Helleborus Kerstroos

Benjamin Goudswaard Han Kemink

Teeltbeschrijving

Auteurs: Benjamin Goudswaard & Han Kemink

Klas: 4e jaar TA, CAH Dronten

Module: Plantaardige Productie 3

Begeleiding: Dhr. J. Vermeer

Datum: 07 januari ‘08

Plaats: Dronten

Voorwoord

Deze teeltbeschrijving van het gewas Helleborus is geschreven in opdracht van CAH Dronten. De module Plantaardige Productie heeft een onderdeel, waarbij een teeltbeschrijving moet worden geschreven van een gewas wat nog niet op grote schaal geteeld wordt.

Dank gaat uit naar dhr. P. Kapteijn en naar dhr. Noordhuis voor het beschikbaar stellen van de nodige informatie. Ook gaat dank uit naar dhr. J. Vermeer voor zijn begeleiding tijdens de uitvoering van de opdracht.

Benjamin Goudswaard & Han Kemink

Inhoudsopgave

Samenvatting ______5 1 Algemeen ______7 1.1 Naamgeving ______7 1.1.1 Familie ______7 1.1.2 Indeling ______7 1.2 Soorten ______7 2 Zaaien en vermeerderen______10 2.1 Zaaitijd ______10 2.2 Zaaizaadhoeveelheid ______10 2.3 Oppotten ______10 2.4 Scheuren ______11 3 Groei ______12 3.1 Bemesting ______12 3.1.2 Vermeerdering via volle grond ______13 3.2 Ziekten en plagen ______13 3.2.1 Slakken ______13 3.2.2 Hellebore Black Death ______14 3.2.3 Hellebore Leaf spot ______14 3.2.4 Bladluizen ______14 3.2.5 Taxuskever ______15 3.2.6 Aaltjes ______15 3.3 Aandachtspunten ______15 4. Van landplanten naar een verkoopbaar product ______16 4.1 Verschil landplanten en potplanten______16 4.2 Schoonmaken landplanten ______16 4.3 Kwaliteitsbeoordeling ______17 4.4 Gebruikswaarde ______17 4.5 Planten in pot______18 4.6 Verpakken voor postorderbedrijven______18 5. Afzetmarkt______19 5.1 Veiling ______19 5.2. Postorderbedrijven & Exporteurs ______21 Literatuurlijst ______23 Bijlage 1: VBN Afzet Helleborus uitgesplitst per soort ______24 Bijlage 2: VBN Afzet Helleborus per maand ______25

Samenvatting

Voor de teelt van Helleborus is nog geen teeltbeschrijving beschikbaar. In dit rapport zal daarom de teelt van Helleborus worden beschreven.

Helleborus is afkomstig uit de Oostelijke Noord- en Zuidalpen. Helleborus is een vaste plant en wordt ook wel ‘nieskruid’ of ‘kerstroos’ genoemd. De plant bloeit in Nederland rond februari/april. Er zijn twee groepen Helleborus, de Caulescent-groep en de Acaulescent-groep. Zaaien verdient erg veel aandacht. Het zaaien gebeurt in juni, de zaden zullen echter pas kiemen rond december. De zaden hebben behoefte aan een warme en koude periode. Na het kiemen is het zaak de zaailingen te verspenen en hierna enkele malen over te potten in een grotere potmaat. Vermeerdering via het scheuren van planten wordt niet aangeraden, dit komt in de praktijk dan ook erg weinig voor. Het substraat dat voor deze teelt wordt gebruikt is een mengsel van Baltisch witveen, klei en grof zand. Na het verspenen wordt 1 gr. Osmocote Plus (5-6 maanden) aan een plant toegevoegd. Ook wordt er wekelijks 5 gr. Kristallon blauw per pot gestrooid. Een pH van 5,8 – 6,8 is gewenst. Meest voorkomende ziekten en plagen zijn slakken, Hellebore Black Death, Hellebore Leaf Spot, bladluizen, Taxuskever en aaltjes. Belangrijk is om de planten constant te laten groeien, stilstand of extreme groei moet worden vermeden. Hiervoor kunnen groeiremmers worden gebruikt.

Tijdens de oogst zal het probleem ontstaan dat niet alle planten gelijk zijn. Daarom kunnen deze in bepaalde kwaliteitsklassen worden ingedeeld. Voor de afzet van potplanten is een visueel aantrekkelijk product belangrijk, voor de afzet via postorderbedrijven zijn goede wortels van belang. Een visueel aantrekkelijk product is een plant met een goede verhouding tussen bladeren en bloem(knoppen). De meeste voorkeur gaat naar planten die nog in knop zijn. Planten voor postorderbedrijven worden verpakt in geperforeerd plastic, waarbij als vulmiddel veen of zaagsel kan worden toegevoegd. Hierdoor blijft de kwaliteit behouden.

Het aanbod van Helleborus stijgt op de bloemenveiling, de prijs blijft echter stabiel. De export van de planten naar de VS is minder positief, kwekers in deze landen zijn ook gestart met de teelt van dit gewas. Daarom zullen exporteurs in Nederland op zoek moeten naar andere landen om hun producten af te zetten.

