muziek

The King’s Consort Choir and Orchestra olv. Robert King

wo 19 dec 2018 / Grote podia / Blauwe zaal

20 uur / pauze ± 20.55 uur / einde ± 22.30 uur inleiding David Vergauwen / 19.15 uur / Blauwe foyer meesterlijke koren 2018-2019

Barokorkest B’Rock & Nederlands Kamerkoor olv. Peter Dijkstra vr 16 nov 2018 Le Concert Olympique & Arnold Schönberg Chor olv. Jan Caeyers wo 21 nov 2018 The King’s Consort Choir and Orchestra olv. Robert King wo 19 dec 2018 teksten programmaboekje David Vergauwen vertaling libretto Nederlandse The King’s Consort Choir and Orchestra D/2018/5.497/135 Händelvereniging Robert King muzikale uitvoering boventiteling Capiche Surtitling Julia Doyle sopraan Hilary Summers alt Joshua Ellicott tenor David Wilson-Johnson bas

George Frederick Händel (1685-1759) Messiah, HWV56 tekst: Charles Jennens (1700-1773)

Deel I ca. 55’

pauze

Delen II & III ca. 70’

Gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling / concert / tentoonstelling van uw keuze. Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de Cd-verkoop Bij onze concerten worden occasioneel concertvleugels van deSingel cd’s te koop aangeboden door Moreau Pianoservice / Kapucinessenstraat 32 / 2000 La Boite à Musique / Coudenberg 74 / Brussel Antwerpen / +32 (0)486 83 63 98 +32 (0)2 513 09 65 / www.classicalmusic.be www.moreau-pianoservice.be London Gallery, Portrait Thomas Hudson, 1756 © National Händel. Schilderij van Frederick George De verleiding is groot om in het kader van de ‘Messiah’ Messiah vooral in te gaan op de verwezenlijking van Händel. Toch Al sinds haar première te Dublin op 13 april 1742 is Händels loont het ook de moeite om te blijven stilstaan bij de ‘Messiah’ een van de vaakst uitgevoerde werken uit het verwezenlijking van Charles Jennens, de tekstauteur van repertoire. Ook vandaag nog is dit meesterwerk, samen het geheel. Er is immers meer dan muziek alleen. Want met de ‘Vespers’ van Monteverdi, het ‘Gloria’ van Vivaldi, waar gaat de ‘Messiah’ eigenlijk over? Wat wordt er in het ‘Stabat Mater’ van Pergolesi en de passies van Bach verteld? Wie ook maar oppervlakkig vertrouwd is met het een van de monumenten van de geestelijke barokmuziek, werk, weet dat de tekst uitsluitend bestaat uit teksten maar in tegenstelling tot deze andere meesterwerken afkomstig uit het Oude en het Nieuwe Testament, waarin heeft ‘Messiah’ nooit aan populariteit ingeboet. Nooit vaag het levensverhaal van Jezus Christus wordt verteld. was een zogenaamde ‘herontdekking’ nodig om het werk Veel verder dan deze vaststelling raken zelfs de meeste hernieuwd in het repertoire te brengen en sinds haar melomanen niet, die zonder probleem elke aria kunnen eerste uitvoering in 1742 ging er geen moment voorbij meezingen, maar vaak niet begrijpen wat deze obscure waarop het werk niet ergens, vooral in Engeland, werd verzameling Bijbelfragmenten nu precies te betekenen uitgevoerd. Op zich is dit een opmerkelijke prestatie voor heeft. Om die reden zullen we niet alleen stilstaan bij de een partituur die straks bijna 280 jaar oud zal zijn. verwezenlijking van Händel, maar ook bij die van Jennens.

In de loop van de achttiende eeuw werd het werk in het Verenigd Koninkrijk in de regel uitgevoerd tijdens George Frederick Händel de vastenperiode, hetgeen ook het geval was voor haar première op 13 april 1742. Tegenwoordig echter geven we Juist omdat ‘Messiah’ een van de populairste oratoria van de voorkeur aan de kerstperiode. Dit is vermoedelijk het de achttiende eeuw blijkt, is het moeilijk om het unieke van gevolg van de populariteit van Bachs beroemde passies dit meesterwerk voldoende naar waarde te schatten, nu die op geen beter moment kunnen gebracht worden dan juist omdat ‘Messiah’ intussen is uitgegroeid tot een soort rond de paasperiode. Händels werk lijkt meer ‘passe archetype waarmee we elk ander oratorium willens nillens partout’ te zijn en geeft de indruk ook bij andere momenten zullen vergelijken. Dat is zelfs het geval voor de andere in het christelijk-liturgisch jaar te passen. Het oratorium oratoria van Händel. Dit maakt ons blind voor het unieke opent trouwens ook met het kerstverhaal. karakter van dit project dat helemaal niet lag in de lijn van de traditie van het Engelse oratorium uit de achttiende De populariteit van ‘Messiah’ is allicht te danken aan de eeuw. Om die reden was een gunstige reactie op het werk muziek van George Frederick Händel die in een korte op het moment van haar ontstaan dan ook allesbehalve periode van bevlogen genialiteit het werk grotendeels vanzelfsprekend. neerpende op slechts drie weken tijd, namelijk van 27 augustus tot 12 september 1741, toen hij volgens de Wat is een oratorium eigenlijk? De term was afkomstig overlevering verbleef op het domein van zijn rijke vriend en van het Italiaanse woord ‘oratorio’. Het woordt verwijst tekstschrijver Charles Jennens te Snitterton in Derbyshire. naar een gebedsplaats waar in de late zestiende eeuw Händel bezocht er de badplaats Matlock, bekend omwille samenkomsten en spirituele meditaties plaatsvonden. van haar behandelingen tegen reuma, jicht en spit. Sinds 1551 verzamelde de latere heilige Filippo Neri Händel was op dat ogenblik al een heel eind in de vijftig (1515-1595) in de Romeinse kerk San Girolamo della en zijn levensstijl eiste zijn tol in de vorm van diverse Carita enkele priesters in een ruimte boven het schip om ouderdomskwalen die de componist tot het einde van zijn er nieuwe geestelijke meditatiepraktijken toe te passen. leven in hun greep zouden houden. Daar, in Derbyshire, Daaruit groeide de orde van de oratorianen. In volle weg van het drukke, kosmopoliete Londen vol afleiding en contrareformatie bleek de club van Filippo Neri bijzonder vermaak, vond de componist de rust en de sereniteit die hij handig om de nieuwe katholieke mystiek te verspreiden. verlangde om zijn absolute meesterwerk te scheppen. In 1575 stelde paus Gregorius XIII (de man achter de

