Nazwa tegoż wycieczki krajoznawcze, np. do Turunlinna (Zamku akademika wydawała się nam jak najbardziej właści- w Turku), sauny miejskiej czy po prostu na boisko, by wa, ponieważ już na pierwszy rzut oka budynek wy- wspólnie zmierzyć się w pesäpallo, tj. w fińskim bejs- glądał rzeczywiście na „retro”. Po zakwaterowaniu ze bolu. Oprócz tego nagrywaliśmy w grupach wiadomo- zdumieniem przyznaliśmy, iż fiński budynek w wydaniu ści telewizyjne, uczestniczyliśmy w projekcji fińskiej „retro” miał całkiem wysoki standard. Pokoje były jed- komedii. Warunkiem zaliczenia kursu była obecność noosobowe i miały własną łazienkę, na każdym piętrze na zajęciach, prowadzenie dziennika nauki, ocena podo dyspozycji była ogólna kuchnia i prysznic. Kuchnia stępów w nauce oraz odegranie na ostatnich zajęciach była wyposażona w niezbędne sprzęty i naczynia, co dwudziestominutowego przedstawienia do napisanego było dla nas nadzwyczajnym udogodnieniem. I sama przez grupę scenariusza. też okolica była ładna – sąsiedztwo lasu i niezmącona Czas wolny każdy z nas wykorzystywał według wła- niczym cisza sprzyjały nauce i długim spacerom. snego uznania i pomysłu. Nasza grupa postanowiła Uniwersytet znajdował się mniej więcej w odległości udać się do pobliskiego kurortu Naantali, by odwiedzić trzech kilometrów, jednak wszyscy zdecydowaliśmy się słynną Wioskę Muminków (Muumimaailma). Wpadliśmy docierać doń pieszo. Pozwalała na to lipcowa pogoda – też na jeden dzień do Hesy, czyli Helsinek, zgłębialiśmy słońce i upały – której nie można było określić mianem tajemnice skrywane przez pierwszą stolicę Finlandii – typowo fińskiej. I do tego piesze wyprawy na uniwer- Turku, spacerując i korzystając z pięknej pogody i uro- sytet wiązały się z nie lada oszczędnościami, co miało ków miasta. Natomiast w piątkowe wieczory całą grupą duże znaczenie przy naszych skromnych finansach. Na wraz z naszymi fińskimi wykładowcami obowiązkowo dobrą sprawę w każdy zakątek Turku mogliśmy dostać bywaliśmy na popularnym tu karaoke. się pieszo lub rowerem. Trudno było rozstać się ze słonecznym Turku i po- Słynny Turun yliopisto, czyli Uniwersytet w Turku, znanymi na kursie osobami. Trzy tygodnie to wystar- położony jest w centrum miasta, nieopodal historycz- czająco, by przyzwyczaić się do fińskiej rzeczywistości, nej rzeki Aury (Aurajoki), która razem z majestatyczną jednak zbyt mało, by mieć jej dosyć. Dlatego nie mamy średniowieczną katedrą Tuomiokirkko stanowi urokliwą wątpliwości, że jeszcze kiedyś, pewnego dnia, o szóstej wizytówkę Turku. Na naszym kampusie był spory wy- rano wsiądziemy do samolotu i poszybujemy znowu do bór stołówek i kafeterii, które oferowały ciekawe menu kraju salmiakków, czyli słonej lukrecji... w iście studenckich cenach (nawet w przeliczeniu na polskie złotówki). Oprócz fińskich specjałów dało się MONIKA GAJLEWICZ, DOMINIKA MAJKOWSKA, FILIP WIŚNIEWSKI

Monika Gajlewicz na wycieczce po archipelagu Turku

Średniowieczny zamek w Turku, dawna rezyden- Filip Wiśniewski u stóp cja Katarzyny Dominika Majkowska nad katedry w Helsinkach Jagiellonki rzeką Aurajoki w Turku

14 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE RELACJE Z PODRÓŻY

POCZTÓWKI Z FINLANDII

POCZTÓWKA PIERWSZA: W DRODZE Europejska droga numer E8 zaczyna się w norweskim Tromsø i prowadzi na południowy wschód wzdłuż fiń- sko-norweskiej granicy, wschodniego wybrzeża Zatoki Botnickiej i Morza Bałtyckiego, by w końcu dobić do celu w Turku, dawnej stolicy Finlandii. Pewnego wczesno- jesiennego dnia tą właśnie drogą czworo studentów przemierzało Finlandię mikrym Nissanem Micrą, umi- lając sobie podróż słuchaniem fińskiego radia. Wybraliśmy się na zwiedzanie Północy w wakacje po pierwszym roku studiowania skandynawistyki, by wreszcie zobaczyć ją na własne oczy. Do Finlandii wje- chaliśmy od północy, w drodze powrotnej po przejecha- niu całego Półwyspu Skandynawskiego od Karlskrony po Nordkapp. Wyjazd był studencki, oszczędnościowy – moje zapiski z niego pełne są wzmianek o tym, czego nie zwiedziliśmy i gdzie nie weszliśmy ze względu na ceny biletów wstępu. Żywiliśmy się makaronem lub ry- żem z sosem sporządzonym z proszku, kąpaliśmy się Katedra w Helsinkach. Na pierwszym planie: pomnik w lodowatych górskich potokach i spaliśmy pod namio- Aleksandra II tem rozbijanym w fińskich lasach, a wcześniej w tun- postawiony z wdzięczności za przychylność Finom i ich drze północnych krańców Półwyspu Skandynawskiego budzącej się tożsamości narodowej. Za jego plecami, i, jeszcze wcześniej, w jego górach. Korzystaliśmy przy na szczycie stromych schodów, stoi luterańska katedra tym z uświęconego nordyckiego zwyczaju, wyrazu nor- zwieńczona charakterystyczną zieloną kopułą, której dyckiej miłości do natury: prawa powszechnego dostę- wnętrze w sposób najzupełniej protestancki ani trochę pu do przyrody, gwarantującego wszystkim możliwość nie robi wrażenia; po prawej stronie car ma siedzibę korzystania z jej zasobów, takich jak jagody czy grzyby, fińskiego rządu, po lewej zaś – główny gmach Uniwer- kąpieli w jeziorach i rzekach, a także – co nas najbar- sytetu Helsińskiego z wnętrzem ozdobionym malowi- dziej interesowało – rozbijania namiotów gdzie bądź, dłami. Przed nim zaś, choć przecznicę dalej, miasto pod warunkiem, że nie narusza się niczyjej prywatności otwiera się na morze. Od tej strony strzeże go twierdza ani nie niszczy przyrody. Suomenlinna, wybudowana, by dać odpór rosyjskiej I tak właśnie znaleźliśmy się na drodze gdzieś mię- ekspansji – udawało jej się to przez pół wieku. dzy Vaasą i Oulu, wypatrując dogodnego miejsca na nocleg i zastanawiając się nad przekazem radiowych POCZTÓWKA TRZECIA: HELSINKI II stacji. Niewiele z wypowiadanych słów rozumieliśmy – nasza znajomość północnych języków ograniczała Helsinki odwiedziłam dwa razy. Po raz pierwszy pod- się wówczas do podstaw szwedzkiego – ale zaintrygo- czas tamtej studenckiej wyprawy po Północy, stojącej wał nas pełen dramatyzmu ton wypowiedzi. Za oknami pod znakiem oszczędności, dlatego zwiedzaliśmy wów- przewijał się sosnowy las, za nim z jednej strony brzegi czas głównie te miejsca, gdzie za wstęp nie trzeba było Zatoki Botnickiej, z drugiej – jeżeli wierzyć promującym płacić. Weszliśmy do katedry, w bibliotece uniwersytec- turystykę hasłom – ponoć tysiąc fińskich jezior, a w nas kiej udało nam się skorzystać z Internetu (było to przed narastało przeczucie, że gdzieś poza tym wszystkim erą smartfonów, a nawet zwykłą komórkę mieliśmy – na działo się coś szczególnego. nas czworo – tylko jedną, pożyczoną od moich rodzi- Był 11 września 2001 roku. ców), przeszliśmy się reprezentacyjną Esplanadą, dep- takiem obsadzonym drzewami, otoczonym kawiarniami POCZTÓWKA DRUGA: HELSINKI I i sklepami. Obejrzeliśmy – tylko z zewnątrz – gmach Trzy dni później dotarliśmy do Helsinek. Nie są one dworca z charakterystycznymi figurami trzymającymi imponującym miastem; są jednak miastem przyjem- w dłoniach świetliste kule, gmach Eduskunty – fińskiego nym. Ich klasycystyczna zabudowa przypomina nieco parlamentu – i Muzeum Narodowe, przeszliśmy się po Petersburg – i nie bez powodu, gdyż Helsinki rozbu- parku Sibeliusa i cmentarzu Hietaniemi. Jednym z nie- dowano właśnie na wzór Petersburga po przeniesieniu wielu miejsc, które obejrzeliśmy od środka, był kościół tu stolicy państwa w 1812 roku. Trzy lata wcześniej, Temppeliaukio, bo i niezwykły jest ten środek: jest to w wyniku ostatniej z licznych szwedzko-rosyjskich wo- właściwie wykuta w skale i przykryta kopułą grota. Nie- jen, cała Finlandia przeszła z rąk szwedzkich w ręce zwykłe zespolenie natury i architektury. rosyjskie, a nowi gospodarze kraju woleli stolicę bliższą Wyjeżdżając, postanowiłam sobie, że muszę do Hel- ich własnej od zwróconego w kierunku Szwecji Turku. sinek wrócić z co najmniej dwóch powodów – dwóch Car Aleksander I ponoć osobiście angażował się miejsc, których za pierwszym razem nie zdołałam zo- w proces przebudowy. Posąg jego imiennika i jedne- baczyć: wnętrza soboru Uspieńskiego (który tym ra- go z następców, Aleksandra II, stoi do dzisiaj na repre- zem był niedostępny do zwiedzania, ponieważ akurat zentacyjnym placu Senackim, głównym placu miasta, gdy tam podeszliśmy, trwało w nim nabożeństwo) oraz

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 15 RELACJE Z PODRÓŻY

cji autorstwa Tove Jansson, makiet przedstawiających sceny z książek o Muminkach, a przede wszystkim modelu domu Muminków, wielkiego i wypełnionego detalami: meblami, tapetami, dywanami, schodami, lampami, drobiazgami na półkach i w szufladach… Na werandzie siedzieli sobie Muminek, Panna Migotka i Włóczykij, Tata Muminka wyglądał przez okno swojego pokoju, a Mama Muminka wchodziła przez drzwi do salonu. W muzealnym sklepie sprawiłam sobie kubek marki Arabia z Mamą Muminka: mój pierwszy w kolek- cji, która przez następne lata stopniowo rosła i rośnie nadal. Kilka dni potem, w Naantali pod Turku, rozpoczęłam kolejną kolekcję: książek z serii o Muminkach w oryginale. Wybór padł na Sent i november, czyli Dolinę Mu- minków w listopadzie, jedną z moich ulubionych ksią- żek z serii. Nieprzypadkowo właśnie w Naantali: znane jest ono z tego, że znajduje się tam park rozrywki Mu- umimaailma – Świat Muminków. Dane mi jednak było zwiedzić tylko sklep z gadżetami i książkami, sam park był już bowiem we wrześniu zamknięty: jesień na Półno- cy przychodzi wcześnie i życie zamiera, a przynajmniej zwalnia. „Spokojne przechodzenie jesieni w zimę,” jak napisała Tove.

POCZTÓWKA PIĄTA: RÖDHAMN Inną moją ulubioną lekturą jest Tatuś Muminka i morze. Doktor Marta Grzechnik w towarzystwie Muminka Książka o kryzysie wieku średniego i stopniowym popa- w Tampere daniu w obłęd z samotności na małej skalistej wysepce. Przypomniała mi się ona pewnego lipcowego popołu- Księgarni Akademickiej (która w naszym przewodniku dnia osiem lat później. Tym razem podróżowałam przez była reklamowana jako największa w Europie, ale jed- zupełnie inną część Finlandii i w zupełnie inny sposób: nocześnie zaznaczona w złym miejscu na mapie, przez jachtem po Wyspach Alandzkich. Tego dnia zeszłam co nie udało nam się jej znaleźć). Wróciłam dziewięć lat na ląd, a właściwie na małą skałę o nazwie Rödhamn, później: Sobór Uspieński również wtedy był zamknięty wystającą z Morza Bałtyckiego w południowo-zachod- dla zwiedzających, a księgarnia w międzyczasie prze- niej części archipelagu. stała być największą w Europie. Na pocieszenie miałam Pomyślałam sobie wtedy, że w takim miejscu, na chociaż to, że nie byłam już studentką i mogłam so- styku skłębionych chmur, czerwonawych skał i morza, bie pozwolić na statek do Suomenlinny, który odpływa popadnięcie w obłęd z samotności może być przera- z centrum Helsinek. I, czekając na niego, jeść lody na żająco łatwe. Kilka drewnianych domów i dwa żółto- nabrzeżu, uchylając się przed nachalnymi mewami, -czerwone nabieżniki stojące na wysepce sprawiały które nie cofały się przed porywaniem ludziom wafli wrażenie, jakby były zupełnie nieosłonięte, bezlitośnie wprost z rąk. wystawione na świat w całym jego ogromie. A przykur- czone drzewa wyglądały tak, jakby, podobnie jak na POCZTÓWKA CZWARTA: MUMINKI wyspie Taty Muminka, od czegoś uciekały. Pojedyn- Pierwsze i najstarsze skojarzenie z Finlandią? Muminki. cza mewa, próbując lecieć pod wiatr, musiała stoczyć W moim domu rodzinnym czytane tradycyjnie wszyst- prawdziwą walkę. kim dzieciom: Tove Jansson była nam zawsze bliższa W tej części świata o tej porze roku nawet w środku od Astrid Lindgren i kto wie, czy gdyby nie ona, w ogóle nocy nie robi się zupełnie ciemno; świat tylko traci bar- znalazłabym się na skandynawistyce. Dlatego zawsze, wy. Zostały zaledwie trzy: ciemnogranatowe chmury, gdy jestem w Finlandii, nawet gdy przyjeżdżam po to, czarne drzewa i domki, jasnoszare skały. Wiatr gwizdał by wziąć udział w poważnej konferencji, szukam śla- w masztach i wantach jachtów w przystani jak w komi- dów Muminków. nie starego domu. A jachty spały, przytulone do siebie Podczas tamtej pierwszej wyprawy na Północ znala- – przejściowy, na jedną noc zaledwie dodany, element złam ich całkiem sporo. Najważniejszym było muzeum w tym krajobrazie; uczepione tego samotnego kawałka w bibliotece miejskiej w Tampere. Biblioteka nosi nazwę Metso, co znaczy Głuszec, ponieważ tego właśnie pta- skały, ale jakby należące do innego świata. ka przypomina ponoć oglądana z góry – czy tak jest Rano z przystani przyniesiono nam świeżo upieczo- w istocie, trudno mi powiedzieć, skoncentrowałam się ny chleb w papierowej torbie, na której wypisano że- bowiem na oglądaniu jej od wewnątrz, a szczególnie glarską prognozę pogody na rozpoczynający się dzień. podziwianiu udostępnionych tam zwiedzającym ilustra- MARTA GRZECHNIK

16 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

SYLWETKI GDAŃSKICH UCZONYCH PODEJMUJĄCYCH BADANIA W OBSZARZE FENNISTYKI I SAAMISTYKI

PROFESOR DR HAB. ZENON CIESIELSKI Prof. dr hab. Zenon Ciesielski – od 1981 członek Komitetu Re- emerytowany profesor tytularny dakcyjnego „Scandinavica. An Uniwersytetu Gdańskiego, absol- International Journal of Scandi- went polonistyki UAM w Poznaniu navian Studies” (Norwich, Wielka (1955); skandynawista i teatrolog, Brytania), od 2001 członek Rady założyciel Zakładu Języków i Kultu- Naukowej „Kwartalnika Neofilolo- ry Krajów Skandynawskich na UG gicznego”. Członek prestiżowych (1970), a następnie Katedry Skan- stowarzyszeń i komitetów, m.in. dynawistyki (1981); wieloletni kie- Gdańskiego Towarzystwa Nauko- rownik tych jednostek (1972–1981, wego (od 1968), International As- 1983–1990). Zajmuje się proble- sociation for Scandinavian Studies matyką polsko-skandynawskich (od 1973), Komitetu Nauk o Litera- związków kulturalnych i literackich, turze PAN (1986–1990), Instytutu zjawisk społeczno-cywilizacyjnych, Polsko-Skandynawskiego w Ko- a także literaturą Skandynawii, penhadze (od 1991), Stowarzy- w szczególności szwedzką; po- szenia Pisarzy Polskich (od 1991), czątkowo zainteresowania nauko- Profesor Zenon Ciesielski a w przeszłości także Rady Arty- we skupiał na problematyce pol- stycznej Teatru Wybrzeże (1994– skich tradycji teatralnych Gdańska cenia; t. 2: Od Romantyzmu do koń- –1997). Doktor honoris causa filo- w latach międzywojennych. Autor ca XX wieku). Autor pięćdziesięciu zofii Uniwersytetu w Umeå (Szwe- około stu pięćdziesięciu publika- trzech haseł z teatrologii w Wielkiej cja 1988); uhonorowany m.in. cji naukowych i publicystycznych encyklopedii powszechnej PWN t. Medalem Katarzyny Jagiellonki oraz ośmiu książek, m.in. Zbliże- 1–13 (Warszawa 1962–1970), czter- Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Fiń- nia skandynawsko-polskie. Szkice dziestu sześciu z literatury i kultury skiej w Koszalinie (1974), Odznaką o kontaktach kulturalnych w XIX skandynawskiej w Encyklopedii po- 750-lecia Miasta Turku–Åbo (Fin- i XX wieku (Gdańsk 1972), Skan- wszechnej PWN t. 1–4 (Warszawa landia 1980), Medalem Uniwersyte- dynawia w oczach Polaków. Anto- 1973–1974) i szesnastu w Wielkiej tu w Greifswaldzie (Niemcy 1980), logia (Gdańsk 1974), Historia lite- encyklopedii powszechnej PWN t. Krzyżem Kawalerskim Orderu ratury szwedzkiej. Zarys (Warszawa 1–9 (Warszawa 2001–2002), a tak- Gwiazdy Polarnej nadanym przez 1990), współautor i współredaktor że licznych haseł w Małym słowniku króla Szwecji Karola XVI Gustawa Słownika pisarzy skandynawskich pisarzy świata (Wiedza Powszech- (1985), Krzyżem Kawalerskim Or- (Warszawa 1991); w 2016 roku na, Warszawa 1972). deru Polonia Restituta (1995), Me- wydał monumentalne dwutomowe Był przewodniczącym Komitetu dalem Pro Meritis Instytutu Polsko- dzieło Dzieje kultury skandynaw- Redakcyjnego gdańskiego pisma -Skandynawskiego w Kopenhadze skiej (t. 1: Od pradziejów do Oświe- „Studia Scandinavica” (1978–1991); (Dania 2004) i in. PROFESOR NADZW. DR HAB. HIERONIM CHOJNACKI Prof. nadzw. dr hab. Hieronim Karen Blixen. Autor prac: Polska sza i Sørena Kierkegaarda [w:] Cze- Chojnacki – literaturoznawca o za- »Poezja Północy«. Maria, Irydion, sława Miłosza »północna strona« interesowaniach filozoficznych, Lilla Weneda (1998); Marzenia (2011); autor interpretacji powie- wykładowca literatury duńskiej, o Italii. Motywy włoskie w poezji ści Fransa Eemila Sillanpää Apel szwedzkiej i fińskiej w latach 1980– szwedzkiej XIX i XX wieku. Rozprawa o akceptację ludzi nierozumie- –2008; wieloletni kierownik Kate- i antologia wierszy (2000); Szwedz- jących otaczającego świata [w:] dry Skandynawistyki Uniwersytetu ka literatura piękna w Polsce 1939– Język – kultura i społeczeństwo Gdańskiego, obecnie wicedyrektor 1996. Bibliografia przekładów Finlandii (Gdańsk 2016); ponadto Instytutu Skandynawistyki. Tema- i opracowań krytycznych (2002); recenzji pracy doktorskiej Pre-exa- tyka badań naukowych: literatura Kierkegaard in Poland since 1965 szwedzka, duńska, fińska; polska [w:] Kierkegaard Studies (Walter de miner of Katarzyna Szal’s disserta- literatura emigracyjna w Szwecji Gruyter, 2001); Tłumacz wychodzi tion, Finnish Literature in Poland, (Zaremba, Olkiewicz, Kruszyń- z ukrycia, czyli o dwóch polskich Polish Literature in Finland – Com- ski), literatura–filozofia–religia (S. przekładach »Pojęcia lęku« Sørena parative Reception Study in the Kierkegaard, Strindberg, Ibsen, Kierkegaarda [w:] Przekładając nie- Hermeneutic Perspective (recenzja Lagerkvist, Anna Greta Wide, Ylva przekładalne (2002); Antystoicyzm. napisana w języku angielskim dla Eggerhorn), sztuka opowiadania O wspólnocie myśli Czesława Miło- University of Eastern Finland, 2012).

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 17 BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

PROFESOR NADZW. DR HAB. KAZIMIERZ MUSIAŁ Prof. nadzw. dr hab. Kazimierz cję Finów w podejściu do polityki Musiał – skandynawista, profesor naukowej i szkolnictwa wyższego nadzwyczajny w Instytucie Skan- oraz zdolność do reformowania, dynawistyki UG. Pracował na Uni- ale też inwestowania w te dziedzi- wersytecie im. Adama Mickiewicza ny nawet w czasie gospodarczych w Poznaniu oraz w Instytucie Eu- ropy Północnej Uniwersytetu im. kryzysów. Na zamówienie Instytutu Humboldtów w Berlinie, gdzie na- Badań Edukacyjnych przygotował pisał doktorat Roots of the Scandi- opublikowaną w 2015 roku analizę navian Model. Images of Progress Reformy edukacji wyższej w Finlan- in the Era of Modernisation. W opu- dii w obszarze finansowania szkół blikowanej w 2013 roku pracy ha- wyższych. Oprócz tego w wielu bilitacyjnej Uniwersytet na miarę jego publikacjach na temat tożsa- swego czasu. Transformacja spo- mości, rozwoju społecznego i po- łeczna w dobie postindustrialnej a zmiany w szkolnictwie wyższym lityki regionalnej Finlandia stanowi krajów nordyckich wiele miejsca ważny punkt odniesienia i inspiracji poświęcił Finlandii. W szczególno- Profesor Kazimierz Musiał podczas w kontekście studiów i badań re- ści zwrócił uwagę na konsekwen- Nordic Festival (Gdańsk 2016) gionu nordycko-bałtyckiego.