Inleiding

Helleborus is een gewas wat nog relatief weinig geteeld wordt. Vroeger was het een gewas wat door echte tuinliefhebbers hobbymatig werd geteeld, echter dit is overgenomen door professionele kwekers. Helleborus is nu een gewas geworden wat op vrij grote schaal kan worden geteeld. Voor dit gewas is nog geen teeltbeschrijving geschreven, waardoor het voor startende telers moeilijk is om te beginnen met de teelt van dit gewas. Daarom wordt er in dit rapport duidelijk beschreven hoe de teelt en de afzet van Helleborus in zijn werk gaat. Met dit rapport moet het mogelijk zijn voor kwekers om dit nieuwe gewas op te nemen in hun plantenlijst en moeten ze een kwalitatief goede plant kunnen telen.

Informatie is verkregen vanaf het Internet, maar ook vanuit de praktijk. Zo is er contact geweest met een kweker van Helleborus en is er contact geweest met een organisatie die zich bezig houdt met de afzet van oa. Helleborus. Deze manier van informatie verzamelen zorgt voor een zeer betrouwbare teeltbeschrijving.

In dit rapport wordt begonnen met het omschrijven van het gewas. Daarna wordt beschreven hoe en wanneer men het beste kan beginnen met het zaaien van de Helleborus. Verder wordt het hele traject beschreven hoe een kweker een leverbare Helleborus kan telen. Er wordt kort ingegaan op de teelt van Helleborus in de volle grond, maar over het algemeen wordt het grootste gedeelte van de Helleborus in pot geteeld. Ook is er aandacht geschonken aan verschillende kwaliteitsniveau’s en aan verschillende afzetmogelijkheden.

1 Algemeen In dit hoofdstuk wordt algemene informatie gegeven over de Helleborus. Er wordt ingegaan op de naamgeving, familie, geslachtsindeling en de verschillende soorten.

1.1 Naamgeving De Helleborus behoort tot het geslacht van Nieskruid. Anders dan de naam doet denken, bloeit de plant van februari tot april. Oorspronkelijk groeit de plant op de hellingen van de van de Oostelijke Noord- en Zuidalpen. In dit gebied bloeit de plant wél rond kerst, vandaar de naam Kerstroos. De Helleborus is een vaste plant die ongeveer 30 cm hoog wordt. Tijdens de bloei heeft de originele plant witte of roze bloemen. De plant is door uitzaaien en scheuren te vermeerderen.

1.1.1 Familie De Helleborus behoort tot de Ranunculaceae familie. Dit is een vaste planten-familie. Het geslacht (Helleborus) bestaat uit 15 soorten. Hiervan zijn er 6 hybride en is de rest een ondersoort. De Helleborus bestaat uit vele natuurlijke en kunstmatige kruisingen, waardoor het moeilijk is om er een juiste naam aan te geven. Hierdoor komen regelmatig naamsveranderingen voor.

De officiële naamgeving en plantindeling is hieronder aangegeven:

Rijk Plantae (Planten) Stam Embryophyta (Landplanten) Klasse Spermatopsida (Zaadplanten) Clade Bedektzadigen Clade 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Orde Ranunculales Familie Ranunculaceae (Ranonkelfamilie) Geslacht Helleborus (Nieskruid)

1.1.2 Indeling Aan de hand van de groeiwijze wordt Helleborus in twee groepen verdeeld.

Enerzijds de Caulescent-groep of stengelvormende groep met onder andere de Helleborus Foetidus en Helleborus Argutifolius. Bij deze groep staan de bloemen bovenaan de bladstengels. Planten waarbij de bloemen op aparte stengels zitten behoren tot de Acaulescent-groep of stengelloze groep. Hier behoren o.a. de Helleborus Niger en Helleborus Orientalis toe.

1.2 Soorten Zoals gezegd zijn er meerdere Helleborus soorten, in totaal 15 stuks. De 5 meest voorkomende soorten zijn op de volgende pagina’s weergegeven in figuur 1 t/m 5.

Figuur 1: Helleborus Sternii

Figuur 2: Helleborus Niger (Kerstroos)

Figuur 3: Helleborus Orientalis (Lenteroos)

Figuur 4: Helleborus Foetidus

Figuur 5: Helleborus Argutifolius

Door vermeerderings- en kweektechnieken is het mogelijk geworden om deze soorten in de volgende kleuren te krijgen: • Lichtroze • Zuiverwit • Lichtroze gestippeld • Donkerroze • Paarsrood • Slaty Blue (grijsblauw) • Blauwzwart • Lichtgroen • Zilvergroen, rode stippels • Crème geel • Geel • Party-Dress abrikoos (dubbel blauw) • Ashwood Double (rose / wit) • Anemoonbloemig

2 Zaaien en vermeerderen In dit hoofdstuk wordt er stil gestaan rondom het zaaien. De zaaitijd, zaaizaadhoeveelheid en het oppotten en vermeerderen via scheuren komen aan bod.

2.1 Zaaitijd Vermeerderen via zaaizaad is bij de Helleborus het gemakkelijkst. Het beste is om direct na de (zaad)oogst in juni te zaaien. Vers en jong zaad wordt aanbevolen. Oud zaad is ook kiemkrachtig, maar kan er meerdere jaren over doen om te ontkiemen. De zaden worden in een kistje met goede, luchtige grond gelijkmatig en dun uitgestrooid. Over deze zaden komt een grindlaag van ongeveer 1 cm. Dit voorkomt verslemping van de grond en gaat mosvorming tegen.

