grudnia 2018 Wrocław, NFM, Sala Czerwona niedziela 09 18:00 Francuskie szaleństwa

Benjamin Bayl – dyrygent, klawesyn Élodie Fonnard – sopran Wrocławska Orkiestra Barokowa Jarosław Thiel – kierownictwo artystyczne Wrocławskiej Orkiestry Barokowej

Program: Jean-Philippe Rameau (1683–1764) : Opera : Ouverture – Air léger – Entrée de Ouverture très vive – Menuet lent – Air peuples différents gay Air tendre en rondeau – Tambourin Loure – Air très gay L’amour vole – Amélite Je vole, Amour – aria Argie Menuet – Air grave – Air vif – Air très vif J.-Ph. Rameau Menuet – Contredanse Opera Les Boréades: Opera : Prélude Air vif – Air pour l’adoration du Soleil – Un horizon serein – aria Alphise Contredanse – Air pour deux Polonais Entrée de Polymnie Air pour les sauvages La nuit couvre les cieux – aria Emilie Opera Platée: Menuets en goût de vièle – Rigaudons – Opera Castor et Pollux: Tambourins Passepieds – Bruit de guerre – Formons les plus brillants concerts – Ritournelle tender Aux langueurs d’Apollon – recytatyw Tristes apprêts, pâles flambeaux – aria i aria La Folie Télaire Orage Danse des Démons Brillez, Astres nouveaux – aria Une [110'] Planète Première et deuxième Gavottes pour un Génie qui préside aux Constellations Chaconne pour les Génies *** Mistrz Rameau i jego opery czała znakomitym tradycjom literatury dramatycz- Artur Bielecki nej (Corneille, Racine, Molier). Ogromny wpływ na muzykę operową wywarł również francuski balet Program dzisiejszego koncertu przenosi nas w wielo- dworski (ballet de cour), rodzaj wyrafinowanej dwor- barwny świat francuskiej opery barokowej. Jest to skiej imprezy tanecznej, w której brał udział sam świat stosunkowo rzadko obecny na polskich estra- Ludwik XIV (zapalony tancerz) wraz z rodziną i świtą. dach i scenach operowych, znacznie nam bliżej na co Stąd w operach francuskich tak wiele fragmentów dzień do klasycznej, względnie romantycznej opery baletowych, stąd takie bogactwo tamtejszych tań- włoskiej, polskiej, niemieckiej czy rosyjskiej. Tymcza- ców, popularnych później w całej Europie. sem barokowa opera francuska jest czymś jedynym w swoim rodzaju, zjawiskiem zdecydowanie odręb- Wielkim kontynuatorem dzieła Lully’ego okazał się nym, wartym poznania i polubienia. Jean-Philippe Rameau (1683–1764), kompozytor i teo- retyk. Pochodził z muzycznej rodziny z Dijon, a przed Skąd w ogóle wzięła się opera? Gatunek ten liczy so- osiedleniem się w Paryżu (1722) działał już jako kom- bie już ponad cztery wieki i nic nie wskazuje na to, by pozytor, nauczyciel muzyki, organista i organizator kompozytorzy, libreciści i publiczność mieli ochotę życia muzycznego. Zasłynął szczególnie jako autor się z nim rozstawać. Wręcz przeciwnie – wciąż po- utworów klawesynowych (zalicza się go do sław- wstają nowe dzieła operowe (nierzadko o nurcie nej w historii muzyki grupy klawesynistów francu- awangardowym), nie mówiąc już o kanonie utwo- skich), szerokim międzynarodowym echem odbiły się rów, które niemal każdego dnia są wystawiane na również jego traktaty teoretyczne na temat muzyki, scenach świata, przypominane w kolejnych insce- a zwłaszcza harmonii. Stopniowo zdobył sobie duże nizacjach. Niekwestionowanymi królami tego ope- uznanie w Paryżu, ale jako kompozytor operowy rowego dziedzictwa są m.in. Monteverdi, Händel, zadebiutował dość późno, bo dopiero w wieku pięć- Mozart, Gluck, Rossini, Weber, Verdi, Bizet, Wagner dziesięciu lat. Oddajmy głos Piotrowi Kamińskiemu, i liczni ich następcy w niemal każdym kraju (w Polsce wybitnemu znawcy gatunku, który tak oto błysko- Moniuszko, Paderewski, Penderecki, Krauze). tliwie charakteryzuje twórczość Rameau w swojej monumentalnej książce Tysiąc i jedna opera: „Wpływ A wszystko zaczęło się właśnie u progu baroku we Rameau na dzieje opery jest odwrotnie proporcjo- Włoszech, w kręgu Cameraty florenckiej, której człon- nalny do wielkości jego dzieł, które 200 lat czekać kowie (m.in. Peri, Caccini, Cavalieri, Rinuccini, Galilei) musiały na należne im uznanie. Ten samotny dia- zaczęli marzyć o nowym rodzaju sztuki, nawiązującej ment, geniusz schyłkowy, planeta