6 7 kalender) het broederschap de grotere kerk San Maria in (1734). Vooral met ‘Israel in Egypt’ (1738) oogstte Händel Vallicella ter beschikking. Omwille van haar emotionele een groot succes, allicht omwille van de magistrale potentieel ging muziek van dan af een steeds grotere koorwerken. Toen Händel in 1741 werd uitgenodigd naar rol spelen bij hun bijeenkomsten. Muziek bergt in zich Dublin voor een reeks concerten en een benefietconcert, een machtig potentieel tot vervoering en extase die de wist hij nog niet dat hij ‘Messiah’ zou laten uitvoeren, mystieke ervaring versterkt, bespoedigt of zelfs in de hand hoewel het werk al grotendeels geschreven was. Toch werkt. Muziek was het ideale vehikel om de mystieke moet het hem voor de hand hebben gelegen dat hij een ervaring te vertalen naar wereldse termen en werd aanzien oratorium zou laten uitvoeren. als het ultieme doorgeefluik tussen het aardse en het spirituele. In de zeventiende eeuw groeiden deze stukken Het verzoek om naar Dublin te komen was afkomstig uit tot eerder lange dramatische teksten in het Latijn of van William Cavendish, duke of Devonshire (1698-1755), het Italiaans, waarbij de muziek werd gemodelleerd naar toenmalig Lord Lieutenant of Ireland. De Ierse bevolking seculiere formules, zoals het madrigaal, het recitatief of was er na een reeks van misoogsten slecht aan toe en de solozang. Deze werken werden ‘oratorio’ genoemd, de nood aan voedselbedeling was groot. Händel werd uit verwijzend naar de gebedsruimte waarvoor ze bedoeld Londen naar Dublin uitgenodigd om mee te helpen aan waren. Na verloop van tijd verwees het woord “oratorio” een reeks filantropische concerten en zou in het totaal ook naar het muzikaal-theatrale genre en niet alleen naar bijna een jaar in Dublin doorbrengen. Hij arriveerde er de ruimte. op 18 november en nam zijn intrek in een huis in Abbey Street. Het eerste concert vond ruim een maand later Händel bracht het grootste deel van de periode tussen plaats, op 23 december. Toen stond onder meer ‘L’Allegro, 1706 en 1710 in Rome door, waar hij zijn eerste stappen il Penseroso ed il Moderato’ op het programma. Het werk zette binnen het genre oratorium met ‘Il Trionfo del Tempo werd gegeven in het auditorium in Fishamble Street, waar e del Disinganno’, een bijzonder dramatisch werk. De zo’n zeshonderd toehoorders konden worden bijeengepakt. pausen hadden opera in hun staten verboden wegens te Het gebouw bestaat vandaag niet meer, maar was destijds onzedig en frivool, waardoor diverse Romeinse aristocraten een bijzonder populaire concertzaal die werd gebouwd in de privacy van hun salons muziekdramatische werken speciaal in opdracht van de Charitable Musical Society gingen opvoeren, vaak gebaseerd op Bijbelse of mythische in Dublin. Ze was bijzonder omdat het hier ging om een verhalen. Deze werden dan ‘oratorium’ genoemd en deden van de allereerste doelbewust bedachte gebouwen om zogezegd dienst als spirituele oefening. In werkelijkheid concerten in te laten doorgaan. waren het kleinschalige opera’s in alles behalve de naam. Het was daar in Rome dat Händel een van zijn Het kostte Händel geen moeite om zich binnen de kortste voornaamste zangeressen leerde kennen, de Venetiaanse keren te storten in het sociale leven van Dublin. Hij was dan Margherita Durastanti (1700-1734). ook een bijzonder sociaal man. Hij sprak vloeiend Engels en Duits en sprak ook behoorlijk goed Frans en Italiaans. Na zijn verhuis naar Londen had Händel zich voornamelijk Hij was zeer aangenaam en onderhoudend gezelschap, toegelegd op het genre opera. Hij zou zijn opera’s bezat een uitgebreide kennissenkring en werd gewaardeerd produceren in het theater ‘at the Haymarket’ en later in omwille van zijn verteltalent en omwille van zijn droog en Covent Garden. Toen de populariteit van opera onder druk soms wat laconiek gevoel voor humor. Bovenal bezat hij een kwam te staan, begon Händel uit te kijken naar alternatieve grote voorliefde voor mooie schilderijen en lekker eten. In mogelijkheden en zo introduceerde hij de loop van de Dublin zag hij zijn oude vriend terug, Johathan Swift (1667- jaren dertig het oratorium in Engeland. Onder zijn eerste 1745), auteur van ‘Gulliver’s Travels’ (1726) met wie Händel Engelse successen moeten ‘Esther’ (1732), ‘Athalia’ (1733) al bevriend was sinds 1714 en die al lange tijd deken van de en ‘Deborah’ (1733) worden gerekend. Deze werden St. Patrick’s Cathedral in Dublin was. geschreven enkele jaren na Bachs ‘Matthäus-Passion’ De zaal aan Fishamble Street beviel Händel, waardoor (1727) en voor het zogenaamde ‘Weihnachtsoratorium’ hij de zaal goedkeurde voor de uitvoering van ‘Messiah’

8 9 rond de Vasten van 1742. In februari en maart engageerde kerk en een affront tegen de rede. In 1745 werd ‘Messiah’ Händel zijn zangers, de sopraan Cristina Maria Avolio, opnieuw uitgevoerd in de Vastenperiode. Hier ontstond de de tenor James Baileys, de bas John Mason en de associatie met het Londense ‘Foundling Hospital’, waarvan contratenor Joseph Ward, later vervangen door Susanne Händel een patroon was. Vanaf dan ontstond de traditie Cibber, en werkte zijn partituur af. Op 24 maart verscheen om elk jaar in de kapel van het hospitaal Händels ‘Messiah’ in Faulkner’s Dublin Journal uiteindelijk de volgende te laten uitvoeren ten bate van de instelling. Het werd de aankondiging: “For the relief of the prisoners in the several basis van de populariteit die het werk al sinds eeuwen jails, and for the support of Mercer’s Hospital, in Stephen’s geniet. Street, and of the charitable infirmary on the Inn’s Quay, on Monday, the 12th of April, will be performed at the Musick Het is voor ons moeilijk om in te zien waarom de recensent Hall in Fishamble Street, Mr. Handel’s new grand oratorio van de Universal Spectator Händels ‘Messiah’ nu precies called The Messiah, in which the gentlemen of the choirs als “godslasterlijk” wegzette. Misschien vond hij de muziek of both cathedrals will assist, with some concertos on the van Händel te frivool. Daadwerkelijk deed de componist organ, by Mr. Händel. Tickets to be had at the Musick Hall zijn best om in dit werk niet al te bombastische muziek and at Mr. Neal’s in Christ Church Yard, at half a guinea te schrijven. Zijn muziek is vermakelijk, bij momenten each.” opzettelijk eenvoudig, maar aanstekelijk en heeft alle kenmerken van wat we tegenwoordig commercieel zouden Uiteindelijk zou de première plaatsvinden op 13 april 1742 noemen. Zijn aria’s zijn over het algemeen, kort, krachtig omdat Susanne Cibber een dubbele boeking had. Bij deze en to-the-point en de componist deed zijn beste om lange eerste voorstelling werden tal van vestimentaire eisen opera-achtige aria, met een volledig da capo schema (ABA gesteld. De dames werden verwacht zonder grote kapsels, of zelfs AABAA) te vermijden. In het hele werk komen maar hoeden of rokken en de heren werd verzocht hun degen drie solo-aria’s voor met een echte da capo herneming: thuis te laten. Dit alles zou de liefdadigheid ten goede ‘Rejoice greatly, O daughter of Zion’, ‘He was despised and komen omdat er op die manier bijna 700 mensen in het rejected of men’ en ‘The trumpet shall sound’. Het is alsof zaaltje aan Fishamble Street konden worden toegelaten Händel zijn publiek niet wilde vervelen en de zaak vooral dat normaalgesproken maar plaats bood voor 600. Händel, vooruit wilde laten gaan. Daarom zijn de aria’s in Händels Volio, Cibber en concertmeester Dubourg stonden allen ‘Messiah’ in de regel veel korter dan in zijn opera’s. Het hun gage af, waardoor de totale opbrengst opliep tot £400, orkest bestond in Dublin uit de traditionele strijkerspartijen het equivalent van een slordige € 60.000 vandaag. De en continuo met een solist op de trompet voor de aria ‘The première van ‘Messiah’ werd zowel een publiek alsook een trumpet shall sound’ en met enkele andere trompetten financieel succes. en percussie voor de koren. Voor Londen voegde Händel hobo’s en fagotten toe. Het is in die laatste , meer brede, Kort daarop, in augustus 1742, werd het werk ook samenstelling dat het werk tegenwoordig wordt uitgevoerd. in Londen gebracht. De reacties waren positief en de negatieve reacties kwamen hoofdzakelijk uit het conservatieve kamp. De Tory krant Universal Spectator van Charles Jennens 19 maart noemde ‘Messiah’ inherent godslasterlijk. Volgens de recensent was een oratorium ofwel een geloofsdaad De verleiding is groot - zo ook in deze tekst - om te ofwel was ze dat niet. Het was volgens hem onzinnig schrijven over “Händels ‘Messiah’” en het is waar dat om te doen alsof de luisterervaring van een oratorium besprekingen van dit werk een zodanige nadruk leggen op enig stichtend effect kon hebben op mensen die niet in Händels muzikaliteit dat de tekstauteur voor zelfs de meest de gewoonte waren naar de mis te gaan. De grenzen gebeten melomaan een nobele onbekende is. Een andere tussen geestelijke en seculiere muziek waren in dit werk vreemde vaststelling is dat dit oratorium wereldberoemd is zodanig vervaagd dat het werk niets anders kon worden en zo vaak wordt uitgevoerd, maar dat de handeling en de genoemd dan een belediging tegenover God en zijn tekst zo weinig begrepen wordt. Stel zelfs een liefhebber

