Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Łukowskiego Na Lata 2017

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

POWIATU ŁUKOWSKIEGO

na lata 2017-2024

Łuków 2017

1. Spis treści

1. SPIS TREŚCI ...... 2 2. WYKAZ SKRÓTÓW ...... 4 3. WSTĘP ...... 6

3.1. CEL I METODYKA SPORZĄDZENIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 6 3.2. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA POWIATU ŁUKOWSKIEGO ...... 8 3.2.1. Położenie administracyjne i geograficzne ...... 8 3.2.2. Ukształtowanie terenu ...... 10 3.2.3. Formy użytkowania terenu ...... 12 3.2.4. Demografia ...... 14 3.2.5. Gospodarka...... 16 4. STRESZCZENIE ...... 18 5. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 19

5.1. OCENA ELEMENTÓW ŚRODOWISKA Z UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW PRZYSZŁEJ INTERWENCJI ...... 19 5.1.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza, w tym adaptacja do zmian klimatu ...... 19 5.1.2. Zagrożenia hałasem ...... 31 5.1.3. Pola elektromagnetyczne ...... 40 5.1.4. Gospodarowanie wodami ...... 46 5.1.7. Gospodarka wodno – ściekowa ...... 61 5.1.8. Zasoby geologiczne ...... 70 5.1.9. Gleby ...... 80 5.1.8. Zasoby przyrody ...... 86 5.1.9. Zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska ...... 105 5.1.10. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 112 6. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA NA TERENIE POWIATU ŁUKOWSKIEGO ...... 121

6.1. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 122 6.2. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: ZAGROŻENIA HAŁASEM ...... 127 6.3. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 129 6.4. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 130 6.5. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA ...... 131 6.6 CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 134 6.7. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: GLEBY ...... 135 6.8. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 137 6.9. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 141 6.10. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA OBSZARU INTERWENCJI: GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 142 6.11. CELE, WSKAŹNIKI ORAZ KIERUNKI DZIAŁANIA DLA ZAGADNIENIA HORYZONTALNEGO: EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 146 7. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ WŁASNYCH I MONITOROWANYCH WRAZ Z ICH FINANSOWANIEM 149

7.1. OBSZAR INTERWENCJI: OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 149 7.2. OBSZAR INTERWENCJI: ZAGROŻENIE HAŁASEM ...... 157 7.3. OBSZAR INTERWENCJI: POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 165 7.4. OBSZAR INTERWENCJI: GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 166 7.5. OBSZAR INTERWENCJI: GOSPODARKA WODNA - ŚCIEKOWA ...... 168 7.6. OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 173 7.7. OBSZAR INTERWENCJI: GLEBY ...... 174 7.8. OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY PRZYRODY ...... 176 7.9. OBSZAR INTERWENCJI: GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 183 7.10. OBSZAR INTERWENCJI: ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 186

7.11. OBSZAR INTERWENCJI: EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 187 8. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 191 9. SPIS TABEL ...... 198 10. SPIS RYSUNKÓW ...... 200

2. Wykaz skrótów

Skrót Objaśnienia ‰ promil % procent µg mikrogram AOT40 poziom docelowy stężenia ozonu w powietrzu ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa As arsen Ba bar B(a)P benzo-a-piren

C6H6 benzen Cd kadm ChZT-Mn chemiczne zapotrzebowanie tlenów (nadmanganiany) Co kobalt CO tlenek węgla Cr chrom Cu miedź dam3 tysiąc metrów sześciennych dB decybele DW Droga wojewódzka Dz.U. Dziennik Ustaw E wschód GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GHz gigaherce GUS Główny Urząd Statystyczny GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych ha hektar HCl kwas solny Hg rtęć Hz herce IMiGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IUNG Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa JCW jednolite części wód JCWP jednolite części wód powierzchniowych JCWPd jednolite części wód podziemnych kg kilogram km kilometr km2 kilometr kwadratowy kV kilowolt kWh kilowatogodzina LAeqD równoważny poziom dźwięku dla pory dnia LAeqN równoważny poziom dźwięku dla pory nocy m metr mg/dm3 miligramy na decymetr sześcienny m n.p.m metry nad poziomem morza m/s metr na sekundę m3 metr sześcienny m3/h metr sześcienny na godzinę m3/d metr sześcienny na dobę Mg tona MHz megaherce MJ megadżul, jednostka pracy w układzie Si

Skrót Objaśnienia mm milimetry M.P. Monitor Polski MW megawaty MZO moduł zasobów odnawialnych wód podziemnych N północ NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ni nikiel

NO2 dwutlenek azotu NOx tlenki azotu Nr numer

O3 ozon OSO obszary specjalnej ochrony wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. Dyrektywy Ptasiej dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy OSP Ochotnicza Straż Pożarna OWO ogólny węgiel organiczny OWO obszar wysokiej ochrony wód OZE odnawialne źródła energii Pb ołów PIG-PIB Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy PKD Polska Klasyfikacja Działalności pkt. punkty PM 2,5 stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 mikronów mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne PM10 stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 mikronów mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne POŚ program ochrony środowiska p.p.t. pod powierzchnią terenu PSD poniżej stanu dobrego PSP Państwowa Straż Pożarna RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej S południe SA spółka akcyjna SCWP scalone części wód powierzchniowych SOO specjalne obszary ochrony wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywy Siedliskowej, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II do Dyrektywy

SO2 dwutlenek siarki Sp. z o.o. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością SUW stacja uzdatniania wody TPS toksyczne środki przemysłowe UE Unia Europejska WFOŚIGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WZMiUW Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych V/m volt na metr ZDR Zakłady dużego ryzyka Zn cynk ZZR Zakłady zwiększonego ryzyka

3. Wstęp

3.1. Cel i metodyka sporządzenia programu ochrony środowiska

Efektywność działań związanych z ochroną środowiska zależy przede wszystkim od rozwiązań realizowanych na szczeblu lokalnym. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy danego terenu. Zadanie takie spełnia wieloletni program ochrony środowiska.

Niniejszy dokument - Program ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego - jest kolejną aktualizacją programu ochrony środowiska, uwzględniającą:

 przepisy nowelizacji ustawy – Prawo ochrony środowiska (ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw – tekst jednolity Dz.U. z 2016 poz. 672),  wskazówki zawarte w "Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska", przedstawionych przez Ministerstwo Środowiska (wersja z dnia 2 września 2015 r.).

Obecnie polityka ochrony środowiska prowadzona jest za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz w oparciu o strategie rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz. U. 2016 poz. 383 z późn. zm.). Wiodącym dokumentem dla obszaru środowiskowego jest Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko.

Cele środowiskowe zawierają także:

 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności,  Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020,  Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”,  Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku),  Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020,  Strategia "Sprawne Państwo 2020",  Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022,  Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010 - 2020: regiony, miasta, obszary wiejskie,  Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,  Polityka energetyczna Polski do 2030 roku,  Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce,  Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych,  Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów,  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014–2020,  Regionalne programy operacyjne 2014–2020,  Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej,  Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030,  Strategie ponadregionalne i lokalne.

Program ochrony środowiska jest dokumentem planowania strategicznego, zawierającym cele i kierunki polityki prowadzonej przez powiat i określającym wynikające z nich działania.

Dokument nie jest aktem prawa lokalnego, będzie natomiast wykorzystywany jako:

 podstawa zarządzania powiatem w zakresie ochrony środowiska,  wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi,  przesłanka do konstruowania budżetu powiatu oraz gmin i wieloletnich prognoz finansowych,  płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów oraz podstawa do ubiegania się o fundusze ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej.

Głównym celem programu ochrony środowiska jest poprawa stanu środowiska, ograniczenie presji i negatywnego wpływu, ochrona i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie jego zasobami.

Należy oczekiwać, że poszczególne zapisy programu ochrony środowiska będą respektowane i uwzględniane w innych strategiach, planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych.

Przy tworzeniu programu ochrony środowiska zastosowano model D-P-S-I-R (siły sprawcze - presja - stan - wpływ – reakcja). Część analiz wykonanych w ramach modelu zawartych jest w załącznikach do Programu.

Program obejmuje okres lat 2017 – 2024.

Jako punkt odniesienia dla Programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2015 r., z uwzględnieniem dostępnych danych za 2016 rok. Stan prawny przyjęto na dzień 31.12.2016 r.

3.2. Podstawowa charakterystyka powiatu łukowskiego

3.2.1. Położenie administracyjne i geograficzne

Powiat łukowski położony jest w środkowo-wschodniej Polsce, w północno-zachodniej części województwa lubelskiego.

Rysunek 1. Położenie powiatu łukowskiego na tle Polski (źródło: targeo.pl) W skład powiatu wchodzi 11 gmin, w tym 2 gminy miejskie i 9 gmin wiejskich:

 gminy miejskie: Łuków, Stoczek Łukowski,  gminy wiejskie: Adamów, Krzywda, Łuków, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski, Trzebieszów, Wojcieszków i Wola Mysłowska.

Na terenie powiatu znajduje się 225 sołectw oraz 252 miejscowości tzw. podstawowych (łącznie z miastami). Siedzibą powiatu jest miasto Łuków.

Rysunek 2. Powiat łukowski (źródło: www.starostwolukow.pl) Powiat łukowski graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi:

 od północy z powiatem siedleckim i powiatem mińskim,  od wschodu z powiatem bialskim i powiatem radzyńskim,  od południa z powiatem lubartowskim,  od zachodu z powiatem garwolińskim i powiatem ryckim.

Siedziba powiatu – Łuków – położona jest w odległości 28 km od Siedlec, 94 km od Lublina i 120 km od Warszawy. Powiat łukowski zajmuje powierzchnię 139 421 ha (1394 km2), co stanowi 5,5% powierzchni województwa lubelskiego i 0,44% powierzchni Polski.

Największą powierzchnię zajmują gminy: wiejska Łuków, wiejska Stoczek Łukowski, Krzywda i Stanin, a najmniejszą – miasto Stoczek Łukowski i miasto Łuków . Ogółem, tereny wiejskie zajmują 134 931 ha (96,8% powierzchni powiatu), a tereny miejskie – 4 490 ha (3,2%).

Tabela 1. Zestawienie powierzchni i podziału terytorialnego poszczególnych gmin powiatu łukowskiego Gmina Powierzchnia % udziału powierzchni Miejsce w Liczba Liczba w ha w całkowitej powierzchni powiecie sołectw miejscowości powiatu łukowskiego pod względem powierzchni Adamów 9 867 7,1 7 17 17 Krzywda 16 096 11,5 3 25 24 Łuków - miasto 3 575 2,6 9 - 1 Łuków – gmina 22,1 1 wiejska 30 755 36 38 Serokomla 7 733 5,5 8 16 17 Stanin 16 082 11,5 3 29 28 Stoczek Łukowski 0,7 10 - miasto 915 - 1 Stoczek Łukowski 12,4 2 – gmina wiejska 17 346 35 34 Trzebieszów 14 054 10,1 4 24 24 Wojcieszków 10 891 7,8 6 22 19 Wola Mysłowska 12 107 8,7 5 21 23 Powiat razem 139 421 100 - 225 252 Źródło: GUS 2016, Bank Danych Lokalnych

Według fizyczno-geograficznego podziału Polski J. Kondrackiego (2002 r.) powiat łukowski leży w obrębie jednej prowincji, jednej podprowincji, jednego makroregionu i dwóch mezoregionów. Tabela 2. Podział fizyczno-geograficzny powiatu łukowskiego Megaregion Pozaalpejska Europa Środkowa Prowincja Niż Środkowoeuropejski Podprowincja Nizina Środkowopolska Makroregion Nizina Południowopolska Mezoregiony Równina Wysoczyzna Łukowska Żelechowska

Rysunek 3. Położenie fizyczno-geograficzne rejonu powiatu łukowskiego według rejonizacji J. Kondrackiego, 2002 r. (źródło: pgi.gov.pl)

3.2.2. Ukształtowanie terenu

Pomimo występowania różnorodnych form morfologicznych rzeźbę terenu powiatu uznać można za mało zróżnicowaną.

Teren powiatu położony jest na wysokości od 141 – 200 m n.p.m. Najniżej położone obszary znajdują się w dolinie Małej Bystrzycy w gminie Wojcieszków, dolinie rzeki Czarna (gminy Serokomla i Adamów). Najwyższe wyniesienie terenu osiąga wysokość 201 m n.p.m. i znajduje się w gminie Stoczek Łukowski na południe od wsi Jagodne.

Morfologicznie obszar powiatu położony jest w obrębie wysoczyzny polodowcowej, rozciętej dolinami cieków. Powierzchnia jest generalnie płaska, z nachyleniami nie przekraczającymi zazwyczaj 5%. Jedynie w strefach krawędziowych dolin rzecznych pochylenia miejscami dochodzą do 10%.

Poza dolinami rzecznymi i powiązanymi z nimi dolinkami bocznymi, urozmaiceniem rzeźby terenu są: wzgórza moreny czołowej, kemy, wydmy, pola piasków eolicznych, obniżenia powytopiskowe i zagłębienia bezodpływowe. Wzgórza moreny czołowej występują m.in. w rejonie osady Okrzeja, Zagórze, Stajki w gminie Krzywda. Kemy znajdują się m.in. we wsi Cisownik w gminie Krzywda. Obszary wydm znajdują się m.in. w rejonie wsi Siedliska i Kolonia Bystrzyca (gmina Wojcieszków), dość liczne są także na obszarze gmin Krzywda i Stanin. Obniżenia powytopiskowe występują m.in. w rejonie wsi Burzec gminie Wojcieszków oraz w południowej i wschodniej części gminy Stanin.

Rysunek 4. Numeryczny model terenu powiatu łukowskiego (źródło: www.pgi.gov.pl) Na terenie powiatu występują także formy antropogeniczne – takie jak żwirownie, piaskownie, glinianki, skarpy i wzniesienia powstałe na skutek nadsypywania (np. nadkładu podczas eksploatacji surowców mineralnych), rozkopywania terenu lub obwałowywania koryt rzecznych, nasypy kolejowe i drogowe oraz wyrobiska eksploatacyjne i poeksploatacyjne.

3.2.3. Formy użytkowania terenu

Powierzchnia powiatu łukowskiego wynosi 139421 ha, przy czym powierzchnia lądowa zajmuje 139234 ha. Przeważającą część obszaru zajmują użytki rolne (100313 ha), co stanowi 71,9% całkowitej powierzchni. Grunty zabudowane i zurbanizowane zajmują obszar 4760 ha, co stanowi 3,5% powierzchni powiatu. Formy użytkowania terenu w powiecie łukowskim przedstawia poniższa tabela. Tabela 3. Formy użytkowania terenu w powiecie łukowskim w 2014 r. Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 139421 100 Powierzchnia lądowa 139234 99,9 Użytki rolne, w tym: 100313 71,9 - grunty orne 74315 53,3 - łąki trwałe 15086 10,8 - pastwiska trwałe 5174 3,7 - sady 693 0,5 - grunty rolne zabudowane 3918 2,8 - grunty pod stawami 570 0,4 - grunty pod rowami 557 0,4 Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione 33231 23,8 Grunty pod wodami 187 0,1 Grunty zabudowane i zurbanizowane, w tym: 4760 3,5 - tereny mieszkaniowe 439 0,3 - tereny przemysłowe 181 0,1 - tereny inne zabudowane 324 0,2 - tereny zurbanizowane niezabudowane 57 0,04 - tereny rekreacji i wypoczynku 106 0,08 - tereny komunikacyjne - drogi 3142 2,6 - tereny komunikacyjne - kolejowe 495 0,4 - tereny komunikacyjne - inne 2 0,001 -użytki kopalne 14 0,01 Użytki ekologiczne 3 0,002 Nieużytki 909 0,7 Tereny różne 18 0,01 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych Tabela 4. Zestawienie powierzchni wybranych form zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin powiatu łukowskiego w 2014 r. Gmina Powierzchnia Użytki Grunty Grunty leśne oraz Grunty pod ogólna rolne zabudowane zadrzewione wodami i zurbanizowane i zakrzewione ha Adamów 9867 6443 188 3162 11 Krzywda 16096 11978 560 3417 22 Łuków - miasto 3 575 2105 909 530 8 Łuków – gmina wiejska 30 755 18617 773 10844 35 Serokomla 7 733 6276 181 1255 8 Stanin 16 082 12601 425 2993 18 Stoczek Łukowski - miasto 915 547 184 176 5 Stoczek Łukowski – gmina wiejska 17 346 11697 522 5079 24 Trzebieszów 14 054 11657 393 1954 15 Wojcieszków 10 891 8792 335 1716 27

Gmina Powierzchnia Użytki Grunty Grunty leśne oraz Grunty pod ogólna rolne zabudowane zadrzewione wodami i zurbanizowane i zakrzewione ha Wola Mysłowska 12 107 9600 290 2105 14 Powiat razem 139 421 100313 4760 33231 187 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych Na terenie wiejskim powiatu dominuje zabudowa zagrodowa i jednorodzinna. Rozmieszczenie zabudowań w poszczególnych miejscowościach tworzy różnorodne układy dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Przeważają układy liniowe, o zabudowie skupionej wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Występuje tu także rozproszone osadnictwo wiejskie o jednorodnej funkcji zabudowy zagrodowej. W miastach występuje zabudowa wielorodzinna, kamienice (głównie w centrum) oraz zabudowa jednorodzinna.

Rysunek 5. Zagospodarowanie przestrzenne powiatu łukowskiego (źródło: geoportal.powiat.lukow.pl)

3.2.4. Demografia

W 2015 roku liczba ludności na terenie powiatu łukowskiego wynosiła 108597 osób. Od kilkunastu lat populacja powiatu zmniejsza się – w 1995 roku powiat liczył 111136 mieszkańców, a w 2010 roku – 110193 mieszkańców. Liczba ludności powiatu łukowskiego stanowiła 5,1% ludności województwa lubelskiego i 0,3% ludności Polski. W 2015 r. w miastach powiatu (Łuków i Stoczek Łukowski) mieszkało łącznie 33108 osób (30,5% ogółu ludności), a pozostałe 75489 osób to mieszkańcy terenów wiejskich (69,5% ogółu ludności).

Rysunek 6. Zmiany liczby mieszkańców powiatu łukowskiego w latach 1995 – 2015 (źródło; GUS 2016) Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności na terenie powiatu łukowskiego będzie się w dalszym ciągu zmniejszać: w 2020 prognozowanych jest 106496 mieszkańców. W 2030 roku powiat łukowski może liczyć 101886 osób, a w 2040 roku – 95694 osoby. W 2050 roku mieszkać tu może jedynie 88221 osób.

Rysunek 7. Prognozowana liczba mieszkańców powiatu łukowskiego w latach 2020-2050 (źródło: GUS 2016) Na terenie powiatu niewielką przewagę stanowią kobiety – 54564 osób (50,99%), przy liczbie mężczyzn wynoszącej 54033 osób (49,01%). W 2015 r. wskaźnik feminizacji wynosił 101, czyli na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet.

Gęstość zaludnienia na terenie powiatu wynosiła średnio 78 osób/km2. Najniższy wskaźnik odnotowano w gminie Wola Mysłowska (40 osób/km2), a najwyższy w mieście Łuków (853 osób/km2).

Społeczność powiatu jest stosunkowo młoda. Ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 61,1%, a 21,0% stanowiła ludność w wieku przedprodukcyjnym. Około 17,9% stanowi ludność w wieku poprodukcyjnym.

Średni przyrost naturalny powiatu jest dodatni – w 2015 roku wynosił 1,6 promila. Ujemne jest natomiast saldo migracji – w 2014 roku wymeldowało się o 272 osób więcej, niż zameldowało na terenie powiatu (dane tylko dla migracji wewnętrznych). W 2015 roku w 4 gminach powiatu odnotowano ujemny przyrost naturalny, wahający się od -0,1 promila w gminie Wojcieszków do -3,5 promila w gminie Wola Mysłowska. W 7 gminach przyrost naturalny był dodatni i wahał się od 1,7 promila w gminie Trzebieszów do 3,3 promila w mieście Łuków.

Saldo migracji było ujemne w 10 gminach, z wyjątkiem gminy wiejskiej Łuków, gdzie odnotowano niewielki wzrost przybywających osób. W ostatnim czasie zauważalne są emigracje zagraniczne oraz migracje wewnętrzne (w tym również ludzi młodych, które nasilają się z powodu braku atrakcyjnych miejsc pracy). Tabela 5. Dane demograficzne dla powiatu łukowskiego (stan na dzień 31.12.2015 r.) Gmina Liczba Liczba Wskaźnik Przyrost Saldo migracji mieszkańców mieszkańców feminizacji naturalny wewnętrznej osoba/km2 (promile) (osoby) Adamów 5811 59 101 2,2 -25 Krzywda 10640 66 99 2,1 -62 Łuków - miasto 30477 853 108 3,3 -186 Łuków – gmina wiejska 17825 58 97 2,3 25 Serokomla 4056 52 102 -2,4 -11 Stanin 9820 61 99 2,1 -41 Stoczek Łukowski - miasto 2631 288 106 1,5 -34 Stoczek Łukowski – gmina wiejska 8042 46 99 -1,7 -36 Trzebieszów 7457 53 96 1,7 -38 Wojcieszków 7023 64 98 -0,1 -36 Wola Mysłowska 4815 40 94 -3,5 -35 Powiat 108597 78 101 1,6 -272 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

3.2.5. Gospodarka

W 2015 roku funkcjonowało na terenie powiatu 8292 podmiotów gospodarczych, w tym 333 podmioty stanowiły jednostki sektora publicznego, a pozostałe (7931 podmiotów) należało do sektora prywatnego. Spośród nich największą część – 6783 podmioty - stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Większość podmiotów gospodarczych prowadzi swoją działalność w mieście Łuków: 3533 podmioty (42,6% wszystkich podmiotów w powiecie), gminie wiejskiej Łuków (1143 podmioty), gminie Krzywda (610 podmiotów) i gminie Stanin (661 podmiotów).

Najmniej podmiotów funkcjonowało na terenie gmin: Serokomla (189 podmiotów), mieście Stoczek Łukowski (273 podmioty) i Wojcieszków (321 podmiotów).

Wola MysłowskaAdamów Wojcieszków 4,06% 3,92% 3,87% Krzywda Trzebieszów 7,36% 4,99%

gmina wiejska Stoczek Łukowski 5,86% miasto Stoczek Łukowski 3,29%

Stanin 7,97% miasto Łuków 42,61% Serokomla 2,28% gmina wiejska Łuków 13,78%

Rysunek 8. Liczba podmiotów gospodarczych w poszczególnych gminach powiatu łukowskiego (źródło: GUS 2016) W ogólnej liczbie podmiotów najwięcej firm działało w handlu i naprawach, budownictwie, transporcie oraz w przetwórstwie przemysłowym.

Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r. według sekcji PKD 2007 Oznaczenie sekcji Opis sekcji Liczba (PKD 2007) podmiotów A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 225 B Górnictwo i wydobywanie 17 C Przetwórstwo przemysłowe 834 D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, 6 gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 19 związana z rekultywacją F Budownictwo 1260 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 2348 włączając motocykle H Transport i gospodarka magazynowa 849 I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 140 J Informatyka i komunikacja 112 K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 176 L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 142 M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 438 N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 170 O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia 116 społeczne P Edukacja 376 Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 357 R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 172 S i T Pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe 523 zatrudniające pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby źródło: GUS, 2015 r. Na terenie powiatu dominują podmioty małe, zatrudniające do 9 osób. Powstające firmy to często placówki rodzinne.

Najważniejszym ośrodkiem gospodarczym regionu jest miasto Łuków. Znaczącymi przedsiębiorstwami na rynku lokalnym są:

 Zakłady Mięsne „Łmeat–Łuków” S.A. oraz Zakład Mięsny „Wierzejki” J.M. Zdanowscy Spółka Jawna, Płudy 21, 21-404 Trzebieszów zajmujące się przetwórstwem mięsa i wędlin,  Zakład Mleczarski Sp. z o. o. (obecnie pod nazwą Lumiko Sp. z o.o.)  Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe „AGRO-TOP” Spółka z o.o. w Wiśniewie, Oddział Zakład Produkcyjny Kolonia Gręzówka 34 B, 21-400 Łuków.

Bardzo aktywnie działa sfera usług i handlu, w obrębie której działa kilkaset różnorodnych podmiotów gospodarczych.

Na terenie miasta funkcjonuje Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro - Park Wisłosan z dwoma podstrefami:

 Podstrefa Łuków w miejscowości Łazy w gminie wiejskiej Łuków – o powierzchni 27,29 ha.  Podstrefa Łuków na terenie Miasta Łuków – o powierzchni 13 ha.

Na terenie wiejskim powiatu podstawową gałęzią gospodarki jest rolnictwo. Pomimo stale rozwijającego się sektora małych i średnich przedsiębiorstw, głównymi pracodawcami nadal pozostają jednostki sfery publicznej (urzędy, szkoły, etc.).

4. Streszczenie

Program ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego na lata 2017-2024 jest dokumentem planowania strategicznego, zawierającym cele i kierunki polityki prowadzonej przez powiat i określającym wynikające z nich działania. Niniejszy dokument jest kontynuacją wcześniejszych programów ochrony środowiska i zawiera wytyczne ujęte w programach wyższego rzędu. Program nie jest dokumentem prawa lokalnego, niemniej będzie wykorzystywany jako:

 podstawowy dokument zarządzania w zakresie ochrony środowiska, także w działaniach edukacyjno – informacyjnych powiatu łukowskiego,  wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania porozumień i kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach związanych ze środowiskiem,  przesłanka do konstruowania budżetu powiatu łukowskiego i wieloletnich prognoz finansowych,  podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej, dla powiatu łukowskiego, gmin wchodzących w jego skład, a także podmiotów gospodarczych działających na jego terenie,  odniesienie dla gmin wchodzących w skład powiatu oraz innych podmiotów.

Program składa się z 8 rozdziałów oraz spisu tabel i rysunków. W programie dokonano oceny stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego z uwzględnieniem dziesięciu obszarów przyszłej interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza, zagrożenia hałasem, pola elektromagnetyczne, gospodarowanie wodami, gospodarka wodno - ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów, zasoby przyrodnicze, zagrożenia poważnymi awariami. Uwzględniono także zagadnienia horyzontalne: adaptacje do zmian klimatu, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, monitoring środowiska i edukację ekologiczną.

Za specyficzne problemy środowiskowe powiatu łukowskiego uznano: niedostateczną jakość powietrza, niedostateczny stan uporządkowania gospodarki ściekowej w części gmin, uciążliwość hałasu komunikacyjnego wzdłuż szlaków komunikacyjnych oraz reorganizacje systemu gospodarki odpadami.

Wyznaczono następujące cele dla powiatu łukowskiego z zakresu ochrony środowiska:

Obszar interwencji Cele Ochrona klimatu i jakości powietrza  Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu  Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji  Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii Zagrożenie hałasem  Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Pola elektromagnetyczne  Kontrola poziomu pól elektromagnetycznych Gospodarowanie wodami  Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych  Zapewnienie skutecznej ochrony przed podtopieniami i suszą Gospodarka wodno-ściekowa  Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie na terenach wiejskich

Obszar interwencji Cele Zasoby geologiczne  Optymalizacja wykorzystania zasobów kopalin oraz ograniczenie presji na środowisko w trakcie prowadzenia geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz w trakcie eksploatacji złóż kopalin Gleby  Ochrona gleb na terenach rolnych i leśnych, ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko glebowe oraz zwiększenie powierzchni rekultywacji terenów poddawanych rekultywacji Zasoby przyrodnicze  Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Zagrożenia poważnymi awariami i  Zapobieganie poważnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja nadzwyczajne zagrożenia środowiska skutków w razie ich wystąpienia Gospodarka odpadami i  Ograniczenie ilości odpadów kierowanych do składowania, zapobieganie powstawaniu zwiększenie poziomu recyklingu odpadów i przygotowania do odpadów ponownego użycia, zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie Edukacja ekologiczna  Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu

W programie zaproponowano 14 celów oraz 31 kierunków interwencji. Wykaz zadań z harmonogramu rzeczowo - finansowego zadań własnych i monitorowanych zawiera 276 pozycji, z których część składa się dodatkowo z wielu podzadań.

5. Ocena stanu środowiska

5.1. Ocena elementów środowiska z uwzględnieniem obszarów przyszłej interwencji

5.1.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza, w tym adaptacja do zmian klimatu

Siły sprawcze

Na jakość powietrza na terenie powiatu łukowskiego mają wpływ:

 czynniki naturalne, wynikające z warunków klimatycznych, związane z położeniem geograficznym i ukształtowaniem terenu, a także pożary lasów, erozja skał i gleb oraz tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne,  czynniki antropogeniczne związane z działalnością człowieka, w tym źródła emisji liniowej, związane z infrastrukturą transportową (drogi, szlaki kolejowe), zorganizowane źródła emitujące zanieczyszczenia podczas energetycznego spalania paliw (kotłownie, ciepłownie, w tym znaczenie ma wysokość emitorów), a także emisja powierzchniowa z sektora komunalno – bytowego i gospodarczego.

Presje

Jakość powietrza na terenie powiatu łukowskiego zależy od emisji substancji z obszaru powiatu i w mniejszym stopniu napływem zanieczyszczeń spoza powiatu. Główne źródła zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu łukowskiego wymieniono poniżej.

1. Źródła komunalno – bytowe: kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z zakładów. Mają one znaczący wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza, są głównym powodem tzw. niskiej emisji, czyli emisji pochodzącej ze źródeł o wysokości nie przekraczającej kilku - kilkunastu metrów wysokości. Emitowane są najczęściej zanieczyszczenia pyłowe i gazowe. Zjawisko to występuje na terenach zwartej zabudowy, gdzie nie ma możliwości przewietrzania. 19

2. Źródła transportowe – emisja zanieczyszczeń następuje na niskiej wysokości, tworząc tzw. niską emisję. Główne zanieczyszczenia to: węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, związki ołowiu, tlenki siarki. 3. Zanieczyszczenia alochtoniczne, napływające spoza terenu powiatu, zgodnie z dominującym kierunkiem wiatru (głównie z kierunku zachodniego). 4. Pylenie wtórne z odsłoniętej powierzchni terenu, z miejsc gromadzenia materiałów sypkich, z powierzchni dróg i ulic. 5. Źródła rolnicze – związane z uprawą ziemi, nawożeniem i opryskiwaniem roślin.

Do głównych zanieczyszczeń powietrza należą:

 gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO i CO2), siarki (SO2 i SO3) i azotu, amoniak (NH3), fluor, węglowodory (łańcuchowe i aromatyczne), a także ich chlorowe pochodne, fenole,  cząstki stałe nieorganiczne i organiczne (pyły), np. popiół lotny, sadza, związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu i innych metali ciężkich,  mikroorganizmy: wirusy, bakterie i grzyby, których rodzaj lub ilość odbiega od składu naturalnej mikroflory powietrza,  kropelki cieczy, np. kwasów, zasad, rozpuszczalników.

Emisja ze źródeł komunalno – bytowych

Na terenie powiatu łukowskiego gospodarka cieplna w zakresie ogrzewania pomieszczeń i podgrzania wody realizowana jest przede wszystkim przez lokalne przydomowe kotłownie oraz z wykorzystaniem centralnych źródeł ciepła i sieci ciepłowniczych, którymi dostarczane jest do budynków ciepło systemowe. Centralna sieć ciepłownicza funkcjonuje jedynie na terenie miasta Łuków. Tereny wiejskie powiatu nie posiadają zorganizowanego, centralnego systemu cieplnego, co wynika przede wszystkim z ekstensywnej zabudowy o charakterze jednorodzinnym lub zagrodowym.

W 2015 roku na terenie powiatu funkcjonowało 59 kotłowni, znajdujących się przeważnie w obiektach użyteczności publicznej (urzędy, szkoły, biblioteki, itp.), spółdzielniach mieszkaniowych lub zakładach produkcyjnych. Na terenie miasta Łuków ciepło systemowe dostarczają dwa źródła:

 ciepłownia położona przy ul. Świderskiej 42, należąca do Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Sp. z o.o.,  ciepłownia należąca do Zakładów Mięsnych „Łmeat-Łuków” S. A.

Rysunek 9. Osiedle Sienkiewicza w Łukowie, kotłownia przy ul. Świderskiej (autor: Maciej Świderski, panoramio.com)

Łączna kubatura budynków przyłączonych do sieci ciepłowniczej i ogrzewanych centralnie wynosiła 2016,0 dam3. Długość sieci cieplnej przesyłowej wynosiła 13,5 km.

Głównym paliwem w kotłowniach, ciepłowniach i piecach domowych jest węgiel, koks, gaz ziemny, w tym gaz LPG, olej opałowy i drewno. Wykorzystuje się także energię elektryczną i w bardzo małym stopniu odnawialne źródła energii. W dalszym ciągu problemem jest spalanie w domowych piecach paliw niskiej jakości, a także odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. W związku z tym do atmosfery przedostają się duże ilości sadzy, węglowodorów aromatycznych, merkaptanów i innych związków chemicznych, szkodliwych dla zdrowia ludzi. Nasila się to szczególnie w okresie grzewczym.

Dostawą gazu zajmuje się Polska Spółka Gazownictwa Oddział w Warszawie Zakład Gazowniczy Mińsk Mazowiecki Rejon Dystrybucji Gazu. Przez teren powiatu przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia Gończyce-Łuków-Siedlce, będący odgałęzieniem od magistrali gazowej Puławy-Warszawa.

Długość czynnej sieci gazowej na terenie powiatu wynosiła w 2015 r. 329,562 km. System składa się z następujących elementów:

 sieci rozdzielczych o długości 258,503 km,  sieci przesyłowych o długości 71,059 km.

Liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych wynosiła (według stanu na dzień 31 grudnia 2015 r.) 5229 sztuk. Ludność korzystająca z sieci gazowej szacowana była w 2015 r. na 32313 osoby, co stanowiło 29,8% populacji. Na terenach wiejskich z gazu sieciowego korzystało 9,2% mieszkańców, a na terenach miast – 75,4%. Odbiorcami gazu z sieci było w 2015 r. 10685 gospodarstw domowych.

W 2015 roku sieć gazowa zaopatruje w paliwo gazowe mieszkańców 8 gmin. Sieci gazowej nie mają gminy: Adamów, Serokomla, Stoczek Łukowski – gmina wiejska (tylko sieć przesyłowa), Trzebieszów i Wojcieszków. Tabela 7. Sieć gazowa na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego Długość sieci Liczba połączeń sieci Ludność korzystająca z sieci gazowej Gmina gazowej (km) gazowej do budynków osoba % gospodarstwa domowe Adamów 0 0 0 0 0 Krzywda 41,377 595 2291 21,5 633 Łuków - miasto 75,404 2773 24546 80,5 8464 Łuków – gmina wiejska 75,011 818 3076 17,3 845 Serokomla 4,720 0 0 0 0 Stanin 45,479 378 864 8,8 231 Stoczek Łukowski - miasto 7,697 90 451 17,1 174 Stoczek Łukowski – gmina wiejska 5,663 0 13 0,2 0 Trzebieszów 0 0 4 0,1 0 Wojcieszków 0 0 0 0 0 Wola Mysłowska 74,211 515 1068 22,2 338 Powiat 329,562 4701 32313 29,8 10685 Źródło: GUS 2016, Bank Danych Lokalnych Zużycie gazu wyniosło w 2015 roku 6356,9 tys.m3, w tym na ogrzewanie mieszkań zużyto 4272,5 tys. m3. Zużycie gazu na jednego mieszkańca wynosiło 54,8 m3/rok, a na jednego korzystającego – 186,6 m3. W 2015 roku 2432 gospodarstwa domowe używało gazu do ogrzewania mieszkań.

Na stan powietrza na terenie powiatu oddziałują także źródła komunikacyjne. Zanieczyszczenia komunikacyjne emitowane są do powietrza na bardzo małych wysokościach, stąd też ich wpływ na stan powietrza jest bardzo duży. Związane jest to przede wszystkim ze złymi warunkami rozprzestrzeniania zanieczyszczeń na terenach ścisłej zabudowy, szczególnie w kanionach ulicznych. Największe zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych dróg, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan techniczny pojazdów, ich nieprawidłowa eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg.

Emisja napływowa (allochtoniczna) na teren powiatu łukowskiego powodowana jest napływem substancji spoza jego granic, powstających w wyniku przemian chemicznych w atmosferze i pochodzących od emisji pierwotnych substancji gazowych. Aerozole wtórne powstające w atmosferze w wyniku reakcji i procesów zachodzących przy transporcie na większe odległości gazów: SO2, NOx, NH3 oraz LZO (lotne związki organiczne) i przyczyniają się do pogorszenia stanu jakości powietrza. Znaczna ilość pyłów w powietrzu to pyły pochodzenia wtórnego, ponieważ są one zanieczyszczeniami transgranicznymi, które przemieszczają się na odległości od 1000 do 2500 km. Powiat łukowski leży w sąsiedztwie kilku obszarów uprzemysłowionych, z dużą ilością źródeł emisji do powietrza: warszawskiego, siedleckiego i lubelskiego. Emisja napływowa może być potencjalnie odczuwalna przy wiatrach zachodnich, północnych i południowych, gdyż w tych kierunkach położone są tereny, gdzie emisje zanieczyszczeń są znaczące.

Obiektami i zakładami o największej emisji zanieczyszczeń do powietrza z terenu powiatu są (według Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska w Lublinie):

 w gminie Adamów – Spółdzielnia Mieszkaniowa w Adamowie, F.H.U Barbara Pikuła w Dąbrówce, szkoły,  w gminie Krzywda – Zespół Szkół w Radoryżu Smolanym, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Krzywdzie, Bank Spółdzielczy w Krzywdzie, Urząd Gminy, Kamilex w Wiązownej, Zakład Mięsny „Kożuchówka” S. C., Zespół Szkół w Hucie Dąbrowie, Zakład Gospodarki Komunalnej w Krzywdzie, szkoły,  w mieście Łuków – Ośrodek Sportu i Rekreacji, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Łukowska Spółdzielnia Mieszkaniowa, Zakłady Mięsne „Ł-meat Łuków”, Lumiko Sp. z o.o., Łuksja Sp. z o.o., piekarnie, szkoły, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Usług i Inżynierii Komunalnej Sp. z o.o., Zakład Gospodarki Lokalowej,  w gminie wiejskiej Łuków – Dom Pomocy Społecznej w Ryżkach, Rolnicza Spółdzielnia w Krynce, nadleśnictwo Łuków, Jetro Karol Walo w Świdrach, Nipplex Sp. z o.o. w Czerśli, FHU Piomar Agro- Tech w Gołaszynie, PUH „Mel-Kan” w Ryżkach, Zakład Mechaniki Pojazdowej w Gołaszynie, PPH „Agro-Top” Sp. o.o. w Wiśniewie, szkoły,  w gminie Serokomla – Urząd Gminy, szkoły, Real SA w Bronisławowie Dużym,  w gminie Stanin – Spółdzielnia Mieszkaniowa „Nadzieja”, Textiles Recycling PH, NZOZ Ośrodek Zdrowia w Staninie, szkoły,  w mieście Stoczek Łukowski –Spółdzielnia Mieszkaniowa, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, szkoły, Akros Sp. z o.o., Zakład Aktywności Zawodowej, przedszkole, Urząd Miasta, Stoczek Natura Sp. z o.o.,  w gminie wiejskiej Stoczek Łukowski – szkoły, PHU Chruśliński Zdzisław w Celeju, WIKAM Mechanika Samochodowa w Starej Prawdzie, Grupa Silikaty Sp. z o.o. w Krukach, Mięs-Pol w Starych Kobiałkach,

 w gminie Trzebieszów – Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Bank Spółdzielczy, Urząd Gminy, szkoły, Zakład Gospodarki Komunalnej, Zakład Mięsny „Wierzejki”: SJ, Zakład Produkcji Obuwia „NIK”,  w gminie Wojcieszków – Urząd Gminy, szkoły,  w gminie Wola Mysłowska – Urząd Gminy, ośrodek wychowawczy, szkoły.

Emisję zanieczyszczeń gazowych i pyłowych na terenie powiatu łukowskiego w 2015 roku przedstawia poniższa tabela. Według Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń, w 2015 r. emisja zanieczyszczeń gazowych na terenie powiatu wyniosła 79706,11 ton, a emisji pyłowych – 67,56 ton. Zanieczyszczenia gazowe stanowią 99,9% ogólnej emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza na terenie powiatu. Wielkość powyższa nie uwzględnia emisji zanieczyszczeń ze źródeł mobilnych oraz palenisk domowych. Tabela 8. Emisja substancji do powietrza z zakładów i obiektów w poszczególnych gminach powiatu łukowskiego w 2015 roku Gmina Emisja gazów Emisja pyłów Emisja całkowita w tonach w tonach w tonach Adamów 493,19 2,91 496,10 Krzywda 2891,40 1,28 2892,68 Łuków - miasto 50484,82 20,84 50505,66 Łuków – gmina wiejska 2741,09 1,43 2742,52 Serokomla 5785,64 3,45 5789,09 Stanin 1010,78 3,84 1014,61 Stoczek Łukowski - miasto 3952,71 11,53 3964,23 Stoczek Łukowski – gmina 6167,33 8,22 6175,55 wiejska Trzebieszów 5408,54 9,44 5417,98 Wojcieszków 547,97 4,62 552,59 Wola Mysłowska 222,64 0,001 222,65 Powiat 79706,11 67,56 79773,66 źródło: Wojewódzki Bank Zanieczyszczeń Środowiska w Lublinie, 2016 r.

W 2015 r. w urządzeniach zatrzymano lub zneutralizowano 957 ton zanieczyszczeń pyłowych oraz 105 ton zanieczyszczeń gazowych. Stopień redukcji wyniósł 97,9% w przypadku zanieczyszczeń pyłowych i 25,5% dla zanieczyszczeń gazowych. Tabela 9. Redukcja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie powiatu łukowskiego w 2015 roku z zakładów przemysłowych Parametr Jednostka Emisja Zanieczyszczenia pyłowe powietrza zatrzymane lub zneutralizowane tona 957 Zanieczyszczenia gazowe powietrza zatrzymane lub zneutralizowane tona 105 Zanieczyszczenia pyłowe zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji % 97,9 zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych Zanieczyszczenia gazowe zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji % 25,5 zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych źródło: GUS Bank Danych Lokalnych, 2016 r.

Stan

Wojewoda co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu, po czym dokonuje klasyfikacji stref, której dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia oraz ze względu na ochronę roślin. Na terenie powiatu funkcjonuje jedna stacja pomiarowa tła regionalnego w Jarczewie w gminie Wola Mysłowska, gdzie mierzone są parametry (manualnie):

SO2 i NO2 oraz ozon (automatycznie). Najpełniejsze pomiary jakości powietrza wykonywane są na stacji monitoringu w Lublinie.

Na stacji w Jarczewie pomiary dwutlenku siarki nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24 godzinnego wynoszącego 125 μg/m3. Wartość dwutlenku azotu nie wykazała przekroczenia stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania, które wynosi 40 μg/m3. Na stacji w Jarczewie prowadzono badania w ramach kryterium ochrony zdrowia dla ozonu. W roku 2015r. przekroczenia wystąpiły w 15 dniach. Poziom docelowy uznaje się za dotrzymany, jeżeli liczba dni przekraczających wartości 120 μg/m3, uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat, wynosi nie więcej niż 25. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 μg/m3 (średnia z 3 lat) wynosiła dla stacji Jarczew 11 dni (w latach 2013-2015r.). Zachowana została więc dopuszczalna częstość przekroczeń poziomu docelowego.

W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu łukowskiego odniesiono się do „Oceny jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r.", sporządzonej przez WIOŚ w Lublinie oraz "Pięcioletniej oceny jakości powietrza pod kątem jego zanieczyszczenia: SO2, NO2, NOX, CO, benzenem, O3, pyłem PM10, pyłem PM2.5 oraz As, Cd, Ni, Pb i B/a/P w województwie lubelskim" sporządzonych przez WIOŚ w Lublinie. Powiat łukowski jest przypisany do strefy lubelskiej o kodzie PL0602. Jej powierzchnia wynosi 24 975 km2 i jest zamieszkana przez 1808,024 tys. osób.

Wyniki uzyskane dla strefy lubelskiej w 2015 roku przedstawiały się następująco:

Tabela 10. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Nazwa strefy 2) 2) 3) SO2 NO2 CO C6H6 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P O3 O3 strefa lubelska A A A A C C A A A A C A D2 1) wg poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, 2) wg poziomu docelowego, Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r. WIOŚ, Lublin Tabela 11. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO NO O (AOT40) Nazwa strefy 2 x 3 poziom docelowy poziom celu długoterminowego strefa lubelska A A A D2 Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r.

Zgodnie z przeprowadzoną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia strefę lubelską zaliczono do klasy C ze względu na przekroczenia 24 godzinnych stężeń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu w pyle PM10. Strefę lubelską zaliczono ponadto do klasy C ze względu na średnioroczny poziom stężeń pyłu PM2,5.

Pod względem zanieczyszczenia ozonem według kryteriów ochrony zdrowia dla strefy lubelskiej uzyskano klasę A - ze względu na brak przekroczeń poziomu docelowego oraz klasę D2 - ze względu na stwierdzone przekroczenia poziomu celu długoterminowego.

Zgodnie z klasyfikacją dla kryteriów ochrony roślin strefa lubelska została zaliczona do klasy A. jedynie ze względu na stwierdzone przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zaliczono ją do klasy D2.

Przekroczenia dopuszczalnego 24 godzinnego poziomu pyłu PM10 na terenie województwa lubelskiego skutkuje obowiązkiem monitorowania stężeń na obszarach przekroczeń oraz konsekwentnym realizowaniem zadań nakreślonych w Programie Ochrony Powietrza dla strefy lubelskiej. Ponadto klasyfikacja wykazała przekroczenia stężeń benzo(a)pirenu, powstaje zatem potrzeba opracowania programu naprawczego.

Obecnie dla strefy lubelskiej obowiązują następujące Programy Ochrony Powietrza:

 Uchwała nr XXXVII/608/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie przyjęcia zaktualizowanego „Programu ochrony powietrza dla strefy – Aglomeracja Lubelska”  Uchwała nr XXXVII/607/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie przyjęcia „Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej”  Uchwała nr XI/168/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 października 2015 roku w sprawie przyjęcia „Planu działań krótkoterminowych dla strefy lubelskiej – ze względu na ryzyko wystąpienia przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu”  Uchwała nr XXII/315/2016 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 14 października 2016 roku w sprawie przyjęcia „Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a) pirenu.

Warunki klimatyczne

Pod względem rejonizacji klimatycznej W. Okołowicza i D. Martyn, powiat łukowski położony jest w obrębie regionu mazowiecko - podlaskiego. Jest to klimat o przewadze cech kontynentalnych: duża amplituda temperatury rocznej (ostre zimy i ciepłe lata), przewaga opadów letnich nad zimowymi, skrócenie okresów przejściowych między zimą i wiosną, a także krótszy okres wegetacyjny, w porównaniu z zachodnią i centralną częścią kraju.

Średnia temperatura dla rejonu powiatu wynosi 7-7,5o C (średnia temperatura dla Polski wynosi 7,24o C). Średnie temperatury miesięczne kształtują się od około -4,5o C w styczniu do około 19o C w lipcu. Liczba dni z przymrozkami wynosi 140, a liczba dni mroźnych 55. Okres bezprzymrozkowy jest zróżnicowany względem lat i wynosi średnio 180 dni.

Rysunek 10. Średnie temperatury poszczególnych miesięcy w Łukowie (źródło: pogodynka.net) Okres wegetacyjny trwa średnio 200-210 dni, a początek robót polowych przypada na ostatnią dekadę marca lub pierwszą dekadę kwietnia.

Rysunek 11. Średnia liczba słonecznych godzin w poszczególnych miesiącach w Łukowie (źródło: pogoda.wp.pl) Średnie opady atmosferyczne wynoszą 500 mm i są niższe niż średnie wartości w kraju (600 mm). W rocznym ich przebiegu uwidaczniają się wyraźne minima zimowe i maksima letnie. Na półrocze zimowe (grudzień - maj) przypada poniżej 180 mm, czyli poniżej połowy wartości opadów. Najwięcej opadów przypada na półrocze letnie - 320 mm, zaś miesiącami najbardziej deszczowymi są lipiec i wrzesień.

Rysunek 12. Średnie opady w ciągu roku w Łukowie (źródło: pogoda.wp.pl)

Liczba dni ze śniegiem wynosi 50-70. Najczęściej opady śnieżne występują w miesiącu grudniu i styczniu. Marzec ma niekiedy więcej dni śnieżnych niż październik. Trwałość pokrywy śnieżnej na obszarze wynosi 60-90 dni, przy grubości rzędu kilkunastu centymetrów.

Rysunek 13. Warunki pogodowe w Łukowie (źródło: pogodynka.net) W regionie powiatu łukowskiego, tak jak w całym kraju widoczna jest przewaga wiatrów zachodnich i północnozachodnich. Średnia liczba wiatrów silnych powyżej 8 m/s, dochodzi do 50 dni/rok.

Rysunek 14. Róża wiatrów dla Lublina (źródło: WIOŚ w Lublinie) Wpływ

Powietrze atmosferyczne jest jednym z najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia komponentów środowiska, który jednocześnie decyduje o warunkach życia człowieka, zwierząt i roślin. Zły stan aerosanitarny powoduje pogorszenie zdrowia ludności, straty w środowisku, zwłaszcza w drzewostanie iglastym, a także wymierne straty gospodarcze.

W przypadku pyłu PM10 i PM2,5 niekorzystny wpływ w sposób szczególny związany jest układem oddechowym - ze względu na małe rozmiary, pył może przedostawać się do płuc, powodując szereg chorób układu oddechowego. Pył PM2,5, który posiada zdolność przedostawania się głęboko do płuc, powodując ich trwałe uszkodzenie. Grupami szczególnie narażonymi na działanie pyłu zawieszonego są osoby cierpiące z powodu przewlekłych chorób serca i układu oddechowego, a także osoby starsze oraz dzieci.