krążąca z dala od do tragedii starogreckiej. Tak powstał gatunek sce- Słońca swoich czasów – wstąpił dzisiaj na operowy niczny zwany dramma per musica. Jego popularność Parnas obok Monteverdiego i Händla, spoglądając ku (początkowo tylko w środowisku dworskim, arysto- Mozartowi. Wierzył dumnie w dramatyczną potęgę kratycznym) rosła szybko, z Włoch zaczął przenikać muzyki, pozwalając sobie, niestety, na karygodną do innych krajów (w tym do Rzeczypospolitej za pa- tolerancję wobec literackiej nędzy niektórych librett. nowania Władysława IV Wazy). Również we Francji Oficjalnie przestrzegał form odziedziczonych po wczesna opera pojawiła się dość szybko. Kluczową Lullym, wzbogacając je tylko niewyczerpaną inwen- w tym rolę odegrał Jean-Baptiste Lully (1632–1687), cją; w istocie jednak drążył je od wewnątrz, wlewając uznawany za twórcę opery francuskiej. Co warte im w żyły całkiem nowe widowisko: pełną zawrotne- podkreślenia, ten wybitny francuski kompozytor go, dźwiękowego przepychu, iście barokową feerię”. pochodził z Włoch. Od czternastego roku życia prze- bywał we Francji, gdzie dał się poznać nie tylko jako Fragmentów dzieł Rameau posłuchamy podczas kompozytor, lecz także tancerz, aktor oraz instru- dzisiejszego koncertu. Zabrzmią charakterystyczne mentalista. Związany z dworem królewskim, stał się francuskie uwertury (a więc barokowe wstępy do oper autorem oper i innych utworów. Na przykładzie jego w stylu francuskim, które swoją nazwą dały początek kariery doskonale widać specyfikę i odrębność wcze- klasycznej uwerturze operowej) oraz liczne odmia- snej opery francuskiej, ściśle związanej z dworem ny francuskich tańców dworskich, tak typowych dla Króla Słońce – Ludwika XIV. Gatunek ten zyskał we ówczesnego świata dworskiej etykiety. Tu i ówdzie po- Francji nazwę „tragedia liryczna” (tragédie lyrique). jawi się akcent programowo-ilustracyjny (jak w Bruit Dominowała tematyka mitologiczna, pojawiały się de guerre, czyli ilustracji wrzawy bitewnej) albo typowy też wątki rycerskie. Opera francuska dużo zawdzię- dla baroku wątek alegoryczny (jak w Entrée de Polym- nie, czyli wejściu Polihymnii). Mamy szansę znaleźć gicznym świecie Grecji, a tematem tej niezwykłej mu- się na chwilę w fascynującym, sugestywnym świecie zycznej farsy są nieporozumienia i niedoszły romans francuskiej opery barokowej. Zeusa z tytułową nimfą. Platée należy do najwyżej ocenianych dzieł Jeana-Philippe’a Rameau. Wybrane do koncertu fragmenty pochodzą z różnych dzieł Jeana-Philippe’a Rameau. Les Paladins (Paladyni) to komedia muzyczna (comédie-ballet) w trzech aktach, której prapremiera – ostatnia w życiu sędzi- wego kompozytora – miała miejsce w 1760 r. Boha- terka dzieła, Argie, jest zamknięta w wieży, uwięziona przez starego senatora Anzelma, co nie przeszkadza jej wzdychać do szlachetnego rycerza Atisa. Wszystko oczywiście po wielu perypetiach skończy się dobrze. Następny wybór fragmentów zaczerpnięty został z opery Les Indes galantes (Piotr Kamiński podaje zaproponowane przez Piotra Błońskiego tłumacze- nie tytułu jako Zamorskie zaloty). To z kolei opera- -balet w pięciu aktach z prologiem; prapremierę miała w 1735 r. Ta egzotyczna, „zamorska” w tematyce ope- ra zawiera również wątki polskie: bogini Hebe zgro- madziła razem cztery narody – francuski, hiszpański, włoski i polski (stąd też obecność w dziele poloneza, tańca modnego w barokowej Europie). Pojawia się także wątek peruwiański. Jedna z bohaterek utworu Benjamin Bayl, fot. archiwum artysty to piękna Emilia wzięta w jasyr przez Turka Osmana Paszę, który się w niej kocha. Tu również bohaterka Benjamin Bayl nie odwzajemnia uczucia, zarezerwowanego już Jest współzałożycielem Australian Romantic & Clas- wcześniej dla Walerego, ale mimo grożących kochan- sical Orchestra oraz zastępcą dyrektora The Hanover kom niebezpieczeństw finał okaże się szczęśliwy. Band. Studiował grę na organach w King’s College w Cambridge i dyrygenturę w londyńskiej Royal Z kolei Castor et Pollux (Kastor i Polluks) to jedna z bar- Academy of Music. Był asystentem sir J.E. Gardinera, dziej znanych oper Rameau, tragedia