10 11 van ‘Messiah’ de eerder evidente vraag: “Waarover gaat was een zogenaamde “non-juror”, dit waren zij die zich dit werk eigenlijk?” en de kans bestaat dat het antwoord verzetten bij de komst van Händels koning en voormalige niet veel verder raakt dat de bedenking dat het over Jezus werkgever, Georg von Hannover als koning George I van Christus gaat. Het publiek wendt zich dikwijls af van Groot-Brittannië. Bij de dood van Queen Anne, de laatste de tekst en de handeling en laat zich volledig over aan van de Stuarts, gaven zij de voorkeur aan de mannelijke muzikaal genot. Daar is op zich niets mis mee, maar in Stuartlijn, wiens erfprins op dat ogenblik nog steeds op Händels tijd was dit wel anders. Toen gingen de meest het continent leefde. Deze achtergrond speelde een rol diepgaande persreacties, vooral zelfs nog in Londen, in ‘Belshazzar’ die net samenviel met de zogenaamde hoofdzakelijk over de tekst en niet zozeer over Händels “1745 Jacobite rising” met Bonnie Prince Charles Stuart muzikale genie dat al voldoende bekend was. Daarom (1720-1788) die eindigde in de Battle of Culloden Moor is het van belang om het te hebben over de tekstauteur, op 16 april 1746 toen het leger van de prins verpletterend Charles Jennens, en over zijn bedoelingen met deze tekst. werd verslagen door het Britse leger in de hooglanden van Schotland en de Stuarts van het politieke toneel Charles Jennens (1700-1773) uit Leicesterhire was vijftien werden geveegd. Jennens radicale politieke standpunten jaar jonger dan Händel en een rijk grootgrondbezitter schrokken Händel kennelijk niet af. van niet-aristocratische komaf. Zijn grootvader had een bescheiden ijzermijn en bouwde ernaast een Dit was ook niet het geval voor zijn radicale religieuze ijzermanufactuur uit die bijzonder succesvol was. Het land opvattingen. Zo was Jennens ook een aanhanger van kwam in zijn bezit omdat hij bossen in de omgeving van de zogenaamde High Church, een verzamelnaam voor zijn fabriek opkocht om er brandhout uit de exploiteren overtuigde conservatieve Anglicanen die een eerder voor zijn ijzersmelterij. Twee generaties verder bezat de puriteins-Anglicaanse vorm van het christendom familie nog steeds de mijn, een aantal fabrieken en een wilden verspreiden. Die missiedrang zou in de loop bijzonder groot aantal landen, velden, boerderijen en van de achttiende eeuw gestalte geven aan een bossen. In 1685 verwierf de familie een groot landgoed in aantal instellingen die tot dat doel werden opgericht, Leicestershire (Gopsall) en hield zij er een aristocratische zoals bijvoorbeeld de Society for Promoting Christian levensstijl op na. In die context werd Charles Jennens Knowledge en de Society for the Propagation of the Gospel in 1700 geboren. De kleinzoon van een vermogend in Foreign Parts. Er werden ook tractaten gefinancierd metaalverwerker, maar opgegroeid in een luxueuze en uitgegeven die zich richtten tegen allerlei vormen levensstijl de aristocratie waardig, werd hij al snel een man van deïsme, atheïsme en vrijdenkerij in het algemeen. van de wereld. Tussen 1715 en 1718 studeerde hij te Oxford, De indrukwekkende bibliotheek van Charles Jennens waar hij de muziek van Händel leerde kennen en als getuigt van zijn theologische interesse. Eén boek in het tiener al een geweldige adoratie voor de Duitse meester bijzonder speelde een belangrijke rol in de totstandkoming vertoonde. Het duurde tot 1735 voor ze elkaar voor het van de tekst voor ‘Messiah’, namelijk Richard Kidders ‘A eerst ontmoetten. Demonstration of the Messiah’. Richard Kidder (1634-1703) was een invloedrijk theoloog die ondermeer doceerde in In het totaal zou Jennens voor Händel vijf oratoriumteksten Cambridge en nadien in Oxford. Tussen 1691 en zijn dood schrijven. ‘Messiah’ was de derde. De eerste was ‘Saul’ in 1703 was hij bovendien bisschop van Bath & Wells. Het (1735-1739), de tweede ‘L’Allegro, il Penseroso ed il is niet moeilijk om gelijkenissen te vinden in het betoog van Moderato’ (1740-1741), de vierde ‘Belshazzar’ (1744-1745) Kidders ‘A Demonstration of the Messiah’ en de tekst voor en de laatste was ‘Israel in Egypt’ (1738-1739), hoewel Jennens ‘Messiah’, op muziek gezet door Händel. zijn auteurschap over dit laatste stuk gecontesteerd wordt. Alle teksten hebben een religieus onderwerp en Waarover gaat de ‘Messiah’ van Händel en Jennens daarom is het van belang in te gaan op Jennens politiek- eigenlijk? Wie zegt dat het werk een biografie is van Jezus religieuze overtuiging, want daarin zit ook de sleutel om de Christus vergist zich. Het oratorium gaat heel duidelijk boodschap achter ‘Messiah’ te ontsluiten. Charles Jennens niet over het aardse leven van Jezus, zoals de passies

12 13 van Bach dat bijvoorbeeld wel doen. Het werk gaat, zoals Wie zich afvraagt wie in de het Engeland van de achttiende de titel aangeeft, over Jezus als “messiah” (“messias” in eeuw aan deze leerstelling zou willen twijfelen, doet er het Nederlands), dat wil zeggen over de theologische goed aan ook de ondertitel van Kidders tractaat goed te relevantie van Christus voor de christenen, hetgeen de lezen. De volledige titel luidt immers: ‘A Demonstration of tekst er niet meteen verteerbaarder op maakt. Wat de the Messiah, proved against all the Enemies, but especially “messias” eigenlijk is, is op zich al moeilijk uit te leggen. Het against the JEWS’. Enkel Joden zouden het immers wagen woord zelf is Grieks en betekent zoveel als “gezalfde”. Voor de status van Jezus als de voorspelde messias in twijfel te christenen is de messias de verlosser die op het einde der trekken op basis van hun eigen heilige geschriften. Kidders tijden zal oordelen over de menselijke zielen. Het moet boek was dus vooral gericht tegen joodse geleerden die benadrukt worden dat het concept “messias” als dusdanig ontkenden dat Jezus de messias was en hem daarom begrepen een christelijk concept is dat in het Oude enkel beschouwen als een getalenteerd profeet. Richard Testament in die betekenis niet of nauwelijks voorkomt. Kidder onthult zijn motivatie tot het schrijven van zijn tractaat wanneer hij over deze joodse geleerden schrijft: Nochtans stelde Jennens het libretto voor ‘Messiah’ samen “They are the greatest enemies of our religion; and I have uit tekstfragmenten uit zowel het Oude als het Nieuwe reason to believe, that the Deists, and enemies of all Testament, waarvoor hij de Engelse vertaling uit de King revealed religion, have received the main of their artillery James’ Bible (1611) en het Book of Common Prayer (1662) from the Jews themselves, with which they have attacked gebruikte. De techniek van Jennens bestaat erin om de us”. Het tractaat was daarom ook gericht tegen deïsten en voorspellingen uit het Oude Testament in verband te andersgelovigen, maar aangezien de redenering luidt dat brengen met gebeurtenissen uit het Nieuwe Testament. de meeste argumenten tegen het christendom gebruikt De theologische traditie waarbinnen Jennens werkt staat door deïsten of vrijdenkers afkomstig zijn van joodse bekend als “Typologie”. Daarbij worden parallelpassages geleerden, vindt de auteur van deze tekst het gepast om uit het Oude en het Nieuwe Testament met elkaar het kwaad aan de bron aan te pakken door nu precies deze vergeleken. Zo’n “Typologieën” treft men overigens ook joodse geleerden onder vuur te nemen. vaak aan in kerken, van de middeleeuwen tot in de barok, waarbij men boven de bogen van de middenbeuk van Kidders strategie bestaat erin om de joden op hun eigen het schip aan de noordelijke muur scènes uit het Oude terrein te willen verslaan, namelijk het Oude Testament. Testament kan aantreffen die corresponderen met scènes In zijn boek maakt hij constant de vergelijking tussen uit het Nieuwe Testament op de zuidelijke muur daar recht passages uit het Oude en het Nieuwe Testament. Deze tegenover. Zo wordt het Genesisverhaal vaak geplaatst techniek herinnert aan Jennens tekst voor ‘Messiah’ tegenover het Kerstverhaal, wordt de Vlucht naar Egypte en onthult het boek van Richard Kidder als een van de in relatie gebracht met de Ark van Noah en wordt de voornaamste inspiratiebronnen voor dat werk. Dit maakt kruisweg van Christus gerelateerd aan het boek Job. van Jennens teksteditie uit 1741 een weldoordracht libretto en geen obscuur samenraapsel van Bijbelcitaten. De In het geval van Jennens wordt deze manier van denken centrale boodschap die wordt gemaakt, is dat de komst gebruikt om de voorspellingen uit het Oude Testament van de messias werd voorspeld in het Oude Testament over de komst van de messias in verband te brengen met en dat deze voorspellingen uitkomen in het Nieuwe, het Nieuwe Testament om te bewijzen dat de Jezus uit het waardoor het niet anders kan dan dat Jezus Christus Nieuwe Testament wel degelijk die messias was die werd de enige echte messias in de christelijke zin van het voorspeld in het Oude. Dit was tevens de centrale these in woord is. Gedurende het gehele stuk lijkt Jennens elke Richard Kidders boek, ‘A Demonstration of the Messiah’, scène op te bouwen vanuit diezelfde logica. Het Oude Jennens hoofdbron voor zijn libretto, waar deze als volgt Testament voorspelt X over de messias. Door Jezus is wordt omschreven: “The design of the following discours, voorspelling X vervuld. Jezus is de Messias. Andere such as it is, is to prove our JESUS to be the MESSIAH”. inspiratiebronnen voor Jennens ‘Messiah’ die eveneens in zijn bibliotheek terug te vinden zijn, waren Gilbert Burnets