PROFESOR NADZW. DR HAB. KATARZYNA WOJAN Prof. nadzw. dr hab. Katarzyna Autorka, współautorka lub współ- Wojan – językoznawca, bibliograf, redaktorka około stu siedemdziesię- profesor nadzwyczajny w Instytu- ciu prac z zakresu językoznawstwa cie Skandynawistyki; absolwentka słowiańskiego i ugrofińskiego, kom- Uniwersytetu Gdańskiego (filo- paratystyki lingwistycznej, interlin- logia rosyjska) oraz Uniwersytetu gwistyki, leksykografii przekładowej w Turku (studia fennistyczne pod i historii leksykografii, w tym szes- kierunkiem prof. Aimo Hakanena), nastu książek. Dużą popularnością wielokrotna stypendystka Rządu w środowisku akademickim cieszą Finlandii. Rozprawę doktorską się jej monografie: Wstęp do badań Wspólnota homonimiki języków wieloznaczności leksemów w ujęciu europejskich (na materiale języ- kontrastywnym (Gdańsk 2010) oraz ków: polskiego, rosyjskiego i fiń- Przypadkowe i nieprzypadkowe wę- skiego) obroniła na Uniwersytecie drówki leksemów (Gdańsk 2010); im. Adama Mickiewicza w Pozna- dokonała w nich prekursorskiego niu (2008). Obecnie zatrudniona opisu kwalitatywnego i kwantyta- w Instytucie Skandynawistyki Uni- tywnego homonimiki fińskiej. Autor- wersytetu Gdańskiego; kierownik ka pierwszej polskiej monografii Ję- Pracowni Języka, Kultury i Gospo- zyk fiński w teorii i praktyce (Gdańsk darki Finlandii (od 2015). Założy- Profesor Katarzyna Wojan 2016) oraz pierwszego dużego cielka i kierownik dwu pracowni słownika pt. Polsko-fiński tezaurus naukowo-badawczych afiliowa- stycznego, Polskiego Towarzystwa tematyczny, t. 1: Ziemia i Kosmos nych przy Wydziale Filologicznym Językoznawczego. W latach 1999– (Gdańsk 2012). Zredagowała rów- Uniwersytetu Gdańskiego: Pra- nież pierwszą w kraju monografię –2016 współpracowała z Centre cowni Leksykograficzno-Biblio- wieloautorską skupiającą się na for International Mobility/Finnish graficznej oraz Pracowni Języka problematyce fennistycznej – Ję- Studies at Universities abroad Fińskiego. Wcześniej była związa- zyk, kultura i społeczeństwo Finlan- na z Instytutem Filologii Wschod- w Helsinkach, a od 2017 z Naro- dii (Gdańsk 2016). Znaczna część niosłowiańskiej UG (1999–2015). dową Radą Oświatową Finlandii jej prac jest poświęcona badaniom Redaktor naczelna „Studia Rossica (fiń. Opetushallitus). Od 1999 roku homonimiki leksemowej w aspek- Gedanensia”; współtworzy „Studia lektor języka fińskiego na UG; od cie relacji języków: polski-rosyjski, Scandinavica”; członek międzyna- 2015 zajmuje się dydaktyką na kie- polski-fiński, rosyjski-fiński. Twór- rodowych towarzystw naukowych, runku skandynawistyka, specjal- czyni szkoły metodologiczno-ba- m.in. European Acoustics Associa- ność: język, kultura i gospodarka dawczej w zakresie homonemiki tion, Polskiego Towarzystwa Aku- Finlandii. międzyjęzykowej wdrożonej już

18 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

w pracach naukowców z Bułgarii, Publikowała artykuły z obszaru culum Linguisticum”, „Studia Scan- Estonii, Gruzji, Litwy, Rosji i Ukrainy. fennistyki, m.in. na łamach takich dinavica”. Obecnie zainteresowania naukowe czasopism, jak „Archives of Aco- Jest aktywną organizatorką ukierunkowuje na socjolingwistykę ustics”, „Biuletyn Polskiego Towa- życia akademickiego na Wydzia- fińską oraz karelistykę. Przybliża rzystwa Językoznawczego”, „Fen- le Filologicznym Uniwersytetu również polskiemu odbiorcy zagad- no-Ugristica” (Estonia), „Język. Gdańskiego. Opiekuje się Kołem nienia z dziedziny paleolingwistyki Komunikacja. Informacja”, „Między Naukowym Miłośników Finlandii ugrofińskiej. Oryginałem a Przekładem”, „Spe- „Routa”.

PROFESOR NADZW. DR HAB. HANNA DYMEL-TRZEBIATOWSKA Prof. nadzw. dr hab. Hanna Dy- Skandynawistyki przedmiot lite- mel-Trzebiatowska – profesor nad- ratury Finlandii. Współorganizo- zwyczajny w Instytucie Skandyna- wała m.in. „Dni Fińskie w Gdań- wistyki Uniwersytetu Gdańskiego. sku” w Katedrze Skandynawistyki W kręgu jej zainteresowań nauko- (2014) oraz seminarium naukowe wych znajdują się: skandynawska „Tove Jansson 100 lat – inter- literatura dla dzieci i młodzieży, przekład i jego teoria, biblioterapia pretacje”. Jest autorką prelekcji oraz literatura fińska. Jest współ- popularno-naukowych na temat autorką podręczników do nauki gra- współczesnej literatury fińskiej. matyki języka szwedzkiego: Troll 1 Obecnie prowadzi badania serii (Gdańsk 2007) i Troll 2 (Gdańsk książek tekstowych o Muminkach 2008). Opublikowała książki: Trans- Tove Jansson, których fragmenty latoryka literatury dziecięcej. Ana- zostały opublikowane w artykułach liza przekładu utworów Astrid Secrets of Universal Reading. The Lindgren na język polski (Gdańsk Moomin Books by Tove Jansson 2013), W poszukiwaniu odrobiny from a Perspective of Implied Re- pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren Profesor Hanna Dymel-Trzebiatowska ader and Literary Response (2016) z perspektywy narratologii i psycho- oraz >Detta är att leva!< Komik przełomu nowoczesnego w Skan- analizy literackiej (Gdańsk 2014); i Tove Janssons bok Muminpap- współredagowała z Ewą Mrozek- dynawii (Gdańsk 2007). Od ponad pans memoarer och dess polska -Sadowską publikację pt. Kobiety dziesięciu lat wykłada w Instytucie översättning (2016).

PROFESOR NADZW. DR HAB. MARIA SIBIŃSKA Prof. nadzw. dr hab. Maria Sibiń- filmów dokumentalnych. Wraz z dr ska – absolwentka skandynawistyki Agatą Lubowicką opiekowała się gdańskiej, obecnie dyrektor Insty- studenckim projektem translato- tutu Skandynawistyki Uniwersytetu rycznym, zwieńczonym publikacją Gdańskiego. Jej zainteresowania na- Opowieści z Północy. Antologia ba- ukowo-badawcze obejmują literaturę śni saamskich i grenlandzkich (Sopot norweską, teatr i dramat w Skandy- 2016). Autorka m.in. prac: Beaivváš nawii, wzorce osobowe i role społecz- Sámi Teáhter. Teatr nomadyczny [w:] ne w literaturze staroskandynawskiej, Nowe wyzwania, nowe horyzonty. zjawiska nomadyczności i oralności Czterdzieści lat Skandynawistyki w kulturze skandynawskiej. Wspól- Gdańskiej, t. 2, pod. red. M. Sibiń- nie z dr Agatą Lubowicką prowadzi skiej i Hanny Dymel-Trzebiatowskiej kurs z kultur arktycznych, zajmując (Gdańsk 2017), Saamskie teatry: się zagadnieniami dotyczącymi Sa- między lokalnością a obcością? [w:] amów (Lapończyków) oraz współ- „Folia Scandinavica Posnaniensia” organizuje z nią międzynarodowe nr 19 (2016), Krajobraz nomadyczny seminaria poświęcone kulturze Sa- w «Muittalus samid birra» (1910) Jo- amów i Grenlandczyków. Zorganizo- hana Turiego [w:] „Zeszyty Naukowe wała m.in. „Dni Kultury Lapońskiej” Profesor Maria Sibińska przy petrogli- Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace na UG (2000) połączone z projekcją fach w Tennes k. Tromsø (Norwegia) Etnograficzne” (2015, t. 43, nr 2).

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 19 BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

PROFESOR NADZW. DR HAB. BARBARA SZORDYKOWSKA Prof. nadzw. em. dr hab. Barbara matyki (2001), Finlandia w świetle Szordykowska – historyk, związana historiografii polskiej oraz polskich z Uniwersytetem Gdańskim; emery- źródeł archiwalnych (2002), Leo Me- towany profesor nadzwyczajny (od chelin (1839–1914). Z dziejów sto- 2014) w Instytucie Historii (Wydział sunków rosyjsko-fińskich na przeł. Historyczny). Badaczka dziejów no- XIX i XX w. (2004), Urząd genera- wożytnej Finlandii oraz mało znanej ła-gubernatora Finlandii w świetle w Polsce problematyki XIX-wiecz- instrukcji 1812 roku. Z dziejów fiń- nych stosunków rosyjsko-fińskich. skiego systemu politycznego w XIX Wczesne studia oscylowały wokół w. (2009). związków rosyjskiej opozycji libe- Opublikowane przez autorkę ralnej z fińską opozycją, genezy recenzje znaczących monografii, tworzenia się systemu politycznego m.in.: Valtakunta ja rajamaa. N.I. Finlandii, jego uwarunkowań praw- Bobrikov Suomen kenraalikuver- no-politycznych, struktur admini- nöörinä 1898–1904 T. Polvinena stracyjnych, genezy opozycji fińskiej (1984), Constitutionalist insurgen- i jej działań na przełomie XIX i XX Profesor Barbara Szordykowska cy in Finland. Finnish „passive re- wieku. Powyższe kwestie znalazły sistance” against Russification as odzwierciedlenie w rozprawie habi- Uniwersytecie Helsińskim (1987; a case of nonmilitary struggle in the litacyjnej Finlandia w polityce caratu 1990; 2005) oraz w Instytucie Re- European resistance tradition S.D. w latach 1899–1914. Problemy ru- nvalla (Renvall-instituutti) w Helsin- Huxleya (1990), Kansallista luok- syfikacji i unifikacji (Gdańsk 1994). kach (2003). Jedyny w Polsce histo- kapolitiikkaa. Sosiaalidemokraatit W licznych artykułach zawarła opis ryk posługujący się językiem fińskim ja Suomen autonomian puolustus działalności czołowych przedstawi- (w stopniu komunikatywnym). 1905–1917 J. Heikkili (1993), From cieli życia politycznego Finlandii, Ważniejsze artykuły naukowe Grand Duchy to a Modern State. m.in. Leo Mechelina. Interesowała profesor poświęcone problematy- A Political History of Finland Since się również stosunkami polsko-fiń- ce fińskiej: Prawno-polityczne prze- 1809 O. Jussili, S. Hentili i J. Neva- skimi. Opracowała obszerne arty- słanki związku Wielkiego Księstwa kivi (1995), Finland and Poland in kuły hasłowe dotyczące Finlandii Finlandzkiego z Rosją w początkach the Russian Empire. A comparative do jednej z edycji Encyklopedii Po- XIX wieku (1990), Rola języka rosyj- study pod red. M. Brancha, J. Hart- wszechnej PWN. Autorka popular- skiego w planach unifikacji Finlandii ley i A. Mączy (1995), Suomi ja Pu- nego podręcznika akademickiego z Rosją na przeł. XIX–XX w. (1990), ola. Suhteita yli Itameren 1917–1941 Historia Finlandii (Warszawa 2011). Reformy wojskowe 1878 i 1901 r. R. Pullata (1997), The Imperial Członek Polskiego Towarzystwa Hi- w Wielkim Księstwie Finlandzkim. Russian Army and Navy in Finland storycznego, Gdańskiego Towarzy- Z dziejów stosunków rosyjsko-fiń- 1808–1918 P. Luntinena (1997), stwa Naukowego; współpracowała skich (1991), Geneza systemu ad- Finlandia w polityce Stanów Zjedno- z Towarzystwem Historycznym Fin- ministracyjnego Finlandii w począt- czonych 1917–1919 J. Suchoplesa landii (Suomen Historiallinen Seura). kach XIX w. Z dziejów stosunków (2002), Polska i Finlandia. Stosunki Wielokrotna stypendystka Rządu rosyjsko-fińskich (1996), Proble- dwustronne w latach 1918–1939 Finlandii; odbyła liczne staże zagra- matyka fińska w polskiej historio- J. Czechowskiego (2009), Поляки niczne, m.in. na Moskiewskim Uni- grafii (1998), Instytucje polityczne и финны в российской науке wersytecie Państwowym im. M.W. Finlandii w początkach XIX w. Senat второй половины XIX в. «Другой» Łomonosowa (1981), Uniwersytecie (2000), Nurty opozycji fińskiej na сквозь призму идентичности w Pietrozawodsku w Karelii (1985), przełomie XIX i XX w. Zarys proble- M.W. Leskinena (2010). PROFESOR NADZW. DR HAB. EMILIA DENKIEWICZ-SZCZEPANIAK Prof. nadzw. dr hab. Emilia Den- wojny światowej. Wybrane publika- wej (Polske OT-arbeidere i Finland kiewicz-Szczepaniak – historyk cje: Norwegia na drodze dylematów under andre verdenskrig) opubliko- skandynawista, związana z Uniwer- i przemian 1945–1949 (1992), Pol- wanego w tomie: Sotavangit Ja Inter- sytetem Mikołaja Kopernika w Toru- ska siła robocza w Organizacji Tod- noidut. Kansallisarkiston artikkelikirja niu. Od 2012 roku prowadzi w Insty- ta w Norwegii i Finlandii w latach pod red. Larsa Westerlunda (Helsin- tucie Skandynawistyki Uniwersytetu 1941–1945 (1999); współautorka ki 2008), a także szeregu prac, które Gdańskiego zajęcia z historii i kultu- i redaktor dwóch publikacji: Nor- ukazywały się na łamach znanych ry Skandynawii. Kierunki badań: hi- wegia w I połowie XX wieku (2004); czasopism polskich, takich jak „Za- storia Skandynawii, ze szczególnym Norwegia–Polska. Przeszłość i te- piski Historyczne”, „Dzieje Najnow- uwzględnieniem dziejów Norwegii, raźniejszość. Norge-Polen. Fortid og sze”, oraz norweskich: Årbok for stosunki polsko-norweskie w XX nåtid (2006); autorka artykułu o pol- Rana i „Historisk Tidsskrift”. Recen- wieku, polscy robotnicy przymuso- skich robotnikach Organizacji Todta zowała podręcznik Historia Finlandii wi w Norwegii i Finlandii w latach II w Finlandii w latach II wojny świato- (2011) Barbary Szordykowskiej. KATARZYNA WOJAN

20 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

MUMINKI – NIEZŁOMNA WIZYTÓWKA FINLANDII

Dolinę Muminków i jej oryginalnych, hybrydalnych roku to Tatuś Muminka i morze, który jest filologicznym mieszkańców znamy z dziewięciotomowej serii ilustro- tłumaczeniem szwedzkiego Muminpappan och havet wanych książek tekstowych, trzech książek obrazko- (1965). Rok później, w 1978, na polskim rynku poja- wych, z ogromnej liczby pasków komiksowych, a tak- wiły się Pamiętniki Tatusia Muminka – Muminpappans że z licznych ekranizacji filmowych oraz inscenizacji bravader (Wyczyny Tatusia Muminka, 1950), po prze- teatralnych. Muminki to postaci, które Tove Jansson, róbkach w 1968 Muminpappans memoarer (Memuary szwedzkojęzyczna fińska pisarka, zaczęła tworzyć Tatusia Muminka). Następnie, w 1980 roku, został opu- w roku 1939. Są efektem jej eskapistycznej podróży, blikowany w Polsce tom Dolina Muminków w listopa- do której sama przyznaje się we wstępie do pierwszego dzie, czyli ostatni z serii, który w źródłowej wersji nosi tomu: tytuł Sent i november (Późno w listopadzie) i wyszedł w Finlandii w roku 1970. Jako ostatnią polscy czytelnicy Była zima 1939 roku, czas wojny. Praca stała w miej- mogli poznać pierwszą książkę o Muminkach Małe tro- scu; miało się uczucie, że każda próba stworzenia lle i duża powódź (1995), której tytuł jest filologicznym obrazu rzeczywiście jest całkowicie niepotrzebna. przekładem szwedzkiego Små trollen och den stora Może więc nic dziwnego, że nagle ogarnęła mnie översvämningen (1945). Czterech pierwszych przekła- chęć napisania czegoś, co zaczynałoby się od „Był dów dokonała Irena Szuch-Wyszomirska, a kolejnych – sobie kiedyś”. Dalszy ciąg musiał oczywiście być Teresa Chłapowska. bajką, tego nie dało się uniknąć, ale zrezygnowałam Seria poznawana według oryginalnego porządku z książąt, księżniczek i małych dzieci, wybierając na otwiera przed czytelnikiem głębsze pokłady znaczeń, ich miejsce gniewną figurkę, którą sygnowałam ry- sugeruje nowe interpretacje, czym dowodzi swej sunki satyryczne i którą nazwałam Muminkiem. dwuadresowości. Nie jest to bowiem literatura czy- Owa napisana na uboczu kariery artystycznej seria sto dziecięca i ta klasyfikacja jest nie tylko mylna, ale miała dość nieoczekiwanie odnieść niebywały sukces, i krzywdząca. Niewinne przygody mieszkańców doliny – który przyniósł Jansson światową sławę i dał przydo- wpisane w schemat wstępnego zagrożenia niezmien- mek, nie do końca zgodny z jej wolą i ambicjami – nie uwieńczonego happy endem – skrywają drugą war- „mamy Muminków”. stwę znaczeń, nierzadko o filozoficznym zabarwieniu. Filar „muminkologii”, czyli książki tekstowe o Mu- Jansson była tego świadoma i planowała wydawanie minkach (dziewięć tomów napisanych w latach 1945– ostatnich części serii właśnie jako książki dla dorosłych. –1970), wydawany był w Polsce przez Naszą Księgarnię Muminków nie mogło oczywiście zabraknąć w życiu w innej kolejności niż w Finlandii, gdzie książki tworzą Instytutu Skandynawistyki. Weszły one w krąg zaintere- spójną, ewoluującą serię, której wartość i rozwój łatwiej sowań naukowych profesora Hieronima Chojnackiego, jest dojrzeć, poznając ją chronologicznie. Tytuły tych niżej podpisanej, a także studentów, którzy w swoich książek zmieniano w przekładzie i na przykład książka pracach dyplomowych podjęli różne interesujące te- inaugurująca obecność fińskich trolli w naszym kraju, maty. Badali wzajemne oddziaływanie tekstu i obrazu, W Dolinie Muminków (1964), w oryginale nazywa się lęk w kontekście postaci Buki, stereotypy kobiecości Trollkarlens hatt (Kapelusz czarodzieja, 1948). Muminki i męskości, motywy autobiograficzne oraz adaptacje były wprowadzane na polski rynek opowieścią, któ- filmowe serii. Muminki są obecne w sylabusie przed- rą w Finlandii poprzedziły dwa tomy i stąd zapewne miotu literatura Finlandii i na wykładach niezmiennie zmiana tytułu, która miała skierować uwagę na nową, są obiektem żywiołowych dyskusji. W roku 2014, gdy – intrygującą dolinę. Jako drugi wyszedł przekład Lata wówczas jeszcze – Katedra Skandynawistyki organi- Muminków (1967), w oryginale Farlig midsommar (Nie- zowała Tydzień Fiński, jego asumptem była właśnie bezpieczna noc świętojańska, 1954). Również i tu polski rocznica Tove Jansson (sto lat od narodzin pisarki). Na tytuł jednoznacznie informuje o tym, że będziemy mieli sympozjum poświęconym artystce „100 years of Tove znów do czynienia z Muminkami. W 1969 została wyda- Jansson” (02.04.2014) referaty wygłosili goście z kraju na Zima Muminków – Trollvinter (Zima trolli, 1957), która i zagranicy, a także studenci Katedry. Teatr studencki w nazwie zastępuje trolle Muminkami, co stanowi szer- „aUGust” zaprezentował szwedzkojęzyczne przedsta- szą tendencję w przekładzie całej serii na język polski. wienie na podstawie Opowiadań z Doliny Muminków. Jako czwarty, w 1970, przełożony został tom Opowia- W tym roku mijają 72 lata, odkąd Muminki ujrzały dania z Doliny Muminków, który w zasadniczym stop- światło dzienne, stając się wizytówką swojej ojczyzny. niu odchodzi od źródłowego tytułu Det osynliga barnet W tym czasie zdążyły przeobrazić się w odrębną kate- (Niewidzialne dziecko, 1962). W roku 1977 wyszły dwa gorię – hipopotamowatą postać o niezbyt pociągają- kolejne przekłady. Pierwszy, Kometa nad Doliną Mu- cym wyglądzie i choć prostej, to fascynującej filozofii minków, został w Finlandii wydany jako drugi i nosił życia. Na czym polega ich fenomen? Na zgłębianie tytuł Kometjakten (Pogoń za kometą, 1948), a po prze- tego tematu zapraszamy do Instytutu Skandynawistyki! róbkach dokonanych przez autorkę w 1968 Kommeten kommer (Nadchodzi kometa). Drugi tom z tego samego HANNA DYMEL-TRZEBIATOWSKA

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 21 BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

NIE TYLKO ZAPRZĘG ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA, CZYLI O TYM, CO MOŻEMY UJRZEĆ NA ROZGWIEŻDŻONYM NIEBIE SÁPMI

Nie jest do końca jasne, dlaczego świętemu mikołajowi przypisuje się związki z fińskim regionem Lappi. Wiele wskazuje jednak na to, że to saamscy pasterze, którzy pod koniec XIX wieku wraz ze swymi stadami przybyli z Norwegii do Ameryki na zaproszenie rządu Stanów Zjednoczonych, by nauczyć rdzennych mieszkańców Alaski hodowli reniferów, stali się źródłem wyobrażenia ugruntowanego w kulturze popularnej, m.in. przez twórców reklamy Coca-Coli oraz wytwórni Walta Disneya: pomykającego na firmamencie niebieskim zaprzę- gu świętego mikołaja, z niezapomnianym czerwononosym Rudolfem1.

