PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH Nr 1 / 2021 W OBIEKTYWIE

Kierunki rozwoju systemu Koordynacja ognia Morska tarcza obrony powietrznej połączonego antyrakietowa

Cena 10 zł (w tym 8% VAT) nr 1 / 2021 PRZEGLĄD styczeń–luty

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975

kwartalnikbellona.com

Pismo naukowe Tradycja Polskiej myśli wojskowej od 1918 roku

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Nasza interpretacja – Wasze źródła Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego: MACIEJ PODCZASKI e-mail: [email protected] tel.: 261 849 007, 261 849 008 faks: 261 849 459

Redaktor naczelny: IZABELA BORAŃSKA-CHMIELEWSKA tel.: 261 849 212 Krzysztof Wilewski e-mail: [email protected] Redaktor wydawniczy: Jako pierwsi do prowadzenia rozpoznania użyli ich Francuzi. Było to 13 czerwca 1794 roku KRZYSZTOF WILEWSKI tel.: 261 849 186 podczas bitwy pod Maubeuge. Choć miały wówczas postać balonów, to już nieco ponad sto lat później, podczas I wojny światowej, pojawiły się nowe środki przeznaczone do tego typu dzia- Redaktor prowadzący: łań. Były to samoloty, które zmieniły bieg wojen. płk w st. spocz. dr JAN BRZOZOWSKI tel.: 261 849 186 Na efekty nie trzeba było długo czekać. Strategicznym celem każdej armii jest przeciwdzia- łanie, czyli skuteczna obrona powietrzna, która ewoluowała wraz z rozwojem platform Opracowanie redakcyjne: powietrznych. Im szybciej i wyżej latały statki powietrzne, tym środki do ich zwalczania mu- MARYLA JANOWSKA, KATARZYNA KOCOŃ siały charakteryzować się większymi możliwościami. To dlatego już w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku w obronie powietrznej zaczęły dominować systemy rakietowe pozwalające na Opracowanie graficzne: zwalczanie samolotów i śmigłowców w coraz większej odległości i na znacznej wysokości. WYDZIAŁ SKŁADU KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW W niniejszym wydaniu „Przeglądu Sił Zbrojnych” znajdą Państwo cykl artykułów poświę- conych obronie powietrznej oraz wyzwaniom, z jakimi mierzy się ona dziś i z jakimi mierzyć Opracowanie infografik: się będzie w przyszłości. Swoją wiedzą z tej dziedziny podzielili się płk Mariusz Czeczko, PAWEŁ KĘPKA ppłk mgr inż. Krzysztof Rams, kmdr por. Maciej Jonik oraz ppłk mgr inż. Krzysztof Pol. Kolportaż i reklamacje: Poza tematami związanymi z obroną powietrzną i jej składową, czyli obroną Punkt Pocztowy Włocławek przeciwlotniczą, w pierwszym numerze naszego czasopisma z 2021 roku ul. Duninowska 9a znalazł się cykl artykułów o rażeniu ogniowym. Zagadnienie to podjęli 87-823 Włocławek [email protected] ppłk mgr inż. Szymon Czerwiński, który opisał zasady koordynacji ognia tel. 885 870 509, kom. 502 012 187 połączonego, oraz kpt. Marcin Bocian, przedstawiając wykorzystanie BSP w kierowaniu ogniem pododdziałów artylerii. Szczególnej uwadze do- Druk: ARTDRUK ul. Napoleona 2 wódców kompanii zmechanizowanych i zmotoryzowanych polecam opracowanie 05-320 Kobyłka ppłk. Macieja Paula o możliwościach zestawu UCEL/K do bezogniowego ustawiania przyrządów celowniczych broni strzeleckiej. Zdjęcie na okładce: Chciałbym też zwrócić uwagę na dwa artykuły nagrodzone w konkursie „Prze- MICHAŁ WAJNCHOLD glądu Sił Zbrojnych” – mjr. dypl. SZRP Grzegorza Rękawka Trzy oblicza rosyjskich sił zbrojnych oraz mjr. dypl. SZRP Tomasza Banickiego Wybrane czynniki środowiska lotu i ich wpływ na żywienie personelu latającego. Liczę, że choć są to ich pierwsze artykuły opubli- Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd kowane na naszych łamach, to nie ostatnie! Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej Gorąco zachęcam do lektury portalu polska-zbrojna.pl. nr 1 / 2021 Spis

TEMAT NUMERU – treści OBRONA POWIETRZNA płk Mariusz Czeczko 28 KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMU OBRONY POWIETRZNEJ

ppłk mgr inż. Krzysztof Rams 20 SYSTEM OBRONY POWIETRZNEJ – WYZWANIA

kmdr por. Maciej Jonik 32 OBRONA PRZECIWLOTNICZA PODODDZIAŁÓW 32 I OBIEKTÓW MARYNARKI WOJENNEJ

ppłk mgr inż. Krzysztof Pol 47 OBRONA PRZECIWLOTNICZA WOJSK LĄDOWYCH

SZKOLENIE

ppłk mgr inż. Szymon Czerwiński 56 KOORDYNACJA OGNIA POŁĄCZONEGO

ppłk dr inż. Rafał Chrupek 68 WYBRZEŻE MORSKIE

ppłk Maciej Paul 75 UCEL-em W CEL

kpt. Marcin Bocian 80 RAŻENIE OGNIOWE Z WYKORZYSTANIEM PLATFORM BEZZAŁOGOWYCH

mgr Małgorzata Woźniak-Terebińska 85 85 GORĄCZKI KRWOTOCZNE KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

mjr dypl. SZRP Grzegorz Rękawek 90 TRZY OBLICZA ROSYJSKICH SIŁ ZBROJNYCH

mjr dypl. SZRP Tomasz Banicki 94 ŚRODOWISKO LOTU I JEGO WPŁYW NA ŻYWIENIE PERSONELU LATAJĄCEGO 94

WSPÓŁCZESNE ARMIE

ppłk rez. dr Marek Gryga 106 KOMANDOSI ZNAD LOARY

kmdr por. Grzegorz Kolański 120 SUPERLOTNISKOWCE TYPU NIMITZ

Sławomir J. Lipiecki 130 MORSKA TARCZA ANTYRAKIETOWA 130

ppłk dr Marek Depczyński 144 EWOLUCJA UŻYCIA KOMPONENTU SIŁ SZYBKIEGO REAGOWANIA

ppłk dr Dariusz Bogusz 152 PLATFORMY POWIETRZNE POZIOMU STRATEGICZNEGO

płk rez. dr Aleksander Wrona 156 ROBOTY LĄDOWE WYBRANYCH ARMII

156

DOŚWIADCZENIA

por. mgr Marcin Miszczuk 162 ROLA CIMIC W BUDOWANIU ODPORNOŚCI NA ZAGROŻENIA

Przemysław Miller 168 SYSTEM RUNFLAT INTERNATIONAL W POLSKIEJ ARMII 168 W OBIEKTYWIE

ARMATA PRZECIWLOTNICZA AG-35 KALIBRU 35 mm

PRZEZNACZONA DO ZWALCZANIA ŚRODKÓW NAPADU POWIETRZNEGO NA BARDZO MAŁEJ, MAŁEJ I ŚREDNIEJ WYSOKOŚCI. MOŻE ZWALCZAĆ LEKKO OPANCERZONE CELE LĄDOWE I NAWODNE. WYPOSAŻONA W ZINTEGROWANĄ OPTOELEKTRONICZNĄ GŁOWICĘ ŚLEDZĄCO-CELOWNICZĄ, KOMPUTER BALISTYCZNY I WIDEOTRAKER, TWORZĄCE KANAŁ CELOWANIA ZDOLNY DO SAMODZIELNEGO PRZECHWYTYWANIA I ZWALCZANIA CELÓW. PIT-RADWAR

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 W OBIEKTYWIE

ARMATA PRZECIWLOTNICZA AG-35 KALIBRU 35 mm

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 7 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Kierunki rozwoju systemu obrony powietrznej

TYLKO SIECIOCENTRYCZNE ŚRODKI RAŻENIA ZDOLNE DO INTEGRACJI Z INNYMI SYSTEMAMI SĄ W STANIE SKUTECZNIE STAWIĆ CZOŁA WSPÓŁCZESNYM ZAGROŻENIOM POWIETRZNYM.

płk Mariusz Czeczko ostatnich latach zauważalny jest znaczący postęp niom. Powstrzymanie ataku rakietowego może rów- Ww rozwoju środków napadu powietrznego (ŚNP). nież chronić sojusznicze siły wzmocnienia, pozwala- W sposób ciągły rozwijane są zdolności samolotów, jąc im na skuteczną realizację zadań. Posiadanie ta- śmigłowców, bezzałogowych statków powietrznych kich zdolności może skutecznie zniechęcić agresora, (BSP) oraz precyzyjnych środków rażenia. Wnioski zmniejszając jego szanse na osiągnięcie powodzenia z ostatnich konfliktów zbrojnych oraz analizy prowa- w prowadzonej operacji2. dzone w obszarze bezpieczeństwa pozwalają stwier- Niestety, ostatnie lata nie przyniosły znaczącej po- dzić, że to właśnie obrona ważnych obiektów oraz zgru- prawy stanu technicznego jednostek przeciwlotni- Autor jest zastępcą dowódcy 3 Brygady powań wojsk będzie jednym z najważniejszych czynni- czych, a przeprowadzona modernizacja miała bardzo Rakietowej Obrony ków zapewniających sukces w prowadzeniu działań ograniczony charakter. W związku z tym w kwietniu Powietrznej. zbrojnych. Współczesne zagrożenia, jakie są obecne 2013 roku prezydent RP podpisał nowelizację ustawy w domenie powietrznej, wymuszają posiadanie sku- o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finan- tecznych systemów antydostępowych. Efektywna obro- sowaniu Sił Zbrojnych RP. Dało to gwarancję, iż w lana wojsk przed uderzeniem z powietrza stanowi naj- tach 2013–2022 środki finansowe, wynikające ze sta- istotniejszy warunek powodzenia operacji obronnej. łego wzrostu budżetu, będą przeznaczane na rozwój systemu obrony powietrznej oraz wyposażenie wojsk STAN OBECNY w środki obrony przeciwlotniczej i przeciwrakieto- Wychodząc naprzeciw tak zdefiniowanym wyzwa- wej. Zgodnie z przyjętymi dokumentami program niom, Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) uzna- operacyjny systemu obrony powietrznej ma zagwa- ło, że modernizacja jednostek naziemnych obrony po- rantować zdolności operacyjne związane z zapewnie- wietrznej to jego priorytet. Ma ona na celu dostosowa- niem osłony obiektów, centrów administracyjno-go- nie naszych sił zbrojnych do standardów NATO oraz spodarczych, wojsk w rejonach operacyjnego rozwi- umożliwienie prowadzenia działań adekwatnie do nięcia oraz w trakcie prowadzonej połączonej operacji występujących zagrożeń. Wprowadzenie nowocze- obronnej w układzie narodowym i sojuszniczym. snych, zaawansowanych technicznie zestawów po- Program modernizacji rozpoczęto od pododdziałów zwoli na odtworzenie zdolności zwalczania celów po- odpowiedzialnych za obronę powietrzną bardzo krót- wietrznych oraz na uzyskanie możliwości zwalczania kiego zasięgu (Very Short Range Air Defence – pocisków balistycznych1. W wypadku konfliktu na VSHORAD). Jako pierwsze wprowadzono do służby dużą skalę budowa silnej tarczy przeciwrakietowej generacyjnie nowe zestawy przeciwlotnicze Grom, umożliwi też przeciwstawienie się tego typu zagroże- zastępując nimi przestarzałe systemy Strzała-2M. Na

1 Raport, Budowa nowoczesnego systemu obrony powietrznej i przeciwrakietowej dla Polski, Defence24.pl, Warszawa 2019, s. 7. 2 https://www.defence24.pl/przeciwrakietowa-tarcza-polski-kluczowa-dla-obrony-europy-opinia/. 18.03.2020.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021

TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA +

DO 2022 ROKU POLSKA ARMIA OTRZYMA CZTERY JEDNOSTKI OGNIOWE PATRIOT. US ARMY

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 9 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

bazie systemu Grom przeprowadzono modernizację, zację programu operacyjnego System obrony powietrz- w wyniku której powstał zestaw Piorun. Zwiększono nej. Podczas tworzenia koncepcji wielowarstwowej w nim zasięg i pułap rażenia oraz zastosowano nową obrony powietrznej oparto się przede wszystkim na po- głowicę naprowadzającą o wyższej odporności na za- dziale zasięgowym i pułapowym. W ten sposób dzielo- kłócenia i większych możliwościach zwalczania ce- no planowane do zakupu zestawy przeciwlotnicze. Za- lów o niskiej sygnaturze termicznej. Piorun, podobnie łożono, że systemy zdolne do zwalczania celów po- jak Grom, może być używany zarówno na wyrzut- wietrznych w zasięgu do 100–120 km i do pułapu niach przenośnych, jak i w większych systemach 20 km zostaną zaliczone do najwyższej warstwy oraz przeciwlotniczych. Do 2022 roku nasze siły zbrojne zakwalifikowane jako średniego zasięgu (nazwano je mają otrzymać 420 mechanizmów startowych i 1300 Wisła). Ustalono również, że poniżej będą działały sys- pocisków rakietowych. Dostawy pocisków Piorun roz- temy krótkiego zasięgu zwalczające cele powietrzne do poczęły się w 2018 roku. Wprowadzenie ich do wojsk odległości 25–30 km i pułapu 10 km (oznaczono je Na- operacyjnych pozwoli na stopniowe przekazanie przy- rew). Najniżej w hierarchii znajdują się zestawy prze- najmniej części zestawów Grom do wojsk obrony tery- ciwlotnicze bardzo krótkiego zasięgu, przenośne oraz torialnej3. mobilne (Poprad), oparte na rakietach typu Grom i Pio- Zestawy przeciwlotnicze średniego zasięgu to sprzęt run i uzupełnione artyleryjskimi bateriami kalibru całkowicie przestarzały, modyfikowany przez krajowy 23 mm (Pilica), służącymi do bezpośredniej osłony baz przemysł. W wypadku zagrożenia nie przedstawia on lotniczych5. wartości bojowej, która ograniczałaby przeciwnikowi Rozpatrując problem skutecznej obrony powietrznej swobodę prowadzenia operacji. Co więcej, żaden z sys- przez pryzmat wielowarstwowości, nie można zapomi- temów obrony będący w wyposażeniu naszych sił nać o roli, jaką odgrywa lotnictwo myśliwskie. Myśliw- zbrojnych nie ma zdolności do zwalczania taktycznych skie samoloty przechwytujące, mogące operować na pocisków balistycznych. pułapie 15–17 km, zintegrowane w jednym systemie Pomimo modyfikacji zestawy krótkiego zasięgu dowodzenia i współdziałające z naziemnymi systemami wymagają pilnej wymiany. O ile przeprowadzona mo- przeciwlotniczymi, są istotnym elementem wielowar- dernizacja dotyczyła systemów dowodzenia, wykry- stwowej obrony powietrznej, a program zakupu samolo- wania celów (w tym kanałów optoelektronicznych), tów V generacji Harpia wpisuje się w tę koncepcję. zobrazowania, pozycjonowania i łączności, o tyle nie Rozważając kwestie wymagań dla nowych syste- objęła pocisków rakietowych i podstawowych założeń mów, niezbędne było skupienie uwagi na takich czyn- ich naprowadzania. Wszystkie systemy krótkiego za- nikach, jak: sięgu, którymi dysponują oddziały przeciwlotnicze, – wielokanałowość, czyli zdolność niszczenia wielu są jednokanałowe (jednostka ogniowa może zwalczać celów w tym samym czasie; tylko jeden cel w danym czasie), z naprowadzaniem – interoperacyjność, wyrażona możliwością prowa- komendowym/półaktywnym (zależnym od jednostki dzenia działań z różnymi komponentami (wojska lądo- ogniowej), o ograniczonych możliwościach zwalcza- we, marynarka wojenna itp.) w trakcie operacji połą- nia celów niskolecących, obiektów o małej skutecznej czonych; powierzchni odbicia (SPO) i wysoce manewrujących. – sieciocentryczność, obejmująca kooperację z inny- Również charakterystyki samych pocisków rakieto- mi podmiotami w zakresie pozyskiwania danych, np. wych nie uległy zasadniczym zmianom od ich wpro- o przeciwniku powietrznym, czy wymiany informacji, wadzenia do uzbrojenia w latach siedemdziesiątych a także możliwości dalszego działania zestawu w razie i osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Pociski te nie zniszczenia bazowej stacji radiolokacyjnej; tylko nie spełniają wymogów pola walki, lecz także – zdolność współdziałania z innymi podmiotami do wydłużenie ich eksploatacji wiąże się z ryzykiem budowy wielowarstwowej obrony powietrznej (prze- utraty zdolności bojowych. ciwlotniczej); Otwarta jest też kwestia wprowadzenia systemów – modułowość, określana jako zdatność adaptacji obezwładniania bezzałogowych statków powietrznych wyrzutni rakiet do różnych platform mobilnych lub oraz środków zapewniających możliwość zwalczania jako możliwość wykorzystania tych samych rakiet dla pocisków artyleryjskich, rakietowych i moździerzo- platform na morzu i w powietrzu; wych (Counter Rockets, Artillery, Mortars – C-RAM)4. – zdolność do użycia tej samej wyrzutni dla różnych rakiet, także w wypadku modernizacji bazowej rakie- ZAŁOŻENIA ty lub wprowadzenia tańszego zamiennika6. Aby odtworzyć zdolności zwalczania ŚNP przez od- Wszystkie założenia przyjętego programu opera- działy i pododdziały przeciwlotnicze, rozpoczęto reali- cyjnego dotyczące budowy systemu obrony powietrz-

3 R. Ciastoń et al., Siły Zbrojne RP – stan, perspektywy i wyzwania modernizacyjne, Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego, Warszawa 2014, s. 7. 4 Ibidem, s. 69–70. 5 https://wpolityce.pl/gospodarka/448565-rakietowa-NAREW-polskie-sily-zbrojne-inwestuja-w-opl/. 18.03.2020. 6 T. Kulik, NAREW – Element systemu obrony powietrznej RP. Wymagania, założenia, perspektywy [w:] Wyzwania i rozwój Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej, red. A. Radomyski, P. Malinowski, D. Michalski, Lotnicza Akademia Wojskowa, Dęblin 2018, s. 264.

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

nej zostały uwzględnione w Planie modernizacji tech- 100 km. Ustalono, że zestaw w ramach tego progra- nicznej (PMT) na lata 2013–2022. Założono w nim mu ma być zdolny do zwalczania pełnego spektrum pozyskanie omawianych już wcześniej zestawów bar- celów powietrznych: samolotów, śmigłowców, poci- dzo krótkiego zasięgu produkcji krajowej typu Po- sków balistycznych (w tym ze zdolnością manewro- prad, Pilica i Piorun. Oprócz tego założono też pozy- wania), pocisków manewrujących i bezzałogowych skanie wielu sensorów do systemu obrony powietrz- statków powietrznych. Program ten w założeniach ma nej, w tym stacji radiolokacyjnych TRS-15 Odra-M, odtworzyć zdolności zwalczania celów powietrznych a także zdolnych do przerzutu stacji radiolokacyjnych na średnich odległościach oraz zapewnić możliwość Soła (dostawy stacji, na podstawie umowy z 2013 ro- zwalczania taktycznych pocisków balistycznych9. ku, zakończono) oraz Bystra. Te ostatnie są pierwszy- Zakupione zestawy mają trafić do jednostek rakie- mi zbudowanymi w kraju radarami z aktywnym ska- towych sił powietrznych. Ich głównym zadaniem ma nowaniem elektronicznym (Active Electronically być osłona obszarów (obiektów) kluczowych z punk- Scanned Array – AESA). W 2012 roku podjęto potu widzenia funkcjonowania systemu obronnego pań- nadto decyzję o realizacji prac rozwojowych w Naro- stwa, a także – w miarę możliwości – zgrupowań dowym Centrum Badań i Rozwoju w zakresie stacji wojsk. Każda bateria ma dysponować dwoma jednost- radiolokacyjnych na potrzeby generacyjnie nowych kami ogniowymi z wyrzutniami, stanowiskiem kiero- zestawów rakietowych obrony powietrznej. Mowa wania i dowodzenia oraz wielofunkcyjnym radarem o radarach wstępnego wykrywania pracujących w pa- kierowania ogniem. Taka konfiguracja umożliwia śmie metrowym (P-18PL), systemie pasywnej lokacji przykładowo kontynuowanie osłony danego obszaru (Passive Emitter Tracking - Passive Coherent Loca- (obiektu) w czasie, gdy jedna z jednostek ogniowych tion – PET-PCL) i radarach wielofunkcyjnych kiero- zmienia stanowisko startowe. wania ogniem dla systemów Narew (Sajna) i Wisła. Zestawy Wisła mają też charakteryzować się zdol- W październiku 2019 roku podpisano Plan moder- nością do działania w środowisku sieciocentrycznym. nizacji technicznej na lata 2021–2035. Przewidziano Istotnym atutem wprowadzanego do uzbrojenia syste- w nim 524 mld zł, czyli około 133 mld dol., na nowe mu jest sieciocentryczny system dowodzenia (Integra- uzbrojenie i wyposażenie. W planie założono 15-letni ted Air and Missile Defense Battle Command System horyzont czasowy, dzięki czemu możliwa będzie re- – IBCS). Powodem jego adaptacji w obronie po- alizacja wieloletnich programów modernizacyjnych, wietrznej było zapotrzebowanie na system, który ela- które mają zasadniczy wpływ na budowanie zdolno- stycznie i szybko będzie reagował na pojawiające się ści Wojska Polskiego7. nowe zagrożenia. Zasadnicza jego idea została oparta W ramach tego planu ma być również realizowany na założeniu, że jeżeli jakikolwiek sensor (lub senso- program odnoszący się do wielopoziomowego i zinte- ry) jest w stanie przekazać informację o celu po- growanego systemu rozpoznania satelitarnego i obra- wietrznym w jakości wymaganej do naprowadzenia zowego. Na te działania, nazwane Obserwator, mają rakiet i cel ten znajduje się w zasięgu rakiet dowolnej się składać satelity i mikrosatelity, samoloty rozpo- wyrzutni, to powinno być możliwe jego zwalczanie10. znawcze oraz cała grupa powietrznych platform bezza- Działanie w środowisku sieciocentrycznym wyma- łogowych. Środki te będą współpracować z Ośrod- ga stworzenia systemu, który zapewniałby: kiem Rozpoznania Obrazowego, który zbiera, analizu- – wymianę informacji między elementami poten- je oraz przekazuje pozyskane dane w odpowiednim cjalnie mogącymi uczestniczyć w procesie zwalcza- czasie do użytkowników. Satelitarna część programu nia celów powietrznych na danym obszarze; ma współpracować także z samolotami F-35. – zachowanie jakości informacji pozwalającej na Kontynuowany będzie także program przeciwlotni- efektywne naprowadzanie rakiet; czy i przeciwrakietowy średniego zasięgu „Wisła” – zarządzanie informacją, w tym określanie, które oraz przeciwlotniczy krótkiego zasięgu „Narew”. elementy i w jaki sposób wspierają zwalczanie po- W tym drugim wypadku mowa o kilkunastu bate- szczególnych celów, i stosowne zapewnianie przepły- riach i znaczącym w nim udziale polskiego przemy- wu informacji. słu, w tym o pozyskaniu technologii pozwalających Jednostkę sieciocentryczną należy postrzegać pod na osiągnięcie zdolności do produkcji rakiet8. względem działania jako jeden organizm, który poprawia efektywność wykorzystania potencjału po- PROGRAM „WISŁA” szczególnych komponentów, dzięki czemu zwięk- Założono w nim pozyskanie ośmiu baterii zesta- szają się możliwości bojowe. Takie podejście nie wów rakietowych obrony powietrznej średniego zasię- wymusza projektowania i zakupu nowego systemu gu, zdolnych do rażenia celów w odległości do uzbrojenia przeznaczonego do przeciwdziałania no-

7 https://www.wojsko-polskie.pl/sgwp/articles/aktualnosci-w/2019-10-10k-plan-modernizacji-technicznej-sz-rp-na-lata-2021-2035-podpi- sany/.19.03.2020. 8 http://dziennikzbrojny.pl/szukaj/plan+modernizacji+technicznej/. 23.03.2020. 9 Raport, Budowa nowoczesnego systemu…, op.cit., s. 9–10. 10 Ibidem, s. 11.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 11 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 1. PRODZAJE SENSORÓW

A) RADAR B) SYSTEM WCZESNEGO PCL-PET WYKRYWANIA P-18PL

Źródło: militarium.net, /. 25.03.2020.

wemu zagrożeniu, lecz opracowania nowych senso- najmniej do połowy 2026 roku dla wszystkich pozy- rów lub efektorów i zintegrowania ich z już istnieją- skanych baterii13. cym systemem kierowania walką11. W skład baterii Patriot wchodzi stanowisko kierowa- Efektem prac zmierzających do pozyskania zesta- nia i dowodzenia (Engagements Control Station – ECS). wu średniego zasięgu było zawarcie w marcu 2018 Jest ono połączone z radarem AN/MPQ-65. Do niego roku umowy na dostawę zestawów Patriot w ramach spływają informacje z radaru, gdzie są obrabiane. pierwszej fazy programu „Wisła”. Wartość głównej Tam też jest podejmowana decyzja o tym, czy i jak ra- umowy, odnoszącej się do pierwszego etapu tego zić wykryte cele. Następnie komenda do wystrzelenia programu, wynosiła 4,75 mld dol. Objęła ona mię- pocisku jest przekazywana do wyrzutni. ECS obsłu- dzy innymi dostawę do 2022 roku czterech jedno- guje do ośmiu wyrzutni. Na wyrzutnie można załado- stek ogniowych Patriot. Ich konfiguracja dotyczy wać zamiennie pociski PAC-2 GEM (do czterech po- między innymi: cisków na wyrzutni), pociski PAC-3 (do 16 szt.) lub – 16 wyrzutni M 903, dostosowanych do współpra- PAC-3 MSE (do 12 szt.). Starsze pociski PAC-2 są cy z IBCS; używane przeciw celom aerodynamicznym, nato- – sześciu stanowisk dowodzenia i kierowania (En- miast nowe PAC-3 zarezerwowano głównie przeciw gagement Operation Center – EOC); celom balistycznym (choć są to pociski w pełni sku- – 208 pocisków PAC-3 MSE przeznaczonych do teczne również przeciwko celom aerodynamicznym). użycia bojowego (i dodatkowe do strzelań testowych); Podstawową różnicą między polską baterią Patriot – czterech radarów sektorowych AN/MPQ-65 wraz z IBCS a amerykańską jest fakt, iż nasza jest większa z taką samą liczbą stacji Engagements Control Station i można ją traktować w przybliżeniu jako odpowied- (ECS). W wypadku zastosowania systemu IBCS jako nik dwóch baterii amerykańskich. Dwie jednostki interfejs służy ECS, który łączy sektorowy radar ogniowe to obecność dwóch radarów w baterii. z „chmurą” IBCS; Umożliwia to nie tylko stworzenie dwóch niezależ- – 12 radiolinii IFCN12. nych elementów ogniowych wewnątrz baterii, lecz Umowa obejmuje też dostarczenie pakietu logi- również zapewnia ciągłość jej działania i, co za tym stycznego i szkoleniowego. W ramach pierwszej fazy idzie, ciągłość w zabezpieczaniu ochranianego obiek- pozyskano dwie baterie wyrzutni w tzw. konfiguracji tu. Z taką filozofią działania można oczekiwać, że je- „3+”, czyli z obecnie dostępnymi radarami sektoro- den radar podczas pracy będzie współpracował wymi oraz z nowym, sieciocentrycznym systemem z ośmioma wyrzutniami w baterii, drugi zaś – pozo- dowodzenia IBCS dla całego systemu, w tym między stawał w gotowości, by przejąć jego zdania w razie innymi wsparcie i aktualizacje oprogramowania przy- zniszczenia, awarii lub innej potrzeby przerwania

11 T. Jakusz, M. Marciniak, Sieciocentryczność, czyli optymalizacja wykorzystania posiadanego potencjału, „Nowa Technika Wojskowa” 2019 nr 10, s. 16–22. 12 Integrated Fire Control Network – zintegrowany system kierowania ogniem. 13 Raport, Budowa nowoczesnego systemu…, op.cit., s. 12.

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

pracy, np. podczas okresowej zmiany pozycji. Taki rów (obiektów) w ramach jednostek rakietowych sił sposób działania nie jest możliwy w klasycznym sys- powietrznych (w bliskim współdziałaniu z zestawem temie Patriot, jednak jest to zdolność, jaką zapewnia Wisła), jak i do osłony zgrupowań wojsk lądowych użycie systemu IBCS działającego na fundamencie w ramach pułków przeciwlotniczych. Jeżeli chodzi sieci IFCN (Integrated Fire Control Network). Możli- o marynarkę wojenną, bierze się pod uwagę uzbroje- wości Patriota z systemem IBCS są bardzo duże. Sys- nie w system Narew brzegowych jednostek obrony tem spina zarówno elementy w ramach baterii, jak przeciwlotniczej i (lub) nowych okrętów15. również wszystkie sojusznicze sensory i efektory. Jednocześnie zdecydowano, że pododdziały z sys- W praktyce oznacza to stworzenie rozproszonej sieci, temem Narew, wchodzące w skład pułków przeciw- w której obecne będą nie tylko radary, stanowiska do- lotniczych, mają, dzięki wysokim zdolnościom ma- wodzenia i wyrzutnie M903 z pociskami PAC-3 newrowym, skutecznie realizować osłonę lokalną MSE, lecz również (w przyszłości) systemy fazy dru- i w ten sposób ochraniać zgrupowania wojsk. Z tego giej (radar 360º, wyrzutnie z nowym pociskiem, np. powodu nie muszą być zdolne do bezpośredniego to- SkyCeptor) i systemy sojuszników (np. elementy warzyszenia zgrupowaniom wojsk lądowych w taki amerykańskich baterii Patriot, rozmieszczone w Eu- sposób jak zestawy Osa czy systemy Kub. Zestawy ropie Środkowo-Wschodniej). systemu Narew będą więc mogły być wdrażane do sił W ramach fazy drugiej planuje się zwiększenie licz- powietrznych i wojsk lądowych w zbliżonej, pod by baterii średniego zasięgu – z obecnie kupowanych względem podstawowych cech, konfiguracji. Jedno- dwóch do ośmiu, wyposażonych w wyrzutnie nowo- cześnie zestawom przeznaczonym dla wojsk lądo- czesnego, ale tańszego pocisku. Ważnymi elementami wych postawiono wyższe wymagania odnoszące się docelowej konfiguracji programu „Wisła” będą dodat- do mobilności. kowe systemy wykrywania celów, takie jak radar pra- System Narew charakteryzuje się szerokim zakre- cujący na falach metrowych P-18PL (mogący wykry- sem zastosowań. Ma on zastąpić używane w siłach wać cele wykonane w technologii stealth) oraz pasyw- powietrznych systemy S-125 SC Newa. Zarówno ny system wykrywania PET/PCL14 (rys. 1). w programie „Narew”, jak i „Wisła” postawiono kilka Zestawy pozyskane w ramach programu „Wisła” ważnych wymogów dotyczących konstrukcji syste- pozwolą na przezbrojenie tylko niewielkiej części jed- mów. Po pierwsze, oba powinny być zdolne do współ- nostek rakietowych sił powietrznych. Aby przeprowa- działania w sieciocentrycznym systemie dowodzenia. dzić generacyjną wymianę sprzętu w jednostkach na- Ma to na celu, między innymi, zwiększenie efektyw- ziemnej obrony powietrznej i przeciwrakietowej, nie- ności prowadzonej obrony dzięki możliwości wybra- zbędne są dalsze kroki, również wykraczające poza nia adekwatnego środka do danego zagrożenia. Po- omawiany program. Szczególne znaczenie ma tutaj nadto w tym kontekście kluczowe znaczenie ma moż- system obrony powietrznej krótkiego zasięgu Narew, liwość wykorzystania szerokiego zakresu sensorów, który ma trafić nie tylko do jednostek rakietowych sił na przykład wskazywania celów dla zestawów Wisła powietrznych, lecz także do pułków przeciwlotni- z zastosowaniem radiolokatorów wchodzących czych odpowiedzialnych za bezpośrednią osłonę w skład baterii systemu Narew i odwrotnie – wskazy- zgrupowań wojsk lądowych. wania celów dla zestawów Narew z wykorzystaniem radiolokatorów wchodzących w skład baterii Wisła. PROGRAM „NAREW” Takie rozwiązanie pozwala na znaczne uszczelnie- Analizując rolę, jaką odgrywają programy „Wisła” nie pokrycia radiolokacyjnego i osłony, co ma szcze- i „Narew” dla systemu obrony powietrznej, nie może- gólne znaczenie w kontekście skutecznego zwalcza- my oceniać, który system jest ważniejszy: przeciwlot- nia celów niskolecących. Kolejnym aspektem, zwią- niczy i przeciwrakietowy średniego zasięgu (z możli- zanym z sieciocentrycznością, była konieczność wością zwalczania rakiet balistycznych krótkiego za- zapewnienia dookólności (wykrywania i śledzenia ce- sięgu) czy przeciwlotniczy krótkiego zasięgu. Tylko lów przez stacje radiolokacyjne w zakresie 360o). Za posiadanie baterii wszystkich tych klas daje możli- pożądane rozwiązanie uznano również takie, w któ- wość chronienia własnych wojsk i strategicznych rym pociski rakietowe powinny mieć naprowadzanie obiektów przed współczesnymi zagrożeniami z po- inercjalne, czyli niezależne od konkretnej stacji rada- wietrza. rowej, tak by cele do zwalczania mogły być wskazy- „Narew”, jako drugi z programów, ma zapewnić wane przez różne sensory. zdolność do zwalczania pełnego spektrum celów ae- W budowę systemu przeciwlotniczego krótkiego rodynamicznych (samoloty, śmigłowce, rakiety ma- zasięgu Narew mocno chce się zaangażować rodzimy newrujące, BSP, amunicja precyzyjna) na odległość przemysł zbrojeniowy. Jeżeli siły zbrojne wybiorą po- do 25 km. Zakłada się zakup 19 baterii krótkiego za- trzebną rakietę, przemysł deklaruje pozyskanie licen- sięgu, przeznaczonych dla różnych rodzajów sił zbroj- cji na jej produkcję w kraju. Takie rozwiązanie zanych. System ten ma służyć zarówno do osłony obsza- pewni suwerenność wykorzystania systemu, niezależ-

14 https://www.defence24.pl/polska-konfiguracja-systemu-patriot-z-ibcs-analiza/. 23.03.2020. 15 https://www.defence24.pl/polski-przemysl-proponuje-wskazcie-rakiete--NAREW-zrobimy-sami/. 25.03.2020.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 13 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

ność dostaw większości jego komponentów oraz przyczyni się do zintegrowania systemu Narew z bate- wsparcie techniczne eksploatacji. riami przeciwlotniczymi i przeciwrakietowymi zaku- Poza pozyskaniem technologii do produkcji i pro- pionymi w ramach programu „Wisła”. Pozwoli to jektowania rakiety resztę elementów systemu wraz stworzyć własny system C2 dla obrony powietrznej z elementami zewnętrznymi (np. radarami wstępnego o architekturze przydatnej siłom zbrojnym, nad któ- wykrywania) mógłby opracować i zintegrować nasz rym będziemy mieć pełną kontrolę. Kiedy zestaw ra- przemysł oraz rodzime ośrodki naukowe. Dzięki temu, kietowy Narew stałby się podstawą organizacji obro- po uruchomieniu produkcji rakiet, uzyskalibyśmy ny przeciwlotniczej związku taktycznego – oddziału, zdolność do samodzielnego i autonomicznego budo- to właśnie on mógłby zintegrować całą jego obronę. wania oraz rozwijania systemu przeciwlotniczego W pełni kontrolowany system dowodzenia i kierowa- krótkiego zasięgu. Poza pozyskaniem samego sprzętu nia C2 powinien zintegrować system rozpoznania z ra- dawałoby to jeszcze inne korzyści związane z: darami Bystra, Soła oraz zmodernizowanymi NUR-21 – zbudowaniem rodzimego zaplecza logistycznego czy NUR-22. Opracowany dla systemu Narew system do utrzymania systemu oraz zaplecza naukowo-pro- pozwoli na dowodzenie i kierowanie walką, w tym na dukcyjnego do jego rozwijania w przyszłości; kierowanie ogniem rakiet oraz wyliczanie wielowy- – zbudowaniem zaplecza szkoleniowego zarówno miarowych rozwiązań ogniowych (wielowymiaro- dla użytkownika, jak i personelu wsparcia technicz- wych, ponieważ będzie zarządzał wielokanałowym nego; systemem uzbrojenia mającym kilkadziesiąt kanałów – możliwością zorganizowania suwerennego, kon- celowania). Taki system zintegruje zestaw rakietowy, trolowanego na poziomie krajowym, łańcucha dostaw łącząc wszystkie jego rakiety i sensory (radary) znaj- dla większości komponentów systemu, zarówno na dujące się w ugrupowaniu z kabiną kierowania walką, etapie budowy (konstrukcji), jak i w trakcie eksploata- oraz zapewni funkcjonowanie w całym ugrupowaniu cji systemu Narew; bojowym przy pełnej interoperacyjności z innymi – uzyskaniem przez nasz kraj pełnej suwerenności pododdziałami naszych sił zbrojnych i NATO. nad wykorzystaniem (użyciem) i rozwijaniem syste- Kolejnym elementem baterii przeciwlotniczych mu przeciwlotniczego krótkiego zasięgu; krótkiego zasięgu systemu Narew, w który może się – stworzeniem platformy systemowej łączącej zaangażować nasz przemysł, jest wielofunkcyjny ra- wszystkie warstwy systemu obrony powietrznej, dar kierowania uzbrojeniem (rys. 2). Mowa tu o wie- w tym baterie Patriot. lofunkcyjnej stacji radiolokacyjnej z aktywną, obroto- Deklaracje zagranicznych firm pozwalają zakładać, wą anteną ścianową do kierowania ogniem rakieto- że moglibyśmy skorzystać z nowoczesnych rozwiązań wych zestawów przeciwlotniczych krótkiego zasięgu. i dzięki zakupowi licencji podjąć się produkcji rakiet Jej parametry muszą pozwalać na wykorzystywanie własnymi siłami. Przykładem może być koncern wszystkich nowoczesnych rakiet krótkiego zasięgu, MBDA, który proponuje pociski CAMM (Common które są dostępne na rynku uzbrojenia obecnie i będą Anti-Air Modular Missile – rodzina pocisków zie- obecne w przyszłości16. mia–powietrze) i MICA (fr. Missile d’Interception et Program pozyskania systemu obrony powietrznej de Combat Aérien – pocisk rakietowy przechwytują- krótkiego zasięgu Narew jest obecnie mniej zaawan- cy i walki powietrznej). Opanowanie technologii ra- sowany niż system Wisła. Opóźnienie w jego realiza- kiet przeciwlotniczych krótkiego zasięgu pozwoliłoby cji już dziś wpływa na zdolności operacyjne sił zbrojna podjęcie prób usamodzielnienia się również w od- nych, gdyż system ten jest niezbędny do zapewnienia niesieniu do rakiet średniego zasięgu. Autonomia możliwości skutecznego odpierania zmasowanych w tej dziedzinie jest o tyle ważna, o ile w dowolnym ataków powietrznych, a także adekwatnej osłony momencie pozwala na samodzielne rozwijanie kon- zgrupowaniom wojsk lądowych17. strukcji, wprowadzanie zmian, a także zwiększenie produkcji w sytuacji kryzysowej. PRZYSZŁOŚĆ Razem z rakietą konieczne jest również przekaza- Wraz z rozbudową zdolności przeciwdziałania zanie przez zagranicznego partnera oprogramowania grożeniom z powietrza konieczna będzie transforma- protokołów transmisji systemu łączności z rakietą, cja sił zbrojnych w kierunku sił, które będą bardziej które nasz przemysł później będzie w stanie samo- efektywne i zdolne do działań adekwatnie do skali za- dzielnie zaimplementować i rozwijać. Przy okazji bę- grożenia. Zwiększając zdolności w obszarze obrony dzie można przenieść użyteczne rozwiązania z in- powietrznej, trzeba mieć na względzie przede wszyst- nych, funkcjonujących już obiektów. Wszystko zależy kim terytorium własnego kraju. Sprawnie funkcjonu- od wymagań, jakie postawią siły zbrojne. jący system musi być w stanie zniszczyć wszystkie ro- Nasz przemysł chce się również zaangażować dzaje obiektów przeciwnika w powietrzu, w dowolnie w budowę systemu dowodzenia i kierowania walką ustalonym czasie i miejscu przestrzeni powietrznej. (Command and Control – C2). Jest to ważne, gdyż Osiągnięcie tego celu zapewnią odpowiednio przygo-

16 Ibidem. 17 Raport, Budowa nowoczesnego systemu…, op.cit., s. 14.

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

towane zasoby oraz struktura organizacyjna funkcjo- nującego systemu. W ramach rozbudowy jego rozwój RYS. 2. PROJEKT RADARU musi podążać za osiągnięciami myśli technicznej. Bardzo możliwe, że w zaawansowanych technolo- KIEROWANIA UZBROJENIEM gicznie systemach OPL zostanie zastosowana broń wiązkowa, która znacznie poprawi możliwości zwal- NAREW Z ANTENĄ NA PASMO C czania celów powietrznych manewrujących i działają- cych na małych wysokościach. Taka technologia mo- że znaleźć również zastosowanie do zwalczania rakiet samosterujących. W obecnej chwili w fazie opracowania są takie systemy uzbrojenia, jak: impulsowe działa elektromagnetyczne, systemy laserowe i mikrofalowa broń obez- władniająca18. Prawdopodobnie w ciągu najbliższych 20 lat tego rodzaju systemy znajdą zastosowanie w obronie przeciwlotniczej zarówno sił zbrojnych, jak i obiektów cywilnych narażonych na atak z powietrza. Niewykluczone, że także inne rodzaje energii przesta- ną być w tym czasie tylko naukową nowinką i będą stanowić podstawę zmian jakościowych przyszłego systemu obrony powietrznej. Rozwój takiego systemu nie jest procesem prostym. Wpływa na to złożony charakter zmagań w domenie nie tylko powietrznej, lecz także kosmicznej. Należy uwzględnić bardzo wysokie wymagania jakościowe odnoszące się do sprzętu technicznego, uzbrojenia oraz obsługi. Wszystko to razem będzie tworzyć skomplikowane współzależności. Szczególne znaczenie w tych warunkach będzie stanowić problem wykrywania i identyfikacji celów powietrznych oraz transmisji danych i informacji o sytuacji powietrznej. Będzie to mia- ło decydujący wpływ na zautomatyzowanie sposobu kierowania aktywnymi środkami walki. Źródło: pitradwar.com/. 25.03.2020. Siła przyszłościowego systemu obrony powietrznej będzie wynikać z jego kompleksowości. Rozwojowi tego systemu będzie towarzyszył proces wdrażania do wyposażenia i uzbrojenia wojsk OPL sztucznej inteligencji. Wprowadzane do uzbrojenia systemy broni cyjnej, gdzie cyberprzestrzeń stanie się domeną, która z zakresu robotyki spowodują, że w nadzorowanej będzie współdecydować o sile i przewadze w przy- przez człowieka przestrzeni powietrznej może dojść szłych operacjach wojskowych. Z całą pewnością pro- do pierwszych starć robotów bojowych. Tworzone ces organizowania cyberprzestrzeni na potrzeby OP środki rozpoznania, zbioru, opracowania i transmisji będzie się nasilał, czemu będą sprzyjać osiągnięcia informacji, niezbędne do sprawnego dowodzenia, będą technologii informacyjnych. Cyberprzestrzeń zapew- coraz doskonalsze, precyzyjniejsze i skuteczniejsze. ni szybsze gromadzenie, przetwarzanie i dostarczanie Można stwierdzić, że na poziom inteligencji systemu informacji, a przestrzeń powietrzna umożliwi prze- OP wpływać będzie stan inteligencji tworzących go mieszczanie potencjału militarnego. W rezultacie doj- podsystemów19. dzie do połączenia różnych podsystemów w ramach W perspektywie 2040 roku podstawą do budowania zintegrowanego systemu obrony powietrzno-kosmicz- przewagi nad przeciwnikiem powietrznym będzie nej. Powszechne stanie się wykorzystywanie moduło- szeroka wiedza o sytuacji na polu walki i w jego oto- wych zestawów rakietowych, umożliwiających działa- czeniu. Przewagę w cyberprzestrzeni będzie miał ten, nie zgodne z zasadą „plug and fight” („podłącz kto szybciej i sprawniej zapanuje nad procesami gro- i walcz”). Ten rodzaj zestawów rakietowych będzie madzenia i przetwarzania informacji o działaniach trzonem wojsk OPL przyszłości. Nowoczesne prze- wojsk własnych i przeciwnika, a także o środowisku, ciwlotnicze zestawy rakietowe będą stanowić moduły warunkach terenowych i meteorologicznych. Jest to podłączone do centrów kierowania ogniem sektorów podstawowy kierunek uzyskania przewagi organiza- odpowiedzialnych za konkretny wycinek przestrzeni

18 https://www.ncbr.gov.pl/fileadmin/user_upload/import/other/zalozenia_energia_2014.pdf/. 28.04.2020. 19 R. Ciastoń et al., Przyszłość Sił Powietrznych…, op.cit., s. 75.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 15 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA PIT-RADWAR

powietrznej. Obiekty infrastruktury cywilnej (lotni- wietrznego przez kilka rakiet z kilku zestawów prze- ska, stadiony), które mogą być celem terroryzmu po- ciwlotniczych rozmieszczonych na różnych kierun- wietrznego, będą chronione przez specjalne systemy kach. Zwiększy to niewątpliwie prawdopodobieństwo OPL. Te zaś będą w stanie w czasie sekundy wystrze- zniszczenia celu powietrznego i zracjonalizuje po- lić kilkanaście pocisków do różnych celów. Można dział wysiłku ogniowego w warunkach zmasowanych przypuszczać, że wszystkie elementy systemu OP bę- ataków powietrznych. dą mogły być zdalnie sterowane z regionalnych cen- Klaruje się również tendencja rozwoju wyrzutni ra- trów zarządzania i kontroli działaniami bojowymi, kietowych pionowego startu. Typowe systemy rakieto- które zostaną połączone siecią łączy bezprzewodowe będą mogły odpalić w krótkim odstępie czasu kilka wych z mobilnymi stanowiskami dowodzenia pozio- pocisków do celów powietrznych znajdujących się mu taktycznego20. w różnych sektorach. Fundamentalną rolę będzie od- Rozpoznanie będzie się opierać na czujnikach i ra- grywać wykorzystanie danych z rozpoznania powietrz- darach gwarantujących szeroki obszar pokrycia. Będą nego i kosmicznego w czasie rzeczywistym. Stanie się je wzmacniać aktywne i pasywne czujniki wyszuki- to możliwe do osiągnięcia po spięciu inteligentnych wania i śledzenia w podczerwieni oraz pasywne ra- podsystemów rozpoznania, rażenia i dowodzenia no- dary wykrywające cele powietrzne na podstawie lo- woczesną siecią łączności, którą charakteryzuje duża kalizacji miejsca emisji elektronicznej. Rakiety w śro- odporność na środki walki elektronicznej paraliżujące dowisku sieciocentrycznym będą mogły w czasie lotu działanie całego systemu obrony powietrznej. korygować na bieżąco parametry celu powietrznego, Do osiągnięcia wysokiej sprawności działania sys- który ma być przechwycony. Będzie to możliwe za temu OP niezbędne będzie zapewnienie odpowiednio pośrednictwem łączy danych i terminali, które dadzą dużego zasięgu wykrycia obiektów powietrznych. rakiecie możliwość reagowania na ewentualne ma- Aby sprostać wymogom przyszłości, elementy pod- newry wykonywane przez cel powietrzny. Dzięki sie- systemu rozpoznania powinny zapewniać możliwość ciowemu połączeniu elementów systemu OP będzie wykrycia celów o małej i bardzo małej skutecznej po- możliwe również przechwycenie jednego celu powierzchni odbicia, które mogą wykonywać lot na nie-

20 T. Węsierski, Strategiczna reorientacja sił zbrojnych, cz. I. Analiza sytuacji strategicznej sił zbrojnych, „Przegląd Sił Powietrznych” 2005 nr 1, s. 15–16.

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

wizyjnych i termowizyjnych. Rozwiązaniem mogą- cym zapewnić odporność na tego typu zagrożenia wydaje się być zastosowanie technologii selektyw- Zdolna do przerzutu nego skanowania przestrzeni powietrznej za pomocą stacja radiolokacyjna Soła wiązek fal wąsko skupionych (Pencil Beam). Praca bojowa takich radarów umożliwia tworzenie migo- czącego pola radioelektronicznego, co w bardzo du- W RAMACH ROZWOJU żym stopniu poprawia warunki ich maskowania radioelektronicznego. Natomiast skuteczne przeciwdziała- ZDOLNOŚCI OBRONY nie celom powietrznym, jakimi są środki artyleryjskie, POWIETRZNEJ NIEZBĘDNE wymusi na producentach konstruowanie niezwykle czułych sensorów, które zapewnią wykrycie, rozpo- BĘDZIE OSIĄGNIĘCIE znanie i śledzenie celów o bardzo małej skutecznej ZRÓWNOWAŻONEGO powierzchni odbicia (SPO) – rzędu setnych i tysięcz- POTENCJAŁU AKTYWNYCH nych metra kwadratowego. Czynnikiem decydującym będzie też personel woj- ŚRODKÓW WALKI, skowy. Wykształceni specjaliści – zdolni do twórcze- ROZPOZNANIA I DOWODZENIA. go myślenia i działania w ekstremalnych warunkach, POZWOLI TO ZAPEWNIĆ WYSOKĄ w ciągle zmieniającej się sytuacji, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny – będą gwarantem sukcesów SKUTECZNOŚĆ ZWALCZANIA w każdym działaniu. Bardzo ważną kwestią w zacho- ZAGROŻEŃ POWIETRZNYCH ORAZ waniu stabilności rozwoju systemu OP będzie zinten- ZACHOWAĆ ŻYWOTNOŚĆ syfikowanie prac naukowo-badawczych nad rozwojem sprzętu nowej generacji do walki ze środkami napadu NARODOWEGO SYSTEMU powietrznego i kosmicznego. Należy przypuszczać, OBRONY POWIETRZNEJ. że również w przyszłości państwa, takie jak nasz kraj, nie będą w stanie samodzielnie sfinansować dużych projektów wojskowych. Staną się więc dla świato- wych koncernów potencjalnymi rynkami zbytu dla ich produktów. W tym względzie można przewidy- wielkich wysokościach z wykorzystaniem warunków wać zwiększające się koszty jednostkowe poszczegól- ukształtowania terenu. Istotny w tym względzie wy- nych systemów oraz ograniczony rynek zbytu. Nie ule- daje się być rozwój technologii rozpoznania, opartej ga wątpliwości, że taki rozwój sytuacji może być dużą na aerostatach (sterowce) wyposażonych w radary. szansą głównie dla wyspecjalizowanych przedsię- Będą one umożliwiały wykrywanie platform po- biorstw, które mogłyby wejść do łańcucha dostawców wietrznych na dużych odległościach21. (poddostawców) systemów OPL. Takie działania po- Ważne będzie również wsparcie rozpoznania przez winny doprowadzić do osiągnięcia i ustabilizowania się systemy satelitarne państw sojuszniczych. Systemy te określonej struktury technicznej sprzętu. Współczyn- umożliwiają całodobowe monitorowanie ruchu wynik wyposażenia w supernowoczesne uzbrojenie wyrzutni rakiet balistycznych, a w momencie startu poci- nosiłby w granicach 5–10% całości potencjału wojsk sków balistycznych mogą przesłać informacje do cen- OPL. Pozostałe uzbrojenie i sprzęt techniczny odpo- trum dowodzenia i systemów ogniowych. wiadałyby następującym grupom: pierwsza zawierała- Kolejnym bardzo ważnym wymogiem przyszłych by sprzęt nowoczesny, który stanowiłby około 25–30%, środków rozpoznania będzie zapewnienie ich po- druga w ilości 30–40% stanowiłaby uzbrojenie po jed- szczególnym podsystemom jak najdłuższego czasu nej lub dwóch modernizacjach, a trzecia, obejmująca pracy w skrytości. Dążenie do maskowania powoduje, 20–40% – sprzęt do trzeciej modernizacji i przewidzia- że zasadniczym rodzajem rozpoznania powinno być ny do wycofywania. Najnowocześniejsza grupa uzbro- rozpoznanie pasywne, realizowane z użyciem senso- jenia powinna spełniać takie wymagania, jak: moduło- rów termowizyjnych. Zastosowanie aerostatu wyno- wość, wielokanałowość, autonomiczność, skuteczność, szącego radar na wysokość około 5000 m umożliwiło interoperacyjność i rozwojowość. Prawdopodobnie eliminację odbić terenowych, która jest nieunikniona może wystąpić trend do jeszcze większej integracji dla konwencjonalnych radarów naziemnych22. funkcji rozpoznania, dowodzenia i rażenia23. Jednocześnie rozpoznanie radiolokacyjne powinno W zakresie sposobów naprowadzania rakiet prze- być stosowane jako dalekie bądź uzupełniające w sy- ciwlotniczych rysuje się tendencja wyposażenia ze- tuacjach ograniczających pracę pasywnych urządzeń stawów w dublujące się systemy, rozszerzania pasm

21 K. Dobija, Obrona przeciwlotnicza w działaniach wojennych i innych niż wojenne, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2010 nr 8, s. 10. 22 R. Ciastoń et al., Przyszłość Sił Powietrznych…, op.cit., s. 77. 23 Ibidem, s. 77–78.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 17 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

częstotliwości naprowadzania oraz zmierzania w kie- Te pierwsze będą dotyczyć statusu systemu OP. runku pełnej automatyzacji tych procesów. Kluczową Drugie odnoszą się do jego struktury – jako budowy rolę w wyposażeniu wojsk OPL będą odgrywać no- wewnętrznej. Zmiany zewnętrzne w bliższej perspek- woczesne systemy rakietowe (tzw. przeciwrakiety, tywie powinny być związane z tworzeniem dużych podobne do obecnie znanych konstrukcji: Arrow, związków organizacyjnych, np. brygad obrony prze- Erint). Będą one powiązane satelitarnym systemem ciwlotniczej, z których na potrzeby operacji stabiliza- wykrywania startów rakiet balistycznych, tworząc cyjnych byłyby wydzielone mniejsze autonomiczne pierwszą z warstw OP. Jej zadaniem będzie niszcze- moduły bojowe. Mogą one być użyte głównie w dzia- nie środków napadu powietrznego przeciwnika na łaniach prowadzonych poza terytorium kraju, realizo- dalekich podejściach, we współdziałaniu z podod- wanych w składzie sił sojuszniczych bądź koalicyj- działami rakietowymi bliskiego i małego zasięgu. nych. W takiej sytuacji będą potrzebne nieco inne Natomiast pozostałe siły, tworzące drugą i trzecią zdolności niż w wypadku sił OP broniących obiek- warstwę, będą wykorzystywane do potęgowania od- tów na terytorium własnego kraju. W tym względzie działywania na ŚNP przeciwnika na całej głębokości istotne będą zdolności do przerzutu wydzielonych sił operacyjnej, włącznie z bezpośrednią osłoną zgrupo- OPL i rozwinięcia ich w rejonie operacji oraz zdol- wań zadaniowych i ważniejszych obiektów infra- ność do rażenia innej kategorii celów, takich jak: bez- struktury państwa. załogowe statki powietrzne, pociski moździerzowe Drugą warstwę systemu OP będą tworzyć zestawy i rakiety klasy ziemia–ziemia. Ich uzbrojenie stano- średniego i krótkiego zasięgu. Przyszłe wielofunkcyj- wiłyby systemy C-RAM, które zapewnią najlepszą ne systemy rakietowe wprowadzane do wyposażenia obronę obiektów wojskowych i cywilnych przed ata- powinny dysponować możliwością zwalczania róż- kami rakietowymi, moździerzowymi, a w przyszłości nych kategorii zagrożeń powietrznych na odległość do także artyleryjskimi. około 50 km (100 km – samolotów transportowych W związku z tym będą prowadzone prace nad udo- i walki elektronicznej) i wysokość do 30 km. Systemy skonalaniem amunicji programowalnej (Advanced Hit tworzące tę warstwę osłony powinny działać według Efficiency and Destruction – AHEAD). Powstała ona zasady „look-down/shoot-down”24. Zestawy przeciw- m.in. z myślą o zwalczaniu zagrożeń ze strony poci- lotnicze tworzące tę warstwę powinny niszczyć cele sków rakietowych, artyleryjskich i moździerzowych. powietrzne, którym udało się przedrzeć przez pierw- Może też być używana przykładowo do niszczenia szą strefę osłony przeciwlotniczej. Typowymi celami precyzyjnych lotniczych środków rażenia. Podobnie powietrznymi dla środków OPL drugiej strefy będą jak system obrony przeciwlotniczej oparty na arma- bezzałogowe statki powietrzne, śmigłowce bojowe cie kalibru 35 mm polskiej firmy PIT-RADWAR. i samoloty szturmowe. Systemy przeciwlotnicze dru- System ten jest przeznaczony do zwalczania celów giej warstwy powinny również zapewnić obronę przed powietrznych na wysokościach od bardzo niskich do atakami rakietowymi. średnich25. Trzecią warstwę OP powinny tworzyć systemy ra- Zakończone sukcesem badania koncepcyjne nad kietowe bliskiego zasięgu (Short Range Air Defence – rozwojem architektury operacyjnej i działaniem syste- SHORAD) oraz zestawy rakietowe i artyleryjskie bar- mów C-RAM mogą sprawić, że powstaną mobilne dzo bliskiego zasięgu (VSHORAD), rozlokowane we- i działające autonomicznie laserowe systemy przeciw- wnątrz struktury osłanianego obiektu. Będą one lotnicze o dużej mocy, np. 100 kW, które w razie po- wspierane informacyjnie przez mobilne radary. Odle- trzeby będzie można podłączyć do istniejących syste- głości między rzutami powinny zapewnić maksymal- mów dowodzenia i kontroli. Zmiany jakościowe będą ne możliwości koncentracji ognia na ŚNP przeciwni- dotyczyć zasobów nie tylko rzeczowych, lecz także ka atakujących elementy ugrupowania bojowego. osobowych. Sukcesywnie wdrażając do wojsk obrony Wielowarstwowy system ognia wojsk OPL powinien przeciwlotniczej środki zautomatyzowane, struktura tworzyć autonomiczne strefy niszczenia ŚNP prze- dowodzenia będzie w fazie postępującej decentraliza- ciwnika na różnych wysokościach z jednakową efek- cji, co z czasem doprowadzi do powstania bardziej tywnością. elastycznych form organizacyjnych, np. struktury za- W organizacji trójwarstwowego systemu OP bę- daniowej. Pomocne w tym będą bez wątpienia syste- dzie się dążyć do uzyskania możliwości sieciowych my eksperckie (SE), chociaż należy zastrzec, że bada- dzięki łączeniu wielu czujników i różnych rodzajów nia nie potwierdziły tak dużego wpływu, jak uzbrojenia. Sieć umożliwi koordynację działalności wcześniej przewidywano, tj. rewolucji komputerowej ogniowej wielu jednostek na większą skalę z jedna struktury organizacyjne wojsk OPL. Przypuszczal- noczesnym zachowaniem wysokiego poziomu nienie zwiększy się rola i znaczenie systemów wspoma- zależności i zapewnieniem ciągłości osłony w okre- gania decyzji (SWD). Za dalszym zwiększaniem sach zagrożenia powietrznego. Wymagać to będzie udziału systemów zautomatyzowanych w OP przema- zmian zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. wia zasadniczo ich pozytywny wpływ na sprawność

24 Możliwość wykrywania, śledzenia i prowadzenia ognia do celu poruszającego się poniżej horyzontu radiolokacyjnego. 25 https://www.pitradwar.com/oferta/391,system-armaty-morskiej-kal-35-mm-am-35/. 28.04.2020.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

działania całego systemu. W tych warunkach można znajdujące się w dużym oddaleniu od siebie. W cza- również założyć, że coraz większego znaczenia będą sie odpierania uderzeń powietrznych zintegrowanie nabierać: wartość intelektualna kadry dowódczej wysiłku wszystkich elementów OP w walce z prze- i sztabowej, profesjonalne szkolenie bojowe oraz ciwnikiem powietrznym urasta do rangi fundamental- sprawnie kierowane systemy obrony powietrznej. nej zasady działania całego systemu. Dlatego też mo- duły bojowe tworzone z wykorzystaniem nowocze- KIERUNKI ROZWOJU snych zestawów rakiet przeciwlotniczych średniego W dwudziestoletniej perspektywie do podstawo- i krótkiego zasięgu powinny spełniać wszystkie nie- wych zadań sił powietrznych i jednostek OP będzie zbędne standardy NATO. należeć zapobieganie naruszeniom przestrzeni po- W ramach rozwoju zdolności obrony powietrznej wietrznej przez obce statki powietrzne, ochrona infra- niezbędne będzie osiągnięcie zrównoważonego struktury krytycznej i przestrzeni powietrznej w sytu- (w wymiarze jakościowym i ilościowym) potencjału acji zagrożenia terroryzmem powietrznym oraz uczest- aktywnych środków walki, rozpoznania i dowodze- nictwo w operacjach sojuszniczych. W razie ataku na nia, aby zapewnić wysoką skuteczność zwalczania obszar naszego kraju podstawowe zadania sił powietrz- zagrożeń powietrznych oraz zachować żywotność na- nych i jednostek obrony przeciwlotniczej powinny być rodowego systemu obrony powietrznej. W odniesie- skupione na współdziałaniu z siłami sojuszniczymi niu do rakietowych systemów przeciwlotniczych w celu wywalczenia dominacji w powietrzu. Główny- i przeciwrakietowych oznacza to potrzebę odtworze- mi rodzajami działań będą strategiczne działania po- nia zdolności do zwalczania różnych rodzajów środ- wietrzne, działania przeciwko siłom naziemnym i mor- ków napadu powietrznego na średnich odległościach skim przeciwnika oraz tzw. wspierające działania po- w osłonie kierunków powietrznych i w ramach strefo- wietrzne. Wywalczenie dominacji w powietrzu będzie wej obrony powietrznej. Ma to szczególnie duże zna- trudne, dlatego że przewaga potencjalnych przeciwni- czenie w wypadku działań obronnych prowadzonych ków, zwłaszcza Federacji Rosyjskiej, w zakresie sa- na obszarze kraju, gdzie za kluczowe należy uznać molotów bojowych jest wyraźna. zdolności do przetrwania pierwszego uderzenia po- W związku z tym powinniśmy, oprócz zakupu sa- wietrznego oraz przejęcie sił wzmocnienia NATO. molotów nowej generacji, wzmocnić również posia- W tym przypadku przetrwanie pierwszych uderzeń dany zasób samolotów wielozadaniowych F-16. Roz- z powietrza (z reguły gwałtownych i zmasowanych) wój techniczny sił powietrznych powinien być sku- oraz zachowanie żywotności przez siły zbrojne piony na zwiększaniu zasięgu rażenia oraz precyzji i zdolności do wykonania działań odwetowych jest uderzeń. Istotne znaczenie ma także zdolność do fundamentalnym wyzwaniem dla systemu OP. W za- działania w cyberprzestrzeni. Ważne jest nie tylko kresie rozwoju zdolności obrony powietrznej uzasad- posiadanie systemów teleinformatycznych, zapew- nione byłoby stworzenie silnej strefowo-obiektowej niających gromadzenie, analizę, selekcję i dystrybu- obrony powietrznej najważniejszych elementów in- cję informacji, lecz także zdolności do oddziaływania frastruktury krytycznej państwa, głównych obiektów na systemy informatyczne przeciwnika, bez których militarnych i zgrupowań wojsk. współczesne systemy dowodzenia nie potrafią funk- Jednak bardziej prawdopodobnym zagrożeniem dla cjonować26. naszego kraju niż konflikt zbrojny jest konflikt o ogra- W zakresie obrony przeciwlotniczej i przeciwrakie- niczonej skali, w tym poniżej progu wojny. Gdyby do towej znaczenia nabierają rozwiązania zgodne z ideą niego doszło, system obrony powietrznej musiałby się sieciocentryczności. Mowa tu o modułach bojowych, zmierzyć z ograniczonymi atakami rakietowymi (bez których rdzeń stanowi system dowodzenia i kierowa- oficjalnej agresji i agresora) lub serią ataków lotniczych nia, do którego można wpinać dowolnie dobrane, cha- i rakietowych, mających na celu wymuszenie określo- rakteryzujące się odpowiednimi parametrami, sensory nego zachowania. Do najważniejszych wyzwań dla sił i efektory. Budowa ostatecznej struktury takiego mo- powietrznych i jednostek OP będzie należeć w tym wy- dułu będzie uzależniona od skali i rodzaju zagrożenia. padku wczesne wykrycie nadlatujących pocisków i sa- Tak zbudowany pododdział powinien być w stanie za- molotów, natychmiastowe poderwanie w powietrze pewnić osłonę ważnych obiektów, zgrupowań wojsk, maksymalnie dużej części lotnictwa (w celu zarówno stanowisk dowodzenia, obiektów logistycznych, cen- minimalizowania strat, jak i przeciwdziałania zagro- trów administracyjno-gospodarczych przed szerokim żeniu) oraz przeprowadzenie operacji odwetowej. Ope- spektrum zagrożeń z powietrza, w tym także przed racji pozwalającej na wyeliminowanie przynajmniej taktycznymi rakietami balistycznymi. Uzyskanie części użytych w ataku środków napadu powietrznego, scentralizowanego dowodzenia modułami rakietowy- co jest niemożliwe bez właściwego systemu dowodze- mi będzie w praktyce dużym wyzwaniem. Stanowi to nia i rozpoznania (Command and Control plus Intelli- podstawę do zapewniania skutecznego odparcia ude- gence, Surveillance, Target Acquisition, and Reconna- rzeń lotniczych lub lotniczo-rakietowych na obiekty issance – C2ISTAR). n

26 J. Nowak, K. Ogonowski, Siły Powietrzne RP – stare zadania, nowe wyzwania [w:] Wyzwania i rozwój Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej, red. A. Radomyski, P. Malinowski, D. Michalski, Lotnicza Akademia Wojskowa, Dęblin 2018, s. 73.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 19 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

System obrony powietrznej – wyzwania

WARUNKIEM NIEZBĘDNYM DO UZYSKANIA SUKCESU W WALCE JEST WYWALCZENIE PANOWANIA LUB PRZEWAGI W POWIETRZU.

ppłk mgr inż. Krzysztof Rams

kuteczne działania obronne przed środkami napa- rakietowe i rakietowo-artyleryjskie różnego typu po- Sdu powietrznego wraz z siłami do tego przezna- zwoli ochronić przed oddziaływaniem zróżnicowa- czonymi stanowią o być albo nie być na polu walki. nych środków napadu powietrznego zarówno walczą- Kto bowiem wywalczy panowanie w powietrzu, kto ce zgrupowania, jak i obiekty militarne oraz niemili- zdominuje ten wymiar, może decydować o przebiegu tarne o istotnym znaczeniu dla prawidłowego starcia. W warunkach walki z równorzędnym bądź funkcjonowania państwa. Autor jest szefem silniejszym przeciwnikiem to właśnie obrona przeszkolenia w 3 Brygadzie ciwlotnicza stanowi najważniejszą linię osłony włas- CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻEŃ Rakietowej Obrony nych wojsk. Dopiero gdy zostanie ona przełamana, Powszechnie przyjęty podział zagrożeń powietrz- Powietrznej. przeciwnik może w pełni rozwinąć swój agresywny nych sprowadza się do wyróżnienia zagrożeń militar- potencjał. Dlatego też zapewnienie efektywnej na- nych oraz pozamilitarnych (ich źródłem są powietrzne ziemnej obrony powietrznej wyposażonej w zestawy ataki terrorystyczne, porwania samolotów oraz naru-

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA ADAM ROIK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ROIK/COMBAT ADAM

W czasie odpierania uderzeń zintegrowanie wysiłku wszystkich elementów obrony powietrznej w walce z przeciwnikiem urasta do rangi fundamentalnej zasady działania całego systemu. +

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 21 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

szenia ustalonych reżimów lotów przez cywilne statki wych arsenałach wojennych. Zauważalny jest trend do powietrzne). Dokonując próby zdefiniowania po- modernizacji istniejących samolotów i udoskonalania wietrznego zagrożenia militarnego, warto przypo- ich uzbrojenia, a nie tworzenia nowych konstrukcji. mnieć, że jest to zaplanowane przez przeciwnika uży- Przewiduje się bowiem, że precyzyjne uzbrojenie cie statku powietrznego w celu oddziaływania na w niedalekiej przyszłości może zredukować rolę sa- obiekty wojskowe lub pozamilitarne (cywilne). Przez molotów bojowych wyłącznie do platform powietrz- pojęcie oddziaływanie środków napadu powietrznego nych potrzebnych do odpalania rakiet na bardzo dużą (ŚNP) należy rozumieć rozpoznanie powietrzne, raże- odległość. W ten sposób, wykonując uderzenia poza nie (ogniowe i elektroniczne), przeloty statków po- zasięgiem środków obrony powietrznej (stand-off), wietrznych zabezpieczających desanty powietrzne samoloty będą ograniczać możliwe dla nich zagroże- oraz inne działania prowadzone z użyciem platform nia. Już obecnie niektóre z rakiet odpalanych przez powietrznych, np.: działania pozorujące i demonstra- samoloty myśliwskie mogą trafiać w cele powietrzne cyjne, zadymianie, minowanie narzutowe, zrzucanie lub lądowe w odległości rzędu 200–300 km (i więk- ulotek propagandowych itp. Z kolei ŚNP przeciwnika szej). Sytuacja ta powoduje, że pojedynki powietrzne to między innymi rakiety balistyczne, latające aparaty w przyszłości będą wygrywać nie te samoloty, któ- aerostatyczne i aerodynamiczne (zarówno nosiciele, rych cechą będzie duża manewrowość i aerodyna- jak i samo uzbrojenie), przeznaczone do osiągania ce- miczna konstrukcja, lecz ich uzbrojenie oraz maksy- lów militarnych związanych z rozpoznaniem, raże- malny skuteczny zasięg jego użycia. niem, pozorowaniem i transportem desantów. Współczesne samoloty bojowe są wyposażane Dynamiczny rozwój rakiet balistycznych i manew- w różnego rodzaju broń precyzyjnego rażenia, w tym rujących wynika przede wszystkim z proliferacji tech- rakiety skrzydlate (CM), przeciwradiolokacyjne nologii rakietowej. Tego typu uzbrojenie doskonale (ARM), taktyczne rakiety powietrze–ziemia (TASM) wpisuje się w charakter zmieniającego się środowiska oraz powietrze–powietrze (TAAM). Obserwowany bezpieczeństwa, w którym coraz częściej wiodącą ro- jest wzrost użycia tego typu uzbrojenia, szczególnie lę odgrywają zagrożenia asymetryczne, w ramach rakiet przeciwradiolokacyjnych w ramach misji obez- których nie przewiduje się wybuchu konfliktu na dużą władniania systemów obrony powietrznej (Suppres- skalę. sion of Enemy Air Defense – SEAD). Kolejne moder- Współczesne zagrożenia powietrzne nie wiążą się nizacje tych rakiet mają na celu głównie zwiększanie wyłącznie z użyciem środków konwencjonalnych, ta- ich maksymalnego zasięgu rażenia (rys. 1). Chodzi kich jak samoloty i śmigłowce bojowe. Oczywiście o to, by skrócić czas przebywania samolotów w strefie odgrywają one nadal znaczącą rolę na polu walki, nie- bezpośredniego oddziaływania systemów przeciwlot- mniej dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii od niczych. Jednocześnie nowe koncepcje prowadzenia lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku jest obserwo- działań przewidują włączenie lotnictwa SEAD i walki wany trend do stosowania środków bezzałogowych. elektronicznej we wspólną sieć z samolotami rozpo- Walka ze ŚNP to zadanie w dużej mierze spoczywają- znania elektronicznego, tzw. AEA & SEAD (Airbor- ce na wojskach obrony przeciwlotniczej, których uży- ne Electronic Attack & SEAD). cie przewiduje się m.in. do zwalczania: Szczególnym wyzwaniem dla systemu obrony po- – załogowych statków powietrznych (Manned Air- wietrznej są samoloty wykonujące zadania obezwład- craft – MA), czyli samolotów bojowych (Fixed Wing niania obrony powietrznej Suppression of Enemy Air – FW) i śmigłowców bojowych (Rotary Wing – RW); Defence (SEAD). Najczęściej są atakowane: – bezzałogowych statków powietrznych (Unman- – stanowiska dowodzenia i środki łączności obrony ned Aerial Vehicles – UAVs); powietrznej; – manewrujących rakiet skrzydlatych (Cruise Mis- – lotniska bazowania lotnictwa myśliwskiego; siles – CMs); – przeciwlotnicze zestawy rakietowe i artyleryjskie; – taktycznych rakiet balistycznych (Tactical Balli- – urządzenia radiolokacyjne wstępnego wykrywa- stic Missiles – TBMs); nia i kierowania ogniem. – rakiet, pocisków artyleryjskich i moździerzowych Prawdziwym wyzwaniem dla współczesnych sa- (Rockets, Artillery, Mortars – RAMs); molotów bojowych jest technologia stealth. W efekcie – amunicji (rakiet) precyzyjnego naprowadzania jej zastosowania mniejsze jest prawdopodobieństwo (Precision Guided Munitions – PGM); oraz zasięg wykrycia samolotów przez stacje radiolo- – różnego przeznaczenia platform, które są lżejsze kacyjne. od powietrza (Lighter than Air Sensor Platforms – Kolejną grupę konwencjonalnych zagrożeń po- LAPs). wietrznych stanowią śmigłowce bojowe. Ich specy- Współcześnie samoloty bojowe, mimo że nie są ficzne walory, między innymi zdolność do pionowego najgroźniejszym wyzwaniem dla systemów obrony startu i lądowania oraz możliwość utrzymywania się powietrznej, stanowią jednak największą grupę kon- w powietrzu w zawisie, w połączeniu z dużym udźwi- wencjonalnych zagrożeń. Ich pierwszoplanowa pozy- giem powodują, że ten rodzaj statku powietrznego jest cja wynika z dotychczasowych koncepcji ich rozwoju nadal ważnym narzędziem do wykonywania różno- oraz dużej liczby egzemplarzy będących w świato- rodnych zadań na polu walki. Obecnie śmigłowce

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 1. ZASIĘG RAŻENIA WYBRANYCH RAKIET PRZECIWRADIOLOKACYJNYCH

600

500

400

300

200

100

Opracowano na podstawie: K. Dobija, Współ- czesne militarne zagro- AS-37 (FR) KH-58 (RU) ARMAT (FR) ARMAT ALARM (GB) KH-31B (RU) żenia powietrzne i metody KH-25MP (RU)

RAINBOW (USA) RAINBOW ich oceny, „Zeszyty Nauko- AGM-136A TACTIC TACTIC AGM-136A

AGM-20 GAIL (USA) AGM-20 we AON” 2014 nr 2(95), AGM-88 HARM (USA) AGM-88

AGM-45 SHRIKE (USA) AGM-45 s. 84.

można przyporządkować do pięciu zasadniczych AH-64D Apache został zestrzelony, a kolejnych 30 grup: bojowe (attak helicopters – AH), rozpoznawcze zostało poważnie uszkodzonych, co wyeliminowało je (observation helicopters – OH), walki elektronicznej z dalszej walki. W następstwie poniesionych strat (electronic warfare helicopters – EH), transportowe pułk został wycofany z działań bojowych do końca (cargo helicopters – CH) i uniwersalne (utility heli- operacji „Iracka wolność”1. copters – UH). Należy przewidywać, że śmigłowce bojowe ze Poruszają się z maksymalną prędkością rzędu względu na możliwość lotu konturowego i tym sa- 400 km/h i mogą wykonywać zadania bojowe w odle- mym uniknięcia rozpoznania przez systemy obrony głości do 500 km. Wykonując loty konturowe oraz powietrznej coraz częściej będą wykorzystywane do wykorzystując maskujące właściwości terenu, trudne zadań specjalnych. Współcześnie platformy te są rów- są do wykrycia. Jednakże z perspektywy konfrontacji nież powszechnie stosowane w operacjach stabiliza- śmigłowców bojowych z wyspecjalizowanymi syste- cyjnych, w trakcie których monitorują sytuację na zie- mami OPL można zaryzykować stwierdzenie, że te mi i przesyłają dane do walczących pododdziałów. pierwsze ustępują im i stanowią łatwy cel powietrzny. Ponadto realizują zadania wsparcia bezpośredniego Duże wymiary, mała prędkość i niski pułap lotu spra- (Close Air Support – CAS), a także ubezpieczają wiają, że ich zwalczaniem zainteresowane są nie tylko z powietrza kolumny maszerujących wojsk. wojska obrony przeciwlotniczej, lecz także żołnierze Taktyczne rakiety balistyczne są wystrzeliwane wyposażeni w indywidualną broń strzelecką. Dosko- z mobilnych wyrzutni, co czyni je trudnymi do wy- nałym tego przykładem są straty poniesione przez krycia. Ich głowice mają zdolność do przenoszenia 11 Pułk Śmigłowców Uderzeniowych sił lądowych ładunków konwencjonalnych, a także jądrowych, bio- Stanów Zjednoczonych, który 24 marca 2003 roku logicznych i chemicznych. Z tych powodów są one wpadł w zasadzkę przygotowaną przez pododdziały rozpatrywane coraz częściej jako zagrożenie nie tylko irackie. W wyniku ogniowego oddziaływania (użyto dla walczących wojsk, lecz także dla całych społe- tylko ręcznej broni strzeleckiej) jeden śmigłowiec czeństw. Najczęściej są wyposażone w jednostopnio-

1 A.H. Cordesman, A. Arleigh, The lessons of the Iraq War: Main Report, Centre for Strategic and International Studies, Wasington 2003, s. 239–240.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 23 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

we silniki marszowe i mogą razić cele lądowe z do- nym – w ładunki burzące lub kasetowe o masie do kładnością do 50 m. Ze względu na skalę użycia wy- około 450 kg. Ich właściwości sprawiają, że są one różnia się następujące typy rakiet balistycznych: używane przeważnie w pierwszej fazie konfliktu do – taktyczne o zasięgu do 500 km, służące do zwal- obezwładniania obiektów o szczególnym znaczeniu czania pierwszego rzutu wojsk operacyjnych; militarnym. – operacyjne o zasięgu od 500 do 5500 km, zagra- Ciągły rozwój technologii spowodował, że mocar- żające istotnym elementom systemu obronnego pań- stwa światowe prowadzą badania nad rozwijaniem tego stwa; rodzaju pocisków, traktując je jako alternatywę dla – strategiczne o zasięgu międzykontynentalnym lotnictwa wymagającego dużych funduszy na moder- rzędu 10 tys. km2. nizację i utrzymanie (orientacyjny koszt zakupu stu Wśród cech, które wpływają na możliwości bojowe pocisków typu Tomahawk jest równy cenie czterech taktycznych rakiet balistycznych, można wymienić myśliwców nowej generacji). Należy liczyć się rów- obniżoną charakterystykę radiolokacyjną, dużą pręd- nież z tym, że nowe generacje rakiet skrzydlatych będą kość końcową oraz krótki czas od momentu ich startu konstruowane z wykorzystaniem technologii stealth, do trafienia w cel, co utrudnia właściwą reakcję syste- tym samym ich wykrycie przez naziemne i powietrz- mów obrony powietrznej. Ponadto coraz częściej stone systemy rozpoznania i wczesnego ostrzegania bę- suje się rakiety balistyczne z manewrującymi, samo- dzie w dużym stopniu ograniczone. naprowadzającymi się głowicami3. Rakiety (amunicja) precyzyjnego naprowadzania są Obecnie tylko nieliczne państwa mają systemy, któ- przeznaczone do niszczenia celów lądowych, po- re pozwalają na zwalczanie taktycznych rakiet bali- wietrznych i morskich. Pod względem konstrukcji są stycznych w powietrzu. Ponadto skuteczność ich podobne do rakiet skrzydlatych, ale są mniejsze i ce- obezwładniania w dużym stopniu zależy od wczesne- chuje je mniejszy zasięg. Przy tym w porównaniu go rozpoznania zagrożenia, co jest możliwe dzięki z rakietami skrzydlatymi nie mają skrzydeł zapewnia- systemom satelitarnym. Obserwowane trendy rozwo- jących siłę nośną. W zależności od typu celu precyzję jowe wskazują głównie na wzrost ich zasięgu rażenia, ich uderzenia zapewniają systemy naprowadzania wy- zwiększanie masy głowic oraz poprawę metod napro- korzystujące wiązkę laserową, podczerwień, głowice wadzania i precyzji wykonywanych uderzeń. optyczne i termowizyjne oraz sygnały GPS. Jedną Manewrujące rakiety skrzydlate są bezzałogowy- z ich głównych zalet jest możliwość odpalania mi, samonaprowadzającymi się statkami powietrzny- w znacznej odległości od planowanego miejsca ude- mi umożliwiającymi zaprogramowanie ich lotu oraz rzenia oraz tzw. praca w trybie wystrzel i zapomnij. przenoszącymi ładunki bojowe na znaczną odległość. Zauważalnym trendem w rozwoju tego środka wal- Mogą one być odpalane z samolotów bombowych ki jest stosowanie systemu LOCAAS (Low Cost Auto- (ALCM – Air Launched Cruise Missiles), okrętów nomous Attack System). Chodzi o konstruowanie ta- nawodnych i podwodnych (SLCM – Sea Launched kich rakiet, które są zdolne do wykonywania długich Cruise Missiles) oraz z wyrzutni naziemnych (GLCM lotów oraz samodzielnego poszukiwania obiektów ata- – Ground Launched Cruise Missiles). Wśród innych ku. System wykorzystuje radar laserowy i głowice pocisków wyróżniają się tym, że podczas lotu wcześ- optyczne pozwalające na porównanie cech wykrytych niej zaprogramowaną trasą mogą dokonywać autoko- obiektów z bazą danych. Jego zasięg jest szacowany na rekty, głównie za pomocą inercyjnych układów nawi- około 190 km. Osiąga on maksymalną prędkość około gacji i urządzeń naprowadzania wykorzystujących 370 km/h, a czas jego dyżurowania nad polem walki system GPS. Charakteryzują się zasięgiem do i poszukiwania obiektów wynosi aż 30 min. Rozwój 2500 km. Ponadto cechuje je bardzo mała skuteczna tego typu systemów rakietowych sprawia, że siły obro- powierzchnia odbicia4 i duża precyzja rażenia. Zdol- ny powietrznej coraz częściej będą koncentrować swą ność lotu konturowego poniżej 50 m oraz możliwość uwagę nie tylko na walce z samolotami bojowymi, manewrowania przy prędkości poddźwiękowej powo- lecz przede wszystkim z ich uzbrojeniem. duje, że rakiety te przeważnie są wykrywane dopiero Bezzałogowe statki powietrzne (BSP) charakteryzu- w końcowej fazie ich lotu, co znacznie ogranicza czas ją się możliwością wykonywania lotów po wcześniej reakcji środków ogniowych obrony powietrznej i sta- zaprogramowanych trasach lub też mogą być zdalnie nowi duże zagrożenie dla obiektów uderzeń5. pilotowane z ziemi. Ich użycie ma szczególne znacze- Mogą być uzbrojone w ładunki jądrowe o mocy od nie w przypadku długotrwałych misji, które są niebez- 1 do 200 kt, natomiast w wariancie konwencjonal- pieczne dla załóg samolotów bojowych6. Platformy te

2 B. Zdrodowski, Obrona przeciwrakietowa – zagrożenie uderzeniami rakietowymi, „Przegląd WLiOP” 1996 nr 12, 15–16. 3 FM 3-01.11, Air Defense Artillery Reference Handbook, Washington 2000, chap. 2-2. 4 Skuteczna powierzchnia odbicia fal elektromagnetycznych dla rakiet skrzydlatych wynosi zaledwie 0,2 m2 (dla porównania: myśliwca F-16 około 3 m2, bombowca B-52 około 100 m2). 5 Minimalna wysokość lotu rakiety typu Cruise wynosi: nad morzem i terenem płaskim 10–15 m, nad terenem równinnym 60–100 m, nad terenem górzystym 250–300 m, średnia zaś prędkość lotu oscyluje w granicach około 800–850 km/h. 6 T. Wiersbanowski, Survey of experts on Unmanned Aircraft Systems, Impact of smaller & larger UAS, s. 1.