14 15 ‘Proper Arguments against the Jews’ en Isaac Barrows’ bij haar vroegste begin werd uitgevoerd in een seculiere boeken ‘Of the Imperfection of the Jewish Religion’ met context. Het is de moeite te herhalen dat ‘Messiah’ veraf als eerder voorspelbaar vervolgdeel ‘Of the Excellence of staat van enig liturgisch gebeuren en dat het werk ook the Christian Religion’. Händel stoorde zich kennelijk niet zelden in een kerk werd uitgevoerd. Uiteraard heeft aan de zelfs voor die tijd wat radicale en onverdraagzame het werk wel een zeker sacraal aura en heeft het Jezus denkbeelden van Charles Jennens en zette zijn tekst Christus als Messias als onderwerp, maar de stijl van gezwind, volgens de overlevering op drie weken tijd, op Händels toonzetting is al bij al meer seculier dan religieus. muziek. Om dit punt te illustreren kan men de vergelijking maken Dit kan verklaren waarom Charles Jennens uiteindelijk ook tussen het einde van de ‘Messiah’, het koor met als zeer ontevreden bleek over Händels werk voor ‘Messiah’. titel ‘Worthy is the Lamb’ en het einde van de ‘Johannes- In een brief aan een vriend van hem, gedateerd op maart Passion’ van Bach. In zijn slot componeert Bach 1743 schreef hij: “His Messiah has disappointed me, being voornamelijk dalende en druipende melodielijnen in een set in great haste, tho’ he said he would be a year about wiegende afwisseling van majeur en mineur, waarbij het it & make it the best of all his Compositions. I shall put koor eindigt in een diminuendo en een lange uitstervende no more Sacred Words into his hands, to be thus abus’d”. noot. Dit stuk werd geschreven voor een congregatie Ook na het succes bleef Jennens ontevreden. Hij vond dat van kerkgangers, waarbij het geheel eindigt in bezinning, Händel te snel gewerkt had en dat trots, koppigheid en waarna de toehoorders zonder applaus het kerkgebouw luiheid het hem onmogelijk maakten om nog verder aan konden verlaten. Händels slotkoor is een waardige climax zijn partituur te sleutelen. Tot het einde van zijn dagen zou die de luisteraar een echt finalegevoel oplevert. Het zit vol Jennens blijven beweren dat ‘Messiah’ een onvoltooid stijgende sequenzen met flink veel kopers en slagwerkers, project was. Toch begonnen beide mannen spoedig waarbij het koor lijkt vast te raken in een obsessief ‘Amen’. nadien samen te werken aan ‘Belshazzar’, waarover Als een coup de théâtre schrijft Händel in maat 84 van dat Jennens meer tevreden zou zijn. deel een volledige maat stilte, waarna de muziek een maat erop fortissimo terugkeert en in de laatste drie maten zo’n triomferende cadens laat horen dat men er doof van wordt. Tegenwoordig Dit is een applausuitlokker. Men kan zich geen betere illustratie indenken van het fundamentele onderscheid De hedendaagse luisteraar ligt in de meeste gevallen tussen de seculiere sfeer van Händels oratorium en de niet wakker van de theologische strijdpunten die Charles religieuze sfeer van dat van Bach. Jennens in de ‘Messiah’ wilde laten propageren. Net als Händel hebben de meeste hedendaagse luisteraars een nogal ontspannen houding tegenover het christendom. Het theologische verhaal achter ‘Messiah’ kan de ongelovige en vaak zelfs de gelovige weinig deren. Hoewel er geen bewijzen voor te leveren zijn, kan men gemakkelijk aanvaarden dat Händel deze materie niet genoeg kon schelen om er tegenin te gaan of om ze volledig te omarmen. Zijn houding tegenover zijn eigen werk is, zoals vaak in zijn geval, seculier, zeker indien men zijn levensbeschouwelijk traject in relatie tot zijn oeuvre vergelijkt met die van Johann Sebastian Bach. Het is ook van belang te onderstrepen dat in tegenstelling tot bijvoorbeeld Bachs passies die werden uitgevoerd in de Thomaskirche te Leipzig, Händels ‘Messiah’ zelfs van

16 17 George Frederick Händel George Frederick Händel tekst: Charles Jennens tekst: Charles Jennens

Deel I Deel I

SINFONIA SINFONIA

Accompagnato (tenor) Accompagnato (tenor) Comfort ye my people, saith your God. Weest getroost, mijn volk: zo spreekt uw God. Speak ye comfortably to Jerusalem, Spreekt vanuit uw hart tot Jeruzalem and cry unto her, that her warfare en roept haar toe dat haar strijd is volbracht, is accomplish’d, that her iniquity is pardon’d. dat haar ongerechtigheid is vergeven. The Voice of him that crieth in the wilderness: De stem van een roepende in de woestijn: Prepare ye the way of the Lord, Bereidt de weg des Heren, make straight in the desert a highway for our God. effent in de woestijn een baan voor onze God.

Aria (tenor) Aria (tenor) Ev’ry valley shall be exalted, Elk dal zal verhoogd worden and ev’ry mountain and hill made low, en elke berg en heuvel geslecht. the crooked straight, and the rough places plain. Wat krom is zal recht en wat ruw is zal vlak gemaakt worden.

Coro Coro And the glory of the Lord shall be En de heerlijkheid des Heren revealed. And all flesh shall see it together, zal zich openbaren en door alle volken aan­schouwd worden, for the mouth of the Lord hath spoken it. want God heeft het gezegd.

Accompagnato (bas) Accompagnato (bas) Thus saith the Lord of Hosts: Yet once, Zo spreekt de Heer der heerscharen: nog even, a little while, and I will shake the heav’ns een ogenblik nog en Ik zal de hemelen, and the earth, the sea and the dry land, de aarde, de zee en het droge land and I will shake all nations, and the desire doen schudden; en Ik zal alle naties doen beven of all nations shall come. The Lord, en aller verlangen zal vervuld worden. whom ye seek, shall suddenly come to His Weldra zal Hij naar Zijn tempel komen, temple, ev’n the messenger of the Covenant, de Heer die gij zoekt, namelijk de engel des verbonds, whom ye delight in: behold, He shall come, wiens komst u met vreugde tegemoet ziet. saith the Lord of Hosts. Zie, Hij zal komen, zo spreekt de Heer der heerscharen.