SÁPMI – KRAINA SAAMÓW Sápmi wykracza daleko poza okolice Rovaniemi, kojarzone z domostwem świętego mikołaja. Sápmi leży na styku czte- Legenda: 1. południowosaamski; 2. ume; 3. pite; 4. lule; rech państw: Norwegii, Szwecji, Finlandii oraz Rosji. Za połu- 5. północnosaamski; 6. enare; 7. skolte; 8. kildin; dniową granicę terenów tradycyjnie zamieszkiwanych przez 9. ter Saamów przyjmuje się okolice norweskiego jeziora Femun- Rys. 1. Języki saamskie. den oraz szwedzką Dalarnę, natomiast północne obrzeża Źródło: Om samenes rettsstilling, „Norges offentlige saamskich ziem wyznaczają półwyspy Varanger oraz Kola. utredninger” 1984, nr 18, s. 98. Poza Skandynawią Saamowie wciąż jeszcze bywają nazy- nasz (Äätj miin). W Skandynawii najbardziej rozpowszech- wani Lapończykami. Jednak na arenie międzynarodowej nionym jest północnosaamski, którego obszary użytkowania zamiast nazwy Laponia coraz powszechniej funkcjonuje obejmują zarówno Finlandię, Norwegię, jak i Szwecję. Posłu- Sápmi, rozumiana jako nazwa regionu kulturowego. guje się nim na około siedemnastu tysięcy osób3. Ponieważ brak precyzyjnych definicji pozwalających jednoznacznie ustalić czyjąś przynależność do ludu saamskie- WIELKIE ŁOWY go, demograficzne charakterystyki Saamów siłą rzeczy są Spoglądającym w niebo mieszkańcom Arktyki jawi się widok bardzo nieścisłe2. Najczęściej podaje się, że jest ich około odmienny od tego, który podziwiać można, przebywając na siedemdziesięciu tysięcy i z tego w przybliżeniu dwadzie- południowych obszarach naszego kontynentu. O szczegól- ścia pięć tysięcy osób posługuje się jednym z saamskich nym charakterze rozgwieżdżonego nieba w strefie wysokich języków, należących do grupy ugrofińskiej. Języki saam- szerokości geograficznych stanowią między innymi gwiazdy skie (oraz ich dialekty) można podzielić na trzy podgrupy: okołobiegunowe, które nie znikają za linią horyzontu, lecz południowosaamską, środkowosaamską i wschodnio- znajdują się w polu widzenia obserwatora przez całą noc saamską. Do podgrupy południowej zalicza się południowo- polarną, która może na obrzeżach Skandynawii trwać oko- saamski oraz ume. Podgrupę środkowosaamską tworzą pite, ło dwóch miesięcy. Taki widok podpowiedział ludzkiej wy- lule oraz północnosaamski. Natomiast w skład podgrupy obraźni możliwość połączenia nicią narracyjną gwiezdnych wschodniosaamskiej wchodzą: enare, skolte, ter, kildin. Ten obrazów, poruszających się ruchem pozornym, ale dla ob- ostatni wariant saamskiego używany jest na tych samych serwatora jak najbardziej oczywistym. Obserwacje gwiezd- obszarach, co wymarły w zasadzie akkala (zob. rys. 1). Istniał nych konstelacji i poszczególnych ciał niebieskich, przyku- jeszcze język kemi, którym posługiwali się Saamowie z po- wających uwagę swą jasnością lub położeniem w stosunku łudniowych obrzeży fińskiego Lappi, między innymi z okolic do linii horyzontu, stały się dla Saamów impulsem do wy- Kuusamo. Jednak zniknął on z mapy lingwistycznej Europy kreowania spójnej – choć występującej w licznych lokalnych już w połowie XIX wieku. Różnice między południowosa- wariantach – opowieści o wielkim kosmicznym polowaniu. amskim a północnosaamskim porównywalne są do różnic Jelena Sergejeva przytacza następującą opowieść, krą- między norweskim a islandzkim, a relacje między lule a pół- żącą wśród Saamów z okolic Kautokeino (północna Norwe- nocnosaamskim przypominają paralele między szwedzkim gia), a zanotowaną w roku 1998: a norweskim. Z wymienionych języków: południowosaam- ski, północnosaamski, enare, skolte oraz kildin istnieją także Na rozgwieżdżonym niebie widać wielkiego, wypasionego w formie pisanej. Również kemi pozostawił po sobie zabytki byka Sarvę, o rozłożystych rogach. Renifera ściga liczna piśmiennicze, m.in. spisaną w tym języku modlitwę Ojcze gromada. Tym razem jednak nie wataha wilków poluje na

1 Por. R. Andersen, Redningsmenn og lykkejegere, Oslo 2012. Zdaniem autora książki w kreowaniu tak mocno zadomowione- go w kulturze popularnej wizerunku świętego mikołaja jako właściciela podniebnego zaprzęgu reniferów niezwykle istotna okazała się powtarzająca się przez kilka lat z rzędu kampania reklamowa, którą przeprowadzano na zlecenie Gudbranda Lomena, przedsiębiorcy z Nome na Alasce, chcącego zainteresować amerykańskich konsumentów reniferowym mięsem. W okresie przedświątecznym w wielu miastach Ameryki organizowano pokazy, podczas których Santa Claus pojawiał się w otoczeniu saamskich pasterzy oraz reniferów. Pokazy budziły ogromne zainteresowanie, co nie umknęło uwadze branży reklamowej i filmowej. 2 Zob. Om samebefolkningen, http://www.sami-statistics.info/default.asp?nc=1126&id=85 (8.03.2017). Zob. M. Sibińska, Kosmiczne polowanie, czyli opowieści arktycznego nieba, [w:] Jan Heweliusz i kultura Heweliuszowska. Utilitas et Delectatio, red. M. Mendel, J. Włodarski, Gdańsk 2013. 3 Na temat saamskich języków zob. Om samenes rettsstilling, „Norges offentlige utredninger” 1984, nr 18, s. 97–100, http://www. regjeringen.no/nb/dep/fad/tema/samepolitikk/midtspalte/nou-198418-om-samenes-rettsstilling.html?id=622185 (08.03.2017).

22 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE BADANIA FENNISTYCZNE I SAAMISTYCZNE NA UNIWERSYTECIE GDAŃSKIM

niego, lecz grupa myśliwych. Wraz z nastaniem nocy do tropiących dołączają kolejni myśliwi. Za reniferowym sam- cem widać Fávdnę i jego łuk, Fávnnadávgi. Byka ścigają również dwaj biegacze na nartach. Boares Áhkku, Staru- cha i jej dwa psy też chcą dołączyć do myśliwych. Stara pokrzykuje na psy: „Za nim, za nim! Tłustą kiszkę w nagro- dę, jeśli go dogonicie!”. Tak woła baba do psów. Również i ona ma na nogach narty i spieszno jej wziąć udział w polowaniu. Sarvę ścigają także Gállabártnit, słynni myśliwi. I oni mają ze sobą narzędzia – bezmian, a także oszczep, Rys. 2. J. Schefferus, Lapponia (1673). Dwa etapy szamań- nóż i kociołek. Oszczepem zadadzą bykowi śmiertelny skiego seansu. Etap I: Noaide wprowadza się w trans. cios, nożem go poćwiartują, a w kociołku ugotują świeże, Etap II: Noaide, którego dusza odbywa podróż w tran- reniferowe mięso. Dołączył także Starzec, Boares Gállá, sie. Szamana przykrywa bęben czarkowy odwrócony by zobaczyć, jak się sprawują jego synowie, Gállabártnit. membraną do dołu. Boahje, Gwiazda Północna, też jest z nimi. Boahje chce upolować Sarvę. Dzierży łuk, a gdy znajdzie się na dogod- jednak jedyną pełnioną przez Gwiazdę Polarną. W wyobra- nej pozycji i wystrzeli strzałę, to wówczas gwiazdy spadną żeniach saamskich występuje ona również pod nazwą Bo- i nadejdzie koniec świata. Jednakże Sarva wciąż jest zbyt ahje-návli, Północnego Gwoździa. Kopuła niebieska w daw- nisko. Boahje znajduje się wysoko i nie udaje mu się po- nych wyobrażeniach saamskich to nic innego jak obrócona dejść na odległość strzału. Stale jednak sprawdza, czy do góry dnem czara, podtrzymywana filarem zwieńczonym Sarva się nie zbliża, a wówczas wypuści strzałę, by zabić4. Boahje-návli. Z Gwiazdą Polarną związana jest zatem idea axis mundi, Zgodnie z dawnymi podaniami Saamowie nadali imiona powszechna w kulturach szamanistycznych. W wyobraże- wszystkimi gwiazdom, toteż żadna z nich nie mogła się zagu- niach saamskich świat podtrzymywany jest przez filar, sta- bić lub zniknąć niezauważenie. Znajomość położenia gwiazd nowiący jednocześnie połączenie między sferą nieba, ziemi była wiedzą niezwykle istotną dla funkcjonowania saamskich i podziemi, umożliwiające duchowe podróże między różnymi społeczności. W czasie długich miesięcy polarnej nocy, gdy płaszczyznami rzeczywistości, które szaman odbywał w tran- rytm dnia nie mógł być wyznaczany przez Słońce, pojedyn- sie. Jeśli przyjrzymy się szamańskim bębnom u Saamów, cze gwiazdy i ich konstelacje pełniły przez całą dobę funk- odkryjemy, że część z nich ma konstrukcję czary. Innymi cję kompasu i zegara. Wiadomo było, że Sarva jest tuż nad słowy, obraz saamskiego wszechświata tworzy analogię do głową obserwatora we wczesnych godzinach wieczornych, bębna odwróconego membraną do dołu, czyli bębna uży- a w późnych godzinach nocnych był już daleko na północ- wanego przez szamana podczas podróży duchowej, odby- nej stronie nieba. Należy zaznaczyć, że etnografowie różnie wanej w transie (zob. rys. 2). identyfikowali Sarvę. Niektóre źródła utrzymują, że odpo- Szamańskie bębny są źródłem wiedzy o dawnej kulturze wiada Kasjopei. Zdaniem innych badaczy w wielu rejonach Saamów, jednak interpretacja symboli zdobiących mem- Sapmi postrzegano Sarvę jako konstelację znacznie bardziej brany zachowanych bębnów daleka jest od jednoznaczno- rozbudowaną, obejmującą Kasjopeję, Perseusza i Woźnicę. ści. Pomimo pewnych, regionalnie uwarunkowanych, cech Wiedziano też, że w styczniu gwiazdozbiór Fávnnadávgi wspólnych symboliki, nie ma dwóch identycznych membran, (Łuk Fávny, odpowiadający częściowo Wielkiemu Wozowi) a wiedza o znaczeniu poszczególnych znaków jest fragmen- widnieje na wschodzie o północy, nad ranem zaś widać go taryczna. Wiadomo, że figury odnosiły się zarówno do wy- na północno-zachodniej części nieba. Pojawienie się Plejad obrażeń mitycznych, jak i do konkretnych krajobrazów oraz w konkretnym miejscu nad horyzontem przypominało o po- ciał niebieskich. Wiele wskazuje na to, iż bębny szamańskie rze udoju zwierząt. Schowanie się za horyzont gwiazdy, którą funkcjonowały jako swoiste mapy wszechświata, dzięki któ- Saamowie nazywali Starym Gállą, mogło być sygnałem dla rym saamski szaman, noaide, orientował się w przestrze- pasterzy pilnujących zimą reniferów, iż czas na zmianę straży niach, które z racji swej misji musiał odwiedzać. przy pasącym się stadzie. Wyobrażenia o Polarnym Gwoździu, podtrzymującym W mitologii saamskiej Gállá był synem Słońca i protopla- konstrukcję świata, łączą się z wizją możliwej kosmicznej ka- stą ludu Saamów. Wraz z dziewczyną z plemienia olbrzymów tastrofy: „Boahje-naste podtrzymuje niebo, a gdy ostatniego spłodził swego czasu synów, doskonałych myśliwych, któ- dnia Favdna trafi z łuku w Boahje-naste, to niebo runie, rozbi- rym między innymi przypisuje się wynalezienie nart. Synowie je się o ziemię, a wówczas cały świat stanie w ogniu i wszyst- Gálli dali początek saamskim plemionom. W niektórych epic- ko znajdzie swój koniec”6. Dopuszczenie myśli o „dniu osta- kich joikach przypisuje im się też udomowienie dzikich reni- tecznym” jest swoistym kontrapunktem dla codziennego ferów, choć według innych podań sztuki tej dokonała Córka doświadczenia mieszkańców Arktyki, obserwujących roz- Słońca. Po śmierci synowie Gálli, wstąpiwszy na nieboskłon, gwieżdżone niebo. Przesuwające się po nim ciała niebieskie przemienili się w gwiazdy i od tej pory biorą udział w wielkim, potwierdzają niezachwianą cykliczność zachodzących we kosmicznym polowaniu. To właśnie oni na nocnym niebie wszechświecie procesów. Co wieczór, pomimo zagrożenia, tworzą Pas Oriona. Natomiast to, która z gwiazd odpowiada Sarva wychodzi na pastwiska wyznaczane bezkresną Dro- ich ojcu – Gálli – było uwarunkowane regionalnie. Niektórzy gą Mleczną, a gromada myśliwych bezskutecznie usiłuje go identyfikowali go jako Syriusza, choć w innych regionach podejść. Dla przybysza z innej części Europy spojrzenie na Sápmi nazwą tą mógł być określany Procjon lub Rigel5. północne niebo, na którym pewnie nie dostrzeże zaprzęgu świętego mikołaja, ale na którym z pewnością zauważy po- BĘBNY SZAMAŃSKIE A MAPY ROZGWIEŻDŻONEGO lujących Fávnę i Boahje, może być początkiem wyprawy NIEBA w nieznane: w świat saamskich mitów, wierzeń i szamańskich Jednym z uczestników kosmicznego polowania jest myśliwy podróży, ale również literatury i sztuki, poszerzającej nasz Boahje, czyli Gwiazda Polarna. Funkcja myśliwego nie jest ogląd współczesnej rzeczywistości. MARIA SIBIŃSKA 4 J. Sergejeva, Noen samiske stjernebilder: et jaktfolks forestillinger om stjernehimmelen, „Almanakk for Norge” 2001, s. 11. 5 O nazwach gwiazd u Saamów, a także o lokalnych wariantach nazewnictwa zob. J. Qvigstad, Lappiske stjernenavnene, Tromsø 1921. 6 J. Turi, Muittalus samid birra, Stockholm 1910, s. 259.

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 23 WOKÓŁ PRZEKŁADU LITERACKIEGO

KILKA SŁÓW O TŁUMACZENIACH, CZYLI OBECNOŚĆ LITERATURY FIŃSKIEJ W POLSCE

Rok 1853 nie wzbudza żadnych natychmiasto- między 1965 a 1970 rokiem było ich aż sześćdzie- wych skojarzeń. Być może powinien – to właśnie siąt (6,6%). A to jeszcze nie koniec – kolejne pięć wtedy wynaleziono chipsy i lampę naftową. To lat przyniosło kolejne tłumaczenia (tym razem jest właśnie wtedy miała miejsce premiera Trubadura ich aż sześćdziesiąt osiem!). W efekcie publikacje Verdiego, a przede wszystkim to właśnie wtedy z lat 1976–1982 dają aż 20,2% całości. W latach Leon Potocki dokonał pierwszego tłumaczenia osiemdziesiątych liczba nowych tłumaczeń nie- literatury fińskiej na język polski. W 1853, a więc co zmalała: między 1983 a 1990 rokiem wydano jeszcze za życia autora, czytelnicy „Biblioteki War- szawskiej” mogli zapoznać się z Wieśniaczką Ru- osiemdziesiąt dwa tłumaczenia (9% całości). neberga. Popularność literatury fińskiej jednak trwa: 1853 był dopiero początkiem historii obecności pomiędzy 1990 a 2000 rokiem wydano łącznie literatury fińskiej w polskiej kulturze. Do roku 2016 sto czterdzieści trzy publikacje, czyli aż 16,2% włącznie ukazało się aż dziewięćset dziesięć pu- wszystkich tłumaczeń literatury fińskiej, a do roku blikacji. Ich ogromna większość to tłumaczenia 2010 włącznie na język polski przetłumaczono literatury pięknej, literatury faktu i komiksów – to kolejnych sto siedemdziesiąt sześć pozycji (co aż osiemset osiemdziesiąt cztery publikacje, które daje aż 19,3% całości). Ich liczba wciąż wzrasta: stanowią 97% całości. Na ich tle dwadzieścia trzy do roku 2016 wydano aż sto pięćdziesiąt sześć tłumaczenia popularnonaukowe mogą pozostać publikacji (17,1%). niezauważone (to przecież tylko 2,5% wszystkich tłumaczeń), podobnie jak trzy przekłady konsty- Statystyki pokazują, że literatura fińska obecna tucji Finlandii (0,5% całości). jest w Polsce już od kilkunastu dekad, a wzrost Zanim Polska odzyskała niepodległość, czy- liczby publikacji sugeruje jej poczytność. Wśród telnicy mogli cieszyć się już dwudziestoma sze- publikacji można znaleźć kilka utworów, które ścioma tłumaczeniami literatury fińskiej, w tym przetłumaczono kilkakrotnie – prym wiodą tutaj kilkoma runami Kalevali i utworami czołowego utwory Tove Jansson, które nie tylko tłumaczono fińskiego realisty – Juhaniego Aho. Do roku 1939 wielokrotnie, ale też na ich podstawie wydano zbiór ten wzbogacił się o kolejne trzydzieści sie- Muminkowe opowieści autorstwa innych twór- dem przekładów, między innymi o kolejne runy ców. Można mieć tylko nadzieję, że poczytność Kalewali (w tym w runę VIII, przełożoną przez literatury fińskiej nie spadnie, zarówno tej fińsko-, Jana Brzechwę), oraz o liczne wiersze Eino Le- jak i szwedzkojęzycznej, a utwory, które nie zosta- ino. Łącznie tłumaczenia z lat 1853–1939 stano- wią 6,9% całości wszystkich tłumaczeń. ły zauważone przez czytelników, wrócą do łask. Wydawanie literatury fińskiej w Polsce wzno- Dziewięćset dziesięć publikacji udowadnia, że wiono tuż po wojnie: pierwszy powojenny prze- literatura fińska to nie tylko Muminki. kład, pierwszą runę Kalewali (znów w tłumaczeniu Brzechwy) opublikowano w 1946 roku. Niestety aż do początku lat sześćdziesiątych rocznie uka- Opracowano na podstawie artykułu Katarzyny Wo- zywały się najwyżej dwa utwory. Złą passę prze- jan Polskie przekłady literatury fińskiej i szwedzko- łamano w roku 1961 trzema tekstami. Były to: fińskiej (bibliografia za lata 1853–2016 w układzie Przechadzka Penttiego Haanpää, Siedmiu braci chronologicznym), wchodzącego w skład zbioru Aleksisa Kivi oraz Egipcjanin Sinuhe Miki Walta- Nowe wyzwania, nowe horyzonty. Czterdzieści lat riego. Pierwsze polskie wydanie książki o Mumin- skandynawistyki gdańskiej, t. 3: Język, kultura i spo- kach trzy lata później współgra z rosnącą popu- łeczeństwo Finlandii, pod red. tejże autorki (Wydaw- larnością literatury fińskiej. Tłumaczeń jest więcej: nictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2016). o ile w latach 1939–1965 pojawiło się trzydzieści osiem tłumaczeń (4,1%), o tyle w ciągu pięciu lat KATARZYNA PIĘKOŚ

24 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE WOKÓŁ PRZEKŁADU LITERACKIEGO