Benzo(a)piren ma silne działanie kancerogenne, mutagenne oraz teratogenne. Przewlekła ekspozycja na związki azotu jest prawdopodobną przyczyną rozwoju przewlekłych zapaleń oskrzeli i rozedmy płuc, a także zwiększonej podatności na infekcje dróg oddechowych. Ponadto, tlenki azotu 27 w atmosferze bardzo łatwo ulegają reakcji z wodą, tworząc kwaśne deszcze, powodujące degradację środowiska (niszczenie lasów, zakwaszenie gleby oraz zbiorników wodnych). Tlenki azotu obecne w atmosferze posiadają zdolność do tworzenia smogu fotochemicznego, powstającego w słoneczne dni przy dużym natężeniu ruchu ulicznego. W wyniku obecności tlenków azotu oraz węglowodorów (emitowanych z transportu samochodowego), pod wpływem światła dochodzi do powstania mieszaniny trujących gazów (m.in. ozonu, formaldehydu, nadtlenku wodoru), powodując trudności z oddychaniem.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu ochrony powietrza i klimatu. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Zadania realizowane dla osiągnięcia celów przedstawia poniższa tabela. Tabela 12. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie powietrza atmosferycznego w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. zł Zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska z Monitoring powietrza Zmniejszenie uwzględnieniem poprawy jakości powietrza 14071,871 emisji atmosferycznego Opracowanie planów zanieczyszczeń zaopatrzenia w ciepło, energię Poprawa jakości powietrza do osiągnięcia elektryczną i gaz Zmniejszenie poziomów wymaganych przepisami prawa, Budowa i modernizacja źródeł poboru energia spełnianie standardów emisyjnych z instalacji ciepła oraz promocja wykorzystania odnawialnych Zmiana źródeł źródeł energii Termomodernizacja energii budynków oraz zastosowanie Promowanie i wspieranie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Redukcja emisji odnawialnych źródeł energii Modernizacja ciepłowni i sieci zanieczyszczeń ciepłowniczej Modernizacja sieci i węzłów cieplnych Zmiana systemu ogrzewania z olejowego na gazowy Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu gmin Realizacja planu likwidacji niskiej emisji Zakup nowej generacji autobusów (Euro V i Euro VI)

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT - metody analitycznej stosowanej w obszarach planowania strategicznego. Posłużyła ona do uporządkowania informacji zebranych m.in. w wyniku dokonanej analizy stanu aktualnego środowiska naturalnego powiatu łukowskiego. W trakcie analizy SWOT wskazano mocne i słabe strony powiatu oraz szanse i zagrożenia, rozpatrując je pod kątem ochrony środowiska.

Obszar interwencji: Ochrona klimatu i jakość powietrza Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Małe oddziaływanie ze strony przemysłu na 1. Niska emisja spowodowana dużą ilością terenach wiejskich powiatu indywidualnych źródeł ciepła opalanych węglem, 2. Oczyszczanie dróg i terenu, zmniejszające pylenie spalanie odpadów w paleniskach domowych do atmosfery 2. Niewielkie wykorzystanie potencjalnych 3. Modernizacja źródeł ciepła możliwości w zakresie odnawialnych źródeł 4. Rozbudowa sieci gazowej i zamiana źródeł ciepła energii na bardziej ekologiczne 3. Wzrost liczby samochodów i natężenia ruchu 5. Termomodernizacja budynków drogowego 4. Niewielkie objęcie części gmin siecią gazową Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Przechodzenie na paliwa ekologiczne: gaz, paliwa 1. Allochtoniczne źródła zanieczyszczenia powietrza odnawialne (biopaliwa), a także wzrost 2. Wzrost liczby samochodów i natężenia ruchu świadomości społecznej w zakresie korzystania drogowego z odnawialnych źródeł energii 3. Brak funduszy na inwestycje zmierzające do 2. Wzrost roli środków transportu przyjaznych poprawy jakości powietrza atmosferycznego środowisku: rower (krótki dystanse) i transport 4. Pogarszająca się kondycja ekonomiczna zbiorowy (długie dystanse) społeczeństwa, powodująca brak inwestycji 3. Zobowiązania wynikające z przepisów prawa w modernizacje źródeł ciepła i wykorzystanie w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska paliwa gorszej jakości naturalnego (np. ustawa „antysmogowa”) 5. Zwiększenie zużycia energii elektrycznej 4. Możliwość dofinansowania inwestycji w zakresie w gospodarstwach domowych ochrony powietrza ze źródeł zewnętrznych 5. Realizacja wojewódzkich Programów Ochrony Powietrza

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono poszczególne problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie jakości powietrza i klimatu:

Obszar interwencji: Ochrona klimatu i jakość powietrza Problem Cel poprawy Niska emisja spowodowana dużą ilością Ograniczanie niskiej emisji poprzez modernizację indywidualnych źródeł ciepła opalanych węglem źródeł ciepła i zmianę paliwa na ekologiczne Spalanie odpadów w paleniskach domowych Nadzór nad gospodarka odpadami Wzrost liczby samochodów i natężenia ruchu Dostosowanie systemu transportowego do potrzeb drogowego Niewielkie wykorzystanie potencjalnych możliwości Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł w zakresie odnawialnych źródeł energii energii Niewielkie objęcie niektórych gmin siecią gazową Rozwój sieci gazowej

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

W ostatnich latach zauważalny jest niewielki spadek stężeń tych substancji w powietrzu, pomimo znacznych przekroczeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu w strefie lubelskiej, do której przypisany jest powiat łukowski. Prognozuje się, że dalsza realizacja działań z zakresu ograniczenia emisji do powietrza powinna w perspektywie przynieść dalszy spadek poziomu poszczególnych substancji. W związku z ocieplaniem się klimatu może natomiast nastąpić wzrost stężeń ozonu troposferycznego.

Jako pozytywny trend należy wskazać regularny spadek wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych oraz niektórych zanieczyszczeń gazowych. Tabela 13. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognozowany trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Ochrona klimatu negatywny pozytywny 1 i jakości powietrza Emisja zanieczyszczeń pozytywny pozytywny 2 pyłowych i gazowych Odbiorcy gazu pozytywny pozytywny 2 ogrzewający mieszkania gazem Wynikowa ocena jakości negatywny niejednoznaczny 0 powietrza dla strefy lubelskiej dla zanieczyszczenia pyłu zawieszonego Wynikowa ocena jakości negatywny niejednoznaczny 0 powietrza dla strefy lubelskiej dla zanieczyszczenia benzo(a)pirenu

*Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 0 cel nierealizowany 1 cel częściowo zrealizowany 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.2. Zagrożenia hałasem

Siły sprawcze

Głównymi czynnikami mającymi wpływ na klimat akustyczny są:

 przebieg przez teren powiatu ważnych szlaków komunikacyjnych,  rozwój transportu kołowego i szynowego,  rozwój sieci drogowej,  powstawanie nowych terenów budownictwa mieszkalnego, usługowego i przemysłowego, a co za tym idzie – zwiększanie się liczby pojazdów poruszających się po drogach,  rozwój branży motoryzacyjnej, skutkujący tworzeniem nowych rozwiązań w pojazdach, mających wpływ na zwiększenie ilości pojazdów, a tym samym na emisję hałasu.

Presje

Ze względu na źródła pochodzenia hałasu, wyróżnia się hałas:

 komunikacyjny,  przemysłowy,  komunalny.

Źródła hałasu mają związek z transportem (hałas komunikacyjny: drogowy i kolejowy), z prowadzoną działalnością gospodarczą (hałas przemysłowy) oraz z intensywną zabudową mieszkaniową i usługową.

Największy wpływ na klimat akustyczny ma hałas komunikacyjny. W jego zasięgu znajdują się budynki mieszkalne, szkoły, obiekty sportowe, kulturalne, sakralne, parki, tereny wypoczynkowe oraz inne obiekty związane z przebywaniem ludzi. Hałas przemysłowy i komunalny ma charakter lokalny i jego zasięg jest ograniczony do najbliższego otoczenia zakładu lub budynku.

Uciążliwość hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu wynika przede wszystkim z powszechności jego występowania, czasu oddziaływania oraz ciągłej intensyfikacji. Na hałas drogowy składa się dźwięk generowany w związku z poruszaniem się pojazdu i hałas powstający na styku opony z nawierzchnią drogową. Przy prędkościach powyżej 60 km/h, hałas wynikający z tarcia opon o nawierzchnię drogi przewyższa hałas silnika. Na stopień uciążliwości tras komunikacyjnych wpływ mają takie czynniki jak:

 natężenie ruchu,  struktura ruchu pojazdów (ciężkie pojazdy i motocykle są przeciętnie około dwa razy głośniejsze niż samochody osobowe),  prędkość poruszania się pojazdów,  stan techniczny pojazdów,  rodzaj i stan techniczny nawierzchni,  urbanistyczne rozwiązanie sieci drogowej,  pora dnia, tygodnia, miesiąca i pora roku,  stan pogody.

Na terenie powiatu odnotowuje się również występowanie hałasu kolejowego, powstającego w wyniku eksploatacji linii kolejowych, na których odbywa się transport osobowy i towarowy. Poziom hałasu szynowego uzależniony jest od stanu technicznego torów, taboru kolejowego oraz natężenia

31 ruchu. Źródłem hałasu kolejowego są jadące pociągi oraz w mniejszym stopniu stacje i przystanki kolejowe. Uciążliwość hałasu kolejowego jest mniej odczuwana niż hałas drogowy z uwagi na lokalizację większości linii poza terenami gęstej zabudowy.

Hałas przemysłowy wpływa w mniejszym stopniu na klimat akustyczny powiatu niż hałas komunikacyjny, ze względu na mniejszą powszechność występowania, punktowy charakter źródeł emisji i zazwyczaj znaczne oddalenie zabudowy mieszkaniowej. Hałas przemysłowy stanowi stacjonarne i lokalne źródło uciążliwości, głównie dla osób zamieszkujących w sąsiedztwie emitorów hałasu.

Hałas komunalny jest związany głównie z dźwiękami towarzyszącymi obecności i działalności człowieka.

Stan

Klimat akustyczny powiatu łukowskiego jest bardzo silnie zróżnicowany terytorialnie. Największą uciążliwość hałasu w powiecie odnotowano:

 wzdłuż odcinków dróg o dużym natężeniu ruchu biegnących w terenie gęstej zabudowy mieszkalnej,  wzdłuż powiązań komunikacyjnych pomiędzy częściami powiatu.

Największa koncentracja wszystkich źródeł hałasu występuje na terenie miasta Łukowa, który spełnia ważną funkcję regionalnego węzła komunikacyjno-transportowego oraz w centrach pozostałych miejscowości, szczególnie na skrzyżowaniach szlaków komunikacyjnych lub w pobliżu skupisk obiektów usługowych i handlowych. W mieście zbiega się 6 kierunków dróg krajowych o znaczeniu regionalnym.

Przez powiat przebiegają następujące szlaki kolejowe:

 transeuropejska magistrala kolejowa Berlin-Warszawa-Łuków-Brześć, od której w Łukowie odgałęzia się najważniejsza linia tranzytowa w kierunku Skierniewic, omijająca węzeł warszawski,  linie: Łuków-Częstochowa, Łuków-Pilawa, Łuków-Dęblin, Łuków-Siedlce-Warszawa, Łuków-Terespol, Łuków-Lublin.

Drogi przebiegające przez teren powiatu łukowskiego to drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Drogi krajowe administrowane są przez Generalną Dyrekcję Dróg Publicznych – Oddział w Lublinie, a drogi wojewódzkie przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie. Drogami powiatowymi administruje Zarząd Dróg Powiatowych w Łukowie, a drogami gminnymi – wójtowie i burmistrzowie gmin.

Do dróg krajowych na terenie powiatu łukowskiego należą:

 droga krajowa nr 63: granica państwa – Węgorzewo – Giżycko – Pisz – Łomża – Zambrów – Siedlce –Radzyń Podlaski – Wisznice – Sławatycze –granica państwa,  droga krajowa nr 76: Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków.

Łączna długość dróg krajowych na terenie powiatu wynosi 58,798 km.

Drogi wojewódzkie przebiegające przez teren powiatu łukowskiego:

 droga nr 806: Łuków – Międzyrzec Podlaski,  droga nr 807 : Maciejowice – Sobolew – Żelechów – Łuków,  droga nr 808: Łuków – Serokomla – Kock,  droga nr 803 Siedlce - Stoczek Łukowski.

Łączna długość dróg wojewódzkich na terenie powiatu wynosi 89,007 km.

Zasoby i stan dróg krajowych przedstawia poniższa tabela. Tabela 14. Zasoby i stan dróg wojewódzkich na terenie powiatu łukowskiego Numer drogi Długość drogi w km na terenie powiatu Stan drogi DK nr 63 21,220 Pożądany: 37,4 % Ostrzegawczy: 8,3 % Krytyczny: 54,3 % DK nr 76 37,578 Pożądany: 17,3 % Ostrzegawczy: 32,1 % Krytyczny: 50,6 % Razem 58,798 km źródło: GDDKiA Oddział w Lublinie, 2016 r.

Zasoby dróg wojewódzkich przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 15. Zasoby i stan dróg wojewódzkich na terenie powiatu łukowskiego Numer drogi Długość drogi w km Długość drogi na Długość drogi poza Stan drogi na terenie powiatu terenie miast w km terenem miast w km 803 4,046 1,164 2,882 dobry 806 19,544 1,677 2,882 zadawalający 807 34,659 2,887 31,772 zadawalający 808 30,758 3,200 27,558 dobry Razem 89,007 8,928 80,079 - źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie, 2016 r.

Ponadto, na terenie powiatu znajduje się 547,5 km dróg powiatowych, w tym na terenie miast 30 km. Drogi powiatowe o nawierzchni twardej mają długość 513,8 km, w tym twardej ulepszonej – 508,2 km. Drogi o nawierzchni gruntowej mają długość 33,8 km. Na drogach powiatowych znajduje się 21 mostów o łącznej powierzchni 231 m. Stan techniczny dróg powiatowych jest na średnim poziomie.

Na terenie powiatu znajdują się ścieżki rowerowe o łącznej długości 41,1 km, w tym 24,5 km ścieżek jest pod zarządem gmin, 7,9 km pod zarządem starostwa, a 8,7 km pod zarządem urzędu marszałkowskiego.

Przez powiat przebiegają następujące szlaki kolejowe:

 transeuropejska magistrala kolejowa Berlin-Warszawa-Łuków-Brześć, od której w Łukowie odgałęzia się najważniejsza linia tranzytowa w kierunku Skierniewic, omijająca węzeł warszawski. Jest to towarowa obwodnica Warszawy.  linie: Łuków-Częstochowa, Łuków-Pilawa, Łuków-Dęblin, Łuków-Siedlce-Warszawa, Łuków-Terespol, Łuków-Lublin.

Rysunek 15. Stacja kolejowa w Łukowie (autor: P-1, panoramio.com) Poniżej przedstawiono schemat komunikacyjny powiatu łukowskiego.

Rysunek 16. Połączenia komunikacyjne - drogowe - na terenie powiatu łukowskiego (źródło: mapa.pf.pl) W 2015 r. na terenie powiatu zarejestrowanych było 83 800 pojazdów, w tym 8995 sztuk stanowiły samochody ciężarowe. Zarejestrowanych było 4524 motocykle, 53909 samochody osobowe, 205 autobusów, 2195 ciągników samochodowych, 13587 ciągników rolniczych i 4731 motorowerów.

Największe natężenie ruchu pojazdów na terenie powiatu notuje się na drodze krajowej Nr 63 w Łukowie - dochodzi ono średnio do 11 000 pojazdów/dzień. Należy zauważyć, że średnie dobowe natężenie ruchu nieznacznie wzrosło na drogach wojewódzkich i drogach krajowych na przestrzeni lat 2010-2015. Natężenie dobowego ruchu w 2015 r. na wybranych drogach wojewódzkich i krajowych biegnących przez teren powiatu łukowskiego, wraz z porównaniem do sytuacji w roku 2010 r. przedstawia poniższa tabela.

Tabela 16. Dobowe natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich przebiegających przez powiat łukowski w 2010 r. oraz w 2015 r.

Numer drogi Odcinek Natężenie ruchu – pojazdy silnikowe ogółem 2010 r. 2015 r. Drogi krajowe DK 63 Wiśniew - Łuków 5658 7157 Łuków – przejście 1 8050 9145 Łuków – przejście 2 10346 10796 Łuków – Radzyń Podlaski - 4881 Łuków - Dminin 4771 - DK 76 Borowie – Stoczek Łukowski 2473 2329 Stoczek Łukowski - - 3274 Sięciaszka Stoczek Łukowski – Wólka 3003 - Zastawska Sięciaszka - Łuków - 5494 Wólka Zastawska - Łuków 3717 - Drogi wojewódzkie DW 803 Granica województwa 1753 1846 mazowieckiego – Stoczek Łukowski DW 806 Łuków - Trzebieszów - 3125 Łuków - Dębowica 5308 - Trzebieszów – Międzyrzec 1999 2475 Podlaski Dębowica - Trzebieszów 2925 - DW 807 Granica województwa 1155 1132 mazowieckiego - Osiny Osiny - Tuchowicz 1610 1863 Tuchowicz - Łuków 5110 5713 DW 808 Łuków - Świderki 4104 5545 Świderki - Wojcieszków 2643 2196 Wojcieszków - Serokomla 1507 1786 Serokomla - Kock 2080 1776 źródło: Generalny pomiar ruchu w 2010 r. – pomiar ruchu na drogach krajowych oraz Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 2010 r.; Generalny pomiar ruchu w 2015 r. – pomiar ruchu na drogach krajowych oraz Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2015 roku. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 2015 r.

Na terenie powiatu łukowskiego prowadzono okresowe badania hałasu komunikacyjnego, ale struktura ekspozycji na hałas nie jest w pełni rozpoznana. Badania hałasu komunikacyjnego wykonane zostały WIOŚ w 2010 r. w Łukowie oraz przez zarządzających drogami i liniami kolejowymi. Wyniki pomiarów prezentują poniższe tabele. 35

Tabela 17. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego na terenie powiatu łukowskiego

Lokalizacja Rok Ldwn (dB) Ln (dB) Wartość przekroczenia Źródło danych pomiarów Ldwn (dB) Ln (dB) Łuków, ul. Radzyńska 2010 66,0 56,6 6,0 6,6 WIOŚ Łuków, ul. Wyszyńskiego 22 2010 71,2 66,6 11,2 16,6 WIOŚ Łuków, ul. Warszawska 2010 64,2 59,1 4,2 9,1 WIOŚ Łuków, ul. Partyzantów 2015 66,4 62,3 1,4 6,3 – ul. Świderska (droga krajowa nr 63) Źródło: WIOS w Lublinie, 2016 r., GDDKiA, 2015 r.

Tabela 18. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r.

Nazwa odcinka Nr linii Laeq (dB) LaeqN 9dB) Wartość przekroczenia Dzień (dB) Noc (dB) Łuków - Radom 26 53,5 54,5 0 4,5 Źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe SA Zakład Linii Kolejowych w Lublinie

Według opracowania z 2012 r. „Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powyżej 3000000 pojazdów w woj. lubelskim”, wykonanej na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, na terenie powiatu łukowskiego na hałas w otoczeniu drogi krajowej nr 63 narażonych jest łącznie 353 lokali mieszkalnych, co przekłada się na liczbę 616 osób narażonych na hałas powyżej 55 dB. Punkt pomiarowy znajdował się w Łukowie (odcinek przejście B). Długość odcinka drogi krajowej na terenie miasta wynosi 0,887 km i przechodzi przez tereny mieszkalno – usługowe, mieszkalne wielorodzinne, usługowe, oświaty, jak i tereny zieleni. Tabela 19. Zestawienie liczby lokali mieszkalnych i liczby osób w powiecie łukowskim narażonych na hałas oceniany wskaźnikiem Ldwn w obszarze odcinków dróg krajowych Liczba lokali mieszkalnych i osób narażonych na hałas w przedziałach Liczba Razem stref immisji dla wskaźnika Ldwn 55-60 dB 60-65 dB 65-70 dB 70-75 dB powyżej 75 dB Lokale mieszkalne 353 171 81 47 37 17 narażone na hałas Osoby narażone na hałas 616 298 141 84 64 29 źródło: Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powyżej 3000000 pojazdów w woj. lubelskim

Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż odcinków dróg (Lublin, 2014 r.) określa, że na odcinku drogi krajowej nr 63 biegnącej przez Łuków pierwsza linia zabudowy znajduje się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekroczeń 0-5 dB. Pozostała zabudowa znajduje się w zasięgach, gdzie jest brak przekroczeń wartości dopuszczalnych lub znajdują się tereny o nieokreślonych wartościach dopuszczalnych.

Rezultaty wieloletnich badań wskazują, że w wybranych, badanych punktach przy trasach komunikacyjnych (drogowych i kolejowych) występują przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku w przedziale od kilku do kilkunastu decybeli.

Do najbardziej uciążliwych pod względem hałasu na terenie powiatu zaliczone zostały zakłady z następujących branż: spożywczej, poligraficznej, przetwórstwa tworzyw sztucznych, usługowej o różnym profilu, np. betoniarnie lub składnice złomu. W rejonach przemysłowych hałas z reguły pochodzi z ogromnej ilości różnorodnych źródeł, spośród których wiele wytwarza hałas o złożonej strukturze.

Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas może sięgać poziomu 80 - 125 dB i w znacznym stopniu przenosić się na tereny sąsiadujące. Głównymi źródłami hałasu przemysłowego są najczęściej urządzenia technologiczne i instalacje wyciągowe, urządzenia i instalacje chłodnicze, wolnostojące i nie posiadające zabezpieczeń akustycznych lub pracujące w nieprzystosowanych pomieszczeniach maszyny i urządzenia oraz transport wewnątrzzakładowy. Zagrożenie hałasem przemysłowym wynika także z niewłaściwej lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i usługowych.

W latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego nie wydawano decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu poza terenami zakładów przemysłowych. Nie odnotowano również skarg na uciążliwość hałasową.

Znaczącym elementem hałasu komunalnego są urządzenia audiowizualne, odgłosy wszelkiej aktywności sąsiedzkiej, zwierząt domowych, kroków na korytarzach, zamykanych drzwi, itp. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji i urządzeń, np. hydroforów, pieców, zsypów na odpady. Szacuje się, że w skali kraju około 25% mieszkańców Polski jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania nieodpowiednich materiałów i konstrukcji budowlanych.

Hałas wewnątrzosiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową. Udział w hałasie komunalnym mają także różnego rodzaju obiekty działalności usługowo- rozrywkowej oraz rekreacyjno-sportowej, takie jak: dyskoteki, puby, restauracje, ogródki piwne, hale widowiskowo-sportowe, stadiony oraz innego rodzaju obiekty sportowe. Istotnym źródłem hałasu jest sprzęt grający używany przez turystów i mieszkańców gminy w miejscach przeznaczonych do wypoczynku i rekreacji.

Wpływ

Hałas jest odczuciem subiektywnym powodowanym przez dźwięk o poziomie, który w pewnych sytuacjach i u pewnych ludzi powoduje dyskomfort psycho - fizyczny. Hałas wpływa negatywnie na system nerwowy oraz immunologiczny człowieka. Jest jedną z przyczyn zbyt wczesnego starzenia się. Skutkiem hałasu mogą być zakłócenia snu i wzrost nadpobudliwości nerwowej, dające znać o sobie już przy 55 dB. Przy natężeniu dźwięku powyżej 60 dB występują u ludzi anomalie w postaci zmian akcji serca, ciśnienia krwi czy rytmu oddychania. Hałas może powodować apatię, agresję i uczucie zmęczenia, brak koncentracji oraz niską wydajność w pracy.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu zagrożenia hałasem. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 20. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zagrożenia hałasem w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty w tys. zł w latach 2014- 2015 Zmniejszenie zagrożenia Budowa małej obwodnicy Miasta Łuków Poprawa jakości mieszkańców powiatu Budowa, modernizacja i remont dróg gminnych, 11100,595 dróg ponadnormatywnym hałasem, powiatowych, wojewódzkich i krajowych w tym Zwiększenie zwłaszcza emitowanym przez budowa ścieżek rowerowych płynności ruchu środki transportu drogowego Poprawa dostępności komunikacyjnej obszarów Ograniczenie gospodarczych na terenie sześciu gmin powiatu emisji hałasu łukowskiego od drogi wojewódzkiej nr 808 i 807 Ochrona do drogi krajowej nr 48 i nr 17 na odcinkach terenów przed dróg powiatowych nr: 1355 L, 1354 L, 1357 L, nadmiernym 1360l, 1348 L, 1346 L, 1420 L, 1359 L, 1345L o hałasem długości 28,6 km Wprowadzanie do mpzp zapisów sprzyjających ograniczeniu zagrożenia hałasem (rozgraniczeniu terenów o zróżnicowanej funkcji) Bieżąca kontrola zakładów pracy w zakresie emisji hałasu

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: zagrożenie hałasem.

Obszar interwencji: Zagrożenie hałasem Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Brak uciążliwego dla środowiska przemysłu na 1. Wzrost liczby samochodów i natężenia ruchu przeważającym terenie powiatu drogowego, "korkowanie" niektórych ulic 2. Działania i inwestycje mające na celu w godzinach szczytu ograniczenie hałasu (np. plany obwodnic, zieleń 2. Słaba jakość części dróg, szczególnie gminnych i izolacyjna, zapisy w miejscowych planach powiatowych zagospodarowania przestrzennego) 3. Brak ścieżek rowerowych i chodników w części 3. Dobry klimat akustyczny na większości terenu dróg i ulic powiatu, szczególnie położonych poza głównymi 4. Niewystarczająco rozbudowany system szlakami komunikacyjnymi i obszarami komunikacji zbiorowej intensywnej zabudowy 5. Hałas generowany przez tereny budowy 4. Inwestycje w budownictwie ograniczające przenikanie hałasu do wnętrza mieszkań (np. technologie ścian z wyrobów silikatowych) Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Systematyczna poprawa stanu technicznego 1. Brak środków na działania i inwestycje nawierzchni drogowych, doskonalenie systemu zmierzające do poprawy klimatu akustycznego komunikacyjnego poprzez budowę nowych 2. Brak możliwości uruchomienia pasażerskiego odcinków dróg, w tym obwodnic transportu szynowego w pozostałej części 2. Udoskonalanie pojazdów mechanicznych pod powiatu, poza istniejącymi liniami kolejowymi

kątem ograniczania ich wpływu na środowisko 3. Zwiększanie się udziału pojazdów ciężkich 3. Modernizacja zakładów przemysłowych pod w ruchu kątem zmniejszania uciążliwości hałasowych 4. Zobowiązania wynikające z przepisów prawa w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska, w tym klimatu akustycznego

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono poszczególne problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie zagrożenia hałasem:

Obszar interwencji: Zagrożenie hałasem Problem Cel poprawy Wzrost liczby samochodów i natężenia ruchu Dostosowanie systemu transportowego do potrzeb drogowego Ograniczenie uciążliwości ruchu drogowego Słaba jakość części dróg, szczególnie gminnych Poprawa jakości dróg i powiatowych Brak wystarczającej długości ścieżek rowerowych Budowa ścieżek rowerowych i ciągów pieszych i chodników w części dróg i ulic Niewystarczająco rozbudowany i niedostosowany do Rozwój systemu komunikacji zbiorowej potrzeb system komunikacji zbiorowej Hałas generowany przez tereny budowy Ochrona przed hałasem

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Zwiększający się stale ruch samochodowy i kolejowy będzie wzmagał problemy związane z uciążliwością hałasu. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz sektora usług (w tym kulturalno-rozrywkowych) w pobliżu zabudowy mieszkaniowej będzie wpływał niekorzystnie na klimat akustyczny otoczenia, a tym samym będzie przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców. Tabela 21. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognozowany trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Zagrożenie hałasem negatywny negatywny 0 Natężenie ruchu na negatywny negatywny 0 większości dróg wojewódzkich i krajowych Dotrzymanie wartości negatywny negatywny 0 dopuszczalnych hałasu *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 0 cel nierealizowany

5.1.3. Pola elektromagnetyczne

Siły sprawcze

Głównymi czynnikami mającymi wpływ na wielkość pól elektromagnetycznych na terenie powiatu łukowskiego są:

 intensywny rozwój usług telekomunikacyjnych na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat,  powszechność telefonii mobilnej,  budowa nowych linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia i związanej z nimi infrastruktury towarzyszącej.

Presje

Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie, a niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Sztuczne pola elektromagnetyczne pojawiły się w środowisku ponad sto lat temu i są związane z działalnością człowieka.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. 2016 r., poz. 672 z późn. zmianami), pola elektromagnetyczne definiuje się jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz.

Źródłami promieniowania niejonizującego są urządzenia wytwarzające:

 pole elektromagnetyczne i magnetyczne stałe,  pole elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 50 Hz, takie jak: stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (o napięciu znamionowym równym 110 kV lub wyższym),  pole elektromagnetyczne o częstotliwości od 1 kHz do 300000 MHz (urządzenia radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokalizacyjne, w tym stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz),  inne źródła promieniowania z zakresu częstotliwości 0 – 0,5 Hz, 0,5- 50 Hz oraz 50 Hz – 1000 Hz.

Praktycznie, źródłem promieniowania jest każda instalacja, każde urządzenie, w którym następuje przepływ prądu (np. sieci energetyczne, stacje radiowe i telewizyjne, aparaty telefonii komórkowej, stacje bazowe telefonii komórkowej, radiotelefony, CB-radio, urządzenia radiowo-nawigacyjne, radiowo-komunikacyjne, urządzenia elektryczne wykorzystywane w przemyśle lub w gospodarstwach domowych, np. kuchenki mikrofalowe, monitory, telefony komórkowe). Tabela 22. Widmo fal elektromagnetycznych oraz przykładowe źródła Nazwa fal oraz Pasmo Długość Przykładowe źródła oznaczenie Częstotliwości fali Towarzyszą przesyłaniu energii elektrycznej (50 Hz), wykorzystywane są w telekomunikacji Bardzo długie (SELF, ELF, 0 Hz – Powyżej dalekosiężnej, radionawigacji, w zastosowaniach VF, VLF) 30000 Hz 100 km medycznych, monitorach ekranowych i ogrzewaniu indukcyjnym 30 kHz – 10 km – Fale radiowe długie wykorzystywane przez rozgłośnie Fale kilometrowe (LF) 300 kHz 1 km radiowe 300 kHz – 1 km – Fale średnie używane do transmisji radiowych oraz w Fale hektometrowe MF) 3 MHz 100m medycynie Fale dekametrowe (HF) 3 MHz – 100 m – Fale krótkie wykorzystywane przez krótkofalowców

Nazwa fal oraz Pasmo Długość Przykładowe źródła oznaczenie Częstotliwości fali 30 MHz 10 m oraz w medycynie Fale ultrakrótkie wykorzystywane do transmisji 30 MHz – 10 m – Fale metrowe (VHF) radiowych (UKF) oraz telewizyjnych, kontroli ruchu 300 MHz 1 m powietrznego 300 MHz – 1 m – Fale wykorzystywane przez stacje telewizyjne, Fale decymetrowe (UHF) 3 GHz 10 cm telefonię ruchomą, radary, kuchenki mikrofalowe Fale wykorzystywane przez radary, telekomunikację Fale centymetrowe 3 GHz – 10 cm – satelitarną, linie radiowe, mikrofalowe czujki (SHF) 30 GHz 1 cm przeciwwłamaniowe

Stan

Przez powiat łukowski przebiegają linie wysokiego napięcia 110 kV. Ponadto na terenie powiatu znajdują się trzy duże stacje transformatorowe, rozmieszczone w Łukowie, Stoczku Łukowskim i Krzywdzie- obsługiwane przez Rejon Energetyczny Łuków.

Szczegółowe wartości dopuszczalnych natężeń pól promieniowania określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Zgodnie z rozporządzeniem, dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych wyznaczone zostały dla „terenów przeznaczonych pod zabudowę”, jak i „miejsc dostępnych dla ludności” i odnoszą się do różnych zakresów częstotliwości pól od 50Hz do 300GHz. Tabela 23. Stacje bazowe sieci telekomunikacyjnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: BTS Search) Lp. Sieć Miejscowość Lokalizacja Technologie Gmina Adamów 1. Aero 2 UMTS900 2. NetWorkS! Feliksówka maszt Emitela - RON Zamość / Feliksówka UMTS900 3. Orange GSM900 UMTS2100 4. Plus GSM900 5. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 6. NetWorkS! UMTS900 7. Orange Konorzatka maszt Orange GSM900 UMTS2100 8. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 9. Aero 2 UMTS900 10. NetWorkS! Adamów maszt Plusa UMTS900 11. Orange GSM900 12. Plus GSM900 13. T-Mobile GSM900 Gmina Krzywda 14. Aero 2 UMTS900 15. NetWorkS! Okrzeja maszt UMTS900 16. Orange GSM900 17. Plus GSM900 18. T-Mobile GSM900 19. NetWorkS! UMTS900 20. Orange Krzywda maszt Orange GSM900 UMTS2100 21. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 22. NetWorkS! UMTS900 23. Orange Huta Dąbrowa ul. Hutnicza - maszt T-Mobile GSM900 24. T-Mobile GSM900 25. NetWorkS! UMTS900 26. Orange Wola Okrzejska ul. Sienkiewicza - maszt T-Mobile GSM900 27. T-Mobile GSM900

Lp. Sieć Miejscowość Lokalizacja Technologie Gmina Łuków 28. NetWorkS! UMTS900 29. Orange Krynka Krynka 95 - maszt własny GSM900 30. T-Mobile GSM900 31. NetWorkS! UMTS900 32. Orange Biardy maszt Orange przy DK63 GSM900 UMTS2100 33. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 34. NetWorkS! Zarzecz maszt T-Mobile UMTS900 35. Orange Łukowski GSM900 36. T-Mobile GSM900 Miasto Łuków 37. NetWorkS! Łuków al. Wojska Polskiego 61 - maszt Orange UMTS900 38. Orange GSM900 UMTS2100 39. NetWorkS! Łuków ul. 11 listopada - komin PEC UMTS900 40. Orange GSM900 UMTS2100 41. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 42. Orange Łuków ul. A.Rogalińskiego 3 - Samodzielny Publiczny GSM900 UMTS2100 43. NetWorkS! Zakład Opieki Zdrowotnej UMTS900 44. NetWorkS! UMTS900 45. Orange Łuków ul. Cieszkowizna 115B - maszt Orange na terenie GSM900 UMTS2100 46. T-Mobile PGE GSM1800 GSM900 UMTS2100 47. Plus Łuków ul. Kwiatkowskiego 3 - dach budynku Sądu GSM900 UMTS2100 Rejonowego 48. Aero 2 UMTS900 49. NetWorkS! Łuków ul. Przemysłowa 15 - komin Zakładów Mięsnych UMTS900 50. Orange Łmeat-Łuków GSM900 UMTS2100 51. Play GSM1800 UMTS2100 UMTS900 52. Plus GSM900 UMTS2100 53. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 54. Aero 2 ul. Świderska 42 - komin PEC UMTS900 55. Play Łuków GSM1800 GSM900 UMTS2100 56. Plus GSM900 UMTS2100 57. Aero 2 Łuków ul. Zbożowa 2 - dach elewatora UMTS900 58. NetWorkS! Łuków ul. Zdanowskiego 4 - dach budynku UMTS900 59. Orange GSM900 UMTS2100 60. Play GSM1800 GSM900 UMTS2100 61. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 Gmina Serokomla 62. Aero 2 Serokomla maszt własny przy DW808 UMTS900 63. Plus GSM900 Gmina Stanin 64. NetWorkS! UMTS900 65. Orange Zastawie maszt Orange niedaleko DK76 GSM900 UMTS2100 66. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 67. Aero 2 Zastawie maszt Plusa UMTS900 68. Plus GSM900 69. Aero 2 Stanin maszt własny na terenie oczyszczalni ścieków UMTS900 70. Plus GSM900 71. NetWorkS! UMTS900 72. Orange Stanin Stanin 62 - maszt Orange GSM900 UMTS2100 73. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 Gmina Stoczek Łukowski 74. NetWorkS! UMTS900 75. Orange Nowa Prawda maszt T-Mobile przy DK76 GSM900 76. T-Mobile GSM900 77. Orange Jamielnik- maszt własny GSM900 78. Orange Kolonia GSM900 Miasto Stoczek Łukowski 79. Play Stoczek ul. gen. Sikorskiego 4 - wieża kościoła pw. GSM1800 GSM900 UMTS2100 42

Lp. Sieć Miejscowość Lokalizacja Technologie Łukowski Wniebowzięcia NMP UMTS900 80. Aero 2 UMTS900 81. NetWorkS! Stoczek ul. Zachodnia - maszt Orange (d. Centertela NMT) UMTS900 82. Orange Łukowski GSM900 UMTS2100 83. Plus GSM900 84. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 Gmina Trzebieszów 85. NetWorkS! UMTS900 86. Orange Zembry maszt Orange GSM900 UMTS2100 87. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 88. NetWorkS! UMTS900 89. Orange Trzebieszów maszt T-Mobile GSM900 90. T-Mobile GSM900 91. NetWorkS! Szaniawy- UMTS900 92. Orange Poniaty maszt własny GSM900 UMTS2100 93. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 94. Plus Trzebieszów maszt własny na terenie oczyszczalni ścieków GSM900 Gmina Wojcieszków 95. Orange Sięciaszka maszt własny GSM900 Druga 96. NetWorkS! UMTS900 97. Orange Siedliska Siedliska 78 - maszt T-Mobile na terenie Szkoły GSM900 98. T-Mobile Podstawowej GSM900 Gmina Wola Mysłowska 99. NetWorkS! UMTS900 100. Orange Mysłów maszt Orange GSM900 UMTS2100 101. T-Mobile GSM1800 GSM900 UMTS2100 102. NetWorkS! UMTS900 103. Orange Osiny maszt T-Mobile niedaleko DW807 GSM900 104. T-Mobile GSM900

Na terenie powiatu łukowskiego w latach 2010-2015 roku WIOŚ w Lublinie prowadził badania kontrolne poziomu pól elektromagnetycznych w Łukowie, Stoczku Łukowskim i Gołąbkach. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 24. Zestawienie wyników pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w [V/m] wykonanych w latach 2012 – 2013 na terenie powiatu łukowskiego

Zakres mierzonych Wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych Lokalizacja Rok częstotliwości w promieniowania elektromagnetycznego (V/m) pomiaru pomiaru MHz Pomiar Wartości dopuszczalne Łuków 2014 3 - 3 000 0,22 7 ul. Wyszyńskiego Łuków 2013 3 - 3 000 0,22 7 ul. Rogalińskiego Łuków ul. Wyszyńskiego/ 2011 3 - 3 000 0,19 7 Laskowskiego Łuków 2010 3 - 3 000 0,187 7 ul. Rogalińskiego Stoczek Łukowski 2015 3 - 3 000 0,2 7 ul. Piłsudskiego Stoczek Łukowski 2013 3 - 3 000 0,19 7 ul. Piłsudskiego

W punktach pomiarowych nie zostały przekroczone dopuszczalne poziomy promieniowania elektromagnetycznego. Zmierzony poziom był daleko poniżej wartości dopuszczalnych.

Wpływ

Wpływ pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka jest cały czas badany i analizowany. Obecnie nie stwierdzono, aby stacje nadawcze radiowe, czy też telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej powodowały negatywne skutki zdrowotne. Ze względu na stosunkowo krótki okres badań (gwałtowne zwiększenie emisji nastąpiło w ostatnich 50 latach) nie można jeszcze dokładnie ocenić rodzaju i skali potencjalnych skutków. Stąd wynika konieczność prowadzenia dalszych badań, między innymi prowadzenia pomiarów monitoringowych i kontrolnych w celu oszacowania poziomów pól elektromagnetycznych.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono jedno zadanie z zakresu pól elektromagnetycznych. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 25. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie pól elektromagnetycznych w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty zł Stała kontrola potencjalnych źródeł pól Wykonywanie - Lepsze rozpoznanie elektromagnetycznych pomiarów natężenia zagadnień związanych pól z polami elektromagnetycznych elektromagnetycznymi, przez WIOŚ szczególnie ich źródeł Wydawanie decyzji - administracyjnych związanych z polami elektromagnetycznymi Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: pola elektromagnetyczne.

Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych 1. Wzrastająca liczba rozproszonych źródeł pól prowadzony przez WIOŚ i inwestorów elektromagnetycznych 2. Utrzymujące się poniżej normy natężenie pól 2. Wzrastająca ilość anten telefonii komórkowej elektromagnetycznych Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Zobowiązania wynikające z przepisów prawa 1. Brak pełnej wiedzy o skutkach długotrwałego

w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska oddziaływania pól elektromagnetycznych naturalnego w środowisku

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie pól elektromagnetycznych:

Pola elektromagnetyczne Problem Cel poprawy Wzrastająca liczba rozproszonych źródeł Ochrona przed polami elektromagnetycznymi promieniowania elektromagnetycznego

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Stosunkowo nowym źródłem emitującym pola elektromagnetyczne do środowiska są urządzenia Wi-Fi i inne umożliwiające radiowy dostęp do sieci internetowej. Ze względu na bardzo szybki wzrost ilości tych urządzeń udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska może znacząco wzrosnąć. Obecnie oszacowanie emisji pól z takich źródeł jest utrudnione, ponieważ systemy radiowego dostępu do sieci internetowej są praktycznie bez nadzoru (każdy może je kupić i użytkować).

W przyszłości należy spodziewać się dalszego wzrostu liczby nadajników UMTS, LTE oraz minimalnego wzrostu nadajników GSM. Liczba nadajników radiowych będzie utrzymywać się na podobnym poziomie aż do momentu wprowadzenia w Polsce za kilka lat radia cyfrowego. Tabela 26. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognozowany trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Pola pozytywny pozytywny 1 elektromagnetyczne *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 1 cel częściowo zrealizowany

5.1.4. Gospodarowanie wodami

Siły sprawcze

Główne czynniki to:

 rozwój infrastruktury służącej do poboru i rozprowadzania wody oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków,  rozwój infrastruktury służącej do odprowadzania i oczyszczania wód opadowych,  rozwój przemysłu i rolnictwa,  porządkowanie gospodarki odpadami,  depozycja atmosferyczna,  sposób zagospodarowania terenu.

Presje

Główne presje wywierane na wody powierzchniowe i podziemne na terenie powiatu łukowskiego:

 ścieki komunalne i przemysłowe odprowadzane do wód, powodujące wzrost stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego, a także pogorszenie stanu sanitarnego,  nieuporządkowane gospodarka wodami opadowymi na przeważającym obszarze powiatu,  niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych,  przesiąki z nieszczelnych szamb z gospodarstw położonych przy ciekach wodnych,  zanieczyszczenia obszarowe pochodzące z rolnictwa (środki ochrony roślin i nawozy).

Podstawowymi źródłami antropogenicznego zanieczyszczenia wód powierzchniowych są odprowadzane do wód (surowe lub niedostatecznie oczyszczone) ścieki komunalne z jednostek osadniczych, ścieki przemysłowe, wody opadowe z terenów zurbanizowanych oraz spływy powierzchniowe z terenów rolnych i komunikacyjnych. Na zanieczyszczenie wód wpływ mają: brak kanalizacji na dużym obszarze powiatu i niewystarczająca ilość lokalnych oczyszczalni ścieków.

Największymi obszarami antropopresji na wody podziemne są dwa miasta powiatu – Łuków i Stoczek Łukowski. Rozbudowana tam infrastruktura mieszkaniowo-przemysłowa stanowi istotne zagrożenie dla wód podziemnych. Z punktowych ognisk zanieczyszczeń istotnym zagrożeniem są składowiska (czynne i nieczynne) oraz ogólnodostępne stacje paliw i magazyny paliw. Ogniskiem zanieczyszczeń są również większe skupiska wiejskie o nieuporządkowanej gospodarce ściekowej.

W strefie przypowierzchniowej wody gruntowe są bezpośrednio narażane na zanieczyszczenia antropogeniczne, pogarszające ich jakość.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na stan wód podziemnych jest sposób gospodarczego użytkowania terenu. Oprócz zagospodarowania rolniczego, w znacznej części jest on pokryty lasami bez znaczących ośrodków miejskich i przemysłowych.

Efektem uwarunkowań w budowie geologicznej powiatu oraz warunków meteorologicznych (częste występowanie intensywnych opadów atmosferycznych) są sporadyczne. Do głównych przyczyn tych zjawisk, oprócz anomalii pogodowych, należy zaliczyć:

 niedostateczna infrastruktura służąca odprowadzaniu i oczyszczaniu wód opadowych,  zły stan znacznej części istniejących urządzeń, głównie otwartych systemów kanalizacji deszczowej - rowów odwadniających na terenach zabudowanych i rowów melioracyjnych na

terenach rolniczych,  brak należytej drożności cieków odprowadzających wody opadowe do głównych odbiorników,  częste przypadki likwidacji lokalnych, naturalnych lub poeksploatacyjnych zbiorników retencjonujących wody opadowe,  nielegalne podwyższanie rzędnych wysokości terenów i zmiana kierunku spływu wód opadowych,  intensywny przyrost powierzchni zabudowanych i utwardzonych, powodujący konieczność szybkiego odprowadzenia zwiększonych ilości wody (ograniczenie wsiąkania, retencji, transpiracji).

Stan

Powiat łukowski w całości należy do regionu Wisły Środkowej. Region ten (dla celów programowo- planistycznych) został podzielony na trzy zlewnie:

 Zlewnia Wisły (Z-II) – do której należą rzeki: Okrzejka, Wilga, Świder, Świder Południowy oraz terytorialne gminy: Wola Mysłowska i miasto Stoczek Łukowski, gmina wiejska Stoczek Łukowski. Długość rzek płynących przez powiat łukowski i należących do tej zlewni wynosi 56,974 km.  Zlewnia rzeki Wieprz (Z-III) – do której należą rzeki: Bystrzyca Duża (Północna), Bystrzyca Mała, Czarna, Grabówka, Stanówka, Struga Cisownik, Wilkojadka oraz terytorialne gminy: Adamów, Krzywda, Serokomla, Stanin, Wojcieszków. Długość rzek płynących przez powiat łukowski i należących do tej zlewni wynosi 129,250 km.  Zlewnia Bugu (Z-IV) do której należą rzeki: Krzna Południowa, Krzna Północna., Kanał Maciejowicki oraz terytorialne gminy: miasto Łuków, gmina wiejska Łuków, Trzebieszów. Długość rzek płynących przez powiat łukowski i należących do tej zlewni wynosi 58,780 km.

Długość rzek przepływających przez Powiat Łukowski wynosi łącznie 245,004 km, a łącznie z rowami – 1500 km. Według stanu geodezyjnego wody powierzchniowe zajmują na terenie powiatu powierzchnię 187 ha, w tym wody płynące – 173 ha, a wody stojące – 14 ha. Ponadto, użytki rolne – grunty pod stawami zajmują powierzchnię 570 ha.

Większość rzek biorących początek na terenie powiatu odpływa głównie w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. Jedynie trzy rzeki: Świder, Wilga i Okrzejka prowadzą swoje wody w kierunku zachodnim.

Poniżej przedstawiono charakterystykę głównych cieków powiatu. Tabela 27. Charakterystyka cieków płynących przez teren powiatu łukowskiego Lp. Nazwa rzeki Długość Długość Powierzchnia Źródła Ujście Największe Położenie - całkowita rzeki na zlewni w km2 dopływy gminy rzeki w terenie km powiatu w km 1. Bystrzyca 56,495 28,230 706,8 m. Jedlanka rz. Tyśmienica, Bystrzyca Łuków, Duża m. Mała, Stoczek (Północna) Maruszewiec Samica Łukowski, Stanówka, Stanin, Wilkojadka Wojcieszków 2. Bystrzyca 38,208 10,4 232,4 m. Kasyldów rz. Bystrzyca - Krzywda, Mała Duża Wojcieszków m. Wola Osowińska 3. Czarna 32,442 20,24 - na północ rz. Tyśmienica Motwica Adamów, od wsi m. Kock Serokomla

Lp. Nazwa rzeki Długość Długość Powierzchnia Źródła Ujście Największe Położenie - całkowita rzeki na zlewni w km2 dopływy gminy rzeki w terenie km powiatu w km Grabów Szlachecki 4. Grabówka 10,7 10,7 - - rz. Czarna - Adamów, Serokomla 5. Gąsówka 9,831 9,831 - okolice m. rz. Bystrzyca Krzywda, Nowy Patok Mała Stanin 6. Kanał 5,29 - - - - Trzebieszów Maciejowski 7. Krzna 46,889 25,972 321,9 m. Żdżary, rz. Krzna, - Łuków Południowa rezerwat m. Międzyrzec Jata Podlaski 8. Krzna 107,436 27,52 456,7 m. Jata, Lasy rz. Bug - Łuków, Łukowskie Trzebieszów 9. Motwica 10,991 - - m. Gułów rz. Czarna, - Adamów, m. Hordzież Serokomla 10. Mysłówka 9,105 9,105 - okolice m. rz. Wilga - Wola Budki Mysłowska 11. Okrzejka 70,4 8,0 528 m. Wola rz. Wisła Swarzyna, Krzywda Okrzejska Korytka, Ownia 12. Samica 13,519 - - zachodnia rz. Bystrzyca - Łuków część m. Mała Łuków Domaszewnica 13. Stanówka 15,891 - - m. Jeziory rz. Bystrzyca - Łuków m. Ulan - Majorat 14. Struga 7,376 - - - rz. Bystrzyca - Krzywda Cisownik Mała 15. Świder 97,22 18,21 1161,5 okolice rz. Wisła, - Stoczek Stoczka Józefów Łukowski Łukowskiego 16. Świder - 15,15 - - - - Wola Południowy Mysłowska, Stoczek Łukowski 17. Wilga 71,451 15,61 569 Kasyldów rz. Wisła, - Krzywda, m. Wilga Wola Mysłowska 18. Wilkojadka 20,159 18,9 87,2 m. Grudź rz. Bystrzyca - Stanin Mała m. Jeleniec źródło: Starostwo Powiatowe w Łukowie, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie

Powiat łukowski znajduje się w obrębie 24 jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP). Ich wykaz wraz z oceną stanu przedstawia poniższa tabela.

