RAPORT O STANIE SPOŁECZNOGOSPODARCZYM GMINY CZARNY

Kraków 2007 Raport o stanie społecznogospodarczym gminy

I. WSTĘP______4 I.1. Rys metodyczny raportu ______4 I.2. Rys historyczny gminy ______6 I.3. PołoŜenie geograficzne ______6 I.4. UŜytkowanie gruntów______6 II. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ______9 II.1. Ukształtowanie terenu i podłoŜe geologiczne ______9 II.2. Klimat______9 II.3. Sieć rzeczna i zasoby wodne ______9 II.4. Zanieczyszczenia powietrza ______10 II.5. Surowce naturalne ______11 II.6. Gleby______11 II.7. Szata roślinna i fauna ______11 II.8. Zespoły zieleni urządzonej ______13 III. TURYSTYKA ______17 IV. ROLNICTWO______23 IV.1. Gleby i uŜytkowanie gruntów______23 IV.2. Gospodarstwa rolne ______25 IV.3. Uprawy______28 IV.4. Hodowla zwierząt gospodarskich ______29 V. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ______30 V.1. System komunikacji ______30 V.2. Gospodarka wodnościekowa______31 V.3. Gospodarka odpadami ______32 V.4. Infrastruktura energetyczna ______34 V.5. Gazownictwo ______34 V.6. Telekomunikacja______34 V.7. Układ kolejowy ______34 VI. GOSPODARKA______36 VI.1. Przedsiębiorczość i podmioty gospodarcze ______36 VII. GOSPODARKA FINANSOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO______42 VIII. SFERA SPOŁECZNA______47 VIII.1. Demografia______47 VIII.2. Zasoby mieszkaniowe ______52 VIII.3. Edukacja przedszkolna, podstawowa i gimnazjalna ______54 VIII.4. Biblioteki publiczne______57 VIII.5. Podstawowa opieka medyczna ______58

® copyright by FRDL MISTiA 2 Raport o stanie społecznogospodarczym gminy Czarny Dunajec

VIII.6. Rynek pracy ______60 VIII.7. Kultura i sport ______61 VIII.8. Współpraca międzynarodowa i krajowa______63 VIII.9. Bezrobocie ______64 VIII.10. Pomoc społeczna ______69 VIII.11. Bezpieczeństwo publiczne ______70

® copyright by FRDL MISTiA 3 Raport o stanie społecznogospodarczym gminy Czarny Dunajec

I WSTĘP

I.1. Rys metodyczny raportu Dane wykorzystywane w niniejszym raporcie pochodzą z Urzędu Gminy Czarny Dunajec, Starostwa Powiatowego w Nowym Targu, Powiatowego Urzędu Pracy w Nowym Targu oraz danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych – źródło internetowe). Dane porównawcze (porównanie wskaźników gminy Czarny Dunajec z innymi gminami o podobnym potencjale społecznogospodarczym) zawarte są w przedziale 20022006 (najbardziej aktualne dane z Banku Danych Regionalnych GUS pochodzą z 31.12.2006 r., a najnowsze dane z Powiatowego Urzędu Pracy dotyczą VIII 2007 r.). Stały się one podstawą analizy dynamicznej, określającej tendencje zachodzące na terenie Gminy Czarny Dunajec na przestrzeni lat. W niniejszej pracy dokonano analizy porównawczej (analiza układu lokalnego) gminy Czarny Dunajec z pięcioma gminami województwa małopolskiego o podobnym potencjale społeczno gospodarczym. Cztery z nich wchodzą w skład powiatu nowotarskiego: Jabłonka, gmina wiejska , , Raba WyŜna, a jedna z nich – Biały Dunajec leŜy w powiecie tatrzańskim. Podobne połoŜenie i uwarunkowania geograficzne sprawiają, Ŝe porównywane gminy nieznacznie róŜnią się pod kątem warunków rozwoju. Cechą najbardziej wyróŜniająca gminę Czarny Dunajec są torfowiska wysokie, które bezpośrednio wpływają na charakter rolnictwa oraz atrakcyjność turystyczną gminy. Poza tym, są to gminy wiejskie o podobnym potencjale społecznym, zlokalizowane w pobliŜu znanych ośrodków turystycznych. Uzyskane dla gminy Czarny Dunajec wyniki porównano takŜe ze średnią wartością dla powiatu nowotarskiego oraz regionu małopolskiego. W analizie porównawczej z innymi gminami wykorzystano dane z Banku Danych Regionalnych GUS, Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego. Badacze zajmujący się problematyką wsi wyróŜnili w kraju trzy megaregiony, za kryterium przyjmując charakter gospodarki, znaczenie rolnictwa jako źródła utrzymania, charakter struktury agrarnej i zasoby pracy oraz poziom rozwoju społecznogospodarczego. W ramach tej klasyfikacji, powiat nowotarski, a więc i zalicza się do megaregionu I. Jego najwaŜniejsze cechy to rozdrobnienie agrarne, dominacja niewielkich gospodarstw o charakterze socjalnym oraz mała powierzchnia uŜytków rolnych (przeciętna wielkość gospodarstwa wynosi 3,7 ha uŜytków rolnych). Dla zdecydowanej większości mieszkańców wsi (ok. 75%) w tym megaregionie gospodarstwo rolne jest tylko dodatkowym źródłem dochodów, obok pracy najemnej poza rolnictwem, własnej działalności gospodarczej poza rolnictwem, emerytur i rent [Podedworna, 2006].