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

charakteryzują się małą skuteczną powierzchnią odbi- nowy rodzaj zagrożeń nie ze względu na rozwiązania cia i niską sygnaturą termalną, co czyni je trudnymi do technologiczne, lecz fakt zakwalifikowania ich do ka- wykrycia i obezwładnienia. Zwykle zadania wykonują tegorii zagrożenia powietrznego. Dotyczy ono wojsk na wysokości od 1000 do 3000 m w celu uniknięcia biorących udział w działaniach stabilizacyjnych. Oce- trafienia pociskiem wystrzelonym z broni małego kali- nia się, że jest główną przyczyną śmierci zarówno cy- bru. Na ich pokładach są montowane kamery światła wilów, jak i żołnierzy. Ponadto ugrupowania stosujące dziennego i podczerwieni, radary, systemy łączności środki bojowe C-RAM są trudne do wykrycia i obez- i urządzenia zakłócające. Mogą one również przenosić władnienia7. W rejonach działań stabilizacyjnych i odpalać rakiety typu powietrze–ziemia. znajduje się znaczna liczba powojennych składów Przewiduje się użycie BSP również do obezwład- amunicji. Są one dla rebeliantów zasadniczym źró- niania systemów obrony powietrznej w ramach dzia- dłem uzbrojenia używanego do przeprowadzania ata- łań SEAD. Ponadto mogą zostać wykorzystane do de- ków na obiekty wojskowe (bazy) i siły stabilizacyjne. monstrowania ataku i przełamania systemu OP. Przewiduje się, że istotną zaletą tego uzbrojenia bę- W koncepcji tej zakłada się, że przed zasadniczym dzie nadal jego prosta obsługa. Z drugiej strony, mi- uderzeniem sił powietrznych wysłana grupa platform mo swej prostoty, C-RAM wciąż będą bardzo trudny- bezzałogowych będzie pozorować atak powietrzny. mi do zwalczania celami powietrznymi. Wynika to Pojawienie się BSP w zagrożonej strefie uaktywni przede wszystkim z ich bardzo małej skutecznej po- systemy przeciwlotnicze, co zdemaskuje ich położe- wierzchni odbicia rzędu setnych metra kwadratowego nie. Jednocześnie duża liczba tych platform nadlatują- oraz krótkiego czasu lotu. cych z różnych kierunków i stosujących tzw. taktykę roju spowoduje „zapychanie się” kanałów celowania MOŻLIWOŚCI OSŁONY systemów przeciwlotniczych. W tym czasie nie będą Wraz z rozwojem gospodarczym i militarnym pań- one już zdolne do prowadzenia ognia przeciwko real- stwa znacznemu zwiększeniu ulega liczba obiektów, nemu zagrożeniu ze strony załogowych samolotów które powinny być bronione przed ewentualnym ata- bojowych, które rozpoczną atak. kiem z powietrza. Są to nie tylko obiekty militarne Obserwuje się dążenie do konstruowania platform (bazy wojskowe, posterunki radiolokacyjne, lotniska), bezzałogowych w technologii stealth. Powstają rów- lecz także obiekty administracji rządowej (siedziby nież konstrukcje wyposażone w silniki hybrydowe za- władz) oraz infrastruktura przemysłowa, energetyczna silane energią słoneczną, które są w stanie realizować i transportowa. Ich zniszczenie na pierwszym etapie kilkudniowe misje. Trwają także prace nad konstruk- działań wojennych zapewni przeciwnikowi uzyskanie cjami naddźwiękowymi będącymi w stanie pokonać przewagi i często będzie decydować o sukcesie pro- przeciążenia rzędu 20–30 g. Wszechstronność ich za- wadzonej operacji. Tak znaczna dywersyfikacja zastosowania powoduje, że można oczekiwać, iż przy- grożeń wymusza dokonywanie ciągłych zmian jako- szłe konflikty będą zdominowane przez tego typu zro- ściowych w systemie obrony powietrznej. botyzowane platformy. W szczególności dotyczy to jego zasadniczych pod- Platformy lżejsze od powietrza to wszelkiego rodza- systemów funkcjonalnych: dowodzenia, rozpoznania ju aerostaty: balony, sterowce i inne powłoki wypeł- powietrznego i rażenia. Niezwykle ważnym aspektem nione gazami lżejszymi od powietrza, które umożli- udziału OP w obronie kolektywnej prowadzonej przy wiają im stabilny lot lub wielogodzinne dyżurowanie wsparciu innych członków NATO będzie dostosowanie nad monitorowanymi rejonami. Niejednokrotnie kon- systemu obrony powietrznej do wymagań funkcjono- strukcje te są na uwięzi, połączone przewodami zasi- wania w Zintegrowanym Systemie Obrony Powietrznej lającymi oraz komunikacyjnymi z aparaturą roz- i Przeciwrakietowej NATO (NATO Integreted Air and mieszczoną na ziemi. Obecnie wykorzystuje się je Missile Defence System – NATINAMDS). głównie do prowadzenia obserwacji z powietrza oraz Przeznaczeniem pododdziałów obrony powietrznej jako stacje przekaźnikowe. Tego typu rozwiązania jest ochrona ośrodków administracji państwowej i in- stosuje się między innymi w amerykańskim systemie frastruktury o krytycznym znaczeniu dla potencjału JLENS (The Joint Land-Attack Cruise Missile Defen- obronnego i gospodarki kraju przed uderzeniami se Elevated Netted Sensor System). Jako jeden z nie- z powietrza. licznych systemów na świecie dzięki umieszczeniu ra- Z wygenerowanej puli możliwych obiektów ataku darów na aerostatach umożliwia wykrycie lotu rakiet wojska obrony przeciwlotniczej sił powietrznych naj- balistycznych, manewrujących rakiet skrzydlatych korzystniej użyć do osłony: stanowisk kierowania (CM) oraz BSP w bardzo dużej odległości. Przewidu- obroną państwa oraz innych ośrodków administracyj- je się, że w przyszłości tego typu statki powietrzne no-politycznych; ważnych obiektów infrastruktury będą mogły również być wykorzystywane jako plat- krytycznej (np.: elektrowni, magazynów paliw, klu- formy do odpalania rakiet. czowych przepraw); baz lotniczych; portów wojen- Rakiety, pociski artyleryjskie i moździerzowe nych; baz logistycznych; a także zgrupowań bojowych (Counter Rockets, Artillery, Mortars – C-RAM) to wojsk lądowych i marynarki wojennej (tab.).

7 T.S. Higgins, Roles and Relevance: Army Air and Missile Defense (AMD) in the Post 9/11 World, Fort Leavenworth, Kansas, s. 15.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 25 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 2. PODZIAŁ OBIEKTÓW OSŁONY

MILITARNY (WOJSKOWY) POZAMILITARNY

PRZYNALEŻNOŚĆ

PUNKTOWE LĄDOWE OBIEKT POWIERZCHNIOWE POWIETRZNE OSŁONY

LINIOWE MORSKIE KSZTAŁT GEOMETRYCZNY KSZTAŁT ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE ŚRODOWISKO

MOBILNOŚĆ

STACJONARNE RUCHOME

Opracowano na podstawie: D. Żyłka, Wybrane problemy wojsk obrony przeciwlotniczej sił powietrznych, Warszawa 2016, s. 49.

TABELA. WYKAZ TYPOWYCH OBIEKTÓW MOŻLIWYCH DO OSŁONY PRZEZ PODODDZIAŁY OBRONY POWIETRZNEJ

Typowe zagrożenie Obiekt ze strony ŚNP Stanowiska kierowania obroną państwa Aglomeracje miejskie Zakłady przemysłowe Elektrownie samoloty Zapory wodne BSP Przeprawy rakiety balistyczne Stanowiska dowodzenia poziomu strategiczno-operacyjnego pociski manewrujące Stanowiska dowodzenia poziomu taktycznego sił powietrznych (DKP, ODN) Baza lotnicza Opracowano na podsta- Urządzenia logistyczne wie: D. Żyłka, Wybrane Zgrupowania wojsk lądowych w czasie przemieszczania samoloty problemy wojsk obrony BSP przeciwlotniczej sił po- rakiety balistyczne wietrznych, Warszawa Ugrupowania bojowe (operacyjne) wojsk lądowych 2016, s. 50. pociski manewrujące śmigłowce

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Uwzględniając potencjał tych wojsk, należy stwier- stać uwzględnione w planowaniu osłony przeciwlot- dzić, że nie będą one w stanie osłonić wszystkich niczej różnych obiektów. obiektów. Z tego względu opracowuje się listę priory- Rozważając możliwości ogniowe zestawu S-200C tetowych obiektów osłony, które są przydzielane do Wega, należy zwrócić uwagę na duży zasięg ognia, osłony wszystkim aktywnym środkom walki systemu który może być prowadzony nie tylko z zadaniem obrony powietrznej (rys. 2). Należy podkreślić, że osłony obiektów, lecz także rażenia ważnych celów priorytety obrony powietrznej są określane na szcze- powietrznych za linią styczności wojsk (na przykład blu dowódcy odpowiedzialnego za obronę powietrzną powietrznych systemów wczesnego ostrzegania). w operacji połączonej (na przykład dowódcy kompo- Zestaw stanowi również duże utrudnienie w wy- nentu powietrznego), a pododdziały obrony przeciw- konywaniu manewrów przez samoloty załogowe lotniczej są jedynie wykonawcą zadań (narzędziem przeciwnika wchodzące w zasięg jego ognia. Ponad- w systemie obrony powietrznej). to rakieta 5W28E ma możliwość naprowadzania się Możliwości bojowe rozpatrywane jako podstawowe na cele emitujące zakłócenia elektroniczne. Jednak wskaźniki ilościowe i czasowo-przestrzenne charakte- zespół ogniowy uzbrojony w S-200C Wega stanowi ryzujące w danej sytuacji zdolność do wykonania za- tylko jeden kanał celowania i ma bardzo ograniczo- dania bojowego8 będą określone w odniesieniu do ną zdolność do przemieszczania się. O skali trudno- występujących w uzbrojeniu zestawów przeciwlotni- ści wykonania zadań osłony przeciwlotniczej przy- czych. Możliwości bojowe zestawu S-125 Newa SC dzielonych obiektów decyduje również ich charakte- wskazują na to, że jest on przydatny przede wszystkim rystyka. do osłony obiektów stacjonarnych, które będą atako- Ważnym czynnikiem, który należy uwzględnić, wane przez lotnictwo bombowe lub myśliwsko-bom- rozważając problematykę użycia wojsk obrony prze- bowe z wykorzystaniem bomb lotniczych, pocisków ciwlotniczej sił powietrznych (WOPL SP) w systemie rakietowych odpalanych w zasięgu zestawu (do około obrony powietrznej, jest dostępność sił w wymaga- 17 km od stanowisk startowych) oraz broni pokłado- nym czasie. W razie wystąpienia zagrożeń system wej, a intensywność ataków nie będzie zbyt duża. Nie obrony powietrznej adekwatnie do sytuacji będzie oznacza to jednak, że zestawy te nie mogą osłaniać zwiększał zaangażowanie sił w ewentualne przeciw- obiektów mobilnych o podobnych zdolnościach ma- stawianie się im w ramach podwyższania gotowości newrowych, na przykład stacjonarno-mobilnych sta- bojowej SZRP. Dotyczy to przypadku rozwoju sytu- nowisk dowodzenia usytuowanych w hierarchii dowo- acji kryzysowej wynikającej z zewnętrznego zagroże- dzenia na poziomie operacyjno-strategicznym. W ra- nia bezpieczeństwa państwa. Celowa jest zatem szcze- mach prowadzonych kalkulacji taktycznych dopiero gółowa analiza przyjętych w czasie pokoju wymagań po zestawieniu możliwości przemieszczenia przeciw- narzuconych dowództwu brygady rakietowej obrony lotniczego zestawu rakietowego z dostępnym czasem powietrznej oraz poszczególnym dywizjonom rakie- na zorganizowanie osłony przeciwlotniczej konkret- towym, dotyczących czasu osiągania pełnej gotowości nych obiektów oraz z odległością tych obiektów od do podjęcia działań. Jest to istotna sprawa, gdyż do- miejsca stacjonowania dywizjonu rakietowego obrony starcza informacji organom dowodzenia, jaki będzie powietrznej można będzie trafnie ocenić realność harmonogram włączania kolejnych pododdziałów użycia pododdziałów obrony przeciwlotniczej do wy- wojsk obrony przeciwlotniczej do systemu obrony konania konkretnego zadania. powietrznej. Trzy kanały celowania dywizjonu rakietowego OP O dostępności sił zadecyduje przede wszystkim: uzbrojonego w zestaw S-125 Newa SC nie gwarantu- – stan osobowy poszczególnych jednostek tych ją również dużej gęstości ognia w osłonie obiektu. wojsk; Przyjmując średnią prędkość lotu samolotów na po- – stan ukompletowania i sprawności technicznej dejściu do atakowanego obiektu na poziomie około uzbrojenia i pozostałego sprzętu; 15–20 km/min, możliwości techniczne zestawu nie – zdolność do przyjęcia i przeszkolenia rezerw; pozwolą na większą liczbę oddziaływań ogniowych – czas potrzebny na uzupełnienie zapasów, w szcze- zestawu na jeden cel powietrzny niż jedno. Praktycz- gólności rakiet przeciwlotniczych wraz z ich przygo- nie oznacza to, że każda większa ilość ŚNP niż trzy towaniem do strzelania; znacząco zwiększa prawdopodobieństwo wykonania – czas niezbędny do przemieszczenia się w rejony zadania przez przeciwnika. Jednocześnie należy obiektów przydzielonych do osłony. zwrócić uwagę, że w pierwszej kolejności będzie Uwzględnienie wszystkich tych zagadnień w pro- obezwładniany system obrony powietrznej (SEAD), cesie planowania działań pozwoli na ocenę przydat- następnie kolejnymi ŚNP będzie wykonywany atak na ności konkretnej jednostki wojsk obrony przeciwlotni- obiekt. czej do realizacji zadania powierzonego systemowi Przykład ten wskazuje na potrzebę uwzględnienia obrony powietrznej. słabości technicznych podstawowego uzbrojenia pod- Z zaprezentowanych zależności nasuwają się wnio- oddziałów OPL w przeciwdziałaniu ŚNP, co musi zo- ski, które potwierdzają zasady obowiązujące w obro-

8 A. Radomyski (red. nauk.), Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2014, s. 151.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 27 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

nie powietrznej. Przede wszystkim dotyczy to potrze- – jakość realizowanych przedsięwzięć zabezpiecze- by posiadania w systemie różnych elementów funk- nia działań bojowych (stopień rozbudowy inżynieryj- cjonalnych zdolnych do realizacji zadań dowodzenia, nej, zakres i możliwości maskowania, w tym pozoro- rozpoznania i rażenia ŚNP. Słowem kluczowym jest wania i mylenia). „różnych”, tzn. dysponujących, na przykład, w podsys- Zdolności dywizjonu rakietowego (zespołu ognio- temie rażenia innymi możliwościami bojowymi osłony wego) do rażenia (niszczenia) środków napadu po- obiektów stacjonarnych lub mobilnych w różnych śro- wietrznego są warunkowane głównie m.in.: dowiskach geograficznych. Pozwala to uzyskać kom- – składem pododdziału, plementarność w obronie powietrznej, gdzie jedne sys- – taktyczno-technicznymi charakterystykami temy eksponują swoje walory bojowe i jednocześnie uzbrojenia, uzupełniają ograniczenia pozostałych. Nie wymaga się – posiadanym zapasem gotowych do użycia rakiet, zatem od WOPL SP realizacji spektrum zadań rażenia – odpowiednim przygotowaniem stanu osobowego. ogniowego ŚNP, lecz to zadania są dostosowywane O możliwościach dywizjonów rakietowych (zespo- głównie do uzbrojenia przeciwlotniczego i oceny za- łów ogniowych) uzbrojonych w rakiety przeciwlotni- grożenia powietrznego, a także do poziomu wyszkole- cze świadczą ich zdolności do rażenia, osłony i osią- nia wojsk, dostępności sił oraz potrzeb osłony konkret- gania gotowości do zwalczania ŚNP oraz do zaopa- nych obiektów. Tak wyznaczone miejsce i rola tych trywania w rakiety pododdziałów rakietowych wojsk w systemie obrony powietrznej we wszystkich i manewrowych. Wszystkie są powiązane ze sobą, okresach funkcjonowania państwa lub sojuszu (pokój, chociaż każdy z nich charakteryzuje się określonym okres zagrożenia i wojna) pozwala zrozumieć ich szan- zakresem umiejętności wykonania zadania. se i ograniczenia, które należy uwzględnić podczas Przygotowując te siły do działań bojowych, należy opracowywania planów użycia sił obrony powietrznej określić oczekiwany stopień osiągnięcia zakładanych oraz dążyć do osiągnięcia efektu synergii. celów, na przykład pożądaną efektywność bojową, Podstawowymi zadaniami w ramach defensywnej niezbędną w walce ze środkami napadu powietrznego operacji powietrznej (Defensive Counter Air – DCA) przeciwnika. Wskaźnikami cząstkowymi efektywno- realizowanymi przez WOPL SP są najczęściej: ści bojowej mogą być, przykładowo, oczekiwana licz- – niedopuszczenie do wykonania uderzeń przez ŚNP ba strat ŚNP, prawdopodobieństwo zniszczenia przeciwnika na najważniejsze obiekty infrastruktury wszystkich biorących udział w uderzeniu lub możli- krytycznej i wojska; wość zniszczenia ich przed nakazaną rubieżą itp. – uniemożliwienie ich wtargnięcia przez strefę obro- Zdolności do rażenia środków napadu powietrzne- ny powietrznej i niszczenia obiektów w głębi teryto- go brygady rakietowej obrony powietrznej, dywizjonu rium kraju. rakietowego (zespołu ogniowego) wyrażają ich możli- Wiąże się z tym konieczność odpowiedniego przy- wości zwalczania różnych rodzajów i typów platform gotowania tych wojsk, tzn. określenia potencjału sił po- latających oraz rakiet oraz oczekiwane straty, jakie trzebnych do realizacji postawionych zadań oraz sposo- mogą zadać w określonym czasie z zużyciem ustalo- bu ich użycia. nej liczby rakiet. Na zdolności do rażenia wpływają Zdolności bojowe wyrażają możliwość dywizjonu takie czynniki, jak: rakietowego (zespołu ogniowego) do prowadzenia – właściwości bojowe i parametry taktyczno-tech- działań bojowych oraz wykonania zadania (czyli nisz- niczne przeciwlotniczych zestawów rakietowych czenia ŚNP przeciwnika) w różnych warunkach środo- (PZR); wiskowych i sytuacji operacyjnej9. Określane są za po- – liczba pododdziałów rakietowych (zespołów mocą wskaźników liczbowych (ilościowych) i jako- ogniowych) biorących udział w zwalczaniu ŚNP; ściowych wynikających z właściwości bojowych – sposób ich ugrupowania, praca bojowa obsług i możliwości technicznych tych sił, stanowiących o ich i inne. przygotowaniu do wykonania określonych zadań. Zdol- Zdolności te dzielą się na tzw. potencjalne, charak- ności bojowe zależą od wielu czynników. Do zasadni- teryzujące sprawność rażenia celów powietrznych czych można zaliczyć: (samolotów, rakiet itp.) danym zapasem rakiet, oraz – sposób działania ŚNP przeciwnika; możliwości ogniowe określane w odniesieniu do kon- – warunki prowadzenia działań; kretnej sytuacji bojowej, na przykład czasu trwania – skład i wyposażenie (ukompletowanie stanem oso- uderzenia (nalotu) ŚNP przeciwnika. bowym i sprzętem bojowym) oddziału (dywizjonów); Wskaźnikami, na podstawie których określa się – poziom przygotowania żołnierzy; (wyraża) zdolności rażenia zarówno jednego podod- – taktyczno-techniczne właściwości uzbrojenia; działu (dywizjonu rakietowego, zespołu ogniowego), – niezawodność i efektywność dowodzenia; jak i całej brygady rakietowej OP, są skuteczność – zapasy gotowych i przygotowanych do walki strzelania i efektywność bojowa. Przykładowo, jeżeli w ramach potoku technologicznego rakiet oraz szanse w wyniku strzelania cel (samolot, rakieta, bezzało- ich uzupełnienia w czasie działań bojowych; gowy statek powietrzny) zostaje zniszczony, to strze-

9 M. Marszałek, Metody określania możliwości bojowych wojsk obrony powietrznej, rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2000, s. 41.

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

lanie uznaje się za skuteczne. Jeśli zaś uszkodzenie – promieniowaniem energii elektromagnetycznej ŚNP nie eliminuje go z dalszej walki (atakowanie), to przez stację śledzenia celu i naprowadzania rakiet strzelanie uznaje się za nieskuteczne. Wskaźniki licz- przez cały cykl jego zwalczania, co ułatwia przeciw- bowe, za pomocą których można wyrazić skuteczność nikowi jej wykrycie i zniszczenie; strzelania, przyjęto określać mianem wskaźników sku- – niewielkimi zdolnościami zestawów rakietowych teczności strzelania. do zwalczania rakiet manewrujących oraz celów Pododdziały WOPL mogą być rozmieszczane o małej skutecznej powierzchni odbicia; w pobliżu osłanianych obiektów i utrzymywane – brakiem możliwości zwalczania z użyciem uzbro- w wysokiej gotowości do działań przez długi czas sto- jenia, którym dysponują WOPL, rakiet balistycznych sownie do potrzeb wynikających ze stopnia zagroże- oraz zagrożeń typu rakiety, pociski artyleryjskie nia atakiem powietrznym. Czas reakcji środków OPL i moździerzowe (Counter Rockets, Artillery Mortars na zagrożenie jest bardzo krótki i sprowadza się do – C-RAM). wykrycia i identyfikacji celu, przekazania zadania środkom ogniowym, następnie przechwycenia go PROPOZYCJE ZMIAN i zniszczenia. Analizując przebieg operacji prowadzonych przez Bezpośrednie sąsiedztwo z państwami, które nie są siły NATO w ostatnich latach, zazwyczaj znajdujemy przyjaźnie nastawione do NATO, powoduje, że w ra- dane dotyczące wysiłku lotnictwa, jego skuteczności zie konfliktu znaczna część przestrzeni powietrznej oraz decydującego znaczenia dla wyniku podejmowa- naszego kraju może się znaleźć w zasięgu oddziały- nych działań. Panowanie w powietrzu pozwala na wania systemów rakietowych przeciwnika. W takiej szybkie osiągnięcie celu operacji lub na przejście do sytuacji swoboda działania naszego lotnictwa byłaby jej następnej fazy – wprowadzenia do walki zgrupo- ograniczona przynajmniej w pierwszej fazie operacji. wań lądowych. Rola lotnictwa w działaniach ofen- W praktyce oznaczałoby to przeniesienie znacznego sywnych, a taki charakter miały operacje NATO na ciężaru obrony powietrznej na wojska obrony prze- Bałkanach, w Iraku, Afganistanie i Libii, jest nie do ciwlotniczej. przecenienia. Jednak gdy konieczna jest obrona włas- Wykonywanie zadań przez wojska OPL w systemie nego terytorium, powinniśmy zadbać o równomierny obrony powietrznej naszego kraju wymaga odpowied- rozwój sił zbrojnych ze szczególnym uwzględnieniem nich narzędzi, tzn. środków ogniowych oraz syste- systemu obrony powietrznej. mów rozpoznania oraz dowodzenia i łączności. Roz- W celu dokonania analizy możliwości obronnych wój zdolności, w tym modernizacja sprzętu, powinny państwa niezbędna jest prognoza zakresu przygotowa- stanowić odpowiedź na nowe zagrożenia powietrzne, nia do odpierania powietrzno-lądowych uderzeń po- a także uwzględniać tendencje ich rozwoju. tencjalnego agresora oraz prognoza rozwoju zagro- Przeciwlotnicze zestawy rakietowe i artyleryjskie, żeń. W praktyce oznacza to konieczność ciągłego roz- którymi dysponują wojska OPL, zostały opracowane wijania zdolności obrony powietrznej do osłony w byłym ZSRR w latach sześćdziesiątych ubiegłego obiektów rozlokowanych na terytorium całego kraju, wieku, a wyprodukowano je i wprowadzono do uzbro- nie tylko wzdłuż planowanej linii obrony. Bazując na jenia polskich jednostek w latach siedemdziesiątych przewidywaniach rozwoju środków napadu powietrz- i osiemdziesiątych. Wraz ze sprzętem Rosjanie prze- nego, można stwierdzić, że zagrożenie powietrzne bę- kazali nam technologię remontów, które wykonywano dzie dotyczyć wszystkich uczestników działań zbroj- w odpowiednio do tego przygotowanych i wyposażo- nych, również tych znajdujących się w tylnej strefie nych warsztatach i zakładach. Niestety zasadnicze walczących wojsk (także ludność cywilną). W ujęciu zdolności zestawów rakietowych wynikające z filozo- militarnym obronę powietrzną definiuje się jako zbiór fii ich pracy oraz wykorzystywanych przez nie rakiet elementów, których wszelkie działania zmierzają do pozostały bez zmian. W konsekwencji możliwości bo- osłony różnej klasy obiektów przed zagrożeniami po- jowe WOPL są niewielkie i nie odpowiadają wyzwa- wietrznymi10, oraz relacje, w jakie te elementy wcho- niom, które wynikają z potencjału współczesnych dzą podczas prowadzenia walki ze środkami napadu środków napadu powietrznego. Najistotniejsze ogra- powietrznego. niczenia wiążą się z: W ramach rozwoju zdolności niezbędne będzie po- – kierowaniem rakietami komendami ze stacji na- siadanie zrównoważonego (w wymiarze jakościowym prowadzania na całym torze ich lotu; i ilościowym) potencjału aktywnych środków walki, – jednokanałowością zestawów rakietowych (jeden rozpoznania i dowodzenia, by zapewnić pożądaną zestaw może prowadzić ogień tylko do jednego celu, skuteczność zwalczania zagrożeń powietrznych oraz nie może zwalczać kilku celów jednocześnie); zachować żywotność narodowego systemu obrony po- – koniecznością śledzenia przez stację zwalczanego wietrznej. Oznacza to potrzebę zbudowania zdolności celu przez cały czas aż do jego zniszczenia (ograni- do zwalczania różnych rodzajów środków napadu po- czenie: line-of-sight); wietrznego w średniej odległości w osłonie kierun-

10 Zagrożenie powietrzne to możliwość ataku przy użyciu statku (obiektu) powietrznego na obiekty wojskowe lub obiekty cywilne istotne dla funkcjonowania państwa. Bezpieczne niebo, kier. nauk. J. Gotowała, materiały z konferencji naukowej, AON, Warszawa, 2002, s. 53.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 29 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA USAF

WYKONYWANIE ZADAŃ PRZEZ WOJSKA OPL W SYSTEMIE OBRONY POWIETRZNEJ WYMAGA ODPOWIEDNICH NARZĘDZI ORAZ SYSTEMÓW ROZPOZNANIA, DOWODZENIA I ŁĄCZNOŚCI.

ków powietrznych oraz w ramach strefowej obrony kiego zasięgu Narew zapewnią zwalczanie celów ae- powietrznej. Ma to szczególne znaczenie w przypad- rodynamicznych, począwszy od samolotów, przez ku działań obronnych prowadzonych na obszarze kra- bezzałogowe statki powietrzne, po rakiety manewru- ju, gdzie za kluczowe należy uznać możliwości prze- jące. Duża siła ognia tych systemów, ich modułowość trwania pierwszego uderzenia powietrznego oraz oraz sieciocentryczna organizacja systemu dowodze- przyjęcia sił wzmocnienia NATO. W naszym przy- nia i łączności umożliwią elastyczną konfigurację sił padku musimy przetrwać pierwsze uderzenia z po- i środków OPL stosownie do wymagań. Zestawy Na- wietrza (zazwyczaj gwałtowne i zmasowane) oraz rew będą podstawowym systemem wykorzystywanym zachować żywotność sił zbrojnych oraz zdolności do obrony baz lotniczych, natomiast w osłonie cen- do wykonania działań odwetowych. W odniesieniu do trów administracji państwowej, dużych aglomeracji rozwoju zdolności obronnych OP uzasadnione byłoby miejskich i ośrodków przemysłowych będą uzupeł- stworzenie silnej strefowo-obiektowej obrony po- niać strefy ognia systemów rakietowych średniego za- wietrznej najważniejszych elementów infrastruktury sięgu Wisła. Systemy artyleryjsko-rakietowe bliskie- krytycznej państwa, głównych obiektów militarnych go zasięgu Pilica będą zaś służyły głównie do obrony oraz wojsk operacyjnych. Proces ten musi być realizo- punktowej obiektów oraz do uzupełniania stref raże- wany stopniowo, w koordynacji z harmonogramem nia systemów Narew w małej odległości i na małej zakupu nowych systemów rakietowych średniego wysokości. Zasadniczym ich przeznaczeniem będzie i krótkiego zasięgu, które w fazie przejściowej byłyby zwalczanie bezzałogowych statków powietrznych uzupełniane przez systemy rakietowe starszej gene- oraz lotnictwa taktycznego przeciwnika. racji: S-125SC, Kub i Osa. Wyzwania dla sytemu obrony powietrznej to: Zgodnie z programem rozwoju SZRP w najbliż- – wczesne wykrycie nadlatujących pocisków i sa- szych latach pododdziały wojsk obrony przeciwlotni- molotów (w tym bezzałogowych); czej zostaną wyposażone w systemy rakietowe Wisła, – podjęcie próby ich zestrzelenia; Narew i Pilica. Systemy średniego zasięgu Wisła będą – podjęcie (i w razie potrzeby – ponowienie) prób zdolne do zwalczania różnorodnych zagrożeń aerody- ich zniszczenia; namicznych oraz rakiet balistycznych krótkiego zasię- – zdolność do ochrony obiektów o znaczeniu strate- gu. Posiadanie ich jest traktowane jako priorytet gicznym oraz rejonów ześrodkowania wojsk narodo- w modernizacji wojsk OPL. Systemy rakietowe krót- wych i sojuszniczych;

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

– umiejętność szybkiego przerzutu wojsk wydzielo- wać, że dzięki nowoczesnym zestawom rakietowym nych do prowadzenia sojuszniczej operacji obronnej. będzie można zorganizować osłonę strefowo-obiek- Plany rozwoju rodzimego systemu obrony po- tową, która będzie również elementem zintegrowa- wietrznej powinny być zbieżne z koncepcją zintegro- nej obrony powietrznej NATO zabezpieczającej wanej obrony powietrznej i przeciwrakietowej europejski teatr działań wojennych. Poza tym wdro- NATO, która określa jego struktury, konieczne zdol- żenie w ramach obrony powietrznej nowych senso- ności i zasady organizacji. Wobec tego rozwój naro- rów i środków dowodzenia zagwarantuje udział na- dowych zdolności w dziedzinie OP powinien zakła- szych sił zbrojnych w rozwoju aktywnej obrony dać jak najszersze włączenie się do realizacji progra- przeciwrakietowej (Active Layered Theatre Ballistic mu OP NATO z uwzględnieniem możliwości Missile Defense – ALTBMD). Jest to ważne z punk- finansowych i interesu narodowego, co jest pożądane tu widzenia zorganizowania wspólnego systemu do- choćby ze względu na uwarunkowania obrony ko- wodzenia i łączności, na którym (po decyzjach doty- lektywnej. czących włączenia obrony ludności, terytorium Zestawy rakiet przeciwlotniczych nowej generacji i wojsk w Europie) będzie opierał się system obrony muszą spełniać wymagania interoperacyjności przeciwrakietowej NATO (NATO Missile Defense – z uzbrojeniem NATO oraz sieciocentryczności. Poza NATO MD). tym będą to platformy mobilne, autonomiczne, o dużej Skuteczność systemu OP w sprostaniu nowym za- zdolności przetrwania i odporności na zakłócenia ra- grożeniom będzie zależeć w dużej mierze od zdolno- dioelektroniczne. Podstawowym wyzwaniem dla no- ści sił zbrojnych do transformacji. Zreformowane siły wych zestawów rakietowych jest duża siła ognia powinny być lepiej przygotowane do działań połączo- umożliwiająca jednoczesne ostrzelanie wielu celów, nych. Powinny być również zaawansowane technolo- w tym rakiet samosterujących. Tego typu zestawy gicznie, dysponować zintegrowanym wsparciem logi- rakietowe powinny być również zdolne do niszczenia stycznym oraz operować w środowisku sieciocen- celów grupowych (załogowych i bezzałogowych) trycznym. Poza tym ważną kwestią będzie integracja operujących na małej i bardzo małej wysokości. Istot- sił i środków w celu utworzenia jednolitego, wielo- na będzie także zdolność oddziaływania na cele poza warstwowego „parasola”, który umożliwi skuteczne „linią widzenia”. Opiera się ona na założeniu, że na działania zgrupowań wojsk bez zaburzenia funkcjono- przykład bateria środków ogniowych, która nie widzi wania systemu gospodarczego państwa. celu z użyciem własnych sensorów, będzie mogła otrzymać niezbędną informację o środkach napadu WIELE DO ZROBIENIA powietrznego od sąsiedniego pododdziału (tzw. third Racjonalnym działaniem w rozwoju narodowego party targeting). systemu obrony powietrznej jest zapewnienie stopnio- Bardzo ważną kwestią przy wprowadzaniu nowych wego zwiększania jego zdolności do zwalczania coraz zestawów rakietowych jest zdolność wspólnego, kom- bardziej zróżnicowanych zagrożeń powietrznych. pleksowego działania w składzie różnych jednostek Finałem tych działań byłoby osiągnięcie zakładanego organizacyjnych wyposażonych w różne systemy ra- poziomu nowoczesności przez ten system. Wymagać żenia (tworzących wspólne mieszane ugrupowania to będzie jednak określenia, które zdolności będą wraz z zestawami średniego i krótkiego zasięgu), co możliwe do osiągnięcia w wymiarze narodowym, powinno zapewnić większą efektywność osłony, a które wymagają współpracy międzynarodowej w ra- zwiększoną odporność na oddziaływanie elektronicz- mach NATO. Należy podkreślić, że zintegrowany sys- ne oraz odpowiednią żywotność zgrupowań bojo- tem obrony powietrznej i przeciwrakietowej NATO wych. W tych warunkach niezbędna wydaje się kom- nie zastąpi narodowych systemów obrony powietrz- patybilność w wymianie informacji w systemie naro- nej, lecz służy raczej do integracji ich działań. Rolą dowym i międzynarodowym oraz wielofunkcyjność. sojuszniczych organów dowodzenia obrony powietrz- W efekcie procesu rozwojowego zorganizowane mo- nej jest połączone wykorzystanie tego potencjału duły bojowe o mieszanej strukturze stanowiłyby trzon w czasie pokoju, kryzysu i wojny zgodnie z intere- strategicznej obrony powietrznej ukierunkowanej sami sojuszniczymi uzgodnionymi przez państwa na osłonę najważniejszych obiektów infrastruktury członkowskie. krytycznej państwa. Dużym wyzwaniem będzie uzy- Zmieniający się charakter zagrożeń powietrznych skanie scentralizowanego dowodzenia modułami ra- będzie istotnie wpływał na środowisko bezpieczeń- kietowymi, rozmieszczonymi w praktyce na obszarze stwa. Szczególna rola w tym względzie przypada kraju. Stanowi to podstawę do zapewnienia skutecz- zwiększającemu się zagrożeniu ze strony uzbrojenia nego odparcia uderzeń lotniczych lub lotniczo-rakie- rakietowego. Z pewnością rakiety będą stanowiły towych na obiekty znajdujące się w dużym oddaleniu w dalszej perspektywie czasowej istotne wyzwanie od siebie. nie tylko dla obrony powietrznej, lecz także dla całego W czasie odpierania uderzeń zintegrowanie wysił- systemu bezpieczeństwa narodowego. W takich uwa- ku wszystkich elementów obrony powietrznej w wal- runkowaniach skuteczna obrona przeciwrakietowa ma ce z przeciwnikiem urasta do rangi fundamentalnej charakter kluczowy dla zapewnienia zdolności obron- zasady działania całego systemu. Można prognozo- nych państwa. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 31 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA Obrona przeciwlotnicza pododdziałów i obiektów marynarki wojennej

ZAGROŻENIE Z POWIETRZA NALEŻY POSTRZEGAĆ JAKO JEDEN Z ISTOTNYCH ELEMENTÓW OCENY POTENCJALNEGO PRZECIWNIKA. ZASTOSOWANE ŚRODKI OPL POZWOLĄ UZYSKAĆ TRWAŁOŚĆ FUNKCJONUJĄCYCH SYSTEMÓW OBRONNYCH.

kmdr por. Maciej Jonik o zadań morskiego rodzaju sił zbrojnych należy wierzchnia morza terytorialnego to około 2750 km², Dobrona morskiej granicy państwowej oraz zacho- a wyłączna strefa ekonomiczna obejmuje prawie wanie integralności terytorialnej państwa na morzu, 35 tys. km². Rozciągająca się za granicą morza teryto- a także ochrona interesów narodowych w wyłącznej rialnego strefa przyległa tworzy obszar, w którym strefie ekonomicznej, jak również morskich szlaków nasz kraj ma prawo do zapobiegania przestępstwom komunikacyjnych i jednostek handlowych pływają- celnym, skarbowym, imigracyjnym czy też sanitar- cych pod polską banderą1. Wynikają one bezpośred- nym oraz ścigania, zatrzymywania i karania spraw- Autor jest dowódcą nio z położenia geograficznego naszego kraju. Dłu- ców naruszeń tych przepisów, jeżeli miały one miej- dywizjonu ogniowego gość granicy morskiej wynosi około 524 km, po- sce na terytorium lądowym, na morskich wodach w Morskiej Jednostce Rakietowej. 1 A. Radomyski, Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2015, s. 304.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Ochrona i obrona powietrznej granicy

państwowej jest zadaniem prioryteto- WIŚNIEWSKI JAROSŁAW wym i prestiżowym dla państwa i jego sił zbrojnych. Ma ono bezpośrednie prze- łożenie na poczucie bezpieczeństwa za- równo załóg okrętowych, pododdziałów brzegowych, jak i całego społeczeństwa oraz świadczy o sprawności organizacyjnej i sile militarnej kraju.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 33 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

wewnętrznych albo na morzu terytorialnym RP2. Nie – rozwijanie systemu okrętowych sił OPL oraz bez znaczenia jest również wkład narodowy w sojusz- brzegowych pododdziałów przeciwlotniczych; nicze i koalicyjne operacje morskie. – rozpoznanie przestrzeni powietrznej i wymianę informacji o sytuacji powietrznej z pozostałymi ele- SIŁY I ŚRODKI mentami systemu obrony powietrznej w układzie na- W skład marynarki wojennej wchodzą siły okręto- rodowym i sojuszniczym; we, które stanowią jej główny potencjał bojowy, a tak- • w czasie wojny będzie to: że infrastruktura portowa, bez której funkcjonowanie – bezpośrednia osłona przeciwlotnicza przydzielo- okrętów byłoby niemożliwe, oraz jednostki brzegowe, nych obiektów, w tym oddziaływanie ogniowe w celu w większości służące wsparciu i zabezpieczeniu uży- udaremnienia przeciwnikowi powietrznemu prowa- cia okrętów. Do najważniejszych jednostek brzego- dzenia rozpoznania i wykonywania uderzeń na siły wych należy zaliczyć Centrum Operacji Morskich – okrętowe i obiekty MW oraz minowania z powietrza Dowództwo Komponentu Morskiego (COP-DKM), miejsc bazowania okrętów i prowadzenia przez nie 6 Ośrodek Radioelektroniczny, Brygadę Lotnictwa działań; Marynarki Wojennej (BLMW) z dwoma bazami lot- – udział w defensywnej operacji powietrznej w stre- nictwa morskiego (BLM) oraz Morską Jednostkę Ra- fie obrony MW w celu uniemożliwienia przeciwniko- kietową (MJR). wi wywalczenia przewagi w powietrzu. Z oceny potencjalnego zagrożenia powietrznego Do realizacji wspomnianych zadań część okrętów wynikają określone zadania stojące przed specjali- została wyposażona w systemy rozpoznania prze- stycznymi siłami i środkami odpowiedzialnymi za strzeni powietrznej oraz uzbrojenie przeciwlotnicze. ochronę obiektów i komponentów morskich. Należy Natomiast w składzie jednostek brzegowych występu- tu wymienić zadania osłony: ją organiczne pododdziały OPL oraz brzegowe poste- – stanowisk dowodzenia; runki obserwacyjne realizujące zadania rozpoznania – okrętów z wykorzystaniem ich autonomicznych powierzchni morza i przestrzeni powietrznej3. środków obrony przeciwlotniczej (OPL) oraz okrętów W celu przeciwdziałaniu zagrożeniom z powietrza niedysponujących uzbrojeniem przeciwlotniczym, re- oddziały marynarki wojennej dysponują następują- alizujących wspólne zadania; cym potencjałem: – portów wojennych i punktów bazowania oraz – w składzie każdej flotylli jest to dywizjon prze- punktów manewrowego bazowania; ciwlotniczy, – baz lotniczych, lotnisk i lądowisk wykorzystywa- – w każdej z dwóch baz lotnictwa morskiego – ba- nych przez lotnictwo marynarki wojennej; teria przeciwlotnicza; – elementów ugrupowania MJR; – w składzie Morskiej Jednostki Rakietowej – bate- – innych ważnych obiektów, które będą miały zna- ria przeciwlotnicza. czenie w czasie prowadzenia operacji morskiej. Dywizjony oraz baterie przeciwlotnicze są wyposa- Dokonując podziału na okresy zagrożenia, zadania żone w przeciwlotniczy zestaw artyleryjski (PZA) sił i środków OPL MW przedstawiają się następująco: Blenda. Jest on przeznaczony do osłony obiektowej • w czasie pokoju są to: stanowisk dowodzenia, portów morskich, baz lotni- – prowadzenie rozpoznania przestrzeni powietrz- czych i innych elementów ugrupowania bojowego nej; marynarki wojennej. Może zwalczać cele powietrzne – planowanie współdziałania z lotnictwem myśliw- na małej i średniej wysokości, a także lekko opance- skim wojsk obrony przeciwlotniczej sił powietrznych rzone cele naziemne i nawodne zarówno w dzień, jak i wojskami lądowymi; i w nocy4. – utrzymywanie gotowości bojowej oraz szkolenie W skład zestawu wchodzą: specjalistyczne przeciwlotniczych sił okrętowych – wóz dowodzenia WD 95, i pododdziałów brzegowych; – cztery samoczynne przeciwlotnicze armaty S-60 • w czasie eskalacji sytuacji kryzysowej należy wy- MB kalibru 57 mm, mienić: – lorneta obserwacyjna TZKM, – ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu z powie- – agregat prądotwórczy PAD-20. trza; Zasięg wykrywania obiektów powietrznych przez – wymianę informacji o sytuacji powietrznej ten zestaw wynosi 12 km, zasięg skutecznego ognia – w podsystemie dowodzenia i kierowania ogniem; to około 5500 m. Mimo wykorzystania przestarzałych – osiąganie przez okrętowe środki OPL i brzegowe armat kalibru 57 mm do zalet PZA można zaliczyć: pododdziały przeciwlotnicze gotowości do podjęcia – dużą efektywność ogniową wynikającą z automa- działań; tycznego wycelowania każdej armaty;

2 K. Dobija, S. Maślanka, D. Żyłka, Wyzwania i rozwój obrony powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej – obronność RP XXI wieku, ASzWoj, Warszawa 2017, s. 189. 3 A. Radomyski, Podstawy obrony…, op.cit., s. 305. 4 Ibidem, s. 307.

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

TABELA 1. ZESTAWIENIE MOŻLIWOŚCI PROWADZENIA ROZPOZNANIA PRZEZ PODODDZIAŁY BRZEGOWE OPL I POSTERUNKI OBSERWACYJNE

Elementy podsystemu rozpoznania Pododdział stacja radiolokacyjna stacja KO obserwator 3 x bateryjny system – lorneta TZK Dywizjon NUR-22-N (3D) Blenda – pasywna głowica o zasięgu 10 km, przeciwlotniczy o zasięgu 100 km optoelektroniczna – lorneta 7 x 45 o zasięgu 12 km o zasięgu 8 km Bateria przeciwlotnicza bateryjny system Blenda – – lorneta TZK pasywna głowica o zasięgu 10 km, (bazy lotnictwa brak optoelektroniczna – lorneta 7 x 45 morskiego) o zasięgu 12 km o zasięgu 8 km Bateria przeciwlotnicza – lorneta TZK NUR-22-N (3D) o zasięgu 10 km, (Morska Jednostka brak o zasięgu 100 km – lorneta 7 x 45 Źródło: A. Cywiński, Rakietowa) o zasięgu 8 km M. Chmieliński, S. Kory- zma, Zwalczanie środków – lorneta TZK napadu powietrznego Posterunki RT-23 o zasięgu o zasięgu 10 km, przez Marynarkę Wojen- obserwacyjne 100 km – lorneta 7 x 45 ną, AMW, Gdynia 2018, o zasięgu 8 km s. 59.

– nowoczesne pasywne sensory optoelektroniczne osłony sił okrętowych, zorganizowanych w okrętowe oraz zaawansowane algorytmy kierowania ogniem; grupy zadaniowe (OGZ), a także grup taktycznych – dużą żywotność systemu; (GT) i pojedynczych okrętów. Mogą one być wyko- – wczesne wykrywanie i skuteczne zwalczanie ce- rzystane także do osłony portów wojennych, punktów lów; bazowania oraz punktów manewrowego bazowania – możliwość adaptacji systemu do armat różnego w czasie, gdy okręty będą tam przebywać6. kalibru i różnorodnych zestawów rakietowych; Ważnym czynnikiem charakteryzującym zdolno- – zdolność do samodzielnego wykrywania celów za ści pododdziałów przeciwlotniczych i środków pomocą sensorów głowicy lub lornety obserwacyjnej; okrętowych są ich możliwości bojowe. Składają się – dużą mobilność i krótki czas osiągania gotowości na nie przede wszystkim możliwości rozpoznania, bojowej. ogniowe i manewrowe. Wymienione zdolności bo- Szczególnym obiektem do osłony przeciwlotniczej jowe będą dotyczyły pododdziałów brzegowych, jest port wojenny. Zadanie to dywizjon przeciwlotni- a tylko dwie okrętowych środków przeciwlotniczy może realizować wspólnie z wojskami OPL in- czych, gdyż ich manewrość jest związana z konkret- nych rodzajów sił zbrojnych oraz lotnictwem myśliw- nym okrętem. skim5. Istotnymi elementami są rozpoznanie przestrzeni Nie ma wątpliwości, że bazy lotnictwa morskiego powietrznej, które ze względu na środowisko morskie będą dla potencjalnego przeciwnika celami pierw- pozwala ŚNP dolecieć do obiektów na bardzo małej szej kolejności rażenia przez środki napadu po- wysokości, oraz zjawiska fizyczne (np. stan powietrznego (ŚNP). Jednocześnie jako obiekty stacjo- wierzchni morza), zmniejszające zasięg rozpoznania narne o dużej powierzchni, mające specyficzną in- radiolokacyjnego. frastrukturę, są relatywnie łatwe do zaatakowania Dla sprawnie funkcjonującego systemu OPL ważne z powietrza, natomiast bardzo trudne do osłony prze- są punkty obserwacyjne wchodzące w skład rejonów ciwlotniczej. zabezpieczenia teleinformatycznego: WSCHÓD Oprócz przeciwlotniczych pododdziałów brzego- i ZACHÓD. Są one wyposażone między innymi w ra- wych marynarka wojenna dysponuje okrętowymi dary obserwacji powietrznej i nawodnej RT-23MC, środkami do rażenia ŚNP. Są one przeznaczone do SRN-7453 oraz radary morskie CRM-100 (tab. 1).

5 Ibidem, s. 309. 6 Ibidem, s. 313.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 35 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 1. PIONOWY (GÓRNY) I POZIOMY (DOLNY) RZUT STREF RAŻENIA ZESTAWÓW PPZR GROM ORAZ ZU-23-2

KURS ODDALANIA KURS SPOTKANIOWY 2500 2000

1500

20O

5000 2000 2000 2700 D [m]

ZU-23-2 PPZR GROM

Źródło: A. Radomyski, Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2015, s. 289.

TABELA 2. MAKSYMALNE ZASIĘGI OGNIA BRZEGOWYCH ŚRODKÓW OPL

Maksymalny zasięg Środek ogniowy Uwagi oddziaływania ogniowego [km] Armata przeciwlotnicza 5,5 km (PZA Blenda) 2 x dplot, 2 x bplot S-60 MB kalibru 57 mm 4,5 km (z celownikiem optycznym) (BLM) Armata przeciwlotnicza 2,5 km 1 x bplot (MJR) ZU-23-2 kalibru 23 mm Przenośny przeciwlotniczy 2,5 km (cele zbliżające się) 2 x dplot, 2 x bplot zestaw rakietowy Grom 5,5 km (cele oddalające się) (BLM), 1x bplot (MJR) Źródło: Dywizjon przeciwlotniczy oddziału ogólnowojskowego (poradnik), DWLąd, Warszawa 2002, s. 37.

W tym miejscu należy zadać sobie pytanie, jaką czone z określonym prawdopodobieństwem (tab. 2). zdolność mają środki OPL do niszczenia określonej Wśród jednostek pływających największymi możli- liczby celów powietrznych w strefie rażenia, wościami zwalczania przeciwnika powietrznego dys- uwzględniając czas oraz posiadany zapas amunicji. ponują fregaty rakietowe OHP. Są to obecnie jedyne Wśród wskaźników możliwości ogniowych na plan okręty marynarki wojennej, na pokładach których pierwszy wysuwają się rozmiar strefy ognia (rys. 1), znajdują się rakiety przeciwlotnicze średniego zasię- w której granicach cele powietrzne mogą być nisz- gu SM-1 MR Standard. Z pokładu fregaty można wy-

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

TABELA 3. MAKSYMALNY ZASIĘG OGNIA OKRĘTOWYCH ŚRODKÓW OPL Maksymalny Środek ogniowy Uwagi zasięg ognia [km] Jednoprowadnicowa wyrzutnia fregata rakietowa OHP Mk-13 (rakieta SM-1R Standard) 67 (1 na okręcie) korweta projektu 620 (2 na okręcie) mały okręt rakietowy projektu 660 (jedna na okręcie) Armata S-2M Fasta 2,8–4,2 niszczyciel min projektu 206 FM (2 na okręcie) trałowiec projektu 207 M (2 na okręcie) okręt dowodzenia (KXC) (2 na okręcie) korweta projektu 620 (3 na okręcie) zbiornikowiec pomocniczy projektu ZP-1200 M (2 na okręcie) Podwójnie sprzężona armata okręt szkolny projektu 888 (2 na okręcie) 2,5 ZU-23-2 kalibru 23 mm trałowiec projektu 207 P (1 na okręcie, na części okrętów jest ZU-23-2 MR) zbiornikowiec pomocniczy projektu B-199 (2 na okręcie) Zestaw artyleryjsko-rakietowy okręt transportowo-minowy projektu 767 (4 na okręcie) trałowiec projektu 206 FM (2 na okręcie) ZU-23-2 MR (podwójnie 2,5 trałowiec projektu 207 M (1 na okręcie) sprzężona armata ZU-23-2 trałowiec projektu 207 D (1 na okręcie) M+2xS-2M kalibru 23 mm) okręt dowodzenia (KXC) (1 na okręcie) Armata OTO Melara Mk-75 fregata rakietowa OHP 8,0 kalibru 76 mm (1 na okręcie) Armata AK-176 M kalibru korweta projektu 620 (1 na okręcie) 10,2 76,2 mm mały okręt rakietowy projektu 660 (1 na okręcie) Armata AK-630 kalibru 30 mm 4,0 mały okręt rakietowy projektu 660 (1 na okręcie) 6 zestawów obrony fregata rakietowa OHP bezpośredniej Vulcan-Phalanx 1,2 (1 na okręcie) kalibru 20 mm Źródło: http://www.3fo.mw.mil.pl/i http://www.8fow.mw.mil.pl/. 1.07.2014. TABELA 4. MOŻLIWOŚCI MANEWROWE BRZEGOWYCH PODODDZIAŁÓW PRZECIWLOTNICZYCH

Typ uzbrojenia Parametr S-60 MB ZU-23-2 PPZR Grom Rodzaj podwozia (armaty, wyrzutni) holowana holowana przenośne (przewoźne) 17,1 z rakietą Masa armaty, wyrzutni [kg] 4875 950 3,3 bez rakiety Prędkość marszu [km/h] 15–40 15–70 jak środek transportu Źródło: Dywizjon przeciwlotniczy oddziału ogólnowojskowego (poradnik), DWLąd, Warszawa 2020, s. 46.

strzelić do 40 pocisków (36 x Standard SM-1 MR mniejsze zdolności do wykrycia i zwalczania samolo- oraz cztery RGM-84 G Harpoon)7. Fregaty mają moż- tów przeciwnika (tab. 3). liwość tworzenia strefowej obrony przeciwlotniczej. Nie bez znaczenia jest również określenie możliwo- Pozwala to na wykonywanie pod ich osłoną zadań bo- ści manewrowych. Oceniając je w odniesieniu do jowych przez zespoły innych okrętów, mających pododdziałów przeciwlotniczych, wskazuje się przede

7 K. Dobija, S. Maślanka, D. Żyłka, Wyzwania i rozwój obrony powietrznej…, op.cit., s. 193.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 37 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

wszystkim na zdolność do wykonania manewru – utrzymaniu (w zależności od sytuacji powietrz- sprzętem, ogniem i amunicją. W zakresie manewro- nej) okrętowych sił i środków OPL w określonym wości istotne jest zabezpieczenie potrzeb dywizjonów stopniu gotowości bojowej; przeciwlotniczych dotyczących przemieszczania się – wykonaniu manewru uchylenia się spod uderzeń z miejsca stałej dyslokacji do rejonu stanowisk ognio- przeciwnika powietrznego i użytych przez niego środ- wych i startowych przydzielonego obiektu osłony, ków rażenia; a także jego zmiany oraz zajmowania kolejnych stano- – zniszczeniu lub obezwładnieniu ŚNP przeciwni- wisk ogniowych w czasie osłony danego obiektu. ka z użyciem uzbrojenia okrętu lub grupy (zespołu) Mimo stacjonarnego charakteru działań prowadzo- okrętów, a także z zastosowaniem środków walki nych przez baterie przeciwlotnicze obu baz lotnictwa elektronicznej oraz maskowania bezpośredniego; morskiego nie należy wykluczyć potrzeby manewru – sprawnemu dowodzeniu taktycznemu i ogniowe- w celu osłony na przykład lotnisk czy lądowisk za- mu siłami i środkami OPL w czasie odpierania ude- pasowych, jeżeli takie zostaną wskazane. Przewidu- rzeń przeciwnika powietrznego9. jąc manewrowy charakter działań Morskiej Jednost- W obronie przeciwlotniczej okrętowej grupy zada- ki Rakietowej, będzie to związane z koniecznością niowej istotne jest właściwe rozmieszczenie okrętów zapewnienia osłony przez organiczną baterię prze- (w rejonie wykonywania zadań) wraz z siłami oraz ciwlotniczą zarówno w czasie przemieszczania, jak środkami przeciwlotniczymi na określonych pozycjach i w rejonie stanowisk startowych dywizjonów bojo- i w odpowiednich odległościach, wynikających z moż- wych (tab. 4). liwości ich użycia oraz zamiaru prowadzenia wspo- mnianej obrony. Ugrupowanie bojowe tej grupy zada- ZASADY WYKORZYSTANIA niowej powinno zapewnić jak najlepsze warunki do: W trakcie prowadzenia działań siły okrętowe, pod- – optymalnego wykorzystania możliwości bojo- oddziały wojsk OPL i lotnictwo marynarki wojennej wych środków walki przeciwlotniczej; oraz wszystkie jednostki wykorzystujące przestrzeń – skupienia wysiłku przeciwlotniczego grupy okrę- powietrzną są zobowiązane do przestrzegania zasad tów na najważniejszych kierunkach (w rejonach) za- jej kontroli, ustalonych przez dowódcę sprawującego grożenia powietrznego; ją (Airspace Control Authority – ACA). Jest on wy- – ciągłego współdziałania z sąsiadami na morzu znaczany przez dowódcę sił połączonych i odpowie- (innymi grupami i zespołami okrętów) oraz siłami po- dzialny za zorganizowanie i funkcjonowanie syste- wietrznymi; mu kontroli przestrzeni powietrznej (Airspace Con- – wzajemnej osłony wszystkich elementów ugrupo- trol System – ACS). W ramach swoich kompetencji wania okrętów; opracowuje i realizuje plan tej kontroli (Airspace – sprawnego wykonania manewru; Control Plan – ACP), w którym określa zasady, siły – wykorzystania warunków morskich do zapewnie- i procedury zapewniające koordynację ich użycia nia grupie okrętów bezpieczeństwa przed uderzenia- oraz sposoby rozwiązywania konfliktów wynikają- mi różnych rodzajów uzbrojenia. cych z różnych wymagań i zapotrzebowań użytkow- W obronie przeciwlotniczej marynarki wojennej bar- ników przestrzeni powietrznej8. Jednym z istotnych dzo ważna jest umiejętność współdziałania w obronie elementów kontroli przestrzeni powietrznej jest cy- okrętu, grupy okrętów czy okrętowych sił zadanio- kliczne wydawanie rozkazu do jej przeprowadzenia wych. Jego istotą powinno być wzajemne uzgodnienie (Air Control Order – ACO). W działaniach z tym zamiaru, miejsca i czasu oraz sposobów prowadzenia związanych uczestniczy przedstawiciel komponentu obrony przeciwlotniczej i jej koordynacja10. morskiego marynarki wojennej, odpowiedzialny Współdziałanie okrętowych sił i środków OPL między innymi za problematykę obrony przeciwlot- z wojskami przeciwlotniczymi innych komponentów niczej. Szczegółowe rozwiązania zawierają doku- podczas działania w strefie przybrzeżnej jest zapew- ment doktrynalny Kontrola przestrzeni powietrznej nione dzięki: DD/3.3.5(B) oraz procedury operacyjne dotyczące – uzgodnieniu szyków okrętów i stref działania poszczególnych stanowisk dowodzenia w marynarce SHORADEZ (Short Range Air Defence Engagement wojennej. Zone) i MEZ (Missile Engagement Zone); W działaniach okrętów wyposażonych w środki – wspólnemu monitoringowi przeciwnika powietrz- obrony przeciwlotniczej główny wysiłek OPL powi- nego; nien być skoncentrowany na osłonie tych sił (obiek- – określeniu sposobów wspólnego działania pod- tów), które wykonują główne zadania. Można to osią- czas odpierania uderzeń przeciwnika powietrznego; gnąć dzięki: – zorganizowaniu łączności między współdziałają- – wykryciu i identyfikacji przeciwnika powietrzne- cymi siłami (okrętami i dywizjonami rakietowymi go w odpowiednim czasie; obrony powietrznej sił powietrznych).

8 A. Radomyski, Podstawy obrony…, op.cit., s. 318. 9 Ibidem, s. 320. 10 Ibidem, s. 321.

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Z kolei taktyka pododdziałów brzegowych OPL nika powietrznego wynikające z uzyskania przez nie- MW jest dostosowana do charakteru osłanianego go przewagi w powietrzu. obiektu (baza morska, baza lotnictwa morskiego, Z oceny potencjalnego zagrożenia powietrznego morska jednostka rakietowa, stanowisko dowodze- wynikają zadania dla elementów przeznaczonych do nia). W większości znajdują tu zastosowanie typowe obrony przeciwlotniczej. rozwiązania służące do osłony obiektów punktowych Siły obrony przeciwlotniczej marynarki wojennej o mniejszej lub większej powierzchni. Najskutecz- powinny zapewnić skuteczną osłonę jej jednostek niejsza w tym przypadku będzie osłona okrężna, sku- morskich i lądowych (brzegowych) w czasie prowa- piająca się na najważniejszych elementach decydują- dzenia działań bojowych oraz w rejonach ześrodko- cych o żywotności danego obiektu. wania, a także istotnych obiektów lądowych przed O konkretnym rozmieszczeniu stanowisk ognio- rozpoznaniem i uderzeniami z powietrza. wych i startowych środków OPL będą decydować Ugrupowanie bojowe okrętowej grupy zadaniowej osoby funkcyjne, uwzględniając: konkretne zagroże- wyznaczonej do obrony przeciwlotniczej powinno nie powietrzne, położenie, charakter i działalność stworzyć jak najlepsze warunki do pełnego wykorzy- obiektu osłony oraz ewentualne wzmocnienie lub stania możliwości bojowych środków ogniowych, by wsparcie siłami obrony przeciwlotniczej. skupić wysiłek przeciwlotniczy na najważniejszych Należy jednak pamiętać, że w stosunku do liczby kierunkach zagrożenia powietrznego oraz współdzia- i charakteru obiektów osłony, co wynika z potrzeb ope- łać z sąsiadami na morzu (innymi grupami i zespoła- racyjnych, uwidacznia się deficyt sił i środków obrony mi okrętów), z pododdziałami na lądzie i z własnym przeciwlotniczej. Nie jest to problem wyłącznie wojsk lotnictwem oraz zapewnić wzajemną osłonę wszyst- OPL marynarki wojennej, lecz całego systemu obrony kich elementów ugrupowania okrętów, uwzględniając powietrznej funkcjonującego w naszych siłach zbroj- również warunki morskie do zapewnienia bezpie- nych. Niestety, oznacza to prostą zależność nakazującą czeństwa przed uderzeniami z powietrza11. zaplanowanie i zorganizowanie skutecznej osłony Stan zaawansowania technicznego i technologicz- wskazanych obiektów kosztem braku osłony pozosta- nego okrętowych środków OPL umieszczonych na łych. Niwelowanie braków we własnym potencjale jednostkach nawodnych jest bardzo zróżnicowany. OPL marynarki wojennej jest możliwe dzięki współ- Można zatem przyjąć, że fregaty, dozorowiec proj. działaniu z pozostałymi elementami narodowego i so- 620 i okręty rakietowe proj.151/660 działające w ra- juszniczego systemu obrony powietrznej. mach okrętowej grupy zadaniowej mają możliwość tworzenia ograniczonej strefowej obrony przeciwlot- MOŻLIWOŚCI niczej (rys. 2). Strefa obrony marynarki wojennej stanowi jeden Pozwala to na wykonywanie pod ich osłoną zadań z najbardziej dogodnych obszarów działań środków bojowych przez zespoły innych okrętów dysponują- napadu powietrznego potencjalnego przeciwnika. Bez cych własnymi środkami OPL o mniejszych możliwo- względu na kierunek zagrożenia: północny, północno- ściach lub ich pozbawionych. -zachodni lub północno-wschodni obszar odpowie- Pozostałe polskie jednostki nawodne są wyposażone dzialności Marynarki Wojennej RP charakteryzuje w przeciwlotnicze zestawy artyleryjskie ZU-23-2M się: możliwością skrytego podejścia ŚNP nad mo- Wróbel lub rakietowo-artyleryjskie ZU-23-2 MR rzem, krótkim czasem przebywania w strefach ognio- Wróbel II. Część okrętów jest uzbrojona również wego oddziaływania środków OPL (krótki czas prze- w wyrzutnie samonaprowadzających się pocisków nikania w głąb terytorium RP), łatwością ominięcia przeciwlotniczych Grom – we wszystkich przypad- (obejścia) przez środki napadu powietrznego rejonów kach z optycznym wykrywaniem i śledzeniem celu. rozmieszczenia sił i środków OPL, zdolnością stoso- Podstawowymi jednostkami taktyczno-ogniowymi wania zmiennego profilu lotu oraz precyzyjnego raże- naziemnych sił OPL marynarki wojennej przygotowania obiektów i sił rozmieszczonych w strefie obrony nymi do samodzielnego działania są dywizjony prze- marynarki wojennej, a także ewentualnością zastoso- ciwlotnicze. Zdolne są do zwalczania celów pojedyn- wania różnych zakłóceń radioelektronicznych w całej czych lub grupowych, lecących na małej i średniej strefie obrony. Z kolei prowadzenie działań obronnych wysokości, w dowolnych warunkach atmosferycz- przez siły marynarki wojennej będzie utrudnione ze nych i niezależnie od pory doby, samodzielnie i we względu na: stosunkowo długi czas ich przebywania współdziałaniu z innymi pododdziałami obrony po- w tych samych rejonach, co ułatwi przeciwnikowi wietrznej. Dywizjon składa się z: dowództwa i sztabu, wykrycie i dokładniejsze przygotowanie uderzenia plutonu dowodzenia (w plutonie obsługi stacji radio- powietrznego; mało manewrowy charakter działań sił lokacyjnej i wozu dowodzenia), trzech baterii prze- nawodnych, podwodnych i brzegowych; możliwość ciwlotniczych oraz pododdziałów logistycznych. Plu- precyzyjnego naprowadzania środków napadu po- ton dowodzenia dysponuje trójwspółrzędną stacją ra- wietrznego na wybrane obiekty w strefie obrony ma- diolokacyjną NUR-22-N (3D) o zasięgu 100 km. rynarki wojennej; spotęgowanie możliwości przeciw- Baterie przeciwlotnicze mają w wyposażeniu cztery

11 T. Kwasek, Obrona przeciwlotnicza w polskiej Marynarce Wojennej, „Nowa Technika Wojskowa” 2017 nr 2, s. 89.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 39 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 2. STREFY OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ ZESPOŁU OKRĘTÓW NA MORZU (WARIANT) V IV III II I

I – samoobrony, II – bliskiej obrony, III – dalekiej obrony, IV – lotnictwa myśliwskiego, V – obserwacji

Źródło: K. Rokiciński, T. Szubrycht. M. Zieliński, Zasady wykorzystania sił morskich, AON, Warszawa 2006, s. 191.

armaty S-60 MB kalibru 57 mm, sześć PPZR Grom celów pojedynczych lub grupowych na małej wysoko- oraz wóz dowodzenia WD-95 z głowicą optoelek- ści w dowolnych warunkach atmosferycznych nieza- troniczną o zasięgu wykrycia ŚNP w odległości leżnie od pory doby. W jej skład wchodzą: obsługa 12–15 km. W każdym dywizjonie jest 12 armat stacji radiolokacyjnej, obsługa wozu dowodzenia, S-60 MB i 18 PPZR Grom. dwa plutony przeciwlotnicze oraz pododdział logi- Baterie przeciwlotnicze baz lotniczych są zdolne do styczny. Ponadto bateria jest wyposażona w stację ra- samodzielnego zwalczania celów pojedynczych lub diolokacyjną NUR-22-N, a plutony przeciwlotnicze – grupowych na małej i średniej wysokości w dowol- w wozy dowodzenia WD-95, cztery przeciwlotnicze nych warunkach atmosferycznych niezależnie od pory zestawy artyleryjskie ZU-23-2 kalibru 23 mm oraz doby. W skład każdej z nich wchodzą: obsługa wozu sześć PPZR Grom, razem osiem zestawów artyleryj- dowodzenie WD-95, pluton przeciwlotniczy, drużyna skich i dwanaście PPZR Grom13. Dodatkowo Morska przeciwlotnicza oraz pododdział logistyczny. W bate- Jednostka Rakietowa ma w wyposażeniu dwa mobil- rii są cztery armaty S-60 MB i sześć PPZR Grom12. ne urządzenia radiolokacyjne TRC-15C o zasięgu Morska Jednostka Rakietowa dysponuje baterią 240 km, przystosowane do pełnienia funkcji radarów przeciwlotniczą zdolną do samodzielnego zwalczania ostrzegawczych obrony powietrznej, natomiast stałe

12 Ibidem, s. 92. 13 Ibidem, s. 93.

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

posterunki obserwacyjne są wyposażone w dziewięć kiem OPL, który w najbliższej przyszłości mógłby za- radiolokatorów NUR-23MC o zasięgu 100 km. Do stąpić wykorzystywane obecnie armaty, jest system wykrywania celów powietrznych są przeznaczone przeciwlotniczy Noteć. również okrętowe i naziemne środki rozpoznania Podstawowym elementem tego systemu jest jed- elektronicznego (Breń, Lemur, Srokosz). nostka ogniowa złożona z wozu kierowania ogniem W planach rozwoju środków OPL marynarki wojen- WG-35 oraz strzelające amunicją klasyczną i progra- nej niewątpliwie należy uwzględnić modernizowanie mowalną holowane armaty przeciwlotnicze AG-35 istniejących systemów uzbrojenia, rozpoznania, dowo- z optoelektroniczną głowicą śledząco-celowniczą lub dzenia i kierowania ogniem. Nowe okręty nawodne bę- holowane armaty A-35 z celownikiem programowal- dą dysponowały własnymi środkami OPL14. Uzbroje- nym (w obu przypadkach o zasięgu ognia 4 km i pu- nie ORP Ślązak to armata OTO Melara kalibru 76 mm, łapie 2,5 km). Na bazie systemu Noteć możliwe jest dwie armaty Marlin-WS kalibru 30 mm (zasięg 6 km, zbudowanie artyleryjsko-rakietowej baterii przeciw- pułap 4 km), cztery wyrzutnie pocisków przeciwlotni- lotniczej składającej się z podsystemu dowodzenia czych krótkiego zasięgu Grom oraz cztery wielkokali- i łączności, dwóch jednostek ogniowych oraz elemen- browe karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm wraz tu logistycznego. W skład podsystemu wykrywania z systemem zarządzania walką TACTICOS. Uzupeł- celów i dowodzenia ma wejść stanowisko dowodzenia nieniem tych systemów jest radar nadzoru przestrzeni baterii oraz mobilny węzeł łączności. Każda jednost- powietrznej i morskiej SMART-S Mk 3D o zasięgu ka ogniowa może składać się ze stanowiska kierowa- 250 km oraz radiolokacyjny system kierowania ogniem nia walką, zdolnej do przerzutu stacji radiolokacyjnej STING-EO Mk2 o zasięgu 36/120 km i głowica opto- ZDPSR Soła lub Bystra, wozu kierowania ogniem elektroniczna Mirador o zasięgu 20 km. Z kolei okręty WG-35, sześciu przeciwlotniczych zestawów artyle- typu Miecznik i Czapla prawdopodobnie będą dyspo- ryjskich A-35/AG-35, czterech samobieżnych zesta- nować importowanymi systemami OPL, ponieważ (co wów przeciwlotniczych (SZP) Poprad lub sześciu można założyć z dużą dozą prawdopodobieństwa) PPZR Grom (Grom-M/Piorun) z wozami transporto- rodzimy przemysł obronny nie jest obecnie zdolny do wymi albo czterech przeciwlotniczych zestawów ra- opracowania okrętowych rakietowych zestawów prze- kietowo-artyleryjskich ZUR-23-2SP modułu Pilica. ciwlotniczych krótkiego zasięgu, rakietowych i artyle- Element logistyczny baterii może obejmować: pojaz- ryjskich zestawów obrony bezpośredniej oraz syste- dy amunicyjno-załadowcze, pojazd logistyczny, stację mów artyleryjskich średniego kalibru. kontroli PPZR Grom (Grom-M/Piorun), ruchomy Polskim projektem jest natomiast uniwersalna ar- warsztat remontowo-naprawczy oraz pojazdy trans- mata morska Tryton kalibru 35 mm, w którą mają być portowe. uzbrojone niszczyciele min proj. 258 Kormoran II. W perspektywie może znaleźć zastosowanie na in- PROPOZYCJE ZMIAN nych okrętach15. Marynarka wojenna to element sił zbrojnych, który Okrętowy system przeciwlotniczy Tryton składa się permanentnie oczekuje na swoją szansę w procesie z: zintegrowanej optoelektronicznej głowicy obserwa- modernizacyjnym. Do tej pory zmiany w zasobach cyjno-śledzącej ZGS-158M o zasięgu wykrywania polskiej floty następowały przez redukcję starych celów ponad 20 km; stanowiska kierowania ogniem okrętów bez wprowadzania do linii ich następców. Te, i rezerwowego stanowiska kierowania ogniem. Stano- które pozostały w służbie, starzeją się w szybkim wisko kierowania ogniem i zdalnie sterowany system tempie – średnia wieku wynosi dla jednostek bojo- przeciwlotniczy kalibru 35 mm (zasięg ognia 4 km, wych 33 lata, natomiast 36 lat dla jednostek pomocni- pułap 2,5 km) ma możliwość wykonania zadań ognio- czych i bazowych środków pływających. Przy tym wych amunicją klasyczną i programowalną16. mają one skromne czy nawet bardzo skromne możli- Perspektywicznie planowane jest również wyposa- wości neutralizacji środków napadu powietrznego żenie brzegowych pododdziałów OPL marynarki wo- (rozumianych nie tylko jako samoloty, śmigłowce, jennej w zestawy rakietowe obrony powietrznej krót- lecz również jako precyzyjne uzbrojenie)17. Zatem na- kiego zasięgu (ZROP-KZ) Narew, zdolne do zwalcza- leży się zastanowić, czy wprowadzenie do służby nia celów powietrznych na małej i średniej wysokości okrętów określanych kryptonimami „Miecznik” w każdych warunkach atmosferycznych o dowolnej i „Czapla” będzie swoistym remedium na bolączki porze doby. Zasadniczym pododdziałem Narwi ma wiekowych jednostek. Mają one być nową jakością być bateria złożona z dwóch autonomicznych zespo- również pod względem możliwości przeciwlotni- łów ogniowych dysponujących pociskami rakietowy- czych. W tym celu okręty będą wyposażone w system mi o zasięgu 25 km i pułapie 10 km. Nowym środ- obrony przeciwlotniczej z pociskami średniego zasięgu

14 https://www.wojsko-polskie.pl/sgwp/articles/aktualnosci-w/2019-10-10k-plan-modernizacji-technicznej-sz-rp-na-lata-2013-2022/. 10.04.2020. 15 http://www.defence24.pl/435675,system-automatycznej-armaty-morskiej-am-35-nie- tylko- dla- marynarki /. 10.04.2020. 16 T. Kwasek, Obrona przeciwlotnicza…, op.cit., s. 93. 17 D. Kamizela, Obrona przeciwlotnicza małych i średnich okrętów nawodnych, „Nowa Technika Wojskowa” 2016 nr 10, s. 94.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 41 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

operującymi na dystansie 50–100 km (średni zasięg Sea Sparrow czy VL MICA. Konwersje takie umożli- rozumiany jako wymagania marynarzy, nie lądowej wiają unifikację uzbrojenia w ramach całych sił zbroj- obrony powietrznej i programu „Wisła”), wystrzeli- nych. Dzięki temu mniejsze są koszty zakupu systemu wanymi z wyrzutni pionowych. Jeszcze do niedawna i późniejszej jego eksploatacji. Jednak nie należy za- zakładano, że będą to pociski wybrane dla programu pominać o wadach takiego rozwiązania. Podstawową „Narew”. jest niedostateczny zasięg wynikający ze zbyt małego W roku 2018 zapadła decyzja o zakupie w Stanach ciągu silnika przygotowanego do odpalania ze statku Zjednoczonych systemu obrony powietrznej Patriot. powietrznego. Wystrzeliwanie ich z powierzchni zie- Jednym z jego zasadniczych punktów będzie pomoc mi okupione więc zostaje znacznym spadkiem zasię- rządu amerykańskiego oraz koncernu Raytheon gu oraz pułapu w porównaniu z bazowymi wersjami w osiągnięciu zdolności do produkcji w naszym kra- lotniczymi. ju tak zwanego pocisku niskokosztowego, mającego Prawdopodobnie z tego powodu zdecydowanie lep- stanowić, obok pocisków PAC-3MSE, drugi efektor szym rozwiązaniem pod względem osiągów jest opra- systemu „Wisła”. Chodzi o rakietę nazwaną przez cowanie zupełnie nowego pocisku. System Sea Spar- amerykańską firmę SkyCeptor, wywodzącą się row został wprowadzony do służby w US Navy jako z opracowanej wspólnie przez przemysł izraelski doraźne rozwiązanie pozwalające w krótkim czasie i amerykański rakiety Stunner. Pocisk ten może wejść uzyskać możliwości obrony punktowej okrętów przed do uzbrojenia systemu obrony przeciwlotniczej krót- atakiem z powietrza. Dlatego też zadecydowano kiego zasięgu (SHORAD) rozwijanego pod krypto- o adaptacji do tej roli będącego już w użyciu lotnictwa nimem „Narew”18. Rozwiązanie to prawdopodobnie pocisku AIM-7 Sparrow. Pierwsza wersja pojawiła się umożliwi unifikację dwóch przyszłych szczebli obro- w służbie jeszcze w 1971 roku. Należy przy tym zany przeciwlotniczej naszych sił zbrojnych, jednocześ- znaczyć, że odniosła wielki sukces eksportowy20. nie skomplikuje proces wyboru pocisku dla nowych Pociski te występowały w kilku wersjach. W więk- okrętów marynarki wojennej. Pocisk Stunner nie wy- szości odzwierciedlały one zmiany, jakim podlegały stępuje bowiem w wersji morskiej, ponieważ mary- pociski powietrze–powietrze AIM-7 Sparrow. Po- narka wojenna Izraela ma inny system przeciwlotni- cząwszy od pocisku RIM-7E, będącego de facto czy o zbliżonych parametrach. Chodzi o system Barak, niezmienionym pociskiem AIM-7E, przez pociski który w kilku odmianach stanowi podstawowy oręż RIM-7 F/H/M charakteryzujące się składanymi po- przeciwlotniczy izraelskich okrętów. Najnowsza jego wierzchniami sterowymi, zmianami w obrębie gło- wersja, oparta na konstrukcji pocisku Barak 8 oraz wicy naprowadzającej oraz bojowej, aż do wersji radiolokatora Elta EL/M-2248 MF-STAR, powstała RIM-7P będącej pierwszą przystosowaną do wystrze- we współpracy z Indiami, czyli drugim użytkowni- liwania z pionowych wyrzutni Mk 41 i Mk 48, jedno- kiem tego systemu (oferowanego również dla pol- cześnie ostatnią wersją pocisku Sea Sparrow21. skich okrętów). Zapadła decyzja o opracowaniu pocisku, który bę- Również firma Raytheon, partycypująca w opraco- dzie się cechował zdecydowanie lepszymi osiągami, waniu pocisku Stunner, nie musi być zainteresowana umożliwiając skuteczne zwalczanie coraz szybszych opracowaniem morskiej wersji pocisku SkyCeptor. Ma oraz bardziej manewrowych celów operujących na bowiem w swojej ofercie bardzo bogaty wybór rakiet małej wysokości. Pocisk został nazwany Evolved Sea tej klasy. Przykładem modyfikacje pocisku AIM-120 Sparrow Missile. Początkowo zastosowanie nowego, AMRAAM-ER, kolejne wersje pocisku Evoled Sea zapewniającego dłuższą pracę i większy ciąg silnika Sparrow Missile czy pociski SM-2 i SM-619. miało być jedyną istotną zmianą. W toku prac zdecy- Rodzi się więc pytanie, w jaki sposób zostanie po- dowano o wprowadzeniu większej liczby modyfikacji. zyskany parasol przeciwlotniczy dla okrętów. Warto Modernizacji uległa pochodząca z pocisku RIM-7P zatem dokładnie przyjrzeć się systemom, które poten- przednia sekcja z głowicą bojową oraz naprowadza- cjalnie mogą znaleźć się w wyposażeniu Miecznika nia. Aby w pełni wykorzystać możliwości pocisku, czy Czapli. głowica naprowadzania może funkcjonować zarówno Rakiety będące efektorami tych systemów można w trybie ciągłego podświetlania celu, jak i w trybie zaliczyć do dwóch rodzajów. Pierwszy to niezmodyfi- Interrupted Continuous Wave Illumination (ICWI), kowane konstrukcje powietrze–powietrze odpalane gdy cel jest podświetlany tylko okresowo. Również z wyrzutni lądowych i morskich, drugi – projektowa- łącza wymiany danych, zapewniające łączność z poci- ne od podstaw wyrzutnie przeznaczone do wystrzeli- skiem, zostały przystosowane do działania w obu uży- wania zmodyfikowanego pocisku ziemia–powietrze, wanych pasmach S i X. Poza zwalczaniem celów po- traktowane jako nowe konstrukcje. Wśród reprezen- wietrznych pocisk zachował możliwość niszczenia ce- tantów pierwszej grupy można wymienić pociski lów nawodnych, limitowaną jednak krótkim zasięgiem

18 Ibidem, s. 95. 19 https://radar.rp.pl/bez-kategorii/14658-skyceptor/. 10.04.2020. 20 https://pl.wikipedia.org/wiki/RIM-7_Sea_Sparrow/. 10.04.2020. 21 D. Kamizela, Obrona przeciwlotnicza…, op.cit., s. 95.

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

ograniczonym horyzontem radarowym okrętu oraz produkowano ponad 2 tys. pocisków ESSM Block 1 małym rozmiarem głowicy bojowej. Uwzględniając dla wszystkich odbiorców, i produkcja trwa nadal. powyższe, można domniemywać, że jest to jedno O tym, jak rodzina pocisków Sea Sparrow jest sku- z możliwych rozwiązań dla nowych jednostek, które teczna, świadczy ich bojowe użycie w 2016 roku będą wchodziły do uzbrojenie MW RP. Decyduje przez niszczyciel rakietowy USS „Masom”. Wystrze- o tym uniwersalność rakiety, która jest stosowana do lił on dwa pociski SM-2 oraz jeden ESSM przeciwko niszczenia celów powietrznych oraz nawodnych. dwóm odpalonym z terytorium Jemenu pociskom Kolejnym rozwiązaniem, które może poprawić przeciwokrętowym, które zniszczył. w znacznym stopniu parametry bojowe opisywanej Godnym zainteresowania dostawcą systemów prze- rakiety, jest zaprojektowany wspólnie przez Orbital ciwlotniczych jest europejski potentat rakietowy, czy- ATK i NAMMO silnik rakietowy oznaczony Mk 134 li MBDA. Firma ta dysponuje w swoim portfolio całą Mod 0. Zwiększa on średnicę tylnej części pocisku do paletą pocisków ziemia–woda–powietrze, poczynając 25 cm. Średnica przedniej sekcji pocisku pozostaje ta od rakiet bardzo krótkiego zasięgu Mistral, na wcho- sama i wynosi 20 cm. Jego długość również nie uległa dzących w skład systemu PAAMS pociskach średnie- MORSKA zmianie i wynosi 3,7 m. Masa całego pocisku wzrosła go i dalekiego zasięgu rodziny ASTER kończąc. Nie- JEDNOSTKA natomiast z 230 do 280 kg, z czego 40,5 kg przypada jako w środku tej stawki zarówno pod względem RAKIETOWA na masę głowicy bojowej. Tym samym poruszający możliwości, jak i ceny plasuje się pocisk MICA24. Na- DYSPONUJE się z prędkością odpowiadającą Ma równe 4 pocisk leży podkreślić, że jest on wskazywany jako oferta dla BATERIĄ ma zasięg przekraczający 50 km22. Ostatnia generacja programów „Miecznik” i „Czapla”. Dla naszych okrę- PRZECIWLOTNICZĄ pocisków RIM-7 P Sea Sparrow jest dobrą alternaty- tów jest proponowana konfiguracja składająca się ZDOLNĄ DO wą w stosunku do innych pocisków, a ich parametry, z dwóch ośmiokomorowych wyrzutni umieszczonych SAMODZIELNEGO czyli: prędkość, masa głowicy bojowej oraz zasięg przed nadbudówką. Pocisk MICA, podobnie jak ZWALCZANIA mogą wydawać się wystarczające do realizacji zadań wcześniej przedstawiony AIM-7 Sparrow, został CELÓW na akwenie Morza Bałtyckiego. Rozważając kwestię skonstruowany jako pocisk powietrze–powietrze śred- pocisków rakietowych, nie można pominąć wyrzutni. niego zasięgu. Producent dostrzegł jednak niszę, któ- POJEDYNCZYCH Najbardziej popularną wyrzutnią pionową jest model ra skłoniła go do zaoferowania tej rakiety w aplikacji LUB GRUPOWYCH Mk 41. Każda jej cela może zmieścić, dzięki adapte- lądowej i morskiej. Rozwiązanie to może być bardzo NA MAŁEJ rowi Mark 25, cztery pociski ESSM. Liczba państw, atrakcyjne dla dwóch dywizjonów przeciwlotniczych WYSOKOŚCI które wyposażyły swoje okręty właśnie w ten rodzaj marynarki wojennej, które obecnie dysponują przesta- W DOWOLNYCH wyrzutni, jest imponująca. Oczywiście dotyczy to re- rzałym uzbrojeniem artyleryjskim. Lądowa wersja WARUNKACH latywnie dużych okrętów używanych przez US Navy, systemu, nazwana VL-MICA, pierwszy raz została ATMOSFE- takich jak krążowniki typu Ticonderoga czy niszczy- zaprezentowana w styczniu 2000 roku na targach RYCZNYCH ciele Arleigh Burke. Należy podkreślić, że Niemcy Asian Aerospace. Prace adaptacyjne oraz strzelania NIEZALEŻNIE dysponują tymi wyrzutniami na fregatach przeciwlot- testowe rozpoczęły się rok później i trwały kolejne OD PORY DOBY. niczych Sachsen, Norwegowie na fregatach Fridtjof cztery lata. Należy wspomnieć, że jednocześnie pra- Namsen, Hiszpanie na fregatach Alvaro de Bayan czy cowano nad morską aplikacją systemu, nazwaną od- Turcy na fregatach Barbaros. powiednio VL-MICA M. Kolejnym rodzajem wyrzutni jest Mark 48/56, Pierwsze odpalenie pocisku MICA z lądowej wy- przeznaczona dla mniejszych jednostek. Można więc rzutni pionowej miało miejsce w grudniu 2001 roku. śmiało stwierdzić, że pod względem technicznym jest W lipcu 2009 roku MBDA przeprowadziło próby bliższa polskim projektom. Każda cela wyrzutni mo- w zwalczaniu nisko lecących pocisków przeciwokrę- że być załadowana jedną rakietą Sea Sparrow lub towych. Skutecznie zneutralizowano cele znajdujące dwoma ESSM. Tej wersji używa Kanada na fregatach się w odległości 15 km od wyrzutni i poruszające się Halifax czy Grecja na fregatach Hydra, jak również na wysokości zaledwie 10 m nad powierzchnią linii Dania na okrętach logistycznych Absalon. Warto rów- wodnej25. Dość interesujące są doświadczenia MBDA: nież wspomnieć o najnowszych rozwiązaniach, w tym w obydwu konfiguracjach są używane pociski w mak- o wyrzutni Mark 57. Poza morskimi aplikacjami symalnym stopniu tożsame z odmianą powietrze–po- w ubiegłych latach miały miejsce próbne odpalenia wietrze. Różnice dotyczą ich oprogramowania. Stan- pocisków ESSM-RIM 162 Sea Sparrow z wyrzutni dardowy MICA został wprowadzony do produkcji lądowych należących do systemu NASAMS. Osta- w 1996 roku i cechuje się prędkością odpowiadającą tecznie firma Raytheon wspólnie z norweskim partne- Ma równe 3. Dużą manewrowość zapewniają stery rem zdecydowała się na rozwój osobnego, przezna- aerodynamiczne działające w połączeniu z układem czonego do użycia z lądu, pocisku AMRAAM-ER23. wektorowania ciągu. W przypadku odpalania z po- Należy również zwrócić uwagę, że dotychczas wy- wierzchni ziemi lub wody pocisk zachowuje zdolność

22 Ibidem, s. 96. 23 https://www.defence24.pl/systems-nasams-z-nowa-rakieta/. 10.04.2020. 24 D. Kamizela, Obrona przeciwlotnicza…, op.cit., s. 97. 25 Ibidem, s. 98.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 43 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA MARIAN KLUCZYŃSKI

do manewrowania z przeciążeniami do 50 g na odle- Ponadto utrudnia skuteczne przeciwdziałanie z po- głość 7 km oraz 30 g na odległość 10 km. Wraz z dal- wodu braku wiedzy przeciwnika o tym, który pocisk szym wzrostem dystansu do celu jego zdolności ma- zostanie zastosowany. W przypadku użycia pocisku newrowe są coraz mniejsze26. wyposażonego w głowicę IR cel w żaden sposób nie Za naprowadzanie pocisku na cel odpowiada głowi- zostaje ostrzeżony o ostrzelaniu27. Producent infor- ca radiolokacyjna zaprojektowana przez Dassault muje również, że testuje skuteczność głowicy napro- Electroniqe. Impulsowo-dopplerowski układ oznaczo- wadzającej w wykrywaniu celów morskich. Ma to ny GSN AD4A stał się bazą do opracowania głowicy na celu sprawdzenie możliwości wykorzystania po- radiolokacyjnej zastosowanej w pociskach ASTER cisków MICA do zwalczania celów nawodnych. Tym 15/30. Druga głowica, pracująca w paśmie podczer- samym rozwiązania te z pewnością zwiększą uni- wieni (IR), została zaprojektowana przez francuską wersalność systemu, choć jednocześnie należy mieć firmę Sagem. Masa całego pocisku to 112 kg (głowi- świadomość, że wysokie koszty pocisku i relatywnie ca bojowa o masie 12 kg). Przeznaczony jest do uży- niewielka masa głowicy nie predysponują VL MICA cia lądowego lub morskiego, a umieszczony w kon- do takich zadań. Zastosowanie dwóch układów na- tenerze transportowo-załadowczym wyposażonym prowadzania eliminuje konieczność zastosowania w układ odprowadzania gazów wylotowych. Masa wyspecjalizowanego radaru kierowania ogniem oraz kontenera wraz z pociskiem wynosi 400 kg. Rozwią- zapewnia wielokanałowość zestawu. Oznacza też, że zanie to niestety ma istotną wadę. Niezmieniona do kierowania ogniem można użyć dowolnego trój- w porównaniu z wersją powietrze–powietrze rakieta współrzędnego radaru o wystarczającym zasięgu zachowała pierwotny silnik rakietowy, który po od- oraz zdolności do określenia dokładnej pozycji celu. paleniu z powierzchni ziemi zapewnia zasięg mak- W tym miejscu należy przypomnieć, że takie radary symalny wynoszący 20 km oraz pułap 9 km. Należy znajdują się w wyposażeniu Morskiej Jednostki Ra- jednocześnie zwrócić uwagę na zalety, które podkre- kietowej. Ich zasięg obserwacji w kanale powietrz- śla producent. Niewątpliwą są dwie wzajemnie uzu- nym wynosi 240 km, natomiast w kanale morskim – pełniające się wersje rakiety, różniące się rodzajem 50 km. Liczba rakiet na okręcie zależy od wybranej zastosowanej głowicy naprowadzającej. Mowa o ak- przez użytkownika konfiguracji systemu, przy czym tywnej głowicy radiolokacyjnej (VL MICA RF) oraz producent wskazuje minimalną liczbę ośmiu poci- pasywnej głowicy (VL MICA IR). Jest to stosunko- sków do zapewnienia w podstawowym zakresie moż- wo rzadko spotykane rozwiązanie w zachodnich po- liwości samoobrony nosiciela – okrętu. ciskach. Jednak umożliwia zastosowanie optymalne- Pociski w aplikacji morskiej mogą być odpalane go pod względem rodzaju celu oraz panujących wa- z przeznaczonych dla nich wyrzutni pionowych skon- runków atmosferycznych układu naprowadzania. struowanych dla systemu Seawolf VL lub też z wyko-

26 https://www.milmag.pl/news/view?news_id=1153 /. 10.04.2020. 27 https://www.defence24.pl/francja-zamawia-rakiety-powietrze-powietrze-nastepnej-generacji/. 10.04.2020.

