HETEROGLOSSIA Studia Kulturoznawczo-Filologiczne
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki HETEROGLOSSIA Studia kulturoznawczo-filologiczne Numer 5 (2015) Bydgoszcz 2015 Rada naukowa prof. dr hab. Bolesław Andrzejewski prof. Marina Aroshidze (Batumi Shota Rustaveli State University, Gruzja) prof. dr hab. Adam Bezwiński prof. dr hab. Piotr Cap – przewodniczący prof. Indira Dzagania (Sokhumi University, Gruzja) prof. Bruce Fraser (Boston University, USA) prof. Raymond W. Gibbs, Jr. (University of California, Santa Cruz, USA) prof. Christopher Hart (Lancaster University, Wielka Brytania) prof. Bob Hodge (University of Western Sydney, Australia) prof. Cornelia Ilie (Malmö University, Szwecja) prof. dr hab. Joanna Jabłkowska dr Venta Kocere (Latvijas Universitātes, Łotwa) prof. dr hab. Joanna Korzeniewska-Berczyńska prof. WSG dr inż. Ryszard Maciołek prof. Leonid Maltsev (Immanuel Kant Baltic Federal University, Rosja) dr Włodzimierz Moch prof. dr hab. Walenty Piłat prof. Natalia Sejko (Zhytomyr Ivan Franko State University, Ukraina) prof. WSG dr Marzena Sobczak-Michałowska dr hab. Maciej Tanaś, prof. APS prof. Ken Turner (University of Brighton, Wielka Brytania) prof. İlyas Üstünyer (International Black Sea University, Gruzja) prof. dr hab. Swietłana Waulina Redakcja prof. dr hab. Walenty Piłat – redaktor naczelny prof. WSG dr Irena Kudlińska – sekretarz redakcji Recenzenci artykułów prof. dr hab. Adam Bezwiński, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy prof. dr hab. Stanisław Puppel, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu prof. dr hab. Walenty Piłat, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie prof. dr hab. Joanna Jabłkowska, Uniwersytet Łódzki prof. dr hab. Piotr Cap, Uniwersytet Łódzki dr hab. Piotr Zwierzchowski, prof. nadzw. UKW, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy dr hab. Irena Betko, prof. UWM, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie dr hab. Andrzej Sitarski, prof. UAM, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Maciej Tanaś, prof. APS, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Korekta: Hanna Borkowska, dr Tomasz Dalasiński Projekt okładki: Marta Rosenthal-Sikora Skład: Adriana Górska ISSN 2084-1302 Copyright © by Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, Bydgoszcz 2015 85-229 Bydgoszcz, ul. Garbary 2 tel. 52 5670047, 52 5670048 www.wsg.byd.pl, [email protected] HETEROGLOSSIA (5) Studia kulturoznawczo-filologiczne www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, 2015 Spis treści LITERATUROZNAWSTWO Ewolucja obrazu bohatera we współczesnej dramaturgii rosyjskiej 7 Walenty Piłat Literarisches Fräuleinwunder w postponowoczesności. Kobieca pornografia, przekroczenie tabu seksualności czy nowa jakość w literaturze autorek młodego pokolenia 15 Magdalena Zubiel-Kasprowicz Obraz Papuszy w świecie Liny Kostenko 43 Yuliia Gladyr Tworzenie w cieniu mistrza. Kilka uwag o prozie Galiny Kuzniecowej 55 Piotr Witczak W poszukiwaniu sacrum (duchowe zmagania protagonistek ukraińskiej prozy kobiecej XX i XXI wieku) 67 Agata Roszkiewicz JĘZYKOZNAWSTWO Determinants of foreign language teaching efficiency in the past and at present 79 Przemysław Ziółkowski Follow-ups in Political