ZNANI TŁUMACZE LITERATURY FIŃSKIEJ W POLSCE

TERESA CHŁAPOWSKA (1920–2010) – z literatury fińskiej do małego Słownika pisarzy rzeźbiarka i tłumaczka literatury szwedzko- skandynawskich oraz rozdziału o literaturze fińskiej języcznej, łączniczka AK, całe życie związana z War- w Dziejach literatur europejskich. Przełożyła m.in. szawą. Na język polski przełożyła utwory szwedzko- takie klasyczne utwory, jak: Żołnierz nieznany oraz języczne skierowane zarówno do dorosłych (Detek- Tu, pod Gwiazdą Polarną Väinö Linny, Historia sznu- tyw na pustyni Åke Holmberga), jak i do dzieci (m.in. ra z Manili oraz Kobieta na zwierciadle narysowana Braci Lwie Serce Astrid Lindgren czy Cudowną po- Veijo Meriego, Putkinotko Joela Lehtonena, Chłopcy dróż Selmy Lagerlöf). W literaturze fińskiej wyróż- Paavo Rintali, Nocne cienie tunturi Samuliego Pau- niła się tłumaczeniem kultowej serii o Muminkach laharju, powieści noblisty Fransa Eemila Sillanpää: autorstwa Tove Jansson oraz jej autobiograficznej Śmierć i zmartwychwstanie, Słońce życia, Nabożna powieści Córka rzeźbiarza. nędza, a także Historię literatury fińskiej Kai Laitinena MARIOLA GĄSIOROWSKA-SIUDZIŃSKA i Satu Apo. Była członkiem Kalevalaseura, Suoma- (ur. 1955) – hungarystka z wykształcenia, tłumacz laisen Kirjallisuunden Seura. Odznaczona Krzyżem przysięgły języka fińskiego, związana z Warszawą. Rycerskim Zakonu Białej Róży Finlandii. Fińskiego Zajmuje się również przekładem literackim; przeło- nauczyła się w wieku 60 lat. żyła m.in. Coś w człowieku Miki Waltariego, serię JERZY LITWINIUK (1923–2012) – poeta i tłumacz, powieści historycznych Kaari Utrio, takich jak Mie- autor przekładów z wielu języków, w tym z fińskiego, dziany ptak, Jastrząb, Jednorożec, Spiżowy łabędź, karelskiego, estońskiego, łotewskiego i rosyjskiego. a także głośną książkę naukową Córki Ewy. Historia Na język polski przetłumaczył m.in. Kantyczki Eino kobiety europejskiej tej samej autorki. Leino. Jego czołowym osiągnięciem było jednak tłu- BOŻENA KOJRO (ur. 1954) – hungarystka z wy- maczenie Kalewali, pierwsze w literaturze polskiej, kształcenia, tłumaczka języka fińskiego. Autorka którego dokonał bezpośrednio z oryginału. Znawca przekładów beletrystyki (m.in. Akuszerka Katji Ket- literatur krajów nadbałtyckich. Za zasługi translator- tu, Fantastyczne samobójstwo zbiorowe oraz Wy- skie otrzymał wiele wyróżnień, m.in. w 2005 roku jący młynarz Arto Paasilinny, Rozkaz Leeny Lander, łotewski Krzyż Uznania III klasy. Listy do Trynidadu Anniki Idström), powieści kryminalnych i sensacyjnych (Harjunpää i kapłan zła ZYGMUNT ŁANOWSKI (1919–1989) – tłumacz oraz Harjunpää i dręczyciel kobiet Mattiego Yrjänä literatury szwedzkiej i szwedzkojęzycznej. Chociaż Joensuu, Wirus Ebola w Helsinkach Taaviego So- jego pierwszy przekład książkowy ukazał się póź- ininvaara, Przyjaciele z daleka Mattiego Rönkä, Pia- no, bo dopiero w 1965 roku, Łanowski okazał się sek Saraswati oraz Lit–6 Risto Isomäki), publikacji tłumaczem niezwykle ważnym dla historii literatury historycznych (m.in. Biała śmierć. Najskuteczniej- polskiej, gdyż przybliżył polskim czytelnikom utwo- szy snajper w historii wojen – Simö Häyhä Petriego ry takich autorów, jak Ingmar Bergman i August Sarjanena, Historia polityczna Finlandii 1809–1999 Strindberg; za pośrednictwem języka szwedzkiego Osmo Jusilli, Seppo Hentilä i Jukka Nevakivi, Cud przekładał też literaturę islandzką i fińską. Przełożył nad Wisłą. Wspomnienia fińskiego uczestnika wojny m.in. Lato Tove Jansson, Amalia Sylvi Kekkonen, polsko-rosyjskiej w roku 1920 Kaarlo Kurko) oraz lite- monumentalne powieści historyczne Miki Walta- ratury dziecięcej i młodzieżowej (m.in. serii Strażnicy riego: Egipcjanin Sinuhe, Karin, córka Monsa, Mi- Sampo Timo Parveli, Krzysio Raper i szalony kom- kael Karvajalka, Mikael Hakim, Czarny anioł, Turms puter Sinikki i Tiiny Nopoli, serii Muminki). Założyła nieśmiertelny, Tajemnica królestwa, a także Żyzny wydawnictwo „Kojro”, specjalizujące się w literaturze granit: antologia nowel i opowiadań fińskich. Jako skandynawskiej, a w szczególności fińskiej. Została pierwszy Polak w 1968 roku został uhonorowany odznaczona Orderem Lwa Finlandii I klasy. nagrodą Akademii Szwedzkiej. CECYLIA LEWANDOWSKA (1902–1989) – dzien- KAZIMIERA MANOWSKA (ur. 1929) – tłumacz nikarka, pisarka, tłumaczka fińskiej, rosyjskiej i nie- przysięgły, autorka licznych przekładów utworów mieckiej literatury pięknej oraz popularnonaukowej. z języka fińskiego na polski. Wśród tłumaczonych Autorka licznych artykułów naukowych, 110 haseł przez nią autorów znajdują się Mika Waltari (Trylogia

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 25 WOKÓŁ PRZEKŁADU LITERACKIEGO

rzymska: Mój syn, Juliusz, Rzymianin Minutus, Tajem- rej tłumaczenie otrzymał w 2008 roku wyróżnienie nica królestwa; Wrogowie rodzaju ludzkiego, Cztery czasopisma „Literatura na Świecie”. Współpracuje zmierzchy), Timo Mukka (Tabu), Veikko Huovinen ze znaczącymi wydawnictwami. (Myśliciel z Jastrzębiej Polany), Paavo Haavikko JOANNA TRZCIŃSKA-MEJOR – hungarystka (Lata). Związana z Warszawą. z wykształcenia, tłumaczka języka fińskiego. Au- SEBASTIAN MUSIELAK (ur. 1970) – filolog fiń- torka przekładów powieści, m.in. Złotowłosa Miki ski, autor ponad siedemdziesięciu przekładów, w tym Waltariego, Pozycja słońca Ranyi Paasonen, Zie- ponad dwudziestu z języka fińskiego. Jego specjal- mia jest grzeszną pieśnią Timo Mukki, Wędrujące nością jest literatura faktu, literatura popularna, popu- buciory Penttiego Haanpää, Pan Huczek Hannu larnonaukowa i użytkowa. Założyciel Oficyny „Wolny Mäkelä, a także antologii poezji fińskiej Podaj mi Tor” wydającej e-booki z literaturą fińską. Przełożył obie dłonie. Współpracowała z Jerzym Litwiniukiem z fińskiego m.in. głośne powieści Oczyszczenie i Gdy przy tłumaczeniu Kalewali. W przeszłości była wie- zniknęły gołębie Sofi Oksanen, Nie przed zachodem loletnim pracownikiem Ambasady RP w Helsinkach słońca Johanny Sinisalo, Tainaron. Listy z innego (Finlandia), gdzie pełniła m.in. funkcję I sekretarza miasta Leeny Krohn, Kto zabił panią Skrof? Miki Wal- ds. prasowych i promocji Polski. tariego i Kobietę pułkownika Daniela Katza, za któ- KATARZYNA PIĘKOŚ GDAŃSCY TŁUMACZE LITERATURY FIŃSKIEJ DR HAB. ANDRZEJ CHOJECKI (1948–2001) wisko radiowe Chagall P. Huelle, a także kilka – były wykładowca w Katedrze Skandynawisty- wierszy Wisławy Szymborskiej, które ukazały ki Uniwersytetu Gdańskiego, literaturoznawca, się w „Turun Sanomat” tuż po przyznaniu pi- tłumacz, felietonista, prezes gdańskiego od- sarce Nagrody Nobla w dziedzinie literatury działu Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Zwią- (1996). W czasie pobytu w Finlandii angażowa- zany z Niekabaretem Macieja Nowaka. Autor ła się w działalność Stowarzyszenia Pisarzy Fiń- przekładów fińskiej literatury szwedzkojęzycz- skich (Suomen Kirjailijaliitto) – Oddział w Turku nej, m.in. głośnych powieści Wojna trzydziesto- jako tłumacz, goszcząc znanych pisarzy gdań- letnia i Po bohaterskiej śmierci Henrika Tikkane- skich, m.in. Andrzeja Chojeckiego, Edmunda na (Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2002). Puzdrowskiego, Bożenę Ptak, Janinę Wieczer- PROF. DR HAB. JANINA SAŁAJCZYK ską i Zbigniewa Żakiewicza. W przeszłości była (ur. 1933) – emerytowany profesor zwyczaj- tłumaczem w zakresie języka fińskiego (teksty ny w Instytucie Filologii Rosyjskiej (później: pisane i ustne). W 2011 roku została powoła- Słowiańskiej) Uniwersytetu Gdańskiego, ru- na przez Ministra Sprawiedliwości RP na kon- sycystka, literaturoznawca, krytyk literatury, sultanta Państwowej Komisji Egzaminacyjnej tłumaczka. Przełożyła z angielskiego książkę do udziału w przeprowadzaniu egzaminu na o charakterze reportażu dokumentalnego Woj- tłumacza przysięgłego języka fińskiego (na na zimowa. Sowiecki atak na Finlandię, 1939– –1940 Eloise Engle'a i Lauriego Paananena okres jednej kadencji). Pisała w języku fińskim (Wydawnictwo L&L, Gdańsk 2001). reportaże, które prezentowała na antenie Radia Polonia Redakcja Fińska; wielokrotnie brała też PROF. NADZW. DR HAB. KATARZYNA WO- udział w programach radiowych w Turku (Fin- JAN (ur. 1964) – wspólnie ze znanym dzien- landia) oraz audycjach dotyczących Finlandii nikarzem, krytykiem literackim i teatralnym, nadawanych przez polskie rozgłośnie (udział pisarzem Jouko Grönholmem przetłumaczyła wraz ze studentkami UG). z polskiego na fiński opowiadanie Mina Pawła Huelle („Parnasso” 3 (44), Helsinki), słucho- KATARZYNA WOJAN

26 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

O FIŃSKIM KRYMINALE SŁÓW KILKA Literatura krajów nordyckich słynie z kryminałów (dekkarit), które są tam wszechobecne na półkach księgarń i bibliotek. Od wielu lat Europejczycy, jak również i Polacy, rozczytują się w nich i zdają się je cenić wyżej od własnych literatur narodowych. Do krajów wiodących prym należy Finlandia. Przyjrzyjmy się zatem sylwetkom najpopularniejszych współcze- snych fińskich autorów kryminałów

Leena Lehtolainen urodziła się 11 marca w 1964 stwo fińskie i jego obyczajowość. W 2007 roku roku w Vesanto w Północnej Sawonii. Pochodzi Rönkä otrzymał Nagrodę Szklanego Klucza (La- z wykształconej rodziny, jej rodzice byli nauczy- siavain-palkinto) za powieść Przyjaciele z dale- cielami języka fińskiego. Talent literacki ujawnił ka (Ystävät kaukana, 2005, wyd. pol. Przyjaciele się u niej nader wcześnie, bowiem swą pierwszą z daleka, przeł. z fiń. B. Kojro, Wołowiec 2012), powieść napisała w wieku zaledwie 10–11 lat. dodatkowo przyznano mu Deutscher Krimi Pre- Studiowała na Uniwersytecie Helsińskim litera- is za niemieckie tłumaczenie książki Mężczyzna turę narodową i filozofię, tam też w 1995 roku o twarzy mordercy (Tappajan näköinen mies, uzyskała dyplom licencjata nauk filozoficznych 2002; przeł. z fiń. na pol. S. Musielak, Wołowiec (odpowiednik polskiego doktoratu). Powieści 2011). Jest też dziennikarzem oraz szefem Wia- kryminalne zaczęła tworzyć w 1993 roku. Roz- domości w TV1 należącej do YLE. głos zyskała jednak dopiero dzięki serii książek, Mika Waltari urodził się 19 września 1908 które opowiadały o życiu policjantki Marii Kallio. roku w Helsinkach i zmarł tamże 26 sierpnia Powieści z tego cyklu stanowiły połączenie lite- 1979 roku. Początkowo studiował w Helsinkach ratury obyczajowej z kryminałami. Lehtolainen teologię, jednakże dość szybko zaniechał stu- w swej twórczości podkreśla fińskość, osadza- diów teologicznych na rzecz estetyki, literatury jąc powieść w rodzimych realiach, daje ciekawy oraz filozofii. Swą pierwszą powieść – Wielka ilu- obraz społeczeństwa. Dużą wagę przywiązuje zja (Suuri Illusioni, 1928) – napisał w Paryżu. Do do sauny, będącej jednym z najważniejszych, najbardziej znanych jego dzieł należą powieści prastarych elementów kultury fińskiej. historyczne, takie jak Egipcjanin Sinuhe (Sinuhe Leena Lehtolainen jest laureatką nagrody egyptiläinen, 1945) i Czarny Anioł (Johannes An- Fińskiego Stowarzyszenia Miłośników Powie- gelos, 1952). Waltari pisał też sztuki teatralne, ści Kryminalnych (Vuoden johtolanka-palkinto), artykuły, reportaże, scenariusze kreskówek, słu- którą wyróżniono ją za powieść Kobieta ze śnie- chowiska radiowe, wiersze oraz podejmował się gu (Luminainen, 1996; przeł. z fiń. S. Musielak, przekładów. Gdańsk 2004), a także Wielkiej Nagrody Uzna- W swej znakomitej serii powieści kryminal- nia Fińskiego Klubu Książki (Suuren Suomala- nych stworzył intrygującą postać komisarza isen Kirjakerhon tunnustuspalkinto). Otrzymała Palmu – gburowatego detektywa pracującego też nominację do Nagrody Szklanego Klucza w helsińskim departamencie policji. Palmu ma (Lasiavain-palkinto) przyznawanej w krajach cięty język i jest szalenie inteligentny. Liczą się nordyckich. Jej małżonek, Mikko Lensu, nale- dla niego jedynie fakty, doskonale rozeznaje ży do znanych twórców literatury dziecięcej; jest zbrodnie. Saga Waltariego przesiąknięta jest autorem popularnej serii Varatohtori Virta. Książ- swoistym czarnym humorem. ki Lehtolainen zostały przetłumaczone aż na Mika Waltari należy z pewnością do najwy- dwadzieścia języków, m.in. na hiszpański, chiń- bitniejszych i najpopularniejszych w świecie piski, litewski, francuski i, oczywiście, na polski. sarzy fińskich. Jego utwory przetłumaczono na Przekładów jej powieści na język polski udatnie ponad czterdzieści języków. dokonuje Sebastian Musielak. Matti Rönkä urodził się 9 września 1959 *** w Kuusjärvi (obecnie: Outokumpu) w Północnej Karelii. Popularność zyskał dzięki serii powie- Stwierdzenie, iż fińskie powieści detektywistycz- ści kryminalnych o Viktorze Kärppä, emigran- ne są ciekawe, jest zbyt banalne. Kryją one cie przybyłym z Rosji i starającym się o fińskie w sobie coś więcej. Zawierają nie tylko niewy- obywatelstwo. Jego literatura porusza problem bredne, żywe historie zaczerpnięte wprost z po- adaptacji w nowym środowisku, stosunku Fi- licyjnych kronik, ale przede wszystkim stanowią nów do obcych oraz kontaktów fińsko-rosyj- trafny opis literacki narodowych – nie zawsze skich. Główny bohater zmaga się z uczuciem pozytywnych – cech osobowościowych Finów; wyobcowania, jest rozdarty między Finlandią stanowią zwierciadło narodu i fińskiej duszy. Są a byłym Związkiem Radzieckim oraz dzisiejszą oryginalnym dziedzictwem kulturowym współ- Rosją. Nieustannie balansuje na granicy prawa. czesnych pokoleń Finów. Rönkä w swej twórczości analizuje społeczeń- KINGA GRAFF

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 27 ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

JAKIEJ MUZYKI SŁUCHAJĄ STUDENCI SKANDYNAWISTYKI?

ALMA – ALMA-SOFIA MIETTINEN – to zaledwie GRUPA HEVISAURUS, czyli heavy metal dla dzieci 20-letnia Finka już dobrze znana na międzynarodo- grany przez pięciu muzyków w strojach dinozau- wym rynku muzycznym. W wieku 17 lat zajęła piąte rów. Legenda powstania zespołu mówi o pięciu miejsce w siódmej edycji fińskiego Idola. Współpra- metalowych jajach, które przetrwały miliony lat, by cowała z fińskimi muzykami; w marcu 2016 roku magicznie uwolnione z nich dinozaury mogły grać podpisała kontrakt z wytwórnią Universal Music. dziś dla najmłodszych słuchaczy. W czerwcu 2016 roku wydano jej pierwszy singiel MARTA ROMANIUK Karma, który nawet w Polsce podbijał listy przebo- jów. A we wrześniu 2016 roku Alma pojawiła się w utworze Bonfire Felixa Jaehna. JVG to hiphopowy duet raperów JARE JOAKIMA SABINA LECH BRANDA i VILLE-PETTERIEGO GALLE’A. Wystę- pują oni na scenie muzycznej od 2009 roku. Do tej pory wydali już cztery płyty, z których trzy zajęły ELIAS GOULD to 26-letni muzyk pochodzący pierwsze miejsca na Suomen virallinen lista (fińskiej z Helsinek. Zanim rozpoczął karierę solową, grał oficjalnej liście przebojów). JVG wielokrotnie zdo- w zespole ONE OF THE PIGEONS. Tworzy muzy- bywał nagrody muzyczne podczas największej gali kę z pogranicza gatunków indie, pop i rock oraz pi- fińskiego przemysłu fonograficznego – Emma-Ga- sze teksty do utworów. Nie wydał jeszcze żadnego ala – w kategoriach: najlepszy album hip-hopowy albumu, ma jednak na swoim koncie kilka singli. oraz najlepszy zespół muzyczny. Jednym z najpopularniejszych jest Huvilakatu. SABINA LECH Zajmuje się również aktorstwem. Wystąpił w filmie Miss Farkut – Suomi. Będziemy mogli go zobaczyć także w hucznie zapowiadanym Tuntematon sotilas, KASMIR – a właściwie: THOMAS ANTERO którego premiera planowana jest 27 października KIRJONEN – to 32-letni kucharz (!) z Espoo, który tego roku. jest spełnionym muzykiem. Przed karierą solową SABINA LECH współtworzył zespół rockowy COLLARBONE. Obecnie zajmuje się pisaniem tekstów i śpiewa- niem. Podpisał kontrakt z firmą Elements Music, EXTREME MAJESTIC TECHNICAL EPIC MELO- z którego banku tekstów korzysta wielu muzyków DIC METAL, czyli WINTERSUN, to zespół założo- z całego świata (m.in. Sean Kingston, Alle Farben, ny przez byłego frontmana ENSIFERUM. Muzyka Lost Frequencies). Kasmir tworzy muzykę w stylu JARIEGO MÄENPÄÄ nie daje przypisać się do pop i soul. Początki jego popularności wiążą się schematu, zwłaszcza na pełnej złożonych kompo- z wydaniem singla Vadelmavene latem 2014 roku. zycji drugiej płycie. SABINA LECH MARTA ROMANIUK

Trash-metalowa grupa MOKOMA zaczęła swoją GRAVE PLEASURES to zespół grający postpunk karierę od indie rocka, przez lata jednak wypraco- oraz gothic rock, powstały w 2010 roku pod nazwą wywała swoje swoiste eklektyczne brzmienie. War- BEASTMILK. Muzycy zadebiutowali wersją demo stwa tekstowa w języku fińskim doskonale się z nim utworu White Stains on Black Tape, po którym wy- komponuje. Jednak teksty, mimo iż są sporym dali EP Use Your Deluge. Razem w 2013 nagra- atutem zespołu, nieraz błyskotliwe i bardzo trafne, li swój pierwszy album Climax, który cieszył się stały się zarazem jego ograniczeniem w dotarciu ogromną popularnością zarówno w Finlandii, jak do zagranicznych słuchaczy. i za granicą. W 2015 roku Grave Pleasures wydali MARTA ROMANIUK kolejny album Dreamcrash. Ich muzyka przesiąk- nięta jest dźwiękami zespołów: Joy Division, Killing Joke oraz Siouxsie And The Banshees. MUSTA PARAATI to zespół powstały w 1982 roku KINGA GRAFF w Helsinkach, który uznawany jest za protoplastę

28 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

gothic rocka w Finlandii. Największa aktywność ro dwie ostatnie płyty Robina: 16 (2014) z singlem zespołu przypada na lata 1982–1984. W 1983 roku Kesärenkaat oraz Yhdessä (2015) z hitem, za zespół wydał album Pelitalossa, który jest uważany którym nie tak dawno szaleli Finowie – Yö kuuluu za kamień milowy fińskiego gothic rocka. Poprze- meille, sprawiły, że o młodym fińskim artyście usły- dzały go dwa single: Romanssi/Kädet i Johtaja/Jää. szał cały świat i powiększyło się grono jego fanów, W 1984 roku zespół nagrał album Käärmeet, po a przede wszystkim – fanek. Wspólnie z fińskim czym zawiesił działalność. W 2015 roku nastąpiła raperem ELASTINENEM Robin nagrał też prze- reaktywacja zespołu, wtedy też odbył on trasę kon- bój Kipinän hetki, który stał się oficjalną piosenką certową. Zapowiedziano wówczas nowy materiał. fińskiego zespołu hokejowego na Mistrzostwach Musta Paraati jest z pewnością zespołem godnym Świata w Hokeju na Lodzie w 2015 roku. W 2012 polecenia fanom pierwszej fali gothic rocka. roku powstał fiński film dokumentalny Robin – The Movie, opowiadający – jak czytamy w zwiastunie – MAKSYMILIAN MICHALSKI „niezwykłą historię zwykłego chłopca”.

MONIKA GAJLEWICZ OZ to fiński zespół heavymetalowy powstały w 1977 roku w miejscowości Nakkila. Swój debiutancki album Heavy Metal Heroes wydał w 1982 roku, jed- SUNRISE AVENUE to fińska grupa rockowa za- nakże popularność zyskał dopiero dzięki obecno- łożona w 2002 roku w Helsinkach. W 1992 roku ści na składance Scandinavian Metal Attack z 1984 wokalista zespołu Samu Haber i jego przyjaciel roku. Do momentu zawieszenia swej działalności występowali w pubach oraz na prywatnych impre- (1991) zespół nagrał jeszcze trzy albumy. Na scenę zach pod nazwą Sunrise. Dziesięć lat później na- powrócił w 2010 roku i koncertuje do dziś. Najnow- zwa grupy została zmieniona na Sunrise Avenue. szy album zatytułowany Burning Leather powstał Pierwszy utwór zespołu został odrzucony przez stu w 2011 roku. W twórczości zespołu słychać wpływy dwóch producentów. W końcu muzyków zauważył Iron Maiden, Manowar i Judas Priest. JUKKA BACKLUND, producent i klawiszowiec, dzięki któremu wydali swoją pierwszą płytę On KINGA GRAFF the Way to Wonderland. Najbardziej znane utwory Sunrise Avenue to Fairytale Gone Bad, Forever Yours i Hollywood Hills. Frontman zespołu – SAMU PSYYKE to zespół powstały w 1982 roku w Pori HABER – urodził się w Helsinkach 2 kwietnia 1976 i wykonujący muzykę będącą krzyżówką gothic roku. Jego ojciec pochodzi z Niemiec. Jest fanem rocka z postpunkiem. W 1983 roku nagrał swój helsińskiej drużyny hokejowej HIFK. W dzieciń- najbardziej znany singiel Temppeli. W 1984 roku stwie sam grał w hokeja w drużynie z Espoo. W la- zawiesił działalność, żeby w 1996 roku powrócić tach 2013, 2014 i 2016 był jurorem w programie z albumem Päästä Eläin Esiin zawierającym nagra- The Voice of Germany. ne na nowo piosenki sprzed lat. Przez długi czas jego pierwsze dokonania uważano za zaginione, DOMINIKA MAJKOWSKA jednak w 2013 roku wydano reedycję 1983–1985, w skład której weszły pierwsze single i występy koncertowe zespołu. Psyyke jest wart polecenia TERÄSBETONI, czyli... ‘żelbet’, bo tak właśnie tłu- szczególnie miłośnikom postpunku i muzyki z nur- maczy się z fińskiego nazwę zespołu, to kolejna tu protogothic rock. warta uwagi kapela. Muzycy, ubrani w zbyt ciasne skórzane spodnie, śpiewają po fińsku o brater- MAKSYMILIAN MICHALSKI stwie i chwale pogańskich wojowników.