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

rzystaniem europejskiej uniwersalnej wyrzutni piono- z tego systemu. Zaliczyć do nich można charaktery- wej Sylver. Wersja VL MICA odniosła znaczne suk- zujący się małą sygnaturą termiczną silnik rakietowy cesy eksportowe. produkcji firmy Roxel, 10-kilogramową głowicę bojo- Rozpatrując produkty konsorcjum MBDA, nie spo- wą oraz zapalnik laserowy firmy Thales. Do zupełnie sób nie wspomnieć o jeszcze jednym systemie prze- nowych komponentów należy aktywna radiolokacyj- ciwlotniczym. Mowa o wciąż będącej w trakcie roz- na głowica, autopilot oraz dwukierunkowy system woju rakiecie CAMM (Common Anti Air Modular przesyłu danych. Przy czym dzięki modułowej kon- Missile). Geneza jej powstania jest związana z potrze- strukcji rakiety stosunkowo łatwe będzie zastosowanie bą wdrożenia następcy dwóch typów pocisków użyt- innej głowicy naprowadzającej, na przykład pracują- kowanych przez siły zbrojne Zjednoczonego Króle- cej w paśmie IR głowicy z pocisku ASRAAM. Wąski stwa28. Są to naziemne systemy krótkiego zasięgu kadłub oraz składane płaszczyzny sterowe zmniejsza- Rapier, wykorzystywane przez brytyjskie wojska lą- jące przekrój poprzeczny pocisku umożliwiają dowe, oraz pociski Sea Wolf stanowiące uzbrojenie umieszczenie w pojedynczej komorze większych wy- przeciwlotnicze fregat typu 23 będących główną skła- rzutni pionowych nawet do czterech pocisków dową sił eskortowych Royal Navy. W związku z tym, CAMM. Rozwiązanie to znane jest z pocisku Evoled że systemy Rapier planuje się sukcesywnie wycofy- Sea Sparrow Missile (ESSM) produkcji amerykań- wać od 2020 roku, ministerstwo obrony Wielkiej Bry- skiej firmy Raytheon30. tanii zleciło opracowanie koncepcji wdrożenia ich na- Według deklaracji producenta pocisk ma być zdol- stępcy. Prace nad nowym pociskiem uruchomiono ny do zwalczania celów w promieniu 25 km od wy- w ramach inicjatywy określanej mianem Team Com- rzutni. Dzięki zastosowaniu aktywnej głowicy radio- plex Weapons. Jej celem jest zaprojektowanie i wdro- lokacyjnej oraz dwukierunkowego łącza wymiany żenie do produkcji wielu nowych wzorów uzbrojenia danych ma możliwość przeciwstawienia się atakom pozwalającego wyposażyć siły zbrojne w broń produ- saturacyjnym, czyli niszczenia celów powietrznych kowaną przez rodzimy przemysł, jednocześnie zapew- prowadzących nalot z różnych kierunków i na róż- niające firmom utrzymanie atrakcyjności i konkuren- nych pułapach. Co istotne, liczba celów, które jedno- cyjności na międzynarodowych rynkach uzbrojenia. cześnie mogą być zwalczane przez pociski CAMM, Poza opracowaniem pocisku CAMM inicjatywa ta jest uwarunkowana jedynie wydajnością systemu obejmowała prace nad: walki. Aktywna głowica radiolokacyjna umożliwia – nowym lekkim lotniczym pociskiem przeciwo- również zwalczanie celów niebędących w zasięgu krętowym, następcą pocisków Sea Skua; horyzontu radiolokacyjnego nosiciela. W tego ro- – projektem pocisku Spear Cap 3; dzaju atakach pocisk może otrzymywać aktualną in- – modernizacją pocisku Storm Shadow; formację o celu z innych platform, takich jak sojusz- – artyleryjską amunicją krążącą Fire Shadow29. nicze okręty, śmigłowce, samoloty czy instalacje na- Wymieniony projekt jest dowodem na to, że nawet ziemne. Do przekazania danych prosto do pocisku bogate państwo koncentruje się na produkcji kompak- wykorzystuje się łącze Common Data Link. Brak towego, taniego pocisku przeciwlotniczego, dostoso- konieczności stosowania specjalistycznych radarów wanego do odpalania z wielu rodzajów wyrzutni kierowania ogniem czy podświetlaczy radarowych i platform oraz zdolnego do zwalczania różnorodnych zmniejsza również masę i wymiary całego systemu, celów. Pocisk ma powstać w trzech bazowych wer- umożliwiając jego zastosowanie na małych jednost- sjach: kach. Pocisk ma zdolność do zwalczania celów na- – powierzchnia–powietrze (CAMM), wodnych. Producent deklaruje, że taka funkcjonal- – powierzchnia–powietrze o zwiększonym zasięgu ność jest możliwa do wdrożenia w przypadku pozy- (CAMM-ER), skania odpowiednich funduszy oraz wyrażenia woli – powietrze–powietrze (CAMM-A). sfinansowania koniecznych prac przez potencjalnych Pierwszeństwo w prowadzonych pracach ma wa- klientów. riant pierwszy, co jest związane z dążeniem do ogra- Omawiany pocisk jest pod pewnym względem uni- niczenia ryzyka technicznego oraz postępującego sta- katowy. Różni się od swoich konkurentów sposobem rzenia się systemów, których ma być zasadniczym na- odpalania. Należy do grupy nielicznych zachodnich stępcą. pocisków przeciwlotniczych wykorzystujących meto- CAMM to jednostopniowy pocisk przeciwlotniczy dę tzw. zimnego startu (soft launch). Co interesujące, o masie 100 kg, długości 3,2 m oraz średnicy 16 cm. metoda ta jest powszechnie stosowana w rosyjskich Konfiguracja aerodynamiczna pocisku nawiązuje do systemach przeciwlotniczych. Polega ona na wy- będącego w służbie w brytyjskich siłach powietrz- pchnięciu pocisku z wyrzutni za pomocą mechani- nych (RAF) pocisku AIM-132 ASRAAM. Znaczna zmu wykorzystującego sprężone powietrze oraz tłok. część komponentów została zapożyczona właśnie Dopiero po osiągnięciu wysokości około 30 m oraz

28 https://www.rp.pl/Przemysl-Obronny/310049941-Brytyjskie-rakiety-przeciwlotnicze-.html/. 10.04.2020. 29 D. Kamizela, Obrona przeciwlotnicza…, op.cit., s. 82. 30 Ibidem, s. 83.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 45 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

skierowaniu go w stronę celu jest uruchamiany wła- zastosowanie jednolitego systemu kierowania walką, ściwy silnik napędowy31. Rozwiązanie takie ma kilka który może integrować oba rodzaje pocisków, jak zalet. Należy do nich zwiększenie bezpieczeństwa no- i dowolne stacje radiolokacyjne wybrane przez po- siciela (uruchomienie silnika startowego ma miejsce szczególnych użytkowników32. poza kadłubem okrętu czy też pojazdem z wyrzutnią), Podpisana przez konsorcjum MBDA umowa z mi- uproszczenie konstrukcji wyrzutni (nie ma skompli- nisterstwem obrony Wielkiej Brytanii zakłada wdro- kowanego systemu odprowadzania gazów wyloto- żenie systemu przeciwlotniczego w ciągu 10 lat i zo- wych z silnika rakietowego pocisku) czy zmniejszenie bowiązuje do wsparcia fazy projektowej nowych fre- sygnatury termicznej utrudniającej wykrycie elemen- gat w zakresie wyposażenia ich w wymieniony tów systemu nosiciela. Pozwala to ograniczyć masę, system przeciwlotniczy oraz dostarczenia niezbęd- wymiary oraz koszt rakiety, dzięki czemu można nych urządzeń elektronicznych. umieścić ją na pokładach okrętów, na których dotych- W wojskach lądowych Wielkiej Brytanii system ten czas nie instalowano pocisków przeciwlotniczych ma zastąpić zestawy Rapier. Będzie się składać ze sta- o tak dużych możliwościach. W tym miejscu należy nowiska dowodzenia oraz minimum dwóch wyrzutni, zastanowić się, czy nie jest to racjonalna propozycja z których każda zostanie uzbrojona w 12 pocisków. No- do wykorzystania na polskich okrętach. Wynika to sicielami będą ciężarówki MAN SV33. Dzięki spalety- z faktu, że zarówno projekt „Czapla”, jak i „Miecz- zowaniu systemu problemem nie będzie również uży- nik” należą do grupy okrętów spełniających odpo- cie elementu ogniowego w wersji stacjonarnej. wiednie kryteria. Pociski rodziny CAMM są przykładem słuszności Istotna dla Marynarki Wojennej RP jest także de- inicjatywy nazywanej Team Complex Weapons. Jak klaracja producenta, że w tak nowoczesny, wieloka- się okazuje, kompleksowe analizy zarówno potrzeb nałowy system przeciwlotniczy mogą być wyposa- rodzimych sił zbrojnych, jak i odbiorców eksporto- żone okręty długości 45–50 m, a więc małe jednost- wych zaowocowały pracami nad kilkoma rodzajami ki rakietowe czy nawet okręty patrolowe. zaawansowanego oręża. Przykład lekkiego pocisku Stosunkowo niewielkie wymiary ułatwiają także CAMM wskazuje, że dzięki swoim unikatowym ce- przezbrojenie w pociski CAMM jednostek podda- chom (takim jak na przykład technika zimnego startu) wanych modernizacji. Sam pocisk często jest opisy- oraz korzystnej cenie osiągnął sukces nie tylko na kra- wany jako występujący w dwóch wariantach: mor- jowym rynku. skim CAMM (M) oraz lądowym CAMM (L). W rzeczywistości mowa jest o tym samym rozwią- ZNALEŹĆ ŚRODKI zaniu. Jest to kolejny przykład na to, że istnieje Analizując możliwości osłony przeciwlotniczej możliwość uzbrojenia w nie pododdziałów brzego- elementów marynarki wojennej, można dojść do wych (dywizjonów przeciwlotniczych) marynarki wniosku, że w większości pododdziały dysponują wojennej jako dążenie do unifikacji sprzętu prze- sprzętem przestarzałym, wymagającym komplekso- ciwlotniczego w danym rodzaju sił zbrojnych. wego remontu, a niejednokrotnie modernizacji czy Oczywiście następstwami takiego rozwiązania są wymiany na nowszy. Przykładem, który dobitnie to jednolity serwis, oferta szkoleniowa itp. ilustruje, jest Morska Jednostka Rakietowa. Mimo Kolejnym argumentem przemawiającym za uni- że należy do najnowszych pododdziałów marynarki wersalnością tego pocisku jest fakt, że po załadowa- wojennej z potencjałem rakietowym zdolnym do ra- niu do kontenera transportowo-startowego jest on bez- żenia celów nawodnych w odległościach do 200 km, obsługowy i gotowy do użycia przez 10 lat. Po tym stanowiska startowe dywizjonów bojowych są osła- czasie jest wymagane przeprowadzenie przeglądu, niane tylko przez baterię przeciwlotniczą wyposa- który dopuszcza do używania pocisk przez następne żoną w armaty przeciwlotnicze ZU-23-2 oraz 10 lat. Wersja o przedłużonym zasięgu (CAMM-ER) PPZR Grom. ma się różnić od standardowej rakiety większą długo- Podsumowując, można pokusić się o stwierdzenie, ścią oraz średnicą. Spowodowane jest to zastosowa- że ochrona i obrona powietrznej granicy jest zadaniem innego typu silnika rakietowego mającego zaniem priorytetowym i prestiżowym dla państwa i je- pewnić jej większy ciąg. go sił zbrojnych. Ma ona bezpośrednie przełożenie Pracom nad tym pociskiem towarzyszy opracowa- na poczucie bezpieczeństwa zarówno załóg okręto- nie komponentów architektury tworzących morski lub wych, pododdziałów brzegowych, jak i całego społe- lądowy system przeciwlotniczy. Dotyczy to szczegól- czeństwa oraz świadczy o sprawności organizacyjnej nie wersji lądowej systemu, w Wielkiej Brytanii nazy- i sile militarnej kraju. Tym samym należy niezwłocz- wanej FLAAD (L), natomiast we Włoszech – Aspide nie dążyć do jak najszybszej modernizacji obecnego Evolved. Jedną z decyzji mających zapewnić zmniej- uzbrojenia będącego w wyposażeniu zarówno okrę- szenie kosztów oraz większą interoperacyjność jest tów RP, jak i jednostek brzegowych. n

31 Ibidem, s. 83. 32 Ibidem, s. 85. 33 http://www.magnum-x.pl/artykul/system-obrony-powietrznej-z-pociskami-camm-i-camm-er-wersje-ladowe/. 10.04.2020.

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA Obrona przeciwlotnicza wojsk lądowych

ZDOBYCIE ORAZ UTRZYMANIE PRZEWAGI W POWIETRZU W DALSZYM CIĄGU BĘDZIE TRAKTOWANE JAKO JEDEN Z PRIORYTETÓW W CZASIE PROWADZENIA DZIAŁAŃ BOJOWYCH.

ppłk mgr inż. Krzysztof Pol rzebieg współczesnych konfliktów zbrojnych w czasie pokoju (niemilitarne) oraz na te, które wy- Pwskazuje, że zasadniczym warunkiem odniesie- stąpią w sytuacji konfliktu zbrojnego (militarne). nia zwycięstwa było zazwyczaj zdobycie panowa- W okresie pokoju mogą one być przypadkowe lub nia w przestrzeni powietrznej oraz utrzymanie okre- celowe. Te pierwsze to katastrofy lotnicze wraz z ich ślonego stopnia jej zdominowania. Wiązało się to tragicznymi skutkami. Do celowych zaś należałoby z koniecznością zwalczania lotnictwa przeciwnika zaliczyć1: w powietrzu i na ziemi. By przeciwstawić się temu – piractwo lub terroryzm powietrzny; zagrożeniu, należy dysponować nowoczesną i silną – celowy, planowy atak na określony obiekt, urzą- Autor jest szefem obroną przeciwlotniczą. W ostatnich latach podod- dzenie czy instytucję w celu wymuszenia działań lub Wydziału Ochrony działy wojsk obrony przeciwlotniczej wyposażono zachowań dyktowanych przez atakującego; Informacji Niejawnych w nowe nieliczne środki walki, w tym również – wykonanie uderzeń odwetowych przez przeciw- w 12 Dywizji w środki automatyzacji dowodzenia. Ponadto rozpo- nika, w stosunku do którego koalicja podejmuje in- Zmechanizowanej. częto prace zmierzające do zapewnienia kompatybil- terwencję, a nasz kraj jest jej członkiem; ności wojsk OPL z siłami obrony przeciwlotniczej – prowokowanie systemu obrony powietrznej do NATO. Niestety proces wdrażania i unowocześnia- ciągłego wysiłku w celu jego „zmęczenia”; nia pododdziałów obrony przeciwlotniczej jest kosz- – płytkie wtargnięcie w przestrzeń powietrzną towny i długotrwały. Niemniej trwają ciągle prace kraju w ograniczonym czasie; nad tym, by siły i środki OPL wojsk lądowych mo- – uderzenie środków napadu powietrznego (ŚNP) gły być skutecznym środkiem walki ze środkami na- na obiekty położone w głębi kraju (po osiągnięciu ce- padu powietrznego potencjalnego przeciwnika. lu agresor prawdopodobnie będzie dążył do zamroże- nia działań przez unikanie bezpośrednich starć). CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻEŃ Przy takim postrzeganiu możliwych form oddzia- Zagrożenie z powietrza to wszelkie możliwe od- ływania przeciwnika zagrożenie naszego kraju z po- działywanie przez przeciwnika w różnorodny spo- wietrza może nastąpić praktycznie w każdym stanie sób z trzeciego wymiaru, mogące wywołać nieko- stosunków militarnych i politycznych. Z kolei zagro- rzystne skutki, np.: utratę poczucia bezpieczeństwa, żenia militarne to środki konwencjonalne pilotowane straty materialne i w ludziach, czy też zakłócenia przez człowieka oraz platformy bezzałogowe, a także funkcjonowania państwa. Celowe jest zatem podzie- rakiety ziemia–ziemia i pociski moździerzowe użyte lenie zagrożeń powietrznych na te, które pojawią się przez przeciwnika w warunkach konfliktu (rys. 1).

1 A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika, AON, Warszawa 2010, s. 66.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 47 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 1. PODZIAŁ ŚRODKÓW NAPADU POWIETRZNEGO

ŚNP

rakiety aerostatyczne aerodynamiczne wojskowe balistyczne aparaty latające aparaty dynamiczne aparaty kosmiczne

klasy pilotowane pilotowane bezpilotowe w-z

klasy bezpilotowe śmigłowce samoloty rakiety skrzydlate z-z

taktyczne bojowe bombowe klasy z-z

operacyjne wielozadaniowe myśliwskie klasy p-z

myśliwsko- strategiczne transportowe -bombowe klasy w-z

rozpoznawcze samoloty rozpoznawcze pokładowe

transportowe Źródło: A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika, AON, Warszawa 2010, s. 60.

RYS. 2. MOŻLIWOŚCI BOJOWE ODDZIAŁÓW I PODODDZIAŁÓW WOPL

MOŻLIWOŚCI BOJOWE

możliwości możliwości możliwości rozpoznania ogniowe manewrowe

pododdziałami ogniem

przeniesienie ześrodkowanie podział ognia ognia ognia Opracowanie własne.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Zagrożenie powietrzne jest zjawiskiem przybierają- ne zagrożenie dla oddziałów i poddziałów kompo- cym na sile i o coraz większym obszarze oddziały- nentu wojsk lądowych. wania. Statki powietrzne dzięki swoim walorom (duży zasięg, szybkość reakcji, możliwość prowa- MOŻLIWOŚCI PODODDZIAŁÓW dzenia ciągłego rozpoznania poza odległością od- PRZECIWLOTNICZYCH działywania przeciwnika, łatwość przeniesienia Wojska obrony przeciwlotniczej (WOPL) uczest- działań na inny kierunek lub obszar) mogą być niczą w walce w sposób uzgodniony z innymi rodza- użyte we wszystkich rodzajach prowadzonych dzia- jami wojsk co do celu, miejsca i czasu. Stosują przy łań. Uniwersalność tych środków oraz zagrożenie, tym własną taktykę i właściwe dla nich sposoby które ze sobą niosą dla strony przeciwnej, sprawia, działania wynikające z zadań i możliwości bojo- że ich użyciem są żywotnie zainteresowane wszyst- wych uzbrojenia oraz struktur organizacyjnych. Ich kie rodzaje wojsk. Powietrzno-lądowy charakter celem, wspólnie z siłami powietrznymi, wojskami pola walki wskazuje na ścisłą zależność wyników OPL marynarki wojennej oraz pododdziałami walki działań na lądzie lub wodzie od rezultatów tych radioelektronicznej, jest zapewnienie osłanianym prowadzonych w przestrzeni powietrznej. Oddziały wojskom i innym obiektom warunków sprzyjają- (pododdziały) wojsk lądowych muszą być zdolne cych wykonaniu zadań przez aktywne niszczenie do przeciwstawiania się zagrożeniu, którego źró- i obezwładnianie przeciwnika w powietrzu. Wojska dłem są śmigłowce, platformy bezzałogowe oraz OPL realizują zadania osłony wojsk lądowych we samoloty realizujące zadania bezpośredniego wszystkich rodzajach działań bojowych, a także wsparcia lotniczego, które odgrywa istotną rolę obiektów i urządzeń logistycznych oraz innych w scenariuszu działań o dużej intensywności. Tyło- obiektów, jak również ich ostrzegania i informowa- we elementy dywizji i brygad oraz ich odwody mogą nia o zagrożeniu powietrznym. Przez możliwości być celem ataków wykonywanych głównie w ra- bojowe środków OPL należy rozumieć zespół mach izolacji lotniczej obszaru działań. wskaźników określających zdolność do osłony Zgodnie z dokumentami dotyczącymi obrony po- wojsk i obiektów przed rozpoznaniem i uderzeniem wietrznej, zarówno narodowymi, jak i sojuszniczy- ŚNP3 z powietrza (rys. 2). Podstawowymi jednost- mi, do najgroźniejszych środków napadu powietrz- kami taktyczno-ogniowymi zdolnymi samodzielnie nego są zaliczane2: wykonywać zadania bojowe są pułk oraz dywizjon • załogowe statki powietrzne (Manned Aircraft – przeciwlotniczy. Zasadniczym pododdziałem ognio- MA) – samoloty oraz śmigłowce sił powietrznych, we jest natomiast bateria przeciwlotnicza. W ich lądowych i morskich. W tej grupie środków następu- wyposażeniu są różne – pod względem zasięgu, spo- je szybki rozwój uzbrojenia klasy powietrze–ziemia, sobów kierowania (naprowadzania) i możliwości ra- którego nosicielami są coraz częściej samolot lub żenia środków napadu powietrznego – zestawy, któ- śmigłowiec, natomiast system kierowania funkcjo- re klasyfikuje się jako4: nuje poza skutecznym zasięgiem środków OP; – przeciwlotnicze zestawy rakietowe (PZR), • bezzałogowe statki powietrzne (Unmanned Aerial – przeciwlotnicze zestawy artyleryjskie (PZA), Vehicles – UAV) – ich wielofunkcyjne i masowe wy- – przeciwlotnicze zestawy rakietowo-artyleryjskie korzystanie w działaniach zbrojnych będzie powodo- (PZRA). wać stopniowe przejmowanie przez nie zadań wyko- Przeciwlotnicze zestawy rakietowe i rakietowo- nywanych dotychczas przez lotnictwo załogowe; -artyleryjskie, w zależności od odległości skuteczne- • rakiety skrzydlate (Cruise Missiles – CMs) – go ognia, dzielą się na: oraz taktyczne rakiety balistyczne (Tactical Ballistic – bliskiego zasięgu – do 10 km, Missiles – TBMs) będące wciąż jednym z głównych – małego zasięgu – od 10 do 50 km, rodzajów zagrożenia powietrznego, przy czym nie są – średniego zasięgu – powyżej 50 km. już wyłączną domeną niektórych silnych ekono- Podział środków OPL przyjmowany w NATO5 jest micznie i militarnie państw; następujący: • pociski moździerzowe (Rocket and Artillery – bardzo krótkiego zasięgu (Very Short Range) – Mortars – RAM) – to stosunkowy nowy rodzaj za- do10 km, grożenia nie ze względu na rozwiązania technolo- – krótkiego zasięgu (Short Range) – od 10 do giczne, lecz fakt zakwalifikowania ich do kategorii 50 km, zagrożenia powietrznego. Z powodu stosowania ich – średniego zasięgu (Medium Range) – od 50 do na dużą skalę (na przykład w Iraku i Afganistanie) 100 km, tematowi zwalczania pocisków moździerzowych po- – dalekiego zasięgu (Long Range) – powyżej święca się coraz więcej uwagi. Jest to bowiem głów- 100 km.

2 Ibidem, s. 62. 3 Ibidem, s. 176. 4 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojska_obrony_przeciwlotniczej/. 20.01.2020. 5 A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik…, op.cit., s. 195–196.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 49 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA ADAM ROIK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ROIK/COMBAT ADAM

PIERWOTNIE SYSTEMOWI NAREW POSTAWIONO WYMÓG, ABY POCISKI CHARAKTERYZOWAŁY SIĘ ZASIĘGIEM WYNOSZĄCYM 25 km. W PRAKTYCE JEDNAK ROZWÓJ TECHNOLOGII SPOWODOWAŁ, ŻE MOŻLIWE JEST POZYSKANIE RAKIET O WIĘKSZYM ZASIĘGU – OKOŁO 40 km.

Przeciwlotnicze zestawy artyleryjskie ze względu wojsk obrony przeciwlotniczej prowadzą rozpoznanie na kaliber dzielą się na6: przeciwnika powietrznego, zbierają i opracowują in- – lekkie – do 10 mm (wyłącznie), formacje oraz zabezpieczają proces dowodzenia od- – średnie – od 10 do 15 mm (wyłącznie), działami i pododdziałami przeciwlotniczymi. Realizu- – ciężkie – od 15 do 20 mm (wyłącznie). ją także zadanie bezpośredniego informowania o sytu- Natomiast armaty przeciwlotnicze są: acji powietrznej (wskazywanie celów) pododdziałów – lekkie – od 20 do 40 mm (wyłącznie), przeciwlotniczych niemających własnych środków – średnie – od 40 do 60 mm (wyłącznie), rozpoznania radiolokacyjnego oraz stanowisk dowo- – ciężkie – od 60 mm i więcej. dzenia osłanianych wojsk (ostrzeganie). W zależności od sposobu użycia sił oraz organizacji W zależności od użycia sił i organizacji systemu systemu ognia przeciwlotniczego wyróżnia się dwie ognia przeciwlotniczego wyróżnia się trzy następują- podstawowe formy działań WOPL: ce sposoby obrony przeciwlotniczej. Są to: • osłonę obiektową – polega ona na osłonie najważ- • osłona (obrona) strefowa stosowana przez od- niejszego elementu ugrupowania bojowego lub innych działy (pododdziały) rakiet przeciwlotniczych dużego ważnych obiektów. W osłonie obiektowej wyróżnia się i średniego zasięgu (niekiedy małego). Polega na utwo- samoobronę polegającą na własnej obronie przed bez- rzeniu strefy ognia przed obszarem osłony lub wokół pośrednim atakiem środków napadu powietrznego; niego, co uniemożliwi dolot do nich ŚNP przeciwnika; • osłonę strefowo-obiektową – czyli osłonę dużego • osłona (obrona) obiektowa (bezpośrednia) reali- obszaru bez wyznaczania ważnych obiektów osłony. zowana w warunkach deficytu środków OPL, co wy- Oddziały i pododdziały przeciwlotnicze cechują się musza konieczność skoncentrowania wysiłku na osło- dużą skutecznością ognia oraz manewrowością. Zdol- nie tylko priorytetowych obiektów wskazanych przez ne są do niszczenia i obezwładniania współczesnych dowódcę; środków napadu powietrznego w różnych przedziałach • osłona (obrona) strefowo-obiektowa będąca połą- wysokości i prędkości lotu oraz do zapewniania woj- czeniem dwóch wymienionych sposobów, polegająca skom (obiektom) ciągłej osłony podczas prowadzenia na wydzieleniu części sił do obrony strefowej przy działań bojowych niezależnie od warunków atmosfe- jednoczesnym realizowaniu osłony priorytetowych rycznych, pory roku i doby. Pododdziały dowodzenia obiektów metodą obiektową (bezpośrednią).

6 Ibidem, s. 196.

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

Obrona przeciwlotnicza w zależności od potrzeb, powiednio dużej odległości od obiektu obrony. W tym charakteru osłanianego obiektu, warunków tereno- przypadku środki OPL powinny zniszczyć cel, zanim wych lub zagrożenia powinna spełniać określone wy- zdąży on wykryć i ostrzelać broniony obiekt. Dzięki magania7. W związku z tym wyróżnia się takie jej ro- temu można zaskoczyć przeciwnika i zniszczyć go dzaje: przed rubieżą wykonania zadania. Ponadto ugrupo- • osłona wzajemna – uzyskiwana przez rozmiesz- wanie to umożliwia ostrzeganie zasadniczych (głów- czenie środków ogniowych (pododdziałów) w taki nych) sił OPL o uderzeniu środków napadu powietrz- sposób, by strefa rażenia jednego zestawu pokrywała nego przeciwnika. strefę martwą sąsiedniego zestawu. Dzięki temu jeden Nie należy również zapominać o współdziałaniu środek rażenia może zwalczać środki napadu po- i koordynacji działań z lotnictwem myśliwskim mają- wietrznego w strefie martwej sąsiedniego środka raże- cym własny system rozpoznania przestrzeni powietrz- nia. Rozmiary wspomnianych stref nie są wielkościa- nej. Ponadto jednym ze sposobów działania lotnictwa mi stałymi i są różne dla różnych systemów przeciw- myśliwskiego jest sprowokowanie przeciwnika do lotniczych; „wejścia” w strefę rażenia środków rakietowych • ogień zazębiający – osiągany przez rozmieszcze- WOPL. W odniesieniu do tego rodzaju aktywności nie pododdziałów (środków) ogniowych w taki spo- niezbędna jest koordynacja działań w przestrzeni po- sób, by ich strefy ognia zachodziły na siebie. W tym wietrznej oraz identyfikacja „swój–obcy” w celu wy- przypadku, mimo że strefy ognia sąsiednich jedno- eliminowania prawdopodobieństwa prowadzenia stek ogniowych zazębiają się, nie ma możliwości ognia do własnego lotnictwa. zwalczania środków napadu powietrznego przeciwni- Biorąc pod uwagę zadania realizowane przez woj- ka w strefach martwych. Wzajemne pokrycie stref ska OPL, określono, że potencjał obrony przeciwlot- ognia istnieje bowiem tylko w ograniczonej przestrze- niczej powinien zapewniać jako minimum: ni powietrznej; – osłonę wojsk na 2–3 kierunkach operacyjnych, • osłona kierunków – uzyskiwana przez rozmiesz- w tym zwalczanie celów na dużej wysokości; czenie środków (pododdziałów) ogniowych na najbar- – osłonę 2–3 dużych obiektów o znaczeniu strate- dziej prawdopodobnych kierunkach uderzenia środ- gicznym, w tym przed rakietami balistycznymi; ków napadu powietrznego. Spełniając to wymaganie, – osłonę 2–4 baz lotniczych, w tym również przed należy mieć świadomość podejmowanego ryzyka od- rakietami balistycznymi; stąpienia od obrony bądź jej osłabienia na innym kie- – osłonę 1–2 baz morskich; runku; – osłonę ważnych obiektów w głębi terytorium kraju • osłona okrężna – osiągana przez rozmieszczenie przed rakietami balistycznymi. w terenie pododdziałów (środków) ogniowych wokół Braki w zdolnościach wojsk OPL zostały poddane obiektu, co zapewnia mu równomierną strefę osłony analizie w trakcie kolejnych edycji przeglądu potrzeb na każdym kierunku. Dotyczy to zasadniczo prze- operacyjnych i legły u podstaw programu, który ma strzeni powietrznej, gdzie nie ma rejonów kanalizują- na celu gruntowną modernizację obrony przeciwlotni- cych ruch statków powietrznych, występuje przy tym czej zapewniającą m.in.: duża trudność w wytypowaniu kierunków działania – wzrost skuteczności obrony powietrznej (zwal- ŚNP przeciwnika. Zazwyczaj znajduje ona zastoso- czania całego spektrum ŚNP, w tym rakiet balistycz- wanie wówczas, gdy strona broniąca się nie może nych, zagrożeń aerodynamicznych oraz bezzałogo- przewidzieć prawdopodobnego kierunku uderzenia wych statków powietrznych); przeciwnika powietrznego; – zwiększenie żywotności wojsk OPL; • osłona głęboko urzutowana – uzyskiwana przez – uzyskanie pełnej interoperacyjności w ramach odpowiednie rozmieszczenie pododdziałów (środ- zintegrowanej obrony powietrznej RP i NATO, w tym ków) ogniowych i rozpoznania w celu zachowania pracy w sieci Link-16. równomiernej siły rażenia we wszystkich strefach pro- Najważniejszym przedsięwzięciem w dziedzinie wadzenia działań przez obiekty osłony. Wymaga to modernizacji technicznej wojsk OPL jest osiągnięcie takiego ugrupowania sił OPL, które zapewni ciągłe zdolności do zwalczania nowych kategorii zagrożeń nasilanie oddziaływania ogniowego na środki napadu powietrznych w odległości do około 100 km, w tym powietrznego przeciwnika w cały rejonie, pasie lub taktycznych rakiet balistycznych (rys. 3). Zdolności te obszarze odpowiedzialności; zamierza się osiągnąć przez pozyskanie nowych zesta- • osłona na podejściach – możliwa do osiągnięcia wów rakietowych obrony powietrznej krótkiego i śred- przez rozmieszczenie pododdziałów (środków) ognio- niego zasięgu Narew i Wisła. Przy czym zdolność do wych i rozpoznania już na podejściach do osłanianego zwalczania taktycznych rakiet balistycznych będą mieć obiektu, czyli przed rubieżą, z której lotnictwo może tylko zestawy Wisła. Planowane jest pozyskanie ośmiu wykonywać swoje zadania. Praktyczne spełnienie tych zestawów oraz 19 zestawów Narew. Oprócz wspo- tego postulatu jest możliwe dzięki ugrupowaniu środ- mnianych priorytetowych programów, program opera- ków wykrywania i rozpoznania oraz ogniowych w od- cyjny obejmuje wiele projektów związanych z rozwo-

7 Regulamin działań wojsk obrony przeciwlotniczej wojsk lądowych, DWLąd, Warszawa 2009, s. 28.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 51 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

jem systemów przeciwlotniczych bardzo krótkiego za- W przeciwnym razie system Wisła będzie narażony na sięgu. Najważniejsze z nich to: zestaw przeciwlotniczy saturację, czyli szybkie zużycie pocisków przechwytu- Poprad i Pilica, stacja radiolokacyjna Soła/Bystra oraz jących. Zatem pozostałe elementy zostaną pozbawione modernizacja PPZR Grom do wersji Piorun. osłony, jaką zapewnia zestaw średniego zasięgu. Przyjmuje się, że: Znaczna część zestawów systemu Narew będzie jed- – zestaw średniego zasięgu Wisła będzie w stanie nak wprowadzana do wyposażenia pułków przeciwlot- prowadzić walkę z ŚNP na średniej i dużej wysokości niczych wojsk lądowych dysponujących poza zestawa- oraz bronić przed atakiem z użyciem rakiet balistycz- mi krótkiego zasięgu stopniowo modernizowanymi nych; systemami bardzo krótkiego zasięgu. Dlatego system – zestaw krótkiego zasięgu Narew będzie mógł pro- Narew powinien być zdolny do współpracy z zestawa- wadzić walkę z ŚNP na średniej i małej wysokości; mi bardzo krótkiego zasięgu zarówno będącymi już – zestawy bardzo krótkiego zasięgu Pilica, Poprad w wyposażeniu sił zbrojnych, jak i planowanymi do i Narew będą zdolne do prowadzenia walki z ŚNP na wprowadzenia w przyszłości. Ponadto zestawy tego małej i skrajnie małej wysokości. systemu, w szczególności te kierowane do oddziałów W wyniku realizacji programu operacyjnego nastą- przeciwlotniczych wojsk lądowych, powinny być bar- pi zdecydowany wzrost zakresu działań bojowych dzo mobilne i zdolne do częstych zmian stanowisk wojsk OPL, w tym: oraz szybkiego odtwarzania gotowości, gdyż mogą zo- – zwiększenie rozmiaru stref rażenia; stać rozmieszczone blisko linii styczności wojsk. Jed- – uzyskanie zdolności do obrony przed rakietami nym z wymagań eksponowanych w systemie Narew balistycznymi; jest również zachowanie możliwości autonomicznego – możliwość jednoczesnego zwalczania wielu celów działania jednostki ogniowej w sytuacji występowania powietrznych (systemy wielokanałowe). lokalnych ograniczeń utrudniających wykorzystanie sieciocentrycznego systemu dowodzenia. System ten SYSTEM NAREW powinien umożliwiać działanie w strukturze hierar- Program pozyskania systemu obrony przeciwlotni- chicznej oraz współpracę z narodowymi systemami czej krótkiego zasięgu „Narew” jest obecnie na mniej dowodzenia wyższego szczebla. Jego konfiguracja jest zaawansowanym etapie niż w przypadku programu jednym z największych wyzwań, z jakimi muszą „Wisła”. Opóźnienie w jego realizacji już dziś wpływa zmierzyć się siły zbrojne i partnerzy przemysłowi na zdolności operacyjne Sił Zbrojnych RP, gdyż sys- w odniesieniu do systemu Narew8. tem ten jest niezbędny do umożliwienia skutecznego Jeżeli chodzi o środki wykrywania i śledzenia ce- odpierania zmasowanych ataków powietrznych, a tak- lów w systemie Narew, mogą one w zasadzie zostać że zapewnienia adekwatnej osłony przeciwlotniczej w całości dostarczone przez krajowy przemysł. Funk- zgrupowaniom wojsk lądowych. Innymi słowy, bez cję stacji wstępnego wykrywania powinny pełnić sta- wprowadzenia systemu Narew zdolności pozostałych cje radiolokacyjne P-18PL i PET-PCL (analogicznie elementów obrony powietrznej (system średniego za- jak w systemie Wisła). Z kolei wielofunkcyjny radar sięgu oraz zestawy bardzo krótkiego zasięgu) będą kierowania ogniem pod kryptonimem „Sajna” ma ograniczone. Powinien on spełniać wiele wymagań. osiągnąć gotowość do wdrożenia produkcji około Przede wszystkim musi być zdolny do współdziałania 2021 roku. Będzie to dookólna stacja z mobilną anteną z pozostałymi warstwami obrony powietrznej. Ozna- AESA, umieszczoną według dostępnych informacji na cza to, między innymi, że Narew ma blisko współpra- około 20-metrowym maszcie. Ta cecha Sajny powinna cować z zestawami systemu Wisła, ponieważ do jed- przyczynić się do zwiększenia zdolności do zwalcza- nostek rakietowych sił powietrznych będą kierowane, nia celów nisko lecących, co jest jednym z podstawo- oprócz zestawów IBCS (Integrated Battle Command wych zadań systemu Narew. W razie przyspieszonego System)/ Patriot, również zestawy systemu Narew. wprowadzania pierwszej partii zestawów krótkiego za- W praktyce powinno to oznaczać współpracę w ra- sięgu do służby funkcję radaru wielofunkcyjnego kie- mach sieciocentrycznego systemu dowodzenia zapew- rowania ogniem może pełnić zdolna do przerzutu sta- niającego możliwość wskazywania celów przez radary cja radiolokacyjna (ZDPSR) Bystra. Charakteryzuje należące do systemu Narew zestawom Wisła i odwrot- się ona mniejszym zasięgiem i pułapem wykrywania nie. Takie rozwiązanie umożliwi wypełnienie luk celów niż Sajna, lecz jej parametry są uznawane za wy- w pokryciu radiolokacyjnym, które występują na małej starczające do kierowania ogniem pocisków rakieto- wysokości ze względu na ukształtowanie terenu. Ma to wych krótkiego zasięgu. Ponadto nawet po wprowadze- również znaczenie dla ekonomii działania zestawów niu stacji Sajna radar Bystra będzie wartościowym uzu- rakietowych obrony powietrznej, gdyż pozwoli na pełnieniem systemu obrony powietrznej ze względu na zwalczanie większości celów za pomocą pocisków dużą mobilność i krótki czas osiągania gotowości. systemu Narew oraz wykorzystanie relatywnie bar- Pierwotnie systemowi Narew postawiono wymóg, dziej kosztownych i mniej licznych rakiet systemu aby pociski charakteryzowały się zasięgiem wynoszą- Wisła wyłącznie do zwalczania trudnych celów. cym 25 km. W praktyce jednak rozwój technologii

8 Zespół autorski redakcji, Budowa nowoczesnego systemu OP i OPL dla Polski, Defence24.pl, Warszawa 2019, s. 15.

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

RYS. 3. MOŻLIWOŚCI OGNIOWE ZESTAWÓW PRZECIWLOTNICZYCH PO MODERNIZACJI SIŁ I ŚRODKÓW OP I OPL RÓŻNEGO ZASIĘGU

H [km]

ŚREDNI ZASIĘG – WO WISŁA Vc < 1100 m/s 20

Możliwość zwalczania taktycznych rakiet balistycznych S = 31 400 km2

S = 2000 km2 KRÓTKI ZASIĘG – WO NAREW 10 Vc < 700 m/s 5 S = 314 km2 Źródło: Zespół autorski BARDZO KRÓTKI ZASIĘG redakcji, Budowa nowoczesnego systemu Vc < 500 m/s 10 25 D [km] OP i OPL dla Polski, Defence24.pl, Warszawa 2019.

spowodował, że możliwe jest pozyskanie rakiet oraz przeszkolenie żołnierzy (uwzględniając 18 Dywi- o większym zasięgu, rzędu około 40 km. Wprowadze- zję Zmechanizowaną) czterech pułków przeciwlotni- nie takiego pocisku mogłoby zwiększyć zdolności sys- czych wojsk lądowych oraz kilku dywizjonów rakieto- temu Narew, pozwalając mu przejąć część zadań syste- wych sił powietrznych. Należy zaznaczyć, że nowo formu Wisła. Podobny efekt można osiągnąć w odniesie- mowany pułk przeciwlotniczy 18 DZ ma zostać od niu do systemu Narew oraz do współpracy z zestawami początku uzbrojony w system Narew. Krajowy prze- bardzo krótkiego zasięgu. Propozycję opracowania po- mysł będzie odpowiedzialny nie tylko za produkcję sta- cisku o zasięgu około 12–14 km złożył rodzimy prze- cji radiolokacyjnych, lecz także za budowę kompeten- mysł zbrojeniowy. Taki pocisk mógłby w odpowied- cji do produkcji rakiet, następnie za ich dostawę i inte- nich warunkach przejąć od zestawów systemu Narew grację całego systemu, być może we współpracy zadanie zwalczania części celów, na przykład BSP czy z partnerem zagranicznym. Biorąc pod uwagę czaso- śmigłowców, dodatkowo zwiększając ekonomię dzia- chłonność tego procesu (może on trwać około dekady łania systemu obrony powietrznej od momentu rozpoczęcia dostaw), niezbędne jest jak Cechą systemu Narew jest też duży stopień skompli- najszybsze podjęcie kierunkowych decyzji dotyczą- kowania oraz szeroki zakres prac do wykonania. Plan cych systemu Narew. Mimo wprowadzania zestawów pozyskania 19 baterii dla co najmniej dwóch rodzajów Poprad, Pilica i Piorun siły zbrojne nadal potrzebują sił zbrojnych wiąże się z koniecznością wprowadzenia rozbudowy zdolności oraz nowych rozwiązań w dzie- między innymi 38 radarów wielofunkcyjnych kierowa- dzinie obrony krótkiego i bardzo krótkiego zasięgu. nia ogniem, po 19 radarów PCL-PET i P-18PL (zakła- Chodzi w szczególności o zapewnienie ochrony zgru- dając wdrożenie po jednej stacji każdego z typów na powaniom wojsk lądowych i zdolności Counter Roc- baterię), a także około 114–152 wyrzutni rakiet i co kets, Artillery, Mortars – C-RAM (zwalczania poci- najmniej kilkudziesięciu stanowisk kierowania walką sków rakietowych, artyleryjskich i moździerzowych). wraz z systemami wsparcia i ich infrastrukturą. Reali- zacja programu systemu Narew może się więc okazać ZESTAW PRZECIWLOTNICZY PSRA PILICA procesem czasochłonnym i trwać ponad dekadę. W ra- Jest przeznaczony do punktowej osłony ważnych mach wprowadzania systemu krótkiego zasięgu nie- obszarów lub obiektów (w tym na przykład baz lotni- zbędna będzie też budowa odpowiedniej infrastruktury czych) w ramach krajowego systemu obrony powietrz-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 53 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

nej. Może też zapewnić osłonę dla, przykładowo, baz Jednym z ważniejszych elementów jednostki ognio- logistycznych, stanowisk dowodzenia czy nawet wal- wej jest sterownik bezpieczeństwa, czyli autonomicz- czących pododdziałów rodzajów wojsk. Będzie też ne urządzenie elektroniczne odpowiadające za kon- podstawowym środkiem przeciwlotniczym w bryga- trolę całego uzbrojenia. Zapewnia on komunikację dach zmechanizowanych. Jako zintegrowana całość za- z modułem sterowania pociskami rakietowymi pewnia on dozorowanie przestrzeni powietrznej, wy- oraz nadzoruje procedury ich użycia i prowadzenia krywanie i śledzenie różnych obiektów powietrznych ognia z armat. W trybie zdalnym wspólnie z kompu- czy też osłonę własnych maszyn lądujących lub startu- terem systemu kierowania ogniem kontroluje całe jących z ochranianych lotnisk. Jest zdolny do zwalcza- uzbrojenie, a w trybie awaryjnym odbiera dane z kla- nia mikro- i mini-BSP, samolotów i śmigłowców oraz wiatury celownika CP-1SP i generuje komendy steru- pocisków manewrujących, jak również wybranych ce- jące obwodami uzbrojenia. Jest on zabezpieczony lów naziemnych. Odpowiednio rozstawiony pojedyn- przed nieautoryzowanym użyciem (wewnętrznie wbu- czy system może bronić nawet do 350 km2 obszaru9. dowany immobilizer) oraz ma obwody chroniące Docelowo zakłada się, że w skład baterii będzie przed przypadkowym oddaniem strzału. wchodzić sześć jednostek ogniowych połączonych sie- Konstrukcja jednostki ogniowej zapewnia również ciocentrycznym systemem dowodzenia i kierowania prowadzenie ognia w trybie manualnym (awaryjnym) ogniem. Każda jednostka ogniowa jest modułem auto- tylko z wykorzystaniem kolimatorowego celownika nomicznym i automatycznym zarazem, zbudowanym programowalnego CP-1SP. W jego skład wchodzi im- na bazie PZRA ZUR-23-2SP Jodek. Dodatkowo pulsowy dalmierz laserowy o zasięgu 8000 m i 12-ka- w każdej baterii znajdą się ciągniki artyleryjskie zesta- nałowy odbiornik nawigacyjny GPS, a sam współpra- wu, stanowisko dowodzenia, stacja radiolokacyjna oraz cuje z automatycznym systemem dowodzenia obroną po dwa pojazdy transportowe i amunicyjne. przeciwlotniczą Rega (lub innym). Na wchodzącej Jednostkę ogniową utworzono przez zainstalowanie w jego skład półprzezroczystej płytce są wyświetlane zmodyfikowanej, podwójnie sprzężonej armaty kalibru dane informujące o stanie pocisku rakietowego i stoli- 23 mm, sprzęgniętej z dwoma wyrzutniami przeciwlot- ka startowego oraz piktogramy o obiektach znajdują- niczych pocisków rakietowych. Uzbrojenie artyleryjskie cych się w polu widzenia celowniczego. Jest on do- zapewnia szybkostrzelność teoretyczną 2000 strz./min datkowo wyposażony w celownik rakursowy (maksy- oraz prowadzenie skutecznego ognia na maksymalnym malna prędkość celu dla kąta wyprzedzenia na dużym zasięgu do 2500 m. Rakieta Grom ma zasięg od 500 do pierścieniu może dochodzić do 150 m/s, na małym 5000 m, natomiast zwalcza cele na wysokości od 10 do zaś do 60 m/s w odległości do 1000 m). Efektywne 3500 m (od 10 do 2500 m w odniesieniu do samolotów prowadzenie ognia uzyskuje się dzięki zamontowanej odrzutowych). Na kursie zbliżeniowym można za jej głowicy optoelektronicznej GOS-1 Aurora oraz syste- pomocą zwalczać cele lecące z prędkością 360 m/s mowi kierowania ogniem z autotrackerem i systemem oraz oddalające się z prędkością 320 m/s. Prawdopodo- IFF. Właściwe pozycjonowanie zapewnia odbiornik bieństwo rażenia bez zakłóceń wynosi 0,6 (0,4 z zakłó- systemu nawigacji satelitarnej GPS HGST-T. W gło- ceniami). Piorun jest bardzo głęboką modernizacją ra- wicy optoelektronicznej zastosowano kamerę termo- kiety Grom. Jest przeznaczony do zwalczania śmigłow- wizyjną KMW-1 Teja (z chłodzonymi detektorami ców, samolotów i rakiet skrzydlatych znajdujących się matrycowymi, pracującą w zakresie 3÷5 µm), kame- na pułapach od 10 do około 4000 m oraz w odległości rę TV i dalmierz laserowy. Na wypracowanie właści- od 500 do ponad 6000 m. Na kursie zbliżeniowym wej decyzji do otwarcia ognia wypływają dane uzy- można za jego pomocą zwalczać cele lecące z prędko- skane z systemów zobrazowania sytuacji powietrznej ścią 400 m/s oraz oddalające się z prędkością 320 m/s10. w rejonie działania, napływające komendy kierowania W rakietach Piorun po zastosowaniu nowo opracowa- ogniem, informacje o statusie danego stanowiska nych fotodiod i metod detekcji uzyskano wielokrotnie ogniowego oraz ilości posiadanej amunicji. Zamoco- większą zdolność do wykrywania celów. Zapewniają wanie dodatkowej elektroniki i zestawu rakiet wymu- one ponaddwukrotne zwiększenie zasięgu wykrycia siło dokonanie zmian konstrukcyjnych związanych i rażenia celu. Zasięg lotu sterowanego przekracza z wytrzymałością oryginalnego podwozia ZU-23-2 6000 m dzięki wprowadzeniu detektorów o większej (niedostosowanego pierwotnie do takich modyfika- czułości, nowej metody ich chłodzenia oraz optyma- cji). W skład jednostki ogniowej może wchodzić po- lizacji algorytmów sterowania rakietą, a także zmody- za tym przenośna konsola zdalnego sterowania fikowaniu jej paliwa. Wzrosła też precyzja trafienia – (lub komputer obsługi zdalnej), ustawiona na trój- badania potwierdziły bezpośrednie zniszczenie szyb- nogu. Jest ona połączona z jednostką ogniową za kiego celu długości 1000 mm i średnicy 60 mm pomocą światłowodu (maksymalna odległość wynosi podczas strzelania na maksymalnym zasięgu. Dodatko- do 100 m). Konsola umożliwia sterowanie zestawem, wo zwiększono odporność na zakłócenia termiczne co wpływa zasadniczo na stopień ochrony żołnierzy oraz zastosowano laserowy czujnik zbliżeniowy. do jego bezpośredniej obsługi. Pojedynczy system

9 Ibidem, s. 18. 10 https://www.defence24.pl/przeciwlotnicza……- analiza/. 22.03.2020.

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TEMAT NUMERU – OBRONA POWIETRZNA

ogniowy jest holowany za pomocą samochodu cięża- nia wykorzystywane w zestawie Pilica mogą być z ła- rowego Jelcz 442.32 lub innego pojazdu w układzie twością zaadaptowane do innych, przyszłościowych 4x4. Taki sam pojazd jest przewidziany jako wóz systemów artyleryjsko-rakietowych bliskiego zasięgu. transportowy i amunicyjny. W skład jednostki ognio- Ponadto on sam nadal zachowuje możliwość dalszego wej wchodzi radar kierowania ogniem11. rozwoju. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze jeden Stanowisko dowodzenia zainstalowane w 15-stopo- istotny argument. Ponieważ zestaw ZU-23-2 i jego wym kontenerze wykorzystuje elektromagnetycznie rozwojowe odmiany są bardzo rozpowszechnione na izolowaną kabinę roboczą przystosowaną do przetwa- świecie, można więc liczyć na pewne możliwości eks- rzania informacji niejawnych. Zapewnia ono wymianę portowe lub modernizacje prowadzone na rzecz wielu danych z systemem dowodzenia i kierowania walką armii. Również istotny jest fakt, że system ten w pra- szczebla nadrzędnego, a także z podległymi systemami wie 95% wykorzystuje krajowe rozwiązania opraco- walki oraz monitorowanie ich aktualnego stanu i reali- wane dla niego lub adaptowane z innych konstrukcji. zowanych działań. Jego klimatyzowana kabina jest wy- Zastosowany w armatach kaliber 23 mm wprowadza posażona w dwa równoległe analogiczne stanowiska jednak wiele ograniczeń. Trudno jest bowiem przy tak operatorskie (z pulpitami AC-16IP-01). Jedno zajmuje małym kalibrze amunicji zwiększyć jej skuteczność dowódca baterii, drugie – operator systemu, na którego w niszczeniu (obezwładnianiu) celów i dodatkowo za- ekranie LCD jest wyświetlane zobrazowanie sytuacji stosować różne metody jej programowania i naprowa- taktycznej na podstawie danych z radiolokatora. Na sta- dzania. Same jednostki ogniowe są przy tym zestawa- nowisku dowodzenia zamontowano szerokopasmową mi odkrytymi, wrażliwymi na warunki atmosferyczne radiostację cyfrową, przykładowo R-450C (pracuje (szczególnie chodzi tu o elementy elektroniczne w sieci TDMA i współpracuje z łączem transmisji i optoelektroniczne). Samą autonomiczność ogranicza danych standardu Link-11 oraz ma możliwość wpro- też niewielka jednostka ognia dostępna na pojedyn- wadzenia Link-16), oraz routery RP-110. Zapewnia to czym stanowisku. kompatybilność z systemami dowodzenia i obrony System kierowania ogniem, wymiany danych czy przeciwlotniczej NATO. Dodatkowo stanowisko do- wykrywania jest stosunkowo nowoczesny i moduło- wodzenia może zostać wyposażone w automatycznie wy w budowie, więc przy perspektywicznej chęci za- rozwijany i zwijany maszt antenowy o wysokości miany uzbrojenia (np. na działko laserowe) zastoso- 15÷17 m. Sam kontener jest przewożony samochodem wanie obecnej konfiguracji z ZU-23-2 raczej nie jest ciężarowym Jelcz 442.32. W skład rozszerzonego sys- właściwym rozwiązaniem. Na przydatność zestawu temu łączności wchodzą podsystemy bezprzewodowe wpływa wiele czynników, ale o jego efektywności – radiowe wykorzystujące światłowód. Zapewniają zadecyduje wpięcie go w kompleksowy system obro- one przesył danych do elementów składowych baterii ny powietrznej, którego jak na razie (mimo wielolet- na odległość do 5000 m. Sam system jest odporny na nich zapowiedzi) nie ma. Zastosowane w nim roz- zakłócenia i niezawodny w działaniu oraz zapewnia wiązania i sposoby ich efektywnego wykorzystania przesył danych cyfrowych i fonicznych. są zwykle nowoczesne (czego niestety nie można po- wiedzieć o uzbrojeniu artyleryjskim). Sama perspek- PRÓBA OCENY SYSTEMU tywa dalszej modyfikacji jest przy tym również ogra- Na wstępie należy zaznaczyć, że to właśnie MON niczona wyborem takiej a nie innej konstrukcji wyj- wybrało kaliber 23 mm dla części artyleryjskiej zesta- ściowej. Wprowadzając do eksploatacji ten sprzęt, wu, mimo prowadzonych równocześnie prac nad należy opracować sposoby jego użycia ze szczegól- ZSSP-35 Hydra, w którym wykorzystano armatę auto- nym uwzględnieniem obecnych i przyszłych możli- matyczną Oerlikon KDA kalibru 35 mm, produkowa- wości, jakie dają nowoczesne systemy uderzenia ną na licencji w naszym kraju. Przyczyn takiego stanu z powietrza. rzeczy było zapewne kilka. Zaliczyć do nich można posiadanie dużych zapasów amunicji kalibru 23 mm, * * * doskonałą znajomość samego systemu artyleryjskiego Wywalczenie oraz utrzymanie przewagi w prze- (jego konstrukcji oraz warunków eksploatacji) czy strzeni powietrznej było, jest i będzie w dalszym cią- udane już sprzężenie go z pociskami rakietowymi gu traktowane jako jeden z priorytetów w przyszłych Grom (w następstwie Piorun). Ponadto system jest konfliktach zbrojnych. Naturalną konsekwencją tak bardziej mobilny niż ZSSP-35 Hydra. Konstrukcja zdefiniowanego zagrożenia jest ciągły rozwój naziem- Pilicy pozwala też na zamontowanie głowicy opto- nych środków OPL, wyznaczający tym samym kie- elektronicznej zdolnej do wykrywania, śledzenia i na- runki zmian w działaniach wojsk. W najbliższych la- prowadzania uzbrojenia (daje to pojedynczy kanał ce- tach należy oczekiwać dalszego postępu w tej dzie- lowania zwielokrotniony większą liczbą pojedynczych dzinie, tym bardziej że w uzbrojeniu wielu państw są autonomicznych jednostek ogniowych w każdej bate- lub będą bardziej zawansowane technologicznie środ- rii). Ponadto poszczególne komponenty czy rozwiąza- ki napadu powietrznego. n

11 https://www.defence24.pl/przeciwlotnicza-pilica-w-tarczy-polski-analiza; https://www.defence24. pl/wiadomosci/rusza-produkcja-systemu- pilica-poczatek-dostaw-w-2019-roku/. 23.03.2020.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 55 SZKOLENIE Koordynacja ognia połączonego

ODDZIAŁYWANIE OGNIOWE JEST KLUCZOWYM CZYNNIKIEM, KTÓRY UMOŻLIWIA WALKĘ W OBSZARZE OPERACJI, PRZEDE WSZYSTKIM DZIĘKI JEJ RELACJOM Z MANEWREM.

ppłk mgr inż. Szymon Czerwiński ermin siła ognia powszechnie jest używany do z poglądami, że obecnie mamy do czynienia z opera- Topisania zbiorowych zdolności ofensywnych sił cjami czwartej generacji1. Na podstawie obserwacji zbrojnych lub alternatywnie – zdolności militarnych z ich prowadzenia w ostatnich trzech dekadach należy do skierowania oddziaływania na przeciwnika. Od- skonstatować, że ich celem jest wymuszenie określo- działywanie niszczy, neutralizuje, tłumi, demoralizuje nego zachowania przeciwnika z wykorzystaniem i wywiera wpływ na potencjał strony przeciwnej. wszystkich dostępnych sieci (społecznej, ekonomicz- Ogień może być prowadzony z morza, lądu i powie- nej i politycznej)2. Wynika z tego konieczność prowa- Autor jest starszym trza. Ma on działanie fizyczne, a także psycholo- dzenia walki w wielu domenach jednocześnie, co po- specjalistą w Centrum giczne. Zapewnia siłę do wzmocnienia lub włączenia winno być połączone z równoległą zdolnością do Symulacji efektów tempa oraz równoczesności i zaskoczenia szybkiej koncentracji sił. i Komputerowych Gier w prowadzonych działaniach. Jego skuteczność za- Aby właściwie zrozumieć warunki, w jakich pro- Wojennych Akademii leży od jego objętości, dokładności oraz nagłości lub wadzona jest koordynacja, następnie realizacja ognia Sztuki Wojennej. nieprzewidywalności. Umożliwia też precyzyjne od- połączonego, właściwe będzie przeanalizowanie istot- działywanie, skupienie różnych systemów na jednym nych elementów stanowiących wymagania dla niego zadaniu oraz szybkie połączenie ognia z obiektami na poziomie operacyjnym. Można zatem wyróżnić oddziaływania. następujące: Ogień połączony (Joint Fire – JF) to ogień stoso- – koalicyjny (sojuszniczy) i wielopodmiotowy cha- wany podczas użycia sił z dwóch lub więcej kompo- rakter operacji; nentów w skoordynowanym działaniu z zamiarem – połączoność prowadzonej operacji; osiągnięcia wspólnego celu. Obejmuje bezpośrednie – parametry przestrzenne oraz charakterystyka śro- i pośrednie wsparcie ogniowe i jest oparty na efektach dowiska obszaru operacji (JOA); inicjowanych na poziomie operacyjnym. – charakter obiektów oddziaływania; – złożoność oddziaływania kinetycznego i niekine- WYMAGANIA tycznego; Właściwe zrozumienie wymagań odnoszących się – konieczność zapewnienia bezpieczeństwa woj- do ognia połączonego, w tym do jego koordynacji, skom własnym; nie jest w pełni możliwe bez zrozumienia współcze- – zapewnienie wystarczającego stopnia CDE; snego i potencjalnie przyszłego środowiska operacyj- – korelacja między efektami ognia połączonego nego. W literaturze przedmiotu możemy się spotkać a osiąganiem założonych efektów operacyjnych.

1 P. Paździorek. Prognoza charakteru działań militarnych w perspektywie połowy XXI wieku [w:] Siły i środki walki zbrojnej w wojnach przyszłości, red. A. Polak, P. Paździorek, AON, Warszawa 2016, s. 73. 2 T.X. Hammes, The Sling and the Stone: On War in the 21 Century, New York: Zenith Press 2006.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

Dostępne dokumenty NATO precyzują, że z chwilą powstania zagrożenia uruchamiana jest procedura re- RYS. 1. PIERŚCIENIE agowania kryzysowego Sojuszu. W zależności od charakteru zagrożenia budowana jest koalicja państw WARDENA JAKO OBSZARY lub wypracowywane porozumienie wszystkich państw członkowskich w sprawie ich udziału w ope- ODDZIAŁYWANIA W OPERACJI racji. Z doświadczeń ostatnich dwóch dekad – po- cząwszy od działań w byłej Jugosławii w 1999 roku, do operacji przystępowała najczęściej koalicja kilku państw. Udział wielu podmiotów w projektowanej KOSMOS operacji z jednej strony rozszerzał legitymizację uży- cia siły militarnej, z drugiej czynił bardziej skompli- SYSTEMY OBRONNE kowanym jej prowadzenie. Po aktywacji Dowództwa Sił Połączonych (JFC) SPOŁECZEŃSTWO przystępuje ono z udziałem komponentów wyznaczo- MORZE nych przez poszczególne państwa do planowania, INFRASTRUKTURA przygotowania i koordynowania operacji. Koordyna- cja obejmuje również wykonawstwo ognia połączo- INSTYTUCJE PODSTAWOWE nego. Jak wynika z doświadczeń, bardzo często ogień

dalekiego zasięgu, wykonywany w wymiarze połą- ELITY LĄD czonym i zarazem koalicyjnym, stanowił początek POLITYCZNE operacji. Obszarami jego oddziaływania będą z zasady poszczególne elementy tworzące tzw. pierścienie Wardena (rys. 1). Model Wardena (opisany w jego pracy pt. Enemy as a System), który powstał jako wynik doświadczeń POWIETRZE z pierwszej wojny w Zatoce Perskiej, zakłada istnienie pięciu wymiarów oddziaływania na przeciwnika (definiowanego jako: systemy obronne, infrastruktura, społeczeństwo, instytucje podstawowe i elity polityczne), czyli domenę: lądową, morską, powietrzną, kosmiczną oraz cybernetyczną. Założenie to stanowi podstawę prowadzenia współczesnych operacji i wy- CYBERPRZESTRZEŃ raża się wprost w opracowywanym projekcie operacyjnym. Oddziaływanie na starannie wyselekcjono- wane elementy umożliwia uzyskanie przewagi dzięki Źródło: J. Warden, The Enemy as a System, „Airpower Journal” 1995 nr 1, s. 27. oddziaływaniu na kluczowe wrażliwości potencjalnego przeciwnika (antagonistycznie nastawionego aktora). Zastosowanie narzędzia w postaci ognia po- łączonego pozwala dowódcy Sił Połączonych na Konieczność rażenia celu znajdującego się w dowol- zmaksymalizowanie efektu oddziaływania na prze- nym miejscu obszaru operacji wymaga zdolności do ciwnika, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania realizacji tego zadania o każdej porze dnia i nocy. Do- zakładanych efektów. bór środka jest uwarunkowany zdolnościami poszcze- Przy tak przyjętych założeniach zasadne jest wyko- gólnych komponentów wyznaczonych do realizacji rzystanie ognia połączonego w połączonym obszarze zadania, a ich możliwości powodują konieczność operacji (Joint Operation Area – JOA). W związku wzajemnego uzupełniania się. z tym niezbędne są oddziaływania kinetyczne na cele Ważnym wymogiem w stosunku do ognia połączo- znajdujące się na obszarze operacji. Utrudnienie jego nego jest parametryzacja obszaru operacji, która za- koordynacji na poziomie operacyjnym wynika z koali- kłada wcześniejsze rozwinięcie systemu rozpoznania, cyjnego charakteru systemu oddziaływania, złożonego monitorowania i nadzoru. Z drugiej strony nakłada na z jednostek ze składu kilku lub wielu państw. Przykła- wykonawców posiadanie środków, które pozwolą na dem koalicyjnego oddziaływania jest operacja „Świt wykonanie precyzyjnych uderzeń na znaczne odległo- Odysei” („Odysey Dawn Operation”), prowadzona ści, połączone z możliwością koordynacji, synchroni- w celu wymuszenia zakazu lotu nad Libią zgodnie z re- zacji oraz oceny skutków ognia. zolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1973. Wykona- W razie rozwoju zdolności naszych sił zbrojnych do ny atak wyeliminował całkowicie z działania (w dniach wykonania ognia połączonego należy, przy okazji od 19 do 21 marca 2011 roku) lotnictwo libijskie. analizy wpływu poszczególnych domen na jego wy- Z kolei połączoność nakłada w trakcie oddziaływa- mogi, zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Nara- nia na przeciwnika wymóg precyzji i koordynacji. stająca rywalizacja mocarstw o wpływy w strefach

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 57 SZKOLENIE

atrakcyjnych ekonomicznie powoduje konieczność wcześniejsze wyselekcjonowanie i rozpoznanie utrzymywania zdolności do kontroli obszarów kluczo- obiektów wysokoopłacalnych, następnie dobór środ- wych. Dzieje się tak z uwagi na ich żywotny interes ków do realizacji tego zadania6. gospodarczy. W ramach zagrożeń militarnych ma- Z kolei w drugim sposobie zakłada się prowadzenie terializuje się to w postaci koncepcji A2/AD (Anti- działań wysokomanewrowych. Ich istota polega przede -Access/Area Denial). wszystkim na identyfikowaniu słabych miejsc w struk- W sferze zainteresowania Sił Zbrojnych RP szcze- turze przeciwnika (rejonów, punktów) w celu wykona- gólnie niebezpieczny staje się rozwój zdolności anty- nia na niego uderzenia. Zamiarem jest postawienie dostępowych rozwijanych przez Federację Rosyjską. przeciwnika w niedogodnym położeniu oraz wytwo- Jej siły zbrojne planują użyć do realizacji tego zadania rzenie przewagi sytuacyjnej umożliwiającej rozbicie go pocisków ziemia–powietrze oraz całego wachlarza częściami7.W obydwu przypadkach szczególną rolę środków naziemnych. Jednak prawdziwym celem odgrywa ogień połączony jako decydujące narzędzie tych działań jest prawdopodobnie przygotowanie do oddziaływania kinetycznego. działań ofensywnych. Podsumowując, należy stwierdzić, że kluczowym Z kolei przeciwdziałając ofensywnym zamiarom wymogiem dla ognia połączonego jest jego precyzja przeciwnika, należy na własnym terytorium rozbudo- w czasie i przestrzeni. Z kolei ze specyfiki jego reali- wywać system antydostępowy. Charakteryzując zacji wynika konieczność szczegółowej jego koordy- wspomniane zdolności, trzeba zauważyć, że koncep- nacji i synchronizacji tak, by faza realizacyjna przy- cja A2/AD opiera się na założeniu wzbraniania wej- niosła spodziewane efekty operacyjne. ścia przeciwnika na teatr działań (Anti-Access), realizowanego z zasady z wykorzystaniem amunicji dale- MOŻLIWOŚCI kiego zasięgu, oraz wzbraniania i blokowania Na podstawie zaprezentowanej analizy można swobody jego działania z użyciem amunicji krótszego stwierdzić, że każdy z komponentów: lądowy, po- zasięgu oraz innych środków3. Z tego też względu wietrzny czy morski jest zdolny do realizacji ognia właściwy jest rozwój wszelkich koncepcji uniemożli- połączonego w ramach operacji. Obejmuje to zdol- wiających potencjalnemu przeciwnikowi prowadzenie ność do wykonania uderzeń posiadanymi środkami działań zbrojnych na terenie naszego kraju. oraz zdolność komórek wewnętrznych organów do- Wynika z tego konieczność rozwoju zdolności do wodzenia do rozpoznania, koordynowania i oceny realizacji ognia połączonego jako narzędzia zaprojek- skutków ognia. Elementy te są równoważnie niezbęd- towanego przeciw rozwijanym zdolnościom poten- ne do realizacji ognia na poziomie operacyjnym. cjalnego przeciwnika, ograniczającego jego bezkar- Zdolność do wykonania uderzeń polega na posia- ność ogniową w pierwszej fazie operacji. daniu w gotowości do bezpośredniego użycia rakiet Analiza przebiegu konfliktów zbrojnych w XXI i amunicji niezbędnych do realizacji zadania przez wieku oraz rozwój koncepcji prowadzenia działań, efektory ognia połączonego. Literatura doktrynalna a także środków walki prowadzą do wniosku, że jed- nie precyzuje przedziału donośności, od której dany nym z najważniejszych czynników, warunkujących rodzaj broni jest predystynowany. Zdaniem autora osiągnięcie zamierzonych celów operacyjnych, jest w wypadku operacji lądowej za minimalny zasięg integracja działań środków wsparcia ogniowego4. broni niezbędnej do realizacji zadań ognia połączo- Z jednej strony ogień połączony może stanowić ele- nego należy przyjąć 40 km. W wypadku komponen- ment rozstrzygający, z drugiej – element całego wa- tów powietrznego i morskiego zasięg ten jest z zasady chlarza środków kinetycznych. Należy zauważyć, że większy. Dodatkowo amunicja i rakiety powinny być dzisiaj mamy do czynienia z dwoma sposobami po- zdolne do wykonania precyzyjnego rażenia. dejścia do prowadzenia działań bojowych5. W pierw- Zdolność organów dowodzenia do realizacji rozpo- szym przyjmuje się, że zasadniczym warunkiem poznania, koordynowania i oceny skutków ognia polega wodzenia operacji jest doprowadzenie do całkowitej na właściwym zaprojektowaniu struktury organiza- niezdolności głównych systemów walki przeciwnika. cyjnej oraz określeniu zewnętrznych i wewnętrznych Zakłada się przy tym precyzyjne rażenie wybranych więzi informacyjnych, które umożliwią bezkolizyjny obiektów potencjalnego przeciwnika, co pozwoli obieg informacji w obszarze planowania, koordynacji skutecznie pozbawić je ich podstawowych funkcji. i realizacji ognia połączonego. Jednocześnie w koncepcji tej obowiązujące jest pro- W komponencie lądowym elementem dalekono- wadzenie uderzeń na najsilniejsze punkty systemów śnego kinetycznego oddziaływania na przeciwnika przeciwnika. Drogą do osiągnięcia tego celu jest pozostają wojska rakietowe i artyleria. Ogromną szansę

3 L. Elak, Tactical determinants of A2/AD operations, „Zeszyty Naukowe Akademii Sztuki Wojennej” 2018 nr 3(112), s. 5. 4 T. Całkowski, Rozwój zdolności operacyjnych wojsk rakietowych i artylerii [w:] Siły i środki walki zbrojnej w wojnach przyszłości, red. A. Polak, P. Paździorek, Warszawa 2016. 5 Ibidem, s. 150. 6 Ibidem. 7 Ibidem.

58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

na zwiększenie ich zdolności stanowi dywizjon rakiet mencie trafienia w cel to około 345 kg. Zasięg nomi- wyposażony w wyrzutnie HIMARS. Dzięki zasto- nalny pocisku wynosi 180 km, jednak jego zasięg sowaniu pocisków rodziny GMLRS system MLRS/ skuteczny jest ograniczony zasięgiem systemów wy- HIMARS zmienił swoją rolę na polu walki. Zamiast krywania, identyfikacji i śledzenia celów powierzch- do zwalczania celów obszarowych można było go niowych. Parametr zasięgu, rodzaje głowic, możli- wykorzystać do zwalczania celów punktowych poje- wość prowadzenia ognia do celów nawodnych i alter- dynczymi pociskami o dwukrotnie większym zasię- natywnie lądowych w pełni kwalifikują ten środek gu. Dzięki nowej głowicy burzącej w pocisku M31, walki do prowadzenia ognia połączonego w operacji. która zastąpiła dotychczasowe głowice kasetowe, Kluczowymi zdolnościami do prowadzenia ognia zminimalizowano zarówno ryzyko porażenia wła- połączonego w operacji dysponuje komponent po- snych wojsk, jak również wystąpienia niewybuchów. wietrzny. Uwzględniając potencjał uzbrojenia samo- Do tej pory należało się liczyć z 2–4% niezdetonowa- lotu wielozadaniowego F-16, posiadamy pociski ma- nej subamunicji, czyli około 400 szt. niewybuchów newrujące AGM-158 JASSM. Umowę na ich dostawę z salwy trzech wyrzutni. Głowica burząca umożliwiła podpisano 11 grudnia 2014 roku. Jest to taktyczny wykorzystanie GMLRS w terenie zurbanizowanym, lotniczy pocisk manewrujący o obniżonej wykrywal- gdzie kluczowym problemem jest minimalizacja strat ności do zwalczania celów punktowych spoza zasięgu wśród ludności cywilnej. obrony przeciwlotniczej przeciwnika o zasięgu do Pocisk M31 wyposażono początkowo w nastawny 370 km. Dodatkowo samoloty F-16 mogą być wypo- zapalnik o działaniu natychmiastowym lub ze zwłoką. sażone w zasobniki rozpoznawcze DB-110. Pracują W wersji M31A możliwe było zaprogramowanie de- one w paśmie widzialnym i do obserwacji wykorzy- tonacji nad gruntem (ustawienia w zakresie 3–10 m) stują kamerę światła szczątkowego, z detektorem zbudo rażenia piechoty. Minimalna odległość do celu to dowanym w technologii CCD, pracującą w paśmie 15 km, a maksymalna – 70 km8. Przedstawione zale- 0,4–1,0 µm. Dodatkowo mają kamerę termowizyjną ty, odnoszące się do donośności i precyzji, predysty- pracującą w paśmie 3–5 µm. Należy też zaznaczyć, że nują HIMARS-a do roli wykonawcy ognia połączone- obydwie kamery wykorzystują ten sam wąskokątny go. Ponadto kluczowym walorem wyrzutni jest możli- tor optyczny – stabilizowany w dwóch osiach teleskop wość wykonania uderzeń pociskami ATACMS. Po- do obserwacji dalekiego zasięgu. Zastosowany układ cisk ten występuje w kilku wersjach – w zależności od optyczny dysponuje płynnym zoomem, przy czym dla przeznaczenia. Obecnie jest pięć wariantów tego sys- kamery światła szczątkowego i termowizyjnej maksy- temu: Block 1, Block 1A o przedłużonym zasięgu malna ogniskowa wynosi odpowiednio 280 i 140 cm oraz przeciwpancerny Block 2. W zależności od wer- (jest ona użytkowana przeważnie przy rozpoznaniu sji maksymalny jego zasięg to 300 km. Pełne wdroże- z wysokości od 6100 do 15 250 m). W wypadku toru nie tego środka walki doprowadzi do uzyskania, co panoramicznego, wykorzystywanego do obserwacji prawda w ograniczonej ilościowo skali, zdolności do na niskich i bardzo niskich wysokościach, wspo- wykonania ognia połączonego w operacji przez kom- mniane parametry kształtują się odpowiednio na po- ponent wojsk lądowych. ziomie 40,6 i 35,56 cm (standardowo wykorzystywa- Z kolei zdolności komponentu morskiego do reali- ne w przedziale wysokości od 1525 do 6010 m). zacji ognia połączonego wyrażają się w możliwo- W tym jednak wypadku kamera światła szczątkowego ściach uzbrojenia rakietowego okrętów oraz możliwo- oraz kamera termowizyjna dysponują odrębnymi ściach Morskiej Jednostki Rakietowej (MJR). Uzbro- układami optycznymi zlokalizowanymi po przeciwnej jenie rakietowe okrętów obejmuje m.in.: rakietowe stronie teleskopu. Zarówno kamera światła szczątko- manewrujące pociski rakietowe RMG-84 Harpoon wego, jak i termowizyjna umożliwiają uzyskiwanie oraz przeciwlotnicze pociski RIM-66E Standard obrazów wysokiej rozdzielczości10. Przedstawione pa- Missile 1 Medium Range Block VI. Atrybutem rametry kwalifikują urządzenie jako narzędzie do gro- pierwszego z nich jest zasięg do 130 km i możliwość madzenia i aktualizacji danych o obiektach, następnie zwalczania okrętów nawodnych przeciwnika. Z kolei oceny skutków ognia połączonego. Morska Jednostka Rakietowa jest wyposażona w po- Należy zauważyć, że użycie precyzyjnego uzbroje- ciski Naval Strike Missile (NSM), czyli norweskie nia, mogącego oddziaływać na znaczne odległości, poddźwiękowe przeciwokrętowe pociski manewrują- nie jest możliwe bez systemów wsparcia dowodzenia ce typu sea-skimming9, które mogą być także wyko- w zakresie ognia połączonego. Na obecnym etapie rzystywane do zwalczania celów lądowych. Pocisk prowadzi się prace koncepcyjne dotyczące formuło- jest wyposażony w głowicę kruszącą o masie 125 kg, wania wymagań dla systemu. Z kolei wraz z wdroże- całkowita jego masa startowa z rakietowym silnikiem niem dywizjonu HIMARS rozpocznie się praca startowym wynosi 407 kg, masa pocisku zaś w mo- związana z eksploatacją systemu AFADTS, umożli-

8 https://www.lockheedmartin.com/en-us/products/high-mobility-artillery-rocket-system.html/. 5.04.2020. 9 Sea-skimming jest techniką stosowaną w wielu pociskach przeciw okrętom i przez niektóre samoloty myśliwskie lub uderzeniowe w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa zestrzelenia podczas zbliżania się do celu. 10 http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,6,30,328,lotnictwo,wyposazenie,zasobnik-rozpoznania-obrazowego-goodrich-db-110/. 30.03.2020.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 59 SZKOLENIE

winien być skoordynowany przestrzennie i czasowo RYS. 2. FAZY I ETAPY (zsynchronizowany). Składają się na to następujące przyczyny: TARGETINGU – położenie celu względem elementów ugrupowania operacyjnego; – położenie celu wśród obiektów przeciwnika; FAZA 1 – cel obejmuje podmiot niewojskowy w środowisku cywilnym; Analiza celów, wytycznych – przebieg trajektorii lotu pocisków i rakiet w ra- i zamiarów mach JOA; FAZA 6 FAZA 2 – konieczność uniknięcia niezamierzonych strat spowodowanych skutkami ognia połączonego; Ocena Wyznaczenie działań celów – integracja efektów ognia prowadzonego za pomo- cą efektorów znajdujących się w podporządkowaniu różnych komponentów; CYKL – warunki wynikające z zasad użycia siły w opera- TARGETINGU cji (Rules of Engagement – ROE). W celu koordynacji ognia połączonego w stosunku FAZA 5 FAZA 3 do przedstawionych uwarunkowań w procesie plano- Planowanie Analiza wania należy rozważyć i ustalić wiele elementów i realizacja zdolności i wyznaczników, które ułatwią i umożliwią jej realiza- działań FAZA 4 cję w trakcie prowadzenia działań. Ogień powinien być zdekonfliktowany zarówno Decyzja dowódcy z trajektoriami lotów pocisków innych wykonawców, Planowanie i przy- a także z poruszającymi się w przestrzeni statkami dzielenie obiektów oddziaływania powietrznymi (samolotami i śmigłowcami bojowymi). Realizuje się to na podstawie separacji czasowej wykonywanych zadań oraz separacji wysokościowej. Źródło: Targeting w Siłach Połączonych DD-3.9(A), MON 2010, s. 27. Punktem wyjścia jest czas, w jakim dany cel (obiekt) powinien zostać rażony oraz czas lotu rakiet czy po- cisków. Szczególnego znaczenia nabiera koordynacja tych przedsięwzięć nad ugrupowaniem komponentu wiająca wielodomenową koordynację ognia połą- lądowego ze względu na jego nasycenie środkami czonego11. oddziaływania. Trzeba podkreślić, że podczas koor- Podsumowując ocenę możliwości poszczególnych dynacji należy również dokonać właściwego wyboru komponentów SZRP do realizacji ognia połączonego, rejonu ugrupowania bojowego danego efektora, można stwierdzić, że w sposób systematyczny budo- z uwzględnieniem przestrzennych granic bezpieczeń- wane są nowe zdolności w tej dziedzinie, a w per- stwa, związanego np. z procedurą startu rakiet klasy spektywie rysuje się ich dalszy rozwój. Zdolności do ziemia–ziemia bądź ziemia–woda, a także ziemia– rażenia wzmacniane są także zdolnościami do prowa- powietrze. dzenia rozpoznania na potrzeby ognia połączonego Z kolei w obszarze rozmieszczenia przeciwnika oraz oceny jego skutków. właściwą uwagę podczas koordynacji należy zwrócić na takie zawężenie pola oddziaływania ognia, aby KOORDYNOWANIE OGNIA POŁĄCZONEGO z jednej strony osiągnąć zamierzony efekt, a z drugiej Zakres koordynacji ognia połączonego wynika ze – nie spowodować niezamierzonych strat. Szczególną specyfiki planowanej i prowadzonej operacji. Zde- uwagę trzeba zwrócić na skutki ognia prowadzonego finiowane jej cele cząstkowe służą osiągnięciu końco- do celu niewojskowego, zlokalizowanego w środowi- wego celu operacji. Dodatkowo na zakres koordyna- sku cywilnym (zniszczenie lub zgładzenie). Koordy- cji wpływ ma charakter środowiska operacyjnego, nacja w tym wypadku obejmuje ustanowienie precy- w jakim jest prowadzona operacja. zyjnego wyznacznika i lokalnego monitorowania Podczas planowania operacji konieczne jest zapla- (przez wojska specjalne/JTAC) aktualnego miejsca, nowanie ognia połączonego w poszczególnych jej fa- w którym przebywa cel. Należy podkreślić, że wszel- zach. Niezależnie od kategorii celów, każdy ogień po- kie niezamierzone straty w środowisku cywilnym mo-

11 Advanced Force Artillery Tactical Data System (AFATDS) to system dowodzenia i kontroli wsparcia ogniowego (C2) wykorzystywany przez armię USA i jednostki Korpusu Piechoty Morskiej w celu zapewnienia zautomatyzowanego wsparcia w planowaniu i koordynowaniu kierowania ogniem i oceny jego efektów. AFATDS nadaje priorytet celom otrzymanym z różnych sensorów i przeprowadza analizę ataku z użyciem danych sytuacyj- nych w połączeniu z wytycznymi dowódcy. Rezultatem są aktualne, dokładne i skoordynowane możliwości wsparcia ogniowego, pozwalające na rażenie celów za pomocą systemów broni armii, marynarki wojennej i sił powietrznych.