Tabela 28. Wykaz jednolitych części wód powierzchniowych na terenie powiatu łukowskiego Lp. Numer i nazwa JCWP Zlewnia Gminy w Stan / Wskaźnik Stan Wskaźnik Aktualny Czynniki obrębie potencjał determinujący chemiczny determinujący stan sprawcze jcwp ekologiczny stan ekologiczny stan chemiczny JCW 1. PLRW200017248649 Wieprz Krzywda umiarkowany fitobentos dobry nie określono zły nierozpoznana Bystrzyca do Samicy m. Łuków (wskaźnik presja gm. w. okrzemkowy IO) Łuków Stanin Stoczek Łukowski Wojcieszków Wola Mysłowska 2. PLRW200024248669 Bystrzyca Wieprz Wojcieszków dobry nie określono poniżej nie określono zły nierozpoznana od Samicy do ujścia i powyżej stanu presja dobrego dobrego 3. PLRW20001724889 Czarna Wieprz Adamów, umiarkowany makrofity dobry nie określono zły presja Krzywda, (makrofitowy komunalna Serokomla, indeks rzeczny Wojcieszków MIR) 4. PLRW200017256329 Dopływ zlewnia m. Stoczek poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana spod Jemielnych prawostronnych Łukowski dobrego presja dopływów Wisły gm. w. od ujścia Wilgi Stoczek do ujścia Kanału Łukowski Żerańskiego, Kanału Żerańskiego do km 8+600 z Kanałem Bródnowskim (górnym) włącznie 5. PLRW200017248654 Dopływ Wieprz m. Łuków, poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana spod Kłębów gm. w. dobrego presja Łuków

Lp. Numer i nazwa JCWP Zlewnia Gminy w Stan / Wskaźnik Stan Wskaźnik Aktualny Czynniki obrębie potencjał determinujący chemiczny determinujący stan sprawcze jcwp ekologiczny stan ekologiczny stan chemiczny JCW 6. PLRW200017248652 Dopływ Wieprz gm. w. poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana spod Kol. Domaszewnica Łuków dobrego presja 7. PLRW200017248672 Dopływ Wieprz Wojcieszków poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana spod Soboli dobrego presja 8. PLRW200017248674 Dopływ Wieprz Wojcieszków poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana spod Woli Chomejowej dobrego presja 9. PLRW20001725616 Dopływ spod zlewnia gm. w. poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana Zgórznicy prawostronnych Stoczek dobrego presja dopływów Wisły Łukowski od ujścia Wilgi do ujścia Kanału Żerańskiego, Kanału Żerańskiego do km 8+600 z Kanałem Bródnowskim (górnym) włącznie 10. PLRW2000172664174 Dopływ I z zlewnie Trzebieszów poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana Lasu Trzebieszowskiego lewostronnych dobrego presja dopływów Bugu granicznego 11. PLRW2000232668418 Kostrzyń zlewnia Narwi gm. w. poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana od źródeł do Dopływu z od granicy Łuków, dobrego presja Osińskiego państwa do gm. w. ujścia Biebrzy Stoczek Łukowski 12. PLRW2000172664169 Krzna od zlewnie m. Łuków, umiarkowany fosforany dobry nie określono zły presja Krzymoszy z Krzymoszą lewostronnych gm. w. komunalna dopływów Bugu Łuków, granicznego Trzebieszów 13. PLRW200024266419 Krzna od zlewnie Trzebieszów poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana Krzymoszy do Krzny Południowej lewostronnych dobrego presja dopływów Bugu granicznego

Lp. Numer i nazwa JCWP Zlewnia Gminy w Stan / Wskaźnik Stan Wskaźnik Aktualny Czynniki obrębie potencjał determinujący chemiczny determinujący stan sprawcze jcwp ekologiczny stan ekologiczny stan chemiczny JCW 14. PLRW2000172664272 Krzna zlewnie m. Łuków, umiarkowany ChZT-Mn, dobry nie określono zły presja Południowa od źródeł do lewostronnych gm. w. fosforany, komunalna, Dopływu spod Lipniaków dopływów Bugu Łuków, fitobentos presja granicznego Stanin, gm. (wskaźnik przemysłowa w. Stoczek okrzemkowy IO), Łukowski, makrofity Trzebieszów (makrofitowy indeks rzeczny MIR), makrobezkręgowce bentosowe (indeks MMI) 15. PLRW200017248689 Mała Wieprz Adamów, umiarkowany fitobentos dobry nie określono zły presja Bystrzyca Krzywda, (wskaźnik komunalna Serokomla, okrzemkowy IO), Stanin, makrofity Wojcieszków, (makrofitowy Wola indeks rzeczny Mysłowska MIR) 16. PLRW2000232668289Muchawka zlewnia Narwi gm. w. poniżej ChZT-Mn, ChZT-Cr, dobry nie określono zły presja od źródeł do Myrchy od granicy Łuków, dobrego Fosforany komunalna paóstwa do Trzebieszów ujścia Biebrzy 17. PLRW200017253232 Okrzejka zlewnie Krzywda poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana od źródeł do Owni prawostronnych dobrego presja dopływów Wisły od ujścia Wieprza do ujścia Wilgi włącznie 18. PLRW20001725649 Rudnia zlewnia gm. w. poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana prawostronnych Stoczek dobrego presja dopływów Wisły Łukowski od ujścia Wilgi do ujścia Kanału Żerańskiego, Kanału

Lp. Numer i nazwa JCWP Zlewnia Gminy w Stan / Wskaźnik Stan Wskaźnik Aktualny Czynniki obrębie potencjał determinujący chemiczny determinujący stan sprawcze jcwp ekologiczny stan ekologiczny stan chemiczny JCW Żerańskiego do km 8+600 z Kanałem Bródnowskim (górnym) włącznie 19. PLRW200017248669 Stanówka Wieprz m. Łuków, poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana gm. w. dobrego presja Łuków 20. PLRW200017249329 Struga Wieprz Adamów, poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana Serokomla dobrego presja 21. PLRW2000192569 Świder od zlewnia m. Stoczek umiarkowany fitobentos poniżej benzo(g,h,i)perylen, zły niska emisja Świdra Wschodniego do ujścia prawostronnych Łukowski, (wskaźnik stanu Indeno(1,2,3- dopływów Wisły gm. w. okrzemkowy IO), dobrego cd)piren od ujścia Wilgi Stoczek makrofity do ujścia Kanału Łukowski (makrofitowy Żerańskiego, indeks rzeczny Kanału MIR) Żerańskiego do km 8+600 z Kanałem Bródnowskim (górnym) włącznie 22. PLRW200017256149 Świder od zlewnia m. Stoczek poniżej nie określono dobry nie określono zły nierozpoznana źródeł do Świdra Wschodniego prawostronnych Łukowski, dobrego presja dopływów Wisły gm. w. od ujścia Wilgi Stoczek do ujścia Kanału Łukowski, Żerańskiego, gm. w. Kanału Łuków, Żerańskiego do Stanin, Wola km 8+600 z Mysłowska Kanałem Bródnowskim (górnym) włącznie

Sieć hydrograficzną powiatu łukowskiego przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 17. Rzeki na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoportal.kzgw.gov.pl) Na terenie powiatu brak jest typowych zbiorników retencjonujących wodę. Jedynie jeden zbiornik „Zimna Woda” w Łukowie o powierzchni 21 ha gromadzi wodę w górnej części Krzny Południowej w ilości 316 tys. m3 oraz stawy rybne, które retencjonują około 4 mln m3 wody.

Na obszarze powiatu łukowskiego funkcjonuje system melioracji podstawowych i szczegółowych. W jego skład wchodzą rowy, sieć drenarska oraz budowle wodne takie jak zastawki, przepusty. Utrzymanie urządzeń wodnych szczegółowych należy do właścicieli gruntów, na które te urządzenia oddziaływają. W imieniu tych właścicieli działa 10 spółek wodnych: Stoczek Łukowski, Stanin, Tuchowicz, Adamów, Serokomla, Wola Mysłowska, Wojcieszków, Krzywda, Łuków i Trzebieszów. Nadzór prawny nad spółkami należy do Starosty. Spółki zlecają realizację spraw finansowych oraz wykonywanie prac konserwatorskich do Rejonowego Związku Spółek Wodnych w Łukowie. Nadzór prawny nad RZSW w Łukowie sprawuje Marszałek Województwa Lubelskiego. Szczegółową ewidencję wszystkich urządzeń melioracji prowadzi Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie.

Tabela 29. Grunty zmeliorowane na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r. Gmina Obszar zmeliorowany urządzeniami melioracji szczegółowej Ogółem Grunty orne w ha Użytki zielone w ha Rowy w ha ogółem nawadniane zdrenowane ogółem nawadniane zdrenowane w km Adamów 304,3 4 0 0,34 297,96 0 28,26 33,392 Krzywda 2106,09 400,78 36 225,43 1705,31 460 160,82 244,168 Łuków 3500,01 1314,99 0 1033,65 2185,02 245 17,94 260,207 Serokomla 547,59 164,22 0 144,74 383,37 0 73,93 45,762 Stanin 3231,46 1817,66 47 1260,4 1413,8 39 76,97 300,972 Stoczek 1766,51 881,72 0 707,9 884,79 60 3,38 129,331 Łukowski Trzebieszów 3196,05 2348,91 0 1980,76 947,14 0 67,6 198,815 Wojcieszków 1049,12 q43,11 0 123,4 906,01 140 68,89 118,904 Wola 3230,15 2468,56 23 2125,22 761,59 133 30,76 162,108 Mysłowska Razem 19031,28 9546,29 106 7601,8 9484,99 1077 528,56 1493,659 źródło: WZMiUW 2016 r.

Rzeki na terenie powiatu łukowskiego położone są na terenach nizinnych i charakteryzują się małymi pochyleniami podłużnymi. Taka sytuacja ogranicza możliwość wystąpienia powodzi. Występuje tu jednak zagrożenie podtopieniami. Tego rodzaju zjawiska występują najczęściej na wiosnę, gdy poziom wód wzrasta w związku z roztopami oraz na przełomie lipca i sierpnia, gdy suma opadów jest najwyższa w roku. Do podtopień najczęściej dochodzi na niskich terenach w wyniku podniesienia zwierciadła wód gruntowych oraz na terenach o słabo przepuszczalnym podłożu w wyniku podniesienia się poziomu wód zaskórnych.

W ostatnich latach coraz istotniejszy problem stanowią również susze. Jak wynika z danych Systemu Monitoringu Suszy zagrożenie wystąpienia suszy na terenie powiatu łukowskiego odnotowano w roku 2015.

Jakość wód powierzchniowych

Monitoring rzek w powiecie prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) przeprowadzono w oparciu o wyniki klasyfikacji uzyskane dla punktu pomiarowego zamykającego JCWP - nie musiał on być zlokalizowany w granicach powiatu łukowskiego.

Rysunek 18. Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (źródło: WIOŚ w Lublinie)

W latach 2012 - 2014 wykonano badania w obrębie niektórych jednolitych części wód powierzchniowych, w granicach których jest położony powiat łukowski.

Tabela 30. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach 2012-2015

Nazwa ocenianej JCWP Nazwa punktu

Stan

Stan/

Rok badania

chemicznych

biologicznych

morfologicznych

Klasa elementów Klasa

potencjałekologiczny

Klasa elementów Klasa hydro elementów Klasa fizyko 2012 Wilga od źródeł do Dopływu Wilga - Miastków III I PSD umiarkowany zły z Brzegów Kościelny 2015 III II II umiarkowany zły Świder od źródeł do Świdra Świder - Wola 2013 III I II umiarkowany zły Wschodniego Kisielska Krzna Południowa od źródeł Krzna Południowa - 2013 dobry i powyżej II II II zły do Dopływu spod Lipniaków Rzeczyca dobrego Mała Bystrzyca - Wola 2013 Mała Bystrzyca III II II umiarkowany zły Osowińska Czarna Czarna - Serokomla 2013 III II PSD umiarkowany zły Świder od źródeł do Świdra Świder – Wola 2013 III I II umiarkowany zły Wschodniego Kisielska 2015 II II II dobry zły Krzna od Krzymoszy 2014 Krzna - Leszczanka III I PSD umiarkowany - z Krzymoszą Bystrzyca od Samicy Bystrzyca - Sarnów 2014 III II II umiarkowany zły Kostrzyń od źródeł do 2014 Kostrzyń - Proszew IV II II słaby zły Dopływu z Osińskiego PSD - poniżej stanu dobrego, źródło: WIOŚ w Lublinie, WIOŚ w Warszawie, 2016 r.

W 2012 r. wykonano także badania jakości wód rzeki Krzna Południowa pod kątem oceny obszarów chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych). Stwierdzono, że nie są spełnione wymagania ww. rozporządzenia dla obszaru chronionego, a wskaźnikami decydującymi o tym są: fitobentos i fosforany. Rzekę Krznę Południową zaliczono do rzek zagrożonych eutrofizacją.

Można uznać, że stan czystości wód rzek na terenie powiatu łukowskiego na przestrzeni lat nie uległ wyraźnej zmianie.

Wody podziemne

Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych Polski (B. Paczyński, 1995 r.) obszar powiatu łukowskiego znajduje się w obrębie regionu mazowieckiego, podregionie środkowo wschodniomazowieckim. Stopień złożoności układu hydrostrukturalnego charakteryzuje się występowaniem wielopiętrowego porowego systemu kenozoicznego i niżej położonego mezozoicznego systemu szczelinowego. Na terenie powiatu występują: jeden kredowy, dwa neogenowe (dawniej: trzeciorzędowe) i trzy czwartorzędowe poziomy wodonośne.

Poziom kredowy występuje w utworach wapiennych jako wody szczelinowe, przeważnie poniżej 100 m ppt. Wody znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Ujmuje je m.in. studnia w Radoryżu w gminie Krzywda.

Poziomy wodonośne: paleogeński (oligocen) i neogeński (miocen) występują na głębokościach 40 – 80 m ppt. Wody z tych poziomów wymagają najczęściej uzdatnienia, ze względu na zawartość żelaza i manganu.

W utworach czwartorzędowych wyróżnia się trzy poziomy wodonośne: spągowy, międzymorenowy i powierzchniowy. Spągowy poziom wodonośny (położony powyżej osadów trzeciorzędowych i pod przykryciem najstarszej serii morenowej) jest nieciągły. Warstwa wodonośna występuje w utworach piaszczystych na głębokości około 50 – 70 m, a zwierciadło jest pod ciśnieniem. Międzymorenowy poziom wodonośny o miąższości najczęściej 5 - 10 m tworzą piaszczyste i żwirowe serie fluwioglacjalne. Jego zwierciadło zalega na głębokości 7 – 15 m. Znajduje się ono przeważnie pod ciśnieniem, stabilizuje się na wysokości kilku metrów słupa wody. Powierzchniowy poziom wodonośny o średniej miąższości 2 – 4 m wykształcił się w obrębie piaszczystych aluwiów i eluwiów gliny zwałowej lub przewarstwień piaszczystych w obrębie bardziej miąższach serii gliny zwałowej. Najczęściej zwierciadło tego poziomu zalegają na głębokości 1 -2 m jest swobodne.

Podstawowy poziom systematyki hydrogeologicznej stanowią jednolite części wód podziemnych (JCWPd) tj. jednostki terytorialne wydzielone w oparciu o system zlewniowy, dla których prowadzone są analizy presji antropogenicznych (m.in. poprzez monitoring wód) i opracowywane są programy wodno-środowiskowe. Powiat łukowski znajduje się w obrębie czterech JCWPd: nr 55, nr 66, nr 67 i nr 75. Ich wykaz przedstawia poniższa tabela. Jednolite części wód podziemnych na terenie powiatu łukowskiego Lp Numer Gminy Stan Stan Ocena Presje JCWPd chemiczny ilościowy stanu 1. nr 55 gm .w. Łuków, dobry dobry dobry nie określono PLGW200055 gm .w. Stoczek Łukowski, Trzebieszów 2. nr 66 m. Stoczek Łukowski, dobry dobry dobry nie określono PLGW200066 gm .w. Stoczek Łukowski, Krzywda, Łuków, Stanin, Wola Mysłowska 3. nr 67 m. Łuków, słaby dobry słaby negatywne oddziaływanie na PLGW200067 gm .w. Łuków, Stanin, wody powierzchniowe (JCWP gm .w. Stoczek o kodzie PLRW2232664989) - Łukowski, Trzebieszów prawdopodobna migracja fosforanów 4. nr 75 Adamów, Krzywda, dobry dobry dobry nie określono PLGW200075 gm .w. Łuków, m. Łuków, Serokomla, Stanin, gm .w. Stoczek Łukowski, Wojcieszków, Wola Mysłowska źródło: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, 2017 r.

Na terenie powiatu znajduje się punkt pomiarowy w ramach krajowego monitoringu jakości wód podziemnych. Jest on zlokalizowany w miejscowości Zimna Woda w gminie Krzywda (numer punktu 1930). W 2013 r. stan chemiczny został określony jako dobry. W 2012 r. stan chemiczny był słaby, a w 2010 r. - dobry. W latach 2014-2015 nie wykonywano pomiarów w tym punkcie.

Na terenie powiatu łukowskiego urzędowy nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia sprawowany jest przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Łukowie. Rokrocznie publikowana jest "Ocena obszarowa jakości wody w powiecie łukowskim".

Stopień wykorzystania zasobów wód podziemnych określono jako bardzo niski i niski. W ocenie takiej uwzględniono pobór z ujęć wód podziemnych w ramach szczególnego korzystania z wód (wymagający pozwolenia wodno-prawnego) na cele: zbiorowego zaopatrzenia w wodę, produkcyjne, rolnicze i odwodnieniowe.

Rysunek 19. Stopień wykorzystania dostępnych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych (stosunek aktualnego poboru wód podziemnych do zasobów w %). Źródło: PIG-PIB 2016 r. Istotnym elementem środowiska są struktury hydrogeologiczne o znaczeniu ponadregionalnym, tzw. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Na terenie powiatu łukowskiego znajdują się fragmenty dwóch GZWP: nr 215 Subniecka Warszawska oraz nr 215A Subniecka Warszawska (część centralna). Tabela 31. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu łukowskiego Numer i nazwa GZWP Wiek Typ Powierzchnia Zasoby Średnia zbiornika całkowita w km2 dyspozycyjne głębokość ujęć wody GZWP nr 215 neogen porowy 51000 250 160 Subniecka Warszawska obejmuje cały teren powiatu GZWP nr 215 A neogen porowy 17500 145 180 Subniecka Warszawska (część centralna) zajmuje niewielki fragment w zachodniej części powiatu GZWP 223 Zbiornik czwartorzęd porowy 414,7 60 - międzymorenowy rzeki górny Liwiec zajmuje niewielki fragment w północnej części powiatu GZWP 224 Subzbiornik neogen, porowy 1196 15 90 Podlasie paleogen zajmuje niewielki fragment we wschodniej części powiatu

Rysunek 20. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB 2016) Wpływ

Jakość wód wpływa bezpośrednio na zdrowie ludzi, ale także na stan poszczególnych ekosystemów i zamieszkujących je organizmów. Z punktu widzenia gospodarki dostępność i jakość wody jest niezbędna do realizacji szeregu procesów produkcyjnych lub też procesów wspomagających produkcję.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu gospodarowania wodami. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 32. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie gospodarowania wodami w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty w tys. zł Zapewnienie skutecznej Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych Zmniejszenie ochrony przed Bieżąca konserwacja urządzeń melioracji brak zużycia wody podtopieniami i suszą szczegółowych i cieków wodnych danych na jednego Osiągnięcie i utrzymanie oraz konserwacja urządzeń i budowli wodnych odbiorcę

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty w tys. zł dobrego stanu wód Kujawy-Jarczówek melioracje użytków rolnych powierzchniowych i na powierzchni 243,00 ha, gm. Stanin Zapewnienie podziemnych powiatu „Szaniawy”- melioracje użytków rolnych wody pitnej dobrej jakości

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: gospodarowanie wodami.

Gospodarowanie wodami Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Dobrze rozwinięta sieć hydrograficzna 1. Niesatysfakcjonujący stan wód 2. Monitoring wód powierzchniowych prowadzony powierzchniowych przez WIOŚ 2. Braki w infrastrukturze odprowadzającej 3. Kontrola nad wodami przeznaczonymi do picia i oczyszczającej wody opadowe przez Sanepid 3. Zagrożenie podtopieniami w części powiatu 4. Nierówności przestrzenne w rozwoju infrastruktury wodno – kanalizacyjnej 5. Występujące susze Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Dostępność programów zewnętrznych 1. Ponadlokalne zanieczyszczenia wód finansujących inwestycje z zakresu ochrony powierzchniowych jakości wód 2. Brak środków finansowych na inwestycje 2. Zwiększająca się aktywność samorządów w zakresie ochrony wód terytorialnych i instytucji publicznych oraz 3. Zmiany stosunków wodnych wywołane organizacji pozarządowych w ochronie globalnymi zmianami klimatycznymi środowiska 4. Występowanie suszy hydrologicznej 3. Zobowiązania wynikające z przepisów prawa w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska naturalnego

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie gospodarowania wodami. Obszar interwencji: gospodarowanie wodami Problem Cel poprawy Charakter zagospodarowania terenu – wysoki stopień Właściwa gospodarka przestrzenna urbanizacji w miastach (tereny gęstej zabudowy mieszkaniowej) Niezadowalająca jakość wód powierzchniowych Budowa infrastruktury służącej ochronie wód Zagrożenie suszą – atmosferyczną, rolniczą, Budowa zbiorników retencyjnych hydrologiczną i hydrogeologiczną Braki w infrastrukturze odprowadzającej Budowa sieci kanalizacji deszczowej i oczyszczającej wody opadowe Niski stopień retencjonowania wód Budowa zbiorników retencyjnych Zwiększenie zużycia wody w sektorze komunalnym Edukacja ekologiczna Szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu, Stosowanie zamiennych środków ograniczających parkingi (zanieczyszczenia ropopochodne, środki śliskość. Informacja o transporcie materiałów likwidujące śliskość) niebezpiecznych drogami powiatu

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Realizowane działania z zakresu gospodarki wodno – ściekowej wpłyną na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Zmiany klimatu – występowanie suszy – wpłynie negatywnie na zasoby wód podziemnych. Tabela 33. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Gospodarowanie negatywny pozytywny 1 wodami Jakość wód negatywny pozytywny 2 powierzchniowych Jakość wód podziemnych pozytywny pozytywny 2 Ochrona pozytywny pozytywny 2 przeciwpowodziowa Ochrona przed suszą negatywny pozytywny 1 *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 1 cel częściowo zrealizowany 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.7. Gospodarka wodno – ściekowa

Siły sprawcze

 Rozwój infrastruktury techniczno – inżynieryjnej – systemu poboru i rozprowadzania wody, systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków, systemu odprowadzania i oczyszczania wód opadowych.  Zmiany w prawie wymuszające inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną i sposób postępowania ze ściekami.  Konieczność realizacji Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2015, Aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju oraz wytycznych zawartych w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz programu wodno-środowiskowego kraju.  Wymogi prawne dotyczące jakości wód pitnych.  Zapotrzebowanie na wodę ze strony ludności i gospodarki, wpływające na wielkość poboru wód.  Możliwość zapewnienia środków finansowych na zaplanowane działania.

Presje

 Przekształcenia warunków hydrogeologicznych, w tym obniżenie zwierciadła wód podziemnych (związane np. z budową i eksploatacją ujęć, ale także wynikające ze zwiększonego poboru wód w okresach suszy hydrologicznej i braku zdolności retencyjnych).  Przekształcenia powierzchni terenu.  Naruszenia warunków gruntowo – wodnych.  Zmiany parametrów jakościowych wód powierzchniowych będących odbiornikami oczyszczonych ścieków (zrzut ścieków).  Intensywny przyrost powierzchni zabudowanych i utwardzonych, powodujący konieczność szybkiego odprowadzenia zwiększonych ilości wody (ograniczenie wsiąkania, retencji, transpiracji), zwiększający problemy ze skutecznym odprowadzeniem wód opadowych.

Intensywna zabudowa terenu pociąga za sobą konieczność zmiany funkcji istniejących urządzeń – z retencyjnej (na potrzeby rolnictwa) na odwadniającą (na obszarach zurbanizowanych).

Stan

Pobór i zaopatrzenie w wodę

Podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę gospodarstw domowych na terenie powiatu łukowskiego stanowią wodociągi zbiorowe, studnie głębinowe wiercone i studnie kopane. Źródłem wody są ujęcia wód podziemnych.

Stan rozwoju systemu zaopatrzenia w wodę w gminach na terenie powiatu łukowskiego jest bardzo dobry – większość gmin praktycznie zakończyła proces wodociągowania, dla pozostałej części gmin budowa sieci jest jednym z najważniejszych zadań. Należy podkreślić, że często istniejąca sieć główna jest niewykorzystywana przez mieszkańców z powodów ekonomicznych (koszty wykonania podłączeń i konieczność ponoszenia opłat za wodę pobieraną z wodociągu). Dzieje się tak głównie na terenach o zabudowie ekstensywnej (rozproszonej).

W części gospodarstwach występują ujęcia przydomowe – studnie wiercone i kopane, będące niekiedy głównym źródłem zaopatrzenia w wodę lub też stanowiące uzupełnienie w zaopatrzenie w wodę na cele gospodarczo – rolnicze w gospodarstwach już zwodociągowanych.

W 2015 r. długość sieci wodociągowej na terenie powiatu wynosiła 1256,4 km (dane: GUS, Bank Danych Lokalnych). Sieć wodociągowa funkcjonuje w każdej gminie. Najdłuższą sieć mają: Łuków – gmina wiejska, gmina Krzywda i gmina Stanin. Najkrótsza sieć występuje w mieście Stoczek Łukowski, gminie Adamów i mieście Łuków .

Liczba podłączeń sieci wodociągowej do budynków wynosiła w 2015 roku 23856 sztuk. Najwięcej przyłączy funkcjonuje w gminie wiejskiej Łuków, mieście Łuków i gminie Krzywda. Najmniej połączeń sieci wodociągowej do budynków jest w mieście Stoczek Łukowski, gminie Wola Mysłowska i gminie Serokomla.

W 2015 r. powiecie łukowskim z sieci wodociągowej korzystało 98918 osób, co stanowiło 91,1% mieszkańców powiatu. Na terenach wiejskich wodę z wodociągów miało 89,2% mieszkańców, a w miastach – 95,0%. We wszystkich gminach z wodociągu korzystało ponad 80% mieszkańców. Najwięcej mieszkańców – 99 % - korzystało z wodociągu w gminie Krzywda, a najmniej – 81,1% - w gminie Stanin.

W 2015 r. siecią wodociągową dostarczono gospodarstwom domowym 3902,4 dam3wody, a wskaźnik zużycia wody wodociągowej na jednego korzystającego wyniósł 39,5 m3/rok. Największe zużycie wody na jednego korzystającego odnotowano w gminach Serokomla, Wojcieszków i Trzebieszów. Najmniej wody na korzystającego zużywają mieszkańcy gmin Stoczek Łukowski – gmina wiejska, miasto Stoczek Łukowski i miasto Łuków.

Na terenie powiatu funkcjonowało 12 przedsiębiorstw świadczących usługi w dostawie wody.

Rysunek 21. Większe ujęcia wody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp)

W 2015 r. zużycie wody na potrzeby przemysłu wyniosło 881 dam3. Pobór wód podziemnych przez zakłady przemysłowe wyniósł 871 dam3.

Ogólny stan techniczny sieci wodociągowej na terenie powiatu ocenia się jako dobry, miejscami dostateczny. Na terenie niektórych gmin znajdują się fragmenty sieci wodociągowej, które wymagają modernizacji lub wymiany. W 2015 roku miało miejsce 466 awarii sieci wodociągowych. Najwięcej – 208 awarii – wydarzyło się w gminie wiejskiej Łuków. Tabela 34. Dane statystyczne dotyczące gospodarki wodnej na terenie poszczególnych gmin powiatu

łukowskiego (źródło: GUS 2016)

Ludność korzystająca

)

Gmina i z sieci wodociągowej

(dam

/rok)

3 (m

osoba %

Awarie sieci Awarie

Długość siec

dobudynków

wodociągowej

korzystającego

Liczbapołączeń

gospodarstwom

domowym

Zużyciewody na 1

Wodadostarczona

sieci wodociągowej sieci wodociągowej(km) Adamów 61,8 1693 bd 5646 97,2 205,1 36,3 Krzywda 161,5 2616 1 10530 99,0 375,3 35,6 Łuków – miasto 89,9 3958 161 28952 95,0 946,8 32,7 Łuków – gmina wiejska 205,9 4385 208 16065 90,1 553,7 34,5 Serokomla 90,8 1255 bd 3307 81,5 247,9 75,0 Stanin 156,2 2260 12 7967 81,1 344,5 43,2

Ludność korzystająca

)

Gmina i z sieci wodociągowej

(dam

/rok)

3 (m

osoba %

Awarie sieci Awarie

Długość siec

dobudynków

wodociągowej

korzystającego

Liczbapołączeń

gospodarstwom

domowym

Zużyciewody na 1

Wodadostarczona

sieci wodociągowej sieci wodociągowej(km) Stoczek Łukowski – miasto 14,9 579 3 2524 95,9 80,0 31,7 Stoczek Łukowski – gmina wiejska 127,6 2136 8 7388 91,9 193,5 26,2 Trzebieszów 97,0 2006 10 6814 91,4 374,0 54,9 Wojcieszków 142,3 1770 3 5753 81,9 375,2 65,2 Wola Mysłowska 108,5 1198 60 3972 82,5 206,4 52,0 Powiat 1256,4 23856 466 98918 91,1 3902,4 39,5 bd – brak danych

Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków

W 2015 r. długość sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu wynosiła 321,5 km (dane: GUS, Bank Danych Lokalnych). Sieć kanalizacyjna funkcjonuje we wszystkich gminach, jednak stopień jej rozwoju jest różny. Najlepiej rozbudowaną sieć kanalizacyjną mają gminy: miasto Łuków, Stoczek Łukowski – gmina wiejska i Łuków – gmina wiejska. Najkrótszą sieć mają gminy: Stanin, miasto Stoczek Łukowski i Trzebieszów.

Liczba podłączeń sieci kanalizacyjnej do budynków na terenie powiatu wynosiła 7739 sztuk. Najwięcej przyłączy funkcjonuje w gminach: miasto Łuków, Krzywda i Łuków – gmina wiejska. Najmniej przyłączy było w gminach: Stanin, Wola Mysłowska i Wojcieszków.

W 2015 r. w powiecie łukowskim z sieci kanalizacyjnej korzystało 43452 osób, co stanowiło 40,0% mieszkańców. W miastach powiatu z kanalizacji korzystało 84,6% mieszkańców, a na terenach wiejskich powiatu – jedynie 19,7%. Najwięcej osób – 85,6% populacji – miało dostęp do sieci kanalizacyjnej w mieście Stoczek Łukowski i mieście Łuków (85,2%). W gminach: Stanin, Łuków – gmina wiejska, Trzebieszów i Wojcieszków z kanalizacji korzystało poniżej 20% mieszkańców.

W 2015 r. siecią kanalizacyjną odprowadzono 1429,1 dam3 ścieków bytowych. Łącznie, razem ze ściekami dowożonymi do punktów zlewnych przy oczyszczalniach i wodami infiltracyjnymi oczyszczono w 2015 roku 3565 dam3 ścieków komunalnych. Do punktów zlewnych przy oczyszczalni dowieziono 1346 dam3 ścieków (statystyka obejmuje również wody infiltracyjne).

Ocenę stanu technicznego sieci można uogólnić do dobrego. Niektóre gminy wykazują potrzebę wymiany lub modernizacji niektórych odcinków sieci. W 2015 roku miały miejsce 313 awarie sieci kanalizacyjnej. Najwięcej awarii było w gminach: Łuków – gmina wiejska, Wola Mysłowska i mieście Stoczek Łukowski.

Charakterystykę gospodarki wodno-ściekowej gmin powiatu łukowskiego przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 35. Dane statystyczne dotyczące gospodarki ściekowej na terenie poszczególnych gmin powiatu

łukowskiego (źródło: GUS 2016)

Ludność

Długość sieci korzystająca ą

kanalizacyjnej z sieci

(km) kanalizacyjnej

ludności

)

z z wodociągu

Gmina kanalizacyjnej

(dam miedzy

osoba % z kanalizacji i

wodociągowej

Liczbapołączeń sieci

w w do relacji długości sieci

korzystającą

Różnica

Awarie sieci Awarie

Długość siecikanalizacyjnej

Ścieki odprowadzone Ścieki siecią kanalizacyjnejdo budynków

Adamów 22,0 456 bd 1650 28,4 85,0 68,8 0,4 Krzywda 28,5 716 1 2988 28,1 88,0 70,9 0,2 Łuków – miasto 90,1 3486 2 25956 85,2 1639,0 9,8 1,0 Łuków – gmina wiejska 36,4 645 250 3208 18,0 57,0 72,1 0,2 Serokomla 15,2 309 bd 1072 26,4 19,0 55,1 0,2 Stanin 9,3 204 3 886 9,0 26,0 72,1 0,1 Stoczek Łukowski – miasto 12,8 524 19 2251 85,6 110,0 10,3 0,9 Stoczek Łukowski – gmina wiejska 44,6 531 10 1960 24,4 37,0 67,5 0,3 Trzebieszów 10,9 320 4 1145 15,4 108,0 76,0 0,1 Wojcieszków 29,0 308 4 1184 16,9 31,0 65,0 0,2 Wola Mysłowska 22,7 240 20 1152 23,9 19,0 58,6 0,2 Powiat razem 321,5 7739 313 43452 40,0 2219 69,5 0,3 Źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS, 2015 r.

W 2015 roku na terenie powiatu funkcjonowało 15 oczyszczalni ścieków, w tym jeden obiekt z podwyższonym usuwaniem biogenów. Łączna przepustowość projektowa oczyszczalni ścieków komunalnych wynosiła 13242 m3/dobę.

Wykaz oczyszczalni przedstawiono poniżej:

1. oczyszczalnia miejska przy ul. B. Prusa w Łukowie, 2. oczyszczalnia kontenerowa w m. Ryżki, 3. oczyszczalnia w m. Gręzówka, 4. oczyszczalnia miejska przy ul. Ostoi w Stoczku Łukowskim, 5. oczyszczalnia zakładowa typu BIOBEST ul. Dwernickiego w Stoczku Łukowskim 6. zakładowa przy ul. Dwernickiego oczyszczalnia ścieków Dębina w m. Wola Kisielska, 7. oczyszczalnia typu BIOVAC w m. Trzebieszów, 8. oczyszczalnia typu SUPERBOS-300 w m. Trzebieszów 9. oczyszczalnia w m. Wólka, typu Biotech, 10. oczyszczalnia biologiczna w gminie Wojcieszków, 11. oczyszczalnia ścieków Jarczew, 12. oczyszczalnia w m. Stanin, 13. oczyszczalnia w m. Zakępie, 14. oczyszczalnia w m. Krzywda, typu EKOLAND, 15. oczyszczalnia w m. Radoryż Smolany, typu BIOPAK.

Na terenie powiatu łukowskiego znajduje się 10679 zbiorników bezodpływowych na ścieki (szamba), 1220 oczyszczalni przydomowych i 14 stacji zlewnych. Ścieki ze zbiorników bezodpływowych wywożone są wozami asenizacyjnymi do punktów zlewnych przy oczyszczalniach.

Informacje dotyczące oczyszczania ścieków na terenie powiatu łukowskiego przedstawia poniższa tabela. Tabela 36. Dane statystyczne dotyczące oczyszczania ścieków na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego Gmina Liczba Zbiorniki Oczyszczalnie Zlewnie oczyszczalni Przepustowość bezodpływowe przydomowe ścieków ścieków oczyszczalni komunalnych Adamów 1 375 410 29 1 Krzywda 3 5768 1547 6 3 Łuków – miasto 1 9692 945 9 1 Łuków – gmina wiejska 1 200 2192 934 1 Serokomla 1 205 541 70 1 Stanin 2 200 1078 9 1 Stoczek Łukowski – miasto 1 850 57 0 1 Stoczek Łukowski – gmina 1 140 874 8 1 wiejska Trzebieszów 2 540 1396 38 2 Wojcieszków 1 210 961 9 1 Wola Mysłowska 1 200 678 8 1 Powiat 15 18380 10679 1220 14 źródło: GUS 2016r.

Infrastruktura służąca odprowadzaniu wód opadowych

Teren powiatu łukowskiego, z uwagi na różnorodność podłoża geologicznego, wykazuje duże zróżnicowanie warunków gruntowo-wodnych. Część powiatu - teren miasta Łuków i Stoczek Łukowski oraz część gminy Adamów, objęta jest zorganizowanym systemem służącym do odprowadzania i oczyszczania wód opadowych.

Na terenie miasta Łuków sieć kanalizacji deszczowej zlokalizowana jest w drogach gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych. Sieć kanalizacji deszczowej obejmuje sieć rozdzielczą, stanowiącą kanały otwarte oraz kolektory zamknięte. Wody opadowe z placów i ulic zlokalizowanych na terenie miasta Łuków odprowadzane są do odbiornika – rzeki Krzna Południowa. Część kolektorów zabezpieczona jest separatorami. Sieć kanalizacji deszczowej na terenie miasta Łuków posiada długość 50,0 km.

Na terenie miasta Stoczek Łukowski sieć kanalizacji deszczowej obejmuje głównie ulice centrum miasta. Długość jej wynosi około 2 km. Ścieki deszczowe odprowadzane są bez oczyszczania bezpośrednio do odbiorników, którymi są rowy melioracyjne w zlewni rzeki Świder. Z systemu miejskiej kanalizacji deszczowej odprowadzane są ścieki do rowu melioracyjnego, który odprowadza również oczyszczone ścieki sanitarne z miejskiej oczyszczalni do rzeki Świder. W mieście występują również lokalne kanały odwadniające pojedyncze ulice, tory kolejowe oraz tereny większych zakładów. Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego odprowadza do kanalizacji deszczowej ścieki opadowe, wody popłuczne ze SUW oraz ścieki pochłodnicze.

Na terenie gminy Adamów sieć kanalizacji deszczowej ma długość 7,8 km i obejmuje miejscowości Adamów oraz Wola Gułowska.

Znaczącą rolę w zakresie odprowadzania wód opadowych na terenie wielu miejscowości posiadają rowy melioracyjne i rowy odwadniające, funkcjonujące jako otwarte systemy kanalizacji deszczowej. Jednocześnie przyczyniają się one do poprawy retencji gruntowej, poprzez wsiąkanie.

Na pozostałym terenie powiatu wody opadowe odprowadzane są do cieków wodnych oraz wsiąkają w grunt.

Wpływ

Rozwój gospodarki wodno – ściekowej wpływa pozytywnie na stan środowiska, w szczególności na wody powierzchniowe i podziemne. Zagrożenie mogą stanowić awarie systemu, skutkujące zrzutami nieoczyszczonych ścieków lub niesprawne systemy kanalizacyjne. Dostęp do wody zdatnej do spożycia wpływa na jakość życia i zdrowia mieszkańców powiatu.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu gospodarki wodno – ściekowej. Szczegółowy opis przedstawia „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015”.

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty zł Dalsze porządkowanie Utrzymanie urządzeń Rozbudowa systemu poboru gospodarki ściekowej melioracji podstawowych 14 734,516 i rozprowadzania wody i szczegółowych sieciowej: budowa ujęć Budowa przydomowych komunalnych, stacji uzdatniania oczyszczalni ścieków na terenach, wody, sieci wodociągowej gdzie uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne wskazują na Bieżąca konserwacja Rozwijanie systemów nieefektywność rozwiązań w urządzeń melioracji automatycznego sterowania zakresie zbiorowego szczegółowych i cieków i kontroli poborem wody odprowadzania ścieków wodnych oraz konserwacja urządzeń i budowli wodnych Uporządkowanie gospodarki Projektowanie, budowa Remonty i modernizacja ścieków opadowych poprzez i modernizacja sieci istniejących urządzeń służących budowę, rozbudowę wodociągowych i ujęć wody do poboru wody i sieci i modernizację kanalizacji deszczowej oraz urządzeń wodociągowej podczyszczających Monitoring jakości ścieków Likwidacja nieczynnych ujęć wody Inwentaryzacja zbiorników Zapewnienie alternatywnych bezodpływowych źródeł dostawy wody Kontrola i likwidacja Nadzór nad prawidłowym nieszczelnych zbiorników wykonaniem decyzji administracyjnych w zakresie gospodarowania wodą, decyzji planistycznych i budowlanych np., Kontrola funkcjonowania Konserwacja, odbudowa przydomowych oczyszczalni i regulacja oraz prawidłowa ścieków eksploatacja urządzeń melioracyjnych Budowa i rozbudowa Podnoszenie świadomości kanalizacji ekologicznej mieszkańców powiatu w zakresie ograniczania zużycia wody

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty zł Budowa przydomowych Budowa systemu odprowadzania oczyszczalni ścieków i oczyszczania ścieków Budowa/rozbudowa Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków oczyszczalni ścieków dla posesji rozproszonych lub będących poza zasięgiem istniejącej i projektowanej sieci kanalizacyjnej Radiowy system sterowania Budowa systemu odprowadzania i monitoringu wód opadowych z terenów przepompowni ścieków zurbanizowanych Modernizacja pompowni Stosowanie Kodeksu Dobrej osadu nadmiernego Praktyki Rolniczej Przestrzeganie zasad ustalonych dla stref i obszarów ochronnych ujęć wód podziemnych, na których obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody i użytkowania gruntów

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: gospodarka wodno – ściekowa

Gospodarka wodno – ściekowa Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Wzrastający stopień zwodociągowania 1. Niski wskaźnik skanalizowania terenów wiejskich i skanalizowania powiatu 2. Braki w infrastrukturze odprowadzającej 2. Powstawanie nowych obiektów służących i oczyszczającej wody opadowe oczyszczaniu ścieków 3. Nierówności przestrzenne w rozwoju 3. Kontrola nad wodami przeznaczonymi do picia infrastruktury wodno – kanalizacyjnej przez Sanepid Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Dostępność programów zewnętrznych 1. Brak środków finansowych na inwestycje finansujących inwestycje z zakresu ochrony w zakresie ochrony wód jakości wód, w tym ze środków UE 2. Zwiększająca się aktywność samorządów terytorialnych i instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych w ochronie środowiska 3. Zobowiązania wynikające z przepisów prawa w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska naturalnego oraz obowiązujących programów

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie gospodarki wodno – ściekowej:

Obszar interwencji: gospodarka wodno – ściekowa Problem Cel poprawy Niedobór infrastruktury ochrony wód – sieci Budowa sieci kanalizacyjnej, komunalnych kanalizacyjnej, szczególnie na terenach wiejskich oczyszczalni ścieków i przydomowych oczyszczalni powiatu ścieków Braki w infrastrukturze odprowadzającej Budowa sieci kanalizacji deszczowej i oczyszczającej wody opadowe Zwiększanie zużycia wody przez użytkowników Edukacja ekologiczna

Prognozy i trendy

Gospodarka wodno-ściekowa w powiecie łukowskim rozwija się w szybkim tempie. Prognozuje się, że trend ten będzie się nadal utrzymywał, co przyniesie zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód i gleby. Podniesie się jakość wody pitnej. Podjęte działania będą miały pozytywny wpływ na jakość wód powierzchniowych i podziemnych, ale efekty mogą być widoczne dopiero po wielu latach. Pozytywny trend rozwoju gospodarki wodno-ściekowej ten będzie się utrzymywał co najmniej do roku 2020. Tabela 37. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Gospodarka wodno – pozytywny pozytywny 2 ściekowa - ludność korzystająca pozytywny pozytywny 2 z sieci wodociągowej - ludność korzystająca pozytywny pozytywny 2 z sieci kanalizacyjnej - zużycie wody na pozytywny pozytywny 2 jednego mieszkańca - ilość ścieków pozytywny pozytywny 2 oczyszczanych *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.8. Zasoby geologiczne

Siły sprawcze

Główne czynniki mające wpływ na zasoby geologiczne powiatu łukowskiego:

 budowa geologiczna terenu powiatu i występujące tu złoża surowców mineralnych,  perspektywy i poszukiwania nowych złóż surowców mineralnych (np. gazu z łupków),  eksploatacja surowców mineralnych.

Presje

Na terenie powiatu łukowskiego udokumentowano 35 złóż surowców mineralnych – piasków, piasków ze żwirem i żwirów. W 2015 r. prowadzono eksploatację z 16 złóż, wydobywając łącznie 275 tys. Ton surowców. W kilkudziesięciu miejscach odnotowano występowanie niekoncesjonowanej – nielegalnej – eksploatacji kopalin.

Rysunek 22. Miejsca niekoncesjonowanej eksploatacji surowców mineralnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp)

Stan

Pod względem budowy geologicznej teren powiatu łukowskiego położony jest na południowo- zachodnim stoku krystalicznej platformy wschodnioeuropejskiej, na pograniczu mniejszych jednostek: zrębu łukowskiego i zapadliska podlaskiego. W strefie tej przebiega ważna geologiczna granica między Europą Zachodnią a Europą Wschodnią.

Według regionalizacji tektonicznej Polski (red. A. Żeleźniewicz i 71a., Komitet Nauk Geologicznych PAN, 2011), rejon powiatu należy do monokliny mazursko – podlaskiej, na granicy z synklinorium kościerzyńsko – puławskim.

Rysunek 23. Położenie powiatu łukowskiego na tle jednostek tektonicznych Polski (źródło: Regionalizacja tektoniczna Polski pod red. A Żeleźniewicza, Wrocław 2011) Budowa geologiczna została dobrze rozpoznana dzięki dwóm głębokim otworom:

 Łuków IG-3, cel wiercenia – złożowy, współrzędne: 51o52’19,03” i 22o25’10,28”, rok wykonania 1975, miejscowość – Gołąbki, gmina wiejska Łuków, głębokość – 1 285 m, osiągnięte warstwy – proterozoik,  Łuków IG-5, cel wiercenia – złożowy, współrzędne: 51o55’47,67” i 22o17’05,70”, rok wykonania 1985, miejscowość – Dąbie, gmina wiejska Łuków, głębokość – 1 400 m, osiągnięte warstwy – kambr środkowy.

Rysunek 24. Położenie otworów wiertniczych o głębokości powyżej 500 m ppt, rozpoznających budowę geologiczną w rejonie Łukowa (źródło: Centralna Baza Danych Geologicznych PIG-PIB, warstwa: otwory wiertnicze) Obszar ten cechuje budowa dwupiętrowa. Stosunkowo płytko, na głębokości 910 – 1 250 m p.p.m. występują proterozoiczne skały krystaliczne (łupki, gnejsy, amfibolity).

Na cokole krystalicznym osadzone są skały osadowe paleozoiczne, mezozoiczne i kenozoiczne.

Na skałach proterozoiku zalegają utwory:

 ordowiku (stwierdzone tylko w jednym otworze) o miąższości około 50 m,  syluru (stwierdzone tylko w jednym otworze) o miąższości około 40 m,  karbonu o miąższości około 170 – 350 m,  permu o miąższości około 60 -70 m,  triasu o miąższości około 30 – 105 m,  jury o miąższości około 240 – 280 m.

Kreda wykształcona jest w postaci margli, wapieni i kredy piszącej. Miąższość utworów kredowych waha się od 145 m do 550 m, a ich strop występuje na głębokości około 120 m – 130 m ppt. Na utworach kredowych zalegają osady paleogenu:

 paleocenu dolnego (margle, margle piaszczyste, iły wapienne, zlepieńce z otoczakami i gezy),  eocenu górnego (iły i mułki glaukonitowe),  oligocenu (zielone piaski drobno i średnioziarniste, miejscami, iły i mułki oraz warstwa fosforytów) o miąższości od kilku do ponad 20 m (lokalnie do 36 m).

Powyżej znajdują się należące do neogenu utwory:

 miocenu (piaski często pylaste z wkładkami mułków, węgla brunatnego i szczątków roślinnych) o miąższości najczęściej 20 – 40 m, dochodzące w zachodniej części miasta do 50 m,  pliocenu (ciemno-szare iły i mułki) o miąższości 2 -12 m, lokalnie w zachodniej części miasta do 17 m.

Na utworach neogenu zalega seria osadów czwartorzędowych, głównie lodowcowych i wodnolodowcowych (osadzone przez wody z topniejącego lądolodu). Dominują gliny zwałowe z głazami, piaski gliniaste oraz piaski drobne i średnie z wkładkami żwirów. Wśród glin zwałowych (na ogół płytko pod powierzchnią terenu) występują porwaki – tzw. Kry. Są one zbudowane z czarnych iłów jurajskich i zostały przywleczone w całości przez lądolód skandynawski z obszarów nadbałtyckich.

Najmłodsze, holoceńskie utwory w postaci mułów mineralno-organicznych, piasków i glin pylastych występują w dolinach rzeki i u podstawy stoków. Lokalnie, w obniżeniu południowo-zachodniej części miasta Łuków znajdują się torfy.

Osady, które znajdują się na powierzchni to głównie: piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski, żwiry i głazy akumulacji szczelinowej oraz żwiry, piaski i mułki moren martwego lodu z okresu Zlodowacenia Warty.

Na powierzchni wysoczyzny na północny wschód i południe od centrum Łukowa występują utwory eoliczne (pola piasków przewianych).