muzyczna I. Fischera i P. McCreesha. Jako asystent dyrygenta w pięciu aktach z prologiem. Jej premiera odbyła się współpracował też z D. Hardingiem, R. Hickoxem, w 1737 r. (druga wersja: 1754). Wśród osób dramatu H. Bicketem i I. Boltonem. Współpracował z Mah- znajduje się Télair, występuje także Une Planète (arii ler Chamber Orchestra, Malaysian Philharmonic obu tych postaci posłuchamy). Télair opłakuje śmierć Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra, Orquesta ukochanego Castora. Tragedią muzyczną w pięciu Sinfónica de Asturias, Taipei Symphony Orchestra, aktach jest również Zoroastre (prapremiera pierwszej Bochumer Symphoniker, Bremer Philharmoniker, Or- wersji odbyła się w 1749 r.). Opera Les Boréades (Z rodu chestra Haydn, Orchestra Filarmonica di Torino i licz- Boreasza) to ostatnia tragedia muzyczna Rameau. nymi orkiestrami w całej Skandynawii. Jako dyrygent W XVIII w. do jej wystawienia w ogóle nie doszło, operowy występował w Wiener Staatsoper, Dutch w związku z tym pierwsze wykonanie miało miejsce National Touring Opera, Staatsoper Berlin, Royal dopiero w 1982 r. Bohaterką tego dzieła jest Alfiza, Danish Opera, Opera Vlaanderen, State Theatre królowa Baktrii. Osią dramatu są dynastyczno-miło- w Melbourne, Ópera de Oviedo, Węgierskiej Operze sne dylematy królowej, prowadzące nawet do jej po- Narodowej, Teatrze Wielkim – Operze Narodowej, rwania i uwięzienia. Nieoczekiwanie dzięki interwen- Deutsche Oper am Rhein, Norrlandsoperan i War- cji Apolla Alfiza może jednak poślubić ukochanego. szawskiej Operze Kameralnej. Artysta jest bardzo aktywny na polu muzyki dawnej. Występował m.in. Na zakończenie zabrzmią fragmenty komedii mu- z Collegium Vocale Gent, Akademie für Alte Musik zycznej Platée (Platea, prapremiera w Wersalu Berlin, B’Rock, Concerto Copenhagen i Concerto w 1745 r.). Jedną z kobiecych postaci jest w tym utwo- Köln. Regularnie współpracuje z Wrocławską Orkie- rze La Folie (Szaleństwo). Akcja dzieje się w mitolo- strą Barokową i Warszawską Operą Kameralną. Skład Wrocławskiej Orkiestry Barokowej: I skrzypce Zbigniew Pilch (koncertmistrz), Alicja Sierpińska, Juliusz Żurawski, Agata Habera, Ewa Chmielewska II skrzypce Adam Pastuszka, Violetta Szopa-Tomczyk, Małgorzata Malke, Kamila Guz, Dominika Małecka altówki Dominik Dębski, Piotr Chrupek, Marcin Stefaniuk, Michał Mazur wiolonczele Jarosław Thiel, Jakub Kościukiewicz, Edyta Maksymczuk-Thiel kontrabasy Janusz Musiał, Tomasz Iwanek flety traverso, piccolo Dóra Ombodi, Małgorzata Klisowska-Pachołek Élodie Fonnard, fot. Némo Perier Stefanovich oboje Magdalena Karolak, Małgorzata Józefowska Élodie Fonnard fagoty Francuska sopranistka, kształciła się pod okiem Jani Sunnarborg, Kamila Marcinkowska-Prasad L. Coadou, A. Bueta, H. Crooka i K. Weissa. Wystę- waltornie powała w licznych barokowych produkcjach (dzieła Krzysztof Stencel, Adam Gołemberski m.in. J.-B. Lully’ego, H. Purcella, G.F. Händla, A. Cam- perkusja pry, C. Monteverdiego, Ch.W. Glucka, M.-A. Charpen- Bartosz Sałdan tier), współpracując z takimi zespołami, jak m.in. klawesyn Le Concert d’Astrée, Le Poème Harmonique, Les Aleksandra Rupocińska Arts Florissants, Le Jardin des Voix, Correspondan- ces, Les Musiciens de Saint-Julien, Les Folies Fran- çoises i La Simphonie du Marais. Występowała m.in. w Philharmonie de , Opéra Comique, Opéra de Dijon, Teatrze Bolszoj w Moskwie, Lincoln Center w Nowym Jorku, Walt Disney Concert Hall w Los Angeles, Zakazanym Mieście w Pekinie oraz w naj- ważniejszych salach koncertowych i teatrach opero- wych w Europie i Ameryce Łacińskiej. Współpracuje z takimi reżyserami teatralnymi, jak R. Carsen, A. Ho- moki, D. Podalydès, C. Hervieu-Léger, S. Daneman i M. Poésy. Daje także recitale, podczas których na klawesynie towarzyszy jej W. Christie. Artystka pro- wadzi także działalność nagraniową – ma na swoim koncie płyty z XVIII-wieczną muzyką operową, pie- śniami J. Préverta i J. Kosmy, żydowską muzyką baro- kową oraz motetami S. de Brossarda i P. Bouteillera.

Organizator:

NFM – instytucja kultury miasta Wrocławia współprowadzona przez: Sponsor NFM: