EURASIAN EURASIAN ERI RESEARCH RESEARCH ERI INSTITUTE INSTITUTE AKHMET YASSAWI UNIVERSITY AKHMET YASSAWI UNIVERSITY

EURASIA OUTLOOK 20182019 ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

EditorsEditors: : VakurVakur SUMERSUMER ││ ZhengizkhanZhengizkhan ZHANALTAYZHANALTAY ││ SuatDauren BEYLUR ABEN │ Dauren ABEN

EURASIAN ERI RESEARCH INSTITUTE AKHMET YASSAWI UNIVERSITY

EURASIA OUTLOOK 2019 ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

Editors Vakur SUMER Zhengizkhan ZHANALTAY Suat BEYLUR Dauren ABEN EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

Editors Vakur Sumer Zhengizkhan Zhanaltay Suat Beylur Dauren Aben

ERI Books No: 16 ISBN 978-601-7805-19-7

This edition is published by Eurasian Research Institute Almali Avdani, Mametova 48, 050004, Almaty,

Phone: +7 (727) 279 97 94 Fax: +7 (727) 279 24 26 www.eurasian-research.org • e-mail: [email protected]

© Khoca Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University Eurasian Research Institute (ERI), 2020 (print and electronic)

All rights reserved. Except for brief quotations in a review, this book, or any part thereof, may not be reproduced, stored in or introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical or photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the publisher.

Distributed by Eurasian Research Institute Almali Avdani, Mametova 48, 050004, Almaty, Kazakhstan

Typeset in Kazakhstan by Printed and bound in Kazakhstan, Almaty

1st Edition: March 2020, Almaty

The views expressed in the analyses are the authors’ own and do not necessarily reflect the Institute’s editorial policy. To Our Beloved Families for Their Never Ending Support and Understanding.

CONTENT İÇİNDEKİLER

FOREWORD / SUNUŞ...... 9 PREFACE / ÖNSÖZ ...... 11

Özel Röportaj / Special Interview • Eurasian Research Institute: Past, Present and Future Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün Dünü, Bugünü ve Geleceği ...... 13

CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER...... 19

COOPERATION AMONG INTERNATIONAL ORGANIZATIONS AND REGIONAL POWERS ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR VE BÖLGESEL GÜÇLER ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ...... 21 • President Mirziyoyev’s Pivot to Central Asian Cooperation: Progress Made Over Two Years Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Bölge Ülkeleri ile İşbirliğini Artırma Yönelimi: İki Yıl İçerisinde Kaydedilen Gelişmeler...... 23 • Will and Japan Reach Consensus on Kuril Islands? Rusya ve Japonya, Kuril Adaları Üzerinde Mutabakata Varabilecek mi?. . . . 29 • ’s Regional Politics under Jeenbekov Ceenbekov’un Başkanlığındaki Kırgızistan’ın Bölgesel Politikası...... 35 • Possible Impact of U.S.-Iran Tensions on ABD-İran Geriliminin Çin’e Olası Etkileri...... 41 EU in : New Strategy, Old Ideas Orta Asya’da AB: Yeni Strateji, Eski Fikirler...... 47 • Current Status of the Convention on the Legal Status of the Caspian Sea Hazar Denizi’nin Yasal Statüsü Hakkındaki Sözleşme’nin Mevcut Durumu. . .53 • Xi Jinping’s First Visit to North Korea: Causes and Effects Xi Jinping’in İlk Kuzey Kore Ziyareti: Nedenleri ve Etkileri ...... 59 • Japan and South Korea: Allies in Conflict Japonya ve Güney Kore: Çatışan Müttefikler...... 65 • Enlargement of the Turkic Council: Opportunities and Perspectives Türk Konseyi’nin Genişlemesi: Fırsatlar ve Beklentiler...... 71

COOPERATION IN INTERNATIONAL TRADE ULUSLARARASI TİCARETTE İŞBİRLİĞİ...... 77 • Foreign Economic Policy of the Eurasian Economic Union: The Case of Free Trade Agreements Avrasya Ekonomik Birliği’nin Bölge Dışı Ekonomi Politikası: Serbest Ticaret Anlaşmaları Örneği...... 79

5 • The Belt and Road Initiative: Agricultural Projects in Kazakhstan Kuşak ve Yol Girişimi: Kazakistan’ın Tarım Projeleri...... 85 COOPERATION IN ENVIRONMENTAL ISSUES ÇEVRESEL KONULARDA İŞBİRLİĞİ...... 89 • The Aral Sea: Is Recovery Still Possible? Aral Gölü’nün Kurtarılması Hâlâ Mümkün mü? ...... 91

COOPERATION ON MIGRATION ISSUES GÖÇ KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ...... 97 • Mediterranean Migrant Crisis: Impact of Irregular Refugee Deals Akdeniz Göçmen Krizi: Yasa Dışı Mülteci Anlaşmalarının Etkisi...... 99 • Syrian Migrants in Turkey: From Guests to Settlers Türkiye’deki Suriyeli Göçmenler: Misafirlikten Yerleşik Düzene Geçiş. . . . .105 • New EU Leadership: Implications for the European Refugee Crisis Yeni Avrupa Birliği Liderliği: Avrupa’daki Mülteci Krizine Etkileri...... 111

COOPERATION IN SECURITY AND FOREIGN POLICY ISSUES GÜVENLİK VE DIŞ POLİTİKA ALANLARINDA İŞBİRLİĞİ...... 117 • Ensuring Cybersecurity in Kazakhstan: Problems and Solutions Kazakistan’da Siber Güvenliğin Sağlanması: Sorunlar ve Çözümler. . . . . 119 • Denuclearization of the Korean Peninsula: Lessons from Kazakhstan Kore Yarımadası’nın Nükleer Silahlardan Arındırılması: Kazakistan Tecrübesi...... 125 • The Global Terrorism Index and Central Asia Küresel Terör İndeksi ve Orta Asya...... 131 • Key Directions of ’s Current Foreign Policy Tacikistan’ın Günümüzdeki Dış Politikasının Temel Özellikleri...... 137 • Russia’s Pivot to Africa Rusya’nın Afrika’ya Yönelişi ...... 143

CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ...... 149 FISCAL BALANCE AND FINANCIAL MARKETS KAMU MALİ DENGESİ VE FİNANSAL PİYASALAR...... 151 • Kazakhstan’s Monetary Policy: Analysis of Recent Developments Son Gelişmeler Işığında Kazakistan’ın Para Politikasının Analizi ...... 153 • Current Developments in Kazakhstan’s Insurance Market Kazakistan’ın Sigorta Piyasasındaki Güncel Gelişmeler...... 157

DEVELOPMENTS IN ECONOMIES OF EURASIAN COUNTRIES AVRASYA ÜLKELERİNDE EKONOMİK GELİŞMELER...... 163 • The Phenomenon of Self-Employment in Kazakhstan Kazakistan’da Serbest Meslek Olgusu ...... 165 • What Jobs Will Be in Demand in the Future? Gelecekte Hangi Meslekler Talep Görecek?...... 171 • Economic Growth in Kazakhstan: Update for the First Half of 2019 Kazakistan’da Ekonomik Büyüme: 2019 Yılının İlk Yarısının Sonuçları. . . . .177

6 • China--Russia Economic Corridor: Interests of the Parties Çin-Moğolistan-Rusya Ekonomik Koridorunda Tarafların Çıkarları...... 181 • Investments in Kazakhstan: Economization of the Country’s Foreign Policy Kazakistan’a Yönelik Yatırımlar: Ülkenin Dış Politikasının Ekonomik Hedeflere Uyarlanması...... 187 • Kyrgyzstan’s Naryn Free Economic Zone: Potential for Cooperation with China Kırgızistan’ın Narın (Naryn) Serbest Ekonomik Bölgesi: Çin ile İşbirliği Potansiyeli...... 193 • Innovations in China: Capacity for Technology Transfer to Kazakhstan Çin’deki Yenilikler: Kazakistan’a Teknoloji Transferi Kapasitesi ...... 199

ENERGY MARKETS AND INDUSTRIAL STRUCTURES ENERJİ PİYASALARI VE ENDÜSTRİYEL YAPILAR ...... 205 • Turkstream Gas Pipeline: Impact on Strategic Relations in Eurasia Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı: Avrasya’daki Stratejik İlişkilere Etkisi. . . .207 • Future World Energy Outlook and Global Oil Industry Dünya Enerjisinin Geleceğine Yönelik Perspektifler ve Küresel Petrol Endüstrisi...... 213

CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK. . . . . 217 DEVELOPMENTS IN TRANSPORTATION INFRASTRUCTURE TAŞIMACILIK ALTYAPISINDA GELİŞMELER...... 219 • China’s Air Initiative: Role of Uygur Autonomous Region Çin’in Hava İpek Yolu Girişiminde Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin Rolü. . . 221 • Western China-Western Europe Corridor: Problems and Solutions Batı Çin-Batı Avrupa Koridoru: Problemler ve Çözüm Yolları...... 227 • Transport and Logistics Potential of Region Türkistan Eyaletinin Ulaşım ve Lojistik Potansiyeli...... 233 • The First Freight Train Travelling from China to Europe via Turkey Çin Kargo Treninin Türkiye Üzerinden Avrupa’ya İlk Seferi...... 239 • Transport Potential of Economic Cooperation Organization Region Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Bölgesinin Ulaşım Potansiyeli...... 245 • China’s Arctic Policy and Polar Silk Road Çin’in Arktik Politikası ve Kutup İpek Yolu...... 251

CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ...... 255 SOCIO-POLITICAL DEVELOPMENTS SOSYO-POLİTİK GELİŞMELER...... 257 • First Anniversary of : Achievements and Perspectives Türkistan Eyaletinin Birinci Yıl Dönümü: Bölgenin Başarıları ve Geleceği. . . 259 • Russia’s Demographics in 2018 2018 Yılında Rusya’nın Demografik Yapısı...... 265

7 SOCIO-CULTURAL DEVELOPMENTS SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER...... 269 • Cultural Landscape of Modern Cities Modern Kentlerin Kültürel Peyzajı...... 271 • Potential for Developing Cultural Tourism in Turkistan Region Türkistan Bölgesinde Kültürel Turizmin Gelişme Potansiyeli...... 277 • Causes of Professional Burnout Among Teachers Öğretmenler Arasında Meslekî Tükenmişlik Algısının Nedenleri...... 283 • Kazakh Students in China: Recent Developments and Trends Çin’deki Kazak Öğrenciler: Son Gelişmeler ve Eğilimler ...... 291 • Are Humanities Still Relevant? İnsani Bilimler Hȃlȃ Önemini Korumakta mıdır?...... 295 • Social Media and Language Sosyal Medya ve Dil...... 301 • New Education Models: Cooperative Universities Yeni Eğitim Modelleri: Kooperatif Üniversiteler ...... 307 • New Urbanization Policy of Özbekistan’ın Yeni Kentleşme Politikası...... 313

8 FOREWORD SUNUŞ

The countries in Eurasia gradually acquire Avrasya coğrafyasında yaşanan gelişmeler a stronger voice in the international arena doğrultusunda ekonomik olarak büyüyen and their economies continue to grow in bölge ülkeleri aynı zamanda uluslararası are- line with the regional developments, thus nada daha fazla söz sahibi olarak, bölgenin contributing to turning the region into küresel ekonomik ve siyasi bir merkez hali- a global economic and political center. ne dönüşme sürecine katkı sunmaktadırlar. The interest in the region, which has rich Zengin yeraltı kaynakları ile büyük üretim underground resources, large production ve tüketim alanlarına sahip olan bölgeye zones and consumption markets, is olan ilgi her geçen gün artmaktadır. Bunlara increasing day by day. In addition, rapidly ek olarak son yıllarda hızla gelişmekte olan developing transportation infrastructure ulaşım altyapısı ve bunun bir sonucu ola- and the projects that will connect Asia and rak Asya ile Avrupa’yı ekonomik açıdan çok Europe under much more economically daha verimli şartlarda birbirine bağlayacak efficient conditions have encouraged the projelerin, küresel ekonomik güç merkezinin shift of the global economic power center batıdan doğuya kayma sürecine güç kattığı- from west to east. In this regard, with the nı da belirtmek gerekir. Bu çerçevede, 2019 first freight train from Xi’an in China to yılında Çin’in Xi’an şehrinden yola çıkan kar- Europe having run via the Marmaray tube go treninin Türkiye üzerinden Avrupa’ya ge- tunnel in 2019, we have witnessed the revival çişinde Marmaray tüp geçidini kullanması ile of the historical Silk Road. This is a crucial tarihi İpek Yolu’nun yeniden canlandırılması- step for countries along the Iron Silk Road na tanıklık etmiş bulunmaktayız. Bu gelişme, route. The improvement of transportation Demir İpek Yolu güzergâhı üzerindeki ülkeler infrastructure in the Eurasia region is için önemli bir aşamadır. Avrasya bölgesin- essential for providing new opportunities deki ulaşım altyapısının gelişmesi, bölge ül- for the enhancement and deepening of keleri arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin economic and commercial relations between gelişmesine ve derinleşmesine yeni olanak- the countries in the region, as well as for the lar sağlamanın yanı sıra kültürel ve sosyal development of cultural and social ties. ilişkilerin geliştirilmesi açısından da oldukça Over the past year, the international önemlidir. community witnessed turbulent political events and rapid changes in world economic Küresel ekonomik göstergelerin hızla deği- performance. In particular, the global şim gösterdiği bu dönemde Amerika Birleşik economic consequences of the trade wars Devletleri ile Çin arasında yaşanan ticaret between the United States and China had savaşlarının dünya çapında ekonomik yan- inevitable impact on the economies of the kılanmalarının bölge ülkelerinin ekonomi- countries in the region. In this context, lerine de yansımaları olmuştur. Bu bağlam- it is apparent that Eurasian countries da Avrasya ülkelerinin birbirleri ve bölge try to strengthen their economic ties by dışındaki ülkelerle ticari işbirlikleri kurarak establishing commercial cooperation with ekonomik bağlarını karşılıklı güçlendirmeye each other and countries outside the region. çalıştıkları görülmektedir. Böylece, araların- Thus, they undertake prominent efforts daki ticaret potansiyelini artırarak ekonomik to reach more balanced results in their yapılarında dengeli ilişkilerin kurulması için economic structures by increasing their trade büyük çaba sarf etmektedirler. Avrasya Eko- potential. Mutual free trade arrangements of nomik Birliği’ne üye ülkelerin, birlik içinde ve the Eurasian Economic Union member states kendi aralarında serbest ticaret anlaşmaları are some of the most prominent examples ve bu yöndeki müzakereleri bu potansiyelin of this potential. Similarly, the Eurasian en bariz örnekleri olarak gösterilebilir. Ben-

9 Economic Union’s free trade agreements zer şekilde, Avrasya Ekonomik Birliği’nin bir- with the members of the Association of lik dışında da Singapur gibi Güneydoğu Asya Southeast Asian Nations, such as Singapore, Uluslar Birliği’ne üye ülkeler ile serbest tica- and negotiations with other countries and ret anlaşmaları imzalaması ve diğer üyeler ile regional groupings show that they are very bu yönde müzakerelerin yürütülmesi, bölge eager to strengthen the trade potential of içi ve bölge dışı ülkelerin ticaret potansiyel- the countries within and outside the region. lerini güçlendirme konusunda oldukça istekli Central Asian countries, located in the heart olduklarını göstermektedir. of Eurasia, do not lag behind these winds Avrasya’nın kalbinde yer alan Orta Asya ül- of change and carry out extensive activities keleri de bu değişim rüzgârlarının gerisinde in various fields ranging from economy kalmayarak ekonomiden kültüre uzanan çe- to culture. The transition of the Kazakh şitli alanlarda kapsamlı çalışmalar yürütmek- alphabet to the Latin graphics is ongoing in tedirler. Kazakistan’ın Latin alfabesine geçiş Kazakhstan. At the same time, it is expected that the country’s Turkistan province will süreci devam etmekte olup, Türkistan eyale- rapidly develop in line with the determined tinin de belirlenen hedefler doğrultusunda targets and will soon be able to contribute hızla gelişerek yakın zaman içerisinde ülke ve to the national and regional economies. On bölge ekonomisine katkı sağlayabilecek du- the other hand, the economic reforms in ruma gelmesi beklenmektedir. Öte yandan Uzbekistan are bearing the first fruits that Özbekistan’da gerçekleştirilen ekonomik will lead to positive economic outcomes reformların ilk meyvelerini vermesi de hem both for this country and for Central Asia. bu ülke için hem de Orta Asya için olumlu In line with these developments, this year the ekonomik gelişmeler arasında zikredilebilir. Eurasian Research Institute is publishing the Bu gelişmeler doğrultusunda Avrasya Araş- fifth edition of the Eurasia Outlook series, tırma Enstitüsü tarafından bu yıl beşincisi ha- which addresses different aspects of the zırlanan “Eurasia Outlook” serisi Avrasya böl- political, economic and social developments gesinde yaşanan gelişmeleri farklı yönleri ile in the Eurasian region. This book is intended ele alarak bölge ile ilgilenen akademisyenler, for academicians, experts, researchers, and uzman ve araştırmacılar ile karar vericilere decision-makers interested in the region. It ekonomi, ulaştırma, güvenlik, siyaset, sosyal provides a thorough and detailed analysis of ve kültürel alanlardaki politikaların oluşum the policymaking processes in the economy, süreçleri hakkında derin ve ayrıntılı analizler transportation, security, politics, as well sunmaktadır. Kitabın hazırlanmasında emeği as social and cultural areas. I would like to geçen editörlere ve tüm Enstitü çalışanları- congratulate all the editors and the Institute na tebriklerimi sunuyorum. Bu eserin, başta staff who contributed to the preparation Avrasya bölgesi ile ilgilenen araştırmacılar of this book. I hope that the work will be a olmak üzere, ilgili tüm okuyucular için fay- useful handbook for all readers, especially dalı bir el kitabı olacağı kanaatini paylaşır, iyi researchers interested in the Eurasian region. okumalar dilerim. Enjoy your reading.

Prof. Dr. Musa Yıldız Prof. Dr. Musa Yildiz Mütevelli Heyet Başkanı President of the Board of Trustees Hoca Ahmet Yesevi Khoca Akhmet Yassawi Uluslararası Kazak Türk Üniversitesi International Kazakh Turkish University

10 PREFACE ÖNSÖZ

Since 2015, the Eurasian Research Insti- Avrasya Araştırma Enstitüsü (AAE) olarak tute (ERI) has been presenting to the readers 2015 yılından bu yana Avrasya coğrafyasında weekly e-bulletins that contain current eco- yaşanan ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal nomic, political, cultural, and social develop- alanlardaki güncel gelişmeleri takip ederek ments in the Eurasian region. Over the past oluşturduğumuz haftalık e-bülten yayınını five years, many experts, diplomats, politi- okuyucularımıza sunmaktayız. Beş sene önce cians, as well as ordinary readers from Tur- çıktığımız bu yolda kendi araştırmacılarımızın key, Kazakhstan, and other Eurasian coun- yanında enstitü dışından uzmanlar tarafından tries have appreciated analytical materials da yazılan analizler, Türkiye, Kazakistan ve Av- that are written by our experts and external rasya coğrafyasından pek çok uzman, diplo- contributors. The ERI appeals not only to the mat, siyasetçiler ve yayınlarımıza ilgi duyan academic community but also to large au- okuyucularımız tarafından takdir edilmeye diences in related fields through the studies devam etmektedir. AAE, bölgenin kalbinde conducted by properly evaluating the ad- bulunma avantajını gerektiği gibi değerlen- vantage of being in the heart of the region. direrek sunduğu çalışmalar sayesinde sade- Thus, we provide decision-makers with dif- ce akademik camia ile sınırlı kalmayarak ilgili ferent views on related issues, making valu- alanlarda geniş okuyucu kitlelerine de hitap able contributions to Eurasian studies. edebilmektedir. Böylece hem karar vericilere In 2019, there were significant develop- ilgili konularda farklı görüş açıları sunulmak- ments in Eurasia, especially in the econom- ta olup hem de Avrasya çalışmalarına değerli ic and political fields. The implemented katkılar sağlanmaktadır. and planned projects for the development Avrasya coğrafyası, 2019 yılında da ekonomik of transportation infrastructure due to the ve siyasi alanlar başta olmak üzere önemli region’s advantageous location along the gelişmelerin yaşanmış olduğu bir bölge ol- transport and transit corridors are among muştur. Ulaşım koridorları üzerindeki avantajlı the prominent ones. Although the trade konumu nedeniyle gerçekleştirilen ve yeni wars between the United States and China planlanan ulaşım altyapısının geliştirilmesine had global consequences that negatively affected the economies outside these two yönelik projeler bunlardan öne çıkanlardan countries, implications on the Eurasian coun- birisidir. Küresel düzeyde sonuçları hissedilen tries were not as negative as expected. On Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasında ya- the contrary, it can be said that this tension şanan ticaret savaşları, bu iki ülkenin dışındaki between the United States and China posi- ekonomileri de negatif yönde etkilemiş olsa tively affected the economic growth rates of da Avrasya bölgesi ülkelerine yansıması bek- the countries in Eurasia. In this regard, it is lenildiği şekilde olmamıştır. Aksine, Amerika critical for the ERI to present its readers with Birleşik Devletleri ve Çin arasında yaşanan bu deep and informative prospects in the fields gerginliğin, Avrasya coğrafyasındaki ülkelerin of economy, politics, culture, and society ekonomik büyüme oranlarını pozitif yönde within the weekly e-bulletin analyses. etkilediği söylenebilir. Bu konular çerçevesin- de Avrasya coğrafyasında, Avrasya Araştırma This book entitled “Eurasia Outlook 2019: Economic, Social and Political Perspectives Enstitüsü ekibi için okuyucularına haftalık in Eurasia” aims to provide a general over- e-bülten analizleri içerisinde ekonomi, siyaset, view and analysis of major topical issues in kültür ve sosyal alanlarda derin ve bilgilendi- the Eurasian region. In addition, the work rici bir perspektifin sunulması kritik bir öneme brings together analytical views on econo- sahiptir. my, energy, transport, security, international “Eurasia Outlook 2019: Avrasya’daki Ekono- relations, environment, and other issues in mik, Sosyal ve Politik Perspektifler” adlı bu

11 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA terms of producing high-quality and reliable kitabın temel amacı Avrasya bölgesindeki information on developments in the region. güncel ve önem arz eden konularda analizler The book “Eurasia Outlook 2019: Eco- sunarak genel bir değerlendirme niteliğinde nomic, Social and Political Perspectives in bilgi vermektir. Bunun yanında, söz konusu Eurasia” consists of four chapters. The first eser, bölgede yaşanan gelişmeler üzerine ni- chapter is composed of papers examining telikli ve güvenilir bilgi üretilmesi açısından the economic and political cooperation of ekonomi, enerji, ulaştırma, güvenlik, uluslara- Eurasian countries at the regional and glob- rası ilişkiler, çevre ve diğer konularda analitik al levels. The works in this chapter mainly görüşleri bir araya getirmektedir. contain analyses with detailed information “Eurasia Outlook 2019: Avrasya’daki Ekono- about important developments in countries mik, Sosyal ve Politik Perspektifler” kitabı dört of the region and the relations established bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, Avras- among them, especially in the economic ya ülkelerinin bölgesel ve küresel alanlarda- and political spheres, as well as their effects ki ekonomik ve siyasi işbirliklerini inceleyen on global trade, security, and environmen- yazılardan oluşmaktadır. Bu bölümdeki yazı- tal issues. The second chapter consists of lar esas itibari ile bölge ülkelerinde yaşanan the analyses of the economies and financial önemli gelişmeler ve birbirleri ile tesis ettikleri structures of the Eurasian countries, as well özellikle, ekonomi ve siyasi alanlardaki ilişki- as their economic balances and insurance ler ve bu ilişkilerin küresel ticaret, güvenlik ve markets. The third chapter discusses the de- çevre konularına yansımaları hakkında ayrın- velopments related to fast-growing energy tılı bilgi içeren analizleri muhteva etmektedir. corridors, cargo and passenger transporta- tion infrastructures in Eurasia. The conclud- İkinci bölüm, Avrasya ülkelerinin ekonomileri- ing chapter includes papers that evaluate nin ve mali yapılarının incelenmesi, ekonomik the political, social and cultural develop- dengeleri ve sigorta pazarları hakkındaki ana- ments in the countries of the region, as well lizlerden oluşmaktadır. Üçüncü bölümde, Av- as their effects on the social field. rasya coğrafyasında hızlı bir gelişim sürecinde olan enerji koridorları, kargo taşımacılığı ve We would like to express our gratitude demiryolu ulaşımı altyapılarında kaydedilen to Prof. Dr. Musa Yildiz, the President of the gelişmeler ele alınmıştır. Son bölüm de bölge Board of Trustees of Akhmet Yassawi Uni- ülkelerinde yaşanan siyasal, sosyal ve kültürel versity, and other Members of the Board gelişmeler ve bunların toplumsal alana yansı- of Trustees for their complete trust and unlimited support. We also thank Aigerim malarını değerlendiren yazılara yer verilmiştir. Manatkyzy and Kanat Makhanov for their Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet contributions in the preparation, translation, Başkanı Sayın Prof. Dr. Musa Yıldız ve diğer and editing of this book, and all employees Mütevelli Heyet Üyelerine bize göstermiş of the Eurasian Research Institute for their oldukları güven ve sınırsız destekleri için te- devoted work. We wholeheartedly wish that şekkürlerimizi sunarız. Ayrıca, elinizdeki bu this handbook would be useful to all our kitabın hazırlanmasında, çeviri ve redaksiyon readers interested in the region. süreçlerinde katkılarından dolayı Aygerim Manatkızı’na ve Kanat Makhanov’a ve özverili Vakur Sumer çalışmalarından ötürü Avrasya Araştırma Ens- Zengizkhan Zhanaltay titüsü’nün tüm çalışanlarına teşekkür ederiz. Suat Beylur El kitabı niteliğindeki bu kitabın, bölgeyle il- Dauren Aben gilenen tüm okuyucularımıza faydalı olmasını Almaty, 2020 gönülden arzulamaktayız.

Vakur Sümer Cengizhan Canaltay Suat Beylur Dauren Aben Almatı, 2020 12 EURASIAN RESEARCH INSTITUTE: PAST, PRESENT AND FUTURE AVRASYA ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ’NÜN DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ

Vakur Sumer

The Eurasian Research Institute of the Kazakistan Cumhuriyeti ve Türkiye Cum- Khoja Akhmet Yassawi International Ka- huriyeti’nin ortaklaşa kurduğu bir üniver- zakh-Turkish University jointly established by site olan Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası the Republic of Kazakhstan and the Repub- Türk-Kazak Üniversitesi’ne bağlı bir araştır- lic of Turkey is a think tank, which is tasked ma/düşünce kuruluşu olarak kurulan Avras- with following economic, political, social and ya Araştırma Enstitüsü, genelde Avrasya böl- cultural developments, as well as analyzing gesindeki, özelde ise bu coğrafyada Türk and developing strategies on issues related Dili konuşan Devlet ve Topluluklardaki; eko- to the Eurasian region, in general, and Tur- nomik, siyasi, sosyal ve kültürel gelişmeleri kic speaking countries and communities, in takip etmek, bunlarla ilgili analizler yapmak particular. ve stratejiler geliştirmek üzere görevlendiril- The Institute was established in Almaty, miştir. and there are several reasons for this. The Enstitü, Almatı’da kurulmuştur. Bunun bir- first capital of independent Kazakhstan, Al- kaç nedeni vardır: Bağımsız Kazakistan’ın ilk maty, is currently the country’s largest city başkenti Almatı, hâlihazırda ülkenin en bü- and one of the most important and vibrant yük şehri konumundadır ve Orta Asya’nın economic and socio-cultural centers in Cen- en önemli ve canlı ekonomik, sosyo-kültürel tral Asia. Geographically, it is very close to merkezlerinden biridir. Ayrıca coğrafi konum the region’s important countries such as olarak, Çin, Kırgızistan ve Özbekistan gibi China, Kyrgyzstan and Uzbekistan, and many bölgenin önemli ülkelerine son derece ya- academic events take place in the city. kındır ve şehirde çok sayıda akademik etkin- Since the collapse of the Soviet Union lik gerçekleştirilmektedir. and Yugoslavia, the Eurasian region has wit- Sovyetler Birliği’nin ve Yugoslavya’nın nessed a period of intense transformation dağılma süreçlerinden beri, Avrasya bölge- and change. After the Central Asian coun- si yoğun bir dönüşüm ve değişim sürecine tries gained their independence, the struc- tanıklık etmiştir. Orta Asya ülkeleri, bağım- tures of the states have experienced a very sızlıklarını kazanmış, süreç içerisinde bu dev- rapid institutionalization period, and each letlerin yapıları hızla kurumsallaşma başarısı of them has become an important regional göstermiş ve söz konusu ülkelerin her biri actor. Since the beginning of the process of önemli bölgesel aktör haline gelmiştir. Tür- change, Turkey has also been actively sup- kiye de bu değişim sürecinin başından beri porting the Turkic speaking Central Asian aktif olarak Orta Asya Türk Devletleri’ni des- states, playing an important role in estab- teklemiş, etkin işbirliği platformlarının oluş- lishing effective cooperation platforms. The turulmasında önemli roller üstlenmiştir. Eği- field of education was one of these areas of tim de bu işbirliği alanlarından biri olmuştur. cooperation. As one of the fastest develop- Kazakistan da Kurucu Cumhurbaşkanı Sayın ing countries in the region, Kazakhstan has Nazarbayev’in dirayetli liderliği altında, böl- undergone significant progress in the field genin en hızlı gelişen ülkelerinden biri olarak of education under the leadership of its eğitim alanında ciddi atılımlar gerçekleştir- founding President Nursultan Nazarbayev. miştir. İşte Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi ve

13 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Thus, the Khoja Akhmet Yassawi University ona bağlı olarak kurulan Avrasya Araştırma and the Eurasian Research Institute, which is Enstitüsü de iki kardeş ülkenin ortak iradesi- a branch of the university, are the most con- nin en somut sonuçlarındandır. crete results of the intersecting interests of Enstitü’nün misyonu, Enstitü Yönetmeli- the two fraternal countries. ği’nde “genelde Avrasya Bölgesi’ne, özelde As stated in the Institute’s Charter, the bu bölgede yoğun olarak yaşayan Türk Dili mission of the Institute is “to conduct sci- konuşan Devlet ve Topluluklara ilişkin bilim- entific research and make strategic rec- sel araştırmalar yapmak ve stratejik öneriler ommendations on the Eurasian region in geliştirmek” şeklinde ifadesini bulurken, viz- general and Turkic speaking countries and yonu da “ekonomi, finans, enerji, uluslararası communities in particular”, while the vision ilişkiler, güvenlik, ulaşım, teknoloji, eğitim, is “to become one of the major internation- kültür, sanat, dil, din, felsefe, sosyoloji, si- ally recognized research institutions in areas yaset, tarih, arkeoloji ve çevre konularında, such as economics, finance, energy, inter- uluslararası düzeyde tanınan, önemli araş- national relations, security, transportation, tırma kuruluşlarından biri olmaktır” şeklinde technology, education, culture, art, linguis- ifade edilmiştir. Bu misyon ve vizyon çerçe- tics, religion, philosophy, sociology, poli- vesinde Avrasya Araştırma Enstitüsü, kurul- tics, history, archaeology and environment”. duğu günden bu yana, bilgi ve veri üretme, Within the framework of the mission and ideoloji ve politikadan uzak durarak akade- vision, the Eurasian Research Institute since mik analizler yapma yoluyla Avrasya bölge- its foundation has been trying to provide sindeki meselelerin çözümüne katkı sağla- reasonable solutions to the problems of the maya çalışmaktadır. Eurasian region, through the generation of Avrasya Araştırma Enstitüsü yayın faa- information, data and academic analyses by liyetlerine büyük önem vermektedir ve bu avoiding ideology and political bias. çerçevede farklı periyotlarla, dört dilde yayın The Eurasian Research Institute attaches çıkarılmaktadır. Haftalık olarak uluslararası great importance to the publication activi- ilişkiler, güvenlik, ekonomi, finans, enerji, ve ties, and its publications are issued in four kültür alanındaki gelişmeleri içeren bir haber languages with the different frequency. The bülteni, üç dilde (İngilizce, Kazakça, Türkçe) weekly e-bulletin, which includes week- hazırlanmaktadır. Aylık olarak, Asya-Avrupa ly news on international relations, security, adlı bir dergi çıkarılmaktadır. Dört dilde içerik economy, finance, energy and culture, is barındıran dergide (İngilizce, Kazakça, Rusça prepared in three languages (English, Ka- ve Türkçe); röportajlar, infografikler, analiz zakh and Turkish). In addition, the Asya- yazıları ve yorumlar ile Enstitü etkinlikleri yer Avrupa (Asia-Europe) journal is issued every almaktadır. Enstitü ayrıca altı ayda bir ‘‘Eu- month. The journal contains interviews, info- rasian Research Journal’’ adıyla hakemli bir graphics, analytical articles and comments, bilimsel dergi de çıkarmaya başlamıştır. Der- and Institute activities in four languages ginin en kısa sürede saygın indekslere gir- (English, Kazakh, Russian and Turkish). The mesi için gerekenler yapılmaktadır. Öte yan- Institute has also begun publishing the dan, Avrasya’daki önemli konu başlıklarında peer-reviewed Eurasian Research Journal analizlerin yer aldığı “Outlook’’ kitap serisi every six months. Efforts are being made to yine dört dilde her yıl basılmaktadır. Bunlara include the journal in reputable indexes as ek olarak, enerji güvenliğinden çevre mese- soon as possible. Moreover, the ‘Outlook’ lelerine kadar pek çok farklı alanda kitap ve book series, which include analyses of im- rapor basımı da Enstitü’nün ciddiyetle üze- portant topics in Eurasia, are published in rinde durduğu yayın faaliyetleri arasındadır. four languages every year. Other important Günümüzde yayın yapmak kadar bunların publication activities of the Institute include küresel çapta tanıtılması da büyük önem arz the publication of books and reports in dif- etmektedir. İşte bu bağlamda Enstitü; Twit- ferent fields ranging from energy security to ter, Facebook, Instagram, YouTube gibi sos-

14 environmental issues. In addition to issuing yal medya mecraları, ve dört dilde faaliyet publications, it is of great importance to in- gösteren, gelişmiş, ve sürekli güncellenen bir troduce them globally. In this context, the internet sitesi ile yayınlarını ve faaliyetlerini Institute also reaches out to the whole world tüm dünyaya ulaştırmaktadır. via social media channels such as Twitter, Çeşitli kategorilerde yukarıda sayılan bi- Facebook, Instagram, YouTube, and through limsel yayınlar dışında, Enstitümüz çeşitli an advanced and constantly updated web- disiplinlerde seminerler, çalıştaylar, kong- site that operates in four languages. reler, konferanslar vb. akademik toplantılar Apart from the abovementioned scien- düzenlemektedir. Bu çerçevede, her iki yılda tific publications in various categories, the bir yapılan, Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün activities of the Institute include academic en kapsamlı etkinliği durumundaki Ekonomi, meetings such as seminars, workshops, con- Finans ve Enerji Kongresi (EFE), giderek daha gresses, and conferences in various disci- fazla ilgi gören bir platforma dönüşmüştür. plines. Within this framework, the Economy, 2018 yılında üçüncüsü düzenlenen EFE’ye, Finance and Energy Congress (EFE), which is 10’a yakın ülkeden uzman katılım sağlamış, held every two years, is the most compre- ve etkinlikte 70’e yakın bilimsel tebliğ su- hensive activity of the Eurasian Research nulmuştur. 2018 Yılı EFE Kongresi’nin Onur Institute and has gradually become institu- Konuğu, Nobel Ödüllü ve dünyaca ünlü tionalized. In 2018, the EFE was organized Türk bilim insanı Sayın Aziz Sancar olmuştur. for the third time, and experts from 10 coun- EFE’nin dördüncüsünü 2020 yılında tertip tries participated, with about 70 scientific edeceğiz. papers presented at the event. Moreover, Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün, 2008’ Nobel Laureate and world famous Turkish den beri hazırlanmakta olan ve tüm dünya- scientist Mr. Aziz Sancar took part in the EFE daki düşünce kuruluşlarını çeşitli kriterlere as an honorary guest. We will organize EFE göre değerlendiren Küresel Düşünce Ku- congress for the fourth time in 2020. ruluşları Endeksi’ne girmesinden de bah- It should also be mentioned that the setmek gerekmektedir. Kazakistan nâmına Eurasian Research Institute has entered the endekste kendine yer bulan Enstitümüz, Ka- Global Go To Think Tank Index, which has zakistan’ın bilimsel potansiyeline kendi ölçe- been compiled since 2008 and evaluates ğinde bir katkı vermektedir. Enstitü’nün bu think tanks all over the world according to başarısı, aynı zamanda, Hoca Ahmet Yesevi various criteria. Our Institute, which found its Üniversitesi’nin de Kazakistan’ın bilimsel ka- place in the index on behalf of Kazakhstan pasitesine yaptığı önemli bir katkı durumun- in the national sense, makes a contribution dadır. Kazakistan’dan çok az sayıdaki kuruluş to Kazakhstan’s scientific power on its own söz konusu endekse girebildiği gözardı edil- scale. This success of the Institute is at the memelidir. same time an important contribution of the Enstitümüz ilk olarak, 2018 yılı başında Khoja Akhmet Yassawi University to the sci- ilân edilen endekse girmiştir. 7000’den fazla entific capacity of Kazakhstan. It should be düşünce kuruluşu arasında kategorilere göre known that very few organizations from Ka- değişen biçimde yalnızca 60 ilâ 150 zirvedeki zakhstan were able to enter this index. kuruluşun listelendiği söz konusu 2018 En- First of all, our Institute entered the deksinde Enstitümüz, “Uluslararası İlişkiler ve mentioned index at the beginning of 2018. Dış Politika Alanında En İyi Düşünce Kuruluş- Among more than 7,000 think tanks ranked ları” ve “Orta Asya’daki En İyi Düşünce Ku- according to different categories, our Insti- ruluşları” kategorilerinde listelenmiştir. 2019 tute is listed in the categories of ‘Top For- yılı Ocak ayı sonunda açıklanan endekste ise eign Policy and International Affairs Think Enstitümüz daha büyük bir aşama kaydede- Tanks’ and ‘Top Think Tanks in Central Asia’ rek, yeni iki kategoride daha en iyi düşünce in the 2018 Index, in which only 60 to 150 kuruluşları arasına girmiştir. Bunlar, “İnterneti top organizations are listed. In the index that En İyi Kullanan Düşünce Kuruluşları” ile “Sos-

15 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA was announced at the end of January 2019, yal Medyayı En İyi Kullanan Düşünce Kuru- our Institute achieved greater success and luşları” kategorileridir. Bunlara ek olarak, became one of the best think tanks in the 2018 Yılı Endeksi’nde girmeyi başardığı ka- new two categories. These are ‘Think Tanks tegorilerin her ikisinde de 8’er basamak yük- with the Best Use of the Internet’ and ‘Think selme başarısı göstermiştir. 2019 Endeksi’n- Tanks with the Best Use of Social Media and de 8000’den fazla kuruluş değerlendirilmiş Networks’. In addition, the Institute moved ve yalnızca en iyiler endekse girebilmiştir. up 8 points in each of the categories that it Ortalama olarak, dünyadaki düşünce kuru- succeeded to enter in the 2018 Index. More luşlarının %98’i endekse girememiştir. than 8,000 organizations were evaluated in Hiç şüphesiz, Enstitü’nün bu başarılarında the 2019 Index and only the best could enter Ahmet Yesevi Üniversitesi’nin yönetimi bü- the index. On average, 98% of think tanks in yük pay sahibidir. Cesaretlendirici ve rehber- the world were not able to enter the index. lik edici yaklaşımlarından ötürü başta Sayın Undoubtedly, the management of the Mütevelli Heyet Başkanımız Prof. Dr. Musa Akhmet Yassawi University has a great share Yıldız olmak üzere tüm değerli Mütevelli in these achievements of the Institute. We Heyet Üyelerimize, Sayın Rektörümüz Prof. would like to thank the Chairman of the Dr. Bolatbek Abdrasilov’a, Sayın Rektör Ve- Board of Trustees, Professor Dr. Musa Yildiz kilimiz Prof. Dr. Cengiz Tomar’a, Sayın Rektör and all of our esteemed Board of Trustees Yardımcılarımıza teşekkürlerimizi arz ederiz. Members, the Rector, Professor Dr. Bolatbek Ayrıca, kuruluşundan itibaren Enstitü’nün Abdrasilov, the First Vice-Rector Professor başarısına katkı sağlayan Üniversitemizin Dr. Cengiz Tomar, and the Vice-Rectors for tüm yöneticileri ve Enstitümüz’ün önceki their encouraging and guiding approach. müdürlerini de şükranla anıyoruz. In addition, we recall with gratitude all the Avrasya Araştırma Enstitüsü, iki kardeş heads of our University and the previous ülkenin geliştirdikleri ortak vizyon çerçeve- directors of the Institute, who have contrib- sinde, çağın en gelişmiş fiziki imkanlarıyla ve uted to the success of the Institute since its en mutena biçimde donatılarak kurulmuş- foundation. tur. Konferans salonlarından kütüphanesi- The Eurasian Research Institute was es- ne kadar her mekanda, Enstitü’nün kurulu- tablished in the framework of the common şundaki bu üstün vizyon ve altyapı kendini vision developed by the two fraternal coun- göstermektedir. Modern ve tüm ihtiyaçların tries and was carefully equipped with the düşünüldüğü bu fiziki ortam Enstitü’nün most advanced physical facilities of the age. verimli çalışmalar yapmasını desteklemek- This superior vision and infrastructure in the tedir. Benzer şekilde, bu türdeki kurumların establishment of the Institute are evident in başarısında “moral motivasyon” ve “şevk” every place from the conference halls to the gibi manevi unsurlar da olmazsa olmazlar library. The modern physical environment, arasında ve belki de en önemlileridir. Zira, where all the needs are considered, supports ancak işini severek yapan nitelikli uzmanların the efficient work of the Institute. Similarly, bulunduğu ve olumlu iş ortamlarının oluştu- mental elements such as moral motivation rulduğu kurumlar başarı elde edebilir. İşte, and eagerness are essential and perhaps the Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün 2014 yılın- most important elements in the success of dan bugünlere gelene dek bu moral faktör such institutions since only institutions with en önemli unsur olmuştur. Sonuç olarak, Av- qualified professionals, who work with joy rasya Araştırma Enstitüsü başarılı bir model and have positive work environments, can olma yolundadır ve pek çok yönüyle örnek achieve success. This moral factor of the Eur- bir kurum niteliğindedir. Hoca Ahmet Yesevi asian Research Institute has played a major Üniversitesi ve Kazakistan’ın bilimsel potan- role from 2014 to the present. siyelinin gelişimine kendi ölçeğinde destek As a result, it should be noted that the olan Enstitü, Avrasya bölgesindeki barış, is- Eurasian Research Institute is on its way tikrar ve refaha katkı yapma amacıyla, dün

16 to becoming a successful model and is an olduğu gibi bugün ve gelecekte de çalışma- exemplary institution in many aspects. The larını sürdürecektir. Khoja Akhmet Yassawi University and the In- stitute, which supports the development of Kazakhstan’s scientific presence on its own scale, will always continue to work in order to contribute to peace, stability, and pros- perity in Eurasia.

17 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

18 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS

BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

COOPERATION AMONG INTERNATIONAL ORGANIZATIONS AND REGIONAL POWERS

ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR VE BÖLGESEL GÜÇLER ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

22 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER PRESIDENT MIRZIYOYEV’S PIVOT TO CENTRAL ASIAN COOPERATION: PROGRESS MADE OVER TWO YEARS CUMHURBAŞKANI MİRZİYOYEV’İN BÖLGE ÜLKELERİ İLE İŞBİRLİĞİNİ ARTIRMA YÖNELİMİ: İKİ YIL İÇERİSİNDE KAYDEDİLEN GELİŞMELER

Albina Muratbekova *

Uzbekistan, which shares common bor- Tüm Orta Asya ülkeleri ve Afganistan ile ders with all the Central Asian states and ortak sınırları paylaşan Özbekistan, son iki yıl , has become a key trendset- içinde bölgede kilit rol oynayan bir ülke ol- ter in the region during the past two years. muştur. Ağustos 2016’da ülkenin ilk cumhur- Shavkat Mirziyoyev, who came to power af- başkanı İslam Kerimov’un vefatının ardından ter the death of the country’s first president, iktidara gelen ve Aralık 2016’da seçimleri ka- Islam Karimov, in August 2016 and won the zanan Şavkat Mirziyoyev, Özbekistan’ın Orta election in December 2016, is the driving Asya’ya daha çok önem verilmesi konusun- force of Uzbekistan’s pivot towards Central daki temel aktördür. Mirziyoyev, başlangıç- Asia. From the onset, he has taken decisive tan itibaren Orta Asya’daki komşularıyla kar- and concrete steps to develop mutually şılıklı yararlı ilişkilerin geliştirilmesi yönünde beneficial relations with the Central Asian kararlı ve somut adımlar atmış ve bölgeyi neighbors and made the region the main Özbekistan’ın dış politikasının temel önceliği priority of Uzbekistan’s foreign policy. haline getirmiştir. President Mirziyoyev ushered the Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Kerimov son- post-Karimov era initiating changes in the rası dönemde ülkenin siyasi ve ekonomik country’s political and economic systems sistemlerinde otoriter yönetimin serbestleş- that includes the liberalization of the author- tirilmesini ve ekonomik reformların uygu- itarian rule and the implementation of eco- lanmasını içeren değişiklikler getirmiştir. Dış nomic reforms. In foreign policy, the gov- politikada ise, dostane bir çevre oluşturmak ernment sets the goal of improving relations için komşu ülkelerle ilişkilerin geliştirilme- with the neighboring countries in order to si hedefini belirlemiştir. Özbekistan’ın - sür create a friendly neighborhood. There is an dürülebilir kalkınmasının, ülkenin bölgesel understanding that Uzbekistan’s sustain- politikasına ve bölgedeki istikrarına bağlı able development depends on its regional olduğuna dair bir anlayış mevcuttur. Mirzi- policy and stability in the region. As Mirziy- yoyev, Orta Asya’nın yüzyıllar boyunca or- oyev stated, “Central Asia is a single organ- tak bir coğrafi, ekonomik ve kültürel alana ism that has had a common geographical, sahip olan tek bir organizma olduğunu be- economic and cultural space for centuries”, lirtmekte ve bölgesel politikasının “mevcut emphasizing that his regional policy consists sorunları görmezden gelmeden bu sorunları of two elements – “not to avoid but discuss tartışmak ve makul uzlaşılar aramak” gibi iki the existing issues and to seek reasonable unsurdan oluştuğunu vurgulamaktadır (Da- compromises” (Dadabaev, 2018). dabaev, 2018). Following this statement, in order to Bu açıklamanın ardından, ilişkileri “nor- “normalize” relations, President Mirziyoyev malleştirmek” için Cumhurbaşkanı Mir- made his first foreign visit to ziyoyev, Mart 2017’de Türkmenistan’a ilk in March 2017 that was followed by the visits yurtdışı ziyaretini gerçekleştirmiştir. Daha to Kazakhstan and Kyrgyzstan later in 2017 sonra 2017’de Kazakistan ve Kırgızistan’ı ve and to Tajikistan in 2018 (Dadabaev, 2018). 2018’de Tacikistan’ı ziyaret etmiştir (Dada-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

23 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA During Mirziyoyev’s visit to Turkmenistan, baev, 2018). Mirziyoyev’in Türkmenistan’a the parties signed the strategic partnership yaptığı ziyaret kapsamında taraflar, bölgeler agreement, in addition to the agreement on arası ve bölge içi ticareti artırması beklenen developing railway networks and transpor- demiryolu ağlarının ve ulaşım altyapısının tation infrastructure, which is expected to geliştirilmesi anlaşmasına ek olarak, stratejik boost interregional and intraregional trade. ortaklık anlaşmasını imzalamışlardır. Kaza- Visa-vis Kazakhstan, the Uzbek side further kistan ile ilişkilere gelince; Özbek tarafı, mev- strengthened existing strategic cooperation cut stratejik işbirliğini daha da güçlendirmiş and developed an action plan to boost eco- ve ülkeler arasındaki ekonomik işbirliğini nomic cooperation between the states. Mir- ilerletmek için bir eylem planı geliştirmiştir. ziyoyev’s September 2017 visit to Kyrgyzstan Mirziyoyev’in Eylül 2017’deki Kırgızistan zi- was historic as it was the first in the last 17 yareti, bir Özbek Cumhurbaşkanı’nın son 17 years. The major breakthrough of the visit yıl içerisindeki ilk ziyaret olması nedeniyle was the signing of the agreement on the tarihi bir olay olarak değerlendirilebilir. Ziya- Kyrgyz-Uzbek border, which makes possible retin en büyük atılımı, Kırgız-Özbek sınırına the delimitation and demarcation of 85% of ilişkin anlaşmanın imzalanması olmuştur. Bu the border, thus moving the countries closer da sınırın %85’inin belirlenmesini mümkün to the end of their 26 year old border dis- kılarak ülkeler arasındaki 26 yıllık sınır an- pute (Marszewski, 2018). laşmazlığı konusunu sonuca doğru yaklaş- The parties also negotiated on the ways tırmıştır (Marszewski, 2018). Taraflar ayrıca, to find a compromise on Kyrgyzstan’s in- Özbekistan’ın karşı olduğu Kırgızistan’ın tention to continue the construction of the hidroelektrik santrallerinin Yukarı Narın kas- Upper Naryn cascade of hydroelectric power katının inşasına devam etme niyeti konusun- stations, the move opposed by Uzbekistan. da uzlaşma yolları da müzakere edilmiştir. President Mirziyoyev’s visit to Tajikistan in Kerimov’un 2000’deki ziyaretinden bu yana March 2018, the first since Karimov’s visit ilk kez Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Mart in 2000, was another historic achievement. 2018’de Tacikistan’ı ziyaret etmesi, başka bir The parties overcame years of mutual ani- tarihi başarı olmuştur. Taraflar, yıllarca süren mosity and agreed to establish the 30 day karşılıklı düşmanlıkların üstesinden gelmişler visa-free regime, ending 17 years of mutual ve 17 yıllık karşılıklı vize uygulamasına son visas, and resume flights between Tashkent vererek 30 günlük vize muafiyeti ve 1992’de and that had been terminated in sonlandırılan Taşkent ve Duşanbe arasın- 1992. Furthermore, the leaders signed an daki uçuşları sürdürme konularında anlaş- agreement to reopen 10 border posts closed mışlardır. Ayrıca, liderler, 2001’de kapatılan in 2001 and agreed to restore the rail and 10 kontrol noktasının yeniden açılmasına motorways connecting the two countries. Of yönelik anlaşmayı imzalamışlar ve iki ülkeyi high importance was Mirziyoyev’s decision birbirine bağlayan demiryolları ve otoyolla- to demine the Uzbek-Tajik border by the end rın onarılmasına karar vermişlerdir. Ayrıca, of 2019: in the 1990s, the Uzbek side mined Mirziyoyev’in 2019’un sonuna kadar Öz- the mountainous parts of the border with bek-Tacik sınırını mayından arındırma kararı Tajikistan (RadioFreeEurope, 2018). In addi- da söz konusudur: 1990’larda Özbek tarafı, tion, Tashkent agreed to provide Dushanbe Tacikistan sınırının dağlık kısımlarına mayın with the previously confidential map of the döşemiştir. Ek olarak, Taşkent, Duşanbe’ye mined border areas. Thus, the visit of the Uz- daha önce ‘gizli’ olan mayınlı sınır bölgeleri- bek leader to the Tajik soil has become a viv- nin haritasını vermeyi de kabul etmiştir (Öz- id confirmation of the thaw in Uzbekistan’s gür Avrupa Radyosu, 2018). Böylece, Özbek Central Asian relations. liderinin Tacik topraklarına yaptığı ziyaret, It is noteworthy that all the regional lead- Özbekistan ve Orta Asya arasındaki ilişkilerin ers welcomed Uzbekistan’s initiatives and yumuşamasının canlı bir örneği olmuştur. demonstrated interest in exploring oppor- Tüm bölge liderlerinin Özbekistan’ın gi- tunities of cooperation. Since 2017, the fre- rişimlerini memnuniyetle karşılamaları ve

24 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER quency of mutual visits of the Central Asian işbirliği fırsatlarını keşfetme konusunda ilgi presidents has significantly increased, facil- göstermeleri dikkat çekicidir. 2017’den bu itating the discussion of important political yana Orta Asya cumhurbaşkanlarının karşı- and economic issues, as well as the intensi- lıklı ziyaretlerinin sıklığı önemli ölçüde art- fication of cultural ties. Further, the heads of mış ve ciddi siyasi ve ekonomik konuların the Central Asian states managed to create tartışılmasının yanı sıra kültürel bağların yo- a multilateral platform for working together, ğunlaşmasına da yardımcı olmuştur. Ayrıca, without the participation of external powers, Orta Asya devletlerinin başkanları, Nevruz when they gathered for their first working bayramının arifesinde, Mart 2018’de Asta- meeting held in Astana in March 2018, on na’da düzenlenen ilk çalışma toplantısında the eve of the Nauryz holiday. Initiated by bir araya geldiklerinde, dış güçlerin katılımı President Mirziyoyev, the meeting marked olmadan, birlikte çalışmak için çok taraflı bir a common success on the way to forming platform oluşturabilmişlerdir. Cumhurbaşka- a common regional identity, as well as the nı Mirziyoyev’in başlattığı bu toplantı, ortak aspiration of the Central Asian leaders to re- bölgesel kimlik oluşturma yolunda ortak bir solve the regional issues on their own. başarının ve Orta Asya liderlerinin bölgesel During his visits to the Central Asian sorunları kendi başlarına çözme isteğinin capitals, in addition to resolving the polit- işareti olmuştur. ical issues, Mirziyoyev managed to expand Mirziyoyev, Orta Asya başkentlerine yap- economic and commercial opportunities of tığı ziyaretlerde siyasi sorunların çözümüne cooperation with the neighboring states. For ek olarak, komşu ülkelerle işbirliği yapma- instance, Uzbekistan and Kazakhstan devel- nın ekonomik ve ticari boyuttaki fırsatlarını oped a road map for economic coopera- da genişletmiştir. Örneğin; Özbekistan ve tion that was further discussed in Tashkent Kazakistan, Eylül 2017’de Taşkent’te ayrıntı- in September 2017. The first Kazakh-Uzbek lı olarak tartışılan ekonomik işbirliği için bir Business Council, the Joint Business Forum, yol haritası geliştirmişlerdir. İlk Kazak-Özbek as well as the Interregional Forum that were İş Konseyi ve sonrasında düzenlenen Ortak subsequently held gave an impulse to the İş Forumu ve Bölgeler Arası Forum, ikili ti- development of bilateral trade and econom- caret ve ekonomik bağların gelişimine ivme ic ties. The Uzbek-Turkmen relations were kazandırmıştır. Özbek-Türkmen ilişkileri, Orta boosted by the agreement on the Uzbeki- Asya devletlerinin statüsünü denize çıkışı ol- stan-Turkmenistan-Iran-Oman transit and mayan ülkeler konumundan karadan birbiri- transport corridor that will transform the ne bağlı ülkeler pozisyonuna dönüştürecek status of the Central Asian states from land- olan Özbekistan-Türkmenistan-İran-Umman locked to land-linked. Similarly, the newly transit ve ulaşım koridoru anlaşmasıyla güç- established Uzbekistan-Kyrgyzstan-China lenmiştir. Benzer şekilde, Mayıs 2017’de Çin’e automobile corridor, initiated by the Uzbek yaptığı ziyarette Özbekistan Cumhurbaşkanı President during his visit to China in May tarafından yeni kurulan Özbekistan-Kırgı- 2017, in addition to the construction of the zistan-Çin otomobil koridoru ve yeni Öz- new Uzbekistan-Kyrgyzstan-China railway, bekistan-Kırgızistan-Çin demiryolu inşaatı, will form an important pillar of the Uzbek Avrasya devletlerini birbirine bağlayacak strategy to become a transit hub that will transit merkezi olma konusunda Özbekistan connect the Eurasian states (Weitz, 2018). stratejisinin önemli bir ayağını oluşturacak- As for Tajikistan, Mirziyoyev emphasized tır (Weitz, 2018). Tacikistan’a gelince, Mir- that the Uzbek side was ready to discuss the ziyoyev, her iki tarafın da çıkarları dikkate Rogun Dam project, if the interests of both alınırsa, Özbek tarafının Rogun hidroelektrik sides were considered, thereby preventing santrali projesini tartışmaya hazır olduğunu the escalation of the water dispute into a real vurgulamıştır. Böylece, su anlaşmazlığının bir conflict. Thus, the pragmatic policy of the çatışmaya dönüşmesi önlenmektedir. Bu ne- Uzbek leadership in the region has focused denle, bölgedeki Özbek liderliğinin pragma- on developing connectivity and addressing tik politikası, kardeş ülkeler arasındaki ticari,

25 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA challenges in order to remove obstacles to ekonomik ve kültürel bağların önündeki en- commercial, economic and cultural ties be- gelleri kaldırmak için bağlantı geliştirmeye tween the fraternal nations. ve zorlukları ele almaya odaklanmaktadır. Accordingly, the commercial relations be- Özbekistan ve diğer Orta Asya ülkeleri tween Uzbekistan and other Central Asian arasındaki ticari ilişkilerde son iki yılda di- states have been witnessing a dynamic namik bir büyüme gözlemlenmektedir. Öz- growth in the past two years. The volume of bekistan-Kazakistan karşılıklı ticaret hacmi, the Uzbekistan-Kazakhstan mutual trade in 2018’in ilk dokuz ayında 2 milyar doların the first nine months of 2018 was more than üzerinde olmuştur. Bu rakam, 2017 yılının $2 billion, which is 40% higher than in the aynı dönemine göre %40 daha fazladır. Ta- same period of 2017, whereas the sides set raflar, 2020’de 5 milyar dolarlık ticaret hac- the goal to achieve the trade turnover of $5 mini sağlama hedefini belirlemişlerdir. Öz- billion in 2020. Uzbekistan’s trade turnover bekistan’ın Tacikistan ile ticaret hacmi 2018 with Tajikistan in January-May 2018 doubled yılının Ocak-Mayıs döneminde iki katına çı- and increased to $94 million, while during karak 94 milyon dolara yükselirken, 2018’in the 11 months of 2018 the trade turnover with Kyrgyzstan reached a 55% growth, 11 aylık döneminde Kırgızistan ile olan tica- compared to the same period in 2017, and ret hacmi 2017’nin aynı dönemine göre %55 amounted to $363 million (State Commit- oranında artarak 363 milyon dolar olmuştur tee for Statistics, Uzbekistan, 2018). Conse- (Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi, 2018). quently, it can be concluded that President Dolayısıyla, Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Mirziyoyev’s foreign policy has opened up dış politikasının, bölgesel iletişimin, ekono- the economic potential of the regional in- mik potansiyelinin önünü açtığı sonucuna teraction. varılabilir. Uzbekistan’s pivot to Central Asia has also Özbekistan’ın Orta Asya’ya yönelmesi, stimulated cultural and people-to-people kardeş ülkeler arasındaki kültürel ve insani contacts between the brotherly nations. In temasları da teşvik etmiştir. Özellikle, Özbe- particular, the introduction of the visa-free kistan ile Tacikistan arasında vizesiz rejimin regime between Uzbekistan and Tajikistan uygulamaya konulması ve Özbekistan’ın and the simplification of border crossing Orta Asya komşuları ile olan sınırlarında sı- procedures on Uzbekistan’s borders with nır geçiş prosedürlerinin basitleştirilmesi, its Central Asian neighbors have already insanların ve malların karşılıklı hareketini facilitated the reciprocal movement of peo- kolaylaştırmıştır. Kültürel bağlar da güçlen- ple and goods. Cultural ties have also been dirilmiştir. Örneğin, Tacikistan’ın kültür ve strengthened: for instance, the first exhibi- ekonomik potansiyelinin tanıtıldığı bir sergi tion of Tajikistan’s culture and economic po- 20 yıl içinde ilk kez Eylül 2017’de Özbekis- tential was held in Uzbekistan in September tan’da gerçekleştirilmiştir. Bu arada, 2018 yılı 2017, for the first time in 20 years. Mean- Kazakistan’da “Özbekistan Yılı” ilan edilmiş time, 2018 was announced as the “Year of ve Kazak halkının Özbek kültürüne ve gele- Uzbekistan” in Kazakhstan, followed by neklerine olan ilgisini artırmak için 200’den the organization of more than 200 cultur- al events to increase the interest of Kazakh fazla kültürel etkinlik düzenlenmiştir. Benzer people in Uzbek culture and traditions. Simi- şekilde, 2019 yılı Özbekistan’da “Kazakistan larly, 2019 is proclaimed the “Year of Kazakh- Yılı” ilan edilmiştir ve bu, Özbekler arasında stan” in Uzbekistan which will also serve to Kazak kültürünü tanıtmaya yardımcı olacak- promote Kazakh culture among Uzbeks. tır. Bunun yanı sıra, Kazakistan’ı ziyaret eden Moreover, the forthcoming introduction of turistlerin zorluk çekmeden Özbekistan’a the Silk Road visa that will allow tourists vis- girişleri ve aynı şekilde Özbekistan’ı ziyaret iting Kazakhstan to enter Uzbekistan with- edenlerin de Kazakistan’a sıkıntısız girmele- out difficulty and vice versa will contribute rine izin verecek olan İpek Yolu vizesinin ya- kın gelecekte uygulanmaya konması, her iki

26 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER to the development of the tourism sector of tarafın turizm sektörünün gelişimine katkıda both sides. bulunacaktır. In general, two years are not sufficient Genel olarak bakıldığında, son iki yılda time to assess the real implications and Cumhurbaşkanı Mirziyoyev tarafından kabul sustainability of the foreign policy strategy edilen dış politika stratejisinin somut sonuç- adopted by President Mirziyoyev. While the larını ve sürdürülebilirliğini değerlendirmek ongoing rapprochement between the Cen- için süre henüz yeterli değildir. Orta Asya ül- tral Asian states shows their mutual interest keleri arasındaki süregelen yakınlaşma, işbir- in expanding cooperation, it is also under- liğini genişletme konusundaki ortak çıkarla- standable that integration is not on the re- rını ortaya koymaktadır, ancak çeşitli iç ve dış gional agenda due to various domestic and faktörler nedeniyle entegrasyonun bölgesel external factors. In any case, Mirziyoyev’s gündemde henüz olmadığı da anlaşılabilir. approach, which he announced at the UN Her durumda, Mirziyoyev’in bölgede “iyi General Assembly in September 2017, to komşuluğa” dayanan “yeni bir siyasi atmos- promote a “new political atmosphere” in the fer” yaratmaya ilişkin Eylül 2017’de BM Ge- region based on “good-neighborliness” is nel Kurulu’nda açıkladığı yaklaşımı başarıyla being successfully implemented. The Uzbek uygulamakta olduğu ifade edilebilir. Özbe- leader’s pragmatic approach that has shifted kistan’ın bölgesel politikasının odak nokta- the emphasis of Uzbekistan’s regional policy sını politikadan ekonomiye kaydıran Özbek from politics to economy gives an impetus liderinin pragmatik yaklaşımı, hem Özbekis- to the development of both his own and tan hem de diğer Orta Asya ülkelerinin geliş- other Central Asian nations. mesine ivme kazandırmaktadır.

References Kaynaklar Dadabaev Timur (2018). Uzbekistan as Cen- Dadabaev, Timur (2018). Orta Asya’da Kilit tral Asian Game Changer? Uzbekistan’s For- Ülke Olarak Özbekistan? Özbekistan’ın Ka- eign Policy Construction in the Post-Karimov rimov Sonrası Dış Politika İnşası, Asya Kar- era, Asian Journal of Comparative Politics şılaştırmalı Politika Dergisi (SAGE), ss. 1-14. (SAGE), pp. 1-14. Marszewski Mariusz (2018). Özbekistan’da Marszewski Mariusz (2018). Thaw in Uzbeki- Açılma Süreci. Başkan Mirziyoyev’in Reform- stan. Reforms by President Mirziyoyev. Cen- ları. Doğu Araştırmaları Merkezi, Osw Yo- tre for Eastern Studies, OSW Commentary rumları sayı 278. No: 278. Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi (2018). Radio Free Europe (2018). Uzbek President Özbekistan’ın Dış Ticaret Hacmi. Alınan yer: Vows Closer Ties In ‘Fateful’ Visit To Tajiki- https://www.stat.uz/uploads/docs/ves-noy- stan. Retrieved from https://www.rferl.org/a/ 2018-ru.pdf. Erişim tarihi: 21.12.2018. uzbekistan-tajikistan-fence-mending-mir- Özgür Avrupa Radyosu (2018). Özbekistan ziyoev-rahmon-talks/29088303.html. Ac- Cumhurbaşkanı’nın Tacikistan ile İlişkileri- cessed on 28.12.2018. ni Yakınlaştırma Ziyareti Alınan yer: https:// State Committee for Statistics Uzbekistan www.rferl.org/a/uzbekistan-tajikistan-fen- (2018). Retrieved from https://www.stat. ce-mending-mirziyoev-rahmon-talks/ uz/uploads/docs/ves-noy-2018-ru.pdf. Ac- 29088303html. Erişim tarihi: 28.12. 2018. cessed on 21.12.2018. Weitz Richard (2018). Özbekistan’ın Yeni Weitz Richard (2018). Uzbekistan’s New For- Dış Politikası: Yeni Liderlik Altında Değişim eign Policy: Change and Continuity under ve Süreklilik. Orta Asya-Kafkas Enstitüsü ve New Leadership. Central Asia-Caucasus In- İpek Yolu Çalışmaları Programı, İpek Yolu stitute and Silk Road Studies Program, Silk Makalesi, Ocak 2018. Road paper, January 2018.

27 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

28 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER WILL RUSSIA AND JAPAN REACH CONSENSUS ON KURIL ISLANDS? RUSYA VE JAPONYA KURİL ADALARI ÜZERİNDE MUTABAKATA VARABİLECEK Mİ?

Asset Ordabayev *

The period under Shinzo Abe’s leadership Japonya’da Şinzo Abe’nin liderliğindeki in Japan can already be described as histori- dönem, ülkenin hem iç hem de dış poli- cal for both internal and external policies of tikaları açısından tarihi bir dönem olarak the country. He returned to power for the tanımlanabilir. Abe’nin ikinci kez iktida- second time, an extremely rare situation for ra gelişi ve bu süreçte ciddi bir siyasi kriz the Japanese political culture in the absence yaşanmaması, Japon siyasi kültürü bakı- of a serious political crisis, thus he is set to mından oldukça sıradışı bir durumdur. Bu become Japan’s longest serving prime min- itibarla Abe, Japonya’nın en uzun süre gö- ister. Shinzo Abe has already launched a se- rev yapan başbakanı olacaktır. Abe, ülkeye ries of historical reforms, such as changes göçmen işçi çekmek için işgücü yasalarında in labor laws to attract migrant workers and değişiklikler yapmak ve kadınların toplum- reconsider the role of women in society, as daki rolünü yeniden gözden geçirmek gibi these measures are necessary to alleviate the bir dizi reform başlatmıştır. Bu önlemler, shortage of labor resources in Japan. Abe Japonya’da işgücü kaynaklarının yetersizli- managed to achieve growth in the economy ğini gidermek için gereklidir. Abe, ekono- and generate yen inflation. The Prime Minis- mik büyümeyi gerçekleştirebilmiş ve yende ter has also introduced a change in the role of enflasyonu yeniden sağlamıştır. Başbakan, the self-defense forces and in the remaining ayrıca, savunma kuvvetlerinin rolünde bir time will most likely try to revise Article 9 of değişiklik yapmıştır ve geri kalan dönemde the Constitution that bans Japan from main- büyük olasılıkla Japonya’nın düzenli silahlı taining regular armed forces. But one of the kuvvetler bulundurmasını yasaklayan Ana- most interesting stories in Abe’s politics is an yasa’nın 9. maddesini revize etmeye çalışa- attempt to settle the longstanding dispute caktır. Ancak, Abe’in politikasındaki en dik- over the Kuril Islands with Russia. The mere kat çekici noktalardan biri, Kuril Adaları’nın fact that Shinzo Abe has already met 25 times egemenliği konusunda Japonya ve Rusya with Russian leader Vladimir Putin is a reason arasında uzun zamandır devam eden an- to be interested whether Russia and Japan laşmazlığı çözme girişimidir. Abe’nin Rusya will succeed in resolving the dispute that lasts lideri Vladimir Putin ile 25 kez görüşmesi, for almost 73 years. Rusya ve Japonya’nın yaklaşık 73 yıl süren It is important to understand that Russia bu anlaşmazlığı çözmede başarılı olup ola- does not even recognize the existence of the mayacağını analiz etmek için bir vesile teş- territorial dispute and believes that it is nec- kil etmektedir. essary to conclude a peace treaty and only Rusya’nın toprak anlaşmazlığının var- then discuss any contradictions. The essence lığını bile tanımadığını ve ancak bir barış of the problem lies in the interpretation of the anlaşması yaptıktan sonra sorunun tar- documents signed after the end of World War tışılması gerektiğinin düşündüğünü an- II. According to the San Francisco Peace Trea- lamak önemlidir. Sorunun özü, II. Dünya ty, Japan waived all rights to the Kuril Islands Savaşı’nın sonunda imzalanan belgelerin and to the southern part of the Sakhalin Is- yorumunda yatmaktadır. San Francisco land, which it acquired under the Portsmouth Barış Antlaşması’na göre, Japonya, Kuril

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

29 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Treaty. However, the treaty does not say that Adaları ve Portsmouth Antlaşması kapsa- Japan recognized the Kuril Islands as part of mında edindiği Sahalin Adası’nın güneyin- the USSR, therefore Moscow did not sign this deki tüm haklarından vazgeçmiştir. Ancak agreement. The Soviet Union and Japan con- Antlaşmada Japonya’nın Kuril Adaları’nı tinued negotiations, which led to the signing SSCB’nin bir parçası olarak tanıdığı belir- of the Moscow Declaration in 1956, where tilmediğinden, Moskova bu anlaşmayı im- they agreed to restore diplomatic relations zalamamıştır. Sovyetler Birliği ve Japonya, and continue negotiations on the conclusion 1956’da Moskova Deklarasyonu’nun imza- of a peace treaty. lanmasını sağlayan müzakerelere devam Actually, at this stage the settlement of etmiştir. Bu belgede taraflar, diplomatik the territorial issue stopped. Over the next 70 ilişkileri yeniden kurmayı ve barış müzake- years, the parties made various attempts to relerini sürdürmeyi kabul etmişlerdir. Aslın- intensify work on the conclusion of a peace da, o aşamada toprak sorununun çözüm treaty but failed to achieve anything. It is süreci durdurulmuştur. Sonraki 70 yıl bo- important that in 1956 Moscow agreed to yunca taraflar, barış antlaşmasının yapılma- transfer the Habomai and Shikotan islands to sı konusundaki çalışmaları yoğunlaştırmak Japan, but with the condition that the actu- için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır, an- al transfer would be made after the conclu- cak somut hiçbir şey elde edememişlerdir. sion of a peace treaty between the countries. 1956’da Moskova, iki ülke arasında barış Following the collapse of the Soviet Union, antlaşması imzalanması şartıyla Habomai Russian President Boris Yeltsin agreed to hold ve Şikotan adalarını Japonya’ya vermeyi talks on the ownership of the islands. Howev- kabul etmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağıl- er, the countries did not find a compromise, masının ardından Rusya Devlet Başkanı and in 2004 Russia returned to the position Boris Yeltsin, adaların mülkiyeti konusunu that there was no territorial dispute and ex- müzakereyi kabul etmiştir. Bununla birlik- pressed its readiness to negotiate on the ba- te, ülkeler bir uzlaşma sağlayamamış ve sis of the 1956 declaration. 2004’te Rusya, “toprak anlaşmazlığı olma- The current negotiation process began in dığı” görüşüne geri dönmüş ve 1956 dek- April 2013, when Shinzo Abe made his first larasyonu temelinde konuyu müzakere et- visit to Russia (Japan times, 2013). During the meye hazır olduğunu belirtmiştir. visit, Abe announced a new initiative in re- Mevcut müzakere süreci, Nisan 2013’te solving the situation around the Kuril Islands, Abe’nin Rusya’ya yaptığı ilk ziyarette baş- which was the introduction of meetings of lamıştır (Japan times, 2013). Ziyaret sırasın- ministers of defense and foreign affairs in the da Abe, Kuril Adaları sorununun çözümü 2+2 format. Thanks to the activity of the Jap- konusunda yeni bir girişim başlatmıştır. anese side, the number of contacts at all lev- Bu, savunma ve dışişleri bakanlarının 2+2 els sharply increased. However, the attempt formatındaki toplantılarının başlatılmasıdır. to create strong bureaucratic ties failed, and Japon tarafının çabaları sayesinde tüm se- all this happened against the background of a viyelerde temas sayısı belirgin bir şekilde fall in trade between the two countries in the artmıştır. Bununla birlikte, güçlü bürokratik period from 2013 to 2015. Therefore, in 2016, bağlar oluşturma girişimi başarısızlığa uğ- during a visit to Sochi, Shinzo Abe proposed ramış ve tüm bunlar 2013’ten 2015’e kadar to expand his “new approach”, through an olan dönemde iki ülke arasındaki ticarette eight-point plan to enhance economic coop- yaşanan düşüşe koşut olarak gerçekleşmiş- eration with Russia. In the same year, a spe- tir. Bu nedenle, 2016 yılında Soçi’ye yaptığı cial post of the Minister for Economic Coop- ziyarette Abe, Rusya ile ekonomik işbirli- eration with Russia appeared in the Japanese ğini artırmak için sekiz boyutlu bir planla, government (Diplomat, 2016). Moreover, in “yeni yaklaşımı” genişletmeyi teklif etmiş- this period Japan imposed minimal sanctions tir. Aynı yıl, Japon hükümetinde Rusya ile against Russia and, despite Washington’s Ekonomik İşbirliği Bakanlığı ihdas edilmiş- strong pressure, did not criticize Moscow for tir (Diplomat, 2016). Ayrıca, bu dönemde

30 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the annexation of Crimea, the Malaysia Air- Japonya, Rusya’ya karşı yaptırımları asga- lines Flight 17 crash, and the Salisbury poi- ri düzeyde uygulamış ve Washington’un soning. baskısına rağmen Kırım’ın ilhakı, Malezya Prime Minister Shinzo Abe’s high activity Havayollarına ait uçak kazası ve Skripal’in is motivated by a number of factors that are Salisbury’de zehirlenmesi konularında dictated by both national and personal in- Moskova’yı eleştirmemiştir. terests. The national interest stems from the Başbakan Abe’nin yüksek düzeydeki et- fact that the Japanese leadership is afraid of kinliği, hem ulusal hem de kişisel çıkarlar a rapprochement between Russia and China. etrafında belirlenen bir dizi faktörden kay- Tokyo sees this as a threat to the strategic en- naklanmaktadır. Ulusal çıkar, Japonya’nın vironment, which is reinforced by the fear of Rusya ile Çin arasındaki yakınlaşmadan the United States leaving the Asia-Pacific re- endişesiyle ilgilidir. Tokyo, bunu, ABD’nin gion. In addition to this, the Japanese leader- Asya-Pasifik bölgesinden ayrılması ile ilgili ship has doubts that the United States will ful- endişenin eşlik ettiği siyasi ortam için bir fill its obligations under the military alliance if tehdit olarak görmektedir. Buna ek olarak, need be. This is the reason for the changing Japon yönetimi, ABD’nin, bir ihtiyaç ortaya role of the self-defense forces and a possi- çıktığında, askeri ittifak çerçevesindeki yü- ble alteration of Article 9 of the Constitution. kümlülüklerini yerine getireceğinden kuş- Therefore, Shinzo Abe sees the settlement of ku duymaktadır. Öz Savunma kuvvetlerinin the Kuril Islands dispute as an opportunity to değişen rolünün, ve Anayasa’nın 9. mad- improve relations with Russia and reduce the desinde yapılabilecek muhtemel değişik- importance of to Moscow. As a com- liklerin nedeni de budur. Bu nedenle, Abe, plement to this, the solution of the problem Kuril Adaları anlaşmazlığının çözümünü will demonstrate Tokyo’s foreign policy inde- Rusya ile ilişkilerin geliştirilmesi ve Pekin’in pendence to the Asia-Pacific region and may Moskova açısından öneminin azaltılması change the political role of the country that için bir fırsat olarak görmektedir. Ayrıca, has long been inconsistent with its economic bu sorunun çözümü, Tokyo’nun dış politika role. The personal interest is connected with açısından Asya-Pasifik bölgesine bağımsız- a legacy which Shinzo Abe will leave behind. lığını gösterecek ve uzun zamandan beri Obviously, reaching a favorable agreement ülkenin ekonomik rolüyle çelişen görece for Japan on this issue will allow him to occu- zayıf politik rolünü değiştirebilecektir. Kişi- py a special place in the history of his coun- sel çıkar ise Abe’nin görevden ayrıldığında try, as well as to finish the family deal since bırakacağı mirasla bağlantılıdır. Bu konuda his grandfather as the Prime Minister and his Japonya için olumlu bir anlaşmaya varmak, father as the Minister of Foreign Affairs dealt Abe’ye, ülkesinin tarihinde özel bir yer ka- with this dispute in the past. zandıracak, ve ailesi ile ilgili kimi tartışma- From the point of view of Russia, in ad- ları sona erdirmesini sağlayacaktır. Çünkü dition to economic reasons, the motivation geçmişte Başbakan olarak dedesi, ve Dışiş- for improving relations with Japan is tied to leri Bakanı olarak babası bu meseleler ile China. After announcing the pivot to the east, uğraşmışlardı. Moscow has achieved a significant break- Ekonomik nedenlere ek olarak, Rus- through only in relations with China. Beijing ya’nın Japonya ile ilişkilerini geliştirmesinin and Moscow have concluded a number of bir diğer nedeni de Çin ile ilişkilidir. Mos- major cooperative agreements, including on kova, “doğu’ya yöneliş” politikasını açık- synergizing the EAEU and the BRI. On the one ladıktan sonra, yalnızca Çin ile ilişkilerde hand, the intensive development of Russia’s ciddi bir atılım gerçekleştirmiştir. Pekin ve relations with China is the bright success of Moskova, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) the pivot, but, on the other, the role of Bei- ve Kuşak ve Yol Girişimi’nin (KYG) etkileşi- jing in Moscow’s foreign policy needs to be mi dâhil olmak üzere birçok önemli işbirliği balanced, therefore the Russian leadership anlaşması imzalamıştır. Bir yandan, Rus- wants to achieve a breakthrough with Tokyo, ya’nın Çin ile ilişkilerinin yoğun bir şekilde

31 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA too. At the same time, Russia hopes that the gelişmesi, Doğu’ya yönelişin parlak bir ba- development of relations with Japan will in- şarısıdır, ancak öte yandan, Pekin’in Mos- crease Japanese investments in the country’s kova’nın dış politikasındaki ağırlıklı rolünün Far East. dengelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle However, the period between 2016 and Moskova yönetimi, Tokyo ile de bir işbirli- 2018 did not lead to a significant econom- ği geliştirmek istemektedir. Aynı zamanda, ic breakthrough between Japan and Russia. Rusya, Japonya ile ilişkilerin gelişmesinin Shinzo Abe drove Japanese businessmen to Rus Uzak Doğusu’nda Japon yatırımlarını Russia to all possible economic forums, but artıracağını ummaktadır. they did not see any benefits in investing in Bununla birlikte, 2016-2018 dönemin- Russia, therefore, the entire economic plan of de Japonya ve Rusya arasında önemli bir Shinzo Abe was not implemented, and Japa- ekonomik atılım gerçekleşmemiştir. Abe, nese investment has even declined. Against Japon işadamlarının Rusya’nın mümkün this background, the intensity of the negotia- olan bütün ekonomik forumlarına katılma- tion process gradually descended. In general, larını teşvik etmiştir. Ancak, bu işadamları all the remaining activity was supported by Rusya’ya yatırım yapmanın hiçbir yararını the actions of the Japanese Prime Minister, görmemişlerdir. Bu nedenle, Abe’nin eko- who constantly tried to get the negotiations nomik planı bir bütün olarak hayata geçiril- off the ground by strengthening personal re- memiş ve Japon yatırımlarında azalma eği- lations with Vladimir Putin. limi gözlenmiştir. Bu çerçevede müzakere However, the situation changed dramati- sürecinin yoğunluğu giderek azalmıştır. cally on September 11, 2018 in Vladivostok, Genel olarak süreç, Putin ile kişisel ilişkileri where Vladimir Putin proposed to conclude güçlendirme yoluyla müzakereleri başlat- a peace treaty before the end of the year maya çalışan Japon Başbakanı’nın çabala- (BBC, 2018). Actually, such a proposal of the rıyla yürümektedir. Russian president can be considered as the Bununla birlikte, durum, 11 Eylül 2018’de, failure of Shinzo Abe’s entire policy towards Vladivostok’ta, Putin yıl sonuna kadar barış Russia because Japan has been rejecting this antlaşması yapılmasını önerdiğinde büyük option for more than a decade. According to ölçüde değişmiştir (BBC, 2018). Aslında, the clearly defined Japanese point of view, as Rusya devlet başkanının böyle bir teklifi, long as the territorial dispute is not settled, Abe’nin Rusya’ya yönelik tüm politikası- there is no peace treaty. Therefore, the suc- nın başarısızlığı olarak görülebilir. Çünkü cessful resolution of the dispute is a prereq- Japonya, bu seçeneği on yıldan uzun bir uisite for concluding a peace treaty. Besides, süredir reddetmektedir. Açıkça belli olan Putin’s proposal is even worse than the for- Japon bakış açısına göre, toprak anlaşmaz- mula contained in the Moscow Declaration, lığı çözülmediği sürece barış antlaşması which is very unpleasant to Tokyo. It turned yapılmayacaktır. Dolayısıyla, Japonya’ya out that after so many years of intensive con- göre, anlaşmazlığın çözümlenmesi, barış tacts the sides have not moved closer to each antlaşması yapmanın ön şartıdır. Ayrıca, other from their extreme positions. Putin’in önerisi, Moskova Deklarasyonu’n- The latest meeting of the two leaders was da yer alan formülden bile daha kötüdür ve held in Moscow on January 22, 2019. Despite Tokyo için kabul edilemezdir. Yıllarca süren the heated expectations after the statement yoğun temaslardan sonra taraflar, keskin ve of Vladimir Putin, the meeting of the two lead- uzlaşmaz konumlarından ötürü birbirlerine ers did not lead again to any tangible shift in yaklaşamamışlardır. the resolution of the territorial issue, which, İki liderin son toplantısı 22 Ocak 2019’da from the strategic point of view, seems nec- Moskova’da gerçekleşmiştir. Vladimir Pu- essary for both Russia and Japan (Bloomberg, tin’in açıklamasından sonra doğan bek- 2019). However, the main problem for the lentilere rağmen toplantı, sorunun çözü- Kremlin in the whole situation around the münde hem Rusya hem de Japonya için Kurils is as follows: the use of Japan as a tool stratejik açıdan gerekli olan herhangi bir

32 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER for the modernization of the economy and somut ilerleme sağlamamıştır (Bloomberg, development of the Far East, finally turning 2019). Kremlin’in Kuril Adaları üzerindeki Japan into a full-fledged partner, is desirable, temel sorunu şu şekildedir: ülke ekono- and Shikotan with Habomai is an acceptable misinin modernleşmesi ve Uzak Doğu’nun price, but Russia will not be able to get all gelişmesi için Japonya’yı bir araç olarak these benefits from Japan in the foreseeable kullanmak, Japonya’yı her yönüyle bir or- future. That is why, in the current situation, tak haline getirmek ve bunu yapmak için Moscow is acting by delaying negotiations Habomai ile Şikotan adalarını vermek kabul and does not seriously consider the possibil- edilebilir bir tavizdir. Fakat öngörülebilir bir ity of a difficult compromise, especially when gelecekte Rusya, bu tavizleri Japonya’dan the rating of the Russian president shows a alamayacaktır. Bu nedenle, mevcut durum- significant decrease. Consequently, it is - dif da Moskova, müzakereleri ertelemekte ve ficult to expect that the countries will reach özellikle Rusya devlet başkanının uluslara- a consensus in the near future. Instead, they rası toplumda kabul görme derecesi (rey- may miss the existing window of opportuni- tingi) önemli bir düşüş gösterdiğinde, bu ty, because Shinzo Abe will leave his post in zor sorunun çözümüne odaklanmamakta- 2021. dır. Sonuç olarak, ülkelerin yakın gelecekte bir uzlaşmaya varacaklarını beklemek zor- References dur. Ayrıca Abe’nin 2021’de görevinden ay- BBC (2018). Putin Proposed to Conclude a rılacak olması da çözüme yönelik çabaların Peace Treaty With Japan Before the End of çok uzun olmayacağını ortaya koymakta- the Year. Retrieved from https://www.bbc. dır. com/russian/news-45494364/. Accessed on 22.03.2019. Kaynaklar Bloomberg (2019). Putin Warns Abe of Hard BBC (2018). Putin, Yıl Sonuna Kadar Japon- Work Ahead to Resolve Islands Dispute. Re- ya ile Barış Anlaşması Yapılmasını Önerdi. trieved from https://www.bloomberg.com/ Alınan yer: https://www.bbc.com/russian/ news/articles/2019-01-22/putin-abe-try- news-45494364/. Erişim tarihi: 22.03.2019. again-to-resolve-islands-dispute-amid-pro- Bloomberg (2019). Putin ve Abe Protesto- tests. Accessed on 23.03.2019. lara Rağmen Adalar Anlaşmazlığını Çözme- Diplomat (2016). Japan’s ‘New Approach’ to ye Çalışıyor. Alınan yer: https://www.blo- Russia. Retrieved from https://thediplomat. omberg.com/news/articles/2019-01-22/ com/2016/06/japans-new-approach-to-rus- putin-abe-try-again-to-resolve-islan- sia/. Accessed on 23.03.2019. ds-dispute-amid-protests. Erişim tarihi: 23. 03.2019. Japan times (2013). Abe Starts Four-Nation Trip; Sets Off for Russia. Retrieved from https:// Diplomat (2016). Japonya’nın Rusya’ya www.japantimes.co.jp/news/2013/04/29/na- Yeni Yaklaşımı. Alınan yer: https://thedip- tional/politics-diplomacy/abe-starts-four-na- lomat.com/2016/06/japans-new-approa- tion-trip-sets-off-for-russia/#.XJ8-KhMzYb0. ch-to-russia/. Erişim tarihi: 23.03.2019. Accessed on 23.03.2019. Japan times (2013). Abe Dört Ülkelik Gezi- sine Rusya’dan Başladı. Alınan yer: https:// www.japantimes.co.jp/news/2013/04/29/ national/politics-diplomacy/abe-starts- four-nation-trip-sets-off-for-russia/#.XJ8- KhMzYb0. Erişim tarihi: 23.03.2019.

33 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

34 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER KYRGYZSTAN’S REGIONAL POLITICS UNDER JEENBEKOV CEENBEKOV’UN BAŞKANLIĞINDAKİ KIRGIZİSTAN’IN BÖLGESEL POLİTİKASI

Albina Muratbekova *

In the past two years, regional cooperation Son iki yılda Orta Asya’daki bölgesel iş- in Central Asia has been undergoing signif- birliği, bazı bölge ülkelerinin siyasal yapı- icant changes due to the transformation of sında yaşanan dönüşüm nedeniyle önemli the political establishment in some of the re- değişiklikler geçirmektedir. Orta Asya’nın gional countries. Kyrgyzstan, with its special “demokratik adası” olarak nitelendirilen place in the region, the so-called “democratic Kırgızistan da, bölgedeki özel konumu ile island” of Central Asia, has also influenced bu eğilimi etkilemiştir. Bu nedenle, Kırgı- this trend. Therefore, it is worth examining zistan’ın mevcut dış politikasını ve bunun the current foreign policy of Kyrgyzstan and Orta Asya’daki bölgeselleşme sürecine et- its impact on the regionalization process in kisini incelemek önemlidir. Central Asia. Kırgızistan’ın beşinci cumhurbaşkanı Sooronbay Jeenbekov, the fifth president olan Sooronbay Ceenbekov, bölge lider- of Kyrgyzstan, came to power in October lerinin mevcut sorunları çözüme yaklaş- 2017, when the regional leaders were already tırmaya başladıkları Ekim 2017’de iktidara starting their efforts to bring the existing gelmiştir. Ceenbekov, siyasi rejim değişikli- problematic issues closer toward resolution. ği sonucu iktidara gelmeyen ilk Kırgızistan He became the first Kyrgyz president, who Cumhurbaşkanı olmuştur. Cumhurbaşkanı came to power not as a result of a regime Ceenbekov, eski Cumhurbaşkanı Almazbek change. President Jeenbekov was among Atambayev liderliğindeki Sosyal Demokrat the founders of the Social Democratic Party, Parti’nin kurucuları arasında yer almıştır. Bu led by ex-president Almazbek Atambayev, çerçevede, göreve ilk başladığında Atam- therefore, in the beginning of his tenure, he bayev’in himayesi altındaki bir yönetici was perceived as a protégé of Atambayev, olarak algılanan Ceenbekov, zamanla eski yet Jeenbekov quickly managed to avoid an patronunun patronajından kaçınabilmeyi expected patronage of his former boss. His başarmıştır. Büyük ölçüde ülkenin güneyin- team, largely consisting of his family mem- den gelen güçlü destek ve aile üyelerinden bers with strong support from the south of oluşan ekibi, dindarlık unsurları ile karışık the country, demonstrates a conservative ap- muhafazakâr bir yaklaşım sergilemektedir. proach with the elements of religiosity. Cumhurbaşkanı Ceenbekov’un ulusla- Concerning international activities of Pres- rarası faaliyetleri ele alındığında, tüm Orta ident Jeenbekov, there is a strong focus on Asya ülkelerini ziyaret ettiği gerçeği ve bu the region as he has already visited all the bölgeye özel önem verdiği gözlenmekte- Central Asian states: Uzbekistan and Kazakh- dir. Cumhurbaşkanı, Aralık 2017’de Özbe- stan in December 2017, Tajikistan in Febru- kistan ve Kazakistan’ı, Şubat 2018’de Taci- ary 2018 and Turkmenistan in August 2018 kistan’ı ve Ağustos 2018’de Türkmenistan’ı (Kabar, 2018). In the frame of multinational ziyaret etmiştir (Kabar, 2018). Çok uluslu cooperation, the president participated in the işbirliği çerçevesinde Cumhurbaşkanı, Mart summit meeting of the Central Asian leaders 2018’de Astana’da düzenlenen Orta Asya in March 2018 in Astana, hosted the fourth liderlerinin zirve toplantısına katılmış, Kırgı- meeting of the High Council for Strategic zistan ve Türkiye arasında Stratejik İşbirliği Cooperation between Kyrgyzstan and Tur- Yüksek Konseyi’nin dördüncü toplantısına key, and organized the Third World Nomad ev sahipliği yapmış ve Kazakistan, Türkiye

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

35 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Games with the participation of high-ranking ve Tataristan (Rusya) Cumhurbaşkanları ve guests, including the presidents of Kazakh- Macaristan Başbakanı gibi üst düzey ko- stan, Turkey, and Tatarstan (Russia), and the nukların katılımı ile Üçüncü Dünya Göçebe prime minister of Hungary. Oyunları’nı düzenlemiştir. President Jeenbekov’s foreign policy pri- Cumhurbaşkanı Ceenbekov’un dış po- orities are circled around the main strategic litika öncelikleri, Rusya, Çin ve Kazakistan partners of Kyrgyzstan, which are Russia, gibi Kırgızistan’ın ana stratejik ortakları et- China, and Kazakhstan, whereas in his inau- rafında dönmektedir. Göreve başlama töre- guration speech President Jeenbekov named ninde yaptığı konuşmada Cumhurbaşkanı Russia as the main priority, followed by the Ceenbekov, Orta Asya ülkelerinden sonra countries of Central Asia. Consequently, Rus- Rusya’ya öncelik verdiğini ifade etmiştir. sia, which accounts for more than 50% of Kyr- Dolayısıyla, Ceenbekov, ilk yurtdışı ziyare- gyzstan’s external trade, was the destination tini Kırgızistan’ın dış ticaretinin %50’sinden of his maiden foreign visit. By this, Jeenbekov fazlasını oluşturan Rusya’ya gerçekleştire- confirmed that Kyrgyzstan keeps its loyalty rek ülkenin Rusya’ya sadık kaldığını teyit to Russia. It should be noted that Kyrgyz- etmiştir. Kırgızistan ekonomisinin, özellikle stan’s economy is extremely dependent on Rusya ve Kazakistan’da çalışan Kırgız göç- remittances of Kyrgyz labor migrants work- men işçilerin gelirlerine son derece bağımlı ing mainly in Russia and Kazakhstan, which olduğu belirtilmelidir. Bu, ülkenin GSYİH’sı- constitute about 30% of the country’s GDP, nın yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır. Bu therefore the agreement on the application nedenle, göç konusunda bir af çıkarılması of the migration amnesty and the withdraw- ve Kırgız vatandaşların “kara listeden” çı- al of Kyrgyz citizens from the “blacklist” was kartılması ile ilgili anlaşma, Ceenbekov’un scored as a practically important achieve- Rusya nezdindeki önemli bir başarısı ola- ment of Jeenbekov. Relations with Russia are rak değerlendirilmektedir. Rusya ile ilişkiler also strengthened through the Eurasian Eco- Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) kapsamın- nomic Union (EAEU), and Jeenbekov is very da da güçlendirilmektedir. AEB’nin ve ortak optimistic about the potential of the EAEU, para birimine olası geçişin aktif destekçileri being among the active supporters of the arasında yer alan Ceenbekov’un, birliğin union and a possible introduction of its single potansiyeli konusunda çok iyimser görün- currency. Notably, the EAEU membership has düğü söylenebilir. AEB üyeliği, ekonomi ve led to a significant increase in Russia’s eco- dış politika açısından Rusya’nın Kırgızis- nomic and foreign policy influence in Kyrgyz- tan’daki etkisinin önemli ölçüde artması- stan. Besides, during Russian President Vladi- na neden olmuştur. Bunun yanı sıra, Rus- mir Putin’s visit to Bishkek in March 2019, the ya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Mart sides have agreed to expand the territory of 2019’da Bişkek’e yaptığı ziyarette taraflar, Russia’s air base in the northern town of Kant ülkenin kuzeyinde bulunan Kant kentindeki to 60 hectares and increase its annual rent Rus askeri hava üssünün alanını 60 hekta- from $4,5 million to $4,79 million (Falyahov, ra genişletmeyi ve yıllık kirasını 4,5 milyon 2019). dolardan 4,79 milyon dolara çıkarmayı ka- The Kyrgyz President’s first state visit was bul etmişlerdir (Falyahov, 2019). made to China, where he took part in the Diğer taraftan, Kırgızistan Cumhurbaş- Summit of the Heads of the SCO States in kanı’nın Çin’e ilk resmî ziyareti Haziran in June 2018. On the sidelines of 2018’de Qingdao’daki Şanghay İşbirliği the summit, Jeenbekov managed to arrange Örgütü (ŞİÖ) Devlet Başkanları Zirvesi’ne a deal with his Chinese counterpart on the katıldığında yapılmıştır. Zirve kapsamında allocation of the 600 million yuan grant for Ceenbekov, Çinli meslektaşı ile bilimsel the implementation of projects that should ve yenilikçi tarımsal teknolojik parkların create scientific and innovative agricultur- oluşturulması, veterinerlik ve bitki sağlığı al technological parks, equip veterinary and laboratuvarlarının donatılması, Bişkek’te- phytosanitary laboratories, develop the road ki karayolu ağının geliştirilmesi ve ülkenin

36 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER network in Bishkek, and provide drinking ihtiyaç duyulan bölgelerine içme suyu sağ- water to the country’s areas in need (Kabar, lanmasına yönelik projelerin uygulanması 2018). Another significant project is the Chi- için 600 milyon yuanlık hibe tahsisi konu- na-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway, the details sunda anlaşma yapmayı başarmıştır (Kabar, of which are still being finalized. If complet- 2018). Bir diğer önemli proje de, halen ed, the $5 billion railway should contribute sürmekte olan Çin-Kırgızistan-Özbekistan to the development of Kyrgyzstan’s trade demiryoludur. 5 milyar dolarlık demiryolu and economic relations (Levina, 2018). How- projesinin, Kırgızistan’ın ticari ve ekonomik ever, Bishkek’s relations with Beijing are chal- ilişkilerinin gelişmesine katkıda bulunması lenged by the anti-Chinese sentiments that beklenmektedir (Levina, 2018). Bunun- are growing domestically, mostly because la birlikte, Bişkek’in Pekin ile ilişkileri, ülke the Chinese investments have become a içinde büyüyen Çin’e karşı olan tutumdan large burden for the country. For instance, da etkilenmektedir. Bu, çoğunlukla Çin over 2013-2018, China’s share in Kyrgyzstan’s yatırımlarının ülke ekonomisinde ağır bir foreign debt has increased from 2% to 44% yük oluşturmasından kaynaklanmaktadır. (Timesca.com, 2018). Örneğin, 2013-2018 yılları arasında Çin’in Meanwhile, Jeenbekov has started to re- Kırgızistan’ın dış borcundaki payı %2’den pair the Central Asian direction of Kyrgyz- %44’e yükselmiştir (Timesca.com, 2018). stan’s foreign policy with an important thaw Bu arada Ceenbekov, Kırgızistan’ın Orta in relations with Uzbekistan, with which it had Asya’ya yönelik dış politikasını canlandır- long-lasting issues over the disputed borders maya da başlamıştır. Özellikle, tartışmalı and on the construction of the Kambar-ata sınır bölgeleri ve Kambarata barajının in- dam. The China-Kyrgyzstan-Uzbekistan rail- şaatı konusunda uzun süredir devam eden way, the project that fully meets the interests sorunlarının olduğu Özbekistan ile ilişkile- of both Uzbekistan and Kyrgyzstan, has be- rin çözülmesini sağlamıştır. Hem Özbekis- come an important pillar of mutual coopera- tan hem de Kırgızistan’ın çıkarlarını tam tion. In addition, the parties have intensified olarak karşılayan bir proje olan Çin-Kır- negotiations on border issues and reached gızistan-Özbekistan demiryolu, karşılıklı an agreement on the simplification of cus- işbirliğinin önemli bir ayağı haline gelmiş- toms procedures to promote bilateral trade. tir. Ayrıca, taraflar, sınır meseleleriyle ilgili Jeenbekov’s relations with Astana began müzakereleri yoğunlaştırmış ve ikili ticareti with a diplomatic test on resolving the situ- teşvik etmek için gümrük işlemlerinin ba- ation at the Kazakh-Kyrgyz border in the au- sitleştirilmesi konusunda bir anlaşmaya tumn of 2017, which had arisen even before varmışlardır. his election as a president. The ties between Ceenbekov’un Nur-Sultan ile ilişkileri, the two brotherly nations worsened in Sep- Cumhurbaşkanı seçilmesinden önce 2017 tember 2017 after a meeting of presidential sonbaharında ortaya çıkan Kazak-Kırgız sı- candidate Omurbek Babanov with Kazakh nırındaki durumun çözülmesine dair diplo- President Nursultan Nazarbayev. President matik bir testle başlamıştır. İki kardeş devlet Atambayev responded with harsh critics of arasındaki bağlar, Eylül 2017’de Cumhur- Kazakhstan, which led to the problems on başkanı adayı Ömürbek Babanov’un dö- the Kazakh-Kyrgyz border, leading to long nemin Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın queues of cargo trucks. The conflict escalated Nursultan Nazarbayev ile yaptığı görüşme further after a series of Atambayev’s critical sonrasında kötüleşmiştir. Cumhurbaşkanı statements that resulted in the denunciation Atambayev’in Kazakistan’a sert eleştirilerde by the Kyrgyz government of $100 million of bulunması, Kazakistan-Kırgızistan sınırında technical assistance offered by Kazakhstan sorunlara ve uzun kamyon kuyruklarına ne- to support Kyrgyzstan’s EAEU membership. den olmuştur. Atambayev’in bir dizi kritik The situation was regulated only after the ifadelerinin ardından anlaşmazlık daha da presidential election in Kyrgyzstan, at the tırmanmıştır. Bu, AEB’ne katılma sürecinde CSTO meeting on November 30, 2017, when yardımcı olmak amacıyla Kırgızistan’a Ka-

37 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Nazarbayev and Jeenbekov signed a road zakistan tarafından sağlanan 100 milyon map of economic cooperation (Azattyk.org, dolarlık teknik yardımın reddedilmesine 2019). de yol açmıştır. Bu durum, ancak Kırgı- The interaction with Tajikistan that is zistan’daki cumhurbaşkanlığı seçiminden aimed at developing economic and energy sonra 30 Kasım 2017’de Nazarbayev ve Ce- cooperation is also complicated by the bor- enbekov’un ekonomik işbirliği yol haritası- der problems. The parties have started the nı imzaladıkları Kolektif Güvenlik Anlaşma- negotiation process to reconcile their differ- sı Örgütü (KGAÖ) toplantısında iyileşmiştir ences, but the issue is too complex. Only 504 (Azattyk.org, 2019). km of the 976 km-long Kyrgyz-Tajik border Ekonomik ve enerji işbirliğini geliştirme- have been delimited and demarcated, which yi amaçlayan Tacikistan ile etkileşim de sınır remains one of the key obstacles for bilateral sorunları nedeniyle karmaşık hale gelmiştir. cooperation. Recently, on March 13-14, 2019, Taraflar, aralarındaki farklılıkları uzlaştırmak a conflict occurred between residents of the için müzakere sürecine başlamışlardır, an- village of Aksai of Kyrgyzstan and the village cak bu mesele gerçekten de karmaşıktır. of Mekhnabad of Tajikistan due to the con- 976 km uzunluğundaki Kırgız-Tacik sınırı- struction of the Aksai-Tamdyk bypass road nın sadece 504 km’si belirlenmiştir ve bu in the Batken region. As a result of the vio- sınır sorunu, ikili işbirliğinin önündeki en lent clashes, two Tajiks were killed and doz- büyük engellerden biri olmaya devam et- ens from both sides injured (Sputniknews. mektedir. 13-14 Mart 2019 tarihlerinde ru, 2019). Nevertheless, it should be noted Kırgızistan’daki Aksay köyü sakinleri ile that trade relations with Tajikistan in 2018 Tacikistan’daki Mehnabad köyü sakinleri increased by 54% compared to 2017, which arasında Batken bölgesinde Aksay-Tam- is very significant as the trade with Uzbeki- dık “by-pass” yolunun yapımı nedeniyle stan only grew by 8.6% and while there was bir çatışma yaşanmıştır. Şiddetli çatışmalar a decrease in trade with Kazakhstan and sonucu iki Tacik öldürülmüş ve iki taraftan Turkmenistan by 5% and 10%, respectively onlarca kişi yaralanmıştır (Sputniknews.ru, (Ministry of Economics of Kyrgyzstan, 2019). 2019). Bununla birlikte, 2018’de Tacikistan In addition, both Bishkek and Dushanbe are ile ticari ilişkilerin 2017’ye göre %54 ora- interested in developing energy cooperation, nında arttığı da belirtilmelidir. Özbekistan particularly, in the launch of the CASA-1000 ile ticaret sadece %8.6 oranında artarken, project, which envisages the generation of Kazakistan ve Türkmenistan ile ticarette ise electricity in Kyrgyzstan and Tajikistan and its sırasıyla %5 ve %10’luk düşüşler yaşanmış- subsequent resale to Afghanistan and Paki- tır (Kırgızistan Ekonomi Bakanlığı, 2019). stan. Buna ek olarak, hem Bişkek hem de Du- Meanwhile, Kyrgyzstan’s cooperation with şanbe, özellikle Kırgızistan ve Tacikistan’da Turkmenistan is, probably, the least problem- elektrik üretimini ve ardından Afganistan atic as the two countries do not share bor- ve Pakistan’a satılmasını öngören CASA- ders. Both states are interested in the devel- 1000 projesinin başlatılması çerçevesinde opment of economic and trade ties and can enerji işbirliğini geliştirmekle ilgilenmek- contribute to addressing the region’s water tedir. and energy issues. During Jeenbekov’s visit to Bu arada, Kırgızistan’ın Türkmenistan Turkmenistan, the parties signed the declara- ile olan ilişkisi, iki ülke arasında doğrudan tion on strategic partnership and a number of sınır olmadığı için muhtemelen en az so- other documents, including an agreement on runlu olanıdır. Her iki ülke de ekonomik ve avoiding double taxation. ticari ilişkileri geliştirmeye isteklidir ve bu To sum up, Kyrgyzstan, with its weak econ- durum bölgenin su ve enerji sorunlarının omy and dependence on external support, ele alınmasına katkıda bulunabilir. Ceen- strives for pursuing flexible policies towards bekov’un Türkmenistan’a yaptığı ziyarette the region. By supporting the wave of co- taraflar, stratejik ortaklık deklarasyonu ve operation among the Central Asian states, çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması dâ-

38 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER official Bishkek is also interested in maintain- hil olmak üzere bir dizi diğer belgeyi imza- ing efficient cooperation with its fraternal lamışlardır. neighbors, along with resolving the existing Sonuç olarak, Kırgızistan, zayıf ekono- issues with them. Therefore, the Central Asian misi ve dış desteğe bağımlılığı nedeniyle states, all of which, including Kyrgyzstan, bölgeye yönelik esnek politikalar izlemeye have the border, water and energy issues as çabalamaktadır. Orta Asya ülkeleri arasın- their key challenges to address, are moving daki işbirliği dalgasını destekleyen Bişkek, towards overcoming these obstacles and de- kardeş ülkeler ile olan sorunları çözmenin veloping pragmatic cooperation based on yanı sıra bu ülkeler ile verimli işbirliğini sür- mutual benefits. dürmekle de ilgilenmektedir. Bu nedenle, sınır, su ve enerji sorunları gibi ele alınması References gereken temel zorlukları olan Kırgızistan Azattyk.org (2019). Jeenbekov Called Priority dahil olmak üzere tüm Orta Asya ülkeleri, Areas of the Kyrgyz Economy. Retrieved from bu engellerin üstesinden gelmeye ve kar- https://rus.azattyk.org/a/29823093.html. Ac- şılıklı yararlara dayalı pragmatik işbirliğini cessed on 10.04.2019. geliştirmeye doğru ilerlemektedir. Falyahov Rustam (2019). You Can’t Survive at Home: How Kyrgyz People Earn in Russia. Kaynaklar Retrieved from https://www.gazeta.ru/busi- Azattyk.org (2019). Jeenbekov, Kırgız ness/2019/03/02/12219025.shtml. Accessed Ekonomisinin Öncelikli Alanlarını Belirle- on 10.04.2019. di. Alınan yer: https://rus.azattyk.org/a/ Kabar (2018). Sooronbay Jeenbekov’s Work 29823093.html. Erişim tarihi: 10.04.2019. Results in Foreign Policy in His One Year Falyahov Rustam (2019). Kırgızistan’da Ge- Presidency. Retrieved from http://kabar.kg/ çim Sıkıntısı: Kırgızlar Rusya’da Nasıl Para eng/news/president-sooronbay-jeenbekovs- Kazanmaktadır. Alınan yer: https://www. work-results-for-one-year-in-foreign-policy/. gazeta.ru/business/2019/03/02/12219025. Accessed on 10.04.2019. shtml. Erişim tarihi: 10.04.2019. Levina Maria (2018). China-Kyrgyzstan-Uz- Kabar (2018). Sooronbay Jeenbekov’un bekistan Railway to Improve. Retrieved Başkanlığının İlk Yılındaki Dış Politika Başa- from https://worldview.stratfor.com/article/ rıları. Alınan yer: http://kabar.kg/eng/news/ china-kyrgyzstan-uzbekistan-railway-im- president-sooronbay-jeenbekovs-work-re- prove-attractiveness-central-asiattractive- sults-for-one-year-in-foreign-policy/. Eri- ness. Accessed on 10.04.2019. şim tarihi: 10.04.2019. Ministry of Economics of Kyrgyzstan (2019). Levina Maria (2018). Çin-Kırgızistan-Öz- Foreign Trade Turnover of the Kyrgyz Re- bekistan Demiryolu Orta Asya’nın Cazi- public. Retrieved from http://mineconom. besini Artırmaktadır. Alınan yer: https:// gov.kg/ru/vneshnyatorgovlya. Accessed on worldview.stratfor.com/article/china-kyr- 10.04.2019. gyzstan-uzbekistan-railway-improve-att- Sputniknews.ru (2019). Jeenbekov Criticized ractiveness-central-asiattractiveness. Eri- Security Officials for the Conflict on the Border şim tarihi: 10.04.2019. With Tajikistan. Retrieved from https://tj.sput- Kırgızistan Ekonomi Bakanlığı (2019). Kırgız niknews.ru/asia/20190320/1028512477/ Cumhuriyeti’nin Dış Ticaret Cirosu. Alınan zheenbekov-raskritikoval-silovikov-konf- yer: http://mineconom.gov.kg/ru/vneshn- likt-granica-tajikistan.html. Accessed on yatorgovlya Erişim tarihi: 10.04.2019. 10.04.2019. Sputniknews.ru (2019). Jeenbekov, Gü- Timesca.com (2018). Kyrgyzstan Search- venlik Görevlilerini Tacikistan Sınırındaki ing for Ways to Get Out of Debts. Retrieved Çatışmalardan Ötürü Eleştirdi. Alınan yer: from https://www.timesca.com/index.php/ https://tj.sputniknews.ru/asia/20190320/ news/26-opinion-head/19706-kyrgyzstan- 1028512477/zheenbekov-raskritikoval-si-

39 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA searching-for-ways-to-get-out-of-debts. Ac- lovikov-konflikt-granica-tajikistan.html. cessed on 10.04.2019. Erişim tarihi: 10.04.2019. Timesca.com (2018). Kırgızistan Borçların- dan Kurtulmanın Yollarını Arıyor. Alınan yer: https://www.timesca.com/index.php/ news/26-opinion-head/19706-kyrgyzs- tan-searching-for-ways-to-get-out-of-de- bts. Erişim tarihi: 10.04.2019.

40 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER POSSIBLE IMPACT OF U.S.-IRAN TENSIONS ON CHINA ABD-İRAN GERİLİMİNİN ÇİN’E OLASI ETKİLERİ

Omirbek Hanayi *

The long-standing conflict between the ABD ve İran arasında neredeyse uzun United States and Iran, which especially in- yıllardır süregelen ve özellikle Donald tensified after Donald Trump’s accession to Trump’ın göreve gelmesiyle yeniden alev- power, has passed to a new critical stage with lenen anlaşmazlık, Washington’un uygula- the latest sanctions imposed by Washington. dığı son yaptırımlarla yeni ve çok kritik bir Iran, which is rich in energy resources, argues aşamaya geçmiştir. Enerji zengini bir ülke that its nuclear energy development efforts olan İran, nükleer enerji geliştirme çaba- are for peaceful purposes, while the United larının tamamen barışçıl amaçlar taşıdığı- States is concerned that Iran’s nuclear power nı öne sürerken, ABD ise, İran’ın nükleer capacity can turn into nuclear weapons pro- enerji kapasitesinin nükleer silah üretimine duction. In fact, the United States supported zamanla imkân vereceğini savunmaktadır. Iran’s nuclear program in the 1950s. However, Aslında İran’ın 1950’lerde başlatılan nük- after Iran’s Islamic Revolution in 1979, rela- leer programına ilk aşamada destek veren tions between the two countries soured, and ABD, 1979’daki İran İslam Devrimi’nden after the 2000s, the United States accused sonra bu ülke ile ters düşmüş ve 2000’ler- Iran of trying to develop nuclear weapons. den sonra İran’ı nükleer silah yapmaya Although Iran’s efforts to develop nuclear çalışmakla suçlamaya başlamıştır. İran’ın energy are regarded as the main cause of nükleer enerji geliştirme çabaları, her ne Washington-Tehran tensions, it can be said kadar Washington-Tahran gerginliğinin that the basis of this endless tension lies in odak noktası olarak değerlendirilse de, the strategic interests of both Iran and the bitmek bilmeyen bu gerginliğin temelinde United States. The economic development hem İran’ın, hem de ABD’nin stratejik çı- and growing regional influence of Iran, which karları yatmaktadır denilebilir. Çünkü hem has an important geostrategic position be- Orta Asya, Avrasya ve Ortadoğu arasında tween Central Asia, Eurasia and the Middle jeostratejik konumu son derece önemli East, is of great concern for the United States, olan İran’ın ekonomik kalkınması ve böl- Israel and some of the Gulf countries. On the gesel etkisinin artması, ABD, İsrail ve bazı one hand, Iran seeks to increase its regional Körfez ülkelerini rahatsız etmektedir. Bir influence with its special position in the Per- tarafta İran, küresel enerji üretimi ve ener- sian Gulf and the Hormuz Strait, which are of ji taşımacılığı açısından büyük önem taşı- great importance in terms of global energy yan Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı’ndaki production and energy transportation, on the özel konumuyla bölgesel etkisini artırmaya other hand, the United States together with çalışmaktayken, diğer taraftan ABD, müt- its allies strives to control the region. More- tefikleriyle beraber bölgenin kontrolünü over, the involvement of the global and re- elinde tutmaya çaba harcamaktadır. Ayrıca, gional powers, such as the European Union Avrupa Birliği (AB), İngiltere, Çin ve Rusya (EU), Great Britain, China and Russia, brings gibi küresel ve bölgesel güçlerin de taraf the tensions to the global level. olmaları, söz konusu gerginliğe küresel bir Although the parties tried to preserve the boyut kazandırmaktadır. Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), İlgili tarafların Temmuz 2015’de ABD, signed in July 2015 with the participation AB, Almanya, Çin, Fransa, İngiltere, İran of the United States, the EU, Germany, Chi- ve Rusya’nın katılımıyla imzalanan Birleşik na, France, Great Britain, Iran and Russia, in Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) anlaşması-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

41 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA May 2018, the Trump administration unilat- nı korumaya çalışmasına rağmen, Trump erally withdrew from the JCPOA. Moreover, yönetimi Mayıs 2018’de JCPOA anlaşma- the Trump administration, which started to sından tek taraflı olarak çekilmiştir. Dahası implement economic sanctions against Iran Ağustos 2018’de ve Kasım 2018’de İran’a in August and November 2018, terminat- yönelik ekonomik yaptırımları uygulama- ed the exemptions from sanctions for eight ya koyan Trump yönetimi, 2 Mayıs 2019 countries that import Iranian oil, including tarihinden itibaren İran’a yönelik petrol China, on May 2, 2019 (White House, 2018; yaptırımlarında Çin dâhil 8 ülkeye tanınan White House, 2019; White House, 2018). Iran muafiyetlere de son vermiştir (Beyaz Sa- strongly objected to the U.S. decision on a to- ray, 2018; Beyaz Saray, 2019; Beyaz Saray, tal ban on Iranian oil exports. Consequently, 2018). ABD’nin, İran’ın petrol ihracatını ta- on May 8, 2019, Tehran stated that it would mamen yasaklamayı hedefleyen söz konu- fully or partially halt its obligations under the su kararı, İran’ın büyük tepki göstermesine nuclear agreement in response to Washing- neden olmuştur. Dolayısıyla 8 Mayıs 2019 ton’s sanctions (NPR, 2019). On the same day, tarihinde Tahran, Washington’un yaptırım- Washington imposed sanctions on Iran’s iron, larına karşılık, nükleer anlaşmadaki yüküm- steel, copper and aluminum sectors, which lülüklerini tamamen yada kısmen durdura- has further exacerbated the already growing cağını belirtmiştir (Ulusal Halk Radyosu, U.S.-Iranian tensions (White House, 2019). 2019). Aynı günde Washington’un İran’ın It can be said that the rise of the U.S.-Iran demir, çelik, bakır ve alüminyum sektörle- tensions in the Middle East, which has be- rine de yaptırımlar getirmesi, zaten gergin come the center of many global and regional olan ABD-İran gerilimini daha da tırman- conflicts in recent years, can affect the whole dırmıştır (Beyaz Saray, 2019). world with its geopolitical, geostrategic and Özellikle son yıllarda birçok küresel ve geoeconomic dimensions. The reason is that bölgesel çatışmaların odak noktası olan the U.S. ban on Iran’s oil exports will affect Ortadoğu’da ABD-İran geriliminin yeni- not only the Iranian economy, but also other den artmasının, jeopolitik, jeostratejik ve countries that are in close cooperation with jeoekonomik boyutlarıyla tüm dünyayı et- Iran in the trade, economic and, particular- kileyebileceği söylenebilir. Çünkü ABD’nin ly, energy sectors. The total ban on Iran’s oil İran’ın petrol ihracatını yasaklaması, sade- exports, which has one of the largest oil re- ce İran ekonomisini değil, öncelikle İran serves in the world and is the third largest oil ile enerji başta olmak üzere yakın tica- producer, will lead to significant deficits in the ri-ekonomik işbirliğinde bulunan diğer ül- global energy market. In this context, it can keleri de etkileyebilir. Dünyanın en büyük be said that China, which is the biggest oil petrol rezervlerine sahip ülkelerinden biri customer of Iran, will be most affected by the olan (üçüncü büyük petrol üreticisi) İran’ın U.S.-Iran tensions. petrol ihracatının tamamen yasaklanma- From the geopolitical and geostrategic sı, küresel enerji pazarında önemli bir arz points of view, it can be assumed that the ris- açığına yol açacaktır. Bu bağlamda, özel- ing U.S.-Iran tensions may lead to the devel- likle İran’ın en büyük petrol müşterisi olan opment of political relations between China Çin’in, ABD-İran geriliminden en çok etki- and Iran. In this regard, first of all, we need to leneceği söylenebilir. briefly review the China-Iran relations. China Jeopolitik ve jeostratejik boyutları açı- and Iran, which established official diplomatic sından bakıldığında, yükselen ABD-İran relations in August 1971, have been devel- geriliminin Çin-İran siyasi ilişkilerinin geliş- oping bilateral cooperation at the level of mesine neden olabileceği de tahmin edile- strategic partnership in the political, military, bilir. Bu konuya girmeden önce, öncelikle commercial-economic and other fields. After Çin-İran ilişkilerinin arka planına kısa bir the 2000s, the United States has long accused bakılması gerekir. Ağustos 1971’de resmi Iran of trying to develop nuclear weapons. diplomatik ilişkiler kuran Çin ve İran, o ta- In addition to that, the war in Afghanistan rihten bu yana siyasi, askeri, ticari-ekono-

42 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER in 2001, the Iraq War in 2003 and the Arab mik ve diğer alanlarda “stratejik ortaklık” Spring movements that started in 2010 have düzeyinde ikili işbirliğini geliştirmektedir. led Iran to pursue an anti-U.S. policy and to Özellikle 2000’lerden sonra ABD’nin İran’ı have closer relations with China as an alterna- nükleer silah yapmaya çalışmakla suçlama- tive power. China, which is trying to increase sının artmasıyla beraber 2001’deki Afganis- its regional and global impact in parallel with tan Savaşı, 2003’deki Irak Savaşı ve 2010’da its economic growth, has been willing to de- başlayan Arap Baharı süreci, İran’ın ABD velop its cooperation with Iran, an energy-rich karşıtı bir politika izlemesine ve alterna- and important Middle Eastern country (Hua, tif bir güç olarak Çin ile daha yakın ilişki- 2011). In this context, it could be said that the ler kurmasına neden olmuştur denilebilir. relations between China and Iran are under- Ekonomik yükselişiyle paralel olarak kendi going a new development period after Irani- bölgesel ve küresel etkisini de artırmaya an President Hassan Rouhani visited Beijing çalışan Çin ise, enerji zengini ve önemli bir in May 2014, and Chinese President Xi Jinping Ortadoğu ülkesi olan İran ile işbirliğini ge- visited Tehran in January 2016 (Xinhua, 2016). liştirmeye istekli olmuştur (Hua, 2011). Bu As recently as in February 2019, during the bağlamda Çin-İran ilişkileri, Mayıs 2014’de visit of Speaker of Iran’s Parliament (Islamic İran Devlet Başkanı Hassan Ruhani’in Pekin Consultative Assembly) Ali Larijani to Beijing, ziyareti ve Ocak 2016’da Çin Devlet Başka- Xi stated that despite global and regional nı Xi Jinping’in Tahran ziyareti kapsamında developments, China would remain commit- yeni bir boyut kazandı denilebilir (Xinhua, ted to developing a comprehensive strategic 2016). Zaten Şubat 2019’da İran İslami Şura partnership with Iran (Xinhua, 2019). China Meclisi Başkanı Ali Laricanî’nin Pekin’i zi- was one of the first countries to react to re- yareti sırasında Xi, küresel ve bölgesel ge- cent U.S. sanctions against Iran. For example, lişmelere rağmen, Çin’in İran’la kapsamlı on April 23, 2019, Chinese Foreign Ministry bir stratejik ortaklık geliştirme konusunda Spokesperson Geng Shuang announced at a kararlı kalacağını belirtmişti (Xinhua, 2019). regular press conference in Beijing that China ABD’nin İran’a yönelik son yaptırımlarına was strongly opposed to the U.S. unilater- ilk tepki gösteren ülkelerden biri de Çin al sanctions against Iran (FMPRC, 2019). On olmuştur. Örneğin, 23 Nisan 2019 tarihin- May 7, 2019, Chinese Foreign Minister Wang de Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Geng Yi, who met with Iran’s Foreign Minister Javad Shuang Pekin’de düzenlenen olağan basın Zarif, said that China was opposed to the U.S. toplantısında, Çin’in ABD’nin İran’a yönelik introduction of unilateral sanctions against olarak tek taraflı yaptırımlar uygulamasına Iran and supported Iran’s protection of its şiddetle karşı çıktığını açıklamıştır (FMPRC, own interests (CNN Turk, 2019). 2019). 7 Mayıs 2019 tarihinde Pekin’de İran But Beijing’s support for Iran in the U.S.- Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ile bir araya Iran confrontation is economically damag- gelen Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Çin’in, ing for China. The possibility of the Iranian ABD’nin İran’a tek taraflı yaptırımlar - uy economy shrinking due to the U.S. sanctions gulamasına karşı çıktığını ve İran’ın kendi may affect China, Iran’s largest trading part- çıkarlarını korumasını desteklediğini belirt- ner. Despite the abolition of sanctions against miştir (CNN Türk, 2019). Iran following the JCPOA agreement, the de- Fakat Çin’in ABD-İran geriliminde İran’ı cline in the Iranian economy due to a sharp desteklemesi, ekonomik açıdan Çin’in aley- drop in global oil prices has led to a decrease hinedir. Çünkü ABD’nin yaptırımlarından in the volume of trade between Iran and Chi- dolayı İran ekonomisinin küçülme olasılığı, na. For example, the Chinese-Iranian bilateral İran’ın en büyük ticaret ortağı olan Çin’i de trade volume, which reached $51,85 billion in etkileyebilir. JCPOA anlaşmasından sonra 2014, decreased by 34,7% in 2015 to $33,842 İran’a yönelik yaptırımların kaldırılmasına billion and by 7,7% in 2016 to $31,23 billion. rağmen, son yıllardaki küresel petrol fiya- The Chinese-Iranian bilateral trade turnover, tının sert düşmesi nedeniyle petrol ihraca- which increased by 19% to $37,18 billion in tından büyük gelirler elde eden İran eko-

43 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 2017, fell by 5,4% in 2018 to $35,13 billion nomisinin küçülmesi, İran ve Çin arasındaki (Kuai Bao, 2018). Considering the fact that ticaret hacminin de daralmasına yol açmış- most of the Chinese-Iranian bilateral trade is tır. Örneğin, 2014’de 51,85 milyar dolara composed of raw materials, especially oil, the ulaşan Çin-İran ikili ticaret hacmi, 2015’de U.S. oil sanctions against Iran could directly 33,842 milyar dolar olarak %34,7 azalış affect the Chinese-Iranian trade. ve 2016’da 31,23 milyar dolar olarak %7,7 From the perspective of China, which im- azalış kaydetmiştir. 2017’de 37,18 milyar ports approximately one-fourth of Iran’s total dolar olarak %19 artan Çin-İran ikili ticaret crude oil, a complete ban on Iran’s oil exports hacmi, 2018’de %5,4 azalışla 35,13 milyar will result in a significant energy supply deficit dolara inmiştir (Kuai Bao, 2018). Çin-İran for China. Currently, nearly 7% of China’s total ikili ticaretinin büyük bir kısmını da petrol oil imports are provided by Iran. If China con- başta olmak üzere hammadde ürünlerinin tinues to import oil from Iran in spite of the oluşturduğu dikkate alındığında, ABD’nin U.S. sanctions against Iran, Chinese compa- İran’a yönelik petrol yaptırımlarının nies engaged in trade and cooperation with Çin-İran ticaretini doğrudan etkileyeceği Iran may also be subject to sanctions by the gerçeği söz konusudur. United States. For example, in April 2018, the İran’ın toplam ham petrolünün yaklaşık United States banned the Chinese telecom- dörtte birini ithal eden Çin açısından bakıl- munications giant ZTE from purchasing U.S. dığında, İran’ın petrol ihracatının tamamen components for 7 years because of its illegal yasaklanması, Çin’i önemli bir enerji arz exports to Iran in disregard for the U.S. sanc- açığı ile karşı karşıya getirecektir. Mevcut tions against Iran (Reuters, 2018). On May 15, durumda Çin’in toplam petrol ithalatının 2019, the Trump administration also imposed neredeyse %7’si İran tarafından karşılan- sanctions against the Chinese telecommuni- maktadır. Çin, ABD’nin İran’a yönelik yaptı- cations giant Huawei (Reuters, 2019). rımlarına rağmen İran’dan petrol ithalatına In summary, the U.S.-Iran conflict may devam ederse, İran’da ticaret ve işbirliğini have a direct impact on the China-Iran rela- yapan Çin şirketleri de ABD’nin yaptırım- tions from the political, trade-economic and larına uğrayabilir. Örneğin, Nisan 2018’de geopolitical standpoints. Moreover, the rise ABD, İran’a yönelik yaptırımlara rağmen of the U.S.-Iran tensions at a time when the ihracatta bulunduğu gerekçesiyle Çin tele- trade war between the United States and Chi- komünikasyon devi ZTE’nin ABD üreticile- na flares up was a factor that brought Chi- rinden bileşenler satın almasını 7 yıl süre na and Iran closer together. In recent years, ile yasaklamıştır (Reuters, 2018). 15 Mayıs due to the geopolitical changes, China in 2019 tarihinde ise, Trump yönetimi, Çinli Asia-Pacific, Iran in the Middle East, and Rus- telekomünikasyon devi Huawei’ye de yap- sia in Eurasia are forming a tripartite alliance tırımlar getirmiştir (Reuters, 2019). against the United States. However, while Özet olarak, ABD-İran geriliminin, Çin-İ- China is steadily trying to develop strategic ran ilişkilerini gerek siyasi, ticari, ekonomik partnership with Iran, how China will con- ve gerekse jeopolitik açıdan etkileyeceği tinue to import oil from Iran under harsh açıktır. Üstelik ABD ve Çin arasındaki tica- U.S. sanctions against Iran is a big question. ret savaşının tekrar alevlendiği bir dönem- If China’s oil imports from Iran decreases in de ABD-İran geriliminin de artması, Çin the coming period, there will be significant ile İran’ı daha da yakınlaştıran bir unsur economic losses for both China and Iran. The olmuştur. Özellikle son yıllardaki jeopolitik U.S.-Iranian tension is a challenging test for gelişmelerden dolayı Asya-Pasifik’te Çin; the Chinese-Iranian relations and may be a Ortadoğu’da, İran; ve Avrasya’da Rusya bargain for the China-U.S. relations. olmak üzere ABD karşısında bir ittifak üç- geninin oluştuğunu da göz ardı etmemek References lazımdır. Fakat Çin’in, İran ile stratejik or- CNN Turk (2019). China Hits Back at US for taklığı istikrarlı biçimde geliştirmeye çalışır- Sanctions on Iran. Retrieved from https:// ken, ABD’nin İran’a yönelik sert yaptırımları

44 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER www.cnnturk.com/dunya/cinden-abd- altında İran’dan petrol ithalatına nasıl de- nin-iran-yaptirimlarina-tepki. Accessed on vam edeceği de büyük bir soru işaretidir. 10.05.2019. Önümüzdeki dönemde Çin’in İran’dan pet- Hua Liming (2011). A Review of China-Iran rol ithalatı azalırsa, hem Çin, hem de İran Relations. Beijing Review. No. 27, 2011. için de önemli birer ekonomik kayıp ola- caktır. ABD-İran geriliminin davam etmesi, Kuai Bao (2018) Chinese-Iranian Trade Vol- Çin-İran ilişkileri için zorlu bir imtihan ni- ume Reached $35,13 Billion in 2018. Re- teliğindedir ve Çin-ABD ilişkileri için de bir trieved from https://kuaibao.qq.com/s/201 pazarlık konusu olabilir. 90402AZOF8I00?refer=spider. Accessed on 10.05.2019. Kaynaklar Ministry of Foreign Affairs of the People’s CNN Türk (2019). Çin’den ABD’nin İran Republic of China (2019). Foreign Ministry Yaptırımlarına Tepki. Alınan yer: https:// Spokesperson Geng Shuang’s Regular Press www.cnnturk.com/dunya/cinden-abd- Conference on April 23, 2019. Retrieved nin-iran-yaptirimlarina-tepki. Erişim tarihi: from https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/ 10.05.2019. xwfw_665399/ s2510_665401/t1657007.sht- Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ml. Accessed on 10.05.2019. (2019). 23 Nisan 2019 Tarihinde Çin Dı- National Public Radio (2019). Resume şişleri Bakanlığı Sözcüsü Geng Shuang’ın Some Activities It Had Halted Under Nu- Pekinde Düzenlenen Olağan Basın Top- clear Deal. Retrieved from https://www.npr. lantısı. Alınan yer: https://www.fmprc.gov. cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/ org/2019/05/08/721343724/iran-says-it-will- t1657007.shtml. Erişim tarihi: 10.05.2019. stop-complying-with-parts-of-nuclear-deal- a-year-after-u-s-lef. Accessed on 08.05.2019. Hua Liming (2011). Çin-İran İlişkilerine Ge- nel Bir Bakış. Pekin İncelemesi Dergisi. Sayı: Reuters (2018). U.S. Ban On Sales to China’s 27, 2011. ZTE Opens Fresh Front as Tensions Escalate. Retrieved from https://www.reuters.com/ Kuai Bao (2018). 2018’de Çin-İran Ticaret article/us-china-zte/u-s-ban-on-sales-to- Hacmi 35,13 Milyar Dolara Ulaştı. Alınan chinas-zte-opens-fresh-front-as-tensions- yer: https://kuaibao.qq.com/s/20190402A- ZOF8I00?refer=spider. Erişim tarihi: escalate-idUSKBN1HN1P1. Accessed on 10.05.2019. 11.05.2019. Ulusal Halk Radyosu (2019). İran, Nük- Reuters (2019). U.S. Blacklists China’s Hua- leer Anlaşması Sırasında Durdurdu- wei as Trade Dispute Clouds Global Outlook. ğu Bazı Faaliyetlerine Devam Edeceği- Retrieved from https://www.reuters.com/ ni Söyledi. Alınan yer: https://www.npr. article/us-usa-trade-china/u-s-blacklists-chi- org/2019/05/08/721343724/iran-says-it- nas-huawei-as-trade-dispute-clouds-glob- will-stop-complying-with-parts-of-nucle- al-outlook-idUSKCN1SL2DI. Accessed on ar-deal-a-year-after-u-s-lef. Erişim tarihi: 11.05.2019. 08.05.2019. Xinhua (2016). Roadmap for a Chinese-Ira- Reuters (2018). ABD’nin Çin Men- nian Friendly Partnership. Retrieved from şeli ZTE’ye Yönelik Satış Yasağı Ger- http://www.xinhuanet.com//world/2016- ginlikler Yaratmaktadır. Alınan yer: 01/23/c_128659821.htm. Accessed on 09.05. https://www.reuters.com/article/us-chi- 2019. na-zte/u-s-ban-on-sales-to-chinas-zte-o- Xinhua (2019). Chinese President Meets pens-fresh-front-as-tensions-escalate-i- Iran’s Parliament Speaker. Retrieved from dUSKBN1HN1P1. Erişim tarihi: 11.05.2019. http://www.xinhuanet.com/english/2019- Reuters (2019). ABD, Ticari Anlaşmazlık 02/20/c_137837646.htm. Accessed on 09.05. Nedeniyle Çin’in Huawei Şirketini Kara Lis- 2019. teye Aldı. Alınan yer: https://www.reuters.