Na terenie gminy wiejskiej Łuków (na polach wsi Gołaszyn) znajduje się cenne stanowisko geologiczne – zalegająca pośród glin zwałowych, przetransportowana przez lodowiec kra jurajska, czyli płat czarnych iłów jurajskich z licznymi skamieniałościami amonitów. Ich wiek ocenia się na 165 milionów lat.

Jest to jedyne stanowisko w Polsce z tak doskonale zachowanymi skamieniałościami. W 1980 został tu ustanowiony rezerwat przyrody nieożywionej „Kra Jurajska”. Jedna z kier lodowcowych znajduje się także na terenie miasta Łuków, w pobliżu ul. Żelechowskiej i była od dawna eksploatowana przez miejscową cegielnię, czego śladem jest obecnie zespół glinianek.

Więcej informacji o tym cennym obiekcie znajduje się na stronie wirtualnego Muzeum Amonitów (muzeumamonitow.pl).

Rejon powiatu łukowskiego należy do środkowoeuropejskiej prowincji geotermalno – ropno – gazonośnej, gdzie występują już na 2000 metrach źródła geotermalne o temperaturze 65oC, na 3000 metrach 80o C, a na 4000 m temperatury dochodzą do 100oC (źródło: Geosynoptyczny atlas Polski, 1992, Wydawnictwa Geologiczne).

Rysunek 25. Mapa geologiczna rejonu Łukowa (źródło: GeoLog, m.bazagis.pgi.gov.pl/)

Rysunek 26. Rozmieszczenie złóż kopalin i obszarów górniczych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp)

Na terenie powiatu łukowskiego udokumentowano 35 złóż surowców mineralnych – piasków, piasków ze żwirem i żwirów. Występują one w morenach czołowych, ozach, kemach, wydmach i tarasach rzecznych. Kruszywo jest w powiecie łukowskim surowcem powszechnym. Łączne zasoby geologiczne bilansowe ustalono na 18027 tys. ton, a zasoby przemysłowe na 5973 tys. ton. W 2015 roku wydobyto 275 tys. ton tych surowców. Eksploatację prowadzono w 16 złożach. Dwa złoża są zaniechane.

Na terenie powiatu zweryfikowano 9 obszarów perspektywicznych występowania surowców mineralnych.

Rysunek 27. Obszary prognostyczne występowania kopalin na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) Wykaz złóż surowców mineralnych na terenie powiatu łukowskiego przedstawia poniższa tabela. Tabela 38. Wykaz złóż surowców mineralnych na terenie powiatu łukowskiego (stan na dzień 31.12.2015 r., według: Baza MIDAS, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie) Lp. Nazwa złoża Rodzaj Stan Zasoby (tys. ton) Wydobycie kopaliny zagospodarowania geologiczne przemysłowe w 2015 r. złoża bilansowe tys. ton 1. Biardy piaski E 407 380 10 2. Biardy I piaski E 65 - 3 3. Biardy II piaski T 100 - - 4. Biardy III piaski E 1083 433 13 5. Biardy IV piaski R 159 - - 6. Drożdżak I piaski T 112 72 - 7. Fiukówka I piaski T 196 - - 8. Gręzówka II piaski R 857 857 - 9. Helenów piaski E 206 166 17

Lp. Nazwa złoża Rodzaj Stan Zasoby (tys. ton) Wydobycie kopaliny zagospodarowania geologiczne przemysłowe w 2015 r. złoża bilansowe tys. ton 10. Huta Radoryska piaski R 31 - - 11. Huta Radoryska żwir E 1390 1232 16 I** 12. Jamielne piaski E 153 - 9 13. Jamielne I piaski R 241 - - 14. Jedlanka I piaski E 334 - 1 15. Kolonia piaski Z 5 5 5 Bystrzycka 16. Kolonia Świdry piaski T 75 - - 17. Kolonia Wólka piaski T 165 140 - Domaszewska 18. Kolonia Wólka piaski E 299 299 14 Domaszewska I 19. Kolonia Wólka piaski R 141 - - Domaszewska II 20. Krynka I piaski E 275 - 10 21. Łazy I piaski R 77 - - 22. Malcanów piaski T 207 - - 23. Okrzeja* piasek ze E 321 92 3 żwirem 24. Szczygły Górne piasek R 44 - - 25. Świdry piaski Z 17 - - 26. Świdry I piaski E 456 - 16 27. Świdry III piaski E 491 491 34 28. Świdry – Zagajki piaski R 204 - - 29. Wilczyska I piaski R 386 - - 30. Wola Bukowska piaski R 143 - - 31. Wólka Poznańska piaski E 1806 1806 115 32. Wólka Poznańska piaski E 188 - 5 I 33. Wólka Poznańska piaski T 169 - - II 34. Zabiele piaski E 139 - 4 Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: * - złoża zawierające piasek ze żwirem ** - złoża zawierające żwir Z – złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane T – złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+C1) P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kat. C2+D) E – złoże eksploatowane

Obecnie na terenie powiatu łukowskiego wydane zostały 23 koncesje na wydobycie kopalin ze złóż. Dziesięć koncesji zostało wydanych przez Marszałka Województwa Lubelskiego, a 13 przez Starostę Łukowskiego. Ich wykaz przedstawiono poniżej.

Tabela 39. Koncesje udzielone przez Marszałka Województwa Lubelskiego

Data Data Nazwa złoża Przedsiębiorca Kopalina Znak koncesji udzielenia obowiązywania Gmina koncesji koncesji Rolnicza Spółdzielnia Biardy piasek OS.G.7512/13/97 12.09.1997 31.07.2022 Łuków Produkcyjna Krynka Biardy III Sylwester Krasuski piasek FB.7422.13.2015.TOL 08-05-2015 31-12-2045 (pole B) Łuków Tamex Firma Handlowo- Gręzówka II Usługowa Jakub piasek FB.7422.16.2015.TOL 08.07.2015 31.12.2035 Łuków Kożuchowski Kruszywa Pietrzak Spółka Huta Radoryska I piasek FB.7422.1.2011.TO 16.02.2011 31.12.2020 Krzywda Jawna Wólka Mirosław Dudziński OS.G.7512/10/98 6.05.1998r. 31 maja 2018r. Kolonia Wólka Domaszewska FB.7422.5.2014.TOL 21.05.2014r. piasek Domaszewska gm. Wojcieszków Wólka FB.TO.7512/35/07 20.11.2007r 31 grudnia 2030r. Domaszewska FB.7422.5.2014. 21.05.2014r Kolonia Wólka OLMIS S.C. Leszek Oleksiński gm. piasek TOL Domaszewska I Wojcieszków FB.7422.26.2014. 16.12.2014r TOL

Malcanów m. Świdry, Jarosław Komorowski piasek OS.G.7512/23/97 22.09.1997 30.09.2022 gm. Łuków Zmechanizowane roboty Okrzeja ziemne i eksploatacja piasek FB.TO.7512/3/07 26.04.2007 30.04.2023 Krzywda kruszywa Stanisław Pietrzak ORKO Zbigniew Dariusz Świdry III Łuków piasek FB.7422.20.2013.TOL 12.08.2013 04.09.2038 Suchodolski Wólka Firma Usługowo Handlowa Stoczek piasek FB.7422.9.2013.TOL 24.05.2013 31.12.2033 Poznańska Bogdan Osiak źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, 2016 r. Tabela 40. Koncesje udzielone przez Starostę Łukowskiego

Nazwa Położenie Nazwa przedsiębiorcy Kopalina Decyzja koncesyjna złoża złoża numer –Znak z dnia ważna do Biardy I Biardy Usługi Transportowo- piasek ROŚ. 23.05.2006r. 31 grudnia gm. Łuków Rozładunkowe 7510-9/2006-11 2011r. Sylwester Krasuski zm. ROŚ. 23.09.2014r. 31 grudnia 6522.20.2011.8 2020r. Biardy II Biardy Firma Handlowo-Usługowa piasek ROŚ. 21.04.2010r. 31 marca 2020 gm. Łuków KALIPSO 7510-78/2009-15 r. Radomska Agata Drożdżak I Drożdżak Zmechanizowane Roboty piasek ROŚ. 6.04.2005r. 31 grudnia gm. Krzywda Ziemne i Eksploatacja 7510-1/04/05 2007 r. Kruszywa ROŚ. 10.10.2008r. 31 grudnia Stanisław Pietrzak 7510-52/2008-9 2022 r. Helenów Helenów Firma Handlowo-Usługowa piasek ROŚ. 07.07.2014r. 31grudnia 2039 Pole I i Pole gm. Zbigniew Jalowski 6522.12.2014-5 r. II/I Wojcieszków Jamielne Jamielne P.P.H.U. JANPEX s.c. Bogumiła piasek ROŚ. 14.07.2010r. 30 czerwca gm. Stoczek i Jan Pyra 7510-13/2010-12 2020 r. Łukowski Jamielne I Jamielne P.P.H.U. JANPEX s.c. Bogumiła piasek ROŚ. 10.06.2016r. 30 czerwca gm. Stoczek i Jan Pyra 6522.4.2016-4 2031. Łukowski Jedlanka I Jedlanka Grupa SILIKATY Sp. Z o.o. piasek ROŚ. 26.11.2010r. 31 grudnia gm. Stoczek kwarcowy 7510-60/2010-7 2017 r. Łukowski Kolonia Świdry Artur Mariusz Ostrowski piasek ROŚ. 15.11.2002r. 31 grudnia Świdry gm. Łuków 7510-5-10/02 2022 r. zm. ROŚ. 08.09.2004r. 7510-5-4/02/04 Krynka I Krynka Zakład Robót Drogowych piasek ROŚ. 26.08.2014r. 31 grudnia gm. Łuków i Budowlanych MARKOP 6522.13.2014-5 2040 r. Mariola Krasnodębska Świdry I Świdry Kopalnia Piasku i Żwiru piasek ROŚ. 24.04.2007r. 31 marca

gm. Łuków Mariola Krasnodębska 7510-5/2007-13 2027 r. ROŚ. 7510-39/2008-10 07.08.2008r. Wólka Wólka A.Sałasiński i D.Smoczyk piasek z ROŚ. 30.11.2007r. 30 listopada Poznańska I Poznańska Spółka Jawna dom. 7510-40/2007-10 2027 r. gm. Stoczek Żwiru Łukowski Wólka Wólka A.Sałasiński i D.Smoczyk piasek ROŚ. 12.01.2009r. 31 grudnia Poznańska II Poznańska Spółka Jawna 7510-54/2008-17 2028 r. gm. Stoczek Łukowski Zabiele Zabiele Roboty Ziemne piasek ROŚ. 12.04.2005r. 31 marca 2025 gm. Stoczek i Wydobywanie Kruszywa 7510-1/03/04/05 r. Łukowski Marcin Soczewka zm. 23.05.2005r. ROŚ.7510-2/05 Większość koncesji dotyczy wydobycia piasku, jedna wydobycia piasku kwarcowego i jedna piasku z domieszką żwiru.

Na terenie powiatu łukowskiego odbywały się prace poszukiwawcze i rozpoznawcze w kierunku wydobycia gazu łupkowego. Na terenie powiatu zlokalizowane są dwie koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż tego surowca:

 Koncesja „Garwolin” 24/2007/p, wydana firmie Orlen Upstream Sp. Z o.o., ważna do 31 grudnia 2016 r.,  Koncesja Wodynie – Łuków 51/2009/p, wydana firmie Orlen Upstream Sp. Z o.o., ważna do 31 grudnia 2017 r.,

Wcześniej jedną z koncesji na poszukiwanie gazu łupkowego posiadało jeszcze Polskie Górnictwo Naftowej i Gazownictwo SA – koncesja „Kock – Tarkawica” wygasła jednak i jej ważność nie została przedłużona.

Prace poszukiwawcze prowadzone były na terenie gmin Stoczek Łukowski i Wojcieszków, gdzie wykonano trzy głębokie otwory wiertnicze: Stoczek OU-1, Stoczek OU-1k oraz Wojcieszków 1. W otworze Stoczek OU-1k przeprowadzono w sierpniu 2014 r. zabieg szczelinowania hydraulicznego.

Wpływ

Wpływ działalności górniczej na środowisko obejmuje znaczne przekształcenia krajobrazu i powierzchni terenu (wyrobiska i zwały nadkładu), przekształcenia warunków hydrogeologicznych (leje depresji lub podtopienia i tworzenie się zalewisk) oraz z ograniczenia w użytkowaniu terenów pod określone funkcje – zarówno teraz jak i w przyszłości.

Zachodzić może zanieczyszczanie innych komponentów środowiska w następstwie prowadzonej działalności – np. gleb i powietrza, a także generowanie hałasu i wibracji, podczas samego wydobycia, jak również transportu wydobytej kopaliny.

Największe zagrożenie ze strony górnictwa występuje w strefach, gdzie złoża surowców sąsiadują z obszarami chronionymi (np. parkami krajobrazowymi, lasami ochronnymi, rezerwatami, wodami podziemnymi).

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu zasobów geologicznych. Szczegółowy opis przedstawia „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015”.

Tabela 41. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zasobów geologicznych w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty zł Optymalizacja wykorzystania zasobów kopalin Wydawanie koncesji Nadzór nad oraz ograniczenie presji na środowisko na eksploatację brak eksploatacją w trakcie prowadzenia geologicznych prac surowców danych surowców poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz w Kontrole w zakresie trakcie eksploatacji złóż kopalin wykonywania Rozpoznanie postanowień budowy geologiczne udzielonych koncesji oraz eliminacja Ochrona nielegalnych nieeksploatowanych eksploatacji złóż surowców Bieżące utrzymanie mineralnych złóż kopalin Wprowadzenie do mpzp odpowiednich zapisów chroniących obszary występowania kopalin przed zagospodarowaniem uniemożliwiającym eksploatacje kopalin Poszukiwanie gazu łupkowego

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: zasoby geologiczne

Zasoby geologiczne Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Uwzględnianie zasobów geologicznych 1. Sporadyczne przypadki nielegalnej eksploatacji w planowaniu przestrzennym kopalin 2. Koncesjonowanie wydobycia surowców 2. Przekształcenia powierzchni terenu i zniekształcenia krajobrazu poprzez eksploatację surowców mineralnych 3. Trwałe zniszczenie tych form i eliminacja niektórych rzadkich gatunków roślin i zwierząt w przypadku eksploatacji form wypukłych 4. Pozostawianie wyrobisk poeksploatacyjnych bez uporządkowania i rekultywacji i dopuszczeniu do nielegalnego gromadzenia odpadów Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Nadzór instytucji zewnętrznych (Okręgowego 1. Pogorszenie kondycji ekonomicznej Urzędu Górniczego, Marszałka Województwa) społeczeństwa skutkujący zwiększeniem nad złożami kopalin nielegalnej eksploatacji kopalin

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie zasobów geologicznych:

Obszar interwencji: Zasoby geologiczne Problem Cel poprawy Pozostawianie wyrobisk poeksploatacyjnych bez Rekultywacja terenów zdegradowanych uporządkowania i rekultywacji i dopuszczeniu do nielegalnego gromadzenia odpadów Nielegalna eksploatacja kopalin Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

W kolejnych latach zmiany w środowisku przyrodniczym wywołane eksploatacją złóż surowców mogą dotyczyć: przekształceń rzeźby terenu, zmian warunków glebowych, zmian warunków wodnych, zanieczyszczenia powietrza, zmian mikroklimatu w zakresie termiki, wilgotności, częstszego występowania mgieł i zamgleń lub tworzenia się zastoisk zimnego powietrza, zmian roślinności wynikających z konieczności oczyszczenia terenu pod zakład górniczy oraz szkód wynikających z wykorzystywanej techniki. Tabela 42. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Zasoby geologiczne pozytywny pozytywny 2 Ograniczanie nielegalnej pozytywny pozytywny 2 eksploatacji kopalin *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.9. Gleby

Siły sprawcze

Główne czynniki mające wpływ na gleby na terenie powiatu łukowskiego są następujące:

 budowa geologiczna podłoża,  procesy glebotwórcze,  warunki klimatyczne,  topografia terenu, mająca wpływ np. na erozję gleb,  czynniki antropogeniczne, wpływające na stan fizyko – chemiczny gleb, w tym działania agrotechniczne.

Presje

Czynniki wpływające w największym stopniu na stan powierzchni ziemi, w tym gleb wymieniono poniżej.

 Uprawa ziemi, działania agrotechniczne, zanieczyszczenia z sektora rolniczego. Chemiczna degradacja gleb następuje poprzez niewłaściwie stosowane nawozy (zły dobór środków i niewłaściwe dawki). Wpływ na gleby ma stosowanie środków chemicznej ochrony roślin.  Zmiany stosunków wodnych i przekształcenia hydrologiczne, powodujące przesuszanie i pustynnienie gleb. Do degradacji gleb, głównie organicznych przyczyniają się również melioracje.  Eksploatacja surowców mineralnych. Na terenie powiatu znajduje się szereg małych terenów powierzchniowych eksploatacji kopalin, które przyczyniają się do przekształceń rzeźby terenu oraz degradacji powierzchni glebowej. W wyniku eksploatacji zostały zaburzone stosunki hydrologiczne (obniżenie poziomów wodonośnych, leje depresyjne). Część terenów poeksploatacyjnych jest na bieżąco poddawana rekultywacji.  Zanieczyszczenia chemiczne, szczególnie metalami ciężkimi. Główne źródła zanieczyszczenia to: emisja z zakładów przemysłowych, emisja z niskich źródeł spalania, szlaki komunikacji samochodowej, opady zawierające zanieczyszczenia, wylewy rzek, składowiska odpadów. Zanieczyszczenia wnoszone są do ziemi także z opadami atmosferycznymi. Są to głównie związki azotu, siarczany, sód, potas, kadm, miedź, ołów, żelazo, chrom i jony wodorowe.  Zanieczyszczenia związane ze składowaniem odpadów – źródłami zanieczyszczenia są „dzikie” wysypiska odpadów oraz czynne i zamknięte składowiska odpadów.  Zmiana sposobu użytkowania gruntów – corocznie część gruntów rolnych jest wyłączana z użytkowania pod różne inwestycje. W obszarach zurbanizowanych i uprzemysłowionych degradacja gleb wynika z przekształceń mechanicznych poprzez zabudowę, utwardzenie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów, nasypów i niwelacji. Gleby nasypowe, przeważnie gruzowe i krzemianowo-gruzowe, zajmują duże obszary zabudowanej części w poszczególnych miejscowościach oraz licznych skwerów, zieleńców i parków.  Erozja gleby. Prowadzi ona często do trwałych zmian warunków przyrodniczych (rzeźby terenu, stosunków wodnych, naturalnej roślinności) oraz warunków gospodarczo – organizacyjnych (deformowanie granic pól, rozczłonkowanie gruntów, pogłębienie dróg, niszczenie urządzeń technicznych). Główną przyczyną erozji gleb jest zniszczenie trwałej szaty roślinnej (lasów, łąk, pastwisk) tworzącej zwartą ochronę powierzchni ziemi. Charakter i nasilenie erozji zależy od rzeźby terenu, składu mechanicznego gleby, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych w czasie oraz od sposobu użytkowania terenu. Zależnie od głównego czynnika sprawczego rozróżnia się erozję: wietrzną, wodną, śniegową, uprawową oraz ruchy masowe.  Wypadki związane z transportem substancji niebezpiecznych (podczas kolizji drogowych). Zasięg ich oddziaływania jest jednak ograniczony do pasa drogi.  Zanieczyszczenia komunikacyjne wzdłuż dróg (np. substancje ropopochodne, metale ciężkie, związki azotu, węglowodory i inne, takie jak sól stosowana w czasie zimy, detergenty, np.) Zanieczyszczenia te występują w pasach przyległych do dróg powodując lokalne zanieczyszczenia gruntu, a w przypadku gruntów podatnych na infiltrację, również środowiska wodnego. Zanieczyszczenia mogą spływać z powierzchni dróg do rowów i dalej do rzek.

Stan

Z uwagi na przeważający charakter rolniczy większości obszaru powiatu istotnym elementem środowiska są gleby. Użytki rolne zajmują powierzchnię 100313 ha, co stanowi 71,9% powierzchni powiatu. Występuje tu wiele rodzajów i typów gleb, a zasięg przestrzenny ich występowania jest bardzo zróżnicowany.

Gleby powiatu wytworzone głównie zostały z glin zwałowych oraz piasków i żwirów polodowcowych związanych z cofaniem się lądolodu w okresie zlodowaceń środkowopolskich. Przeważają w związku z tym gleby typu bielicowego i psudobielicowego, gleby brunatne wyługowane oraz podrzędnie czarne ziemie zdegradowane. W obniżeniach terenu, w dolinach rzek i cieków wodnych występują gleby torfowe, mułowe i glejowe oraz mady brunatne i właściwe.

Na terenie powiatu występują przeważnie gleby średniej i słabej jakości (IV i V klasa). Gleby wyższych klas występują w izolowanych płatach, rozłożonych nierównomiernie na całym obszarze powiatu.

Rysunek 28. Kompleksy gleb o najwyższej jakości w rejonie powiatu łukowskiego (źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego) Na terenie powiatu łukowskiego zlokalizowany jest jeden punkt monitoringu chemizmu gleb ornych Polski – w miejscowości Ogniwo w gminie Stanin. Wyniki badań z lat 1995-2010 przedstawia poniższa tabela. Tabela 43. Wyniki badań gleb w punkcie monitoringowym w gminie Stanin Parametr Jednostka Rok 1995 2000 2005 2010 Odczyn i węglany Odczyn „pH „ pH 5,6 5,6 5,2 5,6 w zawiesinie H2O Zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin -1 Fosfor mg P2O5* 100g 10,4 11,7 9,3 17,3 przyswajalny -1 Potas przyswajalny mg K2O*100g 13,7 10,6 4,5 8,6 Magnez mg Mg*100g-1 1,5 1,4 2,1 1,1 przyswajalny -1 Siarka przyswajalna mg S-SO4*100g 1,38 1,25 1,13 1,05 Całkowita zawartość makroelementów Fosfor % 0,029 0,034 0,40 0,042 Wapń % 0,04 0,04 0,03 0,05 Magnez % 0,03 0,03 0,02 0,05 Potas % 0,04 0,04 0,03 0,05

Parametr Jednostka Rok 1995 2000 2005 2010 Sód % 0,004 0,004 0,004 0,004 Siarka % 0,015 0,018 0,015 0,017 Glin % 0,30 0,28 0,28 0,29 Żelazo % 0,20 0,23 0,25 0,41 Całkowita zawartość pierwiastków śladowych Mangan mg*kg-1 132 151 127 259 Kadm mg*kg-1 0,15 0,12 0,1 0,12 Miedź mg*kg-1 1,0 1,3 1,4 16,2 Chrom mg*kg-1 2,0 3,3 3,9 4,3 Nikiel mg*kg-1 1,8 2,0 2,3 3,8 Ołów mg*kg-1 8,7 7,2 8,3 9,4 Cynk mg*kg-1 11,5 10,8 11,4 28,6 Kobalt mg*kg-1 0,85 0,75 1,09 2,25 Wanad mg*kg-1 4,9 5,7 5,3 5,7 Lit mg*kg-1 1,9 2,1 2,9 2,1 Beryl mg*kg-1 0,07 0,1 0,1 0,18 Bar mg*kg-1 20,9 17,5 20,2 33,7 Stront mg*kg-1 5,2 3,7 3,9 3,4 Lantan mg*kg-1 5,3 5,9 4,5 7,0 Pozostałe wartości Wielopierścieniowe węglowodory µg*kg-1 98 137 163 120 aromatyczne suma 13 WWA Radioaktywność Bq*kg-1 253 233 230 428 Przewodnictwo elektryczne mS*m-1 4,4 3,7 3,5 3,1 właściwe Zasolenie mg KCl*100g-1 11,6 9,8 9,2 8,18 źródło: Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa Od kilku lat na terenie powiatu łukowskiego Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie prowadzi badania odczynu, zawartości makroelementów i mikroelementów w glebach. Badania przeprowadzone przez Okręgową Stacje Chemiczno-Rolniczą w Warszawie w latach 2009-2012 wykazały, że w blisko 60% badanych gleb stwierdzono odczyn bardzo kwaśny. Określono, że łącznie np. 80% badanych powierzchni kwalifikuje się do podjęcia pilnych działań w zakresie poprawy wskaźnika zakwaszenia gleb.

Niedobór fosforu w latach 2009, 2010 i 2012 na powierzchni użytków rolnych wyniósł np. 40%. W roku 2011 niedobór ten wzrósł do niemal 75%. W latach 2009 i 2012 ponad 70% powierzchni użytków rolnych wykazało bardzo niską i niską zawartość potasu, w latach 2010-2011 wartość ta spadła do poziomu 38%. Na podstawie badań określono niedobór magnezu na 54%-62% powierzchni w ciągu 4 lat. Zdecydowana większość (73-93%) przebadanych w tym okresie próbek wykazało średnią zawartość manganu. W 2009 r. na niskim i średnim poziomie ukształtowała się zawartość miedzi (odpowiednio 48 i 47%). W roku kolejnym na średnim poziomie (80%), a w latach 2011-2012 na niskim poziomie (80 i 73%). W przedziale 62-70% przebadanych gleb stwierdzono średnią zawartość cynku. W latach 2009-2010 w przebadanych glebach 88% próbek wykazało średnią zawartość żelaza. W dwóch kolejnych latach przeprowadzone badania wykazały niską zawartość żelaza w np. połowie badanych próbek oraz średnią zawartość w drugiej połowie.

Na powierzchni obejmującej 28% użytków rolnych stwierdzono w 2009 roku bardzo wysokie wartości fosforu w glebie. W 2010 roku powierzchnia ta obejmowała 24% użytków rolnych powiatu, w 2012

83 roku - 20%, a w 2011 roku 10%. Wysoką zawartość potasu stwierdzono na 7 do 12% badanych powierzchni użytków rolnych w latach 2009-2012, natomiast wysoką zawartość magnezu na powierzchni od 17 do 22%.

Część powierzchni powiatu zajmują grunty zdegradowane przez górnictwo, budownictwo, komunikację drogową oraz przez zaniedbania w gospodarce odpadami i ściekami. Na terenie powiatu łukowskiego powierzchnia gruntów zdewastowanych, wymagających rekultywacji wynosiła w 2012 roku 92,47 ha.

Wpływ

Jakość gleb i stan ich skażenia ma bezpośredni wpływ na spożywaną żywność i przez to na zdrowie i życie ludzi. Gleby mogą wpływać także na stan wód podziemnych, poprzez wymywanie z nich określonych elementów chemicznych i biologicznych. Elementami, które w największym stopniu decydują o wpływie na środowisko są: zawartość metali ciężkich (np. kadm, ołów, rtęć), związki organiczne (np. detergenty i pestycydy) oraz sole (azotany, chlorki, siarczany). Nagromadzenie się soli może być przyczyną alkalizacji gleby, a przez to powodować unieruchomienie mikroelementów. Wzrost jej zakwaszenia lub nadmierna alkalizacja wywiera bardzo niekorzystny wpływ na stan mikroflory oraz mikrofauny glebowej – dochodzi do zmniejszenia szybkości rozkładu szczątków organicznych.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu ochrony gleb. Szczegółowy opis przedstawia „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015”. Tabela 44. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie ochrony gleb w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. Zł Wydawanie decyzji o ochronie gruntów Ochrona gleb na terenach rolnych 38,794 Poprawa rolnych i leśnych, ograniczenie Badania próbek gleb na terenie Powiatu świadomości negatywnego oddziaływania Łukowskiego na zawartość makro ekologicznej procesów gospodarczych na i mikroelementów osób środowisko glebowe oraz Racjonalne użytkowanie środków uprawiających zwiększenie skali rekultywacji ochrony roślin i nawozów ziemię terenów zdegradowanych Upowszechnianie zasad ochrony gleb wynikających z „Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych” oraz potrzeb rozwoju rolnictwa ekologicznego Utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych Organizacja szkoleń i kursów dla rolników podnoszących świadomość ekologicznego Wapnowanie gleb kwaśnych Likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów Realizacja programów rolnośrodowiskowych Promocja gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. Zł Rekultywacja składowisk odpadów oraz terenów zdegradowanych i zdewastowanych Szkolenie rolników w zakresie stosowania środków ochrony roślin i nawożenia

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: ochrona gleb.

Ochrona gleb Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Brak zdiagnozowanych obszarów 1. Brak dokładniejszych informacji o chemizmie zanieczyszczenia gleb gleb 2. Występowanie kompleksów gleb chronionych 2. Zakwaszenie dużej części gleb oraz gleb pochodzenia organicznego 3. Podatność gleb na degradację 4. Lokalne zagrożenie erozją wodną, wietrzną i mechaniczną 5. Zanieczyszczenia związane ze składowaniem odpadów, w tym "dzikie" wysypiska Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Potencjalne warunki do rozwoju rolnictwa 1. Brak funduszy na inwestycje zmierzające do ekologicznego i wykorzystania biomasy poprawy stanu gleb 2. Uprawa gatunków roślin o niewielkich 2. Susza glebowa wywołana globalnymi zmianami wymaganiach glebowych klimatu 3. Większa świadomość ekologiczna rolników dzięki edukacji

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie ochrony gleb:

Obszar interwencji: Gleby Problem Cel poprawy Kwaśny odczyn pH gleb Wapnowanie gleb "Dzikie" wysypiska odpadów Oczyszczanie terenu Zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego Edukacja rolników Zmiany stosunków wodnych i przekształcenia Konserwacja systemów melioracyjnych i rozwój małej hydrologiczne retencji

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

W ciągu ostatnich lat obserwowany jest trend związany z utrzymywaniem się jakości gleb na podobnym poziomie. Mimo pozytywnych zmian, zmiany klimatyczne mogą doprowadzić do pogłębiającego się przesuszania gleb.

Tabela 45. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Gleby pozytywny pozytywny 2 Jakość chemiczna gleb pozytywny pozytywny 2 Wapnowanie gleb pozytywny pozytywny 2 *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.8. Zasoby przyrody

Siły sprawcze

Główne czynniki mające wpływ na zasoby przyrody na terenie powiatu łukowskiego są następujące:

 uwarunkowania naturalne: klimatyczne, hydrologiczne, hydrogeologiczne i związane z ukształtowaniem terenu, które decydują o rodzaju występujących siedlisk,  uwarunkowania społeczno – gospodarcze, w tym zagospodarowanie przestrzenne.

Presje

Zagrożenia zasobów przyrody na terenie powiatu łukowskiego mają pochodzenie biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne:

 zanieczyszczenia powietrza - zakłady przemysłowe, zakłady gospodarki komunalnej, kotłownie i transport samochodowy,  zagrożenia związane z gospodarką odpadami - problem stanowią "dzikie" wysypiska znajdujące się bezpośrednio w lesie lub jego sąsiedztwie,  stan wód - obniżenie rocznej sumy opadów atmosferycznych w ostatnich latach powoduje niedobór wilgoci w glebie mający wpływ na osłabienie drzewostanów,  nadmierna penetracja lasów przez człowieka, która niesie ze sobą zagrożenia: wzniecanie pożarów, zanieczyszczenie lasów odpadami, wydeptywanie ściółki, runa leśnego i samosiewów, niszczenie sadzonek w uprawach, niszczenie młodników i płoszenie zwierzyny,  presja zabudowy leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksów leśnych, prowadząca do przerwania powiązań przyrodniczych i izolacji terenów leśnych, a tym samym do obniżenia ich odporności biologicznej,  zagrożenie pożarami,  zagrożenia od wiatru,  zagrożenia od opadów atmosferycznych - pewne szkody może powodować grad (szczególnie na szkółkach leśnych), okiść (gruba warstwa śniegu zalegająca w koronach drzew) w przegęszczonych młodnikach i gołoledź (poprzez utrudnianie małym ptakom dostępu do pokarmu w czasie zimy),  zagrożenie ze strony grzybów pasożytniczych - drzewostany znajdujące się na gruntach porolnych narażone są na szkodliwe działanie opieńki miodowej i huby korzeniowej,  zagrożenie ze strony szkodników owadzich,  ekspansja obcych gatunków drzew i krzewów.

W poszczególnych gminach brak jest kompleksowego programu rozwoju terenów zieleni urządzonej. Brak jest środków na nowe inwestycje, a dotacje budżetowe gmin przeznacza się najczęściej na bieżącą pielęgnację istniejących terenów i obiektów zieleni.

Problemem jest także nierównomierne rozmieszczenie obszarów przyrodniczo cennych, przez co dostęp do nich jest niejednakowy dla wszystkich mieszkańców powiatu.

Stan

Na terytorium powiatu występują różne typy ekosystemów odmiennych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Są to zarówno ekosystemy naturalne, jak i półnaturalne, przy czym do najważniejszych zalicza się:

 zwarte kompleksy leśne,  siedliska drzewiaste i krzewiaste wokół zbiorników wodnych,  roślinność siedlisk łąkowych, w tym zespoły roślinności łąk wilgotnych,  trawiastą roślinność pastwisk,  zbliżone do naturalnych siedliska roślinności przywodnej i bagiennej,  alejowe nasadzenia przydrożne i kępy zieleni śródpolnej,  zespoły komponowanej roślinności wysokiej parków i cmentarzy,  zespoły roślinne w obrębie zabudowy i na obrzeżach terenów rolnych oraz w strefach przydrożnych,  kępowe formacje drzewiaste i krzewiaste towarzyszące zabudowie lub stanowiące skupienia śródpolne,  rośliny kultur rolniczych z charakterystycznym składem gatunkowym,  roślinność ruderalną, występującą w miejscach o intensywnej zabudowie.

Według regionalizacji geobotanicznej W. Matuszkiewicza, powiat łukowski jest położony w:

 Dziale Mazowiecko - Poleskim (E),  Poddziale Mazowieckim (E),  Krainie Południowomazowiecko - Podlaskiej (E3),  Podkrainie Południowopodlaskiej (E.3c)  Okręgu Żelechowsko - Łukowskim: - Wodyńskim (E.3c.9.b), - Ciechomińskim (E.3c.12.c), - Wandowskim (E.3c.12.d), - Żdżarskim (E.3c.12.e), - Łukowsko – Wojcieszkowskim (E.3c.12.f) - Ryckim (E.3c.12.g)  Okręgu Polesia Podlaskiego:  Łomaskim (E.3c.14.a). Na terenie powiatu łukowskiego dominują gatunki środkowoeuropejskie. Występują także rzadkie rośliny pochodzenia północnego będące reliktami polodowcowymi (rośliny torfowiskowe, łąkowe, m.in. wielosił błękitny). Występuje tu około 34 gatunków dziko występujących roślin, w tym: bagno zwyczajne, barwinek pospolity, centuria pospolita, goryczka wąskolistna, goździk piaskowy, grążel żółty, grzybienie białe, grzybienie północne, kruszczyk błotny, kruszczyk szerokolistny, kukułka krwista, kukułka plamista, kukułka szerokolistna, lepnica litewska, lilia złotogłów, listera jajowata, mącznica lekarka, naparstnica zwyczajna, paprotka zwyczajna, podkolan biały, pomocnik baldaszkowaty, rosiczka długolistna, rosiczka okrągłolistna, tajęża jednostronna, widłak goździsty, widłak jałowcowaty, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, widłak spłaszczony, wawrzynek główkowaty, widłak torfowy.

Rysunek 29. Fragment mapy potencjalnej roślinności naturalnej okolic Łukowa (Matuszkiewicz W., Faliński J.B., Kostrowicki A.S., Matuszkiewicz J.M., Olaczek R., Wojterski T., 2007, Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000. Arkusze 1-12, IGiPZ PAN, Warszawa, źródło: www.igipz.pan.pl) Do najciekawszych zbiorowisk roślin wodnych zaliczyć można: zespół rdestnicy pływającej koło Ciechomina oraz w większych stawach, zespół lilii wodnych (grążel żółty i grzybień biały) na stawach w okolicy Mysłowa, Burca i w wolno płynących odcinkach rzek. W dystroficznym jeziorku na północ od miejscowości Grudź stwierdzono rzadkie zbiorowisko grzybieni północnych.

Z roślin zaliczonych do kategorii zagrożonych na terenie województwa lubelskiego należą występujące na terenie powiatu łukowskiego: szafirek miękkolistny, grzybienie północne, wielosił błękitny i obuwik pospolity. Dziesięć gatunków roślin objętych ochroną częściową: kopytnik pospolity, kocanki piaskowe, kalina koralowa, konwalia majowa, kruszyna pospolita, turówka leśna, pierwiosnek lekarski, porzeczka czarna, turówka wonna i marzanka wonna. Gatunki dziko występujących grzybów objętych ochroną częściową na terenie Powiatu Łukowskiego to m.in. płucnica islandzka. Gatunki roślin znajdujące się w Czerwonej Księdze Roślin to: szafirek miękkolistny - gatunek krytycznie zagrożony, grzybienie północne - gatunek narażony, wielosił błękitny - gatunek narażony, wawrzynek główkowy - gatunek zagrożony i obuwik pospolity - gatunek narażony.

Dominujące zioła to: gajowiec żółty, marzanka wonna, gwiazdnica wielkokwiatowa, przylaszczka pospolita, fiołki i szerokolistne trawy: perłówka zwisła oraz prosownica rozpierzchła.

Na terenie powiatu stwierdzono 186 gatunków kręgowców, w tym: 39 gatunków ssaków, 118 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, 4 gatunki gadów, 11 gatunków płazów i 15 gatunków ryb. Większość gatunków ssaków stanowią przedstawiciele rzędów owadożerne i gryzonie. Z rzędu owadożerne występuje: jeż, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, zębiełek białawy. Z gryzoni występuje: mysz domowa, mysz polna, badylarka, nornik zwyczajny, nornica ruda, szczur wędrowny, nornik północny, mysz zaroślowa, mysz leśna. Z rzędu nietoperze występuje: nocek duży, nocek Natterera, nocek rudy, nocek Brandta, nocek wąsaty, borowiec wielki, borowiec Neislera, gacek brunatny, mopek, mroczek posrebrzany, mroczek pozłocisty i mroczek późny. Z gatunków łownych występuje: lis, jeleń, łoś, sarna, zając i dzik. Ponadto na terenie powiatu występuje: wiewiórka, kuna leśna, kuna domowa, łasica, gronostaj, wydra i bóbr. Na terenach leśnych występuje m.in. bocian czarny, sowa uszata, puszczyk, dzięcioł czarny, dzięcioł

średni, dzięcioł zielony, dzięciołek kruk, wrona siwa, pełzacz leśny, kukułka, kowalik, sójka, orzechówka, turkawka.

Z gatunków wodno-błotnych na terenie powiatu występuje: perkozek, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyj, czapla siwa, czapla biała, łabędź niemy, krzyżówka, głowienka, czernica, wodnik, zimorodek, trzciniak, bąk, sieweczka rzeczna, łyska, czajka. Z ptaków drapieżnych na terenie powiatu występuje: orlik krzykliwy, pustułka, kobuz, myszołów, jastrząb, krogulec, błotniak stawowy, błotniak łąkowy. Do gatunków ptaków pospolicie występujących należą: grzywacz, sierpówka, jerzyk, dymówka, oknówka, pliszka siwa, kos, kapturka, sikora bogatka, sikora uboga, sroka, kawka, gawron, wróbel, mazurek, szpak, zięba, dzwoniec, szczygieł, rudzik, kwiczoł, pierwiosnek, bażant, bocian biały, skowronek. Z gadów występują jaszczurka zwinka, zaskroniec, żmija zygzakowata i padalec. Płazy na terenie powiatu reprezentuje: ropucha szara, ropucha zielona, kumak nizinny, rzekotka drzewna, żaba wodna, żaba śmieszka, żaba trawna, żaba moczarowa, grzebiuszka ziemna, żaba jeziorowa i traszka zwyczajna. Skład gatunkowy ichtiofauny jest ubogi ze względu na brak większych cieków wodnych. W rzekach powiatu występują następujące gatunki ryb: ciernik, okoń, słonecznica, płoć, kiełb, koza, piskorz, szczupak, lin, karaś złocisty, karaś srebrzysty, jaź, karp, ukleja, sum. Z bezkręgowców stwierdzono występowanie chronionych chrząszczy z rodziny biegaczowatych oraz przedstawicieli rodziny trzmieli i motyli.

Na terenie powiatu łukowskiego inwentaryzację przyrodniczą mają opracowaną następujące gminy:

 Adamów (1994 r.),  Wojcieszków (1994 r.),  Wola Mysłowska (2000 r.),  Serokomla (2006 r.).

Najcenniejsze obiekty i obszary przyrodnicze powiatu łukowskiego zostały objęte ochroną prawną. Zajmują one łączną powierzchnię 22358,9 ha, co stanowi 16,0% obszaru powiatu. Tabela 46. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu łukowskiego Ilość Forma ochrony Powierzchnia łączna w ha Rezerwaty przyrody 6 1219,80 Obszary chronionego krajobrazu 2 22356,3 Użytki ekologiczne 3 2,60 Pomniki przyrody (szt.) 65 - Natura 2000: 2 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk 12676,4 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Rysunek 30. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) Rezerwaty przyrody

Na terenie powiatu łukowskiego znajduje się 6 rezerwatów przyrody. 1. Rezerwat Jata

Typ rezerwatu Leśny Data i akt utworzenia 21.03.1933 r., restytucja w 1952 r. M.P. z 1952 r. Nr 69, poz. 1049 Lokalizacja Gmina wiejska Łuków Powierzchnia 1116,94 ha, z czego 337,44 ha to obszar o ochronie ścisłej Opis Celem ochrony jest zabezpieczenie lasu wielogatunkowego o charakterze naturalnym z udziałem jodły, występującej tu na północno - wschodnim krańcu zasięgu. Występują tu drzewostany sosnowe, olszowe, jodłowe, świerkowe, brzozowe, dębowe. Niektóre osiągają wiek 120-170 lat. Wśród roślin objętych ochroną całkowitą stwierdzono tu występowanie takich gatunków jak: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, bluszcz pospolity, lilia złotogłów, widłaki, sasanka, turówka wonna, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, obuwnik pospolity. W granicach rezerwatu Jata stwierdzono występowanie co najmniej 58 gatunków lęgowych, w tym 14 gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem: brodziec samotny, orlik krzykliwy, pleszka, dzięcioł czarny i średni, kruk, uszatka, kszyk, gołębiarz, muchołówka mała, kobuz, bocian czarny, słonka, trzmielojad. Rezerwat nie posiada planu ochrony. Nazwa Rezerwatu Jata pochodzi od staropolskiego wyrażenia oznaczającego szałas spleciony z gałęzi, w którym zamieszkiwali pierwsi osadnicy na tych terenach. Przez teren rezerwatu biegną:  dydaktyczna ścieżka przyrodnicza „Rezerwat Jata: leśniczówka Jata – pomnik żołnierzy AK,  szlak pieszy: Szlak Powstańców Styczniowych ks. Brzóski,  żółty szlak rowerowy: leśniczówka Jata - pomnik partyzantów polskich i radzieckich – pomnik ks. Brzóski – Żdżary (wieś w województwie lubelskim). Plan ochrony Zarządzenie nr 67/15 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie z 90

dnia 14 grudnia 2015 r. w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu przyrody „Jata”

Rysunek 31. Rezerwaty przyrody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) 2. Rezerwat Kania

Typ rezerwatu Leśny Data i akt 1995 r., M.P. z 1996 r. Nr 5, poz. 45 utworzenia Lokalizacja Gmina Trzebieszów Powierzchnia 28,86 ha Opis Przedmiotem ochrony jest zachowanie wielogatunkowego lasu liściastego, w tym rzadkiego na terenie Polski zbiorowiska dębniaka turzycowego. Wśród flory spotyka się 172 gatunki roślin np.: liczne okazy wawrzynka wilcze łyko, bluszcz pospolity, jaskier kaszubski, listera jajowata, kopytnik pospolity i inne. Rezerwat nie posiada planu ochrony. Plan ochrony Nie

3. Rezerwat Kra Jurajska

Typ rezerwatu geologiczny i glebowy Data i akt 1980 r. M.P. z 1980 r. Nr 5, poz. 48 utworzenia Lokalizacja Na terenach wsi Gołaszyn w gminie Łuków Powierzchnia 8,0 ha

Opis Pokłady czarnego iłu jurajskiego występujące w rezerwacie zawierają skamieniałe muszle głowonogów, w tym amonitów i belemnitów, małż, ślimaków, otwornic, robaków, wężowideł, ramienionogów, mszywiołów i liliowców. Celem rezerwatu jest ochrona i zachowanie złóż amonitów, występujących w krze jurajskiej już na głębokości 2 m. Rezerwat jest atrakcją przyrodniczą o randze międzynarodowej. Plan ochrony Nie

4. Rezerwat Kulak

Typ rezerwatu Florystyczny Data i akt 1983 r., M.P. z 1983 r. Nr 39, poz. 230, § 9 utworzenia Lokalizacja Gmina Stoczek Łukowski, Gmina Wodynie (województwo mazowieckie) Powierzchnia 47,16 ha, w tym na terenie gminy Stoczek Łukowski - 3,98 ha Opis Utworzony w celu zachowania zbiorowisk roślinnych ze stanowiskami rzadkich i chronionych gatunków roślin (stanowisko rosiczki długolistnej) Plan ochrony Nie

5. Rezerwat Las Wagramski

Typ rezerwatu florystyczny Data i akt utworzenia 1980 r. M.P. z 1980 r. Nr 30, poz. 171, § 10 Lokalizacja Gmina Łuków Powierzchnia 5,37 ha Opis Został utworzony w celu ochrony wawrzynka główkowego, wysuniętego tu najdalej na północ Europy. Inne rośliny chronione rezerwatu to np.: podkolan biały, lilia złotogłów, orlik pospolity, janowiec ciernisty, wężymord niski. Plan ochrony Nie

6. Rezerwat Topór

Typ rezerwatu leśny Data i akt 1959 r. M.P. z 1959 r. Nr 103, poz. 558 utworzenia Lokalizacja Gmina Łuków Powierzchnia 58,53 ha Opis Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego z udziałem jodły występującej na granicy jej zasięgu na Wyżynie Lubelskiej. Plan ochrony Nie

Obszary Chronionego Krajobrazu

W powiecie łukowskim utworzono dwa obszary chronionego krajobrazu: Łukowski i Radzyński. Nadzór nad obszarami sprawuje Dyrektor Parku Krajobrazowego "Podlaski Przełom Bugu" w Janowie Podlaskim.

Rysunek 32. Obszary chronionego krajobrazu na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl)

Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu

Obszar o całkowitej powierzchni 22920 ha położony jest na terenie powiatu łukowskiego (gminy Stanin, miasto Stoczek Łukowski, gmina wiejska Stoczek Łukowski, miasto Łuków, gmina wiejska Łuków) oraz siedleckiego (woj. mazowieckie). Obszar został powołany w 1986 r. Według rozporządzenia Wojewody Lubelskiego z dnia 17 lutego 2006 r. w sprawie Łukowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz.Urz. Woj. Lubelskiego z 2006 r. nr 65 poz. 1228) na terenie powiatu łukowskiego obszar zajmuje powierzchnię 18 650,0 ha. Większość powierzchni tego obszaru jest zalesiona i chroniona dodatkowo poprzez rezerwaty Jata, Topór, Kulak i Kra Jurajska. Celem utworzenia obszaru była ochrona kompleksów leśnych z udziałem jodły oraz wydm i mokradeł w dolinie rzeki Krzny. W przyszłości obszar ten ma wejść w obręb Łukowskiego Parku Krajobrazowego. Nadzór nad Obszarem sprawuje Dyrektor Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” w Janowie Podlaskim. Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu

Obszar o powierzchni 3706,3 ha położony jest na terenie powiatu łukowskiego (gminy Łuków i Trzebieszów) oraz radzyńskiego. Został powołany w 1986 r. Zajmuje niewielki fragment Równiny Łukowskiej przez który przepływają Krzna Północna i Krzna Południowa. W jego obrębie położony jest rezerwat "Las Wagramski". Jest to teren w dużej części zalesiony.

Obszary sieci NATURA 2000

Na terenie powiatu łukowskiego znajdują się trzy obszary sieci Natura 2000: PLB060010 Lasy Łukowskie, PLH060108 Jata i PLH140004 Dąbrowy Seroczyńskie.

Rysunek 33. NATURA 2000 – obszary ptasie na terenie powiatu łukowskiego – „Lasy Łukowskie” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) Obszar Natura 2000 „Lasy Łukowskie” Rodzaj obszaru Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Kod i nazwa obszaru PLB060010 Lasy Łukowskie Lokalizacja powiat łukowski – gmina Stanin, miasto Łuków, gmina wiejska Stoczek Łukowski, gmina wiejska Łuków, powiat siedlecki – gmina Domanice, gmina Wiśniew Powierzchnia 11 450 ha Opis Obszar stanowi duży i zwarty drzewostan pokrywający lekko falistą równinę sandrową, gdzie wykształciły się siedliska borowe. Najcenniejszym elementem ostoi są bory mieszane z jodłą. Poza tym znajdują się tu siedliska borów sosnowych suchych i wilgotnych, w miejscach żyźniejszych występują łęgi i roślinność bagienna. W okolicy Łukowa są cztery skupienia jodły. Największe z nich, znajdujące się w uroczyskach Jata i Topór zostały objęte ochroną rezerwatową. Lasy Łukowskie stanowią ostoję dla co najmniej 16 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, a trzy spośród nich zostały wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze, jako gatunki zagrożone.

Rysunek 34. NATURA 2000 – obszary siedliskowe na terenie powiatu łukowskiego – „Jata” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl)

Rysunek 35. NATURA 2000 – obszary siedliskowe na terenie powiatu łukowskiego – „Dąbrowy Seroczyńskie” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) Obszar Natura 2000 „Jata” Rodzaj obszaru Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Kod i nazwa obszaru PLH060108 Jata Lokalizacja powiat łukowski – gmina wiejska Łuków Powierzchnia 1188,34 ha Opis Obszar ostoi obejmuje kilkusetmetrową do kilkukilometrowej szerokości dolinę Krzny Południowej. W zagłębieniu tym wykształciły się lasy łęgowe i olsy, a w części nieleśnej – zbiorowiska łąkowe. W skład obszaru „Jata” w przeważającej większości wchodzą lasy objęte od lat 30. ubiegłego wieku ochroną. W całości w granicach obszaru znalazł się rezerwat ścisły. W obszarze „Jata” znalazł się również główny fragment lasów rezerwatu częściowego. W granicach obszaru zidentyfikowano łącznie 7 rodzajów siedlisk z Załącznika I DS oraz 2 gatunki zwierząt wymienione w Załączniku II DS.