Nadat de kistjes gereed zijn worden ze buiten neergezet. Om schade van vogels en muizen tegen te gaan worden de kistjes met gaas afgedekt. De kistjes moeten uit de zon staan en goed vochtig worden gehouden. Na een warme (zomer)periode en 4 tot 6 weken een koudere periode kiemt het zaad, rond november / december. De Helleborus Niger kiemt echter pas in het voorjaar.

Uit proeven is gebleken dat er ongeveer een jaar tussen uitzaaien en een bloeiende plant zit. Dit is echter zeer afhankelijk van de locatie van een kwekerij en het klimaat. Zo zijn er ook gevallen bekend dat er binnen 10 maanden tijd een bloeiende plant verkregen is.

2.2 Zaaizaadhoeveelheid De zaaizaadhoeveelheid hangt vooral van de kweker zelf af. Vaak zoeken kwekers een compromis tussen genoeg ruimte voor zaailingen en de beschikbare ruimte op een kwekerij. Er wordt gezaaid in tempex bakjes. Een hoeveelheid van 175-200 zaden per bakje is een goed gemiddelde. Maar dit is zoals gezegd sterk afhankelijk van de beschikbare ruimte op de kwekerij. Gemiddeld wordt een kiempercentage bereikt van 80 - 90 %. Voor kwekers die plantgoed aangeleverd krijgen ligt de zaak anders. Vaak wordt er dan op contract geteeld. Het is dan van belang dat de kweker op het eind van een seizoen het aantal beloofde planten kan leveren. De hoeveelheid aan plantgoed is hieraan gekoppeld. Bij een contract van 150.000 planten per hectare zijn er ongeveer 175.000 planten per hectare nodig. Dit is een redelijk veilige marge. Een eventueel teveel aan planten op het eind van het seizoen kan via een lokale markt of huisverkoop worden verkocht.

2.3 Oppotten Wanneer de zaadjes in de kistjes zijn gekiemd is het zaak om deze te verspenen / op te potten. Dit betekent dat dicht op elkaar staande kiemplanten op ruimere afstand of in potten geplaatst worden. Er kan vanaf het verspenen ook worden gekozen voor volle grond vermeerdering. Bij de Helleborus worden de kiemplantjes verspeend zodra de eerste blaadjes zichtbaar zijn. Wanneer er te lang wordt gewacht zijn de plantjes moeilijker uit elkaar te halen. De wortels worden dan onvermijdelijk beschadigd. Het gevolg is dan dat er groeistilstand optreedt. De plantjes worden tevens gevoeliger voor ziekten. Wees dus op tijd met verspenen. De zaailingen worden vaak verspeend in een diepe pot (11x11x15 cm hoog).

Ongeveer 4 maanden na het verspenen groeien de wortels aan de onderkant uit de pot. Het is dan tijd op de planten dan over te potten naar 3,5 liter potten. In de tussentijd moeten de planten goed bemest en beschermd tegen ziekten en plagen worden. Vooral behandelingen tegen wortelziekten zijn aanbevolen. Dit komt in het volgende hoofdstuk verder ter sprake. Na weer ongeveer 4 maanden zijn de 3,5 liter potten te klein. Op dat moment groeien de wortels weer uit de pot. Het is dan tijd om de planten over te potten in een grotere pot. Een pot van 7,5 liter is vaak voldoende. Een gedeelte van de planten begint dan al te bloeien, een teken dat de planten binnen een aantal weken verkocht kunnen worden.

2.4 Scheuren Om de Helleborus te vermeerderen kan er naast zaaien ook worden gekozen voor scheuren. Scheuren is het uit elkaar trekken van een plant die genoeg wortels heeft. Op deze manier kunnen er twee of meerdere planten verkregen worden. Scheuren wordt bij de Helleborus alleen toegepast wanneer er goede, mooie selecties op naam worden vermeerderd. Het scheuren vindt vaak na de bloei plaats. Dit is meestal aan het begin van de zomer, zodat de plantjes niet eerst een winter hoeven te overleven. Scheuren is een moeilijke en zeer trage methode bij de Helleborus. De hergroei van de gescheurde planten is vaak slecht en er is veel uitval. Het is daarom aan te raden om alleen te scheuren bij zeer bijzondere soorten. In alle andere gevallen is vermeerderen via zaaien de beste methode.

3 Groei In dit hoofdstuk wordt er stilgestaan bij de verzorging van de Helleborus. Bemestingsadvies, ziekten en plagen, de oplossingen hiervoor en extra aandachtspunten tijdens de groei worden in dit hoofdstuk besproken.

3.1 Bemesting Ook bij de Helleborus is bemesting zeer belangrijk. Vermeerderen kan via oppotten, maar ook via de volle grond. Daarom wordt er een bemestingsadvies voor oppotten en volle grond vermeerdering gegeven.