45 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA White House (2018). Executive Order Reim- com/article/us-usa-trade-china/u-s-bla- posing Certain Sanctions with Respect to cklists-chinas-huawei-as-trade-dispute-c- Iran. Retrieved from https://www.whitehouse. louds-global-outlook-idUSKCN1SL2DI. Eri- gov/presidential-actions/executive-order-re- şim tarihi: 11.05.2019. imposing-certain-sanctions-respect-iran/. Beyaz Saray (2018). İran’a Yönelik Bazı Yap- Accessed on 08.05.2019. tırımları Yeniden Uygulama Kararı. Alınan White House (2018). Statement by the Pres- yer: https://www.whitehouse.gov/presi- ident Regarding the Reimposition of Nucle- dential-actions/executive-order-reimpo- ar-Related Sanctions on Iran. Retrieved from sing-certain-sanctions-respect-iran/. Eri- https://www.whitehouse.gov/briefings-state- şim tarihi: 08.05.2019. ments/statement-president-regarding-reim- Beyaz Saray (2018). Başkan Trump’un position-nuclear-related-sanctions-iran/. Ac- İran’a Nükleer İlişkili Yaptırımları Yeniden cessed on 08.05.2019. Uygulamaya Yönelik Açıklaması. Alınan White House (2019). President Donald J. yer: https://www.whitehouse.gov/briefin- Trump Is Working to Bring Iran’s Oil Exports gs-statements/statement-president-regar- to Zero. Retrieved from https://www.white- ding-reimposition-nuclear-related-sancti- house.gov/briefings-statements/president- ons-iran/. Erişim tarihi: 08.05.2019. donald-j-trump-working-bring-irans-oil-ex- Beyaz Saray (2019). Başkan Donald Trump, ports-zero/. Accessed on 08.05.2019. İran’ın Petrol İhracatını Durdurmaya Çalı- White House (2019). Message to the Con- şıyor. Alınan yer: https://www.whitehouse. gress on Imposing Sanctions with Respect gov/briefings-statements/president-do- to the Iron, Steel, Aluminum, and Cop- nald-j-trump-working-bring-irans-oil- per Sectors of Iran. Retrieved from https:// exports-zero/. Erişim tarihi: 08.05.2019. www.whitehouse.gov/briefings-statements/ Beyaz Saray (2019). İran’ın Demir, Çelik, message-congress-imposing-sanctions-re- Alüminyum ve Bakır Sektörlerine Yöne- spect-iron-steel-aluminum-copper-sec- lik Yaptırımların Uygulanması Hakkında. tors-iran/. Accessed on 08.05.2019. Alınan yer: https://www.whitehouse.gov/ briefings-statements/message-cong- ress-imposing-sanctions-respect-iron-ste- el-aluminum-copper-sectors-iran/. Erişim tarihi: 08.05.2019.

46 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER EU IN CENTRAL ASIA: NEW STRATEGY, OLD IDEAS ORTA ASYA’DA AB: YENİ STRATEJİ, ESKİ FİKİRLER

Albina Muratbekova *

After establishing diplomatic relations Bağımsızlıklarına kavuşan Orta Asya ül- with the newly independent Central Asian keleriyle diplomatik ilişkiler kuran Avrupa states, the European Union (EU) was mainly Birliği (AB), esas olarak tüm Bağımsız Dev- engaged in the region through the “Tech- letler Topluluğu (BDT) ülkelerini kapsayan nical Assistance to the Commonwealth of “Bağımsız Devletler Topluluğu’na Teknik Independent States” (TACIS) program that Yardım” (TACIS) programı ile bölgede et- covered all CIS countries. TACIS, launched in kinlik göstermeye başlamıştır. 1991 yılın- 1991, was aimed at providing technical sup- dan beri yürütülmekte olan TACIS, piyasa port to the transition to market economy, and ekonomisine geçiş ve Sovyetler sonrası the promotion of democracy and the rule of devletlerde demokrasinin ve hukukun üs- law in the post-Soviet states. Later, with the tünlüğünün teşvik edilmesi için teknik des- development of political and economic en- tek sağlamayı amaçlamaktadır. Daha sonra, gagement with the region, in 2002, the EU bölgeyle siyasi ve ekonomik ilişkilerin ge- began to implement its Strategy Paper 2002- lişmesiyle birlikte 2002 yılında “Orta Asya 2006 for Central Asia, which included the Strateji Belgesi 2002-2006” olarak adlandı- TACIS Indicative Program for Central Asia for rılan belge ile “Orta Asya TACIS Gösterge 2002-2004 (Sahin & Dugen, 2015). Programı 2002-2004” de AB tarafından ka- A more concrete document to frame EU’s bul edilmiştir (Şahin & Düğen, 2015). efforts in the region was the first Central AB’nin bölgedeki çabalarını çerçevele- Asian strategy, titled “The European Union yen daha somut bir belge, Almanya tara- and Central Asia: the New Partnership in fından başlatılan ve 2007’de kabul edilen Action”, that was initiated by Germany and “Avrupa Birliği ve Orta Asya: Yeni Ortaklık adopted in 2007. This strategy defined EU’s Stratejisi” olmuştur. Bu strateji, hem iki- diplomatic activities using both bilateral and li hem de bölgesel diyalog yoluyla AB’nin regional dialogue and included seven priority diplomatik faaliyetlerini tanımlamakta ve areas of cooperation such as human rights, insan hakları, hukukun üstünlüğü, iyi yöne- rule of law, good governance, and democ- tişim ve demokratikleşme; gençlik ve eği- ratization; youth and education; economic tim; ekonomik gelişme, ticaret ve yatırım; development, trade and investment; energy enerji ve ulaştırma; çevre ve su; ortak teh- and transport; environment and water; com- ditler ve zorluklar; ve kültürlerarası diyalog mon threats and challenges; and intercultur- gibi yedi öncelikli işbirliği alanını içermek- al dialogue. Ten years after the adoption of tedir. 2007 AB Orta Asya Stratejisi’nin kabul the 2007 EU Strategy for Central Asia, in June edilmesinden on yıl sonra Haziran 2017’de 2017, the European Council, outlining the rel- Avrupa Konseyi, stratejinin ve dünyada ya- evance of the strategy and geopolitical devel- şanan son jeopolitik gelişmelerin önemini opments facing the world nowadays, initiated vurgulayarak belgeyi revize etmiştir. Sonuç the revision of the document. Consequently, olarak, 15 Mayıs 2019’da Avrupa Komisyo- a new Joint Communication named “The EU nu ve AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politika- and Central Asia: New Opportunities for a ları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini Stronger Partnership” was released on May tarafından “AB ve Orta Asya: Daha Güçlü 15, 2019 by the European Commission and EU Bir Ortaklık İçin Yeni Fırsatlar” başlıklı or- High Representative for Foreign Affairs and tak açıklama yapılmıştır. Söz konusu belge, Security Policy Federica Mogherini, opening AB-Orta Asya ilişkilerinde yeni bir döne-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

47 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA a renewed stage of relations between the EU min başlangıcına işaret etmektedir. Bu yeni and the Central Asian states. This new strate- strateji, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parla- gy will be discussed at the European Council mentosu’nda tartışılacaktır. Keza bu belge and the European Parliament, while Mogheri- 7 Temmuz 2019’da Bişkek’te düzenlenecek ni and EU Commissioner for International Co- olan AB ve Orta Asya Ülkeleri Dışişleri Ba- operation and Development Neven Mimica kanları’nın 15. Ortak Toplantısı’nda Mog- will officially present it on July 7, 2019, during herini ve AB’nin Uluslararası İşbirliği ve Kal- the 15th joint meeting of the EU and Central kınma Komiseri Neven Mimica tarafından Asian ministers of foreign affairs in Bishkek. resmi olarak sunulacaktır. Meanwhile, the EU’s bilateral instruments Bu çerçevede AB’nin bölge ülkeleriyle iş- for building cooperation with the regional birliğini geliştirmeye yönelik ikili mekaniz- states are the Partnership and Cooperation malarının, esasen 1990’larda imzalanan ve Agreements (PCAs), which were signed during Türkmenistan ile yapılmış olanı dışındakile- the 1990s and are all in force, except for the ri yürürlükte olan Ortaklık ve İşbirliği Anlaş- one with Turkmenistan. Later, enhanced part- maları (PCA’lar) olduğu söylenebilir. Daha nership and cooperation agreements (EPCAs) sonra, siyasi diyalog ile karşılıklı ticareti ve that envisage a broad platform to promote yatırımları teşvik etmek için geniş bir plat- political dialogue and mutual trade and in- form sağlamayı öngören Geliştirilmiş Or- vestments were initiated bilaterally. In partic- taklık ve İşbirliği Anlaşmaları (EPCA) iki ta- ular, the EPCA with Kazakhstan was signed in raflı olarak başlatılmıştır. Kazakistan ve AB 2015, and, pending its ratification, some pro- arasındaki EPCA 2015 yılında imzalanmıştır. visions are applied provisionally, while the EP- Onaylanması beklenen bu anlaşmanın bazı CAs with Kyrgyzstan (launched in December hükümleri geçici olarak uygulanırken, Kır- 2017) and Uzbekistan (launched in Novem- gızistan (Aralık 2017’de başlatılmıştır) ve ber 2018) are being negotiated. Tajikistan re- Özbekistan (Kasım 2018’de başlatılmıştır) quested negotiations in November 2018, but ile EPCA’ların müzakere edilmekte olduğu yet to start them. Therefore, at present, at the belirtilmelidir. Tacikistan, Kasım 2018’de bilateral level, the four Central Asian states müzakere talebinde bulunmuş, ancak he- continue to interact with the EU through the nüz söz konusu müzakereler başlanılma- PCAs, while Turkmenistan cooperates with mıştır. Dolayısıyla, şu anda dört Orta Asya the EU under the interim trade agreement ülkesi PCA’lar aracılığıyla AB ile iki taraflı (Russell, 2019). etkileşime devam ederken, Türkmenistan Institutionally, to carry out its regional geçici bir ticaret anlaşması çerçevesinde strategy, as well as to implement the PCAs, AB ile işbirliği yapmaktadır (Russell, 2019). the EU holds annual meetings between the Kurumsal olarak, bölgesel stratejisini EU High Representative and foreign minis- gerçekleştirmek ve PCA’ları uygulamak için ters of five CA states, while at the vice-min- AB, AB Yüksek Temsilcisi ile beş Orta Asya isterial level, there are annual EU-Central Asia ülkesinin dışişleri bakanları arasında yıllık High-level Political and Security Dialogues. In toplantılar düzenlerken, bakan yardımcısı 2005, the EU appointed its first special repre- düzeyinde her yıl AB-Orta Asya Üst Düzey sentative to Central Asia, the post currently Siyasi ve Güvenlik Diyalog Toplantıları’nı held by Peter Burian (Russell, 2019). da gerçekleştirmektedir. AB, 2005 yılında, While developing its new strategy, in addi- ilk Orta Asya Özel Temsilcisi’ni atamıştır. Şu tion to high-level meetings with Central Asian anda bu görevi Peter Burian üstlenmekte- authorities, Brussels had organized a number dir (Russell, 2019). of dialogue platforms with many experts and Yeni stratejisini geliştiren Brüksel, Orta practitioners advising on the document’s Asya yetkilileriyle yapılan üst düzey toplan- provisions. It is notable that the new strategy tılara ek olarak, belgenin hükümleri hak- underlines the regional changes, such as the kında tavsiyelerde bulunan birçok uzman thaw in relations between the regional states, ve uygulayıcı ile bir dizi diyalog platfor- illustrated by Uzbek President Mirziyoyev’s mu da oluşturmuştur. Yeni strateji, Özbek

48 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER regional policy approaches and the March Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in bölgesel po- 2018 Astana summit of the heads of the Cen- litika yaklaşımlarından da açıkça görüldü- tral Asian states. For its part, the EU supports ğü gibi, bölge ülkeleri arasındaki ilişkilerin regionalization of Central Asia and is ready çözülmesi ve Mart 2018’de Nur-Sultan’da to invest through EU-funded programs that düzenlenen Orta Asya Devlet Başkanla- will contribute to promoting joint solutions rı Zirvesi gibi bölgesel gelişmelere dikkat in regional cooperation within Central Asia. çekmektedir. AB ise, Orta Asya’nın bölge- Besides, the strategy developers took into selleşme sürecini desteklemekte ve Orta account the geopolitical strategies and pro- Asya’daki bölgesel işbirliğinde ortak çö- active diplomacy of regional powers such as zümlerin geliştirilmesine katkıda buluna- China and Russia, implemented through the cak olan AB kaynaklı programlar yoluyla Belt and Road Initiative and the Eurasian Eco- yatırım yapmaya hazır durumdadır. Ayrıca, nomic Union, respectively, emphasizing the strateji geliştiricileri, Avrupa-Asya bağlantı- importance of ensuring Euro-Asian connec- sının sağlanmasının önemini vurgulayarak, tivity. In line with that geopolitical alteration, Kuşak ve Yol Girişimi ve Avrasya Ekonomik the EU updated its constructive approach to- Birliği aracılığıyla uygulanan Çin ve Rusya wards Afghanistan, which is also of high im- gibi bölgesel güçlerin jeopolitik strateji- portance for Brussels. Given shared interests lerini ve pro-aktif diplomasilerini dikkate in security and stability, the EU will prioritize almışlardır. Bu jeopolitik değişime paralel enhanced trilateral dialogue with the Afghan olarak AB, Brüksel için de büyük önem taşı- and Central Asian partners. Moreover, in the yan Afganistan’a yönelik yapıcı yaklaşımını strategy, the EU follows its notion of ‘princi- da güncellemiştir. Güvenlik ve istikrar ko- pled pragmatism’ that is laid out in other EU nusundaki ortak çıkarlar göz önüne alındı- strategic documents. In general, the EU’s re- ğında AB, Afganistan ve Orta Asya ortakları newed engagement in the region will focus ile gelişmiş üçlü diyaloğa öncelik verecek- on three aspects: Partnering for resilience by tir. Ayrıca, AB, stratejide “ilkeli pragmatizm” strengthening the Central Asian states’ capac- kavramını takip etmektedir, ki bu da AB’nin ity to overcome internal and external shocks diğer stratejik belgelerinde ortaya kon- and enhancing their ability to embrace re- muştur. form; Partnering for prosperity by supporting Genel olarak, AB’nin bölgede yoğunla- economic modernization, promoting sus- şan faaliyetleri şu üç konuya odaklanacak- tainable connectivity, and investing in youth; tır: Orta Asya ülkelerinin iç ve dış şokların Working better together to strengthen the üstesinden gelme ve reform kapasitelerini architecture of the partnership, intensifying güçlendirerek esneklik için ortaklık geliş- political dialogue and opening up space for tirmek; Ekonomik alanda modernleşmeyi civil society participation (European Commis- destekleme, sürdürülebilir ilişkileri teşvik sion, 2019a). etme ve gençliğe yatırım yapma yoluyla re- Partnering for resilience includes three fah düzeyini arttırmak için ortaklık yapmak; sections: the promotion of democracy, hu- Ortaklığın yapısını güçlendirmek, siyasi di- man rights and rule of law; strengthening yaloğu yoğunlaştırmak ve sivil toplumun cooperation on border management, migra- katılımına alan açmak için işbirliği kalitesini tion, and mobility; and enhancing environ- artırmak (Avrupa Komisyonu, 2019a). mental, climate and water resilience. Esneklik için ortaklık, demokrasi, insan Partnering for cooperation will be imple- hakları ve hukukun üstünlüğünün teşvik mented through consolidating partnership edilmesi; sınır yönetimi, göç ve hareket- for economic reforms; facilitating intra and lilik konularında işbirliğinin güçlendiril- interregional trade and investment; promot- mesi; çevre, iklim ve su konusunda uyum ing sustainable connectivity and investment kapasitesinin artırılması gibi üç bölümü in youth, education, innovation, and culture. kapsamaktadır. İşbirliği için ortaklık ise, To better work together, the EU proposes to ekonomik reformlar için ortaklığın tüm raise the profile of the partnership through yönlerinin eşgüdümü; bölge içi ve bölgeler

49 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA political dialogue and engagement with civil arası ticaretin ve yatırımın kolaylaştırılması; societies and parliaments. gençlik, eğitim, yenilik ve kültür alanlarında In comparison with the 2007 strategy, three sürdürülebilir ilişkiler ve yatırımların teşvik directions of cooperation remain without sig- edilmesi yoluyla gerçekleştirilecektir. İşbir- nificant changes: democracy, human rights liğinin kalitesini artırmak amacıyla AB, siya- and the rule of law; youth, education, innova- si diyalog ile sivil toplumlar ve parlamento- tion and culture; and environmental, climate larla işbirliği yoluyla da ortaklığın gücünü and water resilience. Meanwhile, the role of artırmayı teklif etmektedir. energy and transport links in the renewed 2007 stratejisiyle karşılaştırıldığında, de- strategy is highlighted through promoting mokrasi, insan hakları ve hukukun üstün- sustainable connectivity in accordance with lüğü; gençlik, eğitim, inovasyon (yenilik) the EU Strategy on Connecting Europe and ve kültür; ve çevre, iklim ve su konularında Asia. Main areas of cooperation will be trans- esneklik (uyum gücü) gibi işbirliğinin üç port, energy and digital connections, as well yönü çok önemli değişikliklere uğramadan as people-to-people contacts. Regarding the devam etmektedir. Bu çerçevede, ener- economic reforms, while the 2007 strategy ji ve ulaşım bağlantılarının güncellenmiş was focused on the promotion of economic stratejideki rolü, AB’nin Avrupa ve Asya’yı development, trade and investment, the new Birleştirme Stratejisi’ne uygun olarak sür- one puts an emphasis on consolidating the dürülebilir bağlantıların teşvik edilmesiyle partnership for economic reforms and on vurgulanmaktadır. Ulaşım, enerji ve dijital facilitating intra and interregional trade and bağlantıların yanı sıra insanî ilişkiler ana investment. Combating common threats and işbirliği alanları arasında yer alacaktır. Eko- challenges was enlarged to include coopera- nomik reformlarla ilgili olarak, 2007 strate- tion on border management, migration and jisi ekonomik kalkınma, ticaret ve yatırımın mobility. teşvik edilmesine odaklanırken, yeni stra- Raising the profile of the partnership con- teji ekonomik reformlar için ortaklığın pe- firms the EU’s interest to advance existing kiştirilmesine ve bölge içi ve bölgeler arası mechanisms of cooperation with Central Asia ticaret ve yatırımların kolaylaştırılmasına through the EPCAs. Even though these EPCAs vurgu yapmaktadır. Strateji, ortak tehdit ve do not provide wide opportunities as in the zorluklarla mücadele; sınır yönetimi, göç ve case of the Eastern Neighborhood countries, hareketlilik konularında işbirliğini içerecek they will provide the Central Asian countries şekilde genişletilmiştir. (Avrupa Komisyo- with opportunities for an intensified policy nu, 2019b). dialogue in a wide range of sectors and recip- Ortaklığın öneminin (gücünün) artırıl- rocal access to goods and services (European ması, AB’nin EPCA’lar aracılığıyla Orta Asya Commission, 2019b). ile mevcut işbirliği mekanizmalarını geliş- To summarize, the new EU strategy kept tirme konusundaki ilgisini teyit etmekte- the same seven directions of cooperation, by dir. Söz konusu EPCA’lar, Doğu Komşuluk strengthening some aspects over others and ülkelerinde olduğu kadar geniş fırsatlar including specific initiatives, which are more sunmasa da, Orta Asya ülkelerine, birçok general than instrumental. In particular, none sektörde yoğun bir siyasî diyalog ile mal ve of the above mentioned three key aspects hizmetlere karşılıklı erişim için yeni fırsatlar contains any specific initiatives to implement. sunacaktır. The strategy highlights the need for change Sonuç olarak, yeni AB stratejisi, bazı because of Uzbekistan’s new approach to- yönlerini güçlendirerek ve araçsal olmak- wards the region and China’s active involve- tan ziyade daha genel olan özel girişimleri ment, albeit lacks the EU’s vision for the dâhil ederek, önceden belirlenen yedi iş- practical engagement with the region. Time birliği alanının güçlendirilmesini sağlamış- will show whether partnering for resilience tır. Özellikle, yukarıda belirtilen üç ana hu- and prosperity will lead to more constructive susun hiçbiri herhangi bir spesifik girişimi EU-Central Asia cooperation or will preserve içermemektedir. Strateji, AB’nin, Orta Asya

50 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the EU’s donor status in the region. Either ile uygulamalı (pratik) etkileşim vizyonun- way, under the ongoing geopolitical transfor- dan yoksun olması çerçevesinde; Özbe- mations and rising attention to Central Asia, kistan’ın bölgeye yönelik yeni yaklaşımı ve Brussels’s renewed vision for the region will Çin’in aktif katılımı nedeniyle siyasetinde certainly benefit the Central Asian states that değişiklik yapması gerektiği ihtiyacını vur- have a keen interest in attracting investments gulamaktadır. Bu sürecin, esneklik (uyum from the EU and securing its political support. gücü) ve refah için daha yapıcı bir AB-Orta Asya işbirliğine katkı sağlayıp sağlamaya- References cağını ya da AB’nin bölgedeki bağışçı (do- European Commission (2019a). The Europe- nör) statüsünü koruyup koruyamayacağına an Union and Central Asia: New Opportu- yönelik etkisini zaman gösterecektir. Her nities for a Stronger Partnership. Retrieved iki durumda da, süregelen jeopolitik dö- from https://ec.europa.eu/europeaid/news- nüşümler ile, Avrupa’nın Orta Asya’ya gös- and-events/european-union-and-cen- terdiği ilginin artması ve Brüksel’in bölgeye tral-asia-new-opportunities-stronger-part- yönelik yenilenen vizyonu, AB’den yatırım- nership_en. Accessed on 30.05.2019. lar çekme ve siyasi destek almaya ihtiyaç European Commission (2019b). Joint Com- duyan Orta Asya ülkelerine kesinlikle bir- munication to the European Parliament and çok alanda fayda sağlayacaktır. the Council. The EU and Central Asia: New Opportunities for a Stronger Partnership. Kaynaklar Retrieved from https://eeas.europa.eu/head- Avrupa Komisyonu (2019a). Avrupa Birliği quarters/headquarters-homepage/62411/ ve Orta Asya: Daha Güçlü Bir Ortaklık İçin european-union-and-central-asia-new-op- Yeni Fırsatlar. Alınan yer: https://ec.europa. portunities-stronger-partnership_en. Ac- eu/europeaid/news-and-events/europe- cessed on 30.05.2019. an-union-and-central-asia-new-opportu- nities-stronger-partnership_en. Erişim tari- Russell Martin (2019). The EU’s New Central hi: 30.05.2019. Asia Strategy. Briefing. European Parliamen- tary Research Service. PE 633. 162 – January Avrupa Komisyonu (2019b). Avrupa Parla- 2019. mentosu ve Konsey ile Ortak İletişim. AB ve Orta Asya: Daha Güçlü Bir Ortaklık İçin Yeni Sahin Cigdem, Dugen Turgay (2015). The Eu- Fırsatlar. Alınan yer: https://eeas.europa. ropean Union in Central Asia: A One-Dimen- eu/headquarters/headquarters-homepa- sional Strategy. Manas Journal of Social Stud- ge/62411/european-union-and-central-a- ies. Vol.: 4, No. 4. sia-new-opportunities-stronger-partners- hip_en. Erişim tarihi: 30.05.2019. Russell Martin (2019). AB’nin Yeni Orta Asya Stratejisi. Bilgilendirme. Avrupa Par- lamentosu Araştırma Servisi. PE 633.162 - Ocak 2019. Şahin Çiğdem, Düğen Turgay (2015). Orta Asya’da Avrupa Birliği: Tek Boyutlu Bir Stra- teji. Manas Sosyal Bilgiler Dergisi. Cilt: 4, No. 4.

51 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

52 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER CURRENT STATUS OF THE CONVENTION ON THE LEGAL STATUS OF THE CASPIAN SEA HAZAR DENİZİ’NİN YASAL STATÜSÜ HAKKINDA SÖZLEŞME’NİN MEVCUT DURUMU

Yerkinay Ongarova *

Since the signing of the Convention on the 12 Ağustos 2018 tarihinde Aktau’da ger- Legal Status of the Caspian Sea during the çekleştirilen Hazar’a Kıyıdaş Devletlerinin V. Fifth Summit of the Caspian Littoral States Zirvesi’nde Hazar Denizi’nin Yasal Statüsü held in Aktau on August 12, 2018, a number Hakkında Sözleşme’nin imzalanmasından of important steps and measures have been bu yana Hazar’da işbirliğini daha da geliş- taken to further develop cooperation in the tirmeye yönelik bir dizi önemli girişimler Caspian Sea. As of today, Turkmenistan, Ka- yapılmış ve faaliyetler gerçekleştirilmiştir. zakhstan and Azerbaijan have ratified the Bugüne kadar Hazar Sözleşmesi’ni Türkme- Caspian Convention, but Russia and Iran have nistan, Kazakistan ve Azerbaycan onayla- not yet completed the ratification process. mış, fakat Rusya ve İran onaylama sürecini During the summit, President of Turkmeni- henüz tamamlamamıştır. Bahsedilen Zir- stan Gurbanguly Berdimuhamedov suggest- ve’de Türkmenistan Cumhurbaşkanı Gur- ed holding the next Caspian summit and the banguly Berdimuhamedov sıradaki Hazar First Caspian Economic Forum in Turkmeni- Zirvesi ile ilk Hazar Ekonomik Forumu’nu stan in 2019. However, the proposal to orga- 2019’da Türkmenistan’da gerçekleştirmeyi nize the Caspian summit was not adopted, teklif etmiştir. Fakat Hazar Zirvesi’ni ger- while the forum is scheduled to be held on çekleştirme teklifi kabul görmemiş, Forum August 12, 2019 in Turkmenistan, and prepa- ise 12 Ağustos 2019 tarihinde Türkmenis- rations are already under way (Kazinform, tan’da organize edilecektir. Forum’un ha- 2018). zırlık çalışmaları planlı olarak yürütülmek- The Turkmen parliament ratified the Con- tedir (Kazinform, 2018). vention on the Legal Status of the Caspian Türkmenistan Parlamentosu Hazar De- Sea on December 1, 2018, and the presi- nizi’nin Statüsü Hakkında Sözleşme’yi 1 dents of Kazakhstan and Azerbaijan ratified Aralık 2018 tarihinde onaylamış, Kazakis- the document on February 8 and 22, 2019 tan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanları bel- respectively. The implementation of the con- geyi sırasıyla 8 ve 22 Şubat 2019 tarihle- vention now depends on when Russia and rinde onaylamışlardır. Sözleşme’nin hayata Iran will complete their internal ratification geçirilmesi artık Rusya ile İran’ın onaylama procedures. It should be noted that in Sep- konusunda iç prosedürlerini ne zaman ta- tember last year Ambassador-at-Large of the mamlayacağına bağlıdır. Hatırlanması ge- Russian Foreign Ministry Igor Bratchikov ex- reken konu, geçen sene Eylül ayında Rusya pressed hope that no state would deliberate- Federasyonu’nun Dışişleri Bakanlığı Özel ly extend the ratification process. According Görevler Büyükelçisi İgor Bratçikov’un hiç- to Bratchikov, the early entry into force of bir devletin onaylama sürecini kasten uzat- the convention was in the interest of all the mayacağını umduklarına dair açıklamasıdır. parties, given that the convention took into Bratçikov’a göre, Sözleşme’nin, tüm Ha- account national interests of all the Caspi- zar’a kıyıdaş devletlerin tamamının ulusal an littoral states. Based on this statement, it çıkarlarını dikkate aldığı düşünüldüğünde, seemed that Russia would soon implement söz konusu belgenin erken yürürlüğe gir- the ratification process. However, Moscow mesinin tüm tarafların menfaatine olduğu-

* MA, Oriental Studies of Al-Farabi Kazakh National University. [email protected]

53 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA has not yet taken any concrete steps towards nu bildirmiştir. Bu açıklamaya dayanarak, the ratification (Azərbaycan24, 2018). Rusya’nın onay sürecini gecikmeksizin ger- Iran, on the other hand, continues the in- çekleştireceği beklenmiştir. Ne var ki Mos- ternal discussion process on this issue. In fact, kova, onay konusunda henüz net bir adım Iranian authorities evaluated the Convention atmamıştır (Azərbaycan 24, 2018). on the Legal Status of the Caspian Sea in İran ise, adı geçen sorunla ilgili iç tar- different ways. Conservatives and religious tışma sürecini devam ettirmektedir. Esasen figures criticized Iran’s President Hassan Rou- İran yetkilileri Hazar Denizi’nin Yasal Sta- hani, who signed the convention, and Foreign tüsüne İlişkin Sözleşme’yi farklı şekillerde Minister Mohammad Zarif, who was involved değerlendirmişlerdir. Muhafazakârlar ve in the negotiations, for ignoring the country’s dinî yaklaşımı temel alan devlet adamları, interests. According to them, Iran should have anlaşmayı imzalayan İran Devlet Başkanı a greater share of the Caspian Sea’s area. The Hassan Rouhani’yi ve müzakerelere katılan Iranian parliament currently holds intensive Dışişleri Bakanı Muhammed Zarif’i ülke- discussions on the legal status of the Caspian nin çıkarlarını göz ardı etmekle suçlayarak Sea, but it remains to be seen how the con- eleştirmişlerdir. Onlara göre, İran, Hazar vention-related contradiction in the country Denizi bölgesinde daha büyük bir paya will end. Due to the delay of the ratification sahip olmalıdır. Şu anda İran Parlamento- process in Russia and Iran, Foreign Minister su’nda Hazar Denizi’nin yasal statüsü üze- of Kazakhstan Beibut Atamkulov stated that rinde yoğun tartışmalar devam etmekte, Kazakhstan, Azerbaijan and Turkmenistan ancak Sözleşme’yi imzalamış bulunan bu had ratified the convention and expressed ülkedeki tartışmaların nereye evrileceği hope that Moscow and Tehran would ratify bilinmemektedir. Rusya ile İran’daki onay- the document by the end of the year. The first lama süreçlerinin gecikmesi çerçevesinde meeting of the High-Level Working Group on Kazakistan Dışişleri Bakanı Beybit Atam- the Caspian Sea took place on February 19- kulov; Kazakistan, Azerbaycan ve Türkme- 20, 2019 in Baku. First of all, the parties ad- nistan’ın Sözleşme’yi onayladığını belirte- opted the rules of the working group and ex- rek, Moskova ile Tahran’ın Sözleşme’yi bu changed views on the implementation of the yılın sonuna kadar onaylayacağını umut agreements reached during the Fifth Caspian ettiğini açıklamıştır. Hazar Denizi sorunla- Summit. In addition, members of the work- rı hakkında Üst Düzey Çalışma Grubu’nun ing group reported on the implementation of ilk toplantısı 19-20 Şubat 2019 tarihlerinde internal procedures related to the ratification Bakü’de gerçekleştirilmiştir. İlk olarak, ta- of the Convention on the Legal Status of the raflar Çalışma Grubu’nun kurallarını kabul Caspian Sea and considered various aspects ederek, V. Hazar Zirvesi sırasında ulaşılan of cooperation in the Caspian Sea. Moreover, anlaşmaların uygulanmasıyla ilgili görüş the parties discussed the draft agreement on alışverişinde bulunmuşlardır. Ek olarak, Ça- the methodology for establishing straight lışma Grubu üyeleri, Hazar Denizi’nin Statü baselines in the Caspian Sea and agreed on Sözleşmesi’nin onay süreciyle ilgili iç pro- a number of its provisions. During the second sedürlerin uygulanması hakkında raporla- meeting of the working group held on April rını sunmuş ve Hazar Denizi’nde işbirliğinin 16-17, 2019 in Nur-Sultan, the parties contin- çeşitli yönlerini ele almışlardır. Ayrıca, ta- ued discussing the issues raised in Baku. As it raflar, Hazar Denizi’ndeki dikey sınır çizgi- is known, the next meeting of the high-level lerini belirleme yöntemi hakkında anlaşma working group will be held in July 2019 in Iran taslağını tartışarak, taslağın birçok mad- (Azernews, 2019). desini onaylamışlardır. 16-17 Nisan 2019 Apart from these meetings, other events tarihlerinde Nur-Sultan’da yapılan Çalışma dedicated to the development of coopera- Grubu’nun ikinci toplantısında ise taraflar, tion between the Caspian littoral states were Bakü’de çözüme kavuşturulamayan sorun-

54 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER held this year. In particular, on February 26, ları tartışmaya devam etmişlerdir. Bilindi- the fourth meeting of authorized represen- ği gibi, Üst Düzey Çalışma Grubu’nun bir tatives of the Caspian littoral states was held sonraki toplantısı Temmuz 2019’da İran’da in Ashkhabad to discuss the draft protocol on yapılacaktır (Azernews, 2019). cooperation in combating illegal extraction of Bu toplantıların yanı sıra bu yıl, Hazar’a biological resources (poaching) in the Caspian kıyıdaş devletler arasındaki işbirliğinin ge- Sea. The parties discussed in detail the draft liştirilmesine yönelik farklı etkinlikler de protocol in accordance with the Convention düzenlenmiştir. 26 Şubat’ta Aşkabat’ta, on the Legal Status of the Caspian Sea, and “Hazar Denizi’ndeki Biyolojik Kaynakların made necessary corrections and recommen- Yasadışı Üretimi ile Mücadele Alanında dations. On March 14, Ashgabat hosted the İşbirliği Hakkında Protokol” taslağını gö- first meeting of authorized representatives of rüşmek üzere Hazar’a kıyıdaş devletlerin the Caspian littoral states to discuss the draft yetkili temsilcilerinin gerçekleştirdikleri agreement between the governments of the dördüncü oturum, bu kapsamda öne çı- Caspian states on cooperation in the field of kan etkinliklerden birisidir. Taraflar, Pro- scientific research on the Caspian Sea. It is tokol taslağını Hazar Denizi’nin Hukuki expected that the agreement will strengthen Statüsü Hakkında Sözleşme’ye uygun bir the legal framework for cooperation in con- şekilde ayrıntılı olarak tartışmışlar ve ge- ducting various scientific work in the Caspian rekli gördükleri düzeltmeler ile önerilerde Sea, as well as monitoring and preventing bulunmuşlardır. Ayrıca, 14 Mart’ta Hazar natural and man-made emergency situations. Denizi’nde bilimsel araştırma alanında iş- In addition, the first meeting of the minis- birliği hakkında taslak anlaşmayı tartışmak tries of defense of the Caspian littoral states amacıyla Hazar’a kıyıdaş devletlerin yetkili was held on April 24 in Astrakhan to discuss temsilcilerinin ilk toplantısı yapılmıştır. Bu the ways of strengthening security in the re- anlaşmayla Hazar Denizi’nde çeşitli bilim- gion and the status of the Agreement on the sel çalışmaları gerçekleştirmek, doğal ve Prevention of Incidents in the Caspian Sea. teknolojik acil durumları kontrol etmek ve During the meeting, Admiral Sergei Pinchuk, tahmin etmek konusunda işbirliğinin yasal the commander of the Russian Caspian Flotil- çerçevesinin güçlendirilmesi beklenmek- la, emphasized the importance of the agree- tedir. ment in ensuring the security of sea and air Ayrıca, 24 Nisan tarihinde Astrahan’da navigation in the region. The parties also ex- bölgedeki güvenliği artırma yollarını ve pressed their readiness to discuss the draft Hazar Denizi’nde güvenliği bozucu nitelik- agreement on confidence-building measures teki olayların önlenmesine ilişkin anlaşma- in the Caspian Sea in the future. It is worth nın son durumunu görüşmek üzere Hazar’a noting that on May 14, 2019, President of Ka- kıyıdaş devletlerin savunma bakanlıkları- zakhstan Kassym-Jomart Tokayev signed the nın ilk toplantısı gerçekleştirilmiştir. Top- Law of the Republic of Kazakhstan “On the lantıda, Rusya’nın Hazar filosu komutanı ratification of the Agreement on the Preven- Amiral Sergey Pinçuk, anlaşmanın bölge- tion of Incidents in the Caspian Sea”. Similar deki deniz ve hava seyrüsefer güvenliğini to the Caspian Sea convention, in addition to sağlama konusunda önemini vurgulamış- Kazakhstan, this document has been ratified tır. Taraflar, gelecekte Hazar Denizi’nde by Turkmenistan and Azerbaijan, while Russia güven artırıcı önlemler hakkında anlaşma and Iran have not yet completed their inter- taslağını da görüşmeye hazır olduklarını nal ratification procedures. ifade etmişlerdir. Bahsedilmesi gereken Nevertheless, the Caspian littoral states bir diğer konu da, 14 Mayıs 2019’da Ka- are interested in developing economic coop- zakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart eration. The First Caspian Economic Forum to Tokayev’in, “Hazar Denizi’nde Olağanüstü discuss these issues will be held on August Olayları Önleme Anlaşması’nın Onaylan-

55 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 12, 2019 in Turkmenistan (Mfa.gov.tm, 2019). ması Hakkında Yasa”yı imzalamış olmasıdır. The forum will consist of three main events: Hazar Denizi Sözleşmesi’ne benzer biçim- the international conference, the Caspian ex- de, adı geçen belge, Kazakistan’a ek olarak hibition of innovative technologies, and the Türkmenistan ile Azerbaycan tarafından ceremony of signing contracts between the onaylanmıştır ve Rusya ile İran iç onay pro- companies and entrepreneurs. The interna- sedürlerini henüz tamamlamamıştır. tional conference will focus on the following Bununla birlikte, Hazar’a kıyıdaş ülkeler issues: implementation of joint investment karşılıklı ekonomik işbirliğini geliştirmeye projects and programs; exchange of experi- yönelik de adımlar atmaktadır. Bu çerçe- ence in the creation and development of free vedeki meseleleri tartışacak olan ilk Hazar economic zones; exchange of experience in Ekonomik Forumu, yukarıda da bahsedil- legislation, standards, rules and statistical in- diği üzere, 12 Ağustos 2019’da Türkme- formation in the field of economy; coopera- nistan’da yapılacaktır (Mfa.gov.tm, 2019). tion in digital economy; development of eco- Forum üç ana etkinlikten oluşacaktır: Ulus- nomic cooperation between the littoral states; lararası Konferans, Hazar İnovasyon Tek- and establishment of joint ventures. First of all, nolojiler Fuarı ve şirketler ile işletmeciler representatives of the Caspian littoral states arasında sözleşmelerin imzalanması. Ulus- will discuss how to create conditions for major lararası Konferans çerçevesinde aşağıdaki projects in the oil and gas industry, electricity, konulara odaklanılacaktır: ortak yatırım transport, trade, agriculture, tourism and oth- projeleri ve programlarının uygulanması; er areas, and identify ways to make the region serbest ekonomik bölgelerin yaratılması ve attractive for foreign investments. geliştirilmesi konusunda deneyim alışverişi; To conclude, new economic projects are ekonomi alanındaki mevzuat, standartlar, expected to be launched in the Caspian re- kurallar ve istatistiksel bilgilerin karşılıklı gion after the signing of the Convention on olarak değerlendirilmesi; dijital ekonomi- the Legal Status of the Caspian Sea. Indeed, de işbirliği; kıyıdaş devletler arasında eko- the littoral states have expanded their coop- nomik işbirliğinin geliştirilmesi; ve ortak eration on transit and transportation of goods işletmelerin kurulması. Öncelikli olarak, across the Caspian Sea. However, the issue of kıyıdaş devletlerin temsilcilerinin petrol ve the construction of underwater pipelines has doğalgaz, elektrik enerjisi, ulaştırma, tica- not been resolved yet. In order to consider ret, tarım, turizm ve diğer alanlarda “amiral such projects, the convention must be ratified gemisi” olarak nitelendirilen projeleri haya- and implemented by all the coastal states. ta geçirmek için uygun koşulların nasıl ya- However, even after the ratification of the ratılacağını tartışarak bölgeyi yabancı yatı- convention, Moscow and Tehran may oppose rımlar için cazip bir hale getirme yollarını underwater pipeline projects on the pretext of belirleyeceklerdir. protecting the Caspian Sea ecosystem. Natu- Sonuç olarak, Hazar Denizi’nin Hukuki rally, geopolitical interests and competition in Statüsü Sözleşmesi imzalandıktan son- the energy field will be the main reason for ra, artık Hazar bölgesinde yeni ekonomik such a possible opposition. In any case, as of projelerin başlatılması beklenmektedir. mid-2019, the main objective of Azerbaijan, Nitekim kıyı ülkeleri, Hazar Denizi üzerin- Kazakhstan and Turkmenistan is to persuade den yük taşımacılığı ve transit konularında Iran and Russia to complete the convention’s karşılıklı işbirliğini genişletmeyi başarmıştır. ratification process without further delay. Ancak, su altı boru hatlarının inşaatı soru- nu henüz çözülmemiştir. Bu ve benzer pro- References jelerin ele alınması için Sözleşme’nin tüm Azərbaycan 24 (2018). Russian FM Hopes Cas- kıyı ülkeleri tarafından onaylanıp hayata pian Sea Convention Will Be Ratified Without geçirilmesi şarttır. Ne var ki, sözleşmenin Delay. Retrieved from https://www.azerbay- onaylanmasından sonra dahi Moskova ve

56 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER can24.com/en/russian-fm-hopes-caspian- Tahran, Hazar Denizi ekosisteminin korun- sea-convention-will-be-ratified-without-de- masını gerekçe göstererek, su altı boru lay/. Accessed on 25.05.2019. hatları projelerine karşı çıkabilirler. Tabia- Azernews.az (2019). Meeting of High Level tıyla, böyle bir muhtemel karşı çıkışın asıl Working Group on Caspian Sea Underway nedenini jeopolitik çıkarlar ve enerji alanın- in Kazakhstan. Retrieved from https://www. daki rekabet oluşturacaktır. Her halükarda, azernews.az/region/149029.html. Accessed 2019 ortası itibariyle Azerbaycan, Kazakis- on 25.05.2019. tan ve Türkmenistan’ın temel amacı, İran Kazinform (2018). 6th Caspian Summit May ile Rusya’yı, Sözleşme’nin onaylanması Take Place in Turkmenistan. Retrieved from sürecini geciktirmeden tamamlamaya ikna https://www.inform.kz/en/6th-caspian- etmektir. summit-may-take-place-in-turkmenistan_ a3352958. Accessed on 25.05.2019. Kaynaklar Azərbaycan 24 (2018). Rusya Dışişleri Ba- Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan kanlığı, Hazar Denizi Konvansiyonunun Ge- (2019). Turkmenistan is Preparing to Hold cikmeden Onaylanmasını Umuyor. Alınan the First Caspian Economic Forum. Retrieved yer: https://www.azerbaycan24.com/en/ from https://www.mfa.gov.tm/en/news/1182. russian-fm-hopes-caspian-sea-conventi- Accessed on 26.06.2019. on-will-be-ratified-without-delay/. Erişim tarihi: 25.05.2019. Azernews.az (2019). Kazakistan’da Hazar Denizinde Üst Düzey Çalışma Grubu Top- lantısı Hazırlıkları Sürmektedir. Alınan yer: https://www.azernews.az/region/149029. html. Erişim tarihi: 25.05.2019. Kazinform (2018). 6. Hazar Denizi Zirvesi Türkmenistan’da gerçekleştirilebilir. Alınan yer: https://www.inform.kz/en/6th-caspi- an-summit-may-take-place-in-turkmenis- tan_a3352958. Erişim tarihi: 26.05.2019. Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı (2019). Türkmenistan İlk Hazar Ekonomik Foru- mu’nu Düzenlemeye Hazırlanıyor. Alınan yer: https://www.mfa.gov.tm/en/news/11 82. Erişim tarihi: 26.06.2019.

57 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

58 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER XI JINPING’S FIRST VISIT TO NORTH KOREA: CAUSES AND EFFECTS Xİ JİNPİNG’İN İLK KUZEY KORE ZİYARETİ: NEDENLERİ VE ETKİLERİ

Omirbek Hanayi *

On June 20-21, 2019, Chinese President 20-21 Haziran 2019 tarihlerinde Çin Xi Jinping made his first official visit to North Devlet Başkanı Xi Jinping, Kuzey Kore’ye Korea. During his two-day visit, Xi met with ilk resmî ziyaretini gerçekleştirdi. İki gün- North Korean leader Kim Jong-un and oth- lük ziyareti sırasında Xi, Kuzey Kore Lide- er high-level officials. According to Chinese ri Kim Jong-un ve diğer üst düzey Kuzey media reports, during the talks, the parties Kore yetkilileriyle temaslarda bulundu. discussed bilateral relations between the two Çin basınına göre, görüşmelerde taraflar countries, the denuclearization of the Korean arasında ikili ilişkiler, Kore Yarımadası’nın Peninsula and other important issues of mu- nükleer silahlardan arındırılması ve her iki tual interest. During his meeting with Kim, Xi tarafı da yakından ilgilendiren diğer önem- stated that the traditional good neighborly li konuların ele alındığı bilinmektedir. Kim and friendly relations between the two coun- ile görüşmesinde, iki ülkenin geleneksel iyi tries would remain unchanged and that Chi- komşuluk ve dostluk ilişkilerinin değişme- na would certainly support the concrete steps yeceğini belirten Xi, uluslararası durumun taken by North Korea in achieving a political nasıl değiştiğine bakılmaksızın Çin’in, Ku- solution on the Korean peninsula in spite of zey Kore’nin Kore yarımadasında bir siyasi the changes in the international situation. çözüme ulaşılması konusunda attığı somut In his turn, Kim stressed that Xi’s visit was of adımlarını kesin olarak destekleyeceğini great importance for further development of açıkladı. Özellikle Xi’nin söz konusu ziya- the relations that are based on historical ties. retinin iki ülkenin tarihi bağlara dayanan Moreover, he expressed readiness to make ilişkilerinin yeni dönemde ileriye dönük joint efforts with China on this issue, appreci- gelişmesi açısından büyük önem taşıdığını ating Beijing’s significant contribution to the vurgulayan Kim, Çin’in Kore Yarımadası’nda preservation of stability and peace on the Ko- istikrar ve barışın korunmasında çok önem- rean Peninsula (Xinhua, 2019). li katkılar sağladığını belirterek, bu konuda As the world’s eyes turned to Xi’s visit to Çin ile ortaklaşa çaba harcamaya hazır ol- North Korea, both countries also attached duğunu ifade etti (Xinhua, 2019). great importance to it, as evidenced by the Öncelikle, tüm dünyanın gözünü üzeri- concurrent publication of Xi’s article in the ne çeviren Xi’nin Kuzey Kore ziyaretine her official media of China and North Korea on iki ülkenin de büyük önem verdiği belirtil- June 19, 2019. On the following day, Kim and melidir. Zira, 19 Haziran 2019 tarihinde Çin his wife Ri Sol-ju, as well as President of the ve Kuzey Kore’nin resmi basınında eş za- Presidium of North Korea’s Supreme People’s manlı olarak Xi’nin ilgili yazısının yayımlan- Assembly Choe Ryong-hae, the country’s ması, her iki tarafın da söz konusu ziyarete Prime Minister Kim Jae-ryong and other se- büyük önem gösterdiğini işaret etmiştir. nior officials greeted Xi at the Pyongyang Su- Ayrıca, 20 Haziran 2019 tarihinde Pyong- nan International Airport (Xinhua, 2019). yang Sunan Uluslararası Havalimanı’nda It is noteworthy that this visit, which Xi’nin bizzat Kim ve eşi Ri Sol-ju’nun yanı commemorates the 70th anniversary of the sıra, Kuzey Kore Yüksek Halk Meclisi Başka-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

59 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Sino-North Korean relations officially es- nı Choe Ryong-hae, Kuzey Kore Başbakanı tablished in October 1949, is the first trip Kim Jae-ryong ve diğer üst düzey Kuzey to North Korea by a Chinese president in Kore yetkilileri tarafından karşılanması da 14 years. Looking at the background of the dikkat çekicidir (Xinhua, 2019). Sino-North Korean relations, which began Resmî olarak Ekim 1949’de kurulan Çin- in 1949 and continued in close alliance due Kuzey Kore ilişkilerinin 70. yıldönümüne to common historical and political-ideo- denk gelen bu ziyaret, Çin’den Kuzey Ko- logical ties until the early 2000s, it can be re’ye devlet başkanı sıfatıyla 14 yıllık aradan seen that no Chinese president has visited sonra yapılan ilk ziyaret olmasıyla da dikkat Pyongyang since 2005, as there were some çekmektedir. Aslında 1949’dan başlayarak disagreements between China and North neredeyse 2000’lerin başına kadar ortak Korea. The reason is that the China-North tarihsel ve siyasi-ideolojik bağları nede- Korea relations, which had significantly de- niyle yakın bir müttefiklik içerisinde devam veloped over the years, cooled off after Oc- eden Çin-Kuzey Kore ilişkilerinin arka pla- tober 2006, when North Korea conducted its nına bakıldığında, 2005’den sonra Çin’den first nuclear weapons test. Beijing argued that Kuzey Kore’ye devlet başkanı düzeyinde North Korea’s possession of nuclear weapons bir ziyaretin yapılmaması, Çin-Kuzey Kore could seriously threaten the security of both arasındaki kimi anlaşmazlıklardan kaynak- China and South Asia, and called on North lanmaktaydı. Çünkü yıllar boyu önemli Korea to stop nuclear weapons development gelişmeler kaydeden Çin- Kuzey Kore iliş- and ballistic missile tests. Moreover, Beijing’s kilerinde Ekim 2006’de Kuzey Kore’nin ilk support for sanctions imposed by the Unit- nükleer silah denemesini yapmasından ed Nations Security Council in October 2006 sonra belli bir soğukluk yaşanmıştır. Önce- against North Korea’s nuclear weapons tests likle, Kuzey Kore’nin gerçek bir nükleer silah was China’s first step from diplomacy to- sahibi olmasının hem Çin’in, hem de Güney wards punishment in the North Korean nu- Asya’nın güvenliğini ciddi bir şekilde tehdit clear crisis (China Embassy, 2015; Fu, 2017). edebileceğini savunan Pekin, Kuzey Ko- Since taking office in December 2011, Kim re’nin nükleer silah geliştirmesini ve balistik has increased Pyongyang’s nuclear weapons füze denemesini durdurması yönünde çağ- and ballistic missile tests, thereby escalating rıda bulunmuştur. Dahası Kuzey Kore’nin tensions on the Korean Peninsula. That was a söz konusu nükleer silah denemesine karşı matter of concern to Beijing because the U.S. Ekim 2006 tarihinde Birleşmiş Milletler Gü- efforts to deploy the THAAD missile system venlik Konseyi tarafından uygulanan yap- in the region by strengthening military coop- tırımlara Pekin’in de destek vermesi, Çin’in eration with South Korea and Japan against Kuzey Kore nükleer krizi konusunda diplo- the nuclear program of North Korea have masiden cezalandırmaya yönelik attığı ilk made China extremely uncomfortable (Xin- adım olmuştur (Çin Elçiliği, 2015; Fu, 2017). hua, 2016). However, after participating in Nitekim Aralık 2011’de göreve gelen Kim’in the Winter Olympics in South Korea in Feb- liderliğinde Pyongyang’ın nükleer silah ve ruary 2018, North Korea’s efforts to improve balistik füze denemelerini artırarak Kore its relations with China were welcomed pos- Yarımadası’ndaki gerilimi tırmandırması, itively by Beijing. Therefore, the Sino-North Pekin’i de endişelendirmiştir. Çünkü Kuzey Korean relations started to gain momentum Kore’nin nükleer sorununa karşı ABD’nin again after Kim made his first overseas visit Güney Kore ve Japonya ile askeri işbirliğini to China in March 2018, and three more vis- güçlendirerek bölgede THAAD füze siste- its in May 2018, June 2018 and January 2019 mini konuşlandırma çabasında bulunması, (Xinhua, 2019). Çin’i son derecede rahatsız etmiştir (Xin- It is no coincidence that the Chinese pres- hua, 2016). Fakat Şubat 2018’de Güney Ko- ident paid a visit to North Korea at a time re’deki Kış Olimpiyatları’na katıldıktan son-

60 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER when the U.S.-China trade war intensified and ra Kuzey Kore’nin öncelikle Çin ile ilişkilerini the G20 Leaders’ Summit in Japan was ap- iyileştirmeye çalışması, Pekin tarafından iyi proaching. One important point that needs karşılanmıştır. Dolayısıyla Mart 2018’de ilk to be mentioned is the fact that Xi’s visit to yurtdışı ziyaretini Çin’e yapan Kim’in Mayıs Pyongyang was before the meeting of Xi and 2018’de, Haziran 2018’de ve Ocak 2019’da U.S. President Donald Trump, which was ex- üç kez daha Çin’i ziyaret etmesiyle, Çin-Ku- pected to take place during the G20 Leaders’ zey Kore ilişkileri tekrar ivme kazanmaya Summit. Xi’s visit to Pyongyang as an indi- başlamıştır (Xinhua, 2019). cation of historical relations between China ABD-Çin ticaret savaşının şiddetlendiği and North Korea points out that China could ve Japonya’da yapılacak G20 Liderler Zir- mediate in the denuclearization of the Korean vesi’nin yaklaştığı bir dönemde Çin Devlet Peninsula. Although there are disagreements Başkanı’nın Kuzey Kore’ye ziyarette bulun- between the two countries, China cooper- ması, hiç tesadüf değildir. Bu bağlamda ates in the political and economic spheres söylenmesi gereken önemli bir şey, Xi’nin with North Korea more closely than other Pyongyang ziyaretinin G20 Liderler Zirve- countries and is willing to play a constructive si’nde gerçekleşmesi beklenen Xi ile ABD and active role in reducing the tensions on Başkanı Donald Trump’ın görüşmesinden the Korean Peninsula. Therefore, Beijing has daha önce gerçekleşmesi gerçeğidir. Önce- always emphasized that the problem should likle Xi’nin Pyongyang ziyareti, Çin ve Ku- be solved at the negotiating table by using zey Kore arasındaki tarihi ilişkilerin bir gös- diplomatic and economic relations with all tergesi olarak, Çin’in Kore Yarımadası’nın the parties related to the situation on the Ko- nükleerden arındırılması konusunda arabu- rean Peninsula. Such an attitude stems from luculuk yapabileceğini işaret etmesidir de- China’s national security, as well as geostrate- nilebilir. Aralarında her ne kadar anlaşmaz- gic and geopolitical, interests. The possibility lıklar olsa da, Kuzey Kore ile diğer ülkelere of millions of North Korean refugees flocking göre siyasi ve ekonomik alanda daha yakın to the Chinese border as a result of a possi- işbirliği ve eşgüdüm içerisinde bulunan Çin, ble conflict on the Korean Peninsula, or even zaten Kore Yarımadası geriliminde yapıcı ve the possibility of North Korea’s use of nuclear aktif rol oynamaya istekli bulunmaktadır. weapons, is a major threat to China’s territori- Dolayısıyla Pekin, bu konuda çok dikkatle al integrity and ecological security. Moreover, the possibility of an increase in the U.S. mili- hareket ederek Kore Yarımadası gerilimi ile tary presence in the region due to a growing ilgili tüm taraflarla olan diplomatik ve eko- confrontation on the Korean Peninsula is also nomik ilişkilerini kullanarak sorunun masa detrimental to China’s geostrategic and geo- başında çözülmesini her zaman vurgulaya political interests. gelmektedir. Çin’in böylesi bir tutum izle- From this point of view, attaching great mesi, Çin’in hem ulusal güvenlik, hem de importance to developing bilateral relations jeostratejik ve jeopolitik çıkarlarından kay- with Pyongyang based on the visit, Beijing will naklanmaktadır. Çünkü Kore Yarımadası’n- continue its efforts to play an important role da olası bir sıcak çatışmanın ortaya çıkması as a mediator in the Pyongyang-Seoul and sonucunda milyonlarca Kuzey Koreli mül- Pyongyang-Washington relations. Compared tecinin Çin sınırına akın etme olasılığı veya to the fruitless meeting between Trump and Kuzey Kore’nin nükleer silah dahi kullanma Kim in Hanoi, this visit shows once again that olasılığı, Çin’in toprak bütünlüğü ve ekolo- Xi has more influence over North Korea than jik güvenliği açısından büyük bir tehdittir. the United States. Given that Trump has re- Ayrıca, Kore Yarımadası geriliminden do- peatedly called on Beijing to play a more ac- layı bölgedeki ABD askerî varlığının artma tive role in resolving the North Korean issue, olasılığı da, Çin’in jeostratejik ve jeopolitik Washington will likely further need positive çıkarlarına zarar verici bir unsurdur.

61 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Beijing-Pyongyang relations to promote its Bu açıdan bakıldığında Pekin, önümüz- own negotiations with Pyongyang. In its turn, deki dönemde söz konusu ziyaret temelin- Beijing advocates the preservation of stability de Pyongyang ile ikili ilişkilerini geliştirme- and peace on the Korean Peninsula in terms ye büyük önem vererek Pyongyang-Seul of national security and geostrategic inter- ve Pyongyang-Washington ilişkilerinde ests. On the one hand, Beijing will support önemli arabuluculuk rolünü yürütme gay- Pyongyang’s steps in mitigating the tensions retine de devam edecektir. Trump-Kim ara- on the Korean Peninsula through dialogue sında olumsuz sonuçlanan Hanoi buluşma- and negotiations, while, on the other hand, it sıyla karşılaştırıldığında, söz konusu ziyaret may use the North Korean issue as a bargain- Xi’nin Kuzey Kore konusunda ABD’ye kı- ing element in trade talks with Washington. yasla daha fazla söz sahibi olabileceğini From the North Korean perspective, it can göstermektedir. Zaten Trump’ın birçok kez be said that Xi’s visit fits very well with Pyong- Pekin’e Kuzey Kore konusunda daha aktif yang’s current wishes and agenda because rol oynama çağırısında bulunduğu dikkate Pyongyang has taken important steps in the alındığında, Washington’un bundan sonra denuclearization of the Korean peninsula in Pyongyang ile yapılacak müzekkerelerde the last year and seeks to gain Beijing’s sup- Pekin-Pyongyang ilişkilerine daha fazla port in the related negotiations with Seoul ihtiyaç duyacağı ihtimal dâhilindedir. Üs- and Washington. Given that each of Kim’s telik ulusal güvenlik ve jeostratejik çıkar- four visits to Beijing in about a year took ları açısından Kore Yarımadası’nda istikrar place before some significant event, such as ve barışın korunmasını savunan Pekin, bir the historic Inter-Korean summit and the first yandan Pyongyang’ın Kore Yarımadası’n- and second North Korea-United States sum- daki gerginliği diyalog ve müzakere yoluyla mits, it is clear that Pyongyang expects sup- çözme konusunda attığı adımlarına destek port from Beijing. Kim’s particular attention to verecek, diğer bir yandan Washington ile relations with Beijing and Xi’s visit arises from yapılacak ticaret müzakerelerinde de Kuzey the goal to develop his country’s commercial Kore konusunu bir pazarlık unsuru olarak and economic relations with China. One of kullanabilecektir. the main reasons why North Korea has tak- Kuzey Kore açısından bakıldığında, Xi’nin en further steps to denuclearize the Korean söz konusu ziyareti Pyongyang’ın şu anki Peninsula has been the stagnant economic isteklerine ve gündemine çok uygun düş- situation due to the sanctions imposed on tüğü söylenebilir. Çünkü son bir yıldır Kore this country in recent years. Especially in the yarımadasının nükleerden arındırılması ko- last year, the economic development in North nusunda ileriye dönük önemli adımlar atan Korea has gained importance, and Kim has Pyongyang, Seul ve Washington ile yapılan started to actively participate in economic veya yapılacak ilgili müzakerelerde Pekin’in activities in the country. desteğini kazanma çabasındadır. Kim’in In summary, Xi’s visit to North Korea, the yaklaşık bir yıl içerisinde Pekin’e yaptığı first by a Chinese President in 14 years, is of dört ziyaretin de tarihi Güney Kore-Kuzey great importance for both countries due to Kore Liderler Zirvesi ve 1. ve 2. ABD-Kuzey its geopolitical and geostrategic dimensions, Kore Liderler Zirvesi’nden önce gerçekleş- as well as in terms of ensuring stability and tiği dikkate alındığında, Pekin’den destek peace on the Korean Peninsula. From China’s beklediği kesin olarak bilinmektedir. Kim’in perspective, the visit could create a more fa- Pekin ile ilişkilerine ve Xi’nin ziyaretine bü- vorable environment for Beijing to act as an yük önem göstermesinin arka planında intermediary in the tensions on the Korean ülkesinin Çin ile ticari-ekonomik ilişkilerini Peninsula, increasing the need of the parties geliştirme hedefi de yer almaktadır. Zaten for China. Xi’s visit to Pyongyang during the Kuzey Kore’nin Kore Yarımadası’nın nükle- trade negotiations between the United States erden arındırılması konusunda ileri adımlar

62 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER and China, which have accelerated again af- atmasının ana nedenlerinden biri, son yıl- ter a trade war between the two countries in- larda bu ülkeye uygulanan yaptırımlardan tensified for a second time, shows that China dolayı durgunlaşan ekonomik durumu ol- has a say in the North Korean issue. While muştur. Özellikle son bir yılda Kuzey Ko- North Korea’s expectations for both Chi- re’de ekonomik kalkınmaya önem verildiği nese economic and diplomatic support are ve Kim’in de ülkesindeki ekonomik etkin- evident, Xi’s visit is symbolic for Pyongyang. liklere aktif olarak katılmaya başladığı söz Any support from a historic and powerful ally, konusudur. such as China, could be an essential element Özet olarak, Xi’nin Çin Devlet Başkanı of balance in North Korea’s next talks with the sıfatıyla 14 yıllık aradan sonra ilk kez Ku- United States. zey Kore’ye ziyarette bulunması, jeopolitik ve jeostratejik boyutlarıyla iki ülke için de References büyük önem taşımanın yanı sıra, aynı za- China Embassy (2015). China-North Korea manda Kore Yarımadası’ndaki istikrarın ve Relations. Retrieved from http://kp.china-em- barışın sağlanması açısından da oldukça bassy.org/chn/zcgx/zcgxgk/. Accessed on önemlidir. Çin açısından bakıldığında, söz 21.06.2019. konusu ziyaret Pekin’in Kore Yarımadası Fu Ying (2017). A Historical Review of geriliminde aracılık rolünü üstlenmesi için North Korea’s Nuclear Issue. Retrieved from daha uygun bir ortam yaratarak, sorunun http://www.chinanews.com/gj/2017/05- taraflarının Çin’e olan ihtiyacını artırabilir. 01/8213207.shtml. Accessed on 21.06.2019. Zaten, ABD-Çin ticaret savaşının ikinci kez Xinhua (2019). Xi Arrives to Great Welcome şiddetlenmesinden sonra iki ülke arasında in DPRK for State Visit. Retrieved from http:// tekrar hız kazandırılan ticaret müzakereleri www.xinhuanet.com/english/2019-06/20 sırasında Xi’nin Pyongyang’ı ziyaret etme- /c_138158985.htm. Accessed on 21.06.2019. si, Çin’in Kuzey Kore sorununda söz sahibi Xinhua (2016). North Korea’s Nuclear Tests. olduğunu işaret etmesi olarak kabul edile- Retrieved from http://www.xinhuanet.com// bilir. Kuzey Kore’nin Çin’in hem ekonomi, world/2016-01/06/c_128601147.htm Ac- hem de diplomasi desteklerine yönelik cessed on 24.06.2019. beklentileri ortadayken, Xi’nin söz konusu Xinhua (2019). Xi Jinping and Kim Jong Un has ziyareti Pyongyang için esasen sembolik Seen Each Other 4 Times in 10 Months, What bir önem taşımaktadır. Çin gibi tarihi ve Xi Jinping and Kim Jong Un Talk About Each güçlü bir müttefikinin her türlü desteği, Time?. Retrieved from http://www.xinhuanet. Kuzey Kore’nin ABD ile bir sonraki yapıla- com/world/2019-01/12/c_1123980042.htm. cak görüşmelerinde önemli bir denge un- Accessed on 24.06.2019. suru olabilecektir.

Kaynaklar Çin Elçiliği (2015). Çin’in Kuzey Kore ile İlişkileri. Alınan yer: http://kp.china-em- bassy.org/chn/zcgx/zcgxgk/. Erişim tarihi: 21.06.2019. Fu Ying (2017). Kuzey Kore Nükleer So- rununun Tarihsel Gelişimi. Alınan yer: http://www.chinanews.com/gj/2017/05- 01/8213207.shtml. Erişim tarihi: 24.06.2019. Xinhua (2019). Xi Jinping, Kuzey Kore’ye Devlet Ziyaretinde Bulundu. Alınan yer: http://www.xinhuanet.com/english/ 2019-

63 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 06/20/c_138158985.htm. Erişim tarihi: 21. 06.2019. Xinhua (2016). Kuzey Kore’nin Tüm Nükleer Denemeleri. Alınan yer: http://www.xinhua- net.com//world/2016-01/06/c_128601147. htm. Erişim tarihi: 24.06.2019. Xinhua (2019). 10 Ayda 4 Kez Görüşen Xi ve Kim Her Seferinde Ne Hakkında Konuş- tu?. Alınan yer: http://www.xinhuanet.com/ world/2019-01/12/c_1123980042.htm. Eri- şim tarihi: 24.06.2019.

64 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER JAPAN AND SOUTH KOREA: ALLIES IN CONFLICT JAPONYA VE GÜNEY KORE: ÇATIŞAN MÜTTEFİKLER

Asset Ordabayev *

The longstanding contradictions between Japonya ve Güney Kore arasında uzun Japan and South Korea went beyond the zamandır devam çelişkiler, diplomasi sınır- bounds of diplomacy, and, as a result, the larının ötesine geçmiş ve sonuçta dünyanın world’s 3rd and 11th largest economies un- en büyük 3. ve 11. ekonomilerine sahip bu leashed a trade war against each other. Po- iki ülke birbirlerine karşı ticaret savaşı baş- tential consequences of this conflict between latmıştır. Washington’un Asya’daki bu iki Washington’s two key allies in Asia can be önemli müttefiki arasındaki söz konusu ça- significant, leading to changes not only in the tışmanın sonuçları ağır olabilir. Bu durum, global electronics supply chain, but also re- sadece küresel elektronik tedarik zincirin- gional geopolitics and nuclear security since de değil, aynı zamanda bölgesel jeopolitik the Washington-Seoul-Tokyo triangle is a ve nükleer güvenlik alanında da bir kısım fundamental alliance in addressing the North değişikliklere yol açabilir. Zira Washing- Korean nuclear issue. Meanwhile, the parties ton-Seul-Tokyo üçgeni, Kuzey Kore nükleer demonstrate an uncompromising determina- sorununun çözümünde temel rol oynayan tion to continue the confrontation, and the bir ittifak niteliğindedir. Ancak, tarafların White House is not taking the initiative to çatışmayı sürdürme yönündeki kararlı tu- reconcile the allies. tumuna rağmen Beyaz Saray, bu iki mütte- Japan and South Korea are key trading fikini uzlaştırmak için herhangi bir inisiyatif partners for each other. Based on this depen- almamayı tercih etmiştir. dence and with the U.S. support, the relations Japonya ve Güney Kore, birbirlerinin of the two countries were at a high level and en önemli ticaret ortakları arasındadır. Bu void of complex crises. However, after Shinzo bağımlılık çerçevesinde ABD desteğiyle iki Abe came to power in Japan in 2012 and Park ülkenin ilişkileri yüksek düzeyde gelişmiş Geunhye in South Korea in 2013, relations be- ve şimdiye kadar aralarında büyük bir kriz tween the partners began to deteriorate. First yaşanmamıştır. Ancak, 2012’de Japonya’da of all, this was caused by the strengthening Şinzo Abe’nin ve 2013’te Güney Kore’de of militarism of Japan, including the chang- Park Geun-hye’nin iktidara gelmesinden ing role of the military forces and attempts sonra, ortaklar arasındaki ilişkiler bozul- to abolish Article 9 of the country’s constitu- maya başlamıştır. Bunda, Japonya’nın ordu tion, which prohibits maintaining an army. At teşkilini yasaklayan anayasanın 9. mad- the same time, Seoul became concerned with desini kaldırma yönündeki girişim ve as- the symbolic actions of the Japanese estab- keri güçlerin rolündeki değişimle birlikte lishment, for example, visits to the Yasukuni Japonya’da militarizmin güçlendirilmeye Shrine, including by the Prime Minister him- çalışıldığı yönündeki algının etkili olduğu self (BBC, 2013), as well as with Japan’s posi- değerlendirilmektedir. Bunun yanında, Ja- tion on a number of controversial historical ponya Başbakanı’nın sembolik bir öneme issues, especially the ‘Comfort Women’ is- sahip olan ‘Yasukuni Tapınağı’nı ziyare- sue related to Korean women forced by the ti gibi bir kısım güncel eylemler ile (BBC, Japanese into sexual slavery in military field 2013), İkinci Dünya Savaşı yıllarında askeri brothels before and during World War II. bölgelerdeki genelevlerinde Japonlar tara- However, the countries showed flexibility and fından cinsel köleliğe zorlanan Koreli ka- were able to resolve these issues, achieving a dınlarla ilgili “Rahatlatıcı Kadınlar” meselesi

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

65 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA formal settlement in 2015, when Japan set up gibi bir kısım tartışmalı tarihi konulardaki an $8 million fund to compensate for the vic- Japonya’nın pozisyonu Seul’ü rahatsız et- tims of exploitation (Financial Times, 2015). In miştir. Bununla birlikte, her iki taraf bir ya- South Korea, the agreement provoked a pop- kınlaşma sergileyerek söz konusu sorunun ular protest, and two years later the founda- çözümüne yönelik bir uzlaşı sağlamışlardır. tion was disbanded. 2015 yılında Japonya, istismar mağduru There are other complex historical issues kadınlara 8 milyon dolar tutarında tazmi- between the countries that need to be re- nat ödenmesi için bir devlet fonu kurmuş- solved, such as the participation of the male tur (Financial Times, 2015). Ancak, söz ko- population of South Korea in World War II on nusu anlaşmanın Güney Kore kamuoyunca the side of Japan, labor exploitation of Kore- tepkiyle karşılanmasından sonra adı geçen ans by Japanese companies, and the forced fonu dağıtan vakıf iki yıl sonra kapatılmıştır. change of Korean names by Japanese author- Ülkeler arasında, Güney Kore’nin erkek ities. Ideally, South Koreans would like Japan nüfusunun Japonya tarafına geçerek İkinci to issue an official apology, following Germa- Dünya Savaşı’na katılması, Kore işgücünün ny’s example, but at the moment Tokyo’s po- Japon şirketleri tarafından istismar edilmesi sition is far from that of Berlin. ve Korelilerin isimlerinin Japon makamlarca The next issue that has sharply aggravat- zorla değiştirilmesi gibi çözülmesi gereken ed recently is the territorial dispute over the diğer bir kısım tarihi meseleler de bulun- maktadır. Güney Koreliler, Japonya’dan em- Dokdo / Takeshima Islands as the Abe gov- sal olarak gösterdikleri Almanya gibi resmi ernment decided to raise this topic again. bir özür beklemektedirler. Ancak şu anda The islands themselves are not a controver- Tokyo’nun bu konudaki pozisyonu Berlin’in sial issue, but the real dispute is about the geçmişteki pozisyonundan farklı bir yerde 200-mile economic zone surrounding them, bulunmaktadır. which contains rich gas deposits and fish Son zamanlarda alevlenen diğer bir stock (Justin McCurry, 2010). In general, this konu, Abe hükümetinin tekrar gündeme conflict is difficult to resolve, and the coun- getirdiği Dokdo/Takeşima Adaları ile ilgi- tries are engaged in ongoing consultations. li bölgesel anlaşmazlıktır. Buradaki esas However, the unresolved status of the islands sorun aslında adalar değil, aksine zengin always becomes a reason for the exacerba- doğalgaz yatakları ve balık stokları içeren tion of the situation, depending on certain 200 millik ekonomik bölgedir (McCurry, goals pursued by the leaders of the two 2010). Bu zaviyeden bakılınca, her ne kadar countries. iki ülke arasında istişareler devam ediyor The reason for the current escalation of olsa da söz konusu çatışmanın çözümünün the conflict between the countries is related kolay olduğu söylenemez. Bu sorun, yani to one of the historical issues, namely the adaların çözüm bekleyen statüsü, iki ülke exploitation of Korean citizens by Japanese liderinin belirli amaçlara yönelik sergilemiş companies. In October 2018, the South Kore- olduğu politikalarla derinleşme potansiye- an Supreme Court took the side of the work- lini korumaktadır. ers and their heirs, ruling that Japanese enter- İki ülke arasındaki çatışmanın derinleş- prises, including Mitsubishi and Nippon Steel mesinin diğer bir nedeni de, Koreli vatan- & Sumitomo Metal Corp., should pay money daşların Japon şirketleri tarafından zorla as compensation for forced labor (New York çalıştırılması gibi tarihi konulardan biri ile Times, 2018). Japanese business, on the ad- ilgilidir. Ekim 2018’de Güney Kore Yüksek vice of their government, refused to comply Mahkemesi, Güney Koreli işçilerin ve mi- with the judgment. Then the South Korean rasçılarının lehine karar vermiş ve Mitsu- court arrested the shares of Nippon Steel and bishi ile Nippon Steel & Sumitomo Metal ordered to sell them. Corp. gibi Japon şirketlerini zorla çalıştır-

66 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Japanese authorities immediately criticized dıkları Güney Koreli işçilere tazminat öde- this decision, insisting that the problem had meye mahkum etmiştir (New York Times, been settled “completely and finally” in 1965, 2018). Ancak, Japon şirketleri, hükümet- when the Republic of Korea and Japan signed lerinin tavsiyesi üzerine bu karara uymayı an agreement on the complete settlement of reddetmiştir. Bunun ardından Güney Kore this issue, with Japan paying compensation of mahkemesi Nippon Steel’in hisselerine el more than $2 billion (Economist, 2019). Tokyo koymuş ve bu hisselerin satılmasına hük- decided to prove that Seoul was in breach metmiştir. of its obligations and bring the case on the Japon yetkilileri, bu kararı eleştirerek compensation for forced labor to the inter- iki ülke arasında imzalanan anlaşma ile national arbitration court. However, South Japonya’nın 2 milyar dolardan fazla bir Korea refused international arbitration, which tazminat ödediğini ve 1965 yılı itibari ile further worsened the situation. sorunun tamamen çözüldüğünü ifade et- The Japanese leadership’s response was mişlerdir (Economist, 2019). Bunun üzeri- the July 4, 2019 introduction of the restriction ne, Tokyo, Seul’un yükümlülüklerini ihlal on imports from South Korea of a number of ettiğini kanıtlamaya ve zorla çalıştırılan chemicals and components used in the man- kişilere tazminat ödenmesi konusundaki ufacture of displays for smartphones and TV davayı uluslararası tahkim mahkemesine sets, as well as for the manufacture of semi- sunmaya karar vermiştir. Ancak, Güney conductors. Next, in August, Japan excluded Kore’nin uluslararası tahkimi reddetmesi, South Korea from the ‘white list’ of countries işleri daha kötü hale getirmiştir. that can freely acquire Japanese electronic Buna cevap olarak Japon yönetimi, 4 components intended for military produc- Temmuz 2019’da akıllı telefonlar ve tele- tion. Tokyo also plans to limit the transfer of vizyonlar için ekranların ve yarı iletkenlerin certain technologies used in the production üretiminde kullanılan bazı kimyasalların of some high-tech goods. If the two Asian ve bileşenlerin Güney Kore’den ithalatına economic giants engage in a full-scale trade kısıtlama getirmiştir. Daha sonra, Ağustos war, it will cause enormous damage to elec- ayında Japonya, Güney Kore’yi askeri üre- tronics supply chains around the world since time yönelik Japon elektronik parçalarını both countries are important players at the serbestçe elde edebilen ülkelerin “beyaz market of electrical products. This will put an listesinden” çıkarmıştır. Buna ek olarak, additional pressure on the global economy, Tokyo bazı yüksek teknoloji ürünlerinin which has already suffered from the trade war üretiminde kullanılan bir kısım teknoloji- between the United States and China. lerin transferini sınırlamayı da planlamak- So far, the South Korean government has tadır. Eğer Asya’nın iki ekonomik devi tam not introduced retaliatory measures, but ölçekli bir ticaret savaşına girerse bu, iki warns that it will be forced to do so. At the ülkenin elektrikli ürünler pazarının önemli same time, there are calls in Korean society to oyuncuları olması sebebi ile dünya çapın- boycott Japanese manufacturers and refrain daki elektronik tedarik zincirlerinde büyük from visiting Japan for tourist purposes. In hasara yol açacaktır. Öte yandan, bu du- addition, the South Korean alliance of super- rumun ABD ile Çin arasındaki ticaret sava- markets, which unites over 23,000 stores, has şından zarar görmüş olan küresel ekonomi temporarily suspended the sale of Japanese üzerinde de ek bir baskı yaratacağı açıktır. goods (Koreatimes.co,2019). Şimdiye kadar, Güney Kore hüküme- The parties urgently need to start the ne- ti, gerekli misillemeleri yapmamış olsa da gotiation process, because the crisis is deep- bunu yapacağı konusunda bazı işaretler ening. South Korea has already expressed its vermiştir. Güney Kore toplumunda Japon willingness to discuss the situation at a meet- ürünlerinin boykot edilmesi ve turist ola- ing of the General Council of the World Trade rak Japonya’ya ziyaret edilmemesi yönün-

67 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Association. In turn, Japan hints that South de çağrıların yapıldığı hususunu da bu iki Korea is selling goods to its northern neigh- ülke arasındaki mevcut tansiyonu artırdığı- bor, bypassing UN sanctions, which could re- nı da belirtmek gerekir. Bu çağrılar doğrul- sult in significant sanctions for Seoul. If the tusunda, 23 binden fazla mağazayı birleş- conflict enters the international arena, it may tiren Güney Koreli süpermarketler birliği, become more difficult to resolve it because Japon mallarının satışını geçici olarak askı- of the involvement of international organiza- ya almıştır (Koreatimes.co, 2019). tions and other participants. Gittikçe derinleşen kriz tarafların acilen At the same time, it must be admitted that müzakere sürecini başlatmalarını zorunlu historical differences are an important factor kılmaktadır. Güney Kore, mevcut durumu that could be resolved if Japan used the ex- Dünya Ticaret Birliği Genel Kurulu toplan- ample of Germany. But it must also be rec- tısında görüşmek istediğini dile getirmiştir. ognized that history is becoming a hostage Buna karşılık Japonya, Güney Kore’nin BM of the political situation. During his election yaptırımlarını ihlal ederek kuzey komşusu- campaign, the incumbent president of Ko- na mal sattığını ima etmektedir. Bu, Seul rea, Moon Jae Ying, promised to revise the için ciddi yaptırımlara yol açabilme riski agreements reached earlier on the ‘Com- taşımaktadır. Çatışmanın uluslararası plat- fort Women’ issue. He could have refrained formlara taşınması durumunda, sorunun from using this issue, but decided to exploit çözümünün daha da zorlaşacağı düşünül- it again for his own purposes. Japan, in turn, mektedir. has also sharply escalated the issue of com- Aslında, Japonya’nın, Almanya örneğini pensation, probably for a reason. For exam- izlemesi durumunda tarihsel farklılıkların ple, by limiting South Korean exports, Japan çözülebilecek önemli bir faktör olduğu can try to regain positions at the high-tech kabul edilmelidir. Bununla birlikte, tarihin market. After all, now Samsung is one of the gündelik siyasetin rehinesi haline geldiği main competitors of Sony (Kim et al., 2019). de unutulmamalıdır. Seçim kampanyası It is noteworthy that U.S. President Trump’s sırasında görevdeki Güney Kore Cumhur- leadership style and actions have a certain başkanı Moon Jae-in, “Rahatlatıcı Kadınlar” popularity among the Japanese political elite, konusunda daha önce varılan sözleşmeleri which does not mind using similar tactics, tekrar gözden geçirmeyi gündeme getir- such as a trade war. At the same time, one miştir. Bu konuyu kullanmaktan kaçınabilir- should not exclude a completely complicated di, ancak sonuçta kendi şahsi menfaatleri scheme: probably, Tokyo hopes that Wash- adına söz konusu meseleyi bir istismar ara- ington will, as always, intervene to settle the cı olarak kullanmıştır. Buna karşılık Japonya dispute among its allies, which will reduce the da tazminat meselesine tekrar yoğunlaş- White House’s pressure on Japan in security mış ve aynı zamanda Güney Kore ihraca- and trade issues. tına sınırlandırmalar getirerek yüksek tek- Summing up the analysis of the conflict noloji ürün pazarındaki yerini tekrar elde between the two main Asian democracies, it etmeye çalışmaktadır. Şu anda Samsung, is necessary to note its complexity, as well as Sony’nin başlıca rakiplerinden biridir (Kim the desire of the Japanese and South Korean vd, 2019). ABD Başkanı Donald Trump’ın political elites to use the nationalist rhetoric, liderlik tarzının ve eylemlerinin, ticaret sa- which allows you to mobilize the electorate vaşı gibi benzer taktikleri kullanmaya karşı and sometimes shift the focus from inter- olmayan Japon siyasi seçkinleri arasında nal political problems. At the same time, the belli bir popülariteye sahip olması dikkat conflict demonstrates the lack of multilateral çekicidir. Burada kimsenin reddedemeye- diplomacy tools in Asia to resolve such con- ceği bir senaryodan bahsedecek olursak flicts, as well as the inability of even such ma- Tokyo, Washington’un her zaman olduğu ture democratic countries as Japan and South gibi müdahaleci tavrı ile bu krize müdahil

68 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Korea to find a compromise themselves with- olacağını, Japonya üzerindeki güvenlik ve out a U.S. intervention. This is an interesting ticaret konularındaki mevcut baskıyı azal- lesson for Central Asia, where a number of tacağını beklemektedir. observers constantly note the inability of the Özetleyecek olursak, Asya’nın iki önemli regional states to reach agreements without demokrasisi arasındaki çatışmanın, yuka- the participation of a third party. rıda izah edilen karmaşıklığının Japon ve Güney Koreli siyasi elitlerin bazen seçmen- References lerin dikkatini iç politik meselelerden uzak- BBC (2013). Japan PM Shinzo Abe Visits Ya- laştırmak amacıyla kullandıkları milliyetçi sukuni WW2 Shrine. Retrieved from https:// söylemden kaynaklandığını belirtmek ge- www.bbc.com/news/world-asia-25517205. rekir. Burada belirtilmesi gereken diğer bir Accessed on 19.07.2019. husus ise benzer gelişmelerde görüldüğü Economist (2019). A Trade Dispute between üzere Asya’daki ikili sorunların çözümün- Japan and South Korea has Trumpian Echoes. de henüz çok taraflı diplomasi araçlarının Retrieved from https://www.economist.com/ işletilemediğidir. İki gelişmiş demokratik leaders/2019/07/18/a-trade-dispute-be- devlet olan Japonya ve Güney Kore bile tween-japan-and-south-korea-has-trumpi- söz konusu sorunla ilgili ABD’nin inisiyatif an-echoes. Accessed on 18.07.2019. almasını beklemektedirler. Japonya ve Gü- Financial Times (2015). South Korea and Ja- ney Kore arasında devam eden krizin, pek pan Reignite Feud Over ‘Comfort Women’. çok uluslararası gözlemci raporlarında not Retrieved from https://www.ft.com/content/ edilen ‘üçüncü tarafın katılımı olmaksızın b93dc870-1b9d-11e8-aaca-4574d7dabfb6. uzlaşamama’ şeklindeki yaklaşımı çerçeve- Accessed on 20.07.2019. sinde Orta Asya ülkeleri için de ilginç bir Koreatimes.co (2019). ‘Boycott Japan’ Be- ders niteliği taşımaktadır. comes More Intense, Sophisticated. Retrieved from http://www.koreatimes.co.kr/www/ Kaynaklar tech/ 2019/07/694_272533.html. Accessed BBC (2013). Japonya Başbakanı Shinzo Abe on 19. 07.2019. Yasukuni İkinci Dünya Savaşı Anıtını Ziya- ret Etti. Alınan yer: https://www.bbc.com/ Kim Sohee, Wu Debby, Alpeyev Pavel (2019). Japan-Korea Spat Threatens to Upend news/world-asia-25517205. Erişim tarihi: Global Technology Chain. Retrieved from 19.07.2019. https://www.bloomberg.com/news/arti- Economist (2019). Japonya ile Güney Kore cles/2019-07-08/japan-korea-spat-threat- Arasındaki Ticaret Anlaşmazlığının Yük- ens-to-upend-the-global-technology-chain. selen Yankıları. Alınan yer: https://www. Accessed on 20.07.2019. economist.com/leaders/2019/07/18/a-tra- New York Times (2018). South Korean Court de-dispute-between-japan-and-south-ko- Orders Mitsubishi of Japan to Pay for Forced rea-has-trumpian-echoes. Erişim tarihi: Wartime Labor. Retrieved from https:// 18.07.2019. www.nytimes.com/2018/11/29/world/asia/ Financial Times (2015). Güney Kore ve south-korea-wartime-compensation-japan. Japonya Arasındaki “Comfort Women” html. Accessed on 19.07.2019. Tartışması Tekrar Alevlendi. Alınan yer: Justin McCurry (2010). Rocky Relations be- https://www.ft.com/content/b93dc870- tween Japan and South Korea Over Dis- 1b9d-11e8-aaca-4574d7dabfb6. Erişim ta- puted Islands. Retrieved from https://www. rihi: 20.07.2019. theguardian.com/world/2010/aug/18/ja- Justin McCurry (2010). Japonya ve Güney pan-south-korea-disputed-islands. Accessed Kore Arasında Tartışmalı Adalar Üzerin- on 18.07.2019. de Çetin İlişkiler. Alınan yer: https://www. theguardian.com/world/2010/aug/18/ja-

69 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA pan-south-korea-disputed-islands. Erişim tarihi: 18.07.2019. Kim Sohee, Wu Debby, Alpeyev Pavel (2019). Japonya ve Güney Kore Arasındaki Tartışma Küresel Teknoloji Zincirinin Güç- lenme Sürecini Tehdit Etmektedir. Alınan yer: https://www.bloomberg.com/news/ articles/2019-07-08/japan-korea-spat-th- reatens-to-upend-the-global-technology- chain. Erişim tarihi: 20.07.2019. Koreatimes.co (2019). Japonya’yı Boy- kot Hareketi Artmakta ve Sofistike Bir Hale Dönüşmektedir. Alınan yer: http:// www.koreatimes.co.kr/www/tech/2019 /07/694_272533.html. Erişim tarihi: 19.07. 2019. New York Times (2018). Güney Kore Mah- kemesi Japonya’nın Mitsubishi Firmasının Savaş Zamanında Zorla Çalıştırdığı İşçi- lere Ödeme Yapması Yönünde Bir Karar Verdi. Alınan yer: https://www.nytimes. com/2018/11/29/world/asia/south-korea- wartime-compensation-japan.html. Erişim tarihi: 19.07.2019.

70 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ENLARGEMENT OF THE TURKIC COUNCIL: OPPORTUNITIES AND PERSPECTIVES TÜRK KONSEYİ’NİN GENİŞLEMESİ: FIRSATLAR VE BEKLENTİLER

Omirbek Hanayi *

Since its establishment, the Cooperation Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konse- Council of Turkic Speaking States (Turkic yi (Türk Konseyi), kurulduğundan bu yana Council) has played an important role in de- Türk dili konuşan ülkeler arasındaki siyasi, veloping political, socio-cultural, trade and ticari-ekonomik, sosyal ve kültürel alanlar- economic cooperation among the Turkic daki işbirliğinin geliştirilmesinde önemli bir speaking countries. As it is known, the Turkic işlev görmüştür. Bilindiği üzere Türk Kon- Council was established by the Nakhchivan seyi, 1992’de başlatılan Türk Dili Konuşan Agreement, which was signed in October Ülkeler devlet başkanları zirvelerinin bir 2009 at the Summit of the Heads of the Tur- sonucu olarak Ekim 2009’da imzalanan kic Speaking states launched in 1992. The Nahcivan Antlaşması ile kurulmuştur. Şu council currently consists of Azerbaijan, Ka- anda Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan zakhstan, Kyrgyzstan and Turkey as its found- ve Türkiye’nin üye olduğu ve Macaristan’ın ing member states, as well as the observer gözlemci statüsünde temsil edildiği Kon- member, Hungary. On the 10th anniversary sey, 2019 yılında ilk defa Özbekistan’ın of its establishment, the Turkic Council has katılım kararı alması ile kuruluşunun 10. entered into a process of expansion and em- yıldönümünde genişleme ve güçlenme sü- powerment after Uzbekistan decided to join recine girmiştir. Üye ülkeler ile üye olması the organization in 2019. There have also beklenen ülkeler arasında diğer adımlar been several other significant developments da atılmıştır. Örneğin, Mayıs 2019’da Türk between the existing and potential member Konseyi bünyesinde Türk Ticaret ve Sana- states. For instance, in May 2019, the Turkic yi Odası kurulmuş, Eylül 2019’da Macaris- Chamber of Commerce and Industry was tan’da Türk Konseyi’nin Avrupa Temsilcilik established within the Turkic Council, and in Ofisi açılmış, önceki zirve toplantılarının September 2019, the European Representa- bir kısmına (2014 ve 2015 yıllarında) onur tive Office of the Turkic Council was opened konuğu olarak katılan Türkmenistan’la be- in Hungary. Moreover, in certain areas, op- lirli alanlarda işbirliği imkânları gündeme portunities for cooperation emerged with getirilmiştir. Bunun bir neticesi olarak Türk- Turkmenistan, which participated in some of menistan’ın 2019’da Konseyde gözlemci the previous summits (in 2014 and 2015) as ülke olarak yer alması beklenmektedir. Söz a guest of honor. As a result, Turkmenistan is konusu genişleme ve gelişmeler, hem Türk expected to become an observer state in the dünyasının bütünleşme süreci hem de Türk Council in 2019. This process of enlargement Konseyi’nin bölgesel ve küresel öneminin is of paramount importance both for the Tur- artması açısından büyük önem taşımakta- kic integration process and for increasing the dır. regional and global importance of the Turkic Özellikle kardeş ülke Özbekistan’ın Türk Council. Konseyi’ne katılım kararı almasının, Türk It should be emphasized that the decision dünyasının bütünleşmesi açısından tarihi of the brotherly country of Uzbekistan to join bir gelişme olduğunu vurgulamak gerekir. the Turkic Council is an important historical Önümüzdeki dönemde Özbekistan’ın Türk

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

71 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA event for the integration of the Turkic world. It Konseyi’ne üye olması konusunda, öncelik- is clear that the positive results of the change le Özbekistan’da Şavkat Mirziyoyev’in gö- and transformation process, which started reve gelmesiyle başlayan değişim ve dönü- with Shavkat Mirziyoyev’s accession to pow- şüm sürecinin olumlu sonuçlarının önemli er in Uzbekistan, had a significant effect on etkisi olduğu açıktır. Çünkü 2016’dan sonra the forthcoming membership of Uzbekistan siyasi, sosyal, ticari-ekonomik ve diploma- in the Turkic Council. Accelerating reforms tik alanlardaki reformları hızlandıran Öz- in the political, social, commercial-economic bekistan, özellikle Kazakistan, Kırgızistan, and diplomatic fields after 2016, Uzbekistan Türkiye ve Türkmenistan ile ikili ilişkilerini has taken important steps to strengthen bi- ve işbirliğini güçlendirme yönünde önemli lateral relations and cooperation in particu- adımlar atmıştır. Özbekistan’ın söz konu- lar with Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkey, and su açılım sürecinde yeniden ivme kazanan Turkmenistan. Within Uzbekistan’s opening Türkiye-Özbekistan ilişkilerinin, Özbekis- process, the Turkey-Uzbekistan relations have tan’ın kısa dönemde Türk Konseyi’ne üye gained momentum, which had a positive im- olmasında etkili olduğu söylenebilir. Bilin- pact on Uzbekistan’s membership in the Tur- diği üzere, Kasım 2016’da Türkiye Cumhur- kic Council. As it is known, President of Turkey başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Özbekis- Recep Tayyip Erdogan brought up this issue tan’a ziyareti sırasında bu konu Erdoğan during his visit to Uzbekistan in November tarafından gündeme getirilmiştir. Sonra- 2016. The issue has been formally discussed sında, Ekim 2017’de Özbekistan Cumhur- subsequently in October 2017, during Pres- başkanı Mirziyoyev’in Türkiye ziyareti ve ident Mirziyoyev’s visit to Turkey, and again, Nisan 2018’de Türkiye Cumhurbaşkanı Er- in April 2018, during President Erdogan’s visit doğan’ın Özbekistan’a ziyareti sırasında da to Uzbekistan (Yeni Safak, 2018). As a result Türk Konseyi’ne üyelik meselesi resmi ola- of the negotiations, Uzbekistan participated rak görüşülmüştür (Yeni Şafak, 2018). Söz as a special guest in the 6th Summit of the konusu görüşmeler neticesinde Özbekis- Turkic Council held on September 3, 2018, tan, 3 Eylül 2018 tarihinde Kırgızistan’ın ev in Kyrgyzstan (Crimean news agency, 2018). sahipliğinde gerçekleştirilen Türk Konseyi The issue of Uzbekistan’s membership was 6. Zirvesi’ne onur konuğu olarak iştirak et- further clarified on June 18-19, 2019, during mişti (Kırım Haber Ajansı, 2018). Özbekis- the first working visit of Secretary General of tan’ın üyeliği konusu, 18-19 Haziran 2019 the Turkic Council Baghdad Amreyev to Uz- tarihlerinde Türk Konseyi Genel Sekreteri bekistan (Turkic Council, 2018). As a result, on Baghdad Amreyev’in Özbekistan’a ilk ça- September 14, 2019, the Senate of the Oliy lışma ziyareti sırasında daha da netleşti- Majlis (Parliament) of Uzbekistan officially rat- rilmiştir (Türk Konseyi, 2018). Sonuçta 14 ified the Nakhchivan Agreement, the found- Eylül 2019 tarihinde Özbekistan Ali Meclis ing document of the Turkic Council (Senat. Senatosu, Türk Konseyi kurucu belgesi olan uz, 2019). On September 16, 2019, Shavkat Nahcivan Antlaşması’nı resmen onaylamış- Mirziyoyev signed a law on the ratification of tır (Senat.uz, 2019). 16 Eylül 2019 tarihinde the agreement (Kun.uz, 2019). Uzbekistan’s ise Şavkat Mirziyoyev, Anlaşmanın onay- membership process is expected to be com- lanmasına dair yasayı imzalamıştı (Kun. pleted at the 7th Summit of the Turkic Coun- uz, 2019). Özbekistan’ın Türk Konseyi’ne cil, which will be held on October 15, 2019, katılım sürecinin 15 Ekim 2019 tarihinde in Baku (Senat.uz, 2019). The membership of Bakü’de düzenlenecek olan Türk Konseyi the brotherly country of Uzbekistan was wel- 7. Zirvesi’ne kadar tamamlanması beklen- comed by the whole Turkic world. mektedir (Senat.uz, 2019). Kardeş ülke Öz- The Turkic Council membership of Uzbeki- bekistan’ın Türk Konseyi üyeliği, tüm Türk stan, the most populous country in Central dünyası tarafından büyük memnuniyetle Asia, will contribute significantly to the deep- karşılanmıştır.

72 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ening of political, commercial-economic, sci- Orta Asya’nın en fazla nüfusa sahip ül- entific, social, cultural and touristic mutual kesi olan Özbekistan’ın Türk Konseyi üyeli- cooperation among the member states. It is ği, ülkenin Türk Konseyi’nin üye ülkeleriyle observed that cooperation between Uzbeki- başta siyasi, ticari-ekonomik, bilim-tekno- stan and the Turkic Council members has loji, sosyal, kültürel ve turizm alanlarında increased since Uzbekistan’s adoption of the karşılıklı işbirliğinin derinleşmesine önemli positive approach to the organization. From katkı sağlayacaktır. Zaten, Özbekistan’ın this point of view, we can say that trade and açılım süreciyle beraber Türk Konseyi’ne economic relations between Uzbekistan and olumlu yaklaşmasından itibaren, Özbekis- the current members of the Turkic Coun- tan ile Türk Konseyi üyeleri arasındaki işbir- cil have increased. For example, the mutual liğinin arttığı gözlemlenmektedir. Söz ko- trade volume between Kazakhstan-Uzbeki- nusu gelişmelerde, Özbekistan ile mevcut stan, which was $2 billion in 2017, increased Türk Konseyi üyeleri arasındaki ticari-eko- by 40.8% and reached $2,8 billion in 2018. nomik ilişkiler ön plana çıkmaktadır. Örne- During January-July 2019, this figure amount- ğin, 2017’de 2 milyar dolar olan Kazakistan ed to $1,6 billion and increased by 11.1% ve Özbekistan arasındaki karşılıklı ticaret compared to the same period of 2018. These hacmi, %40.8 artarak 2018’de 2,8 milyar figures show that Kazakhstan became the dolara ulaşmıştır. Ocak-Temmuz 2019’da third largest trading partner of Uzbekistan ise, bu rakam 1,6 milyar dolar olarak (Strategy2050.kz, 2019). Moreover, taking 2018’in aynı dönemine göre %11.1 oranın- into account the agreement on the establish- da artmıştır. Söz konusu rakamlar, Kazakis- ment of the Central Asia International Center tan’ın Özbekistan’ın üçüncü büyük ticaret for Trade and Economic Cooperation signed ortağı konumuna geldiğini göstermektedir between Kazakhstan and Uzbekistan in 2019, (Strategy2050.kz, 2019). Ayrıca, 2019’da Ka- it can be predicted that trade and economic zakistan ve Özbekistan arasında imzalanan cooperation between the two countries will “Orta Asya” Uluslararası Ticaret ve Ekono- increase further in the coming period. As for mik İşbirliği Merkezi’nin kurulmasına dair Turkey, the Turkey-Uzbekistan trade volume antlaşmanın da dikkate alındığında, önü- was $1,504 billion in 2017 and showed a 25% müzdeki dönemde iki ülke arasındaki tica- increase compared to the previous year. The ri-ekonomik işbirliğinin daha da artacağı upward trend continued in 2018 when the tahmin edilebilir. Türkiye açısından bakıldı- mutual trade reached $1,748 billion, a 16% ğında, Türkiye-Özbekistan ticaret hacminin, increase over the previous year (Mfa.gov.tr, 2017’de 1,504 milyar dolar olarak bir ön- 2018). The trade volume between Turkey and ceki yıla göre %25 artış gösterdiği görüle- Uzbekistan in the first half of 2019 reached bilir. Artış trendi, 2018’de devam etmiş ve $1,188 billion, increasing by 26.8% compared karşılıklı ticaret hacmi bir önceki yıla göre to the same period of the previous year, and %16 artışla 1,748 milyar dolara ulaşmıştır it is expected to grow further. In this case, Tur- (Mfa.gov.tr, 2018). 2019’un ilk yarısında, bir key became the fourth largest trade partner önceki yılın aynı dönemine oranla %26,8 of Uzbekistan after Kazakhstan (TRT Haber, artış kaydederek 1,188 milyar dolara ulaşan 2019). Similarly, it can be seen that Uzbeki- Türkiye-Özbekistan arasındaki ticaret hac- stan’s trade and economic relations with oth- minin daha da gelişmesi beklenmektedir. er Turkic Council members and Hungary have Bu durumda Türkiye, Kazakistan’dan sonra increased. Özbekistan’ın dördüncü büyük ticaret orta- The Turkic Chamber of Commerce and In- ğı konumuna gelmiştir (TRT Haber, 2019). dustry established under the Turkic Council Benzer şekilde Özbekistan’ın diğer Türk will provide new opportunities for the devel- Konseyi üyeleri ve Macaristan’la olan ticari opment of multilateral trade-economic and ve ekonomik ilişkilerinde de artış yaşandığı investment cooperation within the framework görülebilir.

73 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA of the Turkic Council. The chamber is expect- Türk Konseyi bünyesinde kurulan Türk ed to contribute to the improvement of trade Ticaret ve Sanayi Odası, Türk Konseyi çer- and investment conditions among the mem- çevesinde çok taraflı ticari-ekonomik ve bers, the simplification of customs and transit yatırım işbirliğinin gelişmesi için yeni fırsat- procedures, and free movement of goods, lar yaratacaktır. Çünkü Türk Ticaret ve Sa- capital and services, and the streamlining of nayi Odası çerçevesinde üyeler arası ticaret financial and banking transactions. The- Tur ve yatırım koşullarının iyileştirilmesi, güm- kic Chamber of Commerce and Industry was rük ve transit işlemlerinin basitleştirilmesi, established at a time of increased global and mal, sermaye ve hizmetlerin serbest dola- regional geopolitical competition, economic şımı, finansal ve bankacılık işlemlerinin ba- sanctions and the escalation of trade wars. sitleştirilmesi öngörülmektedir. Bu açıdan From this perspective, the organization is bakıldığında, küresel ve bölgesel jeopolitik important for the acceleration of economic rekabetin arttığı, ekonomik yaptırımlar ile integration among the Turkic speaking coun- ticaret savaşlarının kızıştığı bir dönemde tries. Trade and economic relations of the kurulan Türk Ticaret ve Sanayi Odası, Türk Turkic Council members with large economic dili konuşan ülkeler arasındaki ekonomik potential are expected to increase further in entegrasyonun hızlandırılması açısından the coming period due to their special geo- oldukça önemli olduğu görülebilir. Doğu graphical position on the Silk Road route be- ve Batı arasındaki İpek Yolu güzergâhında tween East and West and abundant under- bulunan özel coğrafi konumu ve zengin ground resources. yeraltı kaynaklarıyla büyük ekonomik po- The September 19, 2019 opening of the tansiyele sahip olan Türk Konseyi üyele- Turkic Council’s Representative Office in Hun- ri arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin gary, which is an observer state in the Turkic önümüzdeki dönemde daha da artması Council and a member of the European Union beklenmektedir. (EU) is another important issue, and it needs Bir Avrupa Birliği (AB) üyesi olarak Türk to be emphasized that the Council will go Konseyi’nde gözlemci ülke statüsünde bu- beyond the regional and cultural geography lunan Macaristan’da 19 Eylül 2019 tarihin- and gain a global dimension (Turkic Council, de Türk Konseyi Avrupa Temsilcilik Ofisi’nin 2019). Undoubtedly, the Turkic Council’s of- açılması, Konseyin şimdiye kadar devam fice in Hungary will contribute to the further eden bölgesel ve kültürel coğrafyanın öte- development of relations of the Turkic Coun- sine geçerek küresel bir boyut kazanması cil member countries and Hungary, as well as üzerinde durulması gereken diğer önemli to closer cooperation with the EU countries bir husustur (Türk Konseyi, 2019). Hiç kuş- and institutions. This process will also reflect kusuz Türk Konseyi’nin Macaristan ofisinin positively on the efforts of the Turkic Council zaten var olan Türk Konseyi üye ülkeler ile to obtain an observer status at the UN Gen- Macaristan ilişkilerinin daha da geliştiril- eral Assembly in the coming period. mesinin yanında AB ülkeleri ve kurumları In conclusion, Uzbekistan’s upcoming ile de daha yakın bir işbirliğinin oluşturul- membership in the Turkic Council, the open- masına katkı sağlayacaktır. Bu süreç ayrıca, ing of the European Representative Office in önümüzdeki dönemde Türk Konseyi’nin Hungary, as well as the establishment of the BM Genel Kurulu’nda gözlemcilik statüsü Turkic Chamber of Commerce and Industry elde etme yönündeki çabalarına da olumlu can be considered as major developments yansıyacaktır. for the Turkic world’s integration in the fields Sonuç olarak, Özbekistan’ın önümüz- of economy, trade, and transportation. More- deki günlerde resmen Türk Konseyi’ne üye over, the significant changes in the political olması ve Macaristan’da Avrupa Temsilcilik attitude of Turkmenistan as an observer state, Ofisi’nin açılması, Türk Konseyi’nin Türk Ti- which is not currently an official member of caret ve Sanayi Odası’nın kurulmuş olması

74 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the Turkic Council due to its neutral stance, ve bunun sonuçları, tarafsızlık ilkesi gereği is one of these positive developments. When Türk Konseyi üyesi olmayan ve mesafeli ka- we look at these developments in terms of lan Türkmenistan’ın gözlemci statüsü ile bir the institutional development of the Turkic şekilde önceki pozisyonunda kayda değer Council, as well its enlargement and interna- bir politika değişikliğinin görülmesi gibi tionalization, it can be said that the impor- hususlar Türk dünyasının ekonomi, ticaret tance of the Turkic Council in the EU, UN and ve ulaşım alanlarındaki entegrasyonu ba- other global platforms will increase soon. In kımından oldukça önemli gelişmeler ola- the context of the Turkic Council’s expansion, rak değerlendirilebilir. Bu gelişmelere Türk we should mention here that it would be Konseyi’nin kurumsal gelişimi açısından meaningful to develop cooperation oppor- baktığımız zaman da yukarıda değinildiği tunities with the Turkish Republic of North- üzere gerek genişleme gerekse uluslarara- ern Cyprus, as well as such subjects of the sılaşma bağlamında Türk Konseyi’nin önü- Russian Federation as the Altai Republic, the müzdeki dönemde AB, BM ve diğer küre- Republic of Bashkortostan, the Republic of sel platformlardaki öneminin artacağını Khakassia, the Sakha Republic, the Republic söyleyebiliriz. Türk Konseyi’nin genişlemesi of Tatarstan, and the Tuva Republic, albeit at kapsamında son söz olarak burada işaret different levels. etmemiz gereken bir diğer husus Türk Kon- seyi’nin mevcut siyasi ve hukuki statüsü ne- References deniyle Türk Konseyi’ne katılamayan Kuzey Crimean News Agency (2018). Shavkat Mir- Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Rusya Federas- ziyoyev: We Are Ready to Become a Part of yonu’na bağlı Altay Cumhuriyeti, Başkur- the Turkish Council. Retrieved from http://old. distan Cumhuriyeti, Hakasya Cumhuriyeti, qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/savkat-mirziyo- Saha Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti yev-turk-konseyi-nin-bir-parcasi-olmaya-ha- ve Tuva Cumhuriyeti ile farklı düzeylerde de olsa işbirliği imkânlarının geliştirilmesi ziriz/173354/. Accessed on 16.09.2019. son derece önemli ve anlamlıdır. Kun.uz (2019). Shavkat Mirziyoyev Signs the Law on Joining of Uzbekistan to the Kaynaklar Turkic Council. Retrieved from https://kun. Kun.uz (2019). Şavkat Mirziyoyev Türk Kon- uz/24825388. Accessed on 17.09.2019. seyi’nin Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın Ministry of Foreign Affairs of the Republic Onaylanmasına Dair Yasayı İmzaladı. Alı- of Turkey (2018). Uzbekistan’s Economy. Re- nan yer: https://kun.uz/24825388. Erişim trieved from http://www.mfa.gov.tr/ozbeki- tarihi: 17.09.2019. stan-cumhuriyeti-ekonomisi.tr.mfa. Accessed Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlı- on 18.09.2019. ğı (2018). Özbekistan’ın Ekonomisi. Alı- Senate of the Oliy Majlis of the Republic of nan yer: http://www.mfa.gov.tr/ozbekis- Uzbekistan (2019). The 22nd Plenary Session tan-cumhuriyeti-ekonomisi.tr.mfa. Erişim of the Senate of the Oliy Majlis of the Re- tarihi: 18.09.2019. public of Uzbekistan. Retrieved from http:// Kırım Haber Ajansı (2018). Şavkat Mir- senat.uz/oz/lists/view/466. Accessed on ziyoyev: Türk Konseyi’nin Bir Parçası Ol- 17.09.2019. maya Hazırız. Alınan yer: http://old.qha. Strategy2050.kz (2019). Kazakh-Uzbek com.ua/tr/turk-dunyasi/savkat-mirziyo- Agreement: International Trade and Eco- yev-turk-konseyi-nin-bir-parcasi-olmaya- nomic Cooperation Center Will be Estab- haziriz/173354/. Erişim tarihi: 16.09.2019. lished. Retrieved from https://strategy2050. Özbekistan Cumhuriyeti Oliy Meclisi Se- kz/news/aza-zbek-kelisimi-khaly-araly-sau- natosu (2019). Özbekistan Cumhuriyeti da-ekonomikaly-ortaly-rylma/. Accessed on Oliy Meclisi Senatosu’nun Yirmi İkinci Ge- 18.09.2019. nel Oturumu Hakkında Bilgiler. Alınan yer:

75 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA TRT Haber (2019). Turkey and Uzbekistan http://senat.uz/oz/lists/view/466. Erişim Trade Volume Increased by 26,8 Percent in 6 tarihi: 17.09.2019. Months. Retrieved from https://www.trthaber. Strategy2050.kz (2019). Kazak-Özbek An- com/haber/ekonomi/turkiye-ve-ozbekist- laşması: Uluslararası Ticaret ve Ekonomik anin-ticaret-hacmi-6-ayda-yuzde-268-art- İşbirliği Merkezi Kurulacak. Alınan yer: ht- ti-424175.html. Accessed on 18.09.2019. tps://strategy2050.kz/news/aza-zbek-ke- Turkic Council (2018). The First Visit of Sec- lisimi-khaly-araly-sauda-ekonomikaly-or- retary General of the Turkic Council, Bagh- taly-rylma/. Erişim tarihi: 18.09.2019. dad Amreyev to Uzbekistan. Retrieved TRT Haber (2019). Türkiye ve Özbekistan’ın from https://www.turkkon.org/tr/haberler/ Ticaret Hacmi 6 Ayda Yüzde 26,8 Art- turk-konseyi-genel-sekreteri-baghdadamre- tı. Alınan yer: https://www.trthaber.com/ yev-ozbekistana-ilk-calisma-ziyaretini-gerce- haber/ekonomi/turkiye-ve-ozbekista- klestirmistir_1840. Accessed on 16.09.2019. nin-ticaret-hacmi-6-ayda-yuzde-268-art- Turkic Council (2019). Opening Ceremony of ti-424175.html. Erişim tarihi: 18.09.2019. the European Office of the Turkic Council and Türk Konseyi (2018). Türk Konseyi Genel Meeting of the Foreign Ministers was held Sekreteri Baghdad Amreyev Özbekistan’a in Budapest. Retrieved from https://www. İlk Çalışma Ziyaretini Gerçekleştirmiştir. turkkon.org/tr/haberler/turk-konseyi-avru- Alınan yer: https://www.turkkon.org/tr/ha- pa-temsilcilik-ofisi-acilis-toreni-ve-disis- berler/turk-konseyi-genel-sekreteri-bagh- leri-bakanlari-toplantisi-budapestede-gerce- dadamreyev-ozbekistana-ilk-calisma-ziya- klestirildi_1882. Accessed on 20.09.2019. retini-gerceklestirmistir_1840. Erişim tarihi: Yeni Safak (2018). Uzbekistan to Attend Tur- 16.09.2019. kic Council After 17 Years. Retrieved from Türk Konseyi (2019). Türk Konseyi Avrupa https://www.yenisafak.com/dunya/ozbeki- Temsilcilik Ofisi Açılış Töreni ve Dışişleri Ba- stan-17-yil-sonra-turk-konseyi-zirvesine-ka- kanları Toplantısı Budapeşte’de Gerçekleş- tilacak-3393175. Accessed on 16.09.2019. tirildi. Alınan yer: https://www.turkkon.org/ tr/haberler/turk-konseyi-avrupa-temsilci- lik-ofisi-acilis-toreni-ve-disisleri-bakanla- ri-toplantisi-budapestede-gerceklestiril- di_1882. Erişim tarihi: 20.09.2019. Yeni Şafak (2018). Özbekistan 17 Yıl Son- ra Türk Konseyi Zirvesi’ne Katılacak. Alınan yer: https://www.yenisafak.com/dunya/ ozbekistan-17-yil-sonra-turk-konseyi-zir- vesine-katilacak-3393175. Erişim tarihi: 16. 09.2019.

76 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

COOPERATION IN INTERNATIONAL TRADE

ULUSLARARASI TİCARETTE İŞBİRLİĞİ

77 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

78 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER FOREIGN ECONOMIC POLICY OF THE EURASIAN ECONOMIC UNION: THE CASE OF FREE TRADE AGREEMENTS AVRASYA EKONOMİK BİRLİĞİ’NİN BÖLGE DIŞI EKONOMİ POLİTİKASI: SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ÖRNEĞİ

Azimzhan Khitakhunov*

The Eurasian Economic Union (EAEU) is Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) sadece not only seeking to promote trade between üye ülkeler arasındaki ticari ilişkilerin geliş- member states, but also paying much atten- mesini teşvik etmekle kalmamakta, aynı za- tion to foreign economic policy by signing manda üçüncü ülkeler ile de serbest ticaret free trade agreements (FTAs) with third coun- anlaşmaları (STA) imzalayarak birlik dışı eko- tries. In this context, the EAEU signed an FTA nomi politikasına da önem verdiğini göster- with Vietnam, interim trade agreement with mektedir. Bu çerçevede AEB, Vietnam ile STA Iran, and trade and economic cooperation anlaşması, İran ile geçici ticaret antlaşması agreement with China. The list of potential ve Çin ile ticari ve ekonomik işbirliği antlaş- trade partners also includes Moldova, Ser- ması imzalamıştır. Ayrıca, Moldova, Sırbistan, bia, Israel, Syria, Egypt and some members İsrail, Suriye, Mısır ve bazı Güneydoğu Asya of the Association of Southeast Asian Na- Ülkeleri Birliği üye ülkeleri AEB’nin potansi- tions. On October 1, 2019, Armenia hosted a yel ticaret ortakları arasında yer almaktadır. 1 regular summit of the EAEU during which an Ekim 2019 tarihinde Ermenistan’ın ev sahip- FTA between Singapore and the EAEU was liği yaptığı AEB zirvesinde Singapur ve AEB signed. Based on the example of this agree- arasında serbest ticaret antlaşması imzalan- ment, it is important to analyze regionalism mıştır. Bu antlaşma temelinde (her tür ter- (which includes all types of preferential trade cihli ticaret antlaşmasını içeren) bölgeciliğin agreements) as the foreign economic policy AEB’nin dış ekonomi politikasını anlamak ve of the EAEU, to show its features and make politika önerileri sunmak bakımından olduk- policy recommendations. ça önemlidir. According to the Eurasian Economic Avrasya Ekonomik Komisyonu’na (AEK) Commission (EEC), Singapore will provide göre söz konusu antlaşmanın yürürlüğe gir- duty-free market access for the products of mesini müteakip, Singapur AEB ürünlerine the EAEU, while the EAEU will nullify tariffs gümrüksüz pazar erişimi sağlayacak, buna for 40% of all Singapore’s exports to the mukabil AEB de Singapur’un AEB bölgesine countries of the region immediately after yapacağı ihracatta %40 olan gümrük tari- the agreement will be enforced. After tran- fesini kaldıracak. 3-10 yıl arasında sürmesi sition periods, which will last from 3 to 10 planlanan geçiş sürecinin ardından bu pay, years, this share will be increased to 87%. %87’ye çıkarılacaktır. AEK üyeleri, Singa- The EEC members recognize that Singapore pur’un liberal bir ticaret politikasına sahip has a liberal trade policy and doesn’t apply olduğunu ve ithalat tarifeleri uygulamadığını import tariffs. The agreement can be consid- kabul etmektedir. Bu antlaşma, Singapur’un ered as a guarantee from potential changes ticaret politikasındaki muhtemel değişiklik- in the Singapore’s trade policy (EEC, 2019). lere karşı bir garanti olarak da kabul edilebi- Indeed, trade policy of Singapore is liber- lir (Avrasya Ekonomi Komisyonu, 2019). al. Despite simple average final bound tariff Mevcut veriler ve göstergeler göstermek- rate is 9.5%, simple average most-favoured tedir ki Singapur, gerçekten liberal dış ticaret nation (MFN) applied and trade weighted politikasına sahip bir ülkedir. Zorunlu tarife average tariff rates are zero or close to zero oranının %9,5 olmasına rağmen, en ayrıca-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

79 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA (WTO, 2019). Thus, Singapore, as a member lıklı ülke tarifi ile sıfır veya sıfıra yakın tica- of the WTO, does not apply any discrimina- ret ağırlıklı gümrük tarifi uygulanmaktadır tory policies towards its trade partners. (Dünya Ticaret Örgütü, 2019). Yani, Singapur In fact, the EAEU members have insignif- Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olarak icant share in Singapore’s total trade. Cal- kendi ticaret ortaklarına karşı herhangi bir culations based on the International Trade ayrımcılık politikası uygulamamaktadır. Centre data (ITC, 2019) show that the share Singapur ile AEB üyesi ülkeler arasındaki of Russia is the highest and in 2018 equaled ticaret hacmi (Uluslararası Ticaret Merke- 1.6% and 0.14% in Singapore’s imports and zi, 2019), Singapur’un toplam ticaret hacmi exports respectively. In the same year, the içerisinde oldukça küçük bir orana sahiptir. shares of Kazakhstan in Singapore’s im- 2018 yılı rakamlarına baktığımızda, üye ülke- ports and exports were equal to 0.06% and ler arasında en büyük orana; %0,14 ihracat, 0.005%. The bilateral trade indicators be- %1,6% ithalat ile Rusya’nın sahip olduğu tween Belarus and Singapore are even lower. görülmektedir. Rusya’yı, ithalatta %0,06 ve Moreover, the other members of the EAEU, ihracatta % 0,005 ile Kazakistan takip etmek- Armenia and Kyrgyz Republic has had con- tedir. AEB üyesi diğer ülkelerin ikili ticaret tinuous trade relations with Singapore since oranları ise daha düşük seviyelerdedir. Ta- 2011. Total trade between Armenia and Kyr- raflar arasındaki ticari ilişkilerde AEB ülkeleri, gyz Republic and Singapore in 2018 was low Singapur’a çoğunlukla mineral yakıtlar ihra- and equaled $2,07 million and $2,7 million catı karşılığında çeşitli mamul ürünler ihraç respectively. Bilateral trade flows mainly etmektedir. Örneğin, 2018 yılında Rusya ve consist of export of mineral fuels from the Kazakistan’ın Singapur’a ihraç ettiği ürün- EAEU and import of manufacturing prod- ler arasında mineral yakıtların oranı sırasıy- ucts from Singapore. For instance, in 2018, la 97% ve 99% oranlarında gerçekleşmiştir. the shares of mineral fuels in total exports Benzer şekilde Rusya ve Kazakistan’ın Singa- of Russia and Kazakhstan were equal to 97% pur’dan ithal ettikleri ürünler arasında ben- and 99% respectively while 58% and 41% of zer sıralamaya göre 58% ve 41% ile makine, Singapore’s export to Russia and Kazakhstan mekanik ekipmanlar ile elektrikli makine ve contains of machinery, mechanical applianc- makine ekipmanları bulunmaktadır. Bu nok- es, electrical machinery and equipment. It tada üzerinde durulması gereken önemli should be noted that by importing crude bir diğer husus şudur; Singapur, gelişmiş petroleum oils from Russia and Kazakh- ve köklü sanayi altyapısı ile Rusya ve Kaza- stan, Singapore exports processed petro- kistan’dan ithal ettiği ham petrolü işleyerek leum products to these countries as it has a başka ülkelere ihraç etmektedir. 2018 yılında well-established and developed oil industry. Singapur’un Rusya ve Kazakistan’a toplam In 2018, the export shares of processed pe- ihracatı içerisinde işlenmiş petrolün oranı sı- troleum oil in total exports of Singapore to rasıyla %14 ve %15’tir. Russia and Kazakhstan were equal to 14% Mineral ürünlerin ticaretinin genelde, and 15.5% respectively. gümrük tarifesine tâbi olmadığını belirtmek It should be mentioned that trade in min- gerekir. O zaman, AEB ülkeleri neden diğer eral products is usually free of tariffs. Then, ülkelerle STA yapmaya bu kadar hevesliler? why the EAEU countries are keen on estab- Klasik anlayışa göre ülkeler, STA’lar aracılığı lishing different FTAs?. According to the ile gümrük tarifelerini karşılıklı olarak indi- classic explanation, countries form FTAs for rerek birbirlerine tercihli pazara giriş erişim the reciprocal tariff reduction (elimination). imkânı sunmaktadır. Günümüzde, klasik yak- By doing so, countries grant each other a laşıma ek olarak diğer uluslararası ticaret preferential market access. Nowadays, the teorileri bu karmaşık nedenleri tanımlamaya theories of international trade identify dif- çalışmaktadır. ferent complicated reasons in addition to Domino teorisine’ göre yeni bir birlik kur- the classic one. According to the ‘Domino mak veya hâlihazırda var olanın kapsamını theory’, forming a new union or a deepening genişletmek, birlik içerisinde olmayanlar

80 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER of an existing one creates ‘pressure for inclu- üzerinde ‘katılma yönünde bir baskı’ oluş- sion’ in the countries, which are not in the turmaktadır (Baldwin, 1997). Sonuç olarak, union, as the result of trade and investment ticaretin ve yatırımın yön değiştirmesi ve diversion and this pressure increases with ticari birliğin kapsamına göre bu baskı art- the size of the trade bloc (Baldwin, 1997). maktadır. Son zamanlardaki ticaret anlaşma- Recent trade agreements have evolved and ları, ciddi bir değişim geçirerek düzenleyici gone beyond import tariffs and quotas into kurallar ve uyumlaştırma çabaları ile gümrük regulatory rules and harmonization and tarifeleri ve kotaların ötesine geçerek siyasi they strengthen politically well-connected olarak iyi bağlantılara sahip firmaları güçlen- firms (Rodrik, 2018). Majority of economists dirmiştir (Rodrik, 2018). criticize preferential trade agreements as a Ekonomistlerin büyük çoğunluğu, tercihli source of fragmentation of the global econ- ticaret anlaşmalarını, ticaretin saptırılmasına omy, which usually causes trade diversion. sebebiyet vererek küresel ekonomideki kırıl- Rules of origin, existing in the FTAs, and over- maların kaynağı olarak görmekte ve eleştir- lapping FTAs cause, what prominent econo- mektedir. STA’lar içerisinde yer alan menşe mist Jagdish Bhagwati calls ‘spaghetti bowl kuralları ve STA’ların kurulmasında birbiri ile effect’ (Bhagwati, 1995). They distort global çakışan nedenler, tanınmış ekonomistlerden value chains and represent an instrument for birisi olan Jagdish Bhagwati’nin ‘spagetti trade protection. Rules of origin are costly kâsesi etkisi’ olarak tanımladığı bir etkiye to abide by, so exporters often prefer to pay neden olmaktadır (Bhagwati, 1995). Bunlar, tariffs (Felbermayr et al., 2019). Indeed, only küresel değer zincirlerinin bozulmasına ve 29% of Japanese, 20.8% of Korean and 20% ticari korumacılığın enstrümanlarından biri- of Philippine exporting firms were utilizing si haline gelmesine yol açmaktadır. STA’larla relevant FTAs. The percentage of exporting ilgili bir diğer husus ise menşe kurallarına firms using FTA preferences in Singapore is uymanın gerektirdiği bürokratik işlemler, only 17.3% (Chen and Shao, 2017). Thus, the zaman kaybına ve bununla bağlantılı olarak FTA with Singapore seems to be like tradi- ciddi bir maliyete yol açmaktadır. Belirtilen tional one and aims at preferential market bu sebeplerden dolayı bazı ihracatçılar, ge- access as neither from the ‘new generation’ nellikle tarifeleri ödemeyi yeğlemektedir- trade agreements could serve as important ler (Felbermayr, et al., 2019). Örneğin, Ja- reasons. Taking into consideration liberal ponya’da ihracatçı firmaların %29’u, Güney trade policy of Singapore, this agreement Kore’de %20.8’i ve Filipinler’de %20’si ilgili shows willingness of the EAEU for liberal- STA’ları kullanırken Singapur’da bu oran ization and concessions, which is beneficial sadece %17,3’dür (Chen ve Shao, 2017). for producers of Singapore. Existing low or AEB’nin Singapur ile yaptığı STA, geleneksel close to zero tariffs cannot be considered tercihli pazara giriş sınıfında olup ‘yeni ne- as barriers for the EAEU-Singapore bilater- sil’ ticaret anlaşmalarının imzalanmasında al trade. The basic issues here are distance önemli bir işleve sahip olduğu söylenemez. (which has the highest contribution to the Singapur’un liberal ticaret politikası göz total trade costs) and economic structures önüne alındığında, AEB’nin bu antlaşma ile of the EAEU countries. Therefore, in order to Singapurlu üreticilerin lehine olacak liberal- increase gains from trade, the EAEU coun- leşme ve bir kısım imtiyazları tanımaya istek- tries should take into account following is- li olduğu görülmektedir. İki taraf arasındaki sues while forming new preferential trade ticari ilişkilerde AEB ile Singapur arasındaki agreements. sıfır veya sıfıra yakın düşük gümrük tarifele- Firstly, there is an evidence that not all rinden çok coğrafi uzaklığın neden olduğu preferential trading agreements are created nakliye masrafları (ki toplam ticaret mali- equal and have different motives (Krueger, yetine en fazla etki eden faktördür) ile AEB 1999). Therefore, the EAEU enlargement üyesi ülkelerin ekonomik yapılarından kay- should send a clear message for the busi- naklanan sorunlar dikkat çekmektedir. Belir- ness of the region about its intentions and tilen sebeplerden dolayı AEB üyesi ülkelerin,

81 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA motivation, explaining potential gains for STA’lar aracılığı ile dış ticaretten elde ettikleri the regional producers. Guarantees from the kazançlarını artırmak için aşağıdaki hususları possible trade policy changes, as in the case dikkate almaları gerekmektedir. of Singapore, are important, but not enough İlk olarak, bütün tercihli ticaret anlaşma- due to the level of bilateral trade, which is larının aynı olmadığı ve arkasında farklı teş- low, and for some members occurs only pe- vik edici unsurların bulunduğunu belirtmek riodically. The best policy for the EAEU is to gerekir (Krueger, 1999). Bu nedenle, AEB’nin follow business driven regionalism, escap- genişlemesi, üye ülkelerdeki üreticilerin po- ing politics based FTAs, as the intentions of tansiyel kazanımları ile birliğin niyeti ve moti- any trade agreements should be economic vasyonu hakkında birlik içindeki iş dünyasına gains. net bir mesaj vermelidir. Singapur örneğinde Secondly, it is worth noting that inter- olduğu gibi ticaret politikalarındaki muhte- national trade can contribute to industrial mel değişikliklere karşı garantilerin verilme- rise. The region needs industrialization and si, önemli olmasına karşın yeterli değildir. development of the manufacturing and ag- Çünkü iki taraf arasındaki ticaret hacminin az ricultural sectors, products of which can be olması ve bazı üyeler ile de ticaretin kesin- exported to the global market and to the tiye uğramaması söz konusudur. Bu yüzden markets of the biggest trading partners. In AEB’nin herhangi bir ticaret antlaşmasında particular, the EAEU members should active- olduğu gibi öncelikle ticari kazanımlarını ön ly be involved in trade negotiations with the planda tutarak iş odaklı bölgecilik politika- European Union. This is important due to larına STA’lardan daha fazla önem vermesi spillover effects of international trade. These gerekmektedir. effects include transfer of knowledge, tech- İkinci olarak, uluslararası ticaretin endüst- nology and management practices. Indeed, riyel kalkınmaya katkı sağladığını belirtmek there are large spillover effects from imports gerekir. AEB üyesi ülkeler, ürünlerini küresel from foreign R&D-abundant countries on pazara ve en büyük ticaret ortaklarının pa- domestic productivity (Békés and Haraszto- zarlarına ihraç edebilmek için imalat ve tarım si, 2019). sektörlerindeki sanayilerinin geliştirilmesi- Thirdly, it is important for the region to ne ihtiyaç duymaktadır. AEB üyesi ülkeler, be a part of global value/production chains, özellikle Avrupa Birliği ile ticari müzakere- generally led by developed industrial coun- lerde aktif bir şekilde yer almalılar. Bu husu- tries. Understanding the 21st century trade sun, uluslararası ticaretin yaygınlaşmasında patterns and creating conditions to attract önemli olduğu belirtilmelidir. Bu etkiler bilgi, multinational and other technologically de- teknoloji ve yönetim uygulamalarının trans- veloped firms will increase industrial capac- ferini içermektedir. Araştırma ve geliştirme ity of the EAEU. The FTA with Singapore can alanlarında deneyimli dış ülkelerden yapılan become a starting point for this policy in the ithalatın yerli üretkenlik üzerinde büyük bir EAEU. These measures will require compre- çarpan etkisinin olduğu hususunu da ayrıca hensive policy reforms. It is also important vurgulamak gerekir (Békés, ve Harasztosi, to note that the regional economies should 2019). recognize the primacy of multilateral trading Üçüncüsü, AEB bölgesinin, genellikle ge- system, which achieved high level of liberal- lişmiş sanayi ülkeleri tarafından yönetilen ization and opens more opportunities than küresel üretim zincirlerinin bir parçası olma- overlapping FTAs. sı önemlidir. 21. yüzyılın ticaret eğilimlerini Thus, regionalism based on business in- anlamak ve çok uluslu şirketler ile teknolojik terests, aimed at industrial rise and creating anlamda gelişmiş firmaları AEB bölgesine value chains through free trade with tech- çekebilmek, birliğin endüstriyel kapasite- nologically advanced countries, and not vi- sinin artmasına yardımcı olacaktır. Bu tür olating multilateral trade system can be the politikaların izlenmesinde Singapur’la imza- optimal option for the Eurasian Economic lanan STA, bir başlangıç olabilir. Bu adımlar Union. kapsamlı reformların hazırlanmasını gerek-

82 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER References tirmektedir. AEB üyesi ülke ekonomileri, ti- Baldwin Richard (1997). The Causes of Re- cari alandaki liberalleşmenin artırılmasını ve gionalism. The World Economy 20 (7): pp. STA’lar için yeni imkânlar sağlanmasını temin 865-888. edecek çok taraflı ticaretin önceliğinin öne- mini anlamaları gerekmektedir. Békés, Gábor and Peter Harasztosi (2019). Özetle, çok taraflı ticaret sistemini ihlal Technology Adoption Via Machine Im- etmeden, teknolojik olarak gelişmiş ülkelerle ports: Identifying Who Learns From Peers. serbest ticaret yoluyla değer zincirleri yara- Retrieved from https://voxeu.org/article/ tan ve endüstriyel kalkınmayı hedefleyen iş technology-adoption-machine-imports. Ac- çıkarları temelinde geliştirilecek bölgecilik, cessed on 10.10.2019. AEB için en uygun seçenek olabilir. Bhagwati Jagdish (1995). US Trade Policy: The Infatuation with FTAs. Discussion Paper Kaynaklar Series No. 726. Retrieved from https://aca- Avrasya Ekonomi Komisyonu (2019). AEB ve demiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/ Singapur bir Serbest Ticaret Anlaşması İmza- D8CN7BFM. Accessed on 13.10.2019. ladı. Alınan yer: http://www.eurasiancommis- Chen Xiaoping, and Yuchen Shao (2017). sion.org/ru/nae/news/Pages/01.10.2019-2. Trade Policies for A Small Open Economy: aspx. Erişim tarihi: 03.10.2019. The Case of Singapore. The World Economy. Baldwin Richard (1997). Bölgeselciliğin Ne- Special Issue: Global Trade Policy 40 (11): pp. denleri. Dünya Ekonomisi 20 (7): ss. 865-888. 2500-2511. Békés Gábor ve Peter Harasztosi (2019). Ma- Eurasian Economic Commission (2019). The kine İthalatı Yoluyla Teknolojinin Benimsen- EAEU and Singapore Signed A Free Trade mesi: Benzer Deneyim Sahiplerinden Kimler Agreement. Retrieved from http://www. Ders Almaktadır. https://voxeu.org/article/ eurasiancommission.org/ru/nae/news/ technology-adoption-machine-imports. Eri- Pages/01.10.2019-2.aspx. Accessed on şim tarihi: 10.10.2019. 03.10.2019. Bhagwati Jagdish (1995). ABD Ticaret Po- Felbermayr Gabriel, Teti Feodora and Erdal litikası: STA’larla Enflasyon. Alınan yer:- ht Yalcin (2019). Rules of Origin in Trade Ar- tps://academiccommons.columbia.edu/ rangements: Largely Unnecessary, Simply doi/10.7916/D8CN7BFM. Erişim tarihi: 13. Protectionist. Retrieved from https://vox- 10.2019. eu.org/article/rules-origin-largely-unnec- essary-simply-protectionist. Accessed on Chen Xiaoping ve Yuchen Shao (2017). Kü- 10.10.2019. çük Bir Açık Ekonomi için Ticaret Politikala- rı: Singapur Örneği. Dünya Ekonomisi. Özel International Trade Centre (2019). Trade Sayı: Küresel Ticaret Politikası 40 (11): ss. Map. International Trade Statistics. Retrieved 2500-2511. from https://www.trademap.org/tradestat/ Country_SelProduct_TS.aspx?nvpm. Ac- Felbermayr Gabriel, Teti Feodora ve Erdal cessed on 03.10.2019. Yalçın (2019). Ticaret Düzenlemelerinde Menşe Kuralları: Büyük Ölçüde Gereksiz Ko- Krueger Anne (1999). Are Preferential Trad- rumacılık. Alınan yer: https://voxeu.org/ar- ing Arrangements Trade-Liberalizing or Pro- ticle/rules-origin-largely-nn gereksiz-simp- tectionist? Journal of Economic Perspectives ly-protectionist. Erişim tarihi: 10.10.2019. 13 (4): pp. 105–124. Krueger Anne (1999). Tercihli Ticaret Düzen- Rodrik Dani (2018). What Do Trade Agree- lemeleri Ticari Serbestleştirici mi Yoksa Koru- ments Really Do? Journal of Economic Per- macı Bir Önlem mi? Ekonomik Perspektifler spectives 32 (2): pp. 73–90. Dergisi 13 (4): ss. 105–124. World Trade Organization (2019). Singapore Rodrik Dani (2018). Ticaret Anlaşmaları Ger- and the WTO. Tariff Profile. Retrieved from çekten Ne İşe Yarar? Ekonomik Perspektifler

83 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/ Dergisi 32 (2): ss. 73–90. daily_update_e/tariff_profiles/SG_e.xls. Ac- Uluslararası Ticaret Merkezi (2019). Ticaret cessed on 03.10.2019. Haritası. Uluslararası Ticaret İstatistikleri. Alınan yer: https://www.trademap.org/tra- destat/Country_SelProduct_TS.aspx?nvpm. Erişim tarihi: 03.10.2019. Dünya Ticaret Örgütü (2019). Singapur ve Dünya Ticaret Örgütü. Alınan yer: https:// www.wto.org/english/res_e/statis_e/da- ily_update_e/tariff_profiles/SG_e.xls. Erişim tarihi: 03.10.2019.