Obszar Natura 2000 „Dąbrowy Seroczyńskie” Rodzaj obszaru Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Kod i nazwa obszaru PLH140004 Dąbrowy Seroczyńskie Lokalizacja powiat siedlecki – gmina Wodynie (w przewadze) i łukowski – gmina Stoczek Łukowski (niewielkie fragmenty) Powierzchnia 552,56 ha Opis Obszar obejmuje prawie całe uroczysko Seroczyn zwane też Lasami Seroczyńskimi.

Użytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Na terenie powiatu łukowskiego znajdują się 3 użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 2,6 ha. Tabela 47. Użytki ekologiczne na terenie powiatu łukowskiego Rodzaj Data Powierzchnia Gmina Obręb Numery Forma Sprawujący użytku, utworzenia w ha ewidencyjny działek, własności nadzór nad opis lokalizacja Rodzaj gruntami gruntów Naturalny 24.12.2003r. 1,73 Łuków – Turów część działki o własność Nadleśnictwo zbiornik gmina numerze Skarbu Radzyń wodny – wiejska 713/1 Państwa Podlaski śródleśne Nadleśnictwo w oczko Radzyń zarządzie wodne Podlaski LP Nadl. leśnictwo Radzyń Główne Podlaski oddział 78f naturalny 24.12.2003r. 0,83 Łuków – Turów część działki o własność Nadleśnictwo zbiornik gmina numerze 714, Skarbu Radzyń wodny – wiejska 716 Państwa Podlaski śródleśne Nadleśnictwo w oczko Radzyń zarządzie wodne Podlaski LP Nadl. leśnictwo Radzyń Główne Podlaski oddział 89l,90g obszar 30.10.1995r. 0,04 Trzebieszów Turów Nadl. Radzyń własność Nadleśnictwo śródleśnych (na terenie Kąkolewnica Podlaski, Skarbu Radzyń bagien powiatu (poza leśnictwo Państwa Podlaski łukowskiego terenem Brzozowica, w cała powiatu oddz. 14i, 15l, zarządzie powierzchnia łukowskiego) 24h, 32i, 33d, LP Nadl. użytku – 6,62 34g, 36f Radzyń Podlaski źródło: geoserwis.gov.pl

Rysunek 36. Użytki ekologiczne w powiecie łukowskim

Pomniki przyrody

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Na terenie powiatu łukowskiego znajduje się 65 pomników przyrody.

Korytarze ekologiczne

System przyrodniczy obejmuje także tzw. korytarze ekologiczne, czyli powiązań przyrodniczych pomiędzy obszarami o dużych wartościach przyrodniczych. Według Krajowej Sieci ECONET.PL część powiatu łukowskiego znajduje się w obrębie korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym (fragmenty doliny Krzny Północnej, lasy i dolina Krzny Południowej). Część powiatu wchodzi w skład obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym.

Rysunek 37. Korytarze ekologiczne w rejonie powiatu łukowskiego (źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego) Na terenie powiatu wyodrębniono:

 korytarz ekologiczny w dolinie rzeki Krzny - jego rola łącznikowa polega na zapewnieniu związków zewnętrznych (przepływowy charakter doliny),  sięgacze ekologiczne, czyli obszary łącznikowe mniejszej rangi niż poprzednie, jednak w wielu wypadkach to jedyne uprzywilejowane trasy przemieszczania się gatunków lub osobników pomiędzy terenami o większym potencjale i zasobach przyrody. Często stanowią drogi przemieszczania, się elementów środowiska nieożywionego i wówczas spełniają funkcję klimatyczną, hydrograficzną lub łączone. Wyznaczają je pasma zagajników łąk, zarośli, niewielkich kompleksów leśnych, kęp roślinności śródleśnej. Ze względu na ich małą powierzchnię nie podano ich przebiegu.

Zieleń urządzona

Na terenie powiatu ważną funkcję pełnią tereny zieleni urządzonej, czyli obszary różnej wielkości i rangi stworzone przez człowieka. Zalicza się do nich: parki spacerowo - wypoczynkowe (o łącznej powierzchni 3,9 ha), zieleńce (3 sztuki o łącznej powierzchni 40,55 ha), zieleń uliczną (1,28 ha), zieleńce (10 obiektów o łącznej powierzchni 3,50 ha) i tereny zieleni osiedlowej (24,1 ha). Na terenie powiatu znajduje się 31 cmentarzy o łącznej powierzchni 58,79 ha. Lasy gminne zajmują powierzchnię 86,73 ha.

Rysunek 38. Zieleń miejska w Łukowie (autor: Grzegorz Rola, lotniczapolska.pl) Na terenie powiatu znajdują się również zespoły ogródków działkowych:

 "Niedźwiadek" położony w Łukowie pomiędzy ul. Międzyrzecką a oczyszczalnią ścieków,  "Promyk" położony w Łukowie pomiędzy ul. Parkową a ul. Stodolną,  "Słonecznik" położony w Łukowie pomiędzy ul. Parkową i Al. Wojska Polskiego,  "Kamieniak" położony w Łukowie pomiędzy Al. Wojska Polskiego, ul. Armii Krajowej oraz korytem Krzny Południowej.

Krajobraz

Krajobraz powiatu stanowi mozaikę zbiorowisk leśnych, łąkowych i pastwiskowych oraz upraw polowych. Można wyróżnić trzy typy krajobrazów przyrodniczych:

 krajobraz dolin rzek,  krajobraz rolniczy,  krajobraz leśny.

Lasy

Według regionalizacji przyrodniczo – leśnej Polski, lasy powiatu łukowskiego położone są w Krainie Mazowiecko – Podlaskiej, Mezoregion Wysoczyzny Siedleckiej oraz Mezoregion Mińsko – Łukowski.

Powierzchnia lasów i gruntów leśnych na terenie powiatu wynosiła w 2015 r. 32810,3 ha, a samych lasów – 32402,61 ha. Wskaźnik lesistości wynosił 23,2% i był niższy od lesistości Polski (29%). Lasy na terenie powiatu rozłożone są nierównomiernie - największe ich kompleksy znajdują się w północnej części powiatu, a na pozostałym obszarze występują niewielkie, izolowane płaty. Tylko niektóre kompleksy połączone są naturalnymi, leśnymi korytarzami oraz są na tyle duże, że wytworzyła się strefa wewnątrz lasu.

W Powiecie łukowskim lasy dzielą się na 2 obręby: Adamów i Kryńszczak. Obręb Adamów rozciąga się między Oszczepalinem na wschodzie a miejscowością Huta Dąbrowa na zachodzie. Północna granica obrębu przebiega wzdłuż trasy Łuków-Stoczek Łukowski, a na południu sięga do Charlejowa (niemal pod Kock). Obręb Kryńszczak rozciąga się między Łukowem a Stoczkiem Łukowskim, a w kierunku północnym ten kompleks leśny graniczy z miejscowością Domanice (woj. mazowieckie). Lasy leżące na wschód od Łukowa stanowią w zdecydowanej większości (ok. 1 700 ha) własność prywatną.

Grunty leśne publiczne zajmują 16145,34 ha (49%), a grunty leśne prywatne – 16664,96 ha (51%).

W 2015 r. zalesiono 12,89 ha gruntów. Pozyskano też 6087 m3 drewna. 99

W granicach powiatu łukowskiego lasami państwowymi na przeważającym obszarze zarządza Nadleśnictwo Łuków, należące do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie oraz Nadleśnictwo Radzyń Podlaski, wchodzące w skład Regionalnej Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie (wschodnia część gminy Trzebieszów i Łuków). Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa wykonuje Starosta Łukowski, zlecając niektóre czynności Nadleśniczemu Nadleśnictwa Łuków.

Siedziba Nadleśnictwa znajduje się obok miejscowości Ławki ( 6 km od Łukowa).

W lasach Nadleśnictwa Łuków dominują siedliska boru mieszanego świeżego, gdzie największy udział stanowią sosny. Występują tam również dęby w dużo mniejszym udziale, modrzewie, jodły i rzadziej inne gatunki drzew.

Duży procent powierzchni zajmują lasy mieszane świeże, w których najczęściej gatunkiem głównym jest również sosna, rosnąca z dużym udziałem dębów. Rosną tam również modrzewie, lipy, klony i inne gatunki.

Rysunek 39. Las w okolicach Łukowa Duży jest udział borów świeżych, gdzie rośnie (źródło: ww.lukow.warszawa.lasy.gov.pl) sosna z brzozą i innymi gatunkami.

Rysunek 40. Położenie lasów na terenie powiatu łukowskiego (źródło: mapa.warszawa.lasy.gov.pl) Gminy o najwyższym wskaźniku lesistości, powyżej średniej dla powiatu to: Łuków – gmina wiejska, Adamów, Stoczek Łukowski – gmina wiejska. Gminy o najmniejszym wskaźniku lesistości to: miasto Stoczek Łukowski, Miasto Łuków, Trzebieszów, Serokomla, Wojcieszków, Wola Mysłowska, Stanin 100 i Krzywda. Największa powierzchnia lasów (10933,74 ha) jest na terenie gminy wiejskiej Łuków, a najmniejsza na terenie miasta Stoczek Łukowski (125,14 ha). Tabela 48. Lesistość poszczególnych gmin powiatu łukowskiego – stan na dzień 31.12.2015 r. Gmina Wskaźnik Powierzchnia Powierzchnia Powierzchnia Powierzchnia Zalesienia Pozyskanie lesistości gruntów lasów w ha gruntów gruntów w 2015 r. drewna % leśnych w ha leśnych leśnych w ha (grubizny) publicznych prywatnych w m3 w ha w ha Adamów 32,4 3259,48 3198,76 2208,64 1050,84 0 501 Krzywda 22,9 3704,21 3678,38 1150,71 2553,50 2,5 1322 Łuków - 14,5 520,12 519,52 140,22 379,90 0 140 miasto Łuków – 34,8 10933,74 10706,52 8512,15 2421,59 0,3 814 gmina wiejska Serokomla 15,4 1189,13 1188,95 46,33 1142,80 0 200 Stanin 17,8 2899,06 2866,42 1161,40 1737,66 2,25 1042 Stoczek 13,6 125,14 124,68 48,74 76,40 0 43 Łukowski - miasto Stoczek 26,4 4609,81 4578,95 1168,06 3440,89 2,6 836 Łukowski – gmina wiejska Trzebieszów 14,5 2045,21 2041,69 230,66 1814,55 0 376 Wojcieszków 14,9 1636,97 1621,39 839,14 797,83 6,10 359 Wola 15,5 1887,43 1877,35 638,43 1249,00 0 454 Mysłowska Powiat 23,2 32810,30 32402,61 16145,34 16664,96 12,89 6087

Lasy Nadleśnictwa zaliczone są do I (najwyższej) grupy zagrożenia pożarowego. Przyczyną tego jest mała ilość opadów w okresie palności lasu oraz zdecydowana przewaga gatunków iglastych w składzie gatunkowym lasu. Drzewa iglaste zawierają w swoich igłach łatwopalne związki eteryczne, które w razie pożaru podsycają ogień. Nadleśnictwo posiada sieć obserwacyjną, na którą składają się: 3 wieże z telewizją przemysłową oraz rozwiniętą siecią łączności. W przypadku pojawienia się pożaru lasu następuje powiadomienie Straży Pożarnej i innych służb.

W sytuacji długo utrzymującej się suszy lasy kontrolowane są również z powietrza przez Aerokluby, na podstawie umowy z nadleśnictwem. Do gaszenia zarzewi ognia Nadleśnictwo wykorzystuje środki własne: samochód gaśniczy, ciągnik rolniczy oraz sprzęt ręczny.

Wpływ

Zasoby przyrodnicze powiatu odgrywają główną rolę w kształtowaniu przestrzeni w zakresie walorów krajobrazowych oraz turystyczno – rekreacyjnych. Zasoby przyrodnicze wpływają w sposób pozytywny na stan zdrowia mieszkańców powiatu (np. poprzez redukcje zanieczyszczeń powietrza). Powiat łukowski nie jest zaliczany do miejsc o najwyższej atrakcyjności turystycznej, jednak jest tu wiele obiektów wartych zwiedzenia oraz miejsc zasługujących na zainteresowanie ze strony turystów. Na terenie powiatu znajdują się szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjno-dydaktyczne, muzea, tereny przeznaczone pod turystykę pieszą i rowerową.

Baza noclegowa i gastronomiczna nie jest dobrze rozwinięta - według GUS, funkcjonowało tu 5 obiektów zbiorowego zakwaterowania, w tym 2 całoroczne, dysponujące łącznie 185 miejscami

101 noclegowymi (115 miejsc całorocznych). Stopień wykorzystania miejsc noclegowych wynosił w 2015 r. 27,5%.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu zasobów przyrody. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 49. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zasobów przyrody w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. zł Utworzenie spójnego systemu Opracowanie planów ochrony dla Rozwój obszarów chronionych obszarów Natura 2000 na terenie 1806,54 terenów powiatu łukowskiego zieleni Kształtowanie harmonijnej struktury Prace pielęgnacyjno-konserwatorskie urządzonej funkcjonalno-przestrzennej powiatu, na terenach o szczególnej wartości sprzyjającej równoważeniu przyrodniczej Lepszy stan wykorzystania walorów przestrzeni z Inwentaryzacja przyrodnicza, lasów rozwojem gospodarczym, poprawą utworzenie oraz pielęgnacja pomników jakości życia i trwałym zachowaniem przyrody Zachowanie wartości środowiska Leczenie i pielęgnacja pomników ciągłości przyrody korytarzy Zachowanie i wzmocnienie Inwentaryzacja i waloryzacja obiektów ekologicznych różnorodności biologicznej i przyrodniczo cennych na terenie krajobrazowej powiatu m. Łuków Monitoring stanu obiektów Rozwój trwale zrównoważonej, chronionych wielofunkcyjnej gospodarki leśnej Ochrona pustułki w powiecie łukowskim Realizacja „Programu odbudowy populacji zwierzyny drobnej w województwie lubelskim w latach 2009- 2020” –zając, kuropatwy Ochrona gatunkowa zwiększenie liczebności bażanta Opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla Gminy Stanin wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Opracowanie Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego wraz z prognoza oddziaływania na środowisko i dokumentacji ekofizjograficznej dla poszczególnych miejscowości Gminy Stanin Urządzanie terenów zieleni, skwerów, parków dzielnicowych, przebudowa pasów zieleni, ogródków botanicznych (łącznie z opracowaniem projektów), bieżące utrzymanie zieleni Modernizacja zespołu dworsko-

102

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. zł parkowego Anielin i Krzywda Rewaloryzacja i modernizacja zieleni na skwerze przy placu Pana Tadeusza Kościuszki w Stoczku Łukowskim Nasadzenia zieleni wzdłuż dróg gminnych i powiatowych Nasadzenia drzew i krzewów na działkach komunalnych Ogród stymulacji polisensorycznej ze szczególnym uwzględnieniem zmysłów - słuch, węch, wzrok, (kwiaty, zioła, krzewy, fontanna, figury drewniane oraz tablice z opisem)

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: zasoby przyrody.

Zasoby przyrody Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Położenie części powiatu poza obszarem silnej 1. Nierównomierne rozmieszczenie obszarów presji związanej z działalnością przemysłową przyrodniczo cennych, przez co dostęp do 2. Objęcie ochroną prawną części powiatu, terenów przyrodniczo cennych jest niejednakowy w postaci różnorodnych form ochrony dla wszystkich mieszkańców powiatu 3. Atrakcyjne krajobrazowo tereny o randze 2. Niekorzystna struktura własnościowa i wiekowa regionalnej lasów 4. Ciąg powiązań przyrodniczych dolin rzecznych 3. Niski wskaźnik terenów zieleni urządzonej na o funkcji korytarzy ekologicznych jednego mieszkańca, brak nowych terenów zielonych, szczególnie w obszarach nowej zabudowy 4. Presja zabudowy leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie terenów cennych przyrodniczo, prowadząca do przerwania powiązań przyrodniczych i ich izolacji, a tym samym do obniżenia ich odporności biologicznej 5. Zachwianie stosunków wodnych, wpływające na stan zasobów przyrody, występujące susze Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. System prawny uwzględniający różnorodne 1. Zmiany klimatu i spowodowane tym niekorzystne aspekty ochrony środowiska dla środowiska i ludzi efekty (m.in. coraz częstsze 2. Wzrost świadomości ekologicznej w występowanie suszy, zagrożenia katastrofalnymi społeczeństwie zjawiskami pogodowymi) 3. Zapewnienie odpowiedniego poziomu 2. Pożary lasów bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych 3. Pogarszająca się jakość powietrza 4. Gospodarka i ochrona lasów prowadzonych przez atmosferycznego Nadleśnictwo Łuków 4. Niskie nakłady na ochronę i rozwój zasobów 5. Ponadlokalne programy zwiększania lesistości przyrody, w tym terenów zieleni urządzonej i ochrony zasobów przyrody 5. Liberalizacja przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa budowlanego

103

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie zasobów przyrody:

Obszar interwencji: Zasoby przyrody Problem Cel poprawy Niewielka powierzchnia publicznych terenów zieleni Tworzenie nowych terenów zieleni urządzonej urządzonej, szczególnie w obszarach nowej zabudowy Dewastacja zieleni, zaśmiecanie, niszczenie Zwiększenie kontroli nad terenami zieleni urządzonej wyposażenia terenów rekreacyjnych, obiektów małej Wzrost świadomości ekologicznej (i obywatelskiej) architektury, niszczenie i wykradanie roślin społeczeństwa Występowanie procesu synatropizacji na terenach Stosowanie gatunków roślin występujących na wartościowych przyrodniczo, zastępowanie istniejącej miejscu roślinności półnaturalnej roślinnością zbiorowisk zastępczych Nierównomierna struktura lasów – występowanie Racjonalna gospodarka leśna i ochrona lasu wielu małych kompleksów leśnych będących w rękach prywatnych Nadmierna penetracja lasów przez człowieka, Wzrost świadomości ekologicznej (i obywatelskiej) połączona z brakiem poszanowania wartości społeczeństwa przyrodniczych (zaprószanie pożarów, Zwiększenie kontroli nad lasami zanieczyszczanie lasów odpadami, wydeptywanie ściółki, runa leśnego i samosiewów, płoszenie zwierzyny), Brak akceptacji społecznej dla tworzenia nowych Wzrost świadomości ekologicznej (i obywatelskiej) form ochrony przyrody (obawa przed ograniczeniami społeczeństwa wynikającymi z ustanowienia takich form - utrudnienia w przyszłym zagospodarowaniu terenu Zachwianie stosunków wodnych, wpływające na stan Zahamowanie zmian stosunków wodnych lub zasobów przyrody, zmiany siedlisk - powoduje to łagodzenie ich skutków także spadek odporności biologicznej drzewostanów Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego - emisja Poprawa jakości powietrza zanieczyszczeń przemysłowych, komunalnych i komunikacyjnych prowadzi do spadku odporności biologicznej. Brak środków finansowych na rozwój i ochronę Aktywne poszukiwanie źródeł finansowania zasobów przyrody Wzrost świadomości ekologicznej (i obywatelskiej) społeczeństwa

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Mając na uwadze występujące na terenie powiatu łukowskiego formy ochrony przyrody, podczas planowania działań mających na celu rozwój poszczególnych gmin i powiatu jako całości należy wziąć pod uwagę wynikające z tego wymogi ochrony planistycznej. Tabela 50. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Zasoby przyrodnicze pozytywny pozytywny 2 wskaźnik lesistości pozytywny pozytywny 2 powierzchnia obszarów pozytywny pozytywny prawnie chronionych powierzchnia terenów pozytywny pozytywny 2

104

Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* zieleni urządzonej *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.9. Zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska

Siły sprawcze

Główne czynniki:

 awarie i katastrofy w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, powodujących zanieczyszczenie środowiska,  awarie infrastruktury technicznej i przemysłowej, katastrofy budowlane,  katastrofy naturalne wywołane siłami natury, klęski żywiołowe,  pożary na dużych obszarach, pożary długo trwające, a także pożary towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, które powodują zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska,  obiekty stanowiące zagrożenie radiologiczne (elektrownie atomowe położone w sąsiedztwie Polski).

Presje

Na terenie powiatu występują zagrożenia pochodzące z komunikacji, zarówno w komunikacji drogowej, jak i kolejowej. Przez teren powiatu łukowskiego odbywa się transport toksycznych środków przemysłowych po trasach:

1. drogowych:

 Siedlce – Łuków - Radzyń Podlaski (gazy techniczne: acetylen, tlen), propan-butan, paliwa płynne oraz w niewielkich ilościach amoniak i chlor,  Stoczek Łukowski – Łuków – Międzyrzec (gazy techniczne: acetylen, tlen), propan-butan, paliwa płynne oraz w niewielkich ilościach amoniak i chlor,  Kock – Serokomla – Wojcieszków – Łuków (amoniak)

Najbardziej prawdopodobne miejsca kolizji drogowych mających wpływ na powstanie zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi to skrzyżowania dróg na trasach: Radzyń Podlaski – Łuków, Siedlce – Łuków, Garwolin - Stoczek Łukowski, Międzyrzec Podlaski – Łuków i Serokomla – Łuków.

2. kolejowych:

 Siedlce – Łuków – Terespol (czteroetylek ołowiu, benzyna, olej napędowy, amoniak),  Siedlce – Łuków – Pilawa (czteroetylek ołowiu, mieszanina przeciwstukowa, tlenek etylenu, amoniak),  Terespol – Łuków – Pilawa (czteroetylek ołowiu, mieszanina przeciwstukowa, tlenek etylenu, amoniak),  Terespol – Łuków – Dęblin (czteroetylek ołowiu, amoniak). W przypadku awarii lub katastrofy stwarza to zagrożenie dla ludności zamieszkałej wzdłuż tras, a w szczególności w rejonie węzła PKP Łuków, stanowiącego część transeuropejskiej magistrali

105 kolejowej z Europy Zachodniej do Moskwy, od której w Łukowie odgałęzia się ważna linia tranzytowa w kierunku Skierniewic. Najbardziej prawdopodobne miejsca powstania zagrożeń podczas przewozu tych substancji to rozjazdy na stacjach węzłowych oraz miejsca postojowe na tych stacjach.

Źródła zagrożeń od toksycznych środków przemysłowych wynikają z istnienia na terenie powiatu łukowskiego zakładów przetwórstwa mięsnego i spożywczego. Substancją powodującą zagrożenie jest amoniak magazynowany w zbiornikach i instalacjach technologicznych na terenie miasta Łuków oraz na terenie miejscowości Adamów i Bronisławów Duży, a także chlor wykorzystywany w procesie uzdatniania wody. Na terenie powiatu łukowskiego stosowane są jeszcze inne substancje chemiczne: kwas solny, kwas azotowy, podchloryn sodu oraz kwas siarkowy.

Za potencjalne źródło awarii można uznać również stacje paliw jako miejsca wypadków drogowych i zagrożeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód.

Rysunek 41. Obiekty antropopresji i potencjalnych zagrożeń dla środowiska na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp)

Zagrożenia radiacyjne na terenie powiatu łukowskiego mogą nastąpić w wyniku:

 awarii reaktorów w elektrowniach jądrowych państw ościennych Polski,  transportu substancji radioaktywnych,  prac ze źródłami promieniowania jonizującego.

W Polsce nie ma elektrowni jądrowych, ale w bliskim sąsiedztwie, w promieniu do ok. 500 km od naszych granic, pracuje kilkanaście elektrowni jądrowych o łącznej mocy elektrycznej ok. 14 GWe. Skutki ewentualnej poważnej awarii elektrowni jądrowej Państwa ościennego dla powiatu 106

łukowskiego uzależnione będą od ilości i aktywności uwolnionych substancji radioaktywnych oraz panujących warunków meteorologicznych. Przy najbardziej niekorzystnych warunkach atmosferycznych skażeniem może zostać objęty obszar całej Polski, a chmura radioaktywna może dotrzeć do powiatu po kilku godzinach.

Rysunek 42. Czynne i nieczynne elektrownie jądrowe zlokalizowane wokół Polski (źródło: www.nuclear.pl) Miejscowe (lokalne) skażenia promieniotwórcze mają ograniczony zasięg i mogą wystąpić w różnego rodzaju zakładach prowadzących prace ze źródłami promieniotwórczymi. Zasięg skutków promieniowania związanych z działalnością tych jednostek nie przekracza granic terenu tych jednostek. Skutki prac dotyczą zazwyczaj osób bezpośrednio pracujących przy danym źródle. Największe zagrożenie stwarzają duże aparaty rentgenowskie lub gammograficzne do diagnostyki technicznej.

Na terenie powiatu istnieje możliwość wystąpienia awarii energetycznej w następstwie oddziaływania czynników naturalnych jak m.in. silne (huraganowe) wiatry, nadmierne opady deszczu czy silne mrozy.

Istnieje także ryzyko awarii w wyniku uszkodzenia infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej, ciepłowniczej. Potencjalne zagrożenie stanowić może także gazociąg przebiegający przez teren powiatu. Stan zagrożenia może zaistnieć na skutek awarii armatury wchodzącej w skład sieci gazowej (na skutek dużych mrozów, skorodowania bądź uszkodzenia mechanicznego gazociągu przy prowadzeniu prac ziemnych. Na terenie powiatu mogą mieć miejsce katastrofy budowlane, przede wszystkim w zwartej zabudowie. Istnieje możliwość katastrof drogowych i kolejowych spowodowanych dużym natężeniem ruchu.

Pożary stanowią jedno z najważniejszych zagrożeń występujących na terenie powiatu łukowskiego.

107

Do najczęstszych przyczyn powstania pożaru należą:

 nieostrożność osób dorosłych i nieletnich przy posługiwaniu się ogniem otwartym, wypalaniu pozostałości roślinnych na polach, nieprawidłowe używanie substancji łatwopalnych i pirotechnicznych,  prowadzenie prac pożarowo niebezpiecznych w pobliżu lasów,  wiosenne wypalanie traw,  wady urządzeń i instalacji energetycznych,  wady środków transportu lub ich nieprawidłowa eksploatacja,  nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych w pobliżu lasu,  samozapalenia biologiczne lub chemiczne,  wyładowania atmosferyczne,  podpalenia umyślne.

Największe zagrożenie stanowią pożary pojedynczych zabudowań mieszkalnych, lasów i upraw rolnych. Na terenie powiatu występuje głównie zabudowa murowana o pokryciu niepalnym, ale są także zabudowania drewniane, stanowiące duże zagrożenie pożarowe. Ze względu na charakter zabudowy największe zagrożenie występuje w centralnej części miasta Łuków i Stoczek Łukowski. Szczególne zagrożone są gospodarstwa rolne, w których przechowuje się duże ilości suchych pasz (siano, słoma). Zagrożone pożarem są także lasy. Największe kompleksy leśne występują w części północno-zachodniej i południowej powiatu. Obszarem o największym potencjalnym zagrożeniu pożarowym jest rezerwat przyrody „JATA”, gdzie w pobliżu zlokalizowany jest poligon wojskowy.

Poważne zagrożenie pożarowe stwarzają też stacje paliw oraz zakłady pracy, które w codziennej produkcji używają substancji palnych i wybuchowych, takich jak: farby, lakiery, rozpuszczalniki, gazy techniczne itp. a także trasy przewozów substancji łatwopalnych. Do najbardziej niebezpiecznych pod względem pożarowym obiektów - zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie powiatu zalicza się:

 Zakłady Mięsne w Łukowie,  Przedsiębiorstwo Usług i Inżynierii Komunalnej w Łukowie,  Przedsiębiorstwo Transportu Produkcji i Usług w Łukowie,  Zakład Energetyczny - Rozdzielnia Energii w Łukowie,  Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno-Drogowych - Otaczarnia Kruszyw,  Stacja PKP w Łukowie,  PRO-GAZ – stacja i rozlewnia gazu propan-butan w Łukowie,  Stacje redukcyjne gazu w: Gołaszynie, Jarczewie, Fiukówce, Kopinie, Stoczku Łukowskim oraz na Poważu,  Baza PKS w Łukowie,  Przedsiębiorstwo Zbożowo-Młynarskie w Łukowie,  Zakłady Gospodarki Komunalnej w Adamowie i Stoczku Łukowskim,  Huta Szkła Gospodarczego w Hucie Dąbrowej,  PKP – baza paliw w Łukowie.

Do naturalnych zagrożeń zalicza się burze, wichury, deszcze, podtopienia, powodzie, śnieżyce, mrozy, długotrwałe susze i pożary. Zjawiska te mają charakter losowy, a ich wystąpienie jest trudno przewidzieć z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. W ostatniej dekadzie było na świecie trzy razy więcej katastrof naturalnych wywołanych przez warunki pogodowe niż w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia (źródło: IETU w Katowicach – materiał informacyjny „Zrozumieć zmiany klimatu”). Również w Polsce na terenie całego kraju coraz częściej występują ekstremalne zjawiska pogodowe –

108 burze, powodzie, susze i fale upałów. Coraz częściej występują gwałtowne wichury, nawałnice i oberwania chmury, powodujące lokalne podtopienia i niszczące infrastrukturę techniczną.

Na terenie powiatu mogą wystąpić 2 typy powodzi:

 powódź rzeczna (opadowa, roztopowa, zatorowa) - powódź związana z wezbraniem powodziowym wód rzecznych, strumieni, kanałów. Wody rzek płynących przez powiat mogą zagrażać miejscowo, tworząc lokalne podtopienia. Zagrożeniem są także rowy melioracyjne, które są zanieczyszczone, zamulone i wypłycane,  powódź opadowa - powódź związana z zalaniem terenów wodami pochodzącymi bezpośrednio z opadów deszczu lub z topnienia śniegu.

Obszary objęte zagrożeniem powodziowym obejmują trasę zalewową rzeki Krzny. Zasięg zalewów wodą o prawdopodobieństwie 1% określa „Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi - Obszary zagrożenia powodziowego rzeka Krzna”, a dla zalewów wodą o prawdopodobieństwie 0,5% określa „Studium dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej – etap I rzeka Krzna”. Rzeka Krzna nie stanowi poważniejszego zagrożenia dla zabudowy położonej nad nią. Wyznaczone obszary zagrożenia powodziowego nie są strefami zalewów wód powierzchniowych (powodzi), ale przedstawiają maksymalne możliwe zasięgi występowania podtopień w rejonie i sąsiedztwie doliny rzecznej. Ewentualne zagrożenie dla istniejącej w tym obszarze zabudowy wynika raczej z niebezpieczeństwa podmycia i zrywania brzegów koryt podczas wezbrań.

W ostatnich latach coraz istotniejszy problem stanowią susze. Susza atmosferyczna to niedostatek lub całkowity brak opadów. Susza glebowa (opisywana także jako susza rolnicza) jest powiązana z suszą atmosferyczną i prowadzi do wysychania gleby, a co za tym idzie - ograniczenia dostępności wody dla roślin. Trzecim rodzajem jest susza hydrologiczna, czyli zjawisko odnoszące „się do okresu, gdy przepływy w rzekach spadają poniżej przepływu średniego, a w przypadku przedłużającej się suszy meteorologicznej obserwuje się znaczne obniżenie poziomu zalegania wód podziemnych”. Ostatnim rodzajem jest susza hydrogeologiczna, występująca jako następstwo przedłużającej się suszy hydrologicznej, powiązana z okresami pojawiania się niżówek w wodach podziemnych, w tym głębokich niżówek i czasu ich trwania powyżej 3 miesięcy.

Według opracowania „Wskazanie obszarów występowania zjawiska suszy wraz z określeniem jej zasięgu i natężenia na terenie RZGW w Warszawie oraz analiza możliwości zwiększenia na wskazanych obszarach dyspozycyjności zasobów wodnych" (RZGW w Warszawie, 2014 r.), obszar powiatu łukowskiego jest w całości silnie narażony na występowanie suszy atmosferycznej. Efektem tego jest występowanie suszy rolniczej. Obszar powiatu jest bardzo narażony na występowanie suszy hydrologicznej. Jest także bardzo podatny na suszę hydrogeologiczną. Na terenie powiatu łukowskiego suszę odnotowano w latach: 2010, 2013 i 2015..

Stan

Według Rejestru zdarzeń o znamionach poważnej awarii i poważnych awarii prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, w latach 2010 - 2015 nie wystąpiły na terenie powiatu łukowskiego żadne tego typu zdarzenia. Odnotowano natomiast szereg wydarzeń, które stwarzały zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców, w tym przede wszystkim pożary budynków mieszkalnych oraz kolizje w ruchu drogowym. Liczbę poszczególnych zdarzeń na terenie powiatu łukowskiego przedstawiono poniżej.

109

Tabela 51. Zdarzenie na terenie powiatu łukowskiego w latach 2014-2015 Rodzaje zdarzeń Liczba zdarzeń w roku 2014 2015 Pożary (ogółem) 204 450 Miejscowe zagrożeni związane z gwałtownymi opadami atmosferycznymi, silnymi wiatrami, huraganami, tornadami, gwałtownymi przyborami wód 50 89 powierzchniowych Miejscowe zagrożeni związane z wypadkami z udziałem pojazdów przewożących 0 0 toksyczne środki przemysłowe źródło: Powiatowa Komenda Straży Pożarnej w Łukowie

Na terenie powiatu łukowskiego funkcjonuje Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego Starosty Łukowskiego, z siedzibą przy ul. Piłsudskiego 17 w Łukowie.

Wpływ

Potencjalne poważne awarie, awarie lub też katastrofy naturalne skutkują bezpośrednim zagrożeniem zdrowia i życia dla osób znajdujących się w zasięgu ich oddziaływania. Mogą one stanowić zagrożenie dla poszczególnych elementów środowiska.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 52. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. zł Systematyczna weryfikacja listy sytuacji Ograniczanie skutków kryzysowych- wykonanie ciągłej brak Poprawa poważnych awarii aktualizacji zdarzeń mogących danych bezpieczeństwa przemysłowych dla ludzi powodować sytuacje kryzysową mieszkańców i środowiska Doposażanie służb ratowniczych powiatu w sprzęt i inne materiały i środowiska Prowadzenie szkoleń mieszkańców Łukowa w zakresie Obrony Cywilnej- przygotowanie i przeprowadzanie szkoleń mieszkańców w zakresie wystąpienia sytuacji kryzysowej Wykonywanie systematycznej kontroli pojazdów przewożących ładunki niebezpieczne przez patrole drogowe policji Ochrona przeciwpożarowa lasów Usuwanie skutków klęsk żywiołowych Obrona cywilna Zarządzanie kryzysowe Poprawa bezpieczeństwa pieszych użytkowników drogi oraz poruszających się po drogach pojazdów

110

Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty tys. zł mechanicznych Realizacja programów profilaktyki zdrowotnej

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska.

Zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Brak uciążliwego dla środowiska przemysłu 1. Występowanie chorób cywilizacyjnych w wiejskiej części powiatu spowodowanych zmianami w środowisku 2. Sprawne funkcjonowanie systemu ratowniczo - 2. Występowanie katastrof naturalnych - suszy, interwencyjnego powodzi i silnych wiatrów, stanowiących 3. Działania zespołów zarządzania kryzysowego zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców oraz 4. Funkcjonowanie ochotniczych straży pożarnych ich mienia i państwowej straży pożarnej 3. Zagrożenia podtopieniami w dolinach rzek Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Modernizacja systemu ratowniczo - 1. Zmiany klimatu i związane z tym nieprzewidziane interwencyjnego na poziomie gminnym, zjawiska pogodowe typu wichury lub tornada powiatowym, wojewódzkim i krajowym oraz susze 2. Zwiększone środki przeznaczane na opiekę 2. Zły stan techniczny dróg stwarzający zagrożenie medyczną i ratownictwo dla pojazdów 3. Realizacja programów profilaktyki zdrowia 3. Występujące susze, zwiększające zagrożenie 4. Zwiększona świadomość społeczeństwa odnośnie pożarami potencjalnych zagrożeń i sposobów ochrony 4. Brak wystarczających środków finansowych na 5. Powszechność systemu ubezpieczeń od skutków potrzeby systemu ratowniczo - interwencyjnego potencjalnych katastrof naturalnych w obliczu nowych zagrożeń wynikających ze zmian klimatu

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska:

Obszar interwencji: Zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska Problem Cel poprawy Ryzyko występowanie katastrof naturalnych - suszy, Utrzymywanie w dobrym stanie technicznym powodzi i silnych wiatrów, stanowiących zagrożenie i gotowości systemu zapobiegawczo – interwencyjno dla życia i zdrowia mieszkańców oraz ich mienia – ratunkowego

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Wzmacnianie systemu prewencyjnego powinno skutkować minimalizacją skutków wystąpienia poważnych awarii i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska.

111

Tabela 53. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Zagrożenia poważnymi pozytywny pozytywny 2 awariami utrzymywanie pozytywny pozytywny 2 sprawnego systemu zapobiegawczo – interwencyjno – ratunkowego monitoring zagrożeń pozytywny pozytywny 2 *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

5.1.10. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Siły sprawcze

Główne czynniki:

 akty prawne określające sposób postępowania z odpadami,  plany gospodarki wyższego rzędu (wojewódzki i krajowy), narzucające sposób zagospodarowania poszczególnych rodzaj odpadów oraz miejsca ich odzysku i unieszkodliwiania,  wzrastająca świadomość ekologiczna mieszkańców powiatu,  edukacja ekologiczna nastawiona na zapobieganie wytwarzania odpadów,  stan zamożności mieszkańców powiatu i ich nawyki konsumpcyjne, mające wpływ na ilość i rodzaje wytwarzanych odpadów,  działalność przemysłowa, warunkująca ilości i rodzaje powstających odpadów innych niż komunalne.

Presje

Wzrost postaw zmierzających do zwiększenia konsumpcyjni i rozwój przemysłu skutkuje wzrostem wytwarzania odpadów. To z kolei pociąga za sobą konieczność ich zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwienia. W przeszłości odpady składowane były na składowiskach, które oddziaływały negatywnie (i obecnie też mogą) na środowisko gruntowo – wodne. Brak sprawnej zbiórki odpadów oraz kontroli nad systemem gospodarki odpadami powodował powstawanie „dzikich” wysypisk odpadów i zanieczyszczania powierzchni terenu, a także powietrza, gleb i gruntów, wód powierzchniowych i podziemnych.

Stan

Zgodnie nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jednolity: Dz. U. 2016 r. poz. 250 z późn. zm.), od 1 lipca 2013 r. gminy przejęły obligatoryjnie obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych. Sposób i zakres świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych określają regulaminy utrzymania czystości i porządku w gminach wraz z pozostałymi aktami prawa lokalnego.

Gminy podejmują działania zmierzające do zapobiegania ilości wytwarzanych odpadów głównie przez prowadzenie edukacji ekologicznej.

112

Na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego odpady komunalne zbierane były w sposób selektywny z wydzieleniem podstawowych frakcji: papier, szkło, tworzywa sztuczne i metale. Ponadto, zbierane były odpady takie jak: wielkogabarytowe, w tym meble oraz zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady budowalne i remontowe, zużyte opony, zużyte baterie i akumulatory, przeterminowane leki, odpady ulegające biodegradacji, odpady zielone (gromadzone także w przydomowych kompostownikach właścicieli nieruchomości). Przeterminowane leki przyjmowane były w aptekach. Zużyte baterie oraz oświetlenie jarzeniowe były przyjmowane w punktach sprzedaży, zbiorczych punktach gromadzenia np. urzędy, szkoły i przedszkola (baterie).

W 2015 roku odebrano 11896,7 ton odpadów komunalnych. Wydatki na gospodarkę odpadami komunalnymi budżetów gmin powiatu łukowskiego wyniosły w 2015 roku 7660,44 tys. złotych.

W poniższej tabeli przedstawiono wykaz ilości odpadów odebranych z poszczególnych gmin z powiatu łukowskiego w 2015 roku. Tabela 54. Wykaz ilości odpadów odebranych z poszczególnych gmin z powiatu łukowskiego w 2015 roku Gmina Masa Masa Masa wybranych rodzajów odebranych odpadów odebranych odebranych komunalnych odpadów odpadów Odpady Odpady komunalne Pozostałe komunalnych komunalnych komunalne ulegające odpady w tonach na 1 zmieszane biodegradacji komunalne mieszkańca w kg Adamów 227,3 39 156,8 70,3 0,2 Krzywda 904,6 83 363,3 240,3 301,0 Łuków – miasto 5802,5 193 3912,2 1322,6 567,7 Łuków – gmina 1590,0 89 1189,1 3,0 397,9 wiejska Serokomla 344,2 83 238,5 5,1 100,6 Stanin 494,1 50 335,5 22,4 136,2 Stoczek Łukowski 541,0 198 243,6 218,7 78,7 – miasto Stoczek Łukowski 753,1 93 501,9 8,0 243,2 – gmina wiejska Trzebieszów 522,5 69 315,6 1,04 205,85 Wojcieszków 420,4 59 188,2 38,9 193,3 Wola Mysłowska 297,0 59 126,5 80,5 90,0 Powiat 11896,7 92 7571,2 2010,8 2314,65 źródło: gminy powiatu

Na terenie powiatu łukowskiego funkcjonowało w 2015 r. 13 punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w których zebrano łącznie 894,83 Mg odpadów. Zestawienie przedstawia poniższa tabela. Tabela 55. Zestawienie punktów selektywnego zbierania odpadów na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r. Gmina Liczba Masa przyjętych Liczba punktów Liczba punktów punktów odpadów selektywnego zbierania selektywnego zbierania selektywnego w punktach odpadów komunalnych, odpadów komunalnych, zbierania selektywnego w których istnieje punkt w których przyjmowane odpadów zbierania napraw (przygotowania są rzeczy używane komunalnych odpadów do ponownego użycia)/dla niestanowiące odpadu, komunalnych jakich odpadów celem ponownego użycia Adamów 1 0,0 1 1 Krzywda 1 2,1 0 0

113

Gmina Liczba Masa przyjętych Liczba punktów Liczba punktów punktów odpadów selektywnego zbierania selektywnego zbierania selektywnego w punktach odpadów komunalnych, odpadów komunalnych, zbierania selektywnego w których istnieje punkt w których przyjmowane odpadów zbierania napraw (przygotowania są rzeczy używane komunalnych odpadów do ponownego użycia)/dla niestanowiące odpadu, komunalnych jakich odpadów celem ponownego użycia Łuków - 1 311,0 0 miasto Łuków – 2 470,5 0 0 gmina wiejska Serokomla 1 6,34 0 1 Stanin 1 0,0 0 Stoczek 1 0,8 0 0 Łukowski - miasto Stoczek 1 45,8 0 0 Łukowski – gmina wiejska Trzebieszów 2 35,59 0 0 Wojcieszków 1 22,7 0 0 Wola 1 0,0 0 0 Mysłowska Powiat razem 13 894,83 1 2 źródło: gminy powiatu

Na terenie powiatu łukowskiego funkcjonują następujące instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów: Tabela 56. Instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów funkcjonujące na terenie powiatu łukowskiego Lp. Nazwa instalacji Adres instalacji Rodzaj Zdolności odpadów przerobowe ton/rok 1. Kompostownia odpadów Przedsiębiorstwo Usług i Inżynierii 190801 selektywnie zbieranych Komunalnej Sp. z o.o., 190802 1800 ul. Świderska 128, Łuków 190805 200108 200201 2. Instalacja do odzysku Akros, ul. Wiejska 8, Stoczek Łukowski 160601 2650 odpadów niebezpiecznych 3. Wanna szklarska "KAMILEX" Stanisław Łysik 150107 5400 ul. Przemysłowa 21, Krzywda 4. Stacja demontażu Firma Handlowo Usługowa Wierzbicka 160104 425 pojazdów Katarzyna, ul. Zapowiednik 7, Łuków

5. Stacja demontażu Zakład Usługowo-Handlowy Bogdan 160104 pojazdów Walczak, ul. Piaskowa 2, Łuków 160106 6. Stacja demontażu GLOBUS Szczuchniak Agnieszka, 160104 1400 pojazdów Szczygieł Grażyna Zabłocki Antoni, 160106 ul. Świętochowskiego 13, Łuków 7. Stacja demontażu Firma Handlowo Usługowa "TIR 160104 750 pojazdów CZĘŚCI" Jarosław Izdebski, 160106 ul. Warszawska 92C, Łuków 8. Stacja demontażu AUTO KASACJA, Grzegorz Bartosiak, 160104 2000 pojazdów ul. Radzyńska 31, Łuków 160106

114

Lp. Nazwa instalacji Adres instalacji Rodzaj Zdolności odpadów przerobowe ton/rok 9. Stacja demontażu Firma Handlowo - Usługowa Barbara bd 500 pojazdów Pikuła, Dąbrówka 14, Adamów 10. Linia wytopowa AGRO-TOP 34B, Kol. Gręzówka, Łuków 020204 225 Wiśniew

W powiecie łukowskim znajduje się sześć składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Wykaz składowisk przedstawia poniższa tabela. Tabela 57. Wykaz składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne na terenie powiatu łukowskiego Lp. Gmina Nazwa Lokalizacja Powierzchnia Pojemność Status Data przedsiębiorstwa składowiska w ha całkowita w obiektu zamknięcia eksploatującego lub m3 nadzorującego obiekt 1. Adamów Zakład Gospodarki Adamów 1,87 44100 instalacja 2020 Komunalnej zastępcza do w Adamowie końca czerwca 2018 roku 2. Krzywda Zakład Gospodarki Krzywda 2,52 118000 Instalacja 2020 Komunalnej zastępcza do w Krzywdzie końca czerwca 2018 roku 3. Łuków Przedsiębiorstwo Łuków 17,5 340000 nieczynne 2013 Usług Komunalnych w Łukowie 4. Stanin Zakład Gospodarki Niedźwiadka 2,16 48290 nie składują 2016 Komunalnej w odpadów Staninie 5. Stoczek Miejski Zakład Stoczek 3,61 64000 nie składują 2016 Łukowski Gospodarki Łukowski odpadów, do Komunalnej w zamknięcia Stoczku Łukowskim 6. Wola „Ekolider” J. Wola 0,5 16100 nieczynne 31.12.2016 Mysłowska Wyglądała w Lucinie Mysłowska działka nr 185 źródło: gminy, WPGO 2020

Kwestie związane z gospodarką odpadami regulowały do 2012 roku plany gospodarki odpadami (sporządzane na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym). Zmiana nastąpiła 1 stycznia 2012 r., wraz z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która zniosła obowiązek wykonywania planów gminnych i powiatowych. Obecnie, dla osiągnięcia celów i wdrażania hierarchii postępowania z odpadami opracowuje się jedynie krajowy plan gospodarki odpadami oraz wojewódzkie plany gospodarki odpadami. W dniu 2 grudnia 2016 r. Sejmik Województwa Lubelskiego uchwałą nr XXIV/349/2016 przyjął Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022 (WPGO) wraz z załącznikiem, jakim jest Plan inwestycyjny. Obecny WPGO stanowi aktualizację Planu gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017, uchwalonego 30 lipca 2012 r. Dokument określa cele i działania oraz planowane do realizacji inwestycje w gospodarce odpadami na najbliższe 6 lat. Wraz z uchwaleniem WPGO Sejmik Województwa Lubelskiego podjął uchwałę nr XXIV/350/2016 w sprawie wykonania Planu gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022. Uchwała ta stanowi akt prawa miejscowego,

115 określający regiony gospodarki odpadami komunalnymi oraz regionalne i zastępcze instalacje do ich obsługi.

Gminy powiatu łukowskiego zostały przypisane do dwóch regionów:

 Region Biała Podlaska – gmina Trzebieszów,  Region Północno – Zachodni – gminy: Adamów, Krzywda, Łuków – miasto, Łuków – gmina wiejska, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski – miasto, Stoczek Łukowski – gmina wiejska, Wojcieszków, Wola Mysłowska.

Część gmin powiatu łukowskiego przystąpiła do Związku Komunalnego Gmin Powiatu Radzyńskiego (z siedzibą Radzyniu Podlaskim, ul. Warszawska 32). Do Związku należą następujące gminy powiatu: Łuków – miasto, Łuków – gmina wiejska, Stoczek Łukowski – gmina wiejska, Serokomla i Wojcieszków. Związek Komunalny Gmin Powiatu Radzyńskiego został utworzony w czerwcu 2001 roku w celu rozwiązania problemu gospodarki odpadami. Głównym celem, jaki stawia sobie Związek, jest funkcjonowanie Zakładu Zagospodarowania Odpadów „Adamki” w miejscowości Biała, gmina Radzyń Podlaski wraz ze składowiskiem odpadów komunalnych. W skład Zakładu wchodzi: zaplecze składowiska wraz z budynkiem socjalno – technicznym i infrastrukturą techniczną, hala linii segregacji odpadów, kwatera do deponowania odpadów, kompostownia kontenerowa oraz zrekultywowana kwatera starego składowiska. Planowana jest budowa nowej kompostowni.