3.1.1 Vermeerdering via oppotten De minimale potmaat waarmee gestart wordt is een 9 cm. pot. In deze potmaat heeft de plant genoeg ruimte om zich te ontwikkelen. Het substraat dat voor deze teelt wordt gebruikt is een mengsel van Baltisch witveen, klei en grof zand. Door het grove zand is het substraat goed in staat het overtollige water snel af te voeren. De eerste bemesting vindt plaats wanneer de zaailingen voor de eerste keer worden verspeend. Er wordt in de pot 1 gram meststof toegevoegd. Deze meststof is Osmocote Plus. De voedingselementen die in deze meststof zitten komen geleidelijk over een langere periode vrij. Verlies door uitspoeling wordt hiermee voorkomen. De afgifte wordt niet beïnvloed door de pH, grondsoort, zoutgehalte van de grond, bacteriologische werking, beregening of vochtgehalte. Er wordt dus zeer nauwkeurig en gecontroleerd meststoffen afgegeven. Osmocote Plus bevat de voedingsstoffen Stikstof (N), Fosfor (P), Kalium (K), magnesium en spoorelementen. De NPK samenstelling en de duur van de werking is zeer verschillend. Voor de Helleborus wordt gebruik gemaakt van Osmocote Plus 15-9-7 5-6 maanden. De eerste drie cijfers geven de samenstelling van NPK weer, 5-6 maanden betekent dat de elementen in een periode van 5 tot 6 maanden vrijkomen.

Naast deze Osmocote Plus moet er ook wekelijks worden bijgemest met Kristallon blauw, 5 gram per pot. Ook dit is een meststof in een bepaalde samenstelling van NPK en Magnesium. Daarna moet er in december en januari een extra kali gift worden gegeven. De pH moet namelijk niet te laag zijn. Een pH van 5,8 tot 6,8 is gewenst. Verder moet de potgrond voldoende vocht vasthoudend zijn. Wanneer deze adviezen goed zijn opgevolgd kan er in januari / februari geoogst worden.

3.1.2 Vermeerdering via volle grond De bemesting bij vermeerdering via volle grond gaat iets anders, maar komt op hetzelfde neer als bij bemesting via oppotten. De planten hebben namelijk nog steeds behoefte aan dezelfde voedingselementen. De voorkeur gaat uit naar zware leemgronden, maar op de meeste grondsoorten is de Helleborus goed te vermeerderen. Enkel op arme, droge en niet verrijkte grond zullen ze wat problemen hebben.

Als de planten in de volle grond staan zijn er al bepaalde voedingselementen in de bodem aanwezig. De optimale bemestingstoestand van de bodem is in tabel 1 aangegeven: PH 5,2

Magnesium 195

Pw getal 134

K getal 16

Tabel 1: Optimale bemestingstoestand van de bodem Als de bodem in de toestand is zoals aangegeven staat in tabel 1 hoeft er nog maar drie keer extra worden bemest. De eerste keer is vóór het ploegen en planten. Er moet dan 40 ton dunne varkensmest per ha. worden uitgereden. Direct hierna moet de mest worden ondergewerkt met de cultivator en ploeg. Hierna kan er geplant worden. In het begin van het groeiseizoen (ongeveer 3 / 4 weken na het planten) moet er 500 kg Kalisulfaat per ha. worden toegediend. Respectievelijk 3 en 1 maand(en) vóór oogsttijd moet er een gift van 250 kg KAS per ha. worden gegeven.

3.2 Ziekten en plagen Over het algemeen heeft de Helleborus weinig last van ziekten en plagen. De planten moeten na verspenen altijd worden behandeld tegen wortelziekten. Daarnaast zijn er een 5-tal ziekten en plagen waar goed op gelet moet worden.

3.2.1 Slakken Ten eerste moet er goed op vreterij door slakken gelet worden. Slakken zijn dol op blaadjes van jonge plantjes. Om slakken te voorkomen is regelmatig schoffelen een goede en simpele oplossing. Hierdoor ontstaat een droge bovenlaag waarop slakken zich absoluut niet thuisvoelen. Bijkomend voordeel is dat er mogelijke schuilplaatsen voor slakken zoals onkruid en ander afval wordt verwijderd. Een andere simpele oplossing is een bakje met bier ingraven. Ook hier zijn slokken dol op. Elke nacht een bakje bier neerzetten zorgt voor een goede slakken vangst de ochtend erna. Verder is het mogelijk om een barrière aan te leggen. Scherp, fijn zand vinden slakken niet fijn om over te kruipen. Als de biologische maatregelen niet werken kan er altijd nog gebruik gemaakt worden van giftige slakkenkorrels. Deze korrels moeten tussen de planten / rijen worden gelegd. Niet te veel bij elkaar, want dat werkt afstotend.

3.2.2 Hellebore Black Death Over deze ziekte is er nog niet veel bekend. Wetenschappers gaan er van uit dat deze ziekte door een virus wordt veroorzaakt. Op dit moment wordt er naar deze ziekte zeer veel onderzoek gedaan. De hoofdkenmerken zijn zwarte strepen en vlekken tussen de bladnerven. De ziekte veroorzaakt veel misvorming van stengel en blad. Tevens worden ook de bloemen aangetast. Gelukkig is de ziekte tot nu toe alleen in Engeland aanwezig. Er zijn op dit moment echter nog geen middelen tegen dit virus. De enige manier om het tegen te gaan is om alle planten weg te gooien en opnieuw te beginnen. Een nachtmerrie voor kwekers. Er wordt tevens geadviseerd om bladluizen te bestrijden, aangezien zij vaak drager van virussen zijn.