Communication 93 Piotr Cap Красный=red? или сопоставительно-сравнительный анализ наименований цвета в русском и английском языках 117 Tamara Goncharova Особенности перевода сказки в рамках лингвосемиотического подхода к тексту 133 Natalia Mospan KULTUROZNAWSTWO Dwie perspektywy. Jak polscy raperzy widzą rzeczywistość 147 Włodzimierz Moch, Michał Moch Murzyn w kinie amerykańskim: od Edisona do lat dwudziestych 163 Małgorzata Chrzan Obraz Boga i problematyka sacrum w tekstach muzyki rockowej i hiphopowej 189 Włodzimierz Moch Stereotyp Polaka w perspektywie mieszkańców Ukrainy 203 Marta Hartenberger Plural Switzerland: Switching Identities in a Multicultural Nation 211 Christian Giordano RECENZJE Jadwiga Gracla, Dramat wobec sceny. Echa ewolucji teatru europejskiego w dramaturgii pierwszego trzydziestolecia XX wieku, 231 Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, Katowice 2013, ss. 208. Walenty Piłat HETEROGLOSSIA (5) Studia kulturoznawczo-filologiczne www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, 2015 Walenty Piłat Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Ewolucja obrazu bohatera we współczesnej dramaturgii rosyjskiej Bohater w konkretnym utworze literackim pełni wielorakie funkcje. Jak w swoim czasie zauważyła Irena Sławińska (a to już dziś klasyka literatury naukowo-krytycznej na ten temat), „Postaci dramatu różnicuje nie tyle zespół cech charakteru, co właśnie sposób istnienia, a co za tym idzie modus struktury. Modus ten wiąże się najściślej z funkcją, jaką danej postaci przeznacza autor w dramacie: postać ma inny sposób istnienia, jeśli reprezentuje środowisko społeczne, inny – gdy zjawia się tylko jako porte-parole autora, dla wypowiedzenia pewnej idei, poglądu; jeszcze inną – gdy jest klasycznym posłańcem czy confident”1. Jeśli chodzi o współczesną dramaturgię rosyjską, to trzeba stwierdzić, że w zależ- ności od zmieniających się układów społeczno-politycznych autorzy prezentowali wciąż innego bohatera. W latach siedemdziesiątych XX wieku tzw. dramaturgia pro- dukcyjna (Gelman, Dworiecki, Miszarin i in.) zaproponowała bohatera najczęściej upartyjnionego działacza, który niezależnie czasem od logiki realizował dyrektywy oficjalne. Trzeba przyznać, że tego rodzaju twórczość cieszyła się nawet dużym zain- teresowaniem wśród odbiorców, proponowała bowiem dyskusję nad tzw. sprawami codziennymi (chociaż nieco „papierowymi”), nurtującymi środowisko robotniczo- -inżynierskie. Sztuka Aleksandra Gelmana – Protokół jednego zebrania przeszła nie- mal przez wszystkie ówczesne sceny rosyjskie, a nawet trafiła do teatrów tzw. krajów demokracji ludowej. Jej bohater, reprezentując określone środowisko (w tym wypad- ku robotnicze), demonstrował tzw. demokrację socjalistyczną, która zresztą niewiele miała wspólnego z rzeczywistością. Tak więc dramat produkcyjny sytuował się w krę- gu oficjalnej ideologii, chociaż jako się rzekło, próbował w jakimś minimalnym stop- niu poprzez konstrukcję takiego, a nie innego bohatera nieśmiało wskazać na pewne 1 J. Sławińska, Główne problemy struktury dramatu. Propozycje badawcze, [w:] Wprowadzenie do nauki o teatrze, t. 1, red. J. Degler, Wrocław 1976, s. 90. 