Aria (alt) Aria (alt) But who may abide the day of His coming Maar wie zal de dag van Zijn komst verdragen? and who shall stand when He appeareth? Wie zal stand houden als Hij verschijnt? For He is like a refiner’s fire. Want Hij is als het vuur van een smelter.

18 19 Coro Coro And He shall purify the sons of Levi, Hij zal de zonen van Levi zuiveren, that they may offer unto the Lord opdat zij in gerechtigheid de Heer an offering in righteousness. een offer kunnen brengen.

Recitativo (alt) Recitativo (alt) Behold, a virgin shall conceive, Zie, een maagd zal zwanger worden and bear a son, and shall call his name en een zoon baren, en Zijn naam zal lui­den: Emmanuel, “God with us”. Emmanuel, “God met ons”.

Aria (alt) Aria (alt) O thou that tellest good tidings to Zion, O, gij die Sion goede tijding brengt, get thee up into the high mountain; klim op de hoge berg. o thou that tellest good tidings to O, gij die Jeruza­lem Jerusalem, lift up thy voice with strength, goede tijding brengt, lift it up, be not afraid, say unto the cities verhef uw stem met kracht, of Judah: Behold your God! O thou that vrees niet, zeg tot de steden van Juda: tellest good tidings to Zion, arise, shine Ziedaar, uw God! Sta op, word ver­licht, for thy light is come, and the glory of the want uw Licht is gekomen en de heer­lijkheid Lord is risen upon thee. des Heren is over u opgegaan.

Accompagnato (bas) Accompagnato (bas) For behold, darkness shall cover the Want zie, duisternis zal de aarde be­dekken earth, and gross darkness the people: en diepe duisternis de volkeren. but the Lord shall arise upon thee, Maar over u zal de Heer opgaan and His glory shall be seen upon thee. en Zijn heerlijkheid zal over u schijnen. And the Gentiles shall come to thy light, En de ongelovigen zullen opgaan naar uw licht and kings to the brightness of thy rising. en koningen naar de glans van uw opkomst.

Aria (bas) Aria (bas) The people that walked in darkness Het volk dat in duisternis wandelt have seen a great light. And they that heeft een groot licht gezien; dwell in the land of the shadow of death, zij die wonen in het land van schaduw en dood, upon them hath the light shined. over hen heeft het licht geschenen.

Coro Coro For unto us a Child is born, unto us Want een Kind is ons geboren, a Son is given, and the government een Zoon is ons gegeven en de heerschap­pij shall be upon His shoulder, and His name rust op Zijn schouders; shall be called: Wonderful, Counsellor, en Zijn naam zal luiden: Wonderbare Raadsman, The Mighty God, The Everlasting Father, Machtige God, Eeuwige Vader, The Prince of Peace! Vredevorst!­

20 21 PIFA (HERDERSMUZIEK) PIFA (HERDERSMUZIEK)

Recitativo (sopraan) Recitativo (sopraan) There were shepherds abiding in the field, Er waren herders in het veld, keeping watch over their flock by night. die des nachts de wacht hielden over hun kud­de.

Accompagnato (sopraan) Accompagnato (sopraan) And lo, the angel of the Lord came upon En zie, de engel des Heren stond bij hen them and the glory of the Lord shone round en de heerlijkheid des Heren om­straalde hen about them, and they were sore afraid. en zij waren zeer be­vreesd.

Recitativo (sopraan) Recitativo (sopraan) And the angel said unto them: Fear not; En de engel sprak tot hen: Vreest niet, for behold, I bring you good tidings want zie, ik verkondig u grote blijd­schap of great joy, which shall be to all people. die heel het volk zal ten deel vallen. For unto you is born this day, in the city Want onder u is heden geboren, in de stad van David, of David, a Saviour, which is Christ the Lord. een Redder, Christus de Heer.

Accompagnato (sopraan) Accompagnato (sopraan) And suddenly there was with the angel En plotseling was er bij de engel a multitude of the heav’nly host, een grote hemelse legermacht, praising God and saying: die God loofde met de woorden:

Coro Coro Glory to God in the highest, and peace Ere zij God in den hoge, vrede op aarde, on earth, good will towards men! in de mensen een welbehagen!

Aria (sopraan) Aria (sopraan) Rejoice greatly, O daughter of Zion, Verheug u zeer, o dochter van Sion! shout, O daughter of Jerusalem: behold Juich, o dochter van Jeruzalem! thy King cometh unto thee. He is the Zie, uw Koning komt tot u! righteous Saviour, and He shall speak Hij is de Redder vol rechtvaardigheid. peace unto the heathen. Hij zal de volkeren vrede verkondigen.

Recitativo (alt) Recitatief (alt) Then shall the eyes of the blind be open’d, Dan zullen de ogen der blinden geo­pend worden and the ears of the deaf unstopped; en de oren der doven ontsloten. then shall the lame man leap as an hart, Dan zal de lamme springen als een hert, and the tongue of the dump shall sing. en de tong van de stom­me zal zingen.

22 23 Duetto (sopraan & alt) Duet (sopraan & alt) He shall feed His flock like a shepherd, Hij zal Zijn kudde weiden als een her­der, and He shall gather the lambs with His en Hij zal de lammeren bijeen brengen met Zijn arm, arm, and carry them in His bosom, and Hij zal ze aan Zijn hart drukken gently lead those that are with young. en zij die zogen zal Hij zachtmoedig leiden. Come unto Him all ye that labour, Komt tot Hem, allen die belast come unto Him that are heavy laden, en beladen zijt and He will give you rest. Take His yoke en Hij zal u rust geven. upon you, and learn of Him, for He is Neemt Zijn juk op en leert van Hem, meek and lowly of heart, and ye shall want Hij is zachtmoedig en nederig van hart, find rest unto your souls. en gij zult rust vinden voor uw zielen.

Coro Coro His yoke is easy, His burthen is light. Zijn juk is zacht en Zijn last is licht.

pauze pauze

24 25 Deel II Deel II

Coro Coro Behold the Lamb of God, that taketh Zie, het Lam Gods, away the sin of the world. dat de zonden der wereld wegneemt.

Aria (alt) Aria (alt) He was despised and rejected of men, Hij werd veracht en verworpen door de mensen; a man of sorrows, and acquainted with grief. een man van smarten, be­zocht met leed. He gave His back to the smiters, and Hij gaf Zijn rug aan die Hem sloegen, His cheeks to them that plucked off the hair, Zijn wangen aan die Zijn haar uittrokken; He hid not His face from shame and spitting. Hij verborg Zijn gezicht niet voor spot en speeksel.

Coro Coro Surely, He hath borne our griefs and carried Waarlijk, onze zwakheden heeft Hij op zich genomen, our sorrows, He was wounded for our onze smarten heeft Hij gedragen. transgressions, He was bruised for our Om onze overtredingen werd Hij gewond, iniquities, the chastisement of our peace verbrijzeld om onze on­gerechtigheid. was upon Him. De straf, die ons vrede brengt, droeg Hij.

Coro Coro And with His stripes we are healed. Door Zijn striemen worden wij genezen.

Coro Coro All we like sheep have gone astray, Wij allen dwaalden als schapen, we have turned ev’ry one to his own way; wij gingen ieder onze eigen weg. and the Lord hath laid on Him the En God heeft de ongerechtigheid van ons allen iniquity of us all. op Hem doen neerkomen.

Accompagnato (tenor) Accompagnato (tenor) All they that see Him, laugh Him Allen die Hem zien, bespotten Hem, to scorn; they shoot out their lips, tuiten hun lippen, and shake their heads, saying: en schudden hun hoofd, terwijl ze zeggen:

Coro Coro He trusted in God that He would deliver Him, Hij vertrouwde op God, die Hem verlos­sen zou; let Him deliver Him, if He delight in Him. laat God Hem bevrijden, als Hij in Hem Zijn welbehagen vindt.