Figuur 6: Een Helleborus die aangetast is met Hellebore Black Death

3.2.3 Hellebore Leaf spot Ook deze ziekte wordt veroorzaakt door een virus. Het lijkt veel op Hellebore black death. Op de Helleborus zijn dan grote bruine en zwarte vlekken op het blad en stengels te vinden. Tevens kunnen deze vlekken ook op de bloemen en bloemstengels voorkomen. Wanneer het laatste het geval is zullen de bloemknoppen zich niet meer openen.

De ziekte is zowel chemisch als niet-chemisch te verhelpen. Via chemische wijze kan er gespoten worden met een systemisch fungicide. Het is ook mogelijk om zonder chemische middelen te werken. In dat geval moeten de geïnfecteerde bladeren en / of bloemen zo snel mogelijk weggehaald en afgevoerd worden. Na de winter, als de bloemstengels uitlopen, moet oud blad verwijderd worden. De kans op weer dezelfde ziekte neemt hierdoor af.

3.2.4 Bladluizen In veel gewassen geven bladluizen problemen. Zo ook in de Helleborus. Veel bladluizen dragen een virus bij zich. De schade die hierdoor kan ontstaan is soms niet te overzien. Ziektes zoals hierboven genoemd kunnen door bladluizen worden overgedragen aan de plant. Mieren en lieveheersbeestjes zijn goede indicatoren en biologische bestrijders van de bladluis. Tevens zijn er vele chemische middelen die bladluis bestrijden, zoals Admire en Plenum. Op de verpakking staat Figuur 7: Bladluizen op een Helleborus altijd de dosering aangegeven. plant

3.2.5 Taxuskever Een aantasting van de taxuskever herken je meestal aan een uitgedroogde plant terwijl de potgrond vochtig is. De witte, dikke larven van deze kever vreten aan de wortels, waardoor het lijkt dat de plant aan het uitdrogen is. Veel meer andere schade brengen de kevers niet met zich mee. Soms zijn de bladeren hoekig afgebeten en is er wat schade aan takjes. De kever is ongeveer 1,5 cm lang en grijsbruin van kleur. De kever kan niet vliegen, daarom verschuilen ze zich overdag onder randen en in spleten. Tegenwoordig komen de kevers steeds meer voor op kwekerijen. De hoofdoorzaak is dat de kever moeilijk te bestrijden is.

De bestrijding van de kevers is zeer moeilijk Er zijn geen middelen tegen dit insect. Door Dimilin worden eitjes steriel en kunnen zo niet uitkomen. Dat is de enige manier om de eitjes te bestrijden. Dimilin moet in de zomer worden gebruikt. De larven zelf kunnen op verschillende manieren bestreden worden. Curater 200 SC – 250 cc is een goed middel om de larven te bestrijden. Het kan in de bodem worden ingewerkt of op de planten worden gespoten.

3.2.6 Aaltjes Aaltjes kunnen een probleem opleveren wanneer de vruchtwisseling te krap is. Als er tijdens de vermeerdering met schone potgrond wordt gewerkt geeft het geen probleem. Wanneer er ook een ruime vruchtwisseling wordt aangehouden is dit geen probleem. Bestrijden van de aaltjes is niet mogelijk. Schoon uitgang- en kweekmateriaal en een ruime vruchtwisseling zijn de oplossingen.

3.3 Aandachtspunten Bij de Helleborus is het zeer belangrijk om een constante groei in de plant te houden. Alleen op deze manier is er snel een bloeiende plat te verkrijgen. Het grootste probleem vormt hierbij het klimaat. In de zomer zorgt warm weer voor groeistagnatie. Koude periodes in de winter geven hetzelfde effect. De plant kan ook te snel groeien. Dan is het verstandig om een groeiremmer te gebruiken. In dat geval moet er 2x 4 gram Alar worden gebruikt om de plant te remmen. Het tijdstip van bemesting en het bestrijden van ziekten en plagen is dus een nauwkeurig werk. Het is verstandig om begin december (voor de bloei) alle oude bladeren te verwijderen. De bloemen komen op deze manier veel beter tot hun recht. Een kweker zal op deze manier sneller planten verkopen dan wanneer de oude bladeren nog aanwezig zijn.

4. Van landplanten naar een verkoopbaar product Helleborus die wordt geteeld in de volle grond kunnen worden verwerkt tot verschillende eindproducten: Helleborus als potplant en Helleborus geschikt voor postorderbedrijven en export.

4.1 Verschil landplanten en potplanten Er is veel verschil tussen planten die geteeld zijn in de volle grond of in een pot. Planten die in een pot geteeld zijn, zijn over het algemeen veel meer homogeen dan een gewas dat in de volle grond is geteeld. De planten in pot groeien allemaal onder dezelfde omstandigheden. Hierbij kan gedacht worden aan de grondsoort, structuur, bemesting, waterhuishouding etc. In de volle grond kunnen deze omstandigheden schommelen, wat terug te zien is in het gewas. Hierdoor ontstaan planten met verschillende eigenschappen. Planten die in pot vermeerderd zijn, worden over het algemeen allemaal geteeld met als doel deze als een bloeiende potplant te verkopen. Planten vermeerderd in de volle grond kunnen ook op andere manieren worden afgezet, aangezien deze niet allemaal geschikt zijn om in een pot te planten.