84 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER THE BELT AND ROAD INITIATIVE AGRICULTURAL PROJECTS IN KAZAKHSTAN KUŞAK VE YOL GİRİŞİMİ: KAZAKİSTAN’IN TARIM PROJELERİ

Azhar Serikkaliyeva *

The Belt and Road Initiative (BRI), first Çin Halk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Xi announced by Chinese President Xi Jinping Jinping Kuşak ve Yol Girişimi’ni (KYG) ilk ola- in Kazakhstan in 2013, is a continuation of rak 2013 yılında Kazakistan’a gerçekleştirmiş China’s integration with the internation- olduğu resmi ziyaret sırasında açıklamıştır. al community as well as a new pattern in Bu proje Çin’in uluslararası toplumla enteg- the Chinese economic and foreign policies. rasyon girişimlerinin yanı sıra yürütmekte With the implementation of the BRI, China olduğu ekonomik ve dış politika hamlele- seeks to remove infrastructure and political rinin de uzantısı olarak değerlendirilebilir. barriers to trade in Eurasia. Ever since China KYG ile birlikte Çin Avrasya coğrafyasında announced the BRI, academic research and karşılaştığı altyapı ve politik engelleri aşmayı policy reports have been interested in study- hedeflemektedir. Açıklandığı günden itiba- ing its geo-strategic intentions and possible ren bu projenin jeo-stratejik ve jeo-ekono- geo-economic implications. However, Chi- mik amaçları ile çıkarları akademisyenlerin na’s investment is not limited to transport de dâhil olduğu ilgili çevreler tarafından and infrastructure, but is also expanding tartışılmaya başlanmıştır. KYG kapsamında in economic terms into agriculture and the Çin’in yatırımlarının sadece altyapı ve ulaşım food industry of the countries along the sektörü ile sınırlı kalmayarak ekonomik an- route. Kazakhstan is the largest Central Asian lamda da gelişerek tarım ve gıda endüstrisi recipient of Chinese investment in these sec- gibi sektörleri de kapsadığı görülmektedir. tors. There are joint projects that started af- Bu noktada yukarıda bahsi geçen sektör- ter the BRI announcement and special proj- lerde Orta Asya’da Çin’den en çok yatırım ects branded as the BRI ones. The Kazakh çeken ülkenin Kazakistan olduğu görülebilir. authorities responded quickly and favorably KYG’nin ilan edilmesinin ardından bazı ülke- to the Chinese initiative by incorporating its ler, iki taraflı gerçekleşen bazı ortak projeleri 2015–2019 “Nurly Zhol” (“Bright Path”) in- özel KYG projeleri olarak ilan etmişlerdir. Öte frastructure de-elopement program into the yandan Kazak hükümeti, Nurlu Zhol (Nurlu BRI. As well-known Chinese expert on Cen- Yol) 2015-2019 devlet altyapı programını tral Asia, Professor of Fudan University Zhao KYG ile birleştirme fikrine sıcak baktığını ifa- Huasheng stated, it is more essential for the de etmiştir (Huasheng, 2014). Bu işbirliğine BRI to have the Central Asian states as active Çin açısından bakıldığında ise Çin’in KYG participants and promoters, not as mere re- projesi kapsamında işbirliği içindeki ülkeleri spondents and recipients (Huasheng, 2014). destekleyen ülkeden ziyade ortak ülke ola- So, in implementing the BRI, China should rak değerlendirdiği görülmektedir. make the regional countries its ‘allies’, but İki ülke arasındaki ticari ilişkilerde, Ka- not just collaborators. zakistan’ın genellikle ham petrol ve metal In mutual trade, Kazakhstan mainly ex- ürünleri ihraç ettiği, Çin’in ise ağırlıklı olarak ports crude oil and metals, while China tekstil ve elektronik cihazlar gibi endüstriyel exports manufactured goods such as elec- ürünler ihraç ettiği görülmektedir (Huang tronic devices and textile products. The vd., 2017). Kazakistan, ekonomik yapısını çe- purpose of the Kazakh government is pro- şitlendirerek petrol ihracatına bağımlılığını moting economic diversification and dimin- azaltma adına çeşitli ülkelerle ticari ilişkile- ishing the (over) dependence of the coun- rini geliştirmektedir. Bu yönde atılan adımlar

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

85 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA try on oil. The meeting of prime ministers arasında Kazakistan ve Çin Başbakanları Ka- of Kazakhstan and China Karim Massimov rim Massimov (önceki Başbakan) ve Li Keqi- and Li Keqiang in December 2014 launched ang’ın Aralık 2014’te yapmış oldukları top- the official negotiations in this area. At this lantı bu alanda resmi müzakereleri başlat- meeting, an agreement on the creation of a mıştır. Aynı zamanda görüşme sırasında yarı joint venture for the production of semi-fin- mamul ve ara ürünlerin üretimi konusunda ished products and intermediate goods was ortak üretim yapma üzere bir anlaşma im- signed. Through the long-term period of bi- zalanmıştır. Kazakistan ve Çin arasındaki iş- lateral negotiations on cooperation, agricul- birliği alanlarında tarım, uzun zamandır gün- ture was always on the agenda. The recent demin ana maddelerinden birisi olmuştur. agreements reached by the ministries of Bu alandaki gelişmelere örnek olarak 2017 agriculture of the two countries at the Ka- yılında düzenlenen Kazakistan-Çin Tarım Ya- zakhstan-China Agrarian Investment Forum tırım Forumu kapsamında iki ülkenin Tarım in 2017 boosted cooperation in this field. As Bakanlıkları arasında imzalanan anlaşmalar a result, Kazakhstan has already agreed the gösterilebilir. Tarım sektöründe Kazakistan, standardization requirements for exports of ürünlerinin Çin’e ihracı hususunda buğday, 17 food items, such as wheat, meat, vegeta- et, sebze tohumu, yağ ve bal gibi 17 farklı ble seed, oil, honey, and other food products. gıda ürününde standardizasyon gereksinim- The changing situation with food security lerini yerine getirmeyi taahhüt etmiştir. in China has also facilitated Chinese invest- Gıda güvenliği konusundaki bazı gelişme- ments in Kazakh agriculture. According to the ler, Çin’in Kazakistan’ın tarım sektörüne yap- China Center for Agricultural Policy at Peking tığı yatırımlarının da yapısını değiştirmekte- University, China’s overall food self-sufficien- dir. Pekin Üniversitesi Tarım Politikaları Mer- cy is forecasted to fall from 94.5% in 2015 to kezi’nin verilerine göre Çin’in 2015 yılında around 91% by 2025 (Huang et al, 2017). In 94.5% seviyesinden gıda yeterlilik oranının addition to that, with Chinese people becom- 2025’te 91% seviyesine düşebileceğini tah- ing wealthier, their food consumption and min etmektedir. Buna ek olarak, Çin halkının the quality of products they consume are refah durumunun yükseltilmesinin, tüketilen also rising. High-quality food and agricultur- gıdaların kalitelerinin yükseltilmesine neden al products are appropriately valued in China olduğunu belirtmek gerekir. Çin’de doğa for environmental friendliness and natural- dostu ve doğal gıda ürünleri yüksek kaliteli ness. Additionally, China has suspended pur- ürünler kategorisinde değerlendirilmektedir. chases of U.S. agricultural products during Bilindiği üzere Çin ve Amerika Birleşik Dev- the trade war. These circumstances have led letleri (ABD) arasındaki ticaret savaşları Çin’in to an increase in exports of Kazakhstani food ABD’den satın aldığı tarım ürünlerini durdur- products to China. According to the Ministry masına neden olmuştur. Bu süreçte oluşan of Agriculture of Kazakhstan, over the past ihtiyaç boşluğunu dolduran ülkelerden birisi 10 years, 2,1 million tons of wheat have been de Kazakistan’dır. Kazakistan Tarım Bakanlı- delivered to China. Last year, Kazakhstan ex- ğı’nın verilerine göre Çin’e son yılda toplam ported more than 550,000 tons of wheat to 2,1 milyon ton buğday ihraç edilmiştir. Geçti- China, in comparison to 110,400 tons in 2015. ğimiz yıl ise toplam 550 bin ton buğday ihraç As of today, 105 Kazakhstani enterprises are edilmiştir. Bu rakam 2015 yılında 110,4 bin registered in China and have the right to ex- ton seviyesindedir. Artan talebi karşılamak port wheat from four üzere Çin’e ihracat yapan firmaların sayısında (Issayeva, 2019). da artış görülmüştür. Günümüzde 105 Kaza- According to a study by the OSCE Acade- kistanlı şirketin Kazakistan’ın dört bölgesin- my, only two Kazakh-Chinese agricultural en- den Çin’e buğday ihracat yapma belgesine terprises are branded as BRI projects (Amin- sahip olduğu bilinmektedir (Issayeva, 2019). jonov et al, 2019). The first one is a camel Avrupa’da Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı powder milk company by the Golden Camel (AGİT) Akademisinin araştırmasına göre Ka- Group LTD located in Turkestan in south Ka- zakistan’ın ve Çin’in ortak projeleri arasında

86 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER zakhstan. China Danqing Gold Land of Wa- sadece iki tarım şirketi KYG projesi olarak ta- ter-Saving Engineering Co., Ltd in-vested $23 nıtılmıştır (Aminjonov vd, 2019). Bunların ilki million into the project. The capacities allow Kazakistan’ın güneyindeki Türkistan şehrinde to process 100 tons of shubat (camel milk) kurulan deve sütü tozu üreten Golden Camel per day and produce 2,500 tons of finished Group şirketidir. Projeye China Danqing Gold products per year. The production of one ton Land of Water-Saving Engineering firması 23 of milk powder requires 16 tons of raw mate- milyon dolar yatırım yapmıştır. Üretim ka- rial. It is already known that 1 kg of milk pow- pasitesi günlük 100 ton şubatı (deve sütü) der produced by the company will cost $140 işlemden geçirmeye müsait olup firmanın for Chinese consumers. In China, the daily yıllık üretim miktarı ise şimdilik 2500 ton ci- production of milk powder is 1 ton, thus, this varındadır. Üretilen bir ton süt tozu için 16 quantity is extremely small, given the con- ton hammadde gerekmektedir. Çin’de gün- stant and high demand for such products. lük olarak 1 ton süt tozu üretilmekte olup 1 The second project is the Zhana Nur LLP – a kilosunun yaklaşık fiyatı 140 dolardır. Zhana plant for the deep processing of grain. The Nur adlı ikinci proje ise tahıl ürünleri işleyen project’s total cost is estimated at $110 mil- bir tesistir. Bu projenin tahmini maliyetinin lion. The project is of strategic importance for de 110 milyon dolar olması beklenmektedir. the Kazakh side since it produces goods both Ayrıca bu proje Kazakistan’ın tahıl üretimi ile for the domestic and international markets. iç ve dış pazarlara ihracatı açısından stratejik There are other 15 agricultural commercial bir öneme de sahiptir. Buna ek olarak 2015 projects established after 2015 since the BRI yılından beri Kazakistan’ın ulusal “100 net action plan was announced, but they are not adım” programında olan 15 tarım projesi promoted as BRI projects. Some of them are hayata geçirilmiş olmasına rağmen bunların related to the Kazakh national “100 concrete hiçbirisi KYG projesi olarak tanıtılmamıştır. steps” reform program. For instance, a joint Bu firmalardan birisi, Kazakistan’ın Kuzey venture producing vegetable oil in the North bölgesinde ortak girişimle kurulan ve Çin’in Kazakhstan region has started exporting its bölgesine sebze yağı üreten bir fir- products to the Shaanxi province of China. madır. Diğer bir firma ise Çin’li Rifa firması ile Another instance is the construction in the ortaklık kuran Eurasia AgroHolding ise Doğu East Kazakhstan region of a meat processing Kazakistan’da et işlemesi üzerine kurulan bir plant by EurasiaAgroHolding (Kazakhstan) firmadır. and the Rifa Investment LLP (China). This Çin’in Kazakistan’ın tarım sektöründe joint venture also seeks to direct its products yaptığı yatırımlar, politik olarak hassas ko- towards the Chinese market. nulardır. Kazak toplumunda Çin ile tarım ala- Chinese investment in agriculture is a po- nında işbirliğine özellikle hassas bir şekilde litically sensitive subject in Kazakhstan. In Ka- yaklaşılmaktadır. Bu konuda endişelerin odak zakh society, there is a powerful sensitivity to noktasında Çinlilerin Kazakistan topraklarını agricultural cooperation with China, as there kullanması meselesi bulunmaktadır. 2016 are increasing, though often alarmist, con- yılında kamuoyunun Çin tarım şirketlerine cerns among the masses about the Chinese arsa kiralamasını protesto etmesi sonucunda use of Kazakh land. In 2016, after public pro- yabancılara arsa kiralanması kanunu kabul tests against land lease to Chinese agricul- edilmemiştir. Öte yandan Kazakistan ve Çin tural companies, the law on renting land by arasındaki ilişkilerin toplum düzeyinde tam foreigners was rejected. On the other hand, anlamıyla şeffaf olarak algılanmaması, iki the absence of transparency in relations be- ülke arasındaki işbirliğinin avantaj ve deza- tween Kazakhstan and China makes it hard vantajlarının belirlenmesini güçleştirmekte- to correctly evaluate the advantages and ex- dir. Bu durum hâlihazırda toplum arasındaki penses of Kazakhstan’s multiple interest or- Çin’e ekonomik bağımlılığın artmasına yö- ganizations. This adds to increasing worries nelik kaygıları daha da derinleştirmektedir. about potential adverse effects of China’s Kazakistan ve Çin arasındaki tarım sektörün- enhanced financial ties on the country. It is deki işbirliğinin her iki ülke içinde kazançlı

87 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA acknowledged that Kazakh-Chinese cooper- olacağı ifade edilebilir. Lakin hükümetler, şir- ation in agriculture is based on a “win-win” ketler ve yerel halkın konuya yaklaşımındaki approach. Nevertheless, given the complex- farklı görüşler, işbirliğinin önünde bir takım ity arising from the diversity of stakeholders sıkıntılara neden olmaktadır. Bu yüzden KYG (government, companies and local com- çerçevesinde tarım sektöründe yapılan işbir- munities), it would be more effective to as- liğinin daha şeffaf koşullarda yürütülmesi bu sess BRI cooperation in agriculture in more konudaki endişelerin giderilmesine yardımcı trans-parent conditions. There is, however, olabilir. Bu noktada en temel meselelerden a gap between the elite’s (politicians and biri hükümet, toplum ve ilgili şirketler ara- companies) and the public’s perceptions of sında ortaya çıkan farklı görüş ve algılama- Kazakh-Chinese agricultural cooperation. In lardır. Dahası Kazakistan ve Çin arasındaki addition, there are general concerns about etkileşimlerde yolsuzluk, çevre sorunları ve potential problems of Kazakh-Chinese in- Çin’den göçmen işçilerin getirilmesi mesele- teraction, such as corruption, environmental leri de genel sorunlar içerisinde yer almakta- pollution, labor migration from China, etc. dır. KYG projesi kapsamındaki ortaklık, Kaza- Thus, being a part of the BRI, the develop- kistan ve Çin arasındaki tarım sektöründeki ing mechanism of the Kazakh-Chinese agri- işbirliğine yeni bir ivme kazandırmanın yanı cultural cooperation has become a dynamic sıra yeraltı kaynakları dışındaki ürünlerde de component of non-resource cooperation ticari ilişkilerin dinamizmine katkı sağlama and trade. There is also a common under- potansiyeline sahiptir. Son olarak iki ülke standing between the two countries that the arasındaki tarım sektöründeki tamamlayıcı complementarity of mutual interests in food özellikler gelecekte gıda ve tarım alanında and agriculture provides a base for further KYG kapsamında Kazakistan ve Çin’in bu development of Kazakh-Chinese BRI coop- sektördeki işbirliklerinin gelişmesine olanak eration in this sector. sağlayacağını da belirtmek gerekir.

References Kaynaklar Aminjonov Farkhod et al. (2019). BRI in Cen- Aminjonov Farkhod ve diğerleri (2019). Orta tral Asia: Agriculture and Food Projects. Cen- Asya’da BRI: Tarım ve Gıda Projeleri. Central tral Asia Regional Data Review, 26: pp. 1–9. Asia Regional Data Review, 26: ss. 1–9. Huang Ji-kun, Wei Wei, Qi Cui and Xie Wei Huasheng Zhao (2014). İpek Yolu Ekono- (2017). The Prospects for China’s Food Secu- mik Kuşağı’nın Odak ve Görünümü. Sincan rity and Imports: Will China Starve the World Normal Üniversitesi Dergisi (Felsefe ve Sos- via Imports? Journal of Integrative Agricul- yal Bilimler). 35 (3): ss. 27-35. Alınan yer: ture, 16 (12): p. 2933–2944. http://www.crs.shisu.edu.cn/_upload/artic- Huasheng Zhao (2014). Focus and View le/6d/14/338a9f954cd98f8407b3149a2e8a/ of “Silk-Road Economic Belt”. Journal of 8964fa2a-7b4b-4450-8903-a07381f169b1. Xinjiang Normal University (Philosophy pdf. Erişim tarihi: 19.09.2019. and Social Sciences). 35(3): pp. 27-35. Re- Issayeva Gulmira (2019). Facebook yayını. trieved from http://www.crs.shisu.edu. Alınan yer: https://www.facebook.com/gul- cn/_upload/article/6d/14/338a9f954cd98f- mira.issayeva.7/posts/379925189622365. 8407b3149a2e8a/8964fa2a-7b4b-4450- Erişim tarihi: 29.09.2019. 8903-a07381f169b1.pdf. Accessed on 19.09. Ji-kun Huang, Wei Wei, Qi Cui and Xie Wei 2019. (2017). Çin’in Gıda Güvenliği ve İthalatına Issayeva Gulmira (2019). Facebook Post. Re- İlişkin Beklentiler: Çin Yaptığı İthalatıyla Dün- trieved from https://www.facebook.com/ yayı Açmı Bıracak?, 16 (12): ss. 2933–2944. gulmira.issayeva.7/posts/379925189622365. Accessed on 29.09.2019.

88 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

COOPERATION IN ENVIRONMENTAL ISSUES

ÇEVRESEL KONULARDA İŞBİRLİĞİ

89 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

90 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER THE ARAL SEA: IS RECOVERY STILL POSSIBLE? ARAL GÖLÜ’NÜN KURTARILMASI HÂLÂ MÜMKÜN MÜ?

Dauren Aben *

The Aral Sea used to be the world’s fourth Aral Gölü, dünyanın en büyük dördüncü largest lake but has lost 90% of its volume gölü olmuştur, ancak Sovyetler Birliği’nin, since 1960s due to the Soviet Union’s mas- özellikle pamuk üretimi için yaptığı büyük sive water diversion and irrigation activities, çaplı su transferleri ve sulama faaliyetleri mainly for cotton production. It is now one sonucu 1960’lardan bu yana su hacminin of the world’s largest man-made ecological yaklaşık %90’ını kaybetmiştir. Bu, dünyanın disasters as the desiccation of the sea and çağımızdaki en büyük insan kaynaklı ekolojik the resulting desertification have led to the felaketlerinden biridir. Zira gölün kuruması degradation of land resources, the deterio- ve bunun sonucunda ortaya çıkan çölleşme; ration of biological diversity, and enormous toprak kaynaklarının ve biyolojik çeşitliliğin social and economic losses, as well as serious bozulmasına, halk sağlığının ciddi bir şekilde health related effects for the local popula- etkilenmesine ve çok büyük sosyal ve eko- tion (Micklin, 2010; Crighton et al., 2011). In nomik kayıplara neden olmaktadır (Micklin, particular, dust storms containing toxic salt 2010; Crighton vd., 2011). Gölün kuruyan and harmful chemical compounds from the dibinden toksik tuz ve zararlı kimyasal bile- dried bottom damaged not only adjacent şikler içeren toz fırtınaları, sadece yakında- areas but also territories as far as Russia’s ki bölgelere değil, aynı zamanda Rusya’dan Arctic north, while shipping and fishing on Kuzey Kutbu’na kadar olan bölgelere de za- the sea, which split into two parts, Northern rar verirken, Kuzey (Küçük) Aral Gölü ve Gü- (Small) Aral Sea and Southern (Large) Aral ney (Büyük) Aral Gölü olmak üzere iki farklı Sea, stopped entirely (Kumar, 2002; Conant, parçaya ayrılan gölde nakliye ve balıkçılık 2006). faaliyetleri de tamamen durmuştur (Kumar, In March 1993, the five states of Central 2002; Conant, 2006). Asia established the International Fund for Mart 1993’te beş Orta Asya ülkesi, bu Saving the Aral Sea (IFAS) to deal with the çevresel krizle başa çıkmak ve bu krizin sos- environmental crisis and address its social yal ve ekonomik sonuçlarını ele almak için and economic consequences. With support Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’nu from the UN, the World Bank and donor (IFAS) kurmuştur. Birleşmiş Milletler (BM), countries, the IFAS was initially quite active Dünya Bankası ve bağışçı ülkelerin desteğiy- as it was responsible for coordinating the le IFAS, Aral Gölü bölgesine yönelik ulusal ve national and international assistance pro- uluslararası yardım programlarını koordine grams targeting the Aral Sea region. Ac- etmekten sorumlu tutulmuş ve başlangıçta knowledging its role, in December 2008, the oldukça etkin olmuştur. BM Genel Kurulu, UN General Assembly adopted a resolution Aralık 2008’de bu fona gözlemci statüsü ve- granting the observer status to the fund. rilmesine ilişkin bir kararı da kabul ederek, However, due to disagreements between the fonun rolünü resmen tasdik etmiştir. Bunun- regional countries and their differing water la birlikte, bölge ülkeleri ile bu ülkelerin farklı use and management policies, cooperative su kullanım ve yönetim politikaları arasın- efforts on saving the sea, mitigating envi- daki uyuşmazlıklar nedeniyle, gölün kurta- ronmental risks and promoting sustainable rılması, çevresel risklerin azaltılması ve Aral development in the Aral Sea basin gradual- Gölü havzasında sürdürülebilir kalkınmanın ly faded away, being replaced by unilateral teşvik edilmesi için işbirliğine dayalı çabalar measures (Eurasianet, 2012). yavaş yavaş ortadan kalkmış ve bunun yeri-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

91 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA In this regard, Kazakhstan’s activities ne tek taraflı alınan önlemler uygulanmaya on reviving the North Aral Sea were most başlanmıştır (Eurasianet, 2012). successful. In 2005, in partnership with the Bu çerçevede, Kazakistan’ın Kuzey Aral World Bank, Kazakhstan constructed a 12 Gölü’nü yeniden canlandırma konusunda- km-long dyke, the Kokaral dam, across the ki faaliyetleri en başarılı çalışma olmuştur. narrow channel that connects the northern Kazakistan, 2005 yılında, Dünya Bankası ile and southern parts of the sea to reduce the ortaklaşa olarak Güney Aral Gölü’ne dökü- amount of water spilling out into the South len su miktarını azaltmak için gölün kuzey Aral Sea. Along with the construction of the ve güney kısımlarını birbirine bağlayan dar Koksarai counter regulator and large-scale kanal boyunca 12 km uzunluğundaki Ko- improvements of the riverbed in the lower karal Barajı’nı inşa etmiştir. Koksaray su re- basin of the Syrdarya river, the Kokaral dam zervuarının inşası ve Siri Derya Nehri’nin alt allowed boosting the flow of water into the havzasındaki nehir yatağında büyük ölçekli North Aral Sea. The increase in water levels iyileştirmelerin gerçekleştirilmesi ile birlikte and the decrease in water salinity led to the Kokaral Barajı, Kuzey Aral Gölü’ne su akışını rehabilitation of the northern part of the sea, artırmıştır. Su seviyelerinin artması ve su tuz- which returned within 20 km from the for- luluğunun azalması, şimdiki kıyısı eski liman mer port town of Aralsk, and to the revival of kenti Aral’a yaklaşık 20 km uzaklıkta olan the fishing industry in Kazakhstan’s Aral Sea Kuzey Aral’ın yeniden kazanılmasını ve Ka- region, providing employment for the local zakistan’ın Aral bölgesinde balıkçılık endüst- population and even opening opportunities risinin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Bu, for fish exports (White, 2016). yerel halk için istihdam imkanları yaratmış ve However, in the absence of efforts from hatta balık ihracatı için de fırsatlar yaratmış- other countries of the region, the main tır (White, 2016). southern part of the Aral Sea kept shrink- Ancak, bölgedeki diğer ülkeler bu konu- ing. Uzbekistan continued to use water for da yeterince çaba göstermediği için, Aral irrigation and did not conduct active work Gölü’nün güney kısmı küçülmeye devam to restore the South Aral Sea, and Tajikistan etmiştir. Özbekistan, sulama faaliyetleri için was preoccupied by the construction of the su kullanmaya devam etmiş, Güney Aral Rogun hydropower plant on the Vakhsh riv- Gölü’nün geri kazanılmasına yönelik etkin er, a tributary of the Amudarya river (Mick- çalışmalar gerçekleştirmemiştir. Tacikistan lin, 2010; Bologov, 2016). Turkmenistan ise, Amu Derya Nehri’nin bir kolu olan Vahş launched a project to create the Altyn Asyr Nehri’nde Rogun hidroelektrik santralinin (Golden Age) Lake in the Karakum desert, inşasıyla meşgul olmuştur (Micklin, 2010; withdrawing water from the Amudarya river Bologov, 2016). Türkmenistan, Amu Der- basin, while Kyrgyzstan declared in 2016 that ya Nehri havzasından su çekerek Karakum it would cease its participation in IFAS ac- Çölü’nde Altın Asır Gölü’nü kurmak için bir tivities since the organization “does not take proje başlatırken, Kırgızistan da, 2016 yılın- into account the hydropower aspects of wa- da örgütün “su kullanımının hidroelektrik ter use and the needs of individual Central yönlerini ve bireysel Orta Asya devletlerinin Asian states” (Silkroadnews, 2016). ihtiyaçlarını dikkate almadığı için” IFAS faali- Therefore, the summit of the heads of the yetlerine katılımını durduracağını açıklamış- IFAS founding states, including the leader of tır (Silkroadnews, 2016). Kyrgyzstan who participated as an honor- Bununla birlikte, 24 Ağustos 2018 ta- ary guest, held in Turkmenbashi on August rihinde Türkmenbaşı’nda düzenlenen ve 24, 2018, can be perceived as a real break- Kırgızistan devlet başkanının onur konuğu through. It was the first such meeting since olarak katıldığı IFAS kurucu ülkeleri devlet the April 2009 summit in Almaty, and there başkanları zirvesi, büyük bir atılım sayılabilir. is a hope that it will give momentum to re- Nisan 2009’da Almatı’da düzenlenen zirve- newed regional cooperation on the Aral Sea den bu yana yapılan bu ilk toplantının, Aral issue. According to the joint communique Gölü sorunu konusunda bölgesel işbirliğinin

92 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER adopted at the conclusion of the summit, yeniden başlatılmasına ivme kazandıraca- the parties reaffirmed their commitment to ğı umulmaktadır. Zirve sonucu kabul edilen previous decisions on joint and integrat- ortak bildiriye göre taraflar, bölgedeki tüm ed management and rational use of water ülkelerin çıkarlarını dikkate alarak ve iyi kom- resources and environmental protection in şuluk ve karşılıklı saygı ilkelerini göz önünde the Aral Sea basin, taking into account the bulundurarak Aral Gölü havzasında ortak ve interests of all countries of the region and entegre yönetim, su kaynaklarının rasyonel based on the principles of good neigh- kullanımı ve çevre korumaya ilişkin önceki borliness and mutual respect. The regional kararlara bağlılıklarını teyit etmişlerdir. Böl- leaders emphasized the similarity of their ge ülkelerinin liderleri, Aral Gölü kriziyle ilgili approaches to solving common water, envi- ortak su sorunları ile diğer çevresel ve sos- ronmental and socio-economic issues relat- yo-ekonomik sorunların çözümüne yönelik ed to the Aral Sea crisis, stressed the need yaklaşımlarının koordine edilmesi gereğini to take concerted measures and noted the ve birbiriyle uyumlu önlemler alınması ge- importance of developing the fourth phase rektiğini vurgulamışlar ve Aral Gölü havza- of the program of assistance to the Aral Sea sında bulunan ülkelere yardım programının basin countries. They also supported Turk- dördüncü aşamasını geliştirmenin önemine menistan’s initiative to adopt a special UN dikkat çekmişlerdir. Taraflar, ayrıca, Türkme- program for the Aral Sea basin countries, nistan’ın Aral Gölü havzasındaki ülkeler için which is intended to provide an integrated BM Özel Programı’nı kabul etme girişimini approach to solving the Aral Sea crisis with de desteklemişlerdir. Bu program, tüm pay- the broad participation of all stakeholders daşların geniş katılımıyla Aral Gölü krizinin (Altynsarina, 2018). çözümü için bütüncül bir yaklaşım sağlamayı The IFAS in its current format is not ef- hedeflemektedir (Altynsarina, 2018). ficient, therefore the presidents of the five IFAS, şu anki haliyle etkin bir yapı değildir, countries expressed their readiness to fur- bu nedenle beş ülkenin cumhurbaşkanları, ther improve the organizational structure yeni sınamalara zamanında cevap verebi- and legal framework of the fund in order to lecek etkin ve sürdürülebilir bir kurumsal create an effective and sustainable institu- mekanizma oluşturmak için fonun örgütsel tional mechanism capable of responding to yapısını ve yasal çerçevesini daha da iyileş- new challenges in a timely manner. It should tirmeye hazır olduklarını açıklamışlardır. Bu also fully ensure mutually beneficial coop- yapı ve çerçeve, ayrıca, Aral Gölü’nün kurta- eration in the implementation of regional rılmasına, Aral Gölü havzasının ekolojik açı- projects and programs aimed at saving the dan geri kazanılmasına ve su kaynaklarının Aral Sea and ecological rehabilitation of the entegre kullanımı ve korunmasına yönelik Aral Sea basin, as well as at integrated use bölgesel proje ve programların uygulan- and protection of water resources. A region- masında karşılıklı olarak yararlı işbirliğini de al working group was formed to address this tam olarak sağlamalıdır. Sorunun çözümüne issue, and its next meeting will take place in yönelik bir bölgesel çalışma grubu oluşturul- Turkmenistan in May 2019. muştur ve bu grubun bir sonraki toplantısı It is early to say if the reload of commit- Mayıs 2019’da Türkmenistan’da gerçekleşti- ments of the Central Asian states to cooper- rilecektir. ate in saving the Aral Sea will produce real Orta Asya ülkelerinin Aral Gölü’nü kur- results. Currently, Kazakhstan implements tarmak için işbirliği taahhütlerine yeniden at its own expense the second phase of the sahip çıkmalarının somut sonuçlar doğu- project on the regulation of the Syrdarya rup doğurmayacağını söylemek için henüz riverbed and the preservation of the north- erkendir. Hâlihazırda Kazakistan, Siri Derya ern part of the Aral Sea that would allow nehir yatağının düzenlenmesi ve Kuzey Aral bringing the Northern Aral Sea closer to Gölü’nün Aral kentine yakınlaştırılmasını Aralsk (Micklin and White, 2018). Uzbekistan sağlayacak olan gölün kuzey kesiminin ko- adopted the program of the development runmasına ilişkin projenin ikinci aşamasını

93 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA of the Aral region for 2017-2021 aimed at kendi olanaklarıyla uygulamaktadır (Micklin improving the socio-economic conditions and White, 2018). Özbekistan ise, ülkenin in the country’s areas affected by the eco- ekolojik felaketten etkilenen alanlarında logical disaster (Radio Free Europe, 2017). sosyo-ekonomik koşulların iyileştirilmesini The Uzbek side also performs mass plant- amaçlayan “2017-2021 için Aral bölgesinin ing of saxaul and other salt-tolerant plants kalkınmasına yönelik programı” kabul et- on the dried bottom of the Southern Aral miştir (Özgür Avrupa Radyosu, 2017). Buna Sea, which is now called Aralkum, to prevent ek olarak, Özbek tarafı, toz fırtınalarını önle- dust storms and partially restore local flora mek ve yerel flora ve faunayı kısmen restore and fauna (Qobil and Harris, 2018). At the etmek için günümüzde Aralkum adı verilen same time, other regional countries need to Güney Aral Gölü’nün şimdi kurumuş olan ta- demonstrate their willingness to contribute banına saksaul ve diğer tuza dayanıklı bitki- to solving the Aral Sea issue. For now, Tajik- lerin ekimini gerçekleştirmektedir (Qobil and istan and Turkmenistan continue to imple- Harris, 2018). Aynı zamanda, diğer bölge ment their ambitious projects, such as Altyn ülkelerinin de Aral Gölü sorununu çözmeye Asyr and Rogun, while Kyrgyzstan is still to istekli olduklarını göstermeleri gerekmekte- fully restore its participation in the IFAS. dir. Şimdilik, Tacikistan ve Türkmenistan, Al- Theoretically, it is possible to bring the tın Asır ve Rogun gibi büyük projelerini uy- Aral Sea back to its former size, but in reali- gulamaya devam ederken, Kırgızistan IFAS’a ty it will require hundreds of billions of dol- katılımını yeniden sağlamaya çalışmaktadır. lars and unequivocal support not only from Teorik olarak, Aral Gölü’nün eski büyük- the Central Asian states, but also the entire lüğünü yeniden yakalaması mümkündür, global community. Instead of spending re- ancak gerçekte bu, yalnızca Orta Asya ül- sources for such a futile purpose, the region- kelerinden değil, aynı zamanda tüm küresel al governments should focus their efforts on topluluktan net bir destek ve yüzlerce milyar reducing existing and potential negative im- dolarlık yardımlar gerektirmektedir. Bu kadar pact of the Aral Sea crisis. It is in the interest güç bir amaç uğruna kaynaklar harcamak of all the countries of the region to mitigate yerine bölgesel hükümetler, Aral Gölü krizi- its consequences by better coordinating nin mevcut ve potansiyel olumsuz etkilerini their activities and implementing rational azaltma çabalarına odaklanmalıdır. Faaliyet- and responsible water use and management lerini daha iyi koordine ederek ve dünyadaki practices based on best experiences found diğer sınıraşan su havzalarında uygulanan in other transboundary water basins around en iyi deneyimlere dayanan rasyonel ve so- the world. rumlu su kullanımı ve yönetimi uygulamaları gerçekleştirerek sorunun sonuçlarını hafiflet- References mek, bölgedeki bütün ülkelerin çıkarınadır. Altynsarina Elya (2018). Central Asian Lead- ers Hold First Aral Sea Summit Since 2009, Kaynaklar Agree to Develop Action Plan. Retrieved Altynsarina Elya (2018). Orta Asya Lider- from https://astanatimes.com/2018/08/cen- leri 2009’dan Bu Yana İlk Aral Denizi Zir- tral-asian-leaders-hold-first-aral-sea-sum- vesini Düzenlediler ve Eylem Planı Geliş- mit-since-2009-agree-to-develop-action- tirmeyi Kabul Ettiler. Alınan yer: https:// plan/. Accessed on 20.03.2019. astanatimes.com/2018/08/central-asi- Bologov Petr (2016). The Rogun Dam: an-leaders-hold-first-aral-sea-summit-sin- A Source of Division in Central Asia. Re- ce-2009-agree-to-develop-action-plan/. trieved from https://carnegie.ru/commen- Erişim tarihi: 20.03.2019. tary/66334. Accessed on 20.03.2019. Bologov Petr (2016). Rogun Barajı: Orta As- Conant Eve (2006). Return of the Aral Sea. ya’da Bir Bölünme Kaynağı. Alınan yer: htt- Retrieved from http://discovermagazine. ps://carnegie.ru/commentary/66334. Erişim com/2006/sep/returnaralsea. Accessed on tarihi: 20.03.2019.

94 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER 20.03.2019. Conant Eve (2006). Aral Denizi’nin Dönü- Crighton Eric James, Barwin Lynn, Small Ian şü. Alınan yer: http://discovermagazine. and Ross Upshur (2011). What Have We com/2006/sep/returnaralsea. Erişim tarihi: Learned? A Review of the Literature on Chil- 20.03.2019. dren’s Health and the Environment in the Crighton Eric, James Barwin, Lynn Small, Aral Sea Area. International Journal of Public Ross Upshur (2011). Ne Öğrendik? Aral De- Health, vol. 56 (2), pp. 125-138. nizi Bölgesindeki Çocuk Sağlığı ve Çevre ile Eurasianet (2012). Kazakhstan, Uzbekistan: İlgili Literatür Taraması. Uluslararası Halk Differing Approaches on Aral Sea. Retrieved Sağlığı Dergisi, vol. 56 (2), ss. 125-138. from https://eurasianet.org/kazakhstan-uz- Eurasianet (2012). Kazakistan, Özbekistan: bekistan-differing-approaches-on-aral-sea. Aral Denizi Üzerine Farklı Yaklaşımlar. Alınan Accessed on 20.03.2019. yer: https://eurasianet.org/kazakhstan-uz- Kumar Rama Sampath (2002). Aral Sea: En- bekistan-differing-approaches-on-aral-sea. vironmental Tragedy in Central Asia. Eco- Erişim tarihi: 20.03.2019. nomic and Political Weekly, vol. 37 (37), pp. Kumar Rama Sampath (2002). Aral Denizi: 3797–3802. Orta Asya’da Çevresel Trajedi. Ekonomik ve Micklin Philip (2010). The Past, Present, and Politik Haftalık, vol. 37 (37), ss. 3797–3802. Future Aral Sea. Lakes & Reservoirs: Research Micklin Philip (2010). Aral Denizi Geçmiş, and Management, vol. 15 (3), pp. 193–213. Şimdiki Zaman ve Gelecek. Göller ve Rezer- Micklin Philip and Kristopher White (2018). vuarlar: Araştırma ve Yönetim, vol. 15 (3), ss. Partial Recovery of the North Aral Sea: a 193–213. Water Management Success Story in Central Micklin, Philip and Kristopher White (2018). Asia. Retrieved from https://www.research- Kuzey Aral Denizi’nin Kısmi İyileşmesi: Orta gate.net/publication/325589926_PARTIAL_ Asya’da Bir Su Yönetimi Başarı Öyküsü. Alı- RECOVERY_OF_THE_NORTH_ARAL_SEA_A_ nan yer: https://www.researchgate.net/pub- WATER_MANAGEMENT_SUCCESS_STORY_ lication/325589926_PARTIAL_RECOVERY_ IN_CENTRAL_ASIA. Accessed on 20.03.2019. OF_THE_NORTH_ARAL_SEA_A_WATER_MA- Qobil Rustam and Paul Harris (2018). Re- NAGEMENT_SUCCESS_STORY_IN_CENTRAL_ storing Life to the Aral Sea’s Dead Zone. ASIA. Erişim tarihi: 20.03.2019. Retrieved from https://www.bbc.com/news/ Qobil Rustam and Paul Harris (2018). Aral business-44159122. Accessed on 20.03.2019. Denizi’nin Ölü Bölgesine Hayat Vermek. Alı- Radio Free Europe (2017). Uzbekistan to nan yer: https://www.bbc.com/news/busi- Spend Billions in Troubled Aral Sea Region. ness-44159122. Erişim tarihi: 20.03.2019. Retrieved from https://www.rferl.org/a/uz- Özgür Avrupa Radyosu (2017). Özbekis- bekistan-aral-sea-spending/28269828.html. tan, Aral Denizi’ndeki Sorunlu Bölge İçin Accessed on 20.03.2019. Milyarlarca Kaynak Harcayacak. Alınan Silkroadnews (2016). Kyrgyzstan Has “Fro- yer: https://www.rferl.org/a/uzbekistan-a- zen” Participation in Operation of the In- ral-sea-spending/28269828.html. Erişim ta- ternational Fund for Saving the Aral Sea. rihi: 20.03.2019. Retrieved from https://silkroadnews.org/ Silkroadnews (2016). Kırgızistan, Aral De- en/news/kyrgyzstan-has-frozen-partici- nizi’ni Koruma Uluslararası Fonu’nun Faa- pation-in-operation-of-the-international- liyetlerine Katılımını Durdurmuştur. Alınan fund-for-saving-the-aral-sea. Accessed on yer: https://silkroadnews.org/en/news/ 20.03.2019. kyrgyzstan-has-frozen-participation-in-o- White Kristopher (2016). Kazakhstan’s peration-of-the-international-fund-for-sa- Northern Aral Sea Today: Partial Ecosystem ving-the-aral-sea. Erişim tarihi: 20.03.2019. Restoration and Economic Recovery, pp. White Kristopher (2016). Kazakistan’ın Ku-

95 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 127-138; in E. Friedman and M. Neuzil (eds.), zey Aral Denizi’nin Bugünü: Kısmi Ekosistem Environmental Crises in Central Asia: From Restorasyonu ve Ekonomik İyileşme. Orta Steppes to Seas, From Deserts to Glaciers. Asya’da Çevresel Krizler: Bozkırlardan De- New York, Routledge. nizlere, Çöllerden Buzullara ss. 127-138; E. Friedman and M. Neuzil (eds.). New York, Routledge.

96 COOPERATION ON MIGRATION ISSUES

GÖÇ KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

98 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER MEDITERRANEAN MIGRANT CRISIS: IMPACT OF IRREGULAR REFUGEE DEALS AKDENİZ GÖÇMEN KRİZİ: YASADIŞI MÜLTECİ ANLAŞMALARININ ETKİSİ

Zhengizkhan Zhanaltay *

On March 15, 2019, the civil war in Syria 15 Mart 2019’da, Suriye silahlı kuvvetle- which started after Syrian armed forces used rinin Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ın istifasını brutal force to crack down on protesters de- talep eden protestocuları bastırmak için acı- manding the resignation of President Bashar masız güç kullanmasından sonra başlayan iç al-Assad entered its ninth year. The escala- savaş dokuzuncu yılına girmiştir. Hükümet tion of the conflict between the government ile muhalefet güçleri arasındaki çatışmanın and the opposition forces has turned the tırmanması, ülkeyi büyük bir savaş alanına country into one big battlefield forcing mil- döndürmüş, milyonlarca Suriyeli’nin evleri- lions of Syrians to leave their homes. Cur- ni terk etmesine neden olmuştur. Şu anda rently, 13,2 million people, or 60% of the 13,2 milyon kişi ya da 2011 yılı tahminlerine country’s prewar population by 2011 esti- göre ülkenin savaş öncesi nüfusunun %60’ı mates, are displaced, among them 6,6 mil- yer değiştirmiş durumdadır. Bunlardan 6,6 lion relocated internally to safer regions of milyon kişi Suriye’nin daha güvenli bölge- Syria, 5,68 million seek refuge abroad, and lerine yerleşmiş, 5,68 milyon kişi yurtdışına around 1 million illegally migrated to Eu- sığınmış ve yaklaşık 1 milyon kişi de Avru- rope (UNHCR, 2019). The war in Syria has pa’ya yasadışı olarak göç etmiştir (BMMYK, triggered one of the largest migration flows 2019). Bu çerçevede Suriye’deki savaş, 2. in history after WWII. According to the Unit- Dünya Savaşı’ndan sonra yaşanan en büyük ed Nations High Commissioner for Refugees göç akışlarından birine yol açmıştır. Birleşmiş figures, as of March 2019, the majority of Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve- the Syrians who fled abroad are seeking ref- rilerine göre (BMMYK), Mart 2019 itibariyle uge in the neighboring countries, with Tur- yurtdışına kaçan Suriyeliler’in çoğunluğu key taking the lead as it accepted 3,651,635 komşu ülkelere sığınmıştır. 3,651,635 kişiyi people followed by Lebanon, Jordan, Iraq kabul eden Türkiye bu ülkeler arasında başı and Egypt with 946,291, 670,238, 253,085, çekerken, Lübnan, Ürdün, Irak ve Mısır sıra- 132,165 people, respectively (UNHCR, 2019). sıyla 946,291, 670,238, 253,085, 132,165 kişi Although the conflict started in 2011, the kabul etmiştir (BMMYK, 2019). migration flow numbers reached its peak in Çatışmalar 2011’de başlasa da, birçok 2015 as many Syrian migrants reached the Suriyeli göçmenin Türkiye-Yunanistan rotası European soil through the Turkey-Greece üzerinden Avrupa topraklarına ulaşmasın- route. The majority of arrivals occurred be- dan dolayı göç akış sayıları 2015’te zirveye tween 2015 and April 2016 with 856,723 ulaşmıştır. Göçmenlerin gelişi çoğunlukla people arriving in Europe (UNHCR, 2019). In 2015 ile Nisan 2016 arasında gerçekleşmiş order to curb the irregular migration flow, olup, Avrupa’ya toplam 856,723 kişi ulaşmış- the European Union and Turkey engaged in tır (BMMYK, 2019). Düzensiz göç akışını dur- numerous negotiations and finally struck a durmak için Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye, deal aimed at reducing the migration flow yoğun müzakereler gerçekleştirmiş ve niha- from Turkish shores to Greek borders and yet 19 Mart 2016 tarihli Türkiye-AB Mülteci exchanging migrants under the Turkey-EU Anlaşması çerçevesinde Türkiye kıyılarından Refugee Agreement of March 19, 2016. Yunanistan sınırlarına göç akışını azaltma ve After the initiation of the deal, the Turkish göçmen değişimi yapma konusunda anlaş-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

99 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA forces strengthened control over the coun- maya varmıştır. Anlaşmanın yürürlüğe gir- try’s shores which had an immediate impact mesinden sonra Türk yetkililer, ülkenin kıyı- on illegal arrivals to Greece through the ları üzerindeki kontrolünü güçlendirmiştir ve Turkey-Greece route, the number of which bu, Türkiye-Yunanistan güzergâhı üzerinden dropped significantly (European Commis- Yunanistan’a yasadışı yollardan gelen göç- sion, 2019). menlerin sayısında hemen etki yaratarak ge- Due to the closure of the main arterial lişlerin önemli ölçüde azalmasına katkı sağ- to Europe, migrants have shifted to a more lamıştır (Avrupa Komisyonu, 2019). dangerous Libya-Italy destination, which is Avrupa’ya ana giriş noktasının kapanma- also known as the Central Mediterranean sından dolayı göçmenler, Orta Akdeniz yolu route. They need to pass through Libya, an- olarak da bilinen ve daha tehlikeli olan Lib- other country in a conflict which is experi- ya-İtalya güzergâhına kaymışlardır. Bu bağ- encing its second civil war in a decade. Be- lamda göçmenlerin, on yıl içinde ikinci iç sides the instability issues in Libya, the sea savaşın yaşandığı Libya üzerinden geçmeleri journey through the Central Mediterranean gerekmiştir. Libya’daki istikrarsızlık sorunları- route is also more dangerous compared nın yanı sıra, Orta Akdeniz rotası üzerinden with the Eastern Mediterranean one. It is due deniz yolculuğunun Doğu Akdeniz’e kıyasla to a longer distance and the usage of small daha tehlikeli olduğu belirtilmelidir. Bu, hem inflatable boats to avoid being caught by daha uzun mesafe, hem de Libya ve İtalya navy patrols of the Libyan and Italian forc- sahil güvenlik güçleri tarafından kullanılan es (Riegert, 2017). Consequently, the death radarlara yakalanmamak için kaçakçıların rates on this route are higher. For instance, küçük şişirebilir botları kullanma zorunlulu- in 2016, 4,578 people were recorded as dead ğundan kaynaklanmaktadır (Riegert, 2017). or missing in the Central Mediterranean Sea, Dolayısıyla, bu rotadaki ölüm oranları daha while this figure was 441 people for the East- yüksek olmaktadır. Örneğin, 2016 yılında ern Mediterranean route. Due to a significant Orta Akdeniz’de 4,578 kişi ölü veya kayıp drop in the number of arrivals through both olarak kaydedilirken, bu rakam Doğu Akde- parts of the Mediterranean Sea in 2018, the niz yolu için 441 kişi olarak kaydedilmiştir. number of dead and missing persons has 2018’de Akdeniz’in her iki bölgesinden ge- also fallen to 1,279 people for the Central lenlerin sayısında ciddi bir düşüş yaşanma- part and 187 people for the Eastern part of sı nedeniyle, ölen ve kaybolan kişi sayısı da the Mediterranean Sea (UNHCR, 2019). Orta Akdeniz için 1,279’a, Doğu Akdeniz için There are a number of reasons for the ise 187’ye düşmüştür (BMMYK, 2019). reduction in the number of arrivals through Libya-İtalya rotası üzerinden gelenlerin the Libya-Italy route. First, bilateral cooper- sayısındaki düşüşün birkaç nedeni bulun- ation between the two countries on curbing maktadır. İlk olarak, iki ülke arasında göç the migration flow has had a certain effect. akışını engelleme konusunda ikili işbirliğinin The Italian government has approved the belirli bir etkisi olmuştur. İtalyan hükümeti, transfer of €220 million Euro to the Libyan Libya kıyı güçlerini güçlendirmek, mülte- side in order to strengthen the Libyan coast- ci kampları kurmak ve yasadışı göç akışını al forces, build refugee camps and increase azaltmaya yönelik çabaları artırmak için Li- efforts aimed at reducing the illegal migra- bya’ya 220 milyon avroluk transferi onayla- tion flow. If refugees are caught in Libyan mıştır. İkili işbirliğine göre, mülteciler, Libya coastal waters, they will be taken back to kıyı sularında yakalanırsa Libya’ya geri gö- Libya, but if they are caught in international türüleceklerdir. Ancak, göçmenlerin ulus- waters, then, according to international laws, lararası sularda yakalanması durumunda, they need to be taken to Italy (Merelli, 2017). uluslararası hukuka göre, İtalya’ya götürül- However, a major effect on decreasing the mesi gerekmektedir (Merelli, 2017). Bununla migration flow has happened when the Trip- birlikte, Trablus hükümetinin Libya’da insan oli government has agreed with Al Dabbashi, kaçakçılarının ana merkezlerinden biri olan also known as Al Ammu (the Uncle), the top Sabratha kentindeki en büyük kaçakçı olan,

100 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER smuggler in the city of Sabratha, which is Al Ammu (Amca) olarak da bilinen, Ahmed one of the major locations for people smug- el-Dabbaşi ile bir anlaşma yapması, göç glers in Libya. The figures right after the deal akışını azaltma konusunda büyük bir etki show that arrivals to Italy dropped almost yaratmıştır. Anlaşmanın hemen ardından six times from 22,993 in June 2017 to 3,914 kaydedilen rakamlar, İtalya’ya gelenlerin sa- in August 2017 and stabilized around 1,000 yısının neredeyse altı kat azaldığını, daha net people in the following months (Elumami, ifadeyle, Haziran 2017’de 22,993’ten Ağus- 2017; UNHCR, 2019). tos 2017’de 3,914’e düştüğünü ve sonraki Throughout the recent history of mi- aylarda da yaklaşık 1,000’er kişi seviyesinde gration to Europe, refugees who attempt- kaldığını göstermektedir (Elumami, 2017; ed to illegally migrate to the European soil BMMYK, 2019). have been forced to change their routes to Son zamanlarda Avrupa topraklarına ya- reach Europe from one direction to another. sadışı yollardan göç etmeye çalışan mül- Meanwhile, their attempts have also ignited teciler, Avrupa’ya ulaşmak için yollarını bir a possibility for many labor migrants and yönden diğerine değiştirmek zorunda kal- people who are escaping from poverty to try mışlardır. Bu mültecilerin girişimleri, birçok their own chances to reach Europe by illegal göçmen işçi ve yoksulluktan kaçan insanın ways, which is the case for the Libya-Italy Libya-İtalya rotası gibi yasadışı yollarla Avru- route. However, the Turkey-EU and Libya-It- pa’ya ulaşma şanslarını denemelerini bera- aly deals have blocked the main destination berinde getirmiştir. Ancak, Türkiye-AB ve Li- for illegal migrants and channeled them to bya-İtalya anlaşmaları, yasadışı göçmenlerin different directions, but have not stopped or ana varış noktasını engelleyerek göç akışının solved the illegal migration issue. çeşitli yollara yönelmesini sağlamasına rağ- One of the current main routes is Spain, men, yasadışı göç konusunu ne durdurabil- with migrants aiming to reach Europe miş, ne de çözebilmiştir. through Gibraltar. In 2018, 58,569 people ar- Cebelitarık üzerinden Avrupa’ya ulaşmayı rived in Spain, which is 36,466 people, or 2,6 hedefleyen göçmenler için mevcut ana rota- times higher than in 2017. Another known lardan biri, İspanya’dır. 2018’de İspanya’ya sı- route is using Greece as an entry point again ğınanlar 58,569 kişi olarak kaydedilmiştir ki, and through the Balkan countries trying to bu sayı, 2017’ye kıyasla 36,466 kişi ya da 2,6 reach the Western part of Europe. The reg- kat daha fazladır. Bilinen bir başka rota ise, istered figures of detentions of illegal mi- Yunanistan’ı bir giriş noktası olarak kullana- grants by transit countries for the January rak Balkan ülkeleri üzerinden Avrupa’nın Batı 2017-2019 period indicate that Croatia and kısmına ulaşmaya çalışmaktır. Ocak 2017 - Bosnia and Herzegovina have the most rapid Ocak 2019 döneminde transit ülkeler tara- increase. The numbers of arrests grew from fından kaçak göçmenlerin gözaltına alınma- 225 people in January 2017 to 731 people larına ilişkin kayıtlı rakamlar, Hırvatistan ve in January 2019 for Croatia, while for Bosnia Bosna-Hersek’te tutuklananların sayısında and Herzegovina these figures are 237 and en hızlı artış olduğunu göstermektedir. Hır- 711 people, respectively. In addition, these vatistan’da gözaltına alınanların sayısı Ocak figures in Serbia, Slovenia, North Macedonia 2017’deki 225’den Ocak 2019’da 731’e çık- and Montenegro have also been on the rise mış, Bosna Hersek’te ise bu rakam 237’den over the years (UNHCR, 2019). 711’e yükselmiştir. Ayrıca, bu rakamlar Sır- Taking into consideration that the bulk bistan, Slovenya, Kuzey Makedonya ve Kara- of the illegal migration flow is occurring dağ’da da yıllar içinde artmaktadır (BMMYK, through the Central Mediterranean Sea, the 2019). main docking destination of Syrian refugees Yasadışı göç akışının büyük bölümünün is Italy, which closed its ports to the NGOs’ Orta Akdeniz’de gerçekleştiği göz önüne humanitarian rescue ships. For instance, alındığında, Suriyeli mültecilerin temel ula- the Italian authorities refused to accept the şım hedef noktası, limanlarını STK’ların insa- Aquarius ship that carried 629 migrants in ni kurtarma gemilerine kapatan esas olarak

101 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA its ports. This event created another prob- İtalya olmaktadır. Örneğin, İtalyan yetkili- lem as it showed that there was a need for a ler 629 mülteciyi taşıyan Aquarius gemisini systematic approach to accepting illegal mi- kendi limanında kabul etmeyi reddetmiştir. grants arriving in the ports of the European Bu olay, AB üye ülkelerinin limanlarına ge- Union member countries (Kirchgaessner et, len yasadışı mültecileri kabul etmek için sis- al, 2018). Nevertheless, in June 2018, Spain tematik bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğunu welcomed this ship in its port of Valencia. gösteren başka bir sorunu ortaya çıkarmıştır However, due to the shift in the migration (Kirchgaessner vd., 2018). Bununla birlikte, flow from Italy to Spain, the attitude of the Haziran 2018’de İspanya, adı geçen gemiyi Spanish government to similar incidents has Valencia limanında karşılamıştır. Ancak göç changed. It could be said that the rapid in- akışının İtalya’dan İspanya’ya kayması nede- crease in arrivals to Spain through the Gi- niyle, İspanya hükümetinin benzer olaylara braltar route and the results of the May 2019 karşı tutumu değişmiştir. Cebelitarık yolu ile elections will have an influence on the deci- İspanya’ya gelenlerin sayısının hızlı artışı ve sions of the Spanish government. Mayıs 2019’daki seçim sonuçlarının, İspanya hükümetinin kararları üzerinde etkili olacağı References söylenebilir.

Bernd Riegert (2017). Italy’s Navy to Patrol Kaynaklar with Libyan Ships to Curb Human Traffick- ing. Retrieved from https://www.dw.com/ Avrupa Komisyonu (2019). AB-Türkiye Açık- en/italys-navy-to-patrol-with-libyan-ships- laması Üç yıllık Durum. Alınan yer: https:// to-curb-human-trafficking/a-39899521 Ac- ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaf- cessed on 21.04.2019. fairs/files/what-we-do/policies/europe- an-agenda-migration/20190318_eu-tur- Elumami Ahmed (2017). Migrant Smuggling key-three-years-on_en.pdf Erişim tarihi: Crackdown Triggered Clashes in Libyan City: 20.04.2019. Armed Group Head. Retrieved from https:// Bernd Riegert (2017). İtalyan Deniz Kuv- www.reuters.com/article/us-europe-mi- vetleri Libya Gemileriyle İnsan Kaçakçılığını grants-libya/migrant-smuggling-crack- Durdurmaya Çalışmaktadır. Alınan yer: htt- down-triggered-clashes-in-libyan-city- ps://www.dw.com/en/italys-navy-to-patrol- armed-group-head-idUSKCN1C41ML Ac- with-libyan-ships-to-curb-human-traffickin- cessed on 22.04.2019. g/a-39899521. Erişim tarihi: 21.04.2019. European Commission (2019). EU-Turkey Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komi- Statement Three Years on. Retrieved from serliği (2019). Suriye Bölgesel Mülteci Yanıt- https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/ ları. Alınan yer: https://data2.unhcr.org/en/ homeaffairs/files/what-we-do/policies/eu- situations/syria. Erişim tarihi: 20.04.2019. ropean-agenda-migration/20190318_eu- Elumami Ahmed (2017). Libya’da Göçmen turkey-three-years-on_en.pdf Accessed on Kaçakçılığının Durdurulması Silahlı Gruplar 20.04.2019. Arasında Çatışmalara Neden Olmaktadır. Merelli Annalisa (2017). Like Trump in the Alınan yer: https://www.reuters.com/article/ US, Europe is Finding New Ways to Keep us-europe-migrants-libya/migrant-smu- Refugees Out. Retrieved from https:// ggling-crackdown-triggered-clashes-in-li- qz.com/904026/europe-has-a-genius-new- byan-city-armed-group-head-idUSKCN1 strategy-to-deal-with-migrants-pay-war- C41ML. Erişim tarihi: 22.04.2019. torn-libya-to-detain-them/ Accessed on Kirchgaessner Stephanie, Lorenzo Tondo, 21.04.2019. Sam Jones (2018). İtalya Başbakanı İspan- Kirchgaessner Stephanie, et al. (2018). Ital- ya’nın Kurtarma Botunu Kabul Etmesinin Ar- ian Minister Declares Victory as Spain Ac- dından Zaferini İlan Etti. Alınan yer: https:// cepts Rescue Boat. Retrieved from https:// www.theguardian.com/world/2018/jun/11/

102 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER www.theguardian.com/world/2018/jun/11/ un-calls-for-migrant-ship-to-be-allowed- un-calls-for-migrant-ship-to-be-allowed-to- to-dock-in-italian-port. Erişim tarihi: 22.04. dock-in-italian-port Accessed on 22.04.2019. 2019. United Nations High Commissioner for Merelli Annalisa (2017). ABD’deki Trump Refugees (2019). Syria Regional Refugee gibi, Avrupa’da Mültecileri Sınır Dışında Response. Retrieved from https://data2. Tutmanın Yollarını Aramaktadır. Alınan yer: unhcr.org/en/situations/syria Accessed on https://qz.com/904026/europe-has-a-ge- 20.04.2019. nius-new-strategy-to-deal-with-migrants- pay-war-torn-libya-to-detain-them/. Erişim tarihi: 21.04.2019.

103 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

104 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER SYRIAN MIGRANTS IN TURKEY: FROM GUESTS TO SETTLERS TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ GÖÇMENLER: MİSAFİRLİKTEN YERLEŞİK DÜZENE GEÇİŞ

Zhengizkhan Zhanaltay *

The civil war in Syria between the regime Mart 2019 tarihi itibariyle Suriye’deki iç and opposition forces has entered its ninth savaş dokuzuncu yılına girmiş bulunmakta year in March 2019 forcing 13 million Syr- olup yaklaşık 13 milyon Suriyeli’yi evlerinden ians to leave their homes and migrate to zorla ya yurtdışına ya da ülke içerisinde daha either abroad or safe regions in the coun- güvenli bölgelere göç etmek mecburiyetin- try. According to the United Nations High de bırakmıştır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Commissioner for Refugees’ (UNHCR) data, Yüksek Komiserliği (BMMYK) verilerine göre on June 13, 2019, there are 5,635,301 peo- 13 Haziran 2019 tarihi itibariyle çoğunluğu ple who seek refugee abroad, mostly in the komşu ülkelerde bulunan yurtdışında kayıt- neighboring countries with Turkey taking lı mülteci sayısı 5,635,301 kişiye ulaşmıştır. the lead as it accepted 64,1%, or 3,614,108 Bunların arasında 3,614,108 mülteciyi kabul people. The rest of refugees are in Leba- ederek veya %64,1’lik oranla Türkiye en çok non (935,454 people), Jordan (664,330), Iraq kişiyi kabul eden ülke konumundadır. Diğer (252,983) and Egypt (132,713). Besides, 6,6 ülkeler ise sırasıyla Lübnan 935,454 kişi, Ür- million people have relocated within the dün 664,330 kişi, Irak 252,983 kişi ve Mısır country, and approximately 1 million of ref- 132,713 kişi ile en çok mülteci kabul eden ugees have reached Europe through mostly ülkeler arasında yer almaktadır. Ayrıca 6,6 illegal ways (UNHCR, 2019). milyon Suriyeli ülke içerisinde başka bölge- With its open door policy, Turkey wel- lere göç ederken yaklaşık 1 milyon kişi ise comed Syrian refugees who started to arrive yasal olmayan yollardan Avrupa’ya ulaşmış- in 2011 after the Syrian government crushed tır (BMMYK, 2019). the civil protests by force, thus causing the Açık kapı politikası ile Türkiye, Suriye hü- civil war. While some refugees decided to kümetinin sivil protestoları orantısız güç kul- continue their journey to reach Europe ille- lanarak bastırmasının ardından çıkan iç sa- gally, the majority settled in camps estab- vaş nedeniyle 2011 yılından itibaren Suriyeli lished by the Turkish government. It is worth mültecileri kabul etmektedir. Mültecilerin mentioning that Ankara has so far spent arasında bazıları yasa dışı yollardan Avru- over $37 billion in order to provide human- pa’ya ulaşmaya çalışmakta olup çoğunluğu itarian assistance to Syrian refugees since Türk hükümetinin kurmuş olduğu mülteci 2011, which is more than 17 times higher kamplarına yerleşmeyi seçmiştir. 2011 yılın- than what the country received from the dan itibaren Ankara’nın Suriyeli mültecile- European Union (€2,1 billion) (Iletisim.gov. re insani yardım ulaştırma adına 37 milyar tr, 2019). However, with the escalation of the Dolar harcadığı ve bu miktarın Avrupa Bir- conflict the number of arrivals dramatically liği’nin Türkiye’ye gönderdiği 2,1 milyar Av- increased, and the camps had difficulties ro’nun 17 katı olduğu kayda değer bir bilgi with accepting so many refugees. The mas- olarak belirtilmesi gerekmektedir (İletisim. sive flows from Syria created organizational gov.tr, 2019). Lakin çatışmaların şiddetinin and bureaucratic issues which required the artması göç akını sayısında muazzam artışa Turkish government to come up with alter- sebep olmuştur. Bu durum Türk hükümetinin native and quick solutions. Suriye’den gelen göç akını konusunda orta- As a result, the Turkish government de- ya çıkan organizasyon ve bürokratik sorunlar cided to make some changes in its asylum karşısında alternatif ve hızlı çözümler geliş-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

105 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA procedures in order to ease the bureaucratic tirmesinin gerekliliğini artırmıştır. hurdles. The 1951 Refugee Convention and Sonuç olarak Türk hükümeti bu sorunların its 1967 Protocol allowed the right of seek- giderilmesi hususunda iltica prosedürlerinde ing a refuge in Turkey for European origin bir takım değişiklikler yapma kararı almıştır. people and for the “Turkish descent and cul- 1951 Sözleşmesi ve 1967 Protokolü sığınma ture” group. Thus, there was a geographical talebinin yalnızca Avrupa kökenli ve “Türk limitation within the regulation which does asıllı ve kültürü” grubuna uyan kişiler tara- not cover the Syrians. That’s why they were fından yapılabileceğini ifade etmektedir. Bu given a temporary status. In 2013, the Turk- demek oluyor ki, düzenlemenin içerisinde ish government renewed the 1994 Asylum bulunan coğrafi kısıtlama Suriyelileri kap- Regulations with the new, more compre- samamaktadır ve bu yüzden statüleri geçici hensive Law on Foreigners and International durum olarak gruplandırılmıştır. 2013 yılına Protection and established the Directorate gelindiğinde ise Türk hükümeti 1994 yılı İlti- General of Migration Management as the ca Düzenlemelerini daha kapsamlı Yabancılar authority responsible for managing the mi- ve Uluslararası Koruma Kanunu ile değiştire- gration-related procedures in the country rek bu konudaki düzenlemeleri yenilemiş ve (Icduygu, 2015). ülkede göçle ilgili prosedürlerin yönetimin- With the adoption of the Law on For- de yetkili makam olarak Göç İdaresi Genel eigners and International Protection, the Müdürlüğü’nü kurmuştur (Icduygu, 2015). conditions for asylum seekers improved, but Böylece sığınma prosedürlerinin şartları there were still certain problems. Even under Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu the new law, Syrians were not able to get a ile geliştirilmiştir. Lakin yeni düzenlemelerin work permit due to their temporary refugee hayata geçirilmesine rağmen belirli sorun- status since new changes regarding the la- lar çözülememiştir. Örneğin, yeni Yabancılar bor market granted the right to work only ve Uluslararası Koruma Kanunu altında bile to high-skilled foreigners and refugees who Suriyeliler geçici durum statüleri nedeniyle were staying in the country for a long time. çalışma izni alamamaktadırlar. Çünkü yeni With the introduction of the Regulation on değişiklikler, ülkede uzun dönemdir kalan the Work Permit of Foreigners under Tem- ve yüksek vasıflı yabancıların ve mültecilerin porary Protection in January 2016, they were işgücü piyasasına alınmasını öngörmektedir. given a legal option to work in Turkey (Kad- Ocak 2016’da çıkarılan Yabancılara ve Geçici koy & Kaymaz, 2017; Icduygu, 2016). Statü Konumundakilere Çalışma İzni Veril- Currently, a large part of the Syrian refu- mesi düzenlemesinin ardından geçici statü gees live in cities mostly in the southern part konumundaki Suriyeliler Türkiye’de yasal of the country and in big cities like Istanbul, olarak çalışma izni almaya hak kazanmışlar- Izmir and Ankara. If they choose to live out- dır (Kadkoy & Kaymaz, 2017; Icduygu, 2016). side the refugee camps, they need to take Günümüzde Suriyelilerin büyük bir kıs- care of themselves and their families. How- mı ülkenin güney bölgesindeki şehirler ile ever, up until January 2016, approximately İstanbul, İzmir ve Ankara gibi büyük şehir- 400,000 of them worked illegally in different lerde yaşamaktadır. Mülteci kamplarının sectors like textile, construction, manufac- dışında yaşamayı seçmeleri durumunda ise turing and agriculture as low-wage labor kendilerinin ve ailelerinin geçimini kendile- force (Taskin, 2016). According to a survey rinin karşılaması gerekmektedir. Bu noktada conducted by the UNHCR in 2017, 76% of Ocak 2016’ya kadar yaklaşık 400,000 mülte- Syrians in Turkey are reluctant to return to cinin kaçak işçi olarak tekstil, inşaat, sanayi their home country in near future and only ve tarım sektörlerinde ucuz işçi olarak düşük 6% of them plan to go back to Syria (UNHCR, maaşlarla çalıştıkları bilinmektedir (Taskin, 2018). Taking these two findings into consid- 2016). 2017 yılında BMMYK tarafından yapı- eration, it could be said that the willingness lan bir anketin sonuçlarına göre Türkiye’deki to start a new life in the host country has Suriyelilerin %76’sı ülkelerine geri dönmeyi pushed almost 9 out of 10 Syrians in Turkey düşünmemekte olup bunların sadece %6’sı

106 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER to leave the refugee camps and try making yakın zamanda evlerine geri dönmeyi plan- a new start for themselves (UNHCR, 2019). lamaktadırlar (BMMYK, 2018). Bu iki sonucun According to the Regulation on the Work birleşimini ele aldığımızda, misafir oldukları Permit of Foreigners under Temporary Pro- ülkede yeni hayatlarına başlama isteği her 10 tection, Syrian refugees need to prove that mülteciden 9’unu kamp dışında yaşamaya it- they have been staying in the country for miştir (BMMYK, 2019). more than six months, and their employer Yabancılara ve Geçici Statü konumundaki- needs to send an online application to the lere Çalışma İzni Verilmesi yönündeki düzen- Turkish Ministry of Labor and Social Secu- lemeye göre, Suriyeli mülteciler ülkede en az rity. As a rule, employers need to pay them 6 ay bulunmakta olduklarını kanıtlamalı ve a minimum wage, and their share within a işverenleri Türkiye Çalışma ve Sosyal Güven- company or enterprise cannot exceed 10% lik Bakanlığı’na internet üzerinden başvuru of the total number of workers. Moreover, formlarını göndermelidir. Kurallar gereği, iş- Syrian refugees can only work in their reg- verenleri Suriyeli mültecilere en düşük asgari istered region. Nevertheless, the minimum ücret düzeyinde ödeme yapmak mecburiye- wage requirement of the work permit reg- tinde olup, işyeri içerisinde toplam sayıları ulation limits and in certain cases possibly toplam işçi sayısının %10’unu geçmemelidir. discourages most employers to hire Syrian Dahası Suriyeli mülteciler sadece kayıtlı ol- refugees through legal procedures. While dukları bölgelerde çalışabilirler. Her ne kadar the mandatory payment of a minimum asgari ücret ödeme kuralı işverenler açısın- wage is a good incentive for Syrian refu- dan Suriyeli mültecilerin işe alımında belirli gees to earn a decent salary for their hard kısıtlamalar hatta dezavantajlar yaratma po- work, it damages, however, their compara- tansiyeline sahip olsa da asgari ücret alma tive advantage in the labor market. Since a koşulu onların emeklerine karşılık yeterli significant part of them cannot speak Turk- düzeyde para kazanmaları adına olumlu bir ish fluently, if they speak at all, employers gelişmedir. Fakat büyük bir çoğunluğunun would prefer to hire local workers who are akıcı bir şekilde Türkçe konuşamaması veya native speakers if there is no any difference hiç bilmemeleri durumu işverenler açısından in terms of labor costs (Kadkoy & Kaymaz, işçi maliyeti konusunda bir fark oluşmaması 2017; Icduygu, 2016). durumunda tercihen Türkçe bilmeleri nede- Another issue is related to the 10% lim- niyle onların yerine yerel işçileri tercih etme- itation within a company. According to the leri tahmin edilebilir bir sonuçtur (Kadkoy & Turkish Statistical Institute, there are 31,4 Kaymaz, 2017; Icduygu, 2016). million people registered as a workforce in Bir başka mesele ise firmalara konulan the country, 28 million of whom are em- %10 kısıtlamasıdır. Türkiye İstatistik Kuru- ployed, and the unemployment rate was mu’nun verilerine göre 2018 yılında ülkede around 10% in 2018 (TUIK, 2019). If we toplam 31,4 milyon işgücü bulunduğu be- take the 10% rule into consideration under lirtilmektedir. Bunların 28 milyonu istihdam a macro perspective, it will be equal to 2,8 edilmiş ve işsizlik oranı ise %10 civarındadır million permits, while there are almost 1,9 (TUIK, 2019). Bu noktada yaklaşık 1,9 milyon million Syrian refugees in the working age çalışma yaşı grubu içerisinde olan Suriyeli- group. Thus, technically the limitation cov- ler’e %10 kuralının uygulandığını ele alırsak ers all the Syrian refugee workforce. Howev- makro çerçevede 2,8 milyon çalışma izni er, due to their unequal distribution within yeterli düzeydedir. Böylece %10 kısıtlaması the country and different shares of Syrian teknik olarak tüm çalışma yaşı grubu içeri- refugees compared to the total population sinde olan Suriyeliler’i kapsamaktadır. Fakat in their registered cities, a number of addi- ülke içerisindeki eşit olmayan dağılımları ile tional problems occur. For instance, the city kayıtlı oldukları şehirlerdeki toplam nüfusun of Kilis represents one of the extreme cases içindeki paylarındaki farklılıklar ek sorunlara regarding such issues. In this city, the total yol açmaktadır. Mesela Kilis şehri uç örnek- workforce is around 16,000 people and ac- lerden birisidir çünkü toplam işgücü sayı-

107 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA cording to the 10% rule, only 1,600 work sı 16,000 kişiye tekabül etmekte olup %10 permits should be issued. However, there kuralına göre toplam 1,600 çalışma izni ve- are 130,000 registered Syrian refugees who rilebilir. Lakin Kilis’de 130,000 kayıtlı Suriyeli reside in the city. The geographical limita- mülteci bulunmaktadır. Coğrafi kısıtlama da tion rule, under which they can only work in göz önüne alındığında bu düzenleme geriye their registered area, creates an inescapable kalan 128,400 Suriyeli mültecinin çalışma izni bureaucratic wall for the remaining 128,400 alması konusunda kaçınılmaz bir bürokratik Syrian refugees in Kilis. The only exemption engel oluşturmaktadır. Bu konuda tek istisna for the 10% rule given in the regulation is ise işverenin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba- that an employer can apply to the Ministry kanlığı’na işe alımdan bir ay önce müracaat of Labor and Social Security a month pri- ederek yapılması gereken iş konusunda uy- or to hiring a foreign employee indicating gun bir Türk vatandaşının olmamasını belirt- that there is no qualified Turkish citizen who mesi gerekmektedir. Sonrasında eğer müra- could do the same job. Only if an application caat talebi kabul edildiği takdirde firma %10 is approved, a company can hire more Syri- limitinden fazla sayıda Suriyeli mültecileri işe an refugees beyond 10% (Kadkoy & Kaymaz, alabilme hakkına sahip olabilmektedir (Kad- 2017). koy & Omar, 2017). Due to the reasons mentioned above, the Yukarıda belirtilen nedenlerden ötürü, expected spike in the number of work per- Suriyeli mültecilerin çalışma izni alması ko- mits obtained by Syrian refugees is not ob- nusunda beklenen büyük bir artış gözlen- served since many employers are reluctant memektedir. Çünkü işverenler sadece Su- to go through all these bureaucratic pro- riyeli mültecileri işe alma konusunda tüm cedures to hire them, especially if they are bu bürokratik prosedürlerle uğraşmaktan unskilled or want to work in positions which kaçınmaktadır, özelikle alacakları kişilerin could easily be filled by local workforce. By vasıfsız işçiler olmaları durumunda veya iş 2016, 13,298 work permits were issued, and pozisyonları yerli işgücü ile kolayca doldu- the number increased to 31,185 in March rabilme durumlarında isteksiz davranmak- 2019 (Gonultas, 2016). Comparing with the tadırlar. Rakamlara baktığımızda ise 2016 total number of the Syrian refugee work- yılında 13,298 çalışma izni verilmiş olup bu force, it is only 0.9% (Zulfikar, 2019). sayının Mart 2019’da 31,185’e yükseldiğini In conclusion, it could be said that years görmekteyiz (Gonultas, 2016). Bu rakamları 2013-2016 were a fruitful period for the Türkiye’deki toplam Suriyeli mülteci işgü- Turkish government to develop its legal cü ile karşılaştırdığımızda ise sadece %0,9’a and operational effectiveness for address- denk gelmektedir (Zulfikar, 2019). ing the issues of the Syrian refugees in the Sonuç olarak 2013-2016 yılları arasındaki country. These attempts were considered as dönemin Türk hükümetinin Suriyeli mülteci- a good start that lays a foundation for the lerin sorunlarının çözümünde yasal ve ope- integration of Syrian refugees into Turkish rasyonel verimliliğini geliştirmesi açısından society both economically and socially – the oldukça başarılı geçtiğini belirtebiliriz. Bu process that can be called a transition from adımlar, Suriyeli mültecilerin Türk toplumuna guests to settlers. However, later on, due to sosyal ve ekonomik açıdan entegre olması numerous internal and external events with sürecinin altyapısının oluşturulmasını pozitif a high priority for the Turkish government, yönde etkilemesi bağlamında iyi bir başlan- it seems that this process has slowed down gıç olarak görülebilir ve misafirlikten yerleşik since there have been no any significant düzene geçiş olarak da adlandırılabilir. Lakin modifications in the policy towards Syrian daha sonraki dönemde Türk hükümetinin refugees, such as, for example, finding a gündemindeki yüksek öncelikli iç ve dış ha- more tailor-made solution to the 10% quo- diseler nedeniyle bu konu üzerindeki geliş- ta problem. In order to sustainably contin- melerin biraz yavaşladığı görülmektedir. Ör- ue the successful transition and integration neğin %10 firma kotası sorunu gibi belli başlı process for Syrian refugees who are willing konular özel çözümlemeler beklemektedir.

108 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER to stay in the host country and adapt to their Bu doğrultuda misafir oldukları ülkedeki new lives, the Turkish government and oth- yeni yaşamlarına uyum sağlamaya çalışan er stakeholders need to work together and Suriyeli mültecilerin entegrasyon sürecinin modify the existing approaches, if necessary. başarılı bir şekilde sürdürülmesi konusunda Türk hükümeti ve diğer tüm paydaşların be- References raber çalışarak konuya yaklaşımlarını gerekli Dogan Zulfikar (2019). Turkey’s Refugee görüldüğü durumlarda yenileyerek çalışma- Problem is Not Going Away. Retrieved from larını sürdürmeleri gerekmektedir. https://ahvalnews.com/syrian-refugees/tur- keys-refugee-problem-not-going-away Ac- Kaynaklar cessed on 01.07.2019. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komi- Gonultas Bahattin (2017). Turkey Issues Work serliği (2019). Suriye Bölgesel Mülteci Yanıt- Permits to Over 73,500 Foreigners. Retrieved ları. Alınan yer: https://data2.unhcr.org/en/ from http://aa.com.tr/en/economy/turkey- situations/syria. Erişim tarihi: 14.07.2019. issues-work-permits-to-over-73-500-for- Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komi- eigners/729836 Accessed on 17.07.2019. serliği (2018). Suriyeli Mültecilerin Suriye’ye Kadkoy Omar, Kaymaz Timur (2017). Syri- Dönüş Konusundaki Algıları ve Niyetleri ans in Turkey: The Economics of Integration. Üzerine Dördüncü Bölge Araştırması (Rpis). Retrieved from http://www.tepav.org.tr/up- Alınan yer: https://data2.unhcr.org/fr/do- load/files/1473326257-7.Syrians_in_Turkey__ cuments/download/66198. Erişim tarihi: 16. The_Economics_of_Integration.pdf Accessed 07.2019. on 15.07.2019. Doğan Zülfikar (2019). Türkiye’nin Mülteci Icduygu Ahmet (2015). Syrian Refugees Sorunu Devam Etmektedir. Alınan yer: ht- in Turkey: The Long Road Ahead. Re- tps://ahvalnews.com/syrian-refugees/tur- trieved from https://www.refworld.org/pd- keys-refugee-problem-not-going-away. Eri- fid/5581280a4.pdf Accessed on 15.07.2019. şim tarihi: 01.07.2019. Icduygu Ahmet (2016). Turkey: Labour Gönültaş Bahattin (2017). Türkiye 73,500’den Market Integration and Social Inclusion of Fazla Yabancıya Çalışma İzni Vermekte- Refugees. Retrieved from http://www.eu- dir. Alınan yer: http://aa.com.tr/en/eco- roparl.europa.eu/thinktank/en/document. nomy/turkey-issues-work-permits-to-o- html?reference=IPOL_STU(2016)595328 Ac- ver-73-500-foreigners/729836. Erişim tarihi: cessed on 15.07.2019. 17.07.2019. Iletisim.gov.tr (2019). Erdogan: Turkey No İçduygu Ahmet (2016). Türkiye: İşgücü Pi- Longer Able to Face New Refugee Flow yasası Entegrasyonu ve Mültecilerin Sosyal Alone Retrieved from https://www.iletisim. Katılımı. Alınan yer: http://www.europarl. gov.tr/english/Haberler/detay/erdogan-tur- europa.eu/thinktank/tr/document.html?re- key-no-longer-able-to-face-new-refugee- ference=IPOL_STU(2016)595328. Erişim ta- flow-alone Accessed on 14.07.2019. rihi: 15.07.2019. Taskin Damla (2016). Integration of Syrian İçduygu Ahmet (2015). Türkiye’deki Suriyeli Refugees Under Temporary Protection into Mülteciler: Önümüzdeki Uzun Yol. Alınan yer: the Turkish Labor Market: Challenges and https://www.refworld.org/pdfid/5581280a4. Opportunities. Retrieved from http://www. pdf. Erişim tarihi: 15.07.2019. fairlabor.org/sites/default/files/integra- İletisim.gov.tr ​​(2019). Erdoğan: Türkiye Artık tion_of_syrian_refugees_roundtable_decem- Yeni Mülteci Akınıyla Yalnız Başa Çıkama- ber_2016.pdf Accessed on 16.07.2019. maktadır. Alınan yer: https://www.iletisim. Turkish Statistical Institute (2019). Isgucu gov.tr/english/Haberler/detay/erdogan-tur- Istatistikleri. Retrieved from http://www.tuik. key-no-longer-able-to-face-new-refugee- gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1007 Accessed on flow-alone. Erişim tarihi: 14.07.2019.

109 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 17.07.2019. Kadkoy Omar, Kaymaz Timur (2017). Türki- United Nations High Commissioner for Ref- ye’deki Suriyeliler: Entegrasyon Ekonomisi. ugees (2018). Fourth Regional Survey on Alınan yer: http://www.tepav.org.tr/upload/ Syrian Refugees’ Perceptions and Intentions files/14733262577. Syrians_in_Turkey_____ on Return to Syria (Rpis). Retrieved from The_Economics_of_Integration.pdf Erişim https://data2.unhcr.org/fr/documents/ tarihi: 15.07.2019. download/66198 Accessed on 16.07.2019. Taşkın Damla (2016). Geçici Koruma Altında- United Nations High Commissioner for ki Suriyeli Mültecilerin Türkiye İşgücü Piya- Refugees (2019). Syria Regional Refugee sasına Entegrasyonu: Zorluklar ve Fırsatlar. Response. Retrieved from https://data2. Alınan yer: http://www.fairlabor.org/sites/ unhcr.org/en/situations/syria Accessed on default/files/integration_of_syrian_refuge- 14.07.2019. es_roundtable_december_2016.pdf. Erişim tarihi: 16.07.2019. Türkiye İstatistik Kurumu (2019). İşgücü Is- tatistikleri. Alınan yer: http://www.tuik.gov. tr/PreTablo.do?alt_id=1007. Erişim tarihi: 17. 07.2019.

110 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER NEW EU LEADERSHIP: IMPLICATIONS FOR THE EUROPEAN REFUGEE CRISIS YENİ AVRUPA BİRLİĞİ LİDERLİĞİ: AVRUPA’DAKİ MÜLTECİ KRİZİNE ETKİLERİ

Zhengizkhan Zhanaltay *

One of the largest forced migration cri- İçinde bulunduğumuz yüzyılın şahit oldu- ses in this century has entered its ninth year ğu en büyük zorunlu göç dalgası, Suriye’deki without seeing a light at the end of the tun- krizin çözülememiş ve kalıcı barış ortamının nel for peace and stability in Syria. Since sağlanamamış olması nedeniyle dokuzuncu 2011, 13 million people have been forced to yılında da devam etmektedir. Ülkede rejim migrate, including around 6,6 million people güçleri ile muhalifler arasında sorunların çık- who relocated to the country’s safer regions. maya başladığı 2011 yılından itibaren top- According to the United Nations High Com- lam 13 milyona yakın kişi evlerini terk etmek missioner for Refugees (UNHCR), by Sep- zorunda kalmıştır. Bunların 6,6 milyonu ülke tember 12, 2019, there are 5,640,126 reg- içerisinde daha güvenli bölgelere göç eder- istered refugees who reside outside Syria. ken geri kalanı komşu ülkelere mülteci olarak Turkey with 3,663,863 people, or 65%, hosts sığınmakta ya da kaçak yollardan Avrupa’ya the largest group followed by Lebanon, ulaşmaya çalışmaktadır. Birleşmiş Millet- Jordan and Iraq with 924,161, 657,445 and ler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) 228,573 refugees, respectively. In addition to verilerine göre 12 Eylül 2019 tarihinde Su- that, around 1,1 million Syrians reached the riye dışında kayıtlı 5,640,126 mülteci bulun- European soil through illegal ways (UNHCR, maktadır. Bu rakamın %65’ine tekabül eden 2019). 3,663,863 kişi halihazırda Türkiye’de ikamet This migration flow has various effects etmektedir. Türkiye’yi sırasıyla 924,161 kişi over many fields such as economy, politics, ile Lübnan, 657,445 kişiyle Ürdün ve 228,573 society and others in a wide region that cov- kişiyle Irak takip etmektedir. Ayrıca yaklaşık ers the Middle East, North Africa, Europe 1,1 milyon Suriyeli ise yasal olmayan yol- and Turkey. There is no doubt that the mi- lardan Avrupa kıtasına ulaşmış durumdadır gration crisis have also affected internation- (BMMYK,2019). al and domestic policies of the countries in- Bu göç akımı Orta Doğu, Kuzey Afrika, volved. In general, it could be said that Tur- Avrupa ve Türkiye’yi de içine alan büyük bir key with its open-door policy demonstrates coğrafyada çeşitli ekonomik, politik ve top- a positive attitude towards Syrian refugees lumsal sorunlara neden olmaktadır. Bunlara and has so far spent around $40 billion for ek olarak göç krizinin yayıldığı bölgelerde, humanitarian assistance purposes (Hurriyet- ilgili ülkelerin iç ve dış politikalarını da etki- dailynews.com, 2019). lemektedir. Bu noktada Suriyeli mültecilerin Meanwhile, in the case of the European bulunduğu ülkelerin göç krizine karşı farklı Union, both positive and negative attitudes yaklaşım ve politikalar izlediği görülmekte- could be observed among its member coun- dir. En çok mülteciyi barındıran Türkiye’nin, tries. Within the non-frontier EU countries, mültecilere yönelik politikasının insani ge- Germany and Finland pursue more friend- rekçelerle olumlu olduğu ifade edilebilir. ly migration policies, whereas Poland and Bu noktada uygulanan açık kapı politikası Hungary approach migration topics neg- ve Suriyeli mültecilerin insani ihtiyaçlarının atively and even refuse to cooperate with karşılanması adına krizin başlangıcından bu- other member states in certain European güne 40 milyar dolar harcanması söz konu-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

111 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Commission’s programs on relocation and su olumlu yöndeki siyasetin açık göstergesi resettlement issues. This is mainly due to olarak belirtilebilir (Hurriyetdailynews.com, domestic political situations in these two 2019). countries and the orientation of their ruling Lakin göç krizi konusunda Avrupa Birli- political parties. Overall, the leftwing parties ği’ne (AB) baktığımızda üye ülkeler arasında in the EU approach the migration issue in a olumlu ve olumsuz görüşlerin bulunduğun more constructive way by supporting po- görmekteyiz. Örneğin göç akınından direkt tentially useful plans and actions, while the etkilenmeyen arka cephe olarak tabir ede- rightwing and especially far-right parties bileceğimiz Almanya ve Finlandiya pozitif use anti-migrant rhetoric as the main tool of yönde göç politikaları izlerken, Polonya ve their propaganda to raise support for their Macaristan konuya oldukça negatif yaklaşım campaigns. sergilemektedir. Hatta, Polonya ve Macaris- Due to the changes in the political at- tan birlik içerisinde Avrupa Komisyonu’nun mosphere in the European countries in the uyguladığı ortak yer değiştirme ve yeniden past couple of years with the rising public yerleşim programları çerçevesinde işbirliği support for the far-right parties and groups, yapmaya yanaşmamaktadırlar. Bu yaklaşı- many researchers have started to pay more mın her iki ülkenin iç politika gündemleri ve attention to the reasons of this phenome- yönetimdeki partilerin tutumları ile alakalı non. Thus, several studies indicate that there olduğu ifade edilebilir. Genel olarak baktı- is a correlation between the rise of the im- ğımızda ise, AB içerisindeki sol partiler göç migration flow and an increase in votes re- konusundaki meselelere daha yapıcı ve so- ceived by the far-right parties, usually at the runların çözümlerine katkı sağlayan adımlar expense of the leftwing ones (Toman et al., atarlarken sağ ve aşırı sağ partiler göçmen 2016; Lewis & Deole, 2017). karşıtı söylemleri propaganda malzeme- General results of the 2019 European Par- si olarak kullanarak pozisyonlarını ve kamu liament election show that there are several desteğini arttırmaya çalıştıkları görülmekte- changes in the distribution of 751 members dir (Toman vd., 2016; Lewis & Deole, 2017). of the European Parliament (MEPs). As ex- Geçtiğimiz son birkaç sene içerisinde Av- pected, the European People’s Party (EPP) rupalı ülkeler arasında değişim gösteren po- group has taken the lead with 182 MEPs litik atmosfer ve aşırı sağ partilerin gittikçe (24.23%) followed by the Progressive Al- güçlenmelerinin ardından pek çok araştır- liance of Socialists and Democrats (S&D) macı, bunun sebeplerini araştırmaya daha group with 154 MEPs (20.51%), the Renew fazla önem vermişlerdir. Bu çerçevede yapı- Europe group formerly known as the Alliance lan bazı araştırmalar, göç akınında yaşanan of Liberals and Democrats for Europe (ALDE) artışlar ile aşırı sağ partilerin oylarının artışı group with 108 MEPs (14.38%), the Greens/ arasında bir bağlantı olduğunu ileri sürmek- European Free Alliance (Greens/EFA) group tedir. Bu artışların da genelde sol partilerden with 74 MEPs (9.85%) and others (European sağ partilere oy kayması şeklinde gerçek- Parliament, 2019). Comparing with the 2014 leştiğini belirtilmektedir. Bu araştırmalar ya- election, the rightwing populist parties such nında söz konusu etkinin ana dinamiklerinin as the European Conservatives and Reform- anlaşılabilmesi için 2019 yılı Avrupa Parla- ists (ECR) group and the Europe of Freedom mentosu seçim sonuçlarının incelenmesinin and Direct Democracy (EFDD) group have faydalı olacağı düşünülmektedir. lost a significant number of votes, with the 2019 yılı Avrupa Parlamentosu seçimlerine former losing 15 seats and the latter fail- bakıldığında 751 Avrupa Parlamentosu Üye- ing to register as a group. Meanwhile, the sinin dağılımında (MEP) bir önceki seçimlere Greens/EFA gained 22 seats reaching 74, göre bazı değişiklikler dikkat çekmektedir. and the Renew Europe increased its seats Beklendiği üzere Avrupa Halk Partisi (EPP) from 69 to 108. On the other hand, both EPP 182 MEP (24,23%) ile liderliği elde etmiştir. and S&D came short in 2019, losing 34 and Seçimlerdeki ana partiler arasında Sosyalist- 31 seats in the European Parliament, respec- lerin ve Demokratların İlerici İttifakı (S&D)

112 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER tively (European Parliament, 2019). 154 MEP (20,51%), Yenilenen Avrupa eski Looking at the election results in detail adı ile Avrupa için Liberaller ve Demokratlar at the country level, various interesting re- İttifakı (ALDE) 108 MEP (14,38%), Yeşiller / sults can be observed. For instance, the S&D Avrupa Serbest İttifakı (Yeşiller/EFA) 74 MEP faced a major loss in votes in such countries (9,85%) ile yer almaktadır. 2014 seçimleri ile as Germany, Romania, Slovakia, and Swe- karşılaştırıldığında Avrupa Muhafazakârlar den. Meanwhile, the Greens/EFA surprised ve Reformcular ittifakı (ECR) ve Avrupa Öz- everyone with an unexpected support from gürlük ve Doğrudan Demokrasi (EFDD) gibi EU citizens from across the European Union, sağ kanat ve popülist partiler önemli ölçüde significantly raising their electoral support oy kaybı yaşamışlardır. ECR 2019 seçimlerin- in Finland, Germany, Ireland, Sweden, UK, de Parlamentoda 15 sandalye kaybetmiştir, France and Portugal. As for the far-right EFDD ise Parlamento’da grup kuramamıştır. parties, the general trend is that their trium- Öte yandan Yeşiller/EFA 22 sandalye kaza- phant period usually ends within 45 years, as narak Parlamentodaki sayısını 74’e, Yenile- confirmed at the 2019 European Parliament nen Avrupa ise sandalye sayısını 69’dan 108 election, since, compared with the 2014 çıkararak büyük bir başarı elde etmiştir. Öte election, they lost the support of their vot- yandan 2019 seçimlerinde önde gelen EPP ers in many countries, including Denmark, ve S&D’de 2014 seçimlerine göre Parlamen- Spain, France, and Belgium (European Par- toda sırasıyla 34 ve 31 sandalye kaybetmiş- liament, 2019). lerdir (Avrupa Parlamentosu, 2019). It is quite interesting to see the rise of the Seçim sonuçlarına ülkeler seviyesinde ba- Greens/EFA group not only in such coun- kacak olursak, ilginç sonuçlarla karşılaşmak- tries as Finland where the far-right parties tayız. Örneğin S&D Almanya, Romanya, Slo- are weak but also in countries like Austria. In vakya ve İsveç gibi ülkelerde oy oranlarında this country, the Greens increased their sup- büyük düşüşler yaşanmaktadır. Öte yandan port by almost three times reaching 14%, Yeşiller/EFA AB vatandaşlarından Finlandiya, while former Chancellor Sebastian Kurtz’s Almanya, İrlanda, İsveç, İngiltere, Fransa ve populist center-right Austrian People’s Party Portekiz gibi pek çok AB ülkesinde önemli also increased its support from 8% to 34.9% ölçüde politik desteği arkasına almayı başa- compared with the previous 2014 Europe- rabilmiştir. Bu başarının sebebinin diğer par- an Parliament election. Moreover, in France, tilerin kaybettiği oyların bu partiye kaymış another stronghold of rightwing parties, the olması gösterilebilir. Çünkü genelde aşırı sağ Greens increased their support to 13.4% of partilerin popülaritelerinin 4-5 yıl içerisinde votes, while Marine Le Penn’s National Rally söndüğü görülmektedir. Bu durumu, 2019 far-right party fell to 23.31%. The surprising seçimlerini 2014 ile karşılaştırdığımızda ül- outcome also occurred in Denmark where keler bazında Danimarka, İspanya, Fransa ve the far-right Danish People’s Party lost al- Belçika’da yaşanan siyasi gelişmelerde göre- most half of its voting support and three bilmek mümkündür (Avrupa Parlamentosu, out of four of its seats, gained by the Renew 2019). Europe and Greens/EFA groups (European Dahası, Yeşillerin/EFA Finlandiya gibi aşırı Parliament, 2019). sağ partilerin güçsüz olduğu ülkelere ek ola- The general snapshot of the 2019 Euro- rak Avusturya gibi etkili olduğu bölgelerde pean Parliament election indicates that the bile oylarını artırdığını görmek dikkat çekici far-right parties lost support, which they re- bir durumdur. Örneğin, Avusturya’da Yeşil- ceived during the 2014 election campaign ler/EFA oylarını üç kat artırarak 14%’e yük- riding the wave of such events as the mas- seltirken eski Şansölye Sebastian Kurtz’un sive migration flow and economic difficul- popülist merkez sağ partisi, Avusturya Halk ties in certain EU countries. The fact that the Partisi de oy oranını 2014 seçimlerine göre Greens have gained more support could be 8% artırarak 34,9%’a çıkarmıştır. Buna ek ola- considered as good news in the context of rak sağ partilerin kalesi durumunda bulunan the EU migration policies since their position Fransa’da da Yeşiller oy desteğini 2019 yılın-

113 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA on migration is more positive than that of da 13,4% çıkarırken Marine Le Pen’in Ulusal the far-right parties. Cephe partisinin oy oranı 23,31%’e gerile- In addition to that, there will be a change miştir. Seçimlerdeki bir başka sürpriz gelişme in two key EU positions on November 1, ise Danimarka’daki aşırı sağ Danimarka Halk 2019, with Ursula von der Leyen replacing Partisi’nin oy desteğinin yarısını kaybederek Jean-Claude Juncker as the President of the Parlamentodaki dört sandalyesinden üçünü European Commission and Josep Borrell Yenilenen Avrupa ile Yeşiller grubuna kaptır- becoming the next EU High Representative ması olmuştur (Avrupa Parlamentosu, 2019). for Foreign Affairs and Security Policy. As 2019 Avrupa Parlamentosu seçiminin ge- part of her campaign promises, Ursula von nel görüntüsünde aşırı sağ partilerin 2014’de der Leyen put a special emphasis on climate yoğun göç akını ve çeşitli AB ülkelerindeki neutrality, the migration pact and balanced ekonomik sıkıntıları seçimlerde kullanıla- representation between Eastern and West- rak elde ettikleri politik getirilerini 2019’da ern Europe that provided her with addition- önemli ölçüde kaybettikleri gözlemlenmek- al support from the S&D and Greens/EFA tedir. Bu sonuçlar doğrultusunda Yeşiller groups (BBC, 2019). grubunun güç kazanması AB içerisinde göç These changes, when considered in the politikaları açısından olumlu bir gelişme ola- context of migration, are good news since rak değerlendirilebilir. pro-migration high-ranking EU officials AB üyesi ülkelerdeki belirtilen siyasi ge- could have a positive impact on the EU’s lişmeler yanında, 1 Kasım 2019 tarihinde current and future efforts related to the res- AB’nin yönetim kadrosundaki iki kilit pozis- olution of certain troubling migration issues. yonda değişiklik yaşanacağına da burada On this point, Ursula von der Leyen’s recent değinmek gerekmektedir. Belirtilen tarihte, visit to Italy regarding the migration issues Ursula von der Leyen yeni Avrupa Komisyo- could be considered as a signal that the top- nu Başkanı olarak, Jean-Claude Juncker’den ic of migration would be one of the top pri- görevi devralacaktır. Aynı zamanda Dışiş- orities of the European Commission under leri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi her presidency. olarak Federica Mogherini’nin yerine Josep To sum up, the changes in the European Borrell gelecektir. 1 Kasım 2019’da Komisyon Parliament and the EU’s executive bodies Başkanı olacak olan Ursula von der Leyen, that brought the cadres with more positive açıklamalarında Başkan olarak gündeminin and enthusiastic views on the issues of mi- ana maddeleri arasında iklim tarafsızlığı, göç gration and refugees promise a transforma- anlaşması ve Doğu ile Batı AB ülkeleri ara- tion that would improve the EU’s extremely sında dengeli temsil başlıklarının olacağını bureaucratic procedures towards refugees. belirtmesi, Leyen’in başkanlık seçimi süre- cinde S&D Yeşillerin desteğini sağlamıştır. Bu References değişiklikler AB’nin göç politikaları açısından BBC (2019). New EU Commission Team En- da oldukça olumlu bir gelişme olarak değer- shrines Gender Equality. Retrieved from lendirilebilir (BBC, 2019). https://www.bbc.com/news/world-eu- AB’nin üst düzey yönetim kadroları ve rope-49646809 Accessed on 01.10.2019. Parlamento’ya yapıcı göç politikaları yanlısı kişilerin gelecek olması ve Parlamentodaki European Parliament (2019). European Par- partilerin güçlenmesi AB’nin gelecekteki göç liament 2019 Election Results. Retrieved politikalarına ve sorunlarının çözüm süreç- from https://election-results.eu/ Accessed lerine olumlu yansıyabileceğini belirtebiliriz. on 01.10.2019. Bu noktada Ursula von der Leyen’in geçti- Hurriyetdailynews.com (2019). EU Must ğimiz günlerde göç akını ile ilgili geçmiş bir Keep Pledges on Migration Deal, as Tur- tutum sergileyen İtalya’ya yaptığı ziyaret, key Did: Turkish FM. Retrieved from http:// kendisinin Avrupa Komisyonu Başkanlığı www.hurriyetdailynews.com/eu-must-keep- döneminde daha önce de belirttiği gibi göç pledges-on-migration-deal-as-turkey-did- konusunun, gündeminin önemli maddele-

114 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER turkish-fm-147145 Accessed on 01.10.2019. rinden biri olacağının işareti olarak değer- Lewis Davis, Deole Sumit (2017). Immigration lendirilebilir. and the Rise of Far-Right Parties in Europe. Özetle, Avrupa Parlamentosu ve AB’nin Retrieved from https://www.cesifo-group. üst düzey yönetim kadrolarındaki değişim- de/DocDL/dice-report-2017-4-davis-deole- lerin göç ve mülteciler konularında daha december.pdf Accessed on 01.10.2019. olumlu ve kapsayıcı görüş ve politikaların izleneceği kanaatini oluşturmanın yanı sıra Toman Barsbai, Hillel Rapoport, Andreas AB’nin mülteciler konusunda karşılaşmakta Steinmayr, Christoph Trebesch (2016). The olduğu çeşitli bürokratik sorunların aşılma- Effect of Labor Migration on the Diffusion of sında yenilikler getirmesi beklenmektedir. Democracy: Evidence from a Former Soviet Republic. Retrieved from http://www.cepii. Kaynaklar fr/PDF_PUB/wp/2016/wp2016-26.pdf Ac- cessed on 01.10.2019. Avrupa Parlamentosu (2019). Avrupa Parla- mentosu 2019 Seçim Sonuçları. Alınan yer: United Nations High Commissioner for Ref- https://election-results.eu/. Erişim tarihi: ugees (2019). Syria Regional Refugee Re- 01.10.2019. sponse. Retrieved from https://data2.unhcr. org/en/situations/syria Accessed on 01.10. BBC (2019). Yeni AB Komisyonu Ekibi Cin- 2019. siyet Eşitliğini Koruma Konusunda Karar- lı. Alınan yer: https://www.bbc.com/news/ world-europe-49646809. Erişim tarihi: 01.10.2019. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komi- serliği (2019). Suriye Bölgesel Mülteci Yanıt- ları. Alınan yer: https://data2.unhcr.org/en/ situations/syria. Erişim tarihi: 01.10.2019.​​ Hürriyetdailynews.com (2019). AB Türkiye’nin Yaptığı Gibi Göç Anlaşmasındaki Sözlerini Yerine Getirmelidir: Türkiye Dışişleri Bakanı. Alınan yer: http://www.hurriyetdailynews. com/eu-must-keep-pledges-on-migration- deal-as-turkey-did-turkish-fm-147145. Eri- şim tarihi: 01.10.2019. Lewis Davis, Deole Sumit (2017). Avrupa’da Göçmenlik ve Aşırı Sağ Partilerin Yükselişi. Alınan yer: https://www.cesifo-group.de/ DocDL/dice-report-2017-4-davis-deole-de- cember.pdf. Erişim tarihi 01.10.2019. Toman Barsbai, Hillel Rapoport, Andreas Steinmayr, Christoph Trebesch (2016). Emek Göçünün Demokrasinin Yayılması Üzerindeki Etkisi: Eski Sovyet Cumhuriyetinden Kanıtlar. Alınan yer: http://www.cepii.fr/PDF_PUB/ wp/2016/wp2016-26.pdf. Erişim tarihi: 01. 10.2019.

115 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

116 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

COOPERATION IN SECURITY AND FOREIGN POLICY ISSUES

GÜVENLİK VE DIŞ POLİTİKA ALANLARINDA İŞBİRLİĞİ

117 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

118 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ENSURING CYBERSECURITY IN KAZAKHSTAN: PROBLEMS AND SOLUTIONS KAZAKİSTAN’DA SİBER GÜVENLİĞİN SAĞLANMASI: SORUNLAR VE ÇÖZÜMLER

Marat Mussabekov *

Cybersecurity is the protection of infor- Siber güvenlik, bilgi sistemlerinin dona- mation systems from damage to their hard- nımlarına, yazılımlarına veya elektronik ve- ware, software or electronic data, as well as rilerine karşı oluşabilecek hasardan ve bu from disruption of their operation or ser- sistemlerin sağladıkları faaliyet veya hizmet- vices they provide. A cyberattack is any type lerin aksamasından korunma demektir. Siber of an offensive attempt to expose, steal, de- saldırı, bilgiyi veya bir varlığı çalma, tahrip stroy, alter or get unauthorized access to in- etme, değiştirme ya da bunlara yetkisiz eri- formation or an asset. A cyberattack can be şim sağlama amacıyla yapılan her türlü sal- launched against information systems, dig- dırı girişimidir. Siber saldırı; bilgi sistemleri, ital infrastructures, facilities, networks, per- dijital altyapılar, tesisler, ağlar, kişisel bilgi- sonal computers and other electronic devic- sayarlar ve diğer elektronik cihazlara karşı es. In this light, the issue of cybersecurity has gerçekleştirilebilir. Bu bağlamda siber gü- become one of the top concerns throughout venlik konusu dünyadaki en önemli endişe- the world. It has been estimated that on av- lerden biri haline gelmiştir. Ortalama olarak erage a new malicious program is created her dört saniyede bir, yeni bir kötü amaçlı every four seconds, and the dam-age from programın oluşturulduğu ve siber saldırılar- cyberattacks is measured by many billions dan kaynaklanan hasarın dünya çapında mil- of dollars on a worldwide scale. Thus, the yarlarca dolar olduğu tahmin edilmektedir. damage from the massive attack of Wanna- Mayıs 2017’de WannaCry adlı virüsün büyük Cry viruses, which took place in May 2017, is saldırısından kaynaklanan hasarın, 1 milyar thought to exceed $1 billion, affecting 150 doları aşarak 150 ülkeyi etkilediği düşünül- countries (Symantec.com, 2017). mektedir. (Symantec.com, 2017). Nowadays, cybersecurity has been devel- Günümüzde siber güvenlik, Bilgi Sistemi oped as a separate academic field in the In- bilimlerinde ayrı bir akademik alan olarak formation System sciences and is an essen- geliştirilmiş ve birçok ülkenin ulusal güven- tial part of national security policies of many lik politikalarının önemli bir parçası olmuş- countries. The importance of cybersecurity tur. Genel güvenlik politikası bağlamında in the context of the overall security policy siber güvenliğin önemi, yönetişim, ekono- stems from the fact that as a result of the mi, savunma, finans ve halkın günlük faali- global digitalization and a widespread use of yetleri dâhil olmak üzere insan yaşamının modern information systems in all spheres tüm alanlarında modern bilgi sistemlerinin of human life, including governance, econo- yaygın olarak kullanılmasının ve küresel di- my, defense, finance, and numerous routine jitalleşmenin bir sonucu olarak “siber alan” daily activities of the public, a totally new olarak adlandırılan tamamen yeni bir boyu- dimension called ‘cyberspace’ has emerged. tun ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır. Thus, many activities of governments, insti- Böylece, hükümetlerin, kurumların ve sıra- tutions, organizations and ordinary people dan insanların birçok faaliyeti siber boyuta have been transferred to the cyber-dimen- aktarılmıştır. Bu, diğer önemli ortamlar gibi sion, which, like any other important envi- belli derecede güvenlik gerektirmektedir. ronment, requires a certain degree of securi- (Ccdcoe.org, 2018).

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

119 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ty (Ccdcoe.org, 2018). Birçok siber saldırı türü arasında kimlik avı Among many types of cyberattacks, dolandırıcılığı en sık yaşanan saldırı olmaya phishing fraud remains the most popular: devam etmektedir. Kimlik avı dolandırıcılığı, it is basically an attempt to obtain personal temel olarak kullanıcı adları, şifreler ve banka information about internet users’ financial hesapları, kredi kartları ile ilgili diğer detaylar assets such as usernames, passwords and gibi internet kullanıcılarının finansal varlıkları other details related to bank accounts, credit hakkında kişisel bilgi edinme çabasıdır. Bu cards, etc. This method of a cyberattack is siber saldırı yöntemi, internet kullanıcılarını rather primitive as it simply directs internet internet korsanları tarafından oluşturulan users through links and instant messaging sahte web sitelerine kişisel bilgilerini yaz- to enter their personal information on fake maları için linkler ve anında mesajlaşma yo- websites purposefully created by internet luyla yönlendirmesi şeklindedir, ve oldukça hackers. In many cases, internet users do not eskidir. Çoğu durumda internet kullanıcıları; realize a threat they face since fake websites sahte web siteleri, genellikle bankalar ve di- often look identical to real websites used by ğer finansal kurumlar tarafından kullanılan banks and other financial institutions (Iss.eu- gerçek web siteleriyle aynı göründüğü için ropa.eu, 2018). karşılaştıkları tehdidi fark edemezler. (Iss. Kazakhstan, with a rapidly increasing europa.eu, 2018). number of cyberattacks, is one of the world’s Hızla artan siber saldırı sayısı ile Kazakis- most vulnerable countries in terms of cyber- tan, siber güvenlik açısından dünyanın en security. In 2018, Kazakhstan ranked 40th in savunmasız ülkelerinden birisi durumunda- the Global Cybersecurity Index with an over- dır. 2018 yılında Kazakistan, Küresel Siber all index of 0,778, slightly improving its posi- Güvenlik Endeksi’nde 0.778 puanla 40. sıra- tion compared to 2017 when it stood at the da yer almış ve 83. sırada olduğu 2017 yılına 83rd place. However, the number of regis- kıyasla konumunu biraz geliştirmiştir. Ancak, tered attacks increased from 34,014 in 2017 kayıtlı saldırıların sayısı 2017’de 34,014’ten to 57,534 in 2018 (Kapital.kz, 2019). 2018’de 57,534’e yükselmiştir. (Kapital.kz, During 2014-2018, the number of fixed 2019). internet subscribers in Kazakhstan using 2014-2018 yılları arasında Kazakistan’da high-speed broadband access has been in- yüksek hızlı geniş bant erişimi kullanan sabit creasing at about 6.5-7.0% per year, reach- internet abone sayısı, yılda yaklaşık %6.5-7.0 ing 2,5 million by 2018. At the same time, oranında artarak 2018 yılına kadar 2,5 mil- the number of organizations with access to yona ulaşmıştır. Aynı zamanda, internete eri- the internet amounted to 100,7 thousand şimi olan kuruluşların sayısı da toplam 132,2 out of total 132,2 thousand organizations. bin kuruluştan 100,7 bin olarak gerçekleş- Thus, 76,2% of companies in Kazakhstan miştir. Böylece, 2018 yılında Kazakistan’daki are connected to the internet and are ex- kuruluşların %76.2’si internete bağlı ve siber posed to the threat of cyberattacks, whereas saldırı tehdidine maruz kalırken, 2017’de in 2017 this figure was at 69,3%. Currently, bu rakam %69.3 olmuştur. Halihazırda tüm out of all public administration entities, over devlet kurumlarının %90’dan fazlası diğer 90%, or 7,6 thousand institutions, have ac- bir ifadeyle 7,6 bin kurum internete erişe- cess to the internet. According to the avail- bilmektedir. Mevcut verilere göre, Kazakis- able data, in Kazakhstan, as well as in many tan’da ve diğer birçok ülkede siber saldırılar, other countries, cyberattacks are much more kamu kurumlarından ziyade, özel işletmelere often launched against private enterprises ve bireysel kullanıcılara karşı daha sık yapıl- and individual users rather than public insti- maktadır. Ayrıca, küçük işletmelerin, siber tutions. It is also known that smaller enter- güvenliğe daha fazla yatırım yapan büyük prises are more prone to cyberattacks than işletmelere göre siber saldırıya daha açık ol- larger businesses, which tend to invest more dukları da bilinmektedir. in cybersecurity (Zakon.kz, 2019). Kazakistan’ın 2018’de küresel siber gü- The improvement of Kazakhstan’s posi- venlik sıralamasındaki pozisyonunun iyileş-

120 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER tion in the global cybersecurity ranking in tirilmesi, büyük ölçüde hükümetin başlattığı 2018 is largely due to the Cybershield proj- ‘‘Siber Kalkan’’ projesinden kaynaklanmak- ect initiated by the government. The issue tadır. Siber güvenlik meselesi ilk kez devlet of cybersecurity was addressed for the first düzeyinde Kurucu Cumhurbaşkanı Nursul- time at the governmental level by President tan Nazarbayev tarafından 31 Ocak 2017 ta- Nursultan Nazarbayev in his address to rihinde “Kazakistan’ın Üçüncü Modernleşme the people of Kazakhstan titled “The Third Süreci: Küresel Rekabet Edebilirlik” başlıklı Modernization of Kazakhstan: Global Com- Kazakistan halkına seslenişinde ele alınmıştır. petitiveness” on January 31, 2017 (Mfa.gov. Devlet Başkanı hükümete, bilgi sistemlerini, kz, 2017). In particular, the head of state in- dijital medyayı ve elektronik iletişim altya- structed the government to create a system pısını dış ve iç siber tehdit kaynaklarından called “Cybershield of Kazakhstan”, which koruyacak “Kazakistan’ın Siber Kalkanı” adlı would protect information systems, digital bir sistem oluşturması talimatı vermiştir. Bu media and the electronic communication talimat uyarınca, Kazakistan Savunma ve infrastructure from external and internal Havacılık Sanayii Bakanlığı, 30 Haziran 2017 sources of cyberthreats. In accordance with tarihli ve 407 sayılı Devlet Kararnamesi ile this instruction, the Ministry of Defense onaylanan “Siber Güvenlik Kavramı” taslağı- and Aerospace Industry of Kazakhstan has nı hazırlamıştır. developed a draft Cybersecurity Concept, Yakın gelecekte siber güvenlik konusunun which was approved by governmental de- daha da kritik hale gelmesi ve gerek potan- cree No. 407 of June 30, 2017. We can ex- siyel gerekse gerçek tehditlerin sayısının ve pect that the issue of cybersecurity will be- çeşitliliğinin artması beklenmektedir. Kaza- come even more critical in the near future, kistan’ın ve diğer ülkelerin siber alanlarının while the number and variety of potential saldırı riskine maruz kalmasına neden ola- and real threats will rise. One of the factors cak faktörlerden biri de 5G teknolojilerinin that will definitely increase the exposure of yayılmasıdır. İnternet trafiğinin artan hızıyla Kazakhstan’s cyberspace, as well as of any siber saldırı sayısının da artma eğiliminde other country, to risks of cyberattacks is the olduğu bilinmektedir. Zira bu durum, po- spread of 5G technologies. It is well known tansiyel saldırganlar için internet kullanıcı- that the number of cyberattacks has a ten- larının hesaplarına, elektronik cihazlarına ve dency to grow with an increasing speed of dijital ağlara erişimini de kolaylaştırmaktadır. the internet traffic as this facilitates access to Diğer bir faktör, birçok hizmet ve faaliyetin internet users’ accounts, electronic devices, dijitalleştirilmesi ve giderek artan sayıda in- digital networks, etc. for potential intruders. ternet kullanıcısı nedeniyle Kazakistan’ın si- Another factor is the further digitalization ber alanının genişletilmesidir. Böylece, siber of many services and activities and the wid- güvenlik tehditlerinin, internetin yayılması ening of Kazakhstan’s cyberspace due to a ve insan yaşamının tüm alanlarının genel growing number of internet users. Thus, we dijitalleştirilmesi dâhil olmak üzere teknolo- can conclude that cybersecurity threats are jik ilerlemeyle daha yaygın ve tehlikeli hale becoming more dangerous with the techno- geldiği sonucuna varılabilir. (Isdp.mdai.gov. logical advancement, including the spread kz, 2019). of the internet and overall digitalization of Siber Kalkan projesinin uygulanmasının all spheres of human life (Isdp.mdai.gov.kz, ilk aşamasında Kazakistan’da siber güven- 2019). liğin güçlendirilmesi için bazı adımlar atıl- There are a number of steps taken to mıştır. Hükümet, siber güvenlik uzmanları- strengthen cybersecurity in Kazakhstan nın yetersizliği gibi temel sorunlardan birini during the first stage of the implementa- çözmek için 2018-2019, 2019-2020 ve 2020- tion of the Cybershield project. In order to 2021 yıllarındaki yüksek lisans programları solve one of the main problems, which is için 165 ve doktora programları için 10 ol- the shortage of cybersecurity specialists, mak üzere, siber güvenlik alanında akade- the government allocated 500 scholarships mik derece programları için toplamda 500

121 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA for academic degree programs in the field burs ayırmıştır. Birkaç kamu üniversitesi siber of cybersecurity for 2018-2019, 2019-2020 güvenlik, büyük veri analizi, ağ güvenliği ve and 2020-2021, including 165 for Master’s diğer ilgili konularda kurslar ve eğitim prog- programs and 10 for PhD programs. Sever- ramları başlatmıştır. Bugün itibariyle Kaza- al public universities have launched courses kistan’da 700’den fazla memur Kamu İdaresi and training programs on cybersecurity, big Akademisi’nde bu tür kurslara katılmıştır. Bu- data analysis, network security and other nun yanı sıra, elektronik cihazların belirtilen relevant topics. As of today, more than 700 siber güvenlik standartlarına uygunluğunu civil servants in Kazakhstan have taken such sağlamak için devlet sertifikalandırma kural- courses at the Academy of Public Admin- ları geliştirilmiştir. (Zakon.kz, 2019). istration. Moreover, the state certification Kazakistan’ın Siber Güvenlik Kavramı ol- rules have been developed to ensure con- dukça karmaşık bir mevzuattır ve uygulan- formity of electronic appliances to specified ması çok kapsamlı bir yaklaşım gerektirmek- standards of cybersecurity (Zakon.kz, 2019). tedir. Planlanan adımların çoğunun orta ve Kazakhstan’s Cybersecurity Concept is uzun vadede sonuç vermesi öngörülmekte- rather complicated and requires a very com- dir ve uygulama gerçekleştirilebilirse gele- prehensive approach. Many of the planned cekte siber güvenliğin artırılmasına kesinlikle steps are projected for medium and long- katkıda bulunacaktır. Hükümet şu anda 2022 term payoffs and will certainly contribute yılına kadar sürecek olan ve ülkenin siber to enhancing cybersecurity in the future. alanında siber güvenliğini güçlendirmeyi The government now implements the sec- amaçlayan Siber Kalkan projesinin ikinci aşa- ond stage of the Cybershield project, which masını uygulamaktadır. Bu sürecin sonunda, will last until 2022, aimed at strengthening Kazakistan’ın mevcut ve ortaya çıkabilecek cybersecurity in the country’s cyberspace, siber zorluklara karşı tam olarak hazır olması therefore we can expect that Kazakhstan beklenmektedir. will be fully ready to withstand existing and emerging cyber-challenges. Kaynaklar Ccdcoe.org (2018). Siber Alanı Güvence Al- References tına Alma. Alınan yer: https://ccdcoe.org/ Ccdcoe.org (2018). Securing Cyberspace. uploads/2018/10/pC_V2N2_en.pdf. Erişim Retrieved from https://ccdcoe.org/up- tarihi: 28.04.2019. loads/2018/10/pC_V2N2_en.pdf. Accessed Iss.europa.eu (2018). Saldırılar, Sızıntılar ve on 28.04.2019. Aksaklıklar: Rus Siber Stratejileri. Alınan yer: Iss.europa.eu (2018). Hacks, Leaks and Dis- https://www.iss.europa.eu/sites/default/ ruptions: Russian Cyber Strategies. Retrieved files/EUISSFiles/CP_148.pdf. Erişim tarihi: from https://www.iss.europa.eu/sites/de- 29.04.2019. fault/files/EUISSFiles/CP_148.pdf. Accessed Isdp.mdai.gov.kz (2019). Siber Kalkan Kav- on 29.04.2019. ramı. Alınan yer: http://isdp.mdai.gov.kz/ Isdp.mdai.gov.kz (2019). The Concept of en/page/concept-cybershield. Erişim tarihi: «Cybershield». Retrieved from http://isdp. 30.04.2019. mdai.gov.kz/en/page/concept-cybershield. Kapital.kz (2019). Kazakistan Küresel Siber Accessed on 30.04.2019. Güvenlik Endeksi’nde 40. Sırada. Alınan Kapital.kz (2019). Kazakhstan Ranked 40th yer: https://kapital.kz/gosudarstvo/77069/ in the Global Cybersecurity Index. Retrieved kazakhstan-zanyal-40-ye-mesto-v-glo- from https://kapital.kz/gosudarstvo/77069/ bal-nom-indekse-kiberbezopasnosti.html. kazakhstan-zanyal-40-ye-mesto-v-glob- Erişim tarihi: 30.04.2019. al-nom-indekse-kiberbezopasnosti.html. Kazakistan Dışişleri Bakanlığı (2017). Ka- Accessed on 30.04.2019. zakistan’ın Üçüncü Modernizasyon Süreci: Mfa.gov.kz (2017). Third Modernization of Küresel Rekabet. Alınan yer: http://mfa.gov.

122 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Kazakhstan: Global Competitiveness. Re- kz/en/singapore/content-view/treta-mo- trieved from http://mfa.gov.kz/en/singa- dernizacia-kazahstana-globalnaa-konkuren- pore/content-view/treta-modernizacia-ka- tosposobnost-13. Erişim tarihi: 30.04.2019. zahstana-globalnaa-konkurentosposob- Symantec.com (2017). İnternet Güvenli- nost-13. Accessed on 30.04.2019. ği Tehdit Raporu. Alınan yer: https://www. Symantec.com (2017). Internet Securi- symantec.com/content/dam/symantec/ ty Threat Report. Retrieved from https:// docs/security-center/white-papers/istr- www.symantec.com/content/dam/syman- ransomware-2017-en.pdf. Erişim tarihi: tec/docs/security-center/white-papers/is- 28.04.2019. tr-ransomware-2017-en.pdf. Accessed on Zakon.kz (2019). Kazakistan Cumhuriye- 28.04.2019. ti’ndeki Sabit İnternet Abone Sayısı Yılda Zakon.kz (2019). How Cyber Security is De- %5,5 azaldı. Alınan yer: https://www.zakon. fined in Kazakhstan. Retrieved from https:// kz/4964059-chislo-abonentov-fiksirovanno- www.zakon.kz/4959961-kak-v-kazahs- go.html. Erişim tarihi: 30.04.2019. tane-obespechivayut.html. Accessed on Zakon.kz (2019). Kazakistan’da Siber Güven- 01.05.2019. lik Nasıl Tanımlanır. Alınan yer: https://www. Zakon.kz (2019). The Number of Fixed Inter- zakon.kz/4959961-kak-v-kazahstane-obes- net Subscribers in the Republic of Kazakh- pechivayut.html. Erişim tarihi: 01.05.2019. stan Decreased by 5.5% Per Year. Retrieved from https://www.zakon.kz/4964059-chis- lo-abonentov-fiksirovannogo.html. Ac- cessed on 30.04.2019.