MARTA ROMANIUK ROBIN, a właściwie Robin Packalen, urodzony w 1998 roku w Turku to fiński piosenkarz młode- go pokolenia, nazywany również fińskim Justinem VIIKATE to fińska kapela, która zaznaczyła się na Bieberem. Sławę przyniosła mu wygrana w fińskim fińskiej scenie muzycznej dzięki inspiracjom filmo- konkursie wokalnym, natomiast szerszej publicz- wymi romansami z lat pięćdziesiątych XX wieku ności dał się poznać podczas międzynarodowe- oraz muzyce określanej nieraz jako „helismaa-mego konkursu New Wave, organizowanego w Rosji. tal” (od fińskiego wykonawcy z lat pięćdziesiątych – Największy sukces odniósł po wydaniu debiutanc- REINO HELISMAA). kiej płyty Frontside Ollie i singla o tym samym tytu- le. Później pojawiło się kilka wydań, jednak dopie- MARTA ROMANIUK

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 29 ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ FINOWIE PEŁNĄ PARĄ, CZYLI KILKA SŁÓW O SAUNIE

Sauna to stare fińskie słowo, nawet wyższej. Gdy kamienie znane niemal na całym świecie, są już dostatecznie rozpalone, oznaczające miejsce, które jest raz po raz polewa się je za po- na równi z kościołem świętym mocą specjalnej chochli wodą miejscem Finów i które stało się (löylykauha). Tworzy się gęsta ich symbolem narodowym. Ety- para (löyly), stanowiąca kulmi- mologicznie wywodzi się ono nację rytuału. Po nadmiernym prawdopodobnie od fińskiego nagrzaniu ciała w saunie należy savu, czyli ‘dym’, bądź też od ochłodzić je w zimnej wodzie, lapońskiego saun, czyli ‘łaźnia’. najlepiej w jeziorze lub morzu, We wschodniej Karelii saunę a zimą w przeręblu. Czynność określano słowem kyly, które ta jest wielokrotnie powtarzana. pochodzi od fińskiego czasow- Aby pobudzić krążenie krwi, nika kylpeä, oznaczającego ‘kąpać się’. W Rosji uży- ciało smaga się wiązką brzozowych gałązek (vihta wa się natomiast nazwy bania. bądź vasta – nazewnictwo w zależności od regionu). Najwcześniej powstały sauny ziemne (maasau- Saunowanie odbywa się w pełnej nagości, ewen- na), które były wykopanym w ziemi pomieszczeniem tualnie ciało przykryte jest ręcznikiem lub cienkim z kamiennym piecem pośrodku. Kolejną formą były prześcieradełkiem. Po wyjściu z sauny konieczne – bardziej suche od ziemnych – drewniane sauny jest uzupełnienie płynów. Zgodnie z fińskimi wierze- dymne (savusauna). W dzisiejszych czasach naj- niami z ostatniej pary w saunie korzysta Saunatont- popularniejsze są właśnie sauny dymne, określane tu – elf, który wymierza też karę nieuprzejmym dla przez Finów jako te właściwe. niego ludzkim istotom. W przeszłości sauny służyły m.in. do suszenia zbóż i przechowywania produktów rolnych, a dla W świetle fińskiej tradycji w saunie wszyscy lu- wielu jako pomieszczenie mieszkalne. Przygotowy- dzie są sobie równi. Sauna jest miejscem integracji wano też w nich do pochówku ciała zmarłych. Współ- społecznej; prowadzi się tu ważne rozmowy. Znikają cześnie wyodrębnia się trzy główne części sauny: w niej negatywne emocje, takie jak poczucie wstydu pokój właściwy z piecem (löylyhuone), miejsce do czy charakterystyczna fińska nieśmiałość. Zażywa- mycia się (pesuhuone) oraz przebieralnię (pukuhu- jący wspólnego saunowania sprawiają wrażenie, one). Szacuje się, że w Finlandii jest około 1,7 mln jakby znali się od dawna: smagają się nawzajem saun. Najczęściej usytuowane są one nad brzegiem brzozowymi rózgami, śpiewają, załatwiają różne in- jezior, tuż przy domkach letnich (kesämökki). Zapro- teresy – służbowe i biznesowe – a także wyjawiają szenie do sauny traktowane jest przez Finów jako swoje najskrytsze tajemnice. wyraz szacunku dla drugiego człowieka, a odmowa DOMINIKA MAJKOWSKA wspólnego saunowania poczytywana jest za nietakt. Jak zażywa się sauny? Specjalny piec w saunie Opracowano na podstawie artykułu Jacka Bednarskiego (kiuas) nagrzewa się do temperatury około 85ºC lub Löyly – dusza sauny, „Czas Kultury” 143/2 (2008). KRĘTE HELSIŃSKIE TOROWISKA, CZYLI HISTORIA TRAMWAJÓW W HELSINKACH

W stolicy Finlandii – Helsinkach – życie toczy się oznaki życia miasta. Ulicami stolicy kursuje też ko- niezwykle spokojnie. Godziny szczytu w niczym nie munikacja miejska, której jednym z elementów war- przypominają tych znanych z polskich ulic. Na naj- tych odnotowania są tramwaje. „Wartych” z uwagi bardziej aktywnych użytkowników ruchu w Helsin- na ich dosyć obszerną i złożoną historię. kach składają się garstki przechodzących od czasu Wszystko zaczęło się w roku 1891, kiedy w Hel- do czasu pieszych i przejeżdżających rowerzystów. sinkach zaczęły kursować pierwsze tramwaje. Skłamałbym, gdybym powiedział, że są to jedyne W niczym jednak nie przypominały one obecnych

30 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

Tramwaj w Helsinkach kolosów jeżdżących po szynach, bowiem były to ną w kursowaniu tramwajów było wprowadzenie tramwaje konne. W tym samym czasie rozważano oznaczeń literowych do głównych numerów linii, jednak stworzenie torowisk, więc w trakcie przelicza- dzięki czemu można było odróżnić linie zwykłe od nia kosztów elektryfikacji musiano zaproponować szczytowych (np. szczytowym wariantem trasy 1 jakąś formę przejściową. Szybko dały się we znaki była linia 1A). Graficznie wyglądało to następują- pierwsze niedoskonałości tego rozwiązania – wozy co – litera znajdująca się przy numerze linii była od miały zbyt małą pojemność dla pasażerów. Mimo niej odrobinę mniejsza. Standard ten obowiązuje do wszystko powstały pierwsze zalążki sieci tramwajo- dziś w większości fińskich miast i to w ruchu nie wej, która u schyłku wieku XIX liczyła sobie już 8,5 km. tylko tramwajowym, ale i autobusowym. W latach Z powodu problemów natury formalnej dopiero pięćdziesiątych i sześćdziesiątych intensywny roz- w 1897 roku HRO, czyli Helsińskie Przedsiębiorstwo wój innych środków transportu zbiorowego oraz Transportowe będące protoplastą HKL – obecne- eksurbanizacja Helsinek, czyli ekspansja terenów go operatora autobusowego i tramwajowego, uzy- podmiejskich poza obszar miasta, spowodowały, że skało pozwolenie na elektryfikację linii opartych na tramwaje przestały być jedynymi pojazdami w tabo- dotychczasowym ruchu konnic, którą ukończono rze HKL. Transport szynowy był jednak regularnie w 1901 roku. Pojawił się też drugi problem – HRO przystosowywany do zmiany warunków, tak więc nie posiadało na stanie własnych tramwajów, więc w 1955 roku uruchomiono nową linię nr 2 do dziel- w 1908 roku zawarło umowę ze szwedzką firmą nicy Itä-Pasila (obecnie nr 7), a później w 1980 roku ASEA, która do 1919 dostarczyła Helsinkom łącz- linię nr 5 do nowo powstałych osiedli mieszkanio- nie siedemdziesiąt osiem tramwajów i siedemdzie- wych w obszarze Katajanokka (obecnie nr 4). siąt wagonów, z czego większość stanowiły „małe W połowie lat osiemdziesiątych HKL trochę na- Szwedy”, czyli pikkuruotsalaiset – tak brzmiała ich mieszało w transporcie tramwajowym – zamknię- kolokwialna nazwa nadana przez mieszkańców sto- to linię nr 5, zaś istniejącym liniom, czyli 2, 3B, 3T, licy z uwagi na małe rozmiary składów. Infrastruktura 4, 7A, 7B, 8 i 10, zmieniono trasy. Ponadto w 1991 była stopniowo rozwijana, aż w 1930 roku pokrywała roku uruchomiono trasę nr 10 z Ruskeasuo do Pikku największy po dziś dzień obszar Helsinek, a w jej Huopalahti. W samych latach dziewięćdziesiątych ramach były prowadzone przewozy na czternastu przekształcano sieć tramwajową do tego stopnia, liniach, na których rocznie wykonywano 61 mln kur- żeby każda linia była odpowiednio skorelowana sów (stan na 1939). z poszczególnymi obszarami miasta – przemysłowy- W 1944 roku przedsiębiorstwo HRO przekształ- mi, biurowymi, mieszkalnymi i portowymi. Działania cono w HKL. Pierwszą istotniejszą powojenną zmia- te doprowadziły do tego, że dziś ulicami Helsinek

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 31 ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

można poruszać się 13 liniami od 1 do 10 wraz z ich najprostsze, jednak obecnie Helsinki mogą pochwa- wariantami szczytowymi. lić się przystępnością nie tylko dla mieszkańców Pomijając sam aspekt logistyczny, ciekawostką stolicy, ale też turystów. Większość linii przebiega jest kwestia taboru tramwajowego. Na stanie HKL bowiem przez najbardziej oblegane rejony miasta, jest obecnie ponad sto dwadzieścia składów tram- dzięki czemu dojazd do nich nie sprawia większe- wajowych, z czego regularnie używa się około stu go problemu nawet najmniej wprawionym podróż- jednostek, zaś resztę stanowią wypożyczenia i re- nikom. Ponadto przedsiębiorstwo HKL uruchamia zerwy. Część składów wciąż stanowią modele z lat sezonowo specjalne linie dla zwiedzających, co pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, oczywiście od- sprawia, że nikomu nie umknie jakikolwiek punkt powiednio zmodernizowane. Oprócz fińskich tram- zwiedzania. To wszystko sprawia, że helsińskie tramwaje mimo swojej krętej historii nie pozostają wajów typu Karia HM V z 1959 roku, Valmet Nr 1 w tyle za innymi i mają się czym szczycić. z lat 1973-75, Valmet Nr 2 z lat 1983–87 oraz najnow- szych Transtech Arctic, po helsińskich torowiskach MAKSYMILIAN MICHALSKI jeżdżą też niemieckie Duewagi (typ GT8 i GT8N) oraz pierwsze niskopodłogowe helsińskie Bombardiery Opracowano na podstawie: Variotram będące podobną konstrukcją względem History of HKL, http://www.hel.fi/www/hkl/en/this-is-hkl/hi- gdańskich egzemplarzy typu NGT6-2GD. story-of-hkl/ (dostęp: 5.03.2017); History of the Helsinki tram system, https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Helsin- Co prawda, początki jednej z pierwszych na świe- ki_tram_system (dostęp: 5.03.2017); Helsinki tram, https:// cie zelektryfikowanych sieci tramwajowych nie były en.wikipedia.org/wiki/Helsinki_tram (dostęp: 5.03.2017).

HOKEJ NA LODZIE W FINLANDII

Rok 2017 obfituje w szereg wydarzeń upamiętniających stulecie niepodległości Finlandii. Wspomina się o historii tego kraju, jego kulturze i ludziach, którzy w nim mieszkają. Warto jednak pamiętać, że historia to nie tylko wąsaci wojskowi czy odziani w surduty politycy, kultura zaś to nie tylko literatura i zwyczaje narodowe. Ważnym elementem fińskiej historii i kultury jest także sport. W tym artykule postaram się pokrótce przedstawić najpopularniejszy sport drużynowy Finlandii – hokej na lodzie

Finowie od lat mają nieustanny wkład w rozwój tej reprezentacja narodowa ma na koncie trzynaście dyscypliny, a drużynę narodową Finlandii wymie- medali Mistrzostw Świata, w tym dwa złote (1995 nia się jednym tchem z takimi potęgami hokejowy- i 2011), osiem srebrnych (ostatnie wicemistrzo- mi, jak Kanada, Rosja czy Szwecja. Jak jednak do stwo w 2016, nie udało się jednak go obronić, tego doszło? Jako pasjonat tej dyscypliny sportu w 2017 roku Finowie zajęli czwarte miejsce, prze- spróbuję przybliżyć kilka najważniejszych faktów grywając z Rosją mecz o brąz) i trzy brązowe. i nazwisk związanych z fińskim hokejem. Fińskie „Lwy”1 mają na koncie także dwa srebra W Finlandii wszystko zaczęło się 29 stycznia olimpijskie (1988, 2006) i cztery brązowe (ostatni 1928 roku, kiedy to drużyna narodowa tego kraju w Soczi, 2014). rozegrała swój pierwszy mecz przeciwko Szwe- Kobieca reprezentacja narodowa również cji, który przegrała wynikiem 8:1. Gdy słyszy się może pochwalić się niemałymi osiągnięciami – o takim wyniku, a wzrastało się w kulturze zdo- dwunastoma brązowymi medalami MŚ (ostatni minowanej przez piłkę nożną, można pomyśleć, w 2017) i dwoma brązowymi medalami olimpij- że to był pogrom. Wynik tego meczu jednak jest skimi (1998 i 2010). niczym w porównaniu z debiutem Duńczyków, Ciekawym aspektem międzynarodowych którzy w 1988 roku przegrali z Kanadą 47:0 (wynik rozgrywek Finlandii jest jej legendarna już ry- ten pozostaje do dziś najwyższym zwycięstwem walizacja ze Szwecją, jest ona – obok rywaliza- zespołu „Klonowego Liścia” w historii. cji Kanady z Rosją oraz historycznej rywalizacji Od 1928 roku wiele się jednak zmieniło i dziś Czechosłowacji z ZSRR – jedną z najbardziej Finowie cieszą się licznymi osiągnięciami. Męska znanych w tym sporcie. Ze względu na popular-

1 Przydomek fińskiej reprezentacji to Leijonat, czyli „Lwy”.

32 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

ność hokeja w obu krajach Północy rywalizacja Jego imponujące wyniki zostały docenione w NHL, ta przeniosła się z lodowiska na niemal wszystkie a dzięki temu jest on tak samo rozpoznawalny, płaszczyzny. Dziś istnieje ogromna liczba żartów jak Kanadyjczycy Wayne Gretzky, Gordie Howe i memów tworzonych przez obie nacje przeciw i Sidney Crosby, Rosjanin Aleksander Owieczkin sobie. Warto zaznaczyć, że rywalizacja między czy Mariusz Czerkawski – pierwszy Polak w NHL. kibicami nie jest krwawa, bo jak to się w żargo- Numer 8, z którym grał Selänne, został zastrze- nie hokejowym zwykło mówić: „to zawodnicy żony w 2015 roku przez drużynę Anaheim Ducks, oszczędzają na paście do zębów”, gdyż wielu w której występował on najdłużej. Zastrzeżenie z nich w wyniku ostrej gry traci zazwyczaj jakiś numeru jest wielkim honorem dla zawodnika, element uzębienia. gdyż oznacza, że odtąd żaden zawodnik wystę- Fińska ekstraklasa (zwana po prostu Liiga) pujący w drużynie Ducks nie ma prawa nosić nu- należy do najlepszych zarówno w Europie, jak meru 8. Oprócz tego 27 stycznia 2017 roku Teemu i na świecie pod względem rozgrywek klubo- Selänne znalazł się w drugiej grupie stu najlep- wych. W obecnej formie istnieje od roku 1975, szych graczy NHL podczas ceremonii w Los An- rywalizuje w niej piętnaście zespołów z całego geles w ramach Weekendu Gwiazd, natomiast po kraju, a najbardziej utytułowanym wśród nich jest zakończeniu Mistrzostw Świata 2017 roku został klub Tappara Tampere, mający na koncie dzie- wprowadzony do hokejowej Hall of Fame wraz sięć tytułów Mistrza Kraju i od dwóch lat będący z Saku Koivu (także znanym z występów w NHL, aktualnym zdobywcą mistrzowskiego pucharu2. zwłaszcza w drużynie Montreal Canadiens). Drużyna klubowa, która ma jednak najwięcej Inni znani fińscy hokeiści występujący teraz osiągnięć na koncie, to Helsingin Jokerit, czyli w NHL to między innymi bramkarze Joonas Kor- Helsińskie Błazny. Klub ten powstał w 1967 roku pisalo (Columbus Blue Jackets) i Pekka Rinne i jest zdobywcą między innymi sześciu tytułów (Nashville Predators) oraz zawodnicy pola, tacy Mistrza Finlandii, dwukrotnie Pucharu Europej- jak Leo Komarov (Toronto Maple Leafs) czy Olli skiego, a w 2003 roku także Pucharu Kontynen- Määttä (Pittsburgh Penguins). talnego. Od 2014 roku Błazny nie występują Fenomenem ostatniego sezonu okazał się jednak w rodzimej Liidze, a w KHL (Kontynen- Patrik Laine, młody fiński hokeista rozgrywający talna Liga Hokejowa, ros. Континентальная swój pierwszy sezon w NHL w drużynie Winnipeg хоккейная лига), czyli ekstraklasie rosyjskiej, Jets. Choć zespołowi nie udało się awansować w której jednak rywalizują także kluby z innych do fazy play-off, Laine podczas sezonu zdobył krajów, w tym m.in. ze Słowacji, Kazachstanu, 36 goli i 28 asyst w 73 rozegranych przez siebie a nawet z Chin. Drużynie nie udało się jednak meczach. Historyczną chwilą był jego pierwszy dotąd zdobyć Pucharu Gagarina, będącego tro- hat-trick zdobyty już 19 października 2016 roku feum KHL. w meczu przeciwko Toronto Maple Leafs (sześć Pisząc o fińskim hokeju, należy obowiązkowo dni po debiucie). wspomnieć także, a może – przede wszystkim – Hokej na lodzie w Finlandii ma zatem długą o Finach grających w lidze NHL. Jest ona uzna- historię, dynamiczną teraźniejszość i wspaniale wana za najlepszą ligę hokejową świata. Zosta- zapowiadającą się przyszłość. Opisałem jedynie ła założona notabene w roku 1917 w Kanadzie, małą część tego, co można by powiedzieć o tej z czasem jednak jej działalność rozszerzyła się dyscyplinie. Miejmy nadzieję, że Finowie wciąż także na USA. Dziś rywalizuje w niej trzydzieści będą zachwycać kibiców hokeja na całym świe- (od następnego sezonu – trzydzieści jeden) ze- cie i pozostawią wiele niezapomnianych wspo- społów z Kanady i Stanów Zjednoczonych. Nie- mnień w ich umysłach i sercach. mal w każdym z nich występują hokeiści fińscy. BARTŁOMIEJ JAŃCZAK Finowie za oceanem zaczęli występować w latach osiemdziesiątych, kiedy to NHL postanowiła Źródła: otworzyć się na graczy z państw nordyckich. www.iihf.com Najbardziej utytułowanym Finem w NHL pozo- www.finhockey.fi staje Teemu Selänne. Hokeista ten ma na koncie www.liiga.fi www.nationalteamsoficehockey.com/finland dwadzieścia jeden sezonów w NHL. Do końca www.nhl.com swojej kariery w 2014 roku zdobył 1457 punktów Gretzky W., McLellan Day K., Opowieści z tafli NHL, Wydaw- w tzw. punktacji kanadyjskiej, w tym 684 gole3. nictwo Sine Qua Non, Kraków 2017.

2 Ciekawy jest fakt, że trofeum to nazywa się Kanada-malja, czyli „Puchar Kanada”. 3 Punktacja kanadyjska to liczba goli i asyst zdobytych przez danego zawodnika; zarówno gol, jak i asysta mają wartość jednego punktu.

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 33 ZAINTERESOWANIA STUDENTÓW LINII FIŃSKIEJ

KRAJ TYSIĘCY AKWENÓW

Karina Jasiewicz podczas Akademickich Mistrzostw Polski w Żeglarstwie w Wilkasach, 30.05–02.06.2016

Finlandia określana jest mianem Krainy Tysiąca Je- Na przestrzeni lat fińscy żeglarze i żeglarki z klas zior dzięki niezliczonej liczbie tych, zarówno dużych, olimpijskich rywalizowali na różnorakich akwenach jak i małych, akwenów. Jak wiadomo, kraj ten – dzię- podczas Igrzysk Olimpijskich, odnosząc przy tym ki archipelagom wysp oraz rozległym zatokom – niemałe sukcesy. Przykładowo w 2012 roku repre- ma również całkiem pokaźny odcinek linii brzego- zentująca Finlandię w klasie RS:X (windsurfing) Tu- wej Morza Bałtyckiego. Wszystko to z pewnością uli Petäjä-Sirén wywalczyła srebrny medal dla kraju, przyczyniło się do tego, iż żeglarstwo w Finlandii dzięki czemu została wybrana fińską sportsmenką przyjmuje tak różne formy. roku 2012. Olimpiada z roku 2016 była dla fińskich Wśród Finów popularne jest spędzanie wolnego żeglarzy mniej łaskawa, pojawiły się co prawda czasu na pokładach własnych jednostek pływają- szanse medalowe, lecz do kraju nie przywieziono cych podczas rejsów, odbywanie kursów odrestau- żadnego krążka. Rok 2017 zaczął się dla fińskich rowanymi parostatkami czy spokojne cumowanie żeglarzy całkiem obiecująco, pierwsze regaty z cy- w portach. Interesującym wydarzeniem dla pasjo- klu żeglarskiego Pucharu Świata w Miami przyniosły natów łodzi drewnianych są słynne regaty Viaporin ze sobą wysokie lokaty zawodników klas, takich jak Tuoppi odbywające się w Helsinkach, które przy- Laser Radial, Finn czy 49er FX. Kolejne zmagania ciągają fanów klasycznej odmiany żeglugi. Samo i okazja do przetestowania sprzętu oraz własnych żeglarstwo regatowe w Finlandii stoi na bardzo wy- możliwości nadarzy się już wkrótce. Kwietniowe re- sokim poziomie, a zawodnicy przeróżnych klas czę- gaty we francuskim Hyères zapowiadają się bardzo sto biorą udział w zawodach na szczeblu między- ciekawie i na pewno dostarczą wszystkim zaintere- narodowym – Mistrzostwach Europy czy Mistrzo- sowanym dużą dawkę emocji. stwach Świata. KARINA JASIEWICZ

34 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

„ROZUMIENIE SIEBIE SAMEGO POPRZEZ ROZUMIENIE INNYCH...” ROZMOWA SABINY LECH, ZUZANNY GAWEŁ I KARINY JASIEWICZ Z WICEDYREKTOREM INSTYTUTU SKANDYNAWISTYKI, PROF. NADZW. DR. HAB. HIERONIMEM CHOJNACKIM, PRZEPROWADZONA W GDAŃSKU W DNIU 10.03.2017

Sabina Lech: Panie Profesorze, jak wiemy, jest Pan z wykształcenia polonistą i literaturoznaw- cą. Ma Pan szeroki wachlarz zainteresowań. Jest Pan skandynawistą i przez wiele lat kiero- wał Pan Katedrą Skandynawistyki, a następnie Instytutem Skandynawistyki. Jak zrodziła się Pańska miłość do Skandynawii i Regionu Nor- dyckiego?