4.2 Schoonmaken landplanten De planten die in de vollegrond worden geteeld worden vaak machinaal gerooid. Hierdoor blijft er grond aan de planten kleven en kunnen er onkruiden tussen de planten zitten. Daarom worden de planten eerst schoongemaakt, voordat er verder mee wordt gewerkt. De grond wordt van de planten geschud, zodat de kans zo klein mogelijk wordt dat er onkruidzaden aan de plant blijven kleven. Afhankelijk van het doel van de planten kan het loof ook van de planten worden geknipt. Wanneer de planten in een pot worden geplant, kan er worden gekozen om een aantal gezonde jonge bladeren aan de plant te laten zitten. Op deze manier kan de plant blijven verdampen en blijft op deze manier actief. Voor de overige doeleinden is het goed om het loof van de planten te verwijderen. Belangrijk hierbij is dat de nieuwe uitlopers niet worden afgeknipt. Daarom wordt aangeraden om circa 5 cm. van het loof aan de planten te laten zitten.

4.3 Kwaliteitsbeoordeling Één van de grote nadelen van landplanten is de onregelmatigheid van het gewas. Hierdoor ontstaan grote planten en kleine planten. Voor de afzet is het echter belangrijk een homogeen product te kunnen leveren. Daarom zal een kweker, afhankelijk van zijn teeltdoel, een bepaalde kwaliteitsbeoordeling moeten uitvoeren. Hierbij kan beoordeeld worden op 4 verschillende punten: Zie tabel 2: Beoordeling Helleborus

1. Vitaliteit 2. Ziektes en plagen 3. Hoeveelheid gevormde wortel 4. Hoeveelheid neuzen Tabel 2: Beoordeling Helleborus

Door de planten hierop te beoordelen zullen de planten in verschillende kwaliteitsklassen worden ingedeeld. Zie hiervoor onderstaand overzicht in tabel 3: Kwaliteitsklassen Helleborus

Klasse: Omschrijving: 1 De planten zijn vitaal en vrij van ziektes en plagen, hebben een relatief grote hoeveelheid gevormde wortels en hebben relatief veel nieuwe uitlopers 2 De planten zijn vitaal en vrij van ziektes en plagen, hebben een relatief grote hoeveelheid gevormde wortels en hebben relatief weinig nieuwe uitlopers 3 De planten hebben een bepaalde ziekte of dragen bepaalde plaagdieren bij zich. De planten hebben slecht ontwikkelde wortels. Tabel 3: Kwaliteitsklassen Helleborus

De verschillende kwaliteitsklassen zijn aan elkaar gerelateerd. De kweker moet zelf bepalen welke planten hij aan een klasse toewijst. Zelf zal hij moeten bepalen wat een relatief grote hoeveelheid gevormde wortels is en wat een relatief kleine hoeveelheid gevormde wortels is. Dit geldt ook voor de hoeveelheid nieuwe uitlopers.

4.4 Gebruikswaarde De planten uit de verschillende kwaliteitsklassen hebben allemaal een verschillende gebruikswaarde. De planten uit klasse 1 zullen zeer geschikt zijn om te gebruiken als potplant. De planten uit deze klasse hebben zich goed ontwikkeld en zullen als potplant een visueel aantrekkelijk product kunnen vormen. Dit wordt verder uitgewerkt onder het kopje: Planten in pot. De planten uit klasse 2 zijn goede gezonde planten. Deze planten hebben echter minder nieuwe uitlopers en zullen daarom visueel minder aantrekkelijk zijn. Deze planten zijn meer geschikt als tuinplant, wat de planten uit deze klasse weer geschikt maakt voor de postorderbedrijven. De planten uit klasse 3 zijn planten die een virus/schimmel/plaagdier bij zich dragen. Aangeraden wordt om virusplanten af te voeren. Planten die schimmels en/of plaagdieren bij zich dragen kunnen worden teruggeknipt en opnieuw worden uitgeplant in de volle grond. Dit geld ook voor planten met slecht ontwikkelde wortels. Deze kunnen ook worden teruggeknipt en opnieuw worden geplant. Door deze planten goed te verzorgen zijn dit een jaar later planten die kunnen worden toegewezen aan klasse 1.

4.5 Planten in pot Helleborus groeit uitstekend in een pot. Om te zorgen voor een goede afzet, is het belangrijk een plant te kweken van uitstekende kwaliteit. De afzet vraagt om een visueel aantrekkelijk product. Dit betekent dat de plant voldoende bladmassa moet hebben en moet er een bloem(knop) te zien zijn. Hiervoor zijn de planten uit klasse 1 het meest geschikt. Om er zeker van te zijn dat de plant visueel aantrekkelijk is, is het van belang dat de plant voldoende nieuwe uitlopers heeft waar een bloem of een blad uit kan groeien. Het plantmateriaal wat hiervoor gebruikt wordt hoeft niet geheel te worden teruggeknipt, er mogen enkele bladeren aan de plant blijven zitten. Op deze manier wordt de verdamping gestimuleerd en blijft de plant actief. Planten die in pot zijn geteeld, zijn over het algemeen ook allemaal van dusdanige kwaliteit dat deze geschikt zijn om als potplant te worden afgezet. Omdat deze planten steeds worden overgeplant in een andere pot, worden de planten bijna niet beschadigd en zullen ze allemaal constant door kunnen groeien. Door een goede bemesting en goede verzorging ontstaat een uniform gewas waardoor de planten een uitstekend visueel aantrekkelijke plant kunnen worden.