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

gą się przyczynić do utraty przychylności miejsco- powanie bojowe i manewr12.Wszystkie one są koordy- wej społeczności i niepowodzenia operacji. nowane w fazie planowania, następie synchronizowane Przebieg trajektorii lotu pocisków i rakiet trzeba podczas procesu przygotowania działań (preapering)13. odzwierciedlić w systemach wspomagających do- Na poziomie operacyjnym całokształt czynności zwią- wodzenie. Wprowadzona zawczasu baza danych zanych z koordynacją ognia połączonego materializuje o krzywych balistycznych pocisków i rakiet, w tym się w procesie targetingu połączonego. Umożliwia on ich wierzchołkowych, umożliwi skuteczne zarzą- planowanie rażenia celów zgodnie z przyjętymi założe- dzanie przestrzenią powietrzną. Należy zdawać so- niami. W stosunku do głównego procesu decyzyjnego bie sprawę z faktu, iż część pocisków i rakiet będzie odgrywa rolę wspomagającą w obszarze łączenia skut- się poruszać po trajektoriach nieregularnych ze ków operacyjnych z celami wysokoopłacalnymi, wyko- względu na konieczność mylenia systemów rozpo- nawcami ognia, a potem prowadzenia oceny jego sku- znania przeciwnika i uzyskania zaskoczenia. teczności. Na poziomie operacyjno-strategicznym wy- Konieczność uniknięcia strat niezamierzonych stępuje komórka ognia połączonego złożona ze spowodowanych skutkami ognia powoduje także specjalistów rodzajów wojsk i sił zbrojnych wykonują- ustanawianie wyznaczników wzbraniających, obej- cych ogień połączony. W praktyce szkoleniowej SZRP mujących tereny zamieszkałe, dobra kultury i inne na jej czele z zasady stoi oficer WRiA. elementy infrastruktury, których zniszczenie może Cykl targetingu na szczeblu strategiczno-operacyj- spowodować zakłócenia w realizacji planu operacji. nym obejmuje sześć faz, do których zaliczamy (rys. 2): Mogą to być także elementy infrastruktury krytycz- analizę celów, wytycznych i zamiaru dowódcy Sił Połą- nej, takie jak: mosty, drogi, koleje, wodociągi czy czonych; wyznaczanie celów; analizę zdolności; decy- elektrownie. zję dowódcy, planowanie i przydzielanie obiektów od- Kolejnym istotnym elementem koordynacji jest działywania; planowanie i realizację zadań oraz ocenę integracja efektów ognia prowadzonego za pomocą działań. efektorów znajdujących się w podporządkowaniu W ramach analizy celów, wytycznych i zamiaru do- różnych komponentów. Komponenty powietrzny wódcy Sił Połączonych, opierając się na koncepcji ope- i morski działają w specyficznych dla siebie środo- racji (CONOPS) oraz planie operacji (OPLAN), z wy- wiskach. Jednak może się zdarzyć, że siły brzegowe korzystaniem mierników realizacji zadań (Measures of podporządkowane komponentowi morskiemu będą Performance –MOP) i mierników efektywności (Me- wykonywały zadania korzystając z przestrzeni wal- asures of Effectiveness – MOE), prowadzi się analizę ki lądowej. Istotne wówczas stanie się skoordynowa- obiektów do rażenia zatwierdzonych na poziomie poli- nie zarówno trajektorii lotów rakiet i pocisków, jak tyczno-wojskowym, których zbiory zatwierdza Rada i synchronizacja ognia z manewrem. Z kolei każdy Północnoatlantycka. Wybrane obiekty powinny speł- z komponentów, wykonując ogień do jednego niać kryteria logicznego dojścia do pożądanych efektów obiektu, jest zobowiązany do uwzględnienia para- operacyjnych. Na podstawie zakładanych efektów do- metrów czasowych lotu pocisków i rakiet w celu wódca Sił Połączonych wyznacza wykonawców do re- uzyskania efektu synergii przy jego rażeniu. alizacji zadania ognia połączonego, które precyzuje Planując operację, trzeba również uwzględnić pa- w planie operacji. W zakresie koordynacji ognia z pod- rametr w postaci warunków wynikających z zasad ległymi komponentami dowódca Sił Połączonych w tej użycia siły, gdyż muszą one z jednej strony być fazie koordynuje wykonanie zadań – zgodnie z przyję- zgodne z zasadami międzynarodowego prawa kon- tymi zamiarami i posiadanymi możliwościami wyko- fliktów zbrojnych, a z drugiej – zapewniać użycie nawczymi. siły militarnej w ramach przyznanego mandatu. Faza druga obejmuje wyznaczanie celów. Polega to Efektywne prowadzenie połączonego wsparcia na zidentyfikowaniu obiektów, których rażenie zapewni ogniowego jest niemożliwe bez ustanowienia proce- osiągnięcie celów operacyjnych. Ponadto wstępnie dur planowania i koordynacji. O koordynacji mówi- przeprowadza się analizę ryzyka spowodowania nieza- my wtedy, gdy występuje podział zadań, a podsta- mierzonych strat i zniszczeń. Jej wyniki powinno się wowym determinantem organizowania jest posta- uwzględnić podczas nominowania i ustalania hierarchii wienie zadań wyodrębnionym częściom organizacji, ważności (priorytetów) celów. Wyznaczanie celów które przystąpią do opracowania planów szczegóło- w procesie targetingu obejmuje: analizę i sprawdzenie wego działania. obiektów, ich weryfikację oraz nominowanie, a także nadawanie im priorytetu. Punktem wyjściowym jest po- TARGETING wiązanie obiektów z innymi elementami systemów Zarówno na poziomie taktycznym, jak i operacyj- przeciwnika. Dzięki analizie środka ciężkości identy- nym kluczowymi elementami wymagającymi roz- fikuje się obiekty i ich powiązanie ze słabymi stronami ważenia, zaplanowania i skoordynowania są takie potencjalnego przeciwnika. W połączeniu z kluczowy- obszary problemowe, jak: ogień, rozpoznanie, ugru- mi jego wrażliwościami będą one stanowić platformę

12 T. Całkowski, Istota systemu rażenia w operacji [w:] System rażenia w operacji połączonej, red. T. Całkowski, Warszawa 2019, s. 41. 13 Ibidem, s. 23.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 61 SZKOLENIE

W fazie czwartej produkty fazy trzeciej uzupełnia się TABELA. ZBIORY niezbędnymi danymi wykonawczymi i istotnymi anali- zami operacyjnymi. Następnie dowódca po zatwierdze- OBIEKTÓW ODDZIAŁYWANIA niu JPTL przydziela zadania poszczególnym kompo- nentom – wykonawcom ognia połączonego. Zbiór obiektów Skrót Faza piąta to planowanie i realizacja ognia połączo- nego (jego elementów) na poziomie komponentów. Po- Dowodzenie, kierowanie, łączność, informatyka i rozpoznanie C4I zostają one w gotowości do korekty przyjętego zadania, Broń masowego rażenia WMD jednocześnie personel komórek targetingu dokonuje Siły i obiekty naziemne GFF ostatecznej, pozytywnej identyfikacji celu. Po zakoń- Siły powietrzne i lotniska AFA czeniu tych czynności dochodzi do realizacji ognia po- Obrona powietrzna ADF łączonego, na którą składa się siedem etapów egzem- Siły morskie i porty NFP plifikowanych w postaci akronimu F2T2E2A (Find, Pociski balistyczne MSL Fix, Track, Target, Engage, Exploit and Asses). Obej- Energia elektryczna PWR muje to: wykrycie, przydział środków do rozpoznania, Przemysł petrochemiczny POL śledzenie, zatwierdzenie, oddziaływanie, wykorzysta- Transport/linie komunikacyjne LOC nie efektu oraz ocenę skutków oddziaływania. W etapie wykrycia wykorzystuje się produkty wyj- Zaopatrywanie i składowanie MSS ściowe środowiska informacyjnego (Joint Intelligence Przywództwo polityczne PLS Preparation of the Operational Enviroment – JIPOE). Media przeciwnika AME Do wykrycia celów w rejonie zainteresowania rozpo- Źródło: Targeting w siłach połączonych DD-3.9(A), MON 2010, s. 79. znawczego (NAI) wykorzystuje się informacje z rozpoznania oraz inne elementy wspierające. Z chwilą wykrycia obiektu ustala się, czy jest on obiektem plano- wym, a w wypadku pozytywnego potwierdzenia do określenia podstawowych relacji w systemie celów. przechodzi się do jego rozpoznania. Te dwie czynności pozwalają ustalić najważniejsze Podczas etapu rozpoznania identyfikuje się obiekt obiekty i związane z nimi efekty. Analizę prowadzi ze- oraz określa jego współrzędne. Od tego momentu na- spół specjalistów z różnych dziedzin. Następnie na pod- stępuje nieprzerwane śledzenie celu. stawie dostępnych źródeł specjaliści z rozpoznania Dalsza kolejność to akceptacja zadania. Obejmuje sprawdzają obiekty. Kolejny krok to ich weryfikacja. ona: prognozę niezamierzonych strat, ROE, ujęcie celu Polega ona na potwierdzeniu zgodności obiektów z cena liście zastrzeżonej, ocenę ryzyka i ostateczne wy- lami operacyjnymi, zapewnieniu zgodności ich rażenia znaczenie wykonawców. Na tej podstawie podejmo- z zasadami użycia siły i prawem międzynarodowym, wana jest decyzja wykonawcza. To ostatni moment na a także wiarygodnego napływu danych i ich aktualiza- korektę wszelkich przedsięwzięć związanych z koordy- cji na jego temat. W dalszym postępowaniu na pozio- nacją ognia połączonego. Dalsze etapy, takie jak: od- mie komponentu wykonuje się nominację celu do raże- działywanie, wykorzystanie skutków i ich ocena oraz nia ogniem połączonym przez dowódcę Sił Połączo- ocena działań są elementami następującymi po wywo- nych. Po niej tworzy się połączoną listę celów łaniu ognia połączonego. priorytetowych (Joint Prioritized Target List – JPTL). Z kolei realizacja targetingu na poziomie taktycz- Nominowanym obiektom nadaje się priorytet w odnie- nym, a tym samym koordynacja ognia połączonego, sieniu do celów operacyjnych i zamiaru dowódcy Sił odbywają się w krótszym reżimie czasowym. Model Połączonych. Głównym produktem tej fazy jest lista ce- targetingu na tym poziomie zasadniczo obejmuje czte- lów, która zawiera informacje dotyczące wyznaczonych ry etapy: podjęcie decyzji, wykrycie, oddziaływanie środków rozpoznania oraz środków rażenia z poszcze- i ocenę skutków (decide, detect, deliver, asses – D3A). gólnych komponentów (tab.). W etapie decyzyjnym dowódca komponentu określa W fazie trzeciej przeprowadza się analizę zdolności, położenie obiektów z użyciem środków technicznych czyli identyfikację priorytetowych obiektów, a potem będących w jego dyspozycji. Biorąc pod uwagę mierni- rekomenduje się dowódcy Sił Połączonych środki za- ki operacyjne, uwzględnia, które z wygenerowanych pewniające oddziaływanie w taki sposób, by uzyskać przez siebie celów wysokoopłacalnych14 będą nomino- zamierzony efekt fizyczny i psychologiczny. Dodatko- wane do rażenia przez dowódcę Sił Połączonych wo informuje się dowódcę o sposobie ograniczania ry- i umieszczone w JPTL. Ponadto ważnym elementem zyka spowodowania niezamierzonych strat i zniszczeń. w tej czynności jest uwzględnienie standardów wyboru

14 Cel wysokoopłacalny (High Pay-Off Target – HPT) to obiekt wyselekcjonowany spośród obiektów wysokowartościowych, na który oddziaływanie będzie miało wpływ na osiągnięcie celów przez siły własne. Jego wartość jest determinowana przez znaczenie, jakie stanowi dla tych sił. Z kolei cel wysokowartościowy (High-Value Target – HVT) to obiekt zidentyfikowany jako krytyczny dla podmiotu lub organizacji. Jego wartość zależy od znaczenia, jakie stanowi dla przeciwnika (antagonistycznego aktora), przeciwko któremu prowadzona jest operacja i oddziaływanie. Źródło: Targeting w Siłach Połączonych…, op.cit., s. 83.

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

celu (Target Selection Standards – TSS). Stanowią one i minimalizacja ograniczeń dla wszystkich użytkow- kryteria stosowane w odniesieniu do obiektów w celu ników przestrzeni. Z drugiej strony zapewnia to jed- określenia, jaki stopień dokładności i czas oddziaływa- noczesność zarządzania oraz zapobiega stratom wła- nia są wymagane od systemu, aby przyniosły one za- snym. Zarządzanie polem walki osiąga się dzięki mierzony skutek. ustanowieniu odpowiednich wyznaczników koordy- W procesie targetingu istotnym elementem jest rów- nacyjnych. Obejmują one między innymi środki koor- nież skoordynowanie ognia połączonego z elementami dynacji wsparcia ogniowego (Fire Support Coordina- walki radioelektronicznej (Electronic Warfare – EW) tion Measures – FSCM) oraz środki kontroli prze- oraz działaniami psychologicznymi (Psychological strzeni powietrznej (Airspace Coordination Measures Operations – PSYOPS). Koordynacja jest w tym wy- – ACM). Umożliwiają one realizację ognia połączo- padku procesem odgórnym, którego celem jest integra- nego w operacji. Środki koordynacji wsparcia ognio- cja wszystkich sposobów oddziaływania na przeciw- wego dzielimy na zezwalające i ograniczające. nika. Bezpośrednio materializuje się to w udziale Do kategorii wyznaczników zezwalających zalicza- przedstawicieli EW i PSYOPS w poszczególnych fa- my linię koordynacji wsparcia ogniowego (Fire Sup- zach i etapach procesu planistyczno-decyzyjnego doty- port Coordination Line – FSCL) oraz strefę wolnego czącego ognia połączonego. ognia (Free Fire Area – FFA). Z kolei wzbraniającymi Dzisiaj dużego znaczenia nabiera zgodność podjętej są: skoordynowana linia ognia (Coordinated Fire Li- decyzji o rażeniu obiektu z prawem międzynarodowym ne – CFL), obszar bezwzględnego zakazu prowadze- oraz wspomnianymi wcześniej zasadami użycia siły nia ognia (No-Fire Area – NFA), obszar ograniczone- w operacji. Na poziomie Dowództwa Sił Połączonych go ognia (Restricted Fire Are – RFA) i restrykcyjna w procesie koordynacji w wymienionych obszarach linia ognia (Restricted Fire Line – RFL). Mają one uczestniczą: radca prawny (LEGAD) oraz doradca po- charakter powierzchniowy lub linearny, wyznaczający lityczny (POLAD). W obszarze odpowiedzialności lub oddzielający określone obszary terenowe. Z tego radcy prawnego jest sprawdzanie czy podejmowane też względu celowe jest, by oprócz parametryzacji działania są zgodne z ROE, a efekty procesu targetin- geograficznej (współrzędne UTM) dowiązane były gu zgodne z prawem międzynarodowym oraz prawem również do przedmiotów terenowych (droga, rzeka, konfliktów zbrojnych. Z kolei doradca polityczny śle- skrzyżowanie, jezioro, charakterystyczna budowla dzi sytuację operacyjną z perspektywy lokalnej oraz itp.). Dodatkowo ważnym aspektem jest widoczność monitoruje, w jaki sposób efekty targetingu mogą tych elementów dla środków lotniczych w celu właści- wpływać na sytuację międzynarodową oraz między- wej koordynacji działania (rys. 3). narodowe aktywa. FSCL jest ustanawiana na szczeblu Sił Połączonych. Kolejnym obszarem podlegającym koordynacji jest Służy ona do koordynacji wykonywania zadań lotnic- współpraca cywilno-wojskowa (Civil Military Coope- twa na korzyść komponentu lądowego. Rozdziela wy- ration – CIMIC) oraz Public Affair. Przedstawiciele konywanie zadań wsparcia ogniowego między kompo- CIMIC powinni włączać się w proces targetingu ze nentem lądowym a powietrznym. Zapewnia pełne względu na konieczność ukierunkowania podejmowa- spektrum koordynacji w wypadku prowadzenia od- nych działań kinetycznych. Z kolei współcześnie, ze działywania kinetycznego przez inne elementy. Głów- względu na olbrzymie znaczenie mediów, konieczna ne cele wyznaczenia FSCL to: ułatwienie swobody jest koordynacja podejmowanych działań i informo- użycia środków powietrznych poza wyznaczoną linią, wanie oficera Public Affairs o wszystkich sytuacjach, zapewnienie bezpieczeństwa i swobody działania do- które mogą spowodować negatywne skutki dla przeka- wódcy komponentu lądowego przed linią oraz maksy- zu informacyjnego, w tym dla odnoszących się do bu- malizacja efektów wykorzystania systemów uzbrojenia, dowania przychylnej narracji. aby zmaksymalizować efekty oddziaływania. W celu Wykonanie precyzyjnego ognia połączonego wyma- ułatwienia jej rozpoznania z powietrza linia powinna ga posiadania aktualnych danych meteorologicznych się znajdować w terenie łatwym do zidentyfikowania. i w razie potrzeby ich wymiany między komponenta- Kluczowym czynnikiem rzutującym na lokalizację mi. Należy również pamiętać, że sondowanie atmos- FSCL jest zasięg środków do ognia pośredniego. fery nie powinno zakłócać innych działań w obszarze FFA jest ustanawiana, aby swobodnie wykonywać operacji. Z kolei użycie broni precyzyjnej do wykona- zadania wsparcia ogniowego w danym obszarze. nia ognia połączonego powoduje konieczność korzy- Umożliwia ich realizację bez konieczności koordyna- stania ze specyficznych elementów prognozy meteoro- cji z dowódcą, który odpowiada za dany obszar (stre- logicznej, takich jak np.: informacja o wietrze słonecz- fę). W praktyce jest stosowana do kontrolowanego nym, który zakłóca fale elektromagnetyczne. zrzutu niewykorzystanego uzbrojenia (bomb) przez samoloty lub tworzenia celów pomocniczych przez ŚRODKI KOORDYNACJI artylerię. Problematykę koordynacji ognia połączonego nale- CFL wyznacza się w celu koordynacji wsparcia ży rozpatrywać w połączeniu z rozwiązaniami zarzą- ogniowego w obszarze dowódcy wspieranego oraz dzania polem walki (Battlefield Management – BM). zapewnienia bezpieczeństwa wojskom własnym. Na Ich celem jest maksymalizacja swobody działania przykład dywizyjna CFL oznacza, że wykonanie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 63 SZKOLENIE

RYS. 3. ŚRODKI KOORDYNACJI WSPARCIA OGNIOWEGO

NFA RFA 3D Mechanized Division 3D Mechanized Division Effective 080800ZAUG 080800ZAUG to 100800ZAUG

FFA XCorps Fire Support Coordination Line 080800-081600ZAUG or Effective 080800ZAUG X Corps CFL 25 Division 051230ZAPR 080800ZAPR XXX PL Delta Maximum Altitude PL XXX Delta Minimum XX Altitude

ACA XCorps Minimum Altitude 300 Feet Maximum Altitude 4000 Feet MA00000000 to MA00000000 MA00000000 to MA00000000 Źródło: JP-3.09 Joint Effective 091200ZAUG Fire Support NSO, ACA – airspace coordination area NFA – no-fire area Bruksela 2019. CFL – coordinated fire line PL – phase line FFA – free-fire area RFA – restrictive fire area

RYS. 4. Kill Box Permitted KILL BOX CEILING BLUE KILL BOX A/C A-S Internal Trajectories

LEGEND

Target Examples of Restrictive Measures: No-Fire Area (NFA) No-Strike A/C Aircraft Źródło: JP-3.09 Joint Fire A-S Air-to-Surface Support NSO, Bruksela 2019.

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

RYS. 5. PURPLE KILL BOX

Kill Box Ceiling 18 000 Feet MSL PURPLE KILL BOX

Purple Kill Box Status: Fires – Hot Airspace – Open

Kill Box Floor 10 000 Feet MSL 1000 Feet Buffer {

Target

PKB 122AC // JFLCC SURF – 100 – 180 MSL 041200ZJANxx–07160DZJANxx LEGEND JFLCC – joint force land component commander Examples of Restrictive Measures: MSL – mean sea level PKB – purple kill box No-Fire Area (NFA) Źródło: JP-3.09 Joint Fire SURF – surface No-Strike Support NSO, Bruksela 2019.

RYS. 6. ZASADY BUDOWANIA KILL BOXÓW NA BAZIE CGRS

Each Cell Is Sub-Divided Into Four 15 min x 15 min Quadrants AH 006 1 2 AG AG 3 4 AF 006AG3 AE

AD 1 2 3 AC A Quadrant Can Be Futher Sub-Divided 4 5 6 AB Into Nine 5 min x 5 min 7 8 9 AA Keypads 006AG39 001 002 003 004 005 006 007 008 009

Origin Point South Pole/180 E/W

Źródło: FM 3.09.34 Kill Box Appendix E. DOD, Waszyngton 2005.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 65 SZKOLENIE

Wszyscy muszą działać na podstawie wspólnej mapy, by zapobiec błę- dom w lokalizacji celów, które mogłyby spowodo- wać bratobójczy ogień lub ich pominięcie.

ognia siłami dywizji za tą linią (od strony wojsk wła- droga lotnicza (Standard Use Army Aircraft Flight snych) nie musi być dodatkowo koordynowane. Z kolei Route – SAAFR), strefa kontroli powietrznej o dużym dowódca dywizji odpowiada za uaktualnianie położe- natężeniu (High-Density Airspace Control Zone – nia CFL w stosunku do zmieniającego się położenia HIDACZ), strefa użycia rakiet (Missle Engagement wojsk własnych. Zone – MEZ) oraz strefa wyznaczona do użycia na- NFA oznacza obszar bezwzględnego zakazu wyko- ziemnych środków obrony powietrznej bliskiego zasię- nania jakiejkolwiek działalności ogniowej w założo- gu (Short Range Air Defence Engagement Zone – nym reżimie czasowym. Odwołanie zakazu przed upły- SHORADEZ). Wszystkie wymienione wyznaczniki są wem czasu zawartego w rozkazie może się odbyć jedy- określone trójwspółrzędnie w przestrzeni (długość nie za zgodą przełożonego, który go ustanowił. i szerokość geograficzna oraz wysokość nad poziomem Z zasady NFA ustala się dla obszarów ważnych z punk- morza). tu widzenia prawa konfliktów zbrojnych bądź rażenie W doktrynie połączonego wsparcia ogniowego wy- których jest istotne dla powodzenia operacji. dzieloną przestrzeń oddziaływania określa się mianem RFL wyznacza się z zadaniem koordynacji wsparcia Kill Box-ów (rys. 4, 5). ogniowego na kierunkach działania oddziałów (ZT) Kill Box Blu służy do wyznaczenia nieograniczonej funkcjonujących zbieżnie. Pozwala na uniknięcie strat przestrzeni do wyłącznego użycia lotnictwa. Współ- własnych podczas działań na kierunkach zbieżnych. użytkowanie jej nie jest możliwe dla artylerii. Z kolei Podobną rolę odgrywa RFA. Zgodę na wykonanie Kill Box Purple jest podzielony na dwa obszary, w któ- ognia poza RFL i w ramach RFA wyraża dowódca, rych użycie WRiA jest możliwe do określonej wysoko- który je ustanowił. ści (wierzchołkowe trajektorii pocisków i rakiet plus Odrębną kategorią wyznaczników są środki kontroli margines bezpieczeństwa), nie zakłócając swobody przestrzeni powietrznej (ACM). Ich ustanowienie użycia systemów uzbrojenia lotnictwa. Właściwa koor- i wdrożenie do planu działania jest szczególnie ważne dynacja obszaru Kill Boxów stanowi istotę koordynacji dla pododdziałów WRiA – wykonawców ognia połą- ognia połączonego w operacji. Ich ustanowienie nastę- czonego. Rozgraniczają one nieograniczoną strefę puje zgodnie z połączonym systemem odniesienia geo- działania lotnictwa od strefy użycia artylerii, a ściślej graficznego (Common Geographic Reference System – obszaru, w którym poruszają się rakiety i pociski arty- CGRS), który zapewnia wspólny język między kompo- leryjskie. Z punktu widzenia ważności dla koordynacji nentami i upraszcza komunikację. CGRS okazał się ognia połączonego kluczowe znaczenie mają takie wy- bardzo przydatny w koordynowaniu i ułatwianiu szyb- znaczniki, jak: poziom koordynacji (Coordination Le- kich ataków na cele wrażliwe czasowo (TST). Polegało vel – CL), sektor bezpieczeństwa (Safety Sector – SS), to na tym, że umożliwia on ustanowienie odpowied-

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

zmieniane w trakcie operacji, chyba że wpływ uszko- dzonego systemu siatki przewyższa ryzyko poniesienia strat własnych. Utrzymywanie w tajemnicy lokalizacji początkowych sieci i minimalizowanie (eliminowanie) niezabezpieczonych transmisji lokalizacji docelowych komórek pomoże w utrzymaniu bezpieczeństwa. Gdy prowadzimy ogień połączony we wspólnym systemie odniesienia geograficznego, istnieje możli- wość szybkiej wymiany danych koordynacyjnych oraz uaktualnień wynikających z zarządzania przestrzenią walki. Do najważniejszych wymagań stawianych systemom wsparcia dowodzenia poziomu operacyjnego mo- żemy zaliczyć: – możliwość szybkiej wymiany danych o celach; – możliwość planowania ognia połączonego; – ustanawianie i zobrazowanie przestrzenne wy- znaczników koordynacji wsparcia ogniowego oraz ich transmisję; – możliwość wymiany danych z przeprowadzonej oceny skutków ognia połączonego. W praktyce uzyskiwania zdolności przez SZRP do realizacji ognia połączonego zdolności do jego skutecznej koordynacji z wykorzystaniem systemów wsparcia dowodzenia należy uznać za kluczowe.

WALDEMAR MŁYNARCZYK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA MŁYNARCZYK/COMBAT WALDEMAR WNIOSKI Analizując możliwości i potrzeby w zakresie koordynacji ognia połączonego w operacji, można się pokusić nich środków kontroli i koordynacji, które można wza- o wyciągnięcie następujących wniosków: jemnie koordynować, dekonfliktować i synchronizować – ogień połączony na poziomie operacyjnym jest ki- za pomocą prostego, wspólnego, wzajemnie rozumia- netycznym narzędziem dowódcy zapewniającym osią- nego i uzgodnionego systemu odniesienia (rys. 6). ganie założonych efektów, a w konsekwencji powodze- Siatka powinna być oznaczona prostym, wspólnym nie w operacji; i uniwersalnym identyfikatorem, rozpoznawalnym – współczesne konflikty zbrojne dostarczają przykła- przez każdy komponent i powiązane z nim zasoby do- dów, że właściwie skoordynowany precyzyjny ogień wodzenia i kontroli oraz oddziaływania kinetycznego. wydatnie przyczyniał się do rozstrzygnięć na poziomie Dowództwo Sił Połączonych powinno opracować operacyjnym i strategicznym; CGRS dla całego obszaru operacyjnego, w tym na lą- – doświadczenia z dzisiejszych konfliktów zbrojnych dzie i pobliskich obszarach morskich, i upoważnić do oraz praktyka szkoleniowa wskazują, że odpowiednia jego stosowania wszystkie komponenty. CGRS należy koordynacja zapewnia optymalne wykorzystanie posia- opracować w porozumieniu ze wszystkimi dowódcami danego potencjału ogniowego. Ponadto wpływa na i agencjami, których to dotyczy. Informacje od dowód- osiągnięcie efektu synergii oraz zapewnia bezpieczeń- ców komponentów mają kluczowe znaczenie dla Do- stwo wojskom własnym; wództwa Sił Połączonych, gdyż zapewniają, że system – właściwa koordynacja ognia połączonego zależy odniesienia odpowiada potrzebom i, co ważniejsze, jest od wielu czynności i produktów powstałych w cyklu akceptowany jako narzędzie wzajemne. Po zatwierdze- decyzyjnym na poziomie operacyjnym; niu system odniesienia jest przekazywany do każdego – organy dowodzenia poziomu operacyjnego dzięki komponentu. Instrukcje ustanawiania, etykietowania odpowiednio dobranej strukturze i realizowanym pro- i używania powinny być publikowane w odpowiednich cesom powinny zapewnić koordynację ognia połączo- dokumentach komponentów. Wszyscy muszą działać nego prowadzonego w obszarze operacji; na podstawie wspólnej mapy, by zapobiec błędom – ustanawiane środki koordynacji ognia połączonego w lokalizacji celów, które mogłyby spowodować brato- powinny być odzwierciedlone w systemach wsparcia bójczy ogień lub ich pominięcie. Większość systemów dowodzenia; komputerowych może automatycznie zastosować ko- – jednym z ważniejszych czynników warunkujących rektę, jeśli dane bazy map zostaną wprowadzone pod- skuteczną koordynację ognia połączonego jest czas; czas konfiguracji do komputera. Należy zadbać o to, by – utrzymanie i rozwój zdolności organów dowodze- tam, gdzie spotykają się dwa oddzielne obszary opera- nia do koordynacji ognia połączonego wymaga usta- cyjne, przeprowadzono właściwą dekonfliktację. Punkt wicznego treningu oraz wykorzystywania doświadczeń początkowy lub orientacja CGRS nie powinny być z jego realizacji w warunkach operacyjnych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 67 SZKOLENIE Wybrzeże morskie

KAŻDE PAŃSTWO Z DOSTĘPEM DO MORZA MUSI SIĘ LICZYĆ Z FAKTEM, ŻE KIEDYŚ MOŻE OKAZAĆ SIĘ KONIECZNE PROWADZENIE DZIAŁAŃ MILITARNYCH NA WŁASNYM WYBRZEŻU.

ppłk dr inż. Rafał Chrupek eren od najdawniejszych czasów wywierał istotny Faktem jest, że dostęp do morza oraz posiadanie Twpływ na możliwości oraz sposoby prowadzenia granicy morskiej wpływają obecnie, podobnie jak bę- walki. Prawdziwe są słowa A. Bujaka, który stwier- dzie w przyszłości, na pozycję państw w kreowaniu dził, że Żadna armia nie odniesie powodzenia w wal- regionalnej polityki morskiej oraz udział w międzyna- ce, jeżeli nie pozna środowiska naturalnego, w któ- rodowej gospodarce morskiej. Nasz kraj w swojej hi- rym działa1. Umiejętność wykorzystania terenu do storii nad wyraz często musiał walczyć o dostęp do prowadzenia działań bojowych stanowi, jak się wyda- morza, stąd zasadne było tworzenie odpowiedniej Autor jest kierownikiem je, pewien miernik profesjonalizmu i kunsztu wojo- strategii dotyczącej funkcjonowania państwa i jego sił Zakładu Teorii Sztuki wania. Ogólnie rzecz biorąc, należy stwierdzić, że we zbrojnych z uwzględnieniem dostępu do morza. Wojennej w Instytucie wszystkich przykładach wojen i konfliktów zbrojnych Twórcy Strategicznej koncepcji bezpieczeństwa Strategii Wojskowej łatwo odnaleźć wskaźniki świadczące o wpływie tere- morskiego Rzeczypospolitej Polskiej określili trzy Wydziału Wojskowego nu na przebieg walki, a także wskazać tych dowód- podstawowe wymiary aktywności człowieka na mo- Akademii Sztuki ców, którym z terenem nie było po drodze. Stanowili rzu, które są ze sobą powiązane, w związku z tym Wojennej. oni najczęściej grupę przekonanych, że coraz nowo- współzależne, czyli: cześniejsze środki walki zmniejszają jego znaczenie, – polityczno-militarny (w tym kontrolę akwenów zatem i wpływ na prowadzone działania. Będąc opo- morskich), nentem takiego podejścia, postawię tezę, że technolo- – gospodarczy, gia i technika wzmacniają walory operacyjne i tak- – społeczno-kulturowy2. tyczne środowiska walki. Do głównych zagrożeń w basenie Morza Bałtyckie- go jej autorzy zaliczyli: ZNACZENIE – militaryzację regionu bałtyckiego, związaną Specyficzne środowisko walki, jakim jest wybrzeże przede wszystkim z rozwojem rosyjskiego potencjału morskie, w wielu bitwach stoczonych na Pacyfiku militarnego, szczególnie zdolności przeciwdostępo- w czasie II wojny światowej miało istotne znaczenie dla wych (Anti Access/Area Denial – A2/AD) w obwodzie osiągnięcia sukcesu. Już nie tylko pododdziały piecho- kaliningradzkim, co prowadzi do wzrostu znaczenia ty przewidziano do udziału w walce, do opanowywania sił zbrojnych jako instrumentu wykorzystywanego bowiem przyczółków potrzebne były specjalnie wy- w relacjach międzynarodowych w regionie; szkolone jednostki ze specyficznym sprzętem. Powsta- – monopolistyczną pozycję Rosji w obszarze dostaw ły zatem wyspecjalizowane wojska z zadaniem desan- surowców energetycznych: zbyt mocne uzależnienie nie- towania się (Marines) na wybrzeża morskie. których państw od importu surowców energetycznych

1 A. Bujak, Wykorzystanie terenu w aspekcie militarnym według poglądów NATO, Warszawa 1998, s. 22. 2 Strategiczna koncepcja bezpieczeństwa morskiego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa–Gdynia 2017, s. 9.

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

+ Dostęp do morza oraz posiadanie granicy morskiej wpływają obecnie, podobnie jak będzie w przyszłości, na pozycję państw w kreowaniu regionalnej polityki morskiej oraz udział w międzynarodowej gospodarce morskiej. PAWEŁ KĘPKA PAWEŁ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 69 SZKOLENIE

RYS. 1. PODZIAŁ POLSKICH OBSZARÓW MORSKICH

Źródło: Strategiczna koncepcja bezpieczeństwa morskiego Rzeczypospoli- tej Polskiej, Warszawa– Gdynia 2017, s. 71.

z Federacji Rosyjskiej, a także od rosyjskiej infrastruk- Położenie nad morzem półzamkniętym oznacza, że tury transportowej; nasz kraj ma utrudnioną łączność z oceanicznymi – potencjalny konflikt lokalny na małą skalę (incy- szlakami morskimi (tylko przez Cieśniny Duńskie denty bez i z użyciem uzbrojenia; wojna hybrydowa i Kanał Kiloński). Na podstawie porozumienia lub asymetryczna; wojny współzależne (connectivity w sprawie rozgraniczenia obszarów morskich w Zato- wars), obejmujące tzw. geoekonomiczne pole walki); ce Pomorskiej, podpisanego w Berlinie 22 maja 1989 – nieuregulowany przebieg rozgraniczeń wyłącz- roku (potwierdzonego w polsko-niemieckim traktacie nych stref ekonomicznych państw nadbałtyckich oraz granicznym z 14 listopada 1990 roku), określono po- ograniczenie dostępu do niektórych typów cieśnin dział polskich obszarów morskich (rys. 1). używanych do żeglugi międzynarodowej; Granicę naszego kraju na odcinku 528 km (14,9%)5 – forsowanie inwestycji brzegowych i morskich stanowi Bałtyk. Ta granica morska jest linią sztucznie przez państwo lub grupę państw, ograniczających wyznaczoną, oddzielającą tzw. morze terytorialne od przedsięwzięcia gospodarcze innych państw regionu3. mórz terytorialnych państw sąsiednich oraz od otwar- W Strategicznej koncepcji… oceniono znaczenie tego (międzynarodowego) obszaru morza. Biegnie Bałtyku dla Rzeczypospolitej Polskiej, wskazując ona w odległości 12 mil od brzegu. Na Bałtyku Połu- w szczególności na jego wartość gospodarczą oraz dniowym dysponujemy także tzw. wyłączną strefą wpływ na bezpieczeństwo regionu. Dostęp do niego ekonomiczną o szerokości około 40 mil6. umożliwia połączenie polskiej gospodarki ze świato- wymi rynkami. Ponadto polskie obszary morskie za- CHARAKTERYSTYKA wierają bogactwa naturalne, stanowiąc podstawę dla Wybrzeże morskie to pas terenu przylegający do kilku gałęzi gospodarki oraz stwarzając duże możli- morza wraz ze znajdującą się na nim rzeźbą, pokry- wości wykorzystania ich pod względem produkcji ciem i hydrografią. W przypadku naszego kraju jest energii odnawialnej4. obszarem o urozmaiconym pokryciu, generalnie jed-

3 Ibidem, s. 11–12. 4 Ibidem, s. 68. 5 Z. Lach, Geografia wojenna RP i krajów ościennych, Warszawa 2000, s. 77–78. 6 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2000, s. 44–79.

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

nak pasem nizin nadmorskich. Obejmuje przybrzeżny pas lądu od Zalewu Szczecińskiego do Zalewu Wiśla- RYS. 2. STREFY nego. W jego skład wchodzą: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie i część PASA WYBRZEŻA Pobrzeża Wschodniobałtyckiego7. Wyróżnić tu moż- na wiele szerokich dolin rzek (pradoliny), jezior oraz znaczne obszary podmokłego terenu (depresje). W pasie tym, w bezpośrednim sąsiedztwie wybrzeża morskiego, występuje również wiele miast i osiedli. Strefa wód terytorialnych BAŁTYK Część z nich to miasta portowe lub mniejsze ośrodki 12 Mm (22,2 km) rybołówstwa. Sieć osadnicza jest nierównomiernie rozbudowana. Obszar ten ma natomiast dość dobrze 8. rozwiniętą sieć drogową i kolejową Strefa nadbrzeżna Teren nizinny, dominujący na obszarze wybrzeża, Pas lądu o szerokości 3–5 km rozciąga się równolegle do brzegu morza od strony lą- wraz z rzeźbą i pokryciem terenu GRUDZIĄDZ du i ogranicza jego granice, wyznaczając zazwyczaj CZŁUCHÓW rejony pojezierzy. Najbardziej równinny charakter ma Pobrzeże Szczecińskie. Przeważająca część tego ob- Strefa lądowa Pas lądu o szerokości 40–60 km szaru leży poniżej 50 m n.p.m. Pobrzeże Koszalińskie wraz z rzeźbą i pokryciem terenu ma średnią wysokość 50 m n.p.m. Najwyższe wzgórza CHOSZCZNO na wschód od Koszalina mają wysokość 133 m n.p.m. Źródło: L. Elak, Taktyczne aspekty terenu w walce, ASzWoj, Warszawa 2013, s. 146. Na obszarze Pojezierza Gdańskiego najbardziej pofał- dowany teren to Pobrzeże Kaszubskie. Szerokość pasa nizin dochodzi do kilkudziesięciu kilometrów. Pas wy- brzeża morskiego charakteryzuje się też dużą liczbą metrów. Przy polskim wybrzeżu występuje prąd po- rzek, które tworzą przy ujściach tzw. delty. Najbardziej wierzchniowy, który z przeciętną prędkością około charakterystyczne jest ujście Wisły. W związku z czę- 1 km/h płynie z zachodu na wschód. Przybrzeżne pły- stymi zmianami zachodzącymi pod wpływem morza cizny oraz warunki klimatyczne występujące w rejo- (przypływy, odpływy, sztormy) ujścia większych rzek nie Bałtyku Południowego powodują raczej małe falo- są obudowane wałami przeciwpowodziowymi, któ- wanie, średnio około 3° w skali Beauforta. Jesienią rych wysokość sięga 3–4 m. Poza rzekami występuje i zimą sztormy występują dwukrotnie częściej. Od również wiele kanałów żeglownych. Na rzekach i ka- stycznia do marca dochodzi do niewielkich zalodzeń, nałach znajduje się sporo urządzeń hydrograficznych, pokrywa lodowa najczęściej tworzy się i topnieje kil- umożliwiających regulowanie poziomu wody. Istnieje kakrotnie10. też zagrożenie powodziowe ze strony morza na wystę- Strefa nadbrzeżna. Obejmuje pas lądu o szerokości pujących na tym obszarze terenach depresyjnych, któ- 3–5 km ciągnący się wzdłuż linii brzegowej wraz ze rych charakterystyczną cechą jest duża liczba rowów znajdującą się na nim rzeźbą, pokryciem i hydrogra- odwadniających. fią. W większej części występuje tu łagodny i niewy- Rozpatrywany obszar wybrzeża naszego kraju, nazy- soki wydmowy brzeg oddzielony od morza plażą sze- wany Pasem Pobrzeża Bałtyckiego, można podzielić rokości 20–40 m. Miejscami jest on jednak stromy na trzy strefy: morską, nadbrzeżną i lądową9 (rys. 2). i urwisty, o wyraźnym klifowym charakterze, na przy- Strefa morska. Ukształtowanie dna przy wybrzeżu kład w rejonie Rozewia. Grunty w pobliżu linii brze- jest mało zróżnicowane. Strefa ta charakteryzuje się gowej, tworzące plaże oraz wydmy morskie, stanowią łagodnym, jednostajnym spadkiem dna morza i tym piaski ubogie w roślinność. Miejscami występuje tu samym stopniowym wzrostem głębokości wody. Izo- również grunt kamienisty lub skalny. bata 10 m z wyjątkiem części zatok przebiega niemal Strefa lądowa. Stanowi obszar zróżnicowany pod równolegle do brzegu w odległości 0,5–1 km. W ob- względem rzeźby i pokrycia szerokości 40–60 km. szarze tym (do 10 m głębokości) dno ulega ciągłym Ogólnie jest to pas nizin nadmorskich charakteryzują- zmianom pod wpływem falowania i ruchu rumowisk, cy się niewysokimi wzgórzami wydmowymi. Pas wy- powodując powstawanie kilku progów. Wahania po- brzeża przecinają różnej szerokości rzeki o układzie ziomu wód nie przekraczają 2 m. Największe ich południkowym, liczne kanały i jeziora oraz tereny po- spiętrzenie powodują wiatry północne. Skutkiem łożone wokół nich o podłożu torfowym i podmokłym. ich oddziaływania jest wdzieranie się wód morskich Lasy zajmują średnio około 30%, niekiedy nawet w górę rzek na odległość od kilku do kilkunastu kilo- 50% powierzchni wybrzeża morskiego. Największe

7 Warunki terenowe i klimatyczne Polski, cz. 1, Ukształtowanie terenu, Warszawa 1981, s. 38–53. 8 M. Huzarski, Taktyka ogólna wojsk lądowych, Warszawa 2001, s. 146–149. 9 Z. Ścibiorek, Wybrane problemy obrony wybrzeża, „Myśl Wojskowa” 1991 nr 2, s. 39. 10 W. Więcek, Podstawy taktyki wojsk lądowych, Warszawa 2011, s. 122.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 71 SZKOLENIE

RYS. 3. STRUKTURA OBRONY WYBRZEŻA

BAŁTYK I RUBIEŻ OBRONY (MORSKA STREFA OBRONY)

I RUBIEŻ WYPROWADZENIA DO WALKI LMB*

do 100 km STREFA OBRONY MW POWIETRZNA STREFA OBRONY II RUBIEŻ OBRONY (PRZYBRZEŻNA) 20–40 km

I RUBIEŻ OBRONY (TAKTYCZNA)

20–40 km

POŚREDNIA RUBIEŻ OBRONY LĄDOWA STREFA OBRONY (80–100 KM)

II RUBIEŻ OBRONY (OPERACYJNA) Źródło: W. Więcek, Podsta- wy taktyki wojsk lądowych, *LMB – lotnictwo myśliwsko-bombowe Warszawa 2011, s. 123.

występują na Pobrzeżu Szczecińskim, najmniejsze – dzone w środowisku wodnym (morzu) lub w strefie na Pobrzeżu Gdańskim z wyjątkiem Pobrzeża Ka- przybrzeżnej. Są to działania ofensywne, do których szubskiego. należy wykonywanie desantów morskich, oraz działa- Klimat wybrzeża powoduje wiele anomalii pogodo- nia defensywne, czyli obrona wybrzeża morskiego. wych11. Temperatura w zimie jest zazwyczaj wyższa W artykule uwaga zostanie skupiona na działaniach niż w głębi lądu. Utrzymuje się duża wilgotność po- defensywnych. Otóż obrona wybrzeża i obszarów wietrza, występują również częste opady oraz silne morskich jest to zespół przedsięwzięć i działań prowa- wiatry wiejące od strony morza. Pokrywa śnieżna jest dzonych przez rodzaje sił zbrojnych w celu niedopusz- niewielka i stosunkowo krótko utrzymuje się na po- czenia do zbrojnego wtargnięcia na obszary morskie wierzchni. Obserwuje się ponadto częste występo- i wybrzeże sił przeciwnika oraz zapewnienia bezpie- wanie roztopów. Nieregularnie pojawiają się także czeństwa i ciągłości funkcjonowania organów i pod- zamglenia, najczęściej wczesną wiosną, późną jesie- miotów administracji państwowej i gospodarki naro- nią i na początku zimy. dowej, rozmieszczonych na tym obszarze. Obrona Z. Ścibiorek uznaje opisane strefy za bardzo istotne wybrzeża i obszarów morskich łączy wysiłki podejmo- dla prowadzenia działań. Z punktu widzenia wojsk wane w sferze militarnej i pozamilitarnej13. W teorii przygotowujących obronę wybrzeża wszystkie trzy zagadnienia wyróżnia się dwa rodzaje obrony: strefy są istotne. Warunki fizyczno-geograficzne nale- • Obronę morską – obejmującą działania morskie ży bowiem widzieć jako kompleks określonych właści- i powietrzne prowadzone w celu przeciwdziałania za- wości rozpatrywanych wspólnie. Rzutować one będą grożeniom desantami morskimi wrogich sił. Prowa- na działania od strony morza, jak i na lądzie12. dzą ją jednostki marynarki wojennej oraz sił powietrznych, wspierane artylerią. Jej celem jest zniszczenie PROWADZENIE DZIAŁAŃ przeciwnika na morzu. W Regulaminie działań wojsk lądowych wymie- • Obronę lądową – skoncentrowaną na obszarach niono dwa podstawowe typy działań, które są prowa- kluczowych, dogodnych do desantowania dla prze-

11 I. Płonka, W. Kaczmarek, Specyfika działań taktycznych w specyficznych warunkach, Warszawa 1995, s. 8. 12 Z. Ścibiorek, Rozważania o obronie, Warszawa 1993, s. 87. 13 Regulamin działań wojsk lądowych, Warszawa 2008, s. 192.

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

ciwnika. Wobec faktu, iż wojska nie będą w stanie wojska lądowe. W związku z tym szczególnego zna- kontrolować terenu na całej szerokości linii brzego- czenia podczas obrony wybrzeża nabiera współdzia- wej, pozostałe rejony należy patrolować i obserwo- łanie między rodzajami sił zbrojnych17. Obrona na wać. W rozważanym rodzaju obrony najbardziej po- wybrzeżu powinna być skupiona wokół terenu klu- żądane jest rozbicie przeciwnika na plażach14. czowego i najbardziej prawdopodobnych miejsc de- Obrona wybrzeża obejmuje swym zakresem struk- santowania z jednoczesnym dozorowaniem innych turę morską oraz lądową. Obrona morska jest prowa- jego rejonów. Posiadane siły należy więc odpowied- dzona na dwóch rubieżach: pierwszej – stanowiącej nio ugrupować, umożliwiając podjęcie skutecznej morską strefę obrony sięgającą głęboko w morze walki na dowolnym kierunku. W sytuacji gdy nie bę- i drugą – stanowiącą granicę przybrzeżnej strefy dzie dostatecznych sił do realizacji tego zadania, na- obrony osłanianej przez środki wsparcia rozmiesz- leży podjąć walkę z desantem w celu zapewnienia czone na lądzie (w tym również brzegowy system dogodnych warunków do szybkiej koncentracji mo- obserwacji) – rysunek 3. bilnych odwodów i ich uderzenia na siły desantu, za- Rubież lądowa na szczeblu taktycznym obejmuje nim umocnią się na uchwyconym przyczółku. dwie zasadnicze linie (rubieże) obrony i jedną Specyficzną właściwością obrony wybrzeża jest (dwie) pomocniczą. Pierwsza (główna) rubież obro- znaczna szerokość pasa (rejonu) obrony związku ny będzie oparta o linię brzegową na głębokość taktycznego (oddziału). Ponieważ obrońca musi być obrony oddziału. Druga (ostateczna) linia obrony przygotowany na lądowanie sił desantu na całej dłu- będzie rozmieszczona w głębi lądowej strefy obro- gości rejonu odpowiedzialności, podstawowym pro- ny na głębokość ugrupowania związku taktyczne- blemem w tych warunkach jest znalezienie odpowie- go. Rubież ta składa się z jednej (dwóch) pozycji dzi na pytanie, jakie przyjąć ugrupowanie i jak okre- przygotowanych do obsadzenia przez odwody i wy- ślić miejsce rozstrzygającej walki z lądującym cofujące się siły pierwszego rzutu. Między nimi (na przeciwnikiem. Może to być plaża lub miejsce poło- kierunku skupienia głównego wysiłku) organizuje żone w głębi rejonu (obszaru) obrony. Ważne jest się pośrednią rubież obrony. Ponadto tworzy się: również ustalenie skali zagrożenia wynikającego rubieże i pozycje ryglowe, stanowiska ogniowe ar- z możliwości wysadzenia przez przeciwnika tak- tylerii, rubieże rozwinięcia oddziałów zaporowych, tycznych desantów powietrznych w głębi obrony. strefy zapór inżynieryjnych oraz wzmocnione rejony Wojska pancerne i zmechanizowane, uczestnicząc obrony15. w obronie wybrzeża, oprócz specyfiki związanej Podczas obrony wybrzeża zazwyczaj przyjmuje z działaniami podejmowanymi podczas początko- się ugrupowanie w jeden rzut z odwodami. Działa- wych etapów lądowania desantu przeciwnika, gene- nie przebiega zwykle w czterech następujących eta- ralnie prowadzą walkę według ogólnych zasad doty- pach: czących działań zaczepnych i obronnych18. • 1 – zwalczanie desantu morskiego w rejonach Mogą one również nacierać we współdziałaniu ześrodkowania, uniemożliwianie jego załadunku z zespołami marynarki wojennej wzdłuż wybrzeża i formowania zespołów desantowych; lub z głębi lądu w kierunku wybrzeża. Ich działania • 2 – zwalczanie desantu morskiego podczas organizuje się i prowadzi w myśl ogólnych zasad, przejścia morzem; uwzględniając cechy charakterystyczne wybrzeża, • 3 – niszczenie desantu podczas jego lądowania; wsparcie ze strony okrętów marynarki wojennej, • 4 – walka z desantem morskim na wybrzeżu po a także ogólną sytuację na morzu. Dodatkowym ele- wylądowaniu. mentem ugrupowania bojowego nacierających sił W etapach 1. i 2. główną rolę odgrywa marynarka może być desant morski19. Doświadczenia z wojen wojenna i siły powietrzne. Będą one obserwować i konfliktów zbrojnych (Korea, Falklandy, Zatoka działania przeciwnika i atakować jego siły, zadając Perska) wskazują, że desant morski stwarza możli- maksymalne straty oraz dezorganizując ruch jego wość nagłego uderzenia na skrzydła i tyły przeciw- wojsk, zyskując tym samym czas na zorganizowanie nika od strony morza. Zauważmy, że również w Stra- obrony na brzegu na wykrytym kierunku podejścia tegicznej koncepcji… wyspecyfikowano to zagroże- sił desantowych. Celem tych działań jest zniszczenie nie. Morska operacja desantowa zgodnie zgrupowań desantowych przeciwnika dopóki znaj- z regulaminem NATO jest traktowana jako uderze- dują się na morzu i są wrażliwe na uderzenia16. nie z morza prowadzone przez siły morskie, lotnic- W dwóch ostatnich etapach do walki przystępują two i oddziały desantowe. Obejmuje ona kompleks

14 Ibidem, s. 194. 15 L. Elak, Taktyczne aspekty terenu w walce, AON, Warszawa 2013, s. 154. 16 M. Huzarski, Taktyka ogólna…, op.cit., s. 147. 17 Regulamin działań…, op.cit., s. 196. 18 S. Korzeniowski, M. Kubiński (red.), Wyznaczniki tworzenia elementów ugrupowania bojowego w obronie na szczeblu taktycznym, Warszawa 2002, s. 72–73. 19 M. Huzarski, Taktyka ogólna…, op.cit., s. 148.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 73 SZKOLENIE

RYS. 4. REJONY WYBRZEŻA NAJDOGODNIEJSZE DO WYSADZENIA DESANTÓW MORSKICH

4 5 6 3 2 1 JASTRZĘBIA GÓRA ŁEBA ROWY DARŁÓWKO GDYNIA

MIELNO

DŹWIRZYNO GDAŃSK

DZIWNÓW NIECHORZE MIĘDZYZDROJE Numer odcinka Szerokość Pojemność ŚWINOUJŚCIE 1 ok. 16 km do BMP* 2 ok. 18 km do wzmoc. BMP 3 ok. 40 km do wzmoc. BMP 4 ok. 38 km do wzmoc. BMP 5 ok. 26 km do 2 x BMP 6 ok. 13 km do BMP *BMP – brygada morskiej piechoty

Źródło: L. Elak, Taktyczne aspekty terenu w walce, AON, Warszawa 2013, s. 150.

wzajemnie powiązanych ze sobą działań bojowych, kierunku operacyjnym stanowi współcześnie ob- które mają za zadanie: szar najbardziej narażony na różnorodne oddziały- – opanowanie określonych odcinków wybrzeża wanie przeciwnika (rys. 4), w tym wyszczególnio- i rozwinięcie na nich punktów bazowania sił mor- ne w Strategicznej koncepcji… działania o charak- skich i powietrznych; terze asymetrycznym i hybrydowym. Sprzyja temu – zajęcie ważnych obiektów i rejonów wybrzeża w miarę łatwy dostęp od strony morza oraz możli- przeciwnika oraz rozbicie jego sił we współdziała- wość zwiększenia mocy oddziaływania ogniowego niu z wojskami działającymi na kierunku nadmor- przez jednoczesne użycie przez przeciwnika sił skim; i środków powietrznych, morskich i lądowych. – odcięcie sił przeciwnika od ważnych kierunków Mając na uwadze założenia przedstawione frontu nadmorskiego przez stworzenie zagrożenia w Strategicznej koncepcji…, w ramach obrony wy- lądowaniem desantu morskiego20. brzeża powinny być integrowane działania wszystkich sił obronnych: flotylli marynarki wojennej, * * * Morskiego Oddziału Straży Granicznej, pododdzia- Wybrzeże ze względu na rolę portów morskich, łów wojsk obrony terytorialnej, jednostek manew- liczne rozbudowane obiekty gospodarki narodowej rowych policji z województw nadmorskich i w koń- o dużym znaczeniu obronnym (np. Gazoport) oraz cu sił i środków związków taktycznych wojsk ope- teren jako rejon działania wojsk na nadmorskim racyjnych. n

20 A. Bujak, Specyfika działań taktycznych na obszarze wybrzeża morskiego. Studium taktyczne, Legionowo 1997, s. 16.

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE UCEL-em w cel

W PRZYGOTOWANIU BRONI DO STRZELANIA NAJWIĘCEJ PROBLEMÓW SPRAWIA BRAK WZORNIKA DO SZYBKIEGO USTAWIANIA PRZYRZĄDÓW CELOWNICZYCH DANEGO EGZEMPLARZA UZBROJENIA OSOBISTEGO.

ppłk Maciej Paul ylematem dowódców pododdziałów od zawsze gólne jej egzemplarze do ponownego ustawienia Dbył problem przygotowania uzbrojenia do wal- i przystrzelania oraz ograniczyć dotychczasową cza- ki. Zaczął on narastać z chwilą nasycania podod- sochłonność tego procesu. działów nowymi środkami walki. Występujące kie- Przykładowo technik uzbrojenia pododdziału dyś sporadycznie celowniki noktowizyjne stały się w ciągu dnia dyspozycyjnego jest w stanie skontrolo- dzisiaj powszechne, pojawiły się też kolimatorowe wać stopień poprawnego ustawienia przyrządów ce- celowniki HWS, laserowe wskaźniki DBAL-2A lowniczych broni strzeleckiej swojej kompanii. Mało oraz termowizory. Dla pododdziału – kompanii pie- tego, przyrząd pozwala korygować jej ustawienie bez- Autor jest dowódcą choty zmotoryzowanej – to przyrządy, których licz- ogniowo. Można więc, korzystając z niego, nie tylko 141 Batalionu Lekkiej ba idzie w dziesiątki egzemplarzy. Przygotowanie sprawdzić, lecz także i ustawić (zwizować) przyrządy Piechoty w 14 Brygadzie ich do prawidłowej eksploatacji wymaga zaangażo- celownicze optyczne oraz noktowizyjne bez koniecz- Obrony Terytorialnej. wania wielu żołnierzy i spędzania długiego czasu na ności przebywania na strzelnicy. Należy jednak pa- strzelnicy. Z reguły połączenie tych czynników, miętać, że tak ustawione przyrządy celownicze, mimo z uwagi na różnorodność wykonywanych zadań, jest że dają blisko 90% pewność ich właściwego ustawie- dość kłopotliwe. nia, należałoby mimo wszystko sprawdzić ogniowo. Zestaw (fot. 1) służy do ustawiania zarówno przy- CHARAKTERYSTYKA ZESTAWU rządów celowniczych (mechanicznych), jak i optycz- Do jednostek wojskowych na przełomie XX wie- nych broni strzeleckiej występującej w pododdziale ku został wprowadzony trochę już zapomniany dzi- zmechanizowanym (zmotoryzowanym). Pozwala on siaj zestaw UCEL/K. Obejmuje on urządzenia koli- na wstępne ustawienie przyrządów celowniczych matorowe do bezogniowego ustawiania przyrządów przed strzelaniem oraz na kontrolowanie zachowania celowniczych broni strzeleckiej. Korzystając z niego, osi celowej broni w trakcie eksploatacji. Kontrolę dowódca pododdziału może w czasie kilkudziesię- ustawień przyrządów celowniczych można przepro- ciu minut skontrolować ustawienie przyrządów ce- wadzać zarówno w warunkach garnizonowych, jak lowniczych broni strzeleckiej swoich podwładnych. i poligonowych. Komplet UCEL/K składa się z dwóch Zestaw umożliwia ustawienie na nowo przyrządów przyrządów dwuobiektywowych (UCEL.22 i UCEL.) celowniczych z bardzo dużym prawdopodobień- oraz trzech przyrządów jednoobiektywowych stwem, że strzał oddany z tak przygotowanej broni (UCEL.30PK, UCEL.35 oraz UCEL.35/P). będzie celny. Pozwala on przede wszystkim kontro- UCEL.30 jest przeznaczony do broni kalibru lować stopień właściwego ustawienia przyrządów 7,62 mm na nabój pośredni. Umożliwia kontrolę usta- celowniczych broni pododdziału, typować poszcze- wień: kbk AK i jego pochodnych, kbw SWD i SWD-M

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 75 SZKOLENIE

Zestaw UCEL/K w walizce transportowej

1. oraz modułowego systemu broni strzeleckiej (MSBS) tego samego kalibru. Z kolei wykorzystując UCEL.30/PK, można kon- trolować ustawienia broni kalibru 7,62 mm na nabój karabinowy. Umożliwia on kontrolę ustawień karabinu maszynowego PK i jego pochodnych (fot. 2), a tak- że UKM 2000 i jego modyfikacji. UCEL.22 jest przeznaczony do broni kalibru 5,45– 5,56 mm. Pozwala on na kontrolę ustawień: kbs Beryl wraz z modyfikacjami (fot. 3), kbk Tantal, MSBS oraz pozostałej broni państw NATO (na zasadzie odwzorowania). Do kontroli ustawień pistoletów maszynowych kalibru 9 mm służy zestaw UCEL.35. Odnosi się to do: PM-63 Rak, PM-84/98 Glauberyt oraz pozostałych pi- stoletów maszynowych państw NATO (na zasadzie odwzorowania). UCEL.35/P jest przeznaczony do pistoletów wojskowych. Umożliwia kontrolę ustawień P-64 (fot. 4), P-83, P-99 oraz pozostałych pistoletów wojskowych państw NATO (na zasadzie odwzorowania).

UŻYTKOWANIE Przyrząd wkłada się trzpieniem do lufy broni strzeleckiej – do momentu oparcia się stożka trzpienia o wylot lufy. Obiektywy przyrządu powinny się zna- leźć naprzeciwko przyrządów celowniczych broni. Wtedy należy dokręcić iglicę trzpienia przyrządu i spowodować jego symetryczne rozszerzenie się i za- blokowanie w przewodzie lufy. Środek krzyża na płyt- ce ogniskowej przyrządu wyznacza jego oś celowania, równoległą do osi mechanicznej lufy. Przy założonych szkłach matowych można sprawdzić równoległość osi 2. celowania, patrząc przez przyrządy celownicze w kierunku kolimatorów. Natomiast po wykręceniu szkła matowego z kolimatora uzyskuje się dostęp do okula- ru, przez który pod dużym powiększeniem (~35x) można obserwować płytkę ogniskową przyrządu i na Zestaw UCEL.30/PK zamontowany na jej tle obraz krzyża celowniczego kontrolowanej broni UKM 2000P kalibru 7,62 mm strzeleckiej. Daje to możliwość precyzyjnego zgrania osi celowniczych broni z osiami celowniczymi koli- matorów przyrządu (fot. 5). Przyrządy celownicze sprawdzanej broni można ustawiać za pomocą przyrządu, kierując się danymi producenta, lub odwzorowując rzut przyrządów sprawdzanej broni na celownik kolimatora. Pierwszy sposób polega na ustawieniu broni do przy- rządu. Jeżeli instrukcja przystrzeliwania broni nie przewiduje inaczej, należy ustawić jej przyrządy celownicze na środek krzyża kolimatora. Przyrządy celownicze powinny być ustawione na najniższą wartość kąta pod- 3. niesienia (w broni typu kbkAK, km, kbw, tzn. wyposa- żonej w krzywkowe celowniki, należy ustawić war- tość „S”). Patrząc przez przyrządy celownicze na krzyż siatki kolimatora, ustawia się muszkę (wkręcając ją lub

ARCHIWUM AUTORA(3) ARCHIWUM wykręcając) na taką wysokość, by pokryła się z punk- Zestaw UCEL.22 zamontowany na kbs Beryl kalibru tem przecięcia linii krzyża kolimatora. Takie ustawie- 5,56 mm z celownikiem holograficznym HWS nie przyrządów celowniczych broni daje blisko 90% pewność poprawnego jej zwizowania.

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

Zestaw UCEL.22 zamontowany na kbs Beryl kalibru 5,56 mm – kontrola ustawienia przyrzą- dów mechanicznych 4. broni. Widoczne szkła matowe zało- żone na przyrząd 5.

Zestaw UCEL.35/P zamontowany na pistolecie P-64 kalibru 9 mm

Zestaw UCEL.22 zamontowany na kbs Beryl kalibru 5,56 mm – kontrola ustawienia oprzyrządowania dodatkowego, w tym wypadku celownika holograficznego HWS

Zestaw UCEL.22 – schemat siatki przyrządów kolimatorowych zestawu oraz ustawienie jej na przyrządach głów- nych i dodatkowych broni (dolne koło – poprawne ustawienie celownika holograficznego HWS, górne – ustawienie przyrządów mechanicznych na wartość „S”) 7. ARCHIWUM AUTORA(6) ARCHIWUM

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 77 SZKOLENIE

Zestaw UCEL.22 – wizualizacja sposobu ustawiania przyrządów mechanicznych – kolor niebieski, dodatkowego oprzyrządowania (celownik holograficzny HWS) – kolor czerwony 8. ARCHIWUM AUTORA(4) ARCHIWUM

Na drugim obiektywie przyrządu możliwe jest usta- Wizowanie celownika dzienno-nocnego CKW jest wienie dodatkowych przyrządów celowniczych broni nieco trudniejsze, gdyż wymaga zjustowania obu zna- takich, jak: celowniki holograficzne HWS (fot. 6, 7), ków celowniczych, tzn. znaku celowniczego CKW optyczne CKW i CWKW noktowizyjne oraz celowniki i zestawu UCEL (fot. 11). W znacznym stopniu utrud- rodziny DBAL. nia to zachodzące zjawisko paralaksy, ale nie jest to Sposób ich ustawienia będzie adekwatny do sposobu niemożliwe. Zwizowanie polega na ustawieniu wstęp- ustawiania przyrządów mechanicznych (fot. 8). Ograni- nym na bębnie z podziałką poprawek w elewacji nasta- czenie tej metody polega na ustawieniu przyrządów na wy odpowiadającej położeniu krzyża kolimatora i jego wartość strzału bezwzględnego danego rodzaju broni, zakontrowaniu. Skuteczność tej metody sprawdzona w przypadku kbs Beryl to 550 m do figury bojowej na dziesięciu egzemplarzach broni wynosiła 70%, dla- nr 30 – klęczący (wysokość około 100 cm). tego też konieczne jest przystrzelenie broni mającej Wizowanie celownika noktowizyjnego PCS5 będzie ten celownik. Metoda ta jednak pozwala na ustawie- wymagać nastawienia na bębnie poprawek elewacji nania – z dużym prawdopodobieństwem – celownika stawy „4”, odpowiadających nastawom mechanicznym także i podczas wykonywania zadania ogniowego po- „S”, i zwizowania znaku celownika ze znakiem koli- rażenia celu (przeciwnika). matora (fot. 9). Jedyne utrudnienie będzie polegać na Drugi sposób wizowania przyrządów celowniczych konieczności podświetlenia okulara kolimatora górne- broni to odwzorowywanie ustawień danego typu broni go, ponieważ bez tego siatka celownicza kolimatora z wykorzystaniem kolimatorów zestawu. Możemy UCEL nie będzie widoczna w noktowizorze (fot. 10). w ten sposób odwzorowywać lub, znając dane bali- Tak ustawiony celownik noktowizyjny jest gotowy styczne, ustawić przyrządy celownicze na konkretną do strzelania. Badania przeprowadzone na dziesięciu wartość. Inaczej mówiąc, metoda ta polega na odwzo- egzemplarzach broni wykazały skuteczność tej metody. rowaniu rzutu przyrządów celowniczych danego typu Dodatkowo celownik ten nie wymagał regulacji pod- broni na celownik kolimatora. Jedynym obowiązują- czas przystrzelania do tarczy kontrolnej. cym w niej warunkiem jest wcześniejsze poprawne

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

Zestaw UCEL.22 zamontowany na kbs Beryl kalibru 5,56 mm i stojaku uniwersalnym wysokim. Widok przedstawia rzut (linie) ustawienia przyrządów – kontrola ustawienia oprzyrządowania dodatkowego, w tym wypadku celownika noktowizyj- 9. nego PCS5.

10.

Schemat poprawnego ustawienia przyrządów. Siatka celownika noktowizyjnego PCS5 (czerwony kolor) i siat- 11. Zestaw UCEL.22 – sposób ustawienia obu siatek celowniczych (górna – ka celownicza kolimatora górnego przyrządu UCEL.22 szara przedstawia widok zestawu UCEL.22, dolna – celownika CKW.

ustawienie przyrządów celowniczych, które będą słu- W szkoleniu bieżącym zestaw jest świetnym mier- żyć jako wzorzec dla pozostałych egzemplarzy. nikiem osiągania celów szkoleniowych. Daje możli- Jeśli znamy poprawne ustawienie przyrządów ce- wość weryfikacji wyników szkolenia ogniowego i dia- lowniczych danego typu broni, możemy na zasadzie gnozowania przyczyn niewykonania zadań ognio- odwzorowania na siatce celowniczej lunety kolimato- wych. Eliminując jeden z dwóch głównych czynników ra odwzorować ustawienia kolejnych egzemplarzy – ustawienia przyrządów celowniczych broni, zawęża broni. Jest to metoda stosowana wtedy, gdy nie znamy się tę przyczynę do braku umiejętności strzeleckich pełnych danych balistycznych ustawień przyrządów żołnierza, co przekłada się na ograniczenie kosztów celowniczych. Podobnie stosujemy ustawienia na dru- poniesionych na amunicję. gim obiektywie kolimatora. Możemy ustawiać przy- Zestaw został praktycznie sprawdzony przez żoł- rządy na inne wartości niż strzału bezwzględnego. nierzy 12 Brygady Zmechanizowanej, która wysta- W tej metodzie niezbędny będzie jeden egzemplarz wiała kontyngent w ramach XII zmiany PKW Afgani- poprawnie ustawionej broni. Podobnie ma się sprawa stan. Wówczas większość celowników holograficznych z dodatkowymi celownikami montowanymi na tych ustawiono z wykorzystaniem UCEL/K i sprawdzono egzemplarzach broni. praktycznie w działaniu. Nie zauważono różnic między wizowaniem z wykorzystaniem UCEL.22 a przystrze- MIEĆ MOŻLIWOŚĆ leniem kbs Beryl z celownikiem HWS do tarczy kon- Zestaw UCEL stwarza dowódcom, a także wszyst- trolnej. Elementy zestawu odpowiednio użyte skracają kim użytkownikom broni strzeleckiej ogromne możli- nie tylko czas, lecz także znacząco obniżają koszty po- wości. Najważniejszą jednak jego zaletą jest czas, jaki noszone w szkoleniu wojsk. Niestety zestaw ten jest oszczędza się na przygotowaniu broni do wykonywa- elementem, który nadal symbolicznie występuje w wy- nia zadań ogniowych. Coś, na co wcześniej trzeba posażeniu pododdziałów, a z doświadczeń zebranych było poświęcić kilka dni szkoleniowych, dziś zajmuje podczas jego użytkowania wynika, że powinien się kilkadziesiąt minut. znaleźć w każdej kompanii. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 79 SZKOLENIE Rażenie ogniowe z wykorzystaniem platform bezzałogowych

NOWE ŚRODKI WALKI POZWALAJĄ NA SKUTECZNIEJSZĄ REAKCJĘ NA DZIAŁANIA PRZECIWNIKA, UMOŻLIWIAJĄC UZYSKANIE NAD NIM PRZEWAGI.

kpt. Marcin Bocian owoczesne armie coraz częściej sięgają po środki są wyposażone w kamery optoelektroniczne i sensory, Nrozpoznawcze, do których należą bezzałogowe za pomocą których prowadzą rozpoznanie przeciwni- statki powietrzne (BSP). Obecnie w każdych ćwicze- ka i terenu. Są to platformy szczebla taktycznego, jed- niach są one używane nie tylko przez pododdziały roz- nakże w niedalekiej przyszłości jest planowane wpro- poznawcze, lecz również przez artylerię. W naszej ar- wadzenie systemów rodzimej produkcji poziomu ope- mii pierwsze z nich pojawiły się w roku 2005. Były to racyjnego, a nawet strategicznego (tab. 1). Orbitery produkcji izraelskiej. Stosowano je zarówno W dostępnych regulacjach prawnych dokonano ka- Autor jest dowódcą w kraju, jak i w ramach Polskiego Kontyngentu Woj- tegoryzacji BSP ze względu na masę, zasięg czy też baterii w dywizjonie skowego w Iraku i Afganistanie. W rejonach odpowie- rodzaj wykonywanych zadań (uderzeniowe lub rozpo- dowodzenia 23 Pułku dzialności PKW wiele zadań realizowano z wykorzy- znawcze). Brak spójności w klasyfikacji statków po- Artylerii. staniem platform wojsk amerykańskich, co przyczyni- wietrznych w prawie międzynarodowym skutkował ło się w znacznym stopniu do poznania zalet tego wprowadzeniem krajowej ich klasyfikacji z podzia- środka walki i wprowadzenia go do struktur organiza- łem na klasy i kategorie. Zasadniczym parametrem cyjnych naszych pododdziałów. Pierwszą platformą, będącym podstawą podziału jest masa własna platfor- która weszła do wyposażenia pododdziałów wojsk my. Szczegółowe wytyczne w tej kwestii zawiera Roz- specjalnych, brygad zmechanizowanych (pancernych) porządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Go- oraz jednostek artyleryjskich był BSP FlyEye. spodarki Morskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie przepisów technicznych i eksploatacyjnych REGULACJE PRAWNE dotyczących statków powietrznych kategorii specjal- Bezzałogowy statek powietrzny (unmanned aerial nej, nieobjętych nadzorem Europejskiej Agencji Bez- vehicle – UAV) oznacza każdą platformę powietrzną pieczeństwa Lotniczego. wykonującą operację lub przeznaczoną do wykonywa- W europejskich przepisach dotyczących sektora plat- nia operacji samodzielnie albo będąc pilotowaną zdal- form bezzałogowych przyjęto dwa dokumenty. Są to: nie bez pilota na pokładzie1. Wykorzystywane przez – Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) pododdziały naszych sił zbrojnych te statki powietrzne nr 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie przepi-

1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2018/1139 z dnia 4 lipca 2018 r.

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

TABELA 1. PODZIAŁ BEZZAŁOGOWYCH STATKÓW POWIETRZNYCH

Plan wdrożenia BSP Klasa Kategoria Przedstawiciel w SZRP

Nano – MTOM < 0,6 kg Dragon Eye brak Black Hornet (Prox Dynamics, Klasa I Micro – 0,6 kg ≤ MTOM < 5 kg Ważka Norwegia) MTOM < 150 kg Mini – 5 kg ≤ MTOM < 25 kg FlyEye (WB Electronics) Wizjer Small – 25 kg ≤ MTOM < 150 kg Scan Eagle Klasa II Orlik 150 kg ≤ MTOM ≤ Tactical Hermes 450 (Elbit system, Izrael) Gryf 150 kg Predator (General Atomics FT-5 Łoś MALE (średni pułap, długi czas lotu) Areonautical System, USA) Zefir Klasa III MSL Global Hawk (Northrop MTOM > 600 kg HALE (wysoki pułap, długi czas lotu) brak Grumman, USA) MQ-9 Reaper (General Atomics STRIKE (uderzeniowe/bojowe) brak Aeronautical System, USA)

Opracowano na podstawie: R. Łukawski, Wdrożenie bezzałogowych statków powietrznych do Sił Zbrojnych RP, referat, Inspektorat Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych.

sów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogo- z istotnych środków zdobywania wiadomości. Szcze- wych statków powietrznych; gólną rolę platformy te odgrywają w pododdziałach – Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) artylerii (m.in. w 23 Pułku Artylerii), gdzie wykorzy- nr 2019/945 z dnia 12 marca 2019 r. w sprawie bez- stuje się je podczas wykonywania zadań ogniowych. załogowych systemów powietrznych oraz operatorów bezzałogowych systemów powietrznych z państw ZASTOSOWANIE trzecich. Platforma BSP FlyEye, będąca w wyposażeniu puł- Możliwości wykorzystania BSP są różnorodne: od ków artylerii, spełnia w zasadzie wszystkie wymaga- rozpoznania określonych rejonów po wykrycie nia dotyczące możliwości wskazywania celów oraz i wskazanie celów. Zalet wykorzystania platform bez- oceny skutków rażenia w działalności ogniowej dywi- załogowych jako środków rozpoznania obrazowego zjonu artylerii lufowej. jest wiele. Można do nich zaliczyć: Zasięg transmisji cyfrowego łącza przesyłu obrazu – uniknięcie narażenia żołnierzy na utratę życia lub i danych telemetrycznych w pełni zaspokaja zapotrze- zdrowia; bowanie dowódcy dywizjonu artylerii na produkty – zdolność wglądu w pola martwe niedostępnie dla rozpoznawcze w rejonie jego zainteresowania (zasięg naziemnych środków rozpoznawczych; 30 km, gdy 20 km jest osiągalne dla każdych warun- – dużą mobilność; ków propagacji fal radiowych). Dodatkowo, po mody- – możliwość wykorzystania różnego rodzaju kamer fikacji zestawu do wersji 3.0, istnieje ewentualność i sensorów; przekazywania kontroli nad platformą między stano- – łatwość bezpośredniego przekazywania informacji wiskiem operatora i stanowiskiem operatora z sekcji w formie obrazu na stanowiska dowodzenia w czasie wysuniętych operatorów (SWO), co zwiększa zasięg rzeczywistym (możliwość integracji z systemem transmisji o około 5 km. Możliwe są również wysłanie ZZKO Topaz (zautomatyzowany zestaw kierowania samolotu poza zasięg łącza radiowego po zaprogramo- ogniem); wanej trasie oraz odczyt danych po jego powrocie. Ze – analizowanie na bieżąco uzyskanych danych dzię- względu jednak na niemożność operowania głowicą ki odpowiedniemu wyszkoleniu personelu. obserwacyjną sens takiego działania jest wątpliwy. Ciągły rozwój systemów łączności oraz optoelek- Duża dzielność platformy bezzałogowej w każdych troniki pozwala na uzyskiwanie informacji z pola wal- warunkach meteorologicznych, a także wyposażenie ki w czasie rzeczywistym w postaci obrazów o wyso- głowic obserwacyjnych w kamerę dzienną i termowi- kiej rozdzielczości, co kwalifikuje BSP jako jeden zyjną pozwalają na intensywniejsze jej wykorzysty-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 81 SZKOLENIE

wanie. Ponadto długotrwałość lotu rzędu 105 min dla TABELA 2. PRZYKŁADOWA wersji 2.0 i co najmniej 150 min dla wersji 3.0 oraz krótki czas potrzebny wyszkolonej obsłudze do ponownego przygotowania i startu platformy lub wystar- PROCEDURA WYKRYCIA towania kolejnej, uprzednio przygotowanej, przynosi zadowalające efekty w aspekcie ciągłości wykonywa- I RAŻENIA CELU nia zadań. Ważna jest również możliwość integracji z lekkim uzbrojeniem precyzyjnym oraz z akustycznym senso- Z WYKORZYSTANIEM BSP rem wektorowym do wykrywania źródeł wystrzału. BSP wykrył kolumnę W poradniku dla pododdziałów wyposażonych w sa- batalionu zmechani- mobieżne armatohaubice Krab kalibru 155 mm (Dzia- 1 zowanego i śledzi jej łanie taktyczne pododdziałów artylerii – DTU przemieszczanie się, 3.2.5.6.11) BSP zostały wymienione jako jeden z ele- przekazując dane w czasie rzeczywi- mentów rozpoznawczych, który może realizować takie stym do dowódcy zadania, jak: dywizjonu. – wykrycie celów wysokoopłacalnych i podanie ich współrzędnych; Dowódca dywizjonu zdecydował zatrzy- – określenie wymiarów i charakteru celów pod mać kolumnę w wy- względem stopnia ukrycia, opancerzenia i możliwości branym punkcie, wy- manewrowych; konując ogień ześrod- – obsługiwanie strzelań artylerii; kowany plutonem ogniowym. – obserwowanie działań pododdziałów wojsk przeciwnika i własnych. Strzelanie obsługuje W Programie ćwiczeń i strzelań wojsk rakietowych BSP. i artylerii – DTU 7.1.1.7 jest zapis, że pododdziały artylerii wyznaczone do realizacji zadań wsparcia ogól- Pluton ogniowy wyko- nał ogień ześrodkowa- nego oraz wzmocnienia powinny wykonać nie mniej 2 ny do czoła kolumny. niż 2/3 zadań ogniowych z użyciem technicznych środ- ków rozpoznawczych, między innymi BSP. BSP przekazał efekt Przydatne informacje zawiera także Podręcznik roz- ognia ześrodkowane- poznania powietrznego (sygn. WLOP 410/2009), go – kolumna zatrzy- mana. w którym szczegółowo opisano podstawy i sposób prowadzenia rozpoznania obrazowego. Co prawda jest on Dowódca dywizjonu przeznaczony przede wszystkim dla wojsk lotniczych, otworzył ogień dywi- jednakże można w nim znaleźć wiele pożytecznych in- zjonem, wyznaczając bateriom ogniowym formacji dotyczących współdziałania z BSP. W pod- cele do rażenia ręczniku podano między innymi specjalistyczne okre- ogniem szybkim po ślenia stosowane podczas stawiania zadań do przepro- 2–4 pociski na działo wadzenia rozpoznania powietrznego. Dowódca (jak do celu obserwo- dywizjonu, stawiając takie zadanie, powinien uwzględ- wanego). nić jak najmniejsze pokrycie terenu, co zapewni mu Baterie ogniowe wy- uzyskanie niezbędnych dla niego informacji. W facho- 3 konały ogień ześrod- wym nazewnictwie używanym przez jednostki lotnicze kowany do zatrzyma- występują terminy, które mogą być przydatne podczas nej kolumny. korzystania z BSP. Są to między innymi (rys. 1): BSP przekazuje obraz – cel punktowy (Pinpoint) – to cel o dokładnie okre- porażonej kolumny – ślonym położeniu podanym według współrzędnych cel obezwładniony. UTM z użyciem sześciu cyfr lub z podobną dokładno- ścią (100 m); sensor powinien zapewnić pokrycie ob- Operator BSP konty- nuuje rozpoznanie po szaru przynajmniej w promieniu 100 m od rozpozna- wyznaczonej trasie. wanego obiektu; – cel liniowy (Line Search) – to zazwyczaj część linii komunikacyjnej (Line of Communication) o ściśle

Źródło: M. Friedek, Plat- określonym początku i końcu; jego długość jest uzależ- formy bezzałogowe niona od stopnia zagrożenia przez środki obrony; we wsparciu ogniowym, – pas (obiekt) poszukiwania (Strip Search) – to linia „Przegląd Sił Zbrojnych” prosta między dwoma określonymi punktami. Jej po- 2016 nr 6. czątek i koniec powinien być określony z dokładnością

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

RYS. 1. RODZAJE CELÓW STOSOWANYCH PODCZAS STAWIANIA ZADAŃ DLA BSP

Cel punktowy Cel liniowy

Pojedynczy obiekt Zazwyczaj jest to lot wzdłuż o znanej lokalizacji linii komunikacyjnej i poszuki- (maszt telekomunikacyjny) wanie aktywności militarnej

Obiekt Obszar poszukiwania poszukiwania

Zazwyczaj jest to lot po linii prostej między dwoma punktami z rejestracją obrazu Systematyczne przeszukiwanie geograficzne zdefiniowanego obszaru

Opracowano na podstawie: Podręcznik rozpoznania powietrznego, sygn. WLOP 410/2009.

do 100 m. Wymagane pokrycie obszaru po obydwu ków rozpoznawczych charakteryzuje się odmiennym stronach linii centralnej jest uzależnione od rodzaju sposobem działania. W przypadku BSP można wręcz użytego sensora i powinno być podane w zarządzeniu pokusić się o stwierdzenie, że izometryczny wgląd bojowym (ATM). Długość pasa poszukiwania zależy w przedpole jest znacznie korzystniejszy aniżeli anali- z kolei od istniejącego zagrożenia, sposobu zamonto- za skuteczności ognia dokonywana z poziomu grup wania sensora i jego możliwości technicznych; rozpoznawczych (rys. 2). Uzyskane dane z BSP moż- – obszar poszukiwania (Area Search) – powinien na porównać z otrzymanymi od działających grup być określony za pomocą czterech punktów tworzą- rozpoznawczych wyposażonych w przyrządy rozpo- cych czworobok. znania artyleryjskiego, które są obecnie predyspono- Stosowanie jednakowych pojęć usprawni stawianie wane do wykonywania tych zadań. zadań obsługom BSP oraz zdecydowanie poprawi Zasadniczym środkiem łączności między dowódcą współpracę z ośrodkiem analizy danych. i wspierającym go BSP jest łączność radiowa. BSP Fly- W 23 Pułku Artylerii opracowano koncepcję współ- Eye ma możliwość zintegrowania swojego systemu działania BSP ze środkami ogniowymi. Podczas wyko- z ZZKO Topaz i przesyłania danych na stanowisko do- nywania zadań ogniowych sprowadza się ono do (tab. 2): wodzenia dywizjonu artylerii samobieżnej (rys. 3). – wykrycia i rozpoznania celu, Przekazywanie informacji bezpośrednio do zauto- – obsługiwania strzelania, matyzowanego zestawu kierowania ogniem Topaz – oceny skutków ognia. w znaczny sposób usprawnia jej analizowanie, W odniesieniu do obsługiwań strzelań artyleryj- a w sprzyjających warunkach możliwe jest zobrazo- skich oraz oceny skuteczności ognia każdy ze środ- wanie rzutu z kamery platformy bezzałogowej na SD

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 83 SZKOLENIE

RYS. 2. POŁOŻENIE ŚREDNIEGO PUNKTU TRAFIENIA W ZALEŻNOŚCI OD PERSPEKTYWY WIDZENIA A B

ŚREDNI PUNKT ŚREDNI PUNKT TRAFIENIA TRAFIENIA

POLE MARTWE A – rzut z BSP B – rzut z grupy rozpoznawczej OBSZAR WIDZIALNY OBSZAR Opracowanie własne. WIDZIALNY

dywizjonu. Takie działanie znacznie skraca podjęcie RYS. 3. OBIEG decyzji o rażeniu ogniem. JEDNAK POTRZEBNE INFORMACJI Z BSP Wymagania pola walki wiążą się z tym, że dowód- cy muszą zdobyć w krótkim czasie wiarygodne informacje o przeciwniku. Coraz częściej doceniane są OPERATOR BSP środki rozpoznania, które nie angażują bezpośrednio ZZKO TOPAZ do tych działań żołnierzy. Do takich środków należą zapewne bezzałogowe statki powietrzne, a ciągły ich rozwój w znacznym stopniu ułatwi pozyskiwanie wia- SD DYWIZJONU rygodnych informacji. Umiejętne wykorzystanie tego ZZKO TOPAZ środka rozpoznawczego wiąże się przede wszystkim z posiadaniem wyszkolonej obsługi, która zna jego przeznaczenie i możliwości. Ograniczeniem mogą być warunki atmosferyczne. Przy czym zasada jest następująca: im lżejszy BSP, tym bardziej podatny na PD BATERII sytuację pogodową. Ponadto podczas ich stosowania ZZKO TOPAZ należy bezwzględnie zwracać uwagę na koordynację wykorzystania przestrzeni powietrznej, by zapobiec ich zestrzeleniu bądź uszkodzeniu. Istotne jest także to, że pozyskując dane z innych środków rozpoznania powietrznego, dowódca może dysponować wieloma informacjami, które mogą zakłócić bądź utrudnić BATERIA ARTYLERII podjęcie przez niego właściwej decyzji. Dowódcy, SAMOBIEŻNEJ którzy mieli okazję realizować zadania ogniowe ZZKO TOPAZ z użyciem platform bezzałogowych, z pewnością do- ceniają szybkość wykrywania celów, a także możli- Opracowanie własne. wość korygowania ognia za ich pomocą. n

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE Gorączki krwotoczne

JEDNĄ Z PODSTAWOWYCH CZYNNOŚCI ORGANIZMU JEST UTRZYMYWANIE STAŁEJ TEMPERATURY CIAŁA.

mgr Małgorzata Woźniak-Terebińska warunkach fizjologicznych prawidłowa tem- -grudkowe zmiany skórne, a przy objawach ogólnego Wperatura ciała mierzona pod pachą nie powin- rozbicia i osłabienia pojawiają się stany gorączkowe, na być niższa niż 35,5oC rano i nie wyższa niż bóle gardła i wymioty. Następnie rozwijają się objawy 37,4oC wieczorem. Natomiast w jamie ustnej, po- zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, który chwie i odbytnicy może być o 0,5–0,8oC wyższa. powoduje ciężki, śmiertelny przebieg zakażenia. Wzrost temperatury ciała o 1oC zwiększa podstawo- Krwawienia z dróg oddechowych, przewodu pokar- wą przemianę materii oraz katabolizm białek o oko- mowego i dróg rodnych prowadzą do wstrząsu, zespo- ło 20%, zużycie tlenu o prawie 15%. Ponadto nasila łu zaburzeń neurologicznych (zaburzenia zachowania, Autorka jest doktorantką parowanie niewidzialne o około 500 ml/24 h, przy- dezorientacja, upośledzenie pamięci) oraz uszkodze- na Wydziale spiesza czynność serca o 8–12 skurczów/min, nia narządów miąższowych. Chorzy zakażeni wiru- Bezpieczeństwa wzmaga procesy lipolityczne, upośledza funkcje sem Ebola umierają w wyniku objawów wstrząsu Narodowego Akademii białkotwórcze i odtruwające hepatocytów itp. Zatem między 7. a 16. dniem choroby. Sztuki Wojennej. wywołuje wiele procesów niepożądanych. Wzrost Światowa Organizacja Zdrowia (World Health temperatury ciała o więcej niż 2oC, czyli powyżej Organization – WHO) wycofała dotychczasową na- 38,5oC, utrzymujący się dłużej, może doprowadzić zwę gorączka krwotoczna Ebola (Ebola hemorrhagic do zaburzeń aktywności procesów enzymatycznych, fever) ze względu na fakt, że obecnie objawy krwo- a niekiedy nawet do nieodwracalnych zmian struktu- toczne nie są dominujące. Jednak w ustawie o zakaże- ralnych w organellach komórkowych, szczególnie niach i chorobach zakaźnych użyto określenia gorącz- w komórkach ośrodkowego układu nerwowego. ka krwotoczna, dlatego nazwy te będą zamiennie uży- Przy wzroście gorączki1 do 41oC pojawiają się za- wane w dalszej części artykułu2. burzenia świadomości i majaczenia, a jeżeli jej war- tość przekroczy 42oC, dochodzi do utraty przytom- GORĄCZKA KRWOTOCZNA EBOLA ności (tab. 1). Wirus Ebola z grupy RNA wirusów (fot. 1) należy do rodziny Rhabdoviridae i Filoviridae3. Charaktery- OBJAW Y zują się one unikatowym, wydłużonym, „nitkowa- Wirusowe gorączki krwotoczne należą do najgroź- tym” kształtem cząstki o wymiarach 80x800–400 nm. niejszych chorób spowodowanych zakażeniem wiru- Ich genom stanowi pojedyncza nić RNA (ssRNA) sami zawierającymi RNA, szerzącymi się różnymi o ujemnej polarności, a nukleokapsyd jest otoczony drogami. W obrazie chorobowym dominują plamisto- osłonką.