® copyright by FRDL MISTiA 4 Raport o stanie społecznogospodarczym gminy Czarny Dunajec

® copyright by FRDL MISTiA 5 Raport o stanie społecznogospodarczym gminy Czarny Dunajec

I.2. Rys historyczny gminy Lokacja – pierwsze wzmianki nt. powstania osady Czarny Dunajec pochodzą z XVI w. Miejscowość była lokowana ok. roku 1552, na prawie niemieckim przez Prokopa PieniąŜka, herbu OdrowąŜ, syna Jana PieniąŜka i Beaty z Ratołdów. Nowopowstała wieś zlokalizowana została w miejscu, gdzie przecinał się z rzeką stary trakt, prowadzący w kierunku Orawy i Węgier. Czarny Dunajec początkowo wchodził w skład parafii ludźmierskiej, naleŜącej do Cystersów. Przed rokiem 1596, zasadźca i sołtys Czarnego Dunajca, Tomasz Miętus oraz jego syn, Jan, zbudowali własnym kosztem na sołeckim gruncie drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej. Prawdopodobnie, przy kościele istniała szkoła, wzmiankowana przed 1590 rokiem. Wraz z Czarnym Dunajcem do filialnego okręgu parafialnego wchodziły wsie: Chochołów, , Wróblówka, Rogoźnik, OdrowąŜ, PieniąŜkowice. W roku 1602, w wyniku starań miejscowej ludności, przy poparciu starościny nowotarskiej Zofii z Bogusławie PieniąŜkowej, powstała parafia czarnodunajecka. Formalne zezwolenie pochodzi z 2 VIII 1602 r., a potwierdzone zostało przez króla Zygmunta III w 1606 r. Niestety – 9 IX 1787 r. pierwszy drewniany kościół spłonął z całym wyposaŜeniem. Czasy rozbiorowe – z dniem podpisania układu rozbiorowego w Petersburgu (5 VIII 1772 r.) Galicja, a zatem takŜe Czarny Dunajec, znalazła się pod berłem Habsburgów. W roku 1846 wybuchło na Podhalu Powstanie Chochołowskie. W 1853 r. zaborca zdecydował o umieszczeniu siedziby jednego z 9 nowoutworzonych starostw właśnie w Czarnym Dunajcu. śywot starostwa czarnodunajeckiego był jednak krótki, siedmioletni. W rezultacie zmian ustrojowych zniesiono go w 1860 r., a gminy do niego naleŜące włączono do powiatu nowotarskiego. 20lecie międzywojenne – okres ten, mimo wysiłków i starań mieszkańców Czarnego Dunajca, to strata praw miejskich w 1934 r. Od tego roku Czarny Dunajec stał się siedzibą gminy zbiorowej. II wojna światowa – okupacja na Podhalu zaczęła się juŜ w pierwszych dniach września 1939 r. w dniu 1 IX armia niemiecka zajęła Czarny Dunajec, Nowy Targ i . Za rzekome strzelanie do wojska w dniu 3 IX, Niemcy spalili kilkadziesiąt domów w zachodniej części gminy. Sąd polowy Wehrmachtu skazał na rozstrzelanie dwóch mieszkańców. Za Wehrmachtem wkroczyło Gestapo. Szacuje się, Ŝe podczas II wojny zginęło 500 osób. Znaczną część z nich stanowili śydzi. W Czarnym Dunajcu zlokalizowano obóz pracy w tartaku, funkcjonujący do jesieni 1943 r.

I.3. PołoŜenie geograficzne Miejscowość Czarny Dunajec połoŜona jest na wysokości 675 m n.p.m., w zachodniej części płaskowyŜu, zwanego Kotliną OrawskoNowotarską. Równina Dunajecka, w kierunku zachodnim, przechodzi w dolinę Orawską, gdzie przebiega główny wododział europejski zlewisk Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Patrząc z Równiny Dunajeck