4.6 Verpakken voor postorderbedrijven Een andere manier om planten af te zetten is via postorderbedrijven en exporteurs. Hierbij gaat het om planten die niet in een pot of op een andere manier in substraat staan. Via dit afzetkanaal worden planten verkocht die de consument zelf in de tuin of in een pot kan planten. Een voordeel van deze manier van afzet is dat de plant visueel niet aantrekkelijk hoeft te zijn. Daarom zijn de planten uit klasse 2 goed geschikt voor deze afzet. Deze planten zijn vitaal en vrij van ziektes en plagen, hebben een relatief grote hoeveelheid gevormde wortels en hebben relatief weinig nieuwe uitlopers. Door de goede wortels zal de plant bij de consument een goede start kunnen maken. In het eerste jaar zal de plant echter weinig tot geen bloemen ontwikkelen, gezien de weinige nieuwe uitlopers die de plant heeft. Het eerste jaar zal de plant de tijd benutten om zich verder te ontwikkelen en zal het tweede jaar visueel zeer aantrekkelijk zijn. Bij een postorderbedrijf kan de consument planten bestellen via een catalogus of via het Internet. Het postorderbedrijf stuurt de planten dan naar het juiste adres. Het postorderbedrijf zal de planten dus zodanig in moeten pakken dat kwaliteit van de plant tijdens het transport behouden blijft. Voordat de planten worden verpakt, wordt het loof verwijderd. Hierdoor zou de planten tijdens het transport onnodig kunnen gaan verdampen. Hierna wordt de plant samen met een vulmiddel verpakt in geperforeerd plastic. Doordat er gebruik wordt gemaakt van geperforeerd plastic, kan worden voorkomen dat er een vochtig klimaat in de verpakking ontstaat, waardoor er minder kans is dat er schimmels zullen ontstaan. Als vulmiddel kan gekozen worden voor zaagsel of veen. Ook dit kan het vocht opnemen en verkleint hiermee de kans op het ontstaan van schimmels in de verpakking. Het vulmiddel beschermt de plant ook tegen uitdrogen, omdat het ook vocht vasthoudt. Daarnaast beschermt het vulmiddel de plant tegen stoten en beschadigingen tijdens het transport.

5. Afzetmarkt De afzet van Helleborus gebeurt op verschillende manieren. Potplanten worden verkocht via de veiling en via bemiddeling. Ook kunnen deze planten rechtstreeks aan tuincentra geleverd worden. Verder vindt een groot deel van de afzet plaats via postorderbedrijven en exporteurs.

5.1 Veiling In Nederland zijn verschillende bloemenveilingen. De meest bekende bloemenveilingen zijn FloraHolland en Bloemenveiling Aalsmeer. In 2007 hebben deze bedrijven besloten te gaan fuseren.

Op de veiling worden, wanneer het gaat om Helleborus, alleen potplanten afgezet. Hierbij gaat het om visueel aantrekkelijke planten. Dit betekent dat de plant minimaal een knop bevat of een aantal bloeiende knoppen.

De VBN, de Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland is een organisatie die gezamenlijke veilingactiviteiten organiseert. Deze organisatie geeft duidelijk aan hoe de planten aangeleverd dienen te worden aan de veiling. Hierbij wordt vooral gekeken naar de verschillende knopstadia. Aan de hand hiervan worden de planten in 3 verschillende klassen ingedeeld:

Figuur 8: Klasse 1, knopstadium. Alle bloemknoppen zijn nog gesloten.

Figuur 9: Klasse 2, enkele bloemknoppen zijn al gedeeltelijk geopend.

Figuur 10: Klasse 3, de bloemenknoppen zijn open en de plant staat in bloei.

Over het algemeen is er vooral behoefte aan planten die in knopstadium zijn. Daarom zullen afnemers aan de planten uit klasse 1 meer geld willen besteden dan aan planten uit klasse 2 en 3. Maar dit is ook sterk afhankelijk hoe een afnemer hierover denkt. Een inkoper uit Duitsland let op andere kwaliteitseigenschappen dan een inkoper uit Nederland. Elk land heeft wat dit betreft andere eisen aan een plant.

Jaar: 2000 2002 2004 2006 Aantal: 907.000 1693.000 2612.000 2873.000 Tabel 4: Aantal Helleborus aangevoerd bij de verschillende veilingen in Nederland 1

De aanvoer van Helleborus is de afgelopen jaren sterk toegenomen. In het jaar 2006 was de aanvoer 3 keer groter dan in het jaar 2000. Dit geeft aan dat er vraag is naar Helleborus, maar dit geeft ook aan dat kwekers zich moeten blijven onderscheiden. Een kweker moet zijn product op een dusdanige manier presenteren, dat een inkoper bij de veiling voor de kweker zijn Helleborus kiest en niet voor de Helleborus van de collega-kweker. Een kweker kan dit bereiken door het ontwerpen van een goed plantenlabel, een pot die zich onderscheidt van de gangbare potten, etc.