Hieronim Chojnacki: Hmm… Właściwie jest to przypadek. Może to zabrzmi dziwnie, ale ten przypadek bardzo szybko okazał się wyzwaniem na całe życie. Doktor Rita Kozłowska-Raś prowadziła niegdyś kursy języka szwedzkiego w Klubie Książki i Prasy w Sopocie. Jako że wtedy w Sopocie mieszkałem, to jakoś trafiłem Profesor Hieronim Chojnacki na te kursy. To była jedna sprawa. Druga – na polonistyce mieliśmy wykłady ze współcze- sku Skandynawia zaczęła „przybierać formę snego życia literackiego z ówczesnym dokto- instytucjonalną”. A do tego wszystkiego pod rem Zenonem Ciesielskim. Na zajęciach tych koniec studiów trafiłem na seminarium, póź- opowiadał on o początkach swojego zaintere- niej konwersatorium metodologiczne, profesor sowania Skandynawią oraz o osobach, które Marii Janion, na którym powstał projekt mojej w Skandynawii, głównie w Szwecji, intereso- pracy doktorskiej. Tematem było coś, co dziś wały się Polską. Te postaci stały się tematami nazywam komunikowaniem o Skandynawii, jego pierwszych książek. Młody adiunkt trafił na czyli spojrzeniem na ten region z zewnątrz, pozytywny grunt i to też była dla mnie zachę- z innej perspektywy. Praca nazywała się Poezja ta. Tak, skończyłem polonistykę, ale marzyłem Północy w romantyzmie polskim. Analizowa- o tym, aby nie być tylko polonistą. Kusiło mnie łem trzy polskie arcydzieła pod kątem owych przekroczenie własnego statusu. W tamtym zainteresowań skandynawskich. Oczywiście, czasie oczywiście nie umiałem określić tego, zainteresowania te były bardzo zmitologizo- tak jak teraz. Kusiło mnie, aby spojrzeć na kul- wane, w takim sensie, że wiedza romantycz- turę polską, na język polski innymi oczyma. na o Skandynawii była czerpana z literatury, Z perspektywy czasu okazało się to wyzwa- a głównie z Eddy poetyckiej. Wszystko to się niem, które całkowicie zniweczyło moje plany razem zbiegło: i utworzenie pierwszych form aktorskie, bo owe również miałem. Stawałem skandynawistyki, i narodziny pierwszej córki, do egzaminów do szkoły aktorskiej i – tak jak Magdy, i temat rozprawy doktorskiej. Andersenowi, który również marzył o byciu ak- Jeśli myślę o początkach istnienia skandyna- torem – nie sprzyjał mi los. W sumie… Trafiłem wistyki na Uniwersytecie Gdańskim, to najpierw jednocześnie na szczęśliwy moment w dzie- był zakład, następnie studium podyplomowe, jach gdańskiej skandynawistyki, ale również potem studia dziennie od 1975 roku. Zosta- w ogóle zainteresowań Skandynawią. W Gdań- łem tutaj zatrudniony, mając już te określone

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 35 ROZMOWY

zainteresowania, ucząc się szwedzkiego i bę- sja w kierunku tego, co dziś nazywamy ładnie dąc już właściwie doktorantem pani profesor – komunikowaniem. Zawsze towarzyszyły temu Janion, która – co tu dużo ukrywać – zareko- zainteresowania filozoficzne, do dziś mi to po- mendowała mnie. Skandynawistyce Uniwersy- zostało. Do tego dochodzi również, być może tetu Gdańskiego były wtedy potrzebne osoby zgodnie z wiekiem, religioznawstwo. Można do realizacji planów powiązanych z tym kierun- powiedzieć, że moje marzenie spełniło się. Sta- kiem. A więc zostałem zatrudniony i profesor łem się człowiekiem pogranicza, styku – jak kto Maria Janion od razu zaproponowała mi nowo woli. Jest to pozycja, którą badam dziś w róż- organizowane pierwsze studia doktoranckie nych miejscach, wydaje się, że jest to bardzo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii inspirujące. Dzięki temu poznałem ostatnio po- Nauk. Wiązało się to z wyjazdem do Warszawy stać Zbigniewa Żakiewicza, którego też można i zamieszkaniem tam. W warunkach… hmm... nazwać „pogranicznikiem”. Żył on zanurzony w pionierskich warunkach mojego małżeństwa w pamięci o Wileńszczyźnie z czasów dzieciń- i w ogóle samodzielnego życia, było to bardzo stwa. Miał on wrażliwość, której uczy też Skan- trudne – byliśmy bardzo mocno pod kreską. Ale dynawia. Widział to, czego inni nie potrafili, czy- udało się wyjechać. Dzięki pomocy rodziców. li na przykład w czasie swojego całego życia, W czasie czterech lat powstała praca. Oczywi- życia w komunizmie, nigdy nie formułował tok- ście nie obyło się bez trudności, ale powstała. sycznych uwag. Był człowiekiem, który patrzył Zaryzykowałem bezpłatnym urlopem nauko- i widział dobre rzeczy. I w Solidarności, i w Rosji wym doktoranckim. Nie było to najlepsze roz- Sowieckiej. Jest to bardzo ciekawy przypadek. wiązanie, a z pewnością było ono ryzykowne. I ostatecznie zacząłem formułować tę swoją Ja, młody asystent, dopiero co przyjęty, po filozofię styku czy pogranicza na Skandynawii pierwszym roku pracy prosiłem o urlop i moż- jako bazie. Okazuje się, że tego typu ofensyw- liwość wyjazdu na studia. Miałem nadzieję, że ne przejście na teren innej, cudzej kultury, z ca- tam, w Warszawie, zarobię pieniądze, które łym wyposażeniem językowym, ma też swoje ułatwią mi życie. Zarobki były jednak strasznie granice. Jest jednak najlepszym sposobem na niskie, wystarczało na bardzo niewiele. W każ- rozpoznanie siebie samego. I to jest ta moja dym razie… Trafiłem tam z niemałym trudem filozofia, czerpię z niej duchowe impulsy. Ro- i przezwyciężając rozmaite bariery, również zumienie siebie samego poprzez rozumienie psychiczne, mentalne. Nie byłem gotów na innych. Najpierw rozumienie innych, a później, takie życie, samodzielne i niezależne. Praca dzięki temu, rozumienie siebie. Oczywiście ma doktorska na szczęście powstała. W opinii mo- to efekt pod postacią poprawienia jakości my- ich – jakże zacnych recenzentów – okazała się ślenia oraz życia. I to jest ten pozytywny walor bardzo udana. Powróciłem do Gdańska już jako bycia „pogranicznikiem”, że możemy od in- doktor. Pracę tu rozpocząłem w 1980 roku. Na nych się uczyć. Nie tylko tego, co jest złe, bo początku prowadziłem przede wszystkim zaję- oczywiście chcielibyśmy korzystać z samych cia literackie. Musiałem się wszystkiego uczyć. dobrych praktyk. Wystarcza samo nastawienie Duńszczyzna… Nie czułem zainteresowania ję- na rozumienie innych, podjęcie wysiłku myśle- zykiem duńskim. Natomiast do duńskiej literatu- nia i nauki języka. ry ciągnęło mnie niesamowicie. W gruncie rze- Zuzanna Gaweł: Czy Pana zdaniem Finlandia czy język duński jest takim moim niespełnionym wyróżnia się na tle innych państw regionu nor- marzeniem. Myślę, że wtedy powinienem się dyckiego? jeszcze bardziej zaangażować i nauczyć duń- skiego. Być może wtedy linia duńska skandy- Hieronim Chojnacki: Pytanie jest niewątpliwie nawistyki powstałaby szybciej. W tamtych cza- bardzo obszerne… Ale tak… Coś nas, Pola- sach nie było tu nikogo, kto uczył tego języka. ków, łączy z Finlandią, a przynajmniej dziewięt- Cała moja kariera jest związana właśnie nastowieczna historia i te dążenia wolnościowe z tym. Najpierw uczyłem literatur skandynaw- Finlandii, które nie były aż tak gwałtowne i nie skich – duńskiej i fińskiej. Następnie, jako że miały tak strasznie dramatycznych wydarzeń wyrosłem z solidnego metodologicznego śro- jak powstanie styczniowe czy listopadowe, ale dowiska, uczyłem metodologii, teorii badań li- jednak dużo jest wspólnych cech. Umówmy się terackich. A później nastąpiła niejako ekspan- jednak, że jest też bardzo dużo różnic. Stefan

36 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

Widomski, były wiceszef Nokii w najlepszym czy drwale? Ale to, co urzekło mnie w szcze- okresie istnienia firmy, mówił, że Finowie są bar- gólności u Sillanpӓӓ, to taka naturocentryczna dzo trudnymi partnerami i towarzyszami, trud- filozofia. Jak wiadomo, był z wykształcenia filo- no jest się przebić cudzoziemcowi. Aczkolwiek zofem i przyrodnikiem. Stąd spojrzenie na lu- jemu się to w jakimś stopniu udało, wbrew temu dzi nie poprzez triumfującego człowieka, tylko oporowi współpracował z nimi długo. Z drugiej z punktu widzenia natury. Człowiek jest tutaj strony, gdy chce się z Finami współpracować, częścią natury, a nie wysuniętą awangardą. jest to zawsze niesłychanie szybkie i energicz- Ukazana jest idea równości, która rzutuje też ne działanie. Z Finami mam doświadczenia pro- na relacje międzyludzkie i którą Sillanpӓӓ pró- jektowe, nie naukowe. Wydaje mi się, że mają bował sprecyzować wobec wszelakich istnieją- bardzo ciekawe przemyślenia i doświadczenia. cych nierówności. Zbudował nie tylko element Dla mnie wzorem Fina jest Derek Fewster z Uni- krytyczny. Zbudował obraz całego konfliktu – wersytetu Helsińskiego, który był tutaj u nas wojny domowej. Stanął po stronie kogoś, kto z wykładem na temat pojęcia „fińskości” (ang. wydaje się, że jest zupełnym marginesem tego finnishness). Mówił, a właściwie burzył dwa konfliktu. Urzekło mnie to, w jaki sposób obronił mity tożsamościowe. Pierwszy z nich związa- on tego prostego, biednego i zmarginalizowa- ny był z tym, skąd pochodzą Finowie, a drugi nego fińskiego człowieka. Jussi, główny boha- poruszał sprawę integracji Finlandii ze Skandy- ter Nabożnej nędzy, ma w sobie fińskie cechy nawią. Oba nurty fińskości mają swoją historię. walki o przetrwanie w nieludzkich warunkach. Finlandia ma bogatą tradycję szwedzką. Do Tym samym, ma nadzieję na pomoc od krew- bodajże 1809 roku była pod butem szwedzkim nych. Ta pomoc nie jest altruistyczna, ale grunt, – jaki ten but był, taki był. Potem był zabór ro- że jest. Polega ona na zatrudnieniu Jussiego. syjski, niby łagodny, ale przecież zabór. Wydaje To taki solidaryzm społeczny. Z drugiej strony, mi się, że Finlandia ma takie cechy, nawiązując jest to obrona człowieka pojedynczego, które- chociażby do sisu, jakby zdeterminowane kli- go nie wolno sądzić i oceniać po pozorach, tak matycznie (śmiech), które przydałyby się u nas jak to robiło otoczenie. Okazuje się, że jest on w większym stopniu… Myślę, że tu wszystko niesłychanie wrażliwym moralnie człowiekiem. jest nadal do odkrycia… Mentalność i sposób Jako jedyny potrafi wyrazić wszystkie fałsze ist- myślenia Finów są na swój sposób trudne, je- niejące w relacjach międzyludzkich w jego śro- żeli bierze się pod uwagę warunki, w jakich żyli dowisku. Rozróżnia zło i dobro. Dzięki niemu i żyją. Teraz jest oczywiście inaczej, ale trzeba jesteśmy w etycznym centrum orientacji. To nie im przyznać, że nie dali się. Jest w tej kulturze narrator ocenia, lecz sam bohater, w nienarzu- fińskiej jakaś tajemnica, którą warto studiować. cający się sposób. Uważam, że jest to genialna, Coś, co buduje ich tożsamość, coś, co jest ta- bardzo dobrze przemyślana powieść, wydana kim elementem spójności i ciągłości dziejów. w niesprzyjających warunkach, aby wyrażać Być może to będzie ta wytrwałość do ostatniej krytykę, gdy upowszechniano inne triumfalne kropli krwi, niezrażanie się niczym. argumenty. Obraz człowieka zmarginalizowa- nego przemawia też obecnie. Problem margi- Karina Jasiewicz: Niedawno napisał Pan ar- nesu społecznego nie zniknął. Niezrozumienie tykuł pod tytułem: Frans Emil Sillanpӓӓ: apel i niechęć, negatywna ocena osób, których nie o akceptację ludzi nierozumiejących otaczają- rozumiemy, nadal istnieją. Jest to piętno współ- cego świata. Profesorze, proszę opowiedzieć czesnego świata. nam o tym coś więcej. Sabina Lech: Zostańmy jeszcze na moment Hieronim Chojnacki: No tak, to jest bardzo w kręgu fińskiej literatury. W związku z tym, że ciekawe doświadczenie. Wiąże się z tym, że wykładał Pan niegdyś literatury Finlandii w ra- zawsze intrygowała mnie postać prostego mach naszego kierunku, jakich autorów fiń- człowieka Finlandii, który jest przedstawiany skich Pan lubi? w przekładach na język polski. Być może wy będziecie mieli okazję sprostowania interpreta- Hieronim Chojnacki: Trochę się to już przy- cji tego „prostego człowieka” i jego obrony w li- kryło kurzem. Pamiętam, że najbardziej lubiłem teraturze. Znamy tutaj kilka nazwisk, np. Vӓinö Veijo Meri. Jego ironiczny i absurdalny styl. Ta- Linna. Czy są to prości żołnierze, czy prości kie powieści to naprawdę wyżyny fińskiej litera- zagrodnicy, tak, jak to zostało przetłumaczone, tury, która nie tylko powagą i namaszczeniem

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 37 ROZMOWY

pokazuje swoją tradycję, ale też, jak u Vӓinö datych, panów, którzy – stojąc naprzeciwko sie- Linny, potrafi pokazać prostych ludzi. Histo- bie – przekazują sobie ustnie tradycje w towa- ria sznura z Manili jest znakomitym obrazem rzystwie słuchaczy, według rytmu i wiernie na wojny, tłem nudnego procederu przemycania tyle, na ile pozwoli im pamięć. Dzięki obecności liny i wręcz skazywania się na zejście z tego i działalności takich śpiewaków, którzy podró- świata. I jednocześnie wyrafinowanie literackie żowali po całej Finlandii przekazując owe treści, widoczne w obrazach wojny – jest to studium przetrwała ustna wersja Kalevali. Dopiero Elias natury ludzkiej o wydźwięku pacyfistycznym. Lönnrot zebrał to wszystko i złożył w całość. Zdecydowanie wojna w literaturze fińskiej po- Stało się to ważnym elementem rozbudzenia jawia się jako coś niebywale absurdalnego świadomości językowej i narodowej. Język fiń- i niepotrzebnego. Jako zło, najbardziej w gro- ski nagle zaczął inaczej funkcjonować: już nie teskowej formie – śmiesznej i tragicznej zara- tylko w tradycji ustnej, ale także jako żywy ję- zem. Mistrzostwo Meriego jest tutaj widoczne. zyk pisany. Wydarzyło się to, jak wiemy, późno, Chodzi mi jeszcze po głowie powieść Pomysł ale rozwinęło się znakomicie, bo już u Kiviego1 gubernatora Penttiego Haanpää. Oczywiście mamy całkiem przyzwoitą literaturę. Sama Ka- również Putkinotko – powieść ogłoszona tu, na levala wydaje mi się dziełem bardzo intrygują- skandynawistyce, jako najbardziej faworytny cym pod względem obrazowym. Wiadomo, że utwór (śmiech). Mała zmora studentów, bo tam epos to jest taki utwór, który łączy historię naro- ponad trzysta stron o prostym życiu. Ukazanie du z początkiem świata. Podstawową sztuczką jednego dnia z życia zagrodnika, który otrzy- eposu jest utożsamienie narodzin świata z na- muje prezent w formie małego gospodarstwa, rodzinami Finów. Przez to dzieło to sugeruje, jest w mojej opinii bardzo dobrym pomysłem. że wszyscy jesteśmy z Finów. Pomijając już tę Okazuje się, że główny bohater nie dostał ryby, mitologiczną warstwę, bardzo ciekawe są re- lecz wędkę – i nie wie, co z ową wędką zrobić. alia fińskie jako składnik wyobraźni poetyckiej. Praktycznie nie jest w stanie zmienić stanu rze- Przepiękne jest to, jak ta wyobraźnia jest rozle- czy. Przedstawiono to jako zły sposób na re- gła, to, czy ona rzeczywiście jest zakorzeniona formowanie ludzi – dawanie im tytułu własności tylko w tym krajobrazie, czy jednak wybrała się bez przygotowania edukacyjnego. Mistrzostwo na wędrówkę w krainę symbolu. Z wielkimi po- pisarza polega na tym, że pokazuje to letnią staciami literackimi w danej kulturze jest zawsze porą – gdyby spróbował tej bajki zimą, myślę, tak, że nie zostają one jedynie w literaturze, ale że byłoby trochę groźniej. Lato łagodzi nieco stają się symbolami kultury, w pewnym sensie okropieństwa, dodaje humoru, a ten humor ikonami. I oczywiście podjęto próbę mitologi- zwiększa dystans do problemu biedy. Opo- zacji, czy nawet stygmatyzacji tych postaci, na wieść nie jawi się jako ponury obraz ludzi bez przykład Väinämöinena, który jest pomysłem motywacji, którzy nie potrafią żyć inaczej ani dosyć unikalnym w skali światowej. Jest dziec- wykorzystać życiową szansę i odmienić swo- kiem starcem, nie zdziecinniałym starcem, ani je życie. Żyją na pół gwizdka, według starych nie stetryczałym dzieckiem. Dziecko i starzec to nawyków, przyzwyczajeń i inercji. Nie znają in- jedno, jakby wyciąć wszystko to, co powinno nych sposobów i stąd dawanie im szansy bez być pomiędzy. Trzeba by też wydobyć z Ka- edukacji to pomyłka. Myślę, że literatura fiń- levali te wszystkie erotyczne rzeczy, na przy- ska angażuje się w ważne problemy, pokazu- kład bogini Ilmatar, która wychyla z wody swo- jąc pewne społeczne czy historyczne zjawiska ją seksowną nóżkę, na której kaczka zakłada w sposób nieideologiczny. gniazdo, a ze złożonych przez nią jaj powstaje świat. Mamy więc w Kalevali niemalże wodny Zuzanna Gaweł: A co sądzi Pan o Kalevali – poród. Jeśli się spojrzy na to dzieło od strony fińskim eposie narodowym? poetyckiej, wiedząc, że to jest próba nadania ważności Finom, połączenia początku świata Hieronim Chojnacki: Jeżeli chodzi o trady- i początku Finlandii, to jest to bardzo ciekawe. cję przedstawioną w Kalevali, to jest to bardzo Interesujące jest na przykład to, że Väinämöi- ciekawa sprawa. To, co jest przedstawione nen nie walczy mieczem, tylko słowem. Podkre- w pierwszym runie, czyli dwóch, zapewne bro- ślona jest w ten sposób waga słowa. Następuje