123 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

124 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER DENUCLEARIZATION OF THE KOREAN PENINSULA: LESSONS FROM KAZAKHSTAN KORE YARIMADASI’ NIN NÜKLEER SİLAHLARDAN ARINDIRILMASI: KAZAKİSTAN TECRÜBESİ

Dauren Aben *

There were high expectations in the inter- Şubat 2019’da Vietnam’da düzenlenen national community that the second Trump- ikinci Trump-Kim zirvesi, Kore Yarımadası’nın Kim summit held in Vietnam in February nükleer silahlardan tamamen arındırılmasına 2019 would be a turning point in the nuclear katkı sağlayarak Kore Demokratik Halk Cum- disarmament of the Democratic People’s Re- huriyeti’nin (KDHC) nükleer silahsızlanması public of Korea (DPRK) eventually leading to için bir dönüm noktası olacağı yönündeki the complete denuclearization of the Kore- uluslararası toplumdaki beklentileri yükselt- an Peninsula. This optimism was backed by miştir. 2018 yılının başında, Amerika Birleşik several steps that the DPRK had taken since Devletleri (ABD) ile olan ilişkilerdeki gerilimi the beginning of detente on the Korean azaltmak adına Kore Yarımadası’nda diplo- Peninsula in early 2018 to reduce tensions matik rahatlama sürecinin başlangıcından in relations with the United States, from the bu yana nükleer çalışmalar ve füze deneme- cessation of nuclear and missile tests to the lerinin durdurulması ve Kore Savaşı’nda ölen return of the remains of American soldiers ABD askerlerine ait kalıntıların iade edilmesi who had died in the Korean War. However, yönünde KDHC tarafından atılan bazı adım- while the dynamics of bilateral contacts be- lar, bu iyimser tutumu destekleyici nitelik- tween Washington and Pyongyang provid- teydi. Washington ile Pyongyang arasındaki ed a good basis for such sanguine hopes, ikili temasların dinamikleri, bu tür iyimser the summit did not result in any historical beklentilere neden olmuş olsa da söz konu- breakthroughs, and some observers regard- su zirvede tarihi olarak nitelendirilebilecek ed its outcome as a total failure (Friedman, herhangi bir karara varılamamıştır. Bundan 2019). There were a number of reasons for dolayı, bazı gözlemciler zirve sonucunu this outcome. Most importantly, the parties, tam bir başarısızlık olarak değerlendirmiş- apparently, did not engage in sufficient pre- tir (Friedman, 2019). Bunun birçok nedeni paratory work at the lower diplomatic and bulunmaktadır. En önemlisi, görünüşe göre expert level on the eve of the summit: they taraflar, zirvenin arifesinde, daha alt kade- failed to clarify each other’s negotiating po- mede diplomatik ve uzmanlık düzeyinde sitions, narrow down differences and come yeterli ön hazırlık çalışmalarını yapmamış- up with constructive proposals that would lardı. Ayrıca, birbirlerinin müzakere pozis- have made it possible to reach a mutual- yonlarını netleştirememiş, farklılıkları azal- ly acceptable compromise. There were no tamamış ve karşılıklı olarak kabul edilebilir pre-agreed documents, and the leaders of uzlaşmayı mümkün kılacak yapıcı önerilerde the two countries were unable to achieve a bulunamamışlardır. Dahası, iki ülke liderleri- deal during their face-to-face negotiations. nin yüz yüze görüşmeler sırasında anlaşma North Korea, which was expecting a weak- sağlayamadığı söz konusu zirvede önceden ening of the sanctions regime in response to kararlaştırılmış herhangi bir belge de bulun- a partial dismantlement of its nuclear facil- mamaktaydı. Nükleer tesislerinin kısmen ka- ities, was confronted with the U.S. demand patılmasına karşı yaptırımların hafifletilmesi- for unconditional, verifiable and irreversible ni bekleyen Kuzey Kore, önemli bir güvenlik denuclearization without receiving any sig- garantisi ve ekonomik fayda elde etmeden

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

125 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA nificant security guarantees and economic nükleer silahlardan tamamen teyit edilebilir benefits. ve geri dönülemez bir şekilde arındırılması At the same time, there were some posi- yönündeki ABD’nin talepleri ile karşı karşıya tive aspects that held a promise for a better kalmıştır. future in resolving the North Korean nu- Bununla birlikte, söz konusu görüşme- clear issue. Despite the lack of results, the lerin, Kuzey Kore nükleer sorununun çözü- negotiations were held in a friendly atmo- münde gelecek için daha olumlu bazı geliş- sphere, and, with Trump and Kim managing melere yol açtığı söylenebilir. Herhangi bir to keep a fairly good personal relationship, sonuca ulaşılamamasına rağmen, dostane Washington and Pyongyang expressed bir ortamda geçen müzakerelerle Trump ve their willingness to continue negotiations. Kim arasında oldukça iyi-kişisel bir ilişki ku- Although North Korea resumed missile rulmuş, Washington ve Pyongyang müzake- tests by launching short-range projectiles relere devam etmek yönündeki kararlılıkları- in May 2019, the parties managed to orga- nı göstermişlerdir. Her ne kadar Kuzey Kore, nize an informal meeting between Trump Mayıs 2019’da kısa menzilli füze testlerine and Kim at the Korean Demilitarized Zone devam etmiş olsa da Haziran ayı sonunda, in late June and announced a forthcoming Kore Tarafsız Bölgesi’nde Trump ve Kim ara- resumption of nuclear talks (Martin et al., sında gayriresmî bir toplantı gerçekleştiril- 2019). The process further intensified after miş ve taraflar, yakında nükleer müzakere- the dismissal of U.S. National Security Ad- lerin yeniden başlatılacağını açıklamışlardır visor John Bolton, who had advocated ap- (Martin vd., 2019). Bu süreç, Kuzey Kore’nin plying the Libyan model of denuclearization nükleer silahlardan arındırılması için Lib- to the DPRK. However, again, no substantial ya modelinin uygulanmasını savunan ABD progress was achieved at the bilateral work- Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’un ing-level talks held in Stockholm in October görevden alınmasını müteakip daha da hız- 2019, with North Korea conducting new lanmıştır. Ancak, Ekim 2019’da Stockholm’de missile tests and insisting on its end-of-year yapılan hazırlık düzeyindeki ikili görüşme- deadline for the United States to change its lerde önemli bir ilerleme kaydedilememiştir. negotiating stance and offer more conces- Zira Kuzey Kore, yeni füze denemeleri ger- sions (Kim, 2019). It should also be noted çekleştirmiş ve müzakerelerdeki tutumunu that the continuing stalemate in negotia- değiştirerek daha fazla taviz vermesi konu- tions allows Pyongyang to consolidate its sunda ABD’ye yıl sonuna kadar süre vermiş- nuclear weapons and ballistic missile capa- tir (Kim, 2019). Müzakerelerde devam eden bilities both qualitatively and quantitatively. durağanlığın, Pyongyang’ın nükleer silah ve Nevertheless, the window of opportuni- balistik füze kapasitesini hem niteliksel hem ty for improving the situation on the Kore- de niceliksel olarak geliştirmesine yol açtığı an Peninsula is still open, but it may slam da belirtilmelidir. shut, as it did on repeated occasions in the Bununla birlikte, Kore Yarımadası’ndaki past. At the present stage, it seems highly durumun iyileştirilmesi için fırsatların hala doubtful that the DPRK will abandon the en- geçerli olduğu, ancak geçmişte defalarca tire arsenal of its nuclear weapons or related tecrübe edildiği üzere kaybolma riskinin production capabilities. The North Korean de olduğu hatırda tutulmalıdır. Halihazırda, regime will most likely continue to adhere KDHC’nin mevcut nükleer silahları ve ilgi- to the position of partial denuclearization in li diğer üretim kapasitesinden vazgeçmesi exchange for concessions from the United pek mümkün görünmemektedir. Kuzey Kore States and the international community. In rejimi, ABD ve uluslararası toplumdan elde this regard, the disarmament experience of edeceği imtiyazlar karşılığında nükleer silah- Kazakhstan may offer some lessons or even larından kısmen arınma yönündeki konumu- serve in part as a possible model for efforts nu devam ettirebilir. Bu çerçevede, Kazakis- to denuclearize North Korea and bring last- tan’ın nükleer silahsızlanma deneyimi, Kuzey ing peace to the Korean Peninsula. Kore’nin nükleer silahlardan arındırılması için

126 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER There are certain similarities of the bazı dersler sunabileceği gibi Kore Yarıma- DPRK’s current situation with the one faced dası’nda kalıcı barışın sağlanmasına yönelik by Kazakhstan at the dawn of its indepen- çabalar bakımından da örnek teşkil edebilir. dence. Kazakhstan inherited from the Sovi- KDHC’nin mevcut durumu ile Kazakis- et Union the world’s fourth largest nuclear tan’ın bağımsızlığının ilk yıllarında karşı weapons arsenal consisting of 1,410 nuclear karşıya olduğu şartlar arasında bazı ben- warheads, 40 strategic bombers and 104 in- zerlikler söz konusudur. Kazakistan, Sovyet- tercontinental ballistic missiles, in addition ler Birliği’nden nükleer silah denemeleri ve to the nuclear weapons testing and uranium uranyum üretimi altyapısına ek olarak 1,410 production infrastructure (NTI, 2018a). There nükleer savaş başlığı, 40 stratejik bombar- is some Soviet legacy in the North Korean dıman uçağı ve 104 kıtalararası balistik fü- nuclear and missile programs, too, as they zeden oluşan dünyanın dördüncü en büyük are primarily based on hardware, knowledge nükleer silah cephanesini miras almıştır (NTI, and technology received at the time from the 2018a). Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Bir- USSR (NTI, 2018b; Engel and Werner, 2018). liği dönemine dayanan Kuzey Kore nükleer In the early 1990s, Kazakhstan found itself ve füze programlarının donanım, bilgi ve in a complicated geopolitical environment, teknolojik altyapısı da Kazakistan örneğinde surrounded by nuclear-armed neighbors, olduğu gibi Sovyetlerden kalma bir mirastır and was wary of possible territorial claims (NTI, 2018b; Engel ve Werner, 2018). 1990’la- and separatist movements. Therefore, for a rın başında Kazakistan, kendisini nükleer si- brief period of time, the Kazakh leadership lahlara sahip komşularla çevrili, karmaşık bir considered retaining the nuclear arsenal as jeopolitik ortam içerisinde bulmuş ve olası a deterrent against potential military threats toprak talepleri ve ayrılıkçı hareketlere karşı and balanced between an immediate re- bazı endişeler yaşamıştır. Bu nedenle, Kaza- nouncement of nuclear weapons and a nu- kistan yönetimi, bire süre nükleer cephane- clear club membership. In the case of North liğin muhafaza edilmesini, potansiyel askeri Korea, a guaranteed protection against acts tehditlere karşı caydırıcı bir güç olarak de- of aggression and other perceived external ğerlendirmiş ve nükleer silahların derhal fes- risks also seems to be a major motivation for hedilmesi ile nükleer kulüp üyeliği arasında maintaining the nuclear weapons stockpile. dengeyi sağlamaya çalışmıştır. Kuzey Kore At the same time, there are obvious dif- örneğinde, KDHC’nin nükleer silah varlığı, ferences between the cases of Kazakhstan saldırganlık eylemleri ve diğer muhtemel dış and North Korea. While experiencing enor- risklere karşı korunma garantisi olarak görül- mous pressure from major powers, especial- mektedir. ly the United States and Russia, Kazakhstan Benzerliklerin yanında, Kazakistan ile clearly understood that it lacked control, Kuzey Kore’nin durumları arasında oldukça funds and local qualified personnel to main- bariz farklılıklar gözlemlenmektedir. Dönem tain the nuclear arsenal. It was also under- itibari ile başta ABD ve Rusya olmak üzere stood that the refusal to give up nuclear büyük güçler tarafından baskı altında tutu- weapons would make Kazakhstan a pariah lan Kazakistan, nükleer cephaneliğinin sür- state and lead to international sanctions or dürülebilirliği için gerekli fon ve nitelikli yerel even intervention. Besides, there was strong personelden yoksun olduğunun farkındaydı. domestic antinuclear sentiment as a result of Bunun yanında, nükleer silahlardan vazgeç- 456 nuclear-weapon tests at the Semipala- meme yönündeki muhtemel bir karar, Kaza- tinsk site that caused enormous damage to kistan’ın uluslararası toplum tarafından dış- human health and environment. On the oth- lanmasına, uluslararası yaptırımlara ve hatta er hand, Pyongyang generally managed to müdahalelere maruz kalmasına neden olma develop nuclear weapons indigenously and risklerini de beraberinde taşımaktaydı. Kaza- maintains them without outside help, de- kistan’ın nükleer silah varlığı ile ilgili vardığı spite the severe sanctions regime. Moreover, nihai kararın arkasındaki önemli bir etkenin the North Korean nuclear program, which is de ulusal kamuoyu olduğu söylenebilir. Zira

127 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA believed to be a product of the Juche ide- Semipalatinsk test sahasında, geçmişte yapı- ology of self-sufficiency and self-reliance, is lan 456 nükleer denemenin insan sağlığı ve a source of national pride and international çevre açısından ne tür sorunlara yol açtığı bi- prestige (McGuire, 2018). linmekteydi. Ancak, Pyongyang, ağır yaptı- Therefore, given the differing contexts rımlara tabi tutulmuş olmasına rağmen nük- and conditions of the two countries’ nuclear leer silahları kendi imkânları ile geliştirmeye dilemmas, Kazakhstan’s experience cannot devam etmiştir. Bu yönüyle, kendi kendine serve as a directly applicable practical guid- yeterlilik politikası ve kendine güven ilkeleri- ance for North Korea’s denuclearization, but ne dayanan Juche ideolojisinin bir ürünü ol- it may offer some useful lessons on how to duğu iddia edilen Kuzey Kore nükleer prog- achieve an acceptable trade-off between ramı, ulusal gurur ve uluslararası prestij kay- nuclear disarmament and desirable securi- nağı olarak görülmektedir (McGuire, 2018). ty, political, economic and other rewards. To Bu nedenle, farklı bağlam ve koşullara sa- move forward on the path of denucleariza- hip iki ülkenin nükleer ikilemleri göz önüne tion, Pyongyang should be offered a reliable alındığında, Kazakistan deneyiminin, Kuzey combination of security guarantees, con- Kore’nin nükleer silahlardan arındırılması fidence building measures, and economic için doğrudan uygulanabilir bir özelliğe sa- incentives. This is confirmed by the exam- hip olduğu söylenemez. Ancak Kazakistan ple of Kazakhstan that made a decision to tecrübesi, nükleer silahsızlanma ve kabul go non-nuclear after becoming part of the edilebilir güvenlik, siyasi, ekonomik ve diğer CIS collective security system and obtaining kazanımlar arasında bir dengenin nasıl oluş- assurances of its independence, sovereign- turulabileceği konusunda bazı yararlı dersler ty and territorial integrity later backed by sunabilir. Nükleer silahlardan arındırılma sü- written political commitments of the nuclear recinde ilerleme kaydedebilmek için, Pyong- powers. Equally important was the fact that yang’a güvenilir güvenlik garantileri, güven in exchange for disarmament Kazakhstan re- artırıcı önlemler ve ekonomik teşviklerden ceived large-scale investment, as well as eco- oluşan kombine bir teklif sunulmalıdır. Bu nomic and technical assistance, including for teklif, Kazakistan’ın, Kolektif Güvenlik Antlaş- removing nuclear weapons and dismantling ması Örgütü’nün bir parçası olduktan sonra military nuclear facilities. According to U.S. nükleer silahsızlanma yolunda aldığı kararın Ambassador to Kazakhstan William Moser, ardından bağımsızlığını, egemenliğini ve the United States spent over $840 million in toprak bütünlüğünü güvence altına alan ve Kazakhstan on nuclear nonproliferation is- daha sonra nükleer güçlerin yazılı siyasi ta- sues (Radio Free Europe, 2019). Thus, using ahhütleri ile desteklenen süreçler benzeri bir its de-facto nuclear-weapon state’s status as yol haritası ile desteklenmelidir. Aynı derece- a bargaining chip, Kazakhstan was able to de önemli sayılabilecek diğer bir husus ise maximize its strategic gains. nükleer silahsızlanma karşılığında Kazakis- To conclude, while Kazakhstan’s model tan’ın, nükleer silahların sökülmesi ve askeri is not entirely workable for North Korea, its nükleer tesislerin ortadan kaldırılması gibi certain elements can and should be adapted alanların da dâhil olduğu çeşitli ekonomik ve for use in the denuclearization of the Korean teknik yardımların yanı sıra büyük ölçekli dış Peninsula. A successful process will require a yatırım almış olmasıdır. ABD’nin Kazakistan number of conditions: the political will of the Büyükelçisi William Moser’e göre nükleer si- DPRK leadership, firm security guarantees lahların yayılmasının önlenmesi çerçevesin- on the part of the United States and other de Kazakistan, ABD’den yaklaşık 840 milyon nuclear powers, as well as tangible econom- dolardan fazla mali destek sağlamıştır (Öz- ic benefits for Pyongyang. The DPRK will not gür Avrupa Radyosu, 2019). Bu örneklerde accept coercive denuclearization, and a pos- görüleceği üzere, nükleer silaha sahip olma sible consensus is only attainable through konumunu bir koz olarak kullanan Kazakis- phased, transparent and constructive diplo- tan, stratejik kazanımlarını üst seviyelere çı- matic approaches without resort to nuclear karabilmiştir.

128 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER threats. In this regard, it is worth consider- Sonuç olarak, tam anlamıyla Kuzey Kore ing a revival of the multilateral negotiation için uygun bir model olmamakla birlikte Ka- mechanism. A verifiable elimination of North zakistan modelinin, bazı hususiyetleri dik- Korea’s nuclear weapons and related infra- kate alınarak, Kore Yarımadası’nın nükleer structure will require significant financial silahlardan arındırılması sürecinde uyarla- costs and technical expertise, so the interna- nabilir ve kullanılabilir olduğu söylenebilir. tional community must be ready to bear the Sürecin başarılı bir şekilde yürütülmesi farklı burden of denuclearization, as was the case koşulları birlikte barındırması gerekmektedir. with Kazakhstan. Above all, denuclearization Bunlar, KDHC önderliğinin siyasi iradesi, ABD is a slow and complicated endeavor for both ve diğer nükleer güce sahip ülkeler tarafın- political and technical reasons, therefore pa- dan sunulacak güçlü güvenlik garantileri ve tience and an atmosphere of trust are essen- Pyongyang için sunulacak somut ekonomik tial for succeeding in this effort. kazanımlar şeklinde özetlenebilir. KDHC’nin nükleer silahlardan arındırılma süreci, tehdit- References lere dayanan zorla dayatılan önlemlerle de- Engel Richard and Kennett Werner (2018). ğil, şeffaf, aşamalı ve yapıcı diplomatik yakla- North Korea’s New Missile Technology May şımlar ve çok taraflı müzakerelerle mümkün Have Soviet Roots. Retrieved from https:// olabilecektir. Bu bakımdan, çok taraflı müza- www.nbcnews.com/news/world/north- kere mekanizmasının yeniden canlandırılma- korea-s-new-missile-technology-may- sı tekrar gündeme getirilmelidir. Önemli bir have-soviet-roots-n852231. Accessed on bütçe ve teknik uzmanlık gerektiren Kuzey 04.11.2019. Kore’nin nükleer silahlar ve ilgili altyapısının Friedman Uri (2019). After Raising the Stakes teyit edilebilir bir şekilde elimine edilmesi, for North Korea Summit, Trump Walks Kazakistan örneğinde olduğu gibi, belirti- Away. Retrieved from https://www.theat- len maliyet ve teknik desteğin başta nükleer lantic.com/international/archive/2019/02/ güçler olmak üzere uluslararası toplum tara- donald-trump-summit-kim-jong-un-fail- fından sağlanacak desteğe bağlıdır. Nükleer ure/583810/. Accessed on 04.11.2019. silahlardan arındırma sürecinin hem politik hem de teknik nedenlerden dolayı yavaş ve Kim Min Joo (2019). North Korea Gives karmaşık olması, söz konusu çabanın başa- Trump Administration Year-End Deadline rısı için sabır ve güven atmosferi oldukça to Change ‘Hostile Policy’ If it Wants Nu- önemlidir. clear Talks to Continue. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/world/ Kaynaklar us-disputes-north-korean-claim-that-nu- clear-talks-have-broken-down/2019/10/05/ Engel Richard ve Kennett Werner (2018). a8865230-e6cc-11e9-b0a6-3d03721b85ef_ Kuzey Kore’nin Yeni Füze Teknolojisi Sovyet story.html. Accessed on 04.11.2019. Köklerine Sahip Olabilir. Alınan yer: https:// www.nbcnews.com/news/world/north-ko- Martin Timothy, Leary Alex and Andrew rea-s-new-missile-technology-may-ha- Jeong (2019). Trump Steps Into North Ko- rea as Two Sides Agree to Restart Nuclear ve-soviet-roots-n852231. Erişim tarihi: 04.11. Talks. Retrieved from https://www.wsj.com/ 2019. articles/trump-says-north-koreas-kim- Friedman Uri (2019). Kuzey Kore Zirvesi wants-to-meet-11561862697. Accessed on için İstenilenlerin Artırmasının Ardından, 04.11.2019. Trump Çekildi. Alınan yer: https://www.the- McGuire Kristian (2018). North Korea and the atlantic.com/international/archive/2019/02/ Prestige Dilemma. Retrieved from https:// donald-trump-summit-kim-jong-un-failu- thediplomat.com/2018/11/north-korea- re/583810/. Erişim tarihi: 04.11.2019. and-the-prestige-dilemma/. Accessed on Kim Min Joo (2019). Kuzey Kore, Nükle- 04.11.2019. er Müzakerelerin Devam Etmesini İstiyor-

129 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Nuclear Threat Initiative (2018a). Kazakh- sa, ‘Düşman Politikasını’ Değiştirmek için stan: Nuclear. Retrieved from https://www. Trump Yönetimine Yıl Sonuna Kadar Zaman nti.org/learn/countries/kazakhstan/nuclear/. Verdi. Alınan yer: https://www.washing- Accessed on 04.11.2019. tonpost.com/world/us-disputes-north-ko- Nuclear Threat Initiative (2018b). North Ko- rean-claim-that-nuclear-talks-have-bro- rea: Nuclear. Retrieved from https://www.nti. ken-down/2019/10/05/a8865230-e6cc- org/learn/countries/north-korea/nuclear/. 11e9-b0a6-3d03721b85ef_story.html. Erişim Accessed on 04.11.2019. tarihi: 04.11.2019. Radio Free Europe (2019). U.S. Envoy Urg- Martin Timothy, Leary Alex ve Andrew Jeong es Kazakhstan To Improve Rights Situ- (2019). İki Tarafın Nükleer Müzakereleri Ye- ation. Retrieved from https://www.rferl. niden Başlatmayı Kabul Etmesinin Ardından org/a/kazakhstan-u-s-envoy-moser-im- Trump Kuzey Kore’yle Görüşmek için Adım- prove-rights-situation/30218039.html. Ac- larını Atıyor. Alınan yer: https://www.wsj. cessed on 04.11.2019. com/articles/trump-says-north-koreas-kim- wants-to-meet-11561862697. Erişim tarihi: 04.11.2019. McGuire Kristian (2018). Kuzey Kore ve Pres- tij İkilemi. Alınan yer: https://thediplomat. com/2018/11/north-korea-and-the-presti- ge-dilemma/. Erişim tarihi: 04.11.2019. Nükleer Tehdit Girişimi (2018a). Kazakistan: Nükleer. Alınan yer: https://www.nti.org/le- arn/countries/kazakhstan/nuclear/. Erişim tarihi: 04.11.2019. Nükleer Tehdit Girişimi (2018b). Kuzey Kore: Nükleer. Alınan yer: https://www.nti.org/le- arn/countries/north-korea/nuclear/. Erişim tarihi: 04.11.2019. Özgür Avrupa Radyosu (2019). ABD Elçisi Kazakistan’ı Hakların Durumunu İyileştir- meye Çağırdı. Alınan yer: https://www.rferl. org/a/kazakhstan-u-s-envoy-moser-impro- ve-rights-situation/30218039.html. Erişim tarihi: 04.11.2019.

130 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER THE GLOBAL TERRORISM INDEX AND CENTRAL ASIA KÜRESEL TERÖRİZM İNDEKSİ VE ORTA ASYA

Albina Muratbekova *

Terrorism nowadays remains one of the Günümüz dünyasının en önemli güvenlik major global threats representing a security sorunlarından birisi haline gelen terörizm risk to every single country. Since 2000, the tüm ülkeler için ana güvenlik tehlikeleri ara- Institute for Economics and Peace has been sında yer almaktadır. Ekonomi ve Barış Ensti- publishing the Global Terrorism Index (GTI) tüsü 2000 yılından itibaren Küresel Terörizm report, which analyzes the data from 1970 to İndeksi (KTİ) adlı bir rapor yayınlamaktadır. the present to assess the impact of terrorism Raporda 1970’den 2018’e kadar terörizmin and to provide a comprehensive summary etki seviyesini değerlendiren analizler ile of its key global trends. According to the kapsamlı bir şekilde küresel terörizm olay- latest report published in November 2019, larındaki eğilimler hakkında çeşitli bilgiler the number of deaths caused by terrorism verilmektedir. Kasım 2019’da yayınlanan son declined by almost 52% as compared with rapora göre, 2014 rakamları ile karşılaştırıldı- 2014. However, the number of countries that ğında terör olayları nedeniyle ölenlerin sayı- are effected by terrorism still remains high. sında %52’lik bir düşüş yaşanmasına rağmen Therefore, it would be interesting to look at terörizmden genel olarak etkilenen ülkelerin the global trends in terrorism, while focusing sayısının hala yüksek olduğu bildirilmektedir. on the case of the Central Asian states. Bu bilgilerin doğrultusunda küresel terörizm According to the GTI report, at least one eğilimlerinin incelenmesi ve Orta Asya böl- death caused by terrorism was recorded in gesinin ele alınarak değerlendirilmesi gerek- 71 countries in 2018, which is the second mektedir. highest number since 2002 in terms of the KTİ raporuna göre 2018’de en az bir ölüm number of countries that are effected by ter- nedeni terör saldırısı olarak bildirilen 71 ülke rorism. As for the reduction in the number of bulunmakta olup bu rakam 2002’den bu deaths caused by terrorism, there are sever- yana en yüksek ikinci sayı olarak kayıtlara al reasons that are indicated in the report. geçmiştir. Ayrıca raporda toplam terörizm These are mainly related to the reduction in nedeniyle ölenlerin sayılarındaki düşüşün conflicts in the Middle East and the decline nedenleri arasında Orta Doğu’da yaşanan of terrorist activities of the so called Islamic çatışmalar ile Daeş’in terör eylemlerinin State (Daesh). The analysis of the number of azalması gösterilmektedir. Raporda ölüm deaths in the report indicates that four ter- sayıları hakkında verilen bilgi ve analizlerin rorist groups are responsible for 57.8% of incelendiğinde 2018’deki toplam terörizm total terrorism related deaths in 2018, name- nedeniyle ölenlerin sayısının %57.8’inden ly the Taliban, Daesh, the Daesh Khorasan Taliban, Daeş, Daeş Horosan Bölümü ve Chapter, and Boko Haram. Besides these Boko Haram’ın sorumlu olduğu ifade edil- terrorist groups, there is also an increasing mektedir. Buna ek olarak aşırı sağ terörist number of far-right terrorist groups. While gruplar da toplam ölüm sayısı içerisinde kü- they are responsible for the small part of çük bir bölümünden sorumludurlar. Lakin bu deaths caused by terrorism, their death toll grupların terör eylemleri nedeniyle ölenlerin is on the rise in recent years – from 11 in sayısı da geçtiğimiz yıllar içerisinde artış eği- 2017 to 77 by the end of September 2019. limindedir. Örneğin terör eylemleri sebebiyle Alongside these figures, the report also pro- ölenlerin sayısı 2017’de 11 kişiden 2019’un vides the ranking of countries by the impact Eylül ayında 77’ye ulaşmıştır. of terrorism, with the most affected at the KTİ raporu sunmakta olduğu bilgiler ara-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

131 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA top of the list and the least affected at the sında ülkelerin terörizmden etkilenme du- bottom. Since 2003, Iraq had been leading rumları ile de listelemelerini yayınlamaktadır. the index until Afghanistan surpassed it Terörden etkilenme listelemesinde listenin due to an increase of 59% in the number of başında yer alan ülkeler terörden en çok et- deaths from terrorism in 2018 as compared kilenenler arasında yer alırken alt sıralarda with 2017. Afghanistan and Iraq are followed konumlananlar ise en az etkilenen ülkeler by Nigeria, Syria, Pakistan, Somalia, India, olarak tabir edilmektedir. Terörden etkilen- Yemen, Philippines, and Congo (GTI, 2019). me sıralaması içerisinde Irak 2003 yılından The Central Asian states in the report are bu yana listenin başında gelirken 2017 ile included in the Russia and Eurasia region, karşılaştırıldığında 2018’de Afganistan’da te- which comprise twelve post-Soviet states. rör eylemleri nedeniyle ölenlerin sayısındaki Of these states, Turkmenistan and Belarus %59’luk artış bu ülkeyi ilk sıraya taşımıştır. Bu maintained their score of “no impact of ter- liste de Afganistan ve Irak’ı Nijerya, Suriye, rorism”, whereas Kazakhstan stood out with- Pakistan, Somali, Hindistan, Yemen, Filipinler out any incidents for the past two years im- ve Kongo takip etmektedir (Küresel Terorizm proving its position from the 79th to the 85th. Endeksi, 2019). The positons of Kyrgyzstan and Uzbekistan, Orta Asya ülkeleri ise raporun içerisin- which are ranked 87th and 135th, respectively, de Rusya ve Avrasya bölgesi içerisinde 12 remain relatively stable for years. Within the post-Sovyet ülkeleri ile bir arada yer almak- Central Asian states, Uzbekistan and Turk- tadır. Türkmenistan ve Beyaz Rusya en düşük menistan are considered as the least affect- düzey olan “terörizmin etkisinin bulunma- ed by terrorism, with the former holding to dığı” grubunda yer almaktadırlar. Kazakis- its position for almost 10 years and the lat- tan’da son iki yıl içerisinde herhangi bir terö- ter mostly staying at the bottom of the list. rizm eyleminin gerçekleşmemesi nedeniyle Overall, out of the twelve post-Soviet states, 79. sıradan 85’ye yükselmiştir. Kırgızistan nine improved their positions in the GTI in- ve Özbekistan ise 87. ve 135. sıralarda yer dex in 2019 (GTI, 2019). Yet, Tajikistan was almaktadırlar. Orta Asya ülkeleri içerisinde downgraded due to the recent terrorism re- terörizmden en az etkilenen ülkeler arasın- lated incidents in the country. Undoubtedly, da Türkmenistan genel olarak listenin en so- the main factor causing many security issues nunda yer alırken Özbekistan’da son 10 yıldır for Tajikistan is its proximity to Afghanistan, listenin son sıralarında konumlanmış durum- where numerous cells of terrorist groups op- dadır (Küresel Terorizm Endeksi, 2019). Lakin erate. Tacikistan’ın 2019 yılı KİT sıralamasında üst Even though there is a decline in terrorist sıralara çıktığı görülmektedir. Bunun sebep- activities of Daesh for the second succes- leri arasında Afganistan ile sınır komşusu ol- sive year both in the number of death and ması ile bazı terörist grupların eylemlerinin attacks by 69% and 63%, respectively, com- Tacikistan’a son dönemlerde pek çok sıkıntı pared with its peak period in 2016, Tajikistan çıkarması gösterilebilir. with its ill-protected borders continues to Her ne kadar son iki yıl içerisinde Daeş’in suffer from terrorist attacks reportedly or- terör eylemlerinin sayısında 2016 yılı ile kar- ganized by Daesh. For instance, the most şılaştırıldığında %63’lük ve bu saldırılar se- recent terrorist attack took place at around bebiyle hayatını kaybedenlerin sayısında ise 3:00 a.m. on November 6, 2019, on the eve %69’luk bir düşüş yaşanmasına rağmen Ta- of the celebration of Tajikistan’s Constitution cikistan Afganistan ile sınır hattını korumada Day, when 20 masked militants attacked the yaşadığı sıkıntılar nedeniyle Daeş’in eylem- border post No. 4 “Ishkobod” in the Rudaki lerinden hala ciddi şekilde etkilenmektedir. district, located 60 km from Dushanbe at the Buna örnek olarak 6 Kasım 2019 tarihinde Tajik-Uzbek border. As a result, 15 attackers Tacikistan’ın Anayasa günü kutlamalarının were killed and five were captured, while two yapıldığı gün sabaha karşı saat 3 sularında Tajik personnel were killed, according to the takriben 20 kişilik bir silahlı grup tarafından Tajik State Committee for National Security. Duşanbe’ye 60 kilometre uzaklıktaki Ruda-

132 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Two days after, the Daesh militants released ki bölgesinde İskobod adlı dördüncü sınır a video, where they claimed responsibility güvenlik noktasına düzenlenen saldırı gös- for the attack. Andrei Serenko, expert of the terilebilir. Tacikistan Ulusal Güvenlik Komite- Russian Center for the Study of Modern Af- si’nin açıklamasına göre saldırı sırasında 15 ghanistan, suggested two explanations for saldırgan etkisiz hale getirilirken 5’i yakalan- the attack: it could be linked to the change mış olup 2 Tacik güvenlik görevlisi hayatını of the leader of the caliphate and the kaybetmiştir. Bu saldırıdan iki gün sonra ya- Daesh’s attempt to demonstrate its new ca- yınlanan bir video da Daeş saldırının sorum- pabilities, or the attack was a provocation to luluğunu üstlenmiştir. Bu saldırının neden- demonstrate the reality of the Daesh threat leri konusuna gelecek olursak bazı güvenlik in the Central Asian states (Sputniknews,ru, uzmanlarının görüşlerine göre saldırının iki 2019). Yet, there are a lot of doubts about nedeni olabilir. Bunlardan birincisi Daeş’in the involvement of Daesh in the attack due üst yönetim kadrosundaki değişiklikler so- to the lack of detailed information from the nucunda yeni başa gelen liderlerinin kendi- Tajik government. Particularly, the questions lerini göstermek adına örgütün yeni saldırı were raised concerning the validity of the kabiliyetlerinin gösterilmeye çalışıldığı ifade statement that the militants illegally crossed edilmektedir. Diğer bir görüşe göre ise Daeş the border from the Qalai Zoli district of tehlikesinin Orta Asya bölgesinde yeniden Afghanistan to the Qabodiyon district of hatırlatılmasına yönelik kışkırtıcı bir saldırı Tajikistan. It remains unexplained how the olduğu yönündedir (Sputniknews.ru, 2019). militants traveled for two days without be- Lakin bu saldırının Daeş ile ilişkilendiril- ing detected. In addition, the Ministry of mesi konusunda pek çok şüphe uyandıran Defense of Afghanistan stated that there konunun açıklığa kavuşturulması gerekmek- was no evidence that the attackers entered tedir. Örneğin konu hakkında yeterli bilgi Tajikistan from the Afghan territory (Cabar. bulunmamaktadır çünkü Tacik yetkililerin asia, 2019). Besides, there are doubts about konu hakkında yeterince bilgi sağlamamış- whether they came from the neighboring lardır. Özellikle sorulması gereken soruların Taliban-dominated north of Afghanistan başında bu silahlı grubun Afganistan’ın Qalai or from the Daesh-influenced east of the Zoli ulusvoli bölgesinden Tacikistan’ın Qabo- country (Taylor, 2019). Nevertheless, the Ta- diyon bölgesine ilerlerken iki gün boyunca jik authorities refrain from commenting on nasıl sınır güvenliği askerleri tarafından fark the details of the attack. Either way, after edilmeden sınırı geçmiş olmaları hususudur. the attack, the Council of Commanders of Öte yandan bu noktada Afganistan Savun- the Border Troops of the CIS member states ma Bakanlığı tarafından yapılan açıklama da declared a readiness to provide support in Afganistan topraklarından Tacikistan’a her- strengthening the Tajik-Afghan border, while hangi bir yasadışı geçişin bulgusuna rastla- the anti-terror units of the 201st Russian mil- madıklarını belirtmeleri de ilgi çekicidir (Ca- itary base in Tajikistan held exercises to test bar.asia, 2019). Dahası bu grubun aslen ne- the defense of the Dushanbe garrison (Ste- reden yola çıktığı konusunda da net bir bilgi panov, 2019). bulunmamakta olup Taliban’ın etkin olduğu It is worth to mention that since last Afganistan’ın kuzey bölgesinden mi yoksa year, Tajikistan confronted a number of ter- Daeş’in konumlandığı ülkenin doğu kesi- rorist incidents related to Daesh. In Febru- minden mi geldikleri konusunda tartışmalar ary 2018, the State Committee for National sürmektedir (Taylor, 2019). Bu bahsi geçen Security detained 12 Daesh members who konular üzerine Tacikistan’ın yetkili kurumla- had been preparing a terrorist attack in the rından henüz bir açıklama yapılmamıştır. Bu country. In July 2018, Daesh claimed respon- saldırının hemen ardından Bağımsız Devlet- sibility for the killing of four foreign tourists ler Topluluğu (BDT) Ülkelerinin Sınır Birlikleri during their bicycling tour of the country. Komutanlar Konseyi Tacikistan-Afganistan The Daesh-affiliated inmates also organized sınır hattının güvenliğinin güçlendirilmesi prison riots in maximum-security penal adına yardım etmeye hazır olduklarını bildir-

133 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA colonies in Khujand (November 2018) and miştir. Buna ek olarak Rusya’nın Tacikistan’da Vahdat (May 2019), with around 30 people konumlanan 201. askeri üstündeki terörle killed during those riots. Unsurprisingly, as a mücadele ekipleri Duşanbe garnizonunun consequence, Tajikistan was downgraded in güvenliğini artırma adına eğitimlere başla- the GTI report from the 74th position in 2018 mışlardır (Stepanov, 2019). to the 50th in 2019. In relation to the recent Tacikistan’ın sınır güvenlik güçlerine kar- attack on Tajikistan’s border post and other şı düzenlenen bu saldırı ilk olmayıp 2018 incidents, it is worth mentioning the report yılı içerisinde de Daeş çeşitli terör eylemleri made public by the Russian Ministry of In- gerçekleştirmiştir. 2018’in Şubat ayında Taci- ternal Affairs in early 2019 about the mass kistan Ulusal Güvenlik Konseyi’nin operas- transfer of Daesh militants from Pakistan to yonu sayesinde terör eylemine hazırlanan 12 the borders of Tajikistan. Thus, it could be Daeş üyesi yakalanmıştır. Daha sonrasında considered that Russia’s report sounded like ise 2018’in Temmuz ayında bisiklet turuna an early warning for Tajikistan to take neces- çıkan dört turistin öldürülmesi olayını üstle- sary measures and be ready for a potential nen Daeş 2018’in Kasım ayında Khujand ile terrorist attack (Gusarov, 2019). 2019’un Mayıs ayında ise Vahdat maksimum Nevertheless, recent terrorist incidents in güvenlikli ceza evlerinde bulunan Daeş üye- Tajikistan have alarmed other states in the si mahkûmların çıkardığı isyanlar 30 kişinin Central Asian region and major regional ölümüne sebebiyet vermiştir. Bu tür elim players reminding them of the importance terör olayları nedeniyle Tacikistan KTİ rapo- of preventive security measures, both at runda 2018’deki 74. pozisyonundan 24 sıra the state and interstate levels. Therefore, it gerileyerek 2019’da 50. sıraya konumlanmış- is no coincidence that counterterrorism is- tır. İlginç bir detay olarak 2019’un başlarında sues are discussed thoroughly by officials of Rusya İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan the post-Soviet countries, including in the bir raporda Daeş üyelerinin büyük oranlarda framework of the Collective Security Treaty Pakistan’dan Tacikistan sınırına doğru kay- Organization and the Cooperation dıkları yönündeki bilgiler de göze çarpmakta Organization. Although the impact of terror- olup bir nevi bu tür saldırıların da habercisi ism has reduced globally and the number niteliğinde olduğu görülmektedir (Gusarov, of terrorist attacks is also in decrease, the 2019). threat of terrorism has not disappeared and Sonuç olarak bu tür güncel terörist saldı- continues to evolve. Thus, the Central Asian rıların Tacikistan’da düzenlenmesi tüm Orta countries have to work together to prevent Asya bölgesindeki ülkelerin güvenlik ön- terrorist incidents and maintain stability and lemlerini ülke ve bölgesel düzeyde dikkate security in the region. almaları konusunu tekrardan gündemlerine almalarına neden olmuştur. Bu nedenle te- References rörle mücadele meselelerinin post-Sovyet ülkeleri yetkilileri arasında BDT ve Şangay Cabar.asia (2019). Tajik Experts: The Attack İşbirliği Örgütü kapsamında görüşülmesi de on Border Post is Unlikely to Affect Relations bir tesadüfi bir hadise değildir. Her ne kadar with Uzbekistan. Retrieved from https:// terörizmin ülkelere olan etkileri küresel çap- cabar.asia/en/tajik-experts-the-attack-on- ta azalma eğiliminde olsa da ülkeler bazında border-post-is-unlikely-to-affect-relations- değişiklikle gösterebilmektedir. Bu yüzden with-uzbekistan/. Accessed on 20.11.2019. Orta Asya ülkeleri bölgede emniyetin ve gü- Global Terrorism Index (2019). Institute for venliğin sağlanmasında ortak çalışarak terör Economics & Peace. Global Terrorism Index eylemlerinin önlenmesini sağlamalıdır. 2019: Measuring the Impact of Terrorism, Sydney. Retrieved from http://visionofhu- Kaynaklar manity.org/reports. Accessed on 20.11.2019. Cabar.asia (2019). Tacik Uzmanlar: Sınır Kara- Gusarov Sergey (2019). “Destabilize the koluna Saldırının Özbekistan’la İlişkileri Etki-

134 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Situation in the Country”: What is Known lemesi Olası Değil. Alınan yer: https://cabar. About the Attack of IS Militants On the Ta- asia/en/tajik-experts-the-attack-on-border- jik-Uzbek Border. Retrieved from https:// post-is-unlikely-to-affect- relations-with-uz- russian.rt.com/ussr/article/684286-tadzhiki- bekistan/. Erişim tarihi: 20.11.2019. stan-granica-ataka-ig. Accessed on Gusarov Sergey (2019). Ülkedeki Durumu 20.11.2019. İstikrarsızlaştırma: İslamcı Militanların Ta- Sputniknews.ru (2019). Sudden Attack on a cik-Özbek Sınırına Saldırıları Hakkında Bili- Border Post in Tajikistan: Sensation or Prov- nenler. Alınan yer: https://russian.rt.com/ ocation. Retrieved from https://tj.sputni- ussr/article/684286-tadzhikistan-granica-a- knews.ru/country/20191106/1030172429/ taka-ig. Erişim tarihi: 20.11.2019. vnezapnaya-ataka-pogranpost-tajiki- Küresel Terörizm Endeksi (2019). Küresel Te- stan-sensaciya-provokaciya.html. Accessed rörizm Endeksi 2019: Terörizmin Etkisinin Öl- on 20.11.2019. çülmesi. Alınan yer: http://visionofhumanity. Stepanov Alexander (2019). Let’s Go On a org/reports. Erişim tarihi: 20.11.2019. Breakthrough. In Tajikistan, ISIS Fighters At- Sputniknews.ru (2019). Tacikistan’daki Bir tacked a Border Post. Retrieved from https:// Sınır Karakoluna Ani Saldırı: Sansasyon veya rg.ru/2019/11/06/v-tadzhikistane-terroristy- Provokasyon. Alınan yer: https://tj.sputnik- napali-na-pogranichnyj-post.html. Accessed news.ru/country/20191106/1030172429/ on 20.11.2019. vnezapnaya-ataka-pogranpost-tajikistan- Taylor Max (2019). Analyzing the Islamic sensaciya-provokaciya.html. Erişim tarihi: State Attack on Tajikistan. Retrieved from 20.11.2019. https://www.intelligencefusion.co.uk/blog/ Stepanov Alexander (2019). Tacikistan’da, analysing-the-islamic-state-attack-on-tajiki- Daeş Savaşçıları Sınır Görevlilerine Saldırdı. stan. Accessed on 20.11.2019. Alınan yer: https://rg.ru/2019/11/06/v-ta- dzhikistane-terroristy-napali-na-pog- ranichnyj-post.html. Erişim tarihi: 20.11.2019. Taylor Max (2019). Tacikistan’daki Daeş Saldı- rısının Analizi. Alınan yer: https://www.intel- ligencefusion.co.uk/blog/analysing-the-isla- mic-state-attack-on-tajikistan. Erişim tarihi: 20.11.2019.

135 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

136 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER KEY DIRECTIONS OF TAJIKISTAN’S CURRENT FOREIGN POLICY TACİKİSTAN’IN GÜNÜMÜZDEKİ DIŞ POLİTİKASININ TEMEL ÖZELLİKLERİ

Albina Muratbekova *

Central Asia is undergoing significant Son dönemde, uluslararası ilişkiler açısın- changes in terms of international relations. dan Orta Asya’da önemli gelişmeler yaşan- The leadership changes in the region that maktadır. Bölgesel dinamiklerde bir dönüşü- may lead to the transformation in regional me neden olabilecek yönetim değişiklikleri, dynamics coupled with the shift of interest büyük güçlerin ilgisinin Doğu’ya ve özellikle of major powers towards the East, especially de Orta Asya’ya kayması bunun örneklerin- to Central Asia, are examples of this. Govern- dendir. Orta Asya’daki yönetimler, bu süreci ments in Central Asia are following this pro- dikkatle takip ederken bir taraftan da ülke- cess carefully while looking for new oppor- leri için yeni fırsatlar aramaktadırlar. Şimdiye tunities for their countries. Tajikistan, which kadar iç ve dış politikasında köklü değişik- has not yet experienced any fundamental likler yaşamamış olan Tacikistan’ın, söz ko- changes in its internal and external politics, nusu bölgesel gelişmelerden fayda sağlama is putting efforts to harvest advantages of beklentisinde olduğu görülmektedir. Bu çer- this transitional period. Therefore, it would çevede, kayd-ı hayat şartıyla Cumhurbaşkanı be useful to analyze recent developments in olan Emomali Rahmon’un yönettiği Tacikis- Tajikistan under president-for-life Emomali tan’daki son gelişmelerin bölgesel gelişme- Rahmon in the context of regional develop- ler bağlamında incelenmesinde fayda görül- ments. mektedir. Being among the most vulnerable coun- Ekonomik potansiyeli ve siyasal yapısı ne- tries of Central Asia due to its economic deni ile Orta Asya’nın en savunmasız ülkeleri potential and political structure, Tajikistan is arasında olduğu iddia edilen Tacikistan, böl- critical for maintaining security and stability gesel güvenlik ve istikrarın sağlanmasında in the region. The geographical connectivity kritik öneme sahiptir. Güneyde Afganistan’a to Afghanistan in the south causes security komşu olması sadece Tacikistan’ın kendisi concerns not only to Tajikistan but also to için değil aynı zamanda komşu ülkeler olan neighboring Uzbekistan, Kyrgyzstan, Chi- Özbekistan, Kırgızistan, Çin ve hatta Kaza- na, and even to Kazakhstan and Russia. In kistan ve Rusya için de bir takım güvenlik addition to its disadvantageous geograph- sorunlarına neden olmaktadır. Coğrafi konu- ical position, Tajikistan is the only Central mundan kaynaklanan bu dezavantajın yanı Asian country that faced the devastation sıra diğer bölge ülkelerinden farklı olarak Ta- of a civil war during 1992-1997, which still cikistan, 1992-1997 yılları arasında yıkıcı bir has implications in its social and economic iç savaşa sahne olmuştur. Bu iç savaşın izleri structures. Therefore, Russia and China are sosyal yapıda olduğu gibi ekonomik yapıda actively involved in ensuring political and da hala etkisini sürdürmektedir. Belirtilen bu economic stability in Tajikistan, especially for sebeplerle, özellikle de bölgesel güvenlik regional security reasons. In its turn, the Tajik gerekçesiyle Rusya ve Çin, Tacikistan’da siya- government acknowledges the mentioned si ve ekonomik istikrarın teminine özel gay- concerns and creates new opportunities in ret göstermektedirler. Bu hususların farkında foreign policy by taking into account the in- olan Tacikistan yönetimi, Çin ve Rusya başta vestment potential of major powers such as olmak üzere büyük güçlerin yatırım potan-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

137 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA China and Russia. siyellerini de dikkate alarak dış politikasında Tajikistan pursues an “open door” policy yeni açılımlar geliştirmeye çalışmaktadır. by following the multi-vector strategy and Genel olarak bakılınca Tacikistan’ın, çok supporting the centuries-old experience of yönlü dış politika ilkeleri çerçevesinde Orta friendly coexistence of the peoples of Cen- Asya halklarının barış içinde birlikte yaşama tral Asia. Within the framework of these konusundaki asırlık deneyimini destekleye- principles, Tajikistan runs its foreign policy rek ‘‘açık kapı’’ politikası izlediği söylenebilir. activities based on equality and mutual in- Bu ilkeler çerçevesinde eşitlik ve karşılıklı çı- terests, while encouraging foreign invest- karlar temelinde dış politikasını şekillendiren ments for the development of the country Tacikistan, bir yandan da ülkenin kalkınması (Tajemb.org, 2016). As a result, the Tajik for- için dış yatırımları teşvik etmeye çalışmak- eign policy in recent years has given priority tadır (Tajemb.org, 2016). Bunun bir sonucu to economic, trade and foreign investment. olarak son dönemde Tacikistan dış politikası- In particular, over the past five years, around nın ekonomi, ticaret ve dış yatırım çekme gibi $5 billion of foreign investments, of which başlıklara öncelik verdiği söylenebilir. Son 5 $2 billion in the form of foreign direct in- yılda ülkeye 2 milyar doları doğrudan yabancı vestments, have been attracted to the coun- yatırım olmak üzere yaklaşık 5 milyar dolar- try. Investments have been directed to the lık yabancı yatırım çekilmiştir. Bu yatırımlar, industrial, energy and construction sectors, sanayi, enerji ve inşaat sektörlerinin yanı sıra as well as to the development of infrastruc- altyapı ve turizm sektörlerinde yoğunlaşmış- ture and tourism sectors. As a result of these tır. Bu yatırımlar sayesinde 2019 yılında özel investments, the share of the private sector sektörün GSYİH içindeki payı 2013 yılına göre in the country’s GDP in 2019 reached 70%, %12 oranında artarak %70’e ulaşmıştır (La- which is 12% more than in 2013 (Laumulin, umulin, 2019). Tarım ve sanayi sektörlerinin, 2019). Considering that agriculture and in- GSYİH’nın sırasıyla %18.9’unu ve %21.9’unu dustry account for 18.9% and 21.9% of the oluşturduğu dikkate alındığında söz konusu country’s GDP, respectively, these invest- yatırımların Tacikistan ekonomisi için oldukça ments can be regarded as sizeable for Tajik- önemli olduğu görülebilir (Saidov, 2017). istan’s economy (Saidov, 2017). Tacikistan’ın çok yönlü dış politikasında, Undoubtedly, the key role in Tajikistan’s 1992’den bu yana ülkeyi yöneten Cumhur- multi-vector foreign policy is to be attribut- başkanı Emomali Rahmon’ın (1992-1994 Yük- ed to President Emomali Rahmon, who has sek Konsey Başkanı) kilit rol oynadığı açıktır. been ruling the country since 1992 (in 1992- 2016’da yapılan anayasa değişikliğinde “Ulu- 1994 as the chairman of the Supreme Coun- sun Lideri” unvanına sahip olan Cumhurbaş- cil). According to the constitutional amend- kanı Rahmon’a ‘sınırsız kez’ cumhurbaşkanı ments of 2016, President Rahmon became seçilebilme ve hayatı boyunca dokunulmazlık a “Leader of the Nation”, which allows him hakkına sahip olma statüsü getirilmiştir. Bir to run for office indefinitely and be immune sonraki Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento se- from prosecution for life. Given that the next çimlerinin 2020’de yapılacağı dikkate alınınca presidential and parliamentary elections are Rahmon’ın, Orta Asya’da, en uzun süre ikti- scheduled for 2020, it can be said that Rah- darda kalan lider olduğu söylenebilir. mon will remain the longest-ruling Central Tacikistan’ın istikrarlı ve otokratik rejimi, Asian president. ülkenin en iyi ticaret ortakları arasında yer Nevertheless, Tajikistan’s stable and auto- alan Rusya ve Çin gibi bölgesel güçlerin dış cratic regime suits the foreign policy inter- politik çıkarlarına uygun düşmektedir. Rusya, ests of its major partners, including Russia ekonomik, askeri ve politik desteği nedeniyle and China that are among the top trading Tacikistan’ın önemli ortaklarından biri olmaya partners of the country. Russia remains devam etmektedir. Rusya menşeli göçmen işçi among the key partners due to its eco- dövizleri, Tacikistan’ın önemli gelir kaynakla- nomic, military and political support, while rından birisini oluşturmaktadır. Rusya Merkez remittances from Tajik migrant workers in Bankası’nın verilerine göre, 2018 yılında Rus-

138 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Russia is an important source of national ya’dan yaklaşık 2,5 milyar dolar tutarında işçi income. In particular, according to Russia’s döviz transferi gerçekleştirilmiştir. Bu rakam, Central Bank, in 2018, around $2,5 billion of Tacikistan’ın GSYİH’nın %34’üne tekabül et- remittances were sent from Russia, which is mektedir (Sputniknews.ru, 2019). Sadece bu equivalent to Tajikistan’s 34% of GDP, and veriler bile Tacikistan’ın Rusya ekonomisine this fairly shows the level of dependency of bağımlılık düzeyini göstermesi açısından Tajikistan on the Russian economy (Sputni- oldukça dikkat çekicidir. İki ülke arasındaki knews.ru, 2019). Meanwhile, the overall trade ticaret hacmi, 2018 yılı itibari ile 1 milyar do- between the countries reached $1 billion in lara ulaşırken, Rusya’nın Tacikistan’a yaptığı 2018, while Russia invested around $1,7 bil- doğrudan yatırım miktarı da aynı yıl itibari lion in Tajikistan (Sputniknews.ru, 2017). In ile 1,7 milyar doları aşmıştır (Sputniknews.ru, addition to trade and economic relations, 2017). Ekonomik ve ticari ilişkilerin yanında the military sphere is another area of coop- iki ülke arasında askeri işbirliğinin de artarak eration, where the Russian government has devam ettiği bilinmektedir. Bağımsızlığından maintained substantial presence since Tajik- bu yana, özellikle de yaşanan iç savaş sebebi istan’s independence, especially because of ile Rus hükümeti, Tacikistan’la askeri alanda the civil war. In particular, the 201st military yakın işbirliğini sürdürmektedir. Rusya’nın base, one of the largest Russian military bas- yurt dışındaki en büyük askeri üslerinden biri es abroad, is situated in Tajikistan and will olan ‘201. Askeri Üs’ Tacikistan’da bulunmak- remain there until 2042, according to the ta ve 2012’de yapılan anlaşmaya göre söz ko- 2012 agreement. In addition, Russia’s mil- nusu üs 2042 yılına kadar ülkede varlığını de- itary specialists work on Tajikistan’s border vam ettirecektir. Ülkedeki Rus askerleri, hem with Afghanistan and train the Tajik army. Afganistan sınırının güvenliğinde hem de In general, over the past five years, the Rus- Tacik ordusunun eğitiminde aktif görev üst- sian government has transferred weapons lenmişlerdir. Bu çerçevede, son 5 yılda Rusya, and military equipment worth $122 million Tacikistan’a 122 milyon dolar tutarında silah to the Tajik armed forces (Regnum, 2019). ve askeri teçhizat transfer etmiştir (Regnum, Russia’s diplomatic support of Tajikistan is 2019). Diğer taraftan Rusya, dış politikada da also evident at the multinational platforms, Tacikistan’a açık desteğini devam ettirmekte- while Tajikistan remains in the orbit of the dir. Tacikistan, Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), pro-Russian integration processes, including Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) the Shanghai Cooperation Organization and gibi Rusya’nın bizatihi kurucusu ya da aktif the Collective Security Treaty Organization, üyesi olduğu entegrasyon süreçlerinde yer with Moscow actively pushing Dushanbe to almaktadır. Tacikistan’ın Avrasya Ekonomik join the Eurasian Economic Union. Birliği’ne (AEB) katılma düşüncesi de Rusya China’s involvement in Tajikistan deserves tarafından desteklenmektedir. global attention, as the country owes around Çin’in Tacikistan’daki varlığı açısından $1,3 billion to the Chinese Eximbank, which bakılınca oldukça dikkat çekici bir tablo is more than 40% of the country’s total ex- karşımıza çıkmaktadır. Zira Tacikistan’ın Çin ternal debt (Ivanov, 2019). Unsurprisingly, Eximbank’ına olan borcu 2018 itibari ile 1,3 Tajikistan’s cooperation with China is studied milyarı geçmiş durumdadır (Ivanov, 2019). as a case study of the Chinese “debt trap” Bu rakam, Tacikistan’ın toplam dış borcunun within the Belt and Road Initiative. How- %40’ına tekabül etmektedir. Bu tablo sebe- ever, this fact did not stop Tajik authorities biyle Tacikistan-Çin işbirliğinin Kuşak-Yol Gi- from concluding an agreement on the con- rişimi bağlamında ‘borç tuzağı’ adlı bir örnek struction of the China-funded parliamenta- olay incelemesinde ele alınmış olması şaşır- ry building in 2018. Overall, there are more tıcı değildir. Ancak bu durum dahi Tacik ma- than 100 Chinese companies operating in kamlarını, 2018 yılında parlamento binasını various sectors of Tajikistan, with an invest- Çin yatırımları ile yaptırma kararından geri ment volume of more than $500 million. The döndürmemiştir. Bugün, 100’den fazla Çinli Chinese CCTV system and traffic cameras firma 500 milyon doları aşan yatırım hacmi

139 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA are another example of the engagement of ile Tacikistan’da çeşitli sektörlerde faaliyet Chinese business in Tajikistan. Apart from yürütmektedirler. Ülkedeki trafik ve kontrol that, there are Chinese companies that oper- sistemlerinin kurulumunun büyük bir kısmı ate in areas such as infrastructure, construc- Çin CCTV tarafından yapılmıştır. Yine altya- tion of industrial facilities, the use of mining pı, endüstriyel tesislerin inşası, madencilik fields, school construction, etc., whereas the alanlarının kullanımı, okul yapımı ve ben- successful operation of the country’s gold zeri pek çok alanda Çinli firmaların varlığı plants and mining industry is also largely dikkat çekmektedir. Büyük altın ve maden due to Chinese investments. Bilateral trade kaynaklarının önemli bir kısmı Çinli firmalar between China and Tajikistan amounted to tarafından işletilmektedir. Çin-Tacikistan dış $560 million, yet imports exceeded exports ticaret hacmi 560 milyon dolar seviyesinde by almost 16 times (Sputniknews.ru, 2018). olsa da Tacikistan açısından ithalat, ihracatı- In addition, around 2,000 hectares of land nın neredeyse 16 katını aşmış bulunmaktadır were allocated to Chinese farmers in the (Sputniknews.ru, 2018). Bunun da ötesinde Gorno-Badakhshan Autonomous Region Tacikistan hükümeti, Dağlık Badahşan Özerk (Ivanov, 2019). Cumhuriyeti’ndeki yaklaşık 2000 hektar ta- Beijing’s considerable interest in Tajiki- rım arazisini Çinli tarım firmalarına tahsis stan, as shown by the figures above, is driv- etmiştir. en by its proximity to Afghanistan, since Chi- Yukarıda rakamlarla gösterilmeye çalışı- na relates the security of its western borders lan Çin’in Tacikistan’a ilgisinin arkasındaki with the stability of Tajikistan. The threat önemli nedenlerden birisinin de Afganistan of terrorism and instability that can spread faktörü olduğu bilinmektedir. Çünkü Çin, to Tajikistan from Afghanistan can be seen Batı sınırının güvenliğini, Tacikistan’ın istik- as the main risk factors for China’s western rarı ile birlikte değerlendirmektedir. Afganis- borders. For this reason, China further de- tan üzerinden Tacikistan’a yayılabilecek terör veloped its military cooperation with Tajik- tehdidi ve istikrarsızlık Çin’in Batı sınırı için istan in 2016, establishing the Quadrilateral temel risk unsurları olarak görülmektedir. Bu Cooperation and Coordination Mechanism, nedenle Çin, Tacikistan’la olan askeri işbirli- which also included Pakistan and Afghani- ğini, 2016 yılında Pakistan ve Afganistan’ı da stan. Based on this mechanism, the Chinese dâhil ederek ‘Dörtlü İşbirliği ve Koordinas- side built 10 guardhouses in the Pamir re- yon Mekanizması’ ile daha da geliştirmiştir. gion bordering with Afghanistan and took Adı geçen mekanizmaya göre Çin, Afganis- steps to equip and train a mountain brigade tan sınırındaki Pamir bölgesinde 10 askeri of the Afghan army (Bogusz and Marszewski, karakol inşa etmiş ve aynı zamanda bölge- 2019). However, according to the Washing- deki Afgan askerlerinin eğitim ve donatımını ton Post article, there is much more involve- üstlenmiştir (Bogusz and Marszewski, 2019). ment of Chinese troops in the Afghan-Tajik Ancak Washington Post gibi bazı kaynaklar, border, some of which are veiled in secrecy Afganistan-Tacikistan sınırındaki Çin askeri (Shih, 2019). Thus, in general, the Chinese üslerinin daha fazla olduğunu, bunların bir engagement with Tajikistan is based on Chi- kısmının gizli askeri üs niteliğinde olduğunu na’s strategic security interest further en- iddia etmektedir (Shih, 2019). Bu durumun, hanced due to its investments in Tajikistan. Çin’in Tacikistan’daki yatırımlarının güvenliği The issue of military bases was also empha- ve aynı zamanda tehdit algılaması ile yakın- sized during the recent visit of Chinese Pres- dan bağlantılı olmasının bir sonucu olduğu ident Xi Jinping to Dushanbe in June 2019, açıktır. Askeri üsler meselesi, Çin-Tacikistan when the parties agreed to deepen their stratejik ortaklığının resmi olarak daha da comprehensive strategic partnership. geliştirilmesinin kayıt altına alındığı Haziran Apart from China and Russia, Dushanbe 2019’da Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in also tries to improve cooperation with the Duşanbe’ye yaptığı son ziyaret sırasında da Central Asian states. Kazakhstan is a coun- gündeme gelmiştir. try of great importance for Tajikistan as the Tacikistan’ın, Çin ve Rusya’nın yanı sıra

140 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER second-largest trading partner; Uzbekistan Orta Asya ülkeleriyle de işbirliğini geliştir- is important in terms of road and rail trans- meye çalıştığını söyleyebiliriz. Çünkü, Ka- port systems; and Kyrgyzstan in terms of co- zakistan, ikinci büyük ticaret ortağı olması operation in the field of hydropower as well sebebiyle; Özbekistan, kara ve demiryolu as trade and economic relations. Therefore, ulaşım sistemleri açısından; Kırgızistan, ticari along with other Central Asian leaders, Pres- ve ekonomik ilişkilerin yanında hidroelektrik ident Rahmon is aware of the potential of alanında işbirliği açısından Tacikistan için kri- regional cooperation, and actively supports tik öneme sahip ülkelerdir. Kısaca özetlenen Central Asian cooperation within the re- bu bölgesel işbirliği potansiyelinin farkında gional arrangements. Besides, as a result of olan Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahmon, internal developments after independence, sayılan bölge ülkeleri gibi Orta Asya’daki radical religious movements became quite bölgesel işbirliği sürecinin geliştirilmesine active in Tajikistan due to the geographic aktif katkı sağlamaya çalışmaktadır. Coğrafi position of the country. Moreover, Tajiki- konumu ve bağımsızlık sonrası yaşanan iç stan was the only Central Asian country that gelişmeler neticesinde dini söylem ve köke- before the 2016 referendum had an official ne sahip siyasi hareketlerin Tacikistan’da ol- religious political party – the Islamic Renais- dukça aktif olduğu bilinmektedir. Tacikistan, sance Party of Tajikistan (IRPT). Hence, fac- 2016 yılında yapılan referandumdan önce ing the risks and threats posed by Afghan- Tacikistan İslami Rönesans Partisi (IRTP) gibi istan-based religious extremist groups and siyasal söyleme sahip olan tek Orta Asya terrorist organizations, Tajikistan is among devleti olma konumunu sürdürmüştür. Af- the core states that provide stability to the ganistan merkezli din maskeli aşırılık yanlısı whole region. grup ve terör örgütlerinin neden olduğu risk Thereby, even though Tajikistan’s foreign ve tehlikelerle karşı karşıya kalan Tacikistan, policy does not experience radical chang- bölgesel istikrarın sağlanması ve korunma- es, a relatively stable process has been ob- sında kritik bir öneme sahiptir. served with the help and support of Rus- Sonuç olarak, Tacikistan’ın dış politika- sia, China and the Central Asian countries. sında önemli değişimler yaşanmamasına Although the country’s debt burden is in- rağmen, Rusya, Çin ve diğer Orta Asya dev- creasing day by day, the ‘open door’ policy letlerinin yardım ve destekleri ile nispeten can be regarded as a success for President istikralı bir süreç gözlemlendiği söylenebilir. Rahmon in terms of sustaining the country’s Ülkenin borç yükünün her geçen gün artıyor economy. At the same time, considering the olmasına rağmen yürütülen ‘açık kapı’ poli- current economic structure and resources of tikasının ülke ekonomisinin sürdürülebilmesi the country, it can be stated that there are açısından Cumhurbaşkanı Rahmon için bir no other options available for Tajik author- başarı olarak değerlendirilebilir. Zaten mev- ities. cut ekonomik yapı ve ülke kaynakları dikkate alındığında yönetimin önünde farklı seçe- References neklerin olduğundan bahsetmenin çok da Bogusz Michal and Mariusz Marszewski mümkün olmadığı bilinmektedir. (2019). China’s Military Presence in Tajiki- stan. Retrieved from https://www.osw.waw. Kaynaklar pl/en/publikacje/analyses/2019-02-27/chi- Bogusz Michal ve Mariusz Marszewski nas-military-presence-tajikistan. Accessed (2019). Çin’in Tacikistan’daki Askeri Varlı- on 29.09.2019. ğı. Alınan yer: https://www.osw.waw.pl/en/ Laumulin Мurat (2019). New Dynamics publikacje/analyses/2019-02-27/chinas-mi- of Cooperation in Central Asia: Promising litary-presence-tajikistan. Erişim tarihi: 29. Goals and Objectives. Retrieved from http:// 09.2019. isca.kz/ru/analytics-ru/3445. Accessed on Laumulin Мurat (2019). Orta Asya’da Yeni 29.09.2019. İşbirliği Dinamikleri: Umut Verici Amaç ve

141 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Ivanov Roman (2019). How Will the Chinese Hedefler. Alınan yer: http://isca.kz/ru/analy- Expansion in Tajikistan End?. Retrieved from tics-ru/3445. Erişim tarihi: 29.09.2019. https://365info.kz/2019/01/chem-zakon- Ivanov Roman (2019). Tacikistan’daki Çin Ge- chitsya-kitajskaya-ekspansiya-v-tadzhiki- nişlemesi Nasıl Sona Erecek? Alınan yer: ht- stan-issledovanie. Accessed on 29.09.2019. tps://365info.kz/2019/01/chem-zakonchits- Regnum (2019). Russia Armed Tajikistan with ya-kitajskaya-ekspansiya-v-tadzhikistan-iss- $122 Million. Retrieved from https://reg- ledovanie. Erişim tarihi: 29.09.2019. num.ru/news/polit/2637253.html. Accessed Regnum (2019). Rusya Tacikistan’a 122 Mil- on 29.09.2019. yon Dolar Değerinde Silah Yardımında Bu- Saidov Zafar (2017). Foreign Policy of Tajik- lundu. Alınan yer: https://regnum.ru/news/ istan (1991-2017). Textbook. - Dushanbe: polit/2637253.html. Erişim tarihi: 29.09.2019. Contrast. - 142 p. Saidov Zafar (2017). Tacikistan’ın Dış Politi- Shih Gerry (2019). In Central Asia’s Forbid- kası (1991-2017). Duşanbe: Kontrast. 142 s. ding Highlands, a Quiet Newcomer: Chi- Shih Gerry (2019). Orta Asya’nın Yasak nese Troops. Retrieved from https://www. Dağlık Bölgelerine Sessizce Yeni Gelen- washingtonpost.com/world/asia_pacific/in- ler: Çin Birlikleri. Alınan yer: https://www. central-asias-forbidding-highlands-a-qui- washingtonpost.com/world/asia_pacific/ et-newcomer-chinese-troops/2019/02/18/ in-central-asias-forbidding-highlands-a-qu- 78d4a8d0-1e62-11e9-a759-2b8541bb- iet-newcomer-chinese-troops/2019/02/18/ be20_story.html. Accessed on 29.09.2019. 78d4a8d0-1e62-11e9-a759-2b8541bb- Sputniknews.ru (2018). From Demand to be20_story.html. Erişim tarihi: 29.09.2019. Supply: How to Tajikistan to Increase Trade Sputniknews.ru (2017). Rusya ve Tacikis- with China. Retrieved from https://tj.sputni- tan: 25 Yıllık İşbirliği. Alınan yer: https:// knews.ru/analytics/20180724/1025659322/ tj.sputniknews.ru/infographics/20170 407/ spros-predlozheniyu-tajikistan-uvelichit- 1022020657/rossiya-tadzhikistan-let- sot- torgovyy-oborot-kitay.html. Accessed on 29. rudnichestvo-otnosheniya.html. Erişim tari- 09.2019. hi: 29.09.2019. Sputniknews.ru (2019). Irrevocable Outflow Sputniknews.ru (2019). Tacikistan’dan Ülkeye of Currency from Tajikistan Exceeded $1,4 Geri Dönmeyen Para Çıkışı 1,4 Milyar Doları Billion. Retrieved from https://tj.sputni- Aştı. Alınan yer: https://tj.sputniknews.ru/ knews.ru/country/20190925/1029921877/ country/20190925/1029921877/bezvozv- bezvozvratniy-ottok-valyuta-tajikistan.html. ratniy-ottok-valyuta-tajikistan.html Erişim Accessed on 29.09.2019. tarihi: 29.09.2019. Sputniknews.ru (2017). Russia and Tajik- Sputniknews.ru (2018). Talepten Arza: Taci- istan: 25 Years of Cooperation. Retrieved kistan Çin ile Ticaretini Nasıl Artırabilir. Alı- from https://tj.sputniknews.ru/infographics/ nan yer: https://tj.sputniknews.ru/analytics/ 20170407/1022020657/rossiya-tadzhiki- 20180724/1025659322/spros-predlozheni- stan-let-sotrudnichestvo-otnosheniya.html. yu-tajikistan-uvelichit-torgovyy-oborot-ki- Accessed on 29.09.2019. tay.html. Erişim tarihi: 29.09.2019. Tajemb.org (2016). Tajikistan’s Foreign Policy. Tajemb.org (2016). Tacikistan’ın Dış Politi- Retrieved from http://www.tajemb-eg.org/ kası. Alınan yer: http://www.tajemb-eg.org/ tj/2016-01-21-14-48-25/2016-01-21-14- tj/2016-01-21-14-48-25/2016-01-21-14- 56-67/653-tajikistan%E2%80%99s-foreign- 56-67/653-tajikistan%E2%80%99s-foreig- policy.html. Accessed on 29.09.2019. npolicy.html

142 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER RUSSIA’S PIVOT TO AFRICA RUSYA’NIN AFRİKA’YA YÖNELİŞİ

Asset Ordabayev *

In October 2019, the first Russia-Africa Ekim 2019’da Rusya’nın Soçi şehrinde ilk summit was held in the Russian resort city Rusya-Afrika zirvesi düzenlenmiştir. Zirveye of Sochi, chaired by the presidents of Russia Rusya ve Mısır cumhurbaşkanları Vladimir and Egypt, Vladimir Putin and Abdel Fattah Putin ile Abdül Fattah el-Sisi başkanlık et- el-Sisi, the latter in his capacity of the current miştir. Abdül Fattah el-Sisi’nin, Afrika Birliği chair of the African Union (Krivosheyev & Başkanı sıfatı ile söz konusu toplantıya katılı- Strokan, 2019). In total, 43 heads of state and mı, toplantıyı ayrıca önemli bir hale getirmiş- government arrived in Sochi, and another 11 tir (Krivosheyev ve Strokan, 2019). Zirveye countries were represented at different lev- toplamda, 43 devlet başkanı ile 11 ülkeden els. First of all, this summit was considered farklı düzeylerde temsilciler katılmıştır. Af- as a great success of Russian diplomacy as rikalı devlet başkanlarının bir araya getiril- it was a challenging task to gather so many mesinin zorluğu dikkat alınınca, söz konusu heads of African states at one place and one zirvenin Rus diplomasisi için büyük bir başarı time. More importantly, the summit has be- olduğu ifade edilmelidir. Daha da önemlisi come a symbol of Russia’s “return” to Africa, bu zirve, Rusya’nın Soyvet Sosyalist Cumhu- from where it left after the collapse of the riyetler Birliği’nin (SSCB) çöküşünden sonra USSR. It is obvious that the intensification of ayrıldığı Afrika’ya “geri dönüşünün” bir sem- the African direction of Russian foreign pol- bolü haline gelmiştir. Rusya’nın dış politi- icy is associated not only with Moscow’s po- kasının Afrika’ya yoğunlaştırmasının sadece litical and economic interests, but also with Moskova’nın siyasi ve ekonomik çıkarlarıyla its geostrategic goals. This is part of Russia’s değil, aynı zamanda jeostratejik hedefleriyle strategy to enhance its clout and compete de ilişkili olduğu açıktır. Bu, Rusya’nın Afrika, with the West all over the world, be it Africa, Avrupa, Latin Amerika veya Orta Doğu dâhil Europe, Latin America or the Middle East. olmak üzere tüm dünyada nüfuzunu artırma In the historical perspective, the Soviet ve Batı ile rekabet etme stratejisinin bir par- Union generally had a good image in Afri- çasıdır. ca, and Russia attempts to actively use this Tarihsel açıdan bakıldığında Sovyetler Bir- heritage. The USSR actively supported the liği genel olarak Afrika’da iyi bir imaja sahip struggle for independence on the African olmuştur. Günümüzde Rusya, bu mirası aktif continent, including in Angola, Mozam- olarak kullanmaya çalışmaktadır. SSCB, An- bique and Guinea-Bissau, and courted left- gola, Mozambik ve Gine-Bissau dâhil olmak ist regimes, such as in Ethiopia. However, all üzere Afrika kıtasında bağımsızlık mücade- those activities ended after 1991, and Russia lelerini desteklemiş ve Etiyopya’da olduğu was practically absent in the continent until gibi solcu rejimleri himaye etmiştir. Bununla the mid-2010s, when the Russian economy birlikte, tüm bu faaliyetler 1991’den sonra grew stronger and its foreign policy ambi- sona ermiş ve bu durum 2010’ların ortaları- tions significantly increased. Initially, Russia na kadar böyle devam etmiştir. Daha sonraki was particularly active in developing rela- yıllarda ise Rusya’nın ekonomisinin güçlen- tions with South Africa that subsequently diği ve dış politikadaki açılımlarının önemli joined the BRIC. ölçüde artması ile birlikte bu stratejisinde Thus, Russia is gradually increasing its belirli değişiklerin yaşanmaya başladığı gö- presence in Africa, primarily in the military rülmektedir. Başlangıçta Rusya, Brezilya,

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

143 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA sphere. Moscow has buttressed its involve- Rusya, Hindistan ve Çin’den oluşan (BRHÇ) ment in Africa through participating in birliğe katılan Güney Afrika ile ilişkilerinin peacekeeping operations and the interna- geliştirilmesinde, bu birliği aktif bir şekilde tional anti-piracy task force off the coast of kullanmıştır. Somalia. As Russia moves “deeper” into the Böylece Rusya, başta askeri alanda olmak continent, it signed an agreement on mili- üzere Afrika’daki varlığını giderek artırmakta- tary cooperation with the Central African dır. Moskova, barışı koruma operasyonlarına Republic (CAR) in 2018 (Tass, 2018). Based ve Somali kıyılarında uluslararası korsanlıkla on this agreement, groups of Russian mili- mücadele için kurulan görev gücüne katıla- tary and civilian instructors are sent to the rak Afrika’daki varlığını güçlendirmiştir. Kı- CAR to train the armed forces, in addition tadaki varlığını derinleştiren Rusya, 2018’de to supplies of weapons and ammunition. Orta Afrika Cumhuriyeti (OAC) ile askeri iş- Reportedly, the two countries are in negoti- birliği konusunda bir anlaşma imzalamıştır ations on the opening of a Russian military (Tass, 2018). Bu anlaşma kapsamında, silah base in the CAR (Echo of Moscow, 2019). It ve mühimmat tedariğine ek olarak silahlı is also noteworthy that Russia is a leader kuvvetlerin eğitimi için OAC’ye Rus askeri in arms supplies to Africa. In 2018, Russia ve sivil eğitmen grupları gönderilmektedir. supplied African countries with arms worth Raporlara göre, iki ülke, OAC’de Rus askeri more than $2 billion. North African countries üssünün açılması konusunda görüşmeleri are the main customers of Russian weapons sürdürmektedirler (Echo of Moscow, 2019). – this region accounted for about 75% of Af- Ayrıca, Rusya’nın Afrika’ya silah tedariğinde rica’s total arms imports from 2014 to 2018 lider konumda bulunması da dikkat çekici- (Wezeman et al., 2018). dir. 2018’de Rusya, Afrika ülkelerine toplam- The latest developments suggest that da 2 milyar dolardan fazla silah tedarik et- the Russian establishment has decided to miştir. Kuzey Afrika ülkeleri, Rus silahlarının expand its presence in Africa’s economic ana müşterileri arasında yer almaktadır. Bu and political fields. Since Africa accounts for bölge, 2014-2018 yılları arasında Afrika’nın approximately 30% of the world’s mineral toplam silah ithalatının yaklaşık %75’ini oluş- reserves (Aljazeera, 2018), Russia’s econom- turmuştur (Wezeman vd, 2018). ic interests are related to the extraction of Son gelişmeler, Rus yönetiminin Afri- precious metals and other natural resourc- ka’nın ekonomik ve politik alanlarındaki es, the development of gas and oil fields, varlığını genişletme yönündeki kararlılığını and projects in the field of peaceful atom. göstermektedir. Afrika’nın dünya maden re- Russia does not produce equipment for the zervlerinin yaklaşık %30’una sahip olması, development of mineral deposits, but cer- (Aljazeera, 2018), Rusya’yı ekonomik çıkarla- tainly possesses relevant experience and rı doğrultusunda metallerin ve diğer doğal technology in these areas and even has kaynakların çıkarılması, doğal gaz ve petrol comparative advantage in the development üretimi ve barışçıl atom alanındaki projelere of nuclear energy. African economies will yoğunlaştırmıştır. Rusya, madencilik alanın- require a steady increase in energy supply, da gerekli teçhizatı üretememesine rağmen, so the construction of nuclear power plants bu alanlarda deneyim ve ilgili teknolojiye is a tangible prospect for Russia (Rozhdest- sahiptir. Hatta nükleer enerjinin geliştirilmesi venskaya, 2012). konusunda karşılaştırmalı bir avantaja sahip The next key aspect is that Africa may olduğu söylenebilir. Afrika ekonomilerinin become an important market for Russian enerji arzlarının istikrarlı bir şekilde artması goods. After the imposition of Western beklenmekte olup, bu arzın karşılanmasında sanctions against Moscow, Africa is the only Rusya’nın nükleer santrallerin inşası proje- region that has been increasing imports leri açısından somut olasılıklar arasında yer from Russia. Besides, after the introduction almakta olduğu ifade edilebilir (Rozhdest- of counter-sanctions, the Russian agro-in- venskaya, 2012). dustrial sector has significantly increased its Diğer önemli bir nokta ise Afrika’nın, Rus

144 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER capacity in the absence of competition and malları için önemli bir pazar olmasıdır. Mos- due to sizable government funding and cur- kova’ya Batı dünyası tarafından uygulanan rently needs new markets for its products. yaptırımların ardından Afrika, Rusya’dan it- The trade turnover between Russia and Afri- halatını artıran tek bölge olmuştur. Ayrıca, ca in 2018 amounted to about $20,4 billion, karşı yaptırımların uygulanmasından sonra $17,4 billion of which are Russian exports Rus tarımsal sanayi sektörü, rekabetin yok- (Falyakhov, 2019). For instance, the Russian luğunda ve oldukça büyük bir devlet fonu companies Uralchem and Uralkali plan to desteği ile kapasitesini önemli ölçüde artır- increase their annual exports of fertilizers mış ve şu anda ürünleri için yeni pazarlara ih- to Africa from about 100,000 tons to 500- tiyaç duymaktadır. Rusya ve Afrika arasında- 600,000 tons. ki ticaret hacmi 2018’de yaklaşık 20,4 milyar In the political realm, Russia will try to dolara ulaşırken bunun 17,4 milyar dolarını follow the example of China and actively Rusya’nın Afrika’ya ihracatı oluşturmaktadır use the potential of African countries in the (Falyakhov, 2019). Örnek vermek gerekirse, UN, since the continent has 55 votes at the Rus şirketleri Uralchem ve Uralkali, Afrika’ya UN General Assembly. The Russian political yıllık gübre ihracatını yaklaşık 100,000 ton- system and ideological platform as a whole dan 500-600,000 tona çıkarmayı planlamak- are very close to those of most African re- tadır. gimes. Moreover, unlike U.S. and European Siyasi alanda Rusya, Çin örneğini takip partners, Moscow will not attach require- ederek Afrika kıtasının Birleşmiş Milletler ments to respect human rights and main- (BM) Genel Kurulu’nda 55 oyunun olmasını tain transparency in financial transactions to dikkate alarak BM’deki Afrika ülkelerinin oy arms trade deals, loans or other assistance. potansiyelini aktif olarak kullanmaya çalışa- Therefore, it is easier for the Russian leader- caktır. Rus siyasi sistemi ve ideolojik platfor- ship to find a common language with many mu bir bütün olarak Afrika rejimlerine çok African countries, especially with those part yakındır. Bunun yanı sıra, Amerika Birleşik of the political elite of which studied in the Devletleri (ABD) ve Avrupalı ortakların aksine Soviet Union. Moskova, insan haklarına saygı gösterilme- However, Russia has a number of prob- si ve silah ticareti anlaşmaları, krediler veya lems that may interfere with its ambitious diğer yardımlarla ilgili finansal işlemlerde goals in the African direction. Due to per- şeffaflığın korunması konusunda ön koşullar sistent economic problems, Russia does not dayatmamaktadır. Bu nedenle, birçok Afrika have an opportunity to significantly increase ülkesiyle, özellikle Sovyetler Birliği’nde öğre- its investment in Africa, and their volume to- nim gören siyasi seçkinlerle ortak dil bulmak day is about $3 billion, far behind China, the Rus yönetimi için daha kolay olmaktadır. United States and the EU (Sokolov, 2019). Bununla birlikte, Rusya’nın Afrika açılı- African countries need infrastructure devel- mındaki iddialı hedeflerine müdahale ede- opment, therefore they actively cooperate bilecek bir takım sorunlar bulunmaktadır. with China within the Belt and Road Initia- Kalıcı ekonomik sorunlar nedeniyle Rusya, tive. In September 2018, at the China-Africa Afrika’ya yatırımlarını önemli ölçüde artırma Cooperation Forum in Beijing, Xi Jinping an- olanağına sahip değildir. Mevcut durumda, nounced a new financing package for Africa bu rakam Çin, ABD ve Avrupa Birliği (AB) of approximately $60 billion and soft loans, ülkelerinin oldukça gerisinde kalarak yakla- which are issued at reduced or zero interest şık 3 milyar dolar civarında seyretmektedir rates (Sun, 2018). (Sokolov, 2019). Afrika ülkeleri, altyapı ge- Apart from China, there are also the liştirmeye ihtiyaç duydukları için Kuşak ve United States and the EU, which have so Yol Girişimi kapsamında Çin ile aktif olarak far made significant investments in Africa işbirliği yapmaktadır. Eylül 2018’de Pekin’de and are actively involved in humanitarian düzenlenen Çin-Afrika İşbirliği Forumu’n- operations, such as the fight against Ebola. da Xi Jinping, Afrika için yaklaşık 60 milyar Similar to Moscow, Washington can always dolarlık yeni bir yatırım paketinin yanı sıra

145 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA increase arms sales to African countries by düşük veya sıfır faiz oranlı uygun krediler ve- closing eyes to ideological issues, as it of- rileceğini açıklamıştır (Sun, 2018). ten happens with the Middle East. Thus, it Çin dışında ABD ve AB ülkeleri de, bugü- appears that Russia needs to offer the Af- ne kadar Afrika’ya önemli yatırımlar yapmış rican continent some alternative strategy, ve Ebola ile mücadele gibi insani yardım different from China, Europe, and the Unit- operasyonlarına aktif olarak katılmıştır. Mos- ed States. However, the summit in Sochi has kova’ya benzer şekilde Washington, Ortado- not outlined or formulated any common ğu’da olduğu gibi ideolojik meselelere göz- features of such a strategy. At the time, the lerini kapatarak Afrika ülkelerine her zaman Soviet Union used an anticolonial ideology silah satışını artırabilir. Dolayısıyla, Rusya’nın and was well-known for doing many things Afrika kıtasına Çin, Avrupa ve ABD’den farklı for free, although its assistance was subject bir alternatif strateji sunması gerektiği anla- to conditions. Obviously, present-day Russia şılmaktadır. Bununla birlikte, Soçi’de düzen- cannot afford that kind of policy. lenen zirve böyle bir stratejinin ortak özellik- On the other hand, Russia’s proactive lerini belirlememiş veya formüle etmemiştir. involvement in Africa can cause a disgrun- Diğer taraftan, zamanında sömürge karşıtı tled reaction in China that tries to behave ideolojiye sahip SSCB’nin sağladığı yardım, as a world power in its relations with African belirli koşullara tabi olmasına rağmen, pek countries. In 2013, Beijing acted as a medi- çok yardım karşılıksız sağlanmıştır. Günü- ator in the South Sudanese civil war, its first müzde Rusya’nın bu tür bir politikayı can- attempt to influence domestic political pro- landırarak sürdürmesi pek mümkün görün- cesses in another country (Xu, 2018). Grad- memektedir. ually, China will increasingly face a need to Öte yandan, Rusya’nın Afrika’daki pro-ak- act as a leader in Africa and use its growing tif varlığı, Afrika ülkeleriyle ilişkilerinde kü- influence. In this context, interests of Russia resel bir güç gibi davranmaya çalışan Çin’de and China may collide, but a conflict is un- hoşnutsuz bir tepkiye neden olabilir. 2013 likely as for Russia today its relations with yılında Pekin, Güney Sudan iç savaşında ara- China are more important. If in the case of bulucu olarak devreye girmiş ve bu, Çin’in Central Asia Moscow has many advantages ilk kez başka bir ülkedeki iç siyasi süreçleri and reasons to take risks, the African conti- etkileme girişimi olmuştur (Xu, 2018). Çin nent is far away and Russia’s interests there kademeli olarak Afrika’da lider olma ve artan are not so critical. etkisini kullanma politikasını devam ettire- Ultimately, the Sochi summit had more cektir. Bu bağlamda, Rusya ve Çin’in çıkarları of a political agenda than an economic one. çatışabilir. Ancak bu konuda anlaşmazlığın For Russia, it was one more manifestation of meydana gelmesi pek olası görülmemek- its status of a great power. It was also related tedir. Çünkü Rusya için bugün Çin’le olan to the internal political agenda and foreign ilişkileri daha önemli değerlendirilmektedir. policy: to demonstrate to its own popula- Örnek vermek gerekirse, Orta Asya’da, Mos- tion and the outside world that Russia is not kova, kendi politikalarını uygularken Çin ile isolated on the international arena. In any ilişkileri germe riskini almasının birçok avan- case, if Russia continues to pursue a consis- tajı ve nedeni bulunsa dahi, coğrafi uzaklığı tent policy towards Africa, it may succeed in nedeniyle Rusya’nın Afrika kıtasındaki çıkar- occupying its niche and increasing the vol- ları, Çin ile karşı karşıya gelecek ölçüde kritik ume of trade, which may positively affect the değildir. Sonuçta, Soçi zirvesinin gündemi ekono- country’s economy. miden ziyade siyaset merkezinde olmuştur. Rusya için, söz konusu zirve büyük güç sta- References tüsünün bir başka tezahürü olmuştur. Aynı Aljazeera (2018). Mapping Africa’s Nat- zamanda bu zirve, Rusya’nın kendi kamuo- ural Resources. Retrieved from https:// yuna ve uluslararası kamuoyuna, uluslararası www.aljazeera.com/indepth/interac- arenada izole olmadığını gösteren bir mesaj

146 CHAPTER 1. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER tive/2016/10/mapping-africa-natural-re- olarak da okunabilir. Her halükarda, Rusya sources-161020075811145.html. Accessed Afrika’ya karşı tutarlı bir politika izlemeye on 25.10.2019. devam ederse, kendi konumunu geliştirme- Echo of Moscow (2019). A Russian Military yi ve ticaret hacmini artırmayı başarabilir ve Base May Appear in the Central African Re- bu başarısını ülke ekonomisine olumlu tahvil public. Retrieved from https://echo.msk. edebilir. ru/news/2525767-echo.html. Accessed on 25.10.2019. Kaynaklar Aljazeera (2018). Afrika’nın Doğal Kaynak- Falyakhov Rustem (2019). “Too little”: Rus- larının Bulunduğu Yerler. Alınan yer: htt- sia Wrote Off $20 Billion to Africa. Re- ps://www.aljazeera.com/indepth/interacti- trieved from https://www.gazeta.ru/busi- ve/2016/10/mapping-africa-natural-resour- ness/2019/10/23/12772364.shtml?updated. Accessed on 25.10.2019. ces-161020075811145.html. Erişim tarihi: 25.10.2019. Krivosheyev Kirill and Sergey Strokan (2019). Echo of Moscow (2019). Orta Afrika Cum- We Should Meet More Often With Africa. huriyeti’nde bir Rus Askeri Üssü Kuru- Retrieved from https://www.kommersant. labilir. Alınan yer: https://echo.msk.ru/ ru/doc/4135354#id1814160. Accessed on news/2525767-echo.html. Erişim tarihi: 25.10.2019. 25.10.2019. Rozhdestvenskaya Yana (2012). Economic Falyakhov Rustem (2019). “Çok az”: Rus- Boom in Africa. Retrieved from https://www. ya Afrika’nın 20 milyar dolar borcunu sildi. kommersant.ru/doc/1991640. Accessed on Alınan yer: https://www.gazeta.ru/busi- 25.10.2019. ness/2019/10/23/12772364.shtml?updated. Sokolov Mikhail (2019). Is Africa Dearer to Erişim tarihi: 25.10.2019. the Kremlin Than Russia? Retrieved from Krivosheev Kirill and Sergey Strokan (2019). https://www.svoboda.org/a/30234304.html. Afrika ile Daha Fazla İrtibat Kurmalıyız. Accessed on 26.10.2019. Alınan yer: https://www.kommersant.ru/ Sun Yun (2018). China’s 2018 Financial Com- doc/4135354#id1814160. Erişim tarihi: mitments to Africa: Adjustment and Recali- 25.10.2019. bration. Retrieved from https://www.brook- Rozhdestvenskaya Yana (2012). Afrika’da ings.edu/blog/africa-in-focus/2018/09/05/ Ekonomik Genişleme. Alınan yer: https:// chinas-2018-financial-commitments-to-afri- www.kommersant.ru/doc/1991640. Erişim ca-adjustment-and-recalibration/. Accessed tarihi: 25.10.2019. on 26.10.2019. Sokolov Mikhail (2019). Afrika Kremlin için Tass (2018). Russia and the CAR Signed an mi Yoksa Rusya için mi Daha Değerli?. Alınan Intergovernmental Agreement on Military yer: https://www.svoboda.org/a/30234304. Cooperation. Retrieved from https://tass. html. Erişim tarihi: 26.10.2019. ru/armiya-i-opk/5474915. Accessed on Sun Yun (2018). Çin’in Afrika’ya yönelik 2018 28.10.2019. Mali Taahhütleri: Ayarlamalar ve Düzenle- Wezeman Pieter, Fleurant Aude, Kuimova meler. Alınan yer: https://www.brookings. Alexandra, Tian Nan and Siemon Wezeman edu/blog/africa-in-focus/2018/09/05/chi- (2018). Trends in International Arms Trans- nas-2018-financial-commitments-to-afri- fers, 2018. Retrieved from https://www.sipri. ca-adjustment-and-recalibration/. Erişim org/sites/default/files/2019-03/fs_1903_ tarihi: 26.10.2019. at_2018.pdf. Accessed on 25.10.2019. Tass (2018). Rusya ve CAR Askeri İşbirliği Xu Hongbo (2018). China’s Influence in Konusunda Hükümetler Arası Bir Anlaşma South Sudan: Prospects and Challenges. Re- İmzaladı. Alınan yer: https://tass.ru/armi- trieved from https://papers.ssrn.com/sol3/ ya-i-opk/5474915. Erişim tarihi: 28.10.2019.

147 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA papers.cfm?abstract_id=3152035. Accessed Wezeman Pieter, Fleurant Aude, Kuimova on 25.10.2019. Alexandra, Tian Nan and Siemon Wezeman (2018). 2018’deki Uluslararası Silah Trans- ferlerindeki Eğilimler. Alınan yer: https:// www.sipri.org/sites/default/files/2019-03/ fs_1903_at_2018.pdf. Erişim tarihi: 25.10.2019. Xu Hongbo (2018). Çin’in Güney Sudan’da- ki Etkisi: Beklentiler ve Zorluklar. Alınan yer: https://papers.ssrn.com/sol3/papers. cfm?abstract_id=3152035. Erişim tarihi: 25. 10.2019.

148 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES

BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ

FISCAL BALANCE AND FINANCIAL MARKETS

KAMU MALİ DENGESİ VE FİNANSAL PİYASALAR EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

152 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ KAZAKHSTAN’S MONETARY POLICY: ANALYSIS OF RECENT DEVELOPMENTS SON GELİŞMELER IŞIĞINDA KAZAKİSTAN’IN PARA POLİTİKASININ ANALİZİ

Zhandos Ranov *

Monetary policy is one of the main direc- Para politikası, bir devletin ekonomi poli- tions of economic policy of any state, which tikasının ana parametrelerinden biridir. Para is conducted by an authorized organization, politikası, ekonominin istikrarını ve dolaşım- such as a central bank, in order to ensure daki para dengesini sağlamak amacıyla Mer- the stability of the economy and the balance kez Bankası gibi yetkili kuruluşlar tarafından of money in circulation. Such a role in our yürütülmektedir. Kazakistan’da da bu görev, country is performed by the National Bank Kazakistan Merkez Bankası tarafına verilmiş- of the Republic of Kazakhstan, the purpose tir. Bankanın amacı, ekonomiye gerekli para- of which is to implement monetary policy sal kaynakları sağlamayı ve kabul edilebilir aimed at providing the economy with nec- ekonomik büyüme ve enflasyon seviyesini essary monetary resources and maintaining sürdürmeyi amaçlayan para politikası uygu- an acceptable level of economic growth and lamak olarak belirlenmiştir. Ulusal kalkınma inflation. An effective implementation of stratejisinde belirlenen hedeflere ulaşmak ve monetary policy is needed for the achieve- Kazakistan’ın dünyadaki en gelişmiş 50 ülke ment of goals set in the national develop- listesine girmesi için para politikasının etkin ment strategy and for Kazakhstan’s joining bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Aynı the 50 most developed countries in the zamanda, sürdürülebilir ekonomik kalkınma world. At the same time, one of the most im- için devletin en önemli görevlerinden biri, portant tasks of the state for the sustainable ülkede enflasyon oranının azaltılmasına yö- economic development is the creation of nelik koşulların yaratılması ve uygun önlem- conditions and the adoption of appropriate lerin alınmasıdır (Nationalbank.kz, 2019). measures to reduce the inflation rate in the Kazakistan Cumhuriyeti’nin 30 Mart 1995 country (Nationalbank.kz, 2019). tarihli ve 2155 sayılı Kazakistan Cumhuriyeti The Law of the Republic of Kazakhstan Merkez Bankası Kanunu, bankanın asıl göre- No. 2155 “On the National Bank of the Re- vinin ülkede fiyat istikrarını sağlamak oldu- public of Kazakhstan” adopted on March 30, ğunu açıkça ifade etmektedir. Kazakistan’ın 1995 expressly states that the main goal of gelişmesiyle, hükümetin yürüttüğü para the bank is to ensure the price stability in the politikasına uygun olarak kanunda değişik- country. Along with the progressive devel- likler ve ilaveler yapılmıştır. Sürdürülebilir ve opment of Kazakhstan, the law was amend- verimli bir para politikasının temini için ül- ed and supplemented in accordance with kenin, son 27 yıldaki temel makroekonomik the government’s monetary policy. It should eğilimleri yansıtan birçok önemli aşamadan be noted that in achieving a sustainable and geçtiği bilinmektedir. Merkez Bankası’nın efficient monetary policy, the country has para politikasının her döneme yönelik ön- gone through a number of major stages, re- lem ve hedefleri belirlenmiştir. Bunların yeri- flecting key macroeconomic trends over the ne getirilmesi, enflasyonu düşürme ve ulusal past 27 years. For each period, relevant mea- para biriminin istikrarını sağlama ihtiyacı ile sures and tasks of the National Bank’s mon- doğrudan bağlantılı olmuştur (Online.zakon. etary policy were identified, the fulfillment kz, 2019). of which was dictated by the need to reduce Merkez Bankası, her yıl, bir önceki yıl için

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

153 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA inflation and ensure the stability of the na- para politikasının sonuçlarını ve gelecek dö- tional currency (Online.zakon.kz, 2019). nem için gelişimin ana yönlerini içeren bir Every year, the National Bank develops a belge hazırlamaktadır. Son üç yılda Merkez document containing the results of mone- Bankası yıllık enflasyon oranları için hedef- tary policy for the past year and the main ler belirlemektedir. Örneğin, 2017 yılında directions of development for the coming %7.1 olarak gerçekleşen enflasyon, Merkez period. In the past three years, the Nation- Bankası tarafından belirlenen %6-8’lik hedef al Bank has set targets for annual inflation bandı içerisinde kalmıştır. Bu, aynı zaman- rates. For example, in 2017, inflation in the da, 2016 yılındaki %8.5 enflasyon oranından country remained within the target corridor daha düşük çıkmıştır. 2018’den bu yana orta of 68% set by the National Bank, amount- vadeli enflasyon hedefine ulaşma strateji- ing to 7.1%, which is lower than in 2016, sinin bir parçası olarak bu parametreler gi- when inflation was 8.5%. Since 2018, these derek azalmaktadır. 29 Kasım 2017 tarihli parameters have been gradually decreasing ve 242 sayılı Merkez Bankası Yönetim Kuru- as part of the strategy for achieving the me- lu Kararı ile Kazakistan’ın para politikasının dium-term inflation target. The Resolution 2018’deki ana çerçevesi onaylanmıştır. Buna of the Board of the National Bank No. 242 göre, banka, enflasyon hedeflemesi ilkelerini of November 29, 2017 approved the main izlemeye devam etmiştir. Bu ilkelere geçiş, directions of the monetary policy of Kazakh- 20 Ağustos 2015 tarihinde Merkez Bankası stan for 2018, under which the bank contin- tarafından kabul edilmiştir. Gelişmiş ekono- ued to follow the principles of inflation tar- milerin tecrübelerine göre, enflasyon he- geting. The regulator adopted the transition deflemesi enflasyonu yavaşlatma ve istikrarı to these principles on August 20, 2015. It dengeleme konusunda etkili bir düzenleyici should be noted that inflation targeting, as araçtır (Kase.kz, 2019). shown by the experience of advanced econ- 2018 yılının sonunda Merkez Bankası Yö- omies, has established itself as an effective netim Kurulu, 2019 için para politikasının regulatory tool in slowing down and stabi- ana yönlerini onaylamıştır. Ayrıca, belgede lizing inflation (Kase.kz, 2019). 2018’de para politikasının uygulanmasına At the end of 2018, the Board of the Na- ilişkin bir rapor yer almaktadır. Geçen yılın en tional Bank approved the main directions önemli başarılarından biri enflasyonun dü- of monetary policy for the upcoming 2019. şürülmesi olmuştur. 2018 için hedef enflas- The document also contains a report on the yon oranı %5-7 olarak belirlenmiş ve yıl so- implementation of monetary policy in 2018. nunda Merkez Bankası, enflasyonu korido- One of the main achievements of the past run alt sınırına yakın olan %5.3 seviyesinde year was the slowdown of inflation process- tutabilmiştir. Bu rakam, 2017’ye kıyasla %1.8 es. The target inflation rate for 2018 was set daha düşüktür. Bu düşüşe, parasal koşulların within 57%, and by the end of the year, the uygun seviyede tutulması ve Kazakistan’ın National Bank managed to keep inflation ticaret ortaklarından ithal ettiği ürünlerdeki closer to the lower boundary of the corridor düşük enflasyon oranı gibi etkenler ve etki- at 5.3%, which is 1.8% lower than in 2017. li önlemler katkı sağlamıştır. Enflasyondaki This reduction was facilitated by a number hızlı düşüşün diğer bir nedeni, tüketicile- of effective measures, such as maintaining re borç vermedeki pozitif büyüme oranıdır. monetary conditions at the proper level, Enflasyon hedeflemesinin yanı sıra, Merkez as well as limited imports of inflation. An- Bankası ulusal para biriminin serbest dalgalı other factor in the rapid decline in inflation rejimine uymaya devam etmiştir. Tengenin was the positive growth rate of consumer değişim oranları 2018 boyunca bağımsız lending. Along with inflation targeting, the olarak oluşturulmuş ve Merkez Bankası mü- National Bank continued to adhere to the dahalesi minimum düzeyde olmuştur. Sonuç free-floating regime of the national curren- olarak, enflasyondaki yavaşlama, bir yılda cy. The tenge rate was formed independent- neredeyse %12 oranında değer kaybetmiş ly throughout 2018, and the intervention of olan ulusal para biriminin devalüasyonu

154 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ the regulator was minimal. As a result, the bağlamında gerçekleşmiştir (Kursiv.kz, 2019). slowdown in inflation occurred against the 2019 yılında da Merkez Bankası’nın para background of the devaluation of the na- politikasını enflasyon hedeflemesi ilkelerine tional currency, which depreciated by almost uygun olarak uygulamaya devam edeceği 12% in a year (Kz.expert, 2019). söylenebilir. Bu stratejinin bir parçası olarak It can be argued that in 2019 the National 2019 için enflasyon hedefi koridoru %1 ora- Bank will continue to implement monetary nında azaltılmıştır. Dolayısıyla, buradaki asıl policy in accordance with the principles of amaçlardan biri enflasyonu 2020 sonunda inflation targeting. As part of this strategy, %4’e düşürmek için enflasyon oranını %4-6 the inflation target corridor for 2019 has koridoru içinde sürdürmek ve sonraki yıl- been reduced by 1%. Consequently, one larda bu seviyede tutmaktır. Para politikası of the main goals is to maintain the infla- hakkında karar alırken Merkez Bankası, ülke tion rate within the corridor of 46% to re- içindeki ekonomik durumu olumsuz yönde duce inflation to 4% by the end of 2020, etkileyebilecek dış ve iç faktörlerin etkisini and maintain it at that level in subsequent izleyecek ve kontrol edecektir. Petrol fiyatları years. When making decisions on monetary ve Rus rublesi ile ilgili dinamikler, başlıca dış policy, the regulator will monitor and control etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Olum- the influence of external and internal factors suz dış etkiler olması durumunda, Merkez that may adversely affect the economic sit- Bankası daha sıkı bir para politikası yürüt- uation in the country. Oil prices and the dy- meye hazır olduğunun işaretini vermiştir (In- namics of the Russian ruble will remain the formburo.kz, 2019). main external factors. In case of adverse ex- Geçtiğimiz üç yıl boyunca Merkez Ban- ternal influences, the National Bank is ready kası, ülkenin bankacılık sektörünün sürdü- for a tighter monetary policy (Informburo.kz, rülebilirliğini ve rekabetçiliğini ve bir bütün 2019). olarak ekonominin istikrarlı büyümesini ar- Over the past three years, the National tırmayı amaçlayan bir dizi önlem almıştır. Bank has taken a number of measures aimed 2018 yılında rezerv borçlarının ve varlıkların at improving the stability and competitive- yapısı ve standartların seviyesi bakımından ness of the country’s banking sector and a asgari rezerv gereksinim mekanizmasının stable growth of the entire economy as a etkinliğinin iyileştirilmesine yönelik 2017 yı- whole. It should be noted that the work ini- lında başlatılan çalışmaların tamamlandığını tiated in 2017 to improve the effectiveness belirtmek gerekmektedir. of the mechanism of minimum reserve re- Fiyat istikrarının sağlanması ve yıllık enf- quirements, both in terms of the structure of lasyonu düşük tutmak, bu yıl Merkez Banka- reserve liabilities and assets and the level of sı’nın ana görevi olmaya devam etmektedir. standards, was completed in 2018. Merkez Bankası para politikası araçlarının It can be argued that the main tasks of iyileştirilmesine odaklanacaktır. Merkez Ban- monetary policy for the coming period are kası, ulusal para biriminin serbest dalgalılık set out. Ensuring price stability and low an- ilkelerine uygun şekilde yürütmeye devam nual inflation remain a main task of the Na- edecek ve istikrarsızlaştırıcı döviz kuru dal- tional Bank this year, as well. The regulator galanmalarını düzeltmek için gerektiğinde will focus on improving monetary policy in- para birimi müdahaleleri gerçekleştirecektir. struments. The National Bank will continue Temel faiz oranı ana araç olarak kalacak- to adhere to the principles of free-floating of tır. Bu oranın büyüklüğü ülkedeki mevcut the national currency, and it will conduct cur- ve tahmini enflasyon oranlarına ve diğer rency interventions to smooth out destabi- parametrelere bağlı olarak belirlenecektir. lizing fluctuations of the exchange rate. The Merkez Bankası, 2019 yılında temel faiz ora- base rate will remain a key instrument, the nı ile ilgili 8 alanda yeni kararlar alınacağını size of which will be determined depending belirtmiştir. Bunlardan dördü, dalgalı döviz on the actual and projected inflation rates in kuruna geçişin ve enflasyon hedeflemesinin the country and other parameters. The Na- getirilmesinin bir parçası olarak geliştirilen

155 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA tional Bank has determined that in 2019 de- bankanın analiz ve tahmin sisteminin so- cisions on the base rate will be made eight nuçlarına dayanacaktır. Aynı zamanda, temel times, four of which will be based on the re- faiz oranı, uzun vadeli potansiyel ekonomik sults of the bank’s analysis and forecasting büyüme oranları ile karşılaştırılabilir düzeyde system, developed as part of the transition tutulacaktır. Merkez Bankası, para politikası- to a floating exchange rate and the intro- nın güvenilirliğini artırmak ve enflasyon bek- duction of inflation targeting. At the same lentilerini sınırlandırmak için çalışmalarının time, the base rate will be maintained at a şeffaflığını ve öngörülebilirliğini artırmayı da level comparable to the long-term poten- planlamaktadır. tial rates of economic growth. The National Bank plans to increase the transparency and Kaynaklar predictability of its work, in order to increase Informburo.kz (2019). Merkez Bankası monetary policy credibility and restrain in- 2020’de Enflasyonun Yavaşlamasını Bekliyor. flation expectations. Alınan yer: https://informburo.kz/novosti/ nacbank-ozhidaet-zamedleniya-inflyacii- References v-2020-godu.html. Erişim tarihi: 04.01.2019. Informburo.kz (2019). National Bank Kase.kz (2019). Eximbank Yıllık Hesabı. Alı- Expects Inflation to Slow in 2020. Re- nan yer: https://kase.kz/files/emitters/EXBN/ trieved from https://informburo.kz/no- exbnp_2017_rus.pdf. Erişim tarihi: 02.01. vosti/nacbank-ozhidaet-zamedleniya-in- 2019. flyacii-v-2020-godu.html Accessed on Kursiv.kz (2019). Merkez Bankası Yıllık 04.01.2019. Planlarını Açıkladı. Alınan yer: https:// Kase.kz (2019). Eximbank Annual Report. kursiv.kz/news/finansy/2018-01/nacional- Retrieved from https://kase.kz/files/emit- nyy-bank-podelilsya-svoimi-planami-na- ters/EXBN/exbnp_2017_rus.pdf Accessed on 2018-god. Erişim tarihi: 03.01.2019. 02.01.2019. Nationalbank.kz (2019). Kazakistan Para Po- Kz.expert (2019). The National Bank Shared litikasının Ana Yönleri. Alınan yer: https://na- Its Plans For 2018. Retrieved from https:// tionalbank.kz/?docid=223&switch=russian. kz.expert/ru/materials/analitika/1214_o_ Erişim tarihi: 01.01.2019. politike_nacbanka_rk_v_2019_godu___i Ac- Online.zakon.kz (2019). Kazakistan Cumhuri- cessed on 03.01.2019. yeti Ulusal Bankası Hakkında Kanun. Alınan Nationalbank.kz (2019). Key Directions of yer: https://online.zakon.kz/document/?- Monetary Policy Republic of Kazakhstan. doc_id=1003548#pos=3;-192. Erişim tarihi: Retrieved from https://nationalbank.kz/?do- 01.01.2019. cid=223&switch=russian Accessed on 01.01. 2019. Online.zakon.kz (2019). Law of the Republic of Kazakhstan on the National Bank. Re- trieved from https://online.zakon.kz/doc- ument/?doc_id=1003548#pos=3;-192 Ac- cessed on 01.01.2019.

156 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ CURRENT DEVELOPMENTS IN KAZAKHSTAN’S INSURANCE MARKET KAZAKİSTAN SİGORTA PİYASASINDAKİ GÜNCEL GELİŞMELER

Zhandos Ranov *

In many developed countries, insurance Çoğu gelişmiş ülkede, sigortacılık, eko- is one of the important strategic sectors of nominin önemli ve hatta stratejik sektörle- the economy. The financial strength of in- rinden biridir. Sigorta şirketlerinin finansal surance companies can turn them into the gücü, onları en güçlü kredi kuruluşlarına most powerful financial lending institutions. dönüştürebilmektedir. Genel olarak, sigorta In general, insurance market assessment is piyasasının değerlendirilmesi, reel sigorta based on the volume and growth rate of primlerinin hacmi ve büyüme oranı ile ölçül- real insurance premiums. Another equally mektedir. Küresel sigorta piyasasının eşit de- important indicator of the global insurance recede önemli bir diğer göstergesi, sigorta market is the share of insurance premiums primlerinin Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) in GDP. For example, global direct premiums içindeki payıdır. Örneğin, 2018 yılı küresel in 2018 were equivalent to more than 6% of sigorta primleri, küresel GSYİH’nin %6’sını the global GDP. Each year, approximately $5 geçmektedir. Her yıl dünya çapında yakla- trillion insurance premiums are underwritten şık 5 trilyon dolarlık sigorta primi imzalan- worldwide. In this regard, it can be argued maktadır. Bu bakımdan, sigorta sektörünün that the role of the insurance industry as a dünyada uzun vadeli bir yatırım alanı olarak long-term investment area in the world be- rolünün giderek daha önemli hale geldiği comes increasingly important (Forinsurer. söylenebilir (Forinsurer.com, 2019). com, 2019). Günümüzde, ülkelerin sigorta piyasaları- The prospects for the development of the nın gelişim süreçlerini tahmin etmek çok da insurance market in countries are difficult to kolay görünmemektedir. Çünkü bu süreçler, predict, since they largely depend on factors büyük ölçüde ülke ekonomisinin durumu ve such as the state of a country’s economy and gelişim düzeyi gibi faktörlerle yakından iliş- its level of development. In each country, the kilidir. Sigorta piyasası, sigorta şirketlerinin insurance market is assessed based on the poliçe satışından elde ettiği fonlar üzerinden volume of real insurance premiums, that is, gerçek sigorta primlerinin hacmine göre he- the funds that insurance companies receive saplanmaktadır. from the sale of policies. Kazakistan’daki sigorta piyasasının, ba- As for Kazakhstan, the insurance market ğımsızlık sonrası dönemin ilk yıllarında baş- began in the early years after independence ladığını ve zaman içerisinde gelişimini de- and continued its development over time. vam ettirdiğini söyleyebiliriz. Deneyim eksik- Due to the lack of experience and financial liği ve yetersiz finansal kaynaklar nedeniyle, resources, the insurance market of Kazakh- Kazakistan sigorta piyasası, ilk yıllarda zayıf stan experienced a weak period in the early bir performans göstermiş ve yeterince ilgi years and did not receive enough attention görmemiştir (Zakon.kz, 2017). Sigorta piya- (Zakon.kz, 2017). Another reason why the sasının beklenen düzeyde gelişememesinin insurance market did not develop at the diğer bir nedeni ise dönemin ekonomik şart- expected level is that the state could not larının da etkisi ile devletin, söz konusu sek- provide the necessary support to the sector töre gereken desteği verememiş olmasıdır. with the effect of the economic conditions Bütün bu nedenler, sektörün küresel sigorta

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

157 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA of the period. All these reasons have led the piyasalarının gerisinde kalmasına yol açmış- sector to lag behind global insurance mar- tır. Benzer durum, genel olarak Sovyet son- kets. The same applies to other countries in rası coğrafyadaki diğer ülkeler için de ge- the post-Soviet region. However, the gradu- çerlidir. Ancak, kademeli ekonomik büyüme, al economic growth, an increase in citizens’ vatandaşların gelirindeki artış, mal ve hizmet incomes, an increase in the production of üretimindeki büyüme ve bölge ülkelerindeki goods and services, and expansion of the sigorta pazarının genişlemesi ile birlikte si- insurance market in regional countries con- gorta sektörü de gelişim sürecine girmiştir. tributed to the development of the insur- Özellikle, 2010 yılından itibaren ülkedeki si- ance market. In particular, since 2010, there gorta kuruluşlarının tüm finansal gösterge- has been a positive trend in all financial in- lerinde olumlu bir eğilim gözlemlenmiştir dicators of insurance organizations in the (Articlekz.com, 2018). country (Articlekz.com, 2018). Günümüzde, sigorta sektörünün, Kaza- Now we can say that insurance is one of kistan finans piyasası içerisinde en hızlı bü- the fastest-growing areas of Kazakhstan’s yüyen sektörlerden biri olduğu söylenebilir. financial market. According to the National Kazakistan Merkez Bankası’na göre, son beş Bank of Kazakhstan, over the past five years, yılda sigorta şirketlerinin büyüme oranları insurance companies have gained momen- ivme kazanmış; şirketlerin varlıkları neredey- tum, and their assets have almost doubled, se iki katına çıkarak 1 trilyon tenge civarı- approaching 1 trillion tenge (FinGramota.kz, na ulaşmıştır (FinGramota.kz). 2018 yılında 2019). In 2018, 26 companies were repre- Kazakistan’da önde gelen sigorta şirketleri sented in the ranking of the best insurance değerlendirmesinde 26 şirket yer almıştır. companies in Kazakhstan. Their total assets 2017’de toplam aktiflerin ülke GSYİH’si için- amounted to 1.88% of the country’s GDP, deki payı %1,74 iken 2018’de %1,88’e yük- while in 2017 this figure was 1.74%. When selmiştir. Bu şirketlerin grupsal dağılımına considered in the context of the group bakıldığında, 20’sinin genel sigorta, kalan distribution of these companies, it can be 6’sının ise hayat sigortası alanında olduğu seen that 20 of them are general insurance görülmektedir (Forbes.kz, 2019). companies, while six provide life insurance Sigorta şirketlerinin yayımladığı istatistik- (Forbes.kz, 2019). lere göre, 2018 yılında, tüm sigorta alanların- According to the statistics of insurance daki toplam sigorta prim tutarı 2017’ye göre companies, in 2018, the total amount of in- %11,2 azalarak 258,1 milyar tengeyi bulmuş- surance premiums for all types of insurance tur. Sigorta şirketlerinin pazar paylarına ba- amounted to 258,1 billion tenge, which is kıldığında ise 68,5 milyar tenge tutarındaki 11.2% less than that of 2017. In terms of the ciro ile “Avrasya” adlı sigorta şirketinin top- market shares of insurance companies, the lam pazarın %26,6’sına sahip olarak ilk sıra- Eurasia insurance company with a market da geldiği, onu sırasıyla, 44,5 milyar tenge share of 68,5 billion tenge, or 26.6%, is in the tutarındaki ciro ve %17,3’lük piyasa payı ile first place. The Halyk-Kazakhinstrakh -insur “Halyk-Kazakhinstrakh” ve 31,2 milyar tenge ance company with a market share of 44,5 tutarındaki ciro ve %12,1’lik piyasa payı ile billion tenge, or 17.3%, ranks second, while “Kazakmys” sigorta şirketi takip etmektedir. the Kazakhmys insurance company with a 2018’deki sigorta ödemeleri ise 2017 yılına market share of 31.2 billion tenge, or 12.1%, göre %13,7 oranında artarak 79,8 milyar ten- is on the third position. As for the insurance ge olarak gerçekleşmiştir. Tazminat alanında payments in 2018, they, on the contrary, ise “Avrasya” sigorta şirketi, 33,4 milyar ten- increased by 13.7% compared to 2017 and ge ile (%41,8’lik pazar payı) ilk sırada yer amounted to 79,8 billion tenge. The share of alırken, onu ikinci sırada 10,2 milyar tenge ile the Eurasia insurance company in the com- (%12,8 pazar payı) “Halyk-Kazakhinstrakh” pensation market amounted to 33,4 billion sigorta şirketi, üçüncü sırada 4,7 milyar tenge tenge, or 41.8%, the Halyk-Kazakhinstrakh ile (%5,9’luk pazar payı) “Interteach” sigorta insurance company is second with 10,2 bil- şirketi takip etmektedir. Bu veriler doğrultu-

158 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ lion tenge, or 12.8%, and the Interteach in- sunda Kazakistan’daki sigorta sektöründe iki surance company ranks third with 4,7 billion ana şirketin öne çıktığı görülmektedir. Varlık- tenge, or 5.9%. According to these data, two ları açısından ise “Avrasya” sigorta şirketi ve companies are prominent in the insurance “Halyk-Kazakhinstrakh” sigorta şirketi, sıra- sector of Kazakhstan. In terms of assets, the sıyla 251,2 milyar tenge ve 115,4 milyar ten- Eurasia and Halyk-Kazakhinstrakh insurance ge ile yine ilk iki sırayı alırken üçüncü sırada companies are in the first two places with 94,3 milyar tengeyle “Victoria” sigorta şirketi 251,2 billion tenge and 115,4 billion tenge yer almaktadır (Kapital.kz, 2019). respectively, while the Victoria insurance Kazakistan’da gelişen modern dijital tek- company is on the third position with 94,3 nolojiler ile birlikte sigorta şirketleri elekt- billion tenge (Kapital.kz, 2019). ronik sigorta üzerine daha fazla yoğunlaş- Today, with the development of modern maktadır. Örnek vermek gerekirse 1 Ocak digital technologies in Kazakhstan, insur- 2019’dan itibaren araç sahiplerine tamamen ance companies are increasingly focusing internet üzerinden sigorta poliçesi satın on electronic insurance. In particular, since alma imkânı sunulmaktadır. Ancak, hâliha- January 1, 2019, the possibility of purchas- zırda elektronik sigorta alım oranı düşük ing an insurance policy online has been in- düzeylerde seyretmektedir. Bunun sebepleri troduced for car owners. However, the elec- arasında bazı yasal sorunlar ile müşterilerin tronic insurance purchase rate is currently halen kâğıt üzerindeki sigorta sözleşmele- at low levels. The reasons for this are some rinden vazgeçememeleri gösterilebilir (Ar- legal issues and the fact that customers still ticlekz.com, 2018). cannot give up on paper insurance contracts Sigorta sektörü verilerine göre, 2019 yı- (Articlekz.com, 2018). lının ilk çeyreğinde satılan yaklaşık 1 milyon According to data from the insurance in- adet elektronik poliçenin toplam tutarı, or- dustry, in the first quarter of 2019, about 1 talama yıllık sigorta satış hacminin yaklaşık million electronic policies were sold, which %20’sine denk gelmektedir. Bunlar arasında is about 20% of the average annual volume. sigorta şirketlerinin web siteleri üzerinden The share of electronic policies acquired satın alınan elektronik poliçelerin payı ise through the sites of insurance companies is sadece %0,6’dır. Burada, internet aracılığı ile only 0.6%. It should be noted here that all satın alınanlar dâhil bütün sigorta verilerinin, insurance data, including those purchased birleşik sigorta veri tabanında saklandığını through the Internet, is stored in the unified belirtmek gerekir. Ancak, müşteriler arasın- insurance database. However, the rate of da internet sigortacılığının kullanım oranları use of internet insurance among customers hala düşük seviyelerdedir. Bununla birlikte, is still low. By the end of 2019, the share of 2019 yılı sonu itibariyle internet sigortacılığı sales of electronic policies through internet aracılığı ile elektronik poliçe satış oranlarının insurance is estimated to vary from 2% to %2 ile %5 arasında olacağı tahmin edilmek- 5%. It is expected that the expansion and tedir. Elektronik sigortacılık uygulamasının spread of the use of electronic insurance in gelişerek yaygınlaşmasının, önümüzdeki the coming period will positively reflect on dönemde sigortacılık sektörüne her yönü ile the insurance sector in all aspects (Kursiv.kz, olumlu yansıyacağı beklenmektedir (Kursiv. 2019). kz, 2019). It is worth noting that from the begin- 2020’nin başından itibaren Kazakistan’da ning of 2020, Kazakhstan will introduce a zorunlu yeni bir sosyal sağlık sigortası siste- new system of compulsory social health mi devreye alınacaktır. Önümüzdeki beş yıl insurance. The development of a three-tier boyunca sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi healthcare system is envisaged under the için devlet programı kapsamında, sağlık sis- healthcare development state program for teminin üç aşamalı şekilde geliştirilmesi ön- the next five years. The first level represents görülmektedir. İlk aşamada, merkezi ve yerel a guaranteed amount of free medical care, bütçelerden ücretsiz tıbbi bakım garantili bir financed from the republican and local bud- bütçenin finanse edilmesi öngörülmektedir.

159 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA gets. The second level includes the financ- İkinci aşama, zorunlu sağlık sigortasının dev- ing of compulsory health insurance with the let, işveren ve çalışanların katkılarıyla finan- contributions of government, employers se edilmesi konusunu içermektedir. Üçüncü and employees. The third level is aimed at aşamada ise kişisel sigorta paketlerinin ge- developing individual insurance packages. liştirilmesi hedeflenmektedir. Bu programla With this program, the state plans to expand devlet, özel sigorta şirketlerinin sağlık siste- the involvement of private insurance com- mine katılımını artırmayı planlamaktadır. panies in the healthcare system. Kazakistan Merkez Bankası’nın tavsi- At the suggestion of the National Bank yesi çerçevesinde 2025 yılına kadar sigor- of Kazakhstan, a roadmap for developing ta sektörünün gelişimi için bir yol haritası the insurance industry until 2025 has been hazırlanmıştır. 2019’un başından itibaren, drafted. Since the beginning of 2019, insur- sigortacılar aktif olarak bu planın geliştiril- ers have been actively involved in the de- mesi sürecine dâhil olmuştur. Belirlenen yol velopment of the draft. The roadmap is in- haritası, sektörün hızlı ve kaliteli gelişimini tended to facilitate the rapid and qualitative kolaylaştırmayı ve tüketicilerin sigortacılığa development of the industry and increase ilgisini artırmayı hedeflemektedir. Öte yan- consumer interest in insurance. On the oth- dan yabancı firmaların da sektöre girebile- er hand, strong expectations that foreign ceği yönündeki güçlü beklentiler, 2020 yılı companies may enter the sector have pos- perspektiflerine olumlu yansımaktadır. Son itive effects on the 2020 perspectives. In- beş yıldaki göstergeler, sigorta sektörünün dicators of the last five years show that the yavaş da olsa emin adımlarla gelişmeye de- insurance sector continues to develop with vam ettiğini göstermektedir. Diğer taraftan, firm steps, albeit slowly. At the same time, sigorta sektörü üzerindeki devlet kontrolü- with the tightening of state control over the nün sıkılaştırılması ile birlikte şirketlerin sa- insurance sector, the number of companies yıları yıllar itibariyle azalmaktadır. Bu durum, is decreasing from year to year. While this rekabet gücü yüksek, deneyimli firmaların enables the highly competitive and experi- piyasada kalarak kaliteli hizmet sunmasına enced companies to remain in the market imkân sağlarken aynı zamanda, oluşan bu and provide quality services, the new com- yeni rekabetçi ortam, müşteriye yansıyacak petitive environment will bring dynamism to olan kaliteli hizmetin yanı sıra sektöre de bir the sector in addition to the quality service dinamizm getirecektir. for the customers. Kaynaklar References Articlekz.com (2018). Modern Koşullarda Ka- Articlekz.com (2018). Features of the Devel- zakistan’ın Sigorta Piyasasının Gelişimi. Alı- opment of the Kazakhstan Insurance Market nan yer: https://articlekz.com/article/20272. in Modern Market Conditions. Retrieved Erişim tarihi: 08.11.2019. from https://articlekz.com/article/20272. Fingramota.kz (2019). Hayat Sigortası. Alı- Accessed on 08.11.2019. nan yer: https://www.fingramota.kz/insuran- Fingramota.kz (2019). Life Insurance. Re- ce/life-insurance/. Erişim tarihi: 03.11.2019. trieved from https://www.fingramota.kz/in- Forbes.kz (2019). Kazakistan Sigorta Şir- surance/life-insurance/. Accessed on 03.11. ketleri 2019. Alınan yer: https://forbes. 2019. kz/leader/reyting_strahovyih_kompaniy_ Forbes.kz (2019). Life Insurance Companies 2019_1565778573/. Erişim tarihi: 05.11.2019. in Kazakhstan 2019. Retrieved from https:// Forinsurer.com (2019). Swiss Re, Küresel Si- forbes.kz/leader/reyting_strahovyih_kom- gorta Pazarına Genel Bakış: 2018’de Primler paniy_2019_1565778573/. Accessed on 05. 5 Trilyon Doları Geçti. Alınan yer: https://fo- 11.2019. rinsurer.com/news/19/07/24/37009. Erişim Forinsurer.com (2019). Swiss Re Provided tarihi: 02.11.2019.

160 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ An Overview of the Global Insurance Mar- Kapital.kz (2019). Ulusal Banka Verileri. Alı- ket: In 2018, Premiums Exceeded $5 Tril- nan yer: https://kapital.kz/finance/75355/ lion. Retrieved from https://forinsurer.com/ natsbank-predstavil-reyting-kazakhstans- news/19/07/24/37009. Accessed on 02.11. kikh-strakhovykh-kompaniy.html. Erişim ta- 2019. rihi: 06.11.2019. Kapital.kz (2019). National Bank Data. Kursiv.kz (2019). Kazakistan’ın Sigorta Pi- Retrieved from https://kapital.kz/fi- yasası. Alınan yer: https://kursiv.kz/news/ nance/75355/natsbank-predstavil-reyt- strakhovanie/2019-04/kak-izmenilsya- ing-kazakhstanskikh-strakhovykh-kom- strakhovoy-rynok-kazakhstana-s-vvede- paniy.html. Accessed on 06.11.2019. niem-elektronnykh. Erişim tarihi: 06.11.2019. Kursiv.kz (2019). Life Insurance Compa- Zakon.kz (2017). Kazakistan Cumhuriyeti’n- nies in Kazakhstan. Retrieved from https:// de Sigortacılığın Gelişimi. Alınan yer: htt- kursiv.kz/news/strakhovanie/2019-04/ ps://www.zakon.kz/4852957-istorija-razviti- kak-izmenilsya-strakhovoy-rynok-kazakh- ja-strakhovanija-v.html. Erişim tarihi: 03.11. stana-s-vvedeniem-elektronnykh. Accessed 2019. on 06.11.2019. Zakon.kz (2017). History of Insurance De- velopment in the Republic of Kazakh- stan. Retrieved from https://www.zakon. kz/4852957-istorija-razvitija-strakhovani- ja-v.html. Accessed on 03.11.2019.