Helleborus Niger wordt op dit moment het meest aangevoerd. Ook zijn worden er sinds 2005 enkele nieuwe soorten aangevoerd op de veiling: Jacob, Josef Lemper en Silvermoon. Van deze nieuwe soorten is in bijlage 1 duidelijk waar te nemen dat deze in het eerste jaar nog weinig wordt aangeboden, gezien dit soort nog vrij onbekend is. Wanneer blijkt dat er bij de afnemers interesse is, komen er veel planten beschikbaar. Helleborus is een groeiende markt. Er worden steeds meer planten aangeboden, echter er worden ook steeds meer planten verkocht. De waarde van de planten lijdt hier niet tot nauwelijks onder. In tabel 5 wordt de gemiddelde prijs van een Helleborusplant weergegeven.

Jaar: 2004 2005 2006 Prijs/stuk: € 1,93 € 1,74 € 1,93 Tabel 5: Gemiddelde prijs per plant per jaar

1 Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland

Bijlage 2 geeft een overzicht van Helleborus bij de gezamenlijke bloemenveilingen in Nederland uitgesplitst per maand. Hierin is duidelijk te zien in welke maanden Helleborus wordt aangeboden en wordt verkocht. In figuur 12 is een overzicht te zien van de aangevoerde planten uitgesplitst per maand.

Opbrengst Helleborus uitgesplitst per maand

1000000 800000 600000 400000 200000

Opbrengst (euro) Opbrengst 0

i i i i ar uar u Mei un Jul tus ber April J mber an Maart us ktober em J Febr ug O c A epte e S NovemberD Maand

Figuur 11: In deze tabel wordt de maandelijkse financiële opbrengst weergegeven.2 Uit deze grafiek is waar te nemen dat de grootste omzet wordt gegenereerd in de maanden januari, februari, maart, april, oktober, november en december. Gedurende de maanden mei, juni, juli, augustus en september worden er niet tot nauwelijks planten aangeboden bij de veiling. De planten worden dus alleen aangeboden wanneer ze in bloei komen.

5.2. Postorderbedrijven & Exporteurs Een visueel aantrekkelijk product is voor postorderbedrijven en exporteurs niet interessant. Voor deze afzetkanalen is het van belang dat de plant gezond is en veel groeikracht heeft. Bij deze manier van afzet verkopen de postorderbedrijven en exporteurs een plant die de koper in de tuin kan zetten. Na het planten moet de plant uitlopen en zich gaan ontwikkelen. Het liefst moet de plant een dusdanige groeikracht hebben dat de plant tijdens het eerste groeiseizoen ook al een bloem kan produceren. Postorderbedrijven en exporteurs zetten hun planten voor het grootste gedeelte af in het buitenland. Een groot gedeelte van de planten die werden verhandeld gingen voorheen naar de Verenigde Staten. Er ontstaat echter een verandering op dit gebied. Kwekers in de VS beginnen zelf met het op grote schaal kweken van vaste planten waardoor het voor Nederlandse bedrijven minder interessant is om planten te exporteren naar dit land.

Jaar 2004 2005 2004 / 2005 Export naar VS 166000 105000 -36,70 % Tabel 6: Export aantal Helleborusplanten naar VS 3 Uit tabel 6 blijkt dat de export van Helleborus naar de VS in het jaar 2005 36,7 % minder bedroeg dan in het jaar ervoor. Dit geeft dus aan dat er gezocht moet worden naar andere afzetkanalen.

2 Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland 3 Anthos

Exporteurs en postorderbedrijven zullen dus op zoek moeten naar andere afzetkanalen. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de Oostbloklanden. Deze landen zijn bezig zich te ontwikkelen en de welvaart neemt er langzaam toe. Hierdoor stijgt de vraag naar groen, aangezien er nieuwe steden en woningen zullen worden gebouwd. Hierbij hoort de aanleg van tuinen, parken etc. Door hier de planten uit Nederland aan te bieden, kan dit uiteindelijk een heel interessante markt worden voor de Nederlandse plantenkwekers. Het is alleen aan de Nederlandse exporteurs en postorderbedrijven de vraag of deze bedrijven zaken durven te doen met de Oostbloklanden. Sommige van deze landen staan bekend als enigszins onbetrouwbaar in het nakomen van afspraken. Sommige ondernemers zien het als een kans, andere ondernemers zien het als een bedreiging.

Figuur 12: Planten uit Nederland gaan overal verspreidt over de hele wereld!

Literatuurlijst

Brinkman : www.brinkman.nl Wikipedia : www.wikipedia.nl Koen van Poucke : www.koenvanpoucke.be Helleborus : www.helleborus.be Helleborusplants : www.helleborusplants.com HoBaHo : www.hobaho.nl Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland : www.vbn.nl Anthos : www.anthos.nl

Boek: "Helleborus Winterroos" Auteurs: Hanneke van Dijk en Harry van Trier

Vakblad Bloemisterij Vakblad Boomkwekerij

Bemiddelingsbureau HoBaHo uit Lisse, dhr. P. Kapteijn Handelskwekerij Exceptio, dhr. B. Noordhuis

Bijlage 1: VBN Afzet Helleborus uitgesplitst per soort

Bijlage 2: VBN Afzet Helleborus per maand