1 Gorączka jest to podwyższenie ciepłoty ciała, które przekracza normalną dzienną zmienność i występuje wraz ze wzrostem wartości punktu nas- tawczego termoregulacji w podwzgórzu. Źródło: Harrison, D.L. Kasper, A.S. Fauci, Choroby zakaźne, red. wyd. polskiego R. Flisiak, Wyd. Czelej, Lublin 2012, s. 105. 2 M. Polz-Dacewicz, Choroba wirusowa Ebola, praca poglądowa, „Forum Zakażeń” 2014 nr 5(6), s. 335. 3 B. Michailiuk, Broń biologiczna, AON, Warszawa 2004, s. 47.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 85 SZKOLENIE

Wirus Ebola 1. TABELA 2. OCENA RYZYKA ZAKAŻENIA WIRUSEM EBOLA Ryzyko Rodzaj kontaktu z osobą zakażenia zakażoną/chorą przeciętny kontakt z osobą gorączkującą i leczoną Bardzo małe ambulatoryjnie, np. stanie/ TABELA 1. PODZIAŁ lub brak siedzenie obok takiej osoby w środkach komunikacji publicznej, kontakt w restauracji GORĄCZEK W ZALEŻNOŚCI bezpośredni, bliski kontakt twarzą w twarz z osobą gorączkującą lub Małe leczoną ambulatoryjnie, np. OD TEMPERATURY CIAŁA wykonywanie badania fizykalnego, Temperatura pomiar temperatury Nazwa gorączki ciała rano Postępowanie bezpośredni kontakt twarzą w twarz i wieczorem [ºC] bez zabezpieczenia, w tym szczególnie twarzy, z chorym, który Stan podgorączkowy 37,5–38,0 nie wymaga kaszle, wymiotuje, ma biegunkę lub natychmiastowego Gorączka nieznana 38,0–38,5 objawy krwotoczne; kontakt obniżenia uszkodzonej skóry lub błon Gorączka Duże 38,5–39,5 śluzowych z zainfekowanymi umiarkowana wymaga obniżenia wirusem: krwią, płynami Gorączka znaczna 39,5–40,5 ustrojowymi, tkankami, organami Gorączka wysoka 40,5–41,0 wymaga szybkiego lub pacjenta chorego lub z materiałem natychmiastowego pobranym do diagnostyki Gorączka nadmierna > 41,0 obniżenia laboratoryjnej

Źródło: J. Janeczko, Gorączka [w:] Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Źródło: T. Płusa, Współczesne zagrożenie patogenami Warszawa 1996, s. 81. biologicznymi, Warszawa 2015, s. 40.

podwyższona ciepłota ciała TABELA 3. bóle głowy bóle mięśni OBJAWY Objawy wczesne znaczne osłabienie wymioty biegunka KLINICZNE bóle brzucha krwawienia z nosa CHOROBY krwotoczne zapalenie spojówek wymioty z krwią WYWOŁANEJ krew w kale krwawienia z miejsc wkłuć Objawy późne krwawienia z dróg rodnych PRZEZ WIRUS wynaczynienia na skórze wysypka skórna EBOLA (EVD) zaburzenia świadomości nadal trwające wymioty i biegunka

Źródło: M. Wróblewska, K. Pancer, Wirus Ebola – aktualne zagrożenia i perspektywy kontroli zakażeń, „Postępy Nauk Medycznych” 2015 nr 4B, t. XXVIII, s. 36.

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

Pierwsza zanotowana epidemia wywołana przez ten do znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, wirus miała miejsce w roku 1976 w Zairze, w pobliżu zwiększenia częstości oddechów, bezmoczu i zabu- rzeki o tej samej nazwie. Obecnie wyróżnia się pięć rzeń świadomości. Wówczas ciepłota ciała osiąga gatunków wirusa Ebola: wirus Ebola-Zair (ZEBOV), wartości prawidłowe lub obniża się poniżej wartości wirus Ebola-Sudan (SUDV), wirus Ebola-Bundibu- należnych, co wskazuje na całkowite załamanie się gyo (BDBV), wirus Ebola-Tai Forest (TAFV) – po- mechanizmów obronnych organizmu. Chorzy z zaka- przednio zwany wirusem Ebola-Wybrzeże Kości żeniem wirusem Ebola umierają w wyniku objawów Słoniowej, a także wirus Ebola-Reston (RESTV). wstrząsu między 7. a 16. dniem choroby. W nielicz- Naturalnym jego nosicielem są nietoperze owoco- nych przypadkach opanowuje się objawy choroby żerne oraz małe insekty i roztocza żerujące na ich cie- i wówczas proces zdrowienia jest obserwowany po le. Między ludźmi przenosi się drogą kropelkową oraz 14 dniach od momentu wystąpienia symptomów w wyniku bezpośredniego kontaktu z krwią, wydali- choroby. W okresie powolnej rekonwalescencji wy- nami i wydzielinami zakażonej osoby, a także z zanie- stępują objawy zapalenia stawów oraz zaburzenia czyszczonym sprzętem medycznym4. wzroku i słuchu6. Choroba wywołana przez wirus Ebola, podobnie Mimo różnic w przebiegu poszczególnych chorób jak inne wirusowe gorączki krwotoczne, cechuje się obraz kliniczny wszystkich wirusowych gorączek okresem wylęgania od 2 do 21 dni (tab. 3). krwotocznych jest bardzo podobny i dlatego ich róż- Objawy chorobowe najczęściej pojawiają się po nicowanie wyłącznie na podstawie obrazu kliniczne- upływie około 4–8 dni (9–11). Początkowo są one go jest mało wiarygodne7. nieswoiste i mogą przypominać objawy grypy, gry- Gorączka Marburg (fot. 2) jest szczególnie nie- popodobnego zakażenia górnych dróg oddecho- bezpieczną wirusową gorączką krwotoczną. Po raz wych. Choroba ma często przebieg dwufazowy: po pierwszy została opisana w 1967 roku. Występuje kilku dniach pacjent może poczuć się lepiej, jednak w Afryce Subsaharyjskiej, zawleczona do RFN wkrótce mogą wystąpić objawy zajęcia wielu narzą- i państw byłej Jugosławii, z ogniskiem pierwotnym dów wewnętrznych, a także krwawienia wewnętrzne w Ugandzie. i zewnętrzne. Rezerwuarem są prawdopodobnie niektóre gatunki Z dostępnej literatury wynika, że chory stanowi małp, z których zakażenie przenosi się na człowieka zagrożenie dopiero po wystąpieniu objawów, jednak drogą bezpośredniego kontaktu. Zdarzają się także nie jest łatwo precyzyjnie określić moment zakażenia zakażenia laboratoryjne. Zakażony człowiek staje się wirusem. Z tego powodu segregacja podejrzanych wtórnym źródłem rozprzestrzeniania się choroby. o zakażenie nim, a następnie ich izolacja są bardzo Okres jej wylęgania wynosi 5–10 dni (średnio 7). trudne bez potwierdzenia testami diagnostycznymi. Choroba zaczyna się nagle ogólnym osłabieniem, Przy objawach ogólnego rozbicia i osłabienia poja- bólami głowy i mięśni oraz wysoką temperaturą ciała wiają się stany gorączkowe, bóle gardła i wymioty. i dreszczami. Po 5 dniach od momentu, kiedy wystą- W obrazie chorobowym dominują plamisto-grudkowe pią pierwsze objawy, na tułowiu można dostrzec pla- zmiany skórne. Następnie rozwijają się objawy zespo- misto-grudkową wysypkę, której towarzyszą objawy łu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), który nieżytu górnych dróg oddechowych, zawroty głowy, determinuje ciężki, śmiertelny przebieg zakażenia. nudności, wymioty i bóle brzucha oraz uporczywe Krwawienia są obserwowane od siódmego dnia za- wodniste biegunki (tab. 4). Ogólny stan chorego bar- każenia i dotyczą śluzówek, narządów wewnętrznych dzo gwałtownie się pogarsza. Obserwuje się szybko i skóry. Wirusy znajdują się praktycznie w każdym postępujący spadek masy ciała, skrajne wyczerpanie, płynie ustrojowym chorego. Następnie dochodzi do uszkodzenie wątroby z żółtaczką, zapalenie trzustki wstrząsu5 z powodu utraty krwi, co prowadzi do ta- oraz powikłania ze strony układu nerwowego (deli- chykardii, hipotonii i postępującego osłabienia w wy- rium, zaburzenia świadomości). Dochodzi ostatecznie niku niedotlenienia. Utrata przytomności i śpiączka do rozwinięcia się niewydolności wielonarządowej w wyniku uszkodzenia czynności narządów życio- prowadzącej do wstrząsu z objawami skazy krwotocz- wych u 60–90% chorych kończą się zgonem. nej (występujące wybroczyny na skórze, a także bło- Stan chorych jest bardzo ciężki. Charakteryzuje nach śluzowych oraz masywne krwotoki narządowe, się znacznym osłabieniem, odwodnieniem i wynisz- głównie do płuc i przewodu pokarmowego). Śmiertel- czeniem. W końcowym okresie choroby dochodzi ność jest niestety wysoka, przekracza 50%8.

4 Ibidem, s. 109. 5 Wstrząs jest terminem nieprecyzyjnym. Określa on zespół objawów klinicznych towarzyszących niewydolności układu krążenia z niewystarcza- jącą lub nieprawidłową perfuzją tkankową. Niedostateczny dowóz tlenu nie zaspokaja potrzeb metabolicznych komórek, co prowadzi do hipoksji i kwasicy mleczanowej. Ibidem, s. 18. 6 T. Płusa, K. Jahnz-Różyk, Broń biologiczna. Zagrożenie i przeciwdziałanie, Warszawa 2002, s. 79. 7 K.W. Zieliński, Patologia wirusowych gorączek krwotocznych [w:] K.W. Zieliński, M. Brocki, M.K. Janiak, A. Wiśniewski,Patologia obrażeń i schorzeń wywołanych współczesną bronią w działaniach wojennych i terrorystycznych, Wyd. MON, Warszawa 2010, s. 322. 8 K. Korzeniewski, Wirusowe gorączki krwotoczne, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2012 nr 5, t. 6, s. 219.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 87 SZKOLENIE

Wirus Marburg 2.

TABELA 4. CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY GORĄCZEK KRWOTOCZNYCH

Marburg Ebola – silne bóle głowy w okolicach czołowej – silne bóle głowy w okolicach czołowej i skroniowych i skroniowych – uogólniona bolesność, zwłaszcza w okolicy – uogólniona bolesność, zwłaszcza lędźwiowej w okolicy lędźwiowej – gałki oczne wrażliwe na ucisk – gałki oczne wrażliwe na ucisk – wzrost temperatury ciała – wzrost temperatury ciała – nudności i wymioty – nudności i wymioty – wodnista biegunka – wodnista biegunka – zaczerwienienie spojówek – zaczerwienienie spojówek – światłowstręt – światłowstręt – kaszel – kaszel – zapalenie gardła – zapalenie gardła – ,,dźgające” bóle klatki piersiowej związane – ,,dźgające” bóle klatki piersiowej związane z odczynem opłucnowym z odczynem opłucnowym – leukopenia – leukopenia – trombocytopenia – trombocytopenia – wysypka plamisto-grudkowa na całym ciele, – wysypka plamisto-grudkowa na całym ciele, w gorączce Marburg na tułowiu i kończynach w gorączce Ebola głównie na tułowiu Opracowano na podsta- – wykwity na podniebieniu i migdałkach – wykwity na podniebieniu i migdałkach wie: W. Zieliński, Patologia – wysuszenie i bruzdy na języku – wysuszenie i bruzdy na języku wirusowych gorączek – żółtaczka – żółtaczka krwotocznych [w:] – skaza krwotoczna pod postacią wybroczyn – skaza krwotoczna pod postacią wybroczyn K.W. Zieliński, M. Brocki, na skórze i spojówkach oraz z naturalnych na skórze i spojówkach oraz z naturalnych otworów M.K. Janiak, A. Wiśniewski, otworów ciała: krwiste wymioty, krwista biegunka, ciała: krwiste wymioty, krwista biegunka, krwiomocz, Patologia obrażeń i scho- rzeń wywołanych współ- krwiomocz, krwawienia z dróg rodnych, krwawienia z dróg rodnych, krwawienia z dziąseł czesną bronią w działa- krwawienia z dziąseł oraz miejsc wkłucia oraz miejsc wkłucia niach wojennych – odwodnienie – odwodnienie i terrorystycznych, – wyniszczenie – wyniszczenie Wyd. MON, Warszawa – bradykardia – bradykardia 2010, s. 323. – powiększenie węzłów chłonnych – powiększenie węzłów chłonnych

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 SZKOLENIE

Wirus Lassa

Powikłaniami gorączki krwotocznej Marburg, które 3. pojawiają się po dwóch tygodniach trwania choroby lub później, są: zapalenie naczyniówki oka, jedno- stronna utrata widzenia, zapalenie jąder, łysienie oraz zapalenie wątroby9.

GORĄCZKA KRWOTOCZNA LASSA Jest zakaźną chorobą wywołaną przez wirus o tej samej nazwie (fot. 3). Źródłem i rezerwuarem zaka- żenia są szczury. Zakażenie może przenosić się z człowieka na człowieka. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (inhalacja skażonego wirusem aerozolu), przez spożycie zanieczyszczonej wydalinami gryzoni żywności, a także przez bezpośredni kontakt z krwią, wydzielinami oraz wydalinami osób zakażonych (> 80% przypadków przebiega bezobjawowo lub też skąpoobjawowo, 1–3% zaka- żeń kończy się zgonem). Nazwa choroby pochodzi od miasta Lassa w Nige- rii, gdzie w 1969 roku po raz pierwszy została roz- każenia wirusem Junin (jego obszarem endemicznym poznana. są wiejskie tereny północno-wschodniej Argentyny). Okres jej wylęgania wynosi 5–21 dni. Jest ona nie- Zakażenia pojawiają się sporadycznie w różnych czę- zwykle zakaźna, jednak u ludzi zamieszkujących te- ściach Ameryki Południowej. reny endemiczne najczęściej przebiega stosunkowo Rezerwuarem wirusa są gryzonie. Do zakażenia łagodnie. Na początku choroby występują typowe ob- człowieka dochodzi bez pośrednictwa wektora owa- jawy grypopodobne, po upływie 3–6 dni stan chore- dziego, lecz na skutek wdychania aerozolu zawierają- go ulega pogorszeniu. Nasilają się osłabienie, go- cego wirusy w wydalinach gryzoni. Rzadko w wyni- rączka, bóle głowy. Pojawiają się stan zapalny gór- ku kontaktu z innymi ludźmi. nych dróg oddechowych, wymioty oraz biegunka. Na Bardzo rzadko infekcja tymi wirusami przebiega ustach oraz w jamie ustnej tworzą się pęcherzyki, bezobjawowo. Zazwyczaj po upływie 7–14 dni od za- które po pęknięciu ulegają owrzodzeniu. Stwierdzany każenia obserwuje się stopniowy wzrost temperatury jest obrzęk tkanek miękkich twarzoczaszki, zapale- ciała, pojawiają się bóle głowy oraz bóle mięśniowe nie spojówek oraz wysypka plamisto-grudkowa na kończyn. W późniejszym czasie, po około 3–4 dniach, całym ciele. Objawy skazy krwotocznej są zazwyczaj pojawiają się przekrwienie spojówek, przekrwienie słabo nasilone (krwawienie z błon śluzowych oraz i obrzęk szyi i twarzy, powiększenie obwodowych wę- dziąseł). Jeżeli choroba przebiega ciężko, obserwuje złów chłonnych, a także wybroczyny w skórze zloka- się zmniejszenie ciśnienia tętniczego, hipowolemię lizowane w okolicy pachowej oraz w błonie śluzowej i oligurię, zazwyczaj bez uszkodzenia nerek. Mogą podniebienia i na brzegu dziąseł. Często można zaob- występować objawy neurologiczne (utrata słuchu serwować objawy neurologiczne (5–7 dni od pojawie- pochodzenia ośrodkowego, drgawki, stany naprze- nia się objawów), zazwyczaj przy zakażeniach wiru- miennego pobudzenia i senności oraz objawy mózgo- sami Machupo oraz Guanarito (przeczulica, osłabie- we ze śpiączką włącznie). Śmiertelność w stanach nie odruchów, drżenie języka oraz rąk). U chorych, ciężkich wynosi 20%. U około 25% chorych następ- u których doszło do zakażenia wirusem Guanarito, stwem przebycia choroby jest jednostronny lub dwu- stwierdza się w większości przypadków odwodnienie. stronny niedosłuch odbiorczy. Zakażenie omawia- W ciężkich przypadkach dochodzi do krwawień nym wirusem stwarza zagrożenie dla ciężarnych z jamy ustnej i błon śluzowych, a także z innych na- kobiet i ich płodów (śmiertelność zakażonych ciężar- rządów. Ponadto może dojść do zapaści, wstrząsu lub nych kobiet w trzecim trymestrze przekracza 30%, śpiączki. śmiertelność zaś płodów i noworodków zakażonych Śmiertelność zarażonych wymienionymi wirusami, matek wynosi 85%)10. ale nieleczonych chorych, wynosi do 30%. W przypadkach niezakończonych zgonem ostry okres choro- GORĄCZKI WYWOŁANE by trwa około 2–3 tygodni. Po upływie tego czasu na- PRZEZ ARENAVIRIDAE NOWEGO ŚWIATA stępuje okres rekonwalescencji. Powikłaniem, które Wszystkie choroby wywołane przez te wirusy mają często towarzyszy zakażeniu tym wirusem, jest łysie- bardzo podobny przebieg kliniczny, z wyjątkiem zanie oraz pojawienie się bruzd na paznokciach11. n

9 K.W. Zieliński, Patologia wirusowych gorączek…, op.cit., s. 324. 10 K. Korzeniewski, Wirusowe gorączki krwotoczne…, op.cit., s. 218. 11 W. Zieliński, Patologia wirusowych gorączek…, op.cit., s. 326.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 89 NAJLEPSZY ARTYKUŁ Trzy oblicza rosyjskich sił zbrojnych

KONSEKWENCJE ROZPADU ZSRR ORAZ ZMIANA CHARAKTERU I SKALI ZAGROŻEŃ SKUTKOWAŁY REORGANIZACJĄ SIŁ ZBROJNYCH I ICH WRASTAJĄCĄ SKUTECZNOŚCIĄ, CO POTWIERDZA OSIĄGANIE PRZEZ NIE NOWYCH ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH.

mjr dypl. SZRP Grzegorz Rękawek iorąc pod uwagę znaczenie informacji jako funda- z Chińską Republiką Ludową determinowały utrzymy- Bmentu zdobywanej wiedzy, należy stwierdzić, że wanie adekwatnych sił i środków do prowadzenia dzia- nie zawsze stanowi ona atrybut zapewniający komfort łań zbrojnych na zasadniczych kierunkach strategicz- trafnej oceny sytuacji. Można zaryzykować twierdze- nych (teatrach działań wojennych) zarówno w formule nie, że ten przypadek idealnie wpasowuje się w ocenę konwencjonalnej, jak i z użyciem broni masowego ra- możliwości bojowych oraz przewidywanego sposobu żenia. Po 1991 roku Federacja Rosyjska (FR) jako prowadzenia działań przez siły zbrojne Federacji prawny sukcesor Związku Radzieckiego przejęła zde- Rosyjskiej. Przykłady z ostatnich dwóch dekad dowo- cydowaną większość potencjału militarnego oraz Autor jest zastępcą dzą, że kolejne projekcje militarne z udziałem naszego uprawnienia i zobowiązania ZSRR w odniesieniu do dowódcy 2 Batalionu wschodniego sąsiada zaskakują sposobem realizacji kwestii bezpieczeństwa w wymiarze globalnym, czego Czołgów w 1 Brygadzie oraz zastosowanymi rozwiązaniami. Wszystko to w do- potwierdzenie stanowiło chociażby pozostawienie ca- Pancernej. bie powszechnego dostępu do informacji, niejako trans- łości potencjału jądrowego rozproszonego na terenie parentności działań militarnych będących w centrum imperium. Nie ulega wątpliwości, że wraz z rozpadem zainteresowania środków masowego przekazu na ca- ZSRR nastąpiło wiele przewartościowań i zmian odno- łym świecie. szących się do geopolityki nie tylko w wymiarze regionalnym, lecz także globalnym. Najistotniejsza wydaje SCHYŁEK WIELKIEJ ARMII się dezintegracja dotychczasowego dwubiegunowego Do 1991 roku, oznaczającego formalny rozpad układu polityczno-militarnego, powodująca niejako od- ZSRR, jego siły zbrojne tworzyły ogromną strukturę, dalenie perspektywy bezpośredniego ogólnoświatowe- której liczebność w połowie lat osiemdziesiątych go konfliktu zbrojnego. Kolejne, równie istotne aspekty XX wieku była szacowana na ponad 5 mln żołnierzy. to utrata znacznej części terytorium oraz powstanie no- Armia oparta na powszechnym poborze miała charak- wych podmiotów państwowych, jak również pojawie- ter masowy zarówno pod względem uzupełniania stanie się tendencji niepodległościowych i separatystycz- nów osobowych, jak i wykorzystywanych systemów nych wewnątrz państwa rosyjskiego. Wreszcie z bie- uzbrojenia1. Wynikało to bezpośrednio z doktryny wo- giem czasu pojawiały się symptomy nowych zjawisk jennej, która zakładała użycie sił zbrojnych w warun- w geopolityce, takich jak przyjmowanie nowych człon- kach konfliktu o charakterze globalnym, wymagają- ków i tworzenie systemów ofensywnych przez NATO, cym konieczności mobilizacji i zaangażowania całego czy też nacechowane dynamizmem mocarstwowe aspi- potencjału państwa. Istnienie dwóch przeciwstawnych racje ChRL i Indii. Wszystko to determinowało ko- bloków polityczno-militarnych, jak również sąsiedztwo nieczność pilnej reorganizacji systemu obronnego,

1 Rosyjska wizja prowadzenia działań militarnych, red. Sz. Markiewicz, AON, Warszawa 2018, s. 159.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Konflikt rosyjsko-ukra- iński, którego preludium stanowiło zbrojne wtargnięcie, a następnie formalna aneksja Półwyspu Krymskiego, wpisuje się w szereg zjawisk, których genezy można się doszukiwać w procesie zmian w rosyjskim sposobie postrzegania polityki oraz kreowania przestrzeni bezpieczeństwa. MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ MO FEDERACJI

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 91 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

przewartościowania dotychczasowego potencjału mili- – brak umiejętności elastycznego reagowania na sy- tarnego państwa oraz weryfikacji ocen i prognoz zagro- tuację kryzysową w ramach utrzymywanych przez żenia, wreszcie zmian w sztuce operacyjnej. Zasadni- SZ FR zdolnościach operacyjnych; cze kierunki tworzenia nowego modelu sił zbrojnych, – paraliż organizacyjny oraz pasywna postawa kie- przyjęte na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłe- rownictwa polityczno-wojskowego, a także dowództw go wieku, przewidywały wiele działań polegających i sztabów poziomu operacyjnego i taktycznego; na: zredukowaniu potencjału osobowego i sprzętowe- – zredukowanie do minimum finansowania sił zbroj- go, stopniowej profesjonalizacji i modernizacji tech- nych ze względu na katastrofalną sytuację ekonomicz- nicznej sił zbrojnych oraz tworzeniu zdolności do ną państwa. sprawnego realizowania celów rosyjskiej polityki. Na Podpisane w sierpniu 1996 roku porozumienie koń- wdrażany od 1991 roku proces zmian kształtu SZ FR czące formalnie pierwszy konflikt czeczeński od po- miały wpływ takie zjawiska i czynniki zewnętrzne, czątku sprawiało wrażenie tymczasowego rozwiąza- jak: ogólna sytuacja gospodarcza i ekonomiczna pań- nia. Państwo pogrążone w kryzysie gospodarczym dą- stwa, prognozy demograficzne czy też dynamika żyło do zyskania na czasie, jednocześnie budując zmian geopolitycznych w bezpośrednim sąsiedztwie potencjał militarny. Okresu między podpisaniem ro- Federacji. Praktycznym wymiarem funkcjonowania zejmu a drugą połową 1999 roku, kiedy to nastąpiły oraz sprawdzianem posiadanych zdolności militar- pierwsze uderzenia lotnicze na terytorium Czeczenii, nych na przestrzeni ostatnich trzech dekad było zaan- z pewnością nie można uznać za stan pokoju. Kumula- gażowanie jej sił zbrojnych w konflikty zbrojne o róż- cja zdarzeń procedowanych przez obie zwaśnione stro- nej skali i charakterze. Były to w kolejności chronolo- ny nastąpiła w ciągu 1999 roku, kiedy to doszło do in- gicznej: I wojna w Czeczenii (1994–1996), II wojna cydentów i użycia siły militarnej. Głównym przyczyn- w Czeczenii (1999–2009), wojna rosyjsko-gruzińska kiem był rajd czeczeńskich bojowników na sąsiadujący (2008), konflikt ukraiński (2014 do chwili obecnej) z Czeczenią Dagestan, jak również seria zamachów i wojna w Syrii (2011 do teraz). terrorystycznych na terytorium Federacji Rosyjskiej. Analizując sposoby działania rosyjskich sił zbroj- CZECZEŃSKIE MEMENTO nych w drugiej kampanii czeczeńskiej, należy podkre- Źródło konfliktu umiejscowionego w północnej ślić, że nie powiodła się próba dokonania przeskoku części Kaukazu, na terytorium wchodzącej w skład FR jakościowego zapewniającego sprawną realizację sta- autonomicznej Czeczeńskiej Republiki Iczkerii, stano- wianych zadań. Wieloletnie zaniedbania oraz sytuacja wiły dążenia separatystyczne – chęć utworzenia suwe- ekonomiczna, niezależnie od włożonego wysiłku orga- rennego państwa przez część elit politycznych. Federa- nizacyjno-planistycznego i wykonawczego, obnażyły cja Rosyjska od niespełna trzech lat funkcjonująca rzeczywisty obraz armii, wskazując na konieczność w nowej formule polityczno-prawnej znajdowała się na wprowadzenia kompleksowych rozwiązań. Tworzone początku procesu wielopłaszczyznowej transformacji. zdolności z wykorzystaniem między innymi doświad- Eskalacja sytuacji problemowej w nowym formacie czeń zdobytych w ówczesnych operacjach militarnych w przestrzennych ramach własnego terytorium stano- kreowały nową jakość chociażby w sposobie prowa- wiła ogromne wyzwanie dla armii, która w trybie dzenia operacji powietrznej czy też budowania środo- alarmowym została zmuszona do podjęcia działań. wiska informacyjnego. Należało jednak traktować je Co istotne, sytuacja kryzysowa na terytorium Czecze- jako symptomy stopniowego odzyskiwania kontroli nii wystąpiła niespełna pięć lat po formalnym zakoń- przez kierownictwo polityczno-wojskowe Federacji czeniu interwencji ZSRR w Afganistanie, która to Rosyjskiej. przynajmniej w teorii powinna stanowić źródło do- Trzeba zatem stwierdzić, że druga kampania cze- świadczeń i ukierunkować rozwiązywanie kryzysów czeńska (1999–2000) zapoczątkowała proces imple- o tej skali i charakterze. mentowania programów naprawczych i pilotażowych. Przebieg i epilog operacji jednoznacznie wskazują, że SZ FR nie miały dostatecznych zdolności operacyj- OKRES PRZEJŚCIOWY nych do lokalizowania i neutralizowania konfliktów Brak silnej władzy centralnej ujawnił wiele ognisk w skali regionalnej. Prowadzone na przestrzeni dwóch zapalnych na tle narodowościowym i etnicznym. Zali- lat działania wojenne, generując wysokie koszty i za- czyć do nich można konflikty abchasko-gruziński angażowanie znacznego potencjału militarnego, mi- i osetyńsko-gruziński. Starcia zwaśnionych grup naro- mo fetowanego przez władzę sukcesu, uwidoczniły dowościowych o zmiennej intensywności przyciągały wiele ułomności sił zbrojnych w elastycznym reago- uwagę zarówno międzynarodowej społeczności (misje waniu na własnym terytorium. Wykazane ogranicze- obserwacyjne ONZ i OBWE), jak i odbudowującej nia w sposobie ich użycia w ramach konfliktu zbroj- swoją pozycję Federacji Rosyjskiej. Praktycznym wy- nego zarówno na poziomach strategicznym i opera- miarem zaangażowania FR jako strony było rozmiesz- cyjnym, jak i taktycznym wpisywały się w trudny czenie rosyjskiego kontyngentu wojskowego w strefie czas transformacji państwa stojącego w obliczu kra- buforowej. Obecność rosyjskich żołnierzy w regionie chu gospodarczo-ekonomicznego. Na ten stan rzeczy zwiastowała umocnienie pozycji południowych Osetyj- złożyły się takie czynniki, jak: czyków i Abchazów w aspekcie ich aspiracji odnośnie

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

do stworzenia własnych struktur państwowych. Z dru- Wdrażane i modelowane są nowe rozwiązania w od- giej strony przejęcie władzy w Gruzji przez Michaiła niesieniu do użycia środków militarnych w działaniach Saakaszwiliego zwiastowało zintensyfikowanie wysił- poniżej progu wojny. ków na rzecz podporządkowania państwu gruzińskie- Prowadzona od drugiej połowy 2015 roku misja mu zbuntowanych terytoriów. SZ FR na terytorium Syryjskiej Republiki Arabskiej Konflikt rosyjsko-gruziński, mimo osiągnięcia przez ma znamiona militarnego zaangażowania się tego pań- Rosjan celu militarnego, prowokuje do poczynienia stwa poza tradycyjnie pojmowaną rosyjską przestrzeń pewnych spostrzeżeń. Nie będzie dużej przesady bezpieczeństwa, pierwszy raz od interwencji w Afgani- w stwierdzeniu, że kolejny raz o osiągnięciu celów za- stanie w 1979 roku. Z geopolitycznego punktu widze- decydowała przewaga ilościowa. Natomiast trudno nia może być uznana za wyznacznik odbudowy rosyj- wskazać merytoryczne przesłanki do wykazania prze- skich aspiracji i zdolności jako transformacji posiada- wagi technologicznej, nie mówiąc o sprawności plano- nego statusu mocarstwa regionalnego w podmiot wania i prowadzenia działań. Kolejna uwaga to niezbyt decydujący o bezpieczeństwie globalnym. Urzeczy- duża dynamika działania strony rosyjskiej. Mimo dość wistnienie celów politycznych realizowanych środkami SIŁY ZBROJNE FR sprawnie przeprowadzonego zgrywania systemu walki militarnymi posłużyło rosyjskiemu kierownictwu poli- REALIZUJĄ w trakcie ćwiczeń z wojskami, sam proces tworzenia tyczno-wojskowemu do oceny zdolności sił zbrojnych ROZŁOŻONY zgrupowania bojowego potwierdził tezę, że FR nie dys- do planowania i prowadzenia działań o charakterze po- W CZASIE PROCES ponuje autonomicznymi komponentami wojsk pozwa- łączonym w dowolnie kreowanej przestrzeni globalnej. TWORZENIA lającymi na bezzwłoczne i elastyczne reagowanie Ocena rosyjskiego zaangażowania militarnego NOWYCH w momencie zagrożenia interesów państwa. w konflikt w Syrii pozwala na stwierdzenie, że siły ZDOLNOŚCI DO Stanowiąca pokłosie konfliktu z Gruzją kolejna re- zbrojne FR są ukierunkowane na tworzenie zdolności OSIĄGANIA CELÓW forma sił zbrojnych wyznaczała ostatnią prostą do osią- do prowadzenia działań operacyjnych w dowolnie kre- MILITARNYCH. gnięcia przez nie nowej jakości. Podjęto działania ma- owanej przestrzeni bezpieczeństwa. Mają one realną jące na celu zdynamizowanie procesu transformacji możliwość dokonania przeskoku technologicznego za- i reorganizacji SZ FR. pewniającego warunki do osiągnięcia wyższego poziomu zdolności w ramach systemu obronnego państwa. NOWY MODEL ARMII Konflikt rosyjsko-ukraiński, którego preludium sta- DETERMINANTY ZMIAN nowiło zbrojne wtargnięcie, a następnie formalna anek- Analiza problemów towarzyszących redukcji poten- sja Półwyspu Krymskiego, wpisuje się w szereg zja- cjału w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wisk, których genezy można się doszukiwać w proce- oraz realizowanemu obecnie procesowi reformowania sie zmian w rosyjskim sposobie postrzegania polityki sił zbrojnych pozwala stwierdzić, że nadal opierają się oraz kreowania przestrzeni bezpieczeństwa. Zainicjo- na rozbudowanym systemie mobilizacyjnego rozwinię- wane po ustaniu działań militarnych w Gruzji przyspie- cia przygotowanym do funkcjonowania w warunkach szenie procesu reformowania sił zbrojnych wskazało na konfliktu globalnego. Zróżnicowanie struktur organiza- ostateczne odstąpienie od dotychczasowego, postra- cyjnych niedostosowanych do realiów pola walki oraz dzieckiego modelu armii. Przebieg konfliktu ukraiń- degradacja zasadniczej masy środków walki determi- skiego stanowi doskonały materiał poglądowy w aspek- nowały postępującą utratę zdolności operacyjnych. Na- cie tworzenie zrębów nowej jakości SZ FR. Sposób tomiast ograniczone możliwości finansowania zawęża- przeprowadzenia oraz finalny efekt rosyjskiej operacji ły niezbędną reorganizację SZ do redukcji potencjału na terytorium państwa ukraińskiego stanowił całkowite militarnego2. zaskoczenie dla większości ośrodków zewnętrznych Kierunki przyjęte w ramach przebudowy w ostatniej oraz światowej opinii publicznej. Natomiast dokładna dekadzie wskazują na przyspieszenie procesu dostoso- analiza zdarzeń pozwala zauważyć, że z punktu widze- wywania sił zbrojnych do nowych wymagań. Świadczy nia planowania i przeprowadzenia działań nic nie zo- o tym wzrastająca dynamika procesu modernizacji, bę- stało pozostawione przypadkowi. dąca dowodem realnej możliwości dokonania przesko- Można założyć, że siły zbrojne FR realizują rozłożo- ku technologicznego, zapewniającego warunki do osią- ny w czasie proces tworzenia nowych zdolności do gnięcia wyższego poziomu zdolności w ramach syste- osiągania celów militarnych. Cele te należy rozpatry- mu obronnego państwa. Zrealizowanie założonych wać w kontekście specyfiki środowiska operacyjnego, celów zapewni wzrost finansowania sił zbrojnych z bu- jakie tworzą zaanektowane i sporne terytoria, jak rów- dżetu państwa. nież stosowania reguły proporcjonalności i elastyczno- Można założyć, że konsekwencje rozpadu ZSRR ści w odniesieniu do użytych sił i środków przez stronę oraz zmiana charakteru i skali zagrożeń skutkowały re- rosyjską. Scenariusz konfliktu ukraińskiego stanowi organizacją SZ Federacji Rosyjskiej. Zwiększająca się potwierdzenie pozyskiwania zdolności identyfikowania ich skuteczność w neutralizacji konfliktów zbrojnych na i neutralizowania konfliktów w bezpośrednim sąsiedz- progu XXI wieku potwierdza odbudowę utraconych twie Federacji Rosyjskiej. oraz osiąganie nowych zdolności operacyjnych. n

2 M. Depczyński, Rosyjskie Siły Zbrojne. Od Milutina do Putina, Warszawa 2015, s. 144–146.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 93 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Środowisko lotu i jego wpływ na żywienie personelu latającego

ZAOPATRZENIE CZŁOWIEKA W ENERGIĘ ORAZ WSZYSTKIE SKŁADNIKI NIEZBĘDNE DO PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA ORGANIZMU JEST WARUNKIEM WŁAŚCIWEGO WYKONYWANIA PRZEZ NIEGO SKOMPLIKOWANYCH CZYNNOŚCI.

mjr dypl. SZRP Tomasz Banicki ledząc rozwój techniki lotniczej, nie można zapo- wodowej. Charakterystyczne dla organizmu pilota Śmnieć, że poza coraz doskonalszą maszyną istotną w czasie lotu są stany wzmożonego wysiłku całego rolę odgrywa w niej człowiek – pilot. W trosce o jego ustroju – ze szczególnym obciążeniem układów od- zdrowie i kondycję pogłębia się wiedzę i prowadzi ba- dechowego i krążenia oraz wzrostem napięcia psy- dania w ramach medycyny lotniczej, która jest źró- chicznego1. dłem ważnych informacji, między innymi na temat Z uwagi na zróżnicowany charakter środowiska lo- Autor jest zastępcą żywienia personelu latającego i wpływu żywności na tu oraz oddziaływanie występujących w nim czynni- dowódcy 6 Batalionu organizm człowieka w czasie lotu. ków, organizm pilota jest narażony na niepożądane Dowodzenia Sił Wyszkolenie pilota wojskowego to długi i trudny zmiany fizjologiczne. Szczególnie istotne dla ustroju Powietrznych. proces. W trakcie nauki kandydatów poddaje się wie- człowieka w tych warunkach są procesy metabolicz- loprofilowej selekcji, która ma wyłonić tych o najlep- ne, które, jak wykazano, nasilają się na wysokości po- szych predyspozycjach do latania. Pomijając aspekt wyżej 4000 metrów2. szkolenia, pilot wojskowy musi charakteryzować się bardzo dobrym stanem zdrowia oraz mieć odpowied- CZYNNIKI ŚRODOWISKA LOTU nią kondycję fizyczną i psychiczną. Mając na uwadze Rozpatrując wpływ środowiska lotu na organizm zdrowie i bezpieczeństwo pilotów, należy dążyć do człowieka, można wyróżnić grupę czynników, które osiągnięcia tych celów wszelkimi dostępnymi środka- szczególnie determinują zasady planowania żywie- mi. Jednym z nich jest właściwe żywienie, które bez- nia personelu latającego. W literaturze przedmiotu pośrednio lub pośrednio wpływa na zdrowie, kondy- wśród najczęściej opisywanych spotyka się czynniki cję i bezpieczeństwo personelu latającego. fizyczne i psychologiczne. Te pierwsze dodatkowo Praca pilotów przebiega w swoistych i nietypo- dzielą się na takie, które wynikają z wpływu środo- wych dla organizmu człowieka warunkach i nie wiska zewnętrznego, oraz takie, których źródłem można jej porównać do pracy żadnej innej grupy za- jest działanie samolotu.

1 Medycyna lotnicza i kosmiczna, red. S. Barański, Warszawa 1977, s. 168. 2 Ibidem, s. 169.

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021

NAJLEPSZY ARTYKUŁ +

PODSTAWOWĄ RÓŻNICĄ MIĘDZY ZAWODEM PILOTA A INNYMI GRUPAMI ZAWODOWYMI JEST ŚRODOWISKO PRACY, KTÓRE MA DUŻY WPŁYW NA FUNKCJE ORGANIZMU. PIOTR ŁYSAKOWSKI PIOTR

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 95 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

TABELA 1. ZMIANY CIŚNIENIA ATMOSFERYCZNEGO I TEMPERATURY W ZALEŻNOŚCI OD WYSOKOŚCI n.p.m.

Wysokość Ciśnienie Ciśnienie PczO2 Temperatura [m] [mmHg] [hPa] [mmHg] [ºC] 00 760,00 1013,33 159,45 14,68 100 751,03 1001,37 157,57 14,35 200 742,14 989,52 155,70 13,70 300 733,34 977,78 153,85 13,05 400 724,62 966,16 152,02 12,40 500 715,98 954,65 150,21 11,75 1000 674,06 898,74 141,42 8,50 1500 634,14 845,22 133,04 5,25 2000 596,16 794,88 125,85 2,33 5000 404,99 539,98 84,97 – 17,50 10 000 198,07 264,10 41,56 – 50,00 Opracowano na podstawie: 15 000 90,14 120,18 18,91 – 56,50 Medycyna lotnicza – wybra- 20 000 40,96 54,02 8,95 – 55,50 ne zagadnienia, red. W. Ko- walski, Poznań 2002, s. 14. 30 000 8,46 11,28 1,78 – 46,00

Do czynników fizycznych wynikających ze środo- statkiem powietrznym bezpieczną, niezbędna jest wiska zewnętrznego zaliczamy czynnik wysokościo- podstawowa wiedza na temat atmosfery ziemskiej4. wy, który przekłada się na wielkość ciśnienia cząstko- Gęstość, a przez to i ciśnienie atmosferyczne, są za- wego (parcjalnego) tlenu w powietrzu atmosferycz- leżne od promieniowania cieplnego Słońca oraz nym oraz temperaturę otoczenia. Natomiast wśród przyciągania ziemskiego (tab. 1). Zakłada się, czynników wynikających z pracy samolotu znajduje- że na poziomie morza ciśnienie atmosferycze wynosi my takie, jak: przeciążenia i wibracje oraz praca 1013 hPa i jest to równoważne 760 mm Hg, a przyj- w nadciśnieniu oddechowym. mując średnią temperaturę +15°C, gęstość atmosfery Gdy mówimy o czynnikach psychologicznych, ma- wynosi na tym poziomie 1,225 kg/m³. Średnia zmia- my na myśli przede wszystkim stres psychologiczny, na ciśnienia atmosferycznego w funkcji wysokości który z kolei może mieć podłoże fizyczne, chronobio- nie jest wartością liniową. Średnie ciśnienie atmos- logiczne, psychologiczne, a także socjologiczne3. feryczne obniża się do połowy na wysokości oko- Aby poznać i zrozumieć fizjologiczne podstawy ży- ło 5500 m i do jednej czwartej na wysokości około wienia personelu latającego, w pierwszej kolejności 10 500 m. Na wysokości około 80 km z powodu ma- należy zagłębić się w aspekty uwarunkowań środowi- łej gęstości kończy się efektywny wpływ sił aerody- skowych tego specyficznego zawodu. Miejsce i wa- namicznych, a na wyższych wysokościach gęstość runki pracy mogą wpływać różnymi rodzajami od- atmosfery jest tak niska, że zderzenia cząsteczek po- działywania na przemiany metaboliczne i ustrój czło- wietrza występują bardzo rzadko5. wieka. Szczególnie charakterystyczne są tu czynniki Aktywność biologiczna ustroju człowieka fizyczne, które wynikają z wpływu środowiska ze- w znacznym stopniu jest uzależniona od zmian wnętrznego. w biosferze, gdzie dochodzi do wielu zmian fizycznych, chemicznych i meteorologicznych. Mogą one ZMIANY CIŚNIENIA W ŚRODOWISKU LOTU sprzyjać funkcjonowaniu człowieka w zwykłych wa- Znaczne przekraczanie przez człowieka wysoko- runkach ziemskich, czyli przy średnim ciśnieniu at- ści ponad poziom morza generuje potrzebę chronie- mosferycznym, lub je utrudniać. Zmiany ilości tlenu nia jego organizmu lub dostosowania się do przeby- w powietrzu oddechowym oraz związane z przyro- wania w niesprzyjających warunkach. Aby ułatwić stem ciśnienia atmosferycznego zaburzają wydol- człowiekowi przebywanie w nich i uczynić podróż ność organizmu człowieka6.

3 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia, red. W. Kowalski, Poznań 2002, s. 342. 4 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza – fizjologia i trening lotniczy, Warszawa 2012, s. 9. 5 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit. s. 13. 6 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza…, op.cit., s. 9.

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Oddziaływanie ciśnienia atmosferycznego na pilota podczas lotu jest różne w zależności od wysokości RYS. 1. ZALEŻNOŚCI MIĘDZY n.p.m. oraz od typu statku powietrznego (rys. 1). Wraz ze wzrostem wysokości ciśnienie atmosferyczne WYSOKOŚCIĄ NAD POZIOMEM maleje. Wartość ta zmienia się średnio o połowę co 5500 m. Z tego wynika, że na wysokości 10 000 m MORZA I PONIŻEJ TEGO wysokość ciśnienia atmosferycznego wynosi 25% wartości ciśnienia występującego na poziomie morza. POZIOMU, CIŚNIENIEM ORAZ Jednak nie można tego uznać za stałą wartość, ponie- waż zmiany te zależą też od temperatury oraz od ilo- MOŻLIWOŚCIĄ PRZETRWANIA ści pary wodnej w powietrzu7. Już na wysokości około 2000 m n.p.m. zmniejsza ORGANIZMU CZŁOWIEKA się ostrość wzroku, słabnie słuch, dochodzi do przyspieszenia tętna i oddechu. Na wysokości powyżej 5000 m n.p.m. utrudnione jest postrzeganie kolorów, dochodzi do zaburzeń równowagi i logicznego rozu- mowania. Na wysokości powyżej 7000 m n.p.m. może STREFA ŚMIERCI 8000 m n.p.m.: tlen < 60% dojść do stanów zagrożenia życia, co jest uzależnione od indywidualnych zdolności organizmu pilota oraz treningu wysokościowego8. Analizując wpływ środowiska lotu na procesy trawienne i metaboliczne, należy zwrócić uwagę na od- STREFA KRYTYCZNA 6000 m n.p.m.: tlen 70–60% działywanie obniżonego ciśnienia atmosferycznego oraz wtórnie zmniejszonej zawartości tlenu w powietrzu oddechowym. Zmiany tych czynników STREFA NIEPEŁNEJ 4000 m n.p.m.: tlen 87–70% wpływają na zmniejszenie wydzielania śliny, która KOMPENSACJI O2 odgrywa istotną rolę w procesach trawiennych. Procesy te rozpoczynają się w jamie ustnej, gdzie podczas gryzienia, miażdżenia i żucia pokarmów następuje wydzielanie śliny z gruczołów ślinowych. STREFA PEŁNEJ 2000 m n.p.m.: tlen 94–87% Zmniejszenie wydzielania śliny stwierdza się u osób KOMPENSACJI znajdujących się w klimacie wysokogórskim, w warunkach obniżonego ciśnienia, na wysokości powy- żej 4000 m n.p.m. Dochodzi też do jej zagęszczenia. Tym samym na dalszym etapie procesu trawiennego STREFA OBOJĘTNA 0–2000 m n.p.m. w żołądku zmniejsza się ilość wydzielanego soku żołądkowego i jednocześnie wydzielanego kwasu solnego. W wyniku upośledzenia wydzielania so- STREFA ŚMIERCI do 1000 m, ciśnienie 4 atm ków żołądkowych wydłużają się procesy trawienne okręty podwodne zachodzące w żołądku9. Jak wykazują badania, obniżone ciśnienie atmosfe- do 11 000 m ryczne wpływa również na zmniejszenie perystaltyki  batyskafy jelit, przez co dochodzi do zalegania w nich treści pokarmowych. Skutkiem obniżonego ciśnienia atmosfe- Źródło: A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza – fizjologia i trening lotniczy, Warszawa 2012, s. 10. rycznego jest rozszerzanie się gazów w jamach ciała, co powoduje dalsze zaburzenia procesów trawiennych. W efekcie rozprężania się gazów w organizmie mogą się pojawić: uczucie pełności brzucha, wzdęcia trawiennych będzie częściowo zależna od składu po- oraz bóle, które mogą ustać dopiero po wydaleniu ga- żywienia otrzymanego przed lotem10. zów. Stąd wniosek, że w znacznej mierze przystoso- Rozszerzanie się gazów w przewodzie pokarmo- wanie organizmu do lotów wysokościowych (a zatem wym jest zjawiskiem stałym, które występuje podczas w warunkach obniżonego ciśnienia atmosferycznego) zmniejszania się otaczającego ciśnienia oraz zwięk- jest uzależnione od właściwego funkcjonowania ukła- szania się wysokości nad poziomem morza. W wa- du pokarmowego. Z kolei prawidłowa praca narządów runkach normalnych w żołądku i jelitach występuje

7 Ibidem, s. 19. 8 Ibidem. 9 Podstawy medycyny lotniczej – podręcznik dla personelu latającego, red. J. Walawski, Warszawa 1961, s. 30–31. 10 Ibidem, s. 33–34.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 97 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

jedynie niewielka ilość gazów, powstała z fermentacji, śnienia pary wodnej w tkankach ciała, rozpoczyna się gnicia czy w wyniku połknięcia powietrza. Natomiast parowanie zawartej w nich wody. Zjawisko to można w czasie wznoszenia się na duże wysokości gazy te zaobserwować na wysokości większej niż 19 500 m. rozprężają się. Na wysokości około 5500 m zajmują Parowanie wody na skutek dekompresji ma miejsce przestrzeń dwa razy większą, a na wysokości 12 000 m w płucach oraz obszarach o niskim ciśnieniu, tj. w du- pięć razy większą niż na poziomie morza. Podczas żych żyłach śródpiersia czy też szyi. Dochodzi także szybkiego wznoszenia się gazy jelitowe powodują do uwolnienia z płynów ciała innych gazów: tlenu uczucie rozpierania, uciskają na płuca i serce. Wzrost i dwutlenku węgla, a zjawisko to nosi nazwę ebulicji ilości gazów w narządach jamy brzusznej może spowo- płynów ustrojowych14. dować też gwałtowne bóle oraz utratę świadomości11. Wynika z tego, że zmiany w atmosferze ziemskiej, Wraz ze zmianą wysokości następują zmiany ci- zachodzące wraz ze zmianą wysokości, istotnie wpły- śnień otoczenia na niższe, dlatego należy te zależno- wają na organizm pilota. Efekty tego są zauważalne ści uwzględnić w ocenie środowiska lotów i ich wpły- również w procesach trawiennych. Zatem planując wie na organizm pilota. Efektem rozwoju technologii żywienie personelu latającego, należy mieć te czynni- jest zapewnienie takiego komfortu lotu, który pozwa- ki na uwadze i w dniach, w których odbywają się loty, la uniknąć ekstremalnych warunków ciśnieniowych komponować jadłospis odpowiednio lekkostrawny. dzięki zastosowaniu w samolotach kabin, które są hermetyzowane i presuryzowane (kabina umożliwia FIZJOLOGIA ODDYCHANIA utrzymanie ciśnienia innego niż otaczające samolot To zagadnienie bardzo szerokie, ale w kontekście z możliwością regulacji). Jednak z uwagi na skutki planowania żywienia personelu latającego istotny jest dekompresji, związanej z nagłymi zmianami ciśnie- wpływ tego procesu na przemianę materii oraz wszel- nia, w kabinach tych nie używa się ciśnień równych kie zmiany biochemiczne składników żywności w or- panującemu na poziomie morza. Niemniej organizm ganizmie człowieka. pilota w dalszym ciągu jest narażony na ryzyko zmia- Oddychanie jest procesem biologicznym, który po- ny ciśnień, a wraz z tym na potencjalne zagrożenia lega na wymianie tlenu i dwutlenku węgla między z tym związane, tj.: hipoksję, chorobę dekompresyjną ustrojem a środowiskiem zewnętrznym15. Układ odde- czy meteoryzm wysokościowy12. chowy odpowiada za wymianę gazową tlenu i dwu- Hipoksja to zaburzenia związane z niedotlenieniem tlenku węgla, co wpływa na oddychanie tkankowe. organizmu. Pojawiają się one wraz z różnicą ciśnień Wymiana gazowa oddziałuje również na równowagę powyżej 1500 m, choć na tej wysokości tylko ludzie kwasowo-zasadową. Istotny jest także bilans wodny z zaburzeniami układu krążenia i oddychania są nara- i termiczny. Układ oddechowy ma też znaczenie dla żeni na jej skutki. Dopiero ekspozycja na wysokości mniej znanych, jednak równie ważnych funkcji orga- 2450 m przez kilka, a czasem kilkanaście, godzin mo- nizmu, takich jak: filtracja substancji szkodliwych za- że spowodować u pilota zaburzenia pracy serca, czego wartych we wdychanym powietrzu czy też filtracja przyczyna tkwi w połączonym działaniu słabej hipok- substancji przechodzących z układu żył do dużego sji, rozszerzenia się gazów w jamie brzusznej, braku krążenia, do lewej połowy serca16. ruchu oraz zajmowania pozycji siedzącej13. Według Władysława Traczyka, istotą procesu od- W wypadku meteoryzmu wysokościowego na sku- dychania jest uwolnienie energii zgromadzonej w or- tek obniżenia otaczającego ciśnienia dochodzi do roz- ganizmie, do czego niezbędny jest tlen atmosferycz- szerzania się gazów w naturalnych jamach ciała. ny, a wyzwolenie energii z węglowodanów, białek Objawem tego zaburzenia jest przejściowe odczucie i tłuszczów jest związane z utlenianiem produktów dyskomfortu, choć mogą wystąpić poważniejsze na- ich rozpadu. Obliczając zużycie tlenu w jednostce stępstwa w postaci silnych bólów. Przedstawiony efekt czasu, można pośrednio oznaczyć energię wytwo- rozszerzania się gazów w układzie pokarmowym pod rzoną w organizmie, co daje przeciętnie 20,2 kJ przy wpływem zmiany ciśnienia dużo mocniej jest odczu- zużyciu 1 l tlenu. Jest to tzw. współczynnik oddecho- walny u osób z zaburzeniami układu krążeniowo-od- wy, który wskazuje na stosunek objętościowy między dechowego. Zmiany fizjologiczne związane z rozsze- uwolnionym z organizmu dwutlenkiem węgla a po- rzaniem się gazów w jamach ciała są też charaktery- chłoniętym tlenem w jednostce czasu. Prawidłowy styczne dla objawów dekompresji. Jeżeli natomiast przebieg procesów oddechowych ma też istotne zna- dochodzi do dekompresji na wysokości, gdzie ciśnie- czenie w oddychaniu wewnętrznym i przemianach nie jest niższe niż 47 mm Hg, a zatem niższe od ci- wewnątrzkomórkowych17.

11 W. Kierst, Nauka o żywieniu zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 1972, s. 291. 12 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 30–31. 13 Ibidem, s. 31–32. 14 Ibidem, s. 32. 15 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza…, op.cit., Warszawa 2012, s. 22. 16 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 22. 17 W. Traczyk, Fizjologia człowieka w zarysie, wydanie VIII, Warszawa 2010, s. 372, 293.

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Z biochemicznego punktu widzenia oddychanie to proces utleniania (głównie cukrów, białek i tłuszczów), RYS. 2. KRZYWA który zachodzi z użyciem enzymów. Jest to też proces, w którym wodór jest przenoszony z glukozy na tlen, WYSYCENIA HEMOGLOBINY gdzie glukoza zostaje utleniona, natomiast tlen ulega redukcji. W efekcie wielu złożonych procesów metabo- W ZALEŻNOŚCI OD CIŚNIENIA licznych wytwarzana jest energia, która może być wykorzystywana do aktywacji komórkowych reakcji che- CZĄSTECZKOWEGO TLENU micznych lub do wzrostu osobniczego, utrzymania sta- łej temperatury ciała czy dynamiki ciała18. Ilość tlenu pobranego przez krew w płucach i do- 6,65 13,3 starczonego z nią do tkanek, w tym także do mózgu, 100% 200 zależy od ciśnienia parcjalnego tlenu we wdychanym 98% powietrzu i zmniejsza się proporcjonalnie do wysoko- ści nad poziomem morza. Zmniejszenie ilości tlenu we krwi jest powodem niedotlenienia tkanek, a naj-

) 75% 150 bardziej wrażliwy na niedotlenienie jest ośrodkowy 2 układ nerwowy19. Wartość procentowego nasycenia hemoglobiny krwi obwodowej tlenem w medycynie jest określane mianem saturacji (rys. 2). Prawidłowy poziom satura- 50% 100 cji krwi tlenem powinien się mieścić w przedziale od 95 do 98%. Wartość spadająca, poniżej 90%, oznacza stan niewydolności oddechowej20. /l krwi]

W stanach niedoboru tlenu we krwi zmieniają się 2 czynności przewodu pokarmowego, zarówno wy- 25% 50 dzielnicze, jak i ruchowe21. Wraz ze wzrostem niedo- SATURACJA TLENU (So SATURACJA tlenienia ustroju zmniejsza się ilość wydzielanego so- [ml O ku żołądkowego oraz jednocześnie obniża się wydzielanie kwasu solnego (co również ma miejsce przy 0% 0 obniżeniu wartości ciśnienia atmosferycznego)22. Zaburzenia związane z pracą na wysokościach do- 25 50 75 100 P 27 P 40 P 100 tyczą też funkcjonowania żołądka, co objawia się [mm Hg] 50 75 98 zmniejszeniem jego kurczliwości i tym samym opóź- nieniem przesuwania treści pokarmowej do dwunast- Źródło: Saturacja, https://pl.wikipedia.org/wiki/Saturacja_(medycyna)/. 20.02.2020. nicy. Takie zjawisko zalegania treści pokarmowych w żołądku zauważono także u osób oddychających mieszanką powietrza ubogą w tlen23. Na dalszym odcinku układu pokarmowego występują podobne zabu- nych. Pozwala to sformułować jednoznaczne zalece- rzenia. Znacznie zmniejszają się też czynności rucho- nie, że z diety pilotów przed lotem należy wykluczyć we jelit, co upośledza przesuwanie się pokarmów. potrawy ciężkostrawne. Ponadto, w związku z obni- Dalsze niedotlenienie prowadzi do całkowitego usta- żoną zdolnością do wchłaniania białek, należy zapla- nia ruchów robaczkowych. W stanach niedotlenienia nować posiłek regeneracyjny bogaty w produkty wy- stwierdzono też zaburzenia procesów wchłaniania, sokobiałkowe. zwiększoną przepuszczalność przez jelita cukrów i wody, natomiast zmniejsza się wchłanianie końco- NADCIŚNIENIE ODDECHOWE wych produktów rozpadu białka24. Organizm pilota przed niedotlenieniem wysoko- Jak widać, efekty niedoboru tlenu w organizmie to ściowym chroni się, podając mu do dróg oddecho- m.in.: zaburzenia procesów trawienia, zmniejszenie wych tlen. Realizuje się to wykorzystując właściwe perystaltyki jelit oraz wydzielania enzymów trawien- maski lub inhalatory tlenowe. Sposób i zakres użycia

18 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza…, op.cit., s. 34–35. 19 S. Kozłowski, Granice przystosowania, Warszawa 1986, s. 253–260. 20 M. Pawlak, Saturacja – pulsoksymetria, normy, wskazania, https://www.medonet.pl/zdrowie,saturacja---pulsoksymetria--normy-- wskazania,artykul,1732352.html/. 20.02.2020. 21 W. Kierst, Nauka o żywieniu zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 1972, s. 290. 22 Podstawy medycyny lotniczej – podręcznik dla personelu latającego, red. J. Walawski, Warszawa 1961, s. 30–34. 23 Ibidem, s. 30–34. 24 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 99 NAJLEPSZY ARTYKUŁ ANTONINA VLASOVA/SHUTTERSTOCK ANTONINA

Z DIETY PILOTÓW PRZED LOTEM NALEŻY WYKLUCZYĆ POTRAWY CIĘŻKOSTRAWNE. PONADTO, W ZWIĄZKU Z OBNIŻONĄ ZDOLNOŚCIĄ DO WCHŁANIANIA BIAŁEK, ZAPLANOWANY POSIŁEK REGENERACYJNY POWINIEN BYĆ BOGATY W PRODUKTY WYSOKOBIAŁKOWE.

tego rodzaju sprzętu jest zależny od warunków wyso- wód z płuc, przez co zwiększa się jej objętość w krą- kościowych i ciśnieniowych. Jednak korzystanie z tego żeniu dużym. Rezultatem tych zmian jest zwiększenie rodzaju pomocy powoduje wystąpienie różnorodnych ciśnienia tętniczego krwi, trwającego do momentu patologicznych odczynów ustroju25. zmniejszenia się objętości wyrzutowej serca na sku- Najczęściej spotykane zaburzenia wynikające tek utrudnionego dopływu do serca krwi żylnej. Po- z oddychania w nadciśnieniu to zakłócenia mechani- nadto przy oddychaniu w nadciśnieniu dochodzi tak- ki oddychania i krążenia krwi. Ciśnienie powietrza że do zmian czynności serca, zauważalna jest też w płucach zwiększa się, co powoduje ucisk na nie utrata efektywnej objętości krwi (nawet do 500 ml)26. i naczynia krwionośne w śródpiersiu, a w efekcie Oddychanie w nadciśnieniu powoduje także zaburze- zmniejszenie ilości krążącej krwi. Z powodu nadci- nia gospodarki wodno-elektrolitowej. Wniosek taki śnienia oddechowego krew żylna ma utrudniony po- nasuwa się po stwierdzeniu podwyższonego poziomu wrót do serca i tętnic, zatem jest wypchnięta na ob- transaminazy27 glutaminowo-szczawiowo-octowej

25 Ibidem, s. 48–56. 26 Ibidem. 27 Transaminazy – termin określa dwa enzymy – transaminazę asparaginianową i aminotransferazę alaninową. Aminotransferaza alaninowa (transaminaza glutaminowo-pirogronianowa, ALT, ALAT, SGPT) jest enzymem występującym głównie w cytoplazmie komórek miąższowych wątroby, komórek nabłonkowych cewek nerkowych, a także w mniejszych ilościach w sercu i w mięśniach szkieletowych. W niewielkich ilo- ściach jest obecny w komórkach wszystkich tkanek. https://wylecz.to/badania-laboratoryjne/transaminazy-badanie/. 1.05.2020. 28 Cholinesteraza – pod względem biochemicznym jest zaliczana do grupy enzymów zwanych hydrolazami. W organizmie człowieka umożliwia przemianę grupy związków – estrów choliny do choliny oraz kwasów tłuszczowych. https://wylecz.to/badania-laboratoryjne/cholinesteraza- -badanie/. 1.05.2020.

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

i glutaminowo-pirogronowej. Zauważalny jest także mają podobne działanie, to: truskawki, poziomki, wzrost cholinesterazy28 krwinek czerwonych, co z ko- agrest, zwłaszcza zmieszane z borówkami, gruszka- lei może świadczyć o zwiększonej biosyntezie białek. mi i żurawinami35. Zaistniałe zmiany powodują spadek zawartości białka całkowitego oraz frakcji albuminowej i gamma-glo- ŚRODOWISKO TERMICZNE bulinowej. W surowicy krwi natomiast zwiększa się Kolejny czynnik, który istotnie wpływa na funkcjo- poziom frakcji alfa-globulinowej. Należy wniosko- nowanie organizmu człowieka, to temperatura otocze- wać, że oddychanie tlenem pod zwiększonym ciśnie- nia. Podstawowym problemem jest możliwość jej od- niem wpływa na syntezę białek, przede wszystkim działywania w sposób upośledzający wszystkie funk- w wątrobie oraz układzie siateczkowo-śródbłonko- cje życiowe człowieka. Taki wpływ ma zarówno wym. Z wniosków diagnostycznych poszczególnych obniżenie, jak i wzrost temperatury36. frakcji białek wiemy, że wpływ na powstałą hipopro- Istotny jest fakt, że temperatura otoczenia wpływa teinemię ma też obciążenie pracy nerek i mięśnia ser- na temperaturę organizmu ludzkiego, który funkcjo- cowego, który nie jest w stanie wyrównać obserwo- nuje prawidłowo tylko wtedy, gdy jego temperatura wanych zaburzeń układu krążenia29. wewnętrzna nie odchyla się znacznie od temperatury Prowadzone badania dotyczące wpływu nadciśnie- 37ºC. Taką stałą temperaturę wewnętrzną ciała, mimo nia oddechowego na organizm wykazały także wy- wahań warunków termicznych środowiska, pozwalają stąpienie hipernatremii30, która przejawia się istot- utrzymać mechanizmy termoregulacji. Mianem tym nym wzrostem poziomu sodu. Jednocześnie nie określamy dostosowanie wymiany ciepła między or- stwierdzono zmian poziomu potasu i wapnia. Przy- ganizmem a otoczeniem oraz wytwarzania ciepła czyną tych zmian mogą być zaburzenia w gospo- w ustroju na potrzeby bilansu cieplnego w sposób za- darce wodą spowodowane obciążeniem nerek. Pod pewniający jego równowagę i stałą temperaturę we- wpływem oddychania w nadciśnieniu w organizmie wnętrzną37. człowieka obniża się też poziom katecholamin 31 Utrzymanie stałej temperatury ciała odgrywa dużą i 17-ketosterydów32, a także glutationu33 i kwasu rolę w prawidłowym przebiegu procesów metabolicz- askorbinowego34. nych. Temperaturę tę regulują procesy związane Reasumując, zauważa się, że podstawowym pro- z promieniowaniem, konwekcją, parowaniem wody blemem związanym z oddychaniem w nadciśnieniu i w mniejszym stopniu z przewodzeniem. Jednak jest zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, w wysokich temperaturach głównym czynnikiem które świadczy o zwiększonym obciążeniu pracy ne- wpływającym na procesy metaboliczne jest parowa- rek. Aby temu przeciwdziałać, należy, planując ży- nie wody. Nadmierna w jego wyniku utrata płynów wienie personelu latającego, zwrócić uwagę, aby do- ustrojowych może być powodem poważnych zaburzeń starczać mu odpowiedną ilość płynów. wodno-elektrolitowych, prowadzących nawet do od- Ponadto, aby zadbać o profilaktykę nerek, wskaza- wodnienia hipertonicznego38. ne jest wprowadzenie do jadłospisu owoców i wa- W organizmie człowieka ciepło jest przenoszone rzyw, które będą stymulowały ich pracę. Do warzyw, głównie drogą konwekcji przez krew. Zatem przeno- które mają działanie moczopędne, należą: seler, szenie ciepła na powierzchnię skóry jest też w znacz- koper, pietruszka, bakłażany, pomidory, brokuły, nej mierze zależne od przepływu krwi. Tkanki po- marchew, cebula i czosnek. Natomiast owoce, które wierzchniowe, tworzące warstwę zewnętrzną, mają

29 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 60. 30 Hipernatremia – oznacza nadmiar sodu w organizmie. Jest to niebezpieczny stan, który może doprowadzić do nadciśnienia tętniczego, a nawet do zaburzeń pracy serca. https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-krwionosny/hipernatermia-nadmiar-sodu-przyczyny-objawy-i- leczenie-aa-bCVV-5ZSG-hpRX.html/. 1.05.2020. 31 Katecholaminy – grupa związków, którą łączy strukturalne podobieństwo do tyrozyny. Należą do niej neuroprzekaźniki oraz hormony. Z tego względu katecholaminy są niezwykle istotne dla regulacji wewnętrznej organizmu oraz funkcjonowania układu nerwowego. https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/hormony/katecholaminy-aa-Ebso-xYvm-fjGe.html/. 1.05.2020. 32 17-ketosteroidy (17-KS) stanowią grupę metabolitów powstających w przemianie androgenów wytwarzanych w jądrach, nadnerczach i jajni- kach. U mężczyzn jedną trzecią 17-KS wydalanych z moczem stanowią metabolity testosteronu wytwarzanego w jądrach, reszta pochodzi z przemian hormonów steroidowych produkowanych przez nadnercza. https://diag.pl/sklep/badania/17-ketosteroidy-w-dzm/. 1.05.2020. 33 Glutation – tripeptyd składający się z trzech aminokwasów: kwasu glutaminowego, cysteiny i glicyny. Odgrywa istotną rolę w ochronie antyok- sydacyjnej, ponieważ bierze udział w unieszkodliwieniu nadtlenku wodoru. Ponadto pełni funkcję naturalnego regulatora antyoksydacyj- nego, wychwytując i neutralizując wolne rodniki, co pozwala uniknąć ryzyka procesów degeneracyjnych organizmu. Żywność wygodna i żyw- ność funkcjonalna, red. F. Świderski, Warszawa 1999, s. 235. 34 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 61. 35 A. Augustyniak, Trzy kroki do zdrowych nerek, https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,trzy-kroki-do-zdrowych-nerek,artykul, 1684962.html/. 3.03.2020. 36 Ibidem, s. 158. 37 S. Kozłowski, Granice przystosowania, Warszawa 1986, s. 315. 38 F. Kokot, Gospodarka wodno-elektrolitowa i kwasowo-zasadowa w stanach fizjologii i patologii, Warszawa 1981, s. 298.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 101 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

zróżnicowane wartości temperatur. Wpływ na to ma- ilości wody endogennej mogą powstać w procesie ją takie czynniki, jak: temperatura krwi, efektywność przemian metabolicznych. Spalenie 100 g białka do- odparowania potu, temperatura otoczenia, wilgot- starcza jej około 40 g, glikogenu – około 60 g, a kwa- ność, ruch powietrza, źródła promieniowania oraz su tłuszczowego aż 100 g. W wysokiej temperaturze efekt kalorygenny przyjmowanych pokarmów. Jed- otoczenia powinno się podawać ponad 1 l płynów na nak ciepło wytwarzane w wyniku przemian chemicz- godzinę z 0,3% zawartością chlorku sodu, 0,1% pota- nych, które służy zaspokojeniu podstawowych po- su i witamin. Ponadto spożywane płyny powinny być trzeb energetycznych, nie ma znaczenia termoregula- zimne i pozbawione dwutlenku węgla43. cyjnego, chyba że jest wywołane niedoborem, np. w niskich temperaturach. Do takiego wzrostu FIZJOLOGIA PRZECIĄŻEŃ I WIBRACJE produkcji ciepła dochodzi głównie w wyniku pobu- Długotrwałe przebywanie w warunkach hipergra- dzenia układu współczulno-nadnerczowego, co pro- witacji czy niejednokrotne przyspieszenia są przy- wadzi do wzrostu stężenia we krwi hormonów czyną powikłań w funkcjonowaniu układu krążenia o działaniu ciepłotwórczym (aminy katecholowe, oraz urazów kręgosłupa. O zjawisku przeciążenia glukagon, trójodotyronina). Hormony te działają na mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia z nagłą tkankę tłuszczową, mięśnie szkieletowe i wątrobę, zmianą kierunku lub prędkości poruszającego się zwiększając ich metabolizm39. ciała. Zgodnie z definicją, przeciążenie to pozorne Podstawowym mechanizmem produkcji ciepła zwiększenie się ciężaru w sytuacji oddziaływania u człowieka jest termogeneza drżeniowa, dla której przyspieszenia (zarówno liniowego, jak i odśrodko- głównym źródłem energii jest hydroliza ATP (adeno- wego), związanego z manewrem statku powietrznego. zynotrifosforan – główny nośnik energii w komór- Siłę przeciążenia określa się za pomocy stałej „G”, kach) do ADP (adenozynodifosforan – nukleotyd wy- która informuje, ile razy wartość przyspieszeń prze- sokoenergetyczny zawierający jedną grupę fosforano- kracza przyspieszenie ziemskie44. wą), co przyspiesza utlenianie węglowodanów, Wyróżnia się przeciążenia dodatnie, które działają a potem lipidów40. w kierunku od głowy do nóg, oraz ujemne, działające W trakcie lotu organizm pilota jest wystawiony na w kierunku przeciwnym. Największe przeciążenia nadmierną ekspozycję na światło słoneczne, które od- występują podczas katapultowania i choć są krótkie, działuje przez wzrost temperatury oraz bezpośrednie to mogą osiągnąć wartość rzędu 40 G. Natomiast nagrzewanie skóry i kombinezonu. Wpływ tego czyn- przeciążenia powstające podczas wyczynowej akroba- nika powoduje wzrost częstotliwości skurczów serca cji lotniczej lub w czasie manewrów samolotu my- oraz utratę wagi ciała, nawet do 1%, dochodzi także śliwskiego dochodzą do 10 G45. do obniżenia czasu reakcji. Do negatywnych zjawisk W scharakteryzowanym w ten sposób środowisku stresu cieplnego należy dodać odwodnienie, wtedy lotu zachodzi wiele zjawisk związanych z przepły- utrata wody następuje w wyniku pocenia się41. wem krwi i jego regulacją. Dochodzi do powstania Niebezpiecznym skutkiem ekspozycji na wysoką różnic w ciśnieniu tętniczym na różnych poziomach, temperaturę jest hipertermia, która wystąpi, gdy ob- przesunięcia krwi do kończyn dolnych czy wzrostu ciążenie cieplne organizmu przekroczy wydolność ciśnienia wewnątrznaczyniowego, przy niezmienio- mechanizmów warunkujących utratę ciepła z organi- nym ciśnieniu zewnątrznaczyniowym, co powoduje zmu, a temperatura wewnątrz ciała wzrośnie powyżej przesącz osocza do tkanek. Konsekwencją przedłuża- górnej wartości prawidłowej. jącej się ekspozycji na przeciążenia jest zmniejszenie Znamiennym skutkiem oddziaływania wysokiej objętości krwi krążącej, co w następstwie może do- temperatury jest także wyczerpanie termiczne czy prowadzić do zapaści46. udar cieplny. Skutkiem udaru cieplnego są też: zasa- Skutkiem oddziaływania przeciążeń może też być dowica oddechowa, umiarkowana kwasica metabo- odwodnienie organizmu, zwane dowolnym, co ozna- liczna, hiperkalemia, hipokalcemia, hipofosfatemia cza zachodzące bez świadomości jego zaistnienia. i hipoglikemia42. Problem ten zwiększa się w przypadku braku pra- Aby złagodzić negatywny wpływ obciążenia ciepl- gnienia. Dlatego też należy spożywać odpowiednią nego, niezbędny jest właściwy dobór diety. Planując ilość płynów, aby utrzymać tolerancję na przeciążenia żywienie, należy zwrócić uwagę na fakt, że pewne na normalnym poziomie47.

39 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 159, 162. 40 Ibidem, s. 162. 41 Ibidem, s. 131–132, 164. 42 Ibidem, s. 170. 43 Ibidem, s. 174. 44 J. Borowiec, Fly or Die – definicja przeciążenia, http://www.flyordie.info/index.php/artykuly/akrobacja/item/519-definicja-przeciazenia/. 28.04.2020. 45 Ibidem. 46 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit. s. 98–99. 47 Ibidem, s. 133.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Z obniżeniem tolerancji na przeciążenia mamy do duje wzrost poziomu wielonienasyconych kwasów czynienia także w razie obniżonego poziomu gluko- tłuszczowych w tkance tłuszczowej. Zmiany te świad- zy, która stanowi tu substrat energetyczny mózgu. Po- czą o mobilizacji rezerw energetycznych organizmu. wiązane jest to tylko z początkową fazą hipoglikemii, Podobny wpływ działania wibracji na przemiany bio- aż do zaistnienia reakcji obronnych związanych z wy- chemiczne zauważalny jest przy syntezie hormonów, dzielaniem adrenaliny. Hormon ten wpływa na co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń w przemia- zwiększenie tolerancji przyspieszeń przez wzrost nie białek51. ciśnienia tętniczego. Jednak obniżenie stężenia glu- Podsumowując, oddziaływanie na organizm pilota kozy we krwi do 50% wartości wyjściowej powoduje przeciążeń i wibracji powoduje zwiększony metabo- w efekcie obniżenie tolerancji na przeciążenia. War- lizm substancji energetycznych. Szczególnie ważne tości tych zmian nie są duże, skumulowane z innymi jest więc utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy zmianami mogą jednak prowadzić do poważnych w celu zapewnienia właściwej pracy mózgu. Ponadto, konsekwencji48. z uwagi na straty energii podczas lotu, konieczne jest W środowisku lotu piloci mają do czynienia zapewnienie pilotom posiłku regeneracyjnego między z utrudnionym i męczącym oddychaniem oraz ko- kolejnymi lotami. niecznością utrzymywania w napięciu mięśni całego ciała. Taki wysiłek prowadzi do szybkiego zmęczenia. CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE Zauważalny jest także wysiłek mięśni oddechowych, Nieodłączną częścią pracy pilota jest stres psycho- zarówno przepony, jak i mięśni klatki piersiowej. logiczny. Podstawowe jego źródła, wymienione W tych okolicznościach dochodzi do ucisku komory w psychologii lotniczej, to czynniki52: brzusznej, a w konsekwencji do: zmiany optymalnego – fizyczne: klimat (wilgotność, ciśnienie atmosfe- kształtu przepony i pogorszenia jej ruchomości, wzro- ryczne, temperatura), hałas, oświetlenie, promienio- stu ciśnienia wewnątrzbrzusznego i utrudnienia prze- wanie jonizujące, promieniowanie mikrofalowe, hi- pływu krwi do przepony49. poksja, przyspieszenia (przeciążenia), nieważkość; Negatywny wpływ na ustrój mają też wibracje. – chronobiologiczne: rytm okołodobowy, przekra- W czasie wibracji związanych z lotem u pilota za- czanie strefy czasu (jet pilot syndrome), rytm tygo- uważa się wzmożony wysiłek, który prowadzi dniowy i miesięczny, rytm sezonowy, rytm olimpijski; do wzrostu przemian metabolicznych. Są one powo- – psychologiczne: przeciążenie, przeszkody (zakłó- dem uaktywnienia stawowo-mięśniowych mechani- cenia), konflikty (wymagań, potrzeb, wartości), za- zmów amortyzacyjnych. Wyniki badań prowadzo- grożenia (fizyczne, społeczne), deprywacje (senso- nych nad wpływem wibracji na organizm wykazują ryczna, społeczna); spadek masy ciała i tkanki tłuszczowej zależny od – socjologiczne: konflikt interesów grupowych, nie- siły bodźca wibracyjnego50. formalna vs formalna struktura grupy, style kierowa- Szczególnie zauważa się zmiany w organizmie, nia, dynamika grupy. które są efektem stresu wibracyjnego. Wibracja wy- Trudno jest jednak przedstawić zwięzłą definicję ter- wołuje zmiany ilościowe białek i glikogenu w mię- minu stres. W medycynie pojęcie to jako pierwszy śniach. Wibracje o dużych wartościach mogą spo- wprowadził kanadyjski fizjolog Hans Selye, który wodować zaburzenia przemiany węglowodanów określa go jako nieswoistą reakcję organizmu na sta- oraz wyczerpania się zasobów glikogenowych wianie mu wyzwania53. Natomiast definicja przedsta- w mięśniach i wątrobie. Upośledzenie transportu wiona w Encyklopedii PWN opisuje stres jako psycho- glukozy do tkanek może mieć niekorzystny wpływ logiczny stan obciążenia systemu regulacji psychicznej na czynności metaboliczne wielu narządów i ukła- powstający w sytuacji zagrożenia, utrudnienia lub nie- dów. Badania dowodzą, że ochronny wpływ przed możności realizacji ważnych dla jednostki celów, za- działaniem wibracji mają witaminy B1 (tiamina) dań, wartości54. i PP (niacyna – kwas nikotynowy), które obniżają Niezależnie od definicji i okoliczności stres niesie hiperglikemiczne jej działanie. Zauważono również, ze sobą poważne konsekwencje. O ile krótkotrwały że wibracje w początkowym okresie działania mają nie jest szkodliwy, to długotrwałe jego działanie po- wpływ na obniżenie stężenia wolnych kwasów woduje obciążenia dla organizmu człowieka i może tłuszczowych w moczu, co jest spowodowane prze- przyspieszyć rozwój rozmaitych chorób. chwytywaniem ich przez mięśnie. Natomiast dalsza Źródłem stresu w lotnictwie wojskowym są przede ekspozycja na drgania i pobudzenie lipolizy powo- wszystkim sytuacje związane z zagrożeniem utraty

48 Ibidem, s. 133–134. 49 Ibidem, s. 134. 50 Medycyna lotnicza i kosmiczna…, op.cit., Warszawa 1977, s. 169. 51 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit., s. 234. 52 Ibidem, s. 342. 53 A. Michajlik, E. Bartnikowska, Chroń serce przed chorobą wieńcową i zawałem, Warszawa 2001, s. 179. 54 Stres, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/stres;3980346.html/. 9.09.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 103 NAJLEPSZY ARTYKUŁ USAF

ŹRÓDŁEM STRESU W LOTNICTWIE WOJSKOWYM SĄ PRZEDE WSZYSTKIM SYTUACJE ZWIĄZANE Z ZAGROŻENIEM UTRATY ZDROWIA I ŻYCIA, KTÓRE MOGĄ WYSTĄPIĆ PODCZAS AWARII SPRZĘTU LUB WYKONYWANIA ZADANIA BOJOWEGO.

zdrowia i życia, które mogą wystąpić podczas awarii zwolnienie perystaltyki i związanego z tym prze- sprzętu lub wykonywania zadania bojowego. Innymi mieszczania krwi do mięśni i mózgu56. przyczynami stresu są aspiracje zawodowe, trudności Związane ze stresem wydzielanie amin katecholo- w realizacji zadań służbowych, a także relacje mię- wych ma wpływ na metabolizm i czynności różnych dzyludzkie w środowisku pracy55. narządów. Zauważa się mobilizacje zapasów wątrobo- W sytuacjach stresowych reakcja organizmu roz- wych glukozy (wynika to z rozpadu glikogenu w wą- poczyna się od rozpoznania stanu zagrożenia, co od- trobie – glikogenolizy), co powoduje powstanie w ko- bywa się na poziomie kory mózgowej. Z chwilą gdy mórkach tego narządu wolnych cząsteczek glukozy, to nastąpi, uruchomia się łańcuch reakcji nerwowych które przechodzą do krwi. Glukoza jest głównym, i hormonalnych, w wyniku których organizm zostaje a nawet niejednokrotnie jedynym źródłem energii dla postawiony w stan pogotowia. Do tych reakcji zuży- układu nerwowego, a także ważnym źródłem energii wa się zapasy energii przeznaczone do maksymalne- dla mięśni. Pobudzenie zapasów wątrobowych w fazie go wysiłku związanego z walką lub ucieczką. Odru- stresu zwiększa zapotrzebowanie mózgu i mięśni na chowo zostają pobudzone nadnercza do wzmożone- ten substrat energetyczny. Ponadto aminy katecholo- go wydzielania hormonów stresowych. Wydzielane we, a przede wszystkim adrenalina, pobudzają gliko- są m.in. adrenalina, noradrenalina i kortyzol, które genolizę bezpośrednio w mięśniach, wpływają też mobilizują organizm, podnoszą jego możliwości na przemianę materii w tkance tłuszczowej, tzn. powo- fizyczne i psychiczne. Pod wpływem tych reakcji dują uwolnienie wolnych kwasów tłuszczowych z trój- zwiększa się tętno i ciśnienie krwi, a także częstotli- glicerydów oraz tłuszczów zapasowych nagroma- wość i głębokość oddechów. Następuje ponadto dzonych w komórkach tłuszczowych (adipocytach).

55 D. Maziarek, Stres a odporność psychiczna pilota, Obronność, „Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Naro- dowej” 2012 nr 3, s. 146–155. 56 A. Michajlik, E. Bartnikowska, Chroń serce przed chorobą…, op.cit., s. 179–180.