8 Walenty Piłat niedoskonałości istniejące w obowiązującym systemie społeczno-politycznym. Podobny jest model bohatera i w innych sztukach produkcyjnych A. Gelmana i w dramatach także Giennadija Bokariewa, Ignatija Dworieckiego i in.2 Kiedy mówimy o metamorfozach obrazu bohatera w dramaturgii rosyjskiej lat 70., 80. i 90. XX wieku, to gwoli informacji należałoby przypomnieć sztuki (głównie Mi- chaiła Szatrowa), których główną postacią był przywódca rewolucji październikowej – Władimir Lenin. Z pewnością ktoś mógłby zapytać, w jakim celu wyciągać niejako z lamusa tę twórczość. Jednakże był czas, że te utwory stanowiły przedmiot zainte- resowania zarówno krytyki, jak i odbiorców. Dziś są one swojego rodzaju dokumen- tem epoki, ale też i fragmentem procesu literackiego, który miał miejsce zwłaszcza w latach 80. XX wieku, nawet usuwając na drugi plan dramaturgię społeczno-oby- czajową. Oczywiście tzw. „leniniana” nie była wówczas nowym tematem. W latach 30. bowiem zapoczątkował ją Nikołaj Pogodin (Człowiek z karabinem, Kremlowskie kuranty), o ile jednak sztuki Pogodina były li tylko ilustracją obowiązującej wów- czas doktryny ideologicznej, o tyle M. Szatrow, zwłaszcza w dramatach napisanych w latach 80. starał się spojrzeć na postać W. Lenina z nieco innej perspektywy. Mam tu na myśli głównie dwa utwory – Tak zwyciężymy i Dalej… dalej… dalej. Sztuki N. Pogodina (chociaż dobrze napisane) były tubą propagandową, która miała sprzy- jać „budowie” bohatera idealnego i nieskazitelnego. M. Szatrow zaś zmierzał do przy- najmniej częściowego „odbrązowienia” postaci wodza rewolucji. Zaproponowana przez Michaiła Szatrowa koncepcja bohatera była jednocześnie punktem wyjścia do szerszej dyskusji na temat newralgicznych punktów w historii pierwszych lat istnie- nia władzy radzieckiej. Taka dyskusja rzeczywiście była. Ówczesny widz teatralny miał okazję przynajmniej w jakimś stopniu wypowiedzieć się na temat przeszłości swojego kraju. Jednakże gdyby nie było tzw. pieriestrojki, prawdopodobnie nie było- by też takiej interpretacji historii, jaką zaproponował M. Szatrow3. Jak już wspomniałem w drugiej połowie lat 80. XX wieku tzw. dramat publicy- styczny znalazł się w centrum zainteresowania ówczesnej krytyki i widzów. Nie zapo- minajmy jednak, że mimo wszystko istniał także dramat psychologiczno-obyczajowy. Wystawiano sztuki Aleksieja Arbuzowa, Wiktora Rozowa, Edwarda Radzińskiego, Ludmiły Pietruszewskiej, Leonida Zorina i in. Trzeba też pamiętać, że w tychże latach do głosu doszła „nowa fala”. Dramaturdzy tego nurtu (Władimir Arro, Aleksander Galin, Aleksiej Kazancew i in.) wykreowali całkiem nowego bohatera – człowieka uwikłanego w różne układy społeczne. Rzecz jasna, A. Arbuzow czy Wiktor Rozow to już byli klasycy i uchodzili za nestorów współczesnej dramaturgii. Kiedy M. Gor- baczow rozpoczął swoje reformy, również i oni usiłowali zgłębić i pokazać w swoich sztukach nową rzeczywistość4. W owych latach zarówno A. Arbuzow, jak i W. Roz- 2 Zob. W. Piłat, Twórczość Aleksandra Wampiłowa. Z zagadnień poetyki, Olsztyn 1986, s. 29-30. 3 Problematykę tę sygnalizowałem w szkicach: W. Piłat, Michaiła Szatrowa interpretacja historii, „Język rosyjski” 1988, nr 5, s. 259-263; tenże: Dramaturgia Michaiła Szatrowa. Zarys problematyki, [w:] „Studia i Materiały”, Olsztyn, 1989, z. 10. 4 Zob. W.