Rozmieszczenie istniejących i planowanych instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów (pełniących funkcje RIPOK – regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych oraz instalacji zastępczych przedstawia poniższy rysunek i tabela. Tabela 58. Regionalne i zastępcze instalacje przetwarzania odpadów komunalnych dla gmin powiatu łukowskiego Rodzaj regionalnej Istniejące regionalne Instalacje przewidziane do zastępczej obsługi regionu instalacji do przetwarzania instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych odpadów komunalnych w przypadku gdy do czasu uruchomienia (RIPOK) (RIPOK) regionalna instalacja do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów przetwarzania odpadów komunalnych uległa awarii komunalnych lub nie może przyjmować odpadów z innych przyczyn Region Północno - Zachodni instalacja MBP brak - ZZO Biała Podlaska BWiK ZZOK w Adamkach k. „WOD-KAN” Sp. z o.o. Radzynia Podlaskiego Biała Podlaska (RIPOK po rozbudowie) - ZZO KOM-EKO S.A. Lublin - ZZO Biała Podlaska BWiK - ZZO w Wólce Rokickiej, „WOD-KAN” Sp. z o.o. 21-100 Lubartów Biała Podlaska - ZZO ZUOK w Puławach - ZZO KOM-EKO S.A. Lublin - ZZO we Włodawie - ZZO w Wólce Rokickiej, - Dział Utylizacji Odpadów w 21-100 Lubartów m. Stara Wieś, gm. Łęczna - ZZO ZUOK w Puławach (po rozbudowie) - ZZO we Włodawie kompostownia na odpady brak ZZO dla Regionu Biała Zakład Zagospodarowania zielone Podlaska BWiK „WOD-KAN” Odpadów Komunalnych Sp. z o.o. w Adamkach k. Radzynia Biała Podlaska Podlaskiego - ZZO KOM-EKO S.A. Lublin - ZZO dla Regionu Biała - ZZO w Wólce Rokickiej, Podlaska BWiK „WOD-KAN” 21-100 Lubartów Sp. z o.o. - ZZO ZUOK w Puławach Biała Podlaska - ZZO we Włodawie (po - ZZO KOM-EKO S.A. Lublin rozbudowie) - ZZO w Wólce Rokickiej,

116

Rodzaj regionalnej Istniejące regionalne Instalacje przewidziane do zastępczej obsługi regionu instalacji do przetwarzania instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych odpadów komunalnych w przypadku gdy do czasu uruchomienia (RIPOK) (RIPOK) regionalna instalacja do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów przetwarzania odpadów komunalnych uległa awarii komunalnych lub nie może przyjmować odpadów z innych przyczyn - Dział Utylizacji Odpadów w 21-100 Lubartów m. Stara Wieś, gm. Łęczna - ZZO ZUOK w Puławach (po rozbudowie) składowisko brak - Stoczek Łukowski, 21-450 Zakład Zagospodarowania Stoczek Łukowski Odpadów Komunalnych w - Adamów, 21-412 Adamów Adamkach k. Radzynia - Krzywda, 21-470 Krzywda Podlaskiego - Niedźwiadka, - Stoczek Łukowski, 21-450 21-422 Stanin Stoczek Łukowski - Wola Mysłowska, - Adamów, 21-412 Adamów 21-426 Wola Mysłowska - Krzywda, 21-470 Krzywda - Biała Podlaska, - Niedźwiadka, 21-500 Biała Podlaska 21-422 Stanin - Rokitno, - Wola Mysłowska, 21-100 Lubartów 21-426 Wola Mysłowska - Turowola, gm. Puchaczów, - Biała Podlaska, 21-010 Łęczna, 21-500 Biała Podlaska - Puławy, 24-100 Puławy - Rokitno, 21-100 Lubartów - Turowola, gm. Puchaczów, 21-010 Łęczna, - Puławy, 24-100 Puławy Region Biała Podlaska instalacja MBP Zakład Zagospodarowania ZZO KOM-EKO S.A. Lublin brak Odpadów Biała Podlaska, - ZZO ”Adamki” w m. Biała Bialskie Wodociągi i gm. Radzyń Podlaski Kanalizacja „WOD-KAN” Sp. - ZZO we Włodawie, 22-200 z o.o. Biała Podlaska Włodawa -ZZO w Wólce Rokickiej, 21- 100 Lubartów - ZZO, ZUK Sp. z o.o. Puławy kompostownia na odpady Zakład Zagospodarowania ZZO KOM-EKO S.A. Lublin brak zielone Odpadów Biała Podlaska, - ZZO ”Adamki” w m. Biała Bialskie Wodociągi i gm. Radzyń Podlaski Kanalizacja „WOD-KAN” Sp. - ZZO w Wólce Rokickiej, 21- z o.o. Biała Podlaska 100 Lubartów - ZZO, ZUK Sp. z o.o. Puławy składowisko Zakład Zagospodarowania Janów Podlaski, brak Odpadów Biała Podlaska, 21-505 Janów Podlaski Bialskie Wodociągi i - Komarno, 21-543 Komarno Kanalizacja „WOD-KAN” Sp. - Kol. Piszczac, z o.o. Biała Podlaska 21-530 Piszczac - Lebiedziew, 21-550 Terespol - Adamki m. Biała, 21-300 Radzyń Podlaski - Turowola, 21-010 Łęczna - Rokitno, 21-100 Lubartów - Puławy, 24-100 Puławy

źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022 Używane skróty oznaczają:

117

A – instalacja MBP: Instalacja zapewniająca mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku B – kompostownia na odpady zielone: Instalacja zapewniająca przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin, spełniających wymagania określone w przepisach odrębnych, lub materiału po procesie kompostowania lub fermentacji dopuszczonego do odzysku w procesie odzysku R10, spełniającego wymagania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 4 ustawy o odpadach, C –składowisko: Instalacja zapewniająca składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno- biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o pojemności pozwalającej na przyjmowanie przez okres nie krótszy niż 15 lat odpadów w ilości nie mniejszej niż powstająca w instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych

Rysunek 43. Organizacja regionów gospodarowania odpadami komunalnymi w województwie lubelskim, do których należą gminy powiatu łukowskiego (źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022)

118

Wpływ

Wdrażanie kompleksowego systemu gospodarowania odpadami opartego o regionalne instalacje i regiony gospodarki odpadami wpływa w sposób bezpośredni na zachowanie proekologiczne mieszkańców powiatu, co przekłada się na poprawę stanu środowiska, w szczególności powierzchni terenu, wód podziemnych i powietrza atmosferycznego.

Reakcja i efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska

W poprzedniej edycji Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczono szereg zadań z zakresu gospodarki odpadami. Szczegółowy opis przedstawia "Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego za lata 2014-2015". Tabela 59. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie gospodarki odpadami w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego Zakładane cele Podjęte działania Poniesione Efekt koszty w tys. zł Racjonalne Likwidacja „dzikich” wysypisk 7664,94 Zwiększenie wydatków gospodarowanie Rekultywacja składowisk odpadów oraz na gospodarkę odpadami, terenów zdegradowanych i odpadami zwiększenie udziału zdewastowanych odzysku oraz Odbiór i zagospodarowanie odpadów Zwiększenie wydatków wyeliminowanie komunalnych przez gminy na oczyszczanie gmin praktyk nielegalnego składowania Organizacja nowego odpadów systemu gospodarki odpadami komunalnymi

Analiza SWOT

Poniżej przedstawiono wyniki analizy SWOT dla obszaru interwencji: gospodarka odpadami.

Gospodarka odpadami Mocne strony Słabe strony (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne) 1. Wprowadzenie i rozwój selektywnej zbiórki 1. Przypadki nielegalnego pozbywania się odpadów odpadów (np. spalanie w piecach domowych lub usuwanie 2. Dostępność regionalnych instalacji do lasów) zagospodarowujących odpady 2. Niski wskaźnik selektywnej zbiórki odpadów 3. Rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu 4. Brak przemysłu wytwarzającego w dużych odpadów komunalnych ilościach odpady niebezpieczne bądź trudne do 3. Duże koszty obsługi systemu gospodarki zagospodarowania odpadami 5. Przynależność części gmin do związku komunalnego Szanse Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne) 1. Nowe instrumenty finansowe w finansowaniu 1. Konsumpcyjny wzór stylu życia skutkujący projektów w perspektywie do 2020 roku powstaniem większej ilości odpadów 2. Nowe przedsięwzięcia, wynikające ze zmian prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska, nakładających nowe obowiązki w tym zakresie na samorządy i przedsiębiorców

119

3. Zwiększająca się aktywność samorządów gminnych i instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych w ochronie środowiska, w tym gospodarce odpadami 4. Obecne zobowiązania wynikające z przepisów prawa w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska naturalnego

Najważniejsze problemy i cel poprawy

Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy ochrony środowiska zdiagnozowane na terenie powiatu łukowskiego w zakresie gospodarki odpadami:

Obszar interwencji: Gospodarka odpadami Problem Cel poprawy Przypadki nielegalnego pozbywania się odpadów Rozwój kompleksowego systemu gospodarki (np. spalanie w piecach domowych lub usuwanie do odpadami lasów) Edukacja ekologiczna i kształtowanie postaw konsumpcyjnych Niski wskaźnik selektywnej zbiórki odpadów Rozwój kompleksowego systemu gospodarki niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadami odpadów komunalnych Edukacja ekologiczna i kształtowanie postaw konsumpcyjnych

Prognoza stanu środowiska do roku 2024

Analiza danych dotyczących ilości odpadów komunalnych pozwala zaobserwować wzrost strumienia odpadów komunalnych, zarówno w zakresie ich wytwarzania, jak i zbierania. Jednocześnie obserwuje się intensywny wzrost udziału odpadów selektywnie zebranych w ogólnym strumieniu odpadów. W najbliższych latach planuje się uporządkowanie gospodarki odpadami, szczególnie na terenach wiejskich oraz zwiększenie świadomości mieszkańców powiatu łukowskiego w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami. Nastąpi zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowiskach przy jednoczesnym wzroście ilości odpadów poddawanych procesom odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Proces ten przyczyni się znacząco do ograniczenia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Tabela 60. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku Obszar interwencji Trend w ciągu ostatnich Prognoza - trend do Postępy w realizacji i wskaźniki 10 lat 2024 roku celów polityki ochrony środowiska* Gospodarka odpadami pozytywny pozytywny 2 i zapobieganie powstawaniu odpadów *Ocena postępów w realizacji celów polityki ochrony środowiska: 2 cel zrealizowany lub w trakcie realizacji

120

6. Cele ochrony środowiska na terenie powiatu łukowskiego

W Programie ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wyznaczone cele, których rozwiązanie przyczyni się w największym stopniu do poprawy stanu środowiska. Przedstawia je poniższa tabela. Tabela 61. Cele ochrony środowiska do 2024 roku na terenie powiatu łukowskiego Obszar interwencji Cele Ochrona klimatu i jakości powietrza  Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu  Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji  Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii Zagrożenie hałasem  Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Pola elektromagnetyczne  Kontrola poziomu pól elektromagnetycznych Gospodarowanie wodami  Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych  Zapewnienie skutecznej ochrony przed podtopieniami i suszą Gospodarka wodno-ściekowa  Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie na terenach wiejskich Zasoby geologiczne  Optymalizacja wykorzystania zasobów kopalin oraz ograniczenie presji na środowisko w trakcie prowadzenia geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz w trakcie eksploatacji złóż kopalin Gleby  Ochrona gleb na terenach rolnych i leśnych, ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko glebowe oraz zwiększenie powierzchni rekultywacji terenów poddawanych rekultywacji Zasoby przyrodnicze  Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Zagrożenia poważnymi awariami i  Zapobieganie poważnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja nadzwyczajne zagrożenia środowiska skutków w razie ich wystąpienia Gospodarka odpadami  Ograniczenie ilości odpadów kierowanych do składowania, i zapobieganie powstawaniu zwiększenie poziomu recyklingu odpadów i przygotowania do odpadów ponownego użycia, zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie Edukacja ekologiczna  Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu

121

6.1. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza

Wskaźnik Nazwa Wartość Wartość Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka bazowa docelowa odpowiedzialny Cele: Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu. Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii Liczba gmin, które - 11 Opracowanie, wdrożenie, aktualizacja gminy brak kadry, brak opracowały plan i monitorowanie planów środków likwidacji niskiej emisji Zarządzanie jakością ograniczania niskiej emisji lub planów finansowych lub plan gospodarki powietrza w powiecie gospodarki niskoemisyjnej niskoemisyjnej - min. 1 na Prowadzenie kampanii edukacyjnych Powiat Łukowski, brak środków Liczba działań rok na w zakresie konieczności ochrony gminy, organizacje finansowych, brak terenie powietrza i wpływu zanieczyszczeń pozarządowe, zainteresowania każdej powietrza na zdrowie placówki edukacyjne społeczeństwa gminy Liczba - Modernizacja, likwidacja lub wymiana Powiat Łukowski, brak środków zmodernizowanych lub tendencja (na ekologiczne) konwencjonalnych gminy, właściciele i finansowych, wymienionych źródeł wzrostowa źródeł ciepła w budynkach zarządcy brak obowiązku ciepła w budynkach mieszkalnych, publicznych nieruchomości, prawnego dla użyteczności publicznej i usługowych podmioty wymiany źródeł Zmniejszenie emisji gazów gospodarcze, spalania paliw cieplarnianych i innych spółdzielnie zanieczyszczeń i wspólnoty emitowanych do powietrza mieszkaniowe Długość sieci gazowej w 329,562 m.in. poprzez przejście na Rozbudowa sieci gazowej Powiat Łukowski, brak środków km tendencja gospodarkę niskoemisyjną gminy, właściciele i finansowych Liczba przyłączy do 5229 wzrostowa we wszystkich sektorach zarządcy budynków nieruchomości, spółki Liczba gospodarstw 10685 gazowe domowych korzystających z gazu sieciowego Długość sieci cielnych w 13,5 tendencja Rozwój, modernizacja i konserwacja PUIK Sp. z o.o. w brak środków

122

Wskaźnik Nazwa Wartość Wartość Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka bazowa docelowa odpowiedzialny Cele: Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu. Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii km wzrostowa centralnego systemu ciepłowniczego Łukowie, pozostałe finansowych Kubatura budynków 2016,0 podmioty ogrzewanych centralnie z sieci cieplnej w m3 Liczba budynków - tendencja Termomodernizacja budynków Powiat Łukowski, brak środków użyteczności publicznej wzrostowa mieszkalnych, publicznych gminy, właściciele i finansowych poddanych modernizacji i usługowych zarządcy brak zgody Ograniczenie tzw. „niskiej nieruchomości, konserwatora emisji” podmioty gospodarcze zabytków na prowadzenie prac - - - Poprawa efektywności energetycznej Powiat Łukowski, brak środków budynków i innych obiektów gminy, podmioty finansowych, oraz zarządzania energią, z gospodarcze jednorazowy wykorzystaniem odnawialnych źródeł wysoki wydatek energii Liczba gmin, która - 11 Modernizacja i wymiana na gminy, Powiat brak zmodernizowała energooszczędne (w tym Łukowski, podmioty wystarczającego oświetlenie uliczne i w wykorzystujące OZE) systemów gospodarcze zaangażowania budynkach użyteczności oświetlenia ulicznego oraz oświetlenia wykonawców publicznej na w budynkach użyteczności publicznej w realizację zadania energooszczędne - - - Wdrożenie i promocja działań, Powiat Łukowski, brak mających na celu ograniczenie poboru gminy wystarczającego energii przez urządzenia służące do zaangażowania telekomunikacji i informatyczne (komputery, tablety, telefony komórkowe, drukarki, skanery itp.) oraz podczas gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji w formie elektronicznej Liczba jednostek - 11 Wprowadzenie elektronicznego Powiat Łukowski, brak

123

Wskaźnik Nazwa Wartość Wartość Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka bazowa docelowa odpowiedzialny Cele: Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu. Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii samorządu obiegu dokumentów i ograniczenie do gminy, instytucje wystarczającego terytorialnego, które niezbędnego minimum kopiowania publiczne zaangażowania wprowadziły i wydruków papierowych pracowników elektroniczny obieg dokumentów - - - Zakupy sprzętu informatycznego Powiat Łukowski, brak środków i komunikacyjnego z uwzględnieniem gminy, instytucje finansowych kryterium ochrony środowiska (np. publiczne sprzętu o niskiej energochłonności) - - - Promowanie budownictwa Powiat Łukowski, brak niskoenergetycznego i pasywnego gminy, podmioty wystarczającego gospodarcze, zaangażowania wspólnoty wykonawców mieszkaniowe, w realizację zadania spółdzielnie mieszkaniowe Środki przeznaczone na - tendencja Modernizacja, remonty i przebudowa zarządzający drogami brak środków przebudowę, remonty wzrostowa dróg finansowych, i modernizację dróg kolizja z obszarami w tys. złotych i siedliskami Ograniczenie emisji chronionymi - - - zanieczyszczeń ze źródeł Udrożnienie obszarów miejskich zarządzający drogami brak środków komunikacyjnych poprzez budowę obwodnicy Łukowa Miasto Łuków, Powiat finansowych, Łukowski przedłużający się termin budowy, kolizja z obszarami i siedliskami chronionymi Długość ścieżek - tendencja Rozwój transportu rowerowego, Powiat Łukowski, wymagana rowerowych w km wzrostowa w tym rozbudowa spójnego systemu gminy współpraca dróg i ścieżek rowerowych wielu instytucji

124

Wskaźnik Nazwa Wartość Wartość Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka bazowa docelowa odpowiedzialny Cele: Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu. Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii (zarządców terenu), kolizja z obszarami i siedliskami chronionymi, brak środków finansowych Liczba linii autobusowych - tendencja Poprawa systemu zbiorowej zarządzający wydłużone Liczba gmin objętych wzrostowa komunikacji publicznej, m.in. na komunikacją procedury transportem zbiorowym - 11 budowie, przebudowie chodników, publiczną, gminy przetargowe, zatok autobusowych, postojowych, brak środków centrów przesiadkowych, węzłów finansowych multimodalnych, parkingów P&R, P&B, itp. - - - Wymiana taboru komunikacji zarządzający brak środków publicznej na pojazdy ekologiczne komunikacją publiczną finansowych - - - Promowanie proekologicznych Powiat Łukowski, brak środków zachowań właścicieli pojazdów gminy, placówki finansowych (wysoka jakość paliwa, organizacja oświatowe, media płynnego ruchu komunikacyjnego, lokalne, organizacje popularyzacja ruchu rowerowego itp.) pozarządowe Środki przeznaczone na 604,79 tendencja Ograniczanie pylenia wtórnego Powiat Łukowski, brak środków oczyszczanie gmin w tys. wzrostowa poprzez oczyszczanie ulic i placów gminy , właściciele finansowych terenu

- - - Ograniczanie emisji ze Modernizacja instalacji podmioty gospodarcze nieotrzymanie źródeł przemysłowych technologicznych oraz instalacji dofinansowania i zmniejszenie spalania paliw do celów energochłonności technologicznych - - - gospodarki Budowa i modernizacja instalacji podmioty gospodarcze brak środków przechwytywania zanieczyszczeń finansowych powietrza

125

Wskaźnik Nazwa Wartość Wartość Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka bazowa docelowa odpowiedzialny Cele: Poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu. Spełnianie standardów emisyjnych z instalacji. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii - - - Rozwój energetyki rozproszonej, podmioty gospodarcze brak środków szczególnie opartej na kogeneracji finansowych energii cieplnej i elektrycznej - - - Realizacja zapisów deklaracji "Dobry Powiat Łukowski, brak środków - - - klimat dla powiatów" gminy finansowych, brak Adaptacja gospodarki do podmioty gospodarcze zaangażowania - - - zmian klimatu Upowszechnienie informacji w Powiat Łukowski, brak środków zakresie zmian klimatu oraz metod gminy finansowych, brak zapobiegania i ograniczania ich zaangażowania skutków - - - Analiza możliwości wykorzystania OZE Powiat Łukowski, brak środków Zwiększenie udziału energii gminy finansowych - - - odnawialnej w bilansie Zwiększanie odnawialnych źródeł Powiat Łukowski, brak środków energetycznym powiatu energii w bilansie energetycznym gminy, finansowych, powiatu zmiana przepisów prawa ograniczające możliwość lokalizacji instalacji OZE - - - Instalacje elektryczne prosumenckie podmioty brak środków gospodarcze, finansowych, mieszkańcy zmiana przepisów prawa - - - Promowanie odnawialnych źródeł Powiat Łukowski, brak środków energii gminy, placówki finansowych, oświatowe, media brak kadry lokalne, organizacje pozarządowe

126

6.2. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: zagrożenia hałasem

Wskaźnik Kierunek Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Wprowadzenie do mpzp zapisów sprzyjających Zarządzanie jakością ograniczeniu zagrożeń hałasem (rozgraniczenie Ilość wydanych decyzji klimatu terenów o zróżnicowanej funkcji), np.: odsuwanie gminy o dopuszczalnym - - akustycznego linii zabudowy od istniejących i potencjalnych źródeł - poziomie hałasu hałasu oraz lokalizacja zabudowy mieszkaniowej na terenach o korzystnym klimacie akustycznym (bez istniejących i potencjalnych przekroczeń hałasu) Wyznaczenie i ochrona obszarów cichych z jednoczesnym zapewnieniem w opracowywanych Rada Powiatu - - - - planach zagospodarowania przestrzennego Łukowskiego, gminy stosownej ochrony prawnej Budowa systemów sterowania ruchem dla Powiat Łukowski, brak środków - - - zwiększenia efektywności zarządzania w sektorze gminy finansowych transportowym Powiat Łukowski, Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie gminy, placówki brak środków - - - szkodliwości hałasu oraz promowania ruchu oświatowe, media finansowych pieszego, jazdy na rowerze i transportu publicznego lokalne, organizacje pozarządowe Środki przeznaczone - tendencja Realizacja inwestycji drogowych ograniczających na przebudowę, wzrostowa emisję hałasu: modernizacja i naprawy nawierzchni zarządzający drogami, remonty Zmniejszenie hałasu dróg istniejących, ekrany akustyczne, wały ziemne, brak środków Powiat Łukowski, i modernizację dróg w komunikacyjnego zmiany w organizacji ruchu, stosowanie tzw. finansowych gminy, województwo tys. złotych "uspokajaczy ruchu", budowa sieci parkingów, zatok postojowych, itp.) Liczba nowych wiat - tendencja Powiat Łukowski, Poprawa funkcjonowania komunikacji zbiorowej brak środków przystankowych wzrostowa gminy, województwo, i alternatywnej finansowych zarządzający drogami - - - Wymiana taboru komunikacji publicznej na pojazdy Powiat Łukowski, brak środków ekologiczne, zasilane np. gazem LPG gminy finansowych

127

Wskaźnik Kierunek Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego - - - Powiat Łukowski, Promowanie proekologicznych zachowań właścicieli gminy, placówki samochodów (np. Dzień bez samochodu, korzystanie brak środków oświatowe, media ze środków transportu publicznego, korzystanie kilku finansowych lokalne, organizacje osób z jednego pojazdu pozarządowe - - - Stosowanie rozwiązań ograniczających hałas Zmniejszenie hałasu w zakładach przemysłowych (np. obudowy brak środków podmioty gospodarcze przemysłowego dźwiękochłonne, tłumiki dźwięku, izolacje finansowych i komunalnego akustyczne) - - - Reagowanie na skargi mieszkańców na Powiat Łukowski, brak kadry ponadnormatywny hałas, z uwzględnieniem gminy, WIOŚ technicznych i ekonomicznych możliwości właściwych organów - - - Wymiana okien i stolarki drzwiowej na Powiat Łukowski, brak środków dźwiękoszczelne w budynkach gminy, właściciele finansowych obiektów - - - Stosowanie organizacji robót budowlanych brak wiedzy minimalizującej hałas podmioty gospodarcze i chęci inwestorów - - - Analiza wydawanych zezwoleń na działalność Powiat Łukowski brak kadry w sezonie letnim i narzucanie potencjalnym inwestorom wysokich wymagań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem

128

6.3. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: pola elektromagnetyczne

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Kontrola poziomu pól elektromagnetycznych Prowadzenie ewidencji źródeł Powiat Łukowski brak kadry wytwarzających pola - - - elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji) Liczba osób narażonych Ograniczanie negatywnego na ponad-normatywne Monitoring poziomu pól WIOŚ, podmioty brak środków 0 0 oddziaływania pól promieniowanie elektromagnetycznych gospodarcze finansowych elektromagnetycznych na elektromagnetyczne ludzi i środowisko - - - Wprowadzanie do planów

zagospodarowania przestrzennego brak środków gminy zapisów dot. ochrony przed polami finansowych

elektromagnetycznymi

- - - Powiat Łukowski, brak środków

Edukacja społeczeństwa z zakresu gminy, placówki finansowych, brak Ograniczanie negatywnego oddziaływania i szkodliwości pól oświatowe, media kapitału ludzkiego, oddziaływania pól elektromagnetycznych lokalne, organizacje brak zainteresowania elektromagnetycznych na pozarządowe społecznego ludzi i środowisko - - - Prowadzenie, aktualizowanego Powiat Łukowski brak kadry

corocznie, rejestru zawierającego informację o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku

129

6.4. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: gospodarowanie wodami

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie skutecznej ochrony przed podtopieniami i suszą Woda zużyta na Ograniczenie zużycia wody w przemyśle, podmioty brak wiedzy i chęci potrzeby 881 Poprawa stanu rolnictwie i leśnictwie gospodarcze przemysłu w dm3 jakościowego Ograniczenie zużycia wody przez mieszkańców mieszkańcy Powiat brak wiedzy i chęci i ilościowego wód Łukowskiego Pobór wód 871 powierzchniowych Prowadzenie kontroli przestrzegania przez województwo, brak kadry, brak podziemnych na tendencja i podziemnych podmioty warunków wprowadzania ścieków do WIOŚ, Powiat środków potrzeby malejąca wód lub do ziemi Łukowski, RZGW finansowych 3 przemysłu w dm Ograniczenie wpływu rolnictwa na wody LODR, mieszkańcy, brak wiedzy i chęci, poprzez racjonalne nawożenie i edukację w gminy, ARiMR, brak środków Zużycie wody na 39,5 zakresie rozwoju rolnictwa ekologicznego organizacje finansowych, brak jednego (ograniczenie odpływu azotu ze źródeł pozarządowe kadry korzystającego rolniczych) 3 w m Poszukiwanie i dokumentowanie gminy, podmioty brak środków alternatywnych źródeł wody do spożycia gospodarcze finansowych - - - Zabezpieczenie Uwzględnianie w dokumentach planistycznych gminy brak środków mieszkańców i dóbr na poziomie gminnym map ryzyka finansowych, materialnych przed powodziowego, map zagrożenia powodziowego nieobjęcie podtopieniami oraz terenów zagrożonych podtopieniami wszystkich terenów dokumentacją planistyczną Środki - - Rozwój, utrzymanie i konserwacja urządzeń RZGW, gminy, brak środków przeznaczone na Gospodarowanie melioracji wodnych właściciele gruntów finansowych, opór melioracje wodne tendencja wodami uwzględniające społeczny Grunty pod wzrostowa zmiany klimatyczne rowami w ha - - Wsparcie dla Spółek Wodnych w zakresie Powiat Łukowski brak środków bieżącego utrzymanie wód i urządzeń wodnych gminy finansowych oraz remontów urządzeń melioracji wodnych szczegółowych - - - Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, gminy brak środków

130

6.5. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: gospodarka wodno - ściekowa

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie na terenach wiejskich - - - Sprawny Budowa, rozbudowa, modernizacja, Powiat Łukowski, gminy, brak środków i funkcjonalny konserwacja i remonty systemu poboru przedsiębiorstwa finansowych Długość sieci 1256,4 tendencja system poboru i rozprowadzania wody sieciowej: budowa komunalne, wodociągowej w wzrostowa i rozprowadzania ujęć wody, stacji uzdatniania wody, sieci przedsiębiorstwa wodno- km wody wodociągowej kanalizacyjne Liczba podłączeń 23856 tendencja

131

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie na terenach wiejskich do sieci wzrostowa Kontrolowanie i zmniejszenie strat wody gminy, miasta, brak środków wodociągowej w systemach wodociągowych do wielkości przedsiębiorstwa finansowych % ludności 91,1 tendencja akceptowalnych pod względem komunalne, korzystający z sieci wzrostowa technicznym i ekonomicznym poprzez przedsiębiorstwa wodociągowej modernizację i konserwację urządzeń wodociągowo – Sprawny wodociągowych kanalizacyjne, podmioty i funkcjonalny gospodarcze, system poboru przedsiębiorstwa wodno- i rozprowadzania kanalizacyjne wody Zapewnienie alternatywnych źródeł Powiat Łukowski, gminy, brak środków dostawy wody w sytuacjach awarii przedsiębiorstwa wodno- finansowych i katastrof ekologicznych kanalizacyjne Działania edukacyjne, promocyjne, Powiat Łukowski, gminy, brak zainteresowania propagujące i upowszechniające wiedzę placówki oświatowe, media społecznego o konieczności, celach, zasadach lokalne, organizacje i sposobach oszczędnego użytkowania pozarządowe wody oraz najważniejszych sprawach związanych z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży Długość sieci 321,5 Budowa, rozbudowa, modernizacja, Powiat Łukowski, gminy, brak środków kanalizacyjnej tendencja Sprawny konserwacja i remonty systemu przedsiębiorstwa finansowych w km wzrostowa i funkcjonalny odprowadzania i oczyszczania ścieków: komunalne, Liczba podłączeń 77391 system stacji zrzutu ścieków, kanalizacji ściekowej, przedsiębiorstwa wodno- do sieci odprowadzania urządzeń służących do oczyszczania kanalizacyjne kanalizacyjnej i oczyszczania ścieków , zagospodarowywania osadów % ludności 40,0 ścieków ściekowych korzystający z sieci kanalizacyjnej Długość sieci - tendencja Budowa kanalizacji deszczowej, Powiat Łukowski, gminy, brak środków deszczowej w km wzrostowa modernizacja kanalizacji w celu wydzielenia podmioty gospodarcze finansowych kanalizacji deszczowej, budowa osadników

132

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Rozwój gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie na terenach wiejskich i separatorów wód opadowych i roztopowych na wylotach sieci deszczowej do odbiorników Liczba tendencja Dotacje i budowa przydomowych gminy, właściciele posesji brak środków przydomowych 1220 wzrostowa oczyszczalni ścieków na terenach, dla finansowych oczyszczalni których budowa sieci kanalizacyjnej jest ścieków nieuzasadniona ekonomicznie lub technicznie Liczba zbiorników 10679 - Prowadzenie ewidencji zbiorników gminy, podmioty brak środków bezodpływowych bezodpływowych oraz przydomowych upoważnione przez gminy finansowych, brak oczyszczalni ścieków kadry Liczba zbiorników 10679 - Stopniowa eliminacja nieszczelnych właściciele obiektów brak zainteresowanie bezodpływowych zbiorników do gromadzenia nieczystości gminy podłączeniem do sieci (szamb) w miarę rozwoju sieci kanalizacyjnej, brak kanalizacyjnej środków finansowych - - - Wydawanie decyzji administracyjnych gminy brak zainteresowanie przez samorządy gminne nakazujące podłączeniem do sieci właścicielom posesji obowiązek kanalizacyjnej, brak podłączania się do istniejącej sieci środków finansowych kanalizacyjnej - - - Monitoring i zarządzanie siecią gminy, przedsiębiorstwa brak środków kanalizacyjną oraz wodociągową wodno-kanalizacyjne finansowych, brak kadry

133

6.6 Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: zasoby geologiczne

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Optymalizacja wykorzystania zasobów kopalin oraz ograniczenie presji na środowisko w trakcie prowadzenia geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz w trakcie eksploatacji złóż kopalin - - - Ograniczanie niekoncesjonowanej eksploatacji zasobów Powiat Łukowski, opór społeczny, Kontrola i monitoring gminy brak kadry - - - eksploatacji kopalin Kontrola realizacji koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż Powiat Łukowski brak kadry

- - - Ochrona terenów występowania złóż przed gminy brak kadry zainwestowaniem na inne cele (na etapie planowania i uzgadniania dokumentów planistycznych) - - - Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas podmioty brak środków Ograniczanie presji na prowadzenia prac rozpoznawczych i eksploatacyjnych gospodarcze finansowych, opór środowisko związanej kopalin poprzez korzystanie z najnowocześniejszych technik przedsiębiorców - - - z wydobyciem kopalin Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych podmioty brak środków gospodarcze finansowych - - - Rekultywacja gruntów zdegradowanych przez nieustalone Powiat Łukowski brak środków osoby finansowych - - - Wprowadzanie zieleni izolacyjnej wzdłuż granic terenów podmioty brak środków górniczych w celu ograniczenia pylenia oraz nadmiernego gospodarcze finansowych hałasu - - - Kontrola wnoszenia opłat i wykonywania bilansów kopalin Powiat Łukowski brak kadry oraz rozliczania zasobów złóż kopalin

134

6.7. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: gleby

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Ochrona gleb na terenach rolnych i leśnych, ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko glebowe oraz zwiększenie powierzchni rekultywacji terenów poddawanych rekultywacji Rozpowszechnienie dobrych praktyk rolnych brak środków i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego LODR, ARIMR, finansowych, brak - - - rozwoju gminy zainteresowania ze strony mieszkańców Powierzchnia Scalanie gruntów i zagospodarowanie nieużytków gruntów rolnych - - rolnych w ramach programu właściwej gospodarki Powiat Łukowski brak kadry scalonych gruntami właściciele Realizacja zadań wskazanych w pakietach rolno- brak zainteresowania ze - - - gruntów środowiskowo-klimatycznych strony rolników

gminy, Powiat brak środków - - - Monitoring gleb użytkowanych rolniczo Łukowski, IUNG w finansowych Puławach Zachowanie funkcji właściciele brak środków - - - środowiskowych i Wprowadzenie zadrzewień śródpolnych gruntów finansowych gospodarczych gleb Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin osoby uprawiające brak środków - - - i nawozów ziemię finansowych Wapnowanie gleb osoby uprawiające brak środków - - - ziemię finansowych Porady i konsultacje dla rolników prowadzących gospodarstwa rolne oraz innych zainteresowanych Lubelski Ośrodek osób, szkolenia z zakresu rozwoju obszarów Doradztwa brak środków - - - wiejskich, ochrony środowiska i ekonomiki rolnictwa, Rolniczego finansowych wypełnianie wniosków o przyznanie pomocy finansowej, upowszechnianie wiedzy i informacji Ochrona gruntów rolnych przed zmianą Powiat Łukowski, zagospodarowania poprzez uwzględnianie ich gminy brak kadry przeznaczenia w dokumentach planistycznych

135

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Ochrona gleb na terenach rolnych i leśnych, ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko glebowe oraz zwiększenie powierzchni rekultywacji terenów poddawanych rekultywacji - - - Rekultywacja gruntów zdegradowanych właściciele brak środków i zdewastowanych, w kierunku przyrodniczym lub gruntów, Powiat finansowych leśnym Łukowski, gminy - - - Sukcesywne zagospodarowywanie terenów właściciele terenu, brak środków poprzemysłowych, w tym w pierwszej kolejności gminy, finansowych, brak Ochrona gleb przed w zlokalizowanych w zabudowie miejskiej podmioty wiedzy nt. stosowania degradacją i przywrócenie do obrotu gospodarczego terenów gospodarcze i skuteczności zabiegów poprzemysłowych nawożenia - - - PIG - PIB, Powiat brak środków Monitoring terenów osuwiskowych Łukowski finansowych Inwentaryzacja historycznych miejsc zanieczyszczenia brak środków powierzchni terenu Powiat Łukowski finansowych Likwidacja „dzikich” wysypisk gminy, właściciele brak środków terenu, finansowych nadleśnictwa

136

6.8. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: zasoby przyrodnicze

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Opracowywanie planów gminy zagospodarowania przestrzennego z - - - zastosowaniem zasad brak kadry zrównoważonego rozwoju i ochrony przestrzeni ekologicznej Uwzględnianie zapisów „Planu gminy zagospodarowania przestrzennego woj. Lubelskiego” w zakresie ochrony terenów otwartych, tożsamości - - - brak kadry krajobrazu, kształtowania zabudowy – Zarządzanie zasobami w studiach kierunków i uwarunkowań przyrody i krajobrazu zagospodarowania przestrzennego gmin i m.p.z.p. Prowadzenie oraz aktualizacja baz gminy, Powiat Łukowski - - - danych informacji o zasobach

przyrodniczych Wdrożenie wytycznych wynikających z audytu krajobrazowego, który Powiat Łukowski brak kadry, brak

sporządzi Wojewoda Lubelski do 2018 gminy środków finansowych roku Estetyzacja budynków i przestrzeni gminy, właściciele brak środków - - - obiektów i terenów finansowych

Powiat Łukowski, gminy, Zachowanie lub nadleśnictwa, przywrócenie organizacje brak środków Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz - - - właściwego stanu pozarządowe, podmioty finansowych gatunków objętych ochroną siedlisk i gatunków wyznaczone w planach ochrony i planach zadań ochronnych

137

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Liczba gmin, które brak środków wykonały co najmniej Wykonanie inwentaryzacji i waloryzacji - gminy finansowych inwentaryzacje i/lub 2 przyrodniczej gmin waloryzacje Realizacja „Programu odbudowy Województwo Lubelskie brak środków populacji zwierzyny drobnej w - - - finansowych województwie lubelskim w latach

2009-2020” Zachowanie zadrzewień i zakrzewień gminy - - - - śródpolnych Gminy, które opracowały Zapobieganie bezdomności zwierząt gminy brak kadry, brak program zapobiegania 11 11 i opieka nad bezdomnymi zwierzętami środków finansowych bezdomności zwierząt Opracowanie zasad dobrej praktyki gminy Gminy, które opracowały tendencja w zakresie ochrony gatunkowej fauny brak kadry 0 zasady wzrostowa i flory względem umieszczania reklam wielkoformatowych Gospodarowanie zwierzyną dziko nadleśnictwa, koła żyjącą (dokarmianie zwierzyny, łowieckie, dzierżawcy i reagowanie w przypadkach kolizji zarządcy lasów, gminy brak środków - - - komunikacyjnych z udziałem finansowych zwierzyny, regulacja liczebności populacji zwierzyny poprzez odłów) Ochrona pustułki w powiecie Towarzystwo brak środków - - - łukowskim Przyrodnicze Bocian finansowych brak środków Liczba gmin, które co najmniej Opracowanie Kodeksu Dobrych 0 Ochrona walorów gminy finansowych opracowały kodeks 1 Praktyk Zieleni przyrodniczych terenów zieleni Urządzanie, rozbudowa, modernizacja gminy, zarządcy brak środków Powierzchnia terenów tendencja urządzonej i rewitalizacja zarówno istniejących, 69,43 nieruchomości finansowych zieleni urządzonej w ha wzrostowa jak i nowych terenów zieleni i części

miejscowości

138

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Tworzenie obiektów małej gminy, spółdzielnie brak środków architektury służącej wypoczynkowi i mieszkaniowe, - - - finansowych rekreacji wspólnoty, właściciele

terenów Odnowa zieleni przyulicznej - brak środków Powierzchnia zieleni tendencja zagospodarowanie istniejących pasów 1,28 zarządy dróg, gminy finansowych przyulicznej w ha wzrostowa drogowych oraz nowo realizowanych

i modernizowanych ulic gminy, zarządcy brak środków - - - Konserwacja pomników przyrody nieruchomości finansowych

Prace arborystyczne, rewitalizacja gminy, zarządcy brak środków - - - zabytkowych obiektów parkowych nieruchomości finansowych

Budowa i doposażenie obiektów gminy, spółdzielnie brak środków służących rekreacji i wypoczynkowi: mieszkaniowe, - - - finansowych placów zabaw, boisk, obiektów wspólnoty mieszkańców,

sportowych właściciele terenów Wsparcie zaplecza dydaktycznego oraz Działania z zakresu gminy, Powiat Łukowski, infrastruktury służącej edukacji brak środków pogłębiania organizacje - - - ekologicznej oraz ochronie walorów finansowych i udostępniania wiedzy pozarządowe, przyrodniczych o zasobach nadleśnictwa

przyrodniczych Oznakowanie form ochrony przyrody i walorach brak środków tablicami informującymi o ich nazwach - - - krajobrazowych gminy finansowych oraz zakazach obowiązujących na ich powiatu terenie Racjonalne Opracowanie Uproszczonych Planów brak środków - - - użytkowanie zasobów Urządzenia Lasów niestanowiących Powiat Łukowski finansowych leśnych własności Skarbu Państwa

139

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu Opracowanie Uproszczonych Planów brak środków - - - Urządzenia Lasów niestanowiących gminy finansowych własności lasów komunalnych Ochrona lasu nadleśnictwa, gminy, brak środków - - - właściciele lasów finansowych Monitoring lasów oraz badania reakcji brak środków - - - nadleśnictwa drzewostanów na zmiany klimatyczne finansowych Realizacja inwestycji związanych z ochroną przeciwpożarową lasu, m.in. nadleśnictwa, Powiat brak środków - - - rozwój systemów monitorowania Łukowski, gminy finansowych zagrożenia pożarowego oraz infrastruktury przeciwpożarowej Utrzymanie oraz rozwój infrastruktury nadleśnictwa, gminy brak środków - - - edukacyjnej i turystycznej na terenach finansowych leśnych Uprzątanie lasu Uprzątanie lasu brak zainteresowania monitorowane: Zwiększenie Zalesianie gruntów z uwzględnieniem właścicieli gruntów do tendencja właściciele gruntów, PGL Wskaźnik lesistości (%) 30,6 powierzchni lasów warunków siedliskowych i potrzeb przystępowania do wzrostowa LP różnorodności biologicznej programów

zalesieniowych - - - Promowanie zalesień jako alternatywnego sposobu Powiat Łukowski brak kadry zagospodarowania nieużytków i gruntów nieprzydatnych rolniczo Kwota ekwiwalentów w - tendencja Wypłata ekwiwalentów za zalesienia brak środków Powiat Łukowski zł wzrostowa gruntów rolnych finansowych Powierzchnia gruntów - Zmiana klasyfikacji gruntów Powiat Łukowski, tendencja przekwalifikowanych w zalesionych oraz na których postępuje właściciele gruntów brak kadry wzrostowa ha sukcesja naturalna - - - brak środków Budowa szkółek leśnych nadleśnictwa finansowych

140

6.9. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: zagrożenia poważnymi awariami

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zapobieganie poważnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia Propagowanie standardów brak środków prawidłowych zachowań społeczeństwa Liczba przypadków finansowych, brak w sytuacji wystąpienia niebezpiecznego WIOŚ, gminy, policja, wystąpienia 0 0 zainteresowania zjawiska zachodzącego w atmosferze straż pożarna, RZGW poważnych awarii mieszkańców, brak lub hydrosferze, katastrofy i poważnej kadry awarii Kształtowanie zdrowego stylu życia gminy, Powiat Łukowski, brak środków poprzez promocję zdrowia, edukację media finansowych, brak zdrowotną oraz prośrodowiskową zainteresowania

mieszkańców, brak

kadry

Wydatki na Poprawa technicznego wyposażenia brak środków Zmniejszenie zagrożenia Powiat Łukowski bezpieczeństwo 6324,85 tendencja służb WIOŚ, PWIS, PSP i OSP w sprzęt finansowych wystąpienia poważnej publiczne i ochronę wzrostowa awarii oraz specjalistyczny p-poż. w tys. złotych minimalizacja skutków Utrzymywanie w dobrym stanie w przypadku technicznym i gotowości systemu zapobiegawczo – interwencyjno – wystąpienia awarii brak środków ratunkowego na wypadek wystąpienia gminy finansowych niebezpiecznego zjawiska zachodzącego w atmosferze lub hydrosferze, katastrofy i poważnej awarii Szkolenie chemiczno-ekologiczne dla brak środków straż pożarna podoficerów PSP i OSP finansowych Ochrona przeciwpożarowa lasu nadleśnictwa, straż brak środków pożarna finansowych - - - Rozwój monitoringu zagrożeń Powiatowe Centrum brak kadry, brak środowiska oraz doskonalenie systemów Zarządzania środków finansowych ostrzegania przed niebezpiecznymi Kryzysowego, gminne zjawiskami zachodzącymi w atmosferze centra zarządzania lub hydrosferze, poważnymi awariami kryzysowego, straż 141

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa Wartość Wartość bazowa docelowa Cel: Zapobieganie poważnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia i katastrofami pożarna, policja - - - Promowanie systemu ubezpieczeń dla Powiat Łukowski, gminy brak kadry obiektów i działań, które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych

6.10. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla obszaru interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

- - - Promowanie i wspieranie budowy Burmistrzowie brak kadry, brak sieci napraw i ponownego użycia i Wójtowie Gmin, zainteresowania

142

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Ograniczenie ilości odpadów kierowanych do składowania, zwiększenie poziomu recyklingu odpadów i przygotowania do ponownego użycia, zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie przedmiotów Starosta, mieszkańców Podmioty Doskonalenie systemu gospodarcze - - - gospodarowania Organizowanie giełd wymiany gminy brak zainteresowania odpadami różnych rzeczy, w tym w podmioty mieszkańców komunalnymi szczególności urządzeń domowych, gospodarcze ubrań i obuwia - - - Tworzenie banków żywności gminy brak zainteresowania gromadzących i dystrybuujących podmioty mieszkańców, brak kadry dla osób potrzebujących żywność gospodarcze o krótkim czasie pozostającym do upływu terminu ich przydatności do spożycia - - - Tworzenie i utrzymanie punktów gminy brak zainteresowania napraw rzeczy oraz produktów, podmioty mieszkańców, brak kadry które właściciele chcieliby gospodarcze w dalszym ciągu użytkować, lub przekazać po naprawie zainteresowanym - - - Tworzenie i utrzymanie punktów gminy brak zainteresowania ponownego użycia podmioty mieszkańców, brak kadry umożliwiających wymianę rzeczy gospodarcze używanych m.in. przy PSZOK Masa odebranych 11896,7 tendencja Odbiór i zagospodarowanie gminy brak środków finansowych odpadów komunalnych wzrostowa odpadów komunalnych w Mg - - - Rekultywacja składowisk odpadów gminy, zarządzający brak środków finansowych, instalacjami niski poziom wiedzy po stronie wykonawców w doborze i wdrożeniu rozwiązań technicznych

143

- - - Modernizacja infrastruktury brak środków finansowych, odwadniania osadów ściekowych, zarządzający niski poziom wiedzy po modernizacja i rozbudowa instalacjami, gminy stronie wykonawców instalacji do przetwarzania osadów w doborze i wdrożeniu rozwiązań technicznych 10 wzrost brak środków finansowych, Liczba instalacji do Rozbudowa instalacji do recyklingu zarządzający niski poziom wiedzy po recyklingu odpadów odpadów instalacjami, gminy stronie wykonawców w doborze i wdrożeniu rozwiązań technicznych Liczba instalacji MBP o 0 - Rozbudowa, modernizacja zarządzający brak środków finansowych, statusie regionalnej regionalnych instalacji do instalacjami, gminy niski poziom wiedzy po instalacji do mechaniczno-biologicznego stronie wykonawców przetwarzania odpadów przetwarzania zmieszanych w doborze i wdrożeniu komunalnych odpadów komunalnych rozwiązań technicznych

Liczba składowisk 6 - Modernizacja, rozbudowa, budowa zarządzający brak środków finansowych, odpadów składowisk odpadów komunalnych instalacjami, gminy niski poziom wiedzy po o statusie regionalnej instalacji do stronie wykonawców przetwarzania odpadów w doborze i wdrożeniu komunalnych rozwiązań technicznych - - - Monitoring składowisk odpadów, gminy, zarządcy brak środków finansowych czynnych i nieczynnych obiektów - - - Finansowanie lub gminy brak środków finansowych

144

145

6.11. Cele, wskaźniki oraz kierunki działania dla zagadnienia horyzontalnego: edukacja ekologiczna

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu Gmina, która - 1 Wykształcenie Opracowanie i wdrożenie miejskiego programu Miasto Łuków brak kadry opracowała u mieszkańców nawyków edukacji ekologicznej program i zachowań edukacji proekologicznych oraz ekologicznej poczucia odpowiedzialności - - - za stan i ochronę Całoroczne i cykliczne działania z zakresu brak kadry, brak środowiska edukacji ekologicznej: organizacja kampanii środków informacyjno-edukacyjnych oraz lokalnych akcji Powiat Łukowski, finansowych służących ochronie środowiska (imprez gminy, placówki edukacyjnych, warsztatów, spotkań, pogadanek oświatowe, media i wykładów, konkursów i quizów, zbiórek lokalne, organizacje odpadów problemowych, obserwacji pozarządowe, przyrodniczych, wycieczek krajoznawczych, nadleśnictwa publikacji materiałów edukacyjnych i promujących ekologię, itp.) - - - Rozwój terenowej infrastruktury edukacyjnej brak kadry, brak (terenowe punkty edukacji ekologicznej - ścieżki Powiat Łukowski, środków edukacyjne, tablice informacyjne, wiaty gminy, nadleśnictwa finansowych edukacyjne, gry terenowe,, itp.) - - - Powiat Łukowski, brak kadry, brak Promocja walorów środowiskowych gminy, placówki środków i turystycznych powiatu oświatowe, media finansowych lokalne, organizacje pozarządowe, nadleśnictwa - - - Kształtowanie proekologicznych postaw Powiat Łukowski, brak kadry konsumenckich: zachęcanie do stosowania gminy, placówki oznakowań opakowań produktów przyjaznych oświatowe, media dla środowiska, promowanie znaków lokalne, organizacje ekologicznych, promowanie produktów pozarządowe

146

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu w opakowaniach łatwo poddających się odzyskowi oraz opakowaniach wielokrotnego Wykształcenie użytku - - - u mieszkańców nawyków Informowanie mieszkańców o stanie środowiska Powiat Łukowski, brak kadry i zachowań i działaniach na rzecz jego ochrony gminy - - - proekologicznych oraz Zapewnienie partycypacji społecznej brak kadry poczucia odpowiedzialności w sprawach istotnych dla stanu środowiska - za stan i ochronę prowadzenie badań ankietowych, konsultacji Powiat Łukowski, środowiska społecznych, strategicznych ocen oddziaływania gminy na środowisko opracowywanych dokumentów i planowanych przedsięwzięć - - - Szkolenia dla pracowników instytucji brak publicznych w zakresie przepisów o dostępie zainteresowania Powiat Łukowski, społeczeństwa do informacji o środowisku dokształcaniem, gminy brak środków finansowych - - - Edukowanie mieszkańców w drodze brak kadry przekazywania informacji bezpośrednich, np. obejmujących ogłoszenie burmistrzów i wójtów gmin zachęcające do udziału w zbiórce Powiat Łukowski, i wyjaśniające cele i korzyści wynikające ze gminy zbiórki selektywnej, zmiany sposobu ogrzewania na bardziej ekologiczny, oszczędzania energii, itp. Wykonane - 4 Wykonanie raportów obejmujących lata: 2016- raport 2017, 2018-2019, 2020-2021, 2022-2023 Powiat Łukowski z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Łukowskiego - - - Stosowanie i promocja Uwzględnianie kwestii środowiskowych, jako brak kadry Powiat Łukowski, zielonych zamówień kryterium dodatkowego przy procedurze gminy publicznych i zielonych przetargowej - - - zakupów Zwiększenie świadomości pracowników urzędów Powiat Łukowski, brak kadry