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Kwasy tłuszczowe przechodzą do krwi, zwiększając wizyt u lekarzy. Wśród wielu dolegliwości i chorób, ich stężenie i mogą być wykorzystane przez mięśnie mających związek ze stresem, wymienia się m.in.: nad- jako alternatywne źródło energii57. ciśnienie tętnicze, zespół jelita drażliwego czy ogólne W stanach pobudzenia emocjonalnego zauważa się osłabienie organizmu (wypalenie). Stres ponadto obni- zmiany wydzielnicze kory nadnerczy. Zwiększone ża odporność, co wpływa na naszą podatność na infek- jest wydzielanie głównie glikokortykoidów, czyli kor- cje. Może też pogłębiać przebieg wielu chorób albo tyzolu i androgenów nadnerczy. W stanach pobudze- wywoływać ich nawrót (np. astma, alergie). Na długiej nia emocjonalnego glikokortykoidy wpływają na pro- liście dolegliwości związanych ze stresem znajdują się cesy glukoneogenezy w wątrobie, czyli procesy wy- m.in.: infekcje (grypa, przeziębienie, opryszczka), sta- twarzania glukozy z cząsteczek niewęglowodanowych, ny zapalne, bóle (głowy, mięśni, kręgosłupa, szyi, ra- tj. aminokwasów, kwasu mlekowego i pirogronowe- mion, żołądka), bezsenność, dolegliwości żołądkowo- go, a także glicerolu. Hamuje to syntezę białek mię- -jelitowe (zgaga, zaparcia, biegunki, wrzody), zaburze- śniowych i zmniejsza wykorzystanie aminokwasów nia seksualne, obniżenie płodności, choroby skóry czy przez mięśnie. Glikokortykoidy ograniczają też odbu- choroby autoimmunologiczne64. dowę trójglicerydów z kwasów tłuszczowych, a ogól- Mimo że wpływ czynnika psychologicznego jest in- niej ujmując, można stwierdzić, że współdziałają dywidualny, może być różny dla każdego pilota i jego w mobilizacji rezerw energetycznych oraz pobudzają wystąpienie nie jest oczywiste, to planując żywienie syntezę glukozy58. personelu latającego należy również uwzględnić jego Pod wpływem adrenaliny obserwuje się też zmiany oddziaływanie. Szczególnie powinno się przeciwdzia- w wydzielaniu insuliny. Adrenalina działa przeciw- łać stratom energetycznym oraz ubytkowi witamin stawnie do insuliny. Zmniejsza wychwyt glukozy przez i składników mineralnych. Ponadto należy uwzględnić mięśnie i tkankę tłuszczową oraz działa silnie lipoli- spowolnienie perystaltyki jelit oraz zwiększenie wy- tycznie i ketogennie. Pobudza wydzielanie glukozy, ale dzielania soków trawiennych w żołądku. Zasadne za- hamuje wydzielanie insuliny59. W wyniku tych prze- tem staje się spożywanie posiłków lekkostrawnych mian może dojść do zwiększonego wydzielania gluka- przed lotem oraz regeneracyjnych po locie. gonu – hormonu trzustki, mobilizującego glikogen z wątroby60. ZNAĆ I PRZECIWDZIAŁAĆ Działanie hormonów stresowych zmniejsza ilość Podstawową różnicą między zawodem pilota a inny- krwi docierającej do przewodu pokarmowego oraz mi grupami zawodowymi jest środowisko pracy, które zwalnia perystaltykę, co może powodować problemy ma duży wpływ na funkcje organizmu. Czynniki śro- z trawieniem i przyswajaniem pokarmów61. Dochodzi dowiskowe takie, jak: zmiany ciśnienia i temperatury, wtedy do zahamowania czynności wydzielniczych przeciążenia, niedobór tlenu czy stres w czasie lotu są przewodu pokarmowego oraz zwiększonego wydziela- źródłem niekorzystnych zmian w organizmie. nia soków trawiennych, zwłaszcza kwasu solnego. Na- Poznanie wpływu środowiska na organizm persone- tomiast w wyniku zmniejszającego się przepływu krwi lu latającego jest niezbędnym warunkiem, by w sposób w obrębie przewodu pokarmowego obniża się wchła- właściwy organizować jego żywienie. Wymienione nianie oraz zwiększa wydalanie spożytych składników w artykule skutki oddziaływania czynników środowi- witaminowych i mineralnych, co może prowadzić do ska lotu powinny determinować zasady żywienia w ba- niedoborów w organizmie62. zach lotniczych, muszą też mieć wpływ na ustalenie W badaniach moczu pilotów zauważono zwiększo- norm żywienia personelu latającego. ną zawartość 17-ketosterydów i 17- oksyketostery- Wiedza oparta na analizie wpływu czynników środo- dów. Świadczy to o wpływie na ustrój stanów emo- wiska lotu na organizm pilota jest kluczowa do opraco- cjonalnych działających przez układ nerwowy i hor- wania dobrze zbilansowanej diety, która konsekwentnie monalny. Obserwuje się też zmiany potwierdzające przełoży się na właściwą kondycję fizyczną i zdrowie wzmożoną przemianę białkową, wzrost glukozy we personelu latającego. Aby zwiększyć bezpieczeństwo krwi oraz zwiększone zapotrzebowania na witaminy wykonywania zadań przez personel latający, należy i sole minerale63. bezwzględnie wszystkie je uwzględnić. Jest to warunek Stres jest również przyczyną wielu innych dolegliwo- konieczny, lecz nie wystarczający, gdyż niezbędne jest ści i chorób. Według szacunków ekspertów silny i prze- również wdrożenie zasad profilaktyki i zdrowego trybu wlekły stres jest powodem co najmniej 70% wszystkich życia pilotów wojskowych. n

57 S. Kozłowski, Granice przystosowania, Warszawa 1986, s. 230–234. 58 Ibidem. 59 M. Kopff, M. Strzelczyk, S. Puczkowski, Biochemia – Fizjoterapia, Łódź 1999, s. 157. 60 S. Kozłowski, Granice przystosowania, Warszawa 1986, s. 230–234. 61 A. Michajlik, E. Bartnikowska, Chroń serce przed chorobą…, op.cit., s. 180. 62 S. Kozłowski, Granice przystosowania…, op.cit., s. 230–234. 63 Medycyna lotnicza i kosmiczna…, op.cit., s. 169. 64 W. Szczepaniak, Stres przyczyną chorób. Nie zgadniesz, jak wielu, https://zdrowie.pap.pl/strefa-psyche/stres-przyczyna-chorob-nie-zgadniesz- -jak-wielu/. 9.09.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 105 WSPÓŁCZESNE ARMIE Komandosi znad Loary

NIE TYLKO AMERYKAŃSKIE, BRYTYJSKIE CZY ROSYJSKIE WOJSKA SPECJALNE MAJĄ CIEKAWE ROZWIĄZANIA ORAZ DUŻE DOŚWIADCZENIE BOJOWE.

ppłk rez. dr Marek Gryga rancuska myśl wojskowa w poglądach na prowa- Fdzenie operacji specjalnych dość długo była kon- serwatywna i niechętna tego typu działaniom. Po do- świadczeniach I wojny światowej Francuzi nastawiali się raczej na działania pozycyjne, i w tym celu budo- wali Linię Maginota, niż na działania manewrowe i wspierające je akcje niewielkich pododdziałów, które miały uchwycić ważne rubieże terenowe czy obiekty lub sparaliżować przemysł przeciwnika.

POCZĄTKI Klęska wojsk francuskich w czerwcu 1940 roku i znalezienie się ich części na Wyspach Brytyjskich dały impuls do tworzenia pododdziałów i oddziałów specjalnych. We wrześniu 1940 roku powstały jednostki piechoty powietrznej, które realizowały zada-

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 1. durowani. dzenie. Żołnierze wichtrakcie sązawsze umun- ichprzygotowanie, otaczającą cją prowa atakże - cia, szczególnym sposobemdziałaniaoraz dyskre- ramami czasoprzestrzennymi, celamidoosiągnię - Różnią sięodoperacji konwencjonalnych innymi Francuskie operacje specjalne PRZEGLĄD SIŁZBROJNYCH nr1/2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE 107

ARMEE DE L'AIR WSPÓŁCZESNE ARMIE

nia o charakterze dywersyjnym. Wiosną 1942 roku oraz Algierii. Pod koniec 1950 roku utworzono Po- utworzono 1 Kompanię Piechoty Morskiej przezna- wietrznodesantowe Połączone Zgrupowanie Koman- czoną do prowadzenia działań rajdowych. Pododdział dosów (GCMA) jako narzędzie Służby Dokumenta- ten brał udział w rajdzie na Dieppe (19.08.1942 r. – cji Zagranicznej i Kontrwywiadu (SDECE), czyli operacja „Jubilee”). W 1943 roku zorganizowano służby specjalnej Francji w Sajgonie. Jej zadaniem 1 Batalion Komandosów Morskich. Jednostka ta roz- było wykorzystywanie antagonizmów między ple- poznawała wybrzeża Francji oraz Holandii przed pla- mionami zamieszkującymi góry (Thai, Man, nowaną inwazją, a potem, w czerwcu 1944 roku, bra- Hmong, Nung) a ludnością mieszkającą na nizinach ła udział w lądowaniu w Normandii jako jednostka i postrzeganą przez tych pierwszych jako najeźdźcy. uderzeniowa. 23 maja 1943 roku utworzono w Sta- W tym celu zarówno jednej, jak i drugiej stronie oueli na terenie obecnej Algierii 1 Batalion Szturmo- konfliktu pomagano w tworzeniu oddziałów party- wy (fr. Le Bataillon de Choc), który uczestniczył zanckich. Działania te, prowadzone w koordynacji w wyzwalaniu Korsyki we wrześniu 1943 roku i Elby z wojskami konwencjonalnymi, przyniosły pewne w czerwcu 1944 roku. Zaledwie dwa miesiące po je- sukcesy. Udało się między innymi czasowo opano- go sformowaniu, 25 lipca 1943 roku, utworzono ko- wać regiony Phong Tho, Phong Saly, a także zagro- lejną jednostkę – Zgrupowanie Komandosów Afry- zić Viet Minhowi w Lao Cai oraz górnym biegu kańskich (fr. Groupement de Commandos d’Afrique, Rzeki Czerwonej. GCA), która, dysponując ciężką bronią, specjalizowa- Latem 1952 roku GCMA wraz z partyzantami ła się w działaniach rajdowych i desantowych prowa- przeprowadzili rajd w prowincji Quang Ngai, wspie- dzonych z morza. rając wojska francuskie na wybrzeżu Zatoki Tonkiń- 1 listopada 1944 roku GCA, połączone z 1 Batalio- skiej. Mimo wysokiej skuteczności działań, na skutek nem Szturmowym, utworzyło 1 Brygadę Szturmową, podpisania z przedstawicielami Viet Minhu porozu- która walczyła m.in. pod Belfort, Calmarem oraz na mień, 21 czerwca 1954 roku w Genewie dowództwo terenie Niemiec. W roku 1943 utworzono specjalną francuskie podjęło decyzję o zaprzestaniu działalno- grupę spadochroniarzy piechoty morskiej podległą ści pododdziałów specjalnych, a utworzone oddziały Zarządowi Głównemu Służb Specjalnych (DGSS) partyzanckie rozwiązano. z przeznaczeniem do prowadzenia morskich operacji Podobne wysiłki podejmowano w Algierii. Od specjalnych, ukierunkowanych na dywersję w portach grudnia 1954 roku działania przeciwko partyzantom oraz wsparcie ruchu oporu. algierskim prowadzili żołnierze z 11 Batalionu Ude- Działania francuskich komandosów nie ograniczały rzeniowego Spadochroniarzy Rezerwowych podległe- się tylko do Europy. 4 października 1943 roku w Dżi- go SDECE. W 1956 roku w ramach tej jednostki dżili (Algieria) utworzono Lekki Korpus Interwen- utworzono 30-osobową Grupę Interwencyjną (GLI). cyjny (CLI) do walki z Japończykami na Dalekim Jej zadaniem było zwalczanie przemytu broni w stre- Wschodzie. Podczas szkolenia na terenie Pakistanu fach przygranicznych oraz prowadzenie tajnych dzia- z jego składu wydzielono batalion powietrznodesan- łań partyzanckich na terenach przygranicznych z Ma- towy, który 1 stycznia 1945 roku połączono z oddzia- rokiem, a także Tunezją. łem komandosów Ponchardiera (jednostka spadochro- W 1957 roku doszło do przekształcenia GLI w Sek- nowa lotnictwa marynarki wojennej), tworząc bata- cję „A” w ramach Centrum Koordynacji Działań Po- lion SAS/B. Batalion ten prowadził bojowe działania łączonych (CCI), które skupiało pod wspólnym do- poszukiwawczo-ratownicze (odpowiednik dzisiejsze- wództwem służby wywiadowcze, bezpieczeństwa, go CSAR) m.in. w dolinie Mekongu, ratując życie ze- środki przechwytywania oraz sekcję operacyjną odpo- strzelonym lotnikom, brał także udział w wyzwalaniu wiedzialną m.in. za tajne operacje prowadzone poza Sajgonu w październiku 1945 roku. Z kolei w Indo- Algierią. Komandosi francuscy w trakcie działań na chinach francuscy ochotnicy z brytyjskiej jednostki terenach opanowanych przez partyzantów naprowa- Force 136 walczyli wspólnie z członkami ruchu opo- dzali na ich bazy uderzenia lotnictwa. Niestety, na ru przeciw Japończykom. skutek ich udziału w próbie przeprowadzeniu zama- Po zakończeniu II wojny światowej, podobnie jak chu stanu we Francji w 1961 roku większość oddzia- w innych państwach zachodnich, wszystkie francuskie łów specjalnych biorących udział w wojnie w Algierii jednostki specjalne rozwiązano. Do ich reaktywacji rozwiązano. Niemniej po ich ponownej reaktywacji przyczyniły się dwa zjawiska. Pierwszym były ruchy były one wielokrotnie wykorzystywane do utrzyma- narodowowyzwoleńcze w koloniach francuskich, dru- nia francuskich wpływów w Afryce. W 1979 roku po- gie było związane z rozpoczęcie tzw. zimnej wojny mogły one m.in. w obaleniu dyktatora Bokassy w Re- oraz groźbą wybuchu kolejnego konfliktu zbrojnego publice Środkowoafrykańskiej. na skalę światową1. Drugie z zagrożeń – konfrontacja między NATO Ruchy narodowowyzwoleńcze najbardziej aktyw- a państwami Układu Warszawskiego – doprowadziło ne były we francuskich koloniach w Indochinach do przekształcenia w 1963 roku 13 Spadochronowego

1 E. Denece, Historia Oddziałów Specjalnych, Warszawa 2009, s. 46–52; https://pl.wikipedia.org/wiki/Zgrupowanie_Komandosów_Francuskich; https://pl.wikipedia.org/wiki/Batalion_de_Choc; https://en.wikipedia.org/wiki/No._10_(Inter-Allied)_Commando/. 28.10.2019.

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Pułku Dragonów (13 RDP) w oddział przeznaczony dzielać im zadania zgodne z ich przeznaczeniem oraz do prowadzenia rozpoznania specjalnego. Jego za- profilem szkolenia. sadniczym zadaniem w razie wojny miało być wsparcie pod względem informacyjnym dowództwa WSPÓŁCZESNOŚĆ 1 Armii Francuskiej dzięki prowadzeniu rozpozna- Obecnie poglądy w francuskich siłach zbrojnych, nia przeciwnika na kierunku jego działania, zdoby- odnoszące się do prowadzenia operacji specjalnych waniu informacji o celach strategicznych oraz ocenie oraz wojsk specjalnych, są zbieżne z tymi obowiązu- skutków uderzeń na nie wykonywanych. Żołnierze jącymi w NATO. Wyświetlona na stronie interneto- jednostki prowadzili skrycie rozpoznanie z Berlina wej Ministerstwa Obrony Francji definicja dotycząca Zachodniego wojsk radzieckich rozmieszczonych na operacji specjalnych brzmi […] są działaniami woj- terenie NRD. skowymi prowadzonymi przez specjalnie wydzielone, Doświadczenia zdobyte podczas konfliktów zbroj- zorganizowane, wyszkolone i wyposażone jednostki nych w Indochinach oraz Algierii zainicjowały próbę sił zbrojnych do osiągnięcia celów strategicznych uporządkowania wszystkich aspektów dotyczących wskazanych przez Szefa Sztabu Generalnego SZ wojsk specjalnych i opracowania jednej doktryny. Francji (CEMA). Wykorzystując operacyjne techniki Podjął się tego w połowie lat siedemdziesiątych XX i sposoby działania inne niż wojska konwencjonalne, wieku płk A.G. de Maroles stojący na czele Sekcji działania te są prowadzone w czasie pokoju, kryzysu „Action” w SDECE. W jego opinii działania i opera- i wojny niezależnie od operacji konwencjonalnych cje specjalne powinny wypełniać lukę między opera- lub w koordynacji z nimi. Mają one charakter jaw- cjami tajnymi prowadzonymi przez służby specjalne nych lub niejawnych operacji wojskowych dowodzo- a działaniami szturmowymi typowymi dla lekkiej eli- nych przez CEMA.[…] Różnią się od operacji kon- tarnej piechoty (w francuskich siłach zbrojnych zwa- wencjonalnych innymi ramami czasoprzestrzennymi, nych komandosami). Aby skutecznie realizować swoje celami do osiągnięcia, szczególnym sposobem dzia- zadania, wojska specjalne muszą być wspierane pod łania oraz dyskrecją otaczającą ich przygotowanie względem informacyjnym przez służby specjalne. Same oraz prowadzenie3. Co istotne, w odróżnieniu od po- zaś działania wykonywane przez pododdziały specjal- dejścia amerykańskiego do tego typu operacji, są ne powinny się dzielić na dwa rodzaje: bezpośrednie one zawsze prowadzone przez żołnierzy w mundu- (obejmujące interwencje przy wsparciu i współdziała- rach (fot. 1). Działania lub operacje prowadzone niu ze służbami specjalnymi lub ruchem oporu) oraz przez personel nieumundurowany, określane jako pośrednie (ochrona prezydenta, szkolenie partyzan- operacje tajne, są zarezerwowane dla służb specjal- tów lub armii zagranicznych)2. nych, np. DGSE. Niepowodzenia 13 RDP podczas I wojny w Zatoce Ich miejsce i rola wynikają z zasadniczych zadań Perskiej (1990–1991), wynikające z niewłaściwego stawianych siłom zbrojnym. Są one przedstawiane zaplanowania jego użycia oraz słabego poziomu wy- w cyklicznie prowadzonych co cztery lata strategicz- szkolenia, skłoniły Francuzów do rewizji podejścia do nych przeglądach obrony i bezpieczeństwa narodo- organizacji oraz prowadzenia działań i operacji spe- wego (fr. Revue Stratégique de Défense et de Sécuri- cjalnych. 24 czerwca 1992 roku powołano Dowódz- té Nationale). Ostatni Revue…, opublikowany two Operacji Specjalnych (fr. Le Commandement des w 2017 roku4, wyraźnie wskazuje w obliczu zagro- Opérations Spéciales – COS), które otrzymało upraw- żeń, jakimi są islamski terroryzm oraz ryzyko wybu- nienia zbliżone do USSOCOM. Zmiana ta umożliwiła chu otwartego konfliktu zbrojnego, a także wyzwań, wprowadzenie wspólnych standardów dla oddziałów do których zaliczono: zmiany klimatyczne powodują- specjalnych podporządkowanych różnym rodzajom sił ce niekontrolowane migracje ludności, rozwój zbrojnych. Pozwoliła również na przyjęcie i wdroże- i zwiększającą się dostępność wysoce zaawansowa- nie sojuszniczej doktryny operacji specjalnych. Mimo nych technologii zmniejszającą przewagę państw Za- to nadal zdarzało się, że wyżsi dowódcy francuscy nie chodu, przemyt, zorganizowaną przestępczość oraz mieli zrozumienia dla miejsca, roli i przeznaczenia napięcia między państwami, że francuskie siły zbroj- wojsk specjalnych na polu walki. Najlepszym tego ne będą się koncentrować na: przykładem było wykorzystanie pododdziałów spe- – odstraszaniu potencjalnego przeciwnika z wyko- cjalnych do ochrony ambasady francuskiej w Kabulu rzystaniem różnych narzędzi (w tym sił nuklearnych); oraz delegacji cywilnych na początku operacji ISAF – odstraszaniu i walce z terroryzmem islamskim na w Afganistanie. Sytuacja zmieniła się, gdy komando- Bliskim Wschodzie oraz w Afryce (szczególnie na te- sów francuskich przekazano pod amerykańskie do- rytoriach zamorskich Francji oraz w państwach part- wództwo operacji specjalnych, które zaczęło przy- nerskich, z których wiele było kiedyś jej koloniami);

2 Ibidem, s. 122–123. 3 https://www.defense.gouv.fr/ema/organismes-interarmees/le-commandement-des-operations-speciales/le-cos-presentation/. 29.10.2019. Tłumaczenie autora. 4 https://www.defense.gouv.fr/dgris/presentation/evenements-archives/revue-strategique-de-defense-et-de-securite-nationale-2017/. 29.10.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 109 WSPÓŁCZESNE ARMIE

– odstraszaniu na tzw. wschodniej flance NATO sił zbrojnych i przeznaczonych do podporządkowania przez udział w działaniach Sojuszu; COS. Obecnie mają one status rodzaju wojsk, których – ochronie własnego terytorium. liczebność ocenia się na około 4300 osób7 (rys.). We wspomnianym dokumencie kładzie się nacisk Dowództwo Operacji Specjalnych (COS) z siedzibą na podejmowanie wspólnych działań zarówno w ra- w Vélizy-Villacoublay, na czele którego stoi jego do- mach Unii Europejskiej, jak i NATO. W pkt. 298 wódca, sprawuje nadzór oraz wyznacza standardy wskazano, że wojska specjalne będą nadal odgrywać i wymagania w stosunku do jednostek specjalnych główną rolę, zarówno w przypadku wejścia na teatr znajdujących się w wojskach lądowych, marynarce wojny, jak i walki z terroryzmem. Dlatego też należy wojennej i siłach powietrznych. Odpowiada także za nadać priorytet ich zdolnościom, szczególnie w zakre- planowanie, przygotowanie, koordynację i prowadze- sie projekcji siły i mobilności. To samo dotyczy zdol- nie operacji specjalnych. ności do odzyskiwania personelu we wrogim środowi- Dowództwo Specjalne Wojsk Lądowych (COM sku, co wymaga opanowania skrytego przerzutu wy- FST) z siedzibą w Pau dowodzi i kieruje działalnością specjalizowanych sił w celu przeszukiwania, bieżącą podporządkowanych mu jednostek oraz odpo- zabezpieczania i odzyskiwania (obywateli, zestrzelo- wiada za ich poziom wyszkolenia, a także utrzymy- nych pilotów, zakładników)5. wanie określonych stopni gotowości bojowej. Podle- Z kolei Dowództwo Operacji Specjalnych wyróżnia gają mu takie jednostki, jak: trzy rodzaje prowadzonych zadań. Są to: • 1 Pułk Spadochronowy Piechoty Morskiej (Le 1er • zadania rozpoznawcze. Składają się na nie: Régiment De Parachutistes D’infanterie De Marine – – zdobywanie informacji o środowisku (terenie 1 RPIMA)8 z siedzibą w Bayonne. Jest on jednostką i osobach), przeznaczoną do prowadzenia pełnego spektrum ope- – pozyskiwanie informacji wywiadowczych o aktu- racji specjalnych. Jego podstawowe zadania obejmują: alnych siłach, w szczególności będących poza zasię- rozpoznanie specjalne (SR), akcje bezpośrednie (DA) giem francuskich lub sojuszniczych środków rozpo- przeciwko obiektom o znaczeniu strategicznym, znania, wsparcie militarne (MA) na rzecz jednostek sił zbroj- – zdobywanie informacji wywiadowczych na temat nych państw zaprzyjaźnionych, działania niekonwen- celów osobowych lub infrastrukturalnych oraz możli- cjonalne, działania kontrterrorystyczne (CT), uwal- we zaangażowanie w wyznaczanie celów do poraże- nianie zakładników (HRO), ochronę bezpośrednią nia lub obezwładnienia (targetting); VIP (CP) i operacje ewakuacji obywateli Francji z re- • akcje bezpośrednie, w tym: gionów o wysokim stopniu zagrożenia (tzw. Non- – ataki na cele (środek ciężkości, punkty decyzyjne), -Combatant evacuation Operation – NEO). Pułk ma – niszczenie instalacji, sieci lub linii komunikacyj- strukturę kompanijną i liczy około 865 żołnierzy nych, i pracowników wojska. Cztery kompanie specjalne – zdobywanie lub odzyskiwanie personelu czy dysponują określonymi specjalnościami do prowadze- sprzętu, nia działań w każdym środowisku walki. Ich działanie – działania mylące, zabezpiecza kompania logistyczna, a nad uzupełnie- – kontrterroryzm (operacje odbijania zakładników, niami czuwa kompania szkolenia i operacji. przywrócenie kontroli nad danym terenem), • 13 Spadochronowy Pułk Dragonów (13e Régi- – zapewnienie wsparcia specjalnego w zakresie do- ment de Dragons Parachutistes – 13 RDP)9 z siedzibą wodzenia, transportu, rażenia; w Martignas-sur-Jalle. Jest on przeznaczony do • misje środowiskowe obejmujące: wsparcia informacyjnego dowództw poziomu strate- – szkolenie, doradztwo i mentoring zagranicznych gicznego. Specjalizuje się w prowadzeniu rozpozna- jednostek wojskowych w kontekście udzielania po- nia specjalnego we wszystkich strefach klimatycz- mocy zaprzyjaźnionym siłom, nych. Jednostka liczy około 840 żołnierzy i pracowni- – udział w ocenie i wsparciu procesu decyzyjnego, ków wojska i składa się z czterech zespołów w tym działania związane z tzw. otwarciem teatru rozpoznania specjalnego: zespołu łączności specjal- działań, nej, zespołu analizy danych, szkolenia i zabezpiecze- – ochrona bezpośrednia VIP6. nia logistycznego. Do realizacji wymienionych zadań wojska specjalne • 4 Pułk Śmigłowców Wojsk Specjalnych (4e Régi- dysponują: Dowództwem Operacji Specjalnych oraz ment d’Hélicoptères des Forces Spéciales – 4 RHFS) jednostkami wojsk specjalnych (JWS), w skład których z siedzibą w Pau. Jest on jednostką służącą do prowa- wchodzi 11 jednostek należących do trzech rodzajów dzenia powietrznych operacji specjalnych. Pułk składa

5 Ibidem, s. 83. 6 https://www.defense.gouv.fr/ema/organismes-interarmees/le-commandement-des-operations-speciales/le-cos-presentation /. 29.10.2019. Tłumaczenie autora. 7 https://fr.wikipedia.org/wiki/Commandement_des_opérations_spéciales /. 29.10.2019. 8 https://en.wikipedia.org/wiki/1st_Marine_Infantry_Paratroopers_Regiment /. 29.10.2019. 9 https://en.wikipedia.org/wiki/13th_Parachute_Dragoon_Regiment /. 29.10.2019.

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. PODPORZĄDKOWANIE I STRUKTURA FRANCUSKICH WOJSK SPECJALNYCH

CEMA

WOJSKA SPECJALNE SZ FRANCJI COS SIŁY WYDZIELANE PRZEZ RSZ

COM FST FORFUSCO BF SA

1 RPIMA PONCHARDIER CPA 10 KIEFFER 13 RDP de PENTFENTENYO Dywizjon 3/61 „POITOU” de MONTFORT 4 RHFS TREPEL KOMPONENT GAOS JAUBERT SIŁ POWIETRZNYCH

HUBERT Académie FS Commando

CCTFS

KOMPONENT WOJSK LĄDOWYCH KOMPONENT MARYNARKI WOJENNEJ

Opracowanie własne.

się z sześciu eskadr śmigłowców (od EOS 1 do OPBMR (2 Pułk Dragonów), rozminowywanie/EOD, EOS 6). Każda z nich dysponuje innym typem śmi- przeszukiwania operacyjne, rozpoznanie lądowisk głowców (od SA330 Puma do EC665 Tigre HAP). i zrzutowisk (17 Spadochronowy Pułk Inżynieryjny), Ich działania zabezpieczają pododdziały wsparcia rozpoznanie inżynieryjne z wyszkolonymi psami oraz służby inżynieryjno-lotnicze (SIL)10. (132 Batalion Psów Wojsk Lądowych). Jednostka liczy Eskadry EOS 4 i EOS 5 stanowią część tzw. Gro- około 400 żołnierzy i pracowników wojska11. upe interarmées d’hélicoptères (GIH) i realizują za- • Akademia Wojsk Specjalnych (Académie des dania na rzecz jednostek kontrterrorystycznych, Po- Forces Spéciales – Académie FS) z siedzibą w Pau. licji GIGN i RAID. Odpowiada ona za kształcenie oraz prowadzenie dzia- • Grupa Wsparcia Operacji Specjalnych (Groupe- łalności naukowo-badawczej związanej z działaniami ment d’Appui aux Opérations Spéciales – GAOS) i operacjami specjalnymi. z siedzibą w Pau. Jest ona przeznaczona do wszech- • Kompania Dowodzenia i Łączności Wojsk Specjal- stronnego zabezpieczenia operacji specjalnych. W jej nych (fr. Compagnie de Commandement et de Trans- skład wchodzą pododdziały (wydzielane z innych jed- missions des Forces Spéciales – CCTFS) z siedzibą nostek wojsk lądowych), których zadaniem jest: prowa- w Pau. Jest ona pododdziałem odpowiedzialnym za dzenie patrolowego rozpoznania radioelektronicznego rozwinięcie systemu dowodzenia oraz zapewnienie (54 Pułk Łączności), zabezpieczenie kartograficzne łączności na poziomie taktycznym i operacyjnym. (28 Grupa Zabezpieczenia Geograficznego), analiza Komponent Marynarki Wojennej, będący częścią zdjęć wykonanych z BSP oraz satelitów (61 Pułk Arty- Zgrupowania Morskiego Fizylierów Piechoty Mor- lerii), przesłuchiwanie jeńców (2 Pułk Husarów), skiej i Komandosów (fr. Force maritime des fusiliers

10 https://fr.wikipedia.org/wiki/4e_régiment_d%27hélicoptères_des_forces_spéciales /. 29.10.2019. 11 https:// le.cos.free.fr/gaos.htm /. 29.10.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 111 WSPÓŁCZESNE ARMIE

2. Komponent Marynarki Wojennej, będący czę- ścią Zgrupowania Mor- skiego Fizylierów Pie- choty Morskiej i Ko- mandosów, jest przeznaczony do prowadzenia morskich operacji specjalnych. MINISTERE DES ARMEES MINISTERE

marins et commandos – FORFUSCO), jest przezna- – Commando Ponchardier – odpowiadające za za- czony do prowadzenia morskich operacji specjalnych bezpieczenie logistyczne (w tym zakupy) oraz me- (fot. 2). Składa się z siedmiu tzw. commando w sile dyczne wymienionych jednostek12. samodzielnego zespołu bojowego każdy. Są to: Wszystkie te commanda, oprócz Commando Hu- – Commando Jeubert – specjalizujące się w ak- bert, które ma siedzibę w Tulonie, mieszczą się cjach bezpośrednich (DA) na platformy morskie w Laurient. oraz obiekty hydrotechniczne oraz działaniach Komponent wydzielany z sił powietrznych składa kontrterrorystycznych (CT) w środowisku morskim się z: i lądowym; – Biura Wojsk Specjalnych Sił Powietrznych (Le – Commando de Montfort – specjalizujące się bureau des forces spéciales „Air” – BFSA). Kieruje w rozpoznaniu specjalnym, działaniach wywiadow- ono bieżącą działalnością Air Parachute Commando czych, misjach snajperskich oraz naprowadzaniu pre- No. 10 (CPA 10) oraz Dywizjonem Transportowym cyzyjnym; 3/61 „Poitou”13; – Commando de Penfentenyo – o podobnym prze- – Jednostki Spadochronowej Sił Powietrznych nr 10 znaczeniu co Commando de Montfort; (CPA 10). Rozmieszczona jest ona na terenie Bazy – Commando Trepel – o podobnym przeznaczeniu Lotniczej 123 Orleans-Bricy w Loiret, specjalizującej co Commando Jeubert; się we współdziałaniu z własnym lotnictwem w głębi – Commando Hubert – specjalizujące się w działa- ugrupowania przeciwnika, a szczególnie w: naprowa- niach kontrterrorystycznych na morzu oraz akcjach dzaniu precyzyjnym uderzeń z powietrza, rozpozna- bezpośrednich prowadzonych przez płetwonurków niu i ocenie lotnisk i lądowisk w kontekście wykony- bojowych; wania zrzutów lub desantów z powietrza i opanowa- – Commando Kieffer – jest zespołem odpowie- niu lotnisk. W dalszej kolejności posiada ona dzialnym za wsparcie morskich operacji specjalnych zdolności do prowadzenia akcji bezpośrednich na w obszarze dowodzenia, psów bojowych (K9), BSP, wskazane obiekty, działań CT oraz NEO. W 2014 ro- rozpoznania i wywiadu, OPBMR oraz rozwijania tak- ku liczyła około 230 osób14; tyki i procedur dotyczących morskich operacji spe- – Dywizjonu 3/61 „Poitou” z Bazy Lotniczej 123 cjalnych; Orleans-Bricy w Loiret przeznaczonego do prowa-

12 https://en.wikipedia.org/wiki/Commandos_Marine#Composition /. 29.10.2019. 13 https://defense.gouv.fr/air/presentation/organisation/presentation/presentation /. 29.10.2019. 14 https://le.cos.free.fr/cpa10.htm /. 29.10.2019.

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

dzenia powietrznych operacji specjalnych z wykorzy- na fakt, że liczba personelu jest ograniczona w razie staniem samolotów C-130 Hercules, C-160 Transall potrzeby Dowództwo jest uzupełniane żołnierzami oraz DHC-6 Twin Otter15. rezerwy w liczbie około 150 osób. Pozwala to prze- kształcić go w Dowództwo Komponentu Operacji DOWODZENIE Specjalnych (SOCC), które spełnia wymagania sta- Rozwiązania obowiązujące w francuskim Dowódz- wiane przez NATO16. twie Operacji Specjalnych wynikają z przyjętych Działalność Dowództwa wspiera Komisja Badań i wdrożonych w NATO i Unii Europejskiej (UE) do- Praktycznych Dotyczących Operacji Specjalnych kumentów doktrynalnych. W zakresie dotyczącym (Commission Interarmees d’Ettudes Pratiques Con- operacji specjalnych w NATO jest nim doktryna cernant les Operations Speciales – CIEPCOS) oraz AJP-3.5 Special Operations, którą wdrożono w fran- Mieszana Grupa Twórcza (Le Groupe Mixte de Cre- cuskich siłach zbrojnych jako narodową doktrynę ativite – GMC). Dowództwo nie ma w bezpośrednim DIA-3.5 Opérations spéciales z uwzględnieniem róż- podporządkowaniu jednostek specjalnych, znajdują nic lingwistycznych związanych z pojęciami clande- się one w podporządkowaniu dowództw RSZ. Nie- stine oraz task. Jej pochodną jest publikacja niższego mniej sprawuje nad nimi funkcjonalny nadzór. rzędu PIA-3.5 MP Actions Conj.T/FS. W sytuacjach kryzysowych, które wymagają użycia Z kolei z racji udziału Francji we Wspólnej Polityce wojsk specjalnych, tworzy się zgrupowanie na czele Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Unii Europejskiej z SOCC formowanym lub wydzielanym z COS, oraz związanych z tym prowadzeniem unijnych opera- w którego podporządkowanie kieruje się odpowied- cji pokojowych przyjęto do użytku publikacje Komi- nie, w zależności od potrzeb, jednostki bądź zadanio- tetu Wojskowego UE, takie jak: 12268/14 EU Con- we zespoły bojowe (SOTG/SOATG) lub zadaniowe cept for SOF, 5698/09 Special Forces OPs oraz grupy specjalne (SOTU/SOATU). W takim wypadku 20/1/04 SOF Planning Guide. dowódcy zgrupowania mogą zostać przyznane upraw- Dowódca wojsk specjalnych, podporządkowany nienia do kontroli operacyjnej (OPCON) nad jednost- bezpośrednio szefowi Sztabu Generalnego (CEMA), kami lub pododdziałami. odpowiada za: Tworzenie takiego zgrupowania wojsk specjalnych – doradztwo w sprawie użycia sił specjalnych; oznacza traktowanie go na zasadzie osobnego kompo- – planowanie, przygotowywanie i prowadzenie ope- nentu z własnym łańcuchem dowodzenia. Ma to po- racji specjalnych; zytywny wpływ na bezpieczeństwo operacji oraz – planowanie i prowadzenie wspólnych i połączo- umożliwia stawianie zadań zgodnych z bojowym nych ćwiczeń; przeznaczeniem jednostek lub pododdziałów specjal- – kontrolowanie jednostek wojsk specjalnych zwią- nych dzięki wykorzystaniu kompetentnego dowódz- zane z oceną ich zdolności oraz poziomu wyszkole- twa (zarówno w zakresie wiedzy dotyczącej operacji nia; specjalnych, jak i znajomości wskazanych jednostek/ – wypracowywanie strategii rozwoju w aspekcie pododdziałów). Umożliwia to również prowadzenie stawianych im wymagań oraz oczekiwań; działań lub operacji specjalnych wspólnie z wojskami – działalność w zakresie rekrutacji, wyposażenia pozostałych RSZ (w ramach operacji połączonej) i utrzymywania gotowości operacyjnej. bądź samodzielnie we współpracy ze służbami spe- Dowództwo Operacji Specjalnych jest przeznaczo- cjalnymi (np. DGSE)17. ne do planowania zadań wykonywanych przez woj- Współdziałanie z innymi rodzajami sił zbrojnych ska specjalne w działaniach bojowych, ich prowadze- jest organizowane z wykorzystaniem komórki łączni- nia oraz koordynacji. Ponadto zajmuje się analizą do- kowej i oficerów łącznikowych, tak jak jest to przyjęte świadczeń, opracowywaniem programów szkolenia, w NATO. W podobny sposób organizuje się współ- ujednolicaniem sposobów działania, wymianą do- pracę między COS a dowództwami wojsk specjalnych świadczeń, planowaniem stażów w wojskach spe- państw, z którymi Francja utrzymuje kontakty w tej cjalnych żołnierzy z zaprzyjaźnionych państw oraz dziedzinie. Dowodem na to jest obecność francu- planowaniem i realizacją ćwiczeń zgrywających. Per- skiego oficera łącznikowego z Dowództwa Operacji sonel Dowództwa liczy około 70–90 osób, które wy- Specjalnych przy DWS w latach 2011–1014. wodzą się z trzech rodzajów sił zbrojnych. Ponadto Działaniami lub operacjami specjalnymi od szcze- w jego składzie znajduje się czterech głównych spe- bla zadaniowych zespołów bojowych wzwyż dowodzi cjalistów: doradca ds. służby zdrowia, dwóch ofice- się z stanowisk dowodzenia, które są rozwijane z wy- rów łącznikowych Żandarmerii Narodowej oraz inży- korzystaniem dostępnej infrastruktury lub środków nier Delegatury Generalnej ds. Uzbrojenia. Z uwagi własnych (namiotów, kontenerów). Na niższych

15 https://fr.wikipedia.org/wiki/Escadron_de_transport_3/61_Poitou /. 29.10.2019. 16 Podczas ćwiczeń „Strong Resolve” w 2002 roku COS pozytywnie zaliczyło certyfikację do samodzielnego kierowania sojuszniczymi operacjami specjalnymi NATO. 17 Dyrekcja Generalna Bezpieczeństwa Zewnętrznego (Direction Générale de la Sécurité Extérieure – DGSE) – francuska Agencja Wywiadu Woj- skowego i Strategicznego powołana w 1981 roku jako następczyni SDECE.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 113 WSPÓŁCZESNE ARMIE

szczeblach w trakcie prowadzenia działań specjalnych Może on dysponować głowicą optoelektroniczną wy- w terenie do dowodzenia używa się tymczasowych posażoną w kamery dzienne, termowizyjne oraz baz polowych. Do przekazywania informacji służą wskaźnik laserowy. niejawne środki łączności. Do wykrywania systemów łączności stosuje się przenośne skanery, czyli urządzenia wykrywające ROZPOZNANIE emisję fal radiowych. Niestety, nie ma bliższych da- Realizacja zadań rozpoznawczych jest jedną nych dotyczących ich możliwości. z podstawowych funkcji wojsk specjalnych. Za ich Śmigłowce Gazelle z 4 Pułku Śmigłowców Wojsk planowanie, kierowanie nimi oraz gromadzenie, Specjalnych (4 RHFS) są wyposażone w system do przetwarzanie i dystrybucję informacji odpowiadają prowadzenia obserwacji Viviane. Składa się on komórki funkcjonalne w Dowództwie Operacji Spe- z dzienno-nocnej głowicy optoelektronicznej oraz cjalnych oraz w dowództwach poszczególnych jed- wskaźnika laserowego umożliwiającego prowadzenie nostek, a także osoby funkcyjne w zespołach bojo- rozpoznania w dzień i w nocy w każdych warunkach wych/kompaniach/commando. Najprawdopodobniej pogodowych. Ma on również możliwość płynnego najbardziej rozbudowane komórki funkcjonalne, któ- powiększania obrazu (zoom optyczny) wraz z dokład- re zajmują się rozpoznaniem, występują w Grupie nym określeniem położenia obserwowanego obiektu Wsparcia Operacji Specjalnych (GAOS) przeznaczo- oraz wskazania go za pomocą lasera. Same głowice są nej m.in. do zabezpieczenia operacji specjalnych pod stabilizowane oraz dysponują funkcją auto-trackera, względem informacyjnym. To właśnie dlatego w jej co pozwala na płynne śledzenie obiektu oraz użycie skład wchodzi pododdział wydzielany z 61 Pułku uzbrojenia. Artylerii, którego zadaniem jest analizowanie zdjęć Z kolei śmigłowce Tigre HAP są wyposażone wykonanych z bezzałogowych statków powietrznych w głowice optoelektroniczne Stix składające się z ka- (BSP) oraz satelitów. Zapewnia to ich właściwą in- mery telewizyjnej i termowizyjnej oraz wskaźnika terpretację i pozwala przygotować niezbędne dane (podświetlacza) laserowego służącego do naprowa- zarówno dla wyższych przełożonych, jak i pozosta- dzania PPK AGM-114 Helfire II. Natomiast w śmi- łych pododdziałów przygotowujących się do realiza- głowcach H225M Caracal z 4 RHFS zastosowano cji zadań. głowice optoelektroniczne firmy Safran Electronics Do prowadzenia obserwacji mogą być używane ce- and Defense. Mają one też kamery termowizyjne oraz lowniki optyczne oraz optoelektroniczne (np. nokto- telewizyjne, które umożliwiają im prowadzenie ob- wizyjne, kolimatorowe) montowane na broni strzelec- serwacji w każdych warunkach pogodowych. kiej i podobne do tych stosowanych w wojskach specjalnych USA czy Wielkiej Brytanii. ZDOLNOŚĆ DO RAŻENIA Do obserwacji połączonej z naprowadzaniem ognia Z analizy dostępnej literatury oraz otwartych źródeł artylerii wykorzystuje się lornetki wielofunkcyjne, np. informacji wynika, że za precyzyjne naprowadzanie produkowane przez szwajcarską firmę Safran Vectro- uderzeń na wskazane obiekty w jednostkach bojo- nix czy firmę Thales. Do najczęściej stosowanych na- wych (szczególnie w Commando de Montfort oraz leżą lornetki m.in. JIM-LR, Sophie czy różne warian- Commando de Penfentenyo) odpowiadają wyszkoleni ty lornetki Vector. W połączeniu z trójnogami Gonio- i certyfikowani operatorzy JTAC wyposażeni w pod- light oraz Sterna, a także wbudowanymi odbiornikami świetlacze laserowe. Do precyzyjnego naprowadzania GPS, dalmierzem laserowym18 i kalkulatorem umoż- lotniczych systemów rażenia wykorzystuje się także liwiają one wykrywania obiektów na dystansie do radiostacje firmy Harris, które umożliwiają nawiąza- 12 km oraz automatyczne określanie ich współrzęd- nie łączności ze statkami powietrznymi. nych z dokładnością do 5 m. Mogą być przy tym ste- Do samodzielnego oddziaływania kinetycznego na rowane zdalnie zarówno za pomocą przewodu, jak obiekty przeciwnika francuscy komandosi dysponują i za pośrednictwem sieci wi-fi. Możliwe jest ich połą- wieloma własnymi środkami. Należy do nich zaliczyć czenie z radiostacjami i przesyłanie w ten sposób zdo- indywidualną broń strzelecką, zapewniającą prowa- bytych danych19. dzenie ognia skutecznego na odległość od 50 do 300– Kolejnym środkiem jest BSP Black Hornet. Ma on 600 m. Mogą też posługiwać się karabinami snajper- wymiary 10x2,5 cm i masę zaledwie 16 g. Umożliwia skimi PGM Ultima Ratio kalibru 7,62 mm o zasięgu to pojedynczemu żołnierzowi prowadzenie rozpozna- skutecznym do 800 m, różnymi wersjami karabinów nia obrazowego (IMINT). Dzięki niemu można skry- TRG42 (zasilanymi amunicją kalibru 7,62 mm Win- cie prowadzić rozpoznanie w odległości do jednego chester 308 oraz kalibru 8,6 mm Lapua Magnum) km od operatora przez 20–25 min z prędkością około i wielkokalibrowymi karabinami wyborowymi PGM 10 km/h. Nieco większy jest Elbit Skylark I – odpo- Hecate II kalibru 12,7 mm o zasięgu skutecznym do wiednik naszego FlyEye. Jego zasięg wynosi do 1,8–2 km. W uzbrojeniu tym występują różnego ro- 40 km, a maksymalna długotrwałość lotu to 3 godz. dzaju celowniki optyczne, optoelektroniczne (nokto-

18 Stosowane w nich promienie lasera są trudno wykrywalne dla detektorów chroniących obserwowane obiekty i ostrzegających przed nimi. 19 https://www.safran-vectronix.com/mission/handheld-equipment/. 5.11.2019.

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

wizyjne, kolimatorowe, termowizyjne itp.), podświe- 6,5 km24. Do niszczenia celów opancerzonych lub tlacze laserowe, gogle noktowizyjne oraz tłumiki obiektów umocnionych wykorzystują one laserowo dźwięku. Do prac wyłomowych związanych z forso- naprowadzane PPK AGM-114 Helfire II o zasięgu do waniem drzwi stosuje się strzelby gładkolufowe Be- 9 km. W zależności od wersji mogą być wyposażone nelli M3T oraz Benelli M4 Super 90, natomiast do w tandemowe głowice kumulacyjne (wersja „K”), prowadzenia ognia pod wodą – pistolety HK P-11 odłamkowo-burzące (wersja „M”) lub termobaryczne (wykorzystują je też komandosi amerykańscy, brytyj- (wersja „N”). scy czy niemieccy). Do zespołowej broni strzeleckiej należy zaliczyć ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE ręczne karabiny maszynowe FN Minimi kalibru 5,56 Zadania związane z zabezpieczeniem logistycz- i 7,62 mm o zasięgu ognia skutecznego do 800 m, ka- nym bieżącej działalności oraz zadań operacyjnych rabiny maszynowe AANF1 kalibru 7,62 mm o zasię- wykonuje się na podstawie stosownych zapisów gu ognia skutecznego do 600 m oraz wielkokalibrowe w dokumentach narodowych zgodnych z obowiązu- M2HB kalibru 12,7 mm o zasięgu ognia skutecznego jącymi w NATO. Za logistykę planistyczną odpo- do 2 km. Karabiny maszynowe i wielkokalibrowe ka- wiadają komórki wewnętrzne w Dowództwie Opera- rabiny maszynowe z uwagi na ich masę często są cji Specjalnych oraz w sztabach poszczególnych od- montowane na pojazdach. działów. Podobnie rzecz ma się z komórkami Do niszczenia obiektów umocnionych oraz lekko finansowymi oraz odpowiedzialnymi za zabezpie- opancerzonych komandosi wykorzystują lekkie gra- czenie medyczne. natniki przeciwpancerne AT4 CS kalibru 84 mm Logistyką wykonawczą zajmują się organiczne o zasięgu ognia skutecznego do 400 m. Natomiast do pododdziały zabezpieczenia poszczególnych oddzia- niszczenia celów silnie opancerzonych stosuje się wy- łów. Ponadto w komponencie wydzielanym przez ma- rzutnie PPK Eryx o zasięgu skutecznym do 800 m rynarkę wojenną (konkretnie z FORFUSCO) za zaku- oraz PPK FGM-148 Javelin o zasięgu skutecznym od py sprzętu wojskowego specyficznego dla jednostek 75 m do 4,75 km. W najbliższym czasie do uzbrojenia bojowych oraz specjalistyczne zabezpieczenie me- będzie wprowadzony PPK MMP o zasięgu skutecz- dyczne, związane z działaniami w środowisku mor- nym od 160 m do 4,1 km z możliwością odpalania skim, odpowiada Commando Ponchardier. Co więcej, w trybach: „wystrzel i zapomnij”, „wystrzel, obserwuj w każdej sekcji (drużynie) znajduje się operator-sani- i skoryguj naprowadzanie” oraz „ wystrzel, zlokalizuj tariusz przeszkolony do udzielania pierwszej pomocy cel i naprowadzaj”20 z przenośnych wyrzutni umiesz- oraz wyposażony w środki do tego przeznaczone. Le- czonych nie tylko na ziemi bądź na pojazdach, lecz czenie bardziej zaawansowane jest prowadzone w ra- również na niewielkich łodziach21. mach systemu zabezpieczenia medycznego francu- Do ubezpieczania baz polowych oraz organizowa- skich sił zbrojnych. Z kolei w strukturze 4 RHFS oraz nia zasadzek stosowane są miny z możliwością ich Dywizjonu 3/61 „Poitou” znajdują się pododdziały zdalnej detonacji. Natomiast do niszczenia kadłubów służby inżynieryjno-lotniczej odpowiedzialne za bie- okrętów wykorzystuje się miny EP T1-95 z zapalnika- żące utrzymanie w gotowości oraz obsługę statków mi czasowymi lub akustycznymi. powietrznych. Śmigłowce Aerospadialle SA 341M1 Gazelle Poszczególne jednostki commando są wyposażone z 4 RHFS mogą być uzbrojone w działka kalibru w komory dekompresyjne przeznaczone do udziela- 20 mm, karabiny maszynowe M134 systemu Gatlin- nia pomocy poszkodowanym płetwonurkom. ga kalibru 7,62 mm oraz zasobniki z niekierowanymi Środki transportowe wykorzystywane do zadań lo- pociskami rakietowymi SNEB kalibru 68 mm. Po- gistycznych, np. transportu zaopatrzenia lub osób dobny zestaw uzbrojenia może być przenoszony śmi- w warunkach niskiego poziomu zagrożenia, to samo- głowcami H225M Caracal, AS532 Cougar, AS 332 chody ciężarowo-terenowe powszechnie użytkowane Super Puma oraz SA 330 Puma (z zastrzeżeniem, iż w siłach zbrojnych, m.in. marki Renault typu śmigłowce Caracal i Cougar są uzbrajane w niekiero- GBC 180, TRM 2000 czy TRM 10000. Do dostarcza- wane pociski rakietowe kalibru 70 mm o podobnym nia zaopatrzenia w warunkach wysokiego zagrożenia zasięgu)22. Natomiast śmigłowce EC665 Tigre HAP wykorzystuje się ciężarowo-terenowe samochody są uzbrojone w działko kalibru 30 mm, niekierowane ACMAT VLRA. pociski rakietowe SNEB oraz pociski ATAM23 napro- Do przemieszczania się i prowadzenia działań lub wadzane na podczerwień i przeznaczone do rażenia operacji specjalnych na lądzie wojska francuskie wy- celów powietrznych w odległości od 500 m do korzystują zasadniczo trzy typy pojazdów. Do najlżej-

20 M. Dąbrowski, MPP – przeciwpancerna pięść z Francji, https://www.defence24.pl/mmp-przeciwpancerna-piesc-z-francji-analiza /. 6.11.2019. 21 M. Hypś, MBDA oferuje morską wersję pocisku MMP, www.konflikty.pl/aktualnosci/wiadomosci/mbda-oferuje-morska-wersje-pocisku-mmp/. 6.11.2019. 22 M. Gajzler, Droga do Caracala, „Nowa Technika Wojskowa” 2016 nr 4, s. 29–43. 23 T. Kwasek, Modernizacja śmigłowca bojowego Tiger, „Nowa Technika Wojskowa” 2018 nr 7, s. 56. 24 https://www.mbda-systems.com/product/mistral-atam /. 6.11.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 115 WSPÓŁCZESNE ARMIE

szych należą quady Polaris Sportsman 700. Ze wzglę- Konstrukcje śmigłowców przeznaczonych do du na niewielkie rozmiary oraz zwrotność doskonale przerzutu i odzyskiwania francuskich pododdziałów nadają się one do działań patrolowych oraz transpor- specjalnych oraz ewentualnego dostarczania im za- tu par snajperskich. Kolejnym typem pojazdu są sa- opatrzenia są oparte na konstrukcji śmigłowca mochody terenowe VPS (fr. Véhicule Patrouille SA 330 Puma. Jego wersją rozwojową jest AS 332B SAS). Jest to zmodyfikowana wersja Mercedesa Super Puma z nowszymi i mocniejszymi silnikami G270 CDI produkowana na licencji przez firmę Pan- Makila 1 (zamiast silników Turbomeca), unowocze- hard na potrzeby wojsk specjalnych. Zapewniają one śnioną awioniką oraz systemami samoobrony. Ten transport dla pięciu żołnierzy wraz z ich wyposaże- typ zapewnia transport do 24 żołnierzy na odległość niem na odległość do 800 km. Ich konstrukcja umoż- do około 640 km z prędkością do 260 km/h (pręd- liwia montaż uzbrojenia w postaci wyrzutni PPK, kość maksymalna to 270 km/h). Jeszcze nowszą moździerzy, wielkokalibrowego karabinu maszyno- wersją Pumy jest AS532 Cougar. Może on transpor- wego czy karabinu maszynowego. Opancerzona tować do 29 żołnierzy na odległość do 776 km podłoga pojazdu zapewnia ochronę przed wybucha- z prędkością do 285 km/h. mi min przeciwpiechotnych. Jest on jednak pozba- Najnowszą wersją rozwojową Pum jest H225M Ca- wiony ochrony balistycznej z boku i z góry. Jego racal. Dzięki zastosowaniu nowszych silników Makila znaczna ładowność – 1200 kg – umożliwia również 2A oraz powiększeniu kabiny ładunkowej jego zasięg przewożenie zapasów żywności, wody, amunicji zwiększył się do około 909 km27 przy prędkości prze- oraz części zapasowych. lotowej 260 km/h (prędkość maksymalna wynosi aż Obecnie terenowy VPS jest zastępowany tereno- 324 km/h). Kabina ładunkowa oraz przednia część ka- wym VPS 2, który stanowi rozwinięcie brytyjskiego dłuba platformy mogą dodatkowo być opancerzone pojazdu Fox Long Range Patrol Vehicle zaprojekto- balistycznymi panelami. Awionika śmigłowca umoż- wanego przez firmę Jankel. VPS 2 zapewnia trans- liwia loty w nocy z wykorzystaniem gogli noktowi- port do sześciu żołnierzy wraz z ich wyposażeniem zyjnych, a systemy nawigacyjne pozwalają mu na pre- na odległość do 1500 km. Znaczna jego ładowność – cyzyjny lot po wyznaczonej trasie. Jego system samo- 1700 kg – umożliwia zabranie niezbędnego zaopa- obrony obejmuje układ ostrzegający przed trzenia do prowadzenia długotrwałych działań25. opromieniowaniem (Sherloc-SF), zbliżaniem się po- Obydwa typy pojazdów – VPS i VPS 2 – można cisków rakietowych (MWS-20 Damien), a także przed transportować na pokładach samolotów C-130 Her- opromieniowaniem laserem (Selex RALM), który jest cules oraz C-160 Transall. sprzężony z wyrzutnikami flar i dipoli (MBDA Następnym typem są ciężarówki ACMAT VLRA. ELIPS-NG). Jest on ponadto wyposażony w dzienno- Ze względu na znaczny zasięg (do 1200 km), dużą -nocną głowicę obserwacyjną z kamerą termowizyjną dzielność w terenie oraz ładowność (do 3500 kg) za- i telewizyjną. Jego uzbrojenie to: zasobniki z niekie- pewniają one możliwość transportu ludzi (do 12 żoł- rowanymi pociskami rakietowymi kalibru 70 mm, nierzy) oraz zaopatrzenia. Masa i rozmiary pojazdu działka kalibru 20 mm oraz karabiny maszynowe ka- pozwalają na jego transport na pokładzie samolotu libru 7,62 mm. C-130 Hercules i większych. Ciężarówki te z racji Podobny zestaw wyposażenia zastosowano w ra- wieku są zastępowane pojazdami Renault „Sherpa” mach modernizacji na śmigłowcach AS532 Cougar. Light, oznaczonymi jako PLFS (Poids Lourd des Maszyny te jednak ogranicza brak możliwości tan- Forces Spéciales), które mają ochronę balistyczną kowania w locie. Odnosi się to także do platform oraz przeciwminową. Pojazdy te mogą być uzbrojone AS 332 Super Puma oraz SA 330 Puma. w karabiny maszynowe kalibru 7,62 i 12,7 mm lub Do przerzutu i odzyskiwania pododdziałów specjal- w wyrzutnie PPK. Mogą też być transportowane sa- nych w środowisku wodnym wykorzystywane są na- molotami C-130 Hercules i większymi, np. Airbu- wodne i podwodne środki transportowe. Z dostępnej sem A400M. literatury przedmiotu oraz materiałów zamieszczo- Platformy powietrzne do przerzutu pododdziałów nych w Internecie wynika, że podstawowym rodzajem lub zaopatrzenia (fot. 3), a także odzyskiwania ko- środków transportu nawodnego są łodzie półsztywne mandosów po zakończonych działaniach znajdują (RHIB) o parametrach zbliżonych do użytkowanych się w Dywizjonie 3/61 „Poitou”. Są to dwa samoloty przez brytyjską SBS. Oprócz tego francuscy koman- transportowe C-130H Hercules, trzy samoloty C-160 dosi dysponują pontonami z silnikami zaburtowymi, Transall oraz dwa DHC-6 Twin Otter26. a także składanymi kajakami firmy Klepper.

25 https://www.armyrecognition.com/sofins_2019_news_online_show_daily/new_vps_2_patrol_vehicle_now_in_service_with_french_special_ forces.html/. 7.11.2019. 26 Raport dla francuskiego Senatu, Le renforcement des forces spéciales françaises, avenir de la guerre ou conséquence de la crise?, http:// www.senat.fr/rap/r13-525/r13-5252.html/. 8.11.2019. 27 Zasięg ten można wydłużyć do 1300–1450 km dzięki zamocowaniu dodatkowego zbiornika wewnątrz kadłuba. Śmigłowiec ten może być rów- nież tankowany w powietrzu z samolotów-cystern. 28 http://commandohubert.free.fr/CHprop.html/. 12.11.2019.

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

3. Platformy powietrzne do przerzutu pododdzia- łów lub zaopatrzenia, a także odzyskiwania komandosów po zakoń- czonych działaniach znajdują się w Dywizjo- nie 3/61 „Poitou”. Są to dwa samoloty transportowe C-130H Hercu- les, trzy samoloty C-160 Transall oraz dwa DHC-6 Twin Otter. MINISTERE DES ARMEES MINISTERE

W BEZPOŚREDNIM PODPORZĄDKOWANIU DOWÓDZTWA SPECJALNEGO WOJSK LĄDOWYCH ZNAJDUJE SIĘ UTWORZONA W 2016 ROKU AKADEMIA WOJSK SPECJALNYCH W PAU. MA ONA STATUS OŚRODKA SZKOLENIA OFERUJĄCEGO RÓŻNEGO RODZAJU KURSY SPECJALISTYCZNE I DOSKONALĄCE DLA OFICERÓW I PODOFICERÓW.

Do skrytego transportu płetwonurków bojowych MIXGERS oraz DC-55/96 (wszystkie produkcji służą podwodne pojazdy PSM2G (fr. Propulseur francuskiej). Pozwalają one nurkować na głębokość Sous-Marin 2 Generation) zbliżone do Torpedo SEAL. do 60 m29. W odróżnieniu jednak od nich zapewniają one transport dwóch płetwonurków pod wodą na odle- UZUPEŁNIENIE STANÓW OSOBOWYCH głość do 25 km z prędkością około 6 w. (około Organizacją i uzupełnianiem stanów osobowych 11 km/h). Oprócz płetwonurków mogą też przewo- zajmują się komórki odpowiedzialne za działalność zić 100 kg min lub materiałów wybuchowych. Po- organizacyjno-kadrową w COS oraz w dowództwach jazdy te przewozi się zarówno okrętami podwodny- jednostek. Rekrutację prowadzi się zarówno wśród mi, jak i okrętami desantowymi typu Mistral. Do żołnierzy służby czynnej, jak i kandydatów spoza transportu nurków wykorzystuje się również holow- wojska (oprócz kandydatów na płetwonurków bojo- niki podwodne TSM o zasięgu 28–35 km. Zapew- wych, którzy muszą być żołnierzami zawodowymi niają one ich transport z 30–50 kg min lub materia- z wojsk specjalnych). Kandydaci są poddawani temu łów wybuchowych28. samemu procesowi selekcji. Przykładowo nabór do Do nurkowania pod wodą francuscy płetwonurko- 1 RPIMa składa się z trzech faz30: wie bojowi wykorzystują aparaty oddechowe o obie- – pierwsza „wybór profilu” (trwa dwa tygodnie) – gu zamkniętym OXYGERS 57 i F.R.O.G.S, a także koncentruje się na naborze kandydatów zgodnie z po- aparaty oddechowe o obiegu półzamkniętym OXY- trzebami jednostki (np. mających doświadczenie

28 http://commandohubert.free.fr/CHprop.html/. 12.11.2019. 29 http://le.cos.free.fr/nageurs.html/. 12.11.2019. 30 https://en.wikipedia.org/wiki/1st_Marine_Infantry_Paratroopers_Regiment#Selection_and_ training/. 12.11.2019.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 117 WSPÓŁCZESNE ARMIE

i umiejętności w działaniach w górach), prowadzeniu testów psychologicznych, sprawdzaniu cech intelektu- alnych oraz sprawności fizycznej, badaniach lekar- skich, a także przeprowadzeniu podstawowego szkolenia spadochronowego dla tych, którzy wcześniej go nie mieli; – druga (trwa 12 tygodni) – polega na prowadzeniu tzw. treningu adaptacyjnego oraz podstawowego kur- su „commando” sprawdzającego odporność psychofi- zyczną oraz zdolność do przyswajania umiejętności. Warunkiem przejścia do kolejnej fazy jest uzyskiwanie wyników powyżej średniej. W tej fazie odpada najwięcej kandydatów; – trzecia CTE RAPAS (trwa sześć miesięcy) – stanowi rozwinięcie fazy drugiej. W jej trakcie kandydaci uczą się niezbędnych umiejętności na poziomie in- dywidualnym. Po pozytywnym jej zakończeniu kandydaci są wcielani do jednostki, następnie kierowani na kolejne szkolenia specjalistyczne. Selekcją zajmują się pododdziały szkolne, kompanie lub zespoły w zależności od jednostki. Pod wzglę- dem funkcjonalnym są one odpowiednikami grup szkolenia bazowego w naszych jednostkach wojsk 4. specjalnych. W strukturze wojsk specjalnych Francji nie wystę- pują pododdziały rezerwowe. Nie ma również informacji na temat szkolenia lub utrzymywania rezerw na potrzeby mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek lub uzupełniania strat.

SZKOLENIE W bezpośrednim podporządkowaniu Dowództwa Specjalnego Wojsk Lądowych znajduje się utworzona w 2016 roku Akademia Wojsk Specjalnych w Pau. Francja dysponuje wojskami specjal- Ma ona status ośrodka szkolenia oferującego różnego nymi o znacznym potencjale. Ich zdol- rodzaju kursy specjalistyczne i doskonalące dla ofice- ności i możliwości są w dużej mierze rów i podoficerów (w tym z zakresu cyberbezpieczeń- adekwatne zarówno do aspiracji poli- stwa, OPBMR czy obsługi PPK FGM-148 Javelin). tycznych tego kraju, jak i do oceny wy- Ponadto zajmuje się certyfikacją pododdziałów spoza stępujących zagrożeń bezpieczeństwa. francuskich wojsk specjalnych do Grupy Wsparcia Operacji Specjalnych31. Na szczeblu jednostek funkcjonują samodzielne pododdziały szkolne (kompanie, zespoły), odpowiedzialne zarówno za selekcję kandydatów, jak i pro- do dowodzenia pododdziałami specjalnymi w tere- wadzenie szkolenia bazowego oraz kursów doskona- nie32. Podobne szkolenia specjalistyczne, jednak do- lących. Są one zróżnicowane pod względem wstęp- tyczące specjalistycznych umiejętności, przechodzą nych kwalifikacji szkolonych, posiadanego przez podoficerowie 1 RPIMa. Szkolenie dla osób rekrutu- nich stopnia wojskowego oraz zakładanych celów do jących się spoza sił zbrojnych trwa ponad rok. osiągnięcia. Przykładowo w 1 RPIMa oficerowie Z kolei płetwonurków bojowych szkoli się w Na- starsi po przyjęciu do jednostki są kierowani na dwa rodowej Szkole Nurkowania Marynarki Wojennej kursy (każdy trwa tydzień) wprowadzające w zakres w Saint-Mandner. Sam kurs trwa 27 tygodni i jest dowodzenia działaniami specjalnymi zarówno w te- podzielony na trzy fazy: zapoznawczą do nurkowa- renie, jak i w komórkach sztabowych. Oficerowie nia w mieszance tlenowej (11 tygodni), dywersji młodsi z kolei biorą udział w kursie dowódczym podwodnej (11 tygodni) oraz technik zaawansowa- trwającym cztery miesiące i przygotowującym ich nych (5 tygodni)33.

31 http://le.cos.free.fr/ares.html /. 12.11.2019. 32 http://le.cos.free.fr/1rpima.html /.12.11.2019. 33 http://le.cos.free.fr/nageurs.html /. 12.11.2019.

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE MINISTERE DES ARMEES MINISTERE

Najbardziej znany jest Ośrodek Szkolenia w Tere- w podobny sposób jak w wojskach specjalnych USA, nie Zurbanizowanym (Complexe de tir adapté – CTA) Wielkiej Brytanii czy Polski. w Pau. Na powierzchni 7000 m2 znajduje się wiele Francja dysponuje wojskami specjalnymi o znacz- budynków, których układ pomieszczeń może być do- nym potencjale. Ich zdolności i możliwości są w du- stosowywany do potrzeb szkolenia. Ośrodek służy za- żej mierze adekwatne zarówno do aspiracji politycz- równo do szkolenia taktycznego, jak i ogniowego pro- nych tego kraju, jak i do oceny występujących zagro- wadzonych według różnych scenariuszy. Kolejny to żeń bezpieczeństwa (fot. 4). Wiele przyjętych w nich Ośrodek Szkolenia Spadochronowego (ETAP), który rozwiązań, np. w zakresie bliskiej współpracy z wy- również mieści się w Pau. Szkolenie z prowadzenia wiadem, usytuowania COS w strukturach sił zbroj- działań w specyficznych środowiskach (dżungla, pu- nych czy zaawansowanego ośrodka szkolenia w Pau, stynia) jest prowadzone z wykorzystaniem ośrodka z pewnością zasługuje na analizę. Warto także pod- szkolenia w Gujanie Francuskiej (dżungla) oraz w za- kreślić, jak dużą wagę przywiązują Francuzi do za- przyjaźnionych państwach afrykańskich. Szkolenie bezpieczenia przerzutu (odzyskania) pododdziałów górskie odbywa się Wojskowej Szkole Szkolenia Gór- specjalnych (pułk śmigłowców, dywizjon lotnictwa skiego w Chamonix oraz w ośrodku szkolenia w Mo- transportowego). Wszystko to skłania do bliższego dane. Pozostałe elementy szkolenia są prowadzone przyjrzenia się zaprezentowanym rozwiązaniom. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 119 WSPÓŁCZESNE ARMIE Superlotniskowce typu Nimitz

TE NAJWIĘKSZE OKRĘTY WOJENNE STANOWIĄ OBECNIE TRZON SIŁ NAWODNYCH MARYNARKI WOJENNEJ STANÓW ZJEDNOCZONYCH.

kmdr por. Grzegorz Kolański otniskowcowe grupy uderzeniowe są jednym nie dotyczyło napędu, tylko przenoszonego dla sa- Lz najbardziej widocznych i skutecznych zgrupo- molotów uzbrojenia), z którego budowy zrezygnowa- wań bojowych marynarki wojennej Stanów Zjedno- no pod presją sił powietrznych (US Air Force). Do czonych (US Navy). Krótko mówiąc, są efektywne koncepcji powrócono po wybuchu wojny koreań- i jednocześnie efektowne. Efektywne, bo mają duży skiej, czego wynikiem była budowa czterech lotni- potencjał bojowy, niejednokrotnie przewyższający skowców typu Forrestal (80 tys. t wyporności), ze- potencjał sił okrętowych i lotniczych niejednego pań- wnętrznie podobnych do późniejszego typu Nimitz. Autor jest specjalistą stwa. A efektowne, ponieważ ich obecność lub tylko Kolejnym krokiem były dwa okręty typu Kitty Hawk w Oddziale Operacji nawet jej zapowiedź pozwala na realizowanie poli- (83 tys. t), a po nich pierwszy lotniskowiec o napę- Morskich Centrum tyki i reprezentowanie interesów Stanów Zjedno- dzie atomowym – USS „Enterprise” (CVN-65). Po- Planowania Dowództwa czonych. Poza tym grupy te podkreślają potęgę mili- wstanie kolejnych jednostek atomowych zablokował Operacyjnego Rodzajów tarną tego państwa. Siła ich jest bowiem duża, po- ówczesny sekretarz obrony USA Robert McNamara. Sił Zbrojnych. nieważ US Navy ma największą flotę lotniskowców Podobno był to wyraz jego niechęci do US Navy, słu- na świecie. W jej skład wchodzi dziesięć okrętów żył bowiem kiedyś w US Air Force. Ale bardziej o napędzie atomowym typu Nimitz. Okręt prototy- prawdopodobne jest to, że zadecydowały o tym dłuż- powy USS „Nimitz” (CVN-68) wszedł do służby szy czas budowy oraz większe koszty. Lotniskowcom w roku 1975, a ostatni – USS „George H.W. Bush” atomowym nie sprzyjał również przyjęty przez (CVN-77) w roku 2009. Dzielą je zatem 34 lata, US Navy jeszcze w latach pięćdziesiątych ubiegłe- w czasie których projekty kolejnych jednostek ulega- go wieku plan rozwoju sił okrętowych. Następne ły większym lub mniejszym zmianom. Spowodowało dwa lotniskowce miały więc znów napęd konwen- to, że lotniskowce należące do typu Nimitz można cjonalny. Pierwszy z nich był trzecią jednostka typu podzielić na trzy podtypy. Pierwsze trzy jednostki na- Kitty Hawk, natomiast drugi modernizacją tego ty- leżą do podtypu Nimitz, pięć kolejnych do serii okre- pu – USS „John F. Kennedy” (CV-67). ślanej jako podtyp Theodore Roosevelt, a ostatnie Napęd atomowy przynosił jednak wiele korzyści, dwa to jednostki podtypu Ronald Reagan. Jednak we- zatem kontynuowano prace projektowe nad nowymi dług oficjalnej klasyfikacji US Navy wszystkie okrę- lotniskowcami, skupiając się na ulepszeniu projektu ty klasyfikowane są jako jeden typ – Nimitz (tab.). CVN-65. Jednym z głównych problemów był układ napędowy, w którego skład wchodziło osiem reak- GENEZA torów A2W (A – aircraft carrier, 2 – drugiej genera- Pierwsze plany budowy superlotniskowca pojawiły cji, W – firma Westinghouse). Zmniejszenie ich się w US Navy już po zakończeniu II wojny świato- liczby do czterech może ograniczało koszty, ale tak- wej. Pierwszym z nich miał być USS „United States” że prędkość. Od czego jest jednak postęp technolo- CVA-58 (gdzie A pochodziło od słowa Atomic, lecz giczny? Pomocna okazała się wojna wietnamska

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Lotniskowiec typu Nimitz USS „Harry S. Truman” na Morzu Arabskim. Na zdjęciu załoga rozkłada liny hamujące – zasadniczy element wspomagający lądowanie samolotów.

+ US NAVY

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 121 WSPÓŁCZESNE ARMIE

oraz pokaz możliwości bojowych nowych superlot- mniejszych, napędzanych konwencjonalnie. Mimo niskowców, które wywarły wrażenie na sekretarzu to zbudowano czwartą jednostkę – USS „Theodore obrony. Zadecydowano wówczas o zwiększeniu ich Roosvelt” (CVN-71), która powstała w wyniku pre- liczby z 13 do 15 oraz o budowie jednostek o napę- sji wywieranej na prezydenta przez Kongres. Wraz dzie atomowym. Podstawą była konstrukcja według z dojściem do władzy Ronalda Reagana i opracowa- projektu SCB-1021 (Ship Characteristic Board) niem koncepcji floty 600 okrętów nastały dobre lata o wyporności pełnej 95 tys. t oraz układzie napędo- dla lotniskowców, co przełożyło się na zamówienie wym składającym się z dwóch nowych reaktorów kolejnych dwóch jednostek (CVN-72 i CVN-73). A4W. Nie był to projekt całkowicie nowy, ale W 1988 roku zamówiono jeszcze dwa okręty (CVN-74 zwieńczenie prac rozwojowych superlotniskowców, i CVN-75) jako następców dwóch wycofywanych ze w których najważniejsza zmiana dotyczyła układu służby lotniskowców typu Midway. Przedostatni napędowego. Dzięki zastosowaniu reaktorów ato- okręt zamówiono już po zakończeniu zimnej wojny mowych uzyskano dużo wolnej przestrzeni. i ograniczeniu liczebności lotniskowców z 15 do

JEDNOSTKI TYPU NIMITZ NIEJEDNOKROTNIE WYKAZAŁY SWOJĄ PRZYDATNOŚĆ ZARÓWNO W BOJU, JAK I W POLITYCE. SĄ ONE JEDNYM Z GWARANTÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH INTERESY USA NA ŚWIECIE

W związku z tym nowe okręty mogły zabrać o 90% 11 jednostek. Był to USS „Ronald Reagan” (CVN-76), więcej paliwa lotniczego oraz o 50% więcej uzbro- którego chrzest miał miejsce w 2001 roku i który jenia samolotowego w porównaniu z lotniskowcami był pierwszym okrętem noszącym imię byłego już typu Forrestal. prezydenta, który żył w chwili nadania jednostce jego imienia. Ostatni z serii – USS „George H.W. BUDOWA Bush” (CVN-77) został zamówiony w 2001 roku, Pod koniec lat sześćdziesiątych amerykański a do służby wszedł w 2009 roku. On też otrzymał przemysł stoczniowy znalazł się w sytuacji kryzyso- imię żyjącego jeszcze byłego prezydenta. Budowa wej, spowodowanej zwiększającą się konkurencją dwóch ostatnich okrętów kosztowała odpowiednio zagranicznych firm. Nie ominęła ona także stoczni 4,5 i 6,3 mld dolarów. Odnosząc podane kwoty do państwowych budujących na potrzeby US Navy. roku 2018, czyli po uwzględnieniu inflacji, koszt Ograniczały one swoją działalność głównie do prac jednego superlotniskowca jest szacowany na ponad modernizacyjnych i remontowych. Sytuacja ta spo- 9 mld dolarów, czyli mniej więcej tyle, ile wynosi wodowała, że nowe okręty mogły powstać tylko budżet obronny naszego kraju. w jednej stoczni: Newport News Shipbuilding Budowa każdego lotniskowca rozpoczynała się w Newport News w Wirginii. Tylko ona miała suchy kilka miesięcy przed oficjalnym położeniem stępki. dok pozwalający na budowę superlotniskowców W tym czasie przygotowywano materiały, a w su- (dok nr 12, obecnie o wymiarach 662 x 76 m). Kon- chym doku budowano łoże z drewnianych i betono- trakt na budowę jednostki prototypowej zawarto wych bloków, na którym później spoczywał kadłub. w 1967 roku, a stępkę położono rok później. Wcześ- Tak właściwie to okręty nie były budowane, lecz niejszy USS „Enterprise” budowano od chwili poło- składane z wykorzystaniem technologii modułowej. żenia stępki do wprowadzenia okrętu do służby oko- Poszczególne moduły były montowane na terenie ło 3,5 roku. Podobny czas przewidziano dla każde- stoczni, a następnie transportowane w pobliże doku, go z trzech pierwszych lotniskowców nowego typu. gdzie wyposażano je w niezbędną infrastrukturę. W rzeczywistości okres ten uległ dwukrotnemu wy- Gotowe moduły o masie do 900 t przenoszono za dłużeniu i prototypowy USS „Nimitz” (CVN-68) pomocą dźwigu do doku, gdzie je scalano. Każdy wszedł do służby dopiero w 1975 roku. Powodem lotniskowiec typu Nimitz jest zbudowany z około tego były strajki stoczniowców, a także problemy stu modułów. Pojedynczym modułem jest cała nad- z zarządzaniem. Przedłużający się czas budowy budówka, podobnie jak dziób z gruszką dziobową. i inflacja spowodowały drastyczny wzrost kosztów pierwszych lotniskowców. Początkowo były one OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA szacowane na około 700 mln dolarów za jednostkę. Okręty typu Nimitz należą do grupy lotniskowców W rzeczywistości ich cena wyniosła około 2 mld określanych jako CATOBAR (Catapult Assisted dolarów za okręt. Wysokie koszty budowy wywoła- Take-Off But Arrested Recovery). Skrót ten odnosi ły sprzeciw amerykańskiej administracji prezydenta się do techniki startu i lądowania samolotów wcho- Cartera, która optowała za powrotem do jednostek dzących w skład skrzydła lotniczego. Startują one

1 Początkowo prace nad nim były prowadzone w ramach projektu SCB-250, ale do roku 1964 zmieniono numerację projektów.

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

z wykorzystaniem katapult, a lądują za pomocą aero- a bardziej na zewnątrz zbiorniki na paliwo lotnicze. finiszerów, czyli lin rozciągniętych w poprzek pokła- Tak umiejscowione zbiorniki zapewniają dodatkową du. Jednostki te mają klasyczną bryłę, typową dla ochronę reaktorom, chociaż już sam fakt umieszcze- współczesnych jednostek tej klasy. Oznacza to, że nia ich poniżej linii wodnej znacznie zmniejsza praw- pokład lotniczy jest na całej długości okrętu z nadbu- dopodobieństwo trafienia rakietą. Powyżej poziomu dówką umieszczoną na prawej burcie. Pokład lotni- maszynowego leżą poszczególne pokłady, które są czy jest podzielony na część startową oraz część ponumerowane w dość specyficzny sposób. Najniżej przeznaczoną do lądowania. Ta pierwsza znajduje się położony jest pokład czwarty, na którym znajdują się w części dziobowej, druga rozciąga się od rufy do pomieszczenia z urządzeniami systemów wewnątrzo- śródokręcia i jest umiejscowiona pod kątem do osi krętowych. Nad nim jest pokład trzeci, między inny- podłużnej okrętu, co w przypadku niewyhamowania mi z kambuzami i zapleczem socjalnym oraz me- samolotu przez liny hamujące umożliwia pilotowi dycznym. Pokład drugi to, przykładowo, pomiesz- próbę oderwania się od pokładu. Należy wspomnieć, czenia warsztatowe i biurowe oraz mesy. Między

JEDNOSTKI TYPU NIMITZ NIEJEDNOKROTNIE WYKAZAŁY SWOJĄ PRZYDATNOŚĆ ZARÓWNO W BOJU, JAK I W POLITYCE. SĄ ONE JEDNYM Z GWARANTÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH INTERESY USA NA ŚWIECIE

że taki układ konstrukcyjny lotniskowców został wy- pokładem trzecim i drugim przebiega linia zanurze- pracowany przez Brytyjczyków, ale to Amerykanie nia. Nad pokładem drugim mieści się pokład główny doprowadzili go do obecnego kształtu. Stosowane na z hangarem zajmującym całe śródokręcie. Sam han- lotniskowcach typu Nimitz katapulty parowe to też gar zajmuje wysokość trzech kolejnych pokładów, wynalazek brytyjski. Po raz kolejny okazało się, że które są ponumerowane tym razem rosnąco w górę. dawne kolonie przerosły byłe imperium. Zatem powyżej poziomu pokładu głównego (hanga- Lotniskowce typu Nimitz mają długość całkowitą rowego) znajduje się pierwszy pokład górny, na któ- 332,85 m i szerokość 76,8 m. To na poziomie pokła- rym są pomieszczenia magazynowe i warsztatowe. du lotniczego, ponieważ niżej, na poziomie linii Nosi on oznaczenie 01. Dodane przed cyfrą jeden wodnej, wymiary te wynoszą odpowiednio „tylko” zero oznacza numer pokładu powyżej poziomu po- 317 m i 40,84 m. Formalnie wyporność pełną okre- kładu głównego. Powyżej 01 znajduje się zatem ślono na 97 tys. t, nie biorąc zapewne pod uwagę pokład 02, a następnie pokład 03 zwany galerią. Ga- późniejszych modyfikacji i zmian. Mniej formalnie leria rozciąga się na całej długości i szerokości okrę- rzecz ujmując, wynosi ona 102 tys. t. Najnowsze tu i jest położona bezpośrednio pod pokładem lotni- jednostki tego typu mają zapas wyporności pozwa- czym. W centrum galerii znajdują się między innymi lający na modernizacje zwiększające wyporność pomieszczenia do odpraw przed lotami oraz stanowi- nawet do 106 tys. t. sko kontroli ruchu lotniczego. Najważniejszą i największą konstrukcją na pokła- KADŁUB I NADBUDÓWKA dzie lotniczym jest pojedyncza nadbudówka Są wykonane całkowicie ze stali. Część podwod- umieszczona po jego prawej stronie. Poszczególne na kadłuba składa się z dwóch oddzielonych od sie- poziomy nadbudówki są ponumerowane zgodnie bie warstw stali. Wszystko po to, by zmniejszyć z kontynuacją numeracji pokładów nad hangarem, skutki ewentualnego trafienia torpedą lub też koli- czyli rosnąco w górę. I tak na pokładzie 08 mieści zji. Powyżej linii wodnej kadłub jest wzmocniony się stanowisko dowodzenia dowódcy całego zespołu kewlarem chroniącym newralgiczne miejsca. Szkie- lotniskowcowego. Powyżej znajduje się mostek do- let lotniskowca tworzą trzy poziome płaszczyzny: wódcy okrętu. Jeszcze wyżej, na 10 pokładzie, czy- stępka, pokład hangarowy i pokład lotniczy. Jest on li na siódmym, licząc od pokładu lotniczego, jest podzielony poprzecznie przez 23 wodoszczelne gro- stanowisko kontroli lotów. dzie. Z dostępnych informacji wynika, że lotniskowce są tak zaprojektowane, by mogły wytrzymać trzy WYPOSAŻENIE ELEKTRONICZNE razy więcej uszkodzeń niż pochodzące z II wojny Na nadbudówce rozmieszczono anteny systemów światowej okręty typu Essex. Porównanie do tego elektronicznych. Do wykrywania celów powietrz- typu jednostek nie jest przypadkowe, zważywszy na nych jest przeznaczony trójwspółrzędny radar ze ska- fakt, że żadna z nich nie zatonęła wskutek działań nowaniem fazowym AN/SPS-48 o zasięgu 250 Mm. bojowych przeciwnika. Jest on modernizowany i prawdopodobnie pozosta- Na samym dole kadłuba umieszczono reaktory ato- nie w służbie do roku 2050. Na większości lotni- mowe oraz maszynownie z turbinami parowymi. skowców zainstalowano już jego najnowszą wersję Wzdłuż obu burt znajdują się zbiorniki na wodę, AN/SPS-48G(V)1 o poprawionej niezawodności

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 123 WSPÓŁCZESNE ARMIE US NAVY

F/A-18E Super Hornet tuż przed startem. Żołnierz w żółtym kombinezonie to „shooter” dający znak do startu.

i unowocześnionej architekturze. Kolejnym radarem radary nawigacyjne AN/SPS-73(V)12 i Furuno 900. do wykrywania celów powietrznych jest dwuwspół- W skład okrętowej elektroniki wchodzi specjalnie rzędny AN/SPS-49, także w zmodernizowanej wer- opracowany dla lotniskowców system walki elektro- sji (V)5. Oba te systemy radiolokacyjne współpra- nicznej AN/SLQ-32AV(4). Praktycznie rzecz bio- cują, tworząc dość skuteczny system wykrywania rąc, składa się on z dwóch systemów w wersji V(3) celów powietrznych, ale mimo modernizacji są uwa- rozmieszczonych na obu burtach i połączonych żane za przestarzałe. W przyszłości mogłyby one wspólnym terminalem sterującym. System identy- zostać zastąpione przez nowy radar EASR (Enter- fikuje pracujące stacje radiolokacyjne i prowadzi prise Air Surveillance Radar) przeznaczony dla no- ich aktywne zakłócanie. Uzupełnieniem pokłado- wych lotniskowców i okrętów desantowych. Aby wych systemów walki radioelektronicznej są wy- zachować kompatybilność między obydwoma sys- rzutnie celów pozornych SBROC oraz holowane temami radiolokacyjnymi, radar AN/SPS-49 na wabiki przeciwtorpedowe AN/SL Q-25 Nixie. pierwszych jednostkach umieszczano na osobnym Na lotniskowcach zaimplementowano pokładowy maszcie za nadbudówką. Na dwóch ostatnich okrę- system walki SSDS (Ship Self-Defense System) tach zastosowano inną aranżację nadbudówki i jej Mark 2 Mod 1. Integruje on pokładowe sensory wyposażenia, dzięki czemu znalazło się w niej miej- i efektory (w postaci systemów uzbrojenia i walki sce także dla radaru AN/SPS-49. Usunięcie masztu radioelektronicznej) oraz umożliwia wymianę da- uwolniło dodatkową powierzchnię na pokładzie lot- nych w ramach grupy okrętów dzięki systemowi niczym. Do wykrywania nisko lecących celów po- CEC (Cooperative Engagement Capability). Głów- wietrznych jest wykorzystywany radar AN/SPQ-9B. nym przeznaczeniem SSDS jest zwalczanie nisko Może on lokalizować zarówno pociski przeciwokrę- lecących i manewrujących rakiet przeciwokręto- towe lecące tuż nad powierzchnią morza, jak i bez- wych. załogowe statki powietrzne i śmigłowce. Do tego dochodzą niezbędne na okręcie lotniczym dwa ra- UZBROJENIE dary kontroli ruchu powietrznego AN/SPN-46 Przenoszone przez lotniskowce uzbrojenie rakieto- i pojedynczy AN/SPN-43C oraz radar wspomagają- we i artyleryjskie służy jedynie do samoobrony. Pier- cy lądowanie AN/SPN-41. Do wykrywania celów wotnie w jego skład wchodziły trzy lub cztery sze- nawodnych służy radar AN/SPS-67, który może zo- ściolufowe zestawy obrony bezpośredniej Phalanx stać użyty również do ujawniania nisko lecących kalibru 20 mm oraz trzy wyrzutnie rakiet przeciw- celów powietrznych. Radar ten jest stosowany także lotniczych RIM-7 Sea Sparrow z ośmioma pociska- w nawigacji, chociaż na okrętach zainstalowano mi każda. Pierwsze dwie jednostki miały po trzy

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA. WYKAZ LOTNISKOWCÓW TYPU NIMITZ