Accompagnato (tenor) Accompagnato (tenor) Thy rebuke hath broken His heart; Uw smaad heeft Zijn hart gebroken, He is full of heaviness. He looked for Hij is zeer verzwakt. some to have pity on Him, but there was Hij wachtte op een teken van mededogen, no man, neither found He any to comfort Him. maar er was niemand, noch kwam iemand Hem troosten.

26 27 Arioso (tenor) Arioso (tenor) Behold, and see if there be any sorrow Aanschouw, en zie of er een smart is, like unto His sorrow! gelijk aan Zijn smart!

Accompagnato (sopraan) Accompagnato (sopraan) He was cut off out of the land of the living; Hij werd weggerukt uit het land der levenden; for the transgressions of Thy people om de overtredingen van uw volk was He stricken. werd Hij geslagen.

Aria (sopraan) Aria (sopraan) But Thou didst not leave His soul in hell; Maar Gij hebt Zijn ziel niet achtergela­ten in de hel, nor didst Thou suffer Thy Holy One noch liet Gij Uw Heilige Eniggeborene to see corruption. het verderf kennen.

Coro Coro Lift up your heads, O ye gates, and be ye Heft uw hoofden op, gij poorten, en verheft u, lift up, ye everlasting doors, and the King gij eeuwige deuren, opdat de Koning der ere of Glory shall come in! Who is this King of Glory? zal binnengaan! Wie is deze Koning der ere? The Lord strong and mighty, the Lord mighty De Heer, sterk en machtig, de Heer, in battle. Lift up your heads, O ye gates, geweldig in de strijd. Heft uw hoofden op, gij poorten, and be ye lift up, ye everlasting doors, en verheft u gij eeuwige deuren, and the King of Glory shall come in! opdat de Koning der ere zal binnengaan! Who is this King of Glory? The Lord of Hosts, Wie is deze Koning der ere? De Heer der heer­scharen, He is the King of Glory. Hij is de Koning der ere.

Recitativo (tenor) Recitativo (tenor) Unto which of the angels said He at any time, Tot wie van de engelen heeft Hij ooit gezegd: Thou art My Son, this day have I begotten Thee? Gij zijt Mijn Zoon, Ik heb U heden voortgebracht?

Coro Coro Let all the angels of God worship Him. Laat Gods engelen Hem aanbidden.

Aria (alt) Aria (alt) Thou art gone up on high, Thou hast led Hoog zijt Gij opgegaan, gevangen­schap hebt Ge teniet gedaan. captivity captive, and received gifts for men; Gij hebt gaven ontvangen, yea, even for Thine enemies, that the Lord ja zelfs voor Uw vijanden, God might dwell among them. opdat God de Heer onder hen zou zijn.

Coro Coro The Lord gave the word: great was the De Heer bracht het Woord; company of the preachers. groot was de menigte der predikers.

28 29 Aria (sopraan) Aria (sopraan) How beautiful are the feet of them Hoe lieflijk zijn de voeten van hen that preach the gospel of peace, die het evangelie van de vrede prediken and bring glad tidings, glad tidings of good things. en de blijde boodschap verkondigen. Their sound is gone out into all lands, Hun roep is uitgegaan naar alle landen, And their words unto the ends of the world. en hun woorden tot het einde der we­reld.

Aria (bas) Aria (bas) Why do the nations so furiously rage together, Waarom razen de volken zo woedend, why do the people imagine a vain thing? waarom bedenken de mensen ijdele plannen? The kings of the earth rise up, and the rulers De koningen der aarde ko­men bijeen take counsel together against the Lord en de heersers spannen samen tegen de Heer and His anointed. en Zijn gezalfde, de Messias.

Coro Coro Let us break their bonds asunder, Laten wij hun banden verbreken and cast away their yokes from us. en hun juk van ons afwerpen.

Recitativo (tenor) Recitativo (tenor) He that dwelleth in heaven shall laugh Hij die in de hemel woont zal lachen, them to scorn, The Lord shall have them in derision. de Heer zal hen bespotten.

Aria (tenor) Aria (tenor) Thou shalt break them with a rod of iron; Gij zult hen breken met een ijzeren stang; thou shalt dash them in pieces Gij zult hen in stukken slaan like a potter’s vessel. als een pottenbakkersvat.

Coro Coro Hallelujah! for the Lord God Omnipotent Halleluja! Want de Heer, God Almach­tig reigneth, Hallelujah! The Kingdom of this regeert! Halleluja! Het koninkrijk van deze wereld world is become the Kingdom of our Lord is het koninkrijk ge­worden van de Heer and of His Christ, and He shall reign for ever en Zijn Christus; en Hij zal heersen tot in de eeuwigheid. and ever, King of Kings and Lord of Lords, Koning der koningen en Heer der he­ren, and He shall reign for ever and ever, Hij zal heersen tot in de eeuwigheid, Hallelujah! Halleluja!

30 31 Deel III Deel III

Aria (sopraan) Aria (sopraan) I know that my Redeemer liveth, Ik weet dat mijn Verlosser leeft and that He shall stand at the latter day en dat Hij zal verschijnen op aarde upon the earth. And tho’ worms destroy op de dag des oordeels. Al doorknagen wormen mijn vlees, this body, yet in my flesh shall I see God. toch zal mijn lichaam God aanschouwen. I know that my Redeemer liveth: Ik weet dat mijn Verlosser leeft For now is Christ risen from the dead, want nu is Christus opgestaan uit de dood, the first fruits of them that sleep. als eerste van hen die ontslapen zijn.

Coro Coro Since by man came death, by man came Sinds de dood kwam door de mens, also the resurrection of the dead. kwam ook door de mens de verrijzenis uit de dood. For as in Adam all die, even so Want zoals in Adam allen sterven, in Christ shall all be made alive. zo zullen in Christus allen levend gemaakt worden.

Accompagnato (bas) Accompagnato (bas) Behold, I tell you a mystery; we shall not Zie, ik vertel u een geheim. all sleep, but we shall all be chang’d in a Wij zullen niet allen ontslapen, maar in een ogen­blik moment, in the twinkling of an eye, zullen wij allen veranderd worden, in een oogwenk, at the last trumpet. bij de laatste bazuin.

Aria (bas) Aria (bas) The trumpet shall sound, and the dead De bazuin zal klinken en de doden shall be rais’d incorruptible, and we zullen onvergankelijk worden opge­wekt shall be chang’d. For this corruptible en wij zullen veranderd worden. Want dit vergankelijke must put on incorruption, and this moet zich met het onvergankelijke bekleden mortal must put on immortality. en het sterfelijke met het onsterfelijke.

Recitativo (alt) Recitativo (alt) Then shall be brought to pass the saying Dan zal het woord dat geschreven is werkelijkheid worden, that is written, death is swallow’d up in victory. de dood is ver­slonden door de overwinning.

Duetto (alt & tenor) Duetto (alt & tenor) O death, where is thy sting? O grave, Dood, waar is uw prikkel? where is thy victory? The sting of death Dood, waar is uw overwinning? De prikkel van de dood is sin, and the strength of sin is the law. is de zonde, en de kracht van de zonde is de wet.

Coro Coro But thanks be to God, who giveth us Maar God zij dank, die ons de overwin­ning geeft the victory through our Lord Jesus Christ. door onze Heer Jezus Christus.

32 33 Aria (sopraan) Aria (sopraan) If God be for us who can be against us? Als God vóór ons is, wie zal dan tegen ons zijn? Who shall lay anything to the charge Wie zal iets inbrengen tegen de uitverkorenen Gods? of God’s elect? It is God that justifieth. Het is God die rechtvaardigt. Who is he that condemneth? It is Christ Wie is Hij die veroordeelt? Het is Jezus Christus that died, yea rather, that is risen again, die gestorven is, meer nog, die verrezen is, who is at the right hand of God, die zit aan de rechter­hand van God who makes intercession for us. en die voor ons pleit.

Coro Coro Worthy is the lamb that was slain, Het Lam dat geslacht is and hath redeemed us to God en ons heeft vrijgekocht bij God by His blood, to receive power, door Zijn bloed, is waardig te ontvangen and riches, and wisdom, and strength, macht en rijkdom, wijsheid en kracht, and honour, and glory, and blessing. eer en heerlijkheid en lof. Blessing and honour, glory and pow’r Lof en eer, heerlijkheid en macht be unto Him that sitteth upon the throne, zij Hem gegeven die gezeten is op de troon, and unto the Lamb, for ever and ever. en aan het Lam, van eeuwigheid tot eeuwig­heid. Amen. Amen.