1 Pierwsza powieść w języku fińskim: Siedmiu braci (1870) [przyp. red.].

38 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

nominacja języka jako tego, który może mieć przejmuje się tym, że inne osoby mają wiedzę czarodziejską moc zmieniania rzeczywistości. o ograniczeniach, normach i prawie – po prostu No i cechy moralne, czyli nie zarozumiałość o różnych barierach, które istnieją. Manager to lub pycha, a skromność budująca przestrzeń jest człowiek, który ma wizję i nie słucha tego, w Kalevali. Stała się ona pierwowzorem posta- co mówi otoczenie. Możemy uznać, że wytrwa- ci literackich czy malarskich, jak na przykład łość jest najważniejszą cechą sisu. Druga cecha u Akseliego Gallen-Kalleli albo Marimekko, któ- to być może taki wewnętrzny spokój, polegają- ra twierdzi, że jej projekty mają barwy prosto cy na wygaszeniu emocji, które są niepotrzebną z Kalevali. Można zatem powiedzieć, że epos inwestycją, zabierającą za dużo energii. ten jest bardzo ciekawym wglądem w wyobraź- Sabina Lech: Jak Pan Profesor wyobraża so- nię fińską, a to, co Finowie z nim zrobili, nie bie rozwój naszej linii fińskiej na Uniwersytecie jest niczym, czego nie zrobiły inne nacje, czyli Gdańskim? podnieśli do rangi najwyższego dzieła. W ten sposób spełniło się marzenie Lönnrota, żeby Hieronim Chojnacki: Mam nadzieję, że apetyty zintegrować całą tradycję. Mimo to nie sądzę, będą rosły, również na studia magisterskie. Cho- aby tradycja ta była dziś aż tak żywa. Pragma- ciaż oczywiście Finlandia też ma swoje oferty i to tyzm Finów poszedł w kierunku biznesu i zrobili na pewno będzie jakoś oddziaływać na waszą z tego dobry materiał komercyjny. wyobraźnię. Patrząc na rozwój poprzednich linii, Karina Jasiewicz: Czy pojęcie sisu jest Panu nie było takiego zmartwienia, bo nie było takiego Profesorowi bliskie? podziału, trzeba było tworzyć od razu wielką jed- nostkę. Mam nadzieję, że w Gdańsku nie będzie Hieronim Chojnacki: Niewątpliwie jest to etycz- jakichś większych przeszkód i że wasz przykład, ne wyzwanie. Można powiedzieć, jak Nick Vuji- jako pierwszego rocznika, będzie bardzo ważny. cic, który jest takim inspiring speakerem, że sisu Z tego, co się orientuję, to nikt z was nie zostanie pokazuje ludziom, iż upadek nie jest ostatecz- bez pracy. Będziecie mogli przebierać w ofer- nością, tylko elementem życia. Vujicic wzrusza tach, przynajmniej na początku. Oczywiście ży- słuchaczy tym, że pada na stół i potem się z nie- czyłbym sobie, żeby naukowo i dydaktycznie ta go podnosi. Pokazuje, że można się podnieść, linia ciągle rosła. W tej chwili profesor Katarzyna nie mając tego, co wszyscy mają na naturalnym Wojan okazuje się osobą nieprawdopodobnie wyposażeniu – rąk oraz nóg. Inspiruje pozytyw- dynamiczną naukowo, więc ja wierzę, że to już nie, więc jeśli ktoś ma tak zwanego doła, powi- będzie standard. Że właśnie ta dynamika będzie nien od razu przeczytać parę stron napisanych standardem. Już niebawem powstanie fenni- przez Vujicica, a wtedy mu przejdzie. Inna rzecz, styczny zbiór i flagowa, instytutowa publikacja. film Perkele. Pokazuje on, że sami Finowie trak- Liczę, że to będzie dalej działało, że dzięki wa- tują to pojęcie trochę z przymrużeniem oka. Sisu szym umiejętnościom i kompetencjom powsta- jest cechą, która nikomu nie robi krzywdy, a jest ną nowe tłumaczenia. Trzeba się będzie trochę ekstremum, które czegoś uczy i coś ważnego uczyć i włożyć w to sporo wysiłku, ale na pewno mówi. Poddawanie się nie jest dobrą strategią, nie pójdzie to na marne. No i oczywiście życzył- warto realizować swoje pomysły, nie ulegając bym sobie dobrych kontaktów z Finami. Żeby- przy tym autodestrukcyjnym podszeptom. Czę- śmy lepiej współpracowali z takimi uniwersyteta- sto mamy na końcu zadania taki podszept: „nie mi, jak Jyväskylä, już nie wspomnę o Helsinkach warto...”, „a po co?”, „po co się męczyć, skoro i Åbo [Turku – przyp. red.]. Żeby ta współpraca inni się nie męczą?”. I tak tworzy się cały klimat naukowa i wymiana studencka z Finlandią, ale destrukcji. A tu mamy proste wyzwanie, prosty także z małymi ośrodkami fennistycznymi w in- przekaz: warto do końca walczyć o swoje i reali- nych krajach, rozwijały się. Pamiętajcie, że pierw- zować swoje marzenia, nie ulegając w żadnym sza grupa osób, które wyjechały z Finlandii, kie- wypadku presji otoczenia czy presji wewnętrz- dy powstawała Unia, to byli tłumacze. Wyjechali nej. To jest pokazywane również we współcze- pracować do innych krajów; pokazuje to, że każ- snym managemencie, wśród najlepszych – na da kombinacja języków rzadkich jest absolutnie przykład Brian Tracy przebadał grupę biznes- bezpieczna i pożądana. Każdy wysiłek teraz bę- menów mających na swoim koncie sukcesy. dzie opłacał się w przyszłości. Próbował zrozumieć: dlaczego. Jedną z cech jest to, że manager to ktoś, kto ma wizję i nie Studentki: Dziękujemy za rozmowę!

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 39 ROZMOWY

„ZAKOCHAŁAM SIĘ W FINACH, W FINLANDII, W ICH JĘZYKU...” ROZMOWA SABINY LECH Z KIEROWNIKIEM PRACOWNI JĘZYKA, KULTURY I GOSPODARKI FINLANDII PROF. NADZW. DR HAB. KATARZYNĄ WOJAN, PRZEPROWADZONA W GDAŃSKU W DNIU 16.03.2017

Sabina Lech: Pani Profesor, studiowała Pani wiek intensywne i pracowite, wakacje w moim rusycystykę na naszym uniwersytecie. Jak to życiu! Przyjaźnie zawarte wówczas z kolega- się stało, że wyjechała Pani akurat do Finlandii, mi i koleżankami z innych krajów utrzymuję a nie na przykład do Rosji? Czy był to dar od do dziś. Większość z moich przyjaciół zrobiła losu, który przyjęła Pani z otwartymi rękoma, błyskotliwe kariery naukowe – Nicole Nau jest a może marzenie, na którego spełnienie czeka- dziś bałtologiem, profesorem tytularnym na ła Pani od dawna? Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, kolega z Aten – znanym tłumaczem i nauczy- Katarzyna Wojan: W Rosji też byłam (śmiech), cielem fińskiego w Grecji, kolega z Syktywkaru pół roku, ale to wystarczyło... Wyjazd na studia – profesorem, koledzy Węgrzy również pracują do Finlandii był w pełni zaplanowany. Oczywi- na uczelniach i tak dalej. Poważniejsze studia ście jest to również dar losu, gdyż wszystko w Turku podjęłam, przerywając pracę (a miałam ułożyło się nadzwyczaj pomyślnie. Studia fen- świetną posadę tłumacza języka rosyjskiego nistyczne w Finlandii były moim wielkim marze- w znanym Przedsiębiorstwie Handlu Zagranicz- niem. Dlaczego? To proste. Zakochałam się (tu nego „Navimor” w Gdańsku); w tym samym ważna jest kolejność): w Finach, w Finlandii, czasie dostałam się na dwa uniwersytety: na w ich języku. Każda wizyta po drugiej stronie Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu na Bałtyku i kontakt z Finami motywowały mnie do filologię fińską (od razu na drugi rok) oraz na dalszej nauki, poznawania ich kultury i mental- ugrofennistykę na Uniwersytecie w Turku. Wy- ności. Serdeczność Finów, otwartość, wyrozu- brałam tę drugą drogę. Czasy były niełaskawe, miałość, wierne kibicowanie mi w nauce od sa- był to bowiem początek lat dziewięćdziesią- mego początku, ich niekłamana radość z moich tych, okres trudnych transformacji ustrojowych, postępów... – to wszystko sprawiło, że coraz za- w Finlandii dotkliwa lama – stagnacja – i w do- chłanniej uczyłam się fińskiego, chciałam z nimi datku w pierwszym roku nauki nie otrzymałam obcować, a przede wszystkim móc rozmawiać stypendium rządowego. Poświęciłam na studia w ich języku, by lepiej się rozumieć. Przyjaciół wszystkie oszczędności, a były one w stosunku w Finlandii miałam wielu, te pierwsze przyjaź- do całkowitych kosztów utrzymania w Finlandii nie zawarte były tu, w Gdańsku. Jako student- kroplą w morzu potrzeb. Wsparli mnie wówczas ka prowadziłam wymianę dzieci i młodzieży moi cudowni fińscy przyjaciele. Później byłam z ramienia organizacji młodzieżowych, między już szczęśliwą stypendystką – w dużej mierze innymi harcerzy i skautów (byłam instruktorem dzięki świetnym referencjom skierowanym do harcerskim), a na szczeblu miast – Gdańska Ministerstwa Edukacji i Kultury Finlandii: profe- i Turku – wymianę kulturalną, dzięki czemu za- sora Jana Miodka (podczas studiów gdańskich przyjaźniłam się między innymi z członkami utrzymywałam kontakty naukowe ze środowi- znanego Zespołu Pieśni i Tańca „Turun Kiikurit”. skiem wrocławskich polonistów, przede wszyst- No i miałam też szczęście, bo gdy postanowi- kim z – wówczas doktorem – Januszem Anusie- łam nauczyć się fińskiego – by zrobić wrażenie wiczem, kierując kołem naukowym na UG) oraz na „moich” Finach – akurat uruchomiono lek- profesora Aimo Hakanena, wybitnego języko- torat tego języka na gdańskiej skandynawisty- znawcy, pod którego kierunkiem na Uniwersy- ce. Po dwóch bodajże latach nauki otrzymałam tecie w Turku studiowałam. Ubiegłego lata spo- pierwsze stypendium Rządu Finlandii i wyje- tkałam go podczas konferencji metodycznej chałam – tak jak Wy teraz – na letni kurs języka w Turku i... pamiętał mnie! Studia w Finlandii do Kuopio. To były najcudowniejsze, aczkol-

40 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

Przy pomniku alfabetu fenickiego w Byblos (Liban) to były piękne, niezapomniane chwile – czasy moje kompetencje. Niezmiernie dużo zawdzię- mojej młodości i beztroski... czam profesorowi Hieronimowi Chojnackie- mu – wieloletniemu kierownikowi, a następnie S.L.: Teraz, kiedy jest już Pani profesorem nad- dyrektorowi gdańskiej Skandynawistyki, który zwyczajnym Uniwersytetu Gdańskiego, kierow- zawsze niezwykle życzliwie wspierał wszelkie nikiem Pracowni Języka, Kultury i Gospodarki realizacje moich pomysłów fennistycznych na Finlandii w Instytucie Skandynawistyki, czy naszym wydziale i który reaktywował na Uniwer- może Pani stwierdzić, że jest spełniona zawo- sytecie Gdańskim lektorat języka fińskiego. Pod- dowo i osiągnęła to, co chciała? jęcie przeze mnie pracy na uczelni – to był jego K.W.: Osiągnęłam w życiu wszystko, co sobie pomysł i zachęta. Polecała mnie również Leena wytyczyłam, a nawet dużo więcej. Moje plany Laajo-Szańkowska, moja pierwsza nauczyciel- życiowe po ukończeniu studiów nie zakładały ka fińskiego, dziś przyjaciółka. A karierę nauko- pracy naukowej, choć molem książkowym za- wą wytyczyła mi profesor Marcelina Grabska, wsze byłam (śmiech). Praca na filologii rosyj- czyniąc mnie asystentką. Jaka ta kariera jest, skiej długo sprawiała mi satysfakcję, do pew- każdy widzi... (śmiech). Ja marzyłam jedynie nego momentu bowiem mogłam swobodnie o byciu lektorką języka fińskiego i napisaniu fiń- rozwijać się naukowo w dwóch kierunkach: sla- skich rozmówek... Osiągnęłam znacznie więcej! wistycznym i fennistycznym. Miałam wspaniałą W młodości o pracy na tutejszej skandynawisty- panią dyrektor – profesor Marcelinę Grabską, ce nie śmiałam nawet zamarzyć... Ale na pew- która bardzo doceniała moje wielostronne za- no marzeniem były studia na tym kierunku. Nie interesowania naukowe i działalność na rzecz starczyło mi jednak odwagi, by zdawać egzami- społeczności akademickiej, między innymi wła- ny wstępne (konkurencja zawsze była ogrom- śnie w zakresie promowania fińszczyzny. Stwo- na, a sam kierunek – sztandarowy i elitarny). rzyła nawet fakultatywny lektorat języka fińskie- Przed dwoma laty przeszłam do Instytutu Skan- go dla studentów rusycystyki, by wykorzystać dynawistyki na pełny etat, co było związane

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 41 ROZMOWY

z utworzeniem nowej specjalności: język, kultu- raźnie sprecyzowałam sobie drogę zawodową: ra i gospodarka Finlandii. Nadszedł ten właści- pragnęłam uczyć, jak moja mama, i to właśnie wy, upragniony przeze mnie moment... Zresztą niemieckiego. Pamiętam, jak na domowej tabli- tak naprawdę od początku mojego zatrudnie- cy pisałam obce słówka i dzielnie nauczałam nia na Uniwersytecie Gdańskim wisiało gdzieś misie, lalki... Noszę w sobie „silne geny nauczy- nade mną widmo naukowego przeorientowania cielskie”... (mój tata uczył fizyki). Germanistką się na fennistykę, tak zakładały dalekosiężne nie zostałam, choć zamierzałam, z prostego strategie rozwoju skandynawistyki. Z dzisiej- powodu: na Uniwersytecie Gdańskim nie było szej perspektywy mogę stwierdzić, że cała moja jeszcze tego kierunku. Bardzo chciałam uczyć droga dydaktyczno-naukowa była fascynująca, się różnych języków obcych, ale w tamtych cza- choć nie została usłana różami. Były i kłody, kol- sach były ograniczenia. Nie miałam takich moż- ce... Na rusycystyce pozostawiłam – ale tylko liwości, jakie młodzież ma teraz. Jestem typem pozornie – wspaniałe przyjaźnie. Nadal ze sobą samouka. Ukończyłam filologię rosyjską. Wów- współpracujemy, planujemy wspólne przedsię- czas rosyjski był językiem ważnym w regionie, wzięcia naukowe, a młodszymi koleżankami jak teraz angielski. Marzyłam też o karierze tłu- (moimi byłymi studentkami), jak na nauczycie- maczki, którą również w przeszłości zrobiłam. la przystało, staram się dobrze pokierować, by Z czasem rosyjski stał się dla mnie narzędziem mądrze się rozwijały, miały różnorodne zainte- – przez rosyjski właśnie zgłębiałam fiński, ko- resowania naukowe i szerokie horyzonty umy- rzystając z fińsko-rosyjskich słowników i rozmó- słowe, by nie bały się wyrażać własnych sądów. wek, w które zaopatrywali mnie przyjaciele z Fin- W środowisko skandynawistyczne wtopiłam się landii i Petersburga. Estoński zaś przyswajałam szybko, zresztą tak naprawdę tkwiłam w nim na studiach w Turku. Był przedmiotem obowiąz- od początku, łączyły nas różne finlandystyczne kowym i jego nauka była bardzo intensywna, bo wydarzenia naukowe, nauczałam też studentów kurs był przeznaczony dla Finów. Oczywiście skandynawistyki. W obecnej chwili czuję się już Finom było łatwiej. Ale mnie – jako cudzoziem- bardziej fennistką. Przede mną jeszcze parę za- ce – na studiach w Finlandii poprzeczki nie ob- dań – chciałabym pozostawić po sobie komplet niżano, czego domagają się u nas na przykład podręczników z obszaru fennistyki i dokończyć studenci niepolskiej narodowości. Na zaliczenie tezaurus polsko-fiński. W polskim piśmiennic- musiałam – tak jak inni studenci fińscy – prze- twie fennistycznym jest ogromna luka. Powin- tłumaczyć na język fiński trzydziestostronicowy nam ją wypełnić, z myślą o studentach właśnie. fragment zadanej mi estońskiej literatury pięk- O Was, z nadzieją, że z nich skorzystacie. I pra- nej. Łatwo nie było... Przekład konsultowałam gnę wypromować Was naukowo... wytrwale z przyjaciółką Estonką. Po estońsku już nie mówię, upłynęło wiele lat od tamtego S.L.: Zna Pani wiele języków obcych: fiński, czasu, ale pozostała mi jego bierna znajomość, rosyjski, estoński, bułgarski, niemiecki… Czy mogę czytać (co czynię, ponieważ korzystam można powiedzieć, że języki obce, to Pani pa- z estońskojęzycznej literatury naukowej), rosja, a nie tylko sposób na życie? zumiem swoich estońskich przyjaciół. Estoń- K.W.: Tak było. Sabino, nie wymieniła Pani ła- czykom nieraz wydaje się, że mówią po fińsku, ciny, którą uwielbiałam i z której złożyłam eg- a w gruncie rzeczy produkują sympatyczną zamin maturalny (i to w warszawskim Liceum mieszankę fińsko-estońską (śmiech)... Bułgar- na Bielanach, które ukończył między innymi skiego z kolei uczyłam się fakultatywnie na stu- świętej pamięci Prezydent RP Lech Kaczyński). diach rusycystycznych. I ostatnio ten bardzo mi Przykład ze mnie wzięły jeszcze dwie koleżan- się przydał podczas eskapady po Macedonii. ki z klasy i wówczas była to nie lada sensacja Jeszcze coś Pani wyznam... Kiedy po raz pierw- w szkole, a nasza sędziwa pani profesor, łacin- szy, a było to w czasach licealnych, zetknęłam niczka z przedwojennej szkoły, niezwykle suro- się z językiem fińskim, otrzymawszy od pewnej wa i wymagająca, w czasie naszego egzaminu znajomej żurnal mody, to uznałam go za... bar- pięknie promieniała radością. Języki obce sta- dzo dziwny. Nasycenie słów podwójnymi litera- ły się dla mnie wyzwaniem już we wczesnym mi przyprawiało mnie o zawrót głowy. A kiedy dzieciństwie. Wychowałam się na niemiecko- usłyszałam fińską mowę, to jej brzmienie odbie- języcznej bajce Unser Sandmännchen [Piaskowy rałam początkowo jako dziwaczne i całkowicie Dziadek – red.] transmitowanej przez NRD-owską niepodobne do znanych mi cywilizowanych ję- telewizję... Będąc jeszcze w przedszkolu, wy- zyków. Jej piękno odkryłam później.

42 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

S.L.: Wiem również, że uwielbia Pani podróżo- zetknęliśmy się na swojej krętej ścieżce eduka- wać w najróżniejsze zakątki świata. Jakie ma cji. Na wycieczkach przydawała mi się nawet Pani zdanie na temat stwierdzenia, że podróże znajomość języka cerkiewnosłowiańskiego, kształcą? gdy przyszło mi odczytywać stare inskrypcje. A angielski? Cóż, to dziś niekwestionowany K.W.: W zakątki to niekoniecznie (śmiech), ale lingua franca, język wehikularny, standard ko- rzeczywiście lubię podróże. Miałam szczęście munikacyjny – nazwijmy zjawisko po imieniu: zwiedzić wiele ciekawych, cudownych miejsc – signum temporis. Jego umiejętność winna być większość krajów Bliskiego Wschodu, całą pół- oczywistością. Jednocześnie nie należy zanie- nocną Afrykę, Indie, oczywiście Europę. Miałam dbywać własnej mowy. Polska terminologia na- możność oglądać w muzeach skarby, o jakich ukowa winna żyć własnym życiem. Obserwuję mi się nie śniło, stąpać po neolitycznych osa- wśród naszych studentów kierunków humani- dach... Z podróży przywożę wiele oryginalnych stycznych niestety coraz słabsze kompetencje pamiątek. Lubię pokazywać studentom pamiąt- w zakresie języka ojczystego. Na potrzebę pie- ki dotyczące starożytnego piśmiennictwa, naj- lęgnowania mowy naszych ojców kładzie się na starszych alfabetów, których śladami właśnie polskich uczelniach zbyt mały nacisk. Pamię- odbywam liczne fascynujące podróże, lubię tam, że bardzo chwaliliście sobie zajęcia z kul- przekazywać wiedzę językoznawczą czy kultu- tury języka polskiego. rową, ubarwiając je różnorodnymi ciekawostka- mi, na przykład o tym, że było mi dane słyszeć S.L.: Pierwszy rocznik specjalności fińskiej na żywy dialekt aramejski w Maaloula w Syrii (tu kierunku skandynawistyka kończy już drugi rok serce mi krwawi!)... Z dalekich wypraw wraca- studiów. Czy jest Pani, jako kierownik Pracowni, my wyposażeni w inną wiedzę, porządkujemy usatysfakcjonowana postępami studentów oraz ją, zaczynamy rozumieć pewne fakty, uczymy rozwojem tego kierunku studiów? się myślenia przyczynowo-skutkowego, a ponadto okiem niezależnego obserwatora styka- K.W.: Bardzo! Nasz kierunek fiński rozwija się my się z odmiennymi kulturami, poznajemy do- znakomicie. A z Was jestem ogromnie zado- robek wspaniałych cywilizacji i wypracowujemy wolona, i to od samego początku. Życzę moim własny pogląd, nie dajemy się potem zwieść koleżankom i kolegom po fachu, aby mieli tak zafałszowanym i deprecjonującym przekazom wspaniałe grupy studentów, jak ja – studentów medialnym. I zawsze w podróży coś odkrywa- pilnych, świadomych swych wyborów i istoty my. Podróże kształcą i kształtują nas pod wielo- studiów, odpowiedzialnych, zorganizowanych, ma względami. Stanowią nieocenione duchowe chętnych do różnych działań pozanaukowych, bogactwo. Świat przed Wami stoi otworem! niebojących się wyzwań, a przy tym niezmier- S.L.: Jak Pani uważa, czy znajomość języków nie sympatycznych i uczynnych. Lubię czytać obcych, zarówno tych bardziej popularnych, Wasze wypracowania napisane po fińsku. Wte- jak na przykład angielskiego, jak również tych dy poznaję Was lepiej, Wasze piękne wnętrza. mniej powszechnych, na przykład fińskiego, Macie tak wiele oryginalnych zainteresowań! jest potrzebna w obecnych czasach? I z radością odkrywam, że jest wśród Was tylu Suomi-hullu [zwariowanych na punkcie Finlan- K.W.: Tak. Języki są ważną częścią naszego dii – przyp. S.L.]. Z satysfakcją spostrzegłam, życia – i zawodowego, i prywatnego. I wielkim że doskonale radzicie sobie z tłumaczeniem duchowym skarbem. Zawsze towarzyszyło mi naprawdę niełatwych tekstów fińskich, którymi przekonanie – wyniesione zresztą z domu – Was od czasu do czasu obdarzam. To napawa o przydatności języków rzadszych, mniej popu- mnie dumą. Cieszę się z Waszych osiągnięć larnych. Zazwyczaj też te mniejsze społeczno- – wyjazdów stypendialnych oraz miejsc ofero- ści są bardziej przyjazne. Znajomość każdego wanych Wam na fińskich uczelniach w ramach języka, którego wypadnie nam się uczyć, bywa programu Erasmus. Ale i smucę się jednocze- wykorzystana w karierze zawodowej czy też śnie. Bo aż sześcioro z Was opuści nas w przy- w relacjach międzyludzkich. Nie ignorujmy szłym roku akademickim na dostatecznie dłu- możliwości, jakie zsyła nam życie. Możemy za- go... Z całego serca życzę Wam wytrwałości planować sobie przyszłość, ale gwiazdy wiedzą i wielkich sukcesów! swoje... Nigdy nie wiadomo, kiedy i w jakich okolicznościach wykorzystamy język, z którym S.L. Dziękuję za rozmowę!

