KERKMUZIEK , CONSUMPTIE EN CONFESSIONALISERING
KERKMUZIEK , CONSUMPTIE EN CONFESSIONALISERING
Het muziekleven aan Antwerpse parochiekerken, c. 1585-1797
Promotoren Proefschrift aangeboden door Prof. dr. Guido Marnef Stefanie Beghein Prof. dr. Bruno Blondé tot het behalen van de graad van Prof. dr. Eugeen Schreurs Doctor in de Geschiedenis
Academiejaar 2013-2014
DANKWOORD
Guido, Bruno en Eugeen, geestelijke vaders en promotores van dit project, ben ik dankbaar voor alle kansen en adviezen, voor het vertrouwen en de vrijheid die ik kreeg om mijn onderzoekstraject meanderend uit te tekenen. Het Centrum voor Stadsgeschiedenis en het Departement Geschiedenis aan de Universiteit van Antwerpen waren niet alleen een stimulerende, maar ook heel gezellige werkomgeving. Timothy De Paepe, Goran Proot, Veerle De Laet, Annelies Somers, Michal Bauwens, Rodney Baldwin, Claudio Bacciagaluppi, Christoph Riedo en Michael Talbot waren steeds bereid om gegevens of ideeën uit te wisselen. Archivaris Jozef Van den Nieuwenhuizen, conservator Ellen Storms en de medewerkers van de leeszaal Preciosa ben ik bijzondere dank verschuldigd. Het personeel van het Stadsarchief Antwerpen, het Rijksarchief Antwerpen, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, de Koninklijke Bibliotheek en de bibliotheken van de Universiteit Antwerpen vergemakkelijkte mijn zoektocht. De medewerkers van Resonant dank ik voor hun aanhoudende belangstelling. Mijn dank ook aan Frank Agsteribbe, die verschillende achttiende-eeuwse missen van Antwerpse componisten tot klinken bracht. Mijn vrienden en familie, in het bijzonder Marjan, Inneke, mama en Yves, en Klaas Jaap ben ik dankbaar voor hun betrokkenheid, alle steun en de welkome Luft von anderem Planeten .
5
6
INHOUD
INLEIDING 13
DEEL I. MUZIEKUITVOERINGEN EN UITVOERINGSCONTEXTEN 25
1. Krijtlijnen van het kerkelijke muziekleven 27 1.1. Tussen kerkfabriek en kapittel: de organisatie en financiering van het 27 muziekleven aan Antwerpse parochiekerken 1.2. Het hervormingsbeleid van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel met betrekking tot de kerkelijke muziekcultuur 32
2. Investeren in muziekuitvoeringen: kerkfabrieken en hun 49 muziekensembles 2.1. Betalingen aan musici als indicatie voor veranderingen. Naar een 49 kwantitatieve benadering van muziekuitvoeringen aan parochiekerken 2.2. De subalterne parochiekerken 52 2.3. De muziekcultuur aan de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in verandering 61 2.4. Het parochiale muziekleven, religieus beleid en financiële draagkracht 64
3. Ad majorem augendum devotionem populi . Muziek en 67 extraordinaire ceremonieën 3.1. Vormen en variaties 70 3.2. Onder een alder-uytnementste musieck, en wonderbaeren grooten toeloop 74 van volck. Het plechtige karakter van extraordinaire diensten 3.3. Vieringen van de patroonheilige 79
4. Oude en nieuwe spelers: muziek aan broederschappen 82 4.1. Muziek aan Antwerpse broederschappen voor 1585 83 4.2. Muziek aan post-Tridentijnse broederschappen 85 4.3. Muziek aan pre-Tridentijnse broederschappen na 1585 91
Besluit 93
DEEL II. MUZIEKCOLLECTIES , MUSICI EN MECENASSEN 97
5. Muziekcollecties aan parochiekerken 99 5.1. Conjunctuur van kerkelijke muziekcollecties, c. 1550-1794 100 5.2. Van Franco-Vlaamse polyfonie naar Italiaanse barok: repertoire aan 109 parochiekerken, 1600-c. 1710 5.3. Echo’s van de Antwerpse muziekdruk en de verspreiding van de nieuwe 118 Italiaensche goeste : repertoire aan parochiekerken, c. 1705-c. 1755
6. Musici en mecenassen 125 6.1. Kerkmusici van onder de kerktoren? 125 7
6.2. Vous aiméz la musique, et vous en connoissez toute les beautez . 131 Mecenassen voor Antwerpse musici, muziek voor Antwerpse mecenassen 6.3. Voorbij de stadsmuren. Verspreiding van Antwerpse muziek en musici 142
Besluit 147
DEEL III. MUZIEK EN FUNERAIRE CULTUUR IN ANTWERPEN 151
7. Muzikale praktijken en funeraire modes 153 7.1. Funeraire cultuur in verandering: een verkenning 153 7.2. Muzikale praktijken in