34 35 The King’s Consort Orchestra King’s Consort Choir The King’s Consort is een van de van Vivaldi, een opname van ‘The meest toonaangevende orkesten met Coronation of King George’, Händels muzikale leiding sopraan historisch instrumentarium ter wereld. ‘Ode for St. Cecilia’ en sacrale muziek Robert King Helen Ashby Robert King, The King’s Consort van Mozart met sopraan Carolyn Claire Bessent en het eveneens gerenommeerde Sampson. De opname van sacrale 1ste viool Gwen Martin Choir of The King’s Consort, hebben muziek van Stanford en Parry, ‘I Was Kati Debretzeni Rebecca Outram sinds 1980 concerten gespeeld in Glad’, was genomineerd voor een Daniel Edgar Helen Parker vijf continenten. Met een catalogus Gramophone Award en werd gevolgd Lilia Slavny Angharad Rowlands Alice Evans van meer dan honderd cd’s en meer door opnames van muziek van William Thorp alt dan 1.500.000 miljoen verkochte Couperin, Monteverdi, Händel arias Lucy Ballard albums is The King’s Consort een met Iestyn Davies, Mendelssohns 2de viool Hannah Cooke van de meest opgenomen orkesten reconstructie uit 1833 van Händels Michael Gurevich David Gould uit de historische uitvoeringspraktijk. ‘Israel in Ägypten’ en, meest recent, Magdalena Loth-Hill Richard Wyn Roberts De afgelopen vier decennia een opname van Britse romantische Jane Norman heeft The King’s Consort een koormeesterwerken, ‘A Voice from Rebecca Miles tenor avontuurlijke diversiteit aan repertoire Heaven’. In Hollywood is The King’s Graham Neal gepresenteerd, van 1550 tot heden, Choir in de schijnwerpers komen te altviool Tom Phillips en dit in bijna alle grote concertzalen. staan door haar medewerking voor de Dorothea Vogel Roy Rashbrook Hoogtepunten waren onder meer soundtrack bij de films ‘The Kingdom Rose Redgrave Richard Rowntree zeven concerten op de BBC Proms, of Heaven’, ‘The Chronicles of Narnia’, uitvoeringen van het spectaculaire ‘Pirates of the Caribbean’, ‘Flushed cello bas ‘Coronation of King George II’, de Away’ en ‘The Da Vinci Code’. Viola de Hoog Charles Pott Venetiaanse reconstructie van ‘Lo www.tkcworld.org Timothy Smedley Andrew Rupp Sposalizio’, Bachs ‘Hohe Messe’ en Edmund Saddington ‘Matthäus-Passion,’ en Mendelssohns wordt alom geprezen double bass Christopher Webb Robert King Roberto Larrinoa ‘Elias’ doorheen Groot-Brittannië en als een van de toonaangevende Europa, uitvoeringen van ‘The Fairy Britse dirigenten van zijn generatie hobo Queen’ (Purcell) in Spanje en Groot- en kan terugkijken op een veelzijdige Mark Baigent Brittannië, het openingsconcert carrière van bijna veertig jaar. Hij werd Nicola Barbagli van de Purcell-vieringen op de geboren in 1960 en was koorzanger BBC, Mozarts ‘Requiem’ in het bij het koor van St John’s College fagot Alhambra Paleis in Granada en in Cambridge, waar hij al gauw als Sally Jackson ‘The Indian Queen’ (Purcell) in het solozanger werd opgemerkt. Tijdens historische theater van Schwetzingen. zijn studies in Cambridge stichtte hij trompet Vijfentwintig opnames van de in 1980 het orkest en koor The King’s Neil Brough complete odes, solo liederen en Consort. Hij maakte zijn BBC Proms- Adrian Woodward sacrale muziek van Purcell vestigden debuut in 1991 en is sindsdien nog pauken The King’s Consort reputatie op zeven keer uitgenodigd. Hij maakte Stephen Burke wereldvlak als de toonaangevende meer dan 100 opnamen die samen uitvoerders van zijn composities. goed zijn voor meer dan 1.500.000 klavecimbel Daarnaast namen ze ook meer dan verkochte cd’s en hem verschillende Christopher Bucknall een dozijn oratoria en opera’s van internationale onderscheidingen Händel op. Andere cd-uitgaves zijn de opleverden. Hij neemt momenteel orgel sacrale muziek van Monteverdi en een op voor het VIVAT-label. Robert King Richard Gowers tiendelige uitgave van sacrale muziek trad op als gastdirigent bij het Calgary