147

Wskaźnik Kierunek interwencji Zadanie Podmiot Ryzyka Nazwa Wartość Wartość odpowiedzialny bazowa docelowa Cel: Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu i instytucji dotyczące stosowania kryteriów gminy środowiskowych w zamówieniach publicznych (popularyzacja katalogu kryteriów środowiskowych i zasad ich stosowania oraz przykładów dobrych praktyk) - - - Promocja praktyk zielonych zakupów w sektorze Powiat Łukowski, brak kadry prywatnym gminy, media lokalne, organizacje pozarządowe - - - Promocja innowacji oraz rozwiązań Powiat Łukowski, proekologicznych, zwiększających gminy, organizacje zabezpieczenia środowiskowe pozarządowe - - - Wprowadzanie systemów zarządzania gminy środowiskowego, typu „zielone biuro” - - - Wprowadzenie systemu „zielonych zamówień gminy publicznych”

148

7. Harmonogram realizacji zadań własnych i monitorowanych wraz z ich finansowaniem

7.1. Obszar interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 Modernizacja i wymiana na Powiat Łukowski, środki własne gmin, energooszczędne (w tym własne, gminy, podmioty brak danych dotyczących kosztów środki własne powiatu, wykorzystujące OZE) systemów monitorowane gospodarcze, fundusze ekologiczne, oświetlenia ulicznego oraz zarządcy środki podmiotów oświetlenia w budynkach nieruchomości gospodarczych, użyteczności publicznej środki zarządców nieruchomości Wymiana energochłonnego budżet miasta, oświetlenia w obiektach publicznych monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne z zastosowaniem technologii LEDw mieście Łuków Zmiana wyposażenia obiektów budżet miasta, użyteczności publicznej w urządzenia monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne o najwyższej klasie efektywności energetycznej w mieście Łuków Montaż kolektorów słonecznych monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, w mieście Łuków fundusze ekologiczne Montaż ogniw fotowoltaicznych monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, w mieście Łuków fundusze ekologiczne Montaż odnawialnych źródeł energii monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, na obiektach publicznych w mieście fundusze ekologiczne Łuków Rozwój energetyki rozproszonej, podmioty środki podmiotów szczególnie opartej na kogeneracji monitorowane gospodarcze brak danych dotyczących kosztów energii cieplnej i elektrycznej Budowa budynków użyteczności monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, publicznej w technologii pasywnej w fundusze ekologiczne mieście Łuków Montaż odnawialnych źródeł energii monitorowane Gmina Trzebieszów 4637 budżet gminy, środki UE 149

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 – solary w gminie Trzebieszów Montaż ogniw fotowoltaicznych monitorowane Gmina Trzebieszów 5016 budżet gminy, środki UE w gminie Trzebieszów Termomodernizacja budynków Powiat Łukowski, środki własne gmin, mieszkalnych, publicznych własne, gminy, podmioty brak danych dotyczących kosztów środki własne powiatu, i usługowych monitorowane gospodarcze, zarządcy fundusze ekologiczne, nieruchomości środki podmiotów gospodarczych, środki zarządców nieruchomości Termomodernizacja budynku własne Powiat Łukowski 2000 - - 2000 budżet powiatu światowego Modernizacja warsztatów w Zespole własne Powiat Łukowski 2500 - - 2500 budżet powiatu Szkół w Stoczku Łukowskim Termomodernizacja budynku własne SPZOZ Łuków 950 - - 950 środki SPZOZ Łuków, transportu sanitarnego z zapleczem źródła zewnętrzne, administracyjno-socjalnym w szpitalu fundusze ekologiczne, budżet powiatu Termomodernizacja budynków własne SPZOZ Łuków - - - 500 1500 2000 środki SPZOZ Łuków, szpitala B1, B2, B3 i C źródła zewnętrzne, fundusze ekologiczne, budżet powiatu Przebudowa i rozbudowa SPZOZ w własne SPZOZ Łuków 80150 60000 140000 środki SPZOZ Łuków, Łukowie – Szpitala Św. Tadeusza w źródła zewnętrzne, Łukowie o nowy budynek szpitalny fundusze ekologiczne, wraz z łącznikiem i ciągami budżet powiatu komunikacyjnymi oraz lądowiskiem dla helikopterów na dachu i modernizacja istniejących obiektów B1, B2, B3 i C – w systemie pasywnym Docieplenie budynku oświatowego własne Powiat Łukowski 400 - - - - 400 budżet powiatu, przy ul. Wyszyńskiego 41 w Łukowie I Liceum fundusze ekologiczne

150

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 Ogólnokształcące w Łukowie Termomodernizacja budynków własne Powiat Łukowski 80 - 80 budżet powiatu, warsztatowych PKS w Łukowie S.A. fundusze ekologiczne Termomodernizacja Gimnazjum oraz budżet gminy, łącznika kompleksu oświatowego monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne w Adamowie Termomodernizacja budynków budżet gminy, użyteczności publicznej w gminie monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne Krzywda Termomodernizacja Szkoły monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, Podstawowej Nr 5 w Łukowie środki zewnętrzne Termomodernizacja Gimnazjum Nr 3 monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, w Łukowie środki zewnętrzne Docieplenie budynku Urzędu Miasta monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, przy ul. Zdanowskiego 15 W łUKOWIE środki zewnętrzne Termomodernizacja bloków budżet miasta, należących do Łukowskiej Spółdzielni monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne Mieszkaniowej w Łukowie Termomodernizacja prywatnych monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, budynków mieszkalnych w Łukowie środki zewnętrzne Termomodernizacja i modernizacja monitorowane Gmina Łuków 1000 - - - - 1000 budżet gminy budynku Zespołu Szkół w Czerśli w gminie Łuków Termomodernizacja budynków monitorowane Gmina Stoczek 1000 budżet gminy, WFOŚiGW użyteczności publicznej w gminie Łukowski Stoczek Łukowski Termomodernizacja obiektów monitorowane Gmina Trzebieszów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki UE w gminie Trzebieszów Termomodernizacja szkoły – starego Zespół Oświatowy budżet gminy, WFOŚiGW skrzydła w Zespole Oświatowym monitorowane w Jedlance 200 w Lublinie w Jedlance Termomodernizacja budynku monitorowane Nadleśnictwo 300 środki z POIS 2014-2020

151

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 administracyjnego Nadleśnictwa Łuków Łuków Opracowanie, wdrożenie, aktualizacja i monitorowanie planów monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, ograniczania niskiej emisji lub planów fundusze ekologiczne gospodarki niskoemisyjnej Kontrola gospodarstw domowych gminy, w zakresie przestrzegania zakazu monitorowane policja brak danych dotyczących kosztów budżety gmin spalania odpadów w urządzeniach grzewczych Modernizacja, likwidacja lub Powiat Łukowski, budżety gmin, budżet wymiana (na ekologiczne) gminy, podmioty brak danych dotyczących kosztów powiatu, RPO konwencjonalnych źródeł ciepła w własne, gospodarcze, województwa budynkach mieszkalnych, publicznych monitorowane zarządcy lubelskiego, fundusze i usługowych nieruchomości ekologiczne, środki podmiotów gospodarczych, środki zarządców nieruchomości, inne środki Modernizacja instalacji centralnego monitorowane Muzeum Regionalne 60 środki jednostki ogrzewania w Muzeum Regionalnych w Łukowie w Łukowie Instalacja OZE na terenie Pływalni monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, Krytej "Delfinek" w Łukowie fundusze ekologiczne Instalacja pomp ciepła w budynkach monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów środki inwestorów, w Łukowie fundusze ekologiczne Czysta energia w gminie Łuków – monitorowane Gmina Łuków 10703,854 5391,010 - - - 16094,864 RPO Woj. Lubelskiego, etap I, II i III budżet gminy Budowa sieci gazowej na terenie Mazowiecka Spółka gminy Adamów monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów Gazownictwa Sp. z o.o. Mińsk Mazowiecki Budowa sieci gazowej na osiedlu Miasto Stoczek Mazowiecka Spółka

152

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 ul. Lipowa w Stoczku Łukowskim monitorowane Łukowski brak danych dotyczących kosztów Gazownictwa Sp. z o.o. Mińsk Mazowiecki Budowa instalacji fotowoltaicznej środki SPZOZ Łuków, z budową stacji trafo z niezbędną własne SPZOZ Łuków 900 2300 3200 źródła zewnętrzne, infrastrukturą i remontami rozdzielni fundusze ekologiczne, oraz wymianą agregatu budżet powiatu prądotwórczego w SPZOZ Łuków Wykonanie instalacji trigeneracji własne SPZOZ Łuków 3100 - - 3100 środki SPZOZ Łuków, w SPZOZ Łuków źródła zewnętrzne, fundusze ekologiczne, budżet powiatu Zapewnienie awaryjnych źródeł monitorowane zakłady brak danych dotyczących kosztów środki podmiotów energii oraz przesyłu w warunkach energetyczne gospodarczych zmian klimatu Modernizacja węzłów i sieci Środki PEC Sp. z o.o. PEC Sp. z o.o. ciepłowniczych w celu ograniczenia monitorowane koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania w Łukowie w Łukowie strat ciepła Budowa nowych odcinków sieci Środki PEC Sp. z o.o. PEC Sp. z o.o. ciepłowniczej i przyłączy do monitorowane koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania w Łukowie w Łukowie budynków mieszkalnych monitorowane PEC Sp. z o.o. koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania Środki PEC Sp. z o.o. Monitoring sieci ciepłowniczej w Łukowie w Łukowie Modernizacja instalacji środki podmiotów technologicznych oraz instalacji monitorowane przedsiębiorstwa brak danych dotyczących kosztów gospodarczych spalania paliw do celów technologicznych Modernizacja kotła OR16/40 w zakresie: modernizacja rusztu wraz ze monitorowane Zakłady Mięsne 500 środki własne zdalną automatyczną regulacją „Łmeat – Łuków” SA procesu spalania, modernizacja podawania paliwa na ruszt w Zakładach Mięsnych „Łmeat – Łuków” SA

153

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 Modernizacja instalacji odzysku Zakłady Mięsne środki własne ciepła skraplania amoniaku dla monitorowane „Łmeat – Łuków” SA 200 potrzeb podgrzania CWU w Zakładach Mięsnych „Łmeat – Łuków” SA Ograniczenie szkodliwej emisji przewoźnicy, środki własne i poprawienie bezpieczeństwa usług monitorowane gminy 3915 - 3915 przewoźników zbiorowego transportu lokalnego Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska, monitorowane Miasto Łuków brak danych dotyczących kosztów budżet miasta, w szczególności: sieć miejskich stacji fundusze ekologiczne rowerowych, zakup autobusów niskoemisyjnych (utworzenie sieci miejskich stacji rowerowych oraz zakup autobusów niskoemisyjnych w Łukowie Zakup nowej generacji autobusów własne PKS w Łukowie S.A. 2000,000 budżet powiatu Euro V i Euro VI fundusze ekologiczne Ograniczanie pylenia wtórnego gminy budżety gmin, poprzez czyszczenie ulic na mokro, monitorowane zarządy dróg brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, szczególnie w czasie dni budżet województwa bezopadowych Wprowadzenie ograniczeń prędkości własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, na drogach o pylącej nawierzchni monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, zarządy dróg budżet województwa Promowanie proekologicznych własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, zachowań właścicieli pojazdów monitorowane gminy, placówki brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, (wysoka jakość paliwa, organizacja oświatowe, media fundusze ekologiczne płynnego ruchu komunikacyjnego, lokalne, organizacje popularyzacja ruchu rowerowego pozarządowe itp.) Usuwanie i dofinansowanie usuwania własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, budżet wyrobów zwierających azbest monitorowane gminy koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania powiatu, środki

154

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 właściciele obiektów właścicieli obiektów, WFOSiGW w Lublinie Wykonanie analiz potencjału energii budżety gmin, odnawialnej możliwej do monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów WFOSiGW w Lublinie wykorzystania na terenie gmin Prowadzenie kampanii edukacyjnych własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, budżet w zakresie konieczności ochrony monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów powiatu powietrza i wpływu zanieczyszczeń placówki oświatowe powietrza na zdrowie media Promocja stosowania alternatywnych własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, budżet źródeł energii, propagowanie działań monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów powiatu zmierzających do wykorzystywania placówki oświatowe odnawialnych źródeł energii media Promocja oszczędzania energii własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, cieplnej i elektrycznej oraz monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, uświadamianie o szkodliwości placówki oświatowe WFOSiGW w Lublinie spalania paliw niskiej jakości oraz media odpadów Wprowadzenie elektronicznego własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, obiegu dokumentów i redukcja monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, kopiowania i wydruków papierowych instytucje publiczne WFOSiGW w Lublinie Wdrożenie i promocja działań, własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, mających na celu ograniczenie monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, poboru energii przez urządzenia instytucje publiczne WFOSiGW w Lublinie służące do telekomunikacji i informatyczne (komputery, tablety, telefony komórkowe, drukarki, skanery itp.) oraz podczas gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji w formie elektronicznej Zakupy sprzętu informatycznego własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, i komunikacyjnego z uwzględnieniem monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu,

155

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła finansowania realizację 2024 kryterium ochrony środowiska instytucje publiczne WFOSiGW w Lublinie (np. sprzętu o niskiej energochłonności) Promowanie budownictwa własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, niskoenergetycznego i pasywnego monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, WFOSiGW w Lublinie Realizacja zapisów deklaracji "Dobry własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, klimat dla powiatów" monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, podmioty WFOSiGW w Lublinie gospodarcze Upowszechnienie informacji w własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, zakresie zmian klimatu oraz metod monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, zapobiegania i ograniczania ich placówki oświatowe WFOSiGW w Lublinie skutków media

156

7.2. Obszar interwencji: zagrożenie hałasem

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację Reagowanie na skargi Powiat Łukowski, mieszkańców na własne, gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej działalności budżety gmin, ponadnormatywny hałas, monitorowane WIOŚ budżet powiatu z uwzględnieniem technicznych i ekonomicznych możliwości organów władzy Wprowadzenie do mpzp zapisów sprzyjających ograniczeniu monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej działalności budżety gmin zagrożeń hałasem (rozgraniczenie terenów o zróżnicowanej funkcji), np.: odsuwanie linii zabudowy od istniejących i potencjalnych źródeł hałasu oraz lokalizacja zabudowy mieszkaniowej na terenach o korzystnym klimacie akustycznym (bez istniejących i potencjalnych przekroczeń hałasu) Wyznaczenie i ochrona obszarów cichych z własne, Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej działalności budżety gmin jednoczesnym zapewnieniem w monitorowane gminy budżet powiatu opracowywanych planach zagospodarowania przestrzennego stosownej ochrony prawnej Budowa systemów sterowania Powiat Łukowski, budżety gmin, ruchem dla zwiększenia własne, gminy, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, efektywności zarządzania monitorowane zarządzający budżet w sektorze transportowym drogami województwa, budżet państwa,

157

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację fundusze ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 budżety gmin, Remonty i naprawa istniejących własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, odcinków dróg i ulic dążące do monitorowane gminy, budżet eliminacji nieciągłości i wyrw zarządzający województwa, w warstwie wierzchniej w celu drogami budżet państwa, utrzymania wysokiego standardu fundusze nawierzchni ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 budżety gmin, Przebudowa i modernizacja dróg własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, publicznych i rozwój sieci dróg monitorowane gminy, budżet zapewniających zwiększenie zarządzający województwa, płynności ruchu drogami budżet państwa, fundusze ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 Budowa małej obwodnicy miasta własne, Województwo - 3325 10111 - - budżet powiatu, Łuków – III etap monitorowane Lubelskie, 13436 budżet Powiat Łukowski województwa Przebudowa dróg powiatowych: - - - - budżet powiatu nr 1313L Trzebieszów – Celiny – własne Powiat Łukowski 7179,999 7179,999 budżet Krynka – Kol. Gręzówka – Łuków województwa (ul. Zimna Woda, ul. Wiatraki, ul. Ławecka), nr 1337L Sięciaszka - Czerśl, nr 1326L (Zwola Poduchowna) gr. woj. Ciechomin – Guzówka-Jedlanka

158

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację Przebudowa dróg powiatowych - - - - nr 1359L Stanin- Krzywda – własne Powiat Łukowski 5799,998 5799,998 budżet powiatu Adamów – Krzówka – droga budżet krajowa 48, droga nr 1302 L województwa Stoczek Łukowski (ul. Piaski) gr. woj. (Rudnik – Żebraczka) Przebudowa drogi powiatowej - - - - budżet powiatu nr 1355L Szczygły Górne – własne Powiat Łukowski 4200 4200 środki UE Sarnów – Siedliska Burzec Przebudowa drogi powiatowej - - - - budżet powiatu nr 1372L Łuków ul. Przemysłowa własne Powiat Łukowski 3000 3000 budżet i nr 1373L Łuków ul. Ks. J. województwa Popiełuszki Przebudowa drogi powiatowej - - - budżet powiatu nr 1311L Łuków (ul. Jana Pawła II) własne Powiat Łukowski 4000 4000 budżet – Dziewule województwa Przebudowa drogi powiatowej - - - budżet powiatu nr 1325L Dębek – Osiny własne Powiat Łukowski 6000 6000 budżet województwa Przebudowa drogi powiatowej - - - budżet powiatu nr 1210L Łuków własne Powiat Łukowski 3000 3000 budżet (ul. Cieszkowizna) – Aleksandrów województwa – Gąsiory Przebudowa drogi powiatowej - - - budżet powiatu nr 1342 Nowy Świat - Krzywda własne Powiat Łukowski 6000 6000 budżet województwa Rozbudowa DK 63 na odc. gr. Generalna - brak danych - - - woj. mazowieckiego i lubelskiego monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących budżet państwa - Łuków, od km 287+884 do km Krajowych i kosztów 299+325 (11,441 km) Autostrad Poprawa BRD na DK 76 - budowa Generalna brak danych - - - - - ciągu pieszo - rowerowego monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących budżet państwa w m. Łuków, od km 302+600 do Krajowych i kosztów

159

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację km 303+600 (1,0 km) Autostrad

Poprawa BRD na DK 76 - budowa Generalna brak danych - - - - - chodnika w m. Kol. Jamielnik, monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących budżet państwa od km 52+818 do km 53+337 Krajowych kosztów (0.519 km) i Autostrad Poprawa BRD na DK 76 - budowa Generalna brak danych - - - - - kładki dla pieszych w m. Łuków, monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących budżet państwa od km 76+800 do km 76+900 Krajowych kosztów (0,010 km) i Autostrad Generalna - brak danych budżet państwa Przebudowa DK 76 w m. Stoczek monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących Łukowski, od km 45+867 do km Krajowych kosztów 48+920 (3,053 km) i Autostrad Rozbudowa DK 76 na odc. Generalna - brak danych Stoczek Łukowski - Jamielnik, monitorowane Dyrekcja Dróg dotyczących budżet państwa od km 48+920 do km 50+000 Krajowych kosztów (1,080 km) i Autostrad Generalna - Rozbudowa DK 76 na odc. monitorowane Dyrekcja Dróg brak danych budżet państwa Jamielnik - Dąbie, od km 54+135 Krajowych dotyczących kosztów do km 67+415 (13,280 km) i Autostrad Rozbudowa DK 76 na odc. Dąbie - Generalna - Łuków, od km 67+425 do km monitorowane Dyrekcja Dróg brak danych budżet państwa 75+855 (poprawa stanu Krajowych dotyczących kosztów nawierzchni drogi i geometrii i Autostrad drogi, rozbudowa istniejącego skrzyżowania z linią kolejową, doposażenie drogi w niezbędne urządzenia poprawiające BRD, budowa ciągu pieszo- rowerowego (ok. 16 km), tym chodnika w m. Zalesie

160

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację Poprawa układu monitorowane Miasto Łuków 15 000 budżet miasta, komunikacyjnego (budowa, budżet powiatu, remonty i modernizacja dróg). budżet Remonty i naprawa istniejących województwa, odcinków dróg i ulic w mieście budżet państwa Łuków Przebudowa ul. Stodolnej brak budżetu zadaniowego budżet miasta w mieście Łuków monitorowane Miasto Łuków Przebudowa ul. Okrzei w mieście brak budżetu zadaniowego budżet miasta Łuków monitorowane Miasto Łuków Budowa ul. Polnej w mieście brak budżetu zadaniowego budżet miasta Łuków monitorowane Miasto Łuków Przebudowa ul. Kiernickich brak budżetu zadaniowego budżet miasta w mieście Łuków monitorowane Miasto Łuków Budowa ul. Kraszewskiego brak budżetu zadaniowego budżet miasta w mieście Łuków monitorowane Miasto Łuków budżet miasta, Rozbudowa drogi wojewódzkiej monitorowane Miasto Łuków brak budżetu zadaniowego budżet Nr 808 w mieście Łuków województwa Przebudowa drogi w Leśnictwie Nadleśnictwo 300 środki własne Stoczek monitorowane Łuków Przebudowa drogi w Leśnictwie Nadleśnictwo 200 środki własne Kryńszczak monitorowane Łuków Przebudowa dróg w Leśnictwie Nadleśnictwo 400 środki własne Kujawy monitorowane Łuków Przebudowa dróg w Leśnictwie Nadleśnictwo 850 środki własne Jagodne monitorowane Łuków Przebudowa dróg w Leśnictwie Nadleśnictwo 650 środki własne Gułów monitorowane Łuków Przebudowa drogi w Leśnictwie Nadleśnictwo 290 środki własne Jagodne II etap monitorowane Łuków Przebudowa drogi w Leśnictwie Nadleśnictwo brak budżetu zadaniowego środki własne Stoczek monitorowane Łuków

161

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację budżet miasta, Budowa ścieżek rowerowych monitorowane Miasto Łuków brak budżetu zadaniowego budżet w mieście Łuków województwa budżet miasta, Budowa parkingów typu monitorowane Miasto Łuków brak budżetu zadaniowego fundusze "park&ride" w mieście Łuków ekologiczne budżet miasta, Budowa parkingów typu monitorowane Miasto Łuków brak budżetu zadaniowego fundusze "park&bike" w mieście Łuków ekologiczne Budowa , przebudowa i remonty budżet gminy, dróg gminnych i wewnętrznych monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne w gminie Adamów Przebudowa drogi w Okrzei budżet gminy, Kol. Rowiny w gminie Krzywda monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne Modernizacja ul. Żwirowej budżet gminy, i ul. Krótkiej w Hucie Dąbrowie monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne w gminie Krzywda Modernizacja drogi w Okrzei budżet gminy, w kierunku do Huty Dąbrowej monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów środki zewnętrzne w gminie Krzywda Budowa drogi gminnej Dąbie – - - - budżet Klimki w gminie Łuków monitorowane Gmina Łuków 6000 6000 województwa, budżet gminy Budowa drogi gminnej Sięciaszka monitorowane Gmina Łuków 300 - - - 300 Pierwsza – Zalesie w gminie Łuków Modernizacja drogi Gminnej monitorowane Gmina Łuków 520 - - - 520 budżet gminy w m. Sięciaszka Druga w gminie Łuków Przebudowa drogi gminnej monitorowane Gmina Łuków 560 - - - 560 budżet gminy w m. Turze Rogi w gminie Łuków Organizacja systemu miejsc monitorowane Miasto Łuków 860 budżet miasta postojowych w mieście Łuków

162

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację Budowa i remonty wiat monitorowane Miasto Łuków koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania budżet miasta przystankowych w mieście Łuków Remont i modernizacja dróg Gmina Stoczek budżet gminy, RPO w gminie Stoczek Łukowski monitorowane Łukowski 4000 WL 2014-2020, PROW 2014-2020, PO PW 2014- 2020,budżet państwa Budowa i remonty wiat monitorowane Gmina Wola koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania budżet gminy przystankowych w gminie Wola Mysłowska Mysłowska budżety gmin, Rozwój transportu rowerowego, własne, Województwo 25,0 budżet powiatu, w tym rozbudowa spójnego monitorowane Lubelskie, budżet systemu dróg i ścieżek Powiat Łukowski, województwa, rowerowych gminy budżet państwa, fundusze ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 Poprawa systemu komunikacji gminy, budżety gmin, publicznej, m.in. budowa, monitorowane zarządzający brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, przebudowa chodników, zatok drogami, budżet autobusowych, postojowych, zarządzający województwa, centrów przesiadkowych, węzłów komunikacją budżet państwa, multimodalnych, parkingów publiczną fundusze Parkuj i Jedź, itp. ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 Wymiana taboru komunikacji budżety gmin, publicznej na pojazdy monitorowane zarządzający brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, ekologiczne, zasilane np. gazem komunikacją budżet LPG publiczną województwa,

163

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację fundusze ekologiczne, POIiŚ 2014-2020, PROW 2014-2020 Wymiana okien i stolarki Powiat Łukowski, budżety gmin, drzwiowej na dźwiękoszczelne własne, gminy koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania budżet powiatu, w budynkach monitorowane właściciele środki własne obiektów właścicieli obiektów Analiza wydawanych zezwoleń na działalność w sezonie letnim monitorowane gminy w ramach bieżącej działalności budżety gmin i narzucanie potencjalnym inwestorom wysokich wymagań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem Stosowanie rozwiązań ograniczających hałas w monitorowane koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania środki podmiotów zakładach przemysłowych podmioty (np. obudowy dźwiękochłonne, gospodarcze tłumiki dźwięku, izolacje akustyczne) Stosowanie organizacji robót podmioty budowlanych minimalizującej monitorowane koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania środki podmiotów gospodarcze hałas Prowadzenie edukacji własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, ekologicznej w zakresie monitorowane gminy, placówki koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania budżet powiatu, szkodliwości hałasu oraz oświatowe, media fundusze promowania ruchu pieszego, lokalne, ekologiczne jazdy na rowerze i transportu organizacje publicznego pozarządowe Promowanie proekologicznych Powiat Łukowski, budżety gmin, zachowań właścicieli własne, gminy, placówki koszty w zależności od potrzeb i możliwości finansowania budżet powiatu, samochodów (np. Dzień bez monitorowane oświatowe, media fundusze

164

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021-2024 Razem finansowania zadania realizację samochodu, korzystanie ze lokalne, ekologiczne środków transportu publicznego, organizacje korzystanie kilku osób z jednego pozarządowe pojazdu

7.3. Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Prowadzenie ewidencji źródeł wytwarzających pola własne Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji) działalności powiatu Prowadzenie, aktualizowanego corocznie, rejestru budżet zawierającego informację o terenach, na których własne Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej powiatu stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów działalności pól elektromagnetycznych w środowisku Wprowadzanie do planów zagospodarowania monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin przestrzennego zapisów dot. ochrony przed polami działalności elektromagnetycznymi budżet monitorowane WIOŚ, podmioty zadanie realizowane w ramach bieżącej państwa Monitoring poziomu pól elektromagnetycznych gospodarcze działalności środki podmiotów budżet Powiat Łukowski, własne, koszty w zależności od potrzeb i możliwości powiatu gminy, placówki Edukacja społeczeństwa z zakresu oddziaływania monitorowane finansowania budżety gmin oświatowe, media i szkodliwości pól elektromagnetycznych fundusze lokalne, organizacje ekologiczne pozarządowe

165

7.4. Obszar interwencji: gospodarowanie wodami

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania zadania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Ograniczenie zużycia wody w przemyśle, rolnictwie monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów - i leśnictwie gospodarcze Ograniczenie zużycia wody przez mieszkańców monitorowane mieszkańcy powiatu brak danych dotyczących kosztów - Poszukiwanie i dokumentowanie alternatywnych monitorowane gminy, podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin źródeł wody do spożycia gospodarcze środki podmiotów Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty własne Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet powiatu warunków wprowadzania ścieków do wód lub do działalności ziemi Uwzględnianie w dokumentach planistycznych na własne Powiat Łukowski poziomie gminnym i powiatowym map ryzyka monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet powiatu, powodziowego, map zagrożenia powodziowego oraz działalności budżety gmin terenów zagrożonych podtopieniami Rozwój, utrzymanie i konserwacja urządzeń melioracji gminy budżet województwa, wodnych monitorowane właściciele terenów brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, WZMiUW środki właścicieli terenu Konserwacja rowów melioracyjnych w gminie monitorowane gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki Adamów zewnętrzne Konserwacja i przebudowa urządzeń melioracji monitorowane Gmina Stoczek 200 budżet gminy, Spółka podstawowej w gminie Stoczek Łukowski Łukowski Wodna Wsparcie dla Spółek Wodnych w zakresie bieżącego własne Powiat Łukowski budżet powiatu, utrzymanie wód i urządzeń wodnych oraz remontów monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin urządzeń melioracji wodnych szczegółowych Konserwacja rzek Świder, Świder Południowy, budżet państwa Okrzejka, Wilga, Czarna, Grabówka, Bystrzyca Duża, monitorowane WZMiUW Lublin brak danych dotyczących kosztów Bystrzyca Mała, Struga Cisownik, Stanówka, Wilkojadka, Kanał Maciejowicki, Krzna Południowa, Krzna Północna

166

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania zadania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Konserwacja i rewitalizacja rzeki Krzna w Łukowie monitorowane Miasto Łuków 1250 budżet miasta, budżet WZMiUW Lublin województwa, budżet RZGW państwa Realizacja obiektów i urządzeń zwiększających gminy, budżety gmin, budżet retencję wodną na terenach leśnych, rolniczych monitorowane Państwowe brak danych dotyczących kosztów państwa, WFOŚiGW w i zurbanizowanych Gospodarstwo Leśne Lublinie, PROW 2014- Lasy Państwowe, 2020, POIiŚ 2014-2020 spółki wodne Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, gminy, budżet województwa, przywracanie naturalnych meandrów oraz funkcji monitorowane WZMiUW brak danych dotyczących kosztów budżety gmin retencyjnych cieków oraz zbiorników wodnych Rozwój systemu małej retencji wodnej gminy, WZMiUW budżet województwa, monitorowane właściciele terenu brak danych dotyczących kosztów budżety gmin środki właścicieli terenu Budowa małej retencji w Leśnictwie Stoczek monitowane Nadleśnictwo Łuków 200 środki z POIiŚ 2014- 2020 Realizacja działań o charakterze bieżącym w przypadku budżet państwa, wystąpienia suszy (np. czasowe ograniczenia poboru monitowane RZGW, gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin wód, wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, zmiany właściciele terenów środki właścicieli sposobu gospodarowania wodą w zbiornikach terenu retencyjnych, czasowe zakazy wykorzystywania wody z sieci wodociągowej do celów innych niż socjalno- bytowe itp.) Ograniczenie wpływu rolnictwa na wody poprzez LODR, mieszkańcy, budżet województwa, racjonalne nawożenie i edukację w zakresie rozwoju monitowane gminy, ARiMR, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin rolnictwa ekologicznego (ograniczenie odpływu azotu organizacje środki właścicieli ze źródeł rolniczych) pozarządowe terenu

167

7.5. Obszar interwencji: gospodarka wodna - ściekowa

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Budowa, modernizacja, konserwacja i remonty gminy, budżety gmin, fundusze ujęć wody oraz stacji uzdatniania wody (SUW) monitorowane zakłady komunalne, brak danych dotyczących kosztów ekologiczne, PROW 2014- podmioty 2020, RPO 2014-2020, gospodarcze EFRROW, środki podmiotów gospodarczych Modernizacja stacji uzdatniania wody budżet gminy, środki w Hordzieżce w gminie Adamów monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów zewnętrzne

Modernizacja stacji uzdatniania wody budżet gminy, środki w Adamowie monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów zewnętrzne

Odwiert studni głębinowej oraz modernizacja budżet gminy, środki stacji uzdatniania wody w Budziskach w gminie monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów zewnętrzne Adamów Modernizacja Stacji Wodociągowej w Krzywdzie monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w Krzywdzie zewnętrzne Budowa i modernizacja Stacji Uzdatniania Wody monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w Woli Okrzejskiej w gminie Krzywda zewnętrzne Modernizacja ujęć wody w Starej Prawdzie budżet gminy, RPO WL i Zgórznicy. Budowa dodatkowej studni w gminie monitorowane Gmina Stoczek 500 2014-2020, PROW 2014- Stoczek Łukowski Łukowski 2020, PO PW 2014-2020, WFOŚiGW Budowa studni głębinowej w mieście Stoczek monitorowane Miasto Stoczek 500 WFOŚiGW, Łukowski Łukowski PROW 2014-2020

168

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Zapewnienie alternatywnych źródeł dostawy Powiat Łukowski, budżet gminy, fundusze wody w sytuacjach awarii i katastrof monitorowane gminy, brak danych dotyczących kosztów ekologiczne, środki ekologicznych przedsiębiorstwa zewnętrzne wodno-kanalizacyjne Kontrolowanie i zmniejszenie strat wody gminy, zakłady budżety gmin, fundusze w systemach wodociągowych do wielkości monitorowane komunalne, brak danych dotyczących kosztów ekologiczne, PROW 2014- akceptowalnych pod względem technicznym podmioty 2020, RPO 2014-2020, i ekonomicznym poprzez modernizację gospodarcze EFRROW, środki i konserwację urządzeń wodociągowych podmiotów gospodarczych Budowa, modernizacja, konserwacja i remonty gminy budżety gmin, fundusze sieci wodociągowej monitorowane zakłady komunalne brak danych dotyczących kosztów ekologiczne, PROW 2014- 2020, RPO 2014-2020, EFRROW Modernizacja i rozbudowa systemu środki własne PUIK Sp. z wodociągowego w mieście Łuków: monitorowane Przedsiębiorstwo 9239 o.o., - ujęcia głębinowe, PUIK Sp. z o.o. budżet miasta Łuków, - bieżąca wymiana wodomierzy, w Łukowie fundusze celowe - wymiana starych i budowa nowych sieci, (WFOŚiGW, NFOŚiGW), - odnowa i modernizacja obiektów SUW środki europejskie - niezbędne prace koncepcyjne i projektowe Spinka wodociągów Hordzieżka – Budziska monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w gminie Adamów zewnętrzne Modernizacja najstarszych odcinków sieci budżet gminy, RPO WL wodociągowej w gminie Stoczek Łukowski monitorowane Gmina Stoczek 200 2014-2020, PROW 2014- Łukowski 2020, PO PW 2014-2020, NFOŚiGW Budowa, modernizacja, konserwacja i remonty budżety gmin, fundusze sieci kanalizacyjnej monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów ekologiczne, PROW 2014- 2020, RPO 2014-2020, EFRROW

169

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Modernizacja i rozbudowa systemu środki własne PUIK Sp. kanalizacyjnego w Łukowie: lokalne monitorowane Przedsiębiorstwo 9069,745 z o.o., budżet miasta przepompownie ścieków, modernizacja starych PUIK Sp. z o.o. Łuków, fundusze celowe i budowa nowych sieci kanalizacyjnych, odnowa w Łukowie (WFOŚiGW, NFOŚiGW), i modernizacja obiektów oczyszczalni ścieków, środki europejskie niezbędne prace koncepcyjne i projektowe. Inspekcja sieci kanalizacji sanitarnej i wykrywanie Przedsiębiorstwo środki własne PUIK Sp. nielegalnych podłączeń wód opadowych oraz monitorowane PUIK Sp. z o.o. koszty w zależności od potrzeb z o.o. nielegalnych podłączeń ścieków do kanalizacji w Łukowie sanitarnej Budowa kanalizacji sanitarnej w Adamowie monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Budowa kanalizacji sanitarnej w Gułowie monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w gminie Adamów zewnętrzne Budowa kanalizacji sanitarnej w Hordzieżce monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w gminie Adamów zewnętrzne Budowa kanalizacji sanitarnej Wola Gułowska monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w gminie Adamów zewnętrzne Budowa kanalizacji sanitarnej Turzystwo monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki w gminie Adamów zewnętrzne Budowa kanalizacji sanitarnej w Krzywdzie monitorowane Gmina Krzywda brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki IV etap zewnętrzne Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości: budżet gminy, RPO WL Kienkówka, Stare Kobiałki i Jamielnik Kolonia, monitorowane Gmina Stoczek 7000 2014-2020, PROW 2014- Jamielnik Nowy i Jamielnik Stary, Szyszki, Łukowski 2020, PO PW 2014-2020, Jedlanka, Toczyska w gminie Stoczek Łukowski NFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej w mieście Stoczek monitorowane Miasto Stoczek 600 WFOŚiGW, Łukowski Łukowski PROW 2014-2020 Monitoring i zarządzanie siecią kanalizacyjną oraz gminy, budżety gmin, środki wodociągową monitorowane przedsiębiorstwa brak danych dotyczących kosztów podmiotów wodno-kanalizacyjne

170

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 budżet gminy, Budowa, modernizacja, konserwacja i remonty monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów RPO województwa oczyszczalni ścieków lubelskiego, fundusze ekologiczne Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, w Adamowie środki zewnętrzne Budowa oczyszczalni ścieków w Konorzatce monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Przedsiębiorstwo środki własne, Modernizacja oczyszczalni ścieków w Łukowie monitorowane PUIK Sp. z o.o. 47770,01 POIiŚ 2014-2020 w Łukowie środki własne gminy, RPO Rozbudowa oczyszczalni ścieków „Dębina” monitorowane Gmina Stoczek 25000 WL 2014-2020, PROW w Woli Kisielskiej Łukowski 2014-2020, PO PW 2014-2020, NFOŚiGW Dotacje i budowa przydomowych oczyszczalni budżety gmin, ścieków na terenach, dla których budowa sieci monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne kanalizacyjnej jest nieuzasadniona ekonomicznie lub technicznie Prowadzenie ewidencji i kontrola zbiorników monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin, bezodpływowych oraz przydomowych działalności fundusze ekologiczne oczyszczalni ścieków Program budowy szczelnych zbiorników monitorowane Gmina Stoczek 200 budżet gminy, NFOŚ i bezodpływowych Łukowski GW, PROW 2014-2020, Modernizacja i rozbudowa sieci kanalizacji własne PKS w Łukowie S.A. 50 budżet powiatu deszczowej środki zewnętrzne Budowa, modernizacja, konserwacja i remonty monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, sieci kanalizacji deszczowej fundusze ekologiczne Budowa nowych kolektorów deszczowych wraz monitorowane Miasto Łuków koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet miasta Łuków, z urządzeniami podczyszczającymi ścieki Zarząd Dróg Miejskich finansowania fundusze ekologiczne deszczowe- separatory w Łukowie

171

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Kanalizacja deszczowa w ul. Rurowej i ul. Polnej monitorowane Zarząd Dróg Miejskich 1725 budżet miasta Łuków w Łukowie Modernizacja istniejącej kanalizacji deszczowej monitorowane Miasto Łuków koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet miasta Łuków, Zarząd Dróg Miejskich finansowania fundusze ekologiczne Oczyszczanie i konserwacja kanalizacji Zarząd Dróg Miejskich budżet miasta Łuków deszczowej (oczyszczanie studni rewizyjnych monitorowane w Łukowie 300 i studzienek ściekowych z zanieczyszczeń) Budowa kanalizacji deszczowej w Adamowie monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Budowa kanalizacji deszczowej w Woli monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki Gułowskiej zewnętrzne Stopniowa eliminacja nieszczelnych zbiorników właściciele obiektów koszty w zależności od potrzeb i możliwości środki własne właścicieli do gromadzenia nieczystości (szamb) w miarę monitorowane gminy finansowania nieruchomości, rozwoju sieci kanalizacyjnej fundusze ekologiczne Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące Powiat Łukowski, i upowszechniające wiedzę o konieczności, własne, gminy, placówki koszty w zależności od potrzeb i możliwości celach, zasadach i sposobach oszczędnego monitorowane oświatowe finansowania budżet powiatu, użytkowania wody oraz najważniejszych media, organizacje budżety gmin, sprawach związanych z odprowadzaniem pozarządowe fundusze ekologiczne i oczyszczaniem ścieków, w szczególności skierowane do dzieci i młodzieży

172

7.6. Obszar interwencji: zasoby geologiczne

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 własne, Powiat Łukowski, budżet powiatu, Kontrola realizacji koncesji na wydobywanie kopalin monitorowane Urząd Marszałkowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet ze złóż Województwa działalności województwa, Lubelskiego, budżet państwa Okręgowy Urząd Górniczy własne, Powiat Łukowski, budżet powiatu, Ograniczanie niekoncesjonowanej eksploatacji monitorowane gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, zasobów Okręgowy Urząd budżet państwa Górniczy Ochrona terenów występowania złóż przed monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin zainwestowaniem na inne cele (na etapie planowania działalności i uzgadniania dokumentów planistycznych) Ograniczenie presji wywieranej na środowisko środki podmiotów podczas prowadzenia prac rozpoznawczych monitorowane podmioty gospodarcze brak danych dotyczących kosztów gospodarczych i eksploatacyjnych kopalin poprzez korzystanie z najnowocześniejszych technik Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych monitorowane podmioty gospodarcze brak danych dotyczących kosztów środki podmiotów gospodarczych Rekultywacja gruntów zdegradowanych przez monitoring Starosta Łukowski brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, nieustalone osoby fundusze ekologiczne Wprowadzanie zieleni izolacyjnej wzdłuż granic środki podmiotów terenów górniczych w celu ograniczenia pylenia oraz monitorowane podmioty gospodarcze brak danych dotyczących kosztów gospodarczych nadmiernego hałasu Kontrola wnoszenia opłat i wykonywania bilansów własne Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet powiatu kopalin oraz rozliczania zasobów złóż kopalin działalności

173

7.7. Obszar interwencji: gleby

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem finansowania 2024 Rozpowszechnienie dobrych praktyk rolnych i leśnych, LODR, ARIMR, gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet jednostki zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju monitorowane działalności Porady i konsultacje dla rolników prowadzących gospodarstwa rolne oraz innych zainteresowanych osób, monitorowane Lubelski Ośrodek zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet jednostki szkolenia z zakresu rozwoju obszarów wiejskich, ochrony Doradztwa działalności środowiska i ekonomiki rolnictwa, wypełnianie Rolniczego wniosków o przyznanie pomocy finansowej, upowszechnianie wiedzy i informacji Scalanie gruntów i zagospodarowanie nieużytków zadanie realizowane w ramach bieżącej rolnych w ramach programu właściwej gospodarki własne Powiat Łukowski działalności budżet powiatu gruntami Ochrona gruntów rolnych przed zmianą własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, zagospodarowania poprzez uwzględnianie ich monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów fundusze przeznaczenia w dokumentach planistycznych ekologiczne Realizacja zadań wskazanych w pakietach rolno- monitorowane właściciele gruntów brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli środowiskowo-klimatycznych terenu Monitoring gleb użytkowanych rolniczo własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów fundusze IUNG w Puławach ekologiczne Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin monitorowane właściciele gruntów brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli i nawozów terenu Wapnowanie gleb monitorowane właściciele gruntów brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli terenu monitorowane właściciele gruntów brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli Wprowadzenie zadrzewień śródpolnych terenu Rekultywacja gruntów zdegradowanych środki właścicieli i zdewastowanych, w kierunku przyrodniczym lub leśnym monitorowane właściciele terenu brak danych dotyczących kosztów terenu, fundusze ekologiczne

174

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem finansowania 2024 Sukcesywne zagospodarowywanie terenów monitorowane właściciele terenu, budżety gmin, poprzemysłowych, w tym w pierwszej kolejności gminy, brak danych dotyczących kosztów fundusze w zlokalizowanych w zabudowie miejskiej i przywrócenie podmioty ekologiczne do obrotu gospodarczego terenów poprzemysłowych gospodarcze środki właścicieli terenu i podmiotów gospodarczych Zabiegi pielęgnacyjne, agrotechniczne oraz monitoring gminy budżety gmin, zrekultywowanych składowisk odpadów monitorowane zakłady komunalne brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne Monitoring terenów osuwiskowych budżet powiatu, własne Powiat Łukowski brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne Inwentaryzacja historycznych miejsc zanieczyszczenia budżet powiatu, powierzchni terenu własne Powiat Łukowski brak danych dotyczących kosztów fundusze ekologiczne Likwidacja „dzikich” wysypisk gminy, właściciele budżety gmin, monitorowane terenu, nadleśnictwa brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli terenu Szkolenia chemizacyjne dla rolników w zakresie Lubelski Ośrodek stosowania środków ochrony roślin monitorowane Doradztwa koszty w zależności od potrzeb i możliwości rolnicy Rolniczego ZDR finansowania w Łukowie Szkolenie z Programu Działalności Ekologicznej /PROW Lubelski Ośrodek 2014-2020/ monitorowane Doradztwa koszty w zależności od potrzeb i możliwości środki LODR Rolniczego ZDR finansowania w Łukowie Szkolenie z programów rolno-środowiskowo- Lubelski Ośrodek klimatycznych monitorowane Doradztwa koszty w zależności od potrzeb i możliwości środki LODR Rolniczego ZDR finansowania w Łukowie

175

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) Źródła realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem finansowania 2024 Szkolenie nt. ogólnych założeń integrowanej ochrony Lubelski Ośrodek roślin monitorowane Doradztwa koszty w zależności od potrzeb i możliwości środki LODR Rolniczego ZDR finansowania w Łukowie

7.8. Obszar interwencji: zasoby przyrody

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Opracowanie Uproszczonych Planów Urządzenia Lasów budżet powiatu, niestanowiących własności Skarbu Państwa własne Powiat Łukowski 73 52 120 150 160 555 WFOŚiGW w Lublinie,

Opracowanie Uproszczonych Planów Urządzenia Lasów własne gminy, brak danych dotyczących kosztów budzet gminy niestanowiących własności lasów komunalnych właściciele lasu brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu Odnowienie powierzchni leśnej poklęskowej własne Powiat Łukowski Zadania własne w zakresie utrzymania i urządzania lasu (pielęgnacja lasu, grodzenie upraw, sprzątanie monitorowane nadleśnictwa brak danych dotyczących kosztów budżet państwa i utrzymanie czystości w miejscach postojowych) Monitoring lasów oraz badania reakcji drzewostanów monitorowane nadleśnictwa zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet państwa na zmiany klimatyczne działalności Realizacja inwestycji związanych z ochroną nadleśnictwa, gminy, budżet państwa, przeciwpożarową lasu, m.in. rozwój systemów monitorowane jednostki straży brak danych dotyczących kosztów WFOŚiGW w monitorowania zagrożenia pożarowego oraz pożarnej Lublinie, infrastruktury przeciwpożarowej POIiŚ 2014-2020, Utrzymanie oraz rozwój infrastruktury edukacyjnej monitorowane nadleśnictwa, gminy budżet państwa, i turystycznej na terenach leśnych brak danych dotyczących kosztów WFOŚiGW w Lublinie, POIiŚ 2014-2020

176

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Zmiana klasyfikacji gruntów zalesionych oraz na których własne, Powiat Łukowski, zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet powiatu postępuje sukcesja naturalna monitowane właściciele gruntów działalności właściciele gruntów, budżet państwa Zalesianie gruntów z uwzględnieniem warunków monitowane nadleśnictwa brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli siedliskowych i potrzeb różnorodności biologicznej terenów Wypłata ekwiwalentów za zalesienia gruntów rolnych własne Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet państwa Budowa szkółki leśnej monitowane Nadleśnictwo Łuków 3560 środki z Funduszu Leśnego Budowa obiektu edukacyjnego w Leśnictwie Jata monitowane Nadleśnictwo Łuków 600 środki z Funduszu Leśnego Ochrona lasu monitowane Nadleśnictwo Łuków 2627 środki własne

Uprzątanie lasu monitowane Nadleśnictwo Łuków 196 środki własne

Szkółki leśne monitowane Nadleśnictwo Łuków 1200 środki własne

własne, Powiat Łukowski, budżety gmin, Promowanie zalesień jako alternatywnego sposobu monitorowane gminy, nadleśnictwa brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, zagospodarowania nieużytków i gruntów środki nieprzydatnych rolniczo nadleśnictw Nowe nasadzenia drzew i krzewów na terenach gminy, właściciele budżety gmin, zielonych monitorowane terenu brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli terenu Budowa i urządzenie placów oraz terenów zieleni monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Rewitalizacja miejscowości Adamów, Gułów, Wola monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, Gułowska środki zewnętrzne

177

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania budżet gminy, Podjęcie działań mających na celu zagospodarowanie monitorowane Gmina Stoczek 500 RPO woj. na cele rekreacji i wypoczynku zbiornika „Czarne Łukowski Lubelskiego bagno” 2014-2020; PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki budżet gminy, Podjęcie działań mających na celu zagospodarowanie monitorowane Gmina Stoczek 300 RPO woj. na cele rekreacji i wypoczynku terenu „Zdroje” Łukowski Lubelskiego w Zgórznicy 2014-2020; PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki Środki własne Projekt wykorzystania potencjału doliny rzeki Świder do monitorowane Gmina Stoczek 150 gminy, RPO woj. budowy zbiornika wodnego Łukowski Lubelskiego 2014-2020; PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki, NFOŚiGW Zachowanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin

Nasadzenia drzew i krzewów na nieruchomościach monitorowane Gmina Stoczek 100 budżet gminy, szkół, świetlic Łukowski WFOŚiGW Prace arborystyczne, rewitalizacja zabytkowych monitorowane gminy, zarządcy budżety gmin, obiektów parkowych nieruchomości brak danych dotyczących kosztów WFOŚiGW w Lublinie, NFOŚiGW 178

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania monitorowane gminy, zarządcy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, Konserwacja pomników przyrody nieruchomości środki właścicieli budżety gmin, Prowadzenie oraz aktualizacja baz danych informacji własne, Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżet powiatu, o zasobach przyrodniczych monitorowane gminy, nadleśnictwa działalności WFOŚiGW w Lublinie, NFOŚiGW, POIiŚ 2014-2020, LIFE Oznakowanie form ochrony przyrody tablicami monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, informującymi o ich nazwach oraz zakazach WFOŚiGW w obowiązujących na ich terenie Lublinie budżety gmin, Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz gatunków własne, Powiat Łukowski brak danych dotyczących kosztów WFOŚiGW w objętych ochroną monitorowane gminy Lublinie, POIiŚ 2014-2020, LIFE Ochrona pustułki w powiecie łukowskim monitorowane Towarzystwo brak danych dotyczących kosztów fundusze Przyrodnicze Bocian ekologiczne Realizacja „Programu odbudowy populacji zwierzyny Województwo budżet drobnej w województwie lubelskim w latach 2009- monitorowane Lubelskie brak danych dotyczących kosztów województwa, 2020” fundusze ekologiczne Opracowanie zasad dobrej praktyki w zakresie ochrony monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin, gatunkowej fauny i flory względem umieszczania działalności reklam wielkoformatowych Zapobieganie bezdomności zwierząt i opieka nad monitorowane gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, bezdomnymi zwierzętami stowarzyszenia fundusze i organizacje ekologiczne Gospodarowanie zwierzyną dziko żyjącą (dokarmianie monitorowane nadleśnictwa, koła brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, zwierzyny, reagowanie w przypadkach kolizji łowieckie, dzierżawcy budżet państwa komunikacyjnych z udziałem zwierzyny, regulacja i zarządcy lasów, liczebności populacji zwierzyny poprzez odłów) gminy

179

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z zastosowaniem zasad monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin zrównoważonego rozwoju i ochrony przestrzeni działalności ekologicznej Estetyzacja budynków i przestrzeni własne, gminy, właściciele budżety gmin, monitorowane obiektów i terenów brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, środki właścicieli Wykonanie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej budżet miasta miasta monitorowane Miasto Łuków 30 Łuków, WFOŚiGW w Lublinie Wykonanie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej monitorowane Gmina Wola 30 budżet gminy, gminy Mysłowska WFOŚiGW w Lublinie monitorowane Miasto Łuków w ramach bieżącej działalności budżet miasta Opracowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Zieleni Łuków monitorowane Miasto Łuków budżet miasta Urządzanie, rozbudowa, modernizacja i rewitalizacja Właściciele i zarządcy 100 110 120 130 140 600 Łuków, zarówno istniejących, jak i nowych terenów zieleni terenów fundusze ekologiczne Odnowa zieleni przyulicznej - zagospodarowanie monitorowane Zarząd Dróg koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet miasta istniejących pasów drogowych oraz nowo Miejskich w Łukowie finansowania Łuków realizowanych i modernizowanych ulic Środki własne Tworzenie obiektów małej architektury służącej monitorowane Gmina Stoczek 300 gminy, wypoczynkowi i rekreacji Łukowski RPO 2014-2020 woj. Lubelskiego, PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki

180

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Rewitalizacja stawów i parku w zespole dworsko - monitorowane Gmina Wola koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet gminy, pałacowym w Wilczyskach Mysłowska finansowania fundusze ekologiczne Rewitalizacja stawów w zespole dworsko - pałacowym monitorowane Gmina Wola koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet gminy, w Mysłowie Mysłowska finansowania fundusze ekologiczne Budowa i doposażenie obiektów służących rekreacji gminy, spółdzielnie budżety gmin, i wypoczynkowi: placów zabaw, boisk, obiektów monitorowane mieszkaniowe, koszty w zależności od potrzeb i możliwości środki sportowych wspólnoty finansowania spółdzielni, mieszkańców, środki właścicieli właściciele terenów terenów, środki wspólnot Centrum Kultury Sienkiewiczowskiej – podniesienie własne Powiat Łukowski 8795,081 budżet powiatu, atrakcyjności muzeum, zabytkowego parku i kopca środki zewnętrzne Modernizacja Pływalni Letniej „Delfin”, ul. Browarna 63 monitorowane Miasto Łuków budżet miasta – etap II (wyłożenie basenu średniego blachą Ośrodek Sportu 800 Łuków, nierdzewną oraz montaż atrakcji basenowych) i Rekreacji w Łukowie środki zewnętrzne Modernizacja Pływalni Letniej „Delfin”, ul. Browarna 63 monitorowane Miasto Łuków budżet miasta – etap III (wyłożenie basenu dużego blachą nierdzewną Ośrodek Sportu 3500 Łuków, oraz montaż atrakcji basenowych. Zagospodarowanie i Rekreacji w Łukowie środki terenu). zewnętrzne Opracowanie koncepcji modernizacji Pływalni Krytej monitorowane Miasto Łuków budżet miasta „Delfinek” Ośrodek Sportu 10 Łuków, i Rekreacji w Łukowie środki zewnętrzne Miasto Łuków budżet miasta Budowa 3 kortów tenisowych monitorowane Ośrodek Sportu 200 Łuków, i Rekreacji w Łukowie środki zewnętrzne

181

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Miasto Łuków budżet miasta Zaprojektowanie i budowa „Bulwaru nad Krzną” monitorowane Ośrodek Sportu koszty w zależności od potrzeb Łuków, i Rekreacji w Łukowie środki zewnętrzne Miasto Łuków budżet miasta Budowa Stadionu Miejskiego monitorowane Ośrodek Sportu koszty w zależności od potrzeb Łuków, i Rekreacji w Łukowie środki zewnętrzne Przebudowa stadionu sportowego monitorowane Gmina Adamów brak danych dotyczących kosztów budżet gminy, środki zewnętrzne Wdrożenie wytycznych wynikających z audytu własne, Powiat Łukowski zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin, krajobrazowego, który sporządzi Wojewoda Lubelski do monitorowane gminy działalności budżet powiatu 2018 roku Uwzględnianie zapisów „Planu zagospodarowania przestrzennego woj. Lubelskiego” w zakresie ochrony monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin terenów otwartych, tożsamości krajobrazu, kształtowania zabudowy – w studiach kierunków i uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego gmin i m.p.z.p. własne, gminy, Powiat budżety gmin Wsparcie zaplecza dydaktycznego oraz infrastruktury monitorowane Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu służącej edukacji ekologicznej oraz ochronie walorów organizacje środki przyrodniczych pozarządowe, nadleśnictw nadleśnictwa

182

7.9. Obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za (w tys. zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej budżety gmin gospodarki odpadami komunalnymi działalności Dostosowanie regulaminów utrzymania czystości zadanie realizowane w ramach bieżącej i porządku na terenie gminy do zapisów monitorowane gminy działalności budżety gmin aktualizowanego Planu gospodarki odpadami województwa Lubelskiego Odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów środki właścicieli nieruchomości Modernizacja, budowa punktów selektywnego monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin zbierania odpadów komunalnych budżet gminy, Modernizacja i doposażenie gminnego Punktu monitorowane Gmina Stoczek 100 RPO 2014-2020 woj. Selektywnej Zbiórki Odpadów w gminie Stoczek Łukowski Lubelskiego, Łukowski PROW 2014-2020, NFOŚiGW, PO IiŚ 2014-2020 Tworzenie i utrzymanie punktów ponownego użycia monitorowane gminy umożliwiających wymianę rzeczy używanych m.in. podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin przy PSZOK gospodarcze Promowanie i wspieranie budowy sieci napraw własne, gminy, Powiat i ponownego użycia przedmiotów monitorowane Łukowski, podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, środki gospodarcze podmiotów

Tworzenie i utrzymanie punktów napraw rzeczy oraz gminy produktów, które właściciele chcieliby w dalszym monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin ciągu użytkować, lub przekazać po naprawie gospodarcze zainteresowanym Organizowanie giełd wymiany różnych rzeczy, w tym gminy w szczególności urządzeń domowych, ubrań i obuwia monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin gospodarcze

183

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za (w tys. zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Tworzenie banków żywności gromadzących gminy i dystrybuujących dla osób potrzebujących żywność monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin o krótkim czasie pozostającym do upływu terminu ich gospodarcze przydatności do spożycia Finansowanie lub współfinansowanie zakupu gminy przydomowych kompostowników monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin gospodarcze gminy Odbiór i utylizacja padłych zwierząt monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin gospodarcze Odbiór i unieszkodliwianie osadów ściekowych gminy monitorowane podmioty brak danych dotyczących kosztów budżety gmin gospodarcze Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów monitorowane gminy brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, środki zawierających azbest podmioty właścicieli obiektów, gospodarcze WFOŚiGW w Lublinie Gospodarowanie odpadami przez PUIK Sp. z o.o. środki własne PUIK w Łukowie - odnowienie parku samochodowego do monitorowane Przedsiębiorstwo Sp. z o.o., zamiatania i odbioru odpadów, niezbędne prace PUIK Sp. z o.o. budżet miasta Łuków, koncepcyjne i projektowe w Łukowie 10000 fundusze celowe (WFOŚiGW, NFOŚiGW), środki europejskie Rekultywacja składowiska odpadów przy środki własne ul. Świderskiej w Łukowie monitorowane Przedsiębiorstwo 1580 PUIK Sp. z o.o., PUIK Sp. z o.o. NFOŚiGW w Łukowie

monitorowane Przedsiębiorstwo 25 25 25 25 100 200 środki własne PUIK Monitoring składowiska przy ul. Świderskiej PUIK Sp. z o.o. Sp. z o.o. w Łukowie w Łukowie

184

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za (w tys. zł) Źródła finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych Przedsiębiorstwo środki własne PUIK - modernizacja infrastruktury odwadniania osadów, monitorowane PUIK Sp. z o.o. 20000 Sp. z o.o., modernizacja i rozbudowa instalacji do przetwarzania w Łukowie fundusze celowe, osadów - kompostownia, w tym niezbędne środki europejskie opracowania koncepcyjno - projektowe Rozbudowa instalacji do recyklingu odpadów zarządzający budżety gmin, środki monitorowane instalacjami, gminy brak danych dotyczących kosztów podmiotów gospodarczych Rekultywacja składowiska w Woli Mysłowskiej monitorowane Gmina Wola Koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet gminy, Mysłowska finansowania fundusze ekologiczne Likwidacja dzikich wysypisk śmieci monitorowane Gmina Stoczek 40 budżet gminy, Łukowski NFOŚiGW, Wspieranie działań w zakresie zwiększania własne, Powiat Łukowski, Koszty w zależności od potrzeb i możliwości budżet powiatu, świadomości ekologicznej mieszkańców dotyczących monitorowane gminy, placówki finansowania budżety gmin, prawidłowego funkcjonowania gospodarki odpadami oświatowe fundusze ekologiczne komunalnymi media

185

7.10. Obszar interwencji: zagrożenia poważnymi awariami

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. Źródła Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za zł) finansowania realizację 2017 2018 2019 2020 2021- Razem 2024 Utrzymywanie w dobrym stanie technicznym i gotowości gminy, Powiat budżety gmin, systemu zapobiegawczo – interwencyjno – ratunkowego własne, Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, na wypadek wystąpienia niebezpiecznego zjawiska monitorowane Wojewoda Lubelski, budżet zachodzącego w atmosferze lub hydrosferze, katastrofy jednostki straży województwa, i poważnej awarii pożarnej fundusze ekologiczne gminy, Powiat budżety gmin, własne, Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, Poprawa technicznego wyposażenia służb WIOŚ, PWIS, monitorowane Wojewoda Lubelski, budżet PSP i OSP w sprzęt specjalistyczny jednostki straży województwa, pożarnej fundusze ekologiczne Rozwój monitoringu zagrożeń środowiska oraz gminy, Powiat budżety gmin, doskonalenie systemów ostrzegania przed własne, Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze monitorowane Wojewoda Lubelski, budżet lub hydrosferze, poważnymi awariami i katastrofami jednostki straży województwa, pożarnej, policja budżet państwa, fundusze ekologiczne Propagowanie standardów prawidłowych zachowań własne, gminy, Powiat koszty w zależności od potrzeb budżety gmin, społeczeństwa w sytuacji wystąpienia niebezpiecznego monitorowane Łukowski, media budżet powiatu zjawiska zachodzącego w atmosferze lub hydrosferze, katastrofy i poważnej awarii Kształtowanie zdrowego stylu życia poprzez promocję własne, gminy, Powiat koszty w zależności od potrzeb budżety gmin, zdrowia, edukację zdrowotną oraz prośrodowiskową monitorowane Łukowski, media budżet powiatu Promowanie systemu ubezpieczeń dla obiektów i działań, własne, gminy, Powiat koszty w zależności od potrzeb budżety gmin, które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania monitorowane Łukowski, media budżet powiatu działań ratowniczych i naprawczych

186

Szkolenie chemiczno-ekologiczne dla podoficerów PSP monitorowane Szkoła Podoficerska (6 strażaków) PSP 3 KP PSP Łuków w Bydgoszczy Zakup samochodu przeciwpożarowego monitorowane Nadleśnictwo 200 środki z POIiŚ 2014- Łuków 2020 Ochrona przeciwpożarowa lasu monitorowane Nadleśnictwo środki własne, Łuków 1700 WFOŚiGW w Lublinie

7.11. Obszar interwencji: edukacja ekologiczna

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Promocja walorów środowiskowych własne, Powiat Łukowski, gminy, budżety gmin, i turystycznych powiatu monitorowane placówki oświatowe, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, media lokalne, fundusze organizacje ekologiczne, pozarządowe, środki nadleśnictwa nadleśnictw Realizacja programów edukacyjnych: zajęcia i warsztaty edukacyjne prowadzone w szkołach własne Powiat Łukowski 100 100 100 100 400 800 budżet powiatu różnych szczebli realizowane przez Powiat Łukowski Projekty pn. „W trosce o naturę” – popularyzacja wiedzy ekologicznej w Powiecie Łukowskim oraz własne Powiat Łukowski 200 - 200 budżet powiatu „Urządzanie terenów zieleni na obszarze Powiatu WFOŚiGW w Łukowskiego” Lublinie Realizacja programów edukacyjnych: zajęcia gminy, placówki brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, i warsztaty edukacyjne prowadzone w szkołach monitorowane oświatowe, fundusze różnych szczebli realizowane przez gminy, organizacje ekologiczne ekologiczne placówki oświatowe i organizacje ekologiczne Wycieczki do zakładów związanych z gospodarką gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, odpadami monitorowane organizacje ekologiczne fundusze ekologiczne

187

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Organizacja ekopikników własne, gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, monitorowane organizacje ekologiczne fundusze ekologiczne Konkursy dla uczniów szkół wszystkich szczebli własne, gminy, brak danych dotyczących kosztów budżety gmin, nauczania monitorowane organizacje ekologiczne fundusze ekologiczne Wykonanie raportów obejmujących lata: 2017- brak danych dotyczących kosztów 2018, 2019-2020, 2021-2022, 2023-2024 własne Powiat Łukowski budżet powiatu z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Łukowskiego Promocja innowacji oraz rozwiązań własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, proekologicznych, zwiększających zabezpieczenia monitorowane gminy, organizacje budżety gmin, środowiskowe pozarządowe WFOŚiGW w Lublinie Wprowadzenie systemu „zielonych zamówień monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej działalności budżety gmin, publicznych” WFOŚiGW w Lublinie Wprowadzanie systemów zarządzania monitorowane gminy zadanie realizowane w ramach bieżącej działalności budżety gmin, środowiskowego, typu „zielone biuro” WFOŚiGW w Lublinie Opracowanie i wdrożenie miejskiego programu monitorowane Miasto Łuków w ramach działań bieżących budżet miasta edukacji ekologicznej Łuków „Ziemia Łukowska” – konkurs fotograficzny monitorowane Muzeum Regionalne w 1,5 budżet jednostki Łukowie Prowadzenie akcji społecznych „Nie dla czadu”, monitorowane 1 KP PSP Łuków KP PSP Łuków „Zgaś ryzyko”, „Stop wypalaniu traw” Współorganizacja na szczeblu powiatowym monitorowane KP PSP Łuków, Ogólnopolskiego Turnieju Wiedzy Pożarniczej KP PSP Łuków 1 budżet powiatu, „Młodzież zapobiega pożarom” ZOP ZOSP RP w Łukowie

188

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Prowadzenie pogadanek podczas obchodów Dni Ochrony Przeciwpożarowej w miesiącu maju nt. monitorowane 1 KP PSP Łuków KP PSP Łuków zagrożeń związanych z pożarami, pokazy sprzętu pożarniczego dla dzieci i młodzieży Organizowanie i prowadzenie pogadanek i konkursów na wniosek przedstawiciela placówki monitorowane KP PSP Łuków 1 KP PSP Łuków lub z własnej inicjatywy Udział w praktycznym sprawdzeniu organizacji monitorowane 1 KP PSP Łuków KP PSP Łuków oraz warunków ewakuacji wybranych obiektów Uczestnictwo w festynie integracyjnym „Bądźmy monitorowane 1 KP PSP Łuków KP PSP Łuków Razem” Edukacja ekologiczna prowadzona przez monitorowane Nadleśnictwo Łuków 389 środki własne, nadleśnictwa WFOŚiGW w Lublinie Kształtowanie proekologicznych postaw własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, konsumenckich: zachęcanie do stosowania monitorowane gminy, placówki budżety gmin, oznakowań opakowań produktów przyjaznych dla oświatowe, media fundusze środowiska, promowanie znaków ekologicznych, lokalne, organizacje ekologiczne promowanie produktów w opakowaniach łatwo pozarządowe poddających się odzyskowi oraz opakowaniach wielokrotnego użytku Informowanie mieszkańców o stanie środowiska własne, Powiat Łukowski, w ramach działań bieżących budżet powiatu, i działaniach na rzecz jego ochrony monitorowane gminy budżety gmin Zapewnienie partycypacji społecznej w sprawach własne, Powiat Łukowski, w ramach działań bieżących budżet powiatu, istotnych dla stanu środowiska - prowadzenie monitorowane gminy budżety gmin badań ankietowych, konsultacji społecznych, strategicznych ocen oddziaływania na środowisko opracowywanych dokumentów i planowanych przedsięwzięć Szkolenia dla pracowników instytucji publicznych własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa do monitorowane gminy, firmy budżety gmin, informacji o środowisku szkoleniowe fundusze ekologiczne

189

Podmioty Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Zadanie Rodzaj zadania odpowiedzialne za 2017 2018 2019 2020 2021- Razem Źródła realizację 2024 finansowania Edukowanie mieszkańców w drodze własne, Powiat Łukowski, brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, przekazywania informacji bezpośrednich, np. monitorowane gminy budżety gmin, obejmujących ogłoszenie Starosty Łukowskiego, fundusze burmistrzów i wójtów gmin zachęcające do udziału ekologiczne w zbiórce i wyjaśniające cele i korzyści wynikające ze zbiórki selektywnej, zmiany sposobu ogrzewania na bardziej ekologiczny, oszczędzania energii, itp. Uwzględnianie kwestii środowiskowych, jako własne, Powiat Łukowski, w ramach działań bieżących budżet powiatu, kryterium dodatkowego przy procedurze monitorowane gminy budżety gmin przetargowej Zwiększenie świadomości pracowników urzędów własne, Powiat Łukowski, w ramach działań bieżących budżet powiatu, i instytucji dotyczące stosowania kryteriów monitorowane gminy budżety gmin środowiskowych w zamówieniach publicznych (popularyzacja katalogu kryteriów środowiskowych i zasad ich stosowania oraz przykładów dobrych praktyk) Promocja praktyk zielonych zakupów w sektorze własne, Powiat Łukowski, w ramach działań bieżących budżet powiatu, prywatnym monitorowane gminy, media budżety gmin Rozwój terenowej infrastruktury edukacyjnej brak danych dotyczących kosztów budżet powiatu, (terenowe punkty edukacji ekologicznej - ścieżki własne, budżety gmin, edukacyjne, tablice informacyjne, wiaty monitorowane Powiat Łukowski, gminy, WFOŚiGW edukacyjne, gry terenowe, itp.) nadleśnictwa w Lublinie środki nadleśnictw

190

8. System realizacji programu ochrony środowiska

System realizacji programu ochrony środowiska obejmuje wiele organów, instytucji i podmiotów na poziomie gminnym, powiatowym, wojewódzkim i krajowym. Podmiotami odpowiedzialnymi za realizację zaproponowanych w programie działań są przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego (powiat i gminy) wraz z ich jednostkami organizacyjnymi i pomocniczymi, podmioty realizujące poszczególne zadania wymienione w harmonogramie, a także podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. Jest to też ogół społeczeństwa powiatu.

Realizacja programu ochrony środowiska dla powiatu łukowskiego wymaga opracowania i wdrożenia specjalnych procedur, określających zasady współpracy wymienionych w programie podmiotów oraz określenia zasad finansowania zadań.

Wiodącą rolę przy wdrażaniu wielu celów i zadań zaproponowanych w Programie ochrony środowiska pełnić będzie Starosta Łukowski, prowadząc działania poprzez upoważnione osoby i odpowiednie wydziały Starostwa Powiatowego. Rolą Starosty jest inicjowanie działań wynikających z programu ochrony środowiska, koordynacja wdrażania działań, monitorowanie realizacji celów oraz zapewnienie spójności między Programem a innymi dokumentami o charakterze wykonawczym (politykami, planami i programami rozwoju), jak również planami zagospodarowania przestrzennego. Zarząd Powiatu składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu, nie rzadziej niż co 2 lata.

Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą również przez samorząd gminny i wojewódzki oraz jednostki budżetowe im podległe. Część zadań leży w gestii organów centralnych.

Zadania z zakresu ochrony środowiska wykonują także organy administracji niezespolonej m.in. regionalne zarządy gospodarki wodnej, nadleśnictwa, zarządy melioracji i urządzeń wodnych. Dużą rolę w realizacji zadań na rzecz ochrony środowiska pełnią instytucje niepaństwowe: jednostki badawczo-rozwojowe, agencje, fundacje, organizacje gospodarcze i społeczne organizacje ekologiczne.

Starosta współpracuje z następującymi organami i instytucjami:

 Burmistrzowie i Wójtowie Gmin  Rada Powiatu Łukowskiego  Zarząd Powiatu Łukowskiego  wydziały Starostwa Powiatowego w Łukowie  Powiatowa Komenda Straży Pożarnej  Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego  Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny  Powiatowy Inspektor Weterynarii  pozostałe jednostki organizacyjne powiatu

 Marszałek Województwa Lubelskiego  Sejmik Województwa Lubelskiego  Wojewoda Lubelski  Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie  Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Lublinie  Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie  Regionalny Dyrektor Lasów Państwowych  Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie

191

 Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie  Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie  Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego  Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie  Okręgowy Urząd Górniczy  Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa  ośrodki doradztwa rolniczego

 Minister właściwy do spraw środowiska  Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska  Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej  Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Wymienione organy i instytucje wykonują zadania i sprawują kontrolę w oparciu o przepisy prawa, w zakresie objętym ich właściwością.

Część zadań będzie wykonywana przez spółki komunalne lub podmioty prywatne wyłonione w drodze publicznych przetargów. W zarządzaniu środowiskiem biorą udział także podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Część zadań realizowana będzie przez samych mieszkańców powiatu. Ważnym elementem jest edukacja ekologiczna i komunikacja ze społeczeństwem.

Działania Starosty polegać będą na:

 ustanowieniu koordynatora działań lub komitetu koordynacyjnego czuwającego nad realizacją postanowień Programu i delegującego poszczególne zadania na pozostałych uczestników,  podejmowaniu współpracy i włączeniu do realizacji programu jak najszerszego grona społeczności powiatu i wszystkich interesariuszy,  stanowieniu prawa lokalnego – w formie podejmowania uchwał oraz decyzji administracyjnych związanych z zawartością programu,  aktywnym poszukiwaniu wewnętrznych i zewnętrznych źródeł finansowania dla wyznaczonych programem zadań,  sukcesywnym realizowaniu harmonogramu rzeczowo - finansowego i kierunków interwencji,  umieszczaniu w corocznych budżetach i wieloletniej prognozie finansowej zadań wyznaczonych w programie ochrony środowiska,  wprowadzaniu niezbędnych korekt w realizacji zadań, w zależności od sytuacji finansowej, organizacyjnej i prawnej powiatu,  monitorowaniu postępów w realizacji programu oraz płynących stąd zmian i korzyści,  wykonaniu okresowej oceny realizacji programu poprzez dwuletnie raporty,  prowadzeniu działań promocyjnych związanych z wykonywaniem programu.

Zarządzanie środowiskiem realizowane będzie przy wykorzystaniu różnego rodzaju instrumentów, do których należą:

 instrumenty prawne i organizacyjne (ustawy, rozporządzenia, obwieszczenia a także pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, decyzje administracyjne, ustalające warunki realizacji przedsięwzięć, które umożliwiają uzyskanie najlepszych efektów w zakresie ochrony środowiska, kompetencje kontrolne),  instrumenty ekonomiczne (opłaty, dotacje, subwencje, fundusze celowe, ulgi podatkowe, preferencyjne kredyty i pożyczki),  instrumenty społeczne (komunikacja społeczna, dostęp do informacji o środowisku, współpraca i budowanie partnerstwa pomiędzy samorządem a społeczeństwem , 192

 instrumenty planistyczne i strukturalne (plany zagospodarowania przestrzennego, strategie, plany i programy).

Kontrola realizacji programu wymaga oceny stopnia realizacji przyjętych w nim celów i działań, przewidzianych do wykonania. Systematycznie oceniany będzie stopień rozbieżności między założeniami a realizacją programu oraz analizowane przyczyny tych niespójności.

Proces uchwalania aktualizacji programu ochrony środowiska jest poprzedzony etapem opiniowania. Programu podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Województwa Lubelskiego.

Zarząd Powiatu co 2 lata sporządzi raport z wykonania programu ochrony środowiska i przedstawi go Radzie Powiatu. W 2019 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w latach 2017 - 2018. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem programu.

System monitoringu realizacji programu ochrony środowiska składa się z podstawowych elementów:

 monitoringu środowiska,  monitoringu wdrażania zapisów programu ochrony środowiska, a także jego przygotowania, oceny i aktualizacji,  monitoringu społeczny (odczucia i skutki),  monitoringu, inspekcji i egzekucji leżących w zakresie zadań WIOŚ i innych instytucji.

W celu nadzoru nad realizacją opracowanego programu wybrano wskaźniki, które będą pomocne w przedstawianiu stopnia realizacji założonych zadań. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w przyszłych aktualizacjach programu ochrony środowiska. Tabela 62. Wskaźniki efektywności programu ochrony środowiska Wskaźnik Jednostka Stan w roku Tendencja 1995 2000 2005 2015 Długość sieci wodociągowej km 517,9 918,7 1142,1 1256,4 pozytywna Połączenia sieci wodociągowej prowadzące sztuka 10701 17051 20384 23856 pozytywna do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba bd bd 88145 98918 pozytywna Korzystający z wodociągu w % ogółu ludności % bd bd 80,3 91,1 pozytywna ogółem Korzystający z wodociągu w % ogółu ludności % bd bd 93,5 95,0 pozytywna w miastach Korzystający z wodociągu w % ogółu ludności % bd bd 77,4 89,2 pozytywna na wsi Awarie sieci wodociągowej sztuka bd bd bd 466 - Woda dostarczona gospodarstwom dam3 2371,3 2541,0 2920,8 3902,4 - domowym Zużycie wody na jednego korzystającego m3/rok bd bd 33,1 39,5 negatywna Zużycie wody na jednego mieszkańca m3/rok bd bd 26,6 35,9 negatywna Sieć wodociągowa rozdzielcza na 100 km2 km bd bd 81,9 90,1 pozytywna Pobór wód podziemnych na cele dam3/rok bd 994 626 871 - przemysłowe Zużycie wody na cele przemysłowe dam3/rok bd 818 679 881 - Długość sieci kanalizacyjnej km 50,8 71,3 116,9 321,5 pozytywna Długość sieci kanalizacyjnej w relacji do - bd bd 0,1 0,3 pozytywna

193

Wskaźnik Jednostka Stan w roku Tendencja 1995 2000 2005 2015 długości sieci wodociągowej Połączenia sieci kanalizacyjnej prowadzące sztuka 989 2553 3746 7739 pozytywna do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba bd bd 30860 43452 pozytywna Korzystający z kanalizacji w % ogółu ludności % bd bd 28,1 40,0 pozytywna ogółem Korzystający z kanalizacji w % ogółu ludności % bd bd 79,9 84,6 pozytywna w miastach Korzystający z kanalizacji w % ogółu ludności % bd bd 5,4 19,7 pozytywna na wsi Awarie sieci kanalizacyjnej sztuka bd bd bd 313 - Sieć kanalizacyjna rozdzielcza na 100 km2 km bd bd 8,4 23,1 pozytywna Różnica pomiędzy odsetkiem ludności % bd bd 13,6 9,9 pozytywna korzystającej z wodociągu i z kanalizacji w miastach Różnica pomiędzy odsetkiem ludności % bd bd 69,1 69,1 pozytywna korzystającej z wodociągu i z kanalizacji na wsi Różnica pomiędzy odsetkiem ludności % bd bd 52,2 51,1 pozytywna korzystającej z wodociągu i z kanalizacji ogółem Ścieki odprowadzone siecią kanalizacyjną dam3 bd 2028,6 2055,0 2219,0 pozytywna Ścieki oczyszczane łącznie z wodami dam3 bd 1956 2510 3565 pozytywna infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi Zbiorniki bezodpływowe sztuka bd bd bd 10679 - Oczyszczalnie przydomowe sztuka bd bd bd 1220 - Stacje zlewne sztuka bd bd bd 14 - Ścieki oczyszczane przemysłowe dam3 65 72 32 24 - Oczyszczalnie ścieków komunalnych obiekty 2 4 7 14 pozytywna Oczyszczalnie ścieków komunalnych obiekty 0 0 1 1 bez zmian z podwyższonym usuwaniem biogenów Przepustowość oczyszczalni ścieków m3/dobę bd 9563 1948 13242 pozytywna komunalnych według projektu Wielkość oczyszczalni komunalnych w RLM osoba bd 70688 84645 106088 pozytywna Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie osoba 23107 33445 36655 46253 pozytywna ścieków ogółem Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków % bd bd 33,76 42,6 pozytywna w % ogółu ludności Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków % bd bd 97,12 98,1 pozytywna w % ludności w miastach Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków % bd bd 5,70 18,2 pozytywna w % ludności na wsi Długość czynnej sieci gazowej przesyłowej km bd bd 70,4 71,1 pozytywna Długość czynnej sieci gazowej rozdzielczej km 41,5 bd 244,8 258,5 pozytywna Długość czynnej sieci gazowej ogółem km bd bd 315,2 329,6 pozytywna Odbiorcy gazu z sieci gosp. 6725 8386 8906 10685 pozytywna dom. Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba bd bd 26592 32313 pozytywna Sieć rozdzielcza gazowa na 100 km2 km bd bd 17,6 18,5 pozytywna Czynne połączenia sieci gazowej do sztuka 1554 3853 4515 5229 pozytywna budynków mieszkalnych Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gosp. 1288 bd 3120 2432 negatywna

194

Wskaźnik Jednostka Stan w roku Tendencja 1995 2000 2005 2015 gazem dom. Korzystający z gazu sieciowego w % ludności % bd bd 24,2 29,8 pozytywna ogółem Korzystający z gazu sieciowego w % ludności % bd bd 66,0 75,5 pozytywna w miastach Korzystający z gazu sieciowego w % ludności % bd bd 5,9 9,7 pozytywna na wsi Zużycie gazu z sieci tys. m3 10952,6 5500,0 5611,4 6356,9 - Zużycie gazu z sieci na jednego m3 bd bd 211,0 186,6 - korzystającego Zużycie gazu z sieci na jednego mieszkańca m3 bd bd 51,1 54,8 - Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3 bd bd 5009,7 4272,5 - Zużycie energii elektrycznej na niskim MWh 15918 16724 19044 20115 negatywna napięciu Zużycie energii elektrycznej na niskim KWh bd 223,9 516,2 620,0 negatywna napięciu na 1 mieszkańca Kotłownie obiekty bd bd 43 59 - Długość sieci cieplnej przesyłowej km bd 7,5 8,8 12,9 pozytywna Kubatura budynków ogrzewanych centralnie dam3 bd 1638,0 1661,0 2460,1 pozytywna Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem Mg/r bd 190 154 21 pozytywna z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów % bd bd bd 0,05 - szczególnie uciążliwych – udział w Polsce Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów Mg/r bd bd bd 0,02 - szczególnie uciążliwych na 1 km2 powierzchni Emisja zanieczyszczeń pyłowych ze spalania Mg/r bd 188 151 20 pozytywna paliw z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń węglowo – Mg/r bd 2 3 1 - grafitowych, sadza z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów Mg/r bd 53338 52244 52431 - szczególnie uciążliwych Emisja dwutlenku siarki z zakładów Mg/r bd 199 168 97 pozytywna szczególnie uciążliwych Emisja tlenków azotu z zakładów szczególnie Mg/r bd 78 96 69 - uciążliwych Emisja tlenku węgla z zakładów szczególnie Mg/r bd 220 267 137 - uciążliwych Emisja dwutlenku węgla z zakładów Mg/r bd 52838 51711 52125 - szczególnie uciążliwych Emisja metanu z zakładów szczególnie Mg/r bd bd bd 1 - uciążliwych Zanieczyszczenia pyłowe powietrza Mg bd 1210 1222 957 - zatrzymane lub zneutralizowane z zakładów szczególnie uciążliwych Zanieczyszczenia gazowe powietrza Mg bd 60 56 105 - zatrzymane lub zneutralizowane z zakładów szczególnie uciążliwych Zanieczyszczenia pyłowe zatrzymane lub % bd bd bd 97,9 - zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych Zanieczyszczenia gazowe zatrzymane lub % bd bd bd 25,5 - 195

Wskaźnik Jednostka Stan w roku Tendencja 1995 2000 2005 2015 zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych z zakładów szczególnie uciążliwych Odpady komunalne zmieszane zebrane w Mg bd bd 15731,73 7527,60 pozytywna ciągu roku Odpady komunalne zmieszane odpady kg bd bd 144,8 69,2 pozytywna zebrane w ciągu roku ogółem na 1 mieszkańca Odpady komunalne ulegające biodegradacji Mg bd bd bd 2010,8 - zebrane w ciągu roku Liczba punktów selektywnego zbierania sztuk - - - 13 - odpadów komunalnych Masa odpadów zebranych w punktach Mg - - - 894,83 - selektywnego zbierania odpadów komunalnych Liczba instalacji do odzysku lub sztuk bd bd bd 10 - unieszkodliwiania odpadów Wydatki na gospodarkę odpadami tys. bd bd bd 7660,44 - złotych Czynne składowiska odpadów, na których sztuk bd bd bd 6 - unieszkodliwiane są odpady komunalne Powierzchnia czynnych składowisk, ha bd bd bd 6,7 - na których unieszkodliwiane są odpady komunalne Dzikie wysypiska - powierzchnia, stan w dniu m2 bd bd bd 240 - 31.12. Dzikie wysypiska - istniejące, stan w dniu sztuk bd bd bd 8 - 31.12. Odpady komunalne zebrane podczas Mg bd bd bd 0,3 - likwidacji dzikich wysypisk Osady ściekowe wytworzone w ciągu roku Mg bd bd 756 706 - Osady ściekowe stosowane w rolnictwie Mg bd bd 606 499 - Osady ściekowe składowane Mg bd bd 140 19 - Osady ściekowe magazynowane Mg bd bd bd 32 - Wskaźnik lesistości % bd bd 21,4 23,2 pozytywna Powierzchnia gruntów leśnych (w tym lasów) ha bd 29610,4 30173,4 32810,3 pozytywna Powierzchnia lasów ha bd 29209,1 29780,4 32402,6 pozytywna Powierzchnia zalesiona w ciągu roku ha bd 29,3 19,7 12,9 negatywna Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ha bd 22356,3 22358,9 22358,9 pozytywna Udział obszarów prawnie chronionych % bd 16,0 16,0 16,0 bez zmian w powierzchni ogółem Rezerwaty przyrody ha bd 1219,8 1219,8 1219,8 bez zmian Obszary chronionego krajobrazu ha bd 22356,3 223556,3 22356,3 bez zmian Użytki ekologiczne ha bd 0 2,6 2,6 bez zmian Pomniki przyrody sztuka bd 65 66 65 - Tereny zieleni - parki spacerowo - ha bd bd 36,0 40,55 pozytywna wypoczynkowe Tereny zieleni - zieleńce ha bd bd 2,1 3,5 pozytywna Zieleń uliczna ha bd bd 0,9 1,28 pozytywna Tereny zieleni osiedlowej ha bd bd 24,6 24,1 negatywna Ubytki drzew w terenach zieleni sztuka bd bd 65 93 negatywna Nasadzenia drzew w terenach zieleni sztuka bd 43 bd 91 pozytywna

196

Wskaźnik Jednostka Stan w roku Tendencja 1995 2000 2005 2015 Nasadzenia krzewów w terenach zieleni sztuka bd bd 1365 299 negatywna Wydatki z budżetu powiatu na gospodarkę tys. zł bd bd bd 27,83 - komunalną i ochronę środowiska Wydatki z budżetu powiatu na leśnictwo tys. zł bd bd bd 443,41 - Wydatki na turystykę z budżetu powiatu tys. zł bd bd 3,51 10,00 pozytywna Wydatki z budżetu powiatu na tys. zł bd 9358,87 2790,283 4246,61 - bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową Wydatki ogółem na ochronę środowiska tys. bd bd 9293,884 16259,17 pozytywna i gospodarkę komunalną z budżetów gmin złotych Wydatki na utrzymanie zieleni z budżetów tys. 11,26 11,47 5,44 193,16 - gmin złotych Wydatki na gospodarkę ściekową i ochronę tys. bd bd 4790,76 1703,10 negatywna wód z budżetów gmin złotych Wydatki na bezpieczeństwo publiczne i tys. bd bd bd 2078,24 - ochronę p-poż. z budżetów gmin złotych Wydatki na turystykę z budżetów gmin tys. bd bd bd 11,98 - złotych bd – brak danych Tabela opracowana na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych, GUS 2016

197

9. Spis tabel

Tabela 1. Zestawienie powierzchni i podziału terytorialnego poszczególnych gmin powiatu łukowskiego ...... 10 Tabela 2. Podział fizyczno-geograficzny powiatu łukowskiego ...... 10 Tabela 3. Formy użytkowania terenu w powiecie łukowskim w 2014 r...... 12 Tabela 4. Zestawienie powierzchni wybranych form zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin powiatu łukowskiego w 2014 r...... 12 Tabela 5. Dane demograficzne dla powiatu łukowskiego (stan na dzień 31.12.2015 r.) ...... 15 Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r. według sekcji PKD 2007 ...... 17 Tabela 7. Sieć gazowa na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego ...... 21 Tabela 8. Emisja substancji do powietrza z zakładów i obiektów w poszczególnych gminach powiatu łukowskiego w 2015 roku ...... 23 Tabela 9. Redukcja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie powiatu łukowskiego w 2015 roku z zakładów przemysłowych ...... 23 Tabela 10. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony zdrowia ...... 24 Tabela 11. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony roślin ...... 24 Tabela 12. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie powietrza atmosferycznego w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 28 Tabela 13. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 30 Tabela 14. Zasoby i stan dróg wojewódzkich na terenie powiatu łukowskiego ...... 33 Tabela 15. Zasoby i stan dróg wojewódzkich na terenie powiatu łukowskiego ...... 33 Tabela 16. Dobowe natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich przebiegających przez powiat łukowski w 2010 r. oraz w 2015 r...... 35 Tabela 17. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego na terenie powiatu łukowskiego 36 Tabela 18. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r...... 36 Tabela 19. Zestawienie liczby lokali mieszkalnych i liczby osób w powiecie łukowskim narażonych na

hałas oceniany wskaźnikiem Ldwn w obszarze odcinków dróg krajowych ...... 36 Tabela 20. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zagrożenia hałasem w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 38 Tabela 21. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 39 Tabela 22. Widmo fal elektromagnetycznych oraz przykładowe źródła ...... 40 Tabela 23. Stacje bazowe sieci telekomunikacyjnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: BTS Search) ...... 41 Tabela 24. Zestawienie wyników pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w [V/m] wykonanych w latach 2012 – 2013 na terenie powiatu łukowskiego ...... 43 Tabela 25. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie pól elektromagnetycznych w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 44 Tabela 26. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 45 Tabela 27. Charakterystyka cieków płynących przez teren powiatu łukowskiego ...... 47 Tabela 28. Grunty zmeliorowane na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r...... 55 Tabela 29. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach 2012-2014 ... 56 Tabela 30. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu łukowskiego ...... 58 Tabela 31. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie gospodarowania wodami w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 59

198

Tabela 32. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 61 Tabela 33. Dane statystyczne dotyczące gospodarki wodnej na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego (źródło: GUS 2016) ...... 63 Tabela 34. Dane statystyczne dotyczące gospodarki ściekowej na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego (źródło: GUS 2016) ...... 65 Tabela 35. Dane statystyczne dotyczące oczyszczania ścieków na terenie poszczególnych gmin powiatu łukowskiego ...... 66 Tabela 36. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 69 Tabela 37. Wykaz złóż surowców mineralnych na terenie powiatu łukowskiego (stan na dzień 31.12.2015 r., według: Baza MIDAS, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie) ...... 75 Tabela 38. Koncesje udzielone przez Marszałka Województwa Lubelskiego ...... 77 Tabela 39. Koncesje udzielone przez Starostę Łukowskiego ...... 77 Tabela 40. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zasobów geologicznych w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 79 Tabela 41. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 80 Tabela 42. Wyniki badań gleb w punkcie monitoringowym w gminie Stanin...... 82 Tabela 43. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie ochrony gleb w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 84 Tabela 44. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 86 Tabela 45. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu łukowskiego ...... 89 Tabela 46. Użytki ekologiczne na terenie powiatu łukowskiego ...... 96 Tabela 47. Lesistość poszczególnych gmin powiatu łukowskiego – stan na dzień 31.12.2015 r...... 101 Tabela 48. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zasobów przyrody w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 102 Tabela 49. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 104 Tabela 50. Zdarzenie na terenie powiatu łukowskiego w latach 2014-2015 ...... 110 Tabela 51. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie zagrożenia poważnymi awariami i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 110 Tabela 52. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 112 Tabela 53. Wykaz ilości odpadów odebranych z poszczególnych gmin z powiatu łukowskiego w 2015 roku ...... 113 Tabela 54. Zestawienie punktów selektywnego zbierania odpadów na terenie powiatu łukowskiego w 2015 r...... 113 Tabela 55. Instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów funkcjonujące na terenie powiatu łukowskiego ...... 114 Tabela 56. Wykaz składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne na terenie powiatu łukowskiego ...... 115 Tabela 57. Regionalne i zastępcze instalacje przetwarzania odpadów komunalnych dla gmin powiatu łukowskiego ...... 116 Tabela 58. Stan realizacji celów krótkoterminowych, kierunków działań w zakresie gospodarki odpadami w latach 2014-2015 na terenie powiatu łukowskiego ...... 119 Tabela 59. Prognozy stanu środowiska na terenie powiatu łukowskiego w perspektywie do 2024 roku ...... 120 Tabela 60. Cele ochrony środowiska do 2024 roku na terenie powiatu łukowskiego ...... 121 199

Tabela 61. Wskaźniki efektywności programu ochrony środowiska ...... 193

10. Spis rysunków

Rysunek 1. Położenie powiatu łukowskiego na tle Polski (źródło: targeo.pl) ...... 8 Rysunek 2. Powiat łukowski (źródło: www.starostwolukow.pl)...... 9 Rysunek 3. Położenie fizyczno-geograficzne rejonu powiatu łukowskiego według rejonizacji J. Kondrackiego, 2002 r. (źródło: pgi.gov.pl) ...... 10 Rysunek 4. Numeryczny model terenu powiatu łukowskiego (źródło: www.pgi.gov.pl) ...... 11 Rysunek 5. Zagospodarowanie przestrzenne powiatu łukowskiego (źródło: geoportal.powiat.lukow.pl) ...... 13 Rysunek 6. Zmiany liczby mieszkańców powiatu łukowskiego w latach 1995 – 2015 (źródło; GUS 2016) ...... 14 Rysunek 7. Prognozowana liczba mieszkańców powiatu łukowskiego w latach 2020-2050 (źródło: GUS 2016) ...... 14 Rysunek 8. Liczba podmiotów gospodarczych w poszczególnych gminach powiatu łukowskiego (źródło: GUS 2016) ...... 16 Rysunek 9. Osiedle Sienkiewicza w Łukowie, kotłownia przy ul. Świderskiej (autor: Maciej Świderski, panoramio.com) ...... 20 Rysunek 10. Średnie temperatury poszczególnych miesięcy w Łukowie (źródło: pogodynka.net) ...... 26 Rysunek 11. Średnia liczba słonecznych godzin w poszczególnych miesiącach w Łukowie (źródło: pogoda.wp.pl) ...... 26 Rysunek 12. Średnie opady w ciągu roku w Łukowie (źródło: pogoda.wp.pl) ...... 26 Rysunek 13. Warunki pogodowe w Łukowie (źródło: pogodynka.net) ...... 27 Rysunek 14. Róża wiatrów dla Lublina (źródło: WIOŚ w Lublinie) ...... 27 Rysunek 15. Stacja kolejowa w Łukowie (autor: P-1, panoramio.com) ...... 34 Rysunek 16. Połączenia komunikacyjne - drogowe - na terenie powiatu łukowskiego (źródło: mapa.pf.pl)...... 34 Rysunek 19. Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (źródło: WIOŚ) ...... 55 Rysunek 20. Mapa poglądowa powiatu łukowskiego na tle jednolitych części wód podziemnych ...... 57 Rysunek 21. Stopień wykorzystania dostępnych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych (stosunek aktualnego poboru wód podziemnych do zasobów w %). Źródło: PIG-PIB 2016 r...... 58 Rysunek 22. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB 2016) ...... 59 Rysunek 23. Większe ujęcia wody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) ...... 63 Rysunek 24. Miejsca niekoncesjonowanej eksploatacji surowców mineralnych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) ...... 70 Rysunek 25. Położenie powiatu łukowskiego na tle jednostek tektonicznych Polski (źródło: Regionalizacja tektoniczna Polski pod red. A Żeleźniewicza, Wrocław 2011) ...... 71 Rysunek 26. Położenie otworów wiertniczych o głębokości powyżej 500 m ppt, rozpoznających budowę geologiczną w rejonie Łukowa (źródło: Centralna Baza Danych Geologicznych PIG-PIB, warstwa: otwory wiertnicze) ...... 72 Rysunek 27. Mapa geologiczna rejonu Łukowa (źródło: GeoLog, m.bazagis.pgi.gov.pl/) ...... 74 Rysunek 28. Rozmieszczenie złóż kopalin i obszarów górniczych na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) ...... 74 Rysunek 29. Obszary prognostyczne występowania kopalin na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) ...... 75 Rysunek 30. Kompleksy gleb o najwyższej jakości w rejonie powiatu łukowskiego (źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego) ...... 82

200

Rysunek 31. Fragment mapy potencjalnej roślinności naturalnej okolic Łukowa (Matuszkiewicz W., Faliński J.B., Kostrowicki A.S., Matuszkiewicz J.M., Olaczek R., Wojterski T., 2007, Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000. Arkusze 1-12, IGiPZ PAN, Warszawa, źródło: www.igipz.pan.pl) ...... 88 Rysunek 32. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) ...... 90 Rysunek 33. Rezerwaty przyrody na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) .. 91 Rysunek 34. Obszary chronionego krajobrazu na terenie powiatu łukowskiego (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) ...... 93 Rysunek 35. NATURA 2000 – obszary ptasie na terenie powiatu łukowskiego – „Lasy Łukowskie” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) ...... 94 Rysunek 36. NATURA 2000 – obszary siedliskowe na terenie powiatu łukowskiego – „Jata” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) ...... 95 Rysunek 37. NATURA 2000 – obszary siedliskowe na terenie powiatu łukowskiego – „Dąbrowy Seroczyńskie” (źródło: geoserwis.gdos.gov.pl) ...... 95 Rysunek 38. Użytki ekologiczne w powiecie łukowskim ...... 97 Rysunek 39. Korytarze ekologiczne w rejonie powiatu łukowskiego (źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego) ...... 98 Rysunek 40. Zieleń miejska w Łukowie (autor: Grzegorz Rola, lotniczapolska.pl) ...... 99 Rysunek 41. Las w okolicach Łukowa (źródło: ww.lukow.warszawa.lasy.gov.pl) ...... 100 Rysunek 42. Położenie lasów na terenie powiatu łukowskiego (źródło: mapa.warszawa.lasy.gov.pl) ...... 100 Rysunek 43. Obiekty antropopresji i potencjalnych zagrożeń dla środowiska na terenie powiatu łukowskiego (źródło: PIG-PIB, emgsp.pgi.gov.pl/emgsp) ...... 106 Rysunek 44. Czynne i nieczynne elektrownie jądrowe zlokalizowane wokół Polski (źródło: www.nuclear.pl) ...... 107 Rysunek 45. Organizacja regionów gospodarowania odpadami komunalnymi w województwie lubelskim, do których należą gminy powiatu łukowskiego (źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022) ...... 118

201