161 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

162 DEVELOPMENTS IN ECONOMIES OF EURASIAN COUNTRIES

AVRASYA ÜLKELERİNDE EKONOMİK GELİŞMELER EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

164 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ THE PHENOMENON OF SELF-EMPLOYMENT IN KAZAKHSTAN KAZAKİSTAN’DA SERBEST MESLEK OLGUSU

Zhandos Ranov *

There is no one definition of the term “Serbest meslek” ifadesinin açık bir ta- “self-employment”, but, in general, this phe- nımı yoktur, fakat genel olarak bu olgu sis- nomenon can be defined as an employment, tematik kazanç elde etmek amacıyla kişisel in which individuals independently carry out özel tarımsal ürünlerin satışı için ve diğer activities to sell products of personal subsid- kişilere hizmet etmek amacıyla faaliyetlerini iary farming and provide services to other bağımsız olarak yürüten meslek olarak ta- individuals with the purpose of systematic nımlanabilir. profit making. The term “self-employment” Kazakistan’da “serbest meslek” terimi ilk in Kazakhstan first appeared in Soviet times kez Sovyet döneminde, SSCB yeniden yapı- – in the era of perestroika, when the USSR lanma aşamasında planlı ekonomisini radikal began to radically reform its planned econ- bir şekilde reform etmeye başladığında oluş- omy. At that time, the state did not take seri- tu. O dönemde devlet serbest meslek olgu- ously the phenomenon of self-employment sunu ihmal etmekteydi ve serbest meslek and did not recognize self-employment at henüz yasal olarak kabul edilmemiş idi. Bazı the legislative level and in some cases even durumlarda vatandaşlar cezai sorumluluğa criminally prosecuted citizens. However, af- dahi konu edilmiştir. Ancak, Sovyetler Birli- ter the collapse of the Soviet Union and Ka- ği’nin çöküşünden sonra ve 1991 yılının so- zakhstan’s gaining independence at the end nunda bağımsızlık kazanıldıktan sonra ülke of 1991, significant problems were observed ekonomisinde ciddi sorunlar ortaya çıktı. in the country’s economy. In particular, in the Özellikle, piyasa ekonomisine geçiş sırasın- transition to a market economy, there was a da işsizlikte hızlı bir artış gözlenmiş, bu ise rapid increase in unemployment, which neg- işgücü piyasasını olumsuz etkilemiş ve Ka- atively affected the labor market and con- zakistan’da serbest meslek icra edenlerin tributed to a sharp increase in self-employ- sayısında keskin bir şekilde artmasına neden ment in Kazakhstan. In a difficult situation olmuştur. Genç bir devlet için piyasa ekono- of the young state’s transition to a market misine geçiş sırasındaki zor durum çerçeve- economy, self-employment has become for sinde, serbest meslek hayatta kalmanın tek many the only opportunity to earn a living yolu olmuştur (Articlekz.com, 2019). (Articlekz.com, 2019). Bugün Kazakistan planlanan ekonomiden Today, Kazakhstan has almost completed piyasa ekonomisine geçişini pratik olarak ta- the transition from a planned to a market mamlamış, fakat serbest meslek olgusunun economy, but the phenomenon of self-em- önemi kaybolmamıştır. Kazakistan Cumhu- ployment has not disappeared. Since 2001, riyeti Ulusal Ekonomi Bakanlığı İstatistik the Statistics Committee of the Ministry of Komitesi 2001 yılından itibaren her dönem National Economy of the Republic of Ka- ülkedeki istihdam durumunu belirlemek için zakhstan has been conducting on a quarter- bir analiz yapar. Buna 15 yaş ve üstü Kazakis- ly basis a survey of the state of employment tan vatandaşları dahil edilir. Elde edilen veri- in the country. It involves citizens of Kazakh- lere göre, nüfus, ekonomik aktif düzeye göre stan aged 15 years and older. Based on the resmi ve gayrı resmi istihdam edilmiş, işsiz data obtained, the population in the country ve ekonomik olarak etkin olmayan gruplara is classified according to the level of eco- ayrılmıştır (Oecd.org, 2019). nomic activity into formally and informally Mevcut istatistiklere göre, 2018 yılı so-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

165 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA employed, unemployed and economically nunda Kazakistan’da 18 milyondan fazla inactive (Oecd.org, 2019). nüfus vardır ve 15 yaş ve üstü bireylerden is- According to available statistics, at the tihdam edilenlerin sayısı yaklaşık 8,7 milyo- end of 2018, out of more than 18 million nu bulmaktadır. Aynı zamanda kendi başına people in Kazakhstan about 8,7 million peo- iş icra eden nüfus 2,1 milyondur ve bunun ple aged 15 years and older were employed. 1,3 milyonu kayıt dışı olarak istihdam edil- At the same time, the share of the self-em- miştir, bu ise Kazakistan’da istihdam edilmiş ployed population has reached 2,1 million vatandaşların toplam sayısının %15’ini oluş- people, of which approximately 1,3 million turmaktadır. Bu rakam içine iş sözleşmesi ol- people are informally employed, which madan çalışan yaklaşık 800 bin işçi ve kendi represents 15% of the total number of em- başına çalışan 588 bin kişi dâhildir. Bunlar ployed citizens of Kazakhstan. This number temel olarak küçük bir işletmeciler, çiftlik iş- includes about 800,000 hired workers who letme sahipleri, aile şirketlerinde çalışanlar ve work without labor contracts, and 588,000 diğerleridir. Ekonomik olarak, bu vatandaşlar self-employed. These are mainly small busi- gölgede kalmakta çünkü bu hizmetler Kaza- nessmen, owners of subsidiary farms, em- kistan yasal sistemi kapsamı dışındadır. Diğer ployees of family enterprises, etc. Econom- bir deyişle, onlar işletmesini kayıt etmek iste- ically, these citizens are in the shadow, be- memekte ve vergiden kaçınmaktadır (Forbes. cause their activities are not covered by the kz, 2019). legal system of Kazakhstan. In other words, Son yıllarda, meseleyi çözmek amacıyla they prefer not to register their business and Kazakistan Hükümeti kendi namına çalışan evade taxes (Forbes.kz, 2019). vatandaşları işletmeci olarak kayıt etmek için In recent years, in order to solve this ve dürüstçe vergi ödemeye teşvik etmek için problem, the government of Kazakhstan birçok program geliştirmiştir. Fakat mevcut has developed and is already implementing durumun analizi, serbest meslek sahibi kişi- several programs that encourage self-em- lerin yasal çerçevede çalışmadıklarını göster- ployed citizens to register as entrepreneurs mektedir. Birçoğu vergiden kaçmaya devam and pay taxes in good faith. However, an etmekte veya elde edilen gelirin bir kısmını analysis of the current situation shows that vergilendirmeden gizlemeyi sürdürmektedir not all the self-employed execute their activ- ve sosyal fonlara aktarmamaktadır. Sonuç ities within the law. Most of them continue olarak, devlet bu kişilerin, sosyal güvenlik ve to evade taxes or hide part of their income emeklilik güvenliği konularında ileride ciddi from taxation, as well as do not make con- zorluklarla karşılaşılabilir. Aynı zamanda, hü- tributions to social funds. As a result, the kümet, onları resmi istihdama dâhil etmeye state may face major challenges in the fu- zorlamamıştır. Aksine, yasal olarak çalışmaları ture, when it comes to social and pension için, ve asgari vergiler ve emeklilik kesintile- security of these citizens. However, the state rini ödemeleri için uygun koşullar yaratmaya does not set a task to bring them into the çalışmaktadır. number of officially employed, but tries to Böylesine adımlar ülkedeki küçük ve orta create favorable conditions so that they can düzeyli işletmelerin tam gelişimine yardımcı legally engage in their business, pay mini- olmaktadır. Adı geçen sektörün GSYH için- mum taxes and make pension contributions. deki payı bugün yaklaşık %25 düzeyindedir. Such steps will lead to the full development Gelişmiş ülkelerde ise bu rakam %60-70’e of small and medium-sized businesses in the ulaşmaktadır. Ancak Kazakistan mevzuatın- country, whose contribution to the country’s da serbest meslek kavramı geniş bir şekilde GDP today is about 25%, while in developed açıklanmış ve bu serbest meslek sahibi va- countries this indicator reaches 60-70% (24. tandaşların işini medeni düzeyde çözmeye kz, 2019). yönelik önlemler almak için hükümetin ça- It is worth noting that in the legislation lışmasını zorlaştırmaktadır. Bu kategoriye of Kazakhstan there is a rather broad in- farklı gelir seviyelerine sahip büyük bir kişi terpretation of the concept of self-employ- grubu ve işe alınan işçileri çalıştıran bireysel

166 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ ment, which complicates the work of the girişimciler de dâhildir. 2018 yılının ilk dö- government in taking measures to transfer neminde yürürlüğe giren yeni Vergi Kanunu the activities of self-employed citizens into serbest meslek sahibi insanlara bir dizi vergi a civilized way. A large circle of people with yeniliği getirmiştir ancak bütün sorunları çö- different income levels falls into this catego- zememiştir (24.kz, 2019). ry, including individual entrepreneurs em- Bu nedenle, 2018 yılı sonunda, “Kazakis- ploying hired labor. The new tax code, which tan Cumhuriyeti’nin Nüfus İstihdamıyla İlgili entered into force in early 2018, introduced Bazı Yasalarına İlişkin Değişiklikler ve Ekler a number of innovations to the taxation of Hakkında Kanun” kabul edildi ve buna bağlı self-employed persons, but could not solve olarak, 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren, kayıt all the problems. Therefore, at the end of dışı işletmeyle uğraşan ve ücretli işçi çalış- 2018, the Law of the Republic of Kazakhstan tırmayan bireyler için tek toplu ödeme dâhil “On amendments and additions to some edilmiştir. Üç madde ve 19 yasaya yönelik legislative acts of Kazakhstan on the issues yapılan değişiklikler ve eklemeler, yalnızca of employment” was adopted, according to bu kategorideki serbest çalışan kişilerin kay- which, since January 1, 2019, a single cumu- dı için değil, aynı zamanda onlara bir sosyal lative payment has been introduced for in- güvenlik sistemi sağlamaya da yöneliktir dividuals engaged in unregistered entrepre- (Atameken.kz, 2019). neurial activities and not using hired labor. 2024’e kadar geçerli olabilecek tek toplu The changes and additions that have been ödeme sistemi yıllık kazancın asgari hesap- made to the three codes and 19 laws are lanan rakamı 1175’ten az veya 2 milyon 960 aimed not only at formalizing the activities bin tenge olunca (7800 ABD doları) kayıt of this category of self-employed people, dışı istihdam edilen kişilere sosyal güvenlik but also at covering these citizens with the sistemine tam katılımcı olmasına imkan sağ- social security system (Atameken.kz, 2019). lamaktadır. Tek ödeme şekli, dört çeşit zo- A single cumulative payment, which will runlu ödemeyi birleştirmektedir: kişisel gelir be valid until 2024, will allow informally em- vergisi, emeklilik fonuna emeklilik ödemesi, ployed individuals with an annual turnover devlet sosyal sigorta fonuna vergi ödemesi of less than 1,175 monthly calculation in- ve zorunlu sağlık sigortası fonuna yapılan dex (MCI), or 2,96 million tenge ($7,800), to ödemelerdir. Tek ödemenin toplam tutarının become full-fledged members of the social sabit olması nedeniyle, farklı sosyal fonlar- security system. This type of payment com- daki mevduat miktarını hesaplamaya gerek bines four types of mandatory payments: yoktur. Nur-Sultan, Almatı, Çimkent ve diğer individual income tax, pension contributions bölgesel merkezlerde olduğu gibi ödeme tu- to the Unified Accumulative Pension Fund, tarı 1 Aylık Ödeme Endeksi olarak bilinen bi- contributions to the State Social Insurance rimdir (AÖE) bu ise 2019 yılında 2,525 tenge Fund, and payments to the Mandatory Med- olacaktır. Diğer şehirlerde ve kırsal bölgeler- ical Insurance Fund. Since the size of the sin- de yaşayan insanlar için, 0,5 AÖE veya 1,263 gle cumulative payment is fixed, there is no tengedir. Belirtmek gerekir ki, tek ödeme, need to independently calculate the amount kayıt altındaki işletmeciler veya özel avukat- of contributions to various social funds. For lar, noterler ve özel icra memurları gibi kişisel residents of Nur-Sultan, Almaty, Shymkent, tecrübeyle çalışanlar için uygulanmaz (Kur- as well as the regional centers, the size of siv.kz, 2019). this payment is 1 MCI, which is equal to Bu rejime dâhil olan serbest meslek sahibi 2,525 tenge in 2019. For residents of other insanlara örnek olarak özel araç sürücüleri, cities and rural areas, it is 0,5 MCI, or 1,263 sıhhi tesisat, ev aletlerinin onarımı ile uğra- tenge (Kursiv.kz, 2019). şan uzmanlar, öğretmenler, bebek bakıcıları, It is important to note that the single cu- kutlama etkinliğinin organizatörleri, müzis- mulative payment regime does not apply to yenler, kişisel bir çiftlikte üretilen tarımsal registered individual entrepreneurs or indi- ürünleri satan bireyler verilebilir. Tek ödeme- viduals engaged in private practice, such as nin mükellefleri yalnızca Kazakistan vatan-

167 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA lawyers, notaries, and private court bailiffs. daşları olabilir. Personal vehicle drivers, plumbers, profes- Son olarak, yukarıda belirtilen sosyal he- sionals involved in private repair of house- deflerin yanı sıra, serbest meslek faaliyetleri- hold appliances, tutors, nannies, toastmas- ni resmileştirmeye yönelik hükümet önlem- ters and entertainers at holiday events, leri, ülke ekonomisindeki kayıt dışı sektörleri musicians, and people selling agricultural azaltmaya yöneliktir. Serbest meslek, geliş- products grown in their personal subsidiary miş ülkelerin tecrübesiyle işsizlikle mücade- farms can be cited as examples of self-em- lenin en etkili yollarından biri olduğundan, ployed persons falling under this regime. devlet bunu ortadan kaldırmadan düzenle- Only citizens of Kazakhstan can be payers of yici yasal bir çerçeve sağlamaya çalışmak- the single cumulative payment. tadır. Bakış açısı SSCB döneminde oluşan In conclusion, it should be noted that, birçok insan, kendi başına istihdam eden bir in addition to the abovementioned social işi iş olarak kabul edememektedir. Kazakis- goals, the government measures to formal- tan’ın bağımsızlık yıllarından itibaren, ser- ize the activities of the self-employed popu- best meslek olgusu ülkenin sosyo-ekonomik lation are aimed at reducing the share of the yaşamında önemli bir faktör haline gelmiştir. informal sector in the country’s economy. Ayrıca, serbest meslek, kendi işini yapmak Convinced by the experience of developed isteyen ve esnek bir çalışma takvimi olma- countries that self-employment is one of the sını isteyen gençler arasında yaygınlaşmak- most effective methods to combat unem- tadır. Bununla birlikte, herhangi bir emek ployment, the government is trying not to faaliyetinin yasa çerçevesinde gerçekleştiril- eliminate it, but to embrace this phenome- mesi gerektiğini anlamak da önemlidir. So- non by the legal and regulatory framework. nuç itibariyle serbest çalışan insanlar kayıtlı Although many people, whose worldview olmalı, vergi ödemeli ve yasalara uymalıdır, was formed during the Soviet era, still do ve devlet de onlara uygun sosyal koşulları not recognize self-employment as a worthy sağlamalıdır. type of work, over the years of indepen- dence of Kazakhstan, the phenomenon of Kaynaklar self-employment has become an essential Articlekz.com (2019). Kazakistan Cumhu- factor in the socioeconomic life of the coun- riyeti’nde Serbest Meslek Olgusu ve Yasal try. In addition, self-employment is becom- Düzenlemeler. Alınan yer: https://articlekz. ing increasingly popular among young peo- com/article/17856. Erişim tarihi: 03.04.2019. ple who want to do their own job and have a flexible work schedule. It should neverthe- Atameken.kz (2019). Basit Bir Dil ile Vergiler less be understood that any work activity Hakkında. Alınan yer: https://atameken.kz/ must be carried out within the framework of ru/news/29896-predprinimatelyam-o-nalo- the legislation. Self-employed persons must gah-prostym-yazykom. Erişim tarihi: 06.04. register, pay taxes and comply with the laws, 2019. and the state, in turn, should provide them Forbes.kz (2019). Kazakistan’ın İşsizlik Oranı with decent social conditions. %4,8’e düştü. Alınan yer: https://forbes.kz/ news/2019/02/12/newsid_192813. Erişim References tarihi: 04.04.2019. Articlekz.com (2019). Self-Employment and Kursiv.kz (2019). Kazakistan’da Tek Ödeme Legal Regulations in the Republic of Kazakh- Şekli Uygulandı. Alınan yer: https://kursiv.kz/ stan Retrieved from https://articlekz.com/ news/vlast-i-biznes/2019-01/v-kazakhsta- article/17856. Accessed on 03.04.2019. ne-vveden-edinyy-sovokupnyy-platezh-dl- Atameken.kz (2019). About Taxes with a Sim- ya-samozanyatykh. Erişim tarihi: 06.04.2019. ple Language. Retrieved from https://ata- Oecd.org (2019). Kazakistan Ülke Raporu. meken.kz/ru/news/29896-predprinimately- Alınan yer: http://www.oecd.org/education/ am-o-nalogah-prostym-yazykom. Accessed school/CBR_Kazakhstan_russian.pdf. Erişim

168 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ on 06.04.2019. tarihi: 04.01.2019. Forbes.kz (2019). Kazakhstan’s Unemploy- 24.kz (2019). Kazakistan’da Yaklaşık 2,5 ment Rate Fell to 4.8%. Retrieved from Milyon Serbest Çalışan Var. Alınan yer: ht- https://forbes.kz/news/2019/02/12/news- tps://24.kz/ru/news/economyc/item/2375 id_192813. Accessed on 04.04.2019. 78-okolo-2-5-mln-samozanyatykh-lits-nas- Kursiv.kz (2019). Single Payment Method Ap- chityvaetsya-v-kazakhstane. Erişim tarihi: 05. plied in Kazakhstan. Retrieved from https:// 04.2019. kursiv.kz/news/vlast-i-biznes/2019-01/v-ka- zakhstane-vveden-edinyy-sovokupnyy-pla- tezh-dlya-samozanyatykh. Accessed on 06. 04.2019. Oecd.org (2019). Kazakhstan Country Re- port. Retrieved from http://www.oecd.org/ education/school/CBR_Kazakhstan_russian. pdf. Accessed on 04.01.2019. 24.kz (2019). Approximately 2.5 Mil- lion Freelancers in Kazakhstan. Retrieved from https://24.kz/ru/news/economyc/ item/237578-okolo-2-5-mln-samoza- nyatykh-lits-naschityvaetsya-v-kazakhstane. Accessed on 05.04.2019.

169 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

170 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ WHAT JOBS WILL BE IN DEMAND IN THE FUTURE? GELECEKTE HANGİ MESLEKLER TALEP GÖRECEK?

Gulnar Nadirova *

In recent years, not only experts and an- Son yıllarda yalnızca endüstriyel ve eko- alysts in the field of industrial and economic nomik gelişme alanındaki uzmanlar ve araş- development, but also people less knowl- tırmacılar değil, aynı zamanda bu alanda edgeable in this area – parliamentarians, daha az bilgili insanlar – milletvekilleri, ga- journalists, bloggers, and participants in all zeteciler, bloggerlar ve çeşitli kamusal tartış- kinds of public debates, have spoken about malara katılan insanlar, işlerin otomasyonu the future challenges in the labor market, ve robotizasyonu nedeniyle belirli meslek- such as the reduction, and even disappear- lerin ve uzmanlıkların azalması ve hatta or- ance, of certain professions and specialties tadan kalkması gibi işgücü piyasasında ge- due to the automation and robotization of lecekte karşılaşılabilecek zorluklar hakkında jobs. This is quite understandable. konuşmakta, görüşlerini bildirmektedirler. The fear that automation would destroy Bu, oldukça anlaşılabilir bir durumdur. millions of jobs and thereby deprive a tre- Otomasyonun milyonlarca işi yok ederek mendous number of people of their earnings muazzam sayıda insanı mesleklerinden ve periodically arose in industrialized countries gelirlerinden mahrum bırakacağı korkusu, earlier, in particular, in Britain in the middle daha önce sanayileşmiş ülkelerde, özellikle of the 19th century, with the Luddites insis- 19. yüzyılın ortalarında teknik gelişmelere tently and loudly speaking about this threat. cephe alanların (Luddites) yoğun olduğu İn- The panic waves over automation were ob- giltere’de ortaya çıkmıştır. Otomasyon hak- served in the middle of the 20th century in kında endişeler, 20. yüzyılın ortalarına gelin- Europe and the United States. However, lost diğinde Avrupa ve ABD’de de gözlenmiştir. jobs were always replaced by new ones: the Bununla birlikte, yok olan meslekler her za- increase in labor productivity through auto- man yenileriyle değiştirilmiştir, otomasyon mation reduced costs and prices of goods sayesinde işgücü verimliliğinde yaşanan ar- and services, and consumers began to buy tış, mal ve hizmetlerin maliyetlerini ve fiyat- more products than before, which, in turn, larını da düşürmüştür. Bunun sonucu olarak, created new jobs. tüketiciler öncekinden daha fazla ürün alma- According to the Future of Jobs Report ya başlamış, bu da yeni işler yaratmıştır. 2018 by the World Economic Forum, 75 mil- Dünya Ekonomik Forumu’nun 2018 İş Ge- lion jobs are expected to disappear by 2022 leceği Raporu verilerine göre, 2022 yılına ka- in 20 major countries. At the same time, the dar 20 ülkede 75 milyon işin yok olması bek- report gives an optimistic forecast that the lenmektedir. Aynı zamanda, rapor, “insanlar, technological progress may also create 133 makineler ve algoritmalar arasındaki yeni iş million new jobs thanks to the “new division bölümü” sayesinde teknolojik ilerlemenin of labor between humans, machines and al- 133 milyon yeni iş yaratabileceği konusunda gorithms” (World Economic Forum, 2018). iyimser bir tahminde bulunmaktadır (Dünya The set of skills required for both old and Ekonomik Forumu, 2018). Hem eski hem de new professions will change in most indus- yeni meslekler için gereken beceriler çoğu tries, transforming work methods and en- endüstride değişecek, çalışma yöntemleri vironments. In order to benefit from such ve ortamlarında da değişim yaşanacaktır. Bu changes, at least 54% of all employees will değişikliklerin getirdiği imkanlardan yararla- need retraining and advanced training by nabilmek için, 2022 yılına kadar tüm çalışan-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

171 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 2022. U.S. experts have already calculated ların en az %54’ünün yeniden eğitim ve ileri that transferring 95% of workers at risk to eğitim alması gerekecektir. ABD’li uzmanlar, new jobs through retraining could cost more risk altındaki işçilerin %95’inin yeniden eği- than $34 billion (Brende, 2019). tim alma yoluyla yeni işlere adaptasyonunun However, before moving masses of peo- 34 milyar dolardan fazla kaynak gerektirebi- ple from one sector to another, planning leceğini hesaplamışlardır (Brende, 2019). investments and training millions of new Ancak, yatırımları planlayarak ve henüz specialists in yet unknown new directions, bilinmeyen yeni alanlarda milyonlarca yeni it is necessary to strategically rethink which uzman yetiştirerek insanları bir sektörden specific areas of the job creation can bring diğerine aktarmadan önce, hangi alanlarda maximum social benefits. Many believe that iş yaratmanın en fazla sosyal fayda sağlaya- the market will require professions that are bileceğini stratejik olarak yeniden düşünmek related to construction (including roads), as gerekmektedir. Birçok uzman, inşaat (yollar well as the oil and gas and other extractive dâhil), petrol ve doğalgaz ile maden endüst- industries. Based on their market research, rileri ile ilgili mesleklere ihtiyaç duyulacağını analysts of the Russian portal HeadHunter öne sürmektedir. Rus HeadHunter web si- believe that the list of the most demanded tesi tarafından yapılan piyasa araştırmaları- professions now and in the near future will na göre, şu anda ve yakın gelecekte en çok include porters, laborers, electricians, order talep gören ve görmesi beklenen meslekler pickers, fitters, and other existing specialties. arasında taşıyıcılar, işçiler, elektrikçiler, sipariş (Lyabina, 2018). Experts at the Russian HR toplayıcıları, tesisatçılar yer almaktadır (Lya- Development recruitment agency believe bina, 2018). Rusya’nın HR Development işe that in the coming years specialties related alım ajansı uzmanlarına göre, önümüzdeki to robotics, innovative crop cultivation and yıllarda robotik, yenilikçi tarımsal ürün ekim harvesting, and new industrial technologies ve hasadı ile yeni endüstriyel teknolojiler ile will be the most promising. Workers will not ilgili uzmanlıklar en umut verici meslekler be needed as much as IT specialists and en- olacaktır. Robotlar mekanize işlerin çoğunu gineers who will write software for robots yapacağı için, artık işçilere, robotik yazılım- and be responsible for their maintenance cıları Bilişim Teknolojileri (BT) uzmanları ve since robots will do most of mechanized mühendisleri kadar ihtiyaç duyulmayacaktır work (Rambler, 2018). (Rambler, 2018). It seems that these two positions can be Bu iki görüş uzlaştırılabilir görünmekte- reconciled – artificial intelligence and ad- dir. Yapay zekâ ve ileri robotik bilimi, yükse- vanced robotics will require basic techno- köğretim diploması olmayan sıradan işçiler logical skills from all groups of specialists, dâhil olmak üzere tüm uzman gruplarından including ordinary workers without a high- çalışanlar için temel teknolojik beceriler ge- er education diploma. Yet, if we leave aside rektirecektir. Yine de, uçangöz pilotu gibi such exotic professions as a drone pilot, who egzotik meslekleri bir kenara bırakırsak, tek- should be trained first in countries that are nolojik açıdan gelişmiş olmayan ülkelerde not technologically advanced? Each country ilk önce kim eğitilmelidir? Her ülkenin kendi apparently has its own priorities. For Kazakh- öncelikleri olduğu dikkate alındığında, Kaza- stan, there is an urgent need for the devel- kistan’da temiz enerji ekonomisinin geliştiril- opment of a clean energy economy, which, mesine acilen ihtiyaç duyduğu söylenebilir. if effectively promoted, can provide employ- Etkili bir şekilde desteklenmesi durumunda ment opportunities for a considerable quan- temiz enerji ekonomisi, yeni birtakım işler- tity of workforce, from unique working pro- den destek hizmetlerine kadar önemli mik- fessions to supporting services, giving them tarda işgücü için istihdam olanakları sağla- an opportunity to participate in creating a yabilir. Keza insanlara daha güvenli, kapsayı- safer, inclusive and sustainable society. cı ve sürdürülebilir bir toplum inşasına fırsatı Green economy is based on zero-carbon verebilir. energy sources, develops energy-efficient Sıfır karbonlu enerji kaynaklarına daya-

172 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ products and works under more environ- nan yeşil ekonomi, enerji-verimli ürünler mentally friendly standards, thus it is most geliştirmekte ve daha çevre dostu standart- socially oriented. This is particularly im- lar altında çalışmaktadır, dolayısıyla en sos- portant for Kazakhstan, especially after the yal-odaklı ekonomi olarak sayılmaktadır. Bu, recently held EXPO2017, which focused on Kazakistan için özellikle “Geleceğin Enerjisi” the theme of “Energy of the Future”. The teması altında düzenlenen EXPO-2017’den government was tasked with meeting half sonra büyük önem arz etmektedir. 2018’de of domestic energy needs using renewable bu tür kaynaklar ülkedeki elektrik üretimi- sources until 2050, although in 2018 such nin yalnızca %1’ini oluştururken Kazakistan sources accounted only for 1% of power Hükümeti, 2050 yılına kadar ülkenin enerji generation in the country. Meanwhile, ex- ihtiyaçlarının yarısını yenilenebilir kaynaklar perts believe that for Kazakhstan, which is kullanarak karşılamakla görevlendirilmiş- one of the least energy efficient nations in tir. Bu çerçevede uzmanlar, dünyanın enerji the world, improving energy efficiency and verimliliği en az ülkelerinden biri olan Kaza- greenery planting are among key factors of kistan’da enerji verimliliğini ve yeşil bitki ye- competitiveness (Jalilova, 2018). tiştiriciliğini artırmanın rekabetçiliğin önemli Analysts determined that the transition faktörleri arasında olduğunu düşünmektedir to a clean energy economy would include (Jalilov, 2018). 320 unique occupations in such areas as Araştırmacılar, temiz enerji ekonomisine clean energy production (energy produc- geçişin temiz enerji üretimi (enerji üretimi, tion, transmission and distribution), energy iletimi ve dağıtımı), enerji verimliliği (enerji efficiency (energy efficient products,- ener verimli ürünler, enerji verimli binalar ve ener- gy efficient buildings, and energy efficiency ji verimliliği hizmetleri) ve çevre yönetimi services) and environmental management (çevre yönetimi, korunması ve düzenlenme- (environmental management, conservation si) gibi alanlarda 320 benzersiz (yeni) meslek and regulation). Therefore, for example, not içereceğini belirlemiştir. Bu nedenle, temiz only operators of power stations and wind enerji üretim sektörüne sadece enerji sant- turbine technicians are involved in the clean ralleri işletmecileri ve rüzgâr türbini teknis- energy production sector, but also workers yenleri değil, aynı zamanda alternatif elekt- engaged in the construction, installation, rik şebekelerinin yapımı, montajı, işletimi ve operation and maintenance of alternative bakımı ile uğraşan işçiler de dâhil olmaktadır. electrical networks. This sector also includes Bu sektörde çalışan insanlar arasında aynı workers who produce components for the zamanda rüzgâr türbinleri, fotovoltaik güneş production of clean energy, such as wind panelleri, trafolar, bataryalar ve sayaç okuyu- turbines, solar photovoltaic panels, trans- cular gibi temiz enerji üretimi için bileşenler formers, batteries, and meter readers, as well üretenlerin yanı sıra ofis çalışanları, operas- as office workers, operations managers, and yon yöneticileri ve diğer işletme operasyon- other business operations specialists. ları uzmanları da yer almaktadır. In the energy efficiency sector, which Yeni ürünler üreten enerji verimliliği sek- produces new products, the production of töründe, ev aletlerinden arabalara kadar ge- the widest range is involved – from home niş bir yelpazedeki üretim ve en büyük enerji appliances to cars, as well as the construc- tüketicilerinden biri olarak inşaat endüstrisi tion industry as one of the largest energy de söz konusudur. Bu sektörde elektrikçilere consumers. Here we need electricians and ve havalandırma ve iklimlendirme sistemleri mechanics of ventilation and air condition- teknisyenlerine, mimarlara, inşaat mühen- ing systems, architects, civil engineers, and dislerine ve işletme uzmanlarına ihtiyaç du- business experts. yulmaktadır. The environmental management sec- Çevre yönetimi sektörü, çevre sorunları tor regulates environmental issues and is ile ilgilenmekte ve sera gazı emisyonlarının responsible for reducing greenhouse gas azaltılmasından ve enerjinin verimli kulla- emissions and promoting the efficient use nılmasını ve doğal kaynakların korunmasını

173 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA of energy and the preservation of natural teşvik etmekten sorumludur. Bu sektördeki resources. Waste treatment specialists, col- uzmanlar grubuna atık arıtma uzmanları, lectors, operators of wastewater treatment toplayıcılar, atık su arıtma tesislerinin işlet- plants, environmental protection workers, mecileri, çevre koruma işçileri, çevreciler, environmentalists, engineers, technicians mühendisler, teknisyenler ve şehir planla- and city planners, as well as legislators and macıların yanı sıra yasal konulardan sorumlu regulators responsible for legal aspects, are kanun koyucular ve düzenleyiciler dâhil edil- included in the cohort of relevant specialists mektedir. in this sector. ABD’de temiz enerji araştırmacıları, ülke- In total, U.S. clean energy researchers lerine yaklaşık 1,3 milyon iş sağlayan temiz identified 113 different professions in the enerji üretiminde 113 farklı meslek; yaklaşık production of clean energy, which gave their 4,4 milyon işçiye iş sağlayan enerji verimliliği country about 1,3 million jobs; 172 profes- alanında 172 meslek; ve çevre yönetimi için sions for energy efficiency, which provided yaklaşık 877,000 iş üreten 186 meslek belir- work to about 4,4 million workers; and 186 lemiştir (Muro, vd., 2019). professions for environmental management Sonuç olarak, personelin yeniden eğitil- producing about 877,000 jobs (Muro et al., mesi için kısa süreli kurslar dâhil olmak üzere 2019). tüm eğitim ve mesleki eğitim seviyelerinde Apparently, the creation of new curricula enerji alanında yeni eğitim programlarının and the modernization of existing ones in oluşturulması ve mevcut olanların moder- the field of energy at all levels of education nizasyonu öncelikli konudur. Temiz enerjiye and professional training should be a priori- geçiş, işgücü piyasasını genişleterek ve yeni ty, including short-term courses for person- teknolojik fırsatlar yaratarak ülke ekonomi- nel retraining. The transition to clean energy sinin sürdürülebilirliğine katkıda bulunmak- is of particular importance, since it will not la kalmayıp, aynı zamanda ülkenin refahı ve only contribute to the sustainability of the sağlığı için en acil sorunlardan birine çözüm country’s economy, expand the labor market olarak, istisnasız Kazakistan’ın tüm bölge- and create new technological opportunities, lerinde yaşayan vatandaşlar için çok büyük but will also have enormous socioeconomic sosyo-ekonomik sonuçlar yaratacaktır. effects for residents of all the regions of Ka- zakhstan without exception, as a solution to Kaynaklar one of the most pressing problems for the Brende Borge (2019). Yeniden Beceri Ka- nation’s welfare and health. zandıracak Canlandırıcı Bir Devrime İhtiya- cımız var ve Bunu Nasıl Gerçekleştirebiliriz. References Alınan yer: https://www.weforum.org/agen- Brende Borge (2019). We Need a Reskilling da/2019/04/skills-jobs-investing-in-peop- Revolution. Here is How to Make it Hap- le-inclusive-growth/ Erişim tarihi: 20.04.2019. pen. Retrieved from https://www.weforum. Dünya Ekonomik Forumu (2018). Gelece- org/agenda/2019/04/skills-jobs-investing- ğin İşleri Raporu 2018. Alınan yer: http:// in-people-inclusive-growth. Accessed on www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_ 20.04.2019. Jobs_2018.pdf. Erişim tarihi: 20.04.2019. Lyabina Аleksandra (2018). Top 10 Most Pop- Jalilova Amina (2018). Yenilenebilir Ener- ular Professions of Workers. Retrieved from ji Kaynaklarının Kullanım Oranı Sadece %1: https://www.kp.ru/daily/26900/3945899/. Kazakistan’da Geleceğin Enerjisi Bulunma- Accessed on 23.04.2019. maktadır. Alınan yer: https://eadaily.com/ Muro Mark, Tomer Adle, Shivaram Ranjitha ru/news/2018/08/03/vsego-1-vozobnov- and Kane Joseph (2019). Advancing Inclu- lyaemyh-istochnikov-energii-budushche- sion Through Clean Energy Jobs. Retrieved go-v-kazahstane-net. Erişim tarihi: 25.04. from https://www.brookings.edu/research/ 2019.

174 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ advancing-inclusion-through-clean-ener- Lyabdina Аleksandra (2018). En Popü- gy-jobs/. Accessed on 20.04.19. ler 10 İş Mesleği. Alınan yer: https://www. Jalilova Amina (2018). Only 1% of Renew- kp.ru/daily/26900/3945899/. Erişim tarihi: able Sources: There is No Future Energy in 23.04.2019. Kazakhstan. Retrieved from https://eadaily. Muro Mark, Tomer Adle, Shivaram Ranjitha com/ru/news/2018/08/03/vsego-1-vozob- ve Kane Joseph (2019). Gelişimi Temiz Enerji novlyaemyh-istochnikov-energii-budu- İşleriyle Yürütmek. Alınan yer: https://www. shchego-v-kazahstane-net. Accessed on brookings.edu/research/advancing-inclusi- 25.04.2019. on-through-clean-energy-jobs/. Erişim tari- Rumbler (2018). Future Professions. Re- hi: 20.04.2019. trieved from https://news.rambler.ru/oth- Rambler (2018). Gelecekteki Meslekler. Alı- er/39756990-professii-buduschego/ Ac- nan yer: https://news.rambler.ru/other/ cessed on 23.04.2019. 39756990-professii-buduschego/. Erişim ta- World Economic Forum (2018). The Future rihi: 23.04.2019. of Jobs 2018 Report. Retrieved from http:// www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_ Jobs_2018.pdf. Accessed on 20.04.2019.

175 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

176 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ ECONOMIC GROWTH IN KAZAKHSTAN: UPDATE FOR THE FIRST HALF OF 2019 KAZAKİSTAN’DA EKONOMİK BÜYÜME: 2019 YILININ İLK YARISININ SONUÇLARI

Kanat Makhanov *

The current economic situation in Ka- Kazakistan’daki mevcut ekonomik du- zakhstan was discussed at the enlarged rum, Sayın Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart meeting of the country’s government held Tokayev’in Başkanlığında 15 Temmuz 2019 on July 15, 2019 under the chairmanship of tarihinde düzenlenen hükümetin genişletil- President Kassym-Jomart Tokayev (Akorda. miş toplantısında tartışıldı (Akorda.kz, 2019). kz, 2019). The meeting’s primary goal was to Toplantının temel hedefi, Kazakistan’ın discuss Kazakhstan’s economic performance 2019’un ilk yarısındaki ekonomik performan- in the first half of 2019 and specify main pri- sını değerlendirmek ve yılın ikinci yarısına ority targets until the end of 2019 and be- ilişkin öncelikli hedefleri belirlemek olmuş- yond. According to the latest available pre- tur. Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Ekonomi liminary data from the Committee on Statis- Bakanlığı İstatistik Komitesi’nin son verileri- tics of the Ministry of National Economy of ne göre, ülke ekonomisindeki büyüme ora- Kazakhstan, the growth rate of the national nı Ocak 2019’da %2.9 iken Haziran 2019’da economy accelerated from 2.9% in January %4.1’e yükselmiştir. Özellikle inşaat (%11.1), 2019 to 4.1% in June 2019 on year to year ticaret (%7.5), ulaştırma (%5.3), tarım (%3.8) calculations. In particular, such sectors as ve sanayi (%2.6) gibi sektörler GSYİH büyü- construction (11.1%), trade (7.5%), transpor- mesinin lokomotif unsurları olmuştur. Diğer tation (5.3%), agriculture (3.8%) and industry sektörlere ilişkin rakamlar açıklanmamıştır (2.6%) became the main drivers of the GDP (Old.stat.gov.kz, 2019). Ülkenin ekonomik growth. The figures for the rest of the sec- kalkınması için öncelikli sektör olan imalat- tors were not disclosed (Stat.gov.kz, 2019). taki büyüme, esas olarak ilaç, mühendislik, The growth in manufacturing, which is the petrol rafinerisi, demir dışı metaller, hafif top priority sector for the economic devel- sanayi ve içecek üretimi gibi sektörler üze- opment of the country, was achieved mainly rinden gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda, 17 due to pharmaceuticals, engineering, oil re- bölgenin 14’ünde sanayi sektöründe büyü- fining, non-ferrous metallurgy, light industry, me kaydedilmiştir. Başbakan Askar Mamin’in and beverage production. At the same time, de açıkladığı üzere işgücü piyasası istikrarlı the growth of the industrial sector was regis- bir performans göstermektedir. Zira işsizlik tered in 14 out of 17 regions of the country. seviyesi 2019’un ilk yarısında %4.8’e düş- As stated by Prime Minister Askar Mamin, müş ve 126,000 daimi istihdam olmak üzere the labor market demonstrates a stable per- 186,000 yeni iş imkanı yaratılmıştır. formance as the level of unemployment de- Toplantıda yurtdışı yatırımlarının artırıl- creased to 4.8% in the first half of 2019, with ması, ülkenin mevcut ve gelecekteki eko- 186,000 new jobs created, including 126,000 nomik gelişimi için öncelikli hedeflerden permanent ones. biri olarak belirtilmiştir. Özellikle, sabit var- Increasing the inflow of investments was lıklara yatırım hacminin yıllık ortalama %20 mentioned at the meeting as one of the top oranında artırılması ve 2025 yılına kadar priority targets for the country’s current and GSYİH’nın %30’una çıkarılması hedeflenmiş- future economic development. In particular, tir. Bu nedenle, hedef göstergelere ulaşmak to increase the volume of investment in fixed için önümüzdeki beş yıl boyunca 30 trilyon assets annually by an average of 20% and tenge tutarında yeni yatırım çekmek amaç-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

177 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA bring it to 30% of GDP by 2025 was specified lanmıştır. Bu çerçevede hükümet, kamunun as an important objective. Thus, in order to tüm imkânlarını kullanarak yatırım çekmeyi achieve the target parameters, it is neces- ve sürdürülebilir ekonomik büyümenin de- sary to attract investments amounting to 30 vamı için ön koşullardan biri olan elverişli bir trillion tenge during the next five years. In yatırım ortamı yaratmayı hedefleyen pro-ak- this regard, the government pursues a pro- tif bir politika izlemektedir. Bunun dışında active policy aimed at attracting investments hükümet, kronik sosyal sorunları çözme ve with the use of all state support measures nüfusun gelir düzeyi düşük gruplarının refah and creating a favorable investment climate, düzeyini artırma çabalarını önemli bir hedef which is one of the key prerequisites for fu- olarak koymuştur. Bu bağlamda ilgili bakan- ture sustainable economic growth. Apart lıklar, aktif olarak işsizlerin ve serbest meslek from that, the government specified efforts sahiplerinin verimli istihdamına yönelik ted- to solve urgent social issues and improve birleri yürürlüğe koymaya başlamıştır. the welfare of socially vulnerable groups of Hükümet toplantısında halka açıklanan the population as its important priority. In ekonomik büyüme verilerini, önceki verilerle this light, the relevant ministries have active- karşılaştırıp analiz ettiğimizde 2019’u geç- ly started to implement measures directed miş yıllardan ayıran farklılıkları görebiliriz. at involving unemployed and self-employed İlk olarak, bu ilk rakamların sonraki istatis- people in productive employment. tiklerle doğrulanması durumunda, 2019’un Analyzing the economic growth data ilk yarısında inşaat sektöründe %11.1’lik reel made public at the government meeting, we büyüme, bu sektörde 2008’in ilk yarısından can compare them to the previous data and bu yana kaydedilen en yüksek büyüme oranı note some irregularities that make 2019 very olacaktır. İnşaat sektöründeki bu muazzam different from the past years. Firstly, in case büyümenin kaynağını tahmin etmek zor gö- if these preliminary figures are confirmed in rünmektedir. Çünkü büyük ölçekli bir inşaat posterior statistics, the 11.1% of real growth projesi olan EXPO-2017’den önceki yıllarda in construction during the first half of 2019 bile inşaat sektörü, çift haneli bir büyüme would be the highest growth rate registered göstermemiştir. in this sector since the first half of 2008. It is İkinci olarak, 2019’un ikinci yarısında sa- rather difficult to understand the source of nayi sektörünün büyüme oranının sadece this tremendous growth in the construction %2.6 olarak gerçekleşmiş olması, endişe ve- sector since even the years that preceded ricidir. Bu oran, 2016’dan bu yana en düşük the EXPO-2017, which was indeed a large- büyüme oranı olmuştur. Bu durumda, sanayi scale construction project, were not marked sektöründe 2017’den itibaren kademeli ola- by a double-digit growth in construction. rak bir düşüş yaşandığı açıktır. Sanayi sektö- Secondly, it is rather alarming to note rünün yaklaşık %40’ını oluşturan imalat sa- that the industrial growth during the sec- nayiindeki büyümenin %2.6’nın altına düşme ond half of 2019 is a mere 2.6%, which is the ihtimali, endişe verici bir diğer husustur. Bu minimum growth rate since 2016. Thus, we beklentiler, imalat sektörünün performansı- can observe a continuation of the gradual nın tüm sanayi sektörünün büyüme oranla- decline of the industrial sector since 2017. rının altında kaldığı son iki-üç yıldaki verilere What is even more alarming is that it is dayanmaktadır. Ayrıca, Mayıs 2019’da Kaza- highly probable to expect the growth in the kistan’ın, tüm sanayi sektörünün neredeyse manufacturing industry, which makes about yarısını oluşturan petrol üretiminde %13.2’lik 40% of the industrial sector, to be below bir düşüş yaşandığı için ekstraksiyon (maden 2.6%. These expectations are based on the arama) sektörü ile ilgili olumsuz beklenti- previous data from the last two-three years ler de söz konusudur (365info.kz, 2019). Bu when the manufacturing sector’s perfor- beklentinin gerçekleşmesi, genel olarak sa- mance was below the growth rates of the nayi sektöründeki istatistiklerde de ilave bir entire industrial sector. Moreover, there are düşüşe neden olabilir. Öte yandan, hizmet also reasons for negative expectations in sektörünün %40’ından fazlasını oluşturan ti-

178 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ the extractive sector due to the fact that in caretteki %7.5’lik ve taşımacılıktaki %5.3’lük May 2019 Kazakhstan experienced a 13.2% büyüme, hizmet sektöründe iyimser beklen- decline in oil extraction (365info.kz, 2019), tiler yaratmaktadır. which accounts for nearly half of the entire Kazakistan Ulusal Ekonomi Bakanlığı da, industrial sector. This would produce an ad- bir önceki yıl %3.8 olarak gerçekleşen eko- ditional downward pressure on industrial nomik büyüme tahminini %4.0’e yükseltmiş- statistics in general. On the other hand, the tir. Bu güncelleme, büyük olasılıkla 2019’un 7.5% growth in trade and the 5.3% growth in ilk yarısında gerçekleşen yukarıda belirtilen transportation create rather good expecta- ilk verilere dayanmaktadır. Geçmiş tecrü- tions from the service sector since these two belere dayanarak, 2019’daki GSYİH büyü- industries together account for more than mesinin %3.6 ila %4.1 aralığında olacağını 40% of the service sector. tahmin edebiliriz (Zonakz.net, 2019). 2010 Recently, the Ministry of National Econ- yılından bu yana GSYİH büyüme istatistikle- omy of Kazakhstan also updated its eco- ri, GSYİH’daki büyümenin periyodik oranları nomic growth forecast from the previous arasında büyük bir ilişki olduğunu ve yılın ilk 3.8% or above to 4.0% or above (Zonakz. çeyreği ile yılın ilk yarısındaki göstergelerin net, 2019). The update was probably based her yılın sonuna kadar genel GSYİH büyü- on the above-mentioned preliminary data mesini büyük ölçüde belirlediğini göster- for the first half of 2019. Based on the past mektedir. Dolayısıyla, GSYİH büyümesinin, experience, we can also expect that the GDP 2019’un ilk çeyreğindeki ve ilk yarısındaki growth in 2019 will be within the range of göstergelere yakın olması muhtemeldir. 3.6-4.1%. The GDP growth statistics since Kazakistan’da petrol sektörü, hâlâ GSYİH 2010 demonstrate that periodic rates of the üzerinde en büyük etkiye sahip birincil et- GDP growth are highly interrelated and that kendir. Söz konusu sektörde yaşanacak bir indicators of the first quarter and the first dalgalanmanın tüm ekonomik yapıyı etkile- half of a year pre-determine to a large extent mesi kaçınılmazdır. Her ne kadar GSYİH’daki the overall GDP growth by the end of each artışın 2019 sonuna kadar %4’e yakın olaca- year. Hence, we can expect the GDP growth ğı tahmin edilse de bu oranın altında kalma to be very close to the indicators of the first ihtimali de yüksek görünmektedir. Yukarıda quarter and the first half of 2019. özetlediğimiz bu göstergeler, piyasada- In Kazakhstan, the oil sector is still the pri- ki petrol fiyatlarının belirsizliğinin yanı sıra mary factor that has the greatest influence 2019’da Kazakistan’da toplam yıllık ham pet- on the overall GDP, and any significant fluc- rol üretiminin bir önceki yıla göre bir miktar tuation in this industry would be replicated daha düşük olacağı tahminine dayanmakta- in the whole economy. Therefore, we as- dır. sume that it is very likely for the GDP growth by the end of 2019 to be very close to 4%, Kaynaklar but still with a high probability to be slightly Akorda.kz (2019). Devlet Başkanı Kasım-Jo- below 4%. These expectations are based on mart Tokaev’in, Hükümet Toplantısında the uncertainty and neutral bias of oil prices Yaptığı Konuşma. Alınan yer: https://www. in the market, as well as on the forecast that akorda.kz/ru/speeches/internal_political_af- the total annual crude oil output in Kazakh- fairs/in_speeches_and_addresses/vystuple- stan in 2019 will be slightly less than in the nie-glavy-gosudarstva-k-tokaeva-na-rasshi- previous year. rennom-zasedanii-pravitelstva. Erişim tarihi: 03.09.2019. References Kazakistan Ulusal Ekonomi Bakanlığı İstatis- Akorda.kz (2019). Speech by the Head of tik Komitesi (2019). Resmi İstatistiksel Bilgi, State Kasim-Jomart Tokaev at an Extend- Operasyonel Veriler (Hızlı Bilgi, Bültenler), ed Meeting of the Government. Retrieved Ulusal Hesaplar, Bütünleşik Hesaplar. Alınan from https://www.akorda.kz/ru/speech- yer: http://old.stat.gov.kz/faces/wcnav_ex-

179 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA es/internal_political_affairs/in_speech- ternalId/homeNationalAccountIntegrated?_ es_and_addresses/vystuplenie-glavy-gosu- afrLoop=7133320919164809#%40%3F_afr- darstva-k-tokaeva-na-rasshirennom-zase- Loop%3D7133320919164809%26_adf. danii-pravitelstva. Accessed on 03.09.2019. ctrl-state%3Del903nt4l_42. Erişim tarihi: 04. Committee on Statistics of the Ministry of Na- 09.2019. tional Economy of Kazakhstan (2019). Offi- Zonakz.net (2019). Kazakistan’ın Ekonomisi cial Statistical Information, Operational Data Yılda %4 veya Daha Fazla Büyüyebilir, An- (Express Information, Newsletters), National cak Bunun Çoğu Dış Faktörlere Bağlı. Alınan Accounts, Integrated Accounts. Retrieved yer: https://zonakz.net/2019/05/15/kazaxs- from http://old.stat.gov.kz/faces/wcnav_ex- tanskaya-ekonomika-za-god-mozhet-vyras- ternalId/homeNationalAccountIntegrated?_ ti-na-4-i-bolee-no-mnogoe-zavisit-ot-vnes- afrLoop=7133320919164809#%40%3F_afr- hnix-faktorov/. Erişim tarihi: 03.09.2019. Loop%3D7133320919164809%26_adf. 365info.kz (2019). Kazakistan Daha Az Petrol ctrl-state%3Del903nt4l_42. Accessed on 04. Üretmeye Başladı. Alınan yer: https://365in- 09.2019. fo.kz/2019/06/kazahstan-stal-doby- Zonakz.net (2019). Kazakhstan’s Economy vat-menshe-nefti. Erişim tarihi: 05.09.2019. Can Grow by 4% or More in a Year, but Much Depends on External Factors. Retrieved from https://zonakz.net/2019/05/15/ka- zaxstanskaya-ekonomika-za-god-mozhet- vyrasti-na-4-i-bolee-no-mnogoe-zavisit-ot- vneshnix-faktorov/. Accessed on 03.09.2019. 365info.kz (2019). Kazakhstan Began to Pro- duce Less Oil. Retrieved from https://365info. kz/2019/06/kazahstan-stal-dobyvat-men- she-nefti. Accessed on 05.09.2019.

180 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ CHINA-MONGOLIA-RUSSIA ECONOMIC CORRIDOR: INTERESTS OF THE PARTIES ÇİN-MOĞOLİSTAN-RUSYA EKONOMİK KORİDORUNDA TARAFLARIN ÇIKARLARI

Dinara Taldybayeva *

On June 24, 2016, during the Shanghai Pekin’in Tek Kuşak Tek Yol inisiyatifinin Cooperation Organization (SCO) Summit in önemli bir projesi olan Çin-Moğolistan-Rus- Tashkent, the presidents of China, Mongo- ya Ekonomik Koridoru (China-Mongo- lia and Russia agreed on the China-Mon- lia-Russia Economic Corridor CMREC) üze- golia-Russia Economic Corridor (CMREC), rinde 24 Haziran 2016 tarihinde Taşkent’te which is an important project of Beijing’s Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Zirvesi’nde Belt and Road Initiative (BRI). The project Çin, Moğolistan, Rusya Başkanları görüş aims at realizing joint projects in areas such birliğine varmışlardır. Proje, ülkeler arası ti- as trade, competitiveness of goods and ser- caret hacmi, mal ve hizmetlerde rekabetin vices, cross-border transportation security, sağlanması, sınır ötesi ulaşımın sağlanma- and infrastructure development. President sı ve altyapının geliştirilmesi gibi alanlarda of China Xi Jinping first proposed the idea ortak projelerin gerçekleştirilmesini amaç- of the project during the first China-Rus- lamaktadır. Proje fikri ilk olarak daha önceki sia-Mongolia Summit, which took place in yıllarda 11 Eylül 2014 tarihinde Duşanbe’de, Dushanbe on September 11, 2014. President ilk defa gerçekleşen Çin-Rusya-Moğolistan of Russia Vladimir Putin and President of Zirvesi’nde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Xi Mongolia Tsakhiagiin Elbegdorj also sup- Jinping) tarafından ileri sürülmüştür (BRICS, ported the idea (BRICS, 2014). Then, in 2015, 2014). Bu fikir Rusya ve Moğolistan Başkan- during the SCO summit in Ufa, the issue was ları Vladimir Putin ve Tsakhiagiin Elbegdorj placed on the agenda again. tarafından da desteklenmiştir. Daha sonra The corridor is planned to pass through 2015 yılında ŞİÖ’nün Ufa’da gerçekleşen zir- two main routes: one extends from the Bei- vesinde tekrar gündeme getirilmiştir. jing-- region in northern China Koridorun 2 temel güzergâh üzerinden to and on to Mongolia and Russia; geçmesi planlanmaktadır. Söz konusu güzer- the other extends from China’s , Shen- gah, Çin’in kuzeyindeki Pekin-Tianjin-Hebei yang, , and to üçgeninden başlayarak Hohhot üzerinden Russia’s Chita. Seven major areas of cooper- Moğolistan’a ve Rusya’ya, Dalian, , ation are envisaged between the parties on Changchun, Harbin’den geçerek, Çin’in this route, which include the development Manzhouli şehrinden Rusya’nın Chita şehri- of transport infrastructure and connectivity, ne kadar devam edecektir. Bu güzergâh üze- the construction of border crossings (along rinde taraflar arasında 7 temel yönde ortak with customs and sanitary controls, etc.), en- işbirliği yapılması amaçlanmaktadır. Bunlar, hanced cooperation in the field of industry ulaşım altyapısının geliştirilmesi ve bağlantı and investment, trade and economic rela- sağlanması, (gümrük ve sıhhi kontrolleri ile tions, close interaction in the humanitarian birlikte) sınır geçişlerinin yapılanması, sana- field, partnership in the field of environmen- yi ve yatırım alanında işbirliğinin artırılması, tal protection, and strengthened cross-bor- ticari ekonomik ilişkilerin sağlanması, insani der cooperation. The main focus of coop- alanda yakın etkileşim, çevre koruma alanın- eration is transportation infrastructure. The da ortaklık ve sınır ötesi işbirliğinin güçlen- construction of the corridor aims to connect dirilmesi gibi alanları kapsamaktadır. İşbir-

* PhD, student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

181 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the BRI project with Russia-led Eurasian Eco- liğinin odak noktası ulaşım altyapısı olarak nomic Union (EEU) project and Mongolia’s belirlenmiştir. Koridorun inşası Tek Kuşak Tek Steppe Road project. A five-year program Yol Kuşak projesinin Rusya öncülüğündeki has been prepared for the project to start, Avrasya Ekonomik Birliği ve Moğolistan’ın and after its expiration the parties can ex- Bozkır Yolu (Steppe Road) projesi ile bağlantı tend the program period, regardless of its sağlaması amaçlamaktadır. Projenin faaliyete results. The program consists of 32 projects, geçmesi için 5 yıllık bir program hazırlanmış and the majority of them envisage the re- ve programın süresi bittikten sonra taraflar structuring of existing railways and roads karşılıklı anlaşma yolu ile programın sonuç- and the construction of new ones (Frolova, larına bakmaksızın program süresini uza- 2017). tabilirler. Program 32 projeden oluşmakta The CMREC project is drawing intense olup bunların büyük çoğunluğu mevcut olan interest from the three participating states. demiryolu ve karayollarının yeniden yapılan- Through the project, China, Mongolia, and ması ve yenilerinin inşa edilmesini öngör- Russia aim to achieve common success in mektedir (Frolova, 2017). the global market. As noted above, this will Çin-Moğolistan-Rusya ekonomik kori- enable more intensive cooperation between doru projesi, katılımcı üç devlet tarafından the participating countries in transport and yoğun ilgiye mazhar olmaktadır. Proje saye- communication, the development of the in- sinde Çin, Moğolistan ve Rusya dünya piya- dustrial sector in the border regions, as well sasındaki rekabette ortak başarılara ulaşma- as cooperation in cultural and social areas, yı amaçlamaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi, and environmental security. In this context, bu, katılımcı ülkeler arasında ulaşım ve ile- it is worth looking at what the project means tişim, sınır bölgelerindeki sanayi sektörünün for each of the participating countries. gelişimi, kültürel ve sosyal alanlarda daha First of all, for Mongolia, two free trade yoğun işbirliği, çevre güvenliği alanlarında zones are to be established near the cor- işbirliğini sağlayacaktır. Bu bağlamda, katı- ridor. The first of these zones will be es- lımcı ülkelerin her biri için projenin ne anlam tablished at the Gashuun Sukhait border ifade ettiğine bakmak faydalı olacaktır. crossing on the Sino-Mongolian border and İlk olarak Moğolistan için, koridorun ke- will contribute to the operation and export narında iki serbest ticaret bölgesinin ku- activity of Mongolia’s Tavan-Tolgoi coal de- rulması amaçlanmaktadır. Bu bölgelerden posit. The second one will be established birincisi, Çin-Moğolistan sınırlarındaki Gas- in the province of Altan-bulag on the Rus- huun Sukhait sınır geçişinde kurulacak ve sian-Mongolian border and will lead to the Moğolistan’ın Tavan-Tolgoi kömür yatağının development of ecotourism in the region. işletilmesi ve ihracatı için katkıda bulunacak- Launched with China’s initiative, the project tır. İkincisi ise, Rusya-Moğolistan sınırındaki aims to transform Mongolia into an active Altan-bulag ilinde bir serbest ticaret bölgesi participant of the BRI project. In this respect, kurulacak ve bölgede eko turizmin gelişme- it is important to underline the importance sini sağlayacaktır. Çin inisiyatifi ile başlatı- of Mongolia’s Steppe Road program, which lan bu proje Moğolistan’ı Tek Kuşak Tek Yol was launched in 2014 and is aimed at the projesinin faal katılımcısına dönüştürmeyi strategic development of the country. The amaçlamaktadır. Bu doğrultuda 2014 yılında Mongolian government is seeking foreign başlatılan Moğolistan’ın stratejik gelişmesini investments of $50 billion for the project, amaçlayan Bozkır Yolu programının önemi- which envisages the construction of roads nin altını çizmekte fayda vardır. Çin sınırın- and railways that run from the Chinese bor- dan Rusya sınırına kadar bütün Moğolistan der to the Russian border through the ter- topraklarından geçen kara ve demir yolla- ritory of Mongolia (Eurasianet, 2017). China rının inşasını öngören bu projenin faaliyete wants to make the program a major route of geçmesi için Moğolistan hükümeti 50 mil- the BRI project and aims to invest $30 billion yar dolar yatırım arayışındadır (Eurasianet, in the next 510 years and then $90 billion by 2017). Çin, bu programı Tek Kuşak Tek Yol

182 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ 2035. Today, China is Mongolia’s main for- projesinin esas güzergâhı haline getirmeyi eign trade partner, since it receives 90% of istemekte ve bu yönde önümüzdeki 5-10 Mongolian exports and provides 30% of its yıllık bir süre içerisinde 30 milyar dolar, daha imports. In 2018, the trade volume between sonra 2035 yılına kadar 90 milyar dolar ya- China and Mongolia was $8,4 billion, which tırım yapmayı amaçlamaktadır. Günümüzde is 26.8% higher compared to 2017. Accord- Moğolistan’ın en büyük dış ticaret ortağının ing to the Foreign Trade and Economic Co- Çin olduğu, Moğolistan ihracatının %90’ı ve operation Department of the Ministry of ithalatının %30’unun Çin’e ait olduğundan Foreign Affairs of Mongolia, Mongolia and da görülmektedir. 2018 yılında Çin ile Mo- China aim to expand trade volume to $10 ğolistan arasındaki ticaret hacmi 8,4 milyar billion by 2020 (Xinhua, 2019). dolara ulaşarak önceki yıl ile karşılaştırıldı- On the other hand, China’s rapidly de- ğında %26,8 artış göstermiştir. Moğolistan veloping economic cooperation with Russia Dışişleri Bakanlığı Dış Ticaret ve Ekonomik is helping Mongolia to contribute to their İşbirliği Dairesi Başkanlığı’nın verdiği bilgiye bilateral relations. According to the Depart- göre, Moğolistan ve Çin 2020 yılında ticaret ment of Statistics and Analysis of the Chi- hacmini 10 milyar dolara ulaşmasını amaçla- nese General Administration of Customs, maktadır (Xinhua, 2019). China’s trade volume with Russia amount- Diğer taraftan Çin’in Rusya ile hızla ge- ed to $107 billion in 2018, which is an in- lişmekte olan ekonomik işbirliği, Moğolis- crease of 21.7% compared to 2017. This tan’ın da bu ülkelerin ikili ilişkilerinde kat- figure was $84,07 billion (20.8%) in 2017 kıda bulunmasına yardımcı olmaktadır. Çin and $69.52 billion (2.2%) in 2016 (Izvestiya, Gümrük Komitesi Başkanlığı İstatistik Analiz 2019). Considering that the trade volume Dairesi’nin verilerine göre, Çin’in Rusya ile between China and Russia is expected to ticaret hacmi 2018 yılında 107 milyar dolar reach $200 billion in the coming years, it is olarak, bir önceki yıl ile karşılaştırmalı şekil- clear that Mongolia has a great advantage in de %21,7 artış göstermiştir. Geçen yıllar ile this way. One of other advantages of the tri- karşılaştıracak olursak, bu rakam 2017 yılın- lateral corridor for Mongolia, which is geo- da 84,07 milyar dolar (%20,8), 2016 yılında graphically constrained between Russia and ise 69,52 milyar dolar (%2,2) olmuştur (İz- China, is to increase its geopolitical capacity vestiya, 2019). Devam eden yıllarda Çin ile and try to take its share in the market of the Rusya arasındaki ticaret hacminin 200 milyar neighboring countries. Understanding the dolara ulaşmasının planlanmakta olduğu he- importance of the integration process initi- saba alınırsa, Moğolistan’ın bu yolda büyük ated by China and Russia in Eurasia (the BRI avantaja sahip olduğu görünmektedir. Rus- and EEU projects) and keeping up with it, ya ile Çin arasında coğrafi bakımdan kısıtlı Mongolia’s Steppe Road project also helps kalan Moğolistan’ın bu üç taraflı koridorun the country to take its place in the integra- inşası ile ilgili diğer avantajlarından biri, ül- tion process. On the one hand, the devel- kenin jeopolitik kapasitesini artırarak komşu opment of the mining industry in Mongolia ülkelerin piyasasında kendi payını almaya and the purpose of increasing exports of çalışmaktır. Moğolistan Hükümeti’nin Bozkır mineral resources would improve the quality Yolu projesi de Avrasya’daki Çin ile Rusya’nın of the existing transportation infrastructure önderliğinde başlatılan (Tek Kuşak Tek Yol ve in Mongolia, while the country’s transit po- Avrasya Ekonomik Birliği projeleri) enteg- tential could serve as an alternative for both rasyon sürecinin önemini anlayarak ve bu Russia and China. For example, according sürece ayak uydurarak kendi yerini almak to the statistics, in 2016, China transported istemesine yardımcı olmaktadır. Bir taraftan 1,700 container trains through Kazakhstan, Moğolistan’daki madencilik endüstrisinin 1,200 container trains via the Manzhou- gelişmesi ve maden kaynaklarının ihracatını li Railway and only 170 container trains via artırma amacı da Moğolistan’daki mevcut Mongolia (Eurasian Development Bank, olan ulaşım altyapısının kalitesini yükseltme- 2018). Although the transit route of Mongo- yi amaçlarken diğer taraftan ülkenin transit

183 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA lia is 1,135 km shorter than the Manzhouli potansiyeli hem Rusya hem Çin için bir al- railway linking China with Europe and 1,600 ternatif olabilecektir. Örnek olarak, istatistik km shorter than the transit route through verilerine göre Çin 2016 yılında Kazakistan Kazakhstan, the low volume of cargo trans- üzerinden 1,700 konteyner trenini, Manz- portation is due to the undeveloped trans- houli Demiryolu üzerinden 1200 konteyner port infrastructure in Mongolia and the poor trenini, Moğolistan üzerinden ise sadece 170 quality of existing railways. konteyner trenini taşımıştır (Avrasya Kalkın- For China, the CMREC is an important ma Bankası, 2018). Moğolistan’ın transit yolu step in the process of implementing the BRI Çin’in Avrupa’ya ulaşımını sağlayan Manz- project. In addition, it will have a positive im- houli demiryolundan 1,135 km, Kazakistan pact on China’s move towards the North and üzerinden transit yolundan ise 1,600 km kısa the West and the economic development in olmasına rağmen transit yük taşımacılığının Eurasia. As mentioned above, the operation az olması, Moğolistan’da ulaşım altyapısının of this corridor leading to Russia and Europe gelişmemiş olması ve mevcut demiryolları through Mongolia would be in the interest kalitesinin düşük olmasından kaynaklan- of China in terms of transportation time and maktadır. cost. In its turn, Russia expects the CMREC Çin için Çin-Moğolistan-Rusya ekonomik to contribute to the development of Siberia koridoru Tek Kuşak Tek Yol projesini uygula- and the Far East. It will also have a positive ma sürecindeki önemli bir adım olmaktadır. effect on the economic situation in the EEU. Ayrıca Çin’in Kuzey ve Batı’ya doğru hareket As a result, the existing development strate- etmesi ve Avrasya bölgesindeki ekonomik gies of Russia, Mongolia and China (the EEU, gelişimini de olumlu etkileyecektir. Yukarı- Steppe Road, and BRI) provide the necessary da bahsedildiği gibi, Moğolistan üzerinden infrastructure for the China-Mongolia-Rus- Rusya ve Avrupa’ya doğru giden bu kori- sia corridor to start operating in the near dorun faaliyete geçmesi, nakliye süresi ve future. maliyet açısından Çin’in yararına olacaktır. Rusya, Çin-Moğolistan-Rusya ekonomik ko- References ridorundan ilk olarak Sibirya ve Uzak Doğu bölgelerinin gelişimine katkı sağlayacağını BRICS (2014). China, Russia and Mongo- beklemektedir. Bu durum genel olarak Av- lia to Create Economic Corridor. Retrieved rasya Ekonomik Birliği’ndeki ekonomik du- from http://www.thebricspost.com/chi- rumu da olumlu etkileyecektir. Sonuç olarak na-russia-mongolia-to-create-econom- Rusya, Moğolistan ve Çin’in mevcut olan ic-corridor/#. Xe4EwpMzaUk. Accessed on gelişme stratejileri (Avrasya Ekonomik Birliği, 04.01.2019. Bozkır Yolu ve Tek Kuşak Tek Yol) Çin-Moğo- Eurasian Development Bank (2018). Silk listan-Rusya koridorunun yakın perspektifte Road Transport Corridors: Barrier Analysis faaliyete geçmesi için gerekli altyapıları sağ- and Investment Guidelines. Retrieved from lamaktadır. https://eabr.org/upload/iblock/304/EDB- Centre_2018_Report-50_Transport-Corri- Kaynaklar dors_Barriers-and-Investments_RUS.pdf. Ac- Avrasya Kalkınma Bankası (2018). İpek Yo- cessed on 15.01.2019. lu’nun Ulaşım Koridorları: Kısıtlamaların Ana- Eurasianet (2017). Mongolia Joins Chinese lizi Yatırım Yönleri ile İlgili Teklifler. Alınan yer: One Belt One Way Initiative. Retrieved from https://eabr.org/upload/iblock/304/EDB- https://russian.eurasianet.org/node/64541. Centre_2018_Report-50_Transport-Corri- Accessed on 05.01.2019. dors_Barriers-and-Investments_RUS.pdf. Eri- şim tarihi: 15.01.2019. Frolova Ivetta (2017). Prospects for Trilater- al Cooperation between Russia, China and BRICS (2014). Çin, Rusya ve Moğolistan Eko- Mongolia. Retrieved from https://riss.ru/im- nomik Koridor Yaratacak. Alınan yer: http:// ages/pdf/journal/2017/6/07.pdf. Accessed www.thebricspost.com/china-russia-mon-

184 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ on 05.01.2019. golia-to-create-economic-corridor/#.Xe- Izvestiya (2019). In 2018, Trade between 4EwpMzaUk. Erişim tarihi: 04.01.2019. Russia and China Grew by 27%. Retrieved Eurasianet (2017). Moğolistan Çin’in Tek Ku- from https://iz.ru/833530/2019-01-14/tova- şak Tek Yol Girişimine Katılıyor. Alınan yer: rooborot-rossii-i-kitaia-v-2018-godu-vyros- https://russian.eurasianet.org/node/64541. na-27. Accessed on 14.01.2019. Erişim tarihi: 05.01.2019. Xinhua (2019). China Ready to Help Mon- Frolova İvetta (2017). Rusya, Çin ve Moğo- golia Develop Diversified Economy: Am- listan Üç Taraflı İşbirliğinin Perspektifleri. bassador. Retrieved from http://static.cms. Alınan yer: https://riss.ru/images/pdf/jour- xinhua-news.cn/xhswz_Html5/c/ 2019-03- nal/2017/6/07.pdf. Erişim tarihi: 05.01.2019. 15/848437.shtml. Accessed on 15.03.2019. İzvestiya (2019). Rusya ile Çin Arasındaki Ti- caret Hacmi %27 Arttı. Alınan yer: https:// iz.ru/833530/2019-01-14/tovarooborot-ros- sii-i-kitaia-v-2018-godu-vyros-na-27. Erişim tarihi: 14.01.2019. Xinhua (2019). Çin Moğolistan’ın Çeşitlen- dirilmekte Olan Ekonomisini Geliştirmesine Yardımcı Olmaya Hazır. Alınan yer: http:// static.cms.xinhua-news.cn/xhswz_Html5/c/ 2019-03-15/848437.shtml. Erişim tarihi: 15. 03.2019.

185 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

186 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ INVESTMENTS IN KAZAKHSTAN: ECONOMIZATION OF THE COUNTRY’S FOREIGN POLICY KAZAKİSTAN’A YÖNELİK YATIRIMLAR: ÜLKE DIŞ POLİTİKASININ EKONOMİK HEDEFLERE UYARLANMASI

Asset Ordabayev *

At the end of 2018, President of Kazakh- 2018 yılının sonunda Kazakistan Cumhur- stan Nursultan Nazarbayev replaced the başkanı Sayın Nursultan Nazarbayev, Kaza- country’s minister of foreign affairs, just a kistan’ın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi few days before the expiration of Kazakh- (BMGK) daimi olmayan üyeliğinin sona er- stan’s nonpermanent membership in the UN mesinden birkaç gün önce ülkenin Dışişleri Security Council (UNSC). The appointment Bakanı’nı görevinden almıştır. Eski Savun- of Beibut Atamkulov, the former Minister of ma, Havacılık ve Uzay Sanayii Bakanı Bey- Defense and Aerospace Industry, as a new but Atamkulov’un, kariyer diplomatı Kayrat head of the country’s diplomatic service Abdrahmanov’un yerine ülkenin Dışişleri Ba- instead of career diplomat Kairat Abdra- kanı olarak atanması oldukça beklenmedik khmanov was quite unexpected. Explaining bir gelişme olmuştur. Dışişleri Bakanlığı’nı why it was necessary to reorganize the Min- yeniden düzenlemenin neden gerekli oldu- istry of Foreign Affairs (MFA), the president ğunu açıklayan Cumhurbaşkanı, bakanlığın stated that, along with performing political siyasi işlevleri gerçekleştirmenin yanı sıra functions, the ministry should also supervise yatırımları ve ihracatı denetlemesi gerektiği- investments and exports (Sputniknews.kz, ni kaydetmiştir. Dış politikanın iç politikanın 2018). As foreign policy should be a contin- devamı olarak ülkenin kalkınmasına yardımcı uation of internal policy and assist the coun- olması gerektiğinden, Dışişleri Bakanlığı’nın try’s development, strengthening economic ekonomik yetkilerinin güçlendirilmesi man- credentials of the MFA seem to be logical, tıklı görünmektedir (Sputniknews.kz, 2018). but the major question is whether it will be Ancak bakanlığın yeni işlevleri gerçekleşti- able to perform new functions and has tools rip gerçekleştiremeyeceği ve bununla ilgili for this. araçlara sahip olup olmayacağı buradaki asıl As a general starting point, it is necessary sorundur. to acknowledge that any foreign policy is İlk olarak, ülkenin herhangi bir dış politi- a relationship between a nation’s economy ka yaklaşımının ülke ekonomisi ile politikası and politics. At the beginning of 2010, when arasındaki ilişkileri temsil ettiği kabul edile- Kazakhstan became the OSCE chairman, bilir. Kazakistan’ın Avrupa Güvenlik ve İşbir- the MFA was tasked with implementing liği Teşkilatı (AGİT) Dönem Başkanı olduğu the global agenda, as initiated by President 2010 yılının başında Dışişleri Bakanlığı, Cum- Nazarbayev himself. Subsequently, Kazakh- hurbaşkanı Nazarbayev’in girişimi üzerine stan served as the chairman of the Council küresel gündemi uygulamakla görevlendi- of Foreign Ministers of the Organization of rilmiştir. Daha sonra Kazakistan, İslam İşbir- Islamic Cooperation (OIC) and succeeded in liği Teşkilatı (İİT) Dışişleri Bakanları Konseyi becoming a UNSC non-permanent member. Dönem Başkanı olmuş ve ayrıca BMGK’na As part of its proactive diplomacy, the coun- daimi olmayan bir üye olarak seçilmiştir. try continued to promote the cause of nucle- Diplomatik açılım kapsamında ülke, nükleer ar nonproliferation and disarmament. At the silahların yayılmasının önlenmesine ve silah- same time, during this period, Kazakhstan sızlanmaya yönelik çabaları desteklemeye joined efforts with Russia and Belarus to cre- devam etmiştir. Aynı zamanda, bu dönemde

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

187 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ate an integration association in the form of Kazakistan, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) the Eurasian Economic Union (EAEU). How- gibi entegrasyon birliğinin oluşturulması ko- ever, the MFA did not play a major role in the nusunda Rusya ve Beyaz Rusya ile güçlerini implementation of this initiative, as the cre- birleştirmiştir. Ne var ki Dışişleri Bakanlığı, ation of the union was a political decision, söz konusu girişimin uygulanmasında büyük and the talks on the EAEU were conducted bir rol oynamamıştır. Çünkü birliğin kurul- by special negotiation teams staffed by em- ması siyasi bir karar olmuş ve AEB üzerinde ployees of other ministries. görüşmeler, diğer bakanlık çalışanlarından The active implementation of Kazakh- oluşan özel müzakere ekipleri tarafından ya- stan’s global ambitions was dictated by the pılmıştır. need to raise the awareness about the coun- Kazakistan’ın küresel hedeflerinin etkin try: this argument was, for instance, used at bir şekilde gerçekleştirilmesi, ülke hakkında the time of the country’s OSCE chairmanship farkındalığı artırma ihtiyacından kaynak- (Zakon.kz, 2010). Understandably, such an lanmaktadır. Örneğin, bu argüman, ülkenin active policy in the international arena re- AGİT Dönem Başkanlığı döneminde kullanıl- quires substantial financial costs, but these mıştır (Zakon.kz, 2010). Anlaşılabildiği gibi, expenses were needed to introduce Kazakh- uluslararası arenada böyle bir aktif politi- stan to the world and could be considered kanın yürütülmesi önemli miktarda finansal as an investment in the country’s brand. maliyetler gerektirmektedir, ancak Kazakis- Moreover, through active politics on the tan’ı dünyaya tanıtmak için gerekli olan bu global stage, Kazakhstan tried to raise its harcamalar ülke imajına yatırım olarak kabul international status, creating the image of a edilebilir. Ayrıca, küresel sahnede aktif siya- “big” country, and such tactics were deemed setle Kazakistan, “büyük” bir ülke imajını ya- necessary to protect its interests and secu- ratarak uluslararası konumunu yükseltmeye rity. çalışmış ve bu tür taktikler ülke çıkarları ile Nevertheless, it appears that Kazakhstan’s güvenliğinin korunması açısından gerekli proactive foreign policy was not a crucial fac- görülmüştür. tor in attracting investments as, according to Bununla birlikte, Kazakistan’ın pro-aktif the World Bank’s data, the five-year average dış politikasının yatırımları çekme konusun- inward flow of foreign direct investment da önemli bir faktör olmadığı ortaya çıkmak- was only 4.3% of GDP (World Bank, 2019). tadır. Zira Dünya Bankası verilerine göre, ül- Therefore, apparently, the leadership of Ka- keye doğrudan yabancı yatırım akışının beş zakhstan made a decision to intensify efforts yıllık ortalaması GSYİH’nın yalnızca %4.3’ünü for raising external investment, thereby at- oluşturmuştur (Dünya Bankası, 2019). Bu- taching the functions of a PR-agency and radan hareketle, Kazakistan yönetimi dış an investor service center to the MFA. The yatırımları artırma çabalarını yoğunlaştırma new foreign minister declared that the MFA kararı almış ve böylece Dışişleri Bakanlığı’na would create front-offices, where all neces- bir Halkla İlişkiler (PR) ajansı ve yatırımcı hiz- sary services would be provided to investors metleri merkezinin işlevlerini eklemiştir. Yeni at a single location. Besides, MFA officials Dışişleri Bakanı, Dışişleri Bakanlığı’nda yatı- are now tasked with providing information rımcılara gerekli tüm hizmetlerin bir noktada about government support measures and sağlanacağı ön büroların oluşturulacağını incentives to investors, as well as assistance açıklamıştır. Ayrıca, Dışişleri Bakanlığı yetki- in accompanying investment projects. lileri, artık yatırımcılara devlet destek önlem- It is worth noting that the MFA has long leri ve teşvikleri hakkında bilgi sağlamanın been involved in attracting investments yanı sıra yatırım projelerinin gerçekleştiril- through Kazakhstan’s embassies, which even mesine yardımcı olmakla da görevlendiril- modified their websites under a single stan- mektedir. dard to include information about the coun- Dışişleri Bakanlığı’nın uzun süredir Ka- try’s business climate and investment op- zakistan’ın elçilikleri aracılığıyla yatırım portunities. Moreover, Kazakhstan’s diplo- çekmekte olduğunu ve bu elçiliklerin web

188 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ matic missions in developed countries were sitelerini ülkenin iş ortamı ve yatırım fırsat- staffed with representatives of other govern- ları hakkında bilgi içerecek şekilde tek bir ment agencies who had enough expertise standarda getirdiğini de belirtmek gerek- to deal with potential investors. Therefore, it mektedir. Bunun yanı sıra, Kazakistan’ın ge- is not clear how the reassignment of these lişmiş ülkelerdeki diplomatik misyonları, po- specialists to the MFA or the transfer of their tansiyel yatırımcılarla iş yapmak için yeterli functions to diplomats, who lack necessary uzmanlığa sahip diğer devlet kurumlarının competence, will make investment promo- temsilcilerinden bir kadro oluşturmuştur. Bu tion activities more effective. In political af- nedenle, bu uzmanların Dışişleri Bakanlığı’na fairs involving the OSCE, OIC, UN and other yeniden atanmasının ya da işlevlerinin ge- international and regional organizations, Ka- rekli yeterliliğe sahip olmayan diplomatlara zakh diplomats had to create a platform for devredilmesinin yatırım teşvik faaliyetlerini negotiations, where the country’s leadership daha etkin hale getirip getirmeyeceği açık could then reach agreements and promote değildir. AGİT, İİT, BM ve diğer uluslararası Kazakhstan’s status. However, to attract ve bölgesel örgütlerin dâhil olduğu siyasi more investment to the national economy, meselelerde Kazak diplomatlar, ülke yöne- diplomats should not only better under- timinin anlaşmalara vararak Kazakistan’ın stand economic conditions of Kazakhstan, konumunu yükseltebileceği müzakere plat- but be engaged in painstaking bureaucratic formunu oluşturmuşlardır. Ancak, ulusal work with stakeholders both inside and out- ekonomiye daha fazla yatırım çekmek adına side the country. diplomatlar yalnızca Kazakistan’ın ekonomik Export promotion is another area where koşullarını daha iyi anlamakla kalmayıp, aynı the MFA is now mandated to assist the work zamanda hem ülke içindeki hem de ülke dı- of the government by helping to open up şındaki ilgili taraflarla bürokratik çalışmaları foreign markets and remove barriers for Ka- özenle yapmalıdır. zakhstani products. The MFA even plans to İhracat teşviki, Kazakistan Dışişleri Bakan- create a platform together with the Ministry lığı’nın, dış pazarlara açılmasına ve Kazakis- of Industry and Infrastructural Development, tan ürünlerinin önündeki engellerin kaldı- the Atameken national chamber of entre- rılmasına katkı sağlama yoluyla hükümetin preneurs and the Ministry of Agriculture, çalışmasına yardımcı olmak için görevlen- although a similar joint work mechanism dirildiği bir başka alandır. Benzer bir ortak already exists and was used in the negotia- çalışma mekanizmasının mevcut olmasına tions on Kazakhstan’s accession to the World ve bu mekanizmanın Kazakistan’ın Dünya Trade Organization and on the creation Ticaret Örgütü’ne katılımına ilişkin müzake- of the EAEU. The EAEU practice, however, relerde ve AEB’nin oluşturulmasında kulla- shows that during five years of Kazakhstan’s nılmasına rağmen Dışişleri Bakanlığı; Sana- membership in the union our bureaucracy yi ve Altyapı Gelişimi Bakanlığı, Atameken has so far failed to employ the potential of Ulusal Girişimciler Odası ve Tarım Bakanlığı this organization as the country’s businesses ile birlikte bir platform oluşturmayı planla- still have difficulties in accessing markets of maktadır. Bununla birlikte, AEB tecrübeleri- other EAEU members. Moreover, the EAEU nin gösterdiği gibi, Kazakistan’ın birliğe üye member states frequently apply trade-re- bulunduğu beş yıl boyunca ülke yetkilileri stricting measures against each other, such şu ana kadar bu örgütün potansiyelini tam as closing borders for certain goods, which anlamıyla kullanamamıştır. Zira ülke içindeki demonstrates some incoherence of the de- işletmeler, diğer AEB üyelerinin pazarlarına clared economic integration policy. ulaşmakta hâlâ zorlanmaktadır. Bunun yanı At the same time, to be attractive for for- sıra, AEB üye ülkeleri, belirli malların geçişi eign investors, Kazakhstan should regularly için sınır kapılarının kapatılması gibi ticareti demonstrate improvements in its business kısıtlayıcı tedbirleri sık sık birbirlerine karşı environment. Under President Nazarbayev, uygulamaktadır. Bu da ilan edilen ekonomik the government worked hard to promote entegrasyon politikasının tutarsızlığını gös-

189 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Kazakhstan’s positions in two authoritative termektedir. international rankings – the World Economic Aynı zamanda, yabancı yatırımcılar için Forum’s Global Competitiveness Index and cazip olmak amacıyla, Kazakistan iş ortamın- the World Bank’s Doing Business (Global da düzenli olarak gelişmeler göstermelidir. Competitiveness Index, 2019). To accom- Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in yönetimi sıra- plish this task, the leadership of Kazakhstan sında hükümet, Dünya Ekonomik Forumu Kü- initiated a number of very significant and resel Rekabetçilik Endeksi ve Dünya Bankası high-quality reforms, and it is necessary İş Yapma Kolaylığı Endeksi gibi iki yetkili ulus- to recognize that the country managed to lararası sıralamada Kazakistan’ın konumlarını achieve good results, significantly improv- geliştirmek için çaba sarf etmiştir (Küresel ing its positions and becoming one of the Rekabet Endeksi, 2019). Kazakistan yönetimi, leaders among the former USSR countries. söz konusu görevi gerçekleştirmek amacıyla Thus, in Doing Business 2019, Kazakhstan birçok önemli ve kaliteli reform başlatmış- ranked 28th, rising by eight positions (Do- tır. Bu bağlamda ülkenin iyi bir sonuç elde ing Business, 2019). However, it seems that etmeyi başardığını, sıralamadaki konumları- opportunities for further growth in this field nı önemli ölçüde geliştirdiğini ve eski SSCB have been exhausted, and related effects ülkeleri arasında öne çıkan ülkelerden biri for foreign investors have most likely been haline geldiğini kabul etmek gerekmektedir. achieved as improvements continue only in Böylece, 2019 İş Yapma Kolaylığı Endeksi’nde certain directions. Kazakistan sekiz basamak yükselerek 28. sıra- A key issue that needs to be solved in ya yerleşmiştir (Doing Business, 2019). Ne var Kazakhstan is the problem of corruption ki, bu alanda daha fazla büyüme fırsatlarının (Transparency International, 2019). Active tükendiği ve yabancı yatırımcılar için bununla anti corruption practices are especially im- ilgili etkilerin büyük olasılıkla başarılmış oldu- portant for transnational companies that ğu görülmektedir. Çünkü iyileştirmeler sade- avoid being involved in corruption schemes ce belirli yönlerde devam etmektedir. in third countries for fear of facing enor- Kazakistan’da çözülmesi gereken önemli mous fines in Europe or the United States. bir konu, yolsuzluk sorunudur (Uluslararası Therefore, the MFA will have to convince for- Şeffaflık Örgütü, 2019). Yolsuzlukla mücadele eign investors that the country will continue konusunda etkin uygulamaların sağlanması, its active fight against corruption and safe- Avrupa ya da Amerika Birleşik Devletleri’nde guard their investment projects from pos- çok büyük para cezaları almaktan korkmaları sible encroachment on the part of corrupt nedeniyle üçüncü ülkelerde yolsuzluk meka- officials (Nur.kz, 2019). nizmalarına karışmaktan kaçınan uluslararası Ultimately, the economic factor is a very şirketler için özellikle önemlidir. Bu nedenle important part of foreign policy of any Dışişleri Bakanlığı, yabancı yatırımcıları, ül- country. The logic of Kazakhstan’s leadership kenin yolsuzluğa karşı mücadelesini aktif in transforming the role of the MFA is clear, şekilde sürdüreceğini ve yatırım projelerinin but the problem is that the country’s foreign yolsuzluk yapan yetkililer tarafından ele ge- policy officials are not professionally capable çirilme olasılığını önleyeceği konusunda ikna of promoting investments and exports in an etmelidir (Nur.kz, 2019). effective way. The role of the MFA and the Sonuç olarak, ekonomik faktör, herhangi embassies should be a general coordination bir ülkenin dış politikasının oldukça önemli and facilitation of activities of government bir parçasıdır. Kazakistan yönetiminin Dışiş- agencies responsible for Kazakhstan’s eco- leri Bakanlığı’nın rolünün dönüştürülmesi ko- nomic development. Along with creating nusundaki mantığı açıktır. Ancak, ülkenin dış business conditions favorable for foreign politika yetkilileri, yatırımları ve ihracatı etkili investment, the government should formu- bir şekilde destekleyememektedir. Dışişleri late at the conceptual level comparative ad- Bakanlığı’nın ve elçiliklerin rolü, Kazakistan’ın vantages of investing money in or conduct- ekonomik kalkınmasından sorumlu devlet ing trade with Kazakhstan. In this regard, it kurumlarının faaliyetlerinin genel koordinas-

190 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ is important to fully utilize the potential of yonu ve kolaylaştırılması olmalıdır. Dış yatı- public diplomacy. At the same time, the MFA rım için elverişli iş koşullarının yaratılmasının of Kazakhstan should continue to promote yanı sıra hükümetin, Kazakistan’a para ya- the country’s political and security initiatives tırmanın ya da bu ülkede ticaret yapmanın in the international arena, without focusing karşılaştırmalı avantajlarını kavramsal olarak solely on the economization of foreign pol- formüle etmesi gerekmektedir. Bu bağlam- icy. da, kamu diplomasisinin potansiyelini tam olarak kullanmak önemlidir. Aynı zamanda, References Kazakistan Dışişleri Bakanlığı, yalnızca dış Doing Business (2019). Kazakhstan Profile. politikanın ekonomikleştirilmesine odaklan- Retrieved from http://russian.doingbusiness. madan, ülkenin uluslararası arenadaki siyasi org/ru/data/exploreeconomies/kazakhstan. ve güvenlik girişimlerini desteklemeye de- Accessed on 26.05.2019. vam etmelidir. Global Competitiveness Index (2019). Ka- Kaynaklar zakhstan Profile. Retrieved from http:// Doing Business (2019). Kazakistan Profi- reports.weforum.org/pdf/gci4-2018/WEF_ li. Alınan yer: http://russian.doingbusiness. GCI4_2018_Profile_KAZ.pdf. Accessed on 26. org/ru/data/exploreeconomies/kazakhstan. 05.2019. Erişim tarihi: 26.05.2019. -Nur.kz (2019). More Than 20 Customs Officers Dünya Bankası (2019). Kazakistan Prof Suspected of Bribery. Retrieved from https:// li. Alınan yer: https://data.worldbank.org/ www.nur.kz/1796328-bolee-20-sotrud- country/kazakhstan. Erişim tarihi: 22.05. nikov-tamozni-zapodozreny-vovzatocnic- 2019. estve.html. Accessed on 30.05.2019. Küresel Rekabet Endeksi (2019). Kazakistan Sputniknews.kz (2018). MFA Will Promote Profili. Alınan yer: http://reports.weforum. Kazakhstani Companies in World Markets org/pdf/gci4-2018/WEF_GCI4_2018_Profi- Retrieved from https://ru.sputniknews.kz/ le_KAZ.pdf. Erişim tarihi: 26.05.2019. society/20181227/8657918/nazarbaev-per- Nur.kz (2019). 20’den Fazla Gümrük Me- estanovki-intervyu.html Accessed on 23.05. murunun Rüşvet Aldığından Şüphele- 2019. nilmektedir. Alınan yer: https://www.nur. Transparency International (2019). Cor- kz/1796328-bolee-20-sotrudnikov-tamoz- ruption Perception Index. Retrieved from ni-zapodozreny-vovzatocnicestve.html. Eri- https://www.transparency.org/cpi2018 Ac- şim tarihi: 30.05.2019. cessed on 27.05.2019. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (2019). Rüş- World Bank (2019). Kazakhstan Profile Re- vet Algısı Endeksi. Alınan yer: https://www. trieved from https://data.worldbank.org/ transparency.org/cpi2018. Erişim tarihi: 27. country/kazakhstan. Accessed on 22.05. 05.2019. 2019. Sputniknews.kz (2018). Kazakistan Dışişle- Zakon.kz (2010). The Upcoming Summit ri Bakanlığı Ülkedeki Firmaların Dünya Pa- in the Kazakh Capital is a Historic Chance zarlarında Tanıtımına Katkı Sağlayacaktır. for All OSCE Participants. Retrieved from Alınan yer: https://ru.sputniknews.kz/so- https://www.zakon.kz/189196-predstojash- ciety/20181227/8657918/nazarbaev-peres- hijj-sammit-v.html Accessed on 22.05.2019. tanovki-intervyu.html. Erişim tarihi: 23.05. 2019. Zakon.kz (2010). Kazakistan’ın Başkentinde Yapılacak Zirve, Tüm AGİT katılımcıları için Tarihi Bir Şanstır. Alınan yer: https://www. zakon.kz/189196-predstojashhijj-sammit-v. html. Erişim tarihi: 22.05.2019.

191 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

192 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ KYRGYZSTAN’S NARYN FREE ECONOMIC ZONE: POTENTIAL FOR COOPERATION WITH CHINA KIRGIZİSTAN’IN NARIN (NARYN) SERBEST EKONOMİK BÖLGESİ: ÇİN İLE İŞBİRLİĞİ POTANSİYELİ

Azhar Serikkaliyeva *

Kyrgyzstan was the first post-Soviet coun- Kırgızistan 1998 yılında Dünya Ticaret Ör- try to enter the World Trade Organization in gütü’ne (DTÖ) giren ilk post-Sovyet ülkedir. 1998. Later the country joined the Eurasian Sonraki yıllarda ülke 2015 yılında Avrasya Economic Union (EAEU) and China’s Belt and Ekonomik Birliği’ne (AEB) üye olmuştur. Ay- Road Initiative. That broad transparency is rıca, 2013 yılında ilan edilen Çin’in Kuşak ve also supported by the creation of five Free Yol Girişimini de desteklediğini açıklamış- Economic Zones (FEZ) in Kyrgyzstan, which tır. Bu şeffaf ticarî ortam Kırgızistan’ın beş mostly seek to diverse the Kyrgyz economy Serbest Ticaret Bölgesi (STB) oluşturması by in-creasing cooperation with neighbor- ile desteklenerek Kırgız ekonomisinin kom- ing countries. However, among the five FEZs, şuları ile olan işbirliği olanaklarını artırmayı only the ones in Bishkek and Naryn keep up hedeflemektedir. Beş STB içerisinde sadece a few levels of operations, mostly because Bişkek ve Narın amaçlanan işbirliği imkânla- the other three need an adequate infrastruc- rını belirli seviyelerde gerçekleştirebilmekte- ture base. dir. Bunun nedenleri arasında diğer STB’lerin Kyrgyzstan is a relatively poor country. Its altyapı yetersizliği gösterilebilir. economy is not well-endowed with natural Kırgızistan ekonomisi zengin yeraltı kay- resources; labor is the main export com- naklarına sahip olmamasının da etkisiyle modity of the country, which transfers about bölgedeki diğer bazı ülkelerle karşılaştırıl- 30% of the GDP (Asian Development Bank, dığında göreceli olarak ekonomik anlamda 2018). At the same time, the country has daha zayıf bir durumdadır (Carec.org, 2018). no direct access to seaports. Neighboring Ülke ekonomisine katkı sağlayan unsurlar China is the main economic partner of Kyr- arasında Özbekistan ve Tacikistan’da olduğu gyzstan, as well as the closest major logis- gibi işçi göçmenlerin evlerine gönderdikle- tics hub and global market. China remains ri kazançları yer almakta olup toplamda bu the main investor in Kyrgyzstan’s economy miktarın ülkenin Gayrisafi Yurtiçi Hasılası’nın during the past five years. According to the (GSYİH) %30’u civarına denk geldiği belirtil- Center for Global Development, Kyrgyzstan melidir. Coğrafi açıdan bakıldığında, Kırgızis- could even suffer from debt distress due to tan’ın deniz limanlarına direk bağlantısı bu- financing from the Export-Import Bank of lunmamaktadır. Bu yüzden Çin, Kırgızistan’a China (EXIM), which is the largest creditor komşu ülkelerden birisi olmakla beraber, of the country. Thus, the bank’s credits are hem ülkenin ana ekonomik ortaklarından estimated at $1,5 billion by the end of 2016, biri hem de küresel piyasalara açılma konu- or about 40% of the country’s total external sunda en önemli merkezlerden birisidir. Son debt (Hurley, 2018). In 2018, the Kyrgyz par- beş yılın ekonomik verilerine baktığımızda liamentary official stated that China’s share Çin Halk Cumhuriyeti Kırgızistan’a en çok ya- in Kyrgyzstan’s foreign debt has grown from tırım yapan ülke unvanını da korumaktadır. 2% to 44% during 2013-2018 (Levina, 2018). Küresel Kalkınma Merkezi’nin verilerine As of October 1, 2018, Kyrgyzstan’s foreign göre 2016 sonu itibariyle Kırgızistan sade- debt amounted to $3 billion 764 million, ce Çin’in İhracat-İthalat Bankası’na (EXIM) including $1,7 billion owed to EXIM (Na- olan $1,5 milyarlık kredi borcu nedeniyle

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

193 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA tional Bank of Kyrgyzstan, 2018). The main bile kredi geri ödemesinde sıkıntı yaşaya- areas of the bilateral investment and coop- bilir. Çünkü bu rakam ülkenin yabancı kredi eration policy are energy and infrastructure borcunun %40’ına denk gelmektedir (Hurley construction, including hydropower plants, vd., 2018). 2018 yılında bir Kırgız Parlamen- the China-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway – tosu yetkilisinin açıklamasına göre Kırgızis- a part of the southern corridor of the Eur- tan’ın Çin’e karşı olan dış borcunun oranı asian transcontinental railway, highway con- 2013-2018 yılları arasında %2’den %44’e struction, and the completion of the Central yükselmiştir (Levina, 2018). 1 Kasım 2018 Asia-China gas pipeline. In 2018, Kyrgyzstan tarihi itibariyle Kırgızistan’ın toplam dış did not receive $100 million of pledged borcu $3,764 milyara ulaşırken bunun $1,7 grant funds from China. Some analysts con- milyarı EXIM’e aittir (Kırgızistan Ulusal Ban- sider this a result of the strengthening of the kası, 2018). Ana yatırım ve işbirliği alanları anti-Chinese public discourse and the crimi- arasında hidroelektrik santrallerinin altyapı nal cases related to the project implemented inşaatları, Avrasya kıtalararası kara ve demir- by the Chinese TBEA company (Nurmatov, yolu güney koridoru projesinin bir parçası 2019). According to the National Bank of olarak Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryo- Kyrgyzstan, the country’s total foreign di- lu inşaatı ve Orta Asya-Çin doğal gaz boru rect investment inflow in 2018 is estimated hattının tamamlanması bulunmaktadır. 2018 at $569,8 million, including $245,4 million of yılında Kırgızistan Çin’den alacağı $100 mil- Chinese investments. In this context, Kyrgyz- yonluk hibeyi alamamıştır (Nurmatov, 2019). stan can use the Naryn Free Economic Zone Bu durumu bazı uzmanlar Kırgız medyasında (NFEZ) to fully develop the potential of eco- artan Çin karşıtlığı haberleri ile Çin’in TBEA nomic cooperation with China. firmasının projesine karşı açılan ceza dava- One of the major goals of the NFEZ is to sının neden olabileceği yorumlarını yapmak- pull in new foreign direct investment (FDI) tadırlar. Kırgızistan Merkez Bankası’nın 2018 in such areas as tourism, “green economy”, rakamlarına göre ülke $569,8 milyon doğru- and key agricultural products, such as gar- dan yabancı yatırım (DYY) çekerken bunun lic, honey, meat, as well as the transfer of $245,4 milyonu Çin’den gelen yatırımlardan innovations and administrative know-how oluşmaktadır. that by and large comes with FDI, which can Narın Serbest Ticaret Bölgesi’nin (NSTB) be the main source of improvement of the ana hedefleri arasında ülkeye özelikle turizm, country’s total factor productivity. The NFEZ, “yeşil ekonomi”, sarımsak, bal ve et gibi seç- established in 1998, is both Kyrgyzstan’s at- kin tarım ürünleri sektörlerine DYY çekebil- tempt to enhance integration with China, as mek yer almaktadır. Ayrıca büyük DYY trans- well as a new pattern of the Kyrgyz econom- ferleri ile birlikte gelen yenilikçi teknolojilerin ic policy in the largest and underdeveloped aktarımı ve idari deneyim konularında tecrü- region of the country. The project advocates belerini artırarak ülkenin üretim kapasitesini the construction of landline transportation iyileştirmeyi hedeflemektedir. NSTB hem Çin routes linking China with the EAEU. The Kyr- ile ekonomik ilişkilerin geliştirilmesinde hem gyz government perceives a pivotal role of de ülkenin en geniş ve az gelişmiş bölgesi- the NFEZ as a transit line for Chinese goods ni yeni ekonomik politikalar ile kalkındırma heading to the EEAU. It is worth noting that amacıyla kurulmuştur. Bu proje Çin ile AEB on June 12-13, 2019, in the framework of arasında karayolu üzerinden bir ulaşım kori- the state visit of Chinese President Xi Jin- dorunun inşa edilmesini fikrini de savunmak- ping, a Kyrgyz-Chinese business forum was tadır. Böylece NSTB, Çin ile AEB arasındaki held, and a number of bilateral agreements ürün ticaretinde merkezî bir role kavuşabilir. on investment and certification standards in 12-13 Haziran 2019 tarihinde Çin’in Devlet agricultural trade were signed. Başkanı Xi Jinping Kırgızistan’a düzenlemiş In legal and geographic terms, the NFEZ olduğu resmi ziyaret sırasında Kırgız-Çin İş actually covers the entire Naryn region. Its Forumu’nda iki ülke arasında yatırım ve ta- total area is 45,200 sq. km populated by rım ticaretinde sertifikaların standartlarının

194 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ 271,000 people (FEZ Naryn, 2019). The city yasal olarak düzenlenmesi konularında ikili of Naryn is 180 km from the border city of anlaşmalar imzalanmıştır. Torugart, so the NFEZ offers easy connectiv- Yasal olarak NSTB’nin alanı tüm Narın böl- ity to the western and central Chinese prov- gesini kapsayacak şekilde genişletilerek, ala- inces. The Kyrgyz government contributes to na STB statüsü verilmiştir. Böylece NSTB’nin the Naryn region’s infrastructure by remod- toplam alanı 271,000 kişinin yaşadığı 45,200 el-ing the road to the Chinese border and kilometre kareye çıkmıştır (FEZ Naryn, 2019). by building a railway line from Kara-Keche NSTB’nin ana alanı sınırdaki Torugart şehri- (Jumgal district, Naryn region) to Balykchy ne 180 kilometre uzaklıkta yer almakta olup (Issyk-Kul region). The NFEZ has been look- böylece NSTB Çin’in Batı ve Orta kesimdeki ing for long-term cooperation with China eyaletleri ile bağlantısını daha da kolaylaş- and Kyrgyzstan’s EEAU partners. In 2015, a tırmaktadır. Bu gelişmelere ek olarak Kırgız tripartite agreement was signed to promote hükümeti Narın bölgesindeki çalışmalara ek cooperation among Vitebsk (Belarus), Kash- olarak Çin sınırına kadar olan bölgede de- gar (China), and the NFEZ. In view of Kyrgyz- miryolu çalışmalarını yürütmektedir ve Kara stan, its EEAU membership could turn the Keche’den (Kara Keçe) (Djumgal bölgesi, NFEZ into a land bridge between , Naryin ilçesi) Balykchy’ya (Balıkçı, Isık Gölü which is in China’s Xinjiang Uyghur Autono- bölgesi) kadar demiryolu hattını yenilemek- mous Region, on one side, and its EEAU part- tedir. NSTB Çin ve AEB ile uzun dönemli işbir- ners, on the other. After Kyrgyzstan joined liği olanakları üzerinde çalışmaktadır. Örnek the EEAU in 2015, the NFEZ received several olarak 2015 yılında Vitebsk (Belarus), Kaşgar Chinese delegations interested in discuss- (Çin) ve NSTB arasında üçlü işbirliğini geliş- ing possible investment opportunities. De- tirme anlaşması imzalanmıştır. Kırgızistan’ın spite the fact that the NFEZ was formed in görüşüne göre AEB üyesi olmasıyla birlikte, 1998, its present cooperation with Kashgar NSTB ile Çin’in Uygur Özerk Bölgesi olan began only in 2009 after the latter received Sincan Eyaletindeki Kaşgar arasında bir bağ- the status of a special economic zone. Since lantı oluşturulması bir tarafta Çin ile, diğer then, the NFEZ management made a num- tarafta ise AEB’li ortaklar arasında NTSB’nin ber of visits to Kashgar to exchange experi- ticari bir köprü görevi görmesini sağlamaya ence and establish cooperation. In 2014, the çalışılmaktadır. NFEZ opened an office and a trading house Kırgızistan’ın 2015 yılında AEB üyesi olma- in Kashgar. sı ile birlikte NSTB’ye birkaç Çinli delegasyon The current state of affairs in the NFEZ gelerek yatırım olanaklarını görüşmüşlerdir. cannot be called positive. At the very be- Bu noktada NSTB her ne kadar 1998’de ku- ginning, the zone had 24 companies from rulmuş olsa da Kaşgar STB’si ile olan işbirliği China, the Netherlands, and Russia, and the ilişkileri ilk olarak Kaşgar’ın 2009 yılında STB number of jobs created amounted to 1,000. statüsünü almasının ardından gerçekleşmiş- However, these figures began to decline tir. 2009 yılından beri NSTB’nin yöneticileri starting 2015, when the legislation of Kyr- Kaşgar STB’sini birkaç kez ziyaret ederek de- gyzstan was changed requiring prior regis- neyim paylaşımı ile işbirlikleri oluşturma ko- tration with the Ministry of Justice and in- nularını görüşmüşlerdir. 2014 yılında NSTB stallation of security equipment for FEZ res- Kaşgar’da ofis ve bir Ticaret Odası kurmuştur. idents. As a result, there was a sharp decline Günümüzdeki ilişkilerine bakılacak olursa in the number of NFEZ residents to three in NSTB hakkında olumlu yorumlarda buluna- 2019, with only 15 jobs created. Additionally, mamaktayız. Halbuki ilişkiler iyi bir başlan- a clear lack of data on the NFEZ operation gıç yapmış idi ve bölgede Çin’den 24 firma was noted by researchers, which means that ile Hollandalı ve Rus şirketler yerini almış ve policies concerning FEZs are being made yaklaşık 1,000 kişilik istihdam sağlanmış du- largely in the dark. The government plans rumdaydı. Fakat 2015 itibariyle Kırgızistan’ın to create a new transportation and logistics yapmış olduğu bazı değişiklikler bu rakamla- center near Torugart, as well as an industrial rın hızla düşmesine sebep olmuştur.

195 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA zone with the FEZ status. Currently, the lack 2019 itibariyle NSTB’de sadece üç firma of competitive advantages in Kyrgyz indus- faaliyetlerine devam etmektedir ve toplam- trial production also determines the ineffi- da ancak 15 yeni iş imkanı yaratılmıştır. Bu ciency of the creation of a FEZ in Kyrgyzstan. durumun ana nedenleri arasında STB’de faa- Kyrgyzstan has tried to reduce economic liyet gösterme şartlarına Adalet Bakanlığı’na dependence on Russia by enhancing inter- kayıt olma ve STB çalışanları için bölgeye national cooperation and practicing a bal- güvenlik amaçlı ekipmanların yerleştirilmesi ance-based multilateral external economic gösterilebilir. Buna ek olarak, uzmanların gö- policy. However, it seems that by imple- rüşlerine göre NSTB hakkında fazla bilginin menting this policy Bishkek has gradually bulunmaması ile bölge ile ilgili detayların net increased its dependence on Beijing. More- olmaması konusu da öne sürülen nedenler over, the amount of the Kyrgyz debt to China arasındadır. Kırgızistan’daki STB’lerin iste- is much more voluminous and comprehen- nilen verimliliği gösterememesi hususunda sive than the one owed to Russia. By the end ülkenin endüstriyel üretiminde rekabet gü- of 2017, Russia canceled $240 million debt of cünün yeterince yüksek olmaması da etkili Kyrgyzstan (Obuhov, 2018). In March 2018, olmaktadır. Günümüzde Kırgız hükümeti Chinese Ambassador to Kyrgyzstan Xiao Ts- Torugart şehri yakınlarına yeni bir lojistik inghua stated that China would not consider merkezi ile STB statüsüne sahip bir endüstri any debt cancellation (Beishenbekov et al, parkı inşa etmeyi planlamaktadır. 2018). Since closer investment-debt coop- Kırgızistan Rusya’ya olan ekonomik ba- eration with China has developed in recent ğımlılığını azaltma adına başka ülkelerle iş- years, Kyrgyzstan and China are currently birliğini artırmaya çalışmakta olup bunu da building in-depth bilateral financial rela- dengeli ve çok yönlü dışa yönelik ekonomik tions, including its legislative, political and politikalar uygulayarak başarmaya çalışmak- public sides. tadır. Ancak bu politikanın sonuçlarına ba- The Kyrgyz government does not appear kıldığında Kırgızistan’ın ağırlıklı olarak Çin’e to have a vision regarding the FEZ advance- olan bağımlılığı artmaktadır. Sonuç itibariyle ment. While Kyrgyzstan seeks to develop Kırgızistan’ın Çin’e olan dış borcu Rusya ile intensive economic cooperation with China karşılaştırıldığında çok daha büyük meblağ- lara ulaşmıştır. 2017 yılının sonunda Rusya through the NFEZ, the public perception re- Kırgızistan’ın kendisine olan borcunun $240 mains anti-Chinese, thereby not only giving milyonunu silmiştir (Obuhov, 2018). Bu ko- rise to alarmist concerns but also forcing nuyla alakalı olarak, Mart 2018’de Çin’in the government to maintain control over Kırgızistan Büyükelçisi Xiao Tsinghua’nın Chinese labor migration to the NFEZ and verdiği bir demeçte Çin’in gündeminde borç its operation through changing the relevant silinmesine dair herhangi bir karar olmadığı legislation. Such a policy leads, in turn, to belirtilmiştir (Beishenbekov vd., 2018). Son reduced activities within the NFEZ. It is obvi- dönemlerde Kırgızistan ve Çin arasındaki ya- ous that Kyrgyzstan is reluctant to fully open tırım ve borç çerçevesinde yapılan işbirlikleri up in cooperation with China, for example, daha da derinleşerek devam etmekte ve ikili in people-to-people ties, while showing a ilişkiler hukuki, siyasi ve finansal alanlarda da greater openness in cooperation with the gelişmektedir. EEAU. At the same time, the NFEZ re-mains Kırgızistan her ne kadar NSTB üzerinden one of the options for diversifying coopera- Çin ile ekonomik işbirliği potansiyelini artır- tion with China, and, if successful, this may maya çalışmaya istekli görünse de, net bir serve as a model of “win-win” cooperation. vizyonunun olması, toplum arasında artan Çin karşıtlığı hükümetin işini zorlaştırmak- References tadır. Ayrıca, Kırgız hükümeti toplumdaki Asian Development Bank (2018). A Diagnos- rahatsızlığı giderme adına Çin’den gelen işçi tic Study of the Kyrgyz Republic’s Free Eco- göçmenlerin üzerindeki kontrolünü artır- nomic Zones and Industrial Parks. Retrieved ması da Çin ile NSTB’nin işbirliği seviyesinin

196 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ from https://www.carecprogram.org/?pub- azalmasına neden olmaktadır. Kırgızistan, lication=diagnostic-study-kyrgyz-repub- AEB ülkelerine sağladığı kolaylıklar ile eko- lic-free-economic-zones-industrial-parks. nomik şeffaflığı aynı düzeyde Çin’e de sağ- Accessed on 08.06.2019. lama konusunda isteksiz davranmaktadır. Beishenbekov Kanybek and Bakyt Tol- Sonuç olarak NSTB, Kırgızistan ile Çin ara- kanov (2018). What Threatens the Debt sındaki ekonomik işbirliğini geliştirerek her to China - About the Fate of Countries iki tarafa da kazanç sağlama potansiyeline that Have Taken Loans From China. Re- sahiptir. Ayrıca Çin’in bu bölgede endüstriyel trieved from https://ru.sputnik.kg/econo- bir park kurması durumunda bu imkan daha my/20180522/1039294108/dolg-ehkono- üst seviyelere çıkarılabilir. Ne var ki, tarafların mika-kitaj-kyrgyzstan-spisyvanie.html. Ac- karşılaşılan sorunlara işbirliği ile etkin çözüm cessed on 08.06.2019. önerileri üreterek NSTB’nin gelişim sürecine sürdürülebilir bir şekilde katkı sağlamaları Free Economic Zone Naryn (2019). Infor- gerekmektedir. mation About Registered Residents. Re- trieved from http://www.feznaryn.kg/ru/ Kaynaklar svedeniya-o-zaregistrirovannyh-subek- tah-sez-naryn. Accessed on 08.06.2019. Beishenbekov Kanybek and Bakyt Tolkanov (2018). Çin’den Alınan Borçların Tehditle- Hurley John, Morris Scott, Gailyn Portelance ri: Çin’den Kredi Alan Ülkelerin Kaderleri (2018). Examining the Debt Implications of Hakkında. Alınan yer: https://ru.sputnik.kg/ the Belt and Road Initiative from a Policy Per- economy/20180522/1039294108/dolg-eh- spective. Retrieved from https://www.cgdev. konomika-kitaj-kyrgyzstan-spisyvanie.html. org/sites/default/files/examining-debt-im- Erişim tarihi: 08.06.2019. plications-belt-and-road-initiative-poli- cy-perspective.pdf. Accessed on 08.06.2019. Carec.org (2018). Kırgız Cumhuriyeti’nin Ser- Levina Maria (2018). Kyrgyzstan Searching best Ekonomik Bölgelerinin ve Sanayi Park- For Ways to Get Out of Debts. Retrieved larının Tanısal Çalışması. Alınan yer: https:// from https://www.timesca.com/index.php/ www.carecprogram.org/?publication=di- news/26-opinion-head/19706-kyrgyzstan- agnostic-study-kyrgyz-republic-free-eco- searching-for-ways-to-get-out-of-debts. Ac- nomic-zones-industrial-parks. Erişim tarihi: cessed on 08.06.2019. 08.06.2019. National Bank of Kyrgyzstan (2018). Ex- Hurley John, Morris, Scott and Gailyn Porte- ternal-Economic Indicators. Retrieved lance (2018). Kemer ve Yol Girişiminin Borç from https://www.nbkr.kg/index1.jsp?item Etkilerinin Politika Perspektifinden İncelen- =128&lang=ENG. Accessed on 08.06.2019. mesi. Alınan yer: https://www.cgdev.org/ sites/default/files/examining-debt-implica- Nurmatov Ernist (2019). What Explains the tions-belt-and-road-initiative-policy-pers- Decline in Investment from China to Kyr- pective.pdf. Erişim tarihi: 08.06.2019. gyzstan? Retrieved from https://rus.azat- tyk.org/a/kyrgyzstan_china_reduction_in- Kırgızistan Ulusal Bankası (2018). Dış Eko- vestments/29730553.html. Accessed on nomik Göstergeler. Alınan yer: https://www. 08.06.2019. nbkr.kg/index1.jsp?item=128&lang=ENG. Erişim tarihi: 08.06.2019. Obuhov Alexey (2018). Russia Canceled $240 Million of Kyrgyzstan’s Debt. Retrieved from Levina Maria (2018). Kırgızistan Borçların- https://www.mk.ru/economics/2018/01/19/ dan Kurtulmanın Yollarını Arıyor. Alınan rossiya-spisala-240-mln-kirgizii-chto- yer: https://www.timesca.com/index.php/ by-oblegchit-ey-novye-zaimstvovaniya. news/26-opinion-head/19706-kyrgyzs- html. Accessed on 08.06.2019. tan-searching-for-ways-to-get-out-of-de- bts. Erişim tarihi: 08.06.2019. Naryn Serbest Ekonomi Bölgesi (2019). Ser-

197 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA best Ekonomi Bölgesi Naryn’a Kayıtlı Bölge Sakinleri Hakkında Bilgi. Alınan yer: http:// www.feznaryn.kg/ru/svedeniya-o-zaregistri- rovannyh-subektah-sez-naryn. Erişim tarihi: 08.06.2019. Nurmatov Ernist (2019). Çin’den Kırgızis- tan’a Yapılan Yatırımlardaki Düşüşü Ne Açıklıyor? Alınan yer: https://rus.azattyk. org/a/kyrgyzstan_china_reduction_in- vestments/29730553.html. Erişim tarihi: 08.06.2019. Obuhov Alexey (2018). Rusya, Kırgızistan’ın 240 Milyon Dolarlık Borcunu İptal Etti. Alı- nan yer: https://www.mk.ru/economi- cs/2018/01/19/rossiya-spisala-240-mln-kir- gizii-chtoby-oblegchit-ey-novye-zaimstvo- vaniya.html. Erişim tarihi: 08.06.2019.

198 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ INNOVATIONS IN CHINA: CAPACITY FOR TECHNOLOGY TRANSFER TO KAZAKHSTAN ÇİN’DEKİ YENİLİKLER: KAZAKİSTAN’A TEKNOLOJİ TRANSFERİ KAPASİTESİ

Azhar Serikkaliyeva *

China as an emerging superpower inten- Yükselmekte olan bir süper güç olarak sifies its Research & Development (R&D) Çin, Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) yete- capabilities day by day. The country’s prog- neklerini günden güne geliştirmektedir. Ül- ress in innovations has become possible kenin yeniliklerdeki gelişimi, son 40 yılda re- through the efficient implementation of the form ve dışa açılma politikasının etkin bir şe- Reforms and Opening Up policy over the kilde uygulanmasıyla mümkün olmuştur. Çin last 40 years. The Chinese government at- hükümeti, bilim ve mühendislik geliştirme taches great importance to the Science & politikasına büyük önem vermektedir. Pekin Engineering (S&E) development policy. R&D için AR-GE gerçekten hayati öneme sahiptir: is really vital for Beijing: the recent economic Çin ekonomisinde görülen son yavaşlama, slowdown of China has shown that the cur- mevcut ekonomik modelin küresel pazar ve rent economic model does not adequately rekabet edebilirlik taleplerine yeterince ce- respond to global market and competi- vap vermediğini göstermektedir. İnovasyonu tiveness demands. Encouraging innovation teşvik etmek, büyümeyi geri kazanmanın ve appears to be the only way to re-establish sürdürülebilir kalkınma yoluna geri dönme- growth and return to the path of sustainable nin tek yolu gibi görünmektedir. Bu nedenle, development. Therefore, innovative devel- modernleşmenin yeni aşaması kapsamında opment as part of a new stage of modern- yenilikçi gelişme, Çin ekonomisinin karşılaş- ization is one of the challenges faced by the tığı zorluklardan biridir. Chinese economy. 2016 yılında Çin Bilim ve Teknoloji Der- At the meeting with the country’s best neği Ulusal Kongresi’nde ülkenin en iyi bi- scientists and researchers at the National lim adamları ve araştırmacıları ile yapılan Congress of the China Association for Sci- görüşmede Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, ence and Technology (S&T) in 2016, Chinese Çin’in 2020’ye kadar en yenilikçi ülkelerden President Xi Jinping said that China should biri ve 2030’a kadar dünyanın öncü yenilikçi become one of the most innovative coun- ülkesi olması gerektiğini söylemiştir. Amaç, tries by 2020 and the leading innovator by Çin’i 2050 yılına kadar bilim ve teknoloji ala- 2030. The purpose is to make China a major nında büyük bir güç haline getirmektir. Çin power in S&T by 2050. The Chinese govern- hükümeti, Ulusal Orta ve Uzun Vadeli Plan ment gradually launches scientific develop- (2006) ve Çin Malı 2025 (2015) gibi bilimsel ment programs, such as the National Medi- gelişim programlarını kademeli olarak baş- um and Long Term Plan (2006) and Made in latmıştır. AR-GE amaçları ve kapsamı, 2016- China 2025 (2015). R&D aims and scope are 2020 yıllarını kapsayan 13. Beş Yıllık Plan’da also widely addressed in the 13th Five-Year ve 2017’deki iki oturumun (Çin Ulusal Halk Plan for 2016-2020 and in the documents of Kongresi’nin ve Çin Halkının Siyasi Danışma the 2017 Two Sessions (the two meetings of Konferansı’nın iki toplantısı) belgelerinde the National People’s Congress and the Chi- de yaygın olarak ele alınmaktadır. Ayrıca, nese People’s Political Consultative Confer- AR-GE’nin başarılı bir şekilde uygulanması, ence). Moreover, the successful implementa- Devlet Başkanı Xi tarafından 2013 yılında tion of R&D is critical for the viability of the tanıtılan “Çin ulusunun büyük rönesansı”

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

199 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Great Rejuvenation of the Chinese Nation kavramının uygulanabilirliği için kritik öne- concept introduced by President Xi in 2013. me sahiptir. Devlet destek önlemleri, yeşil The state support measures aim to enhance enerji, veri analizi, Arktik Bilim Gözlemevi, such areas as green energy, data analytics, ulusal siber güvenlik, gezegenler arası uzay the Arctic Science Observatory, national cy- araştırması, genetik araştırma, kuantum ile- ber security, interplanetary space explora- tişimi ve yapay zekâ gibi alanları geliştirmeyi tion, genetic research, quantum communi- hedeflemektedir. cations, and artificial intelligence. 2019 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin 70. Year 2019 marks the 70th anniversary of yıldönümü kutlanmakta ve bu tarih, Çin’in the People’s Republic of China, and this date inovasyonlardaki başarılarını göstermek is a significant occasion to showcase Chi- için önemli bir fırsattır. Örneğin, Çin, dijital nese achievements in innovations. For in- ekonominin gelişiminde çok ilerleme kay- stance, China achieved much progress in the detmiştir. McKinsey’e göre, Çin e-ticaret ve development of digital economy. Accord- dijital ödemelerde lider bir ülkedir (nüfusun ing to McKinsey, China is a leading nation %70’inden fazlasını kapsamakta) ve dünya- in e-commerce and digital payments (more da 1 milyar doların üzerinde değere sahip en than 70% coverage of the population), and etkili startup’ların üçte biri Çin’de bulunmak- home to one-third of the world’s most ef- tadır (McKinsey, 2019). Gayri resmi “BAT” fective start-ups valued at over $1 billion olarak bilinen Baidu, Alibaba ve Tencent, Çin (McKinsey Global Institute, 2019). Baidu, tüketicilerinin yaşamlarının her yönüne giren Alibaba, and Ten-cent, or BAT as they are çok yönlü, çok sektörlü bir dijital ortam üre- informally known, are giant global-access ten dev küresel erişimli internet şirketleridir. Internet companies generating a multifacet- Çin’in inovasyonları e-ticaret ve kamu hiz- ed, multi-industry digital environment that metleri ile sınırlı değildir, çünkü Çin’in ino- penetrates every aspect of lives of Chinese vasyonlarının uluslararası alanda en rekabet- consumers. China’s innovations are not lim- çi ve tanınmış unsurları süper bilgisayarlar ve ited to e-commerce and public services, as ülkenin uzay programıdır. the most internationally competitive and Çin, AR-GE harcamaları açısından ABD’den recognized elements of Chinese innovations sonra ikinci sırada yer almaktadır. Ocak are supercomputers and the country’s space 2018’de yayınlanan Çin hükümetinin rapo- program. runa göre, Çin’in toplam AR-GE harcaması China ranks second globally behind the 2017’de %12.3 oranında artarak 254 milyar United States in terms of R&D expenditures. dolarlık rekor seviyeye ulaşmıştır (Normille, According to the Chinese government re- 2018). Çin, dünyada en fazla mühendise sa- port published in January 2018, China’s total hip ülkedir. ABD Ulusal Bilim Kurulu verilerine R&D spending increased by 12.3% in 2017 to göre, 2000-2014 yılları arasında Çin’de bilim a record $254 billion (Normille, 2018). China ve mühendislik alanında lisans dereceleri ka- has the largest number of engineers in the zanan kişiler sayısı %350’den fazla artmıştır. world. Thus, according to the U.S. National 2016 yılında tarihte ilk kez Çin, yıllık bilimsel Science Board, from 2000 to 2014, the num- ve mühendislik yayınlarının sayısı açısından ber of S&E bachelor’s degrees awarded in ABD’nin önüne geçmiştir (yaklaşık 409,000’e China rose by more than 350%. In 2016, for kıyasla 426,000’den fazla yayın) (Condliffe, the first time in history, China bypassed the 2018). Dolayısıyla, AR-GE’nin geliştirilmesi, United States by the annual number of sci- sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı ve her entific and engineering publications – more bakımdan orta derecede müreffeh bir top- than 426,000 compared to about 409,000 lum olmayı hedefleyen Çin’in politikasının (Condliffe, 2018). Thus, the development of kilit bir stratejik yönüdür. R&D is a key strategic direction of China’s Bugün Çin, Kazakistan’ın en büyük eko- policy aiming at sustainable economic de- nomik, ticari ve yatırım ortaklarından biri velopment and a moderately prosperous haline geldiğinden, Kazakistan Çin’i ülkeye society in all respects. teknoloji transferinin ana kaynağı olarak

200 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ Today, as China has become one of Ka- görmektedir. Bu konu, Astana’nın Pekin’i zakhstan’s major economic, trade and in- Kazak ekonomisinin emtia dışı sektörlerine vestment partners, Kazakhstan considers yatırım yapmaya ittiği ikili görüşmelerde de- China as a main source of technology trans- falarca gündeme getirilmiştir. Çin teknoloji- fer to the country. This topic is repeatedly leri, artık ülkenin iletişim hatlarında, güvenlik raised during bilateral negotiations, with sistemlerinde (örneğin, gözetim kameraları), Astana pushing Beijing to invest in the tarım ve gıda endüstrisinde vb. yaygın olarak non-commodity sectors of the Kazakh econ- kullanılmaktadır. omy. Chinese technologies are now widely Eski Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakan Yar- used in the country’s telecommunications, dımcısı Aslanbek Amrin’in belirttiği gibi, Ka- security systems (for example, surveillance zakistan, teknolojideki gecikmesini bir avan- cameras), the agricultural and food process- taj olarak kullanabilir: Kazakistan artık kulla- ing industries, etc. nılmayan teknolojilere yatırım yapmak için As formulated by former Vice Minister zamandan kaybetmeden bazı aşamaları atla- of Education and Science of Kazakhstan yarak yeni ortaya çıkan inovasyonlara odak- Aslanbek Amrin, Kazakhstan can use its lag lanması daha kolay olacaktır. Amrin’e göre, in technology as an advantage: the country henüz standartları oluşturulmamış umut ve- lacks time to invest in technologies that are rici teknolojilerin tanımlanarak geliştirilmesi already becoming obsolete, so it is easier for teknolojik gelişmeyi teşvik edecektir. Kazakhstan to skip some stages and focus Örneğin, Kazakistan, toryumun ve ne- on newly emerging innovations. In his opin- odim gibi nadir toprak elementinin çıkarıl- ion, to foster techno-logical development, ması konusunda iyi bir potansiyele sahiptir. the country needs to identify promising Bu, Çin ile en gelişmiş işleme teknolojilerinin niches, in which standards are absent or just transferini ve katma değeri yüksek ürünlerin being formed. For example, Kazakhstan has üretimini sağlayan karşılıklı yararlı işbirliği good prospects in the extraction of thorium alanı haline gelebilir. Bunu başarmak için and such rare earth element as neodymium, teknoloji transfer enstitülerinin kurulması and this may become a mutually beneficial gerekmektedir. area of cooperation with China that would Son zamanlarda Kazak Ulusal Teknoloji allow the transfer of the most advanced pro- Geliştirme Ajansı (NATD) ve Çin Ulusal Doğu cessing technologies, along with the pro- Teknoloji Transfer Merkezi (NETTC) arasında duction of higher value added products. To işbirliği kurulmuştur. Mayıs 2018’de NATD ve achieve this, it is necessary to set up tech- NETTC, Şanghay’da mutabakat anlaşmasını nology transfer institutes. imzalayarak inovasyon alanındaki işbirliğine Recently, cooperation between the Ka- zemin hazırlamıştır. NETTC’nin 11 şubesi ve zakh National Agency for Technological De- ABD, İngiltere, Hollanda, Kanada ve Singa- velopment (NATD) and the Chinese National pur’da beş yabancı temsilcilik ofisi bulun- Eastern Technology Transfer Center (NETTC) maktadır. Bugüne kadar, NETTC’nin iş geliş- has been established. In May 2018, the tirme merkezlerinden 5,000’den fazla işletme NATD and the NETTC signed a memoran- geçmiştir. NETTC ile olan mutabakat anlaş- dum of understanding in Shanghai, laying ması çerçevesinde NATD, Kazakistan ve Çin the groundwork for collaboration in the field iş geliştirme merkezlerini birbirine bağlayan of innovations. The NETTC has 11 branches bir köprü haline gelmektedir. NETTC ile işbir- and five foreign representative offices –in liği, başta küçük ve orta ölçekli girişimciliği the United States, Great Britain, the Neth- geliştirmeyi ve desteklemeyi hedefleyen ül- erlands, Canada and Singapore. To date, kenin İş Yol Haritası 2020 programı açısından over 5,000 enterprises have passed through Kazakistan için büyük önem taşımaktadır. the center’s business incubators. Under the Çin üniversiteleri, ülkenin yenilikçi ge- memorandum with the NETTC, the NATD lişiminin ana uygulama mekanizmalarıdır. becomes a bridge linking Kazakh incubators Kazakistan’daki üniversiteler de Dördüncü with the Chinese ones. Cooperation with the Endüstri Devrimi’nin taleplerini karşılayan

201 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA NETTC is relevant for Kazakhstan in connec- Üniversite 4.0 modeline ulaşmayı hedefle- tion with the country’s ongoing Business mektedir. Dolayısıyla, Çin yükseköğretim Road Map 2020 program aimed primarily at kurumlarının başarılı deneyimleri Kazakistan developing and supporting small and medi- üniversiteleri için de faydalı olacaktır. 2015 um entrepreneurship. yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile bir Chinese universities are the main im- toplantıda Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın plementation mechanisms of the county’s Nursultan Nazarbayev, Al-Farabi Kazak Mil- innovative development. Kazakhstan’s uni- li Üniversitesi’nde Silikon Vadisi modeline versities also aim to reach the University dayanan bir Bilişim Teknolojileri parkı oluş- 4.0 model that meets the demands of the turmayı önermiştir. Bu önerinin ardından Fourth Industrial Revolution, therefore the Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, İpek Yolu successful experience of the PRC higher ed- Üniversite İttifakı ile birlikte uluslararası bir ucation institutions will be useful for them. Bilişim Teknolojileri parkı kurmuştur. Bu par- In 2015, at a meeting with President of Chi- kın çekirdeği Çin hükümetinden hibe ile elde na Xi Jinping, President of Kazakhstan Nur- edilen bir süper bilgisayar olacaktır. Parkın, sultan Nazarbayev proposed to create an Kazakistan üniversiteleri ve İttifak üyeleri için IT park based on the Silicon Valley model tek bir veri işleme merkezi olarak hizmet et- at the Al-Farabi Kazakh National University mesi, dijital hizmetler sunması ve araştırma (KazNU). Following this proposal, KazNU, in projeleri için yüksek performanslı hesapla- con-junction with the University Alliance of malar yapması planlanmaktadır. Al-Farabi the Silk Road, established an international Kazak Milli Üniversitesi’nin 10 milyon dolar IT park. The core of this park will be a su- değerindeki süper bilgisayarı, dünyanın en percomputer obtained under a grant from iyi 500’üne dâhil edilen güçlü bir bilgi iş- the Chinese government. It is planned that lem kaynağı haline gelmesi gerekmektedir. the park will serve as a single data process- Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, ayrıca, ing center for universities of Kazakhstan and 2018’de işbirliği mutabakatı imzalayarak Çin members of the Alliance, as well as provide Havacılık ve Uzay Bilgi Araştırma Merkezi ile digital services and carry out high-perfor- işbirliği kurmuştur. Taraflar, uzay mühendisli- mance calculations for research projects. It ği ve teknolojisi alanında uzmanlar yetiştir- should be noted that KazNU’s supercom- mek ve ortak araştırma projeleri yürütmek puter worth $10 million should become a niyetindedir. Projelerin misyonu, küçük uzay powerful computing resource included in gemileri ile ilgili bilim okulu oluşturmaktır. the world’s top-500. KazNU also established Sonuç olarak, Çin’in bilim ve teknoloji ala- cooperation with the Aerospace Information nında Kazakistan’ın önemli ortağı olabileceği Research Center of China by signing a mem- ve olması gerektiği mantıklı görünmektedir. orandum of cooperation in 2018. The par- Farklı seviyelerde teknoloji transfer sağlayı- ties intend to train specialists and conduct cıları ve alıcıları arasındaki tutarlı işbirliğinin joint research projects in the field of space halen erken bir aşamada olduğu açıktır. Ay- engineering and technology. The mission of rıca, Kazakistan ve Çin üniversiteleri arasında the projects is to create a scientific school on bilimsel işbirliğinin araştırma merkezleri, la- small spacecraft. boratuvarlar ve mesleki gelişim fırsatları gibi In conclusion, it seems rational that China sistematik mekanizmalarını oluşturma konu- can and should be Kazakhstan’s important su en üst düzeyde dikkate alınmalıdır. Çin’in partner in S&T. Obviously, coherent cooper- ekonomi ve teknoloji alanındaki liderliğinin ation between technology transfer providers genişlemesi ile teknolojik ortaklığa olan ihti- and recipients at different levels is still at an yaç da artacaktır. İki ülke AR-GE işbirliğinde early stage. Moreover, the issue of creating her iki taraf için de faydalı olacak ortak bir systemic mechanisms of scientific collabora- zemin bulmalıdır. Aynı zamanda, bu, Kaza- tion between Kazakhstani and Chinese uni- kistan’ın ulusal güvenlik çıkarlarını tehdit versities, such as research centers, labs, and etmemelidir. professional development opportunities,

202 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ should be considered at the highest level. As Kaynaklar China’s economy and technology leadership Condliffe Jamie (2018). Çin, ABD’den Daha will expand, the need for technological part- Fazla Bilimsel Makaleler Yayınlıyor. Alı- nership will grow. The two countries should nan yer: https://www.technologyreview. find a common ground on R&D -coopera com/f/610023/china-publishes-more-scien- tion, which will be beneficial for both sides; tific-articles-than-the-us/. Erişim tarihi: at the same time, it should not compromise 29.04.2019. national security interests of Kazakhstan. McKinsey Küresel Enstitüsü (2019). Çin ve References Dünya: Değişen Bir İlişkinin Dinamikle- ri İçinde. Alınan yer: https://www.mckin- Condliffe Jamie (2018). China Publishes sey.com/~/media/mckinsey/featured%20 More Scientific Articles than the U.S. Re- insights/china/china%20and%20the%20 trieved from https://www.technologyreview. world%20inside%20the%20dynamics%20 com/f/610023/china-publishes-more-sci- of%20a%20changing%20relationship/mgi- entific-articles-than-the-us/. Accessed on china-and-the-world-full-report-june-2019- 29.04.2019. vf.ashx. Erişim tarihi: 19.08.2019. McKinsey Global Institute (2019). China and Normille Dennis (2018) Çin’de Ar-Ge Harca- the World: Inside the Dynamics of a Chang- malarının Artması ABD ile Arasındaki Farkı ing Relationship. Retrieved from https:// Daraltıyor. Alınan yer: https://www.science- www.mckinsey.com/~/media/mckinsey/fea- mag.org/news/2018/10/surging-rd-spen- tured%20insights/china/china%20and%20 ding-china-narrows-gap-united-state. Eri- the%20world%20inside%20the%20dynam- şim tarihi: 27.09.2019. ics%20of%20a%20changing%20relation- ship/mgi-china-and-the-world-full-report- june-2019-vf.ashx. Accessed on 19.08.2019. Normille Dennis (2018) Surging R&D Spend- ing in China Narrows Gap with United States. Retrieved from https://www.sciencemag. org/news/2018/10/surging-rd-spending- china-narrows-gap-united-states. Accessed on 27.09.2019.

203 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

204 ENERGY MARKETS AND INDUSTRIAL STRUCTURES

ENERJİ PİYASALARI VE ENDÜSTRİYEL YAPILAR EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

206 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ TURKSTREAM GAS PIPELINE: IMPACT ON STRATEGIC RELATIONS IN EURASIA TÜRK AKIMI DOĞALGAZ BORU HATTI: AVRASYA’DAKİ STRATEJİK İLİŞKİLERE ETKİSİ

Dinara Taldybayeva *

The fact that the energy factor has be- Günümüz dünyasında enerji faktörü- come more and more important in today’s nün giderek daha da önemli hale gelmesi, world is reflected in foreign policies of many devletlerin dış politikalarına da yansımak- countries. World energy resources are lim- tadır. Dünya enerji kaynakları sınırlı ve tüm ited and insufficient for all the countries to ülkelerin enerji ihtiyaçlarını karşılamak için meet their energy needs. For this reason, yetersizdir. Bu sebepten, ülkeler arasında there is a constant debate on energy related sürekli olarak enerji ile ilgili çıkar çatışmala- interests among countries. Moreover, coun- rı doğmakta, enerji ulaşımı ve onu sağlayan tries are competing to gain control over en- koridorlar üzerindeki kontrole sahip olma ergy transportation and corridors that pro- yolunda devletler rekabete girmektedirler. vide it. The energy factor plays an important Avrasya’daki önemli uluslararası aktörlerin role in the socioeconomic development and sosyo-ekonomik gelişmesi ve dış politik ka- foreign policy decisions of the major inter- rarlarında da enerji faktörü önemli rol oy- national actors in Eurasia. For instance, fol- namaktadır. Örneğin, Ukrayna ile yaşanan lowing the natural gas crisis with Ukraine, doğalgaz krizinin ardından Rusya, enerji Russia started to deliver its energy resources kaynaklarını Avrupa’ya alternatif projelerle to Europe through alternative projects. ulaştırma hamlelerini başlatmıştır. These developments have paved the way Bu gelişmeler Türkiye’nin en büyük do- for the development of new partnerships ğalgaz tedarikçilerinden birisi olan Rusya ile with Russia, which is Turkey’s largest suppli- yeni işbirliklerinin geliştirilmesinin de önünü er of gas. At this point, Russia is aware that açmıştır. Bu noktada Rusya, Türkiye’nin sa- Turkey, given its geostrategic position, can hip olduğu jeo-stratejik konumu ile Avrupa become an important partner with regard to piyasasına erişimde ek enerji ulaşımı güzer- additional energy transportation routes to gâhları konusunda önemli bir ortak olabile- enter the European market. ceğinin farkındadır. In this context, the Turk-Stream gas pipe- İşte bu çerçevede, Türk Akımı doğalgaz line is a major project that will allow the de- boru hattı, Rusya doğalgazını Karadeniz livery of Russian gas to Turkey via the Black üzerinden Türkiye’ye ulaştırılmasını sağlaya- Sea. The pipeline starting from the Anapa cak önemli bir projedir. Boru hattı, Rusya’nın coast of Russia runs 930 kilometers crossing Anapa kıyısından başlayarak Karadeniz al- the Black Sea and ends on the Turkish Thra- tından 930 kilometre ilerleyerek Trakya kı- ce coast (Turkstream, 2019). This project, yısında Türkiye’ye ulaşmaktadır (Turkstream, directly linking Russia’s natural gas reserves 2019). Proje, Rusya’daki doğalgaz rezervle- to Turkey’s gas distribution network, aims to rini doğrudan Türkiye’nin doğalgaz dağıtım create a reliable source of energy for Turkey, şebekesine bağlayarak, Türkiye, Güney ve South and Southeast Europe (Turkstream, Güneydoğu Avrupa için güvenilir bir enerji 2019). The sea part of the pipeline consists kaynağı yaratmayı amaçlamaktadır (Turks- of two lines running parallel to each other tream, 2019). Hattın deniz kısmı Karade- across the Black Sea. The first line will serve niz’den birbirine paralel ilerleyen iki hattan Turkey, while the second line will provide oluşmaktadır. İlk hattı Türkiye’ye, ikinci hattı

*PhD, student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

207 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA natural gas transportation to Europe. Each da Avrupa’ya doğalgaz ulaşımını sağlayacak of the pipelines has an annual capacity of olan boru hatlarının her biri yıllık 15,75 milyar 15,75 billion cubic meters totaling 31,5 bil- metreküp olmak üzere toplamda 31,5 milyar lion cubic meters (Gazprom, 2019). metreküplük kapasiteye sahiptir (Gazprom, In order to realize the project, on De- 2019). cember 1, 2014, Chairman of the Board of Projenin hayata geçirilmesine yönelik Directors of Gazprom Alexei Miller and olarak, 1 Aralık 2014 tarihinde Rusya’nın Chairman of Turkey’s BOTAŞ Petroleum Gazprom A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Alek- Pipeline Corporation Mehmet Konuk signed sey Miller ile Türkiye’nin Botaş Petroleum Pi- the memorandum of understanding on the peline Corporation Yönetim Kurulu Başkanı Turk-Stream project (Gazprom, 2019). How- Mehmet Konuk Türk Akımı projesi konusun- ever, the project’s technical, economic and da karşılıklı anlayış muhtırasını imzalamışlar- legal framework is determined by the inter- dır (Gazprom, 2019). Ancak, projenin teknik, governmental agreement signed between ekonomik ve hukuki çerçevesi, 10 Ekim 2016 the Governments of the Republic of Turkey tarihinde İstanbul’da gerçekleşen 23. Dünya and the Russian Federation on the sidelines Enerji Kongre’si kapsamında Türkiye Cumhu- of the 23rd World Energy Congress held in riyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hü- Istanbul on October 10, 2016 (Enerji.gov.tr, kümeti arasında imzalanan hükümetler arası 2019). The emergence of this agreement, anlaşma ile belirlenmiştir (Enerji.gov.tr, 2019). despite a gradual decline of demand for Son yıllarda Türkiye’de Rus doğalgazına olan Russian natural gas in Turkey in recent years, ihtiyacın giderek azalmasına rağmen, bu an- shows the strategic importance of the proj- laşma iki devlet için projenin stratejik bir öne- ect for the two countries. me sahip olduğunu göstermektedir. According to the 2018 Gas Market Sector Türkiye Cumhuriyeti Enerji Piyasası Düzen- Report prepared by Turkey’s Energy Market leme Kurumu (EPDK) tarafından hazırlanan Regulatory Authority (EMRA), gas consump- Doğal Gaz Piyasası Sektörü 2018 Yılı Sektör tion in Turkey in 2018 amounted to 49 bil- Raporu’na göre, Türkiye’de 2018’de doğal lion 328 million cubic meters (EPDK, 2019). gaz tüketimi 49 milyar 328 milyon metreküp According to the EMRA Report published in olmuştur (EPDK, 2019). 2017 yılında yayım- 2017, we can see that this figure was 53 bil- lanan EPDK Raporu’na göre ise, bu rakamın lion 857 million cubic meters (EPDK, 2018). 53 milyar 857 milyon metreküp olduğunu However, again, according to the informa- görebiliriz (EPDK, 2018). Fakat yine EPDK’nın tion given by EMRA, it is estimated that gas vermiş olduğu bilgiye göre, 2019 yılında consumption in Turkey in 2019 will be 52 Türkiye’de 52 milyar 133 milyon metreküp billion 133 million cubic meters (Haberturk, doğalgaz tüketileceği tahmin edilmektedir 2019). The natural gas imports decreased by (Haberturk, 2019). Doğalgaz ithalatı 2017 8.85% from 55 billion 249 million cubic me- yılında 55 milyar 249 milyon metreküp iken, ters in 2017 to 50 billion 360 million cubic 2018 yılında 50 milyar 360 milyon metreküp meters in 2018 (EPDK, 2019). Again, accord- olarak (EPDK, 2019) %8.85 oranında azalma ing to the EMRA report, in 2018, Russia with göstermiştir. Yine EPDK Raporu’na göre, 2018 46.95% share has become Turkey’s largest yılında Rusya, %46.95’lık pay ile Türkiye’nin source of natural gas imports. If we com- en büyük doğalgaz ithalat ortağı olmuştur. pare this data with the previous years’ data, Bu rakamı önceki yılların rakamları ile karşı- the share decreased from 55.31% in 2015 laştırmak gerekirse, 2015 yılında %55.31 olan to 52.94% in 2016 and to 51.93% in 2017 söz konusu pay oranı, 2016 yılında %52.94 ve (EPDK, 2018). Despite this decrease, as can 2017’de %51.93 olarak yıllar içinde azalma be understood from Gazprom’s report re- göstermiştir (EPDK, 2018). Bu azalışa karşın, leased in May 2019, Turkey is the third larg- Türkiye, Gazprom’un Mayıs 2019’da yayımla- est Russian natural gas consumer after Ger- nan raporundan da anlaşılabileceği gibi Al- many and Italy. It can be said that Turkey’s manya ve İtalya’dan sonra üçüncü sıradaki en orientation towards Iran and Azerbaijan in büyük Rus doğalgazı tüketicisi durumunda-

208 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ the search of alternatives to Russian gas has dır. Son yıllarda Türkiye’nin Rus doğalgazına been alarming Moscow in recent years. In alternatifler arayışında İran ve Azerbaycan’a this context, Russia has high expectations yönelmesinin Moskova’yı memnun etmediği from this project. ifade edilebilir. Bu çerçevede, Rusya’nın bu Today, Russian gas supplies to Turkey are projeden beklentileri büyüktür. carried out through the Blue Stream and Günümüzde Rusya tarafından Türkiye’ye West Line gas pipelines. In the general sense, Mavi Akım ve Batı Hattı doğalgaz boru hatla- the Turk-Stream project, which is scheduled rı üzerinden doğalgaz tedariki gerçekleştiril- to start operation in December 2019, is also mekte olup Aralık 2019’da faaliyete geçmesi expected to provide a major contribution beklenen Türk Akımı projesinin de genel an- to energy supply and security. According to lamda enerji tedariki ve güvenliği konusunda the information contained in the Gazprom’s Türkiye’ye büyük bir katkı sağlaması bek- report, Russia was able to export to Turkey lenmektedir. Gazprom Raporu’nda yer alan 29,034 billion cubic meters in 2017, 23,964 bilgilere göre, Rusya Türkiye’ye 2017 yılında billion cubic meters in 2018 and 4,522 bil- 29,034 milyar metreküp, 2018 yılında 23,964 lion cubic meters in the first quarter of 2019 milyar metreküp ve 2019’un ilk çeyreğinde (Gazprom, 2019). The latter number was ise 4,522 milyar metreküp ihraç edebilmiştir 7,917 billion cubic meters in the same pe- (Gazprom, 2019). Geçen yılın aynı döneminde riod of the previous year (Rbc.ru, 2019), and 7,917 milyar metreküp olan bu rakam (Rbc.ru, it indicates that Turkey’s natural gas imports 2019) yıl sonunda Türkiye’nin Rusya’dan do- from Russia can be further reduced at the ğalgaz ithalatının miktarının daha da azalabi- end of the year. leceğini işaret etmektedir. In fact, the reason for this decrease is the Esasen bu azalmanın nedeni olarak, Tür- dispute about natural gas prices that began kiye ile Rusya arasında 2015 yılında başlayan in 2015 between Turkey and Russia. BOTAŞ’s doğal gaz fiyatı konusundaki tartışmalar gös- request of a 10.25% discount from Gazprom terilebilir. Botaş’ın Gazprom’dan %10.25’lik bir has affected the amount of natural gas sup- indirim istemesi Türkiye’ye sağlanan doğal plies to Turkey (Eadaily, 2018). However, ac- gaz miktarını belli bir süre etkilemiştir (Eada- cording to press reports in 2018, Gazprom ily, 2018). Ancak 2018 yılında basında yer alan agreed to return $1 billion of overpayments haberlere göre, Gazprom, 2015 ve 2016 yılla- for gas supplied to Turkey in 2015 and 2016. rında Türkiye’ye tedarik edilen doğalgaz için It should be emphasized that the decision Türkiye’nin fazla ödemiş olduğu 1 milyar do- taken by Russia three years later stemmed ları geri ödemeyi kabul etmiştir. Rusya’nın 3 from taking into account Turkey’s existing yıl sonra bu kararı alması, Türkiye’nin mevcut and potential alternative natural gas suppli- ve potansiyel alternatif doğalgaz tedarikçile- ers. As a clear example of this, the launch of rini dikkate almasından doğduğunu vurgu- natural gas transportation from Azerbaijan’s lamak gereklidir. Bunun net bir örneği olarak Shah Deniz2 field through the Trans-Anato- 30 Haziran 2018 tarihinde Azerbaycan’ın Şah lian Natural Gas Pipeline (TANAP) to Turkey Deniz-2 sahasından Trans Anadolu Doğalgaz on June 30, 2018 has played an important Boru Hattı (TANAP) üzerinden Türkiye’ye do- role for this decision. Approximately 1,25 ğalgaz ulaşımını başlatması da önemli rol oy- billion cubic meters of gas was transported namıştır. TANAP boru hattı aracılığıyla 30 Ha- through the TANAP pipeline from June 30, ziran 2018’den 28 Şubat 2019’a kadar yaklaşık 2018 to February 28, 2019. This volume is 1,25 milyar metreküp gaz taşınmıştır. Bu raka- expected to reach 4 billion cubic meters by mın 2019 yılı sonuna kadar 4 milyar metrekü- the end of 2019 (Socar, 2019). pe ulaştırılması hedeflenmiştir (Socar, 2019). The European Union and Turkey are try- TANAP ve Güney Gaz Koridoru projesi ing to reduce their dependence on Russia kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye, Rus- for natural gas through the TANAP and the ya’ya olan doğalgaz bağımlılıklarını azaltma- Southern Gas Corridor projects. According ya çalışmaktadır. EPDK’nın açıkladığı 2018 to figures for 2018 announced by the EMRA, yılı rakamlarına göre, ülkelere göre doğalgaz

209 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA in the distribution of natural gas imports ithalatı dağılımında Rusya’dan sonra 7,863 by country, Russia is followed by Iran with milyar metreküp ile İran ve 7,527 milyar 7,863 billion cubic meters and Azerbaijan metreküp ile Azerbaycan gelmektedir (EPDK, with 7,527 billion cubic meters (EPDK, 2019). 2019). SOCAR Turkey Enerji Yönetim Kuru- Chairman of SOCAR Turkey Energy Vagif lu Başkanı Vagif Aliyev, Azerbaycan’ın bu Aliyev states that Azerbaijan could increase miktarı önümüzdeki yıl içerisinde 12 milyar this amount to 12 billion cubic meters in the metreküpe çıkarılabileceğini belirtmektedir coming year (Eadaily, 2019). (Eadaily, 2019). Since Russia’s main target for natural gas Rusya’nın doğalgaz ihracı konusunda te- exports is the European market, it is quite mel hedef noktası Avrupa pazarları olduğu possible that until the end of the year it için, doğalgaz fiyatı konusunda Türkiye ile will reach an agreement with Turkey on gas yılsonuna kadar uzlaşmaya gitmesi oldukça prices. Although, the land and sea parts of mümkündür. Ne var ki, Türk Akımı boru hat- the Russian side of the Turk-Stream pipeline tının Rusya tarafındaki kara ve deniz kısmı are 100% ready, and Turkey’s side is 73.5% %100, Türkiye tarafı %73.5 hazır durumda ready (Gazeta, 2019), and despite attracting bulunmasına karşın (Gazeta, 2019), Bulgaris- interest from countries such as Bulgaria and tan ve Sırbistan gibi ülkelerden de ilgi gör- Serbia, the second part of the project that mesine rağmen projenin Avrupa’ya doğal- will provide natural gas transportation to gaz ulaşımını sağlayacak ikinci kısmı ile ilgili Europe has not yet started. Another reason henüz net çalışmalar başlatılamamıştır. Rus- why Russia wants the Turk-Stream Project to ya’nın Türk Akımı Projesi’nin hızlı bir şekilde start operating rapidly is to bypass Ukraine faaliyete geçmesini istemesinin bir diğer ne- by providing gas supply to Europe and Tur- deni de, Türkiye’ye ve Avrupa’ya söz konu- key through this project. This could have a su proje ile doğalgaz tedarikini sağlayarak, profound impact on the Ukrainian economy Ukrayna’yı devre dışı bırakmaktır. Bu durum and strengthen Russia’s hand against the Ukrayna ekonomisini oldukça derinden etki- country. leyebilir ve Rusya’nın bu ülke karşısında elini The Turk-Stream project will help Tur- güçlendirebilir. key to take a central location in the energy Türk Akımı projesi, Türkiye için, bölgedeki markets in the region and to improve the enerji piyasalarında merkezî bir konuma gel- chances of influencing on the gas price. On mesini ve doğalgaz fiyatını etkileme şansını the other hand, by providing a direct sup- artırmasına yardım etmektedir. Diğer taraf- ply of natural gas from Russia to Turkey, the tan proje, Türkiye’ye doğrudan Rusya üze- project will free Russia from dependence on rinden doğalgaz tedarikini sağlayarak, ülkeyi other transit countries. In conclusion, the diğer transit ülkelere olan bağımlılığından Turk-Stream natural gas pipeline project will da bir nebze kurtaracaktır. Özetle, Türk Akımı have an impact on the strategic balances in doğalgaz boru hattı projesi, pek çok yönüyle Eurasia in many aspects. Avrasya’daki stratejik dengelere etkide bulu- nacaktır. References Eadaily (2018). Gazprom Will give Ankara $ 1 Kaynaklar Billion for the Turkish Stream or for the Turk- Eadaily (2018). Gazprom Ankara’ya 1 Milyar ish Market?. Retrieved from https://eadaily. Doları Türk Akımı için mi Verecek mi? Yoksa com/ru/news/2018/05/28/gazprom-otdast- Türkiye Pazarı İçin mi?. Alınan yer: https://ea- ankare-1-mlrd-za-tureckiy-potok-ili-za-ry- daily.com/ru/news/2018/05/28/gazprom-o- nok-turcii. Accessed on 17.05.2019. tdast-ankare-1-mlrd-za-tureckiy-potok-i- Eadaily (2019). Turkey May Leave Turkish li-za-rynok-turcii. Erişim tarihi: 17.05.2019. Stream a Quarter Empty. Retrieved from Eadaily (2019). Türkiye Türk Akımı’nı Çeyrek https://eadaily.com/ru/news/2019/04/09/ Kapasiteye Düşürebilir. Alınan yer: https:// turciya-mozhet-ostavit-tureckiy-po- eadaily.com/ru/news/2019/04/09/turci-

210 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ tok-na-chetvert-pustym. Accessed on ya-mozhet-ostavit-tureckiy-potok-na-chet- 18.05.2019. vert-pustym. Erişim tarihi: 18.05.2019. Energy Market Regulatory Authority (2018). Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (2018). Energy Market Regulatory Agency. Nat- Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Doğal- ural Gas Market Report 2017. Retrieved gaz Piyasası 2017 Yılı Sektör Raporu, Alınan from https://www.epdk.org.tr/Detay/Icer- yer: https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/ ik/3-0-94/yillik-sektor-raporu. Accessed on 3-0-94/yillik-sektor-raporu. Erişim tarihi: 10. 10.05.2019. 05.2019. Energy Market Regulatory Authority (2019). Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (2019). Energy Market Regulatory Agency. Nat- Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Doğal- ural Gas Market Report 2018. Retrieved gaz Piyasası 2018 Yılı Sektör Raporu. Alınan from https://www.epdk.org.tr/Detay/Icer- yer: https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/ ik/3-0-94/yillik-sektor-raporu. Accessed on 3-0-94/yillik-sektor-raporu. Erişim tarihi: 10. 10.05.2019. 05.2019. Gazeta (2019). Useless Pipe? Gas Leaves Gazeta (2019). Gereksiz Boru Hattı mı? Turkish Stream. Retrieved from https://www. Türk Akımı’ndan Gaz Gönderiliyor. Alınan gazeta.ru/business/2019/05/14/12354361. yer: https://www.gazeta.ru/business/2019/ shtml?updated. Accessed on 17.05.2019. 05/14/12354361.shtml?updated. Erişim tari- hi: 17.05.2019. Gazprom (2019). Projects. Retrieved from http://www.gazprom.ru/projects/turk- Gazprom (2019). Çeyrek Yıl Rapo- stream/. Accessed on 10.05.2019. ru. Alınan yer: http://www.gazprom.ru/ f/posts/77/885487/gazprom-emitent-re- Gazprom (2019). Quarterly Report. Re- port-1q-2019.pdf. Erişim tarihi: 10.05.2019. trieved from http://www.gazprom.ru/f/ posts/77/885487/gazprom-emitent-re- Gazprom (2019). Projeler. Alınan yer: http:// port-1q-2019.pdf. Accessed on 10.05.2019. www.gazprom.ru/projects/turk-stream/. Eri- şim tarihi: 10.05.2019. Haberturk (2019). It Became Known How Much Gas Turkey will Use This Year. Re- Haberturk (2019). Türkiye’nin Bu Yıl Tükete- trieved from https://www.haberturk.com/ ceği Doğalgaz Belli Oldu. Alınan yer: https:// turkiye-nin-bu-yil-tuketecegi-dogalgaz-bel- www.haberturk.com/turkiye-nin-bu-yil-tu- li-oldu-turkiye-1-yilda-ne-kadar-dogal- ketecegi-dogalgaz-belli-oldu-turkiye- gaz-kullaniyor-2302966-ekonomi. Accessed 1-yilda-ne-kadar-dogalgaz-kullaniyor- on 11.05.2019. 2302966-ekonomi. Erişim tarihi: 11.05.2019. Ministry of Energy and Natural Resources of Rbc.ru (2019). Türkiye Rusya Gazı Alımını the Republic of Turkey (2019). Projects. Re- Azalttı. Alınan yer: https://www.rbc.ru/rbcf- trieved from https://www.enerji.gov.tr/tr-TR/ reenews/5cdc16959a794714cf69fbbe. Eri- Sayfalar/Dogal-Gaz-Boru-Hatlari-ve-Projel- şim tarihi: 11.05.2019. eri. Accessed on 10.05.2019. Socar (2019). TANAP, Azerbaycan’dan Ge- Rbc.ru (2019). Turkey Cuts Russian Gas. len Gazı Avrupa Sınırına Taşımaya Hazır- Retrieved from https://www.rbc.ru/rbc- lanıyor. Alınan yer: http://www.socar.com. freenews/5cdc16959a794714cf69fbbe. Ac- tr/kurumsal-iletisim/haberler/2019-haber- cessed on 11.05.2019. ler/2019/03/12/tanap-azerbaycan-dan-ge- len-gazi-avrupa-sinirina-tasimaya-haz%- Socar (2019). TANAP Prepares to Supply C4%B1rlaniyor. Erişim tarihi: 17.05.2019. Azerbaijani Gas to Europe. Retrieved from http://www.socar.com.tr/kurumsal-ileti- TurkStream (2019). Belgeler. Alınan yer: sim/haberler/2019-haberler/2019/03/12/ http://turkstream.info/documents/. Erişim tanap-azerbaycan-dan-gelen-gazi-avru- tarihi: 26.06.2019. pa-sinirina-tasimaya-haz%C4%B1rlaniyor. TurkStream (2019). Proje Hakkında. Alınan

211 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Accessed on 17.05.2019. yer: http://turkstream.info/tr/project/. Erişim TurkStream (2019). Documents. Retrieved tarihi: 10.05.2019. from http://turkstream.info/documents/. Ac- Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı cessed on 26.06.2019. (2019). Doğalgaz Boru Hatları ve Projeleri. TurkStream (2019). Projects. Retrieved from Alınan yer: https://www.enerji.gov.tr/tr-TR/ http://turkstream.info/tr/project/. Accessed Sayfalar/Dogal-Gaz-Boru-Hatlari-ve-Proje- on 10.05.2019. leri. Erişim tarihi: 10.05.2019.

212 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ FUTURE WORLD ENERGY OUTLOOK AND GLOBAL OIL INDUSTRY DÜNYA ENERJİSİNİN GELECEĞİNE YÖNELİK PERSPEKTİFLER VE KÜRESEL PETROL ENDÜSTRİSİ

Kanat Makhanov *

September of 2019 was marked by an Eylül 2019, S&P 500 endeksinde petrol important milestone in the global oil indus- ve doğalgaz şirketlerinin hisse senetlerinin try when oil and gas stocks weighting in the 1979’dan bu yana 40 yıl içerisinde rekor sevi- S&P 500 fell to the record low since remote yede düşüş gösterdiği küresel petrol endüst- 1979. The Exxon Mobil, which is one of the risinde önemli bir dönüm noktası olmuştur major oil giants, abandoned the top ten (siblisresearch.com, 2019). Büyük petrol şir- stocks of the S&P 500’s for the first time in ketlerinden biri olan Exxon Mobil, dokuz yıl nine decades (Siblisresearch.com, 2019). In içinde ilk kez S&P 500 listesinde ilk 10’dan overall terms, we can observe that oil com- çıkmıştır. Genel olarak, petrol şirketlerinin panies are gradually losing their positions kademeli olarak konumlarını yüksek tekno- to high technology stock. Thus, over the loji şirketlerinin hisse senetlerine kaptırdık- last five years, by the five biggest informa- larını görmekteyiz. Bu yüzden, son beş yılda tion technology stocks of Apple, Alphabet, Apple, Alphabet, Facebook, Microsoft ve Facebook, Microsoft and Amazon generat- Amazon gibi en büyük beş bilgi teknolojisi ed 30% of the S&P 500 return (Cnbc.com, şirketinin hisse senetleri S&P 500 getirisinin 2019). In the first half of 2009, the stock re- %30’unu oluşturmuştur (cnbc.com, 2019). turns of the energy sector were only 13.1%, 2019’un ilk yarısında enerji sektörünün hisse which is worse than all other 11 eleven sec- senedi getirileri %13,1 seviyesinde kalarak, tors except health care and during the last sağlık hizmetleri dışındaki diğer 11 sektör- 12 years it hit the bottom of the list three den daha az olmuş ve son 12 yılda üç kez times (Novelinvestor.com, 2019). listenin en alt sırasına düşmüştür (novelin- The current decline cycle of the energy vestor.com, 2019). sector’s stock lasts since 2008 and shows 2008’den beri devam eden enerji sektö- signs of further downward movement. Sim- rünün hisselerindeki mevcut düşüş döngüsü ilar trends of the sector are present in other ve bundan sonraki düşüş eğiliminin devam indices as well such as NASDAQ, Dow Jones edeceğinin işaretlerini vermektedir. Sektö- and Russell 2000 (Indexes.nasdaqomx.com, rel benzer eğilimler, NASDAQ, Dow Jones 2019). However, it is important to bear in ve Russell 2000 gibi diğer endekslerde de mind that oil prices and stock markets are görülmektedir (indexes.nasdaqomx.com, much more sensitive to very short-term 2019). Ancak, petrol fiyatlarının ve borsaların factors and events and, in general, do not kısa vadeli faktörlere ve olaylara karşı daha respond as quickly to longer-term forecasts duyarlı olduğunu ve genel olarak, uzun va- and robust data on demand and supply pro- deli tahminlere ve talep ve arz tahminlerine jections. Instead, stock markets mostly re- ilişkin güçlü verilere hızlı bir şekilde tepki flect amplified expectations and reactions of göstermediklerini göz ardı etmemek önemli- investors to current and near-future events. dir. Aksine, borsalar çoğunlukla yatırımcıların One of the factors that indeed produce beklentilerini ve mevcut ve yakın gelecekteki downward pressure on oil market is the on- olaylara verdiği tepkileri yansıtmaktadır. going trade war between the U.S. and China, Petrol piyasasındaki düşüş eğilimine ne- which are both major players in the global den olan etkenlerden birinin ABD ile Çin

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

213 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA oil market accounting for more than one arasında sürmekte olan ticaret savaşı olduğu fifth of the global oil supply and 38% of its söylenebilir. Küresel petrol piyasasının büyük total demand (Opec, 2017). The U.S. politi- aktörleri olan bu iki ülke, dünya petrol arzı- cal tensions and constant pressure on fossil nın beşte birinden fazlasını ve toplam petrol fuel and rising environmental concerns also talebinin %38’ini karşılamaktadırlar (Opec, make investors to lose their faith on tradi- 2017). ABD’deki iç siyasi tansiyon, fosil ya- tional energy sector. However, it is important kıtlar üzerinde devam eden baskılar ve artan to admit the current decline cycle of the oil çevresel kaygılar, yatırımcıların geleneksel sector is a rather long process that began enerji sektörüne olan inancını kaybetmele- long before current geo-political disruptions rine yol açmaktadır. Bununla birlikte, petrol generated by U.S.-China trade war and oth- sektöründeki mevcut düşüş döngüsünün er events. Although the current drop of en- ABD-Çin ticaret savaşı ve diğer olaylar nede- ergy sector stocks might be a short-lasting niyle ortaya çıkan mevcut jeopolitik karma- swing propelled by low oil prices, relative şadan çok önce başlayan bir süreç olduğunu slowdown of the stocks of the traditional oil kabul etmek önemlidir. Enerji sektöründeki sector against practically all other sectors şirketlerin hisse senetlerindeki düşüş, petrol during more than a decade give more rea- fiyatlarının etkisiyle kısa süreli bir seyir ola- sons for further continuation of the process. bilir. Fakat geleneksel petrol sektöründeki On the other hand, we have to admit that hisse senetlerinin, on yıldan fazla süredir, he- the volatility around oil industry is not an men hemen tüm diğer sektörlere karşı göre- celi olarak düşmesi, bu sürecin devam ede- adequate representation of real situation in ceğine yönelik beklentileri desteklemektedir. the oil market. The fundamental market fac- Öte yandan, petrol endüstrisinde görü- tors like supply, demand and stock volume len dalgalanmanın, petrol piyasasının ger- are not capable of showing rapid changes çek durumunu yeteri düzeyde yansıtmadı- since they are composed of an enormous ğını kabul etmek gerekir. Birçoğu önceden amount of predetermined factors. Thus, the belirlenen arz, talep ve hisse senedi hacmi projections based on real data show that the gibi temel piyasa faktörleri, hızlı değişiklikler supply side of the oil market will increase gösterememektedirler. Dolayısıyla, gerçek in mid-term and long-term perspectives. verilere dayanan tahminler, petrol piyasa- In particular, it is likely to rise from current sında arzın orta ve uzun vadede artacağına 101 Millions of Barrels per Day to 107,6 by işaret etmektedir. Özellikle, günlük petrol ar- 2030 and reach 111,3 in 2040 (Opec, 2017). zının 101 milyon varilden 2030’a kadar 107,6 The most significant factor of supply change milyon varile, 2040 yılında ise 111,3 milyon in the short-term perspective is the soaring varile ulaşması beklenmektedir. Kısa vadede production in U.S., which is expected to peak arz değişimindeki en önemli faktör, ABD’de by 2025 (Energyintel.com, 2019). The even- 2025 yılına kadar yükselmesi beklenen üre- tual increase in supply is expected to come tim artışıdır. Dahası, arzdaki bu nihai artışın from OPEC countries. OPEC ülkelerinden gelmesi beklenmektedir. As for the global oil demand, its growth Küresel petrol talebine gelince, büyüme remains solid, although the rate at which it hızı tedrici olarak düşüyor olmasına rağmen grows is slowing down gradually. The glob- büyüme oranı sabit kalmaktadır. Küresel pet- al oil demand is expected to keep increas- rol talebinin, birincil enerji talebi ile birlikte ing throughout the next couple of decades önümüzdeki birkaç on yıl boyunca artmaya along with overall world primary energy de- devam etmesi beklenmektedir. OPEC’in 2040 mand. According to the World Oil Outlook Dünya Petrol Görünümü Raporu’na göre, by OPEC, the global oil demand measured milyon varil petrol eşdeğeri cinsinden ölçü- in thousand barrels of oil equivalent per day len küresel petrol talebinin 2020 yılına kadar is projected to reach 92,3 by 2020, 97,9 by günlük 92,3 milyon varil petrol eşdeğeri, 2030 and 100,7 by 2040 (OPEC, 2017). Al- 2030’a kadar günlük 97,9 milyon varil pet- though oil presents the second slowest de- rol eşdeğeri ve 2040’a kadar günlük 100,7 mand growth projections after coal and re- milyon varil petrol eşdeğeri olması tahmin

214 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ newables being the leading energy source edilmektedir. Talep artışı tahminine göre, in terms of forecasted demand growth, petrol talebi kömürden sonra ikinci en dü- the oil demand is likely to remain positive şük artış görünümüne sahiptir. Yenilenebilir throughout the next two decades. Currently, enerji kaynakları, öngörülen talep artışı ba- oil is the most common fuel source account- kımından önde gelen enerji kaynağı olmakla ing for nearly 31% of the global fuel shares birlikte önümüzdeki yirmi yıl boyunca petrol whereas that of renewables is only 2.2%. By talebindeki göstergelerin pozitif yönlü de- 2040, this indicator for oil is expected to vam edeceği tahmin edilmektedir. Şu anda, drop to 27.1% and the share of renewables en yaygın yakıt konumundaki petrol, küresel would more than double reaching 5.4% yakıt oranlarının yaklaşık %31’ini oluşturur- (Opec, 2017). Hence, the forecasts show that ken, yenilenebilir enerji kaynaklarının sade- even two decades from now oil is likely to ce %2,2’sine tekabül etmektedir. 2040 yılına retain its leading position in fuel market ac- kadar petrol için bu göstergenin %27,1’e düşmesi ve yenilenebilir kaynakların ise counting for more than one fourth of it. The %5,4’e çıkması beklenmektedir. Bu nedenle, main factors driving the demand are ram- tahminler önümüzdeki yirmi yıl içerisinde pant demographics in developing countries, petrolün enerji piyasasının, dörtte birinden their GDP growth, rising number of vehicles fazlasına karşılık gelerek lider konumunu in most parts of the world as well as limited sürdüreceğini göstermektedir. Talebi etkile- capacity of most countries to a adopt new yen temel faktörler arasında gelişmekte olan environmental standards. ülkelerde artan nüfus, bu ülkelerin GSYİH’la- Although the energy market’s behavior rının büyümesi, dünya genelinde artan araç follows a cyclical pattern, the current down- sayısının yanı sıra ülkelerin çoğunluğunun turn of the oil industry is an important man- yeni çevre standartlarına uyum sağlama ka- ifestation of a change of perception of the pasitelerinin sınırlı olması hususları gösteri- traditional energy sector and oil industry, in lebilir (Opec, 2017). particular. The actual projections of the oil Enerji piyasası döngüsel bir yapıya sahip market do not give reasons to expect drastic olsa da petrol endüstrisindeki mevcut gerile- changes in demand and supply sides of the me, geleneksel enerji sektörüne ve özellikle market in short-term and mid-term perspec- petrol endüstrisine bakış açısının değiştiğine tives. Hence, there are no reasons to expect işaret etmektedir. Petrol piyasasına yönelik a collapse of the traditional energy sector. tahminler, piyasanın arz ve talep taraflarında However, it is highly important to note that kısa ve orta vadede ciddi değişiklikler olaca- oil market is rapidly losing its attractive- ğına dair veriler sunmamaktadır. Dolayısıyla, ness for investments as new high-tech and konvansyonel enerji sektörünün çöküşünü knowledge intensive sectors start taking beklemek için herhangi bir neden bulunma- the lead in terms of investment returns. This maktadır. Bununla birlikte, yeni yüksek tek- fact should be taken as a warning sign for noloji ve bilgi yoğun sektörler, yatırım geti- countries that are highly reliant on oil indus- risi bakımından öncülük etmeye başladıkça, try because under these conditions, the oil petrol piyasasının yatırımlar noktasında cazi- sector is no more a heaven for investors and besini kaybetmekte olduğunu belirtmek ge- more efforts will be required to ensure in- rekir. Bu durum, petrole bağımlı ülkeler için flow of investments. bir uyarı işareti olarak algılanmalıdır. Zira bu koşullar çerçevesinde petrol sektörü yatırım- cılar için artık bir cennet olmayacak; yatırım References akışının temin edilmesi için daha fazla çaba Cnbc.com (2019). Climate Change: Did We gösterilmesi gerekecektir. Just Witness the Beginning of the End of Big Oil? Retrieved from https://www.cnbc. Kaynaklar com/2019/09/22/climate-change-did-we- Cnbc.com (2019). İklim Değişikliği: Büyük just-witness-beginning-of-end-of-big-oil. Petrol’ün Sonunun Başlangıcına Tanık Ol- html. Accessed on 17.10.2019.

215 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Energyintel.com (2019). OPEC and the Co- duk Mu? Alınan yer: https://www.cnbc. nundrum of US Shale. Retrieved from http:// com/2019/09/22/climate-change-did-we- www.energyintel.com/pages/worldopinion- just-witness-beginning-of-end-of-big-oil. article.aspx?DocID=1041658. Accessed on html. Erişim tarihi: 17.10.2019. 17.10.2019. Indexes.nasdaqomx.com (2019). Nasdaq Indexes.nasdaqomx.com (2019). Nasdaq ABD Akıllı Petrol ve Gaz Endeksi. Alınan US Smart Oil & Gas Index (NQSSOG). Re- yer: https://indexes.nasdaqomx.com/Index/ trieved from https://indexes.nasdaqomx. Overview/NQSSOG. Erişim tarihi: 18.10.2019. com/Index/Overview/NQSSOG. Accessed Novelinvestor.com (2019). Yıllık S&P Sektör on 18.10.2019. Performansı. Alınan yer: https://novelinves- Novelinvestor.com (2019). Annual S&P Sec- tor.com/sector-performance/. Erişim tarihi: tor Performance. Retrieved from https:// 18.10.2019. novelinvestor.com/sector-performance/. Ac- Opec (2017). Dünya Petrol Görünümü 2040. cessed on 18.10.2019. Alınan yer: https://www.opec.org/opec_ The Organization of the Petroleum Export- web/en/publications/340.htm. Erişim tarihi: ing Countries (2017). World Oil Outlook 15.10.2019. 2040. Retrieved from https://www.opec.org/ Siblisresearch.com (2019). S&P 500 Sektör opec_web/en/publications/340.htm. Ac- Ağırlıkları 1979-2019. Alınan yer: http://sib- cessed on 15.10.2019. lisresearch.com/data/sp-500-sector-weigh- Siblisresearch.com (2019). S&P 500 Sector tings/ Erişim tarihi: 18.10.2019. Weightings 1979 – 2019. Retrieved from http://siblisresearch.com/data/sp-500-sec- tor-weightings/. Accessed on 18.10.2019.

216 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK

CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION

BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA DEVELOPMENTS IN TRANSPORTATION INFRASTRUCTURE

TAŞIMACILIK ALTYAPISINDA GELİŞMELER EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

220 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK CHINA’S AIR SILK ROAD INITIATIVE: ROLE OF XINJIANG UYGUR AUTONOMOUS REGION ÇİN’İN HAVA İPEK YOLU GİRİŞİMİNDE SİNCAN UYGUR ÖZERK BÖLGESİ’NİN ROLÜ

Omirbek Hanayi *

The recent aggravation of geopolitical, Son yıllarda dünyadaki küresel ve bölge- geoeconomics and military confrontations sel çapta jeopolitik, jeoekonomik ve askeri on the global and regional scales along with mücadelelerin şiddetlenmesi, küresel ve böl- the increased global and regional econom- gesel ekonomik krizlerin artması, uzun yıl- ic crises have negatively affected China’s lardır yüksek büyüme hızına sahip olan Çin economy, which had a high growth rate for ekonomisini olumsuz yönde etkileyerek ih- many years, leading to a decrease in Chinese racatının ve yabancı yatırımların azalmasına exports and the flow of foreign investments neden olmuştur. Dolayısıyla Çin’in artmaya to the country. Therefore, meeting China’s devam eden enerji tüketiminin kesintisiz bir growing demand for energy and ensuring şekilde karşılanması ve dış pazarlara erişimi, access to foreign markets are among the Pekin’i endişelendiren en önemli konulardan most important issues of concern for Beijing. biridir. In order to solve the economic and stra- Çin’in karşılaştığı bu ekonomik ve strate- tegic problems faced by China, Beijing felt jik sorunları çözmek için, Pekin yönetimi je- the need to develop new strategies of geo- oekonomik ve jeopolitik önem taşıyan yeni economic and geopolitical importance. In stratejiler geliştirme ihtiyacını hissetmiştir. this context, in 2013, the Chinese govern- Bu doğrultuda Pekin yönetimi 2013’de “İpek ment launched the Belt and Road Initiative Yolu Ekonomi Kuşağı” ve “21. Yüzyıl Deniz (BRI) that includes the Silk Road Economic İpek Yolu” stratejisini kapsayan “Tek Kuşak Belt and the 21st Century Maritime Silk Road Tek Yol” girişimini ortaya koymuştur. Bu gi- strategies. The main objective of the initia- rişimin ana hedefinde Çin’in doğal kaynak- tive is to ensure China’s access to natural lara erişimi ile yurt dışı pazarlara ulaşımının resources and foreign markets, maintaining sağlanması ve istikrarlı bir ekonomik büyü- stable economic growth and achieving a fa- me elde ederek dış politikasını daha dengeli vorable balance in foreign policy. In addition, hale getirmek bulunmaktadır. Ayrıca Çin, China sets a goal to increase its soft power bölgesel ve küresel düzeyde ekonomik ve by strengthening its economic and political siyasi nüfuzunu ve dolayısıyla yumuşak gü- influence at the regional and global levels. cünü arttırmayı amaçlamaktadır. “Tek Kuşak Under the BRI, Beijing aims to promote trade Tek Yol” girişimi kapsamında Çin’den Güney in goods and services between China and Asya, Orta Asya, Orta Doğu, Batı Asya, Afrika South Asia, Central Asia, Middle East, West ve Avrupa’ya hem karadan hem de denizden Asia, Africa and Europe via both land and mal ve hizmet akışını sağlamayı hedefleyen sea. Moreover, China also puts particular Pekin, buna ek olarak hava yolu taşımacılı- emphasis on air transportation and strives ğına da büyük önem vererek Hava İpek Yolu to form the Air Silk Road. girişimini başlatmıştır. The special geographical location of Çin’in Hava İpek Yolu hamlesinde ülke- the Xinjiang Uyghur Autonomous Region nin kuzeybatısında bulunarak sekiz ülkeyle (XUAR), which is situated in the northwest komşu olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin of the country and shares borders with (SUÖB) özel coğrafi konumu büyük önem eight countries, plays an important role in taşımaktadır. Bu bağlamda Çin, özellikle

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

221

* Eurasian Research Institute, Kazakstan. [email protected] EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA China’s Air Silk Road initiative. In this con- SUÖB’deki Kaşgar şehrini havayolu taşıma- text, China, in particular, aims to transform cılığı bakımından küresel bir lojistik mer- the city of Kashgar in the XUAR into the re- kez haline dönüştürmeyi hedeflemektedir. gion’s international logistics center in terms Çin’in Hava İpek Yolu girişiminde Kaşgar’a of air transportation. There are several rea- önem vermesinin birkaç temel nedeninin sons why China prioritizes Kashgar in its Air olduğu söylenebilir. Öncelikle, Kaşgar, Çin’in Silk Road initiative. First of all, Kashgar has SUÖB’nin ekonomik gelişmesine yönelik po- an important place in China’s policy of the litikasında önemli bir yere sahiptir. Çünkü Pe- XUAR’s economic development. Thus, since kin yönetimi, 2009’lardan itibaren SUÖB’nin 2009, Beijing has been heavily investing in dış ticarete dayalı ekonomik kalkınması için the transportation infrastructure of Horgos Kuzey Sincan’da Horgos’un ve Güney Sin- in northern Xinjiang and Kashgar in south- can’da ise Kaşgar’ın ulaştırma altyapısına bü- ern Xinjiang to support the foreign trade yük yatırımlar yapmaktadır. 2010’dan sonra based economic development of the XUAR. Kaşgar Özel Ekonomik Bölgesi’nin kurulması The establishment of the Kashgar Special ve Kaşgar’a bağlanan ulusal ve uluslararası Economic Zone after 2010 and the develop- karayolu ve demiryolu hatlarının geliştiril- ment of national and international highway mesinin yanı sıra, Kaşgar Uluslararası Havali- and railway networks connected to Kash- manı’nın altyapısının yenilenmesi, Kaşgar’ın gar, along with the renovation of the basic havayolu taşımacılığı açısından önemli bir infrastructure of the Kashgar International merkez olması için uygun bir zemin oluştur- Airport, have created a positive environment muştur. Diğer yandan, Çin-Pakistan Ekono- for Kashgar to turn into an important cen- mik Koridoru (CPEC) kapsamındaki ulaşım ter of air transportation. On the other hand, altyapısı olan SUÖB’den Pakistan’ın Gwadar the highway and railway projects stretching limanına kadar uzanan karayolu ve demiryo- from Xinjiang to Pakistan’s Gwadar port, lu projeleri Kaşgar’dan başlamaktadır. Ayrıca, which form the transportation infrastructure Çin ve Orta Asya’yı birbirine bağlayacak olan of the China-Pakistan Economic Corridor Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu’nun (CPEC), start in Kashgar, as well. In addition, da Kaşgar’dan başlayarak Çin-Kırgızistan the China-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway sınırındaki İrkeştam geçidinden geçerek connecting China with Central Asia is also Kırgızistan’ın Kara-Su ilçesi üzerinden Öz- planned to start in Kashgar, pass through bekistan’ın Andican kentine kadar ulaşması the Irkeshtam border crossing between planlanmaktadır. Gerek SUÖB’nin ekonomik China and Kyrgyzstan and reach via Kyrgyz- olarak gelişmesi, gerekse Çin’in uluslararası stan’s Kara-Su district Uzbekistan’s Andijan ekonomik ve ulaşım koridorları açısından city. The fact that Kashgar, which is of great büyük önem teşkil eden Kaşgar’ın Hava İpek importance both for the economic develop- Yolu girişiminde de ön plana çıkması, tabii ki ment of the XUAR and for the international Kaşgar’ın sahip olduğu özel ve avantajlı coğ- economic and transport corridors of China, rafi konumundan kaynaklanmaktadır. Antik is prominent in the Air Silk Road initiative is İpek Yolu’nun orta ve güney güzergâhlarının certainly due to its special geographical ad- kesişim noktasında bulunan Kaşgar, günü- vantage. Located at the intersection of the müzde Çin ile Orta Asya, Güney Asya ve Batı middle and southern routes of the ancient Asya arasındaki transit geçiş merkezidir. Silk Road, Kashgar is now a major transit hub Dolayısıyla “Tek Kuşak Tek Yol” girişimi between China and Central Asia, South Asia çerçevesinde ortaya çıkan Kaşgar üzerinden and West Asia. Hava İpek Yolu’nu oluşturma amacı kapsa- Based on the idea of creating the Air Silk mında, 2014 yılında Kaşgar Havaalanı Eko- Road through Kashgar under the BRI, the nomik Bölgesi gündeme getirilmiştir. Üç te- plan for the Kashgar Airport Economic Zone mel aşamayı (2015-2025, 2026-2035, 2036- was brought up to the agenda in 2014. In ac- 2050) içeren uzun vadeli bir gelişim sürecin- cordance with the long-term development de Kaşgar Havaalanı Ekonomik Bölgesi’nin plan consisting of three main stages (2015- 83,3 kilometrekarelik alanda geleneksel ha-

222 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK 2025, 2026-2035, 2036-2050), the Kashgar vacılık sanayii, hava kargo taşımacılığı, hava Airport Economic Zone with an area of 83,3 turizmi, havacılık güvenliği, sivil havacılık, square kilometers is expected to operate in hava ticareti, havacılık ve uzay teknolojisi ve eight main sectors such as the traditional havacılık fuarı gibi 8 temel sektörde faaliyet aviation industry, air transportation, air tour- göstermesi planlanmıştır (Ma, 2015). Kaşgar ism, aviation security, civil aviation, air trade, Havaalanı Ekonomik Bölgesi’nin kurulması, aerospace technology and aviation exhibi- Kaşgar üzerinden Hava İpek Yolu’nun oluş- tions (Ma, 2015). The establishment of the turulmasına önemli katkı sağlayacaktır. Kashgar Airport Economic Zone has posi- Nitekim Çin’in Pekin, Şanghay, Guangz- tively contributed to the formation of the Air hou ve gibi büyük şehirlerinden Silk Road via Kashgar. ve ’dan Kaşgar’a direkt uçuşlar In addition, by launching direct flights to gerçekleştirilmesinin yanı sıra, birkaç ülke- Kashgar from large cities of China such as den de Kaşgar’a direkt uçuşlar düzenlene- Beijing, Shanghai, and Zheng- rek, Kaşgar üzerinden Hava İpek Yolu’nun zhou, as well as Hong Kong and a number of oluşturulmasına yönelik önemli adımlar atıl- countries, important steps have been taken mıştır. Örneğin, ilk olarak Ağustos 2013’de to establish the Air Silk Road via Kashgar. For Pakistan’ın başkenti İslamabad’dan, Aralık example, direct flights to Kashgar were first 2015’de Birleşik Arap Emirlikleri’nin üçün- opened from Pakistan’s capital Islamabad in cü büyük kenti Şarika’dan ve Eylül 2016’da August 2013, then from Sharjah, the UAE’s Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’ten Kaşgar’a third largest city, in December 2015, and direkt uçuşlar gerçekleştirilmiştir (Gov.cn, from Bishkek, the capital of Kyrgyzstan, in 2013; Seeniun Media, 2015; Ifeng, 2016). September 2016 (Gov.cn, 2013; Seeniun Me- 2013’den itibaren altyapı tesisleri sürek- dia, 2015; Ifeng, 2016). li yenilenmekte olan Kaşgar Uluslararası Since 2013, the Kashgar International Air- Havalimanı’na 2017’de 3,5 milyar yuandan port’s infrastructure facilities had constantly (yaklaşık 552,39 milyon dolar) fazla yatırım been upgraded, and in 2017 it underwent yapılması öngörülen genişletme projesi an expansion project that cost more than gerçekleştirilmiştir (Ifeng, 2016). Söz konu- 3,5 billion yuan (about $552,39 million) (If- su gelişmelerden dolayı Kaşgar Uluslararası eng, 2016). Due to these developments, the Havalimanı artık SUÖB’nin en büyük ikinci Kashgar International Airport has become havalimanı haline gelmiştir. Örneğin, 2013’te the second largest airport in the XUAR. For Kaşgar Uluslararası Havalimanı’nın yıllık yol- example, in 2013, the Kashgar International cu sayısı 1,15 milyon ve yıllık kargo miktarı Airport had an annual passenger turnover of 6,281 ton ve 2015’te yıllık yolcu sayısı 1,73 1,15 million and an annual cargo turnover of milyon, ve yıllık kargo miktarı 6,655 ton ol- 6,281 tons, in 2015 – 1,73 million and 6,655 muşken, 2017’de yıllık yolcu sayısı 2,05 mil- tons, respectively, while in 2017 the number yon ve yıllık kargo miktarı 7,718 ton olarak of passengers per year reached 2,05 million kaydedilmiştir (China.org.cn, 2014; Kashi. and the volume of cargo hit 7,718 tons (Chi- gov.cn, 2016; Carnoc, 2018). 2018’de ise na.org.cn, 2014; Kashi.gov.cn, 2016; Carnoc, Kaşgar Uluslararası Havalimanı’nın yıllık yol- 2018). In 2018, the Kashgar International cu sayısı 2,06 milyon ve yıllık kargo miktarı Airport’s annual turnover of passengers and 8,225 ton olarak bir önceki yıla göre sırasıy- cargo equaled 2.06 million and 8,225 tons, la %0.6 ve %6.6 artış göstermiştir (Carnoc, increasing by 0.6% and 6.6%, respective- 2019). 2025’te ise Kaşgar Uluslararası Hava- ly, compared to the previous year (Carnoc, limanı’nın yıllık yolcu sayısının 5 milyona ve 2019). By 2025, it is expected that the annu- yıllık kargo miktarının 60 bin tona ulaşması al turnover of passengers and cargo of the beklenmektedir (Ifeng, 2016). Kashgar International Airport will reach 5 Kaşgar Uluslararası Havalimanı’nın bulun- million and 60,000 tons, respectively (Ifeng, duğu Kaşgar ilini tüm SUÖB’nin hava taşı- 2016). macılığının ağırlık merkezi yapmayı hedefle- In addition to expanding the Kashgar yen Pekin, Kaşgar Uluslararası Havalimanı’nı

223 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA International Airport, Beijing, which aims genişletmenin yanı sıra, 2014’den itibaren to make the where the Kaşgar ilinde yeniden Yarkent, Taşkurgan ve airport is located the center of all the XUAR Tomşuk havaalanlarını inşa etmeye yönelik air transportation, has decided to build new karar almıştır. Toplam 601 milyon yuan (yak- airports at the prefecture’s cities of Yarkent, laşık 89,70 milyon dolar) yatırımla inşasına Tashkurgan and Tomshuk from 2014 on- başlayan Yarkent Havalimanı Kasım 2017’de wards. The Yarkent Airport, the construc- hizmete açılmıştır (CCAonline, 2017). 631 tion of which required a total investment milyon yuanla (yaklaşık 94,18 milyon dolar) of 601 million yuan (about $89,70 million), inşasına başlanan Tumşuk Havalimanı Ara- was launched in November 2017 (CCAon- lık 2018’de hizmete girmiştir (Xinhua, 2018). line, 2017). The Tumshuk Tangwangcheng Yeni havalimanlarının yapılmasıyla Kaşgar ili, Airport, the construction of which cost 631 SUÖB’deki havalimanı sayısı en fazla bölge million yuan (about $94,18 million), started konumuna ulaşmıştır. service in December 2018 (Xinhua, 2018). Çin’in Hava İpek Yolu girişiminde özelde With the construction of the new airports, Kaşgar’ın önemi gün geçtikçe artarken, ge- the Kashgar Prefecture has become the pre- nelde tüm SUÖB’nin hava yolu ulaşım alt- fecture with the highest number of airports yapısına da büyük önem verilmektedir. Ör- in the XUAR. neğin, Çin’in 13. Beş Yıllık Kalkınma Planı’na While the importance of Kashgar in Chi- göre, 2016-2020 yılları arasında SUÖB’nin na’s Air Silk Road initiative is increasing day hava yolu ulaşım altyapısına toplam 51 mil- by day, the XUAR’s entire air transportation yar yuan (yaklaşık 7,61 milyar dolar) yatırım infrastructure is also given particular atten- yapılması planlanmıştır. 2017’de SUÖB’nin tion. For example, according to China’s 13th havalimanı projelerine toplam 14,4 milyar Five-Year Development Plan, a total of 51 yuan (yaklaşık 2,15 milyar dolar) yatırım billion yuan (about $7,61 billion) is planned yapılmıştır (Xjkpx.gov.cn, 2017). 2018’de to be invested in Xinjiang’s air transporta- ise, sadece Urumçi Uluslararası Havalima- tion infrastructure between 2016 and 2020. nı’nı geliştirme projesine toplam 42,11 mil- In 2017, a total of 14,4 billion yuan (about yar yuan (yaklaşık 6,29 milyar dolar) yatı- $2,15 billion) was invested in the airport rım yapılmıştır (Xinhua, 2018). Günümüzde projects of the XUAR (Xjkpx.gov.cn, 2017). In SUÖB’de toplam 21 havalimanı faaliyet gös- 2018, 42,11 billion yuan (about $6,29 billion) termekteyken, bunların altısında genişletme was invested in the project of developing the ve yenileme çalışmaları devam etmektedir. Urumqi International Airport alone (Xinhua, Yeni 9 havalimanı da inşaat sürecinde olup, 2018). Currently, there are a total of 21 air- 2025’de bölgede toplam 33 havalimanının ports operating in the XUAR, six of which are hizmet vermesi beklenmektedir. Bu rakam- undergoing expansion and renewal projects. larla SUÖB, Çin’in havalimanı sayısı en çok Nine new airports are under construction, olan bölgesi olacaktır. and the total number of airports in Xinjiang Özet olarak, Çin’in son yıllarda büyük is expected to reach 33 by 2025. With these çaba gösterdiği Hava İpek Yolu girişiminde figures, the XUAR will become the region SUÖB’nin büyük önem arz ettiği ve bu çer- with the highest number of airports in China. çevede önemli rol oynamaya devam edece- In brief, it can be said that the XUAR is of ği söylenebilir. Aynı zamanda, Pekin’in Hava great importance and will continue to play a İpek Yolu girişimi kapsamında SUÖB’nin substantial role in the Air Silk Road initiative, hava yolu ulaşım altyapısına büyük miktar- in which China has been investing great ef- da yatırım sağlamasının, bölgenin ekonomik forts in recent years. At the same time, there ve sosyal kalkınmasına olumlu katkıda bulu- is no doubt that the significant funds that nacağı da kesindir. Fakat, Pekin yönetiminin Beijing has invested in the XUAR’s air trans- son birkaç yılda SUÖB’nin güvenlik ve istik- portation infrastructure under the Air Silk rarını sağlamak gerekçesiyle sert önlemler Road initiative will have a positive impact almaya başlaması, bölgedeki hava yolu ta- on the economic and social development of şımacılığını olumsuz etkileyebilir. Bu yüzden

224 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK the region. However, in the last few years, Çin, Hava İpek Yolu girişiminde SUÖB’nin Beijing has begun to take rigorous measures rolünün daha fazla etkinleşmesi için bölge- to ensure security and stability in the XUAR, nin siyasi, sosyal ve ekonomik durumunu da which may adversely affect air transporta- iyileştirmeye önem vermelidir. tion in the region. For this reason, in order to make the XUAR’s role in the Air Silk Road Kaynaklar initiative even more effective, China should Carnoc (2018). 2017’te Kaşgar Uluslararası give importance to improving the increas- Havalimanı’nın Yıllık Yolcu Sayısı 2,04 Mil- ingly deteriorating social and economic sit- yonu Aştı. Alınan yer: http://news.carnoc. uation of the region. com/list/432/432093.html. Erişim tarihi: 03.02.2019. References Carnoc (2019). 2018’te Kaşgar Uluslararası Carnoc (2018). In 2017, The Number of Pas- Havalimanı’nın Yıllık Yolcu Sayısı 2,06 Mil- sengers at Kashgar International Airport Ex- yona Ulaştı. Alınan yer: http://news.carnoc. ceeded 2,04 Million. Retrieved from http:// com/list/432/432093.html. Erişim tarihi: news.carnoc.com/list/432/432093.html. Ac- 03.02.2019. cessed on 03.02.2019. CCAonline (2017). Yarkent Havalimanı Res- Carnoc (2019). In 2018, the Annual Number men Hizmete Başladı. Alınan yer: http:// of Passengers at Kashgar International Air- www.ccaonline.cn/news/hot/352800.html. port Reached 2,06 Million. Retrieved from Erişim tarihi: 04.02.2019. http://news.carnoc.com/list/432/432093. html. Accessed on 03.02.2019. China.org.cn (2014). Hava İpek Yolu Kaşgar Ekonomik Bölgesinin Kalkınmasına Katkı CCAonline (2017). Yarkent Airport Official- Sağlayabilir. Alınan yer: http://russian.chi- ly Commenced Operations. Retrieved from na.org.cn/exclusive/txt/2014-03/04/con- http://www.ccaonline.cn/news/hot/352800. tent_31657725.htm. Erişim tarihi: 03.02.2019. html. Accessed on 03.02.2019. Çin Merkezi Yönetim Portalı (2013). Çin-Pa- China Central Government Portal (2013). The kistan Arasında İslamabad’dan Kaşgar’a First China-Pakistan Flight From Islamabad İlk Uçuş Başarıyla Gerçekleşti. Alınan yer: to Kashgar was Successfully Completed. Re- http://www.gov.cn/jrzg/2013-08/14/con- trieved from http://www.gov.cn/jrzg/2013- tent_2467039.htm. Erişim tarihi: 02.02.2019. 08/14/content_2467039.htm. Accessed on 02.02.2019. Ifeng (2016). Kaşgar Uluslararası Havalima- nı’nda Yeniden Bişkek-Kaşgar Uluslararası China Internet Information Center (2014). Air Uçuşları Eklendi. Alınan yer: http://news. Silk Road Can Contribute to the Development ifeng.com/a/20160921/49996832_0.shtml. of the Kashgar Special Economic Zone. Re- Erişim tarihi: 02.02.2019. trieved from http://russian.china.org.cn/ex- clusive/txt/2014-03/04/content_31657725. Ifeng (2016). Kaşgar Uluslararası Ha- htm. Accessed on 03.02.2019. valimanı’na 3,5 Milyar Yuan Yatırım Ya- pılacak. Alınan yer: http://news.ifeng. Ifeng (2016). International Flights Be- com/a/20160906/49903585_0.shtml. Erişim tween Bishkek and Kashgar Have Been Added at Kashgar International Air- tarihi: 03.02.2019. port. Retrieved from http://news.ifeng. Ifeng (2016). Kaşgar’da Yerel Havayolu Şir- com/a/20160921/49996832_0.shtml. Ac- keti Kurulacak. Alınan yer: http://news.ifeng. cessed on 02.02.2019. com/a/20160312/47807331_0.shtml. Erişim Ifeng (2016). An Investment of 3.5 Billion tarihi: 03.02.2019. Yuan Will Be Made to Kashgar Internation- Kaşgar Devlet Bilgi Ağı (2016). Kaşgar Bölge- al Airport. Retrieved from http://news.ifeng. sinin 2016 Yıllık Ekonomik ve Sosyal Gelişme com/a/20160906/49903585_0.shtml. Ac- Raporu. Alınan yer: http://www.kashi.gov.cn/

225 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA cessed on 03.02.2019. Item/32010.aspx. Erişim tarihi: 03.02.2019. Ifeng (2016). Local Airline Will be Established Ma Chengzhong (2015). Sincan’da İlk Ha- in Kashgar. Retrieved from http://news.ifeng. vaalanı Ekonomik Bölgesi Kuruldu, Kaş- com/a/20160312/47807331_0.shtml. Ac- gar Hava İpek Yolu İle Gelişecek. Alınan cessed on 03.02.2019. yer: http://district.ce.cn/zg/201512/16/ Kashi.gov.cn (2016). 2016 Annual Economic t20151216_7591032.shtml. Erişim tarihi: and Social Development Report of Kash- 01.02.2019. gar Region. Retrieved from http://www. Seeniun Media (2015). Kaşgar’dan BAE’ne kashi.gov.cn/Item/32010.aspx. Accessed on Direk Uçuşlar Açıldı. Alınan yer: http://www. 03.02.2019. dubairen.com/33584.html. Erişim tarihi: Ma Chengzhong (2015). The First Airport 02.02.2019. Economic Zone was Established in Xinjiang, Xinhua (2018). 26 Aralık 2018 Tarihinde Tum- Which Will Be Developed By Kashgar Air Silk şuk Havalimanı Hizmete Girdi. http://m.xin- Road. Retrieved from http://district.ce.cn/ huanet.com/xj/2018-12/21/c_1123884865. zg/201512/16/t20151216_7591032.shtml. htm. Erişim tarihi: 04.02.2019. Accessed on 01.02.2019. Xjkpx.gov.cn (2017). 144 Milyar Yuanlık Ya- Seeniun Media (2015). Direct Flights tırım Paketi Sincan’ın Gelişmesine Önemli From Kashgar to UAE Have Been Opened. Katkı Sağlayacaktır. Alınan yer: http://www. Retrieved from http://www.dubairen. xjkpx.gov.cn/zwgk/ghjh/tjxx/20170411/ com/33584.html. Accessed on 02.02.2019. i136066.html. Erişim tarihi: 05.02.2019. Xinhua (2018). Tumxuk Airport Commenced Xinhua (2018). Urumçi Uluslararası Havali- Service on December 26, 2018. Retrieved manı’nı Geliştirme Projesine Toplam 42.11 from http://m.xinhuanet.com/xj/2018- Milyar Yuan Yatırım Yapıldı. Alınan yer: ht- 12/21/c_1123884865.htm. Accessed on tp://m.xinhuanet.com/xj/2018-11/20/c_ 04.02.2019. 1123740050.htm. Erişim tarihi: 05.02.2019. Xinhua (2018). A Total of 42,11 Billion Yuan was Invested in the Development Project of Urumqi International Airport. Retrieved from http://m.xinhuanet.com/xj/2018-11/ 20/c_1123740050.htm. Accessed on 05.02. 2019. Xjkpx.gov.cn (2017). The Investment Pack- age of 144 Billion Yuan Will Make a Signif- icant Contribution to the Development of Xinjiang. Retrieved from http://www.xjkpx. gov.cn/zwgk/ghjh/tjxx/20170411/i136066. html. Accessed on 05.02.2019.

226 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK WESTERN CHINA-WESTERN EUROPE CORRIDOR: PROBLEMS AND SOLUTIONS BATI ÇİN-BATI AVRUPA KORİDORU: PROBLEMLER VE ÇÖZÜM YOLLARI

Dinara Taldybayeva *

The Western China-Western Europe Batı Çin-Batı Avrupa ulaşım koridoru, Çin, transport corridor can be considered as Kazakistan ve Rusya arasında Güney Çin the largest infrastructure project between Denizi’nden (Lyanyungan) Baltık Denizi’ne China, Russia and Kazakhstan, extending (Saint Petersburg) kadar uzanan en büyük from the South China Sea (Lyanyungan) to altyapı projesi sayılabilir. Bu ulaşım koridoru the Baltic Sea (Saint Petersburg). The issue konusu, ilk olarak 2005 yılında Kazakistan’ın of this transport corridor was first raised in Kurucu Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan Na- the 2005 letter to the Founding President zarbayev’e o dönemin Tataristan Cumhuriye- of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev from ti Başkanı olan Mintimer Şaymiyev’den Saint the then President of Tatarstan Mintimer Petersburg-Vologda-Kostroma-Kirov-Ka- Shaimiyev, proposing to establish a highway zan-Orınbor-Kazakistan sınırı güzergâhın- on the Saint Petersburg-Vologda-Kostro- da bir kara yolunun oluşturulmasını teklif ma-Kirov-Kazan-Orenburg-Kazakhstan bor- eden bir mektupta gündeme gelmiştir. Ka- der route. In November 2006, the Kazakh sım 2006’da Kazak tarafı, bu konuyu Rusya side discussed the issue with the transport Federasyonu Ulaşım Bakanlığı ile ve Kaza- ministry of Russia and during a meeting of kistan-Çin İşbirliği Komitesi’nin toplantısın- the Kazakhstan-China cooperation commit- da tartışmıştır. Proje, 6 Nisan 2007 tarihli ve tee. The project was formally named West- 310 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararıyla kabul ern China-Western Europe in the national edilen Kazakistan 2030 Kalkınma Strateji- action plan for the implementation of the si’nin uygulanmasına yönelik ulusal eylem Kazakhstan 2030 development strategy ad- planında resmen Batı Çin-Batı Avrupa olarak opted by presidential edict No. 310 of April adlandırılmış ve daha sonra 6 Şubat 2008’de 6, 2007, and then it was also mentioned in Nursultan Nazarbayev’in Kazakistan halkına the address of Nursultan Nazarbayev to the yönelik mesajında da projeden bahsedilmiş- people of Kazakhstan on February 6, 2008 tir (Zakon.kz, 2013). Sonuç olarak, 2008’de (Zakon.kz, 2013). As a result, in 2008, the Kazakistan Cumhuriyeti Ulaşım ve İletişim Ministry of Transport and Communications Bakanlığı ile Rusya Federasyonu Ulaşım Ba- of the Republic of Kazakhstan and the Min- kanlığı, Saint Petersburg-Kazan-Orınbor-Ak- istry of Transport of the Russian Federation töbe-Almatı güzergâhında kara yolunu ge- signed a memorandum on cooperation liştirme ve işbirliğini sağlama konusundaki and development of roads on the Saint Pe- muhtırayı imzalamıştır. Belgeye göre, plan- tersburg-Kazan-Orenburg-Aktobe-Almaty lanan yolların ve altyapının Çin ile Avrupa’yı route. According to the document, planned birbirine bağlayan ulaşım koridorunun par- roads and infrastructure were intended to çası olması öngörülmüştür. become part of a transport corridor con- Konu daha sonra 10 Eylül 2009 tarihinde necting China and Europe. Kazakistan’ın Aktöbe şehrinde Kazakistan’ın The issue was then discussed on Septem- Ulaşım ve İletişim Bakanlığı tarafından dü- ber 10, 2009, during the international con- zenlenen “Batı Avrupa-Batı Çin Kıtalarara- ference “Transcontinental Corridor Western sı Koridoru – Avrupa’ya Yeni Yol: Hayalden Europe-Western China – New Road to Eu- Gerçeğe” adlı bir uluslararası bir konferans-

* PhD, student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

227 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA rope: from Dream to Reality”, which was held ta görüşülmüştür. Konferansa Rusya, Çin by the Ministry of Transport and Communi- ve Avrupa Birliği temsilcileri katılmış, ayrı- cations of Kazakhstan in Aktobe, Kazakh- ca Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, stan. The conference was attended by rep- Asya Kalkınma Bankası (Asian Development resentatives of Russia, China and the Euro- Bank), İslam Kalkınma Bankası (Islamic De- pean Union, as well as international financial velopment Bank), Avrupa İmar ve Kalkınma institutions such as the International Bank Bankası gibi uluslararası finansal kuruluşlar for Reconstruction and Development, the ile birlikte, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teş- Asian Development Bank (ADB), the Islamic kilatı, Ekonomik İşbirliği Örgütü, BM Asya Development Bank (IsDB), and the European ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu, Bank for Reconstruction and Development Otomobil Uluslararası Karayolu Taşımacılığı (EBRD). Moreover, the representatives of Birliği, Avrupa-Kafkasya-Asya Uluslararası international organizations such as the Or- Ulaşım Koridoru gibi uluslararası örgütlerin ganization for Security and Cooperation in temsilcileri de katılım sağlamıştır. Europe, the Economic Cooperation Organi- Projenin temel amacı, güneyden batıya zation, the UN Economic and Social Com- uzanan yol güzergâhı boyunca yolculuk za- mission for Asia and the Pacific, the Interna- manını ve maliyetini azaltmaktır. Proje kap- tional Road Transport Union, the Transport samında katılımcı ülkeler için sağlanacak Corridor Europe Caucasus-Asia participated diğer avantajları; yerel ve bölgesel sosyo-e- in the conference. konomik durumun hızla düzeltilmesi, yol ve The main objective of the project is to re- trafik güvenliğinin artırılması, kaza sayısının duce transport time and costs of shipments azaltılması, koridor uluslararası nitelikte- along the route from south to west. Other ki bir güzergâh olacağından döviz akışının advantages of the project for the participat- sağlanması, ülke içi bölgelerin gelişmesi ve ing countries are as follows: rapid improve- bütünleşmesi, ticaretin geliştirilmesi olarak ment of the local and regional socioeco- sıralamak mümkündür. nomic situation, increasing road and traffic SaintPetersburg-Moskova-NijniyNovgo- safety, reducing the number of accidents, rod-Kazan-Orınbor-Aktöbe-Kızılorda-Çim- ensuring foreign exchange flows because kent-Taraz-Korday-Almatı-Horgas-Urum- the corridor will be an international route, çi-Lanjou-Chenjou-Lyanyungan koridoru- development and integration of domestic nun toplam uzunluğu 8,445 kilometredir regions, and development of trade. (km). Bunun 2,233 km’si Rusya Federasyonu The total length of the Saint Peters- topraklarından, 2,787 km’si Kazakistan üze- burg-Moscow-Nizhny Novgorod-Ka- rinden ve 3,425 km’si de Çin’den geçmekte- zan-Orenburg-Aktobe-Kyzylorda-Shym- dir (Kaumetova, 2019). Batı Çin-Batı Avrupa kent-Taraz-Kordai-Almaty--Urum- ulaşım koridorunun Trans-sibirya ya da Sü- chiLanzhou-Zhengzhou- cor- veyş Kanalı üzerinden geçen deniz güzergâhı ridor is 8,445 km, 2,233 km of which run gibi alternatiflere göre avantajı ulaşım süre- through the territory of Russia, 2,787 km sinin daha az olmasıdır. Örnek olarak, deniz through Kazakhstan, and 3,425 km through yolu ile yük nakliyesi 45 günde, Trans-sibirya the territory of China (Kaumetova, 2019). The aracılığıyla ise 14 günde ulaştırılıyorken, Batı Western China-Western Europe transport Çin-Batı Avrupa koridoru üzerinden ve Lyan- corridor’s advantage over the existing alter- yungan limanından başlayan yük ulaşımı ise natives, such as the TransSiberian Railway or sadece 10 gün içerisinde sağlanacaktır. maritime traffic through the Suez Canal, is Koridorun Kazakistan kısmı 7,9 milyon its shorter transport time. For example, sea nüfusun yaşadığı 5 eyalet üzerinden geç- freight shipping takes 45 days and freight mektedir: Aktöbe, Kızılorda, Türkistan, Jam- transport along the TransSiberian Railway bıl ve Almatı. Proje kapsamında Kazakistan – 14 days, while freight transport along the tarafındaki 2,452 km yol yeniden yapılandı- Western China-Western Europe corridor rılmıştır: Aktöbe – 358 km, Kızılorda – 817 starting from the port of Lyanyungan will be km, Türkistan – 458 km, Jambıl – 480 km,

228 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK carried out in just 10 days. Almatı – 339 km (Europe-China.kz, 2019). Kazakhstan’s section of the corridor pass- Batı Çin-Batı Avrupa koridoru, Çin’in stratejik es through five regions with a total popula- ve ekonomik perspektifleri için kesin olarak tion of 7,9 million: Aktobe, Kyzylorda, Turki- katkı sağlayacak olmakla birlikte, Kazakistan stan, Zhambyl and Almaty. Within the scope için de birtakım avantajlar getirecektir. Ka- of the project, 2,452 km of the road were zakistan topraklarının güney-doğusundan reconstructed in Kazakhstan: Aktobe – 358 kuzey-batısına kadar uzanan büyük bir kıs- km, Kyzylorda – 817, Turkistan – 458, Zham- mından geçen otoyol, ülkedeki karayolların byl – 480, and Almaty – 339 km (Western Eu- geliştirilmesinde büyük katkısı sağlamıştır. rope-Western China Project Website, 2019). Kazakistan’da bu projenin hayata geçirilme- The Western China-Western Europe corridor sini sağlayan beton, asfalt ve özel ekipman- will certainly contribute to China’s strategic ların sağlanması için birçok fabrika kurul- and economic perspectives, but will also muş ve istihdam açısından önemli faydalar bring some benefits to Kazakhstan. The sağlanmıştır. Kazakistan’ın Sanayi ve Altyapı highway passing through a large part of the Geliştirme Bakanlığı’ndan gelen bilgilere territory of Kazakhstan from the southeast göre, proje tam olarak faaliyete geçtiğinde, to the northwest has made a major contri- ülke, söz konusu karayolu üzerinden yıllık bution to the development of the country’s 30 milyon dolarlık bir kar sağlama imkânı- roads. Many plants have been established in na sahip olacaktır. Yine Bakanlığın bilgile- Kazakhstan to provide concrete, asphalt and rine göre, bugün Batı Çin-Batı Avrupa oto- special equipment for the realization of this yolunun Kazakistan kısmı “Çimkent-Jambıl project, creating employment opportunities. eyaleti sınırı” altgeçidi inşası dışında bütün According to the Ministry of Industry and kısmı tamamlanmış durumdadır. Yine Kaza- Infrastructure Development of Kazakhstan, kistan’ın Sanayi ve Altyapı Geliştirme Bakan- when the project is fully operational, the lığı bilgilerine göre 2017 yılında Batı Çin-Batı country will be able to generate an annual Avrupa koridorunun da katkısıyla, son 5 yılda profit of $30 million from the project. The Kazakistan’dan karayolu aracılığıyla yapılan Ministry reported that the whole section of transit yük nakliyesi 2,1 milyon tona ulaşmış- the Western China-Western Europe high- tır. Karşılaştırmak gerekirse, 2016 yılında bu way, except for the construction of a tunnel rakam 1,5 milyon ton olmuştur. 2009 yılında at the section of Shymkent the border of koridorun toplam yük hacmi 13 milyon ton the Zhambyl region, had been completed. olarak gerçekleşirken, 2020 yılında tam ola- Again, according to Kazakhstan’s Ministry rak faaliyete geçerse söz konusu hacmin 33 of Industry and Infrastructure Develop- milyon ton olması beklenmektedir (Miid.gov. ment, with the contribution of the Western kz, 2018). China-Western Europe corridor, the total 2009 yılında dünyada finansal kriz sürme- volume of transit traffic by road through Ka- sine rağmen, projeye yönelik olarak ulusla- zakhstan over the past five years reached 2,1 rarası finansal kuruluşlardan uzun vadeli kre- million tons in 2017, compared to 1,5 million diler elde edilmiştir. Kazakistan, Dünya Ban- tons in 2016. The total volume of the cor- kası’ndan 2 milyar 125 milyon dolar almıştır. ridor was 13 million tons in 2009, and it is Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, İslam Kal- expected to reach 33 million tons if it is fully kınma Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi operational in 2020 (Ministry of Industry and başka kuruluşlardan 25 yıllık süre için alınan Infrastructure Development of the Republic krediler de dâhil olmak üzere projenin mali- of Kazakhstan, 2018). yeti Kazakistan için toplam 3,5 milyar dolar Although the global financial crisis was olmuştur. still ongoing in 2009, long-term loans for the Batı Çin-Batı Avrupa ulaşım koridorunun project were obtained from the internation- inşasının ilk aşamasının, Çin’in Kuşak ve Yol al financial institutions. Kazakhstan received projesinin 2013’te başlatılmasından önce $2 billion 125 million from the World Bank. başlaması dikkat çekicidir. Ancak projeyle For Kazakhstan, the total cost of the project ilgili günümüzde birtakım sorunlar yaşan-

229 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA was $3,5 billion, including loans for a 25 year maktadır. Bu durumun en önemli nedeni, period from other institutions, such as the projenin kurumsal altyapısının sağlanmama- EBRD, the Is DB and the ADB. sıdır. Bugüne kadar projenin katılımcısı üç It is noteworthy that the first phase of the devletin de ortaklaşa imzaladıkları bir dev- construction of the Western China-Western letlerarası antlaşma veya yükümlülüğün bu- Europe transport corridor started before lunmaması, koridorun faaliyete başlama tari- China’s Belt and Road project was launched hinin net olarak belirlenmemesi, taraflar için in 2013. However, there are still some prob- belirlenen belli şartların olmaması, gerekli lems related to the project. The lack of an kurumsal altyapının oluşturulmasını önleyen institutional infrastructure of the project is faktörlerdir. Bugüne kadar sadece devletler the most important reason for this situation. arasında ikili anlaşmalar mevcuttur ve bunlar The absence of an interstate treaty or an yeterli olmamaktadır. Bununla birlikte, Çin obligation jointly signed by the three par- tarafı, 18 Kasım 2017 tarihinde Sincan Uygur ticipating countries, the uncertain date of Özerk Bölgesi’ndeki Horgos şehrinde G218 the commencement of the corridor, and the numaralı hızlı otoyolun açılış törenini düzen- lack of certain conditions for the parties are leyerek, Batı Çin-Batı Avrupa ulaşım koridoru the factors that prevent to create the nec- inşasının 3,425 km’lik Çin kısmı tamamlandı- essary institutional infrastructure. There are ğını bildirmişti. only bilateral agreements between states Koridorun Rusya toprakları üzerinde 6 so far, and they are not sufficient. Never- adet güzergâhı belirlenmiştir: Şali ilçesi – theless, on November 18, 2017, the Chinese Bavlı ilçesi (Tataristan) – 325 km, Bavlı – Ku- side hosted the ceremony to open the high- mertau (Başkurdistan) – 290 km, Moskova speed motorway G218 in the Khorgas city – Saint Petersburg – 573 km, Merkez Çev- of the Xinjiang Uighur Autonomous Region re Yolu – 111 km, Moskova-Nijniy Novgo- and announced the completion of the Chi- rod-Kazan hızlı kara yolu – 693 km, Kumer- nese section (3,425 km) of the Western Chi- tau-Kazakistan sınırı – 176 km (Mintrans.ru, na-Western Europe transport corridor. 2019). Ne var ki Rusya, bugüne kadar söz ko- The corridor has six routes on the territo- nusu güzergâhların inşasını tamamlayama- ry of Russia: Shali-Bavly (Tatarstan) – 325 km, mıştır ve projenin inşasını 2020 yılında bitir- Bavly-Kumertau (Bashkortostan) – 290 km, meyi planlamaktadır. Projenin maliyeti Rusya Moscow-Saint Petersburg – 573 km, Cen- için 10 milyar dolar tutarındadır ve bunun 6 tral Ring Road – 111 km, Moscow-Nizhny milyarı devlet bütçesinden karşılanacaktır. Novgorod-Kazan high-speed road – 693 km, 2018 yılında Avrasya Kalkınma Bankası’nın, and Kumertau-Kazakhstan border – 176 km projenin Rusya kısmı için Avrupa İmar ve (Ministry of Transport of the Russian Feder- Kalkınma Bankası’nın sağladığı 191,3 milyon ation, 2019). Russia has not yet completed Avro tutarındaki Moskova’nın kredi payını the construction of these routes and plans satın alması, Rusya’nın finansal kuruluşlar ile to complete the construction of the project sorunlar yaşamakta olduğunu göstermekte- in 2020. For Russia, the cost of the project is dir. Bu durum, projenin zamanında faaliyete $10 billion, $6 billion of which will be cov- geçmesini de belli ölçüde etkilemektedir. ered by the state budget. In 2018, the Eur- Bu arada, genel olarak, başından itibaren asian Development Bank purchased Mos- Rusya tarafından projeye gösterilen ilgi- cow’s loan of €191,3 million issued by the nin düşük seviyede olduğunu söylemek de EBRD for the Russian section of the project. mümkündür. Çin’in Avrupa’ya ulaşımını sağ- It shows that Russia is experiencing prob- layacak olan stratejik proje Rusya’nın gün- lems with the financial institutions. This situ- deminde hep arka sıralarda kalmıştır. Çin ise, ation also affects the timely implementation Avrupa’ya ulaşım alternatiflerini değerlendi- of the project to a certain extent. rerek, yine Kazakistan ve Hazar Denizi üze- From the very beginning, Russia ex- rinden “Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık pressed little interest in the project. The stra- Güzergâhına” giderek daha büyük önem tegic project that will enable China to reach vermektedir. Projenin başlangıç tarihinde de

230 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK Europe was always the last item in Russia’s gösterildiği gibi yükümlülüğün Rusya Fede- agenda. Considering the transportation al- rasyonu tarafından değil, Tataristan tarafın- ternatives to Europe, China gives more im- dan bildirilmesi de Rusya’nın merkez bölge- portance to the Trans Caspian International lerin kalkınmasına yönelik ulaşım altyapısı Transport Route through Kazakhstan and ile ilgili net bir planının mevcut olmadığını the Caspian Sea. As referred at the begin- göstermektedir. Aksine Rusya, günümüzde ning, the project was promoted by Tatarstan, Kuzey-Güney, “Primorie-1” ve “Primorie-2” not by the Russian Federation, showing that gibi uluslararası ulaşım projelerine ağırlık Russia has no clear plan for transport infra- vererek Rusya’nın transit konumunu güçlen- structure to support the development of its diren diğer bölgelere öncelik verdiğini göre- central regions. On the contrary, we can see biliriz. Kazakistan’a bakıldığında, Batı Çin-Ba- that Russia has given priority to other regions tı Avrupa projesi kapsamında ülke içindeki that strengthen the transit position of Russia karayolların yeniden yapılandırılması ve yeni by focusing on international transportation yolların inşası başarılı bir şekilde sonuçlan- projects such as the North-South, Primorye1 dırılmış, ülke içindeki bölgelerin sosyo-eko- and Primorye2. With regard to Kazakhstan, nomik kalkınması ve bölgeler arasında işbir- the reconstruction of intrastate roads and liğin sağlanması için önemli bir başarı elde the construction of new roads within the edilmiştir. scope of the Western China-Western Europe project have been successfully completed, Kaynaklar and significant success has been achieved Europe-China.kz (2019). Haritalar, Şemalar. for the socioeconomic development of the Alınan yer: https://europe-china.kz/links. country’s regions and for the cooperation Erişim tarihi: 26.03.2019. between the regions. Kazakistan Cumhuriyeti Sanayi ve Altyapı References Geliştirme Bakanlığı (2018). Yük Nakliyesi Hacmi 2,5 Kat Arttı. Alınan yer: http://dep- Kaumetova Indira (2019). Western Eu- exporta.miid.gov.kz/ru/news/v-25-raza-u- rope-Western China is the Main Road Proj- velicheny-obemy-gruzoperevozok-i-tranzi- ect of the Beginning of the New Century. ta-po-koridoru-zapadnaya-evropa-zapadn- Retrieved from https://strategy2050.kz/ru/ yy. Erişim tarihi: 25.03.2019. news/32878/. Accessed on 24.03.2019. Kaumetova İndira (2019). Batı Avrupa-Batı Ministry of Industry and Infrastructure De- Çin – Yeni Yüzyıl Başlangıcının Yeni Otoyol velopment of the Republic of Kazakhstan Projesi. Alınan yer: https://strategy2050.kz/ (2018). The Volume of Cargo Transportation ru/news/32878/. Erişim tarihi: 24.03.2019. Increased 2,5 Times. Retrieved from http:// dep-exporta.miid.gov.kz/ru/news/v-25-ra- Rusya Federasyonu Ulaştırma Bakanlığı za-uvelicheny-obemy-gruzoperevozok-i- (2019). Uluslararası Ulaştırma Güzergahı tranzita-po-koridoru-zapadnaya-evropa-za- Avrupa-Batı Çin. Alınan yer: https://www. padnyy. Accessed on 25.03.2019. mintrans.ru/activities/215/217/25/28. Erişim tarihi: 25.03.2019. Ministry of Transport of the Russian Feder- ation (2019). International Transport Route Zakon.kz (2013). Kazakistan bölümündeki “Europe-Western China”. Retrieved from 2,452 kilometrelik Yol Hakkında. Alınan yer: https://www.mintrans.ru/activities/215 https://www.zakon.kz/4559922-kazakhsta- /217/25/28. Accessed on 25.03.2019. nu-prinadlezhit-2452-km-dorogi.html. Eri- şim tarihi: 25.03.2019. Western Europe-Western China Project Website (2019). Maps, Schemes. Retrieved from https://europe-china.kz/links. Ac- cessed on 26.03.2019. Zakon.kz (2013). Kazakhstan Owns 2,452 ki-

231 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA lometer of the Road. Retrieved from https:// www.zakon.kz/4559922-kazakhstanu-pri- nadlezhit-2452-km-dorogi.html. Accessed on 25.03.2019.

232 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK TRANSPORT AND LOGISTICS POTENTIAL OF TURKISTAN REGION TÜRKİSTAN EYALETİNİN ULAŞIM VE LOJİSTİK POTANSİYELİ

Daulet Zhailybayev *

Transport and logistics infrastructure re- Ulaşım ve lojistik altyapısının geliştiril- mains a priority on the agenda of Kazakh- mesine yönelik çalışmalar, Kazakistan’ın kal- stan’s economic development. Currently, kınma planları arasında öncelikli gündem there are several projects and programs for maddeleri arasındaki önemini korumaktadır. the development of transport infrastructure Mevcut durumda sınır bölgelerindeki ulaşım in Kazakhstan, which are being implemented altyapısının geliştirilmesine yönelik proje ve in the border regions of the country. Accord- planlamalar devam etmektedir. 3 Ekim 2019 ing to the speech by President of Kazakh- tarihinde Rusya’nın Soçi kentinde düzen- stan Kassym-Zhomart Tokayev during the lenen Uluslararası Valday Tartışma Kulübü meeting of the Valdai International Discus- toplantısına katılan Kazakistan Cumhurbaş- sion Club held on October 3, 2019, in So- kanı Kasım Jomart Tokayev, yaptığı konuş- chi, the country plans to invest an additional mada 2025 yılına kadar ulaşım ve lojistik $20 billion in transport and logistics proj- projelerine 20 milyar dolar civarında ek ya- ects by 2025 (7kun.kz, 2019). The amount tırım yapmayı planladıklarını açıkladı (7kun. of investment mentioned in the statement kz, 2019). Açıklamada ifade edilen yatırım demonstrates that transport and logistics tutarı, ulaşım ve lojistik altyapısının ülke eko- infrastructure is among the top priorities nomisinin öncelikleri arasında yer aldığını of Kazakhstan’s economy. Moreover, it will göstermektedir. Bu planlamanın, Kazakis- strengthen Kazakhstan’s position as a stra- tan’ın Avrasya ülkeleriyle ticari ve ekonomik tegic transit corridor in trade and economic ilişkilerinde stratejik bir geçiş koridoru olma relations with the Eurasian countries. With konumunu güçlendireceği hususu da açıktır. transportation and logistics investments, Kazakistan, özellikle sınır bölgelerine yöne- Kazakhstan aims to increase both its exports lik planladığı ulaşım ve lojistik yatırımları ile and transit trade volumes, especially in the hem ihracatını hem de transit ticaret hacmi- border regions. The fact that the country’s ni artırmayı hedeflemektedir. Kazakistan’ın geographical position provides the most ef- coğrafi konumunun bölge ülkeleri için tran- fective route for transit and transport com- sit ulaşım açısından en ekonomik ve etkin munications for neighboring states is fully güzergâh olması, bu hedeflerle uyuşmakta- compatible with these objectives. The ad- dır. Karşılıklı fırsatlar sunan bu konumu, Ka- vantageous position of Kazakhstan also al- zakistan’a komşu ülke pazarlarına da engel- lows it to reach the markets of neighboring siz bir şekilde ulaşma imkânı sağlamaktadır. countries without any barriers. In this regard, Kazakistan’ın bu potansiyelinin, diğer sınır the country’s potential is directly related to bölgelerinde olduğu gibi özellikle güneyde, the economic development of the Turkistan Kızılorda ve Jambıl eyaletleri ile Özbekistan region that borders the Kyzylorda, Zhambyl sınırında yer alan Türkistan eyaletinin ekono- and Karagandy regions, and the Republic of mik kalkınması ve aynı zamanda ulaşım ve Uzbekistan, as well as to the development lojistik altyapısının geliştirilmesiyle doğru- of transport and logistics infrastructure. dan ilgili olduğu söylenebilir. Önemli ulus- Thus, Turkistan’s location on the way of ma- lararası ulaşım koridorları ve büyük yerleşim jor international transport corridors and the bölgeleri bakımından konumu, ulaşım ve lo- availability of large settlements along these jistik alanında Türkistan’ın cazibesini bir kat

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

233 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA routes increase the region’s role in transport daha artırmaktadır. and logistics. Mevcut durumda Türkistan eyaletinde Currently, there are 7,198 km highway 7,198 km otoyol ve 915,6 km demiryolu and 915,6 km railway transportation net- ulaşım ağı bulunmaktadır. Bölgedeki demir- works in the Turkistan region. The railway yolu ağları çeşitli bağlantılar ile Özbekistan, network of the region extends to the cities of Kırgızistan, Rusya ve Ukrayna’nın belirli şe- Uzbekistan, Kyrgyzstan, Russia, and Ukraine hirlerine kadar uzanmaktadır. Karayolu ve with various connections. In addition to road demiryolu ulaşımına ek olarak Çimkent’te and rail transport, the international airport bulunan uluslararası havalimanı, Türkistan’ın in Shymkent is an additional advantage of havayolu ile yolcu ve yük taşımacılık potansi- Turkistan’s air passenger and cargo trans- yeli bakımından ilave bir avantajdır. Çimkent portation potential. There are direct flights Uluslararası Havalimanı’ndan Nur-Sultan, Al- from the Shymkent International Airport to matı, Aktau, Aktöbe, Atırau kentlerinin yanı Nur-Sultan, Almaty, Aktau, Aktobe, Atyrau, sıra doğrudan Rusya, Tacikistan ve Türkiye’ye as well as to the cities of Russia, Tajikistan, uçuşlar bulunmaktadır. Bu ulaşım bağlantıla- and Turkey. These transport connections are rı Kazakistan’ın kilit ulaşım rotaları arasında among the key transportation routes of Ka- yer almaktadır. zakhstan. Eyalet topraklarından geçen ulaşım ağı, Transport links that pass through the bölgenin ekonomik ve sosyal refahının istik- territory of the region help to improve its rarlı bir şekilde gelişmesine yardımcı olmanın economic and social well-being, as well as yanı sıra üretim ve hizmet sektörlerinin de its production and service industries. Routes kalkınmasına katkı sağlamaktadır. Öte yan- to the neighboring Uzbek market have also dan, Kazakistan’ın Atakent ve Özbekistan’ın been established through Kazakhstan’s Gagarin gümrük kontrol noktaları üzerinden Atakent and Uzbekistan’s Gagarin customs komşu ülke Özbekistan pazarına uzanan gü- checkpoints. In addition, there are two main zergâhlar oluşturulmuştur. Buna ek olarak, roads of international significance on the Türkistan eyaleti topraklarından Rusya’nın territory of the region: the M-32 road lead- Samara kentine kadar uzanan M-32 karayo- ing to the Russian city of Samara and the lu ve Taşkent-Türkistan-Taraz-Almatı-Horgos Tashkent-Turkistan-Taraz-Almaty-Khorgos karayolu gibi uluslararası öneme sahip iki highway (Akimat of Turkestan Region, 2018). ana yol geçmektedir (Türkistan Eyaleti Vali- This shows that the Turkistan region acts as a liği, 2018). Bu durum, Türkistan’ın Rusya ve transit corridor between countries like Rus- Çin gibi ülkeler arasında önemli bir geçiş ko- sia and China. It should also be noted that ridoru olduğunu göstermektedir. Özbekistan the transit trade between Uzbekistan and ile Rusya arasında gerçekleşen transit ticare- Russia has a positive impact on the export tin Türkistan bölgesinin ihracat kapasitesine capacity of the Turkistan region. de olumlu yansıdığını belirtmek gerekir. The Western Europe-Western China in- Türkistan eyaleti üzerinden geçen Batı ternational transit corridor, which passes Avrupa-Batı Çin Uluslararası Transit Korido- through the Turkistan region, connects it ru, Türkistan eyaletini Kızılorda, Jambıl, Aktö- with the Kyzylorda, Zhambyl, Aktobe and be ve Almatı eyaletleriyle bağlamaktadır. Bu Almaty regions. Along with the Turkistan durum, Türkistan eyaleti ile birlikte Çimkent region, this enhances the potential of Shy- şehrinin ulaşım merkezi olma potansiyelini mkent as a transport hub. On the other de arttırmaktadır. Diğer taraftan, Türkistan’ın hand, the region’s industrial production is sanayi üretiminin de uluslararası transit ta- directly linked to international transit trans- şımacılığı ile doğrudan ilişkili olduğu söyle- port. For example, the Transform- nebilir. Örnek vermek gerekirse Kentau Trafo er Plant’s products are exported to Russia, Tesisi’nde üretilen ürünler, Rusya, Tacikistan Tajikistan and Kyrgyzstan. The mining sites ve Kırgızistan’a ihraç edilmektedir. Bunun ya- located along the Western Europe-West- nında, Batı Avrupa-Batı Çin Uluslararası Tran- ern China international transit corridor and sit Koridoru ve Almatı-Taşkent-Tirmiz ulus-

234 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK the Almaty-Tashkent-Termez international lararası karayolu üzerinde bulunan maden highway have also been positively affected bölgelerinin de söz konusu ulaşım hatlarının by the construction of these transport lines. inşaatından olumlu etkilendiği, yine aynı gü- Moreover, exports of agricultural products zergâhtan Özbekistan’a tarım ürünleri ihraç to Uzbekistan is carried out through these edildiği bilinmektedir. road links. Türkistan eyaletinin sınırları içerisinden The railway line, which passes through geçen demiryolu hattı Kazakistan için büyük the Turkistan region, is of great importance önem taşımaktadır. Özellikle Rusya ve Özbe- for Kazakhstan. The Moscow-Turkistan-Tash- kistan’ı birbirine bağlayan Moskova-Türkis- kent international route linking Russia and tan-Taşkent uluslararası ulaşım koridoru, bu Uzbekistan is crucial for further progress in üç ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin daha deepening economic ties between the three da geliştirilmesinde büyük öneme sahiptir. countries. At the regional level, the Kyzylor- Bölgesel düzeyde ise Kızılorda-Türkistan-Ta- da-Turkistan-Taraz railway route contributes raz demiryolu güzergâhı Kazakistan içinde- to the development of trade and economic ki ticari ve ekonomik ilişkilerin gelişmesine relations within Kazakhstan. The transport katkı sağlamaktadır. Türkistan eyaletinin potential and logistics capacity of the Turki- ulaşım potansiyeli ve lojistik kapasitesi, Ka- stan region makes transportation of cargoes zakistan’ın diğer bölgelerinden Özbekistan’a from other parts of Kazakhstan to Uzbeki- kargo taşımacılığını ve Rus mallarının transit stan and the transit of Russian goods more geçişini cazip hale getirmektedir. Bu durum attractive. Moreover, this encourages Ka- aynı zamanda Kazakistan’ın kargo taşıma- zakhstan’s cargo and transit transportation cılığı ve transit ulaşım altyapısının yenilikçi infrastructure to be equipped with innova- teknolojilerle donatılmasını da teşvik etmek- tive technologies. tedir. The government launched a large num- Özellikle Türkistan’ın eyalet merkezi ola- ber of projects and programs after Turkistan rak belirlenmesinin ardından bu çerçevede had become the regional center, and some çok sayıda proje ve plan hazırlanmış ve bun- of them are in the process of being imple- lardan bir kısmı uygulamaya konulmuştur. mented. As a result, there has already been Bunun neticesinde daha şimdiden Türkistan an increase in cargo transport and trade vol- bölgesi ile Özbekistan arasındaki gümrük ume at the customs checkpoints between noktalarında kargo taşımacılığında ve ticaret the Turkistan region and Uzbekistan. Over- hacminde artış kaydedilmiştir. Genel olarak, all, in January-June 2019, the foreign trade Ocak-Haziran 2019 döneminde Türkistan turnover of the Turkistan region amounted bölgesinin dış ticaret hacmi 2018’in aynı to $164 million, or 33,7% more than in the dönemine göre %33,7 oranında artarak 164 same period of 2018 (Stat.gov.kz, 2019). milyon dolara ulaşmıştır (Stat.gov.kz, 2019). The development of transport and lo- Türkistan eyaletindeki ulaşım ve lojistik gistics infrastructure in the Turkistan region altyapısının geliştirilmesi aynı zamanda böl- also generates economic interest on the ge ülkelerinin ekonomik ilgisini artırmakta- part of the regional countries. To further in- dır. Bu ilgiyi somut adımlara dönüştürmek crease this interest, Kazakhstan established için Kazakistan, Türkistan Özel Ekonomik the Turkistan special economic zone (SEZ) Bölgesi’ni kurmuştur (Adilet.zan.kz, 2018). (Adilet.zan.kz, 2018). The Turkistan SEZ aims Türkistan Özel Ekonomik Bölgesi, Avrasya to increase trade with the Eurasian Econom- Ekonomik Birliği ülkeleriyle ticaret hacmini ic Union countries, as well as develop the artırmayı, eyaletin turizm kapasitesini geliş- region’s tourism capacity, and production tirmeyi ve mineral olmayan ürünleri, mamul of non-mineral products, finished metal metal ürünlerini ve inşaat malzemelerinin products, and construction materials. In or- üretimini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu der to develop the region’s economy, work çerçevede, Türkistan ekonomisinin gelişti- is underway to establish a trade logistics rilmesi için Maktaaral ilçesinde Atameken center near the Atameken customs post in gümrük noktasının yakınında bir ticaret lo-

235 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the Maktaaral district. It is planned to build jistik merkezi kurulmasına yönelik çalışmalar markets, warehouses, hotels and parking başlatılmıştır. Söz konusu merkezde pazar- spaces at the center (Ernur.kz, 2019). Ob- lar, depolar, oteller ve park yerlerinin inşa viously, these investments will strengthen edilmesi planlanmaktadır (Ernur.kz, 2019). the trade relations between Kazakhstan and Bu yatırımların, Kazakistan-Özbekistan ti- Uzbekistan. In addition, Kazakhstan has cre- cari ilişkilerini güçlendireceği açıktır. Bunun ated some new structures to enable Kazakh yanında Kazakistan yönetimi, Kazak ihracat export companies to trade more easily with firmalarının Özbekistan’la daha kolay ticaret Uzbekistan. For instance, within the scope of yapabilmeleri için de bazı yeni yapılar oluş- the National Export Strategy program, the turmuştur. Ulusal İhracat Stratejisi programı KazakhExport JSC opened its representative kapsamında KazakhExport Şirketi’nin 2019 office in Uzbekistan in 2019 (Kazakh Export, yılında temsilcilik ofisini Özbekistan’da aç- 2019). mış olması bu kapsamda örnek gösterilebilir The growing interest of tourists in the (Kazak İhracatı, 2019). medieval architectural and sacred monu- Günümüzde Türkistan’ın ortaçağ mimari- ments of Turkistan shows that one of the po- sine sahip anıtsal yapılarına turistlerin artan tential directions of the region’s economy is ilgisi, turizm sektörünün eyalet ekonomisi- tourism. Hence, the expansion of transport nin potansiyel alanlarından biri olduğunu networks is a prerequisite for the develop- göstermektedir. Bölgede kültür turizminin ment of cultural tourism in the region. In this geliştirilmesinin ön koşullarından biri kuş- regard, on May 17, 2019, during the annual kusuz, ulaşım ağlarının genişletilmesidir. Bu Kazakhstan Global Investment Roundtable çerçevede, 17 Mayıs 2019 tarihinde Kazakis- chaired by Prime Minister of Kazakhstan tan Başbakanı Askar Mamin’in başkanlığında Askar Mamin, the Turkish construction com- düzenlenen yıllık Kazakistan Küresel Yatırım pany YDA Holding signed an agreement Yuvarlak Masa Toplantısı sırasında Türki- with the administration of the Turkistan re- ye’nin tanınmış inşaat firmalarından YDA gion to construct an international airport Holding, Türkistan Eyalet Valiliği ile Türkis- in Turkistan (Mfa.kz, 2019). The airport that tan’da uluslararası havalimanının inşa edil- is under construction now, will allow direct mesine yönelik antlaşmayı imzalamıştır (Mfa. flights to the region. In addition, it isex- kz, 2019). Şu anda yapım aşamasında olan pected to develop air travel in the southern havalimanı, eyalete direkt uçuşların düzen- regions of Kazakhstan and promote interna- lenmesine olanak sağlayacaktır. Söz konusu tional flights. havalimanının Kazakistan’ın güney bölgele- To conclude, the Turkistan region has rindeki hava taşımacılığının geliştirilmesine significant potential for transport and logis- de katkı sağlayarak uluslararası uçuşların tics, as international transport corridors pass artmasını teşvik etmesi beklenmektedir. through the territory of the region. At the Sonuç olarak, uluslararası ulaşım koridor- same time, the adaptation of the industrial larının bölge toprakları üzerinden geçmesi sector in the Turkistan region to the region- nedeniyle Türkistan eyaleti, önemli ulaşım al market will help to create industries that ve lojistik potansiyeline sahiptir. Böylesine will be competitive with those of the Central bir potansiyele sahip Türkistan eyaletindeki Asian countries. Being a city with a special sanayi sektörünün bölgesel pazara adap- status, Shymkent plays an essential role in te edilmesi, gelecekte Orta Asya ülkelerinin providing opportunities for products man- endüstrileri ile rekabet edebilecek endüstri- ufactured in the region to reach larger mar- lerin yaratılmasına yardımcı olacaktır. Bölge- kets. As a whole, it is clear that the upgrade deki özel statüye sahip şehir olan Çimkent, of the region’s transportation infrastructure eyalette üretilen ürünlerin büyük pazarlara will ensure the development of the tourism ulaşmasında önemli bir konuma sahiptir. Bir sector. The improvement of transport infra- bütün olarak, bölgedeki ulaşım altyapısının structure and the establishment of logistics geliştirilmesinin, turizm sektörünün gelişme- centers, such as the Silk Road multimodal sine katkıda bulunacağı açıktır. Türkistan’da

236 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK center, in Turkistan will accelerate the inte- ulaşım altyapısının geliştirilmesi ve İpek Yolu gration of the city into international trans- çok modlu merkezi gibi lojistik merkezleri- port and trade corridors, contributing to nin oluşturulması, şehrin uluslararası ulaşım the development of modern warehouses ve ticaret koridorlarına entegre olmasını and wholesale trade, the establishment of hızlandıracaktır. Bu, modern depoların ve logistics companies, and the coordination toptan ticaretin gelişimine, lojistik şirketle- of shipping and handling centers (Akimat of rinin kuruluşuna ve nakliye ve işleme mer- Turkestan Region, 2019). This will certainly kezlerinin koordinasyonuna katkı sağlamak- boost the economy of Turkistan, which will tadır (Türkistan Eyaleti Valiliği, 2019). Bu, turn into a major hub for cargo transpor- bölgedeki tüm ulaşım ve lojistik kompleks- tation between all transport and logistics leri arasında kargo taşımacılığını sağlayan complexes in the region. Finally, it can be büyük bir merkez haline gelecek olan Tür- noted that the development of transport kistan ekonomisinin kalkınmasına önemli infrastructure and logistics capacity of the katkı sağlayacaktır. Son söz olarak, Türkistan Turkistan region plays an important role in eyaletinin ulaşım altyapısının ve lojistik ka- trade and economic relations at the region- pasitesinin geliştirilmesinin, bölgesel, ulusal al, national and international levels. ve uluslararası düzeyde gerçekleşen ticari ve ekonomik ilişkilerde kilit konumda olduğu- References nu belirtebiliriz. Adilet.zan.kz (2018). About Creation of A “Turkistan” Special Economic Zone. Re- Kaynaklar trieved from http://adilet.zan.kz/kaz/docs/ Adilet.zan.kz (2018). “Türkistan” Özel Eko- P1800000693. Accessed on 08.10.2019. nomik Bölgesinin Oluşturulması Hakkında. Akimat of Turkestan Region (2018). The De- Alınan yer: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/ velopment Program of the Turkestan Region P1800000693. Erişim tarihi: 08.10.2019. for 2016-2020. Retrieved from http://turki- Ernur.kz (2019). Türkistan: Maktaaral İlçesin- stan.gov.kz/ru/programma-razvitiya-oblas- de Bir Ticaret ve Lojistik Merkezi Kurulacak- ti. Accessed on 07.10.2019. tır. Alınan yer: http://ernur.kz/turkistan-ob- Akimat of Turkestan Region (2019). The lysy/turkistan-maktaaral-audanynda-sau- Main Provisions of the Draft Master Plan for da-logistikalyk-ortalyghy-kurylady. Erişim the Development of the Turkestan City As tarihi: 07.10.2019. A Cultural and Spiritual Center of the Tur- Kazak İhracatı (2019). Kazakhexport, Türkis- kic World. Retrieved from http://turkistan. tan Bölgesi İhracatçılarının Desteğini Artırı- gov.kz/ru/generalnyy-plan. Accessed on yor. Alınan yer: https://keg.kz/news/show/ 08.10.2019. kazakhexport_uvelichit_obem_poddergki_ Ernur.kz (2019). Turkistan: Trade and Logis- eksporterov_turkestanskoy_oblasti5. Erişim tics Center Will Be Created in Maktaaral tarihi: 09.10.2019. District. Retrieved from http://ernur.kz/turk- Kazakistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı istan-oblysy/turkistan-maktaaral-audanyn- (2019). Kazakistan Küresel Yatırım Yuvarlak da-sauda-logistikalyk-ortalyghy-kurylady. Masası Toplantısında 9 Milyar Dolar Değe- Accessed on 07.10.2019. rindeki Anlaşmaları İmzaladı. Alınan yer: Kazakh Export (2019). Kazakh export Will http://www.mfa.kz/kz/erevan/content-view/ Increase the Volume of Support for Ex- soglasenia-na-summu-okolo-9-mlrd-dol- porters of the Turkestan Region. Retrieved larov-ssa-podpisany-v-ramkah-kazakhs- from https://keg.kz/news/show/kazakhex- tan-global-investment-roundtable-4. Erişim port_uvelichit_obem_poddergki_eksport- tarihi: 08.10.2019. erov_turkestanskoy_oblasti5. Accessed on Kazakistan Cumhuriyeti Milli Ekonomi Ba- 09.10.2019. kanlığı İstatistik Komitesi (2019). Türkistan Stat.gov.kz (2019). Key Performance In- Bölgesinde Ulaşımın Temel Eğilimleri. Alı-

237 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA dicators of Transport in the Turkestan Re- nan yer:http://stat.gov.kz/region/20243032/ gion. Retrieved from http://stat.gov.kz/ news/ESTAT318873. Erişim tarihi: 08.10.2019. region/20243032/news/ESTAT318873 Ac- Türkistan Eyaleti Valiliği (2018). 2016-2020 cessed on 08.10.2019. Yıllarında Türkistan Bölgesinin Kalkınma The Ministry of Foreign Affairs Republic Programı. Alınan yer: http://turkistan.gov.kz/ of Kazakhstan (2019). Agreements Worth ru/programma-razvitiya-oblasti. Erişim tari- About $ 9 Billion Were Signed Within the hi: 07.10.2019. Framework of the Kazakhstan Global Invest- Turkistan.gov.kz (2019). Türk Dünyasının Kül- ment Roundtable. Retrieved from http:// tür Merkezi Olarak Türkistan’ın Gelişmesine www.mfa.kz/kz/erevan/content-view/ Yönelik Genel Planın Temel İlkeleri. Alınan soglasenia-na-summu-okolo-9-mlrd-dol- yer: http://turkistan.gov.kz/ru/generalnyy- larov-ssa-podpisany-v-ramkah-kazakh- plan. Erişim tarihi: 08.10.2019. stan-global-investment-roundtable-4. Ac- cessed on 08.10.2019. 7kun.kz (2019). Kazakistan Nakliye ve Lojistik Sektörüne 20 Milyar Dolar Yatıracak. Alınan 7kun.kz (2019). Kazakhstan Will Allocate $ yer: https://7kun.kz/qazaqstan-kolik-zha- 20 Billion for Transport and Logistics. Re- ne-logistika-salasyna-20-mlrd-dollar-ba- trieved from https://7kun.kz/qazaqstan-ko- gyttaidy/. Erişim tarihi: 09.10.2019. lik-zhane-logistika-salasyna-20-mlrd-dol- lar-bagyttaidy/. Accessed on 09.10.2019.

238 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ THE FIRST FREIGHT TRAIN TRAVELING FROM CHINA TO EUROPE VIA TURKEY ÇİN KARGO TRENİNİN TÜRKİYE ÜZERİNDEN AVRUPA’YA İLK SEFERİ

Omirbek Hanayi *

On November 6, 2019, the Chang’an Kuşak-Yol Girişimi’nin önemli bir ara- freight train of the China Railway Express cı olan Çin Demiryolu Ekspresi’nin (CRE) Company (CRE), an important tool of the Chang’an isimli kargo treni, 6 Kasım 2019 Belt and Road Initiative, reached the desti- tarihinde Marmaray tüp geçidini kullanarak nation in Europe using Istanbul’s Marmaray İstanbul üzerinden Avrupa’daki varış nokta- subsea tunnel. The CRE freight train depart- sına ulaşmıştır. Çin’in Xi’an şehrinden yola ed from Xi’an, China, traveling through the çıkan CRE kargo treni, Kazakistan toprakla- territory of Kazakhstan with ferry transfers rından Hazar Denizi geçişli feribot hatlarıy- across the Caspian sea and then to Turkey la Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu hattını via the Baku-Tbilisi-Kars (BTK) railway line. kullanarak Marmaray’dan (İstanbul) sonra After passing through the Marmaray tunnel Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan ve Slovak- in Istanbul, the train continued its journey ya üzerinden Çek Cumhuriyeti’ne ulaşmıştır to Bulgaria, Serbia, Hungary, and Slovakia, (İnanç, 2019). Söz konusu CRE kargo treninin finally reaching the destination in the Czech “Chang’an” olarak adlandırılmasının tarihi ve Republic (Inanc, 2019). The CRE freight train özel bir anlamı bulunmaktadır. Çin’in 1524- named after Chang’an has a special his- 1539 tarihli “Silk Road Landscape Map” isim- torical meaning. In China’s Silk Road Land- li haritasında tarihi İpek Yolu’nun doğu ucu, scape Map dated 1524-1539, the eastern Chang’an (şimdiki Xi’an) şehrinden başlayıp, end of the historical Silk Road started from batıda İstanbul’a kadar uzanırdı (Lin, 2018). Chang’an (now Xi’an) and stretched to Is- Demek ki, Çin’den Türkiye rotasını kullanarak tanbul in the west (Lin, 2018). Therefore, the Avrupa’ya ulaşan ilk kargo treninin, Marma- first freight train route from China toEu- ray tüp geçidini kullanması ile tarihi İpek Yo- rope passing through the Marmaray subsea lu’nun batı ve doğu uçları yeniden birbirine tunnel in Turkey re-connected the western bağlanmıştır. Bu hadise Türkiye ve Çin’in dâ- and eastern ends of the historical Silk Road. hil olduğu ‘Demir İpek Yolu’ güzergâhındaki This event can be regarded as a landmark tüm ülkeler açısından oldukça önemli bir ba- achievement for all countries along the ‘Iron şarı olarak kabul edilebilir. Silk Road’ route, including Turkey and China. 2013 yılında yapımı tamamlanan Mar- With the commissioning of the Marmaray maray’ın hizmete açılması ile birlikte Asya subsea tunnel completed in 2013, a linkage ve Avrupa kıtaları, kesintisiz demiryolu ağ- has been established between the conti- larıyla deniz altından birbirine bağlanmıştır. nents of Asia and Europe through railway Bu yönü ile söz konusu proje, kıtalararası networks. In that regard, the project can be demiryolu yük taşımacılığında yeni bir dö- considered as the beginning of a new era in nemin başlangıcı sayılabilir. Çin’den başlayıp intercontinental rail freight transportation. belirtilen güzergâhlar üzerinden Avrupa’ya This new railway line, starting from Chi- uzanan bu yeni demiryolu hattı, ‘Hazar Ge- na and extending to Europe via the above çişli Orta Koridor’ olarak adlandırılmaktadır. mentioned routes, is called ‘Trans-Caspian Genelde, Çin ve Avrupa arasındaki mevcut International Transport Route’ (Middle Cor- demiryolu taşımacılığında ‘Kuzey Koridoru’ ridor). In general, major transport routes olarak adlandırılan büyük ulaşım güzergâh-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

239 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA called ‘Northern Corridor’ in the current rail ları, Kazakistan ya da Moğolistan’ı geçerek transport connections between China and Rusya’nın Trans Sibirya Demiryolu üzerinden Europe, cross Kazakhstan or Mongolia and Avrupa ülkelerine bağlanmaktadır. Hazar connect to the European countries via Rus- Geçişli Orta Koridor’u, Çin ve Avrupa ülkeleri sia’s Trans-Siberian Railway. The Middle Cor- arasındaki bağlantıda, Rusya güzergâhı olan ridor is an alternative route to the Russian Kuzey Koridoru’na alternatif bir rota konu- Northern Corridor in connecting China with mundadır. Çin ile Türkiye arasındaki yük taşı- European countries. The Middle Corridor, ma süresini bir aydan 12 güne, Çin ile Avrupa which reduced freight transportation time arasındaki süreyi ise 18 güne düşüren Hazar between China and Turkey from one month Geçişli Orta Koridor, Kuzey Koridoru’na göre to 12 days and the transportation time be- daha hızlı, daha ekonomik ve iklim koşulları tween China and Europe – to 18 days, is bakımından da daha elverişli bir konuma sa- faster, more cost-effective, and more favor- hiptir (İnanç, 2019). able in terms of climatic conditions than the Ekonomik açıdan bakıldığında, Marma- Northern Corridor (Inanc, 2019). ray’ın uluslararası yük taşımacılığına açıl- From an economic perspective, the Mid- masıyla resmi olarak faaliyete giren Hazar dle Corridor, which became operational with Geçişli Orta Koridor’un, önümüzdeki dö- the commissioning of the Marmaray tunnel nemde özellikle Türkiye ve Çin arasındaki to international freight transportation, in the ticari ve ekonomik ilişkilerin karşılıklı işbirliği period ahead, can make positive contribu- temelinde daha da gelişmesine olumlu katkı tions to the further development of coop- sağlayabileceği söylenebilir. Ancak, son beş eration-based trade and economic relations yıla ait göstergeler, Türkiye ve Çin arasındaki of Turkey and China. However, the figures ticaret hacminde genel olarak bir düşüş ya- for the last five years show a general decline şandığını göstermektedir. 2014 yılında 27,78 in the volume of trade between Turkey and milyar dolar olan Türkiye-Çin ticaret hacmi, China. The total volume of trade between 2016’da 27,76 milyar dolara, 2018’de ise Turkey and China, which stood at $27,78 23,63 milyar dolara düşmüştür. İki ülke ara- billion in 2014, fell to $27,76 billion in 2016, sındaki dış ticaret hacminin 2018’de 2017’e and then to $23,63 billion in 2018. It is note- göre yaklaşık %10,2 oranında azalması dik- worthy that the volume of trade between the kat çekicidir (Mfa.gov.tr, 2019). Temmuz two countries decreased by about 10.2% in 2019’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tay- 2018 compared to 2017 (Mfa.gov.tr, 2019). yip Erdoğan’ın Çin’e gerçekleştirdiği ziyareti Taking into account the $50 billion bilateral sırasında gündeme gelen, ikili ticaret hacmi- trade volume target included on the agen- nin 50 milyar dolara ulaştırılması hedefi dik- da during Turkish President Recep Tayyip kate alındığında, iki ülke arasındaki ticari ve Erdogan’s visit to China in July 2019, trade ekonomik işbirliğinin önümüzdeki dönemde and economic cooperation between the two artması beklenmektedir. countries is expected to increase in the com- Çin ve Avrupa ülkeleri arasındaki ticari ve ing period. ekonomik ilişkilerin daha da gelişmesini sağ- There is no doubt that the Middle Corridor, layacak olan Türkiye’nin (Marmaray üzerin- which will enable the further development of den) merkezi konumda olduğu Hazar Geçişli trade and economic relations between China Orta Koridor’un da bu beklentinin gerçek- and European countries, and where Turkey leşmesine olumlu katkı yapacağı kuşkusuz- has become a central link (via the Marma- dur. Çünkü Mart 2011’de Çin’in ray), will make a positive contribution to the şehrinden Almanya’nın Duisburg şehrine realization of these expectations. In March ulaşan ilk kargo treni seferiyle Çin-Avrupa 2011, the CRE started its transportation arasında taşımacılık hizmetine başlayan CRE, service between China and Europe with the hâlihazırda Çin’in 62 şehri ile Avrupa’daki 16 first freight railway service from Chongqing, ülkenin 53 şehri arasında 70 güzergâh üze- China, to Duisburg, Germany. The company rinde faal olarak hizmet sunmaktadır (Mof- currently operates on 70 routes between com, 2019). CRE, Mart 2011- Eylül 2019 ara-

240 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ 62 cities in China and 53 cities in 16 coun- sında Çin ile Avrupa arasında toplam 18,200 tries in Europe (Mofcom, 2019). On March tren seferi ile 1,57 milyon adet konteyner 2011- September 2019, the CRE conducted taşımıştır (Xinhua, 2019). CRE’nin sadece, 18,200 train journeys between China and 2018 yılında gerçekleştirdiği tren seferi sayı- Europe, with 1,57 million containers trans- sı, bir önceki yıla göre %72 artarak 6,300’e ported (Xinhua, 2019). The total number ulaşmıştır (Mofcom, 2019). Aynı yıl, CRE ta- of train journeys conducted by the CRE in rafından taşınan malların toplam değeri olan 2018 alone increased by 72% to 6,300 com- 33 milyar dolar, Çin-Avrupa Birliği (AB) ticaret pared to 2017 (Mofcom, 2019). In the same hacminin yaklaşık %4,7’sine denk gelmekte- year, the total value of goods transported by dir. Çin-AB dış ticaret hacminin 2018 yılında the CRE was $33 billion, which corresponds 708,63 milyar dolar olduğu göz önüne alın- to approximately 4.7% of the total volume dığında, Çin-Avrupa arasındaki demiryolu of trade between China and the Europe- taşımacılığının ne kadar büyük bir ekonomik an Union (EU). Given the China-EU foreign potansiyele sahip olduğu görülebilir (China trade volume of $708,63 billion in 2018, we Pictorial, 2019). can see the immense economic potential of Önümüzdeki dönemde, Türkiye-Çin ticari China-Europe rail transport (China Pictorial, ve ekonomik ilişkilerinin geleceğinin, iki ülke 2019). arasındaki ulaşım işbirliği ile yakından ilgili It can be stated that the future of Tur- olduğu söylenebilir. Ticaretin ve ekonominin key-China trade and economic relations will can damarı olan ulaştırma, zaten Türkiye-Çin be closely related to transport cooperation işbirliğinin son yıllardaki en önemli alan- between the two countries. Transport, which larından birisini oluşturmaktadır. Örneğin, is the vital point in trade and economy, has Temmuz 2014 yılında hizmete giren 533 ki- been one of the most important areas of lometrelik Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Turkey-China cooperation in recent years. (YHT) hattının ikinci etabı olan Eskişehir-İs- For example, the construction of the second tanbul kısmının inşaatı, Türk ve Çinli firmala- phase of the 533-kilometer Ankara-Istanbul rın ortak girişimiyle tamamlanmıştır. Çin ta- High-Speed Railway line, the Eskisehir-Istan- rafından 750 milyon dolarlık kredi sağlanan bul section, commissioned in July 2014, was Eskişehir-İstanbul hattı, aynı zamanda Çin’in completed with the joint venture of Turkish içinde yer aldığı denizaşırı ilk hızlı tren proje- and Chinese companies. The Eskisehir-Istan- sidir (Çalışkan, 2018). Ayrıca, 2013’te inşaatı- bul line, which was financed by a $750 mil- na başlanan Ankara-Sivas YHT hattının Yer- lion loan granted by China, is also the first köy-Yozgat-Sivas etabının yapımında da Çin overseas high-speed train project, where ortaklığı bulunmaktadır (MNG, 2019). 5-8 China was involved (Calıskan, 2018). More- Kasım 2019 tarihinde Çin Komünist Partisi over, China was a partner in the construction Merkez Komitesi Üyesi ve Eyaleti Parti of the Yerkoy-Yozgat-Sivas section of the An- Genel Sekreteri Hu Heping’in başkanlığında- kara-Sivas High-Speed Railway line, which ki Çin heyetinin Türkiye ziyareti sırasında, Tür- started in 2013 (MNG, 2019). On November kiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) 5-8, 2019, a Chinese delegation headed by Taşımacılık, Pasifik Eurasia Lojistik Şirketi ile Hu Heping, a full member of the Central Çin’in Xi’an Continental Bridge Uluslararası Committee of the Communist Party of Chi- Lojistik (Xi’an Continental Bridge Interna- na and Party Secretary of Shaanxi Province, tional Logistics) arasında stratejik işbirliği visited Turkey. During the visit, the Turkish anlaşması imzalanmıştır. Ayrıca, CRE’nin Ha- State Railways (TCDD) Transportation, the zar Geçişli Ortak Koridor güzergâhına ilişkin Turkish logistics operator Pacific Eurasia Lo- TCDD Taşımacılık ile Pasifik Eurasia, Azerbay- gistics and China’s Xi’an Continental Bridge can Demiryolları ADY Konteyner, Gürcistan International Logistics signed a strategic co- Demiryolları Lojistik Terminalleri, Kazakistan operation agreement. In addition, on CRE’s Demiryolları KTZ Express, Çin Xi’an Uluslara- Middle Corridor route, a cooperation proto- rası Ticaret ve Lojistik Parkı arasında işbirli- col was signed between the TCDD Transpor- ği protokolü imzalanmıştır (Görgülü, 2019).

241 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA tation, Pacific Eurasia, Azerbaijan Railways Çin’in yaklaşık 150 milyar dolar tutarındaki ADY Container, Georgia Railways Logistics Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nden Türkiye’ye Terminals, Kazakhstan Railways KTZ Express uzanacak hızlı tren hattını planladığı dikkate and China’s Xi’an International Trade and alındığında, Demir İpek Yolu çerçevesinde Logistics Park (Gorgulu, 2019). Taking into Çin ve Türkiye arasındaki ulaşım altyapı pro- account China’s plan on the high-speed rail- jelerinde karşılıklı işbirliğinin daha da artaca- way line that would extend from the - ğı söylenebilir (Kaymaz, 2014). ang Uygur Autonomous Region to Turkey, Bölgesel işbirliği açısından bakıldığında, with an investment of nearly $150 billion, Hazar Geçişli Orta Koridor’u, Türkiye ve Çin’e cooperation between China and Turkey in sağlayacağı ticari ve ekonomik faydaların transport infrastructure projects within the ötesinde, bölgesel ve küresel ölçekte ticari ve framework of the Iron Silk Road is likely to ekonomik ilişkilerin gelişmesine ve pazarın boost (Kaymaz, 2014). genişlemesine de önemli katkıda bulunacak- In terms of regional cooperation, apart tır. Bu bağlamda, Hazar Geçişli Orta Koridor, from commercial and economic benefits for Çin ile Şanghay İşbirliği Örgütü ve Türkiye ile Turkey and China, the Middle Corridor will Türk Konseyi çatısı altında yakın eşgüdüm ve also contribute significantly to the develop- işbirliği içerisinde olan Orta Asya ülkeleri için ment of trade and economic relations and de oldukça önemlidir. Ancak, günümüzde the expansion of the market on regional and Çin’den Avrupa’ya uzanan ve yeni projeler- global scales. In that regard, the Middle Cor- le desteklenecek kesintisiz ulaşım ağlarının ridor is very important for the Central Asian oluşturulması, Asya ile Avrupa’yı birbirine countries, which are in close coordination bağlayan Orta Asya olmaksızın mümkün de- and cooperation with China and Turkey in ğildir. Bundan dolayı, özel coğrafi konumu the framework of the Shanghai Cooperation ve büyük transit ulaşım potansiyeliyle Orta Organization and the Turkic Council. How- Asya ülkeleri, ulaştırma ve iletişim altyapısını ever, the creation of seamless transport net- geliştirerek Doğu ve Batı arasındaki tran- works extending from China to Europe and sit koridor olma yönündeki pozisyonlarını supported by new projects is not possible güçlendirmeye çalışmaktadır. İpek Yolu’nun without Central Asia, which connects Asia yeniden canlanması çerçevesinde Asya ve and Europe. Therefore, the Central Asian Avrupa arasındaki taşıma güzergâhlarının countries with unique geographical position öneminin her geçen gün artmasına paralel and significant transit and transport poten- olarak önümüzdeki dönemde Çin-Orta As- tial are trying to strengthen their positions ya-Türkiye arasındaki ulaşım altyapısı ve taşı- as a transit corridor between East and West macılık alanındaki işbirliği olanaklarının daha by improving transport and communication da gelişeceği söylenebilir. Neticede, Orta infrastructure. In parallel with the increas- Asya ülkelerinin Asya ve Avrupa arasındaki ing importance of transport routes between taşıma güzergâhlarının mevcut ve gelecekte Asia and Europe and the revival of Silk Road, ortaya çıkacak kargo transit harçlarından ya- the opportunities for cooperation between rarlanacak olması, bölgenin ekonomik geliş- China, Central Asia, and Turkey in the field of mesine de önemli katkı sağlayabilir. transport infrastructure and transportation Özet olarak, Marmaray’ın uluslararası yük will develop further in the period ahead. taşımacılığına açılmasıyla Hazar Geçişli Orta The fact that the Central Asian countries will Koridor’un hayata geçmesi, Türkiye’yi Doğu benefit from current and future cargo transit ve Batı arasındaki uluslararası ticaret ve ula- fees of the transportation routes between şım güzergâhının en stratejik bağlantı nok- Asia and Europe may also contribute to the tası haline getirmiştir. Asya, Avrupa ve Afrika economic development of the region. kıtaları arasında bulunan ve üç tarafı deniz- To conclude, the realization of the Middle lerle çevrili olan Türkiye’nin coğrafi konumu Corridor with the opening of the Marmaray düşünüldüğünde, Hazar Geçişli Orta Kori- tunnel to international freight transport has dor’un önümüzdeki dönemde Asya-Avrupa, made Turkey the most strategic connection Asya-Ortadoğu hatta Asya-Afrika arasındaki

242 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ point of the international trade and trans- en önemli ticaret ve ulaşım güzergâhların- port route between East and West. Given the dan biri olarak çok daha önem kazanacağı geographic position of Turkey located at the kuşkusuzdur. Dolayısıyla tarihi İpek Yolu’nun junction of the three continents, Asia, Eu- yeniden canlandırılması kapsamında Hazar rope, and Africa, and surrounded by sea on Geçişli Orta Koridor ile Kuşak-Yol Girişimi’nin three sides, there is no doubt that the Mid- uyumlaştırılması, gerek uluslararası ticaret dle Corridor will gain more importance as ve ulaşım güzergâhında kesintisiz ve güvenli one of the most important trade and trans- taşımacılığın sağlanması, gerekse güzergâhı port routes between Asia-Europe, Asia-Mid- üzerindeki ülkelerin ekonomik gelişmesi açı- dle East, and even Asia-Africa. Therefore, the sından büyük önem teşkil etmektedir. Ayrıca, harmonization of the Middle Corridor with dünyanın en büyük 2. ekonomisi olan Çin the Belt and Road Initiative within the scope ile dünyanın en büyük 17. ekonomisi olan of the historical Silk Road revival is import- Türkiye’yi demiryolu bağlantılarıyla birbiri- ant both in terms of ensuring uninterrupted ne bağlayan Hazar Geçişli Orta Koridor, je- and safe transportation on the international oekonomik ve jeopolitik açıdan da oldukça trade and transport route, as well as the eco- önemlidir. Ekonomik yaptırımlar üzerinden nomic development of the countries along ticaret savaşlarının kızıştığı günümüzde, the route. In addition, the Middle Corridor hayata geçen söz konusu demiryolu hattı, linking China and Turkey, the world’s 2nd bölgesel ekonomik entegrasyona sağlayaca- and 17th largest economies respectively, is ğı katkının yanı sıra küresel piyasalara dina- also very important in geo-economic and mizm getirme potansiyeline sahiptir. geopolitical terms. In today’s world, where trade wars have escalated over economic Kaynaklar sanctions, this railway line has the potential China Pictorial (2019). Çin Demiryolu Ekspre- to contribute to regional economic integra- si: Tren Hattında Küresel İşbirliği. Alınan yer: tion and bring dynamism to global markets. http://www.rmhb.com.cn/zt/ydyl/201908/ t20190807_800175287.html. Erişim tarihi: References 13.11.2019. Calıskan Zeynep (2018). China’s New Silk Çalışkan Zeynep (2018). Çin’in Yeni İpek Yolu Road Project. Retrieved from https://insamer. Projesi. Alınan yer: https://insamer.com/tr/ com/tr/ cinin-yeni-ipek-yolu-projesi_1111. cinin-yeni-ipek-yolu-projesi_1111.html#_ html#_edn23. Accessed on 14.11.2019. edn23. Erişim tarihi: 14.11.2019. China Pictorial (2019). China Railway Ex- Görgülü Eray (2019). Hedef Marmaray Üze- press: Global Cooperation in Railway Line. rinden Avrupa. Alınan yer: http://www.hur- Retrieved from http://www.rmhb.com.cn/ riyet.com.tr/ekonomi/hedef-marmaray-u- zt/ydyl/201908/t20190807_800175287.html. zerinden-avrupa-41368486. Erişim tarihi: Accessed on 13.11.2019. 15.11.2019. Gorgulu Eray (2019). The Target is to Reach İnanç Orkun (2019). İstanbul Boğazı’n- Europe by Passing through the Marmaray. da Tarihi An! Çin’den Gelen Devasa Uzun- Retrieved from http://www.hurriyet.com.tr/ luktaki Tren Marmaray’dan Geçti! Alınan ekonomi/hedef-marmaray-uzerinden-avru- yer: https://www.mynet.com/istanbul-bo- pa-41368486. Accessed on 15.11.2019. gazi-nda-tarihi-an-cin-den-gelen-deva- sa-uzunluktaki-tren-marmaray-dan-gec- Inanc Orkun (2019). Historical Moment in the ti-190101194209. Erişim tarihi: 11.11.2019. Bosphorus! Huge-Length Train From China Passes through the Marmaray!. Retrieved Kaymaz Sadi (2014). Çin’den Dev “Türkiye” from https://www.mynet.com/istanbul-bo- Projesi: Şincan’dan İstanbul’a Hızlı Tren. Alı- gazi-nda-tarihi-an-cin-den-gelen-deva- nan yer: http://www.hurriyet.com.tr/dunya/ sa-uzunluktaki-tren-marmaray-dan-gec- cinden-dev-turkiye-projesi-sincandan-is- ti-190101194209. Accessed on 11.11.2019. tanbula-hizli-tren-26746735. Erişim tarihi:

243 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Kaymaz Sadi (2014). China’s Giant “Turkey” 15.11.2019. Project: High-Speed Train from Xinjiang to Lin Meicun (2018). “Silk Road Landscape Istanbul. Retrieved from http://www.hurri- Map” İsimli Haritanın Bulunması ve Araştı- yet.com.tr/dunya/cinden-dev-turkiye-proje- rılması. Alınan yer: http://www.sohu.com/a/ si-sincandan-istanbula-hizli-tren-26746735. 226123035_501362. Erişim tarihi: 11.11.2019. Accessed on 15.11.2019. MNG (2019). Yerköy-Yozgat-Sivas Hızlı Tren Lin Meicun (2018). Finding and Exploring Silk Demiryolu. Alınan yer: https://www.mng. Road Landscape Map. Retrieved from http:// com/tr/yerkoy-yozgat-sivas-hizli-tren-de- www.sohu.com/a/226123035_501362. Ac- miryolu. Erişim tarihi: 14.11.2019. cessed on 11.11.2019. Mofcom (2019). 2018’de Çin Demiryolu Eks- MNG (2019). The Yerkoy-Yozgat-Sivas High- presi Tren Seferi Sayısı 6,300 Oldu. Alınan Speed Railway. Retrieved from https:// yer: http://www.mofcom.gov.cn/article/i/jyj- www.mng.com/tr/yerkoy-yozgat-sivas-hiz- l/e/201901/20190102825444.shtml. Erişim li-tren-demiryolu. Accessed on 14.11.2019. tarihi: 13.11.2019. Ministry of Commerce of the People’s Re- Mofcom (2019). Çin Demiryolu Ekspre- public of China (2019). The Number of Chi- si Kuşak ve Yol Girişimin En Önemli Mar- na Railway Express Cargo Trips Reached kası Haline Geldi. Alınan yer: http://fec. 6300 in 2018. Retrieved from http:// mofcom.gov.cn/article/fwydyl/zgzx/201 www.mofcom.gov.cn/article/i/jyjl/e/2019 909/20190902899064. shtml. Erişim tarihi: 01/20190102825444.shtml. Accessed on 13. 13.11.2019. 11.2019. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlı- Ministry of Commerce of the People’s Re- ğı (2019). Türkiye-Çin Ekonomik İlişkileri. public of China (2019). China Railway Ex- Alınan yer: http://www.mfa.gov.tr/turki- press Became the Most Important Brand of ye-cin-halk-cumhuriyeti-ekonomik-iliskileri. the Belt and Road Initiative. Retrieved from tr.mfa. Erişim tarihi: 12.11.2019. http://fec.mofcom.gov.cn/article/fwydyl/ zgzx/201909/20190902899064.shtml. Ac- Xinhua (2019). Yangtze Nehri Deltası Çin De- cessed on 13.11.2019. miryolu Ekspresi’ni Geliştirerek Kuşak ve Yol Girişimin Hayata Geçmesine Katkıda Bulun- Ministry of Foreign Affairs of the Republic of maktadır. Alınan yer: http://www.xinhuanet. Turkey (2019). Economic Relations between com/2019-11/14/c_1125233367.htm. Erişim Turkey and China. Retrieved from http:// tarihi: 13.11.2019. www.mfa.gov.tr/turkiye-cin-halk-cumhuri- yeti-ekonomik-iliskileri.tr.mfa. Accessed on 12.11.2019. Xinhua (2019). Yangtze River Delta Con- tributes to the Implementation of the Belt and Road Initiative, by improving the China Railway Express. Retrieved from http://www. xinhuanet.com/2019-11/14/c_1125233367. htm. Accessed on 13.11.2019.

244 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ TRANSPORT POTENTIAL OF ECONOMIC COOPERATION ORGANIZATION REGION EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI BÖLGESİNİN ULAŞIM POTANSİYELİ

Dinara Taldybayeva *

Developed and developing countries, Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, ulus- in addition to taking part in internation- lararası düzeyde entegrasyon girişimlerinde al integration initiatives, strive for creating yer almanın yanı sıra kendi aralarında da regional unions among themselves. One bölgesel birlikler oluşturma çabasındadır. such regional structure is the Economic Co- Bu tür bölgesel yapılanmalardan birisi olan operation Organization (ECO), which focus- Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT/ECO) üye ül- es on contributing to the development of kelerin kalkınmalarına katkıda bulunmak, EİT its member states, removing trade barriers bölgesi içindeki ticari engelleri kaldırmak, within the ECO region, improving intra-re- bölge içi ticareti geliştirmek ve EİT bölgesi- gional trade and ensuring the integration nin küresel pazarlarla bütünleşmesini sağ- of the ECO region with global markets. With lamak gibi öne çıkan bazı temel önceliklere an area of 8 million square kilometers and sahiptir. EİT, 440 milyondan fazla nüfus ile 8 a population of more than 440 million, the milyon kilometrekarelik alanda Afganistan, ECO is a regional intergovernmental organi- Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, zation, which includes Afghanistan, Azerbai- Pakistan, Türkiye, Türkmenistan, Özbekistan jan, Iran, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Pakistan, ve Tacikistan’ın içinde yer aldığı hükümet- Turkey, Turkmenistan, Uzbekistan, and Tajiki- ler arası bölgesel bir organizasyondur (ECO, stan (ECO, 2017). The ECO region that covers 2017). Oldukça geniş bir coğrafyayı kapsa- a large geographic area has the potential to yan EİT bölgesi, Pakistan-Türkiye üzerinden reach Europe through Pakistan and Turkey. Avrupa’ya ulaşım potansiyeline sahiptir. Teş- The fact that other member states except kilata üye Türkiye ve Pakistan dışındaki diğer Turkey and Pakistan do not have direct ac- üye devletlerin denize direkt çıkışının bulun- cess to the sea makes the ECO valuable for maması, EİT’i üye devletler açısından değerli the member states. In case of Iran sanctions kılmaktadır. towards the country might hinder using its 1964 yılında İran, Pakistan ve Türkiye ara- ports for other member states. sında Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (Regi- The ECO predecessor, the Regional Coop- onal Cooperation for Development-RCD) eration for Development (RCD), which was olarak kurulan örgüt 1979 yılına kadar fa- established in 1964 by Iran, Pakistan, and aliyetlerini sürdürebilmiştir. 1979 yılında Turkey, remained in existence up to 1979. İran’da gerçekleşen devrimin ardından EİT The organization suspended its activities fol- askıya alınarak faaliyetleri durdurulmuştur lowing the Iranian Islamic Revolution in 1979 (Demir, 2009). Daha sonrasında ise 1985 yı- (Demir, 2009). In 1985, it was re-established lında EİT olarak tekrar kurulmuştur. Sovyetler as the ECO. After the dissolution of the So- Birliği’nin dağılmasından sonra 1992 yılında, viet Union, in 1992, Afghanistan, Azerbaijan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızis- Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmen- tan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan istan and Uzbekistan became members of da örgüte üye olmuştur (ECO, 2019). the organization (ECO, 2019). EİT üyesi devletler arasında ticaret hacmi- The transport sector is one of the stra- nin artırılması ve küresel pazarlarla enteg- tegic areas for increasing trade turnover rasyonun sağlanmasında ulaşım sektörü en

* PhD, student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

245 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA among the ECO member states and ensur- stratejik alanlardan birisidir. Bu alanda yapı- ing integration with global markets. The ECO lacak işbirliğinin altyapısının oluşturulması Trade Agreement (ECOTA), ECO Transit Trade görevlerini üstlenen EİT Ticaret Anlaşması Agreement (TTA) and ECO Transit Transport (EİTTA), EİT Transit Ticaret Anlaşması (TTA) ve Framework Agreement (TTFA), which estab- EİT Transit Taşımacılık Çerçeve Anlaşması’nın lish the infrastructure of cooperation in this (TTÇA) önemli olduğunu ifade etmek gere- field, are essential in this respect. The ECOTA kir. EİTTA’nın amacı, tarifelerin azaltılması ve is designed to strengthen economic cooper- tarife dışı engellerin kaldırılmasıyla EİT’e üye ation among the ECO member states by re- ülkeler arasında ekonomik işbirliğini güçlen- ducing tariffs and removing non-tariff barri- dirmek ve ortak prensipler temelinde ticareti ers. Moreover, it aims to increase, support, as artırmak, desteklemek ve teşvik etmektir (Kı- well as promote trade based on shared prin- zıltan & Sandalcılar, 2011). TTA ise EİT üyele- ciples (Kiziltan & Sandalcilar, 2011). The TTA ri arasında transit geçişlerini kolaylaştırmayı is an agreement aimed at promoting transit amaçlayan bir anlaşmadır. Anlaşma, üye dev- among the ECO members. The agreement letler arasında yük nakliyesini kolaylaştırmayı seeks to facilitate cargo transport among ve EİT bölgesindeki transit ülkeler arasındaki the member states and to increase trade ticareti artırmayı amaçlamaktadır (Nariba- among transit countries in the ECO region yev, 2008). Diğer önemli bir anlaşma olan (Naribayev, 2008). Another important agree- Transit Ulaştırma Çerçeve Anlaşması (TTÇA), ment, the TTFA, covers such areas as the EİT’in uluslararası transit ulaşımını sağlayan ECO’s cooperation with international tran- örgütler ile işbirliği, karayolu taşımacılığı, sit transport organizations, road transport, demiryolu ulaşımı, deniz taşımacılığı, kom- railway transport, maritime transport, and bine taşımacılık (multimodal transport) gibi multimodal transport. In addition, it aims alanları kapsamaktadır. Bunlara ek olarak to increase the role of the private sector, özel sektörün rolünün artırılması, gümrük improve cooperation between customs ad- idareleri arasında işbirliğinin geliştirilmesi, ministrations, facilitate transportation, and ulaşımın kolaylaştırılması, vize sisteminin sa- simplify visa regime (Kanagh, 2019). Apart deleştirilmesi gibi alanlarda işbirliğini amaç- from the above-mentioned agreements, the lamaktadır (Kanagh, 2019). Adı geçen anlaş- ECO Vision-2025 document can be regarded maların yanında, “ECO Vision-2025” belgesi as an important tool in the development of de üye devletler arasındaki ulaşım alanındaki cooperation among the member states in işbirliğinin geliştirilmesinde önemli bir araç the field of transport. This vision document olarak gösterilebilir. Bu vizyon belgesi, tica- focuses on the main areas of cooperation, ret, ulaşım ve bağlantı yolları, enerji, turizm, particularly trade, transport and connectiv- ekonomik büyüme ve verimlilik, sosyal refah ity, energy, tourism, economic growth and ve çevre başta olmak üzere en temel işbirliği productivity, social welfare and environment alanlarına odaklanmaktadır (Adnan, 2017). (Adnan, 2017). EİT transit güzergâhlarının istikrarlı bir Stable use of ECO transit routes and şekilde kullanılması ve gümrük sınır geçiş increasing the capacity of customs bor- noktalarının çalışma kapasitesinin artırılması, der-crossing points are among the prereq- söz konusu bu amaçları gerçekleştirmek için uisites for achieving these objectives. It can gerekli önkoşulların başında gelmektedir. be said that the ECO has the necessary legal Belirtilen hususlarda EİT’in gerekli yasal ve and institutional structures in these matters. kurumsal yapıya sahip olduğu söylenebilir. Three routes are important among the ECO’s EİT’in ulaşım projeleri arasında 3 güzergâh transport projects, and only two of them are önem arz etmekte olup, günümüzde bunlar- currently in use. The first is the Istanbul-Al- dan sadece ikisi kullanılmaktadır. Rota uzun- maty route (used for cargo transport within luğu 5,626 km olan İstanbul-Almatı güzer- the scope of the ECO) with a length of 5,626 gâhındaki - EİT kapsamında yük nakliyesinde km, where container train services started kullanılan - ilk konteyner trenlerinin seferleri in 2002. It is known that, as of 2015, 5,882 2002 yılında başlamıştır. Türkiye’nin farklı

246 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ six-meter (twenty-foot equivalent unit – noktalarından Kazakistan, Kırgızistan, Taci- TEU) standard containers have been deliv- kistan, Türkmenistan ve Özbekistan’a toplam ered from various parts of Turkey to Kazakh- 5,882 altı metrelik (twenty feet equivalent stan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, -TEU) standart konteynerin ulaştırıldığı bi- and Uzbekistan (ECO, 2015). The second is linmektedir (ECO, 2015). Daha sonra, 2010 the Islamabad-Tehran-Istanbul route, which yılında hizmete açılan 6,543 km ile en uzun began its operation in 2010 and is known as rota olarak da bilinen İslamabad-Tahran-İs- the longest route with 6,543 km. However, tanbul güzergâhında yapılan 29 konteyner this route stopped functioning following tren seferinin ardından, söz konusu seferler 29 container train services (TCDD Tasima- durdurulmuştur (TCDD Taşımacılık, 2019). cilik, 2019). Long ferry transfers across Tur- Tren seferlerinin durdurulmasının ana se- key’s Lake Van, a poor condition of roads in bepleri arasında konteynerlerin Türkiye’nin Pakistan’s Kohi Taftan-Quetta region, and Van Gölü’nde feribotla aktarımının uzun several problems related to the transpor- sürmesi, Pakistan’ın Kohi Taftan-Quetta böl- tation of wagons in Iran’s Zahedan region gesindeki yolların kötü durumda olması ve were among the main reasons for stopping İran’ın Zahedan bölgesinde vagonların nakli train services. All these problems have led ile ilgili yaşanan sorunlar gösterilebilir. Tüm to an increase in shipping time (Gupta et al., bu sorunlar nakliye süresinin uzamasına ne- 2019).The third route is the 3,710 km long den olmuştur (Gupta vd., 2019). Bunların dı- Bender Abbas-Almaty route, which started şında, 2011 yılında seferlerine başlayan Ben- its services in 2011 (Asghar, 2014). der Abbas-Almatı güzergâhı ise 3.710 km’dir The location of the ECO member states (Asghar, 2014). along the historical Silk Road route requires Örgüte üye devletlerin tarihi İpek Yolu cooperation with other international orga- güzergâhında bulunması, örgütün diğer nizations and initiatives. For example, Pa- uluslararası örgüt ve girişimlerle işbirliğini kistan’s involvement in the China-Pakistan gerektirmektedir. Örneğin, örgütün kurucu Economic Corridor (CPEC) as one of the im- üyelerinden Pakistan’ın günümüzde Çin’in portant members of China’s Belt and Road Kuşak ve Yol Girişimi’nin önemli katılımcıla- Initiative increases the transit transport po- rından birisi olarak Çin-Pakistan Ekonomik tential of Pakistan in the region. Covering Koridoru’nda (ÇPEK) yer alması Pakistan’ın highway, railway, oil and gas pipeline proj- bölgedeki transit ulaşım potansiyelini ar- ects, the CPEC facilitates access to the sea tırmaktadır. Karayolu, demiryolu, petrol ve from China’s western provinces through the doğal gaz boru hattı gibi projeleri kapsayan Gwadar Port of Pakistan, contributing to ÇPEK, Çin’in Batı eyaletlerinin Pakistan’ın the reduction of transportation time to the Gwadar Limanı üzerinden denize ulaşımını countries of the Middle East and North Af- kolaylaştırarak Orta Doğu ve Kuzey Afrika rica. In 2018, Pakistan invited Turkey to join ülkelerine ulaşım süresinin azaltılmasına kat- the project (Hurriyetdailynews.com, 2019). kı sağlamaktadır. Pakistan, 2018 yılında söz The relevant Turkish authorities stated that konusu bu projeye dâhil olması yönünde Turkey would evaluate this proposal. The Türkiye’ye teklifte bulunmuştur. (Hurriyet- proposal can be regarded as an important dailynews.com, 2019). Türkiye tarafından bu opportunity in terms of economic and trans- teklifin değerlendirileceği ilgili makamlarca port routes for both Turkey and Pakistan. ifade edilmiştir. Bu teklif hem Türkiye hem Moreover, President of Uzbekistan Shavkat de Pakistan açısından ekonomik ve ulaşım Mirziyoyev’s reformist policies and integra- rotaları konusunda önemli bir fırsat olarak tion efforts, firstly with the regional coun- değerlendirilebilir. Bunun dışında, Özbekis- tries and then with the countries and orga- tan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev’in nizations in Eurasia, are beneficial for the uygulamakta olduğu reformist politikalar ile ECO. We can state that these efforts have a öncelikle bölge ülkeleri ve daha sonrasın- high potential to strengthen the economic, da ise Avrasya coğrafyasında yakın işbirliği political, as well as international unity of the kurmak istediği ülkeler ve örgütlerle yürüt-

247 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA organization. Uzbekistan’s participation in tüğü entegrasyon çabaları EİT içinde geçerli the 7th Summit of the Turkic Council as a olmaktadır. Bu çabaların örgütün ekonomik, full member can be shown as one of these siyasi ve uluslararası alandaki birliğine güç efforts. During the conference titled “Central katma potansiyelinin oldukça yüksek oldu- Asia in the System of International Transport ğunu belirtebiliriz. Bu noktada Özbekistan’ın Corridors: Strategic Perspectives and Unre- Türk Konseyi’nin 7. Zirvesi’nde bu kuruluşa alized Opportunities” held on September üye olarak katılması bu çabalardan birisi 20-21, 2018, Secretary General of ECO Hadi olarak gösterilebilir. 20-21 Eylül 2018 tarih- Soleimenpour stated that Uzbekistan’s role leri arasında EİT Genel Sekreteri Hadi Solei- in the ECO should be increased and that menpour, “Uluslararası Ulaştırma Koridorları the accession documents of the TTA and Sisteminde Orta Asya: Stratejik Perspektifler TTFA agreements were submitted to Uz- ve Gerçekleşmemiş Fırsatlar” konulu konfe- bekistan for signing (ECO Chronicle, 2019). ransta Özbekistan’ın EİT içerisindeki rolünün The signing of the ECO transport and transit artırılması gerektiğini ve hazırlanan TTA ve agreements by Uzbekistan will contribute to TTÇA anlaşmalarına ait belgelerin imzalan- further development of free trade and trans- mak üzere Özbekistan tarafına sunulduğunu port infrastructure, not only for Uzbekistan ifade etmiştir (ECO Chronicle, 2019). Özbe- but also for all the Central Asian countries. kistan’ın EİT’in ulaşım ve transit alanındaki In summary, the ECO has not reached anlaşmalarını imzalaması, sadece Özbekis- the desired point in achieving the objectives tan için değil bütün Orta Asya ülkeleri ara- stated in its establishment objectives. How- sında serbest ticaret ve ulaşım altyapısının ever, we can say that the ECO is one of the oluşturulmasına katkıda bulunacaktır. important platforms that have the potential Özetle, EİT’in kuruluş amaçlarında belir- to develop cooperation among its member tilen hedeflere ulaşılmasında istenilen - nok states, especially in closely related fields taya gelinemediği görülmektedir. Bununla such as economy and the transport sector. birlikte, EİT üye ülkeleri arasında özellikle, ekonomi ve ulaşım sektörü gibi birbiri ile References yakından ilişkili alanlarda işbirliğinin gelişti- Adnan Muhammad (2017). ECO Vision rilebilmesi için gerekli potansiyele sahip olan 2025: An overview. Retrieved from http:// önemli platformlardan birisi olduğunu ifade www.eco.int/parameters/eco/modules/cdk/ edebiliriz. upload/content/general_content/3624/ 150814561891935csfdk3kfgkbqp3np70h- Kaynaklar jp595.pdf. Accessed on 28.10.2019. Adnan Muhammad (2017). ECO Vizyon 2025: Asghar Altaf (2014). A Brief Introduction to Genel Değerlendirme. Alınan yer: http:// the ECO Activities in the Field of Transport. www.eco.int/parameters/eco/modules/cdk/ Retrieved from https://www.unece.org/fil- upload/content/general_content/3624/ eadmin/DAM/trans/doc/2014/wp5/wp5- 150814561891935csfdk3kfgkbqp3np70hjp eatl/WP5_GE2_10th_session_Mr_Asghar_ 595.pdf. Erişim tarihi: 28.10.2019. ECO.pdf. Accessed on 28.11.2019. Asghar Altaf (2014). Ulaşım Alanındaki ECO Demir Yesim (2009). Turkish-Arab Economic Faaliyetlerine Kısa Bir Giriş. Alınan yer: htt- Relations in the 1960-1980 Period. Retrieved ps://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/ from https://dergipark.org.tr/en/download/ doc/2014/wp5/wp5-eatl/WP5_GE2_10th_ article-file/233400. Accessed on 06.12.2019. session_Mr_Asghar_ECO.pdf. Erişim tarihi: 28.11.2019. Economic Cooperation Organization (2015). Agenda of 12th Meeting of the Heads of Demir Yeşim (2009). 1960-1980 Dönemi ECO Railway Authorities / 6th Meeting Türk-Arap Ekonomik İlişkileri. Alınan yer: of Railway Committee of TTCC (Tehran, https://dergipark.org.tr/en/download/artic- 17-18 May 2015). Retrieved from http:// le-file/233400. Erişim tarihi: 06.12.2019.

248 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ www.eco.int/parameters/eco/modules/ Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (2015). ECO De- cdk/upload/content/general_content/ miryolu Otoriteleri Başkanları 12. Toplan- 3552/1515308294580om85qvdt8gggqs- tı Gündemi / TTCC Demiryolu Komitesi 6. f9ed3ss6q4e5.pdf. Accessed on 07.12.2019. Toplantısı (Tahran, 17-18 Mayıs 2015). Alı- Economic Cooperation Organization (2017). nan yer: http://www.eco.int/parameters/ ECO Vision 2025 & Implementation Frame- eco/modules/cdk/upload/content/gene- work (Annexure). Retrieved from http:// ral_content/3552/1515308294580om85qv- www.eco.int/parameters/eco/modules/ dt8gggqsf9ed3ss6q4e5.pdf. Erişim tarihi: cdk/upload/content/general_content/ 07.12.2019. 3624/1506486491201cflnbtm0acra83f5ar- Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (2017). ECO Viz- ho4dgc65.pdf. Accessed on 28.10.2019. yonu 2025 Uygulama Çerçevesi (Ek). Alı- Economic Cooperation Organization (2019). nan yer: http://www.eco.int/parameters/ About ECO. Retrieved from http://www.eco. eco/modules/cdk/upload/content/gene- int/general_content/86055-History.html?t=- ral_content/3624/1506486491201cflnbt- General-content. Accessed on 28.10.2019. m0acra83f5arho4dgc65.pdf. Erişim tarihi: 28.10.2019. ECO Chronicle (2019). ECO Chronicle the News Magazine of Economic Coopera- Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (2019). ECO Hak- tion Organization. Series 8, No 19. Re- kında. Alınan yer: http://www.eco.int/gene- trieved from http://www.eco.int//param- ral_content/86055-History.html?t=Gene- eters/eco/modules/cdk/upload/content/ ral-content. Erişim tarihi: 28.10.2019. elib/56/15721852993234ahkafkour04olli- ECO Chronicle (2019). ECO Chronicle Eko- u2c3vfvd11.pdf. Accessed on 18.11.2019. nomik İşbirliği Teşkilatı Haber Dergisi. Alı- Gupta Anil Kumar, Ayush Saroj, George nan yer: http://www.eco.int//parameters/ Joseph (2019). Strengthening Connectiv- eco/modules/cdk/upload/content/eli- ity For Trade And Development: An As- b/56/15721852993234ahkafkour04olliu- sessment of the Southern Asian Container 2c3vfvd11.pdf. Erişim tarihi: 18.11.2019. Rail Corridor. Retrieved from https://www. Gupta Anil Kumar, Ayush Saroj, George Jo- unescap.org/sites/default/files/SSWA%20 seph (2019). Ticaret ve Kalkınma için Ulaşı- Development%20Paper%201901_Full%20 mın Güçlendirilmesi: Güney Asya Konteyner Paper_200519.pdf. Accessed on 09.12.2019. Demiryolu Koridorunun Değerlendirilmesi. Hurriyet Daily News (2018). Pakistan Invites Alınan yer: https://www.unescap.org/sites/ Turkey to Join $64 billion Mega Project. Re- default/files/SSWA%20Development%20 trieved from http://www.hurriyetdailynews. Paper%201901_Full%20Paper_200519.pdf. com/pakistan-invites-turkey-to-join-64- Erişim tarihi: 09.12.2019. billion-mega-project-138670. Accessed on Hürriyet Daily News (2018). Pakistan Türki- 01.11.2019. ye’yi 64 Milyar Dolarlık Mega Projeye Davet Kahagh Mohammad Mirzaei (2009). Eco- Ediyor. Alınan yer: http://www.hurriyetdail- nomic Cooperation Organization (ECO). ynews.com/pakistan-invites-turkey-to-jo- Retrieved from https://www.unece.org/file- in-64-billion-mega-project-138670. Erişim admin/DAM/trans/doc/2009/wp5/GE2-wk- tarihi: 01.11.2019. shp1-ECO1.pdf. Accessed on 05.11.2019. Kahagh Mohammad Mirzaei (2009). ECO Kiziltan Alaattin, Sandalcilar Ali Riza (2011). Transit Taşımacılık Çerçeve Anlaşması. Alınan Role and Importance of Economic Cooper- yer: https://www.unece.org/fileadmin/DAM/ ation Organization (ECO) in Turkey’s Foreign trans/doc/2009/wp5/GE2-wkshp1-ECO1. Trade. Retrieved from https://dergipark. pdf. Erişim tarihi: 05.11.2019. org.tr/en/download/article-file/422204. Ac- Kızıltan Alaattin, Sandalcılar Ali Rıza (2011). cessed on 01.11.2019. Türkiye’nin Dış Ticaretinde Ekonomik İşbirliği Naribayev Marat (2008). Kazakhstan and Teşkilatı’nın (ECO) Yeri ve Önemi. Alınan yer:

249 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ECO. Retrieved from https://cyberleninka. https://dergipark.org.tr/en/download/artic- ru/article/n/respublika-kazahstan-i-organi- le-file/422204. Erişim tarihi: 01.11.2019. zatsiya-ekonomicheskogo-sotrudnichest- Naribayev Marat (2008). Kazakistan ve Eko- va-sovremennoe-sostoyanie-i-perspektivy- nomik İşbirliği Teşkilatı. Alınan yer: https:// vzaimodeystviya. Accessed on 10.12.2019. cyberleninka.ru/article/n/respublika-ka- The State Railways of the Republic of Turkey zahstan-i-organizatsiya-ekonomichesko- (2019). Railway Cooperation in the Econom- go-sotrudnichestva-sovremennoe-sostoya- ic Cooperation Organization. Retrieved from nie-i-perspektivy-vzaimodeystviya. Erişim http://www.tcddtasimacilik.gov.tr/haber/ tarihi: 10.12.2019. 334/. Accessed on 03.12.2019. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Ta- şımacılık (2019). Ekonomik İşbirliği Teşkila- tı’nda Demiryolu İşbirliği. Alınan yer: http:// www.tcddtasimacilik.gov.tr/haber/334/. Eri- şim tarihi: 03.12.2019.

250 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ CHINA’S ARCTIC POLICY AND POLAR SILK ROAD ÇİN’İN ARKTİK POLİTİKASI VE KUTUP İPEK YOLU

Azhar Serikkaliyeva *

In recent years, China has been actively Son yıllarda Çin, deniz kuvvetlerinin ko- pursuing a policy of strengthening its naval numunun güçlendirilmesi konusunda aktif position. The dynamically growing econom- bir politika izlemektedir. Çin’in dinamik ola- ic and diplomatic influence of China can be rak büyüyen ekonomik ve diplomatik etkisi, detected in nearly every maritime region dünyanın neredeyse her deniz bölgesinde of the world. Beijing’s global interest to sea hissedilmektedir. Pekin’in deniz ve okyanus and ocean routes is growing rapidly due to güzergâhlarına yönelik küresel ilgisi, yurt dı- its strong reliance on the supply of energy şından enerji ve hammadde tedariğine olan and raw materials from abroad as well as güçlü bağımlılığının yanı sıra verimli deniz efficient maritime logistics. China not only lojistiği nedeniyle hızla büyümektedir. Çin, builds military bases and transport ports in stratejik açıdan önemli deniz noktalarında strategically important sea points, but even sadece askeri üsler ve ulaşım limanları inşa attempts to pursue an independent Arctic etmekle kalmayıp aynı zamanda, coğrafi policy, although it is not related to the re- olarak bölge dışı bir aktör olsa da, bağımsız gion geographically. China received an ob- bir Arktik politikası sürdürmeye çalışmak- server status in the Arctic Council in 2013, tadır. Çin, 2013 yılında, Arktik Konseyi’nde becoming the only country not bordering gözlemci statüsü elde ederek 13 gözlemci the Arctic region among 13 observers. In arasından Arktik Bölgesi’ne sınırdaş olmayan 2018, China published the White Paper on tek ülke olmuştur. Kendisini “Arktikle ilgi- the Arctic policy referring to itself as “an li meselelerde önemli bir paydaş” ve “Yakın important stakeholder in Arctic affairs” and Arktik Ülkesi” olarak tanımlayan Çin, 2018 a “Near-Arctic State” (PRC State Council, yılında Arktik Bölgesi politikası ile ilgili bir 2018). The white paper also linked the Arc- de Beyaz Kitap adlı bir belge yayınlamıştır tic development goals of China with the Belt (Gov.cn, 2018). Beyaz Kitap’ta Çin’in Arktik and Road Initiative (BRI) priorities. The Arctic kalkınma hedefleri, Kuşak ve Yol Girişimi Ocean is listed as one of the three routes in (KYG) öncelikleriyle ilişkilendirilmiştir. Arktik the “Vision of Maritime Cooperation” under Okyanusu, KYG kapsamında Deniz İşbirliği the BRI. Vizyonu’nda üç güzergâhtan biri olarak gös- China has several interests in the Arctic, terilmektedir. such as climate change issues, opportunities Çin’in, Arktik Bölgesi’nde çeşitli çıkarları- for energy diversification, and the develop- nın olduğu bilinmektedir. Bunların arasında ment of the Northern Sea Route (NSR), or the iklim değişikliğinden kaynaklanan sorunlar, Polar Silk Road, jointly developed by Russia enerjinin çeşitlendirilmesine yönelik fırsatlar and China. The NSR which runs along the ile Rusya ve Çin tarafından ortaklaşa oluş- Russian coastline linking East Asia to Europe turulan Kuzey Deniz Güzergâhı (NSR) veya was first discovered in Tsarist Russia at the Kutup İpek Yolu’nun geliştirilmesi yer al- beginning of the 20th century and was widely maktadır. Doğu Asya’yı Avrupa’ya bağlayan used in Soviet times for exporting Siberian ve Rus kıyı şeridi boyunca uzanan NSR, ilk raw materials; it provided Moscow with a olarak 20. yüzyılın başında Çarlık Rusya ta- strategic link with the Russian Far East. It is rafından keşfedilmiş ve Sovyet döneminde well known that sea freight is much cheap- Sibirya’dan temin edilen hammaddenin ih- er than the land one, which is an important racatı için yaygın olarak kullanılmıştır. Söz

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

251 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA factor for China, the third largest ship own- konusu güzergâh, Moskova için Rusya’nın er in the world. Despite the development Uzak Doğu bölgesi ile stratejik bir bağlantı of land transportation corridors, the bulk sağlamaktadır. Deniz taşımacılığının, kara ta- of China-produced goods are still export- şımacılığından çok daha ucuz olduğu bilinen ed via sea routes. Russia, which has always bir gerçektir. Bu husus, dünyanın üçüncü bü- stood ready to protect its Arctic resources yük gemi filosuna sahip olan Çin için önemli against potential foreign encroachment, has bir faktördür. Karayolu taşımacılığı güzer- come to recognize the need to strengthen gahlarının oldukça gelişmesine rağmen, Çin the Russian-Chinese partnership in the Arc- tarafından üretilen malların büyük bir kısmı tic, especially in the context of deteriorating hâlâ deniz yoluyla ihraç edilmektedir. Yaban- relations between Russia and Western coun- cıların, Arktik kaynaklarını kullanmaya yö- tries. This new trend can be recognized as nelik muhtemel taleplerine karşı her zaman part of Russia’s so-called pivot to the East. temkinli olan Rusya, özellikle Batı ülkeleriyle This cooperation between Moscow and ilişkilerinin kötüleşmesi durumunda Arktik Beijing is aimed at developing connectivity Bölgesi’nde Rus-Çin ortaklığının güçlendiril- and trade between China, the Korean Penin- mesi yönünde bir tutum oluşturmuştur. Bu sula, Japan and Europe through the territory yeni eğilim, Rusya’nın Doğu’ya yöneliminin of the Russian Far East and Northeast China. bir aracı olarak kabul edilebilir. In 2013, the Chinese icebreaker Xue-Long Moskova ve Pekin arasındaki bu işbirliği, (Snow Dragon) crossed the NSR for the first Rusya’nın Uzak Doğusu ve Kuzeydoğu Çin time. In May 2014, Russian President Vlad- toprakları aracılığıyla Çin, Kore Yarımadası, imir Putin and Chinese President Xi Jinping Japonya ve Avrupa arasında bağlantıları ve signed a joint statement on bilateral cooper- ticareti geliştirmeyi amaçlamaktadır. 2013 ation, which included Russian commitments yılında Çin’in buzkıran gemisi Xue-Long (Kar to facilitate Chinese trade traffic along the Ejderhası) ilk kez NSR’yi geçmiştir. Mayıs NSR route. Two months later, China issued 2014’te Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin a guide that included navigation maps, ice ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, ikili işbirliği navigation methods and instructions, as well konusunda ortak bir bildiri imzalamışlardır. as information about the laws and regula- Söz konusu belgede NSR rotası boyunca Çin tions of countries along the route (Lacken- ticaret trafiğinin kolaylaştırılmasına yönelik bauer et al., 2018). Rusya’nın taahhütleri yer almaktadır. İki ay The NSR provides approximately 35 days sonra Çin, seyrüsefer haritalarını, buzda sey- of transit from Shanghai to Rotterdam, re- rüsefer yöntemleri ve talimatlarının yanı sıra ducing the transit time by two weeks com- güzergâh boyunca yer alan ülkelerin yasaları pared with the routes through the Strait of ve düzenlemeleri hakkında bilgi içeren bir Malacca or the Suez Canal. It is worth not- rehber yayınlamıştır (Lackenbauer vd, 2018). ing that new opportunities for cooperation NSR güzergâhı ile Şangay’dan Rotter- between Asia and Europe are opening up dam’a gerçekleşecek bir sefer yaklaşık 35 largely due to the global warming processes, gün sürmektedir. Bu süre, Malakka Boğazı ve which make possible to use the Arctic route. ya Süveyş Kanalı üzerinden geçen güzergâh- On the other hand, this route is recognized lara kıyasla iki hafta daha kısa sürmektedir. as more environmentally friendly, since it can Asya ve Avrupa arasında işbirliği fırsatlarını potentially reduce carbon dioxide emissions geliştirecek olan Arktik rotasının devreye so- by 52% compared to the Suez Canal way. kulmasında küresel ısınma ve neden olduğu The use of the NSR will not only provide an sonuçların etkili olduğunu belirtmek gerekir. alternative to the South China Sea route, but Süveyş Kanalı’na göre karbondioksit emis- also allow Beijing to significantly reduce the yonlarını, %52 oranında azaltabilecek potan- distance on the way from China to Europe siyeli ile bu rota, aynı zamanda çevre dostu compared to the 21st Century Maritime Silk olarak kabul edilmektedir. NSR, sadece Gü- Road, and the travel time will also decrease ney Çin Denizi rotasına bir alternatif olmakla by 20%. According to Chinese estimates, by kalmayıp, aynı zamanda 21. Yüzyıl Deniz İpek

252 CHAPTER 2. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNİN EKONOMİLERİ 2020 China will be able to transport from 5 Yolu’na kıyasla Çin’den Avrupa’ya olan mesa- to 15% of foreign trade freight from Shang- feyi önemli ölçüde azaltarak nakliye süresini hai (or Dalian) to the Arctic (Murmansk and %20 oranında kısaltacaktır. Kendi tahminle- Kirkenes) using this route. In 2019, the cargo rine göre, 2020 yılına kadar Çin, bu yolu kul- transported through the NSR amounted to lanarak Şangay’dan (veya Dalian’dan) Arktik 20 million tons, and the volume is planned Bölgesi’ne (Murmansk ve Kirkenes) ticari to increase to 80 million tons in 2024 (Valdai, mallarının %5-15’ini taşıyabilecektir. NSR ro- 2019). tasıyla 2019 yılında taşınan 20 milyon tonluk Most of Chinese investment is currently kargonun, 2024’te 80 milyon tona çıkması aimed at expanding the infrastructure of the planlanmaktadır (Valdai, 2019). southern shipping, rail and pipeline routes. Bugün itibari ile Çin yatırımlarının büyük However, Beijing also intends to spend re- kısmı, güney nakliye rotası, demiryolu ve sources on developing infrastructure along boru hattı güzergâhlarının altyapısını geniş- the Polar Silk Road, in parallel to its infra- letmeyi amaçlamaktadır. Bununla birlikte Pe- structure undertakings elsewhere, and cur- kin, diğer altyapı girişimlerine paralel olarak, rently builds an icebreaker fleet in the Arctic. Kutup İpek Yolu güzergahındaki altyapının Maritime transport of the Chinese COSCO geliştirilmesine de gereken kaynağı tahsis company has already conducted about 30 etmeyi planlamaktadır. Bu doğrultuda, Arktik trips along the NSR to deliver industrial Bölgesi’nde buzkıran gemi filosunun inşasını items to the United Kingdom. In their bilat- devam ettirmektedir. Çin şirketi COSCO’nun eral cooperation on the Arctic, Russia and deniz taşımacılığı, endüstriyel ürünlerin İn- China are also focused on the development giltere’ye nakliyesinde, NSR güzergâhında of infrastructure, including the construction yaklaşık 30 sefer gerçekleştirmiştir. Arktik of ports, submarine cables and airports. It is Bölgesi üzerindeki ikili işbirliklerinde Rusya worth noting here that the Russian Far East ve Çin, limanların, denizaltı kablolarının ve is one of the country’s regions that urgently havaalanlarının inşası dâhil olmak üzere alt- needs investment, especially in infrastruc- yapının geliştirilmesine de odaklanmaktadır. ture. Bu noktada, Rusya’nın Uzak Doğu bölgesi- The Arctic region has rich energy and nat- nin, özellikle altyapı alanında acilen yatırıma ural resources: about 30% of undiscovered ihtiyaç duyan bölgelerden biri olduğunu be- natural gas and 13% of undiscovered crude lirtmek gerekmektedir. oil in the world are located on its territory. Arktik Bölgesi, zengin enerji ve doğal kay- Currently, the largest projects in the Arctic naklara sahiptir: dünyadaki keşfedilmemiş with China’s participation are the Russian No- doğal gazın yaklaşık %30’u ile keşfedilmemiş vatek’s Yamal LNG and Arctic LNG 2 projects, ham petrolün %13’ü bu topraklarda bulun- in which Chinese companies have significant maktadır. Mevcut durumda, Çin’in katılımıyla stakes and financing shares. In return, China Arktik Bölgesi’nde gerçekleştirilmekte olan secured long-term offtake of Russian LNG of en büyük projeler, Rus enerji şirketi Nova- about 4 million tons per year (Nakano, 2018; tek’in Yamal LNG ve Arctic LNG 2 projeleridir. Fadeyeva, 2019). Thus, the development of Bu projelerde Çin şirketleri önemli hissele- oil and gas in the Arctic region has already re ve finansman paylarına sahiptirler. Buna started, and the Polar Silk Road is now more karşılık Çin, Rus enerji firmasından uzun relevant for China as it provides a short sup- dönemli yıllık 4 milyon ton likit petrol gaz ply route as well as enhanced energy secu- alımı taaahhütü vermiştir (Nakano, 2018; Fa- rity. Nevertheless, because of harsh climate, deyeva, 2019). Toparlayacak olursak, Arktik minimal infrastructure, the remoteness from Bölgesi’ndeki petrol ve doğalgazın gelişimi production centers, and environmental risks, başladı. Öte yandan, Kutup İpek Yolu, kısa mining of Arctic resources remains difficult mesafeli bir tedarik yolu ile gelişmiş enerji and expensive. Due to adverse marine con- güvenliği sağlaması nedeniyle şu anda Çin ditions, these problems may present even için daha da uygun koşullar sunmaktadır. greater challenges for future efforts to de- Bununla birlikte, sert iklim koşulları, eksik

253 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA velop energy resources of the Arctic. altyapı, üretim merkezlerine olan uzaklığı To sum up, as the new actor in the Arc- ve çevresel riskler, Arktik Bölgesi’nde maden tic, China is just beginning to establish in- keşfini, zor ve pahalı bir hale getirmektedir. fluence and make investment through the Olumsuz deniz koşulları da eklenince söz circumpolar Arctic. With the support of the konusu bu sorunlar, Arktik Bölgesi’nin enerji Russian government, Beijing has the oppor- kaynaklarını geliştirme çabaları için daha da tunity to develop alternative ways to deliver büyük zorlukların olduğu göstermektedir. its goods from East Asia to Northern Europe Özetlemek gerekirse, bölgenin yeni aktö- and gain access to rich deposits of energy rü olarak Çin, Arktik Bölgesi’nde nüfuz sahibi resources. Although the Polar Silk Road is olmaya ve yatırım yapmaya başlamaktadır. still under development, it can become an Rusya hükümetinin desteğiyle Pekin, ürünle- alternative to traditional maritime routes in rini, Doğu Asya’dan Kuzey Avrupa’ya ulaştır- the future, especially given the intensifying mak ve zengin enerji kaynaklarına ulaşmak global warming processes. için alternatif yollar geliştirmektedir. Hâlâ gelişim aşamasında olmasına rağmen Ku- References tup İpek Yolu, özellikle giderek artan küresel Fadeyeva Alina (2019). Chinese Became ısınma süreci göz önüne alındığında, gele- the Largest Foreign Investors in the No- cekte geleneksel deniz yollarına bir alternatif vatek’s Plant. Retrieved from https:// teşkil etme potansiyeline sahiptir. www.rbc.ru/business/25/04/2019/5c- c19b4b9a794744f3d7b676. Accessed on Kaynaklar 28.11.2019. Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi (2018). Lackenbauer Whitney, Lajeunesse Adam, China’s Arctic Policy. Alınan yer: http:// Manicom James, and Frédéric Lasserre english.www.gov.cn/archive/white_paper/ (2018). China’s Arctic Ambitions and What 2018/01/26/content_281476026660336. They Mean for Canada. Retrieved from htm. Erişim tarihi: 28.11.2019. https://www.researchgate.net/publica- Fadeyeva Alina (2019). Çin, Novatek’in Te- tion/331284776_China’s_Arctic_Ambitions_ sisindeki En Büyük Yabancı Yatırımcı Oldu. and_What_They_Mean_for_Canada. Ac- Alınan yer: https://www.rbc.ru/busines- cessed on 28.11.2019. s/25/04/2019/5cc19b4b9a794744f3d7b676. Nakano Jane (2018). China Launches the Po- Erişim tarihi: 28.11.2019. lar Silk Road. Retrieved from https://www. Lackenbauer Whitney, Lajeunesse Adam, csis.org/analysis/china-launches-polar-silk- Manicom James ve Frédéric Lasserre road. Accessed on 28.11.2019. (2018). Çin’in Kuzey Kutup Hırsları Kanada The State Council of the People’s Repub- için ne Anlama Gelmektedir?. Alınan yer: lic of China (2018). China’s Arctic Policy. https://www.researchgate.net/publicati- Retrieved from http://english.www.gov. on/331284776_China’s_Arctic_Ambitions_ cn/archive/white_paper/2018/01/26/con- and_What_They_Mean_for_Canada. Erişim tent_281476026660336.htm. Accessed on tarihi: 28.11.2019. 28.11.2019. Nakano Jane (2018). Çin Polar İpek Yolu’nu Valdai (2019). Polar Silk Road. Retrieved Başlattı. Alınan yer: https://www.csis.org/ from http://ru.valdaiclub.com/multimedia/ analysis/china-launches-polar-silk-road. Eri- infographics/polyarnyy-shyelkovyy-put/. şim tarihi: 28.11.2019. Accessed on 28.11.2019. Valdai (2019). Polar İpek Yolu. Alınan yer: http://ru.valdaiclub.com/multimedia/infog- raphics/polyarnyy-shyelkovyy-put/. Erişim tarihi: 28.11.2019.

254 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ

CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES

BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ

SOCIO-POLITICAL DEVELOPMENTS

SOSYO-POLİTİK GELİŞMELER

257 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

258 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ FIRST ANNIVERSARY OF TURKISTAN REGION: ACHIEVEMENTS AND PERSPECTIVES TÜRKİSTAN EYALETİNİN BİRİNCİ YIL DÖNÜMÜ: BÖLGENİN BAŞARILARI VE GELECEĞİ

Daulet Zhailybayev *

On June 19, 2018, by the edict of Pres- Kazakistan Cumhuriyeti’nin Kurucu Cum- ident of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev, hurbaşkanı Sayın Nursultan Nazarbayev’in the South Kazakhstan region was renamed kararıyla 19 Haziran 2018 tarihinde Güney the Turkistan region and its administrative Kazakistan eyaleti Türkistan eyaleti olarak center was moved to the city of Turkistan. değiştirilerek, eyalet merkezi Çimkent şeh- Shymkent received the status of a city of rinden Türkistan’a geçmiştir. Çimkent şehrine national significance. Other changes in the ise “ulusal öneme sahip şehir” statüsü veril- administrative-territorial structure of the re- miştir. Bununla beraber eyalet idari sistemin- gion included the separation of the Zhetisai de de bölgesel bazda değişiklikler yapılarak and Keles districts from the Maktaaral and Maktaaral bölgesinden Jetisay ve Keles böl- districts, respectively. At the same gesi Sarıağaş’tan ayrılmıştır. Yeniden canla- time, the state now actively develops a large nan eyaletin sosyo-ekonomik durumunun number of programs and plans to improve iyileştirilmesi adına hükümet tarafından pek the socioeconomic situation in the region. çok program ve planlamalar yapılmaktadır. Particularly, the comprehensive plan for the Bunların arasında “2024 Yılına Kadar Türkis- socioeconomic development of the Turki- tan Eyaletinin Sosyo-Ekonomik Gelişiminin stan region until 2024 has a special place. Kapsamlı Planı” adlı planın yeri ve önemi bü- The plan consists of 116 organizational and yüktür. Plan, toplamda 116 organizasyon ve implementation measures (Adilet.zan.kz, uygulama önleminden oluşmaktadır (Adilet. 2018). zan.kz, 2018). The development of the regional center Eyalet merkezinin kalkındırılması iki fark- is carried out in two directions. The first re- lı yönde ilerlemektedir. Birincisi, tarihi şe- lates to the upgrading of the historical city hir olan Türkistan’ın eyalet merkezi olması, of Turkistan as the regional center and the ikincisi ise Türkistan şehri dışındaki stratejik second is the development of strategically öneme sahip yerleşim yerlerini geliştirmektir. important settlements besides the city of Bu hedeflere ulaşılabilmesi adına eyalet ça- Turkistan. A great deal of work is being done pında pek çok faaliyetler yürütülmektedir. Bu in the region to implement these goals. faaliyetler arasında en önemli meselelerden Above all, the problem of housing in the birisi Türkistan şehrini özelinde halkın konut city of Turkistan needs to be solved. In to- sahipliği sorunudur. Çünkü Türkistan şehri- tal, 1724 apartments were commissioned in nin eyalet merkezine dönüşümünden sonra, the region by May 2019 (Elarna.net, 2019). In bölge halkının yeni bölge merkezine taşınma addition, the construction of administrative eğilimi görülmektedir. Buna bağlı olarak Tür- buildings, museums, theaters, schools, hos- kistan’da konut piyasasına olan talep artmış, pitals, and multistoried buildings has begun. bu durum da daire ve hizmet fiyatlarına artış Efforts are also under way to improve the olarak yansımaktadır. Dolayısıyla şehirde ko- city’s engineering infrastructure. It should be nut problemleri ortaya çıkmaya başlamıştır. underlined that modern digital technologies Bu konuda, 2019 yılı içerisinde Mayıs ayına are used in the improvement of the ancient kadar olan süre içerisinde 1,724 daire kulla- city infrastructure. Such examples include nıma verilmiştir (Elarna.net, 2019). Buna ek

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

259 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA smart stops, “e-shanyraq” smart house, olarak idari binalar, müzeler, tiyatrolar, okul- singing fountains and video surveillance lar, hastaneler ve çok katlı evlerin inşasına da on the streets. Moreover, officials come up başlanmıştır. Şehrin mühendislik altyapısının with optimal solutions for the problems of iyileştirilmesi konusunda çok sayıda çalışma drinking water, heating and gas supply in yapılmıştır. Tarihi kentin altyapısı, iyileştiri- the region to improve the quality of life of lerek günümüz modern koşullarına uygun the population. olması adına gelişmiş dijital teknolojilerle It is worth noting that investments are donatılmaktadır. Örnekler arasında, akıllı being attracted to increase the economic duraklar, “e-shanyraq” – akıllı konutlar, me- capacity of the Turkistan region. There are lodi çeşmeleri, sokaklarda video gözetimi ve several companies in the region that offer benzeri girişimler bulunmaktadır. Eyalet hal- investment services, among which are Turk- kının yaşam standartlarının kalitesini artırma istan Invest and Khansuar Invest (Elarna.net, amacıyla bölgelerde içme suyu, ısıtma ve 2019). The main directions of investment gaz altyapısı meseleleri de en son imkânlarla attracted to the region are focused on ag- çözülmektedir. riculture, alternative energy sources, and the Türkistan eyaletinin ekonomik gücünün processing sector. The share of output in artırılması amacıyla bölgeye yatırım çekme the processing sector in the region reached çalışmaları da yürütülmektedir. Şu an eya- 236,9 billion tenge, with 100,7% growth. lette “Turkistan Invest”, “Khansuar invest” ve The gross output of agricultural products benzeri yatırım çekmeyi amaçlayan şirketler amounted to 544,3 billion tenge, which in hizmet vermektedir (Elarna.net, 2019). Böl- turn contributes to the creation of new jobs geye çekilen yatırımın ana yönü, tarım, yeni- in the region (Elana.kz, 2019). It should be lebilir enerji üretimi ve imalat endüstrilerine mentioned that 3,315 new jobs were created odaklanmaktadır. Şu anda, bölgedeki imalat in a year. sanayisinin hacmi 236,9 milyar tenge mik- This is implemented within the entrepre- tarında olup büyüme oranı ise %100,7’dir. neurship development program for 2017- Tarım sektöründeki toplam üretim miktarı 2021. In addition, the Turkistan economic 544,3 milyar tenge’dir (Elana.kz, 2019). Bu zone has been created to improve the so- gelişmeler bölgede yeni iş imkânlarının ya- cioeconomic situation in the region. As a re- ratılmasına ön ayak olarak katkıda bulun- sult, largescale construction projects are cur- maktadır. rently being carried out in the administrative Bir sene içerisinde 3,315 yeni iş pozisyonu center of the region, the city of Turkistan. açılmıştır. Bu 2017-2021 yılları arası girişim- Economic growth for the region, which cilik geliştirme programı çerçevesinde ger- occupies the first place in terms of agricul- çekleşmektedir. Ayrıca, Türkistan eyaletinin tural production in Kazakhstan, is directly sosyo-ekonomik durumunun geliştirilmesi related to agricultural potential. In this con- adına bölgede “Türkistan” adı altında ekono- text, there are factories and complexes pro- mik bölge kurulmuştur. Sonuç olarak, eyalet cessing meat, dairy and horticultural prod- merkezinin geliştirilmesi amacıyla büyük öl- ucts in the region. Indeed, the state provides çekli inşaat projeleri yürütülmektedir. support to these measures within the Busi- Kazakistan genelinde tarım ürünlerini ness Road Map 2020 program. According- yetiştirmede Türkistan eyaleti ön sıralar- ly, the increase in the number of small and da yerini almakta olup bölgenin ekonomik medium enterprises in the Turkistan region kalkınması, tarım sektörünün potansiyeline contributes to the diversification of the re- bağlıdır. Bu bakımdan eyalet bölgelerinde et, gion’s economy and the development of süt ve bahçe ürünlerinin işlenmesi için fabri- family entrepreneurship. kalar ve kompleksler faaliyet göstermektedir. Turkistan with its thousands of years of Bu faaliyetler “İşletme Yol Haritası – 2020” history has a special place in tourism. In Devlet Programı kapsamında desteklenmek- the future, this industry should become the tedir. Böylece, Türkistan eyaletindeki küçük main focus of the region’s economy. Tour- ve orta ölçekli işletmelerin artması eyalet

260 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ism development in the region has started ekonomisinin çeşitlendirilmesine ve küçük a long time ago. It is directly related to the işletmelerin gelişmesine elverişli ortam sağ- burial place (pantheon) of the great people lamaktadır. in our history and traditional concepts. In Türk Dünyasının manevi başkenti Türkis- addition, more than 1,000 archaeological tan şehrinin turizm alanındaki yeri ayrıdır. monuments in the Turkistan region, located Bu sektörün gelecekte bölge ekonomisinin along the Great Silk Road, increase the ca- başlıca gelir kaynaklarından birisi olması ge- pacity of the region for ethno-tourism de- reklidir. Bu konudaki çalışmalar eyaletteki tu- velopment. The construction of the Museum rizmin gelişimi açısından çok daha önceden of Fine Arts of Turkistan, the Country of the başlamıştır. Türkistan’da başta Hoca Ahmet Great Steppe Center, the Opera and Ballet Yesevi Türbesi olmak üzere birçok önemli Theater, the Center of the Turkic World, and tarihi-kültürel anıtların bulunması, bölgede- the Kultobe Open Air Museum started in or- ki turizmin gelişmesine önemli katkı sağla- der to develop cultural tourism in the region maktadır. Ayrıca, büyük İpek Yolu üzerinde (Akimat Turkestan Region, 2018). Apart from yer alan Türkistan eyaletindeki 1,000’den these constructions, nature reserves in the fazla arkeolojik anıt, eyaletin etnoturizmdeki area are the main object of cultural tourism. potansiyelini artırmaktır. Eyaletteki kültürel Besides, the reservoir in the region turizmi geliştirme amacıyla Türkistan şehri has a great potential for the development of Güzel Sanatlar Müzesi, “Büyük Bozkır” mer- beach tourism. In order to increase the tour- kezi, Opera ve Bale Tiyatrosu, “Türk Dünyası ism potential of Shardara, 120 million tenge Merkezi”, “Kültöbe” açık hava müzesi gibi will be invested in the work of engineering projelerin inşasına başlanmıştır (Türkistan infrastructure systems. The Saryagash san- Eyalet Valiliği, 2018). Bu planlar dışında eya- atoriums are also available for local tour- let genelindeki doğa rezervleri de kültürel ism. The reason is that resort services at turizmin gelişmesine ayrı bir katkı sağlaya- Saryagash are well-known not only in the caktır. Bununla birlikte eyaletteki Şardara country but also in the “near abroad”. In this su barajı, sahil turizminin gelişmesinde bü- context, the Turkistan region entered TOP 10 yük imkânlara sahiptir. Şardara’nın turizm of the state program for the development potansiyelini artırma amacıyla mühendislik of the tourism industry in Kazakhstan until altyapı sistemine şimdiden 120 milyon ten- 2025. It is expected that 1,5 million tourists ge ayrılmıştır. Ayrıca, Sarıağaş sanatoryum will visit the region each year (Mks.gov.kz, ve sağlık komplekslerinin yerel turizm için 2018). katkısı oldukça fazladır. Bunun sebebi, Sarıa- In general, after administrative and terri- ğaş sanatoryumlarının gösterdiği hizmetler torial changes in the region, more than 50% sadece Kazakistan’da değil, komşu ülkelerde of industrial production remains in Shym- de tanınmaktadır. Şu anda, bölgenin ulusal kent. This indicates that the importance of ve uluslararası imajını iyileştirmek için ulusla- small towns in the region will increase. At the rarası havalimanının temelleri atılmıştır. Ayrı- same time, this situation gives an impetus ca, Türkistan ve Taşkent şehirleri arasında bir to the creation of new industries in the re- hızlı tren hattı inşa edilmesi planlanmaktadır gion and further development of traditional (Tengrinews, 2019). Bu anlamda, Türkistan agriculture. Currently, the fertile southern eyaletine bir turizm beldesi olarak “Kazakis- regions of the country account for 12,5% tan Cumhuriyeti Turizm Alanını Geliştirmenin of agricultural production, 100% of cotton, 2025 Yılına Kadar Devlet Programı’nda” ilk 72,5% of grapes and 80% of greenhouse on içerisinde yer verilerek, eyalete bir yılda farming. This is a great opportunity for the 1,5 milyon turist çekilmeli diye gösterilmesi economy of the region (Adilet.zan.kz, 2018). gerektiğini düşünüyoruz (Mks.gov.kz, 2018). According to the abovementioned com- Genel olarak, eyaletteki idari ve bölgesel prehensive plan for the socioeconomic de- değişikliklerin ardından sanayi üretiminin velopment of the Turkistan region until 2024, %50’den fazlası Çimkent sınırları içerisinde the volume of the gross regional product in kalmıştır. Bu, önümüzdeki dönemde bölge-

261 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the region in 2024 will increase 1,7 times deki küçük kentlerin öneminin artacağını and amount to 2,552 billion tenge. The main göstermektedir. Ayrıca, bu durum bölgedeki contributions to the gross regional product yeni sanayi alanlarının oluşmasına ve ge- are as follows: industry – 25,8%; agriculture leneksel tarımın daha da gelişmesine ivme – 21,7%; and transport and communication kazandırmaktadır. Şu anda, ülkedeki tarım – 13,0%. In addition, according to the plan, ürünlerinin %12,5’i, pamuğun %100’ü, üzü- by 2024 the volume of agricultural produc- mün %72,5’i ve sera endüstrisinin %80’ini tion will increase 2,1 times and will amount güney Kazakistan’ın bereketli topraklarında to 1,025 billion tenge. Industrial production yetiştirilmektedir. Bu bölge ekonomisi için will also increase 1,5 times and will amount büyük bir avantajdır (Adilet.zan.kz, 2018). to 650 billion tenge. It is expected that 46 Bölgede söz konusu “2024 Yılına Kadar projects will be implemented and more than Türkistan Eyaletinin Sosyo-Ekonomik Gelişi- 10,000 new jobs will be created in the indus- minin Kapsamlı Planı” çerçevesinde planla- trial sector. By 2024, the number of tourists nan projeler sonucunda 2024 yılında bölge- coming to Turkistan will increase 3 times nin GSYH’sinin 1,7 kat artarak 2,552 trilyon and the volume of investments will increase tengeye yükselmesi beklenmektedir. 2025’te 5 times (Adilet.zan.kz, 2018). At present, the bölge GSYH’sinin sektörel dağılımında, sa- foundation of an international airport has nayinin %25,8’i, tarımın %21,7’si ulaşım ve been laid that will raise, when completed, haberleşmenin %13,0’ü oluşturması öngö- the domestic and international status of the rülmektedir. Ayrıca, plana göre, 2024 yılında region. In addition, a high-speed train be- bölgedeki tarım sektörünün üretim mikta- tween the cities of Turkistan and Tashkent is rının 2,1 kat artarak 1,025 trilyon tengeye in the works (Tengrinews.kz, 2019). ulaşması beklenmektedir. Sanayi üretiminin In conclusion, the Turkistan region has ise 1,5 kat artarak 650 milyar tengeyi oluş- experienced significant changes in the eco- turması hedeflenmektedir. Sanayi sektörün- nomic, social and cultural life within the year de toplam 46 projenin hayata geçirilmesi ve since its establishment. The rapid growth of 10 binden fazla yeni iş imkânının yaratılma- investments in the regional economy and sı planlanmaktadır. Turizm sektöründe ise, the opening of new business opportunities 2024 yılına kadar Türkistan bölgesine gelen turistlerin sayısının 3 kat artması ve yatırım will contribute to the economic develop- hacminin 5 kat yükselmesi beklenmektedir ment and social welfare of the region in the (Adilet.zan.kz, 2018). future. The modernization and restructuring Özet olarak, Türkistan eyaletini kurulduğu of cultural facilities in the city of Turkistan bir yıl içerisinde bölgenin ekonomik, sosyal increase the importance of the city from a ve kültürel yaşamında önemli değişiklikler spiritual perspective and provide opportu- yaşanmaktadır. Bir yıl içerisinde bölge eko- nities for tourism development. As a result, nomisine yapılan yatırımların hızlı bir şekilde the rapid development of industry, agricul- büyümesi ve yeni iş imkânlarının açılması, ture and service sectors in the region under gelecekte bölgenin ekonomik gelişmesine the comprehensive plan for the socioeco- ve sosyal refahına önemli katkıda buluna- nomic development of the Turkistan region caktır. Eyalet merkezi olan Türkistan şehrin- until 2024 will significantly contribute to the deki kültürel tesislerin modernizasyonu ve economic and social development of both yeniden yapılandırılması şehrin manevi öne- the southern region of Kazakhstan and the mini artırarak turizmin gelişmesine imkân whole country. sağlamaktadır. Sonuçta, “2024 Yılına Kadar Türkistan Eyaletinin Sosyo-Ekonomik Gelişi- References minin Kapsamlı Planı” çerçevesinde bölge- Adilet.zan.kz (2018). On Approval of the deki sanayi, tarım ve hizmet sektörünün hızlı Comprehensive Plan for the Socio-Econom- gelişimi, önümüzdeki dönemde yalnızca Ka- ic Development of the Turkestan Region zakistan’ın güney bölgesinin değil, ülkenin Until 2024. Retrieved from http://adilet.zan. de ekonomik ve sosyal gelişmesine önemli

262 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ kz/kaz/docs/P1800000938. Accessed on katkı sağlayacaktır. 20.06.2019. Akimat Turkestan Region (2018). The List of Kaynaklar Priority Budget Investments for 2019–2021. Adilet.zan.kz (2018). 2024 Yılına Kadar Tür- Retrieved from www.ontustik.gov.kz. Ac- kistan Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Kalkın- cessed on 10.03.2019. ması için Kapsamlı Plan. Alınan yer: http:// Elana.kz (2019). The Volume of Industrial adilet.zan.kz/kaz/docs/P1800000938. Erişim Production Amounted to 453.8 Billion KZT. tarihi: 20.06.2019. Retrieved from https://elana.kz/?s=. Ac- Elana.kz (2019). Sanayi Üretimi Hacmi 453,8 cessed on 24.06.2019. Milyar. Alınan yer: https://elana.kz/?s=. Eri- Elarna.net (2019). Renaissance of Turkestan. şim tarihi: 24.06.2019. Retrieved from http://www.elarna.net/koru_ Elarna.net (2019). Binlerce Renge Büründü. kk.php?tur. Accessed on 24.06.2019. Alınan yer: http://www.elarna.net/koru_ Tengrinews.kz (2019). Turkestan and Tash- kk.php?tur=14&id=1012055. Erişim tarihi: kent will be Connected by High-Speed Train. 23.06.2019. Retrieved from https://tengrinews.kz/ka- Kazakistan Cumhuriyeti Kültür ve Spor Ba- zakhstan_news/turkestan-i-tashkent-svya- kanlığı Resmi Sitesi (2018). 2025 Yılına Kadar jut-vyisokoskorostnyim-poezdom-371989/. Kazakistan Cumhuriyeti Turizm Endüstrisinin Accessed on 25.06.2019. Gelişimi için Devlet Programı. Alınan yer: The Official Site of the Ministry of Culture https://www.mks.gov.kz/kaz/deyatelnost/ and Sport of the Republic of Kazakhstan gos_programmy/. Erişim tarihi: 25.06.2019. (2018). The State Program of the Tourism Tengrinews.kz (2019). Türkistan ve Taşkent Industry of the Republic of Kazakhstan for Arasında Hızlı Tren Seferleri ile Bağlanacaktır. 2019–2025. Retrieved from https://www. Alınan yer: https://tengrinews.kz/kazakhs- mks.gov.kz/kaz/deyatelnost/gos_program- tan_news/turkestan-i-tashkent-svyajut-vyi- my/. Accessed on 25.06.2019. sokoskorostnyim-poezdom-371989/. Erişim tarihi: 25.06.2019. Türkistan Eyalet Valiliği (2018). Öncelikli Böl- gesel Bütçe Yatırımlarının Listesi 2019-2021 Dönemi. Alınan yer: www.ontustik.gov.kz. Erişim tarihi: 10.03.2019.

263 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

264 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ RUSSIA’S DEMOGRAPHICS IN 2018 2018 YILINDA RUSYA DEMOGRAFİSİ

Kanat Makhanov *

Federal State Statistics Service (Rosstat) Rusya Federasyonu Federal Devlet İsta- of the Russian Federation reported that the tistik Servisi (Rosstat), 1 Ocak 2019 itibariyle number of the country’s residents as of Jan- ülkenin nüfusunun 144,439 milyon kişi ol- uary 1, 2019 equaled 144,439 million peo- duğunu bildirmiştir. Bu, bir önceki yıla göre ple, which is 88,000 people less than a year 88,000 kişi daha azdır (Rosstat, 2019). Böyle- ago (Rosstat, 2019). Thus, over the course of ce, 2018’de Rusya’nın nüfusu son on yılda ilk 2018, the population of Russia decreased for kez azalmıştır. Bu olumsuz demografik geliş- the first time during the last decade. Such me, demografik verilerin tüm bileşenlerinin strictly negative demographics is explained birleşik etkisi ile açıklanmaktadır. Ölüm sayı- by a combined effect of all components of sının önceki yıllara göre azalma kaydederek demographic data. Although the number 1,817 milyon olmasına rağmen, doğum sayı- of deaths was lower than in previous years sı 1,599 milyona düşerek 2006’dan bu yana amounting to 1,817 million, the number of en düşük seviyesini görmüştür. Doğum ve births dropped to 1,599 million hitting the ölüm sayıları arasındaki bu fark, doğal nüfu- minimum since 2006. Such a difference be- sun 218,000 kişi azalmasına neden olmuştur. tween the birth and death numbers led to a Bu, 2010’dan bu yana Rusya’daki en büyük natural population decline of 218,000 people, doğal nüfus kaybıdır. Ancak, 2018’de önceki which is the largest natural population loss in yıllardan farklı olarak bu doğal nüfus azal- Russia since 2010. However, what makes 2018 ması net göç girişi ile dengelenememiştir ve so special is that unlike in previous years this bu, Rusya nüfusunun genel olarak azalması- natural population decrease was not offset by na yol açmıştır. a net migration inflow, which eventually led Rosstat raporunun nüfus üzerine çalışan- to an overall decrease of the population of lar için şaşırtıcı olmadığı söylenebilir. Çünkü Russia. temel demografik kurallar ve basit istatistik- The Rosstat report was not surprising for sel tahminler, 2015’ten sonra nüfus artış hı- demographers since fundamental demo- zında ani bir düşüş yaşanacağını öngörmüş- graphic rules and simple statistical estimates tür. Rusya, ilk demografik geçişi tamamlayan predicted an abrupt downshift of the popula- bir ülke olarak kabul edilmektedir. Bununla tion growth after 2015. Russia is considered birlikte, Rus demografisi, düşen doğum to be a country that completed the first de- oranları ve yüksek ölüm oranları ile olduk- mographic transition. However, Russian de- ça benzersiz bir durumda olup, demografik mography is a rather unique case with falling geçişin mevcut dört aşamasında bütünüyle birth rates and high death rates, which can- sınıflandırılamaz. Böylece, 2018’de 1,000 kişi not be fully classified into existing four stages başına doğum oranı 10,9’a ulaşırken, ölüm of demographic transition. Thus, in 2018, the oranı 12,4 olmuştur. Rusya’nın bu temel de- birth rate per 1,000 people amounted to 10,9, mografik göstergeleri, aynı şekilde demog- whereas the death rate was at 12,4. These key rafik düşüş yaşayan birçok Doğu Avrupa demographic indicators of Russia are very ülkesi göstergelerine çok benzemektedir. similar to those of many Eastern European Çoğu Avrupa ülkesinde olduğu gibi Rusya’da countries that also experience a demograph- da doğurganlık hızı veya kadın başına düşen ic decline. The fertility rate, or the number çocuk sayısı yaklaşık olarak 1,62’ye eşittir. of children per woman, in Russia is equal to Bununla birlikte, Rusya’yı Avrupa’dan ve 1,62, which is roughly the same as in many diğer gelişmiş ülkelerden çok farklı kılan bir

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

265 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA European countries. dizi faktör bulunmaktadır. Örneğin, Rusya, However, there are a number of factors erkek ve kadın nüfusunun göreceli sayıları that make Russia very different from Euro- açısından dünyadaki tüm ülkeler arasında pean and other more economically devel- aşırılık sergileyen bir durumdadır. Nüfusta oped countries. For instance, Russia is an ex- bir kadına düşen erkek sayısı ‘cinsiyet ora- treme case among all countries in the world nı’ olarak bilinmektedir. Rusya için bu oran in terms of relative numbers of male and 0,86’dır ve bu da ülkenin dünyadaki en den- female populations. The number of males gesiz cinsiyet oranlarına sahip ilk beş ülke- for each female in a population is known den biri olmasına neden olmaktadır (wor- as ‘sex ratio’, and for Russia this ratio is 0,86 ldometers.info, 2019). Rusya’da ‘doğumda (worldometers.info, 2019), which makes it cinsiyet oranının 1,06 olması ilgi çekicidir. one of the top five countries with the most Bununla birlikte, erkeklerin çoğunun evlen- imbalanced sex ratios in the world. Interest- meye ve iş gücüne katılmaya başladığı 25 ingly, in Russia the sex ratio at birth is 1,06. yaşından sonra erkekler arasındaki ölüm However, after the age of 25, which rough- keskin bir şekilde artmaya başlar. Böylece, ly when most of males start to marry and ekonomik olarak en aktif olan 25-54 yaş participate in the labor force, the mortality grubu için cinsiyet oranı 0,96 olur. 55 yaşın- among males starts to rise sharply. Thus, for dan sonra 0,75 olur ve 65’ten sonra çarpıcı the most economically active age group of bir şekilde 0,45’e düşer. Bu göstergeler, çok 25-54 the sex ratio becomes 0,96. After the olumsuz bir demografik etki yaratarak Rus- age of 55, it becomes 0,75, and after 65, it ya’nın demografik istatistiklerde istisnaî bir dramatically drops to 0,45. These indicators durumda olmasına neden olmaktadır. produce a very negative demographic effect Rus demografisini sıradışı yapan bir başka making Russia an outlier in demographic özellik ise, 2. Dünya Savaşı’ndaki nüfus şo- statistics. kunun bir kalıntısı olan doğum ve ölüm sa- Another specific feature that makes Rus- yısının dalgalanma yapısıdır. 2005’ten 2015’e sian demography very unusual is the wave- kadar süren doğum sayısındaki son sürekli like pattern of the number of births and artış, savaştan sonra hızlı nüfus artışının bir deaths, which is a remnant of the population sonucu olan 1980’lerdeki demografik dalga- shock of World War II (Korolenko, 2019). The dan kaynaklanmaktadır (Korolenko, 2019). recent constant increase of the number of Aslında, doğum ve ölüm oranlarının dalga births that lasted from 2005 to 2015 was şeklindeki yapısı, Rusya’nın demografisini due to the previous demographic wave of oldukça öngörülebilir kılmaktadır. 1992- the 1980s, which in turn was a function of 2012 yılları arasında ölümlerin sayısı doğum the rapid population growth after the war. sayısını önemli ölçüde aşmıştır. Bu temel fak- In fact, wave-shaped patterns of birth and törler arasındaki fark giderek azalmıştır. 2012 death rates make the demographics of Rus- yılına gelindiğinde doğum ve ölüm sayıları sia rather predictable. Throughout the peri- eşitlenmiş ve 2016 yılına kadar aynı seviye- od from 1992 to 2012, the number of deaths de kalmıştır. Böylece, 2015 yılında kaydedi- exceeded the number of births substantially. len 1.94 milyon doğum sayısı, demograflar The difference between these fundamental tarafından beklendiği gibi doğum oranı için factors gradually decreased, and by 2012, büyüme döngüsünün zirve noktası olmuştur. the birth and death numbers equalized and Bundan sonra, önceki eğilimin tersine dön- remained at the same level until 2016. Thus, düğünü ve doğal nüfus düşüşünün önümüz- 1,94 million births registered in 2015 marked deki 20-25 yıl boyunca hızlanacağını göre- the peak of the cycle of growth for the birth biliriz. Üretken yaş grubu olan 25 ila 34 yaş rate as it was expected by demographers. It arasındaki nüfus, 2015 yılında tam doğum is now clear that from now on, we can ob- sayısının büyümesi durduğunda azalmaya serve a reversal of the previous trend, and başlamıştır. 25-34 yaş grubunda olan kişi sa- the natural population decline will acceler- yısı şu anda 23,9 milyon iken, gelecek 10-15 ate during the next 20-25 years. The popu- yılda doğum sayısını belirleyecek olan 15-24

266 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ lation between 25 and 34, which is the repro- yaş grubunun büyüklüğü sadece 14,2 mil- ductive age group, started to decline in 2015 yondur. Dolayısıyla, doğum sayısının 2020- – exactly when the number of births stopped 2035 döneminde %30-40 oranında düşmesi its growth. The size of the 25-34 age group beklenmektedir (Rusya Federasyonu Sivil is now 23,9 million people, whereas the size Kamarası, 2019). of the 15-24 age group that will determine 2018 için demografik istatistiklerde orta- the number of births within the next 10-15 ya çıkan bir diğer önemli faktör, göçmen sa- years is only 14,2 million. Hence, the number yısında keskin bir düşüş yaşanması ile ilgili- of births is expected to decrease by 30-40% dir. Göçmenler, 2011’den 2017’ye kadar Rus- during 2020-2035 (Civic Chamber of the Rus- ya nüfusunun genel büyümesini sağlayarak sian Federation, 2019). doğal azalmayı dengelemiştir. Ancak 2018 Another important factor revealed in the yılında 124,900 kişilik net göç girişi, 218,400 demographic statistics for 2018 is the sharp kişilik doğal nüfus kaybını karşılayamamış ve decrease of the number of immigrants that nüfusun net bir şekilde 93,500 kişi azalma- from 2011 up until 2017 ensured the overall sına yol açmıştır. Net göç sayılarındaki azal- growth of the population of Russia offsetting ma, büyük ölçüde nüfusun azalan girişinden the natural decrease. In 2018, the inflow of (2017’ye göre %-4.0) değil, nüfusun artan net migration of 124,900 people was not able dışarıya akışından (2017’ye göre %+16,9) to cover the natural loss of 218,400 people kaynaklanmaktadır. Bağımsız Devletler Top- leading to a net decrease of the population luluğu (BDT) ülkeleri, ana kaynak ve alıcı ül- by 93,500 people. Interestingly, the decrease kelerdir ve göçmen girişinin %90’ını ve çıkı- of the migration net inflow is largely due şının %86,6’sını sağlayarak her iki göç akışın- to the increasing outflow of the population dan sorumludur. 2017 yılına kıyasla Rusya’ya (+16.9% compared to 2017) rather than the BDT ülkelerinden gelen insanların sayısında decreasing inflow of the population (-4.0% önemsiz bir değişiklik olmasına rağmen (%- compared to 2017). The CIS countries are the 2,6), Rusya’dan daha fazla insan ayrılmış ve main source and recipient countries as they diğer BDT ülkelerine gitmiştir (+%19,0). Baş- are responsible for both migration flows pro- ka bir deyişle, BDT ülkelerinden olumlu net viding 90% of the inflow and 86.6% of the göç girişi olmasına rağmen, Rusya, özellikle outflow of mi-grants. Although there is only Kırgızistan ve Özbekistan olmak üzere gele- an insignificant change in the number of peo- neksel göçmen kaynaklarını kaybetmektedir. ple coming to Russia from the CIS countries Demografik tahminler, Rusya nüfusunun (-2.6%), more people left Russia and went to önümüzdeki 10-15 yıl içinde büyüyeceğine other CIS countries (+19.0%) compared to ilişkin herhangi bir neden sağlamamaktadır. 2017. In other words, although there is still Rosstat’ın ‘orta’ senaryosuna göre, 2031’e a positive net migration inflow from the CIS kadar Rusya’nın nüfusu şu anki 144,4 mil- countries, Russia is losing its traditional mi- yondan 141,6 milyona düşecektir. Olumlu grant sources, especially Kyrgyzstan and Uz- senaryo, Rusya nüfusunun 2031 yılına ka- bekistan. dar 151,6 milyona ulaşacağını öngörürken, The projections based on demographic es- olumsuz senaryoya göre nüfus, küçülme- timates do not give reasons to suggest that ye devam ederek 2031 yılına kadar 130,8 the population of Russia will grow within the milyona düşecektir. Rosstat’ın demografik next 10-15 years. According to the Rosstat’s senaryolarının üçü de, Birleşmiş Milletler medium scenario, by 2031, the population tarafından yapılan tahminlerle büyük öl- of Russia will decrease slightly from current çüde örtüşmektedir (BM, 2019). Ancak, bu 144,4 million to 141,6 million. The positive tahminlerin henüz 2018’in olumsuz demog- scenario predicts that the population of Rus- rafik istatistiklerini dikkate almadığını ve sia will reach 151,6 million by 2031, whereas günümüzde uzmanların çoğunun olumsuz according to the negative scenario, the pop- senaryo olasılığının çok hızlı arttığına işaret ulation will continue to shrink and drop to ettiğini belirtmek de önemlidir. Önümüzdeki 130,8 million by 2031. All three demographic birkaç on yıl içinde Rusya nüfusunun doğal

267 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA scenarios of the Rosstat coincide very close- büyümesinin neredeyse imkânsız olduğu ly with the projections made by the UN (UN, değerlendirilmektedir. Çünkü yakın geleceğe 2019). However, it is important to note that yönelik demografik senaryolar, teşvik ön- these estimates are yet to take into account lemlerine cevap vermeyen mevcut faktörler the disappointing demographic statistics of tarafından önceden belirlenmiş durumdadır. 2018, and most experts nowadays point out Bununla birlikte, göç faktörü gerçekten de that the probability of the negative scenario dışsal etkenlere karşı hassas olan bir değiş- is rising very rapidly. It becomes clear that kendir ve Rusya, demografisini geliştirmek the natural growth of the population of Rus- için hem doğal hem de göçmen faktörlerini sia within the next couple of decades is prac- canlandırmaya odaklanmalıdır. tically impossible because in demographics scenarios for the near future are pretty much Kaynaklar predetermined by current factors that are Birleşmiş Milletler (2019). Dünya Nüfus very irresponsive to existing stimulus mea- Beklentileri. Alınan yer: https://population. sures. However, the factor of migration is un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_ indeed a variable that is sensitive to exoge- Highlights.pdf. Erişim tarihi: 20.06.2019. nous factors, and Russia should concentrate on stimulating both natural and immigra- Korolenko Aleksandra (2019). 21. Yüzyılda tion factors to improve its demography. Rusya ve Çin’de Nüfus Gelişimi Eğilimleri, Nüfus ve Ekonomi 3 (2): ss. 45-64. Alınan yer: References https://populationandeconomics.pensoft. net/article/37961/. Erişim tarihi: 03.07.2019. Civic Chamber of the Russian Federation (2019). Demographics 2024. How to En- Rusya Federasyonu Federal İstatistik Servisi sure Sustainable Growth Natural Population (2019). 1 Ocak 2019’da Yerleşik Nüfusun Tah- Growth in the Russian Federation. Retrieved mini Sayısı ve 2018’in Ortalama Sayısı. Alınan from https://www.oprf.ru/files/1_2019dok/ yer: http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/ doklad_OPRF_demografiya24062019_1.pdf. rosstat_main/rosstat/ru/statistics/populati- Accessed on 03.02.2019. on/demography/. Erişim tarihi: 30.03.2019. Korolenko Aleksandra (2019). Population Rusya Federasyonu Sivil Kamarası (2019). Development Trends in Russia and China in Demografi - 2024. Sürdürülebilir Büyüme the 21st Century, Population and Econom- Nasıl Sağlanır Rusya Federasyonu’ndaki Do- ics 3 (2): pp. 45-64. Retrieved from https:// ğal Nüfus Artışı. Alınan yer: https://www.oprf. populationandeconomics.pensoft.net/arti- ru/files/1_2019dok/doklad_OPRF_demogra- cle/37961/. Accessed on 03.07.2019. fiya24062019_1.pdf. Erişim tarihi: 03.02.2019. Russian Federation Federal Statistics Service Worldometers.info (2019). Rusya Demografi. (2019). Estimate of the Number of Resident Alınan yer: https://www.worldometers.info/ Population on January 1, 2019 and on Av- demographics/russia-demographics/. Erişim erage for 2018. Retrieved from http://www. tarihi: 21.03.2019. gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/ rosstat/ru/statistics/population/demogra- phy/. Accessed on 30.03.2019. United Nations (2019). World Population Prospects. Retrieved from https://pop- ulation.un.org/wpp/Publications/Files/ WPP2019_Highlights.pdf. Accessed on 20.06.2019. Worldometers.info (2019). Russia Demo- graphics. Retrieved from https://www.worl- dometers.info/demographics/russia-demo- graphics/. Accessed on 21.03.2019.

268 SOCIO-CULTURAL DEVELOPMENTS

SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

270 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ CULTURAL LANDSCAPE OF MODERN CITIES MODERN KENTLERİN KÜLTÜREL PEYZAJI

Gulnar Nadirova *

The beginning of the 21st century was 21. yüzyılın başında sadece doğal çevreye marked by changes in the approaches and değil, aynı zamanda kültürel peyzaja yak- assessment of not only the natural environ- laşım ve değerlendirmede de değişiklikler ment but also the cultural landscape. The yaşanmıştır. Kültürel peyzaj kavramı, insan concept of a cultural landscape refers to a uygarlığının gelişimi sonucunda insan ta- territory that has been transformed by man rafından dönüştürülen bir bölgeyi ifade et- as a result of the development of human civ- mektedir (Munárriz, 2011). ilization (Munárriz, 2011). Peyzaj, aslında kültürel süreç ve kültürel Landscape originally meant an artifact değerlerle ilişkili bir eser anlamına geliyor, associated with the cultural process and cul- bu yüzden insanlık tarihinin bir tür “belge- tural values; that is why it is considered as si” olarak kabul edilmektedir. Modern kentin a kind of “document” of human history. In kültürel peyzajı, yalnızca nüfusun günlük ha- a sense, the cultural landscape of a modern yatını yansıtmakla kalmayıp, aynı zamanda city not only reflects the ordinary daily life yerel halkın tarihini ve hatta kimliğini ortaya of its population but also reveals the history koymaktadır. Örneğin, Almatı’nın merkezin- and even the identity of the local commu- de bulunan ve Ocak 1911’de meydana gelen nity. For example, the Ascension Cathedral, büyük depreme dayanan, dünyanın ikinci the second tallest wooden building in the en yüksek ahşap binası olan Voznesenskiy world located in the center of Almaty, which (Göğe Yükseliş) Katedrali, 18. ve 19. yüzyıllar- withstood the strongest earthquake of Jan- da Çarlık Rusya’nın askeri yerleşimlerinin Ka- uary 1911, reminds the history of the city zakistan’a yayıldığı dönemi hatırlatmaktadır. during the spread of Tsarist Russia’s military Çevresinde bulunan çeşmeler ile bilim settlements in Kazakhstan in the 18th and adamı ve araştırmacı Şokan Velihanov’un 19th centuries. bir anıtının yer aldığı Kazakistan Cumhuri- The building of the Academy of Sciences yeti Bilimler Akademisi’nin binası; anıtsallığı, of the Republic of Kazakhstan with an adja- muhkemliği ve komünizmin kurucularının cent area and fountains and the monument geleceğine güveni ile Sovyet dönemi mi- to scholar and explorer Shoqan Walikhanov marisinin mükemmel bir örneği olmuştur. are an excellent example of the architecture Almatı çevresindeki dağların eteklerinde yer of the Soviet period, with its monumentali- alan elma bahçeleri, insan ve doğa, sevgi ve ty, stability, and confidence in the future of güzellik ahenginin özel bir tarihi gibidir. Bu communism builders. bahçeler, şehrin kendine özgü havasını ya- Apple orchards on the slopes of the ratmış ve artık az miktarda bulunmalarına mountains around Almaty are a special his- rağmen nostalji duygusu uyandırarak nesil- tory of the harmony of man and nature, love ler boyu insanların aklında kalmıştır. and beauty, which created the unique aura Peyzaj; coğrafya, sosyoloji, şehircilik, mi- of the city and is preserved in the memory marlık, ekoloji ve aynı zamanda tarihsel ve of many generations, giving rise to a keen politik değişimler, bölgesellik, etnik ve dini sense of nostalgia for places and times that çeşitlilik gibi birçok unsuru kapsamaktadır. are no longer there. Modern kentsel peyzaj, ekonomiye ve şe- Thus, the formation of the landscape hirlerde iş yaratılmasına katkıda bulunmak- concept is influenced by many factors – ge- ta ve aynı zamanda kültür, ekoloji ve sosyal ography, sociology, urbanism, architecture, problemlerde kamu çıkarlarının temsilinde

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

271 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ecology, but at the same time historical and önemli rol oynamaktadır. political changes, territoriality, ethnic and Bununla birlikte, günümüzde Kazakis- religious diversity. The mod-ern urban land- tan’da ve dünyanın birçok ülkesinde politik scape contributes to economic activity and ve ekonomik faktörler peyzajın çehresini job creation in cities, and plays a prominent değiştirmektedir. Tüketim ve küreselleşme role in promoting public interests in culture, süreçleri, kentsel peyzajı daha teknolojik, ecology and social problems. ekonomik ve kâr odaklı hale gelecek şekilde However, in many countries of the world, dönüştürmektedir. Bu durumun vatandaşla- and Kazakhstan is no exception, nowadays ra, çevreye, devlet bütçesine ve kentsel ta- political and economic factors are the main sarım uygulama planlarına fayda sağlaması elements of influence on the landscape beklenmektedir. transformation. Consumption and global- Örneğin, Akıllı Şehir kavramı, kentsel ization processes transform the urban land- tasarım ve planlama için büyük verilerin scape so that it becomes technological, kullanılmasını içermektedir. Hızla genişle- economical, and profit-oriented. This is ex- yen alışveriş ve eğlence merkezleri modeli, pected to benefit citizens, the environment, modernite sembolü olarak kent peyzajını government budgeting, and urban design değiştirmektedir. Bunun yanı sıra, özellikle implementation plans. son zamanlarda kırsal kesimden şehre gelen For example, the Smart City concept in- gençlerle röportaj yaparken, yaklaşık %80’i volves the use of big data for urban design tiyatroların veya müzelerin değil, Mega tarzı and planning. The rapidly expanding model her istenilenin bir yerde bulunduğu alışveriş of shopping and entertainment centers re- merkezlerinin kent kültürünün ve moderni- writes the urban landscape, dominating it as tenin ana sembolü olduğunu belirtmektedir. a symbol of modernity. Moreover, when in- Uzmanlara göre, dünyanın pek çok ülke- terviewing young people, in particular, who sindeki kültürel peyzajlar, bir kısım olumsuz had recently arrived from the countryside etkilere maruz kalmaktadır. Bunlar, kent- to the city, about 80% mentioned not the sel yayılma ve tarihi alanların yıkılması, kit- theaters or museums, but the Mega malls as le ticaret turizminde artış ve yakın zamana the main symbol of urban culture and mo- kadar turizmden uzak olan alanlara turist dernity. akını, çevresel değere sahip alanların yasal Experts believe that cultural landscapes in korunmasının öneminin azaltılması ve bu tür many countries of the world are subject to a alanların ticari kullanım için uygun bölgelere number of negative impacts, including: ur- dönüştürülmesi, büyük alışveriş kompleksle- ban sprawl and the demolition of historical rinin inşası, şehirlerde veya şehir yakınında sites; the increase in mass commercial tour- büyük sanayi tesislerinin kurulması, zarar ism and the so-called tourist colonization gören bölgelerin (madencilik sonrası veya in areas that until recently were free from sanayi sonrası bölgeler) ve sözde “dışlanmış tourism; the reduced importance of the le- bölgelerin” (özellikle fakir ülkelerde) genişle- gal protection of territories of environmen- mesi ve geleneksel arazi yönetimi biçimleri- tal value, and turning such areas into zones nin değişmesi (Pollock, 2013). available for commercial use; the construc- 20 Ekim 2000’de Floransa’da kabul edilen tion of large shopping complexes; the cre- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi, peyzajın sosyal ation of large industrial facilities in or near alandaki özel rolünü göstermekte ve Avru- cities; the expansion of damaged areas (after pa’daki koruma, yönetim, peyzaj planlama- mining or post-industrial zones) and the so- sı ve işbirliğini amaçlamaktadır. Sözleşme, called “excluded space” (especially in poorer peyzajı Avrupa doğal ve kültürel mirasının countries); the change of traditional forms of önemli bir bileşeni olarak tanımlamakta- land management (Pollock, 2013). dır. Bu, insan refahına ve Avrupa kimliği- The European Landscape Convention, nin güçlendirilmesine katkıda bulunmakta which was adopted on October 20, 2000, olup dünyadaki insanların yaşam kalitesinin in Florence, demonstrates the special role önemli bir parçası olduğunu iddia etmekte-

272 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ of landscape in the social sphere and aims dir. Kazakistan’da kültürel ve tarihi alanların at the protection, management, landscape korunması, 2006’da kabul edilen Kültür Ka- planning, and cooperation in Europe in this nunu (Adilet.zan.kz, 2006) ile şu anda belirli field. The convention defines the landscape değişikliklerle faaliyet gösteren 1992 Tari- as a major component of the European nat- hi-Kültürel Miras Nesnelerinin Korunması ve ural and cultural heritage, which contributes Kullanımına İlişkin Kanun’a tâbîdir (Online. to human well-being and the strengthening zakon.kz, 2006; Online.zakon.kz, 1992). of the European identity, and claims that it Kazakistan’ın kültürel mirasının korunma- is an important part of the quality of life of sı, kullanılması ve yeniden canlandırılmasını people throughout the world. In Kazakhstan, amaçlayan bazı diğer yasal düzenlemeler, the protection of cultural and historical sites zaman içerisinde revize edilmiştir. Bunların is governed by the Law on Culture (Adilet. arasında “Kazakistan Cumhuriyeti’nde mi- zan.kz, 2006), which is adopted in 2006 in mari, kentsel planlama ve inşaat faaliyetle- the new edition which currently operates rine ilişkin kanun” ve “Özel olarak korunan with certain changes (Online.zakon.kz, 2006; doğal alanlar kanunu” yer almaktadır (Egov. Online.zakon.kz, 1992). kz, 2001; Adilet.zan.kz, 2006). Özel Korunan Some other legal acts aimed at the pres- Doğal Alanlarda Nisan 1994’te Kazakistan, ervation use and restoration of the cultural UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının heritage of Kazakhstan are developed and Korunmasına Dair Sözleşme’ye katılmış ve adopted, which include the laws on Archi- 21 Aralık 2011 tarihli Kanun, UNESCO Somut tectural, Urban Planning and Construction Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleş- Activities in the Republic of Kazakhstan mesi’ni onaylamıştır (Unesco.org, 2003). (Egov.kz, 2001; Adilet.zan.kz, 2006). In April Bununla birlikte, kültürel peyzajı “tüket- 1994, Kazakhstan acceded to the UNESCO me” süreci, kontrol edilemeyecek ve düzen- Convention on the Protection of the World lenemeyecek seviyelerde yaygınlaşmaktadır. Cultural and Natural Heritage, and the law Dolayısıyla, bu sürecin sonuçlarının kesin of December 21, 2011, ratified the UNES- olarak tahmin edilmesi zorlaşmaktadır. Açık- CO Convention on the Safeguarding of the ça görülüyor ki peyzaj da, çevre gibi, stratejik Intangible Cultural Heritage (Unesco.org, bir kaynak olarak düşünülmelidir. Su ya da 2003). enerji tasarrufu konusunda endişe duyuldu- However, the process of “consuming” ğu gibi şehirlerin korunmasına özel önem a cultural landscape is becoming so wide- gösterilmelidir. Doğa hakkında gelişen has- spread that it is not controlled and not reg- sasiyetin aynı şekilde peyzaj için de oluştu- ulated, so it is difficult to predict exactly its rulması gerekmektedir. Başarının anahtarı, consequences. It is obvious that, like the “büyüme” ile “gelişme” arasındaki doğru environment, the landscape must be con- oranlar olarak belirlenebilir. sidered as a strategic resource. Cities should Her şeyde olduğu gibi burada da eğitim take care of its preservation just as they are önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. concerned about saving water or energy. Okul müfredatına peyzajların estetiğine ve This requires a reassessment of thinking güzelliğine özen göstermeyi ve rasyonel kul- about the landscape, just as we did about lanım ilkelerini öğretecek olan bir ders ekle- nature. The key to success can be the right mek gerekmektedir. Kültürel peyzaj, kentsel proportions between “growth” and “devel- çevrenin durumunu ve toplumun durumunu opment”. birleştirmektedir. Bu, hepimizin birlikte pay- And we must begin again with education. laştığı bir servettir ve tüm vatandaşlara aittir. Apparently, it is necessary to introduce into Bu, aynı zamanda yerel politikacılar ve the school curriculum content that will teach idarecilere özel bir sorumluluk yüklemekte- aesthetics and care for the beauty of land- dir. Peyzaj çalışması (özellikle şehirlerde ve scapes, combined with the principles of ra- küçük kasabalarda), kimliğin bir tezahürü ve tional use. The cultural landscape combines mekânların karakteristiğidir. Yaşam alanları- the state of the urban environment and the nın kalitesinin iyileştirilmesi, sakinlerin yaşam

273 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA state of society. It is a common good and konforunu ve yaşam kalitesini artırılmasının belongs to all citizens. yanında turizmi de olumlu yönde etkilemek- It also imposes special responsibility on tedir. Öğrenme ve peyzaja sosyal katılım local politicians and administrators. The süreci, aşamalı olarak ilerlemesine rağmen, work on the landscape (especially in cities hâlâ yeterli olmaktan uzaktır. and small towns) is a manifestation of iden- Mekânsal planlama ve peyzaj yönetimin- tity and an emphasized specificity of places. deki başarı, peyzaj değerlerini korumayı ve The contribution of local communities and geliştirmeyi amaçlayan düşünceli, organize the public sector in improving the quality of ve etkili bir eylem sistemi olarak stratejik space is necessary to in-crease the comfort öneme sahiptir. Bu husus, 2012 yılında kabul and quality of life of residents, as well as in- edilen “Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Gü- crease the tourist attractiveness. The process venliği Kanunu” ile kanıtlanmıştır. Bu kanun- of learning and social participation in the da ulusal güvenliğe yönelik başlıca tehditler landscape, although gradually progressing, arasında Kazakistan halkının kültürel ve ma- is still far from sufficient. nevi mirasının kaybı da yer almaktadır. Success in spatial planning and landscape management as a way of a thoughtful, orga- Kaynaklar nized and effective system of actions aimed Adilet.zan.kz (2006). Özel Korunan Doğal at protecting and enhancing landscape val- Alanlarda. Alınan yer: http://adilet.zan.kz/ ues is of strategic importance. This is evi- eng/docs/Z060000175_/history’. Erişim tari- denced by the Law “On the National Security hi: 25.12.2018. of the Republic of Kazakhstan”, adopted in 2012, which among the main threats to na- Egov.kz (2001). Kazakistan Cumhuriyetin- tional security mentions the loss of the cul- de Mimari, Şehir Planlaması ve İnşaat Et- tural and spiritual heritage of the people of kinliği Üzerine. Alınan yer: https://egov.kz/ Kazakhstan (Online.zakon.kz, 2012). cms/ru/law/list/Z010000242. Erişim tarihi: 25.12.2018. References Munárriz Luis Alvarez (2011). Kültürel Peyzaj Adilet.zan.kz (2006). On Specially Protected Kavramı. Alınan yer: https://www.aibr.org/ Natural Areas. Retrieved from http://adilet. antropologia/06v01/articulos/060104e.pdf. zan.kz/eng/docs/Z060000175_/history. Ac- Erişim tarihi: 25.12.2018. cessed on 25.12.2018. Online.zakon.kz (2012). Kazakistan Cumhu- Egov.kz (2001). On Architectural Town-plan- riyeti Ulusal Güvenliği Üzerine. Alınan yer: ning and Construction Activity in the Repub- https://online.zakon.kz/document/?doc_ lic of Kazakhstan. Retrieved from https:// id=31106860. Erişim tarihi: 25.12.2018. egov.kz/cms/ru/law/list/Z010000242. Ac- Online.zakon.kz (1992). Tarihi ve Kültürel Mi- cessed on 25.12.2018. rasın Nesnelerinin Korunması ve Kullanımı Munárriz Luis Alvarez (2011). The Cultural Üzerine. Alınan yer: https://online.zakon.kz/ Landscape Concept. Retrieved from https:// document/?doc_id=1001290. Erişim tarihi: www.aibr.org/antropologia/06v01/articu- 25.12.2018. los/060104e.pdf. Accessed on 25.12.2018. Online.zakon.kz (2006). Kazakistan Cumhuri- Pollock Anna (2013). Six Reasons Why yeti Kültür Kanunu. Alınan yer: https://onli- Mass Tourism is Unsustainable. Retrieved ne.zakon.kz/document/?doc_id=30081960. from https://www.theguardian.com/sus- Erişim tarihi: 25.12.2018. tainable-business/six-reasons-mass-tour- Pollock Anna (2013). Kitle Turizminin Sürdü- ism-unsustainable. Accessed on 25.12.2018. rülemez Olmasının Altı Nedeni. Alınan yer: Online.zakon.kz (2006). In Specially Protect- https://www.theguardian.com/sustainab- ed Natural Areas. Retrieved from https://on- le-business/six-reasons-mass-tourism-uns- line.zakon.kz/document/?doc_id=30081960. taintain. Erişim tarihi: 25.12.2018.

274 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ Accessed on 25.12.2018. Unesco.org (2003). Somut Olmayan Kültürel Unesco.org (2003). Text of the Convention Mirasın Korunmasına İlişkin Sözleşme Metni. for the Safeguarding of the Intangible Cul- Alınan yer: https://ich.unesco.org/en/con- tural Heritage. Retrieved from https://ich. vention. Erişim tarihi: 25.12.2018. unesco.org/en/convention. Accessed on 25.12.2018. Online.zakon.kz (2012). On the National Security of the Republic of Kazakhstan. Re- trieved from https://online.zakon.kz/doc- ument/?doc_id=31106860. Accessed on 25.12.2018. Online.zakon.kz (1992). On the Protection and Use of Objects of Historical and Cultur- al Heritage. Retrieved from https://online. zakon.kz/document/?doc_id=1001290. Ac- cessed on 25.12.2018.

275 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

276 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ POTENTIAL FOR DEVELOPING CULTURAL TOURISM IN TURKISTAN REGION TÜRKİSTAN BÖLGESİNDE KÜLTÜREL TURİZMİN GELİŞME POTANSİYELİ

Daulet Zhailybayev *

Kazakhstan’s tourism industry ranked Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) 2017 81st out of 136 countries in the World Eco- yılı Küresel Rekabetçilik Raporu’na göre, nomic Forum’s Travel and Tourism Compet- Kazakistan’ın turizm sektörü, Seyahat ve itiveness Index 2017. This indicates that the Turizm Rekabet Endeksi’nde 136 ülke ara- country’s rank has moved up from the 85th sında 81. sırada yer almıştır. Bu, 2015 yılında position in 2015. If we compare it with the 85. sırada yer alan Kazakistan’ın ilerlediğini rankings of other post-Soviet countries, we göstermektedir. Söz konusu endekste diğer can see that Russia is ranked 43rd, Georgia eski Sovyetler Birliği’ne üye ülkelerden Rusya is 70th, Azerbaijan is 71st, and Kyrgyzstan is 43. sırada, Gürcistan 70. sırada, Azerbaycan 115th (Qaztourism.kz, 2017). Step 57 of the 71. sırada ve Kırgızistan ise 115. sırada yer “Plan of the Nation – 100 concrete steps to almıştır (Qaztourism.kz, 2017). Kazakistan’ın implement the five institutional reforms” set ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in out by President Nursultan Nazarbayev en- “Beş Kurumsal Reformun Uygulamasında visaged the attraction of strategic (anchor) 100 Somut Adım” ulusal planının 57. mad- investors, who have successful experience in desine göre, Kazakistan’ın “turizm iş küme- creating tourist clusters (Adilet.zan.kz, 2015). lenmesinde en iyi deneyime sahip stratejik The development of tourism in Kazakh- yatırımcıları çekmesi” gerekliliği belirlenmiş- stan is in full swing. In particular, cultural tir (Adilet.zan.kz, 2015). tourism has a special place. For instance, ac- Kazakistan’da turizmin gelişimi hızla art- cording to the 2018 index of the world tour- maktadır. Bu bağlamda özellikle kültür turiz- ist agencies, 4,560,000 people visited Ka- mi büyük önem teşkil etmektedir. Örneğin, zakhstan, with tourism services contributing uluslararası turizm acentelerinin verilerine to 5.3% of the total GDP (Stattur, 2018). Ac- göre, 2018 yılında Kazakistan’a gelen turist cording to the Concept of the Development sayısı 4,560 milyona ulaşmış ve turizm gelir- of the Tourism Industry until 2025, this figure leri GSYİH’nın %5.3’ünü oluşturmuştur (Stat- is expected to increase up to 8% (Adilet.zan. tur, 2018). Bu rakamın “Kazakistan Cumhuri- kz, 2017). The inclusion of Kazakhstan’s two yeti’nin 2025 Yılına Kadar Turizm Sektörünü natural and three architectural objects in the Geliştirmeye Dair Devlet Programı’na” göre UNESCO World Heritage List shows that in %8’e ulaşması beklenmektedir (Adilet.zan.kz, the world statistical indicators Kazakhstan 2017). Şimdiye kadar Kazakistan’ın 2 doğal is favorable for the development of cultural ve 3 mimari miras varlığının UNESCO Dünya tourism. Tourism in Kazakhstan is based on Mirası Listesi’ne eklenmesi, dünya istatistik- cultural tourism or ethno-tourism, which is lerinde ülkedeki kültürel turizmin gelişme the result of the preservation of the ancient potansiyelinin yüksek olduğunu göstermek- nomadic civilization and the urban culture tedir. along the Silk Road. The fact that the natu- Kazakistan’da turizm sektörünün kültürel ral and architectural monuments in Kazakh- veya etno-turizme odaklanması, ülkedeki stan have been preserved until nowadays is eski göçebe medeniyetine ve İpek Yolu gü- directly related to the ethnic culture of the zergâhındaki kent kültürüne bağlıdır. Çünkü people. In this regard, the “Sacred Kazakh- Kazakistan’ın doğal ve mimari miras varlı-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

277 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA stan” project for studying all sacred sites and ğının bugüne kadar ulaşması halkın etnik monuments on the territory of Kazakhstan kültürüyle ilgilidir. Bu bağlamda, 2017 yı- was launched in 2017. In general, the proj- lında Kazakistan topraklarındaki tüm kutsal ect is aimed at identifying objects of cul- mekânların ve tarihi anıtların incelenmesi tural tourism in our country. The Turkistan için “Kutsal Kazakistan” projesi uygulanmaya region is the center of cultural and architec- başlanmıştır. Genel olarak, bu proje ülkedeki tural monuments of Kazakhstan. There are kültürel turizm noktalarının tanımlanmasını 99 archeological monuments near the city amaçlamaktadır. Öncelikle Kazakistan’daki of Turkistan, which shows the deep cultural kültürel ve mimari anıtlarının çoğunluğu Tür- layer of the ancient cities in the region (Yas- kistan bölgesinde bulunmaktadır. Hâlihazır- sawi, 2019). da Türkistan şehri yakınlarında 99 arkeolojik The latest periods of Turkistan’s ancient anıt mevcuttur (Yesevi, 2019). Bu, bölgedeki culture are directly linked to the Kazakh antik kentlerin kültür katmanının derinliğini Khanate as the pantheon of Kazakh khans göstermektedir. and biys (judges) was formed there (Ka- Türkistan’ın tarihi kültürünün son aşama- zakh people believe that visiting Turkistan is ları Kazak Hanlığı ile doğrudan bağlantılıdır equivalent to a small hajj). These cultural ob- ve orada Kazak hanlarının ve önemli şahsi- jects in the city require conducting archaeo- yetlerinin mezarları yer almaktadır (geçmişte logical and ethnographic research. Kazaklar’ın inanışına göre Türkistan’ı ziya- In the Turkistan region, there are many ret etmek “küçük hac” olarak görülmüştür). state protected objects, which are current- Şehirdeki tarihi mekânlar ilgili arkeolojik ve ly being adapted for the development of etnografik araştırmalar yapmayı gerektir- cultural tourism. For example, the region’s mektedir. Aksu-Zhabagly nature reserve, which was Günümüzde Türkistan bölgesinde kül- created in 1926, is the first and oldest nature türel turizmin gelişmesi için birçok ulusal reserve in Kazakhstan, and its total area is tarihi mekânlar bulunmaktadır. Örneğin, 131,934 hectares. The list also includes the bölgede 1926 yılında kurulan Aksu-Jabaglı Sayram-Ugam national park, which covers Doğa Koruma Alanı, Kazakistan’daki en eski an area of 150,000 hectares (Aksu-jabagly. ve ilk doğa koruma alanıdır. Bu alan toplam kz, 2016). The ancient cities of and 131,934 hektardır. Ayrıca bu liste yaklaşık 150 Sauran, and the mausoleums of Arystan Bab, bin hektarlık Sairam-Ugam Milli Tabiat Par- Khoja Ahmed Yasawi and Domalak Ana are kı’nı da içermektedir (Aksu-jabagly, 2016). the main objects of cultural tourism. Nitekim Otırar ve Sauran antik kentlerinin In addition, in 2018, 27 museums of var- yanı sıra, Arıstan Baba, Hoca Ahmet Yesevi ious types were registered in the Turkistan ve Domalak Ana türbeleri ve diğer anıtlar region. It is worth noting that the region’s kültürel turizmin ana ilgi çekici mekânlarıdır. museums are the most visited museums in Ayrıca, 2018 yılı verilerine göre, Türkistan Kazakhstan. In 2018, 1,967,700 people visit- eyaletinde çeşitli 27 müze bulunmaktadır. ed museums of the region (Kazmuseum.kz, Karşıladığı turist sayıları açısından bölge 2018). müzelerinin Kazakistan’daki en önde gelen The tourism funding programs in the müzelerden olduğu söylenebilir. 2018 yılın- region vary from year to year. For exam- da bölgedeki müzelere gelenlerin sayısı top- ple, cultural monuments in Turkistan were lam 1,967,700 olarak kaydedilmiştir (Kazmu- included in the State Program “The revival seum.kz, 2018). of the historical centers of the Silk Road, the Bölgedeki turizm sektörü her yıl çeşitli preservation and successive development programlar tarafından finanse edilmekte- of the cultural heritage of the Turkic-speak- dir. Örneğin, 2011 yılında Türkistan şehrinin ing countries” in 2011 (Adilet.zan.kz, 2011). kültürel anıtları Kazakistan Cumhuriyeti’nin In 2016, the general plan and development “İpek Yolu tarihi mekânlarının geliştirilmesi, prospects of the city were considered within Türk dili konuşan devletlerin kültürel mirası- the framework of the “Old City of Turkistan” nın korunması ve kazanımı” devlet progra-

278 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ project. The following data can be seen in mına dâhil edilmişken (Adilet.zan.kz 2011), the 2018-2020 budget investment project of 2016 yılında “Eski Türkistan” projesi çerçeve- the Turkistan region (before relocating the sinde şehrin genel planı ve kalkınma pers- regional center). In 2018, 120 million tenge pektifleri ele alınmıştır. Türkistan eyaletinin ($317,760) was provided for the three-year (eyalet merkezi değişmeden önce belirle- period for the construction of tourist infra- nen) 2018-2020 yıllara yönelik bütçe yatırım structure on the shore of the Shardara water planında belli başlı önemli veriler şunlardır: reservoir (Akimat of Turkestan Region, 2018). Burada 2018 yılında eyalet düzeyinde sa- With regard to the investment project after dece turizm amacıyla Şardara rezervuarının transferring the regional center to the city kıyısındaki turizm mühendislik ve altyapı of Turkistan, the project has been revised sistemlerinin yapımına 3 yıl için 120 mil- and new plans have been introduced. For yon tenge (317,760 dolar) bütçe ayrılmıştır example, under the 2019-2021 investment (Türkistan Eyalet Valiliği, 2018). Eyalet mer- project, in 2019, 433 million tenge will be kezi Türkistan şehri olarak değiştikten sonra allocated from the regional budget for de- belirlenen yatırım planında ise, söz konusu sign estimates, while 3 billion tenge in 2020 proje revize edilerek yeniden planlanmıştır. and 6,9 billion tenge in 2021 will be spent Örneğin, 2019-2021 yıllarına yönelik yatırım on construction projects (Akimat of Turkes- planına göre, eyalet bütçesinden 2019 yılın- tan Region, 2019). Most of these funds are da tasarım çalışmaları için 433 milyon tenge, intended to contribute to the region’s pros- 2020 yılında inşaat çalışmaları için 3 milyar perity and the development of tourism. For tenge ve 2021 yılında inşaat çalışmaları için example, under the project, it is planned to 6,9 milyar tenge sağlanması öngörülmüştür construct more than 10 large cultural com- (Türkistan Eyalet Valiliği, 2019). Söz konusu plexes in the city of Turkistan, including the bütçenin çoğunluğunun eyaletin kalkınma- Museum of Fine Arts of Turkistan, the Coun- sına ve turizmin gelişmesine yönelik oldu- try of the Great Steppe Center, the Opera ğu bilinmektedir. Örneğin, sadece Türkistan and Ballet Theater, the Center of the Turkic şehrinde 10’dan fazla büyük kültürel komp- World, the Kultobe Open Air Museum, the leksin inşa edilmesi planlanmaktadır. Bunla- City Amphitheater, cultural and recreational rın arasında Türkistan Güzel Sanatlar Müzesi, facilities within the Azret Sultan Historical “Büyük Bozkır Ülkesi” Merkezi, Opera ve Bale and Cultural Reserve, and the Museum of Tiyatrosu, “Türk Dünyası” Merkezi, “Kültö- Local History of the Turkistan Region. Most be” Açık Hava Müzesi, Şehir Amfi Tiyatrosu, of these sites to be constructed are aimed at “Hazret Sultan” Tarihi ve Kültürel Koruma developing cultural tourism. Alanı kapsamındaki kültürel turizm tesisleri The Turkistan region will allocate 1,5 mil- ve Türkistan Eyaleti Yerel Tarihi Müzesi pro- lion tenge annually for tourist objects which jeleri yer almaktadır. Bu inşaat projelerinin are included in TOP 10 of the State Program çoğu kültürel turizmin gelişimine yöneliktir. for the Development of the Tourism Indus- Türkistan eyaletinin “Kazakistan Cumhuri- try in the Republic of Kazakhstan until 2025 yeti’nin 2025 Yılına Kadar Turizm Sektörünü (Mks.gov.kz, 2018). In addition, the special Geliştirmeye Dair Devlet Programı’na” göre cluster “Modernization of the Great Silk ilk onda yer alan turistik merkezlere yılda 1,5 Road” in the southern regions of Kazakhstan milyon turist çekilmesi beklenmektedir (Mks. is considered in the Concept of the Tour- gov.kz, 2018). Söz konusu programda Kaza- ism Industry Development in Kazakhstan kistan’ın güney bölgelerine yönelik “Büyük until 2025. The cluster includes the central İpek Yolu’nun Canlanması” özel bir iş grubu and eastern parts of the Kyzylorda region, olarak da belirlenmiştir. Bu iş kümesi, Kızılor- the southwestern and northwestern parts da eyaletinin orta ve doğu kısmını, Türkistan of the Turkistan region, and the southwest- eyaletinin güneybatı ve kuzeybatı kısmı ile ern part of the Zhambyl region (Adilet.zan. Jambıl eyaletinin güneybatı kısmını kap- kz, 2017). The cluster “Modernization of the samaktadır (Adilet.zan, 2017). “Büyük İpek Great Silk Road” will be gradually expanded Yolu’nun Canlanması” iş kümesi adım adım

279 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA and described as “the heart of the Silk Road”. genişletilecek ve “Büyük İpek Yolu’nun kal- The cluster is also expected to contribute to bi” olarak tanımlanacaktır. Bu bağlamda Batı the development of the tourism industry Avrupa-Batı Çin Uluslararası Transit Koridoru in the settlements along the Western Eu- güzergâhındaki yerleşim yerlerinde de tu- rope-Western China transport corridor. This, rizm sektörünün gelişmesi beklenmektedir. in its turn, will increase the competitiveness Buna karşılık, Türkistan şehri ekonomisinin of the city of Turkistan through the devel- turizm-hizmet odaklı olarak gelişmesi ve bil- opment of the tourism and service industry gi-iletişim teknolojilerini kullanarak rekabet and the use of information and communi- gücünü artırması hedeflenmektedir (Adilet. cation technologies (Adilet.zan.kz, 2017). zan.kz, 2017). Bu programların ana itici gücü The main driving force of these programs is “Kazakistan Cumhuriyeti Turizm Hizmeti Ya- the Law of the Republic of Kazakhstan “On sası’ndan” kaynaklanır. Yasa’nın 8. maddesi Tourist Activity”. Article 8, paragraph 3 of the 3. fıkrasında “Kazakistan Cumhuriyeti’nin Law contains the principle of “forming the turizm için uygun bir ülke olarak tanıtılma- perception on the Republic of Kazakhstan sı” belirlenmiştir (Online.zakon, 2019). Buna as a country favorable for tourism” (Online. göre ülkedeki etno-turizm merkezleri tespit zakon.kz, 2019). Based on this principle, eth- edilmekte ve ilgili önlemler alınmaktadır. no-tourism centers in the country are iden- Türkistan Şehri Valiliği’nin verilerine göre, tified and appropriate measures are being Ocak-Eylül 2018’de Türkistan şehrine gelen taken. turist sayısı 1,542 milyon olmuşken, bunla- According to the local administration of rın 33,2 bini yurtdışından gelmiştir. Bu rakam Turkistan, 1,542,000 tourists visited Turkistan 2017 yılının aynı dönemine göre turist sayı- in January-September 2018. 33,2 of them sının %5.6 arttığını göstermektedir. Ayrıca, are tourists from near and far abroad. This turistik hizmetlerin geliri 3,936 milyon ten- shows that the number of tourists has in- ge olarak şehir GSYH’nın %4.9’unu oluştur- creased by 5.6% compared to 2017. More- muştur (Türkistan Şehri Valiliği, 2019). Şehrin over, the volume of services rendered to kültürel turizm alanında lider konuma yük- tourists was 3,936,000 tenge and made 4.9% selmesi, oradaki bitişik kültürel merkezlerin of the city’s GDP (Akimat of the city of Turke- Otırar vahasına ait olmasıyla da karakterize stan, 2019). The leading position of the city edilebilir. Ayrıca, 2019 yılına yönelik olarak in cultural tourism is due to the fact that the Türkistan eyaletinde turizmin gelişmesi için adjacent cultural centers belong to the Otrar birkaç plan hazırlanmıştır. Bunların arasın- oasis. Meanwhile, there are plans for 2019 da “Kazak Turizm” ulusal şirketi tarafından related to the development of tourism in the düzenlenen Uluslararası “Lale Yolu” Festiva- Turkistan region, such as the Tulip Path in- li dikkat çekmektedir. Festival kapsamında ternational festival organized by the Kazakh Türkistan eyaletine yaklaşık bin yabancı tu- Tourism national company. As part of the rist de dâhil olmak üzere toplam beş bin tu- festival, approximately 5,000 guests are ex- ristin geleceği beklenmektedir. Etkinliğin ana pected to visit the Turkistan region, includ- amacı Türkistan eyaletindeki Aksu-Jabaglı ing about 1,000 foreign tourists. The main ve Sairam-Ugam tabiat parklarını tanıtmak purpose of the event is to introduce the Ak- ve bölgede turizm gelişimini teşvik etmek- su-Zhabagly and Sairam-Ugam nature parks tir (Qazturism.kz, 2019). Ayrıca, 2019 yılı ilk in the Turkistan region and to promote the çeyreğinde Türkistan-Semerkant arasında development of tourism in the region (Qaz- uluslararası otobüs güzergâhının açılması da turism.kz, 2019). In addition, the internation- planlanmaktadır. Bu, bölge ekonomisinin ve al bus route Turkistan-Samarkand is planned turizm sektörünün gelişmesine olumlu katkı to be launched in the first quarter of 2019, sağlayacaktır. Kazakistan ve Özbekistan ta- which will contribute to the development of rafından bu yıl başlatılması beklenen “İpek the region’s economy and tourism. It should Vizesi” girişiminin de Türkistan eyaletinde- be noted that the Silk Visa project initiated ki kültürel turizmin gelişmesine önemli bir by Kazakhstan and Uzbekistan would give ivme kazandıracağı söylenebilir (Dalanews,

280 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ an additional impetus to the development 2018). Kırgızistan ve Tacikistan da gelecekte of cultural tourism in the Turkistan region bu girişime katılmaya istekli bulunmaktadır. this year (Dalanews.kz, 2018). Kyrgyzstan Özet olarak, Türkistan bölgesinin turizm and Tajikistan intend to join the project in sektöründe kültürel turizmin önemli bir yere the future. sahip olduğu söylenebilir. Bölgedeki kültürel In general, cultural tourism has a special turizmin potansiyeli gelecekte çeşitli yönler- place in the tourist cluster of the Turkistan de gelişebilecektir. Bu, sadece Kazakistan’ın region. Its potential will be fully developed turizm endüstrisi için değil, aynı zamanda in the future. Obviously, this will serve not tüm Orta Asya için ekonomik ve kültürel bir only for Kazakhstan’s tourist industry, but platform olarak da hizmet edebilecektir. Ay- also as an economic and cultural platform rıca, bu gelişme bölge nüfusunun sosyal ya- for all Central Asia. It will also have a positive pısı üzerine de olumlu etki yaratabilir. impact on the social structure of the region’s population. Kaynaklar Adilet.zan.kz (2015). Ulusun Planı - Beş Ku- References rumsal Reformu Uygulamak İçin 100 Somut Adilet.zan.kz (2015). Nation’s Target - 100 Adım. Alınan yer: http://adilet.zan.kz/kaz/ Concrete Steps. Retrieved from http://adilet. docs/K1500000100. Erişim tarihi: 07.03.2019. zan.kz/kaz/docs/K1500000100. Accessed on Adilet.zan.kz (2017). 2023 yılına Kadar Ka- 07.03.2019. zakistan Cumhuriyeti’nin Turizm Endüstrisi Adilet.zan.kz (2017). On Approval of the Gelişimi Kavramı. Alınan yer: http://adilet. Concept of Development of the Tourism zan.kz/kaz/docs/P1700000406. Erişim tarihi: Industry of the Republic of Kazakhstan un- 07.03.2019. til 2023. Retrieved from http://adilet.zan. Adilet.zan.kz (2011). Güney Kazakistan Böl- kz/kaz/docs/P1700000406. Accessed on gesindeki Türkistan Şehrinin Genel Düzeni. 07.03.2019. Alınan yer: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/ Adilet.zan.kz (2011). About the General Plan P1100000735. Erişim tarihi: 12.03.2019. of the City of Turkestan of the South Kazakh- Aksu-jabagly.kz (2019). Aksu Ulusal Koruma stan Region. Retrieved from http://adilet. Fonu. Alınan yer: www.aksu-jabagly.kz. Eri- zan.kz/kaz/docs/P1100000735. Accessed on şim tarihi: 08.03.2019. 12.03.2019. Dalanews.kz (2018). Türkistan Turizmi İçin Akimat of the city of Turkestan (2019). Di- Olumlu Dinamikler: Tek Orta Asya Vizesi Açı- rections of Development of Turkestan city. lacak. Alınan yer: https://dalanews.kz/42525. Retrieved from www.turakimat.gov.kz. Ac- Erişim tarihi: 12.03.2019. cessed on 09.03.2019. Kazakistan Cumhuriyeti Kültür ve Spor Ba- Akimat of Turkestan Region (2018). List of kanlığı (2018). 2025 Yılına Kadar Kazakistan Budget Investments for 2018–2020. Re- Cumhuriyeti Turizm Endüstrisinin Gelişimi trieved from www.ontustik.gov.kz. Accessed İçin Devlet Programı. Alınan yer: https:// on 10.03.2019. www.mks.gov.kz/uploads/files/2025_kz.doc. Akimat of Turkestan Region (2019). The list Erişim tarihi: 08.03.2019. of Priority Budget Investments for 2019– Kazmuseum.kz (2018). Güney Kazakis- 2021. Retrieved from www.ontustik.gov.kz. tan Müzesi, Sıralamada Birinci Oldu. Alı- Accessed on 10.03.2019. nan yer: www.kazmuseum.kz. Erişim tarihi: Aksu-jabagly.kz (2019). National Preserva- 09.03.2019. tion Fund. Retrieved from www.aksu-jabagly. Online.zakon.kz (2019). Kazakistan Cumhuri- kz; www.sugupp.kz. Accessed on 08.03.2019. yeti’nin Turistik Faaliyet Kanunu. Alınan yer: Dalanews.kz (2018). A Positive Impetus to https://online.zakon.kz/document/?doc_ the Development of Tourism in Turkestan: A id=51023618. Erişim tarihi: 07.03.2019.

281 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Single Visa to Central Asia Will be Launched. Qaztourism.kz (2017). Seyahat ve Turizm Retrieved from https://dalanews.kz/42525. Rekabet Endeksi (WEF) Değerlendirmesi. Accessed on 12.03.2019. Alınan yer: https://www.qaztourism.kz/sto- Kazmuseum.kz (2018). South Kazakhstan rage/app/media/analytics/IKPT.pdf. Erişim Museum Became the First in the Ranking. tarihi: 07.03.2019. Retrieved from www.kazmuseum.kz. Ac- Qaztourism.kz (2019). Projelerimiz. Alınan cessed on 09.03.2019. yer: https://qaztourism.kz/ru/festivals. Eri- Ministry of Foreign Affairs Republic of Ka- şim tarihi: 07.03.2019. zakhstan (2018). The State Program of the Stattur.ru (2018). İstatistik ve Dünya Ülkele- Tourism Industry of the Republic of Kazakh- rine Genel Bakış. Alınan yer: http://stattur. stan for 2019–2025. Retrieved from https:// ru/statistics.php?cont_sel=kazakhstan#ka- www.mks.gov.kz/uploads/files/2025_kz.doc. zakhstan. Erişim tarihi: 07.03.2019. Accessed on 08.03.2019. Türkistan Eyalet Valiliği (2018). 2018-2020 Online.zakon.kz (2019). The Law of the Re- Dönemi. 2010 yılı Bütçe Yatırım Projelerinin public of Kazakhstan Dated June 13, 2001 № Listesi. Alınan yer: www.ontustik.gov.kz. Eri- 211-II About Tourist Activity in the Republic şim tarihi: 10.03.2019. of Kazakhstan. Retrieved from https://online. Türkistan Şehri Valiliği (2019). Türkistan’ın zakon.kz/document/?doc_id=51023618. Ac- Mevcut Durumu ve Gelişim Yönleri. Alınan cessed on 07.03.2019. yer: www.turakimat.gov.kz. Erişim tarihi: Qaztourism.kz (2017). Travel and Tourism 09.03.2019. Competitiveness Index (WEF) Survey. Ka- Yesevi (2019). 2018-2022 Dönemi Azeret zakhstan Results. Retrieved from https:// Sultan Rezerv Müzesi Geliştirme Taslağı. Ye- www.qaztourism.kz/storage/app/media/an- sevi Mirası 2019. - No: 1-2. alytics/IKPT.pdf. Accessed on 07.03.2019. Qaztourism.kz (2019). Our Projects. Re- trieved from https://qaztourism.kz/ru/festi- vals. Accessed on 07.03.2019. Stattur.ru (2018). Statistics and Overview of the Countries of the World. Retrieved from http://stattur.ru/statistics.php?cont_ sel=kazakhstan#kazakhstan. Accessed on 07.03.2019. Yasawi (2019). The Design Concept for the Development of the Museum “Aziret Sultan” for 2018–2022, Heritage of Yassawi, 2019, № 1–2.

282 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ CAUSES OF PROFESSIONAL BURNOUT AMONG TEACHERS ÖĞRETMENLER ARASINDA PROFESYONEL TÜKENMİŞLİK ALGISININ NEDENLERİ

Gulnar Nadirova *

The problem of professional burnout, al- Profesyonel tükenmişlik sorunu, 21. yüz- though not a discovery of the 21st centu- yılın keşfi olmasa da, son on yılda sadece ry, has nonetheless attracted the attention araştırmacıların değil toplumun da dikkati- of not only researchers but also the public ni çekmektedir. Bunun nedeni, aktif sosyal over the past decade. This is due to active değişimler ve ana işlevlerin; eğitim, bakım, social changes and multiple reforms in areas danışmanlık, tedavi veya koruma, yani sos- where the main functions are training, care, yal mesleklerin bulunduğu alanlarda yapılan counseling, treatment or protection, that çoklu reformlardır. Tükenmişlik, aşırı ve kro- is, social professions. Burnout is a state of nik stresin neden olduğu duygusal, zihinsel emotional, mental and physical exhaustion ve fiziksel yorgunluk halidir (Polaczyk, 2016). caused by excessive chronic stress (Polaczyk, Bu durum, kişinin kendini depresyonda his- 2016). This happens when a person feels de- settiğinde, ve onu belirli bir rol veya işlev pressed, loses interest or motivation, which üstlenmeye iten motivasyonunu veya ilgisini prompted him/her to assume a certain role kaybettiğinde olur. ABD’li psikanalist Herbert or function. The American psychoanalyst Freudenberg “tükenmişlik” terimini önermiş- Herbert Freudenberg proposed the term tir ve 1986’da Christine Maslach ve Susan Ja- ‘burnout’, and Christine Maslach and Susan ckson, bunu ölçmek için Maslach Tükenmişlik Jackson in 1986 developed a technique for Ölçeği (MTÖ) adlı bir teknik geliştirmişlerdir measuring it – Maslach Burnout Inventory ve bu teknik günümüzde de kullanılmakta- (MBI), which is used today. Thus, it is not just dır. Dolayısıyla, bu, sadece bir “moda trend” a ‘fashion trend’ or ‘media invention’, but a veya “medya icadı” değil, aynı zamanda psi- real-life phenomenon studied by psycholo- kologlar ve sosyologlar tarafından araştırılan gists and sociologists. Experts identify three gerçek bir yaşam olgusudur. Uzmanlar, tü- main components in the burnout phenom- kenmişlik fenomeninde; duygusal tükenme, enon – emotional exhaustion, depersonal- duyarsızlaşma ve işten memnuniyetin azal- ization, and reduced satisfaction with work ması gibi üç ana bileşeni tanımlamaktadırlar (Weber & Jaekel, 2000). (Weber ve Jackel, 2000). Psych-emotional exhaustion, which is Tükenmişliğin temel bileşeni olan psi- the main component of burnout, means the ko-duygusal tükenme, kişinin kendi çalış- feeling of emotional emptiness and fatigue masıyla ilişkili duygusal boşluk ve yorgunluk associated with one’s own work. Deper- hissi anlamına gelmektedir. Duyarsızlaşma, sonalization means a loss of interest, even ilgi kaybı ve hatta çalışma objelerine ve so- a cynical attitude to the objects and results nuçlarına yönelik alaycı bir tutum anlamına of the work. The reduction of professional gelmektedir. Mesleki başarıların küçümsen- achievements leads to a loss of confidence, mesi, güven kaybına, yeterliliğin ve verim- an underestimation of competence and pro- liliğin de azalmasına yol açmaktadır. Bütün ductivity. All this together can lead to a com- bunlar bir araya geldiğinde tamamen başa- plete failure and withdrawal from the profes- rısızlığa ve meslekten çekilmeye yol açabilir. sion. Since most people spend a lot of time Çoğu insan, en fazla stresin gerçekleştiği or- at work, where the greatest amount of stress tam olan iş ortamında çok fazla zaman har- occurs, the development of emotional burn- cadığı için, duygusal tükenmişliğin gelişimi out is attributed primarily to the atmosphere öncelikle iş atmosferine ve çalışma koşulla-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

283 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA and working conditions. rına bağlanmaktadır. It is easy to assume that this may lead Bu, öğretmenlerin, örneğin, artan saldır- schoolteachers, for example, to heightened ganlığa veya tam tersine, çocuklara karşı tam aggression or, on the contrary, complete bir ilgisizliğe, sürekli kaygı ile üstlerine, ebe- indifference to children, periodic anxiety veynlere ve çocuklara yönelik korkuya, iş ve- and fear of superiors, parents, and children rimliliğinde bir azalmaya veya tümden kayba themselves, a decrease or loss in work pro- neden olabilir (Larin, 2018). ductivity (Larin, 2018). Okul eğitimi uzmanı ve The Guardian A school expert and columnist for The gazetesinde köşe yazarı olan Laura McIner- Guardian Laura McInerney in her online ney’in internet ortamında 2,500 öğretmen ve survey of 2,500 schoolteachers and users anket kullanıcısı ile yaptığı anket sonucuna found that 17% of teachers were struggling göre katılımcıların %17’sinin anket yapıldığı with exhaustion at the time of the survey. sırada bitkinlikle mücadele ettikleri bilgisi Her main findings show that teacher burn- bulunmaktadır. Araştırmanın ana sonuçları out can be caused by several factors: heavy arasında, öğretmenlerin yoğun iş yükü, sü- workload, rapidly changing educational rekli değişmekte olan eğitim müfredatı, sınıf programs, classroom discipline issues, lack içi disiplin konuları, finansal sorunlar ile ida- of support from the administration, and fi- reden yeterli desteği alamama olarak ifade nancing problems (McInerney, 2018). edilen çeşitli sorunlar yer almaktadır (McI- Schoolteachers have a persistent feeling nerney, 2018). that they are only minor cogs in the huge Okul öğretmenleri, katı bir hiyerarşiye mechanism of a despotic educational sys- sahip eğitim sistemi içerisinde kendilerini tem, where a rigid hierarchy reigns. In fact, sadece küçük bir çarkın dişleri olarak görme teachers do not take any important deci- konusunda ısrarcı bir duyguya sahiptirler. sions at school. Very often, teachers have to Okulları için önemli kararlar al(a)mamakta- listen to statements that teachers are atten- dırlar. Genelde öğretmenlerin birer ‘görevli dants: “If you don’t like it, look for anoth- çalışan’ olarak görüldüğü ve çalışma koşul- er job”. All major decisions, both right and larını beğenmedikleri takdirde işlerinden wrong, are made in committees, depart- ayrılabileceği dile getirilmektedir. Dahası ments, and ministries. Sometimes the situ- tüm kararlar doğru veya yanlış komitelerde, ation is aggravated by bullying, from which bölümlerde ve bakanlıklar düzeyinde alın- teachers, as it turns out, suffer as much as maktadır. Bazı durumlarda olayların alevle- pupils (Petrov, 2019). nerek öğretmenlerin de öğrenciler gibi kaba A study conducted by experts from the davranışlara maruz kalmakta olduğu belirtil- University of York, in which 4,500 teachers mektedir (Petrov, 2019). of higher education were interviewed, found York Üniversitesi tarafından 4,500 yükse- that ‘fatigue from change’ was a major fac- köğretim öğretmeninin katılımı ile yapılan tor in academic stress. Six out of 10 people mülakatların sonuçları arasında akademik said it was too difficult for them to cope with strese en çok neden olan sebeplerden biri- the large number and rapid pace of change. si değişimden kaynaklanan yorgunluk ola- One of the lecturers noted that “changes are rak belirlenmiştir. Her on kişiden altısı, çok being made without consultation or discus- sayıda ve hızlıca yapılan değişikliklere ayak sion with teachers” and that “many of them uyduramadıklarını ifade etmiştir. Öğretmen- seem random and poorly thought out,” add- lerden birisinin söylemine göre, değişiklikler ing “he no longer understands his roles and öğretmenlere danışılmadan yapılmakta, ve responsibilities”. As a rule, the atmosphere bazı değişiklikler gelişigüzel ve yeterince iyi of negativity very quickly covers the entire hazırlanmamış görünmekte ve bu tür du- organization, which risks losing its best staff rumlar kendi iş tanımı ve sorumluluklarını and failing to implement change initiatives. anlamalarını zorlaştırabilmektedir. Genellik- Teachers who are very fatigued by a le, olumsuzluk atmosferi çok hızlı bir şekilde change are not capable of innovation and tüm organizasyonu kapsayabilir ve bu, en

284 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ decision-making, are not interested in effi- iyi personellerini kaybetme ve değişim gi- ciency, and are passive and apathetic. There rişimlerini uygulamada başarısız olma riski is no doubt that all these phenomena have taşımaktadır. a negative impact on the personal lives of Sürekli bir biçimde yapılan değişiklikler- teachers. Meanwhile, the health and effec- den yorulan öğretmenlerin yenilikçi olma ve tiveness of the teaching staff at all levels of karar verme yeteneklerinin azaldığı gözlem- the education system are vital for the sus- lenmekte, ve verimli çalışmadan uzaklaşarak tainability and progress of society. That is olaylara pasif ve ilgisiz kaldıkları bilinmek- why the ministry, school administrations and tedir. Tüm bu bahsi geçen durumların öğ- universities should take the problem seri- retmenlerin kişisel yaşamlarına da olumsuz ously and manage more effectively during etkileri bulunmaktadır. Öte yandan, öğret- periods of transition and uncertainty to pro- men kadrosunun sağlığı ve verimliliği tüm tect the wellbeing and effectiveness of their eğitim seviyelerinde, toplumun sürdürülebi- employees (Kinman, 2017). lir kalkınma süreçleri için hayati bir öneme The policy of increasing all types of pres- sahiptir. Bu yüzden bakanlık, okul idareleri sure, using teachers as an additional re- ve üniversiteler, çalışanlarının refahını ve source in areas not directly related to their etkinliğini korumak için geçiş ve belirsizlik professional activities, increasing the re- dönemlerinde sorunları ciddiye almalı ve quirements for their competences without daha etkin bir şekilde yönetmelidir (Kinman, providing opportunities for improvement 2017). and acquiring new skills inevitably leads to Öğretmenleri mesleki faaliyetleriyle doğ- endemic stress, alienation, negative psycho- rudan ilgili olmayan alanlarda ek bir kaynak physical reactions of precisely those groups olarak kullanarak onlara yönelik her türlü of society who are responsible for its social baskıyı artırma politikası, onlara bu işler wellbeing. için gerekli olan yeni beceriler edinme im- It must be said that where these alarm- kânlarını sunmadan artırılan talepler, yaygın ing trends are realized and studied, certain bir stres, yabancılaşma ve toplumun sosyal measures are taken to avoid harmful effects sağlığından sorumlu olan bir grubu olum- of employee burnout, although this is more suz psikofizik reaksiyonlara sürüklemektedir. characteristic of large business corporations Bu endişe verici eğilimlerin gerçekleştiği than of educational institutions. Alternative ve incelendiği yerlerde, çalışanların tüken- work models already exist, as well as mea- mişliğinin zararlı etkilerinden kaçınmak için sures to provide free time for employees, bazı önlemler alındığı söylenebilir, ancak which are aimed at making them more pro- bu tür olayların eğitim kurumlarından daha ductive as a whole. As one of the solutions çok, büyük işletmelerde yaşanan hadiselerin to the problem, some global manufacturers özelliklerine uygun olduğu da ifade edilme- and governments are beginning to solve this lidir. Alternatif iş modelleri esasen hâlihazır- problem. For example, German companies, da mevcut olup, çalışanlara serbest zaman including Volkswagen, Puma, and BMW, sağlamaya yönelik önlemler, çalışanları banned the use of email during off-hours. daha üretken kılmayı amaçlamaktadır. Bu As German Minister of Labor and Social sorunun çözümü konusunda bazı küresel Affairs Ursula von der Leyen, who held this sanayiciler ile hükümetler, mesele üzerinde position when the changes took effect, said, çalışmaktadır. Örnek olarak Volkswagen, “It’s in the interests of employers that work- Puma, ve BMW gibi Alman firmaları mesai ers could safely disconnect from their work; saatleri dışında elektronik posta kullanımı- otherwise, they will eventually burn” (Schell, nı yasaklamışlardır. Bu değişikliğin yapıldığı 2014). sırada Alman Çalışma ve Sosyal İşler Baka- In Kazakhstan, like in other countries nı olan Ursula von der Leyen, “Çalışanların of the world with market economy, many güvenli bir şekilde işlerinden uzak durma- teachers face growing demands of students ları, işverenlerin çıkarları doğrultusundadır, and parents at all levels of education and re- çünkü eğer sürekli çalışırlarsa bu, er ya da

285 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA lated instability of work. Therefore, it is nec- geç tükenmişliğe yol açacaktır” ifadelerini essary to look for effective solutions of this kullanmıştır (Schell, 2014). social problem, the negative impact of which Pazar ekonomisine sahip Dünya’nın çeşit- on society is difficult to measure in numbers li ülkelerinde olduğu gibi Kazakistan’da da and cost. This is especially difficult if soci- pek çok öğretmen farklı eğitim seviyelerinde ety is not ready to recognize the seriousness öğrencilerin ve velilerinin giderek artan ta- and relevance of this problem. First, it is nec- lepleri ile bu nedenlere bağlı olarak iş hayat- essary to realize the fact that the productivi- larında dengesizliklerle karşılaşmaktadırlar. ty, wellbeing, creativity, and health of human Bu yüzden toplum üzerinde olumsuz etkileri capital largely depend on the solution of the sayılarla ifade edilemeyecek durumdaki bu problem of professional burnout. Then it is sosyal sorunun çözümüne yönelik etkili çö- necessary to create and maintain a healthy zümleri aramak gerekmektedir. Dahası, eğer working environment that can be directed to toplum bu sorunun ciddiyetini kabul etme- the prevention and treatment of the burn- ye hazır olmadığı takdirde, çözüm önerileri out syndrome, which implies the observance geliştirmek çok daha zor olacaktır. Öncelikli of certain conditions, such as, for example, olarak, verimlilik, refah, yaratıcılık ve insan the availability of high-quality communica- sermayesinin sağlığı profesyonel tükenmişlik tion, cooperation, truly meaningful, not just sorununun çözümünde yatmaktadır. Bunun in words, recognition of the teacher status, ötesinde, sağlıklı bir iş ortamının yaratılması joint decision-making, genuine and not for- ve sürekliliğinin devam ettirilmesi, tüken- mal leadership, etc. mişlik sendromunun etkilerine karşı durul- In December 2018, a letter from an ele- ması konusunda yardımcı olabilir. Çözümler mentary school teacher with 28 years of ex- arasında, ileri kalitede iletişim ve işbirliği ile, perience was published in social networks, öğretmenlerin gerçek anlamda hak ettikleri in which the author spoke frankly about the statünün tanınması, ve ortak karar verme ko- difficulties of working at school, including nularında adımların atılması yer almaktadır. the shortcomings of education standards, Kazakistan’da, Aralık 2018’de 28 yıllık tec- excessive checks, and lack of free time and, rübesi bulunan bir ortaokul öğretmeni, sos- very importantly, the need for psychological yal medyada kendi deneyim ve tecrübelerini assistance to teachers. She writes that today açık sözlülükle paylaşmıştır. Söz konusu ya- a teacher is systematically exposed to stress yında, okullarda karşılaşılan eğitim standart- and aggression on the part of parents, chil- larındaki eksiklikler, aşırı kontrol, boş zaman dren and regulatory bodies. A teacher is the yetersizliği ile en önemlilerinden birisi olan most ‘unprotected creature’ in education, öğretmenlere psikolojik destek konuları ifa- she said. That is why young teachers do not de edilmektedir. Kendisinin ifadesine göre, stay long at school. öğretmenler sistematik olarak veli, çocuklar In June 2019, it is planned to adopt a new ve idari kurumlar ile ilgili konularda stres law on the status of a teacher, which, as stat- ve saldırganlığa maruz kalmaktadır. Dahası, ed, should raise the prestige of the teaching eğitim sistemi içerisinde öğretmenlerin en profession and its status in Kazakhstani soci- korumasız varlıklar olduklarını belirtmekte- ety. Probably, the time has come for our so- dir. Bu yüzden genç öğretmenlerin okullarda ciety to pay attention to the problems of the uzun süre çalışmadıklarını vurgulamaktadır. most patient and unprotected part of the in- Haziran 2019’da Kazakistan’da öğretmen telligentsia, from whom everyone expects a statüsü hakkında yeni bir kanunun kabul lot, without giving anything in return. edilmesi planlanmaktadır. Bu tasarı ile öğret- menlik mesleğinin prestiji ile toplum içeri- References sindeki yerinin artırılması hedeflenmektedir. Kinman Gail (2017). Career Advice: Does Belki de, herkesin çok fazla şey beklediği Change Fatigue Risk Academic Burnout? ama karşılığında pek bir şey vermediği ente- Endless Bureaucratic Reorganizations in lektüel kesimin en korunmasız ve sabırlı ke- Universities are Increasing Stress Levels of siminin sorunlarına toplumun ilgi gösterme

286 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ Academics. Retrieved from https://www. vakti gelmiştir. timeshighereducation.com/news/career-ad- vice-does-change-fatigue-risk-academ- Kaynaklar ic-burnout. Accessed on 27.03.2019. Kinman Gail (2017). “Değişim Yorgunluğu Larin Nikita Andreevich (2018). The Phe- Akademik Tükenmişlik Riskini Artırır mı?” nomenon of Emotional Burnout in the Mul- Üniversitelerdeki Bitmeyen Bürokratik Dö- ticultural Environment of Educational Insti- nüşümler, Bilim İnsanları Arasındaki Stres tutions. Retrieved from https://bgscience.ru/ Seviyesini Artırmaktadır. Alınan yer: http:// getpdf/21439225. Accessed on 27.03.2019. www.timeshighereducation.com/news/care- Mcinerney Laura (2018). How Common is er-advice-does-change-fatigue-risk-acade- Burnout in the Teaching Profession?. Re- mic-burnout. Erişim tarihi: 27.03.2019. trieved from https://schoolsweek.co.uk/ Larin Nikita Andreevich (2018). Eğitim Ku- how-common-is-burnout-in-the-teaching- rumlarının Çok Kültürlü Ortamında Duygusal profession/. Accessed on 27.03.2019. Tükenmişlik Olgusu. Yaşayan Psikoloji 5 (2), Petrov Ivan (2019). There Will Be Nothing ss. 165-172. Alınan yer: https://bgscience.ru/ for the Student, and the Teacher is Always getpdf/21439225. Erişim tarihi: 27.03.2019. Wrong. What is Wrong With Our Educa- Mcinerney Laura (2018). Öğretmenlik Mes- tion? Russian Culture Fund. Retrieved from leğinde Tükenmişlik Ne Kadar Yaygındır? https://www.pravmir.ru/ucheniku-nichego- Alınan yer: https://schoolsweek.co.uk/ ne-budet-a-uchitel-vsegda-ne-prav-chto- how-common-is-burnout-in-the-teac- ne-tak-s-nashim-obrazovaniem/. Accessed hing-profession/ Erişim tarihi: 27.03.2019. on 27.03.2019. Petrov Ivan (2019). Öğrencilere Birşey Ol- Polaczyk Justyna (2016). How to Fight Burn- maz iken Her Zaman Öğretmenlerin Yanlış out Syndrome and Fall in Love With Your Job Bulunma Durumu. Eğitim Sistemimizde Yan- Again. Retrieved from https://www.livechat- lış Olan Nedir? Rus Kültür Fonu. Alınan yer: inc.com/blog/burnout-syndrome/. Accessed https://www.pravmir.ru/ucheniku-niche- on 27.03.2019. go-ne-budet-a-uchitel-vsegda-ne-prav-ch- Schell Patience (2014). Work Less, Do More, to-ne-tak-s-nashim-obrazovaniem/. Erişim and Live Better. Retrieved from https://www. tarihi: 27.03.2019. timeshighereducation.com/features/work- Polaczyk Justyna (2016). Tükenmişlik Send- less-do-more-live-better/2014929.article. romu ile Nasıl Başa Çıkılır ve Tekrar Nasıl İşi- Accessed on 27.03.2019. nize Aşık Olunur. Livechat Blogu. İşletme Psi- Weber Andreas and Jaekel Reinhard (2000). kolojisi. Alınan yer: https://www.livechatinc. Burnout Syndrome: A Disease of Modern com/blog/burnout-syndrome/. Erişim tarihi: Societies?. Retrieved from https://www.ncbi. 27.03.2019. nlm.nih.gov/pubmed/11198677. Accessed Schell Patience (2014). Daha Az Çalış, Daha on 27.03.2019. Fazlasını Yap ve Daha İyi Yaşa. Alınan yer: htt- ps://www.timeshighereducation.com/featu- res/work-less-do-more-live-better/2014929. article. Erişim tarihi: 27.03.2019. Weber Andreas ve Jaekel Reinhard (2000). Tükenmişlik Sendromu: Modern Toplum- larda Bir Hastalık? Occup. Med. 50 (7) ss. 512-517. Alınan yer: https://www.ncbi.nlm. nih.gov/pubmed/11198677. Erişim tarihi: 27.03.2019.

287 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

288 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ KAZAKH STUDENTS IN CHINA: RECENT DEVELOPMENTS AND TRENDS ÇİN’DEKİ KAZAK ÖĞRENCİLER: SON GELİŞMELER VE EĞİLİMLER

Azhar Serikkaliyeva *

China has one of the most extensive high- Çin, dünyadaki en kapsamlı yükseköğre- er education systems in the world: as of 2017, tim sistemlerinden birine sahiptir: 2017 itiba- there were over 2,500 universities with about riyle ülkede yaklaşık 38 milyon öğrencisi olan 38 million students. As the country’s role 2,500’den fazla üniversite bulunmaktadır. increases in world affairs, China promotes Ülkenin uluslararası ilişkilerde rolü arttıkça internationalization of its higher education. Çin, yükseköğretiminin uluslararasılaşmasını On the other hand, growing outside inter- desteklemektedir. Öte yandan, Çin kültürüne est in the Chinese culture and language is a ve diline ilginin artması, Çin’in artan politik global trend that confirms the rising political ve ekonomik etkisini doğrulayan küresel bir and economic influence of China. Chinese eğilimdir. Çin üniversiteleri, dünya üniversite universities demonstrate impressive results sıralamalarında etkileyici sonuçlar almakta in the world university rankings, one of the ve bu sıralamaların önemli kriterlerinden biri main criteria of which is the foreign student de yabancı öğrenci kaydı olarak öne çıkmak- enrollment. Currently, China is the third top tadır. Şu anda Çin, ABD ve İngiltere’den sonra destination for international students after uluslararası öğrencilerin tercih ettiği üçüncü the United States and the United Kingdom. sıradaki ülke durumundadır. Çin hüküme- The Chinese government is strongly com- ti, ülkeyi yabancı öğrenciler için bir cazibe mitted to turning the country into a global merkezi haline getirerek bu alanda küresel leader as the destination for foreign stu- bir lider haline gelmeye kararlıdır ve bu çer- dents and pursues the policy of education çevede eğitimde uluslararasılaşma politikası internationalization. This policy is believed izlemektedir. Bu politikanın Çin’in uluslara- to promote China’s international image, en- rası imajını desteklediğine, ülkenin yumuşak hance the country’s soft power and facilitate gücünü geliştirdiğine ve Çin’in yurtdışındaki Chinese investment and business activities yatırım ve ticari faaliyetlerini kolaylaştırdığı- abroad. Institutionally, a long-term plan to na inanılmaktadır. Kurumsal olarak, eğitim “go out” for the period of 2010-2020 was sektöründe 2010-2020 dönemi için “dışa formulated for the education sector. As part açılma” konusunda uzun vadeli bir plan oluş- of the 13th Five Year Plan, China’s Ministry turulmuştur. Ülkenin 13. Beş Yıllık Kalkınma of Education tasked the higher education in- Planı kapsamında Çin Eğitim Bakanlığı, yük- stitutions to improve training of personnel, seköğretim kurumlarına personel eğitimini launch outreach programs, increase educa- iyileştirme, sosyal yardım programları başlat- tional exchanges, and expand scholarships ma, değişim programlarını artırma ve yaban- for foreign students. cı öğrenciler için bursları genişletme görevini The implementation of the Belt and Road vermiştir. Initiative (BRI) has boosted China’s education Kuşak ve Yol Girişimi’nin (KYG) uygulan- internationalization efforts. In 2014, the Silk ması, Çin’in eğitimin uluslararasılaşmasına Road Education Alliance was formed with yönelik çabalarını da artırmıştır. 2014 yılında over 100 educational institutions to expand KYG ülkeleri arasında eğitim fırsatlarını ge- educational opportunities among the BRI nişletmek için 100’den fazla eğitim kurumu countries. In 2016, the State Council of Chi- ile İpek Yolu Eğitim Birliği kurulmuştur. 2016

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

289 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA na adopted a five-year plan to expand ac- yılında Çin Devlet Konseyi, yılda 10,000 adet ademic cooperation and strengthen educa- “İpek Yolu Bursu” vererek akademik işbirliği- tional interoperability with the BRI countries, ni genişletmek ve eğitim alanında KYG ülke- including through introducing 10,000 Silk leriyle birlikte çalışabilirliği güçlendirmek için Road scholarships annually. Other measures beş yıllık bir planı kabul etmiştir. Alınan diğer included educational fairs, exchange pro- önlemler arasında eğitim fuarları, değişim grams, and joint educational and research programları ve ortak eğitim ve araştırma initiatives. As a result of this policy, in 2017, girişimleri gibi faaliyetler yer almaktadır. Bu a total of 489,200 foreign students from 204 politika sonucunda, 2017 yılında KYG ülkele- countries studied in Chinese higher educa- rinden 317,200 öğrenci (tüm yabancı öğren- tion institutions, a more than 50% increase cilerin %64,85’i) ve toplamda 204 ülkeden compared with 2010, including 317,200 stu- 489,200 yabancı öğrenci Çin yükseköğretim dents from the BRI countries, or 64.85% of kurumlarında eğitim görmüştür. Bu, 2010’a all foreign students. Chinese government kıyasla %50’den fazla bir artış anlamına gel- scholarships have become a decisive factor mektedir. Çin hükümeti bursları, öğrencileri that encourages students to study in China. Çin’de okumaya teşvik eden belirleyici bir In 2017, 58,600 students from 180 countries faktör haline gelmiştir. Ne var ki, 2017 yılında (11.97%) studied in China on Chinese gov- 180 ülkeden 58,600 öğrenci (%11,97) Çin’de ernment scholarships, while 430,600 inter- Çin devlet bursları ile eğitim alırken, 430,600 national students (88.03%) were self-funded uluslararası öğrenci (%88,03) de kendi mas- (Ministry of Education of China, 2018). It is raflarını karşılayarak eğitim görmüştür (Çin worth noting that government scholarships Eğitim Bakanlığı, 2018). Yabancı öğrencilere for foreign students are mostly issued for yönelik devlet burslarının çoğunlukla Çin dili programs devoted to the study of the Chi- çalışmaları ile ilgili programlar için verildiği nese language since China traditionally val- belirtilmelidir. Zira Çin, geleneksel olarak ues its language as a heritage of the Chinese dilini Çin medeniyetinin miras ve kültürünü civilization and a key to understanding its anlamanın anahtarı olarak değerlendirmek- culture. tedir. Kazakhstan and China formed a system Çin Devlet Başkanı Hu Jintao’nun Haziran of intergovernmental educational coopera- 2003’te Kazakistan’a yaptığı ziyarette iki ül- tion following the visit of Chinese President kenin eğitim bakanlıklarının eğitim alanında Hu Jintao to Kazakhstan in June 2003, when işbirliği anlaşması ile Kazak vatandaşlarına the ministries of education of the two coun- 20 milyon yuan değerinde eğitim bursları tries signed an agreement on cooperation sağlama anlaşmasını imzalamasının ardın- in the field of education and an agreement dan Kazakistan ve Çin, hükümetler arası on providing 20 million yuan worth edu- eğitim işbirliği sistemi kurmuştur. 2006’da cational grants to Kazakh citizens. In 2006, taraflar, eğitim belgelerinin, derecelerin ve the parties signed an agreement on mutual akademik unvanların karşılıklı tanınması ve recognition and equivalence of education denkliği ile birlikte, Kazakistan’da ilk Konfüç- documents, degrees and academic titles, as yüs Enstitüsü’nün açılmasına dair bir anlaş- well as an agreement on the opening of the ma da imzalamıştır. Aynı yıl Şangay İşbirliği first Confucius Institute in Kazakhstan. The Örgütü çerçevesinde Kazakistan vatandaşla- same year, educational grants were also pro- rına Çin üniversitelerinde okumak için eğitim vided to citizens of Kazakhstan to study at bursları verilmiştir. 2009 yılında hükümetler Chinese universities within the framework arası değişim programına katılan öğrenci of the Shanghai Cooperation Organization. sayısını 20’den 100 kişiye çıkarmak için 2003 In 2009, the 2003 agreement was amended tarihli anlaşmada değişiklik yapılmıştır. to increase the number of students partici- Bu değişiklik, değişim programlarına kar- pating in the annual intergovernmental ex- şılıklı ilginin arttığını göstermiştir. Değişik- change program from 20 to 100 people. likle, Çin’de eğitim görme Kazakistan vatan- This change indicated a growing mutual daşları için daha uygun bir hale getirilmiştir.

290 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ interest for educational exchange, and ed- Çin tarafının Çin’de eğitime erişimi artırma ucation in China has become available for çabalarına ek olarak Çin üniversiteleri, Ka- Kazakhstani citizens. In addition to the Chi- zakistan’daki okullarda ve yükseköğretim nese side’s efforts to improve access to in- kurumlarında kendilerini tanıtmaya, ve Ka- formation about studying in China, Chinese zak öğrencileri, Birleşik Ulusal Test Sertifikası universities started to advertise themselves talep etmeden, lise diploması ile kabul et- at schools and higher education institutions meye başlamıştır. Gittikçe daha fazla sayıda in Kazakhstan and accept Kazakh students Kazakistanlı öğrenci Çin’de yükseköğretim based on a high school diploma, without görmeyi tercih ettiğinden, Çin ve Kazak üni- demanding a Unified National Testing -cer versiteleri arasında aracı olarak görev yapan tificate. As more and more Kazakhstani stu- ve başvuranlara hizmet veren çok sayıda şir- dents preferred to get higher education in ket ortaya çıkmıştır. Söz konusu şirketlerin en China, a number of companies appeared önemlileri arasında “My China”, “Your China” acting as intermediaries between Chinese ve “China Study” gibi üç şirket bulunmakta- and Kazakh universities and providing ser- dır. Sonuç olarak, 2008’den beri Kazakistan; vices to applicants. Today, the top three of Güney Kore, Tayland, Pakistan, ABD, Hindis- these companies include “My China”, “Your tan, Rusya, Japonya, Endonezya ve Laos ile China” and “China Study”. As a result, since birlikte Çin’e öğrenci gönderen ilk 10 ülke 2008, Kazakhstan is among the top 10 coun- arasında yer almaktadır (Çin Eğitim Bakan- tries sending students to China, along with lığı, 2018). South Korea, Thailand, Pakistan, the United Son on yılda Çin’deki Kazak öğrencilerin States, India, Russia, Japan, Indonesia and sayısı her geçen yıl artmaktadır. 2003-2004 Laos (Ministry of Education of China, 2018). eğitim-öğretim yılında hükümetler arası de- During the last decade, the number of ğişim programı kapsamında Çin’de yalnızca Kazakh students in China has increased year 20 Kazak öğrenci okumuştur. Yukarıda be- by year. In the 2003-2004 academic year, lirtilen anlaşmalar imzalandıktan sonra her only 20 Kazakh students studied in China türlü programda (devlet, şirket, öğrencinin under the intergovernmental exchange pro- kendi kaynakları ile finanse edilen eğitim fa- gram. After signing the above mentioned aliyetleri) Kazakistan’dan gelen öğrenci sayısı agreements, the number of students from çarpıcı bir şekilde artmaya başlamış ve 2010 Kazakhstan in all types of programs (gov- yılında 7,874’e ulaşmıştır. Bundan sonra da ernmental, corporate, self-funded) began to rakam artmaya devam etmiş; 2011’de 8,287, increase dramatically and reached 7,874 in 2013’te 9,657 ve 2016’da 11,764 olmuştur. 2010. Then, the number continued to rise: Çin Eğitim Bakanlığı’ndan yapılan açıklama- 8,287 in 2011, 9,657 in 2013, and 11,764 in ya göre, 2018’de Çin’de kayıtlı 17,600 Kazak 2016. According to the Ministry of Education öğrencisi eğitim görmekteydi (Zlobin, 2019). of China, there were 17,600 Kazakh students Kazakistan’dan gelen öğrenciler, çoğunlukla registered in China in 2018 (Zlobin, 2019). petrol arama ve çıkarma, mühendislik, inşaat Students from Kazakhstan mainly study ve ulaştırma gibi teknik disiplinleri ve sosyal technical disciplines such as oil exploration bilimleri okumaktadır. and extraction, engineering, construction Bu nedenle, Kazakistan’dan Çin’e yapılan and transport, as well as social sciences. eğitim göçü, sürekli bir büyüme dinamiği Thus, the educational migration from Ka- göstermektedir. Burs imkânları ve Çin’in hızlı zakhstan to China shows continuous growth ekonomik büyümesi ile birlikte, Çin eğitimi dynamics. Along with the availability of bir takım diğer nedenlerin de desteğiyle Ka- scholarships and China’s economic boom, zak gençleri için cazip hale gelmiştir. Çin’de Chinese education has become attractive eğitim gören Kazak öğrencileri için yerli for Kazakh youth for a number of other rea- araştırmacılar tarafından yapılan 2015 tarihli sons. According to the 2015 survey (Kosha- bir ankete göre, ankete katılanların %49,6’sı nova et al., 2016) of Kazakh students study- Çin’i seçmenin birincil nedeni olarak Çin’deki ing in China made by domestic researchers, yabancı öğrenciler için oluşturulan rahat ça-

291 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 49.6% of respondents indicated comfortable lışma koşullarını (vize desteği, iyi yurtlar, acil study conditions created for foreign stu- durum desteği, vb.) belirtmiştir (Koshanova dents in China (visa support, good dormi- vd., 2016). Ankete katılanların %45’i tara- tories, emergency support, etc.), as the pri- fından belirtilen ikinci önemli faktör ise, Çin mary reason to choose China. The second eğitiminin uygun maliyeti ve ülkedeki düşük important factor mentioned by 45% of re- yaşam giderleridir. Öğrencilerin %41,8’i Çin spondents is the affordable cost of Chinese eğitiminin yüksek kaliteli olduğuna inan- education and low living expenses. 41.8% of makta ve %39,1’i de söz konusu eğitimin students believe that Chinese education is prestijli olduğunu düşünmektedir. Öğrenci- of higher quality, and 39.1% consider it to lerin %29,5’i Çin bursu kazanmış, %26,5’i ise be prestigious. 29.5% won Chinese scholar- Çin’de çalışma kararını ülkeye, kültürüne ve ships, while 26.5% explain their decision to yaşam biçimine sevgiyle açıklamıştır. Öğren- study in China by affection to the country, its cilerin %25,6’sı arkadaşlarının tavsiyelerini culture and way of life. 25.6% followed rec- dinlemiş ve %24,3’ü Çin’deki güvenlik se- ommendations of their friends, and 24.3% viyesinden etkilenmiştir. Kazakistan’a olan were attracted by level of security in China. coğrafi yakınlık, katılımcıların %23,8’i için Çin The geographical proximity to Kazakhstan lehine olan faktörlerden biri olmuştur. was one of the factors in favor of China for Kazak öğrencilerin tercih ettiği Çin eğitim 23.8% of respondents. kurumlarına gelince, öğrencilerin her zaman Regarding Chinese educational institu- Çin’in önde gelen üniversitelerini seçmedik- tions preferred by Kazakh students, it should lerine dikkat edilmelidir. Genellikle, Kazak be noted that they do not always choose öğrenciler Kazakistan’a coğrafi olarak yakın the leading universities of China. Often olan bölgesel üniversiteleri ve yabancı öğ- they choose regional universities that are renciler için şartların çok katı olmadığı üni- geo-graphically close to Kazakhstan, as well versiteleri seçmektedirler. Kazak öğrencilerin as universities where requirements for for- büyük çoğunluğu, Xi’an (%32,2), Pekin (%20 eign students are not so strict. The majority ,9), Şanghay (%7,4), Guangzhou (%4,3), Lan- of Kazakh students study in large Chinese zhou (%3,1), Urumçi (%2,9) ve Dalyan (%2,2) cities such as Xi’an (32.2%), Beijing (20.9%), gibi büyük Çin şehirlerinde eğitim almakta- Shanghai (7.4%), Guangzhou (4.3%), Lan- dır. Hâlihazırda Kazakistan’da, ikisi Almatı’da zhou (3.1%), Urumchi (2.9%), and Dalyan ve Nur-Sultan, Karagandı ve Aktöbe’nin her (2.2%). Currently, five Confucius institutes birinde bir tane olmak üzere beş Konfüçyüs operate in Kazakhstan: two in Almaty and Enstitüsü faaliyet göstermektedir. Bu kurum- one in each of Nur-Sultan, Karagandy and lar, öğrencilerin Çin’de yükseköğretim gör- Aktobe. These institutes offer Chinese lan- mek için gerekli olan HSK (Hanyu Shuiping guage courses, which allow students to pass Kaoshi) Çince yeterlilik sınavını geçmelerini China’s HSK (Hanyu Shuiping Kaoshi) state sağlayan Çince kursları sunmaktadır. exam for the certification of proficiency in Sonuç olarak, Kazakistan ve Çin arasında- the Chinese language, which is necessary to ki eğitim ilişkilerinin geliştirilmesi, Çin-Kaza- pursue higher education in China. kistan arasındaki siyasî ve ekonomik işbirliği- In conclusion, the development of edu- nin dinamik biçimde gelişmesinden ve insanî cational ties between Kazakhstan and China iletişimin artmasından kaynaklanan doğal is a natural process resulting from the dy- bir süreçtir. Çin için, eğitimin uluslararasılaş- namic development of China-Kazakhstan ması, ülkenin uluslararası itibarını artırmanın political and economic cooperation, as well ve Batı sistemine bir alternatif oluşturmanın as growing people-to-people communica- yollarından biridir. Kazakistan için, Çin üni- tions. For China, education internationaliza- versiteleri ile etkileşim, akademik hareketlilik tion is one of the ways to enhance the coun- ile araştırma işbirliği fırsatlarını genişletmeye try’s international reputation and to provide ve ülkenin işgücü piyasasına çeşitli alanlar- an alternative to the Western system. For da nitelikli uzmanlar sağlamaya yardımcı ol- Kazakhstan, interaction with Chinese uni- maktadır. Sincan’daki son gelişmelerin Çin’de

292 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ versities helps to expand academic mobility eğitim almak isteyen gençlerin sayısını azal- and research collaboration opportunities, as tıp azaltmayacağı henüz belli değildir. Şim- well as to supply the country’s labor market dilik Kazak öğrenciler, Çin’de yükseköğretimi with qualified specialists in various fields. It tercih ederek pragmatik bir seçim yapmak- remains to be seen if recent developments tadır. Çünkü bu öğrenciler için temel moti- in Xinjiang will reduce the number of young vasyonun, Çin üniversiteleri tarafından sunu- people wishing to study in China. For now, lan nispeten yüksek kaliteli ve uygun fiyatlı, Kazakh students make a pragmatic choice hatta ücretsiz eğitim olduğu belirtilmelidir. when opting for higher education in China Ayrıca, Çin’de yükseköğretim, küresel lider as the main incentive for them is relatively olmaya çalışan ekonomik açıdan güçlü bir high quality and affordable, or even free, ed- ülkede sağlayabileceği istihdam olanakları ucation offered by Chinese universities. They ile de çekici görünmektedir. Bu, olası bir be- are also attracted by a possibility of employ- yin göçü bağlamında, gelecekte Kazakistan ment in this economically powerful country için önemli bir zorluk olabilir. Bu nedenle that strives to become a global leader. This Kazakistan, Çin ile eğitim işbirliğini, kendi could become a significant challenge for ulusal yükseköğretim sistemini modernize Kazakhstan in future in terms of a possible etmek, kalitesini artırmak ve ortaokul me- brain drain. Therefore, Kazakhstan should zunları için daha çekici hale getirmek için de use educational cooperation with China to kullanmalıdır. modernize its national higher education sys- tem, improve its quality and make it more Kaynaklar appealing for own secondary school grad- Çin Eğitim Bakanlığı (2018). Milli Eğitim Ba- uates. kanlığı 2017 Yılı Yurtdışı Eğitim Verilerini Ya- yınladı: 2017 Yılında Yurtdışı Öğrenci Sayısı References 608,400. Alınan yer: https://www.mxbang. Ministry of Education of China (2018). The cn/archives/6072. Erişim tarihi: 18.06.2019. Ministry of Education Released the 2017 Koshanova Saule, Botagoz Rakisheva, Aynur Study Abroad Data: the Number of Over- Majitova, Gülden Aşkenov (2016). Kazakis- seas Students in 2017 was 608,400. Re- tan Cumhuriyeti’nden Çin Halk Cumhuriye- trieved from https://www.mxbang.cn/ar- ti’ne Akademik Göçün Bazı Yönleri. Kazakis- chives/6072. Accessed on 18.06.2019. tan-Spectrum, 1 (75): ss. 63-82. Alınan yer: Koshanova Saule, Rakisheva Botagoz, http://kisi.kz/uploads/33/files/348Has08. Mazhitova Ainur and Gulden Ashkenova pdf. Erişim tarihi: 08.06.2019. (2016). Some Aspects of Academic Migra- Zlobin Pavel (2019). Çin’deki Kazak Öğrenci- tion from the Republic of Kazakhstan to the ler: Burs Kazanmanın Zorlukları Var mı? Alı- Chinese PRC. Kazakhstan-Spectrum, 1 (75): nan yer: http://arhiv.kp.kz/14143-kazakhs- pp. 63-82. Retrieved from http://kisi.kz/up- tanskie-studenty-v-kitae-slozhno-li-gr- loads/33/files/348Has08.pdf. Accessed on yzt-granit-nauki-v-podnebesnoy. Erişim 08.06.2019. tarihi: 22.06.2019. Zlobin Pavel (2019). Kazakh Students in Chi- na: Is it Difficult to Nibble the Granite of Science in the Middle Kingdom? Retrieved from http://arhiv.kp.kz/14143-kazakh- stanskie-studenty-v-kitae-slozhno-li-gryzt- granit-nauki-v-podnebesnoy. Accessed on 22.06.2019.

293 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

294 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ARE HUMANITIES STILL RELEVANT? İNSANİ BİLİMLER HALA ÖNEMİNİ KORUMAKTA MIDIR?

Gulnar Nadirova *

There is no doubt that the world of the 21. yüzyıldaki hızlı değişimler şüphesiz, 21st century relies heavily on rapid chang- ağırlıklı olarak doğa bilimleri ile teknoloji es in natural sciences and technology. Many alanında gerçekleşmektedir. Pek çok tanınan experts and reputable scientists, as well as bilim insanı, siyasetçi ve iş insanı, insanî bi- politicians and businessmen, believe that limlerin gelişimleri konusunda zirveye çok- humanities have passed the peak of their tan ulaştığını ve prestijini kaybettiğini, hatta development, have lost their prestige, and, bir kriz evresine girdiğine inanmaktadır. Ay- moreover, are in a state of crisis. They have rıca, insanî bilimlerin günümüz gençlerine nothing to offer for a generation of young hayatlarında kullanabilecekleri pragmatik people who are pragmatic, aimed at prac- ve somut sonuçlar elde edebilecekleri öne- tical, materially tangible results and go into riler sunamadığı belirtilmektedir. Modern open spaces of life. Modern employers have işverenlerin çalışanlarından kendilerince iyi well-defined, extremely stringent require- tanımlanmış, son derece katı gereksinimleri ments for their employees, and the literary bulunmakta olup bunların arasında Shakes- analysis of Shakespeare’s sonnets or the peare’in şiirlerinin edebî analizi ya da İskit- knowledge of the history of Saki barrows is ler’in tarihi hakkında bilgilerin olma ihtimali hardly included in the list of these require- oldukça düşüktür. Tabi ki bazılarımız, iş bul- ments. You can, of course, study the prob- ma veya geçim sıkıntısı gibi sorunları yok lems of space and time from the cultural or ise, uzay ve zaman kavramlarını kültürel ve philosophical point of view, existential lone- felsefî açıdan inceleyebilir veya post modern liness in the postmodern literature or ethi- edebiyatta yalnızlık, Samuray kabilesi içinde- cal systems of the samurai caste, if you do ki etik sistem gibi konuları araştırabilirler. not care about your employment, or there is Bu gerçeği göz önünde bulundurarak, someone nearby who will take care of your insanî bilimlerin belki de önemini yitirdiğini material wellbeing. ifade eden bu zeki insanlar bizlere her geçen We have to admit it makes sense. But, gün daha çetrefilli hale gelen sosyal adalet, maybe, these smart people will tell us who hukuk bilgisi, çevresel kaygılar ve toplum will then answer the questions that become içindeki farklı ve savunmasız insanlarla iliş- urgent every day and for every person – kilerin etiği konularındaki sorunların çözüm about social justice, legal literacy, environ- önerilerini bizlere söyleyebilirler. Ya da duy- mental concerns, ethics of relationships gusal düşünceleri hesaba katmadan kimlik between extremely different and very vul- sorunlarına cevap bulabilirler. Ayrıca belirli nerable people? How, without pathos and durumlarda ahlakî tercih ve çocuklar ile yaşlı beautiful phrases, to solve personally and ebeveynleri arasındaki etkileşim zorluklarını intimately the problem of identity, moral insanî bilimler olmadan nasıl anlayabileceği- choice in specific situations, difficulties of mizi gösterebilirler. Bu yüzden insanî bilimler interaction and mutual understanding with insanların hayatlarında oldukça önemli bir children and with elderly parents? It is here rol oynamaktadır. Genç beyinlere çevrelerin- that humanities can play a vital role, provid- de olup biten kişisel ve toplumsal sorunlar ing an opportunity for young minds to dis- üzerinde daha geniş perspektife sahip olma- cover for themselves a broader and deeper larına olanak sağlamaktadır. Buna ek olarak awareness of problems of a man and society sadece hayat koşullarının dayattığı pragma- and not get lost in this space. tizm içerisinde de kaybolmamalarına da yar-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

295 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Moreover, humanistic perspectives can dımcı olmaktadır. and should ensure that human progress and Dahası insanî perspektif, insanlığın geliş- human destiny are taken into account by sci- mesi ve kaderi konularında bilim adamları ve entists and practitioners involved in the de- uygulamalı bilim dalında çalışanlar tarafın- velopment of technology, biology, medicine dan teknolojik, biyolojik, tıbbî ve diğer doğa and other sciences of earth and life. Ideally, bilimleri alanlarının geliştirilmesi konuların- it is humanistic perspectives and values that da hesaba katılmalıdır. İdeal olarak insanî should lead heads, leaders, managers, and perspektif ve değerleri liderlere, yöneticilere, entrepreneurs, as well as educators and art- girişimcilere, eğitmenlere ve sanatçılara dü- ists (Miller, 2019). Instruments of humanistic şünce ve amaçlarına yön vermelidir (Miller, influence, in addition to curricula of human- 2019). Bu tür insancıl yaklaşımlara ek olarak itarian education, should include concrete insanî eğitim ve sosyal yardımlaşma çalışma- social and charitable work. Representatives ları daha da artırılmalıdır. Oxford Üniversitesi of the academic community at Oxford Uni- akademik topluluğu temsilcisinin görüşü- versity believe that humanities play a crucial ne göre insanî bilimler modern toplumların role in modern society and are necessary for sorunlarının çözümlerinde hayati rol oyna- a deep understanding of who we are, how maktadır. Bunlar arasında biz kimiz ve kim we have become who we are, and to really olduğumuzu nasıl anlarız konularında derin think deeply about how we solve practical, düşünce ve tartışmalar sayesinde günümüz ethical and historical problems in the mod- modern toplumlarının pratik, etik ve tarihsel ern era (Aoki, 2017). sorunlarına çözüm önerileri üretebileceğimi- Nevertheless, the number of students of zi ifade etmektedir (Aoki, 2017). humanities and the number of humanities Lakin, Amerikan Tarih Derneği’nin 2011- worldwide are declining. The American His- 2017 yılları arası raporlarının sonuçlarına torical Association reports that from 2011 göre bu dönem içerisinde insanî bilimler to 2017 the number of awarded historical dalında okuyan öğrencilerin sayısında dünya degrees decreased by more than 30%, and çapında bir gerileme olduğunu görebilmek- those in philosophy, English and foreign teyiz. En sert düşüş %30’dan fazla bir oran ile languages – by more than 20% (Steiner and tarih alanında yaşanırken, onu sırasıyla %20 Bauerlein, 2019). ’den fazla azalma seviyesi ile felsefe, İngiliz Changes in the structure of employment dili ve yabancı diller alanları takip etmektedir are directly reflected in the education sys- (Steiner ve Bauerlein, 2019). tem, in which humanities are perceived as Çalışan profilindeki değişiklikler bu azalış- remnants of the past, while business and ları doğrudan etkileyerek eğitim sistemini de commercialization dominate forcing stu- etkisi altına almaktadır. Günümüzde insanî dents to be “competitive” to adapt as quickly bilimlerin eski zamana ait olduğu kanısı ve as possible to market conditions. işletme ile ticaret bölümlerinin yeni ve ge- In 2015, there were reports in the Japa- lecek vaat eden sektörler olması nedeniyle nese media about the “restructuring” of hu- öğrenciler de rekabet güçlerini artırma adına manities at national universities in Japan. The emek piyasasında yaşanan bu hızlı değişime media reported that the Minister of Educa- ayak uydurmaktadırlar. tion had ordered university administrations 2015 yılında Japon medyasında çıkan to abolish humanitarian faculties or trans- raporlara göre Japonya’da ulusal üniversi- form them into services that better meet the telerde insanî bilimlerin “yeniden yapılandır- needs of society (O’Dwyer, 2019). Japanese madan” geçirileceğinden bahsedilmiştir. Söz analysts see the reason for such a dismissive konusu rapora göre, Eğitim Bakanlığı üniver- attitude in the obsession of universities with site idarelerine insanî bilimler fakültelerinin global rankings, based on results of research tamamen kapatılarak yerine toplumun ih- activities and their evaluation, as well as in tiyaçlarına daha uygun hizmet edecek bö- the absence of obvious “profitability” of hu- lümlerin açılması talimatını vermiştir (O’Dw- manities for society. Compared to natural yer, 2019). Japon uzmanlar bu tür bir insanî

296 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ sciences, humanities do not have high im- bilimleri küçümseyen talimatın arkasında pact scientific journals, do not generate high topluma gözle görülür bir gelir getirmemesi citation rates, and do not attract significant düşüncesi ile, üniversiteleri küresel üniversi- funding for research activities that would al- te sıralamalarında daha üst seviyelere doğa low them to raise the status of a university. bilimleri ve teknik fakülteleri daha fazla des- Their Western colleagues, along with the tekleyerek çıkarma fikrinin yattığını belirt- already mentioned irrelevance, reproach mişlerdir. Bu noktada insanî bilimler, doğa humanities for their narrow ideological ori- bilimleri ile karşılaştırıldığında akademik entation in the fields of literature and lan- dergilerde daha az puan ile atıf getirmenin guage, history, philosophy, religious studies, yanı sıra, bilimsel projelerde örneklendiği art, and for the radicalization of humanities, gibi üniversite bütçesine yüksek miktarlarda focusing on defeatist and opposition as- finansal kaynak da çekememektedir. pects of modern culture. Thus, they believe, Yukarıda sözü edilen Japon yetkililerin humanitarian degree programs prepare pro- Batılı meslektaşları ise, yukarıda bahsedilen testers and suspicious cynics who oppose hususlara ek olarak, insanî bilimleri, kendi the progress of society (Folks, 2013). dar görüşleri ve ideolojileri çerçevesinde de- However, not the entire global academic ğerlendirmektedirler. Onlara göre, edebiyat, community is so rigid and uncompromis- dil bilimi, tarih, felsefe, teoloji ve sanat bö- ing towards humanities. Some researchers lümlerini, radikalleştirilen ve modern kültüre believe that humanities in the future will be ve toplumun gelişmesine karşı isyankar pro- able to successfully integrate into natural testocular yetiştiren bölümler olarak değer- sciences and technology (Loeb, 2019). For lendirmektedirler. example, they will deal with ethical issues in Ancak, dünyadaki tüm akademik camia genetic engineering, robotics, and AI, warn insanî bilimlere karşı bu kadar katı ve dar society about dangers threatening humanity, bir açıdan bakmamaktadır. Bazı araştırmacı- formulate new questions, interpret nuances lar, gelecekte insanî bilimlerin doğa bilimleri of human motivation and communication, ve teknolojinin bir arada entegre bir şekilde and develop various cultural perspectives. uygulanabileceğine inanmaktadır. İnsanî bi- For example, the Massachusetts Institute of limlerin doğa bilimleri ve teknolojiye entegre Technology acknowledged that all the prob- olmasına örnek olarak genetik mühendislik, lems that engineering has to solve, from robotlar ve yapay zeka gibi konuların etik climate change to disease and poverty, are yönlerinin de tartışılması gösterilebilir (Folks, related to a person, his behavior, and human 2013). Böylece bilim insanları çalışmalarının realities, so they recommend their students neticeleri arasında insanlık adına doğabi- to rely on the knowledge of literature, his- lecek tehlikelere karşı toplumları uyararak tory, art or music in their studies (Carmona, yeni çözüm önerileri sunabilirler. Dahası 2019). teknolojik gelişimler süreci içerisinde insan The program of Clemson University doğasında bulunan iletişim, motivasyon ve (South Carolina) includes a series of dis- çeşitli kültürel bakış açılarına daha hassas ciplines under the general name “Political yaklaşabilirler (Loeb, 2019). Örneğin, Massa- Theory”, which carefully study and interpret chusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) günümüz works of Aristotle, Hobbes, Marx, etc. As dünyasının iklim değişikliği, hastalıklar ve teachers themselves point out, these cours- fakirlik gibi önemli sorunlarına karşı çözüm es are hard, and pedagogy is very intensive. önerileri üretmede sorunların merkezinde Students should meet weekly with faculty insanların bulunduğunu ifade etmektedir. advisors for a focused discussion of clas- Sorunlara çözüm önerileri bulma sürecin- sic texts, most of which are over 100 years de insani davranışları ve düşüncelerini iyice old. At the same time, the demand for this analiz etmelerini tavsiye etmektedir. Bu doğ- program is amazingly high. Another hu- rultuda öğrencilerine edebiyat, tarih sanat ve manitarian program “Great Books Learning” müzik alanlarında da bilgi sahibi olmalarını at the University of Texas in 2018 received öğütlemektedir (Carmona, 2019).

297 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 500 applications for 130 student places. We Güney Carolina’da yer alan Clemson Üni- can also mention that the fastest growing versitesi “Politik Teori” başlığı altında bir dizi degree program at the School of Arts and farklı disiplinler hakkında dersler düzen- Humanities at Johns Hopkins University also lemekte olup Aristo, Hobbes ve Marx gibi offers Homer, biblical texts, Dante, Kierkeg- ünlü kişilerin eserlerini öğrencilerine incelet- aard, Thomas Mann and contemporary cin- mektedir. Öğretmenlerin de ifade ettiği gibi, ema as objects of study (Steiner and Bauer- bu dersler pedagoji üzerine yoğun bir ders lein, 2019). programı çizelgesinde öğretilmektedir. Öğ- Obviously, the more people read, ponder renciler her hafta danışmanları ile buluşarak and worry, the more difficult it is to manip- yüz yıldan eski metinler üzerinde çalışmalar ulate and control them. They can resist var- yapmaktadır. Başka bir insanî bilimler prog- ious forms of radicalism, brainwashing, and ramı ise Texas Üniversitesi tarafından 2018 self-confident lies. Perhaps this is one of the yılında “Büyük Eserleri Anlamak” ismi ile açıl- main reasons for the dislike of the 21st cen- mış olup 130 öğrenci kontenjanı için 500 ci- tury for humanities. These examples show varında başvuru yapılmıştır. Öte yandan John that the strength of the seeking mind, not Hopkins Üniversitesi içerisinde Sanat ve In- inculcated truths, thirst for knowledge, not sanî Bilimler Okulu hızlıca büyüyen bölüm- for skills, and human emotional experiences, lerdendir. Bu bölümde Homer, Dante, Kier- not cold calculation, can mean more than kegaard, Mann ile ilahî metinler ve çağdaş profitable investments in education that filmler üzerine dersler verilmektedir (Steiner bring quick financial income. ve Bauerlein, 2019). It is possible that teachers of humanities Açıkçası, insanlar ne kadar çok okur, dü- really need to become more demanding şünür ve endişelenir ise onları manipüle et- mek ve kontrol etmek de o ölçüde zorlaşır. and more critical to themselves, and then Böylece radikalizm, beyin yıkama ve kendin- to students, in order to meet high expecta- den emin yalanların çeşitli türlerine inanma tions and become the navigators of society konularına karşı daha dirençli olurlar. Belki in the technology era – both for those who de 21. yüzyılda insanî bilimlerin sevilmeme- are already disappointed and for those who sinin ana nedenlerinden birisi bu konularla still believe in human progress. In a sense, da ilgilidir. we are all humanities to the extent that we Bu örnekler araştırmaya ve öğrenme- are all members of the human community. ye açık beyinlerin gücünün sadece iş eğiti- mi mantığı ve öğrenilen beceriler ile değil, References bilgiye duydukları ilgiden kaynaklandığını Aoki Mizuho (2017). Japan Shouldn’t Ne- göstermektedir. Ayrıca insanî deneyimlerin glect Humanities Studies in Favor of soğuk hesaplamalardan ziyade insanlar için Other Disciplines: Oxford Professor. Re- daha verimli bir yatırım olacağı belirtilmeli- trieved from https://www.japantimes.co.jp/ dir. Bu alanlarda eğitime yapılacak yatırım- news/2017/09/25/national/japan-should- ların finansal getirilerinin de hızlı olacağını nt-neglect-humanities-studies-favor-disci- ifade etmeliyiz. plines-oxford-professor/#.XP1HoRYzbIU. İnsanî bilimler dalında çalışan öğretmen- Accessed on 10.06.2019. lerin de bu konuda belki de hem kendileri- ne hem de öğrencilerine karşı daha eleştirel Carmona Maria Jose (2019). Humans Versus yaklaşarak yüksek beklentileri karşılamaları Algorithms: Why the Future Needs More gerekmektedir. Nihayetinde teknoloji çağın- Arts and Humanities. Retrieved from https:// da yaşadığımız bu dönemlerde hem alanın www.equaltimes.org/humans-versus-algo- getirilerinden memnun olmayanlar ile hala rithms-why-the?lang=en#.XPjbrYgzaUk. Ac- insanlığın gelişmesinde insanî bilimlerin cessed on 04.06.2019. önemli rol oynadığına inanlar adına toplumu Folks Jeffrey (2013). The Future of the Hu- insanî konularda yönlendirmelidirler. manities. Retrieved from https://www.amer-

298 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ icanthinker.com/articles/2013/06/the_fu- Kaynaklar ture_of_the_humanities.html. Accessed on Aoki Mizuho (2017). Japonya, Beşeri Bilim- 04.06.2019. lerin Çalışmalarını Diğer Disiplinlerin Lehi- Loeb Abraham (2019). The Humanities and ne İhmal Etmemelidir: Oxford Profesörü. the Future. Retrieved from https://blogs.sci- Alınan yer: https://www.japantimes.co.jp/ entificamerican.com/observations/the-hu- news/2017/09/25/national/japan-should- manities-and-the-future/?redirect=1. Ac- nt-neglect-humanities-studies-favor-dis- cessed on 04.06.2019. ciplines-oxford-professor/#.XP1HoRYzbIU’. Miller Tyrus (2019). Four Reasons the Future Erişim tarihi: 10.06.2019. Will Rely on Humanities Majors. Retrieved Carmona Maria Jose (2019). İnsanlar Algo- from https://www.universityofcalifornia.edu/ ritmalara Karşı: Geleceğin Neden Daha Çok news/4-reasons-future-will-rely-human- Sanata ve İnsanlığa İhtiyacı Bulunmaktadır. ities-majors Accessed on 04.06.2019. Alınan yer: https://www.equaltimes.org/ Steiner David and Bauerlein Mark (2019). humans-versus-algorithms-why-the?lan- A Future for the Humanities. Retrieved g=en#.XPjbrYgzaUk. Erişim tarihi: 04.06. from https://www.insidehighered.com/ 2019. views/2019/04/02/important-ways-revital- Folks Jeffrey (2013). Beşeri Bilimler’in Gele- ize-humanities-opinion. Accessed on 04. ceği. Alınan yer: https://www.americanthin- 06.2019. ker.com/articles/2013/06/the_future_of_the_ O’Dwyer Shaun (2019). Must Japan’s Hu- humanities.html. Erişim tarihi: 04.06.2019. manities Go Global? Retrieved from https:// Loeb Abraham (2019). Beşeri Bilimler ve www.japantimes.co.jp/opinion/2019/04/11/ Gelecek. Alınan yer: https://blogs.scientifi- commentary/japan-commentary/must-ja- camerican.com/observations/the-humani- pans-humanities-go-global/#.XQDLyhYz- ties-and-the-future/?redirect=1 Erişim tari- bIU. Accessed on 10.06.2019. hi: 04.06.2019. Miller Tyrus (2019). Geleceğin Beşeri Bilim- ler Dallarına Güvenmesinin 4 Nedeni. Alınan yer: https://www.universityofcalifornia.edu/ news/4-reasons-future-will-rely-humani- ties-majors. Erişim tarihi: 04.06.2019. O’Dwyer Shaun (2019). Japonya’nın Beşeri Bi- limleri Küreselleşmeli mi? Alınan yer: https:// www.japantimes.co.jp/opinion/2019/04/11/ commentary/japan-commentary/must-ja- pans-humanities-go-global/#.XQDLyhYz- bIU. Erişim tarihi: 10.06.2019. Steiner David ve Bauerlein Mark (2019). Beşeri Bilimler için Bir Gelecek. Alınan yer: https://www.insidehighered.com/views/ 2019/04/02/important-ways-revitalize-hu- manities-opinion. Erişim tarihi: 04.06.2019.

299 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

300 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ SOCIAL MEDIA AND LANGUAGE SOSYAL MEDYA VE DİL

Gulnar Nadirova *

Each person is constantly changing. To- Günlük yaşam içerisinde herkes, çeşitli day we are not the same as yesterday, and faktörlerin etkisi altında kalarak belirli deği- this happens not by chance, but under the şimlere maruz kalmaktadır. İnsanların bulun- influence of various factors – the environ- duğu ortam, eğitim ve iletişimde bulunduğu ment, education, the people with whom insanlar ile ilişkileri ve onlardan aldıkları bil- we interact, the information that we receive giler, süregelen bu değişimin ana faktörleri daily from various sources. Views, values, arasında yer almaktadır. Görüşlerimiz, değer- thinking are changing, as well as our lan- lerimiz ve düşünce yapımız ile tüm bunları guage, through which all of the above are ifade ettiğimiz dilimizde bu değişimlerden expressed. Perhaps, today, social networks, nasibini almaktadır. Bu değişim furyası içe- for example, Facebook, as one of the leading risinde günümüzün en önde gelen haber social media platforms in the world, Twitter kaynaklarından birisi haline gelen ve öncü- and others, make the greatest influence on lüğünü facebook ve twitter’in yaptığı sosyal the language. Thanks to this new means of medya, dilin yapısını en çok etkileyen araçlar communication, our vocabulary is chang- arasında yer almaktadır. Günümüzde bu yeni ing, the number of people with whom we iletişim araçları sayesinde, görüştüğümüz ki- communicate daily is growing, as well as the şilerin sayısı ve hızı artmaktadır. Bu noktada, speed with which we send and receive mes- aslında değişim rüzgârı içerisinde bloglar, sages. In fact, we are talking about the emer- tweetler, yazılar, profiller, yorumlar, sohbetler gence of new types of a written language: gibi yeni bir yazı dilinin ortaya çıkışına tanık blogs, tweets, posts, profiles, comments, oluyoruz. chats and so on. Bu güçlü akım içerisinde bazı kelimelerin In this powerful speech stream, some anlamlarında da değişikler yaşanmaktadır. words that had one meaning now obtain Örnek vermek gerekirse, bu süreçte oluşan different meanings. At the same time, there “selfie”, “flick” ve “emoji” gibi yeni kelime ve are many completely new words and con- kavramlar, internet yazışmalarının yanı sıra cepts, for example, “selfie”, “flick” or “emoji”, gündelik konuşmaların da bir parçası haline which we have begun to use in everyday life, gelmişlerdir. Bir yandan da internet ortamın- not only when communicating in the Inter- da hızlı ve özlü bir dil kullanımına duyulan net space. Due to the need for a quick and ihtiyacın sonucu olarak “LOL”, “OMG”, “TTYL” concise language and communication on gibi kısaltmaların kullanımının da yaygınlaş- the Internet, the acronyms “LOL”, “OMG”, tığı görülebilir. Bunlara ek olarak “like”, “vi- “TTYL” are becoming increasingly popular. ral”, “google it” gibi çok sayıda yeni ifade ve “Like”, “viral”, “Google it” are other popular kavramın da zaman içerisinde gündelik ko- examples of words the meaning of which has nuşma dili içerisinde kullanılmaya başladığı- been reassigned by social networks (Wilson, nı görebiliriz (Wilson, 2014). 2014). Dildeki bu dönüşüm, daha çok esnek ve The easiest language transformations ortama uyum sağlayabilen yapıları ile genç occur in young people with their flexibility kuşak içerisinde görülmektedir. Zira ciddi ve and ability to adapt to the situation. How- hızlı çaba gerektiren bu yeni ‘dili’ öğrenmede ever, older generations have a harder time, ve buna ayak uydurmada eski kuşağın zor- since mastering new rules and language landığı bilinmektedir. Samsung tarafından

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

301 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA conventions requires considerable and quick 2,000 İngiliz ebeveyn ile yapılan bir araştır- efforts. In a recent survey of 2,000 parents manın sonuçlarına göre katılımcıların %86’sı conducted by Samsung, 86% of respondents gençlerin kendilerinden tamamen farklı bir said that they felt teenagers and young peo- dil konuştukları düşüncesini paylaştıkları- ple spoke completely another language. Ac- nı ifade etmişlerdir. İngiltere’nin bu alanda cording to a study by Professor John Suther- önde gelen uzmanlarından London Univer- land of London University College, who is sity College’den Profesör John Sutherland the UK’s leading expert in the field, there is tarafından yapılan diğer bir araştırma sonuç- now a generational gap regarding how the ları da modern günlük yaşamda konuşulan modern informal language is used (Foster, dilin kullanılış biçiminde nesiller arasındaki 2018). farkın artmakta olduğunu göstermektedir Since most of what is written by gener- (Foster, 2018). al public on social networks is not edited, Genelde, insanların sosyal medya üze- monitored, and not checked to ensure the rinde yazdıklarının çoğu düzenlenmemekte, correct use of everyday language, it is quite izlenmemekte ve günlük hayatta kullanılan appropriate to write as you say in the Inter- dilin doğru bir şekilde kullanımı kontrol edil- net environment; here the law of saving lan- meği için kişiler istedikleri gibi yazmayı uy- guage means, lively colloquial speech with gun görmektedirler. Burada dikkat edilmesi its coagulation, spontaneity, expressiveness, gereken önemli konulardan birisi dil bilgisi and an abundance of specific conversational kurallarının korunması yönündeki gereksi- constructions, is in effect. At the same time, nimdir. Dil bilgisi kuralları içerisinde canlı ko- users most often intentionally violate the nuşma, doğallık, kendini ifade edebilme ve norms of the language in informal commu- spesifik konuşma yapısına hakim olunması nication with friends and relatives when it is hususları yer almaktadır. Öte yandan kişiler, not necessary to write words with spelling yazılı metinlerde neyi ve nasıl ifade ettikleri- accuracy in order to be understood. This ne dikkat ederken özellikle yakın arkadaşları playful and sometimes real illiteracy con- ve aile fertleri ile konuşurken aynı dikkat ve cerns the zealots of correct literary speech, hassasiyeti göstermemektedirler. Bu tür kas- since it causes well-founded fears about ti veya cehalete dayalı bilmeden sergilenen the future of the language. As it turns out, tutum, bazıları için eğlenceli görülebilirken these fears are shared not only by academic edebi konuşmanın gerekliliği konusunda speakers of many languages of the world, hassas olan kişilerce, dillerin geleceği açı- including English, Russian, or Kazakh, but sından derin endişe ile karşılanmaktadır. Bu also by many parents whose children com- endişelerin, İngilizce, Rusça ve Kazakça dâhil municate most actively on social networks olmak üzere dünyanın değişik bölgelerinde and use youth and computer slang (Matu- farklı dilleri konuşan toplumlarda, aktif sos- sevich, 2016). yal medya kullanıcısı olarak argo dilini kulla- Unfortunately, the reduction and coars- nan genç kuşağın ebeveynleri tarafından da ening of speech often leads to a violation of paylaşıldığını belirtmek gerekir (Matusevich, ethical standards, the norms of speech eti- 2016). quette and “netiquette” (network etiquette), Ne yazık ki, sözlü konuşmanın azalması ve which is associated with a lack of education, kabalaşması genelde, adabı muaşeret kural- emotional restraint, and a sense of per- ları ve “netiquette” (internet iletişimi görgü missiveness and impunity. However, some kuralları) standartlarının ihlaline yol açmak- experts believe that thanks to technology, tadır. Bunun sebepleri arasında eğitimsizlik, we simply entered a different era – the de- duygulara hâkim olamama, serbestlik ve parture from written culture to the oral one, cezasız kalma hususlarının yer almaktadır. just as humanity once, after the invention of Bu alanda çalışmalar yapan bazı uzmanlar, writing, moved from the oral form of expres- gelişen teknoloji ile insanlığın yeni bir çağa sion to the written one. The main thing is girmekte olduğu, bu süreçte yazılı kültür- communication, they say, an informal, open den sözlü kültüre doğru bir eğilim yaşandı-

302 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ exchange of information that does not de- ğı üzerinde durmakta ve bu durumu, daha stroy our written skills, but exacerbates them önce yazının bulunması ile sözlü iletişimden (Young, n.d.). yazılı iletişime geçiş sürecine benzetmekte- In their view, social media users should dir. Burada asıl önemli olan hususun iletişim consider the right time and place for dif- olduğu vurgulanarak, gayri resmi konuşma ferent types of writing. For example, when ile bilgi alışverişinin yazma kabiliyetini öl- blogging, authors must adhere to the stan- dürmeyeceği, tam tersine güçlendireceği dards of correct grammar, although short- düşüncesi üzerinde durulmakta (Young, t.y.). hand also slips in this genre, since the text Benzer görüşlere sahip uzmanlar da, sos- of the blog should be concise. Twitter, which yal medya kullanıcılarının söz konusu farklı imposes a limit on the number of characters, yazım biçimlerini doğru zamanda doğru forces users to reduce their sentences, and yerlerde kullanmaları gerektiği üzerinde dur- at the same time reduces and impoverishes maktalar. Onlara göre, blog yazıları kısa ve their thoughts. öz olmalarının yanı sıra dilbilgisi kurallarına Thus, social media, on the one hand, de- uygun bir şekilde yazılmalıdır. Her ne kadar velops, on the other hand, undermines the bu hususlar önemli olsa da Twitter kullanı- language. And the same can be said about mındaki karakter sayısı sınırlandırması gibi communication. The communicative process durumlar kullanıcıları, cümlelerini kısaltmaya within the network sometimes interferes zorlayarak düşüncelerinin aktarım ve anlam- with communication in the real world. Have larını zayıflatmaktadır. you noticed that in public speaking, fewer Sosyal medyanın, bir taraftan dilin geli- views are directed at speakers in the audi- şimine katkı sağlarken diğer taraftan dilin ence, and more often they are focused on kullanımını zayıflattığı ve bunun da insanlar the screens of gadgets? Moreover, some- arasındaki iletişime bazı yönleri ile olumsuz times even in personal communication, yansıdığını söyleyebiliriz. Öte yandan, inter- close people seem to be near you, and at net üzerinden gerçekleşen iletişimin, bazen the same time somewhere in another space, gerçek hayattaki iletişimimize engel olduğu- because the iPhone in their hands constant- nu da söylemeliyiz. Kamuya açık alanlarda- ly picks, distracting their attention. ki konuşmalarda, hitap esnasında tarafların In addition, we should not forget that the davranışlarına baktığımızda, dinleyicilerin language performs not only the communi- dikkatlerini konuşmacının kendisinden çok cative function. Its cognitive function orga- ellerindeki cihazlarının ekranlarına yönlen- nizes the inner world of a person, and the dirdiği hususu maalesef, hepimizce bilinen accumulative function allows a person to bir gerçektir. Bu durum iki kişi arasındaki accumulate information and transmit it from iletişimde de çok farklı bir durum arz etme- the past to the future. Thus, language is a mektedir. cultural category; it forms thinking, world- Burada, dilin sadece iletişimsel işleve sa- view and human intellect, and preserves na- hip olmadığını da unutmamak gerekir. Dil, tional character and history (Miroshnichen- bilişsel işlevi sayesinde kişilerin iç dünyasını ko, 2008). There is even such a science as düzenleme, bilgi birikimini artırma ve bunları linguistic ecology, which deals with the cul- geleceğe aktarmasına olanak sağlar. Yani dil, ture of thinking and speech behavior, the kültürel bir kategori olarak düşünceyi, dün- education of linguistic taste, the protection ya görüşünü, insan zekâsını, milli karakteri and “healing” of the literary language, the ve tarihi korur (Miroshnichenko, 2008). Bu definition of ways and means of enriching alanlara odaklanan dil ekolojisi olarak adlan- and improving it. The lingual-ecological ap- dırılan bir bilim dalı olduğunun altını çizmek proach involves a careful attitude to the lit- gerekir. Bu bilim dalı, düşünme ve konuşma erary language both as a culture and as an davranış kültürü, dil bilimi eğitimi ile edebi instrument of culture (Prokhotskaya, 2005). dilin korunması ve iyileştirilmesi doğrultu- Meanwhile, the growing trend in network sunda dili, zenginleştirme ve geliştirme yol- discourse – the general “simplification of the larını incelemektedir. Dil bilimine, dil ekolojisi

303 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA complex” – causes a certain negative reac- açısından yaklaşmak, edebi dile hem kül- tion among many people who are not indif- tür olarak hem de kültürün bir aracı olarak ferent to the fate of language and culture dikkatli bir tutum sergilenmesini gerektirir (Cochrell-Fere, 2019). (Prokhotskaya, 2005). It is impossible to deny the fact that many Öte yandan, dikkat edilmesi gereken di- thinking people are alarmed that being con- ğer bir konu ise internetteki söylemlerde stantly in the atmosphere of a simplified lan- görülen ve oldukça yaygın bir eğilim olan guage of social networks, a person gradually “karmaşıklığın basitleştirilmesi” durumudur. loses the ability and means to express com- Bu eğilim, dil ve kültürün kaderine kayıtsız plex emotions and thoughts, and this makes olmayan pek çok insanın görüşüne göre him, on the one hand, more aggressive and, olumsuz bir durum olarak değerlendirilmek- on the other hand, more primitive. A primi- tedir (Cochrell-Fere, 2019). tive language gives rise to a primitive think- Sosyal ağlarda kullanılan basitleştirilen di- ing, which penetrates into all spheres of our lin etkisinde kalan ve bu konu üzerine kafa life, freeing people from a desire to think, yoran pek çok insanın duyduğu endişelerde compare, and draw conclusions. Sometimes haklılık payının olduğu inkâr edilemez. Çün- it is convenient, but more often negative kü karmaşık duygu ve düşüncelerini ifade consequences for progress are fraught – etme kabiliyetini yavaş yavaş kaybeden bir first at the level of the individual, then at insan zaman içerisinde daha da agresifleşir the group level, then at the level of society. ve ilkelleşir. İlkelleşen diller ise ilkel düşün- The ability to speak clearly, competently and celerin artmasına neden olarak hayatımızın beautifully is a great gift of nature to man, tüm alanlarına yayılır ve insanları düşünme, and to refuse it is at least unreasonable for karşılaştırma ve sonuç elde etme arzusundan “homo sapiens”. uzaklaştırır. Basit düşünceler, bazen duruma göre uygun olsalar dahi genelde, süreç açı- References sından olumsuz sonuçlarla doludur. Bu du- Cochrell-Fere Karina (2019). The Small Post rum, ilk olarak birey bazında başlayıp grup Became Seismic. Retrieved from https:// ve toplum düzeyine ulaşabilir. Hâsılı kelam, www.kasparov.ru/material.php?id=5DD38 açık ve yetkin konuşma kabiliyeti, insanlara CA90CE7A. Accessed on 22.11.2019. verilen güzel bir armağan olup, buna muhalif davranmak çok da makul görünmemektedir. Foster Hermione (2018). How is Social Media Changing the English Language?. Retrieved Kaynaklar from https://www.languageservicesdirect. co.uk/social-media-changing-english-lan- Cochrell-Fere Karina (2019). Küçük Bir Yazı guage/. Accessed on 23.11.2019. Sismik Hale Geldi. Alınan yer: https://www. Matusevich Aleksandra (2016). Communi- kasparov.ru/material.php?id=5DD38CA- cation in Social Networks: Pragmatic, Com- 90CE7A. Erişim tarihi: 16.11.2019. municative, Linguistilistic Aspects of Char- Foster Hermione (2018). Sosyal Medya İn- acteristic. Retrieved from https://diss.unn. gilizceyi Nasıl Değiştiriyor? Alınan yer: ht- ru/files/2016/670/diss-Matusevich-670.pdf. tps://www.languageservicesdirect.co.uk/ Accessed on 23.11.2019. social-media-changing-english-language/. Miroshnichenko Andrey (2008). Business Erişim tarihi: 16.11.2019. Communications. The Skill of Business Com- Matusevich Aleksandra (2016). Sosyal Ağlar- munication. A Practical Guide. World Pub- da İletişim: Bilimsel, İletişimsel, Dil Bilimsel lishing House. - 384 p. Özellikleri. Alınan yer: https://diss.unn.ru/ Prokhotskaya Svetlana (2005). Relation- files/2016/670/diss-Matusevich-670.pdf. Eri- ship of Language and Culture. Retrieved şim tarihi: 16.11.2019. from https://cyberleninka.ru › article › vzai- Miroshnichenko Andrey (2008). İş İletişimi ve mosvyaz-yazyka-i-kultury. Accessed on İş İletişimi Becerisi Rehberi. Kitap Dünya ya-

304 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ 23.11.2019. yınevi. - 384 s. Wilson Kate (2014). How Social Media is Prokhotskaya Svetlana (2005). Dil ve Kültür Changing Language. Retrieved from https:// İlişkisi. Alınan yer: https://cyberleninka.ru linguagreca.com/blog/2014/08/how-social- vzaimosvyaz-yazyka-i-kultury. Erişim tarihi: media-is-changing-language. Accessed on 16.11.2019. 22.11.2019. Wilson Kate (2014). Sosyal Medya Dilimizi Young Miles (n.d.). Effects of Social Media Nasıl Değiştiriyor? Alınan yer: https://lingu- on Language. Retrieved from https://u3a- agreca.com/blog/2014/08/how-social-me- sites.org.uk/files/h/hillingdon/docs/effec- dia-is-changing-language. Erişim tarihi: tofsocialmediaonlanuage.pdf. Accessed on 16.11.2019. 22.11.2019. Young Miles (t.y.). Sosyal Medya’nın Dil Üzerindeki Etkileri. Alınan yer: https://u3a- sites.org.uk/files/h/hillingdon/docs/effec- tofsocialmediaonlanuage.pdf. Erişim tarihi: 16.11.2019.

305 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

306 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ NEW EDUCATION MODELS: COOPERATIVE UNIVERSITIES YENİ EĞİTİM MODELLERİ: KOOPERATİF ÜNİVERSİTELER

Gulnar Nadirova *

Education, being a key industry in ensur- Toplumların gelişim süreçlerinin sürekli- ing the development of society, remains an liğinin sağlanmasına yönelik ana alanların area of the constant search for alternative başında gelen eğitim sektörü içerisinde de models and new technologies, sometimes gelişim ve verimliliğin artırılması adına yeni moving away from classical versions for the teknolojiler, alternatif eğitim teknikleri de- sake of a dramatic increase in its efficiency nenmekte olup, bu çerçevede gerektiği tak- in achieving results. Raising educated youth dirde, klasik yöntemlerin dışına çıkılabilmek- that are capable of contributing to society in tedir. Topluma sosyal ve ekonomik açıdan social and economic terms is the main goal katkı sağlayabilen eğitimli gençler yetiştir- of many universities in the world. Within this mek her üniversitenin ana hedefleri arasında general aim, the most sensitive challenge is yer almaktadır. Bu genel amaç içerisinde en the employment of graduates, which would hassas konulardan birisi, toplumun ihtiyaç work towards the purpose of training spe- duyduğu uzman kadronun yetiştirilmesi ve cialists demanded by society. aynı zamanda bu kadronun istihdam edil- Nowadays, life shows that the word mesidir. “higher” in the phrase “higher education” is Günümüz şartlarında iş bulma konusunda no longer the key since with the increasing yükseköğretim içerisindeki “yüksek” kelime- demand for skilled and experienced em- sinin pek bir özelliğinin kalmadığını görmek- ployees companies require their future per- teyiz. Çünkü firmaların yürüttükleri işlerdeki sonnel to be able to cope with exigencies of sorunlarla başa çıkabilecek çalışanlar arama their work. Due to different issues, youth un- sürecinde işe alınması düşünülen personel- employment, as figures show, is much high- den talep ettiği kabiliyet ve deneyim seviyesi er than general unemployment rates around gittikçe artmaktadır. İşsizlik rakamlarının da the world. For instance, the global unem- gösterdiği gibi değişik nedenlerden ötürü ployment rate of youth is 12.7%, while for gençler arasındaki işsizlik oranı, toplam işsiz- the European Union the number was 15.2% lik seviyesinden genelde yüksek çıkmaktadır. in 2019. As for Kazakhstan, this rate saw its Örnek vermek gerekirse, 2019’da küresel dü- peak in 1999 at 25.2%, subsequently falling zeyde gençler arası işsizlik oranı %12.7 iken to 3.9% in 2012, and since then it has gradu- bu rakam gelişmiş ekonomilerde bile - Avru- ally increased and reached 4.8% in 2019. pa Birliği örneğinde olduğu gibi - %15.2’dir. Regarding the issue of increasing the em- Kazakistan’daki durumdan bahsedecek olur- ployment potential of graduates, relevant sak, 1999’da gençler arasındaki işsizlik oranı experts from the global academic commu- %25.2 ile en yüksek seviyelerden, 2012’de nity have put forward many different solu- %3.9’a kadar düşmüş olup bu tarihten iti- tions, and among them the cooperative baren kademeli olarak yükselerek 2019’da university model looks the most promising. %4.8’e çıkmıştır. The idea was first proposed and implement- Mezunların istihdam edilme potansiyeli- ed in Spain and is currently being discussed nin artırılması üzerine çalışan uzmanlar pek by universities in Great Britain (Winn, 2017). çok farklı çözüm önerisi sunmaktadırlar. Mondragon University in Spain, which is part Bunlar arasında en umut vaat edici fikirler- of Mondragon Corporation, already exists as den birisi de “kooperatif üniversite mode- a federal cooperative university with a small li”dir. Bu düşünce ilk olarak İspanya’da öne

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

307 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA number of employees serving four auton- çıkarak, uygulamaya konulmuş olup, günü- omous working cooperative faculties with müzde İngiltere’de de tartışılmaktadır (Winn, hundreds of scientists and thousands of stu- 2017). İspanya’daki Mondragon üniversitesi, dents. It was created in 1997 by the associa- Modragon İşletmeleri bünyesinde yapı itiba- tion of three educational cooperatives in or- riyle federal kooperatif bir üniversite olarak der to guarantee its graduates a sustainable kurulmuş olup az sayıdaki personeli ile dört career and experience: the Faculty of Engi- kooperatif fakültedeki yüzlerce bilim insanı neering, the Faculty of Business Research, ile binlerce öğrenciye hizmet vermektedir. and the Faculty of Humanities and Peda- Öğrencilerine sürdürülebilir kariyer ve dene- gogical Sciences. In 2011, the Department of yim imkânları sağlamak üzere 1997 yılında Culinary Science was added to Mondragon Mühendislik Fakültesi, İşletme Araştırmaları University. The cooperative university model Fakültesi, Beşeri ve Pedagoji Bilimleri Fakül- of education is aimed at bringing companies tesi’nden oluşan üç eğitim kooperatifi birliği and institutions together in order to create tarafından kurulmuştur. 2011’de ise Mutfak a system where students can combine their Bilimleri Bölümü Mondragon Üniversitesi’ne study with the relevant occupations, which dahil edilmiştir. Kooperatif üniversite mode- they are going to be employed at after grad- linin amacı firmalar ile bu alanlarda faaliyet uation. gösteren eğitim kurumlarını bir araya getiren Close and constant relationships with the bir sistem oluşturarak öğrencilerin eğitimini working world allow students to adapt to aldıkları meslekler arasında iş ve eğitimin bir the needs of companies and organizations. kombinasyonunu oluşturmaktır. Within Mondragon Corporation, there are in Öğrencilerin, kesintisiz olarak iş dünyası total 257 companies and institutions where içerisinde yer alması temin edilerek firma students of this cooperative university have ve organizasyonların ihtiyaçlarına daha ko- the opportunity to combine their studies lay adapte olabilmeleri sağlanmaktadır. Bu with part-time work, which, in addition to da Mondragon İşletmelerinin bünyesinde supplementing academic education, allows yer alan 257 firma ve enstitüde öğrencilerin them to pay for their studies. After gradua- eğitimlerine devam ederken yarı-zamanlı iş- tion, students fill job openings at companies lerde çalışmalarına olanak sağlayarak hem and training centers at Mondragon Corpo- tecrübe kazanmalarına hem de eğitim mas- ration, which is Spain’s tenth largest busi- raflarını da karşılamalarına yardımcı olmak- ness (Bibby, 2012). tadır. Mezun olduktan sonraki dönemde ise Each faculty has a legal cooperative struc- İspanya’nın en büyük 10 işletmesinden birisi ture and works on the principles such as the olan Mondragon içerisinde yer alan firmalar- priority of work and cooperation, democ- da ve eğitim merkezlerindeki işlere girebil- racy and solidarity. These principles are im- mektedirler (Bibby, 2012). plemented through the equal participation Bu sistemde her fakültenin kendi yasal of three groups: working partners (owners kooperatif yapısı ve çalışma prensipleri ile of a cooperative with capital), collaborating öncelikleri bulunmaktadır. Bu prensipler üç partners (representatives of cooperative and grubun ortak katılımı ile gerçekleştirilmek- non-cooperative companies and other insti- tedir. Bu gruplar arasında iş ortakları (koo- tutions) and students. The essence of a co- peratif sermaye sahipleri), yardımcı ortaklar operative university is that faculties provide (kooperatif ve kooperatife bağlı olmayan official leadership functions not only to staff firmaların ve diğer enstitülerin temsilcile- and students but also to a wider group of ri) ve öğrenciler yer almaktadır. Kooperatif stakeholders, including other cooperatives üniversitelerin özelliği, fakültelerin işlerinin and local authorities. Each faculty has the yönetiminin dağıtımında sadece personel General Assembly and the Governing Coun- ve öğrenciler ile sınırlı kalmayarak diğer ko- cil, which are independent decision-making operatifler ve yerel yetkilileri de dahil ederek bodies. The Executive Board, which includes daha geniş bir paydaş grubunu kapsayacak the director of the faculty (dean of the fac- şekilde belirlenmektedir. Her fakülte, Genel

308 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ulty) and members of his / her team man- Kurul ve Yönetim Konseyi tarafından temsil age the daily activities of the cooperative. edilen bağımsız karar alma organlarına sa- The Governing Council is a delegated body. hiptir. Yönetim Kurulu içerisinde fakülte de- Representatives of both the General Assem- kanı ve ekibi fakültenin günlük faaliyetlerini bly and the Governing Council are elected yönetir. Genel Kurul ve Yönetim Konseyi üye- democratically (Mondragon University, n.d.). leri seçim yolu ile seçilirler (Mondragon Üni- Mondragon University has agreements versitesi, t.y.). Mondragon Üniversitesi’nin with many national and international high- pek çok ulusal ve uluslararası yükseköğretim er education institutions. These coopera- kurumu ile personel ve öğrenci değişimi da- tion agreements include student and staff hil olmak üzere ortak araştırmalar yapmak exchange agreements, as well as research üzere sözleşmesi bulunmaktadır. Mandra- partnership agreements. It is part of the Eu- gon Üniversitesi, aynı zamanda Erasmus+ ropean ERASMUS+ program and the Basque programı ile Bask Hükümeti Küresel Eğitim Government Global Education Program for Programı içerisinde yer almaktadır. alumni practical courses. Son birkaç sene içerisinde İngiltere’de de In the case of Great Britain, with the con- üzerinde tartışmaların devam ettiği bu mo- stant rise in tuition fees in recent years and del, son dönemlerde sürekli artan eğitim üc- a series of strikes by university teachers in retleri, üniversite öğretim üyelerinin emekli- connection with the pension reform, the lik reformuna karşı düzenledikleri protesto crisis of university education has manifest- ve grevler ile üniversite eğitim sektöründe ed itself most vividly, and the search for al- ortaya çıkan kriz, eğitimcilerin alternatif eği- ternative models of education is extremely tim modelleri arayışlarını hızlandırmaktadır. active. The Cooperative College, which is a Örneğin Cooperative College adı ile 1919’da Manchester-based independent charitable Manchester’da hayır kurumu olarak kurulan organization established in 1919 in order ve işçilere işlerinde ihtiyaç duyulan meslek- to train employees with necessary skills for lerin eğitiminin verilmesine yardımcı olan cooperatives, now works towards turning bu kurum eğitimde alternatif metotların ve itself into a cooperative university (Morgan, ekonomik kazanımların arayışının artması ile 2019). This was aided by the enactment by birlikte günümüzde bir kooperatif üniver- the British parliament of the Higher Educa- site açmanın planlarını yapmaktadır (Mor- tion and Research Act in 2017, which aims gan, 2019). Bu konuda İngiliz hükümetinin to encourage new alternative non-profit de 2017’de, eğitim sektöründeki kâr amacı providers in the higher education sector to gütmeyen alternatif yeni kuruluşların üni- compete with universities. versitelerle rekabet etmelerini destekleme- The plan is for the university to be run yi hedefleyen, Yüksek Eğitim ve Araştırma by its staff and students. The cooperative Kanunu’nda yaptığı düzenlemelerde eğitim university opens four-year part-time under- sektöründeki alternatif arayışları destekler graduate courses for the initial enrollment of nitelikte olduğunu göstermektedir. 90 students through blended learning, com- Cooperative College’in planlamasına bining online classes with full-time studies göre söz konusu üniversite, kendi çalışanları conducted in the training facilities of other ve öğrencileri tarafından işletilecektir. Coo- institutions – in Manchester and other plac- perative Üniversitesi başlangıç olarak 90 öğ- es – to avoid the cost of building and main- renciye dört yıllık yarı-zamanlı lisans eğitimi taining real estate. The idea of universities​​ vermeyi hedeflemektedir. Dersler, internet as self-governing communities is supposed üzerinden veya Manchester’da ya da başka to provide more dedicated staff and better şehirlerdeki iş tecrübesi sağlayacak anlaş- connections with society and business. The malı diğer kuruluşların tesislerinde yapıla- British model focuses on blurring inequali- caktır. Bu suretle, yeni kampüsler inşa etme ties between different social groups in ac- ve bunların bakımı gibi üniversitelerin temel cess to higher education, since a significant ve sabit masrafları azaltılmış olacak. Üniver- part of the student body is expected to be sitelerin kendilerini yöneten yapılar olarak

309 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA mature students. Besides, each application kurgulama düşüncesinin, kendini işine ada- will be evaluated not so much by academ- mış çalışanlar ile toplum ve iş dünyası ara- ic standards that give priority to children of sında daha etkili bağlar kurulmasına olanak people who can afford private schools and sağlaması beklenmektedir. Bu İngiliz modeli tutors, but, in essence, with a clear under- ile toplum içindeki çeşitli grupların eğiti- standing that anyone should be able to get me erişimleri konusundaki eşitsizliklerin de higher education regardless of precedence azaltılması amaçlanmaktadır. Bu bakış açısı, academic education. The cooperative uni- üniversite adaylarına, akademik geçmişleri versity intends to have branches in other veya ekonomik durumları çerçevesi dışında British cities, but this issue is under discus- herkes için eğitime erişim hakkı felsefesine sion. dayanmaktadır. Kooperatif Üniversite yakın However, it is obvious that even with al- gelecekte ortaklıklar tesis etmek suretiyle ternative options the problems of good gov- ülke çapında şubeler açmayı planlamaktadır. ernance, quality education, and sustainable Her ne kadar benzer modellerde alter- financing remain relevant. The experience natif eğitim yöntemleri öneriliyor olsa da, and interpretation of various capabilities of eğitim sektöründe iyi yönetim, kaliteli eğitim foreign education systems require thorough ve sürdürülebilir finansman sorunları devam study in Kazakhstan, in particular in connec- etmektedir. Yabancı eğitim sistemlerinin tion with the constantly growing and tight- deneyim ve anlayışlarının incelenerek Ka- ening requirements for university graduates zakistan’a uygulanabilirliği hususunun araş- as the final product and proof of the effec- tırılması gerekmektedir. Üniversitelerin bir tiveness of each particular university. It is in ürünü olarak her geçen gün artan bir şekilde this connection that the words of Deputy yükseköğretim kurumlarının gündeminde Prime Minister Berdibek Saparbayev can be yer alan mezunlar meselesinin bu minval- interpreted during the meeting of the gov- de tartışılması gerekmektedir. Bu hususla ernment commission on the optimization of ilişkili olarak Başbakan Yardımcısı Berdibek higher education institutions of Kazakhstan, Saparbayev, 10 Aralık 2019’da Kazakistan’da which was held on December 10, 2019, that yüksek eğitimin optimizasyonu hükümet the country does not need universities that komisyonu toplantısında ülkenin, işsiz uz- train incompetent and unclaimed specialists manlar yetiştiren üniversitelere ihtiyacının to fill the ranks of the unemployed (Ten- bulunmadığı hususunun altını çizmiştir. Top- grinews.kz, 2019). As a result, although ma- lantıda, üniversitelerin toplumun ihtiyacına jor changes are not planned in the country’s cevap verebilecek uzmanları yetiştirebilmesi education sector in the upcoming period, it için gereken adımların atılmasının gerekliliği is, however, expected that the discussions vurgulanmıştır (Tengrinews.kz, 2019). Sonuç on the development of classical methods olarak, ülkedeki eğitim sektöründe önümüz- will increase and the search for alternative deki dönemlerde her ne kadar büyük deği- education methods like the cooperative uni- şimler beklenmese de klasik yöntemlerin ge- versity model will continue. liştirilmesi gerektiği yönündeki tartışmaların artacağı ve kooperatif üniversiteler örneğin- References de olduğu gibi alternatif uygulamaların ge- Bibby Andrew (2012). Co-Operatives in liştirilmesi beklenmektedir. Spain - Mondragon Leads the Way. Re- trieved from https://www.theguardian.com/ Kaynaklar social-enterprise-network/2012/mar/12/co- Bibby Andrew (2012). Mondragon Üniver- operatives-spain-mondragon. Accessed on sitesi’nin Öncülüğünde İspanya’daki Ko- 09.12.2019. operatif Üniversiteler. Alınan yer: https:// Mondragon University (n.d.). Mondragon www.theguardian.com/social-enterprise- University Is a Young University. Retrieved network/2012/mar/12/cooperatives-spa- from https://www.mondragon.edu/en/in- in-mondragon. Erişim tarihi: 09.12.2019.

310 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ternational-mobility/mondragon-univer- Mondragon Üniversitesi (N.d.). Mondragon sity-cooperative-university. Accessed on Üniversitesi Genç Bir Üniversitedir. Alınan 09.12.2019. yer: https://www.mondragon.edu/en/in- Morgan John (2019). Is Cooperation the ternational-mobility/mondragon-univer- Antidote to Higher Education’s Competi- sity-cooperative-university. Erişim tarihi: 09. tive Anxiety? Retrieved from https://www. 12.2019. timeshighereducation.com/features/coop- Morgan John (2019). İşbirliği Yüksek Öğre- eration-antidote-higher-educations-com- nimin Rekabetçi Kaygısının Panzehiri Midir? petitive-anxiety. Accessed on 09.12.2019. Alınan yer: https://www.timeshighereduca- Tengrinews.kz (2019). Why Do We Need tion.com/features/cooperation-antidote-hi- Universities that Train Incompetent?. Re- gher-educations-competitive-anxiety. Erişim trieved from https://tengrinews.kz/ka- tarihi: 09.12.2019. zakhstan_news/zachem-nam-vuzyi-koto- Tengrinews.kz (2019) Neden Yetersiz Eğitim ryie-gotovyat-nekompetentnyih-sapar- Veren Üniversitelere İhtiyacımız Var?. Alınan baev-386245/. Accessed on 11.12.2019. yer: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ Winn Joss (2017). Working Towards A Coop- zachem-nam-vuzyi-kotoryie-gotovyat-ne- erative University for the UK. Retrieved from kompetentnyih-saparbaev-386245/. Erişim https://www.timeshighereducation.com/ tarihi: 11.12.2019. blog/working-towards-cooperative-univer- Winn Joss (2017). İngiltere’de Kooperatif sity-uk. Accessed on 09.12.2019. Üniversitesi Açma Yolundaki Çalışmalar. Alı- nan yer: https://www.timeshighereducation. com/blog/working-towards-cooperative-u- niversity-uk. Erişim tarihi: 09.12.2019.

311 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

312 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ NEW URBANIZATION POLICY OF UZBEKISTAN ÖZBEKİSTAN’IN YENİ KENTLEŞME POLİTİKASI

Kanat Makhanov *

Starting June 1, 2019, the Regulation on Özbekistan’da Bakanlar Kurulu kararıyla 1 the Agency for Urbanization under the Min- Haziran 2019 tarihinde onaylanan “Ekono- istry of Economy and Industry, approved by mi ve Sanayi Bakanlığı’na Bağlı Kentleşme a decree of the Cabinet of Ministers, came Ajansı Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir (Nuz. into effect in Uzbekistan (Nuz.uz, 2019). The uz, 2019). Bu Ajans, sanayileşme, ekonomik agency is tasked with assisting the govern- ve sosyal politika, işgücü kaynakları yöneti- ment in the implementation of state policy mi ve kentsel planlama bağlamında kentsel of urbanization such as making projections alanlardaki demografik eğilimler üzerine on demographic trends in urban areas in the tahminler yapma gibi kentleşme ile ilgili context of industrialization, economic and devlet politikalarının uygulanması konusun- social policy, labor resource management, da hükümete yardımcı olmayı amaçlamakta- urban planning, etc. The presidential edict dır. “Kentleşme Süreçlerinin Önemli Ölçüde “On Measures to Fundamentally Improve İyileştirilmesine Yönelik Önlemler” hakkında Processes of Urbanization” was adopted in Cumhurbaşkanlığı kararnamesi 2019 Ocak January 2019, providing for the main di- ayında kabul edilmiştir. Bu belge, hedeflenen rections and a set of measures for targeted devlet düzenlemesi ve ülkedeki şehirlerin bir state regulation of urbanization and inte- bütün halinde gelişimi için ana yönleri belir- grated development of cities in the country lemekte ve bu konuda bir dizi önlem almak- (Podrobno.uz, 2019). Besides, the document tadır (Podrobno.uz, 2019). Bunun yanı sıra, establishes the Foundation for the Devel- belge, kent politikasıyla ilgili finansal sorun- opment of Urbanization under the Ministry ları düzenlemek amacıyla “Ekonomi ve Sana- of Economy and Industry, which is intended yi Bakanlığı Bünyesinde Kentleşmeyi Geliştir- to regulate financial issues related to urban me Vakfı’nın” kurulmasını da öngörmektedir. policy. These include the accumulation of Söz konusu finansal sorunlar, arazi parselle- funds received from the privatization of land rinin özelleştirilmesinden elde edilen fonla- parcels, assistance to the nascent mortgage rın birikimini, yeni ipotek piyasasına yardımı, market, financing of projects aimed at devel- kentsel ve banliyö alanlarının geliştirilmesine oping urban and suburban areas, as well as yönelik projelerin finanse edilmesini, gerekli necessary infrastructural projects, facilities, altyapı projelerini ve tesisleri kapsamaktadır. etc. Kentleşme, Özbekistan hükümeti tara- Urbanization is understood by the Uzbek fından ülkenin sosyo-ekonomik gelişimini government as one of the most important şekillendirecek en önemli faktörlerden biri factors that will shape the socio-economic olarak algılanmaktadır. Şu anda Özbekistan development of Uzbekistan. Currently, about nüfusunun yaklaşık %50.6’sı kentlerde ya- 50.6% of the population of Uzbekistan live şamaktadır ve bu oran diğer komşu ülkele- in urban areas, and this percentage is rather re göre oldukça düşüktür. Bununla birlikte, low compared to other neigh-boring coun- Özbekistan hızlı kentleşme oranına sahip tries. However, Uzbekistan is a country with bir ülkedir ve Birleşmiş Milletler (BM, 2019) a rapid urbanization rate and, according to tahminlerine göre, 2030 yılına kadar ülke the UN projections, by 2030, some 60% of nüfusunun yaklaşık %60’ının şehirlerde ya- the country’s population will live in cities, şaması beklenmektedir. Bu, küresel eğilimler which is compatible with global trends. In ile uyumludur. Birçok ülkenin deneyimi kent-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

313 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA many countries, urbanization was accom- leşme sürecinin ekonomik büyümeye pozitif panied with rapid economic growth (UN, katkılarının olduğunu göstermektedir. Örne- 2019). For instance, an in-crease in urbaniza- ğin, Çin’de 1960-2004 yılları arasında kent- tion in China from 16% to 39% throughout leşme oranının %16’dan %39’a yükselmesi, 1960-2004 led to more than tenfold increase kişi başına düşen GSYİH’da on kattan fazla in the GDP per capita. In Brazil, the urban- artışa tekabül etmiştir. Brezilya’da 1960-2003 ization increment from 45% to 83% during yılları arasında kentleşme oranı %45’ten 1960-2003 was accompanied by an almost %83’e yükselmiş ve aynı zamanda kişi başına threefold GDP per capita growth (Commis- düşen GSYİH neredeyse üç kat büyümüştür sion on Growth and Development, 2008). (Büyüme ve Gelişme Komisyonu, 2008). Bu Hence, the economic reasoning of foster- nedenle, kentleşmeyi teşvik etmenin eko- ing urbanization is to stimulate economic nomik sebebi, ölçek ekonomilerinin etkisi growth through the effect of economies of ve yoğunlaşma etkisiyle beraber ekonomik scale and the effect of concentration. Labor büyümeyi teşvik etmektir, denilebilir. İşgücü productivity tends to increase when it moves verimliliği, bu işgücünün kırsal alanlardan from rural areas to cities, where the capital sermaye/emek oranının daha yüksek oldu- to labor ratio is higher. ğu kentlere taşındığında artma eğiliminde Since 1991, the share of the urban pop- olacaktır. ulation of Uzbekistan increased rather rap- Özbekistan’ın kentsel nüfusun payı idly from 40.3% in 1991 to 50.6% in 2018, 1991’de %40.3 iken, 2018’de %50.6’ya yük- which makes it the second urbanized coun- selmiştir. Bu durum, Özbekistan’ı Kazakis- try in Central Asia after Kazakhstan (57.4%). tan’dan sonra (%57.4) Orta Asya’daki ikinci Interestingly, there has been practically no en çok kentleşmiş ülke haline getirmiştir. further growth of urbanization after 2010. Önemle vurgulanması gereken nokta ise, Moreover, from 2009 to 2018, the urbaniza- 2010’dan sonra kentleşme oranında belirgin tion level even decreased slightly in 10 out of bir artış kaydedilmemiştir. Ayrıca, 2009’dan 13 regions and from 51.7% to 50.6% nation- 2018’e kadar kentleşme seviyesi 13 bölge- wide. One of the reasons explaining this re- nin 10’unda ve ülke genelinde %51.7’den verse trend is that the previous urbanization %50.6’ya doğru hafif bir düşüş de göstermiş- was mainly achieved not due to the move- tir. Bu ters eğilimi açıklayan sebeplerden biri, ment of the population from rural areas to önceki kentleşmenin ağırlıklı olarak nüfusun cities but rather through the transformation kırsal alanlardan kentlere taşınmasıyla değil, of settlements into cities, while after 2010 yerleşim alanlarının şehirlere dönüştürülme- the total number of cities has not changed siyle gerçekleşmesi ve toplam şehir sayısının significantly. However, according to the UN 2010’dan sonra önemli ölçüde değişmemesi projections, the urbanization will accelerate olmuştur. Bununla birlikte, BM öngörülerine again after 2030, and it is expected that the göre, kentleşme 2030’dan sonra tekrar hızla- share of urban population in Uzbekistan will nacaktır ve Özbekistan’da 2050 yılına kadar reach 61.5% by 2050. kentsel nüfusun payının %61.5’e ulaşması In Uzbekistan, 119 settlements are clas- beklenmektedir. sified as cities. However, 82 of these cities Özbekistan’da 119 yerleşim yeri şehir ola- are small towns with less than 50,000 inhab- rak sınıflandırılmaktadır. Ancak, bu şehirlerin itants, while 21 have 50,000-100,000 resi- 82’si 50 binden az nüfusa sahip kasabalardır. dents. 11 cities have 100,000-250,000 inhab- 21 tanesi 50-100 bin kişilik nüfusa sahiptir. itants, and only four have a number of resi- 11 kentte ise 100-250 bin kişi yaşamakta dents ranging from 250,000 to 500,000. The olup, sadece dördünde 250-500 bin ara- capital city of Tashkent is by far the largest sında değişen bir nüfus bulunmaktadır. Öz- city of Uzbekistan with 2,4 million residents bekistan başkenti Taşkent, ülke nüfusunun accounting for over 7,4% of the total popu- %7.4’ünü ve toplam şehir nüfusunun nere- lation of the country and for almost a quar- deyse %25’ini oluşturan 2,4 milyon nüfu- ter of its total urban population. Tashkent is, suyla ülkenin en büyük şehri konumundadır.

314 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ therefore, a dominant city not only in terms Bu bağlamda Taşkent, sadece demografik of demographics but also in terms of eco- açıdan değil aynı zamanda ulusal GSYİH’nın nomic power contributing more than 13% of da %13’ünden fazlasına katkıda bulunarak the national GDP. It is very common for many ekonomik güç bakımından da önemli bir şe- developing countries to have one dominant hirdir. Gelişmekte olan ülkelerin şehir yapıla- city in terms of demography, which grows rına bakıldığında demografik açıdan kendine at significantly faster rates than other cities, coğrafi konum olarak yakın olan şehirler de including those that stand next to it in the dâhil olmak üzere diğer şehirlere göre çok population ranking. However, this is not the daha hızlı büyüyen bir “baskın” şehrin ol- case for Uzbekistan. Despite the fact that the ması çok yaygın bir durumdur. Ancak, bu population of Tashkent rose from 2,14 mil- durumun Özbekistan için geçerli olmadığı lion to 2,48 million throughout 2005-2018, belirtilmelidir. Taşkent, nüfusu 2005-2018 its population grew slower than the total yılları arasında 2,14 milyondan 2,48 milyona population of Uzbekistan. Therefore, the yükselmesine rağmen, aslında şehir nüfusu share of Tashkent in the country’s population olarak Özbekistan’ın toplam nüfusundan even decreased from 8,1% to 7,5%, while its daha yavaş büyümüştür. Bu nedenle, Taş- share in the urban population decreased kent’in ülke nüfusu içindeki payı %8.1’den from 16.6% to 15.5%. On the other hand, %7.5’e düşmüş ve kent nüfusu içindeki payı throughout 2005-2014, there has been a %16.6’dan %15.5’e düşmüştür. Öte yandan, rapid population growth in other large cities 2005-2014 yılları arasında Fergana (%43.6), such as Fergana (43,6%), Samarkand (40,9%) Semerkant (%40.9) ve Margilan (%30.5) gibi and Margilan (30,5%). Other cities with the diğer büyük şehirlerde daha hızlı nüfus ar- population above 200,000 grew moderate- tışı yaşanmıştır. Nüfusu 200 binin üzerinde ly but still faster than the capital city during olan diğer şehirler, 2005-2014 döneminde 2005-2014. These are Namangan (16,5%), orta derecede olsa da başkentten daha hızlı Kokand (14,7%), Bukhara (14,6%), Andijan büyümüştür. Bunların arasında Namangan (14,6%) and Nukus (14,4%) (State Commit- (%16.5), Kokand (%14.7), Buhara (%14.6), tee of Uzbekistan on Statistics, 2019). Thus, Andijan (%14.6) ve Nukus (%14.4) kentleri we can observe that during the past 10-15 yer almaktadır. Böylece, son 10-15 yıl boyun- years practically all Uzbek cities with the ca nüfusu 200 binden fazla olan tüm Özbek population of over 200,000 grew faster de- şehirlerinin demografik açıdan Taşkent’ten mographically than Tashkent. daha hızlı büyüdüğünü görmekteyiz (Stat. The economic sense of fostering urban- uz, 2019). ization in the case of Uzbekistan is quite Özbekistan özelinde kentleşmeyi teşvik clear. As we can see from the statistics of etmenin ekonomik anlamı oldukça açıktır. urbanization in Uzbekistan, the country’s Özbekistan’da kentleşme istatistiklerinden population went through the process of ur- gördüğümüz gibi, son 20 yılda ülke nüfusu banization over the past two decades. There kentleşme sürecinden geçmiştir. Sürecin iki have been two main channels of the process. ana kanalı olmuştur. Birincisi, büyük kırsal The first one is the transformation of large yerleşim yerlerinin giderek kasabalara dö- rural settlements into towns. The second nüşmesidir. İkincisi ise, nüfusu 200 binden one is the population’s movement from ru- fazla olan büyük şehirlerde nüfus artışının ral areas to cities, as indicated by the popu- ülke geneline göre daha hızlı olmasından lation growth in large cities with more than görülebildiği gibi, nüfusun kırsal alanlardan 200,000 residents, which was higher than kentlere taşınmasıdır. nationwide. Özbekistan’da kentleşme politikasının The main declared purpose of the poli- temel amacı, sermaye bakımından nispeten cy of urbanization in Uzbekistan is to stim- zengin kent alanlarında işgücü kaynakları- ulate economic growth through the con- nın yoğunlaştırılması yoluyla ekonomik bü- centration of labor resources in relatively yümeyi teşvik etmektir. İstatistiksel veriler, capital abundant urban areas. The statistical 2005’ten bu yana 200 binden fazla nüfusa

315 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA data shows that since 2005 there has been sahip Özbekistan şehirlerinde nüfus artışının a faster population growth in cities of Uz- Taşkent’ten daha hızlı olduğunu göstermek- bekistan with over 200,000 residents than in tedir. Bu, Taşkent gibi büyük kentlerin, kırsal Tashkent, which can be explained by the fact bölgelerden gelenler için daha az uygun that large metropolitan areas like Tashkent olması gerçeği ile açıklanabilir. Özbekistan, are less affordable to newcomers from rural Orta Asya’da göreceli olarak en yüksek kent- areas. Uzbekistan has the highest speed of leşme hızına sahiptir. 2005’ten 2015’e kadar urbanization in relative terms in Central Asia. Özbekistan’ın kentsel nüfusu 2,8 milyon kişi From 2005 to 2015, the urban population of artmıştır. Bu, Kazakistan’ın kentsel nüfus ar- Uzbekistan increased by 2,8 million people, tışından iki kat daha yüksektir ve beş Orta which is twice as higher than Kazakhstan and Asya ülkesindeki toplam kentsel nüfus artı- more than half of the total urban population şının yarısından fazladır. Ayrıca, Özbekistan growth in the five Central Asian states com- nüfusunun yaklaşık yarısı hâlâ kırsal alanlar- bined. About half of the Uzbek population da yaşamaktadır ve bu nedenle yakın gele- still live in rural areas, and therefore there is cekte kentleşme sürecinin devamı için ülke a vast reserve for further urbanization in the büyük bir potansiyele sahiptir. Buna ek ola- near future. In addition, other factors give rak, Özbekistan’da komşu Orta Asya ülkele- reasons to project a higher urbanization rate rine kıyasla daha yüksek kentleşme oranının in Uzbekistan compared to the neighbor- gerçekleşebileceğini gösteren belli başlı ek ing Central Asian states. Apart from having faktörler de bulunmaktadır. Hızla büyüyen a rapidly growing economy (5,1% in 2018) ekonomiye (2018’de %5.1) ve Orta Asya’da and the largest population in Central Asia, en büyük nüfusa sahip olmasının yanı sıra, Uzbekistan also has the younger population Özbekistan, nüfusunun ortalama yaşı konu- in comparison to its neighbors on average, sunda komşu ülkelere kıyasla daha genç bir including rural young population (around 16 nüfusa sahiptir. Bunların arasında yaşlı nü- million people) who have more propensity fusa göre şehirlere taşınmaya daha meyilli to move to cities than elderly people. Anoth- kırsal genç nüfus (yaklaşık 16 milyon kişi) da er factor that plays a great role in stimulat- yer almaktadır. Kentleşmeyi teşvik etmede ing urbanization is the high overall density büyük rol oynayan diğer bir faktör, Özbekis- of population, which is 73,3 people per sq. tan için kilometrekare başına 73,3 kişi olan km for Uzbekistan. In addition, over 90% of yüksek denebilecek nüfus yoğunluğudur. the country’s rural population live at a dis- Ayrıca, ülkenin kırsal nüfusunun %90’ından tance less than 200 km from nearby cities fazlası, 200 binden fazla nüfusa sahip şehir- with more than 200,000 residents. Hence, lerin mücavir alanlarında, diğer bir ifadeyle rural residents have small relocation costs şehirlerden 200 km’den az bir mesafedeki and have more propensity to move to cities. bölgelerde yaşamaktadırlar. Bu nedenle, kır- Thus, Uzbekistan has necessary so- sal kesimde yaşayanlar şehirlere göç etmek cio-economic and geographic conditions istediklerinde, az bir maliyetle şehirlere ta- for rapid urbanization. The experience of şınma olanakları bulunmaktadır. other countries shows that urbanization can Özetle Özbekistan, hızlı bir kentleşme sü- bring qualitative changes since it provides reci için gerekli sosyo-ekonomik ve coğrafi a supplementary economic growth, as well koşullara sahiptir. Diğer ülkelerin deneyim- as quantitative changes, as additional labor lerinde görüldüğü gibi kentleşme süreçleri will gradually switch from the less produc- ekonomik büyümeye katkılar sağlamaktadır. tive primary sector to more capital-intensive Özbekistan’da da gelişen kentleşme süre- manufacturing or service sectors. However, ci ile işgücünün de emek yoğun tarım gibi the success of activities of the Agency for Ur- sektörlerden, ekonomik getiri açısından banization in Uzbekistan will depend on the daha verimli, sermaye yoğun imalat veya effective implementation of the program, hizmet sektörüne kademeli şekilde geçmesi while improper management of fostered ur- de beklenmektedir. Lakin bu sürecin iyi yö- banization may lead to adverse effects. netilememesi durumunda uygunsuz gelişen

316 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ References bir şehir yapısı ile pek çok olumsuz sonuçlar Commission on Growth and Development da ortaya çıkabilir. Bu noktada Özbekistan’ın (2008). Urbanization and Growth, The In- Kentleşme Ajansı’nın çalışmalarının başarısı ternational Bank for Reconstruction and süreç içerisinde oldukça önemli bir rol oyna- Development. Retrieved from https://open- yacaktır. knowledge.worldbank.org/bitstream/han- dle/10986/2582/470610PUB0Urba101OF- Kaynaklar FICIAL0USE0ONLY1.pdf?sequence=1&isAl- Birleşmiş Milletler DESA Nüfus Bölümü lowed=y. Accessed on 11.06.2019. (2019). 2018 Dünya Kentleşme Beklentileri- Nuz.uz (2019). How will the Agency for nin Revizyonu. Alınan yer: https://populati- Urbanization in Uzbekistan? Retrieved on.un.org/wup/Download/. Erişim tarihi: 10. from https://nuz.uz/ekonomika-i-finan- 06.2019. sy/40009-minekonomiki-i-promyshlenno- Büyüme ve Gelişme Komisyonu (2008). sti-uzbekistana-predlagaet-sozdat-agent- Kentleşme ve Büyüme, Uluslararası Yeni- stvo-po-urbanizacii.html. Accessed on den Yapılanma ve Kalkınma Bankası. Alınan 10.06.2019. yer: https://openknowledge.worldbank.org/ Podrobno.uz (2019). Uzbekistan has Created bitstream/handle/10986/2582/470610PU- the Agency for Urbanization. Retrieved from B0Urba101OFFICIAL0USE0ONLY1.pdf?sequ- https://podrobno.uz/cat/economic/v-uz- ence=1&isAllowed=y. Erişim tarihi: 11.06. bekistane-sozdano-agentstvo-urbanizatsii/. 2019. Accessed on 10.06.2019. Nuz.uz (2019). Özbekistan’da Kentleşme The State Committee of the Republic of Ajansı Nasıl Olacak? Alınan yer: https://nuz. Uzbekistan on Statistics (2019). Quar- uz/ekonomika-i-finansy/40009-minekono- terly Reports. Retrieved from https:// miki-i-promyshlennosti-uzbekistana-pred- stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka- lagaet-sozdat-agentstvo-po-urbanizacii. en/2806-quarterly-reports. Accessed on 12. html. Erişim tarihi: 10.06.2019. 06.2019. Özbekistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Ko- United Nations DESA Population Division mitesi (2019). Üç Aylık Raporlar. Alınan yer: (2019). 2018 Revision of the World Urbaniza- https://stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statysty- tion Prospects. Retrieved from https://popu- ka-en/2806-quarterly-reports. Erişim tarihi: lation.un.org/wup/Download/. Accessed on 12.06.2019. 10.06.2019. Podrobno.uz (2019). Özbekistan, Kentleşme Ajansını Kurdu. Alınan yer: https://podrob- no.uz/cat/economic/v-uzbekistane-sozda- no-agentstvo-urbanizatsii/. Erişim tarihi: 10. 06.2019.

317 EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

318 VAKUR SUMER

Assoc. Prof. Vakur Sumer, working as the Eylül 2017’den itibaren Hoca Ahmet Ye- Director of the Khoja Akhmet Yassawi Inter- sevi Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitü- national Kazakh-Turkish University Eurasian sü Direktörlüğü’nü yürüten Doç. Dr. Vakur Research Institute since September 2017, has Sümer, Doktorasını Orta Doğu Teknik Üni- received his Ph.D. on International Relations, versitesi Uluslararası ilişkiler Bölümü’nde from Middle East Technical University, Ankara, tamamlamıştır. Selçuk Üniversitesi Ulusla- Turkey. He is a faculty member at Department rarası ilişkiler Bölümü’nde öğretim üyesidir. of International Relations, Selcuk University, Dr. Sümer, University of North Carolina-C- Konya, Turkey. He has worked as a post-doc- hapel Hill’de doktora sonrası araştırmalar- toral fellow at the Global Research Institute da bulunmuştur. Ayrıca University of Ca- at University of North Carolina-Chapel Hill, lifornia-Davis’te de misafir uzman olarak NC, USA, and as a visiting scholar at the De- bir yıl süreyle araştırmalarını sürdürmüştür. partment of Environmental Science and Pol- Max Planck Enstitüsü’nde de misafir -öğ icy, University of California-Davis, CA, USA. retim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Sumer has been a researcher at Max Planck Sümer’in makaleleri, ‘Uluslararası ilişkiler”, Institute in Heidelberg, Germany in 2012. “Water International” ve “Journal of Peace- He has published articles in journals such as building and Development” gibi dergiler- Uluslararası İlişkiler, Water International, and de, ve kitap bölümü olarak birçok kitapta Journal of Peacebuilding and Development. yayınlanmıştır. 2015 yılında editörlüğünü Sumer has recently coedited a volume, Sus- (Walter Leal ile birlikte) yaptığı “Sustainab- tainable Water use and Management, pub- le Water Use and Management” adlı kitap lished by Springer in 2015. He has also pub- Springer tarafından basılmıştır. Ayrıca, ‘Tür- lished a book from I.B. Tauris in 2016: Water kiye’de Su ve Siyaset: Yapısal Dönüşüm ve and Politics in Turkey: Structural Change and Avrupa Birliği’ne Katılım’ başlıklı kitabı IB EU Accession. He also has attended a num- Tauris tarafından basılmıştır. Sümer çok sa- ber of international and national academic yıda uluslararası ve ulusal konferans ve ça- conferences. He served as a referee/expert lıştaya katılmış, pek çoğu basılı olan bilim- for the European Commission in evaluation sel tebliğler sunmuştur. Avrupa Komisyonu of numerous projects. His areas of research nezdinde uzman olarak da görevlendirilmiş include water issues, transboundary rivers, bulunan Sümer, pek çok projenin değer- environmental politics, and Turkey’s accession lendirilmesinde hakem/jüri üyesi olarak rol to the European Union. Sumer is a member almıştır. Çalışma alanları arasında sınıraşan of ISA (International Studies Association), En- su politikaları, çevresel siyaset, iklim deği- vironmental Studies Section of ISA, and the şikliği, ve Türkiye’nin AB’ye üyeliği bulun- International Water Association (IWA). maktadır. Sümer, Uluslararası Çalışmalar Derneği ISA (International Studies Associa- tion), ve Uluslararası Su Derneği-Internati- onal Water Association (IWA) üyesidir.

319 ZHENGIZKHAN ZHANALTAY

Zhengizkhan Zhanaltay completed his Cengizhan Canaltay, 2010 yılında lisans bachelor’s degree at international relations eğitimini KIMEP Üniversitesi Uluslararası department of KIMEP University in 2010. He İlişkiler Bölümü’nde tamamlamıştır. Yük- completed his master thesis named ‘Oral- sek lisans eğitimini 2014 yılında sunduğu mans integration into Kazakhstani Society: “Oralmanlar’ın Kazakistan Toplumuna En- Turkish Kazakh Case’ in International Re- tegrasyonu: Türkiye Kazakları” konulu yük- lations department of KIMEP University in sek lisans teziyle tamamlamıştır. Cengizhan 2014. Zhengizkhan Zhanaltay started to work Canaltay, Ocak 2015’te Hoca Ahmet Yesevi at Khoja Akhmet Yassawi International Ka- Uluslararası Kazak-Türk Üniversitesi Avras- zakh-Turkish University Eurasian Research ya Araştırma Enstitüsü’nde araştırmacı ola- Institute in January 2015 as a junior research rak görevine başlamıştır. Eylül 2017’den bu fellow. Since September 2017 working as a yana müdür yardımcısı olarak çalışmakta- deputy director. Zhengizkhan Zhanaltay has dır. Cengizhan Canaltay’ın çeşitli Kazakistan published several articles in different Kazakh- dergilerinde yazıları yayınlanmış olup Bilig, stani journals and scientific papers in foreign Perception ve Central Asia Program gibi journals like Bilig, Perception, and Central yabancı dergilerde de birkaç bilimsel ma- Asia Program. He recently co-authored a pa- kalesi yayınlanmıştır. Yakın dönemde çıkan per titled “Analysis of Bilateral Trade Relations yazıları arasında “Türkiye ve Rusya Federas- between Turkey and Russia Federation”. Cur- yonu Arasında İkili Ticari İlişkilerin Analizi” rently, he is co-authoring a book on “External başlıklı bir makalenin eş yazarı olmuştur. and Internal Migration in Central Asia”. His Hâlihazırda Canaltay, “Orta Asya’da Dış ve research interests include migration, labor İç Göç” konulu kitabın ortak yazarlarından market, international migration politics, labor birisidir. Cengizhan Canaltay’ın ilgi alanları economics, migrant workers and ethnic mi- arasında göç, işgücü piyasası, uluslararası grants’ social and economic integration into göç politikası, emek ekonomisi, göçmen society, remittance dynamics and bilateral işçiler ve etnik göçmenlerin topluma sosyal trade relations. ve ekonomik entegrasyonu, göçmen işçile- rin para aktarımı dinamikleri ve ikili ticaret ilişkileri yer almaktadır.

320 SUAT BEYLUR

Dr. Suat Beylur, doktorasını Ankara Yıldırım Dr. Suat Beylur received his doctorate Beyazıt Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde, from Ankara Yıldırım Beyazıt University, Yüksek Lisansını ise Hacettepe Üniversite- Department of Sociology, and his master’s si Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamam- degree from Hacettepe University, Depart- lamıştır. Daha önce Kültür ve Turizm Bakan- ment of International Relations. Beylur pre- lığı’nda (YTB) uzman, direktör, daire başkanı viously served as an expert, director, head ve müşavir görevlerinde bulunan Beylur, 2019 of department and advisory positions in yılından itibaren Hoca Ahmet Yesevi Uluslar- the Ministry of Culture and Tourism (YTB). arası Kazak-Türk Üniversitesi Avrasya Araştır- Starting from 2019 he works at the Khoja ma Enstitüsü’nde Müdür Yardımcısı olarak Akhmet Yassawi International Kazakh-Tur- görev yapmaktadır. Orta Asya ve Balkanlar kish University Eurasian Research Institute üzerine bilimsel çalışmaları bulunan Bey- as a deputy director. He has various scienti- lur’un, sosyal değişme, din-devlet ilişkileri, fic studies on Central Asia and the Balkans diyaspora, kamu diplomasisi ve uluslararası where he has special interests in social eğitim politikaları özel ilgi alanları içerisinde change, religion-state relations, diaspora, bulunmaktadır. Belirtilen alanlarda çok sayı- public diplomacy and international edu- da projenin yürütücüsü olan Beylur, ulusal ve cation policies. Within the specified areas uluslararası konferanslara katılımın yanı sıra Beylur has worked as a project manager Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) and attended national and international tarafından kısa dönemli olarak görevlendi- conferences. Moreover, he was appointed rilmiş ve Avrupa Birliği (AB) projelerinde by the Organization for Security and Co-o- yer almıştır. AGİT tarafından verilen “Nefret peration in Europe (OSCE) for short term Suçlarına Karşı Eğiticilerin Eğitimi” vb. sertifi- duties and took part in the European Union ka programlarına katılan Beylur, yurtiçinde ve (EU) projects. He has participated in certi- yurtdışında eğitim ve bölgesel konular üzer- ficate programs like “Training of Trainers ine çok sayıda seminer vermiştir. Against Hate Crimes” issued by the OSCE and given many seminars on education and regional issues at home and abroad.

321 DAUREN ABEN

Dauren Aben is a senior research fellow Dauren Aben, Avrasya Araştırma Ensti- at the Eurasian Research Institute. He holds a tüsü’nde uzman araştırmacı olarak görev Master’s in International Relations from Kain- yapmaktadır. Dauren Aben, Kaynar Üni- ar University, Almaty, Kazakhstan, and a Mas- versitesi’nden (Almatı, Kazakistan) Ulus- ter’s in International Policy Studies and cer- lararası İlişkiler alanında yüksek lisans ve tificates in nonproliferation studies, conflict Monterey Uluslararası Çalışmalar Enstitü- resolution, and commercial diplomacy from sü’nden (Kaliforniya, ABD) Uluslararası Po- the California-based Monterey Institute of In- litika Araştırmaları alanında yüksek lisans ternational Studies. He previously worked as yapmıştır ve nükleer silahların yayılmasını a senior project manager and researcher at önleme çalışmaları, çatışma çözümü ve ti- the Nazarbayev University Graduate School caret diplomasisinde sertifikalara sahiptir. of Education. In 2011-2014, Dauren worked Daha önce Nazarbayev Üniversitesi Eği- as a senior research fellow at the Kazakhstan tim Bilimleri Enstitüsü’nde uzman proje Institute for Strategic Studies under the Pres- yöneticisi ve araştırmacı olarak çalışmıştır. ident of the Republic of Kazakhstan. In 2008- Dauren, 2011-2014 yılları arasında Kazakis- 2010, he supervised accreditation and rank- tan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı Stratejik ing activities at the Al-Farabi Kazakh National Araştırmalar Enstitüsü’nde uzman araştır- University. In 2003-2009, Dauren served as macı olarak çalışmıştır. 2008- 2010 yılları the program coordinator and executive di- arasında Al-Farabi Kazak Milli Üniversite- rector of the Almaty office of the Monterey si’nde Akreditasyon ve Sıralama faaliyetle- Institute’s James Martin Center for Nonpro- rini yönetmiştir. 2003-2009 yılları arasında liferation Studies, whose monthly newsletter ise Monterey Enstitüsü’nün James Martin International Export Control Observer he Silahsızlanma Çalışmaları Merkezi’nin Al- co-edited. Dauren’s research interests cover matı ofisinde program koordinatörü ve various aspects of international security, as yönetici müdürü olarak görev yapmış olup, well as regional security in Central Asia and bu Merkez’in “Uluslararası İhracat Kontrol the Caucasus, as reflected in a number of ac- Gözlemcisi” aylık bülteninin yardımcı edi- ademic papers and book chapters. He also törü olmuştur. Dauren Aben’in ilgi alan- serves as an expert advising the Government ları, bir dizi akademik çalışmada ve kitap of Kazakhstan on nuclear nonproliferation, bölümlerinde yansıtıldığı gibi, uluslararası nuclear security, and export controls. güvenliğin ve Orta Asya ve Kafkasya’da- ki bölgesel güvenliğin çeşitli sorunlarını kapsamaktadır. Ayrıca, Dauren Aben, nük- leer silahların yayılmasını önleme, nükleer güvenlik ve ihracat kontrolleri konularında Kazakistan Hükümeti’ne danışmanlık hiz- meti vermektedir.

322 NOTES:

323 324

EURASIA OUTLOOK 2019: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

326