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 43 ROZMOWY

Magister Pirkko Helena Luoma, absolwentka Uniwersytetu w Helsinkach (Finlandia), studia w zakresie filozofii i pedagogiki. Od października 2015 roku zatrudniona na etacie asystenta w Pracowni Języka, Kultury i Gospodarki Finlandii w Katedrze Skandynawistyki, obecnie: Instytucie Skandynawistyki Uni- wersytetu Gdańskiego. Native speaker, doświadczony glottodydaktyk, wykładowca języka fińskiego jako języka obcego i kultury Finlandii. Pracowała m.in. na uniwersytetach w Peczu (Węgry), Zagrzebiu (Chor- wacja), Pekinie (Chiny) oraz na UAM w Poznaniu (Polska). Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na zagadnieniach związanych z nauczaniem języka fińskiego jako języka obcego, najczęściej w aspekcie psycholingwistycznym. Jest autorką licznych niepublikowanych materiałów do nauczania języka fińskie- go, a także kilku artykułów naukowych. Swój ostatni artykuł Suomen opettamisesta ulkomailla napisała z okazji jubileuszu czterdziestolecia skandynawistyki gdańskiej. Magister Emma Laakso, studentka na Uniwersytecie w Tampere (Finlandia); w semestrze letnim 2016/2017 odbywa praktykę zawodową w zakresie dydaktyki języka fińskiego jako języka obcego w In- stytucie Skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego. Posiada bakalaureat i magisterium z literatury po- równawczej. Obecnie kontynuuje naukę na specjalności: nauczanie języka fińskiego jako drugiego języ- ka. W przeszłości studiowała też język duński i kulturę Danii na Uniwersytecie w Kopenhadze. Posiada doświadczenie zawodowe jako redaktor wydawniczy i tłumacz (pracowała m.in. w Wydawnictwie Tammi), a także jako prywatny tutor języka fińskiego. Wielokrotnie była asystentką oraz koordynatorem projekcji filmowych podczas Festiwalu Filmowego w Tampere akredytowanym przez FIAPF.

WYWIADY UDZIELONE PRZEZ PIRKKO LUOMA ORAZ EMMĘ LAAKSO ZUZANNIE GAWEŁ, SABINIE LECH I ZUZANNIE POLEWCE W GDAŃSKU W DNIU 8.03.2017 „PODĄŻAJCIE ZA SWOIMI MARZENIAMI...” ROZMOWA Z PIRKKO

Studentki: Pirkko, czy możesz nam zdradzić, ście–szesnaście lat, więc nie należeli do najpo- jak rozpoczęła się Twoja przygoda z dydakty- korniejszych, ale ja ich uwielbiałam. Byli bardzo ką? sympatyczni. Wtedy po raz pierwszy pomyśla- łam sobie, że chyba powinnam zostać nauczy- Pirkko: Hmm… Moja „właściwa” przygoda cielką. Po powrocie ze Szwecji wybrałam się na z dydaktyką zaczęła się na Węgrzech w 1999 kurs pedagogiczno-nauczycielski. roku, a więc dobrych parę lat temu. Pojechałam tam, żeby uczyć. S.: Powiedziałaś, że wcześniej w ogóle nie za- S.: A jak to się stało, że zostałaś nauczycielką? mierzałaś zostać nauczycielką. A czy możesz nam zdradzić, kim w takim razie chciałaś być, P.: To była długa droga. Za młodu nie przyszło gdy byłaś małą dziewczynką? mi nawet do głowy, że będę kiedyś nauczyciel- ką. Wcześniej pracowałam w mediach, lecz nie P.: Jestem najmłodszym dzieckiem w mojej ro- lubiłam tego. Wtedy to właśnie postanowiłam dzinie. Mam dwie siostry i dwóch braci. Moje wyjechać na rok do Szwecji. Ponieważ dobrze starsze rodzeństwo zawsze było dla mnie wzo- znałam szwedzki, wpadłam na świetny – w moim rem i zawsze chciałam być dokładnie taka jak przekonaniu – pomysł, by w Szwecji uczyć dzie- oni. Kiedy jedna z moich sióstr, starsza ode ci fińskie mówiące wyłącznie po szwedzku, ale mnie o dwanaście lat, poszła do szkoły pielę- mające fińskich rodziców. Potrzebna mi była gniarskiej, wyobrażałam sobie siebie w przy- zmiana. Złożyłam więc podanie o pracę. No szłości jako właśnie pielęgniarkę. Potem jeden i stało się. Pojechałam na rok i… naprawdę po- z moich braci wybrał się do szkoły technicznej, kochałam tę pracę. Uczniowie mieli po trzyna- więc wydawało mi się, że powinnam zostać

44 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

inżynierem! To było bardzo zabawne. Zawsze wyniknąć w trakcie zajęć. I wierzcie mi: zawsze starałam się brać z nich przykład i dorównać planuję sobie lekcję. Chociaż właściwie nigdy im. Ale tak naprawdę to marzyłam o aktorstwie. mi one nie wychodzą zgodnie z założonym sce- O tym – moim wielkim, niespełnionym – ma- nariuszem. Wydaje mi się jednak, że tak właśnie rzeniu nigdy nikomu nie powiedziałam. Grałam powinno być. Że nauczanie polega na wsłuchi- więc w szkolnym kółku teatralnym, ale w sumie waniu się w potrzeby studentów i reagowaniu nigdy nie starałam się dostać do profesjonalnej na nie. Tego nie da się zaplanować. Starając szkoły aktorskiej, gdyż bałam się rozczarowania się o posadę za granicą, byłam zmuszona pi- w sytuacji, gdyby mnie tam nie przyjęto. sać eseje na temat własnych metod nauczania, i przyznam, że było to dla mnie trudne dlatego, S.: Pirkko, jak Ty, jako nauczyciel, się zmienia- że nie mam konkretnych metod. Zawsze staram łaś? Jak zmieniało się Twoje podejście do pra- się reagować indywidualnie na potrzeby danej cy, studentów i uczniów? grupy. P.: Jako nauczyciel zmieniłam się, i to bardzo. S.: Jak godzisz swoją pracę z życiem rodzin- Kiedy w Finlandii rozpoczynałam naukę na nym? Wiemy, że Twój zawód wymaga od Ciebie kursie pedagogiczno-nauczycielskim, miałam częstej zmiany zamieszkania, zatrudnienia poza zaledwie rok doświadczenia w nauczaniu. Ten Finlandią. Pracowałaś już w wielu miejscach na kurs naprawdę wiele mnie nauczył. Następnie całym świecie – na Węgrzech, w Chorwacji, uczestniczyłam w dwuletnim kursie dla nauczy- w Chinach... cieli języka fińskiego jako języka obcego. Ucząc fińskiego w Finlandii, byłam w tamtych czasach P.: Pracę za granicą podjęłam dopiero w mo- naprawdę rozpieszczana, jeśli chodzi o za- mencie, gdy moje dzieci były już dorosłe, i było plecze glottodydaktyczne. Sale były świetnie to wówczas dla mnie o wiele łatwiejsze. Nie wyposażone, miałam do dyspozycji wszelkie mieszkaliśmy już wtedy razem, nie musiałam się pomoce dydaktyczne, jakie tylko mogłam so- nimi zajmować, dzieci ułożyły sobie własne ży- bie wymarzyć. Ale za to wymagano ode mnie, cie. Muszę jednak wyznać, że moje małżeństwo aby lekcje były prowadzone z temperamentem legło niemal w gruzach, gdyż przez ostatnie i z wykorzystaniem tych wszystkich ówczesnych piętnaście lat nieustannie wyjeżdżałam z domu. cudów techniki – pomocy audiowizualnych. Nie Ale potrzeba wyjazdu, zwiedzenia świata i po- mogłam pozwolić sobie na to, by po prostu za- znania różnych kultur oraz ciekawych ludzi – siąść za biurkiem i pracować, ograniczając się a odczuwałam ją, jeszcze będąc dzieckiem – do tradycyjnych ćwiczeń w książce. była silniejsza. Oczywiście nieraz zastanawia- A potem wyjechałam na Węgry… Tam miałam łam się nad wyborami. Biłam się z myślami, co do dyspozycji jedynie szkolną tablicę. Byłam za- wybrać: spokojne życie rodzinne czy spełnianie skoczona, a nawet przerażona, że nie korzysta własnych marzeń i realizację zawodową. I wy- się tam na przykład z projektorów. Początkowo brałam drugą opcję. nie mogłam się odnaleźć, miałam wrażenie, że S.: Jak opisałabyś społeczeństwo fińskie? Róż- nie jestem w stanie nic robić. Z czasem poko- nisz się od stereotypowej Finki. chałam ten sposób nauczania. Jestem tylko ja, tablica i uczniowie. Każdy nauczyciel ma wła- P. : Jako nastolatka często w wakacje wyjeżdża- sne sposoby przekazywania wiedzy. Ja z ko- łam do Szwecji, aby dorobić sobie do kieszon- lei stopniowo przekonywałam się do tego, że kowego. Kiedyś pracowałam w Sztokholmie, w dydaktyce chodzi o komunikację, a nie o te w skansenie. Zajmowałam się sprzedażą bile- wszystkie dodatki, gadżety. Nie potrafiłabym tów i oprowadzaniem Finów. Wyobraźcie sobie, być nauczycielką, która tylko siedzi za biurkiem że zawsze, kiedy ludzie podchodzili do stoiska i przełącza slajdy. W relacji uczniowie – prezen- z biletami, wiedziałam, że oni pochodzą właśnie tacja kolorowych obrazków nie ma żadnego z Finlandii. kontaktu, nie iskrzy; prezentacja nie jest odpo- S.: Dlaczego? wiedzią na potrzeby uczących się, jakie mogą

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 45 ROZMOWY

Od lewej: Emma Laakso, Sabina Lech, Pirkko Luoma, Zuzanna Gaweł i Zuzanna Polewka

P. : Dlatego, że Finowie są bardzo charaktery- podawał mi dłoń. Nie miałam problemów z for- styczni. Mają jasną karnację, czasem do tego malnościami, które trzeba było załatwić w no- stopnia, że wydają się zupełnie bezbarwni. wym miejscu. Analizując podobieństwo różnych I sprawiają wrażenie nieco onieśmielonych. cech, mogłabym nawet wywnioskować, że tak Oczywiście teraz nie wszyscy są tacy. Jednak naprawdę to Polacy są w jakiejś mierze podobni wciąż postrzegam Finów jako bladych, szarych, do Finów. Mam na Węgrzech przyjaciółkę, która – mało kolorowych ludzi. Nie są zbyt rozmowni. tak jak ja – uczy języka fińskiego. Opowiedzia- Ja z kolei jestem zupełnie inna, nieprzystająca ła mi ona następującą historię: kiedy jechała do nich. Być może dlatego, że pochodzę ze z Węgier do Finlandii, miała przesiadkę w Pol- wschodu, tam ludzie są o wiele bardziej otwar- sce – i tu poczuła się tak, jakby właśnie znalazła ci niż w pozostałej części Finlandii. Finowie są się już w samym sercu Finlandii. raczej realistami. Mogę też śmiało stwierdzić, że na ogół są grzeczni i uprzejmi. Pod tym wzglę- S.: Czy myślisz, że Finowie mają taki sam jak Ty dem daje się zauważyć pewną różnicę między obraz Polski i Polaków? Polakami a Finami, na przykład w sklepie czy P.: Tak, myślę, że tak. Nie jestem też pewna, czy restauracji. w Finlandii mamy jakieś stereotypy związane S.: Co zatem myślisz o Polakach? z Polakami… P.: Polacy… hmm… Polaków widzę trochę tak, Emma: Oczywiście, że mamy! Na przykład taki, jak to opisuje Emma, kiedy opowiada o Polaku, że Polacy są bardzo pracowici i nie boją się który pomógł jej znaleźć mieszkanie w Gdań- ciężkich robót, na przykład na budowie. sku. Uważam, że Polacy są bardzo życzliwi. P.: Tak. Myślę, że wszystkie nordyckie spo- Kiedy przyjechałam tu po raz pierwszy, każdy łeczności cenią za to Polaków i dlatego często

46 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE ROZMOWY

zatrudniają ich przy tego typu pracach. W na- S.: W tym roku Finlandia obchodzi setną roczni- szych oczach Polacy są wartościowymi ludźmi, cę uzyskania niepodległości, natomiast Polska dotrzymującymi słowa. Można na nich polegać. za rok będzie obchodziła setną rocznicę odzy- Tutaj, w Polsce, wiem, że mogę zaufać ludziom. skania niepodległości. Jaki przykład Finowie To jest bardzo ważne, zwłaszcza wtedy, gdy mogliby dać Polakom, jeśli chodzi o obchody rozpoczyna się życie w obcym miejscu. tak dostojnego wydarzenia?

S.: Co sądzisz o Polsce jako o kraju? P.: Obchody Dnia Niepodległości w Finlandii to przede wszystkim Linnan juhlat, czyli przy- P.: Och, jest duża! (śmiech) Polska wydaje się jęcie w Pałacu Prezydenckim, tradycja polega- ogromna, a widziałam zaledwie jej część, naj- jąca na zapalaniu dwóch świeczek stawianych ważniejsze miejsca, między innymi Kraków. w oknach domu oraz uczczenie pamięci pole- Moja dusza skrywa pewne emocje związane głych w wojnach żołnierzy na uroczystościach z waszym krajem. Zrodziły się one w czasach odbywających się na cmentarzach. Z okazji dzieciństwa. Moja babcia nosiła bowiem pol- obchodów setnej rocznicy uzyskania niepod- skie imię – Alina, zaś jej matka wyglądała jak ległości przygotowano na cały rok specjalny Polka. Odkryłam, że krewni mamy pochodzili program. Finowie świętowanie rozpoczęli wiel- z Polski. W tamtych czasach ludzie nie podró- kim koncertem i spektaklem teatralnym, które żowali tak jak dzisiaj, a ja – jako mała dziew- miały miejsce w centrum Helsinek już w Sylwe- czynka – marzyłam, by dowiedzieć się czegoś stra. Z okazji rocznicy zorganizowano mnóstwo o tej fascynującej, wielkiej Polsce. Imponuje wystaw i koncertów, realizowanych jest wiele mi to, że macie bardzo bogatą historię. Dzie- różnego typu projektów. W tej chwili w Finlandii je Finlandii nie były aż tak burzliwe. W Polsce cały czas coś się dzieje i jest mi trochę przykro, jest wiele wspaniałych zabytków historycznych, że mnie tam nie ma. Już nie mogę doczekać się są stare miasta... No i oczywiście wyśmienita szóstego grudnia... jest kuchnia polska. Jest tu przepiękna przy- S.: Pirkko, jesteś niezwykle doświadczoną oso- roda – góry na południu i malownicze tereny bą. Emanujesz pozytywną energią i patrząc na na wschodzie. Polska jest niezwykle interesu- Ciebie, trudno oprzeć się wrażeniu, że jesteś jącym krajem. zadowolona ze swojego życia. Możesz być dla S.: Uczyłaś w wielu regionach świata, masz za- nas wszystkich przykładem. Jaką radę zechcia- tem spore rozeznanie, jeśli chodzi o uczelnie. łabyś nam przekazać? Co podoba Ci się na naszym uniwersytecie? P. : Och, bardzo dziękuję! Chciałabym Wam P. : Mam wrażenie, że jest to mały uniwersytet, powiedzieć: podążajcie za swoimi marzenia- bowiem miałam możliwość nauczać na napraw- mi, usiłujcie je spełnić. Nigdy nie wolno Wam dę ogromnych uczelniach. Ale to akurat jest pomyśleć, że nie jesteście w stanie czegoś jego zaletą. Uniwersytet Gdański jest nowocze- osiągnąć. Niech nie powstrzymuje Was zasta- sny i zupełnie inny niż te, na których bywałam. nawianie się typu: „A co na to powiedzą inni?”. Funkcjonuje tu dobry system praktyk, dzięki Niestety, przez pewien czas żyłam pod taką pre- czemu studenci mają szansę zdobyć naprawdę sją psychiczną, ponieważ moja mama była zbyt przydatne umiejętności. surowa. Zawsze zaprzątała sobie głowę: co by Osobiście dziwi mnie to, że jak na tak nie- było, gdyby... Ja natomiast nigdy w ten sposób wielki uniwersytet nauczyciele mają ze sobą nie myślę, po prostu działam. Próbuję, staram zbyt mało kontaktów. Pracując niegdyś na UAM się. Nie zawsze jest łatwo osiągnąć to, do czego w Poznaniu, miałam okazje zawierać znajomo- się dąży, ale trzeba próbować. Jestem zadowo- ści podczas obiadów organizowanych dwa razy lona ze swojego życia, ponieważ zawsze podą- do roku dla pracowników Wydziału Neofilologii. żałam swoją drogą. Być może w międzyczasie Brakuje mi tutaj czegoś podobnego, bo chciała- coś utraciłam, ale za to teraz mogę otwarcie po- bym poznać też innych wykładowców. wiedzieć, że jestem szczęśliwa. S.: Dziękujemy za rozmowę! Kiitoksia paljon!

WYDANIE SPECJALNE | GAZETA UNIWERSYTECKA | 47 ROZMOWY

„GDAŃSK WYDAŁ MI SIĘ ATRAKCYJNY... ” ROZMOWA Z EMMĄ

Studentki: Emmo, dlaczego wybrałaś studia brą kompetencję pisania i czytania oraz zna właśnie związane z językiem fińskim jako języ- podstawy matematyki. Spora część nasze- kiem obcym? go społeczeństwa ma wyższe wykształcenie. Emma: Przed kilkoma laty, gdy literatura była W Finlandii szkołę podstawową kończy się moim kierunkowym przedmiotem studiów, po- w wieku piętnastu lat, a naukę trzeba kontynu- stanowiłam, że zostanę nauczycielką języka ować jeszcze przez dwa lata (choć ukończe- fińskiego w fińskiej szkole. Po jakimś czasie do- nie liceum zajmuje trzy lata). Alternatywą jest szłam do wniosku, że jednak to mi nie odpowia- technikum. Wprawdzie można poprzestać na da. Lecz w gruncie rzeczy fiński zafascynował wykształceniu podstawowym, ale rzadko tak mnie tak bardzo, że ukończyłam studia na po- się zdarza. Duży procent Finów ma co najmniej ziomie kandidaatti [kandydat nauk, odpowiednik średnie wykształcenie. polskiego licencjatu – przyp. S.]. Później konty- S.: Jak Ci się podoba Polska po ponad miesią- nuowałam studia magisterskie, choć wciąż lite- cu bytności u nas? Czy chciałabyś „przenieść” ratura była moim przedmiotem kierunkowym. coś z Finlandii do Polski, a może „zabrać” stąd S.: Literatura powszechna czy narodowa? coś do Finlandii? E.: Powszechna... E.: Trudne pytanie. Spodobało mi się tutaj. Miesz- kam w pobliżu uniwersytetu i lubię tę okolicę. S.: Czy czytałaś jakiś polski utwór? Gdańsk jest urzekającym miastem, w szczegól- E.: Polski... hmm... nie jestem pewna, ale z pew- ności starówka. Polubiłam też bardzo Sopot. Jest nością coś przeczytałam. pięknie i – o dziwo! – w gruncie rzeczy nie zauwa- S.: Czy teraz, mając już kwalifikacje nauczycie- żyłam wielkich różnic między Polską a Finlandią, la języka fińskiego, chciałabyś nauczać cudzo- a takich przecież się spodziewałam, choć oczywi- ziemców? ście jest tu trochę inaczej niż w moim kraju. W sumie różnice są minimalne, ale niekiedy bywają E.: Oczywiście, że tak. Chciałabym uczyć fiń- i zaskakujące, na przykład to, jak zachowują się skiego za granicą albo cudzoziemców w Fin- ludzie wokół mnie, ci, których spotykam na ulicy, landii. w tramwaju i tak dalej, oraz to, jak wszystko tutaj S.: Jak to się stało, że znalazłaś się tutaj, w Pol- funkcjonuje. Z pewnością chciałabym „przenieść” sce? tu moich znajomych (notabene obiecali mnie od- E.: Dzięki programowi praktyk, który istnieje wiedzić). Jedyne, co mnie naprawdę zdumiewa, w Finlandii. Każdy student może wybrać miej- to system segregacji odpadów. W Finlandii przy- sce odbycia praktyki z oferty zawierającej wy- kładamy dużą wagę do segregowania śmieci: brane zagraniczne ośrodki uniwersyteckie. I… plastiku, bioodpadów, papieru, szkła, metalu… muszę przyznać, że mój pierwszy wybór padł I jest to dla mnie zupełnie naturalne. Tutaj nato- na... Toronto (śmiech), ale ponieważ tam się miast wygląda to nieco inaczej. A co bym przenio- nie dostałam, a do Gdańska jeszcze nikogo nie sła stąd do Finlandii? Bardzo lubię jedzenie – to zakwalifikowano, zgłosiłam się właśnie tutaj. tradycyjne, ale też inne, na przykład sushi. W Pol- Bardzo chciałam wziąć udział w tym programie, sce jest wiele dobrych restauracji, sporo tańszych ponieważ Gdańsk, a przede wszystkim możli- niż u nas. Polacy są bardzo życzliwi, podobnie jak wość pracy z pierwszym rocznikiem studentów Finowie. Kiedy szukałam w Polsce zakwaterowa- języka fińskiego na Uniwersytecie Gdańskim, nia, znajoma Polka skontaktowała mnie ze swoim wydały mi się atrakcyjne. kolegą z Trójmiasta, który praktycznie załatwił za mnie większość spraw związanych z wynajmem, S.: Mówi się, że fiński system edukacji jest jed- pomógł wybrać dobrą lokalizację, przetłumaczył nym z najlepszych na świecie. Czy sądzisz, że masę ofert. Zanim jeszcze tu się zjawiłam, wie- Finowie są dobrze wykształceni? działam już, że jest ktoś, kto mi pomoże, oraz to, E.: Tak, myślę, że na tle innych nacji Finowie że jestem tu mile widziana. wypadają całkiem nieźle. Większość Finów ma S.: Dziękujemy za rozmowę! Kiitos! podstawową wiedzę ogólną o świecie, ma do-

48 | GAZETA UNIWERSYTECKA | WYDANIE SPECJALNE