36 37 Philharmonic Orchestra, Les Violons De Britse sopraan Julia Doyle heeft Hilary Summers is onder meer Opera Company. Hilary Summers’ du Roy, bij het Bergen Philharmonic, een grote reputatie opgebouwd als bekend voor haar werk met operarollen omvatten de titelrol in de symfonieorkesten van Stavanger, barokzangeres. Ze was onder meer te hedendaagse componisten. Ze ‘Giulio Cesare’ (Händel), Mars in ‘Il Malmö, Trondheim, RAI National horen in Mozarts Mis in c in Toronto creëerde de rol van Stellia in Elliot divisione del mondo’ (Legrenzi), Symphony Orchestra, Orchestra Verdi met Tafelmusik, in ‘Juditha Triumphans’ Carters opera ‘What’s Next?’ voor de Mescalina in ‘Le Grand Macabre’ Milan, de radio-orkesten van de NDR van Vivaldi in het Concertgebouw Staatsoper unter den Linden onder (Ligeti), Hippolyta in ‘A Midsummer en WDR, Hamburger Symphoniker, Amsterdam, het Paleis van Versailles leiding van Daniel Barenboim, met Night’s Dream’ (Britten), Geneviève Nederlands Kamerorkest en de en Theater an der Wien met The King’s uitvoeringen in Carnegie Hall; met in ‘Pelléas et Mélisande’ (Debussy) Nederlandse Bachvereniging, Consort, in Händels ‘Aci, Galatea e het Chicago Symphony Orchestra, en Bartender in ‘Brokeback Mountain’ Orquesta Sinfonica de Tenerife, Polifemo’ op het Halle Händel Festival, Peter Eötvös, Oliver Knussen en Kent (Wuorinen). Recent zong ze concerten Orquesta Ciudad de Barcelona, ‘Messiah’ met het Royal Scottish Nagano. Ze creëerde ook de rol van tijdens het Aldeburgh en Holland Orquesta Sinfonica de Navarra ea. National Orchestra en doorheen Europa Irma in Eötvös’ ‘Le Balcon’ op het Festival, in de Liceu in Barcelona King is ook een gerenommeerd met The King’s Consort, Bachcantates Aix-en-Provence Festival en heeft en de Frankfurter Oper. Ze was te koordirigent die samenwerkte met met het Monteverdi Choir & Orchestra, ‘Le Marteau sans Maître’ van Boulez horen in ‘La Cenerentola’ (Rossini) het Nederlands Kamerkoor, Orfeo Bachs ‘Johannes-Passion’ in het in heel Europa uitgevoerd met het met Cecilia Bartoli op de Salzburger Catala, Orfeon Donostiarra, Zweeds Concertgebouw Amsterdam onder Ensemble Intercontemporain in een Festspiele en tijdens de BBC Proms. Radio Koor, Collegium Vocale Gent leiding van Sir John Eliot Gardiner, regie van de componist, waarmee Summers’ talrijke opnames omvatten en de BBC Singers. Het repertoire Bachs ‘Magnificat’ met de Nederlandse ze het ook opnam voor Deutsche ‘Messiah’ (Händel) met het King’s van Robert King bestaat uit, naast Bachvereniging, een Europese tournee Grammophon (wat een Grammy College Cambridge, Lotario (Händel) bewierookte interpretaties van met het Orchestra of the Age of Award won) en het verder uitvoerde met Alan Curtis en Il Complesso barokmuziek, ook uit een breed scala Enlightenment, Händels ‘Apollo e Dafne’ op de BBC Proms onder Franz-Xavier Barocco, ‘A Midnight Summer’s van klassieke en vroeg-romantische met Concerto Kopenhagen, Haydns Roth met het West-Eastern Divan Dream’ (Britten) met het London werken, zowel symfonisch als voor ‘Nelson Mass’ op de Canarische Orchestra. In Groot-Brittannië werkt Symphony Orchestra olv. Sir Colin koor, met een bijzondere nadruk op Eilanden met het Orchestra of the Age ze regelmatig samen met Michael Davis, ‘Petite Messe Solennelle’ de muziek van Mozart, Haydn en of Enlightenment, Bachs ‘Matthäus- Nyman, nam verschillende van zijn (Rossini), ‘Sacred Music’ (Vivaldi) Mendelssohn, en een voortdurende Passion’ in Alice Tully Hall, New York filmmuziekcomposities op en ze met The King’s Consort en ‘Six Celan specialisatie in Engelse componisten met Philippe Herreweghe, Purcells toert de wereld rond met de Michael Songs’ (Michael Nyman). uit het begin van de twintigste eeuw, ‘Dido en Aeneas’ met de Nederlandse Nyman Band. In samenwerking met www.hilarysummers.com met name de werken van Vaughan Bachvereniging en Robert King, en componist Joby Talbot zingt ze op Williams, Stanford en Parry. King Händels-Mendelssohns ‘Israel in zijn soundtracks voor ‘Hitchiker’s De Britse tenor Joshua Ellicott wordt algemeen beschouwd als Ägypten’ met The King’s Consort Guide to the Galaxy’ en ‘The League studeerde zang aan de Guildhall een expert op het gebied van de in het Leipziger Gewandhaus. Julia of Gentlemen’. In het barokrepertoire School of Music and Drama muziek van Henry Purcell: naast Doyle maakte onder meer opnames zingt ze op regelmatige basis in Londen. In 2006 won hij de verschillende opnames van Purcells’ van Händels ‘Messiah’ met het Britten met verschillende van Europa’s International Vocal Competition in muziek was hij artistiek directeur van Sinfonia en Polyphony en met het toonaangevende kamerorkesten, ‘s-Hertogenbosch, het begin van een Wigmore Halls’ Purcell Tercentenary Bethlehem Bach Choir, Händels’ ‘Israel waaronder de Academy of Ancient omvattende carrière met zowel oude Festival en auteur van de ‘definitieve’ in Ägypten’ met Arsys Bourgogne Music, het Gabrieli Consort, Les muziek als hedendaags repertoire, biografie van de componist. Zijn en Pierre Cao, Händels ‘L’Allegro’ Talens Lyriques, Balthasar Neumann in recitals, concerten en opera. Wat meest recente cd-opnames bevatten met Koelner Kammerchor en Peter Ensemble en The English Consort. het barokrepertoire betreft, werkte muziek van Purcell, Couperin, Händel, Neumann, Bachs ‘Magnificat’ met Met Les Arts Florissants nam ze hij samen met Nikolaus Harnoncourt Mendelssohn en een album met het Dunedin Consort en John Butt en Händels ‘Orlando’ op en zong ze en Concentus Musicus Wien, Sir Engelse romantische muziek, getiteld Lutoslawski’s ‘Dwadziesci Koled’ met als Sorceress in Purcells ‘Dido Roger Norrington en het Zürcher ‘A Voice from Heaven’. het BBC Symphony Orchestra olv. David and Aeneas’ in Wenen. Ze treedt Kammerorchester, Robert King en The www.robertking.eu Zinman. vaak op met The King’s Consort en King’s Consort, Harry Christophers www.juliadoylesoprano.com met Christian Curnyn en de Early en de Boston Händel and Haydn

38 39 Society, met de Sixteen, Paul Previn, Rattle, Rozhdestvensky en Mackerras, Stravinsky en Schönberg McCreesh en het Gabrieli Consort Svetlanov. Wilson-Johnson maakte met Knussen, Ravel met Previn, en Wroclaw Baroque Orchestra, zijn operadebuut in de Royal Opera Martins ‘Monologe aus Jedermann’, Bernard Labadie en het Orchestra House, Covent Garden in ‘We Come Schuberts ‘Winterreise’ en liederen of the Age of Enlightenment, Harry To The River’ (Henze) in 1976 zong van Finzi en Quilter. Bicket en The English Consort en daar op regelmatige basis gedurende www.davidwilsonjohnson.com met Emmanuelle Haïm en Le Concert meer dan twintig jaar en in een breed d’Astrée. Romantisch repertoire scala aan rollen, onder meer in ‘Billy voerde hij uit met Daniel Harding Budd’, ‘Le Rossignol’, ‘L’Enfant et en het Orchestre Philharmonique les Sortilèges’, ‘Boris Godoenov’, de Radio-France op het Saint-Denis ‘Turandot’, ‘Werther’, ‘Die Zauberflöte’, Festival, hij zong in ‘Tristan und Isolde’ ‘Arianna’ en ‘Così fan tutte’. Hij was ook (Wagner) met het Philharmonia te zien in ‘Peter Grimes’ (Amsterdam, Orchestra olv. Esa-Pekka Salonen, Brussel, Genève en Madrid), ‘La in ‘Parsifal’ (Wagner) en ‘The Seven Damnation de Faust’ (Turijn, Deadly Sins’ (Weill) met Sir Mark Tanglewood), ‘Die Meistersinger Elder, het ‘Requiem’ van Mozart met von Nürnberg’ (Amsterdam, Parijs), Daniel Harding en het Swedish Radio ‘Tristan und Isolde’ ea. De laatste jaren Symphony Orchestra, evenals een zong hij titelrollen in Tippetts ‘King opera gala-concert met de Deutsche Priam’ (Nationale Reisopera en BBC Kammerphilharmonie Bremen, Proms), Albeniz’ ‘Merlin’ (Téatro Real concerten met de BBC Symphony en Madrid) en Sjostakovitsj’ ‘De Neus’ BBC Concert Orchestras, het Hallé onder leiding van Rozhdestvenksy Orchestra, Trondheim Symphony, (Nederlandse Opera). Recente Stavanger Symphony, ea. Als recitalist projecten waren tournees met Sir was hij te horen in een programma Simon Rattle en The Orchestra of dat hij uitdacht rond de herdenking the Age of Enlightenment; Händels van de Eerste Wereldoorlog, ‘Messiah’ met The King’s Consort en waarmee hij optrad in Duitsland en Robert King. Hij zong ‘La damnation Groot-Brittannië. de Faust’ (Berlioz) met Charles www.joshuaellicott.com Dutoit en het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, met De Britse bariton David Wilson- Sydney Symphony Orchestra, Johnson studeerde aan Cambridge Chicago Symphony Orchestra en University en aan de Royal Academy de Philharmonia, ‘Romeo et Juliette’ of Music in Londen. Doorheen zijn (Gounod) met het Philadelphia carrière van meer dan veertig jaar Orchestra, in ‘A Child of our Time’ zong hij in alle grote operahuizen, (Tippett) met Sir Andrew Davis en orkesten en op alle grote festivals over de Royal Philharmonic Orchestra de hele wereld, waarbij hij werkte met en ‘The Dream of Gerontius’ (Elgar) prominente dirigenten zoals Boulez, onder leiding van Vladimir Ashkenazy Brüggen, Sir Andrew Davis, Dutoit, met het Sydney Symphony Orchestra. Giulini, Haenchen, Harnoncourt, Zijn discografie bestaat uit meer dan Holliger, Knussen, Leonhardt, 200 opnames, waaronder Bach met Mackerras, Mehta, Montgomery, Leonhardt en Giulini, Beethoven met

40 41 Binnenkort in deSingel

FILM- CONCERT Koor & Orkest Collegium Vocale Gent olv. Philippe Herreweghe Dorothee Mields sopraan Alex Potter alto Thomas Hobbs tenor Peter Kooij bas

LEBENSLICHT filmClara Pons muziek Aria’s en koren uit cantates van Johann Sebastian Bach

di 22 jan 2019 / 20 uur / Blauwe zaal € 50, 40, 30 (basis) / € 40, 30, 25 (-25/65+) / € 8 (-19 jaar) gratis inleiding Kevin Voets / 19.15 uur / Blauwe foyer desingel.be T +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid mediasponsors