Umowa na Położenie Modernizacja Baza Nazwa Numer Wodowanie W służbie budowę stępki (RCOH) macierzysta USS „Nimitz” CVN-68 31.03.1967 22.06.1968 13.05.1972 3.05.1975 1998–2001 Bremerton USS „Dwight D. CVN-69 29.06.1970 15.08. 1970 11.10.1975 18.10.1977 2001–2005 Norfolk Eisenhower” USS „Carl CVN-70 5.04.1974 11.10.1975 15.03.1980 13.03.1982 2005–2009 San Diego Vinson” USS „Theodore CVN-71 30.09.1980 31.10.1981 27.10.1984 25.10.1986 2009–2013 San Diego Roosevelt” USS „Abraham CVN-72 27.11.1982 3.11.1984 13.02.1988 11.11.1989 2013–2017 Norfolk Lincoln” USS „George CVN-73 27.12.1982 25.08.1986 21.07.1990 4.07.1992 2017– Norfolk Washington” USS „John C. CVN-74 30.06.1988 13.03.1991 13.11.1993 9.12.1995 Bremerton Stennis” USS „Harry S. CVN-75 30.06.1988 29.11.1993 7.09.1996 25.07.1998 Norfolk Truman” USS „Ronald CVN-76 12.08.1994 12.02.1998 10.03.2001 12.07.2003 Yokosuka Reagan” USS „George CVN-77 26.02.2001 19.05.2003 9.10.2006 10.01.2009 Norfolk H.W. Bush“ Opracowanie własne. platformy (sponsony), na których instalowano uzbro- nach wód przybrzeżnych, ale wraz z rozwojem jenie: dwie rufowe i jedną bliżej dziobu na prawej i proliferacją technologii AIP będą mogły wykony- burcie. Na nowszych okrętach dodano czwartą plat- wać zadania praktycznie na każdym akwenie formę, bliżej dziobu, na lewej burcie. W stoczni do- wszechoceanu. Od lat już US Navy prowadzi szko- datkową platformę wprowadzono także na pierw- lenia i testy z udziałem czy to szwedzkich, czy to szych lotniskowcach. Na platformach rufowych znaj- niemieckich okrętów podwodnych z AIP. Według dowały się wyrzutnie rakiet RIM-7, a obok i poniżej informacji, które przeciekły do prasy, nie wypadły nich po jednym zestawie Phalanx. Na obu plat- one zbyt korzystnie ani dla lotniskowców, ani dla formach dziobowych umieszczono Phalanxy, a na okrętów ich ochrony. Aby przeciwdziałać temu za- platformie prawoburtowej także wyrzutnię rakiet grożeniu, planowano zainstalowanie na lotniskow- RIM-7. W stoczni wszystkie okręty są przezbrajane cach dodatkowego systemu obrony przed torpedami w docelową, nową konfigurację uzbrojenia. Obej- SSTDS (Surface Ship Torpedo Defense System). muje ona po dwie wyrzutnie Mk 29 rakiet przeciw- W jego skład wchodzi pasywny sensor TWS lotniczych RIM-162 ESSM (Evolved Sea Sparrow (Torpedo Warning System) holowany za okrętem Missile) z ośmioma pociskami każda oraz po dwie oraz efektory w postaci przeciwtorped CAT (Coun- wyrzutnie Mk 49 rakiet RIM-116 RAM (Rolling termeasure Anti-Torpedo). Próby systemu przepro- Airframe Missile) z 21 pociskami każda. Wyrzut- wadzono w roku 2013 na USS „George H.W. Bush” nie rakiet będą wspomagane przez stanowiska z ka- i wydawało się, że do roku 2035 wszystkie lotni- rabinami maszynowymi M2 kalibru 12,7 mm. Jak skowce zostaną w niego wyposażone w ramach na tak dużą jednostkę uzbrojenie jest dość skromne. przeprowadzanych modernizacji. Tak się jednak nie Należy jednak pamiętać o tym, że prawdziwą obro- stanie, ponieważ US Navy zakończyła program nę lotniskowcom zapewniają przenoszone przez nie SSTDS w roku 2019 po wydaniu na niego 760 mln samoloty oraz okręty wchodzące w skład ich ze- dolarów. Oficjalnym powodem były niezadowalające społów. efekty w porównaniu z kosztami. Niekiedy jednak ta obrona może się okazać nie- wystarczająca. Zwłaszcza w obliczu zagrożenia ze POKŁAD, HANGAR strony okrętów podwodnych, szczególnie w rejo- I SKRZYDŁO LOTNICZE nach wód przybrzeżnych. Niebezpieczne dla lotni- Najważniejsze na lotniskowcu są samoloty i śmi- skowców mogą być zwłaszcza jednostki z napędem głowce. Powierzchnia pokładu lotniczego wynosi niezależnym od powietrza atmosferycznego (AIP). około 18 tys. m2, czyli około 1,8 ha. Obrazowo mó- Obecnie prowadzą one działania głównie w rejo- wiąc, jest to powierzchnia równa w przybliżeniu

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 125 WSPÓŁCZESNE ARMIE

2,5 boiskom stadionu narodowego. Część pokładu w powietrze, niestety spadnie do wody, nie powo- lotniczego przeznaczona do lądowania rozciąga się dując jednak szkód na pokładzie. Rezygnacja na około 2/3 całej długości i jest odchylona od osi z czwartej liny (czwartej ogólnie, ale nie czwartej wzdłużnej okrętu o 9º3’ w lewo. Z punktu widzenia w kolejności) na dwóch ostatnich okrętach typu lądującego pilota rozciąga się ona od rufy okrętu Nimitz była podyktowana względami praktycznymi w kierunku dziobu i umożliwia awaryjne podnie- – po prostu wykorzystywano ją na tyle rzadko, że sienie samolotu w powietrze w przypadku niepo- uznano za niepotrzebną. Na lotniskowcach z cztere- wodzenia w lądowaniu, a w zasadzie w hamowa- ma linami najczęściej zahaczana przez lądujący sa- niu. Do zatrzymywania samolotów służą cztery lub molot jest lina trzecia. W sytuacjach awaryjnych trzy liny hamujące. Ich zadaniem jest wyhamowa- jest wykorzystywany pomocniczy system wyhamo- nie i zatrzymanie maszyny na dystansie do 120 m. wywania samolotów zwany barykadą (barricade). Jeśli samolot nie będzie mógł ponownie wzbić się Najkrócej mówiąc, jest to rodzaj sieci rozpiętej na

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Wyrzutnia Mk 49 rakiet RAM w akcji. Każdy z lotniskowców typu Nimitz docelowo będzie mieć po dwie takie wyrzutnie z 21 pociskami każda. + US NAVY

pokładzie, w którą ma „wjechać” lądujący samolot. Oszklone kapsuły tych stanowisk są podnoszone Ten sposób zatrzymywania maszyny jest stosowany ponad poziom pokładu na czas startów samolotów. bardzo rzadko, niemniej załogi okrętów prowadzą Na pierwszych czterech jednostkach zainstalowano obowiązkowe szkolenia z rozkładania bariery. katapulty C-13-1, na pozostałych – C-13-2. Oba typy Start samolotów wspomagają cztery katapulty mają całkowitą długość wynoszącą 99 m. Różnica parowe C-13. Dwie są umieszczone w strefie starto- między nimi polega na większej średnicy cylin- wej pokładu lotniczego, czyli w części dziobowej. drów, w których poruszają się tłoki zamieniające Natomiast pozostałe dwie w strefie lądowania. Ka- ciśnienie pary w energię mechaniczną. Energia ta tapulty ponumerowane są od 1 do 4, licząc od pra- pozwala na rozpędzenie w czasie krótszym niż 2 s wej burty. Każda z dwóch par jest sterowana z od- samolotu ważącego ponad 36 t do prędkości prawie dzielnego stanowiska ICCS (Integrated Catapult 300 km/h. Cykl przygotowania jednej katapulty do Control Station) wbudowanego w pokład startowy. startu wynosi około 80 s, co pozwala – przy odpo-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 127 WSPÓŁCZESNE ARMIE

wiednim zgraniu załogi – wystrzeliwać w powie- zastępowane przez zmiennopłaty MV-22 Osprey. trze samoloty co 20 s. Oczywiście używając W skład skrzydła lotniczego wchodzą także śmi- wszystkich czterech katapult. Przed każdym miej- głowce, których głównym zadaniem jest zwalczanie scem, gdzie samoloty są mocowane do katapult, okrętów podwodnych i ratownictwo, a także trans- w pokładzie zainstalowano podnoszone deflektory. port. Obecnie są to maszyny SH-60F Seahawk Są to płyty kierujące ku górze strumienie gazów i HH-60H Seahawk w liczbie sześciu – ośmiu. wylotowych wydobywających się z dysz silników W przyszłości w skład skrzydła lotniczego będą samolotów. wchodzić samoloty F-35C Lighting II oraz bezzało- Podczas wykonywania lotów na pokładzie lotni- gowe statki powietrzne. Te pierwsze pełną zdolność skowca odbywa się starannie wyreżyserowany spek- operacyjną na lotniskowcu – USS „Carl Vinson” – takl, w którym każdy z uczestników doskonale zna mają osiągnąć w roku 2021. Te drugie trochę póź- swoje miejsce oraz czas i zakres czynności do wy- niej, bo dopiero w roku 2024. Jako pierwsze do konania. Rozróżnieniu funkcji pełnionych przez po- służby wejdą BSP MQ-25A, które jako latające cy- szczególnych członków załogi pomagają kolory sterny będą zaopatrywały samoloty załogowe w pa- noszonych przez nich kamizelek. Żółty kolor jest liwo. Z samolotami jest związane ograniczenie au- przeznaczony dla marynarzy kierujących ruchem tonomiczności lotniskowców, szczególnie w przy- samolotów, fioletowy – dla tankujących paliwo, padku działań bojowych. Na potrzeby skrzydła zielony – dla obsług katapult i lin hamujących, nie- lotniczego lotniskowce zabierają 8500 t paliwa lot- bieski – dla kierowców ciągników holujących sa- niczego oraz 2570 t uzbrojenia. W przypadku in- moloty i operatorów wind, brązowy – dla przygoto- tensywnych działań zarówno paliwo, jak i uzbroje- wujących samoloty do lotów, a czerwony – dla nie muszą być uzupełniane na morzu. członków ekip awaryjnych i uzbrojenia. To trochę uproszczony opis poszczególnych kolorów i funk- UKŁAD NAPĘDOWY cji. Istotną rolę w oznaczeniach odgrywają także Przewidywany czas służby każdego lotniskowca kolory hełmów oraz napisy na kamizelkach. to około 50 lat, przy czym po pierwszych 25 latach Pod pokładem lotniczym znajduje się hangar powinien on przejść przegląd systemu napędowego o wymiarach 208 x 33 m i wysokości 7,6 m. Dzięki połączony z wymianą paliwa jądrowego w reakto- dwóm ognioodpornym kurtynom ze stali można go rach RCOH (Refueling Complex Overhaul). podzielić na trzy części. Mieści się w nim 50–60 sa- W praktyce przegląd reaktora jest wykonywany molotów. Dlatego też w przypadku potrzeby zabra- w 23. lub 24. roku służby i trwa około 4 lat. Jest to nia większej ich liczby część maszyn musi stać na najlepsza okazja do przeprowadzenia prac remon- pokładzie lotniczym. Te, które znajdują się w hanga- towych i modernizacyjnych, ponieważ na czas rze, są transportowane na pokład startowy z wyko- RCOH okręty wracają do stoczni w Newport News. rzystaniem czterech wind wykonanych z aluminium. O tym, że jest to poważne przedsięwzięcie, świad- Jedna z wind znajduje się na lewej burcie, w części czy liczba przeznaczonych na RCOH roboczogo- rufowej, pozostałe trzy na prawej burcie, w tym dwie dzin – około 20 mln. To tylko o połowę mniej niż przed nadbudówką. Przed hangarem znajduje się liczba roboczogodzin potrzebnych do zbudowania bak, w którym mieszczą się dwie kotwice o masie lotniskowca. Taki przegląd nie jest też tani. Prze- 30 t oraz dwa łańcuchy kotwiczne długości 330 m prowadzony w latach 2009–2013 RCOH lotniskow- i masie po 140 t. ca USS „Theodore Roosevelt” kosztował około Na jednostkach typu Nimitz może stacjonować do 2,6 mld dolarów. Mniejsze przeglądy i moderniza- 85 samolotów i śmigłowców, chociaż niektóre źró- cje okrętów mogą być wykonywane w innych stocz- dła podają, że da się na nich „upchnąć” nawet do niach. Trwają zazwyczaj krócej niż 12 miesięcy. 130 maszyn. Zazwyczaj jednak ich liczba jest W ciągu 50 lat służby dla każdego lotniskowca za- mniejsza, czyli od 60 do 72 maszyn, których konfi- planowano cztery przeglądy dokowe połączone guracja zależy od wykonywanego zadania. Podsta- z pracami modernizacyjnymi oraz 12 mniejszych wą są jednak zawsze samoloty F/A-18E/F Super remontów i modernizacji. Hornet, których liczba może wynosić od 24 do 36 Główny element systemu napędowego lotniskow- maszyn, czyli dwie – trzy eskadry. Na lotniskow- ców typu Nimitz stanowią dwa reaktory A4W cach mogą stacjonować jedna lub dwie eskadry star- (A – przeznaczony dla lotniskowców, 4 – czwartej szych F/A-18C Hornet, czyli samoloty piechoty generacji, W – firmy Westinhouse) o mocy około morskiej, która nie zdecydowała się przejść na 100 MW każdy. Oba reaktory poruszają cztery turbi- Super Hornety i czeka na nowe maszyny F-35B. Sa- ny parowe i są oddzielone od siebie zbiornikami moloty specjalne to przede wszystkim maszyny i magazynami amunicji. Każdy okręt ma cztery pię- wczesnego ostrzegania i kontroli E-2C/D Hawkeye ciopłatowe śruby wykonane z brązu o masie około w liczbie czterech do sześciu oraz samoloty walki 30 t i średnicy 7,6 m oraz dwa pióra sterowe, każde radioelektronicznej EA-18G Growlers, także w licz- o masie 50 t. Moc układu napędowego na wale wy- bie czterech – sześciu. Do zadań transportowych nosi około 280 tys. KM, co zapewnia jednostkom wykorzystuje się samoloty C-2 Greyhound, które są osiągnięcie prędkości ponad 30 w. Dokładna war-

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

tość podobno jest owiana tajemnicą. Generowana na Nie wszyscy członkowie załogi podczas rejsów mają potrzeby okrętów energia elektryczna wystarczyłaby możliwość przebywania na pokładzie i oglądania dla miasta liczącego 100 tys. mieszkańców. światła dziennego czy też księżycowego. Nadmierny ruch na nim jest wręcz niedozwolony. RÓŻNICE Zadania dwóch pierwszych okrętów typu Nimitz NASTĘPCY początkowo były związane głównie lub tylko z wy- W roku 2017 do służby wszedł lotniskowiec USS konywaniem uderzeń lotniczych. Stąd też określano „Gerald R. Ford”. To pierwszy okręt nowego typu, je jako lotniskowce uderzeniowe. Począwszy od trze- chociaż z pewnym przybliżeniem można powiedzieć, ciej jednostki lotniskowcom przybyło zadań związa- że jest to wersja rozwojowa typu Nimitz. Nowe okrę- nych z prowadzeniem działań związanych ze zwal- ty powtarzają cechy konstrukcyjne swoich poprzed- czaniem okrętów podwodnych (ZOP). Zostały one ników, a najbardziej widoczną zmianą, w porówna- przystosowane do bazowania samolotów ZOP S-3 niu do typu Nimitz, jest mniejsza i przesunięta ku ru- Viking oraz śmigłowców SH-60F wyposażonych fie nadbudówka. Najważniejsze zmiany kryją się w boje sonarowe oraz opuszczane sonary. Na kolej- jednak wewnątrz okrętów i są związane z dwoma no- nych okrętach zwiększano stopniowo obronę bierną, wymi reaktorami A1B o mocy 300 MW każdy. Nowe wprowadzając dodatkowe osłony balistyczne lub reaktory są mniejsze i mają prostszą konstrukcję, co zwiększając osłonę magazynów amunicji. Wykorzy- pozwala na zmniejszenie liczby osób potrzebnych do stano także nowe, niepoślizgowe materiały na pokry- ich obsługi. Zwiększenie ilości wytwarzanej energii cie pokładu lotniczego. Ostatni lotniskowiec – USS jest związane między innymi z zastosowaniem nowe- „George H.W. Bush” – określany jest jako jednostka go rodzaju katapult – elektromagnetycznych oraz no- przejściowa do nowego typu lotniskowców US Navy. wego systemu wyhamowywania samolotów, którego Określenie „przejściowa” w tym przypadku oznacza działanie opiera się również na wykorzystaniu elek- zastosowanie na okręcie systemów elektronicznych, tryczności. Nowe katapulty mają zapewnić większą które będą używane na jednostkach o podobnych ce- elastyczność przy starcie samolotów załogowych chach konstrukcyjnych. Chodzi między innymi i bezzałogowych, polegającą na dostosowaniu siły o zmniejszenie skutecznej powierzchni odbicia sy- urządzenia do masy startowej samolotu. Z kolei za- gnału radiolokacyjnego czy też o zmieniony kształt stosowanie silników indukcyjnych do regulacji siły gruszki dziobowej i konstrukcji nadbudówki. naciągu lin hamujących pozwala na regulowanie sił oddziałujących na konstrukcje lądujących samolotów. ŻYCIE NA LOTNISKOWCACH Drugim powodem zwiększenia wytwarzanej mocy są Załoga liczy około 3530 marynarzy. Do tego nale- przyszłe systemy uzbrojenia i samoobrony. W przy- ży doliczyć około 2480 żołnierzy związanych z za- szłości lotniskowce mogą zostać uzbrojone w syste- bezpieczeniem działań skrzydła lotniczego. W sumie my laserowe oraz w pancerz elektromagnetyczny. daje to liczbę ponad 6 tys. ludzi zamkniętych w stalo- Będzie on zabezpieczać najważniejsze instalacje wym kadłubie, który można porównać do małego i pomieszczenia na okrętach. Pancerz będzie zbudo- miasta. I to nie bez przesady. Każdy lotniskowiec ma wany z dwóch oddalonych od siebie i przeciwnie na- swoją pocztę z własnym kodem pocztowym, a także ładowanych płyt. Ewentualne przebicie jednej z nich wiele innych obiektów infrastruktury zabezpieczają- ma doprowadzić do zwarcia między nimi, a płynący cych i ułatwiających życie, takich jak: własna stacja prąd ma znacznie osłabić oddziaływanie pocisku. telewizyjna i radiowa, pokładowa gazeta, biblioteka Od wielu lat eksperci w dziedzinie problematyki i szpital, sale gimnastyczne, zakłady fryzjerskie morskiej toczą dyskusje na temat przydatności na i pralnia oraz sklepy i kaplice. Marynarze śpią w po- przyszłym polu walki tak drogich okrętów. Na razie mieszczeniach, w których znajduje się 60 trzypozio- jednak lotniskowce czy też superlotniskowce mają mowych koi. Dla oficerów przewidziane są dwu- lub się dobrze. Jednostki typu Nimitz niejednokrotnie trzyosobowe kabiny. wykazały swoją przydatność zarówno w boju, jak W trakcie rejsu na okrętach jest wydawanych i w polityce. Są one jednym z gwarantów zabezpie- dziennie ponad 18 tys. posiłków, a zabierane zapasy czających interesy USA na świecie. O ich skutecz- żywności zapewniają 90-dobową autonomiczność ności może świadczyć fakt, że każda marynarka pod tym względem. Dziennie na przygotowanie po- rzucająca rękawicę US Navy będzie starała się o ich siłków zużywa się m.in. około: 280 kg mięsa, 2 tys. neutralizację czy to przez budowę własnych odpo- jaj, 350 kg warzyw i 400 kg owoców. Pokładowa pie- wiedników (kiedyś konstrukcje radzieckie, niestety, karnia wypieka 800 bochenków chleba. Zainstalowa- niezrealizowane, a obecnie chińskie – jeszcze nie- ne na okrętach destylatory wody morskiej produkują dorastające do poziomu amerykańskich) lub też dziennie 400 tys. galonów wody słodkiej (czyli około użycie innych środków walki (z rakietami balistycz- 1 500 tys. l). Jest ona zużywana nie tylko na potrzeby nymi włącznie). Drogie w budowie i kosztowne załogi, lecz także wykorzystywana w układzie napę- w utrzymaniu lotniskowce typu Nimitz jeszcze dowym i w mechanizmach katapult. Mimo licznych przez wiele lat będą cieszyć oczy miłośników okrę- udogodnień służba na okrętach tej klasy jest ciężka. tów na całym świecie. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 129 WSPÓŁCZESNE ARMIE Morska tarcza antyrakietowa

SPEKTRUM WYZWAŃ DLA WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO JEST ZDECYDOWANIE BARDZIEJ SKOMPLIKOWANE NIŻ 20–30 LAT TEMU. JEGO KWINTESENCJĄ JEST ZDOLNOŚĆ JEDNOSTEK MORSKICH DO ZWALCZANIA MIĘDZYKONTYNENTALNYCH RAKIET BALISTYCZNYCH POTENCJALNEGO PRZECIWNIKA W RAMACH SYSTEMU BALLISTIC MISSILE DEFENCE.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Sławomir J. Lipiecki luczem do sukcesu okazał się okrętowy system Kdowodzenia i zarządzania walką (Automatized Electronic Guidance Interconected System – AEGIS). Doskonalony w wyniku trwającego ponad trzydzieści lat rozwoju, ewoluował wraz z rozwojem efektorów – przede wszystkim przeciwlotniczych pocisków rakietowych – oraz potencjalnych zagrożeń, którymi rów- nież były coraz nowsze rakiety przeciwokrętowe. Autor jest analitykiem W styczniu 1983 roku do służby weszły pierwsze krą- wojskowym i redaktorem żowniki typu Ticonderoga wyposażone właśnie w ten wydania miesięcznika system (fot. 1). Już pierwsze doświadczenia z eksplo- MW „Bandera”. 1. atacji jednostek wykazały, że jest to niezwykle udana technologia przyszłości. Wystarczyła tylko obecność prototypowego USS „Ticonderoga” (CG-47) na Zmodernizowane do stan- Morzu Śródziemnym wiosną 1984 roku – w ramach dardu AEGIS/BMD krążow- wsparcia kontyngentu amerykańskiej piechoty mor- niki rakietowe typu Ticonde- roga nadal są najgroźniej- skiej (USMC) działającego w Libanie, aby ograni- szymi okrętami nawodnymi czyć liczbę patroli powietrznych. Sukces ten miał bez- świata. pośredni wpływ na projekt niszczycieli typu Arleigh Fot. USS „Lake Erie” (CG-70) Burke, które również postanowiono wyposażyć w ten odpala pocisk przeciwbalistyczny serii SM-3. system, jak również na rozwój amerykańskiej tarczy antyrakietowej.

POCZĄTKI Amerykański system obrony antybalistycznej (Ballistic Missile Defence – BMD) rozwijany jest formalnie od 2002 roku praktycznie bez większych problemów technicznych, podobnych do tych, które trapią systemy bazowania naziemnego. Dzięki temu US Navy jest dzisiaj dysponentem najsilniejszego mobilnego komponentu przeciwrakietowego, zdolnego do niszczenia pocisków balistycznych krótkie- go i średniego zasięgu, a w sprzyjających warunkach – również rakiet pośredniego zasięgu (Intermediate Range Ballistic Missile – IRBM). Praktycznie już w 2016 roku aż 33 jednostki morskie US Navy (krążowniki typu Ticonderoga i niszczyciele typu Arleigh Burke – rys. 1) były zdolne do przychwytywania pocisków balistycznych. Co istotne, okręty – w przeciwieństwie do rakiet przechwy- tujących (Ground Based Interceptor – GBI) bazowania lądowego – są mobilne i mogą w stosunkowo krótkim czasie przemieścić się w rejon potencjalnych zagrożeń. Korzenie powstania amerykańskiego systemu BMD sięgają jednak lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Przez lata japońsko-amerykańska strategia obronna miała na celu oddalenie zagrożenia ze strony ZSRR oraz Chińskiej Republiki Ludowej. W okresie zimnej wojny marynarka wojenna byłego Związku Radzieckiego duży nacisk kładła na rozwój okrętów podwodnych. Stanowiły one siłę, której obawiały się zarówno kraje zrzeszone w NATO, jak i te znajdują- ce się poza nim. Zagrożenie to miało wpływ na stra- tegię działania wielu flot świata, w tym także na US Navy i Japońskie Morskie Siły Samoobrony. Japończycy zakładali, że w wypadku konfliktu zbroj-

US NAVY nego siły morskie będą podzielone na cztery osobne

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 131 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 1. NISZCZYCIEL RAKIETOWY Z SYSTEMEM AEGIS/BMD TYPU ARLEIGH BURKE FLIGHT III SŁAWOMIR J. LIPIECKI SŁAWOMIR

1. Uniwersalna armata morska kal. 127 mm (5”) L/64 Mk-45 Mod 4 21. Wyrzutnie celów pozornych Mk-169 Nulka 2. Wyrzutnia Mk-41 VLS (32 komory) dla rakiet SM-3, SM-6 ERAM, ESSM 22. Zestaw artyleryjski kal. 25 mm Mk-25 Mod. 2 Typhoon Block 2, VL-ASROC, RGM-109 Tomahawk 23. Anteny zmodyfikowanego systemu WRE SLQ-32 SEWIP Block 2 3. Wyrzutnia Mk-41 VLS (64 komory) dla rakiet SM-3, SM-6 ERAM, ESSM 24. Stanowisko dla rakiet przeciwokrętowych (opcja) – NSM lub RGM-84 Block 2, VL-ASROC, RGM-109 Tomahawk Harpoon Block II 4. Antena wielofunkcyjnej stacji AESA (aktywnego elektronicznego skano- 25. Prawoburtowe, trzyrurowe wyrzutnie torpedowe kalibru 324 mm Mk-32 wania fazowego) AN/SPY-6(V)1 (w miejsce SPY-1D) Mod 9 5. Antena systemu łączności i komunikacji satelitarnej AN/WSC-6 lub 26. Wyrzutnie (moździerze) pozornych celów powietrznych (radiolokacyj- AN/WSC-9 nych i termicznych) systemów Mk-36 SRBOC 6. Antena systemu łączności i komunikacji satelitarnej AN/WSC-3(V)7 27. Zmodyfikowane bojowe centrum informacji (wewnątrz kadłuba), w tym 7. Główne stanowisko dowodzenia (GSD) nowe konsole, oprogramowanie, komputery MMSP, jednostki dystrybu- 8. Antena systemu komunikacji satelitarnej AN/WSC-3(V)11 cyjne C2P itd. 9. Elektrooptyczny układ obserwacji czołowej w podczerwieni dalekiego za- 28. Dziobowa, wielofunkcyjna stacja hydroakustyczna AN/SQS-53C/D sięgu Kollmorgen Mk 46 Mod 1 29. Wzmocnione poszycie kadłuba oraz opancerzenie (w tym dodany – 10. Zmodyfikowana antena STAMO (stałego podświetlania celu) AN/SPG-62 prawdopodobnie – pancerz elektromagnetyczny DAPS) 11. Artyleryjski zestaw obrony bezpośredniej (6 x 20 mm) Mk-15 Phalanx 30. Stępka obłowa (przeciwprzechyłowa) – znacznie poszerzona Block 1B i wzmocniona 12. Laserowy zestaw obrony bezpośredniej Helios 31. Prawoburtowy wał napędowy z 5-łopatową śrubą o zmiennym skoku 13. Antena radaru nawigacyjnego AN/SPS-73(V)12 32. Dwie niezależne płetwy sterowe 14. Antena radaru obserwacji nawodnej AN/SPS-67(V)3 33. Holowany system przeciwtorpedowy AN/SLQ-25A Nixie 15. Antena radaru kierowania ogniem AN/SPQ-9B „spook nine” 34. Holowana wielofunkcyjna stacja hydroakustyczna AN/SQR-20 MFTA 16. Anteny łączności radiowej (UHF, VHF, HF) i w podczerwieni IR 35. Lądowisko dla śmigłowców ZOP MH-60R Seahawk i bezpilotowych 17. Anteny systemu WRE oraz IFF Mk XII – AN-120/UPX statków powietrznych MQ-8 18. Lotnicza radiolatarnia (NTDS Link-4A, Link-11 i/lub Link-22, Link-16) 36. Stanowisko kontroli śmigłowców 19. Anteny łączności TBS (HF) 37. Hangary 20. Zmodyfikowany pokład dla hybrydowych łodzi motorowych RHIB i/lub 38. Tratwy ratunkowe oraz przeciwtorpedowy system zakłócania AN/SLQ-39 szybkich łodzi motorowych RIB CHAFF Buoys

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

zgrupowania. W skład każdego z nich miał wchodzić jeden śmigłowcowiec (klasyfikowany w Japonii – ze USS „Hopper” (DDG 70) odpala względów politycznych – jako niszczyciel wielozada- pocisk przeciwbalistyczny dale- niowy lub niszczyciel śmigłowcowy) oraz od pięciu kiego zasięgu SM-3 Block IA do sześciu niszczycieli ZOP. Osłonę przez zagroże- podczas ćwiczeń w 2009 roku. Rakieta skutecznie przechwyci- niami z powietrza miały zapewniać dwa lub trzy ła i zniszczyła pocisk balistyczny niszczyciele przeciwlotnicze. wystrzelony z placówki testowej Gdy ZSRR wprowadzał do linii coraz nowsze mo- Pacific Missile Range Facility dele rakiet przeciwokrętowych i modernizował do- (PMRF). tychczas używane, amerykańskie niszczyciele rakietowe typu Spruance oraz japońskie typu Tachikaze 2. i Hatakaze stały się niewystarczającymi platforma- mi, aby zapewnić skuteczną osłonę przeciwlotniczą dla zespołów uderzeniowych lub poszczególnych flotylli. Okręty te były uzbrojone w amerykańskie pociski serii SM-1 i/lub NATO Sea Sparrow. Ich systemy obserwacji technicznej bazowały na sta- cjach radiolokacyjnych z antenami rotacyjnymi, na ogół 2D (jednak o bardzo dużej mocy i zasięgu). W obliczu zwiększającego się zagrożenia ze strony radzieckich rakiet przeciwokrętowych w 1984 roku Japończycy rozpoczęli starania o kupno zintegrowanego (sieciowego) systemu dowodzenia i kierowania walką AEGIS, zgodnie z procedurami programu zagranicznej sprzedaży wojskowej (Foreign Military Sales – FMS), realizowanego przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych. Na początku 1988 roku sprawę sprzedaży AEGIS do Japonii rozważał Kongres. Jednak wielu jego członków twierdziło, że

najnowsze wówczas osiągnięcie amerykańskiej tech- US NAVY nologii nie powinno być udostępnione Japonii. Oba- wy budziła możliwość, że japońscy inżynierowie po nabyciu systemu mogą go rozebrać na przysłowiowe czynniki pierwsze, dokładnie zbadać i wyproduko- mi. Dla zwolenników militaryzacji Japonii była to wać własny odpowiednik. miła niespodzianka. Druga wówczas gospodarka Stopniowy wzrost siły militarnej Chin oraz zagro- świata ponownie zapragnęła zostać potęgą militarną. żenia ze strony Korei Północnej spowodowały, że Oliwy do ognia dolewały rosnące ambicje ChRL. Po w 1988 roku Kongres ostatecznie zgodził się na rozpadzie Związku Radzieckiego nasilił się konflikt sprzedaż systemu japońskim sojusznikom, aczkol- Chin z ich „zbuntowaną prowincją” – Tajwanem. wiek z pewnymi ograniczeniami, w tym m.in. bra- Wszystko to groziło destabilizacją regionu. kiem wsparcia dla rakiet manewrujących BGM-109 W związku z tym w Japonii zainteresowano się ame- Tomahawk. Gdy w połowie 1988 roku stało się rykańskim programem budowy morskiej tarczy an- oczywiste, że AEGIS trafi do Japonii, złożono za- tyrakietowej, czego efektem było m.in. podpisanie mówienie na pierwszą jednostkę z ośmiu niszczycie- w 1999 roku porozumienia o współpracy zwane JCR li typu Kongō – po dwa dla każdej grupy operacyjnej (Joint Cooperative Research). Na jego mocy Japonia (rys. 2). i USA podjęły wspólne prace nad udoskonaleniem Zwiększające się koszty budowy okrętów wzbu- pocisków antybalistycznych SM-3 (fot. 2). Raport dziły w Japonii spore kontrowersje, które spowodo- Kongresu z 2000 roku podkreślał, że cztery okręty wały m.in. dwuletni poślizg w realizacji zamówie- uzbrojone w rakiety SM-3 Block I (niszczyciele nia. Fundusze na drugi okręt autoryzowano dopiero typu Kongō) będą w stanie zapewnić Japonii niemal w 1990 roku, natomiast na kolejną jednostkę w 1991 pełną obronę przed rakietami balistycznymi. roku, a na czwartą w roku 1993. W 1999 roku kosz- W przypadku użycia odmiany SM-3 Block II możli- ty budowy nowych niszczycieli zaczęły ciążyć na we byłoby zapewnienie kompleksowej obrony BMD budżecie Kaijō Jieitai. Co prawda wciąż rozważano z wykorzystaniem zaledwie jednego okrętu (o ile opcję zamówienia co najmniej kolejnych dwóch znajdowałby się w odpowiednim sektorze). okrętów, jednak nigdy do tego nie doszło. Japońskie zaangażowanie w morską tarczę antyra- We wrześniu 1998 roku Koreańczycy z Północy kietową spowodowało, że w 2004 roku podjęto decy- wystrzelili rakietę balistyczną typu Rodong-1, której zję o zakupie dziewięciu rakiet SM-3 Block IA za człon przeleciał nad północnymi wyspami japoński- kwotę 459 mln dolarów. Transakcja obejmowała także

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 133 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 2. NISZCZYCIEL RAKIETOWY Z SYSTEMEM AEGIS „KONGŌ” (DDG-173) PO MODERNIZACJI I DOSTOSOWANIU DO SYSTEMU PRZECIWBALISTYCZNEGO BMD

„Ulepszony Kongō” – niszczyciel rakietowy z systemem AEGIS/BMD „Atago” (DDG-177). Jednostka jest już bardzo zbliżona pod względem architektury do amerykańskich niszczycieli typu A. Burke. Podobnie wygląda sprawa z trze- cią (najnowszą) serią japońskich jednostek typu Kongō – typu Maya, z tą różnicą, że okręty te wchodzą do linii już od postaw dostosowane do przeciwbalistycznego systemu BMD. SŁAWOMIR J. LIPIECKI SŁAWOMIR

przekazanie części zamiennych, dokumentacji tech- pięcioletniego planu rozbudowy floty (2001–2005) nicznej (pozwalającej na uruchomienie własnej pro- dwa niszczyciele, które jednak miały zostać skon- dukcji) oraz modernizację niszczycieli typu Kongō, struowane według nieco zmodyfikowanego projektu. które miały otrzymać system AEGIS/BMD w wersji W rezultacie dwa nowe okręty utworzyły oddzielny 3.6. Kontrakt wartości 124 mln dolarów, który reali- typ Atago. W połowie 2014 roku podjęto decyzję zowała firma Lockheed Martin, dotyczył przeprowa- o budowie kolejnej pary jednostek tego typu (według dzenia prac modernizacyjnych na wszystkich czte- zmodyfikowanego projektu). Przewidywany czas ich rech niszczycielach. Ponadto powróciła idea budowy wejścia do służby (typu Maya) oszacowano na lata kolejnych jednostek typu Kongō. Ostatecznie 2020–2021. Dzięki temu na początku przyszłej de- w 2000 roku Japońska Agencja Obrony dodała do kady Japonia będzie dysponować ośmioma niszczy-

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

cielami z systemem AEGIS/BMD. Oficjalnym powodem budowy kolejnych niszczycieli typu Atago jest zagrożenie stwarzane przez Koreę Północną oraz chęć uzyskania przewagi nad rozbudowywaną chińską marynarką wojenną. Okręty typu Kongō (i ich wersje rozwojowe) stano- wią dzisiaj pierwszą linię obrony przed zagrożeniem ze strony tego kraju. Są one w stanie zestrzeliwać rakiety balistyczne już w początkowej i środkowej fazie ich lotu, a więc z dala od japońskiego terytorium. Co istotne, do elitarnego amerykańsko-japońskiego grona użytkowników morskiej tarczy antyrakietowej do- łączyła także Korea Południowa, a wszystko wskazuje na to, że system AEGIS/BMD za chwilę poszerzy się także o Royal Australian Navy (niszczyciele z systemem AEGIS typu Hobart – rys. 3). Pierwszym wariantem systemu BMD, w pełni wy- korzystującym możliwości nowoczesnych efektorów, był AEGIS/BMD 3.6.X, którego wdrażanie rozpoczę- to w 2005 roku. Tę odmianę podzielono na trzy pod- Fragment BCI, w tym klasy – 3.6 i 3.6.1. Zostały one zintegrowane z poci- wielofunkcyjne konsole operatorskie na jednym skami przechwytującymi w atmosferze SM-2ER z brytyjskich niszczy- Block IV i pozaatmosferycznymi SM-3 Block IA, cieli obrony powietrznej a wersja 3.6.3 – dodatkowo z rakietami SM-3 Block IB. typu 45/Daring Nowsza wersja BMD 3.6 była do niedawna standardo- wym wyposażeniem wraz z oprogramowaniem dla 3. krążowników typu Ticonderoga i niszczycieli typu

Arleigh Burke. Umożliwia ona zwalczanie pocisków NAVY ROYAL balistycznych krótkiego, średniego i pośredniego za- sięgu (tych ostatnich w dość ograniczonym zakresie), a także wykonywanie innych zadań bojowych, w tym kompleksowej obrony powietrznej. W wersji 3.6.X System AEGIS/BMD stanowi również podstawo- wprowadzono również układ LoR (Launch on Re- wy element przeciwrakietowej obrony terytorium mote), czyli możliwość przekazywania danych o celu europejskich państw NATO przed zagrożeniami ra- z innego okrętu z systemem BMD za pomocą syste- kietowymi z rejonu Bliskiego Wschodu. Początkowo mu wymiany danych taktycznych (Naval Taktical w Europie znalazł się krążownik typu Ticonderoga Data System – NTDS). z tym systemem, natomiast później dołączyły do Bazą dla kolejnych wersji AEGIS/BMD jest okrę- niego cztery niszczyciele typu Arleigh Burke, które towy system dowodzenia i zarządzania walką w wa- (w trybie rotacyjnym) stacjonują na stałe w Hiszpa- riancie Baseline 9 wraz z oprogramowaniem ACB 12 nii, operując z bazy w Rota. Poza tym hiszpańska (w trakcie prac doprowadzono system do standardu marynarka wojenna również dołączyła do systemu przejściowego – Baseline 8) – fot. 3. Najnowszą zaś BMD ze swoimi nowoczesnymi fregatami rakieto- odmianą BMD będzie ta oparta na wprowadzanym wymi z systemem AEGIS typu Álvaro de Bazán dzisiaj systemie AEGIS ACB-20 Baseline 10.C0. (fot. 4). Rozszerzenie systemu BMD oznaczało tak- W obecnej konfiguracji cały amerykański system że budowę baz lądowych na terenach państw sojusz- Missile Defence (MD), do którego kolejno dołączają niczych. Obejmowało to między innymi powstanie sojusznicy z NATO, składa się z podsystemu dowo- bazy antyrakietowej AEGIS Ashore MDS w Rumu- dzenia, podsystemu sensorów, a także dwóch seg- nii (w standardzie 4.0.1 z rakietami SM-3 Block IB) mentów zwalczania zagrożeń: segmentu zwalczania oraz w naszym kraju (w standardzie 5.0, z rakietami rakiet w ich środkowej fazie lotu (Midcourse Defense SM-3 Block IIA). Segment – MDS) oraz segmentu zwalczania rakiet Choć europejski morski system BMD istnieje głów- w ich końcowej, „terminalnej” fazie lotu (Terminal nie dzięki Amerykanom, warto wspomnieć o jego lo- Defense Segment – TDS). Sam system AEGIS/BMD kalnym odpowiedniku w postaci PAAMS (Principal jest zaliczany do segmentu MDS, co oznacza zdol- Anti-Air Missile System), który ma zdolność zwal- ność do zwalczania pocisków balistycznych krótkiego czania rakiet balistycznych krótkiego zasięgu z uży- (Short Range Ballistic Missile – SRBM) i średniego ciem pocisków Aster 30. Do tego zestawienia należy zasięgu (Medium Range Ballistic Missile – MRBM) doliczyć również okręty europejskich członków w środkowej fazie lotu, czyli po wypaleniu się paliwa NATO, które także są lub mogłyby zostać uzbrojone w rakiecie balistycznej. w pociski SM-3. Chodzi tu o holenderskie fregaty ra-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 135 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 3. PROTOTYPOWY AUSTRALIJSKI NISZCZYCIEL OBRONY POWIETRZNEJ Z SYSTEMEM AEGIS HMAS „HOBART”

Niszczyciel wraz dwiema siostrzanymi jednostkami powstał na bazie hiszpańskich fregat rakietowych typu Álvaro de Bazán. Te najnowsze obecnie okręty RAN będą stanowiły podstawę obrony przeciwlotniczej Australii. Jest również prawie pewne, że po zakupie odpowiednich rakiet zasilą tarczę antybalistyczną BMD. W przeciwieństwie do okrętów RAN, hiszpańskie fregaty rakietowe z systemem AEGIS typu Álvaro de Bazán (na dolnym rysunku ostatnia i najnowsza z nich – ESPS „Cristóbal Colón” F105) mają już zaimplementowany system obrony przeciwbalistycznej BMD. Na co dzień jednostki te współpracują z amery- kańskimi niszczycielami z systemem AEGIS/BMD typu A. Burke. SŁAWOMIR J. LIPIECKI SŁAWOMIR

kietowe typu De Zeven Provinciën (fot. 5), niemieckie z systemem AEGIS (z najmniejszymi spośród anten fregaty typu 124 (Sachsen) i duńskie typu Iver Huit- rodziny SPY – AN/SPY1F) typu Fridtjof Nansen. feldt, wyposażone w m.in. w stację SMART-L (Si- gnaal Multibeam Acquisition Radar for Tracking-L) ELEMENTY SYSTEMU i APAR (Advanced Phased Array Radar), a także Współczesne okręty wchodzące w skład systemu hiszpańskie fregaty rakietowe z systemem AEGIS BMD, w szczególności krążowniki typu Ticonderoga typu Álvaro de Bazán, które już są wpięte w system (22 jednostki po przebudowie w ramach CGM CR2 – BMD. Do tego dochodzą norweskie fregaty rakietowe Cruiser Modernization Baseline i AMOD CR3 – Aegis

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Modernization Baseline z systemem AEGIS odpowia- Hiszpańskie fregaty rakietowe dającemu wersji Baseline 7) oraz niszczyciele typu Ar- z systemem AEGIS / BMD typu leigh Burke (w tym przede wszystkim budowane obec- Álvaro de Bazán (na zdjęciu ESPS nie w wersji Flight III), zaprojektowano co prawda jako „Méndez Núñez” F104 w Gdyni) są jednostki uniwersalne, a więc do realizacji różnych za- – póki co – jedynymi europejskimi dań, ale szczególny nacisk położono na kompleksową okrętami w systemie antybalistycz- nym na „amerykańską modłę”. obronę przeciwlotniczą i przeciwbalistyczną. Jednostki te są zdolne do wykrywania, śledzenia i zwalczania statków powietrznych przeciwnika, w tym charaktery- 4. zujących się bardzo małą skuteczną powierzchnią odbicia radiolokacyjnego (SPO). Mimo to, dzięki wprowadzaniu nowych efektorów (w tym m.in. bomb szybują- cych) i bezzałogowych statków powietrznych (BSP), środki napadu powietrznego są coraz trudniejsze do wykrycia dla konwencjonalnych stacji radiolokacyjnych. Te ewoluują więc w coraz potężniejsze urządze- nia, z czego najlepsze z nich są oparte na antenach ścia- nowych oraz systemach wymiany danych taktycznych (Naval Tactical Data System – NTDS). Zintegrowany system dowodzenia i zarządzania walką AEGIS okazał się tutaj kluczem do sukcesu. Najnowsze jednostki amerykańskie będą dysponować odmianą ACB-20 Ba- seline 10.C0 (oprogramowanie Phase 0 ma trafić po- czątkowo na pierwsze trzy jednostki typu Arleigh Bur- ke Flight III, kolejne mają już otrzymać oprogramowanie Phase I). Krążowniki typu Ticonderoga wykorzystują radar z antenami stałego skanowania fazowego SPY-1D (obecnie jednostki te są kolejno pod- 5. dawane kompleksowej modernizacji w ramach programu SLEP – Service-Life Extension Program), natomiast najnowsze niszczyciele typu Arleigh Burke otrzymają radar Raytheon SPY-6(V)1, zwany też AMDR (Air and Missile Defense Radar), z czterema płaskimi antenami AESA (każda o wymiarach 4,3x4,15x1,525 m). Anteny radaru AN/SPY-6(V)1 zainstalowano na ścianach przedniej nadbudówki poniżej pomostu nawigacyjnego i GSD. Każda z nich jest

zwrócona w inną stronę, co zapewnia pełną obserwację (2) US NAVY okrężną. Holenderska marynarka wojenna pretenduje do grona flot dysponujących zdolnościami Należy przyjąć, że tego rodzaju stację otrzymają obrony przeciwbalistycznej. Fot. Nowoczesna fregata rakietowa obrony powietrznej typu także projektowane dzisiaj jednostki w ramach progra- De Zeven Provinciën. Podobnie jak w przypadku niemieckich fregat rakietowych typu Sach- mu LSC. Prace nad radarem AMDR trwały ponad pięć sen oraz duńskich Iver Huitfeldt brakuje im praktycznie tylko rakiet serii SM-3 i/lub SM-6. lat. Eksperymentalny zestaw jako pierwszy otrzymał USS „Jack H. Lucas” (DDG-125) w 2020 roku (rok później niż pierwotnie zakładano) – sam okręt ma wejść do linii w 2023 roku. Co ciekawe, najnowszy SPY-6 różni się od poprzedników do tego stopnia, że zdalnie (komputerowo) sterowanym układem nadaw- w praktyce jest to zupełnie nowa stacja. Dokonano tutaj czo-odbiorczym, składającym się z wielu identycznych wielu znaczących zmian, szczególnie w kwestii kon- półprzewodnikowych zespołów opartych na technolo- strukcji zestawu antenowego oraz układu sterowania gii azotku galu (GaN). Manipulując liczbą modułów wiązkami. Stworzono praktycznie w pełni programo- RMA, będzie można w przyszłości stosować stację za- walną stację radiolokacyjną, pracującą jednocześnie równo na większych, jak i dużo mniejszych jednost- w dwóch pasmach: S i X, co pozwala na równoległe kach, co oznacza uproszczenie do minimum kwestii lo- wykonywanie zadań wcześniej realizowanych przez gistycznych. dwa wyspecjalizowane radary. Zmieniła się również fi- W wypadku niszczycieli typu Arleigh Burke Fli- lozofia budowy anten, które obecnie składają się ght III i okrętów LSC będą to stacje w najbardziej kom- z określonej liczby tzw. elementarnych modułów rada- pleksowej wersji (37 sterowanych komputerowo modu- rowych (Radar Modular Assembly – RMA) o wymia- łów). Dzięki temu zachowano oryginalny układ czte- rach 61x61x61 cm. Każdy z nich jest kompletnym, rech ścianowych zestawów antenowych rozmieszczo-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 137 WSPÓŁCZESNE ARMIE MDA

Start rakiety przeciwbalistycznej RIM-161 SM-3 Block IIA z komory wyrzutni Mk 41 Strike krążowni- ka rakietowego z systemem AEGIS/BMD USS „Lake Erie” (CG-70)

nych na dziobowej nadbudówce. Opierając się antenami, służącymi do wymiany danych taktycznych zarówno na opinii producenta, jak i na wynikach in- i łączności satelitarnej. Stacje te pracują w paśmie J tensywnych testów, można stwierdzić, że nowy radar o częstotliwości 10–20 Ghz. Działanie w tzw. systemie ma co najmniej dwukrotnie większe możliwości jest notabene kluczem do sukcesu nie tylko jednostek względem SPY-1D (zarówno pod względem detekcji z systemem AEGIS/BMD, lecz generalnie wszystkich obiektów o obniżonej powierzchni odbicia radioloka- współczesnych okrętów, samolotów i jednostek lądo- cyjnego, jak i skutecznego zasięgu instrumentalnego). wych (tzw. działanie w ramach sił połączonych). Jest również prosty (intuicyjny) w obsłudze i eksploata- Podstawą amerykańskiego systemu wczesnego cji. Teoretycznie, wykorzystując go, można kierować ostrzegania jest kosmiczny system podczerwieni (Spa- walką z dowolnej konsoli w BCI niszczycieli, o ile po- ce Based Infrared System – SBIRS). W ostatnich la- zwalają na to uprawnienia operatora. Co ciekawe, w ra- tach firma Lockheed Martin zaproponowała jego zna- zie uszkodzeń czas potrzebny na wymianę każdego czące ulepszenie. Każdy z geostacjonarnych satelitów z modułów jest oceniany zaledwie na 5–6 min. zostanie wyposażony w systemy zdolne wykryć i na- Jak na okręty cyfrowego pola walki przystało, zapro- mierzyć nie tylko ewentualny start rakiet balistycznych jektowano je z myślą o zapewnieniu bezpiecznej, szyb- (także tych z okrętów podwodnych), lecz nawet wy- kiej i niezawodnej komunikacji głosowej oraz wymiany strzały artyleryjskie. Zasięg geosatelitów niskoorbital- danych taktycznych (NTDS) dla różnych klas i typów nych z urządzeniami obserwacyjnymi i śledzenia (Spa- okrętów (w tym podwodnych). W skład wyposażenia ce Tracking and Surveillance System – STSS) obejmu- komunikacyjnego – oprócz systemów łączności i ko- je także orbity okołobiegunowe. Mając wstępne dane, munikacji satelitarnej AN/WSC-9 SATCOM (SATelli- okręt może skierować własne sensory (lub system wy- te COMmunication) – wchodzą także trzy główne linie miany danych taktycznych) w kierunku celu i przygoto- transmisji danych Link-11 z terminalami AN/USQ-83 wać uzbrojenie. Rolę okrętowych sensorów może także i AN/USQ-125, Link-4A (TADIL-C), Link-16 (TA- przejąć druga konstelacja satelitów wchodzących DIL-J, TActical Digital Information Link-J) z siecią w skład systemu obserwacji i namierzania (Space Trac- JTIDS (Joint Tactical Information Distribution System) king and Guidance System – STGS). Podobnie jak i terminalami AN/URC-107 oraz Link-22, który powo- okrętowe systemy obserwacji technicznej, dostarcza li wypiera z użycia Link-11. Jednostki dysponują czte- ona precyzyjne dane o trasie głowic balistycznych rema wielowiązkowymi sterowanymi elektronicznie w środkowej fazie ich lotu, czyli wówczas, gdy są bar-

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

dzo trudne do wykrycia i namierzenia. W związku tego, że ExLS będzie mogło spełniać funkcję adapteru z tym stacje radiolokacyjne okrętów w niektórych sytu- (tzw. ExLS Host) i to zarówno w komorach podstawo- acjach taktycznych mogą milczeć, a na potrzeby rakiet wych Mk 41, jak i w Mk 57 PVLS. wykorzystywane są wówczas zewnętrzne środki wspar- Istotną alternatywą dla standardowych bloków wy- cia. Namiary na cel mogą zostać przekazane z satelity, rzutni Mk 41 są „nowe” zestawy Mk 57, które opra- BSP (np. MQ-8C Fire Scout), samolotu rozpoznaw- cowano (na bazie Mk 41) dla eksperymentalnych czego lub innego okrętu (np. jednostki rozpoznania ra- „niszczycieli” typu Zumwalt w ramach programu dioelektronicznego), stacji naziemnych itd. DDG(X)-1000. Prawie na pewno takie samo uzbroje- System SBIRS może być także wspierany samolota- nie znajdzie się na projektowanych obecnie jednost- mi wczesnego ostrzegania E-2D Advanced Hawkeye kach serii Large Surface Combatant (LSC), które mają lub też funkcjonującymi w Airborne Warning and Con- zastąpić m.in. krążowniki typu Ticonderoga. Zastoso- trol System (AWACS). Kiedy cel zostanie zlokalizowa- wany na Zumwaltach system uzbrojenia tworzy ny, do systemu kierowania ogniem trafiają informacje 20 czterokomorowych bloków wyrzutni Mk 57 PVLS o jego położeniu i parametrach ruchu, na przykład (Peripheral Vertical Launching System). Zgodnie z do- o kierunku i prędkości. kumentacją zestawy wyrzutni rakietowych stanowią na tych jednostkach broń pomocniczą (secondary arma- ŚRODKI WALKI ment). Początkowo okręty miały otrzymać dwa zesta- Podstawą mobilnego uzbrojenia antybalistyczne- wy blokowych wyrzutni pionowych Mk 41 VLS zain- go i przeciwlotniczego flot państw NATO są amery- stalowane wzdłuż osi symetrii kadłuba, jednak osta- kańskie wielokomorowe bloki wyrzutni Mk-41 VLS tecznie zdecydowano się na inne rozwiązanie. i Mk-57 PVLS, dostosowane do odpalania m.in. rakiet Wyrzutnie tego samego typu zblokowano w czteroko- dalekiego zasięgu SM-3 i SM-6 (fot. 6). Wyrzutnie te morowe opancerzone zestawy i zainstalowano wzdłuż występują w różnych odmianach w zależności od okrę- burt niszczycieli (12 na dziobie i osiem na rufie). Łącz- tu i jego przeznaczenia lub zwyczajnie – możliwości. nie daje to liczbę 80 uniwersalnych komór rakieto- Najpotężniejszymi wśród nosicieli rakiet systemu anty- wych na okręcie. Przeznaczone są one dla pocisków balistycznego są krążowniki rakietowe z systemem SM-2/SM-3/SM-6, RIM-162 ESSM, RGM-109 AEGIS/BMD typu Ticonderoga, niszczyciele rakieto- i RUM-139C VL-ASROC (mają tzw. kompatybil- we z systemem AEGIS/BMD typu Arleigh Burke oraz ność wsteczną). W wypadku rakiet bliskiego zasięgu japońskie niszczyciele rakietowe z systemem AEGIS/ RIM-162 ESSM możliwe jest – podobnie jak w wy- BMD typu Atago i Maya (oraz dostosowane do tego padku bazowego Mk 41 – załadowanie aż czterech celu prototypowe typu Kongō). Te pierwsze wykorzy- z nich do pojedynczej komory (w quadpackach). stują zmodyfikowane (m.in. z systemem odpalania Pierwotnie uzbrojenie rakietowe niszczycieli typu Mk 235 Mod 3) bloki wyrzutni Mk 41 Mod 0, a jednost- Zumwalt miało być stricte defensywne z pociskami ki typu Arleigh Burke Flight I i Flight II (do DDG-78) – ESSM w quadpackach. Z uwagi na brak amunicji do Mk 41 Mod 2 (najnowsze warianty to Mk 41 Mod 7 sześciocalowych armat systemu Advanced Gun System i Mk 41 Mod 15). Obecnie wszystkie komory wyrzutni (AGS) oraz opóźnienia z programem wdrażania armat występują w konfiguracji co najmniej Mk 158 Mod 1 elektromagnetycznych zmieniono jednak założenia. (Baseline VII Strike lub Tactical). W przypadku od- W grę wchodzi obecnie integracja z pociskami uniwer- miany Tactical bloki wyrzutni mają wysokość salnymi SM-6, co niejako z automatu włączy wszystkie 7696,2 mm (dla quadpacków ESSM i innych „krót- trzy jednostki do programu BMD, szczególnie że wgra- szych” rakiet wykorzystuje się specjalne adaptery), no już odpowiednie do tego oprogramowanie. Ponadto a Tactical – 6800 mm. Wyrzutnie te występują również jednostki mają dysponować ciężkimi rakietami mana mniejszych jednostkach w odmianach Self-Defence, newrującymi RGM-109 Tomahawk w wersji Block IV. jednak nie są one dostosowane do obrony antybalistycz- Podstawą obrony przeciwlotniczej i antybalistycznej i nie mogą odpalać pocisków typu SM-3 i SM-6. nej Zumwaltów będą więc rakiety dalekiego zasięgu W wypadku okrętów będących częścią BMD wy- RIM-174 SM-6, choć nie można do końca wykluczyć, rzutnie Mk 41 są podłączone bezpośrednio nie tylko do że ostatecznie wszystkie trzy okręty zostaną uzbrojone okrętowych systemów kierowania ogniem, lecz rów- także w pociski SM-3 w trójstopniowej wersji Block II, nież do urządzeń NTDS, w tym m.in. do systemów szczególnie że modyfikacja oprogramowania, jakiej łączności satelitarnej (m.in. GPS dla przekazywania dokonano na prototypowym USS „Zumwalt”, była koordynat rakietom SM-3), co wiąże się m.in. z dodat- przeprowadzona właśnie pod tym kątem. kowymi łączami światłowodowymi między modułem Jeśli chodzi o główny oręż antybalistyczny BMD, to wyrzutni, zwanym BMJB –Bi-Module Junction Box, nacisk kładzie się przede wszystkim właśnie na pociski a kontenerem pocisku. Ponadto Lockheed Martin pro- SM-3 i SM-6. Do ich odpalania przystosowane są rów- wadzi prace nad alternatywną wyrzutnią ExLS (Exten- nież niektóre okręty innych państw, w tym szczególnie sible Launching System) wykorzystującą m.in. rakiety Japonii (niszczyciele rakietowe serii Kongō) i Hiszpa- Sea Captor CAMM i CAMM-ER. O ile sam system nii (fregaty rakietowe typu Álvaro de Bazán). Do tego trudno uznać za antybalistyczny, o tyle znacząco po- dochodzą trzy (bazujące na amerykańskim typie Ar- szerzy on możliwości wyrzutni Mk 41 VLS, a to dla- leigh Burke) niszczyciele rakietowe Korei Południowej

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 139 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Sejongdaewang-Ham (Sejong the Great). Dysponują prędkość oficjalnie oceniono na Ma=3,5. Maksymalny one zmodyfikowaną wersją systemu AEGIS – Baseli- zasięg zwalczania celów powietrznych i nawodnych ne 9.C2, umożliwiającą zwalczanie pocisków bali- oraz rzeczywista masa głowicy bojowej nie zostały stycznych. Jednostki te mogą odpalać zarówno pociski ujawnione. Należy przypuszczać, że np. zasięg sku- SM-3, jak i SM-6. Możliwością taką dysponują lub bę- teczny w dużej mierze zależy od systemów kierowania dą dysponowały również okręty australijskie (w pierw- ogniem/naprowadzania zastosowanych na danym szej kolejności niszczyciele typu Hobart), duńskie (fre- okręcie (plus zewnętrznych środkach wsparcia). gaty rakietowe typu Iver Huitfeldt), holenderskie fre- W wypadku jednostek z systemem AEGIS, zmoderni- gaty rakietowe typu De Zeven Provinciën czy też zowanych do standardu BMD, zasięg skuteczny poci- niemieckie fregaty rakietowe typu F-124 – Sachsen. sków SM-6 może być znacznie większy niż 460 km. Przynajmniej teoretycznie możliwość taką mają rów- Pociski RIM-174 SM-6 poddano licznym testom. nież norweskie fregaty rakietowe typu Fridtjof Nan- Podczas jednego z nich w czerwcu 2014 roku rakieta sen, aczkolwiek są one na ten moment niedozbrojone SM-6 została wystrzelona z niszczyciela typu Arleigh i wymagałoby to sporej aktualizacji systemów obser- Burke – USS „John Paul Jones” (DDG-53). Próby za- wacji technicznej (choć jest to rozpatrywane) oraz – kończyły się sukcesem i tym samym US Navy udo- przede wszystkim – zakupu przez Sjøforsvaret rakiet wodniła, że jej okręty są zdolne do niszczenia rakiet ba- SM-6 i – być może – SM-3. listycznych także w ich ostatniej fazie lotu. Co więcej, Pociski SM-3 służą do zwalczania celów balistycz- w czasie tych samych ćwiczeń wystrzelono jeszcze nych w ich środkowej (a w wypadku Block IIA nawet dwa inne pociski SM-6, które zniszczyły cele imitujące nieco wcześniejszej) fazie lotu. Likwidują swoje cele rakiety manewrujące. Zdaniem producenta rakiety, jeszcze w kosmosie, na olbrzymich dystansach, wyko- SM-6 są obecnie jedynymi pociskami okrętowymi na rzystując do tego energię kinetyczną uderzenia. Rakie- świecie, które mogą być wykorzystane zarówno do ta SM-3 Block I ma długość 6,55 m, średnicę 0,343 m, niszczenia statków powietrznych, rakiet balistycznych, rozpiętość skrzydeł 1,57 m i masę około 1500 kg. Jej jak i celów morskich oraz lądowych. Sceptycy podkre- prędkość oficjalnie oceniono powyżej Ma=10 (dla ślają jednak, że idea wykorzystania do ataku na cele lą- Block IIA nawet na ponad Ma=15), jednak rzeczywiste dowe i nawodne rakiet przeciwlotniczych SM-6 (po za- dane są objęte klauzulą tajności i mogą tu wystąpić montowaniu na nich przez US Navy odbiornika GPS) spore rozbieżności ze stanem faktycznym. Pociski wy- nie jest ekonomicznym rozwiązaniem. Każdy pocisk korzystują kinetyczną głowicę bojową (Lightweight kosztuje bowiem około 4 mln dolarów, a więc prawie Exo-Atmospheric Projectile – LEAP) lub system wie- dwukrotnie więcej niż nawet najbardziej zaawansowa- logłowicowy (Multiple Kill Vehicle – MKV). Maksy- ne przeznaczone do tego celu rakiety przeciwokrętowe. malny zasięg zwalczania celów powietrznych wynosi Europejską alternatywą dla systemów amerykańskich 900 km dla Block IA/B lub 2500 km dla Block II, co są opracowane we Francji wyrzutnie pionowego startu pozwala zwalczać także rakiety balistyczne o zasięgu rodziny SYLVER (SYsteme de Lancement VERtical) międzykontynentalnym (ICBM) w środkowej fazie ich w wersji A35. Za podstawowy projekt odpowiedzialna lotu (midcourse phase). W praktyce pociski SM-3 są była grupa stoczniowa DCNS (obecnie znana jako Na- zdolne do niszczenia rakiet balistycznych krótkiego val Group). Brytyjskie, włoskie i francuskie niszczycie- (SRBM), średniego (MRBM), pośredniego (IRBM) le rakietowe od początku przewidziano głównie do oraz międzykontynentalnego (ICBM) zasięgu w środ- kompleksowej obrony przeciwlotniczej, dlatego też kowej fazie lotu i poniżej. Najnowsza wersja Block IIA otrzymały o wiele bardziej rozbudowane (i zdecydowa- ma się przy tym charakteryzować większą prędkością nie bardziej popularne) zestawy wyrzutni SYLVER i zdolnością do zwalczania celów balistycznych na w wersji A50 (które były międzynarodowym projek- jeszcze większym dystansie. Nowa rakieta będzie zdol- tem). W przeciwieństwie do analogicznych jednostek na do manewrowania nawet w fazie przechwycenia, już innych krajów NATO (zresztą nie tylko niszczycieli, po odnalezieniu celu właściwego. Dzięki wydajnym lecz także i mniejszych fregat), niespecjalnie przejmo- silnikom rakietowym pociski SM-3 Block II mogą wano się tu wielozadaniowością. Na dodatek na główny również chronić znacznie większy obszar i szybciej system rakietowy wybrano wspomniany pionowy ze- przechwycić potencjalny cel. Pociski te w USA znajdu- staw wyrzutni z programu PAAMS (Principal Anti-Air ją się w końcowej fazie testów. Modular System) typu Sylver A50 VLS (sześć ośmio- Dwustopniowe rakiety SM-6 ERAM (Extended komorowych bloków), oparty na francuskich rakietach Range Active Missile) stanowią kluczowy element rodziny Aster, znacznie ustępujących amerykańskim zintegrowanego systemu obrony przeciwlotniczej (Na- Standard (SM-2, SM-3, SM-6) i ESSM, na dodatek zaj- val Integrated Fire Control-Counter Air – NIFC-CA). mujących sporo miejsca w kadłubie, przez co w poje- Są to pociski mające możliwość skutecznego zwalcza- dynczej komorze startowej brakuje go dla tzw. quadpac- nia celów powietrznych (w tym balistycznych) na za- ków – czterech pocisków średniego-bliskiego zasięgu sięgach pozahoryzontalnych (over-the-horizon air de- Aster-15 (jak w wypadku amerykańskich ESSM fense capability), nawodnych, a nawet naziemnych. i ESSM-2). Nie ma też mowy o odpalaniu rakiet ma- Rakieta SM-6 ma długość 6,55 m, średnicę 0,34 m, newrujących z rodziny RGM-109 Tomahawk czy uni- rozpiętość skrzydeł 1,57 m i masę około 1500 kg. Jej wersalnych SM-6 lub rakietotorped ZOP VL-ASROC.

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Co prawda francuskie i włoskie niszczyciele – po zadowalające rezultaty. Poza tym zestrzelenie celu po- uprzedniej wymianie modułów zadaniowych (na wer- wietrznego Mirach 40 (symulującego poddźwiękowy sję tzw. długą A70 z opcją do zwalczania celów lądo- samolot patrolowy) na dystansie 35 km i wysokości wych) – mogą operować z rakietami manewrującymi 10 000 m (oraz – w kolejnych próbach – na dystansie własnej produkcji MBDA NCM/MdCN (Marina Mili- 2,5 km i niewielkiej wysokości) nie powinno stanowić tare nimi nie dysponuje). Broń ta jednak wciąż pozo- wyzwania dla systemu rakietowego Sylver A50, który staje systemem niesprawdzonym i mało uniwersalnym przecież opracowano pod kątem kompleksowej obro- (Brytyjczycy są w dodatku użytkownikami rakiet serii ny przeciwlotniczej (w tym całych zespołów opera- RGM-109 Tomahawk). Podczas interwencji w Syrii cyjnych flot). Pojawiło się jednak przysłowiowe „świa- 18 kwietnia 2018 roku francuska fregata typu tełko w tunelu”. Okręty wyposażone w zestawy wy- FREMM z bliżej nieokreślonych przyczyn technicz- rzutni Sylver A50 i A70 mogą być bowiem dozbrojone nych miała nie odpalić pocisków, w związku z tym jej w najnowszą wersję rakiet przeciwlotniczych Aster 30 rolę przejęła bliźniacza jednostka – „Languedoc”. (Aster Block 1NT – Nouvelles Technologies). Pociski Choć oficjalnie podano do wiadomości, że wszystkie te wyposażono w zmodernizowaną głowicę naprowa- EUROPEJSKĄ trzy odpalone rakiety manewrujące dosięgły wyzna- dzającą z dopplerowskim radarem AD4A pracującym ALTERNATYWĄ czonych celów, to jednak pewien nieprzychylny obraz w paśmie Ka o zakresie częstotliwości 26–40 GHz. DLA SYSTEMÓW powstał. Mimo więc relatywnie dużych rozmiarów, Według producenta, rakiety można wykorzystywać do AMERYKAŃSKICH okręty typu 45/Daring oraz ich odpowiedniki Horizon zwalczania pocisków balistycznych w ostatniej fazie SĄ OPRACOWANE i Orizzonte są na ten moment wyraźnie niedozbrojone. ich lotu, aczkolwiek „niewielki” zasięg maksymalny WE FRANCJI Standardowo biorą w morze 16 pocisków Aster 30 tego uzbrojenia (wciąż 100–120 km, a to dystans WYRZUTNIE i 32 pociski Aster 15, co nie jest wartością imponującą znacznie mniejszy niż amerykańskiej SM-2 i to w pod- PIONOWEGO STARTU i to nie tylko na tle zagranicznych jednostek tej klasy stawowej wersji) może budzić pod tym względem uza- RODZINY SYLVER (a w szczególności amerykańskich typu Arleigh Bur- sadnione wątpliwości (ryzyko związane z przyjętymi (SYSTEME DE ke czy japońskich Kongō i Atago), lecz również więk- rozwiązaniami co do uzbrojenia oraz jego krytykę LANCEMENT szości nowych fregat rakietowych, z hiszpańską przedstawiono m.in. na łamach „Naval War College „Álvaro de Bazán” na czele (standardowo 96 rakiet Review” już w 2013 roku). VERTICAL) SM-2 i ESSM z możliwością wzbogacenia arsenału Bezsporną zaletą wybranego zestawu rakiet jest ich W WERSJI A35. o pociski SM-3, SM-6 i RGM-109 Tomahawk). stosunkowo atrakcyjna cena, jak i – co najważniejsze O pociskach Aster 15 i Aster 30 trudno się jedno- – wyśmienita integracja z zastosowanymi na niszczy- znacznie wypowiadać. Są dwustopniowymi rakietami cielach sensorami (a te są naprawdę udane). Ponadto z dyszą o zmiennym wektorze ciągu, napędzanymi wyrzutnie Sylver A50 i A70 mogą też zostać przysto- paliwem stałym produkowanym przez konsorcjum sowane do przenoszenia i odpalania pocisków MBDA Eurosam, w skład którego wchodzą MBDA France, Sea Captor CAMM i CAMM-ER (Common Anti-air MBDA Italy i Thales Group. Zaprojektowano je jako Modular Missile i Common Anti-air Modular Missile broń przeciwlotniczą i przeciwrakietową, jednak Extended Range). O ile te pierwsze są przeznaczone w toku dalszego rozwoju powstały również wersje do pełnienia funkcji obrony bezpośredniej, o tyle ziemia–powietrze startujące z pionowych wyrzutni. CAMMER aspiruje do alternatywnej wersji uzbroje- Długość rakiety średniego zasięgu Aster 30 wynosi nia przeciwlotniczego i antybalistycznego na pograni- 4,9 m, średnica 360 mm, a masa całkowita 452 kg. Jej czu średniego zasięgu (oficjalnie „powyżej 45 km”). prędkość maksymalna przekracza Mach=4,5, zasięg Prawdziwa „tarcza floty” na modłę US Navy ma nato- to 100 km (minimalny wynosi 3 km), a pułap granicz- miast zwalczać rakiety balistyczne co najmniej ny – 20 km. Podstawowa wersja Aster 30 wykorzy- w środkowej i końcowej fazie ich lotu oraz – w wy- stuje dopplerowski radar AD4A pracujący w paśmie padku obrony przeciwlotniczej – nosiciele efektorów Ku o zakresie częstotliwości 12–18 GHz. Pociski dys- (statków powietrznych) jeszcze przed ich odpaleniem, ponują 15-kg dwufunkcyjną głowicą bojową; w wy- szczególnie że popularne zaczynają być tzw. bomby padku rażenia celów klasycznych (samolot, śmigło- szybujące o dużym zasięgu, będące de facto dość ta- wiec, pocisk manewrujący) używany jest zapalnik nią i prostą, a jednocześnie trudną do zwalczenia al- zbliżeniowy (następuje wówczas rażenie wieloma nie- ternatywą dla kosztownych rakiet przeciwokręto- wielkimi odłamkami), natomiast cele balistyczne są wych. O mniejszej popularności wyrzutni Sylver A50 neutralizowane metodą hard-kill (bezpośredniego i A70 niż amerykańskich Mk 41 VLS decyduje więc uderzenia w cel). Zdolność ta jest uwarunkowana przede wszystkim brak ich integracji z pociskami da- m.in. jakością okrętowego systemu kierowania lekiego zasięgu rodziny Standard (w tym przede ogniem (w tym mocy i prędkości obliczeniowej kom- wszystkim SM-3 i SM-4) oraz ESSM w quadpac- puterów). Siła uderzenia została dodatkowo zwięk- kach. szona dzięki zamontowaniu stalowych bloków, które przy okazji potęgują efekt trafienia, podnosząc jego RENESANS ARTYLERII prawdopodobieństwo zniszczenia celu. Nie mniej istotnym elementem w obronie antybali- W przeprowadzonej serii strzelań poligonowych do stycznej może wkrótce stać się artyleria okrętowa. Za różnorodnych celów powietrznych uzyskano na ogół armatami przemawia praktycznie wszystko: niska ce-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 141 WSPÓŁCZESNE ARMIE

na (szczególnie w zestawieniu z rakietami) jednostki dla ich 6,1-calowych armat AGS, nim ich miejsce zaj- ognia, celność (przy współczesnych systemach kiero- mie uzbrojenie elektromagnetyczne. wania ogniem), amunicja programowalna, prostota Największe nadzieje rozbudzają jednak opracowy- konstrukcji itd. Problemem, jak dotąd, pozostawały wane od lat armaty elektromagnetyczne kalibru zasięg skuteczny i system kierowania ogniem na dy- 150 mm, które – według BAE Systems – są w końco- stansie pozahoryzontalnym będące daleko poza wej fazie testów poligonowych. Zasada działania ta- możliwościami rakiet naprowadzanych zarówno kiej armaty opiera się bezpośrednio na sile Lorentza okrętowymi sensorami, jak i za pomocą zewnętrz- (jest to siła działająca na cząstkę obdarzoną ładun- nych środków wsparcia. Ten mankament jednak po- kiem elektrycznym, poruszającą się w polu elektro- woli zanika. Co prawda fiaskiem skończyły się pro- magnetycznym). Wnętrze przewodu lufy armaty skła- gramy artyleryjskiego systemu AGS (Advanced Gun da się z dwóch równoległych szyn („rail”, stąd „rail- System) dla okrętów typu Zumwalt, jednak w tym gun”), umieszczonych w zadanej odległości od siebie wypadku głównie za sprawą „obcięcia” programu i podłączonych do źródła napięcia. Miejsce ładunków POWOLI budowy tych okrętów do zaledwie trzech sztuk, co miotających zastąpił prąd elektryczny. Duża kubatura POWRACA w niebotyczny sposób podniosło koszt pojedynczej przedziałów na okręcie sprzyja zastosowaniu armat KONCEPCJA jednostki ognia dla wyspecjalizowanej amunicji kali- o znacznie dłuższym przewodzie lufy, a więc również OKRĘTÓW bru 155 mm (6,1”). Na tym tle – dla kontrastu – wy- zwiększonym czasie działania pola elektromagne- BARDZO śmienicie ma się rozwój dotychczasowo użytkowa- tycznego na rozpędzony pocisk, co pozwoliło zwięk- DROGICH nych armat kalibru 127 i 76,2 mm, przy czym te szyć zasięg rażenia. Do zasilania armaty potrzebne I SKOMPLIKO- pierwsze od niedawna otrzymały amunicję z systema- jest źródło o bardzo dużej energii. Należy przy tym WANYCH mi naprowadzania (High-Velocity Projectiles – HVP), pamiętać, że źródła zasilania armat elektromagne- W BUDOWIE, a te drugie mogą strzelać np. wyspecjalizowanymi po- tycznych wykorzystują kompulsatory bezrdzeniowe. ciskami serii Vulcano. ALE DUŻO Są to maszyny o sporych gabarytach, co pozwala na Najważniejsze jednak, że sporym sukcesem zakoń- ich praktyczne wykorzystanie w artylerii okrętowej TAŃSZYCH czyły się poligonowe testy amunicji HVP do armat jedynie na bardzo dużych jednostkach. Postęp techno- W EKSPLOATACJI. kalibru 127 mm. Mowa o specjalnych, bardzo szyb- logiczny zapewni jednak w najbliższych latach kich (oficjalnie „ponad Ma=7”) pociskach wyposażo- zmniejszenie masy i wymiarów tych urządzeń, co być nych w stery i własny system naprowadzania. Opra- może umożliwi ich zastosowanie także na innych cowano je na bazie podobnej amunicji powstałej okrętach. wcześniej dla armat elektromagnetycznych. Pociski Armaty elektromagnetyczne są bronią kinetyczną. te nie są co prawda tanie, lecz wielokrotnie mniej Pociski nie zawierają ładunków wybuchowych. Do kosztowne od rakiet przeciwlotniczych SM-2 niszczenia samolotów na lotniskach, anten radarów i ESSM przy zbliżonej efektywności i nadal sporym i do zwalczania siły żywej oraz tzw. celów miękkich zasięgu skutecznym (około 80 km i to przy znacznie pociski – przed bezpośrednim trafieniem – uwalniają zredukowanej prędkości wylotowej). Ich skutecz- chmurę stalowych kul niszczących cele za sprawą ność zwiększa dodatkowo wysoka szybkostrzelność energii kinetycznej. Wersja przeciwpancerna pocisku armaty kalibru 127 mm L/62 typu Mk 45 Mod 4 wy- działa na tej samej zasadzie, przy czym nie rozpada nosząca (w zależności od trybu prowadzenia ognia) się przed uderzeniem w cel. Twórcami uzbrojenia są 16–20 wystrzałów na minutę. Poza tym okręty dys- koncerny General Atomics oraz BAE Systems. ponujące tym uzbrojeniem mogą zabrać w morze na- W czerwcu 2007 roku BAE Systems otrzymało kon- wet 680 pocisków na każde działo, co niejako z miej- trakt na produkcję i dostawę prototypowej armaty sca daje możliwość długotrwałego prowadzenia ope- o mocy 12 MJ. Już 31 stycznia 2008 roku przeprowa- racji morskich. Amunicję można też w prosty sposób dzono pierwsze próbne strzelania. Przy mocy równiej uzupełniać w morzu. Praktyczne ostre strzelania 10,64 MW armata z powodzeniem wystrzeliła pocisk przeprowadzone w ramach ćwiczeń „Rimpac ’18” o masie 3,2 kg z prędkością wylotową 2520 m/s. Za- w pełni dowiodły skuteczności tego środka walki. chęcona takimi osiągami US Navy zakontraktowała Niszczyciel USS „Dewey” DDG-105 (typu Arleigh dostawę kolejnego, znacznie potężniejszego modelu Burke Flight IIA) z powodzeniem wystrzelił łącznie armaty kalibru 150 mm o mocy aż 32 MJ. Kilkuletnie 20 pocisków HVP, przy czym w początkowym etapie prace pozwoliły w końcu na strzelanie pociskami prób ograniczono ich prędkość wylotową do Ma=3. o masie 10 kg z prędkością wylotową ponad 2700 m/s Przy tych parametrach możliwe okazało się skuteczne na dystans (oficjalnie) 300 Mm (555 km). rażenie statków powietrznych na dystansie 48 km i ce- Koszt wystrzelenia pocisku kalibru 155 mm nie lów lądowych w granicach około 74 km. Nieoficjal- przekracza 25 tys. dolarów, a więc jest o około 50 ra- nie, docelowa prędkość wylotowa ma przekraczać zy mniejszy od ceny rakiety manewrującej i ponad Ma=7, dzięki czemu amunicja HPV ma być zdolna do 440 razy mniejszy niż rakiety do zwalczania głowic rażenia celów na odległość prawie 220 km, co pozwo- balistycznych. Inną godną odnotowania zaletą armat li zwalczać rakiety balistyczne w końcowej fazie ich elektromagnetycznych jest olbrzymia pojemność ko- lotu. Pociski HVP są także szansą dla okrętów typu mór amunicyjnych – okręty z takim uzbrojeniem za- Zumwalt na szybkie pozyskanie środków ogniowych bierają w morze wielokrotnie więcej amunicji w sto-

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

sunku do artylerii konwencjonalnej. Poza tym skła- LSC nie wspominając) wydaje się być większy od po- dowanie pocisków jest bardzo bezpieczne dla tencjału współczesnych lotniskowców. Armaty elek- jednostki, nie zawierają one materiału wybuchowe- tromagnetyczne oraz wysokoenergetyczne systemy la- go i nie wymagają ładunków miotających do ich wy- serowe pozwolą tym jednostkom walczyć dopóty, do- strzeliwania. póki nie zabraknie im prądu i/lub paliwa. Niezwykle W 2016 roku egzemplarz testowy przeszedł serię wysoką cenę projektu i budowy takich okrętów niezwykle intensywnych prób morskich, które osta- (szczególnie prototypu LSC), jak również uzbrojenia tecznie przesądziły o skuteczności tego rodzaju i systemów obserwacji technicznej, powinny dość uzbrojenia. Pierwotnie Amerykanie planowali wpro- szybko zrekompensować bardzo niskie (szczególnie wadzić nowe armaty do uzbrojenia okrętów typu w zestawieniu z lotniskowcami) koszty utrzymania. Zumwalt już w 2018 roku, następnie na wszystkie po- Dzięki wysokiej automatyzacji zmniejsza się liczba zostałe podstawowe typy jednostek nawodnych (mak- załóg, co także ma zasadnicze znaczenie ekonomicz- symalnie do 2025 roku). W praktyce okazało się to ne (w krajach zachodnich liczba marynarzy stanowi założeniem zbyt optymistycznym. Choć broń ta we- niebagatelny procent kosztów eksploatacyjnych okrę- szła obecnie w stadium zaawansowanych testów (pro- tu), chociaż po przykrych doświadczeniach z jednost- gram otrzymał nawet kolejne zasilenie finansowe), to kami przeznaczonymi do działania na wodach przy- minie jeszcze – prawdopodobnie – kilka lat, zanim brzeżnych (Littoral Combat Ships – LCS) nie należy osiągnie wymaganą gotowość bojową. Problemem z tym zbytnio przesadzać. bowiem nie jest już sama technologia, a źródło zasila- W latach 2002–2017 system AEGIS/BMD zaliczył nia i wynikająca z tego tzw. powtarzalność salw. Wy- co najmniej 29 udanych prób ogniowych w 36 testach magania US Navy są jasne – armaty mają mieć moż- z wykorzystaniem samych tylko pocisków SM-3. Do liwość wykonania (co najmniej) dziesięciu wystrza- tego należy doliczyć pięć udanych przechwyceń łów na minutę i to w każdych warunkach. Tymczasem w stratosferze, z tego cztery z użyciem pocisków do początku 2017 roku udało się uzyskać powtarzal- SM-2 i jedno z wykorzystaniem rakiet uniwersalnych ność na poziomie zaledwie 45–55% wymaganej i to SM-6. W 2008 roku w operacji „Burnt Frost” zestrze- wyłącznie w „sterylnych” warunkach poligonowych. lono starego satelitę rozpoznawczego USA-193 – do Dopiero w połowie 2017 roku Morskie Biuro Ba- zadania wykorzystano zmodyfikowaną rakietę SM-3 dawcze US Navy (ONR) poinformowało oficjalnie Block IB odpaloną z pokładu krążownika rakietowe- o udanym, spełniającym wszelkie wymagania, teście go z systemem AEGIS/BMD typu Ticonderoga. armaty elektromagnetycznej. Obejmował on dwie W tym samym roku przeprowadzono kolejny udany pełne dziesięciowystrzałowe salwy. Podczas prób wy- test FTM-14, w którym inny krążownik typu Ticon- strzelono serię pocisków z energią 32 MJ i prędkością deroga zestrzelił rakietę krótkiego zasięgu w jej koń- początkową 9200 km/h. Uderzyły one w cel odległy cowej fazie lotu z użyciem dwóch rakiet SM-2 o 180 km z prędkością końcową aż 6000 km/h. Block IV. W 2011 roku podjęto z kolei udaną próbę W 2020 roku przeprowadzono kolejne udane testy, śledzenia (przez radar lądowy AN/TPY-2 oraz okręto- a analiza ich wyników pozwoli podjąć dowództwu wy system AN/SPY-1D) i przechwycenia z użyciem US Navy ostateczną decyzję co do dalszego rozwoju rakiety SM-3 pocisku balistycznego w jego środkowej broni elektromagnetycznej. Tym niemniej wydaje się, fazie lotu. że precyzyjne zwalczanie rakiet balistycznych za po- Wydaje się, że powoli powraca koncepcja okrętów mocą tej broni to wciąż niejako „pieśń przyszłości”. bardzo drogich i skomplikowanych w budowie, ale Z drugiej strony armaty elektromagnetyczne na pew- dużo tańszych w eksploatacji. Połączenie komplekso- no na tym tle znacznie wyprzedzą zestawy wysoko- wej technologii stealth (GHOST) z rozbudowaną energetycznych laserów. Te bowiem, choć są już im- ochroną bierną i silną obroną czynną może stanowić plementowane na pokłady okrętów US Navy (zestawy prostą drogę do budowy bardzo dużych okrętów gene- Helios), na razie są jedynie środkiem obrony bezpo- rujących olbrzymie pokłady mocy. W wypadku średniej (CIWS). uzbrojenia takich jednostek nie będzie (w zasadzie już nie ma) limitów zasięgu pod względem rażenia celów JAKA PRZYSZŁOŚĆ? naziemnych, a co najważniejsze, będą one wprost Mimo wielu przeciwieństw oraz zwiększających „najeżone” efektorami służącymi do zwalczania plat- się kosztów projektowych i konstrukcyjnych, przy- form powietrznych i rakiet balistycznych. W przeci- szłość sił zbrojnych należy do okrętów wojennych wieństwie do nawet najbardziej zaawansowanych in- operujących w środowisku sieciocentrycznym, przy stalacji lądowych, okręty pozostaną znacznie bardziej bezpośrednim wsparciu zewnętrznych środków w po- uniwersalne i – przede wszystkim – mobilne. Wraz staci samolotów wczesnego ostrzegania, platform z uderzeniowymi (SSN) i strategicznymi (SSBN) bezzałogowych czy też satelitów geostacjonarnych. okrętami podwodnymi jednostki BMD będą odgry- Już teraz potencjał bojowy zmodernizowanych krą- wały rolę światowego policjanta, którego nie będzie żowników typu Ticonderoga i najnowszych odsłon już limitowała ani wielkość terytorium lądowego niszczycieli typu Arleigh Burke tudzież Zumwalt potencjalnego przeciwnika, ani kontrolowana przez (o jednostkach projektowanych w ramach programu niego przestrzeń powietrzna. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 143 WSPÓŁCZESNE ARMIE Ewolucja użycia komponentu sił szybkiego reagowania

MODERNIZACJA ORAZ PROFESJONALIZACJA PODODDZIAŁÓW TEGO RODZAJU WOJSK SKUTKUJĄ WYŻSZYM POZIOMEM ICH GOTOWOŚCI BOJOWEJ.

ppłk dr Marek Depczyński osyjskie wojska powietrznodesantowe (WPD) to racji zaczepnej prowadzonej z wykorzystaniem de- Rjedynie około 5% stanu osobowego rosyjskich santów spadochronowych. sił zbrojnych i jednocześnie samodzielny rodzaj wojsk podporządkowany bezpośrednio naczelnemu TEORIA A PRAKTYKA dowódcy. Utrzymując ich zdolność do przerzutu, Po raz pierwszy radziecką koncepcję prowadzenia zapewnia się możliwość projekcji siły w dowolnym działań desantowych podważyły straty odnotowane Autor jest adiunktem rejonie Rosji oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie. w operacjach powietrznodesantowych z czasów w Zakładzie Oficjalnie są przeznaczone do szybkiego przerzutu II wojny światowej. W ich rezultacie zdeprecjonowa- Rozpoznania i desantowania w celu realizacji zadań w ugrupowa- ne do rangi ogólnowojskowego związku operacyjne- Wojskowego i Walki niu przeciwnika, paraliżowania jego systemu dowo- go wojska powietrznodesantowe – spadochroniarzy Radioelektronicznej dzenia i wsparcia logistycznego, blokowania odwo- przekształcono w oddziały doborowej piechoty. Uwa- Instytutu Działań dów i osłony skrzydeł oraz samodzielnych kierun- runkowania zimnej wojny zdecydowały o reaktywacji Informacyjnych Wydziału ków, a także blokowania i niszczenia jego desantów. i rozwoju oddziałów powietrznodesantowych, które Wojskowego ASzWoj. Ze względu na ich możliwości są częścią odwodu wykorzystywano do utrzymania status quo w obsza- naczelnego dowódcy decydującą również o poten- rze wpływów ZSRR. Jednakże sposób działania przy- cjale komponentu sił operacyjnego reagowania datnego instrumentu polityczno-militarnego nacisku (98 Dywizja Powietrznodesantowa oraz 31 Brygada odbiegał od wizji marszałka Tuchaczewskiego zmate- Desantowo-Szturmowa) zadeklarowanych do Orga- rializowanej w radzieckiej koncepcji użycia wojsk po- nizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym wietrznodesantowych. Przydatność desantów spado- (OUBZ). Ponadto, stanowiąc kosztowną elitę sił chronowych zakwestionowano w Afganistanie, gdzie zbrojnych, są nie tylko przedmiotem dumy, lecz braki w sile ognia oraz osłonie pancernej uzupełnia- również sporów, jak też kontrowersyjnych opinii no, wprowadzając do pododdziałów powietrznode- i ocen. santowych środki walki typowe dla wojsk zmechani- Mimo wielokrotnych reorganizacji i redukcji na- zowanych. W dolinie Panczsziru i w całym dal wpisują się w zdefiniowaną w latach trzydzie- Afganistanie działania bojowe zdominowały śmi- stych XX wieku radziecką koncepcję głębokiej ope- głowce, a jeden z nielicznych desantów spadochrono-

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Przebieg współczes- nych konfliktów zbrojnych potwierdza, że o sukcesie nie decyduje masa piechoty, czołgów i artylerii. Zwycięstwo determinuje między innymi umiejętne zastosowanie niewielkich zgrupowań przygotowanych do szybkiego przerzutu w rejon operacji. MO FEDERACJI ROSJSKIEJ MO FEDERACJI

wych jako prowokacja został wykorzystany do ustale- pułku lub dywizji powietrznodesantowej w pełnym nia położenia strony przeciwnej1. Interwencja składzie. Dlatego też zrezygnowano z desantów, w Afganistanie potwierdziła zmierzch spadochronu a działania bojowe prowadziły batalionowe i kompa- oraz odejście od dużych operacji powietrznodesanto- nijne grupy bojowe. wych prowadzonych w ugrupowaniu przeciwnika. Po W czasie opanowywania Półwyspu Krymskiego za- rozpadzie ZSRR w składzie rosyjskich sił zbrojnych angażowano około 6 tys. spadochroniarzy wydzielo- utrzymano cztery dywizje powietrznodesantowe nych z czterech dywizji oraz 56 i 31 Brygady Desan- (DPD), kilkanaście brygad desantowo-szturmowych towo-Szturmowej, a także z 45 Brygady specnazu. (BDSz) przejętych ze składu wojsk lądowych oraz nie- Łącznie na potrzeby operacji sformowano około 11 tak- przystającą do nowych uwarunkowań koncepcję ich tycznych batalionowych grup bojowych (TBGB), sta- użycia. Mimo elitarnego charakteru w konfliktach lo- nowiących prawie 50% potencjału zaangażowanego kalnych po 1991 roku pododdziały powietrznodesan- w działania bojowe. Rezygnując z operacji powietrzno- towe nadal wykorzystywano jako zwykłą piechotę, desantowej i wykorzystania spadochronów, pododdzia- której potencjał ponownie wzmocniono środkami wal- ły przerzucono na Krym transportem morskim oraz po- ki wojsk lądowych. Irracjonalne rozwiązanie, stano- wietrznym. Zdolność do skrytego przerzutu podod- wiąc wymóg chwili, uzasadniono brakiem alternaty- działów aeromobilnych, gwarantująca zaskoczenie wy oraz poziomem utrzymywanej gotowości bojowej i osiągnięcie przewagi, zdecydowała o realizacji zasad- tego rodzaju wojsk. W Czeczenii, potwierdzając przy- niczych celów operacji. Po opanowaniu Półwyspu pod- datność śmigłowców, kolejny raz zakwestionowano ra- oddziały powietrznodesantowe wycofano i ześrodko- dziecką koncepcję użycia WPD. Ich użyteczność oraz wano wzdłuż wschodniej granicy z Ukrainą. Wiosną walory jako komponentu mobilnego udowodniono 2014 roku zadania wsparcia separatystów w obwodach w trakcie pięciodniowej interwencji w Gruzji, gdzie donieckim i ługańskim realizowało rotacyjnie około mimo korzystnych warunków Rosjanie zrezygnowali 82 taktycznych batalionowych grup bojowych, z tej z desantów spadochronowych w ugrupowaniu prze- liczby prawie 30% stanowiły siły i środki wydzielone ciwnika. W sierpniu 2008 roku przerzucone w rejon z wojsk powietrznodesantowych (około 25 grup). konfliktu pododdziały powietrznodesantowe, decydu- Druga dekada XXI wieku oprócz udziału w dwóch jąc o przebiegu operacji (Osetia Południowa), były je- konfliktach lokalnych to również kolejny etap w proce- dynym sprawnym narzędziem walki na teatrze działań sie przebudowy zdolności WPD. Podjętą w 2009 roku (Abchazja)2. Specyfika obszaru, na którym prowadzo- próbę reorganizacji komponentu uzasadniano konieczno działania, oraz ograniczony czas konfliktu wyklu- nością wprowadzenia zmian w koncepcji użycia odwo- czyły możliwość przerzutu i rozwinięcia etatowego du naczelnego dowódcy. Opór wewnętrzny spowolnił

1 W ramach operacji „Magistrala” 22 listopada 1987 roku na przełęcz Sate-Kando desantowano ze spadochronami manekiny w celu wykrycia stanowisk ogniowych przeciwnika. W rezultacie uderzeń z powietrza przełęcz została zajęta bez strat przez pododdziały 103 DPD. 2 Ze względu na brak gotowych jednostek w rejonie przygranicznym do Abchazji przerzucono komponent wojsk powietrznodesantowych. W sytuacji braku zorganizowanego oporu i klasycznej linii styczności elementy te prowadziły działania rajdowe.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 145 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 1. PRAWDOPODOBNA STRUKTURA ORAZ SPRZĘT DYWIZJI DESANTOWO-SZTURMOWEJ PO 2018 ROKU

Siły pdsz pa prplot br binż-sap bł DDSz Środki walki Stan osobowy 1800 560 160 350 130 246 8000 T-72B3 40 2S25 6 3 21 BMD-2/4M 113 10 350 BTR-82A 10 10 BTRD / MDM 44 6 14 10 2 162 1W119 8 8 32 BMD-1KSZ/R-149 7 1 1 1 1 5 30 BMD-1R 1 2 5 R-440 2 2 BREM-D 3 12 BTRD-RD 8 32 BTRD ZD 9 36 9K35 Strzała 10MN 12 12 2S9 18 18 72

Opracowanie własne. D-30 12 12

proces reorganizacji (rozformowanie 106 DPD), z któ- niesieniu do pierwszego rzutu desantu, natomiast rej ostatecznie zrezygnowano po zmianie na stanowi- przerzut sił głównych przewidziano na zdobyte lotni- sku ministra obrony. W rezultacie podjętych działań ska i lądowiska. W 2013 roku wraz z korektą progra- do 2012 roku strukturę organizacyjną dywizji zunifi- mu reformy WPD przygotowano według dwóch róż- kowano i wzmocniono kolejnymi elementami (pułki nych koncepcji projekt perspektywicznych wojsk are- rakiet przeciwlotniczych). Ponadto, w ramach mody- omobilnych, które obok sił operacji specjalnych oraz fikacji koncepcji użycia wojsk powietrznodesanto- tworzonych sił ekspedycyjnych (piechota morska) wych, przerzut i desantowanie z wykorzystaniem sys- mogą stanowić kręgosłup sił szybkiego reagowania. temów spadochronowych utrzymano jedynie w od- Zgodnie z nową koncepcją, pełniąc funkcję odwodu

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

naczelnego dowódcy, wojska powietrznodesantowe Oprócz pojawienia się sprzętu o ograniczonej możli- mają utrzymywać gotowość do realizacji zadań samo- wości przerzutu i desantowania kolejnym symptomem dzielnie lub w ramach wsparcia zgrupowań wojsk na potwierdzającym zerwanie z radziecką koncepcją wy- dowolnym kierunku operacyjno-strategicznym. W ra- korzystania wojsk powietrznodesantowych może być mach teatru działań wojennych każde z utworzonych zapowiedź reaktywacji 104 DDSz, której pułki do dowództw operacyjno-strategicznych, dysponując 2023 roku mogą zostać rozwinięte w garnizonach przydzieloną BDSz, ma osiągnąć zdolność do ela- Ulianowsk, Engels oraz Orenburg na bazie elemen- stycznego reagowania w sytuacji wzrostu zagrożenia tów 31 BDSz. Wcześniej awizowany plan utworzenia w skali lokalnej. W przypadku eskalacji konfliktu do 345 BDSz w rejonie Woroneża zastąpiono formowa- działań mogą być wprowadzane dywizje powietrzno- niem Brygady Wsparcia Materiałowo-Technicznego desantowe lub desantowo-szturmowe, które we współ- (345 Brygada Desantowo-Szturmowa jako 345 Pułk działaniu z komponentem lądowym będą realizować Desantowo-Szturmowy przewidziany w składzie główne zadania na teatrze działań. 104 DDSz). W nawiązaniu do przyjętej koncepcji korekta proce- W 2013 roku wzmocnienie potencjału wojsk po- W 2020 ROKU su transformacji po 2013 roku skutkowała znaczącym wietrznodesantowych po przejęciu brygad desantowo- WOJSKA wzmocnieniem potencjału WPD, w których skład włą- -szturmowych skutkowało pogłębieniem różnic struk- POWIETRZNO- czono 11, 56 i 83 Brygadę Desantowo-Szturmową turalno-organizacyjnych oraz sprzętowych. Wyposa- DESANTOWE (BDSz). Ponadto 38 Pułk Łączności oraz 45 Pułk Roz- żone w bojowe wozy piechoty (BWP-2) bataliony STANOWIĄ poznawczy Specjalnego Przeznaczenia przeformowa- desantowo-szturmowe 11, 56 oraz 83 BDSz po desan- KONGLOMERAT no odpowiednio w 45 Brygadę Specjalnego Przezna- towaniu mogły stanowić uzupełnienie lekkiej piecho- LEKKIEJ PIECHOTY, czenia oraz 38 Brygadę Wsparcia Dowodzenia. ty (rys. 3). Formowanie pododdziałów czołgów oraz SPECNAZU, W dywizjach oraz brygadach na bazie kompanii roz- pododdziałów wsparcia wyposażonych w sprzęt PODODDZIAŁÓW poznawczych rozwinięto bataliony rozpoznawcze wojsk lądowych (50–70% wozów bojowych nie jest POWIETRZNO- z kompanią specjalnego przeznaczenia dysponującą przygotowanych do desantowania z wykorzystaniem DESANTOWYCH lekkimi opancerzonymi samochodami patrolowymi systemów spadochronowych), mimo że wzmocnił ich (LOSP) Tigr lub Ryś oraz z kompanią rozpoznania ra- potencjał, zdecydował o utracie zdolności do przerzu- I DESANTOWO- dioelektronicznego. Dodatkowo w dywizjach rozwi- tu i desantowania całością sił. W ramach eksperymen- -SZTURMOWYCH. nięto pododdziały remontowe, zaopatrzenia i medycz- tu w 56 BDSz sformowano batalion desantowo-sztur- ne. Etat związków taktycznych powiększono o samo- mowy, który zamiast BWP-2 otrzymał lekkie pojazdy dzielną kompanię walki radioelektronicznej (zestawy Uaz Patriot. W 2017 roku w trakcie przygotowania do RB-531 Infauna, Leer-2, zestawy namierzania i zakłó- ćwiczeń „Wschód 2018” w 31 BDSz wdrożono eks- cania RP-377L oraz RP-377LA Lorandit), kompanię perymentalny etat, by sprawdzić zdolność do prowa- bezzałogowych statków powietrznych (zestawy BSP dzania działań aeromobilnych. Sformowano dwa po- Orlan-10, Eleron-3, Tahion i Iskatiel) oraz o pułkowe zbawione ciężkiego sprzętu bataliony aeromobilne, plutony snajperów. W 2016 roku w dywizjach oraz których pododdziały wsparcia: baterię moździerzy brygadach desantowo-szturmowych rozpoczęto for- oraz przeciwpancerną posadowiono na pojazdach Ryś mowanie batalionów czołgów (w 7 i 76 DDSz odpo- oraz Uaz Patriot. Dowódcy eksperymentalnej brygady wiednio 104 i 124 bcz). Jednocześnie w ramach podporządkowano grupę lotniczą w składzie: eskadra 76 oraz 7 DDSz rozpoczęto rozwijanie trzeciego pułku śmigłowców bojowych, dwie eskadry transporto- desantowo-szturmowego (odpowiednio 237 i 97 pdsz) wych Mi-8, eskadra ciężkich Mi-26, pododdział BSP – rysunek 1. We wszystkich związkach taktycznych (Orlan-10) oraz element wsparcia geograficznego. utworzono nieetatowe elementy przeznaczone do wal- Dla przekazanej dowódcy koalicyjnego zgrupowa- ki z bezzałogowymi statkami powietrznymi przeciw- nia wojsk grupy operacyjnej wojsk powietrznodesan- nika. Ponadto w ramach WPD sformowano element towych (w składzie 31, 11 i 83 BDSz oraz 38 Pułk kartografii operacyjnej i nawigacji przygotowany do Łączności, łącznie około 6 tys. żołnierzy i 900 jedno- realizacji zadań polegających na analizie i ocenie tere- stek sprzętu) ćwiczenia „Wschód 2018” rozpoczęły nu oraz do przekazywania danych w zautomatyzowa- się w sierpniu przerzutem do rejonu planowanych nych systemach dowodzenia. działań i ich operacyjnym rozwinięciem. Do bazy lot- W rezultacie reorganizacji tylko 98 oraz 106 Dywi- niczej Biała w rejonie Irkucka przerzucono taktyczną zja Powietrznodesantowa utrzymują zdolność do batalionową grupę bojową (TBGB) z 11 Brygady De- przerzutu i desantowania ze spadochronami całością santowo-Szturmowej (około 700 żołnierzy, 50 jedno- sił (rys. 2). W strukturze organizacyjnej każdego stek sprzętu, w tym BMD-2K-AU, BTRD, 2S9). z pułków desantowo-szturmowych 7 i 76 Dywizji W rejon bazy lotniczej Ukrainka przerzucono dwie Desantowo-Szturmowej pozostawiono jeden batalion TBGB z 83 BDSz, natomiast z Ulianowska w rejon powietrznodesantowy przygotowany do desantowania poligonu Cugoł przebazowano elementy eksperymen- ze spadochronami w celu uchwycenia lotniska lub lą- talnej 31 BDSz. W dynamicznej fazie ćwiczeń dowiska. W konsekwencji wzmacniania potencjału (13 września) na głównym kierunku działania (Kraj dywizje WPD przejęły znaczą ilość sprzętu ciężkiego Zabajkalski, poligon Cugoł), w ramach osłony skrzy- wojsk lądowych (T-72B3, Strzała 10MN, BTR-82A). dła zgrupowania wykonującego przeciwuderzenie,

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 147 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 2. PRAWDOPODOBNA STRUKTURA ORAZ SPRZĘT DYWIZJI POWIETRZNODESANTOWEJ PO 2018 ROKU

Siły ppd pa prplot br binż-sap bł DPD Środki walki Stan osobowy 1680 560 160 350 130 246 7500 2S25 6 3 21 BMD-2/4 111 10 350 BTR-82A 10 10 BTRD / MDM 27 6 14 10 2 162 1W119 8 8 32 BMD-1KSZ/R-149 7 1 1 1 1 5 30 BMD-1R 1 2 5 R-440 2 2 BREM-D 3 12 BTRD-RD 8 32 BTRD ZD 9 36 9K35 Strzała 10MN 12 12 2S9 18 18 72

Opracowanie własne. D-30 12 12

przeprowadzono operacyjno-taktyczny desant spado- ciwnika w celu utrzymania tempa natarcia głównego chronowy3. Równocześnie na głównym kierunku ude- zgrupowania uderzeniowego. rzenia taktyczny desant śmigłowcowy (TDŚ)4 wyko- Przerzut i desantowanie dwóch taktycznych batalio- rzystano do uchwycenia przyczółka, niszczenia nowych grup bojowych z 31 Brygady Desantowo- elementów systemu dowodzenia oraz rażenia prze- -Szturmowej zabezpieczała grupa lotnicza w składzie:

3 Taktyczną batalionową grupę bojową 11 BDSz, łącznie około 700 żołnierzy i 50 jednostek sprzętu bojowego, przerzucono 25 samolotami Ił-76 z bazy Biała i desantowano na zrzutowisko Bułak. Desant opanował lotnisko polowe przeciwnika, po czym blokował ważne obiekty i rubieże. 4 Taktyczną batalionową grupę bojową 31 BDSz, łącznie 1500 żołnierzy oraz sprzęt ciężki, wtym cztery LOSP Ryś z PPK Kornet plutonu przeciwpan- cernego, Uazy Picup, kwadrycykle oraz pluton haubic D-30, przerzucono na pokładach Mi-6 lub zewnętrznych zaczepach Mi-8.

148 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

45 x Mi-8 oraz 2 x Mi-26 z grupy śmigłowców transportowych, 14 x Mi-24 z grupy szturmowej oraz RYS. 3. PRAWDOPODOBNA 8 x KA-52 (Mi-28N) z grupy wsparcia. Zadanie desantowania sprzętu i stanów osobowych (weryfikacja) STRUKTURA ORAZ SPRZĘT wykonywano trzema sposobami: po lądowaniu, w ramach przyziemienia oraz z zawisu z zastosowaniem BRYGADY DESANTOWO- technik linowych. Wcześniej w rejon lądowania desantu ze spadochronami przerzucono elementy rozpo- -SZTURMOWEJ PO 2018 ROKU znawcze. W pierwszym rzucie desantu grupy szturmowe oddziału wydzielonego (OW) na Mi-24 wykorzystano do działań uprzedzających i zabezpieczenia rejonu lądowania sił głównych. Siły te oraz odwód i wysunięte stanowisko dowodzenia brygady zostały przerzucone śmigłowcami Mi-8 i Mi-26 na opanowa- ne lądowiska. W kolejnej dobie ćwiczeń, na kierunku pomocniczym w Kraju Przymorskim, w ramach powietrzno-morskiej operacji desantowej dwie taktyczne batalionowe grupy bojowe (w tym batalion powietrznodesantowy na bojowych wozach desantowych BMD-2 i batalion desantowo-szturmowy na BWP-2) z 83 Brygady Desantowo-Szturmowej jako oddział wydzielony desantowano (Półwysep Klerk, poligon Baburowo, zrzutowisko Sławianka) w celu opanowania obiektów i stworzenia warunków do wysadzenia sił głównych desantu morskiego (155 Bryga- da Piechoty Morskiej). 31 BDSz 56 BDSz 11 BDSz 83 BDSz Zdolności 56 BDSz zweryfikowano w październiku 2019 roku. W ramach brygadowych ćwiczeń taktycz- Stan osobowy 2617 2699 2500 nych TBGB (wzmocniony batalion powietrznodesan- T-72B3 41 41 41 41 towy) przerzucono na lotnisko załadowania Engels, BMD-2 46 33 32 32 skąd została zrzucona na spadochronach (rejon zrzu- BMD-4M 62 towiska Ostrowska, obwód Wołgograd) w celu opano- BWP-2 46 92 92 wania lotniska i stworzenia warunków do przyjęcia sił BTR-82A 10 10 24 24 głównych desantu. W kolejnym etapie ćwiczeń na po- BTR-D 7 18 ligonie Kamyszyn taktyczna batalionowa grupa bojo- BTR-MDM 39 wa wraz z batalionem czołgów oraz dywizjonem arty- 1W119 6 2 lerii po pokonaniu przeszkody wodnej prowadziły na- BMD-1KSZ 7 1 tarcie we współdziałaniu z taktycznym desantem BMD-1R 2 śmigłowcowym (około 200 żołnierzy w 15 śmigłow- cach Mi-8). BREM-D 4 5 Podsumowując proces reorganizacji wojsk po- BTR-RD 6 wietrznodesantowych, należy wskazać, że w 2019 roku BTR-ZD 15 3 potwierdzono zamiar sformowania na ich potrzeby ZU-23-2 8 8 brygady śmigłowców (w latach 2021–2022) oraz bry- WERBA 27 27 27 27 gady artylerii (do 2025 roku). W skład formowanej od 2S9 18 6 6 6 2019 roku brygady śmigłowców wejdą: eskadra śmi- 82 mm B-14 12 18 głowców szturmowych Mi-35M, dwie eskadry D-30 18 18 18 18 śmigłowców transportowych Mi-8 oraz eskadra Opracowanie własne. ciężkich Mi-26, łącznie 48–50 śmigłowców. Rozwi- nięcie w ciągu kolejnych 2–3 lat (Riazań, Orenburg lub Woroneż) brygady śmigłowców w ramach WPD Powietrznodesantowej oraz 56 Brygady Desantowo- ma stanowić alternatywę dla czasochłonnego i na- -Szturmowej, które w składzie operacyjnego desantu rażonego na błędy procesu koordynacji między woj- spadochronowego lądowały na dwóch zrzutowiskach skami powietrznodesantowymi oraz Południowym w rejonie poligonu Kapustin Jar. Przerzut i desantowa- Dowództwem Operacyjno-Strategicznym (PDOS) nie zabezpieczało około 57 transportowych samolotów i Dowództwem Sił Powietrzno-Kosmicznych. Ił-76MD, które wchodziły w rejon zrzutu w dwóch po- We wrześniu 2020 roku w trakcie ćwiczeń „Kaukaz tokach na pułapie 600–900 m z odstępem około 3 km 2020” w rejonie Taganrogu ześrodkowano elemen- oraz 30-sekundowym interwałem, co skróciło maksy- ty 7 Dywizji Desantowo-Szturmowej, 106 Dywizji malnie czas desantowania 900 żołnierzy i 118 jedno-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 149 WSPÓŁCZESNE ARMIE

stek sprzętu (w tym 10 x BMD-4M). Równocześnie, mi czołgów na podwoziu kołowym transportera Bume- weryfikując zdolności do prowadzenia działań aeromo- rang K-16 lub bojowego wozu piechoty Bumerang bilnych, na poligonie Kapustin Jar przeprowadzono tak- K-17. Na potrzeby pododdziałów artylerii są realizowa- tyczny desant śmigłowcowy. Podobnie jak w przypad- ne programy modernizacji moździerzy 2S9 Nona-S, ku ćwiczeń „Wschód 2019”, do przerzutu pododdzia- testy samobieżnej armaty przeciwpancernej 2S25 łów 56 BDSz zaangażowano około 80 śmigłowców. Sprut-SDM1 oraz programy badawczo-rozwojowe Na- Oddział wydzielony (awangarda) na śmigłowcach brasok (samobieżny moździerz 2S41 Drok kalibru Mi-24 opanował rejon lądowania, gdzie zabezpieczył 82 mm, armata 2S42 Lotos kalibru 120 mm oraz 2S40 przyjęcie sił głównych przerzucanych na Mi-8AMTSz. Floks), a także wieloprowadnicowej wyrzutni rakieto- Odwód oraz ciężki sprzęt desantu przerzucono na po- wej kalibru 50–80 mm. System obrony przeciwlotni- kładach Mi-26. Łącznie w rejon lądowania przetrans- czej związków taktycznych wojsk powietrznodesanto- portowano około 1170 żołnierzy oraz 40 jednostek wych może zostać wzmocniony zestawami Ptasznik. sprzętu ciężkiego, w tym baterię haubic D-30 kalibru W kontekście formowania pododdziałów aeromobil- 122 mm (na zewnętrznych zaczepach Mi-8) oraz testo- nych na podkreślenie zasługuje realizowany od 2018 wane wielozadaniowe pojazdy aeromobilne (ros. mno- roku program śmigłowca Mi-8AMTSz-WN, który gocelewoj aeromibilnyj awtomobil) oraz przyjęty do w latach 2020–2021 może zakończyć się uruchomie- uzbrojenia pojazd specjalny K4386 Tajfun-WPD. niem produkcji lekkiego śmigłowca wielozadaniowego przygotowanego do przerzutu oraz wsparcia ogniowego KIERUNKI ZMIAN desantu z wykorzystaniem rakiet kierowanych o zasię- Wzmacniany ciężkim sprzętem potencjał wojsk po- gu do 6 tys. m. Ponadto po 2026 roku podjęty program wietrznodesantowych może świadczyć o odejściu od ra- ciężkiego śmigłowca bojowego dla WPD może skutko- dzieckiego modelu ich użycia. Do czerwca 2020 roku wać wprowadzeniem do uzbrojenia perspektywicznego prawdopodobnie w sześciu batalionach (dywizje i bry- wozu bojowego. gady desantowo-szturmowe) było około 240 czołgów Systematycznie jest zwiększana liczba batalionów T-72B3. W 8 batalionach (cztery w 76 DDSz, dwa pierwszej kolejności użycia (24-godzinna gotowość do w 106 DPD, dwa w 31 BDSz) oraz w Wyższej Szkole rozpoczęcia działań), zdolnych do prowadzenia przez Oficerskiej w Riazaniu (17 wozów) i w 242 Centrum około 30 dni autonomicznych działań na samodzielnych Szkolenia (dziesięć wozów) pozostawało łącznie około kierunkach, oraz liczba batalionów drugiego rzutu, osią- 320 wozów BMD-4M. W czerwcu 2020 roku, po wyco- gających gotowość do przystąpienia do działania w cią- faniu z eksploatacji około 200 sztuk BMD-1P, wszyst- gu 72 godzin. Do 2016 roku w każdym pułku utrzymy- kich BMD-3 oraz BMD-4 zasadniczym wozem bojo- wano dwa bataliony uzupełniane żołnierzami służby wym był BMD-2. Prawie 900 do 1000 tych wozów kontraktowej. Zgodnie z prognozą do 2030 roku stanowiło uzbrojenie batalionów powietrznodesanto- wzmocnienie struktur dywizji oraz formowanie kolej- wych. Natomiast pododdziały wsparcia i zabezpieczenia nych związków taktycznych może skutkować zwięk- miały w wyposażeniu około 700 transporterów BTR-D szeniem liczebności wojsk powietrznodesantowych do oraz około 180 nowych BTR MDM. Oprócz sprzętu 70–75 tys. żołnierzy oraz pełnym ich uzawodowieniem. przygotowanego do przerzutu i desantowania z wykorzystaniem systemów spadochronowych w pięciu bata- KONKLUZJE lionach BDSz utrzymywano łącznie 240 sztuk BWP-2. W 2020 roku wojska powietrznodesantowe stanowią W batalionach oraz kompaniach rozpoznawczych pozo- konglomerat lekkiej piechoty, specnazu, pododdzia- stawało 110–120 transporterów BTR-82A/80. Do pod- łów powietrznodesantowych i desantowo-szturmo- oddziałów specjalnych przekazano ponad 100 samocho- wych. Zasadniczym ich zadaniem pozostaje utrzyma- dów patrolowych Ryś lub Tigr. Uwzględniając zawarte nie zdolności do przerzutu i desantowania w głębi kontrakty, należy ocenić, że do 2025 roku pododdziały ugrupowania przeciwnika, którą w znacznym stopniu powietrznodesantowe mogą zostać wzmocnione liczbą utrudnia niewystarczająca liczba platform lotnictwa 600–800 zmodernizowanych wozów BMD-2M oraz transportowego. Nieodpowiednia liczba środków BMD-2K-AU oraz około 700 nowymi BMD-4M. przenoszenia była, jest i prawdopodobnie będzie za- W planach zakupów ujęto również 100–150 samocho- sadniczym ograniczeniem możliwości ich działania. dów patrolowych Tigr z wyrzutniami PPK Kornet-D1 W 2020 roku lotnictwo transportowe gwarantowało oraz wielkokalibrowym karabinem maszynowym Kord jednoczesny przerzut i desantowanie wzmocnionego kalibru 12,7 mm, a także pierwsze patrolowe pojazdy pułku powietrznodesantowego. Dzięki modernizacji K-4386 Tajfun-WPD. Zakończenie testów fabrycznych lotnictwo transportowe może osiągnąć do 2025 roku oraz przeprowadzenie testów państwowych (ćwiczenia zdolność do jednoczesnego przerzutu i desantowania „Kaukaz 2020”) wielozadaniowych pojazdów aeromo- dywizji powietrznodesantowej. bilnych może skutkować przyjęciem do uzbrojenia W latach pięćdziesiątych XX wieku, wykorzystując WPD platform stanowiących odpowiednik amerykań- zaskoczenie, radzieckie wojska powietrznodesantowe skich Army Ground Mobility Vehicle. mogły być użyte w głębi ugrupowania przeciwnika Ponadto eksperci nie wykluczają możliwości wzmoc- lub na jego skrzydłach. Operacja powietrznodesanto- nienia pododdziałów powietrznodesantowych zestawa- wa obejmowała lądowanie rzutu spadochronowego

150 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

oraz szybowcowego, jednakże brak ciężkiego sprzętu wskazują na możliwość budowy rosyjskich sił szyb- sprowadzał możliwości ich wykorzystania jedynie do kiego reagowania zdolnych do podjęcia działań na te- prowadzenia działań pasywnych obejmujących desan- rytorium Rosji lub w bezpośrednim jej sąsiedztwie. towanie w pobliżu obiektu, jego opanowanie i utrzy- Zweryfikowane w ramach lokalnych konfliktów zdol- manie do czasu podejścia wojsk własnych. Od połowy ności komponentu desantowo-szturmowego (aeromo- lat sześćdziesiątych przyjęte kierunki rozwoju umożli- bilnego) mogą zostać zwiększone po włączeniu do wiły odejście od działań pasywnych i osiągnięcie składu wojsk powietrznodesantowych brygady śmi- zdolności do realizacji zadań manewrowych, co w wa- głowców, co może decydować o przydatności reorga- runkach potencjalnego konfliktu jądrowego decydo- nizowanych brygad desantowo-szturmowych w poten- wało o wzrastającym ich znaczeniu oraz o prioryte- cjalnych konfliktach regionalnych. Brygada śmigłow- tach dalszego ich rozwoju. Na kolejnym etapie wy- ców, zabezpieczając operacyjną manewrowość części móg zapewnienia autonomii działań oraz rozwój pododdziałów powietrznodesantowych, może zredu- systemów obrony przeciwlotniczej decydowały o spo- kować rolę spadochronu traktowanego jako zasadni- sobach wykorzystania tych wojsk. Desanty spado- czy środek desantowania. Z drugiej strony, uwzględ- chronowe planowano w rejonach niebronionych lub niając wielkość terytorium Rosji i jej zobowiązania pozbawionych wojsk przeciwnika. W drugiej połowie w ramach OUBZ, jak również konieczność utrzyma- XX wieku radzieckie WPD, odpowiadające wizjom nia wpływów na Bliskim Wschodzie, całkowita rezy- z lat trzydziestych, osiągnęły zdolność do realizacji gnacja ze spadochronów wydaje się decyzją przed- manewru pionowego w ramach strategicznej operacji wczesną. Od 2019 roku etaty aeromobilne mogą być zaczepnej. Weryfikując zdolności do przerzutu i pro- wprowadzane jedynie w brygadach. Etat dywizji de- jekcji potencjału na Węgrzech i w Czechosłowacji santowo-szturmowych prawdopodobnie obejmuje trzy oraz na podstawie doświadczeń z konfliktów w Wiet- pułki, tym samym całość potencjału tych wojsk będzie namie, na Bliskim Wchodzie i Falklandach – Rosjanie mogła zostać podzielona na trzy komponenty, czyli: potwierdzali wzrastające znaczenie wyspecjalizowa- lekki, obejmujący brygady desantowo-szturmowe, nych zgrupowań desantowo-szturmowych zdolnych przygotowany do reagowania na zagrożenia lokalne do realizacji zadań na szczeblu taktycznym i operacyj- w bezpośrednim sąsiedztwie Rosji; średni, składający nym. Radziecka brygada desantowo-szturmowa z lat się z dywizji desantowo-szturmowych, gwarantujący osiemdziesiątych XX wieku, stanowiąc składową stra- możliwość reagowania w przypadku eskalacji konflik- tegicznej operacji zaczepnej, decydowała o powodze- tu lokalnego do wymiarów regionalnych; ciężki, niu działań prowadzonych przez operacyjne grupy w którego skład wchodzą dywizje powietrznodesanto- manewrowe (OGM frontu lub grupy frontów). Przy- we, przygotowane do przerzutu i reagowania na zagro- datność tych brygad potwierdzono w Afganistanie żenia zarówno na terytorium Rosji, jak i poza jej gra- w czasie działań prowadzonych z wykorzystaniem nicami. Uwzględniając powyższe rozważania, należy śmigłowców lub ciężkiego sprzętu wojsk lądowych. ocenić, że do 2025 roku zdolność do przerzutu i de- Uruchomiony u progu XXI wieku proces transfor- santowania całością sił z zastosowaniem systemów macji skutkuje stopniową redukcją jednostek przygo- spadochronowych prawdopodobnie utrzymają 98 oraz towanych do przerzutu i desantowania z wykorzysta- 106 Dywizja Powietrznodesantowa, łącznie cztery niem systemów spadochronowych, które są wypierane pułki powietrznodesantowe przygotowane do realiza- przez zgrupowania desantowo-szturmowe wykorzy- cji zadań w ramach desantów operacyjnych i opera- stujące śmigłowce5. W 2013 roku, mimo zbieżności cyjno-strategicznych. Oprócz sformowanych sił ope- nazwy, brygady desantowo-szturmowe włączone racji specjalnych, budowanego komponentu sił ekspe- w skład wojsk powietrznodesantowych stanowiły ja- dycyjnych, obie dywizje mogą stanowić zasadniczą kościowo nowy element, którego znaczna część nie część sił szybkiego reagowania. Pozostałe jednostki odpowiadała standardom. Przebieg współczesnych wojsk powietrznodesantowych (około 70–80% poten- konfliktów zbrojnych potwierdza, że o sukcesie nie cjału) będą stanowić zasób lekkiej piechoty przygoto- decyduje masa piechoty, czołgów i artylerii. Zwycię- wanej do prowadzenia działań aeromobilnych. Tym stwo determinuje między innymi umiejętne zastoso- samym kierunki dalszego rozwoju tego rodzaju wojsk wanie niewielkich zgrupowań przygotowanych do definiują zdolności utrzymywane w ramach przerzutu szybkiego przerzutu w rejon operacji (operacja i desantowania z powietrza, w tym zdolności lotnictwa „Serval” w Mali, opanowanie Krymu i wschodniej transportowego oraz lotnictwa wojsk lądowych. Brak Ukrainy). Z drugiej strony, o ewentualnych kierunkach wystarczającej liczby ciężkich i średnich samolotów zmian w koncepcji użycia wojsk powietrznodesanto- transportowych, tym samym brak perspektyw na wych mogą decydować również rezultaty działań re- zwiększenie potencjału tego rodzaju lotnictwa, decy- alizowanych w ramach OUBZ oraz wnioski z przebie- dują o konieczności wprowadzania zmian na korzyść gu operacji w Syrii. Identyfikowane kierunki zmian jednostek aeromobilnych. n

5 W 1993 roku w wojskach powietrznodesantowych pozostawało sześć dywizji i osiem brygad powietrznodesantowych. W 2012 roku były to: dwie DPD, dwie DDSz oraz BDSz. Natomiast w 2018 roku utrzymywano: dwie DPD, dwie DDSz i cztery BDSz. Do 2023 roku zaplanowano pozostawienie dwóch DPD, trzech DDSz oraz trzech BDSz.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 151 WSPÓŁCZESNE ARMIE Platformy powietrzne poziomu strategicznego

ZWIĘKSZAJĄCE SIĘ ZNACZENIE ROZPOZNANIA POWIETRZNEGO BEZPOŚREDNIO PRZEKŁADA SIĘ NA ZWIĘKSZANIE NAKŁADÓW FINANSOWYCH ORAZ ROZWÓJ I INTENSYFIKACJĘ PRAC NAD SPECJALIZOWANYMI NARZĘDZIAMI DO POZYSKIWANIA INFORMACJI O PRZECIWNIKU.

ppłk dr Dariusz Bogusz ykorzystywane współcześnie systemy rozpo- systemów bezzałogowych statków powietrznych Wznania powietrznego w zdecydowany sposób w rozpoznaniu i nie tylko. przyspieszają pozyskiwanie danych i ich analizę, co bezpośrednio wpływa na podnoszenie świadomości RQ-4 GLOBAL HAWK sytuacyjnej dowódców. Jednym z nich jest RQ-4 Glo- System bezzałogowego statku powietrznego RQ-4 bal Hawk, określany mianem pierwszego strategicz- Global Hawk składa się z dwóch komponentów: po- nego systemu bezzałogowych statków powietrznych wietrznego (BSP oraz sensory zainstalowane na jego Autor jest prodziekanem przeznaczonego do rozpoznania powietrznego1. pokładzie) oraz naziemnego (elementy wspierające, Wydziału Global Hawk (fot. 1) to system bezzałogowych stat- elementy kontroli, przesyłanie danych, personel, użyt- Bezpieczeństwa ków powietrznych (HALE) o dużej wytrzymałości ope- kownicy). Global Hawk ze względu na bardzo duży za- Lotniczego Lotniczej rujących na dużych wysokościach. Zaprojektowano go sięg (prawie 20 000 km) jest w stanie realizować zada- Akademii Wojskowej. w celu zapewnienia kompleksowego wywiadu, nadzo- nia nawet wtedy, gdy centrum kontroli jest usytuowane ru i rozpoznania w czasie rzeczywistym na dużych ob- z dala od obszaru, na którym są one prowadzone. szarach geograficznych. Doskonała wydajność systemu Niewątpliwą zaletą tej platformy jest pułap (około znacznie zwiększa zdolność wojsk USA i ich sojuszni- 20 000 m), to prawie dwa razy wyżej, niż latają samo- ków do osiągnięcia celów we wszystkich rodzajach loty pasażerskie. Systemy walki elektronicznej zain- operacji – od pokojowych po działania wojenne. stalowane na niej umożliwiają operowanie w środowi- RQ-4 to wersja lądowa służąca do prowadzenia roz- sku słabego oraz średniego oddziaływania przeciw- poznania obrazowego (Intelligence, Surveillance, and nika. Zasięg, jakim dysponuje, daje jej możliwość Reconnaissance – ISR) oraz elektronicznego (Signals spenetrowania w trakcie jednej misji rozpoznawczej Intelligence – SIGINT). Na jej podstawie zbudowano przestrzeni o powierzchni 120 tys. km². Realizacja za- wersję morską MQ-4C Triton do działań ISR oraz pa- dań na pułapie prawie 20 000 m powoduje, iż Global troli nad obszarami morskimi (Maritime Patrol and Hawk ma zdolności, które pozwalają mu na prowa- Reconnaissance – MPR)2. Obie wersje są przykładem dzenie długotrwałych misji – trwających średnio około na to, jak rozwijają się środki rozpoznania powietrz- 24–28 godz. Jest to czas praktycznie niemożliwy do nego oraz odpowiedzią na zwiększające się znaczenie osiągnięcia dla statków powietrznych lotnictwa zało-

1 D. Kompała, RQ-4 Global Hawk w rozpoznaniu powietrznym, „Zeszyty Naukowe AON” 2014 nr 3(96), s. 165. 2 https://radar.rp.pl/przemysl-obronny/14663-northrop-grumman-zwieksza-produkcje/. 15.11.2019.

152 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Global Hawk w wersji RQ-4 Block 10 USAF TABELA 1. PODSTAWOWE DANE SYSTEMU RQ-4 GLOBAL HAWK

Państwo/użytkownik Stany Zjednoczone/Niemcy (EURO HAWK) USAF, NASA/Luftwaffe Producent/rok produkcji Northrop Grumman 1998 Typ HALE Rozpoznawczy (RQ) Załoga/operatorzy 1 operator Dane techniczne: rozpiętość [m] 35,5 długość [m] 13,4 wysokość [m] 4,6 pułap [m] 20 000 zasięg [km] 19 800 czas lotu [h] 24 w rejonie rozpoznania, 40 ogółem prędkość [km/h] 650 Silnik Allison Rolls-Royce AE30007H dwuprzepływowy autonomiczny start i lądowanie, dynamiczna zmiana zadań Sterowanie lotem lot z wykorzystaniem DGPS w locie czujniki elektrooptyczne, na możliwość załadunku Wyposażenie/uzbrojenie podczerwień oraz radiolokator do 1500 kg sprzętu specjalistycznego Całkowity koszt około 30 mln dol. Opracowano na podstawie: D. Kompała, RQ-4 Global Hawk w rozpoznaniu powietrznym, „Zeszyty Naukowe AON” 2014 nr 3(96).

gowego, ze względu na ograniczenia czynnika ludz- Global Hawk jest wyposażony w rozbudowany sys- kiego. Operowanie na tak dużej wysokości sprawia, iż tem sensorów (Integrated Sensor Suite – ISS). W jego systemowi nie zagrażają myśliwce przeciwnika oraz skład wchodzą dwa urządzenia rozpoznawcze: radar rakiety systemów obrony powietrznej. Wykorzystanie syntetyczny służący do wykrywania celów rucho- do jego budowy technologii stealth czyni go prak- mych SAR/MTI (Synthetic Aperture Radar/Moving tycznie niewykrywalnym dla radarów przeciwnika3. Target Indicator) oraz zintegrowany system sensorów

3 D. Kompała, RQ-4 Global Hawk w rozpoznaniu…, op.cit., s. 165.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 153 WSPÓŁCZESNE ARMIE

elektrooptycznych i zakresu podczerwieni EO/IR (Launch and Recovery Element – LRE) oraz modułu (Elektro-optical/Infra-red). Zasięg radaru SAR kształ- prowadzenia misji MCE (Mission Control Element)7. tuje się w granicy 160 km, natomiast EO/IR – około Sercem awioniki MQ-4C jest wielofunkcyjna aktyw- 50 km. Znajdująca się w wyposażeniu kamera, działa- na stacja radiolokacyjna Northrop Grumman (Multi- jąca w podczerwieni (IR), daje możliwość śledzenia -Function Active Sensor – MFAS). Zamontowana jest obiektów w nocy. ISS pozwala Global Hawkowi na ona w owiewce, która znajduje się pod środkową czę- prowadzenie obserwacji wyznaczonego obszaru, a tak- ścią kadłuba. Jest to radiolokator typu AESA (Active że na rozpoznanie oraz wskazywanie celów uderzeń Electronically Scanned Array) o nowatorskiej kon- (tab. 1). Przykładem przeprowadzonej długotrwałej mi- strukcji – łączy w sobie możliwość skanowania elektro- sji może być zbieranie przez NASA informacji o po- nicznego z mechanicznym obrotem anteny o 360°. wstającym nad Zatoką Meksykańską huraganie, który Oznacza to, że zamiast skanowania przestrzeni w okre- zagrażał Stanom Zjednoczonym. Rzeczywisty obszar ślonym kierunku antena może widzieć przestrzeń misji i trajektoria zmieniały się, co pozwalało śledzić wokół samolotu i bezpośrednio pod nim na odległość aktualne zdarzenia atmosferyczne zidentyfikowane na setek kilometrów. Jeden obrót kamery pozwala zeska- podstawie danych satelitarnych w czasie rzeczywistym nować obszar o powierzchni 5200 km2. Radar rozpo- lub czujników pokładowych RQ-4A. Całkowity czas znaje i klasyfikuje cele nawet w wypadku ich dużego misji przekroczył 24 godz. lotu na dużej wysokości. zagęszczenia oraz ustala ich precyzyjną lokalizację. Eksperyment przeprowadzony przez NASA Earth Radiolokator pracuje w trzech trybach: obserwacji po- Science w 2010 roku sprawił, że lepiej można było zro- wierzchni morza (Maritime Surface Surveillance – zumieć, w jaki sposób burze tropikalne tworzą się, MSS), z syntetyczną aperturą (Synthetic Aperture a następnie przekształcają w wielkie huragany4. Radar – SAR) oraz odwróconą syntetyczną aperturą (Inverse Synthetic Aperture Radar – ISAR)8. MQ-4 TRITON W przypadku obserwacji powierzchni morza system Platforma ta, rozwijana przez Marynarkę Wojenną może pracować w dwóch trybach, tzn. obserwacji Stanów Zjednoczonych od 2008 roku5, jest udoskona- otwartego morza i strefy przybrzeżnej. W takiej sytu- lonym BSP RQ-4 Global Hawk. Pierwszy jej prototyp acji radar skanuje wybrany odcinek przestrzeni i jed- oblatano 22 maja 2013 roku. Triton ma systemy odla- nocześnie śledzi wykryte i oznaczone już cele. W try- dzania i ochrony odgromowej, które pozwalają mu bie SAR radar może punktowo zobrazować wybrany, zejść przez warstwy chmur i uzyskać lepszy widok stat- nieruchomy cel w bardzo wysokiej rozdzielczości. ków i innych obiektów na morzu. W trybie ISAR obrazuje wybrane, ruchome cele znaj- Platforma bezzałogowa współpracuje z samolotem dujące się na powierzchni morza. W części dziobowej załogowym P-8A Poseidon w zakresie nadzoru mor- Tritona, pod kadłubem, jest umieszczona pracująca skiego na tym samym obszarze odpowiedzialności. w podczerwieni elektrooptyczna głowica Raytheon P-8 Posejdon i MQ-4C Triton (fot. 2) koordynują swoje MTS-B (Raytheon’s Multi-Spectral Targeting Sys- działania za pośrednictwem komunikacji sieciowej. tem). W podobną głowicę jest wyposażony MQ-9, Nowa konstrukcja otrzymała wzmocnione struktu- jednak głowica Tritona jest wzbogacona o dodatkowe ralnie skrzydło z systemem odladzania krawędzi natar- elementy – laserowy wskaźnik i dalmierz pozwalające cia oraz systemem przeciwdrganiowym (gust allevia- na śledzenie celu. Obraz z głowicy może być przesyła- tion). Jest napędzana turbowentylatorowym silnikiem ny w czasie rzeczywistym do wyznaczonych odbior- Rolls-Royce AE 3007H. Zastosowano w nim nowe ców, centrów dowodzenia oraz okrętów i samolotów. oprogramowanie, co pozwala na mniejsze zużycie pali- Kolejny ważny element to pasywny system wsparcia wa i elastyczniejsze sterowanie siłą ciągu (w zakresie elektronicznego AN/ZLQ-1 ESM (Electronic Support 28,9−39,7 kN). Wlot powietrza do silnika wyposażono Measures – ESM). Umożliwia on wykrywanie w try- w system odladzania, czego nie ma RQ-4B. Triton dys- bie automatycznym źródeł emisji radiowych, ich iden- ponuje także mocniejszym generatorem prądu6. tyfikację i geolokalizację9. Teoretycznie MQ-4C może utrzymywać się w po- Bezzałogowy system powietrzny MQ-4C Triton zo- wietrzu przez 30 godz. (tab. 2). Platformą kieruje czte- stał opracowany na zlecenie Marynarki Wojennej Sta- rech operatorów z naziemnej stacji kontroli, czyli do- nów Zjednoczonych w ramach programu budowy wódca misji, pilot oraz dwóch operatorów systemów platformy do prowadzenia obserwacji na dużym ob- pokładowych. Naziemna stacja kontroli składa się szarze morskim (Broad Area Maritime Surveillance – z dwóch komponentów modułu startów i lądowań BAMS). Ponadto umożliwia on gromadzenie danych

4 E. Pastor et al., A Macroscopic Performance Analysis of NASA’s Northrop Grumman RQ-4A, Aerospace 2018, MDPI, Basel 2018, Available online: www.mdpi.com/. 5 https://www.airforce.gov.au/technology/aircraft/intelligence-surveillance-and-reconnaissance/mq-4c-triton-unmanned-aircraft/. 15.11.2019. 6 P. Henski, Bezzałogowy samolot Northrop Grumman MQ-4C Triton, „Lotnictwo Aviation International” 2016 nr 11, s. 56. 7 Ibidem. 8 Ibidem. 9 https://pl.wikipedia.org/wiki/Northrop_Grumman_MQ-4C_Triton/. 20.11.2019.

154 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

2. Schemat współdziała- nia P-8A Poseidon z BSP MQ-4C w prowadzeniu rozpoznania akwenów morskich NORTHROP GRUMMAN NORTHROP TABELA 2. DANE MQ-4C TRITON 4 osoby, naziemna załoga: dowódca misji, pilot oraz dwóch operatorów Załoga systemów pokładowych samolotu Długość [m] 14,5 Rozpiętość skrzydeł [m] 39,9 Wysokość [m] 4.6 Masa [kg] 6 781 Masa startowa [kg] 14 630 Silnik 1 Rolls-Royce AE 3007 turbowentylatorowy, 28,89–39,66 kN – siła ciągu Prędkość maksymalna [km/h] 610 Zasięg [km] 15 200 Czas lotu [h] 30

Pułap [m] 18 200 Opracowanie własne. i ich rozpowszechnianie do jednostek morskich i cen- zadań, wrażliwością konstrukcji na uszkodzenia oraz in- trów dowodzenia. frastrukturą logistyczną) i skutecznie je zastąpić. Należy podkreślić, iż systemy bezzałogowych statków po- * * * wietrznych są angażowane w misje, które często nie są Platformy bezzałogowe stanowią dzisiaj uzupełnienie możliwe do zrealizowania przez lotnictwo załogowe, lotnictwa załogowego, chociaż w przyszłości, ze wzglę- określane mianem 4D. Nie można też zapominać o naj- du na zwiększające się ich możliwości, będą mogły zni- ważniejszym czynniku dotyczącym wykorzystania tych welować ułomności lotnictwa załogowego (ogranicze- platform – o redukcji ryzyka związanego z utratą zdro- nia związane z ładownością, długotrwałością realizacji wia lub życia personelu lotnictwa załogowego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 155 WSPÓŁCZESNE ARMIE Roboty lądowe wybranych armii

DOŚWIADCZENIA HISTORYCZNE JEDNOZNACZNIE WSKAZUJĄ, ŻE O PRZYSZŁYM POLU WALKI NIE MOŻNA MYŚLEĆ I DZIAŁAĆ NA NIM PRZEZ PRYZMAT DOŚWIADCZEŃ WOJNY MINIONEJ.

płk rez. dr Aleksander Wrona rmie największych mocarstw świata prześcigają nia pojazdów pancernych przeciwnika. Ten 12-tono- Asię dzisiaj w poszukiwaniu coraz nowocześniej- wy robot jest uzbrojony w system PPK Atak, miotacze szych systemów uzbrojenia, które mogą zapewnić im ognia Trzmiel-M, automatyczną armatę 2A72 kalibru przewagę dzięki szybkiemu zlokalizowaniu przeciw- 30 mm oraz karabin maszynowy kalibru 7,62 mm. nika i skutecznemu wyeliminowaniu go bez względu Zgodnie z zapowiedzią jednego z członków komisji na jego środki obrony. W nowoczesnej walce decydu- wojskowo-przemysłowej, masowa ich produkcja roz- jące znaczenie będą miały systemy uzbrojenia, które poczęła się już w 2019 roku. Od tego też czasu są one Autor jest specjalistą dopiero powstają lub są testowane. Należą do nich dostarczane do armii. Z analizy materiałów źródło- w Sekcji Metodyki między innymi autonomiczne roboty bojowe, zarówno wych wynika, że w przyszłości rosyjskie siły zbrojne Nauczania Centrum powietrzne, morskie, jak i lądowe. planują zakupić pojazdy, które nie tylko są zdalnie Szkolenia Wojsk Zainteresowanie lądowymi robotami bojowymi sterowane, ale także w razie potrzeby będą w stanie Inżynieryjnych w ostatniej dekadzie znacznie się zwiększyło. Dzisiaj pracować w pełni automatycznym trybie. Oznacza to, i Chemicznych. liczba krajów, w których testuje się je lub wprowadza że będą one identyfikować cele i podejmować decyzje do wyposażenia, zbliża się do dziewięćdziesięciu o użyciu rodzaju uzbrojenia bez udziału operatora2. (fot. 1). Warto wspomnieć, że tylko w końcu 2019 Kolejnym przykładem testowanych w rosyjskiej roku armia amerykańska zakupiła ponad 850 sztuk armii bezzałogowych pojazdów jest bojowy robot uzbrojonych robotów bojowych. Marker. Pojazd był wykorzystywany do testowania możli- ARMIA ROSYJSKA wości zdalnego kierowania różnymi systemami uzbro- Na temat systemów militarnych opartych na sztucz- jenia i zdalnego budowania świadomości sytuacyjnej, nej inteligencji jednoznacznie wypowiedział się pre- także pod kątem budowy bezzałogowej wersji czołgu zydent Federacji Rosyjskiej Władimir Putin, twier- T-14 Armata. Zastosowano w nim wiele standardo- dząc, że: Kto zostanie liderem w tej dziedzinie, zosta- wych rozwiązań trakcyjnych sprawdzonych już w lek- nie władcą świata1. Dlatego też w Rosji dąży się do kich pojazdach opancerzonych. W jego wyposażeniu całkowitego zautomatyzowania pola walki. Obecnie znajduje się obrotowa wieża z systemami optoelektro- opracowuje się w niej czołgi-roboty, jak choćby nicznymi, które najprawdopodobniej pozwalają na Uran-9, przystosowane do coraz bardziej autonomicz- działania w każdych warunkach atmosferycznych. nego działania. System ten jest przeznaczony do pro- W wieży zamontowano także system podświetlania ce- wadzenia rozpoznania, wsparcia ogniowego i niszcze- lu modulowaną wiązką lasera, a także układ ostrzega-

1 https://mlodytechnik.pl/technika/29645-widmo-maszynowego-zabojcy-nie-znika-w-co-wierzy-prezydent-putin/. 2 http://alexjones.pl/aj/aj-technologia-i-nauka/aj-wojskowosc/item/40191-rosyjskie-wojsko-wyposa%C5%BCy-si%C4%99-w-roboty-bojowe/.

156 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Liczba krajów, w których testuje się lub wprowadza do wyposażenia autonomiczne roboty bojowe, zbliża się do dziewięćdziesięciu. Na zdjęciu izraelski bezzało- gowy pojazd lądowy typu Guardium. 1. G-NIUS

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 157 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Robot bojowy CaMEL 2. NORTHROP GRUMMAN NORTHROP

jący o opromieniowaniu laserem. Najprawdopodob- znaczenie z logistycznego na pojazd wsparcia czy niej zawiera ona także autotracker automatycznie na- uzbrojonego partnera, który zwiększa siłę ognia pod- mierzający wykryte cele. Uzbrojenie stanowi karabin oddziału. Hybrydowy silnik sprawia, że CaMEL po- maszynowy i wyrzutnie PPK. Według dostępnych źró- rusza się bardzo cicho, co jest nie do przecenienia na deł, systemy Markera mają otwartą architekturę polu walki i może zapewnić wsparcie ogniowe tam, umożliwiająca dołączenie nowych układów obser- gdzie będzie to potrzebne5. wacji i uzbrojenia3. Autonomiczne pojazdy lądowe z modułem uzbrojenia amerykańskiej armii przeszły swój chrzest bo- ARMIA AMERYKAŃSKA jowy i w Iraku, i w Afganistanie. Produkowane są Dysponuje najbardziej rozwiniętym programem one w wielu wersjach, które różnią się zarówno wy- rozwoju autonomicznych pojazdów lądowych różno- posażeniem, jak i układami jezdnymi, np. specyficz- rodnego przeznaczenia, zarówno logistycznego, roz- nym układem gąsienic na przednim i tylnym moście. poznawczego, jak i wsparcia bojowego. Zgodnie Jednym z robotów lądowych, określanych mianem z jego założeniami amerykańska armia będzie w du- bezzałogowego pojazdu naziemnego (Unmanned żym stopniu polegać na autonomicznych i półauto- Ground Vehicle – UGV), jest robot typu mini o na- nomicznych robotach bojowych. Będą przede wszyst- zwie MAARS. Przetestowany on został w podod- kim walczyć i wspomagać żołnierzy, ale też dostar- działach Korpusu Piechoty Morskiej. czać różnego rodzaju sprzęt. USA chcą zintegrować Masa bojowa tego pojazdu wynosi zaledwie wojska lądowe z robotami4. Przykładem amerykań- 167 kg, a jego ładowność – 54 kg. Może on również skich robotów bojowych jest pojazd Gladiator. ciągnąć przyczepę o masie do 140 kg na odległość Kolejny autonomiczny pojazd lądowy z modułem do 1000 m od swojego operatora. W konfiguracji bo- uzbrojenia to robot bojowy CaMEL (fot. 2). jowej jest uzbrojony w karabin maszynowy M249 Kołowe podwozie oraz 13 l zabieranego paliwa za- kalibru 5,56 mm i cztery granatniki podwieszane ka- pewniają mu ponad 20 godz. działania z ładunkiem libru 40 mm. W konfiguracji transportowej pojazd sięgającym pół tony. Pojazd ten to wielofunkcyjna nie ma uzbrojenia. Maksymalna prędkość pojazdu platforma, która może szybko zmieniać swoje prze- wynosi 10–11 km/h. Może on operować 12 godz.,

3 https://www.altair.com.pl/news/view?news_id=27569/. 4 https://zmianynaziemi.pl/wiadomosc/usa-oglosily-plan-integracji-robotow-bojowych-z-silami-zbrojnymi/. 5 https://gadzetomania.pl/2582,bunt-maszyn-w-iraku-bojowe-roboty-zagrozily-amerykanskim-zolnierzom/.

158 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WSPÓŁCZESNE ARMIE

3. Platforma typu eRider SAFRAN

a w trybie uśpienia pozostawać nawet tydzień. Zada- także precyzyjnie swoją pozycję. Uzyskane dane nia tego robota obejmują: rozpoznanie, wsparcie mogą być przesyłane do żołnierzy wykorzystujących ogniowe patroli pieszych i ich zaopatrywanie, na pracę robota. Napęd pojazdu to dwa silniki elek- przykład artylerii. tryczne (na każdą oś pojazdu) zasilane z litowo-jo- Poza robotami bojowymi na dużą skalę wykorzy- nowych akumulatorów, dodatkowo ładowane przez stuje się roboty do przewozu zaopatrzenia podod- 2.6 kW generator. Zasięg robota wynosi 300 km, działów. Jednym z ich przedstawicieli jest MUTT a jego prędkość – ponad 70 km/h. Wszystkie jego (Multi-Utility Tactical Transport). Jego zadaniem koła są sterowane. jest transport zaopatrzenia, głównie w pododdzia- Jednym z elementów systemu piechoty XXI wie- łach piechoty. ku Bundeswehry (System Infanterie) mają być wie- Masa pojazdu wynosi 340 kg i może on przenosić lozadaniowe bezzałogowe pojazdy kołowe MM do 270 kg ładunku, czyli sześciodniowy zapas za- UGV (Multi Mission Unmanned Ground Vehicle) – opatrzenia dla patrolu pieszego. Dodatkowo może fot. 4. Ich zasadniczym przeznaczeniem ma być pro- on ciągnąć lekkie przyczepy – nawet do 750 kg. Jego wadzenie rozpoznania i zwiększenie świadomości zaletą jest również to, że może on pływać, jednak sytuacyjnej żołnierzy piechoty, na rzecz których bę- wtedy jego ładowność zmniejsza się o połowę. Po- dą działać, szczególnie w terenie zurbanizowanym, jazd jest zasilany akumulatorem litowo-jonowym. leśnym czy górskim. Inne proponowane modele W pełni załadowany ma zasięg 24 km i może działać mają służyć do wsparcia logistycznego, ewakuacji w odległości do 300 m od operatora. Aby zwiększyć rannych czy rozpoznawania zagrożeń związanych siłę ognia pododdziału, MUTT może być dodatkowo z użyciem BMR. wyposażony w wielkokalibrowy karabin maszyno- Robot odznacza się modułową konstrukcją i moż- wy kalibru 12,7 mm6. liwością zastosowania różnych systemów, przeznaczonych zarówno do prowadzenia obserwacji, na- INNE ARMIE mierzania, przekazywania danych, jak i do walki. We Francji roboty rozwijane są w ramach progra- Wyposażono go w kołowy (8x8) lub gąsienicowy mu Scorpion. Największa tego typu platforma to układ jezdny. Pojazd może pokonywać przeszkody eRider (fot. 3). Służy ona do wsparcia zespołów wodne (pływa). Może być sterowany zdalnie lub snajperskich, rozpoznając i wskazując cele. Podaje działać w trybie autonomicznym.

6 https://2s14.blogspot.com/2016/08/przyszosc-dronow-w-wojskach-ladowych.html/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 159 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Niemieckie wielozadaniowe bezzałogowe pojazdy kołowe MM UGV 4. RHEINMETALL

BEZZAŁOGOWE PLATFORMY BOJOWE NIE SĄ JUŻ KWESTIĄ PRZYSZŁOŚCI. SUKCESYWNIE STAJĄ SIĘ TERAŹNIEJSZOŚCIĄ I STANOWIĄ RZECZYWISTE WYZWANIE TAKŻE DLA NASZEJ ARMII.

W Estonii z kolei przeprowadzono testy pojazdu Gdy mówi się o militarnym wykorzystaniu robo- TheMIS (fot. 5) wyposażonego w karabin maszy- tów lądowych, trudno nie wspomnieć armii Izraela, nowy. Jest on napędzany silnikiem elektrycznym w której na dużą skalę rozwijane są programy pojaz- i może wykonywać 10-godzinne misje, poruszając dów autonomicznych o różnorodnym zastosowaniu. się z prędkością do 35 km/h. Może on transporto- Przykładem jest taktyczny robot bojowy (DOGO). wać do 1000 kg wyposażenia. Należy podkreślić, Jest on przeznaczony głównie do wsparcia działań że robot ten jest częścią konsekwentnie realizowa- antyterrorystycznych jako system rozpoznawczy. nego przez Estonię programu, którego celem jest Małe gabaryty i duża mobilność pozwalają na jego opracowanie i wdrożenie rodzimej, bezzałogowej użycie w trudnych warunkach terenowych, ciasnych platformy bojowej. pomieszczeniach, a także w tunelach. Dzięki gąsie- Kolejnym przykładem państwa, które rozwija nicowemu napędowi może on pokonywać różne programy bezzałogowych platform bojowych, jest przeszkody, a nawet poruszać się po schodach. Po- Serbia. W 2019 roku przeprowadzono w niej testy jazd osiąga prędkość 6 km/h. Wyposażono go, bezzałogowej platformy bojowej Milosz. oprócz broni strzeleckiej, w system ośmiu kamer Głównym uzbrojeniem pojazdu jest karabin ma- wideo działających w trybie dzień/noc i w zakresie szynowy M86 kalibru 7,62x54 mm zasilany taśmo- 360°. Operator może użyć broni po wybraniu celu wo z pojemnika mieszczącego 500 nabojów. Jego na swoim iPadzie za pomocą wskaźnika laserowego. napęd stanowi silnik elektryczny, który pozwala Robot ten może również służyć do prowadzenia ne- osiągnąć mu prędkość do 12,5 km/h gocjacji z terrorystami dzięki wbudo- przy ośmiogodzinnej jeździe po wanemu głośnikowi. Kierowanie drodze utwardzonej i odpowiednim jest zabezpieczone wielowar- nio 3–4 godz. w terenie. Masa stwowym systemem Safe&Arm, całkowita pojazdu bez uzbro- który w razie potrzeby blokuje jenia wynosi około 400 kg, możliwość sterowania robo- a z uzbrojeniem i amuni- tem. cją odpowiednio 620 kg. Kolejny przykład izra- Może on być transpor- elskich robotów bojo- towany m.in. na przy- wych to pojazd typu czepie samochodo- Guardium. Tego typu wej. 5. pojazdy wykorzystuje 160 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 TheMIS WSPÓŁCZESNE ARMIE ZM TARNÓW

Autonomiczny pojazd kołowy z modułem 6. uzbrojenia Perun

się dzisiaj do ochrony granicy Izraela ze Strefą Gazy. mieniowania – akustyczne i wizyjne. Jej podstawowe Dysponują nimi wszystkie bataliony rozmieszczone parametry to: w rejonie granicy państwowej. – zasięg sterowania – ze stanowiska stacjonarnego Na szczególną uwagę zasługuje nasza rodzima nie mniej niż 5 km i nie mniej niż 3 km ze stanowiska wielofunkcyjna platforma bojowa dla wojsk lądo- mobilnego (wynośnego); wych. W pracach nad projektem jest zaangażowane – zasięg transmisji wizji – ze stanowiska stacjonar- konsorcjum w składzie Zakłady Mechaniczne „Tar- nego nie mniej niż 1 km; nów” S.A. (lider), STEKOP S.A. oraz Wojskowa – zasięg jazdy z prędkością marszową – nie mniej Akademia Techniczna. Pomysłodawcą projektu są niż 50 km; młodzi inżynierowie reprezentujący nasz przemysł – czas operacyjny (pełna funkcjonalność w tempie zbrojeniowy. Zgodnie z założeniami autonomiczny marszowym) – nie mniej niż 10 godz. pojazd kołowy z modułem uzbrojenia Perun (fot. 6) Zakłada się, że stacjonarne stanowisko sterowania jest przeznaczony do prowadzenia rozpoznania oraz uzbrojonym robotem będzie się znajdowało na lekkim wykonywania zadań typowo bojowych, w tym także opancerzonym samochodzie terenowym (LOST). Jego zwiększenia świadomości sytuacyjnej dla podod- załogę będzie stanowić dwóch żołnierzy – dowódca działów piechoty, na rzecz których wykonywałby za- lub starszy operator oraz kierowca bądź operator. dania, szczególnie w trudnych warunkach atmosfe- Oprzyrządowanie systemu wynośnego, jako stanowi- rycznych i w trudnym terenie, np. zurbanizowanym ska mobilnego, będzie umożliwiać kierowanie jego czy leśnym. W zależności od przeznaczenia będzie działalnością bojową spoza pojazdu. mógł wykonywać zadania wsparcia logistycznego (transport wyposażenia i zaopatrzenia, np. amunicji NIE ZAPRZEPAŚCIĆ SZANSY i ciężkiego uzbrojenia, ewakuacja rannych) czy też Bezzałogowe platformy bojowe nie są już kwestią rozpoznawania zagrożeń związanych z użyciem broni przyszłości. Sukcesywnie stają się teraźniejszością masowego rażenia. i stanowią rzeczywiste wyzwanie także dla naszej ar- Platforma ta dysponuje funkcją autonomicznego mii. Celowe byłoby więc, by właśnie teraz, na etapie poruszania się w terenie z możliwością zdalnego ste- prac badawczo-rozwojowych nad projektem, wojska rowania jej ruchem. Wyposażono ją w precyzyjny lądowe jako ewentualny przyszły użytkownik włączy- system nawigacji i orientacji, zdalnie sterowany mo- ły się w konsultacje dotyczące docelowych możliwo- duł uzbrojenia z systemem stabilizacji i wideotrac- ści autonomicznego pojazdu lądowego Perun i sposo- kerem oraz zaawansowane detektory: skażeń, pro- bów jego wykorzystania na polu walki. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 161 DOŚWIADCZENIA Rola CIMIC w budowaniu odporności na zagrożenia

WSPÓŁCZESNE ŚRODOWISKO BEZPIECZEŃSTWA WYRÓŻNIA SIĘ NIESTABILNOŚCIĄ ORAZ NIEPEWNOŚCIĄ ZARÓWNO W WYMIARZE GLOBALNYM, JAK I REGIONALNYM.

por. mgr Marcin Miszczuk ródeł pojęcia odporność (resilience), w kontek- obrony kolektywnej, określa ona bowiem poziom Źście nauk o bezpieczeństwie, należy szukać zdolności podmiotów, sił i środków sektora cywilne- w treści najważniejszego dokumentu w NATO, czy- go do odparcia występujących zagrożeń, dla utrzy- li Traktatu północnoatlantyckiego. Artykuł trzeci mania bezpieczeństwa państwa2. Odpowiedzialność aktu stanowi, że: Dla skuteczniejszego osiągnięcia za przygotowanie i realizację gotowości cywilnej po- celów niniejszego traktatu, Strony, każda z osobna noszą kraje członkowskie Sojuszu, natomiast władze i wszystkie razem, przez stałą i skuteczną samopo- NATO dokonują oceny poziomu osiągniętej przez Autor jest młodszym moc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwi- nie gotowości. oficerem w zespole jały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do od- Czynnikami, które charakteryzują współczesne wsparcia CIMIC Wydziału parcia zbrojnej napaści1. Skuteczna samopomoc, konflikty zbrojne, są fakt ich niebezpośredniego cha- CIMIC w Centrum czyli działania we własnym zakresie z użyciem do- rakteru oraz trudności z ich jednoznaczną klasyfika- Przygotowań do Misji stępnych środków, to czynnik umożliwiający osią- cją. Bardzo często nie można stwierdzić, czy mamy Zagranicznych. gnięcie indywidualnej zdolności do odparcia ataku do czynienia już ze stanem wojny czy jeszcze z agre- zbrojnego lub innego rodzaju zagrożenia godzącego sją bądź presją gospodarczą lub polityczną. Dodat- w bezpieczeństwo kraju i jego obywateli. kową ich właściwością jest atak na sferę informacyj- ną. Poza tym przenoszenie ich do metropolii miej- POTRZEBY skich powoduje bezpośrednie włączenie obywateli Po 72 latach od publikacji dokumentu koncepcja w rozgrywające się konflikty. budowania indywidualnej zdolności narodów do Działania poniżej progu wojny mogą mieć charak- obrony nadal jest aktualna. W deklaracji końcowej ter wielotorowy. W dzisiejszym świecie nie można szczytu NATO, który odbył się w 2016 roku w War- zaklasyfikować wojny jako stanu, który łączy ze so- szawie, są zawarte sformułowania bezpośrednio kon- bą wyłącznie państwa narodowe. Coraz częściej centrujące się na pojęciu odporności. W punkcie 73 konflikty będą miały charakter wewnątrzpaństwowy dokumentu czytamy: Dziś podjęliśmy zobowiązanie lub ponadnarodowy i będą dotyczyć walk grup spo- do dalszego wzmacniania naszej odporności oraz do łecznych o odmiennych interesach na polu ekono- utrzymania i dalszego rozwoju indywidualnej i zbio- micznym, politycznym lub religijnym. Wymagania, rowej zdolności do odparcia wszelkich form zbrojnej jakie współczesny świat stawia przed systemami napaści. Gotowość cywilna (Civil Preparedness) jest bezpieczeństwa narodów, wiążą się z koniecznością centralnym filarem odporności sojuszników i kry- zaangażowania w proces ochrony i obrony granic tycznym elementem umożliwiającym NATO rozwój państw oraz ich interesów środków innych niż tylko

1 Traktat północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r., Dz.U. 2000 nr 87 poz. 970. 2 Warsaw Summit Communiqué, Warszawa 2016, s. 16.

162 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 DOŚWIADCZENIA US ARMY

Centrum CIMIC organizuje spotkania żołnierzy z przedstawicielami władz i liderów na szczeblu lokalnym, co przekłada się na wzmocnienie zaufania i współ- pracy między żołnierzami i środowiskiem cywilnym na obszarze działań.

siły zbrojne. Są to pododdziały współpracy cywilno- stwa odpornego na zagrożenia kończąc3. Dużą wagę -wojskowej, które dzięki połączeniu kompetencji w tym kontekście przykłada się do rozwoju systemu wojskowych oraz doświadczenia wynikającego z re- ochrony zdrowia oraz podmiotów odpowiedzialnych alizowanego współdziałania z pozawojskowymi za zwalczanie zagrożeń epidemicznych. Należy tak- składowymi środowiska wydają się doskonałym ele- że dążyć do zwiększenia zdolności wytwórczych mentem wsparcia budowy odporności kraju. przedsiębiorstw branży medycznej. Zapisy Strate- gii… zwracają uwagę na konieczność kształtowania SKUTECZNE NARZĘDZIE postaw obywatelskich u dzieci i młodzieży oraz kła- Znaczenie rozpatrywanego zagadnienia podkreśla dą nacisk na rozwój współpracy w społeczeństwie fakt, że temat odporności państwa na zagrożenia i dialogu społecznego. Dokument podkreśla koniecz- znalazł ważne miejsce w obowiązującej Strategii ność dokonania zmian w systemie obrony cywilnej, bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol- czyniąc ją bardziej powszechną, natomiast obywateli skiej. Odporność państwa i obrona powszechna są gotowymi do realizacji zadań w zmieniającym się uznawane za czynniki kształtujące w wymiernym środowisku. Zauważalna jest przy tym zwiększająca stopniu poziom bezpieczeństwa kraju i obywateli. się rola cyberbezpieczeństwa. Co istotne, jako inwe- W dokumencie tym czytamy, że odporność ta jest stycję w budowanie bezpieczeństwa narodu traktuje wynikiem wysiłku całego społeczeństwa, zaczyna- się rozwój technologii oraz wzrost zdolności wyko- jąc od roli systemu edukacji, przez gospodarkę rzystywania krajowej bazy przemysłowej do zwal- i działalność organizacji pozarządowych, na posta- czania zagrożeń oraz realizacji procesu odbudowy wie samych obywateli w procesie budowania pań- po ich wystąpieniu.

3 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 12 maja 2020 roku, s. 15–17.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 163 DOŚWIADCZENIA

RYS. WYDZIAŁ CIMIC W STRUKTURZE CENTRUM PRZYGOTOWAŃ DO MISJI ZAGRANICZNYCH

Dowódca generalny KOMENDA rodzajów sił zbrojnych

SEKCJA SŁUŻBY ZDROWIA SEKCJA LOGISTYKI

Pion ochrony Wydział Ogólny Wydział CIMIC Wydział Szkolenia Sekcja informacji Zabezpieczenia niejawnych

Sekcja Grupa Dywizyjnych Sekcja Personalna Zespołów CIMIC Planowania i Programowania Kancelaria tajna

Sekcja Grupa Brygadowych Sekcja Szkolenia Operacyjna Zespołów CIMIC (działań niekinetycznych) Sekcja Wychowawcza Sekcja Sekcja Sekcja Szkolenia Dowodzenia i Łączności Specjalistów CIMIC (ogólnego) Klub Wojskowy Sekcja Szkolenia Sekcja (specjalistycznego) WF i Sportu Patrol Kurs Sekcja Szkolenia Rozminowania przeszkolenia (taktycznego) Sekcja Szkolenia (ds. kulturowych) Źródło: https://cpdmz.wp.mil.pl/pl/pages/struktura-2017-01-16-j/.

Odporność definiowana jest jako zdolność społe- naturalnych. W kontekście zagrożeń globalnych nie czeństwa do odpierania wszelkiego rodzaju zagro- sposób pominąć pandemii wirusa SARS-CoV-2, żeń naturalnych i ataków zbrojnych, jak również który w 2020 roku spowodował załamanie światowe- umiejętność szybkiego odtworzenia podstawowych go systemu ochrony zdrowia, pochłaniając setki ty- zdolności kraju po wystąpieniu takich zjawisk. Na sięcy ludzkich istnień, oraz wywołał krytyczne skut- odporność składają się: gotowość cywilna oraz moż- ki dla światowej gospodarki i ekonomii. liwości sił zbrojnych4. Właściwe przygotowanie do Wyróżniamy siedem podstawowych wymogów, odparcia zagrożeń jest czynnikiem stanowiącym ele- które muszą zostać spełnione, by kraj osiągnął stan ment odstraszający potencjalnych agresorów przed odporności na zagrożenia. Należy do nich: podjęciem działań ofensywnych w stosunku do kraju 1) zapewnienie ciągłości rządów oraz świadczenia członkowskiego Sojuszu. Zagrożeń, jakie występują najważniejszych usług; współcześnie, jest wiele. Niebezpieczeństwo zwią- 2) zabezpieczenie dostaw energii; zane jest z ryzykiem ataku zbrojnego przez podmio- 3) zdolność do skutecznego rozwiązywania pro- ty narodowe i niepaństwowe, w tym organizacje ter- blemów związanych z niekontrolowanym przemiesz- rorystyczne. Ponadto bardzo prawdopodobne są ata- czaniem się ludzi; ki cybernetyczne oraz wojna hybrydowa, które 4) zapewnienie zapasów żywności i wody; prowadzą do zacierania różnic między konwencjo- 5) zdolność do rozwiązywania problemów zwią- nalnymi i niekonwencjonalnymi formami konfliktów zanych z dużą liczbą ofiar (dotyczących zarówno zbrojnych. Poza wymienionymi zagrożeniami istnie- transportu rannych, jak i zdolności do zaopatrzenia je prawdopodobieństwo wystąpienia także katastrof ofiar cywilnych i rannych żołnierzy);

4 AJP-3.19 Allied Joint Doctrine for Civil-Military Cooperation, NATO Standarization Office, Bruksela 2018, s. 65.

164 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 DOŚWIADCZENIA

6) odporność systemów łączności; w osiąganiu założonych celów na poziomie taktycz- 7) odporność systemów transportu. nym. Ich wiedza wykorzystywana jest podczas oce- Oczywiście stabilność i odporność kraju nie zany i analizy środowiska cywilnego, a także w proce- wiera się jedynie w wymienionych wymaganiach. sie planowania działań i szkolenia. Są one natomiast kryterium określenia w prosty Współpraca cywilno-wojskowa stanowi kluczowe i szybki sposób stopnia osiągnięcia odporności na narzędzie w rękach każdego dowódcy. Żołnierze zagrożenia. CIMIC nawiązują i utrzymują właściwe relacje Współpraca cywilno-wojskowa (Civil-Military z przedstawicielami środowiska cywilnego, będąc Cooperation – CIMIC) to bardzo istotna funkcja sił w istocie łącznikami między podmiotami niewojsko- zbrojnych, stanowiąca pomost między środowiskiem wymi i dowódcą. Dzięki prowadzeniu na co dzień dzia- cywilnym i wojskiem. Należy pamiętać, że funkcjo- łań wśród lokalnej społeczności przyczyniają się do nuje ona w czasie wojny, kryzysu i pokoju. CIMIC tworzenia właściwej atmosfery w rejonie odpowie- obejmuje działania polegające na nawiązywaniu, ko- dzialności zarówno jeśli chodzi o tonowanie napięć we- ordynacji i utrzymywaniu relacji łączących dowódcę wnątrz lokalnego społeczeństwa, jak i wsparcie w pro- z ogółem podmiotów niemilitarnych w rejonie prowa- cesie mediacji między wojskiem i stroną cywilną7. dzonych działań. Wśród podmiotów obecnych w śro- Istotnym elementem stanowiącym przykład fizycz- dowisku cywilnym można wyróżnić lokalnych miesz- nej obecności żołnierzy CIMIC na obszarze operacji kańców i władze oraz organizacje międzynarodowe, jest Centrum CIMIC (CIMIC Centre). Jest ono łącz- rządowe i pozarządowe. Doktryna współpracy cywil- nikiem z przedstawicielami środowiska lokalnego no-wojskowej DD-3.19(A) definiuje CIMIC jako:Po - i nie powinno znajdować się w obrębie infrastruktury łączoną funkcję, składającą się z zestawu zdolności wojskowej, by nie utrudniać do niego dostępu przed- związanych ze wsparciem osiągnięcia celów operacji stawicielom miejscowej społeczności. Jednak ze oraz umożliwiającą dowódcom skuteczny udział względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa w szerokim wachlarzu zdarzeń cywilno-wojskowych personelowi, w zależności od fazy operacji lokaliza- z różnymi uczestnikami niezwiązanymi z wojskiem5. cja Centrum musi umożliwiać właściwą jego ochro- Współpraca cywilno-wojskowa w naszych siłach nę. Centrum CIMIC pełni rolę ośrodka informacyjne- zbrojnych jest zadaniem żołnierzy Wydziału CIMIC go dla ludności, a także jest miejscem spotkań żołnie- Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych, wy- rzy z przedstawicielami władz i liderów na szczeblu konujących je w zespołach wsparcia CIMIC oraz lokalnym, co przekłada się na wzmocnienie zaufania w ramach sekcji specjalistów CIMIC. W sztabach i współpracy między żołnierzami i środowiskiem cy- brygad i dywizji zadania współpracy cywilno-wojsko- wilnym na obszarze działań. wej realizują oficerowie sekcji S-5 i wydziałów G-5. Na poziom wzajemnych zależności wpływają: ro- W Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbrojnych dzaj operacji, charakterystyka podmiotu cywilnego, za CIMIC, a także merytoryczny nadzór nad realiza- a także dotychczasowe jego doświadczenia we współ- cją przedsięwzięć z zakresu współpracy cywilno-woj- pracy z przedstawicielami wojska. skowej przez podległe jednostki odpowiada Oddział Dowódcy w procesie dowodzenia, szczególnie pod- Współpracy Cywilno-Wojskowej Zarządu Działań czas ustalania położenia i planowania działań, powinni Niekinetycznych J-9 DGRSZ6. brać pod uwagę rolę i sytuację środowiska cywilnego. Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych ma Zakres i wymiar, w jakim współpraca cywilno-wojsko- w swojej strukturze Wydział CIMIC (rys.). Jego per- wa będzie realizowana, zależą od rodzaju działań, cha- sonel prowadzi szkolenia specjalistyczne, utrzymu- rakterystyki tego środowiska oraz stosunków łączą- jąc gotowość do realizacji etatowych zadań. Główną cych siły zbrojne i podmioty niewojskowe. rolą żołnierzy Wydziału jest wykonywanie zadań Wyróżnia się trzy główne funkcje CIMIC, czyli8: w ramach współpracy cywilno-wojskowej na terenie – działalność łącznikową z podmiotami cywilnymi, kraju oraz w operacjach poza jego granicami. Po- – wsparcie wojsk własnych, nadto żołnierze CIMIC zgrupowani w zespołach – wsparcie podmiotów niewojskowych i środowiska wsparcia wspomagają dowódców związków taktycz- cywilnego. nych i oddziałów w nawiązywaniu współpracy cy- Działalność łącznikowa między dowódcą i pod- wilno-wojskowej podczas wykonywania zadań poza miotami środowiska cywilnego umożliwia harmoni- granicami kraju w składzie polskich kontyngentów zację wysiłków, wymianę informacji oraz wspólne wojskowych oraz ćwiczeń i innych przedsięwzięć planowanie i koordynowanie działań w ramach pro- szkoleniowych. Dzięki posiadanym kompetencjom wadzonej operacji. W odniesieniu do wsparcia sił żołnierze tych zespołów wspierają dowódców własnych CIMIC przyczynia się do zmniejszenia

5 Współpraca cywilno-wojskowa DD-3.19(A), CDiSzSZ, Bydgoszcz 2020, s. 27. 6 Oficerowie sekcji S-5 brygady i wydziału G-5 dywizji oraz polskich kontyngentów wojskowych. 7 Współpraca…, op.cit., s. 37. 8 Żołnierze Wydziału CIMIC z Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach, wykonujący zadania w ramach zespołów wsparcia afilio- wanych do poszczególnych dywizji i brygad (grupa dywizyjnych zespołów CIMIC i grupa brygadowych zespołów CIMIC).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 165 DOŚWIADCZENIA

negatywnego wpływu środowiska cywilnego, jak niem ich własnych zasobów oraz wewnętrznej interak- również koordynuje proces wykorzystania zasobów cji między poszczególnymi podmiotami i służbami. cywilnych do realizacji założonego celu operacji. Państwa NATO są zobowiązane do budowania odpor- Zgodnie z założeniami dokumentu doktrynalnego ności, wykorzystując współpracę sektora prywatnego AJP-3.19 Allied Joint Doctrine for Civil-Military z władzami narodowymi oraz konsekwentnie prze- Cooperation CIMIC wspiera cele operacji dzięki na- strzegając przyjętych wytycznych, zaczynając od władz wiązywaniu i utrzymywaniu współpracy ze środowi- krajowych przez poziom województw, powiatów, miast skiem cywilnym w jej obszarze. W sytuacji wzorcowej i gmin. Mając na uwadze współdziałanie sektora rządo- wszystkie elementy będą prowadzić działania ukierun- wego i prywatnych przedsiębiorców, konieczne jest dą- kowane na osiągnięcie wspólnego celu. Tam, gdzie nie żenie do zacieśniania ich współpracy. Dzięki temu będzie możliwe uzyskanie takiego stopnia współpracy, będzie można zdefiniować sektory państwa najbardziej należy dążyć do minimalizowania negatywnych efek- narażone na zagrożenia, tym samym wymagające naj- tów oddziaływania wojsk na elementy środowiska cy- większego wsparcia. Firmy prywatne, dzięki podejściu wilnego oraz dążyć do unikania generowania proble- zadaniowemu oraz dużej innowacyjności technologicz- mów związanych z obecnością żołnierzy wśród lokalnej, są w stanie w sposób wymierny współpracować nej społeczności. Zrozumienie środowiska cywilnego z organizacjami rządowymi i służbami państwowymi ma kluczowe znaczenie dla powodzenia operacji i roz- w dziedzinie budowania odporności10. wiązywania rodzących się konfliktów. Kompleksowe Ludność cywilna jest pierwszym ogniwem, które podejście (Comprehensive Approach – CA) jest mode- musi poradzić sobie w obliczu kryzysu. To właśnie lem działania, który wykorzystuje w procesie dowo- kształtowanie prawidłowych postaw i umiejętności dzenia, oprócz konwencjonalnych, typowo militarnych obywateli zaważy na właściwym podejściu do zaist- czynników (wojska własne, przeciwnik, teren), także niałej sytuacji kryzysowej lub zbrojnej napaści. Każdy zmienne kontekstowe: religię, sytuację etniczną oraz przedstawiciel społeczeństwa powinien być pierw- charakterystykę i motywacje podmiotów zaangażowa- szym elementem odpornym na kryzys. Budowanie od- nych w konflikt. Jest sposobem na „trójwymiarowe” porności na najniższym szczeblu przyczynia się do spojrzenie na konflikt. W porównaniu z „dwuwymia- wzmocnienia państwa, a tym samym zwiększenia bez- rowym” obrazem, w którym obserwuje się jedynie pieczeństwa Sojuszu jako całości11. dwie walczące ze sobą strony, daje także pogląd na kluczową rolę zaangażowania środowiska cywilnego, BUDOWANIE ODPORNOŚCI które nie jest tylko tłem, lecz stanowi trzecią siłę goto- Pododdziały współpracy cywilno-wojskowej są wą przyczynić się do zwycięstwa jednej ze stron. Nale- w stanie realizować wiele zadań dzięki specjalistycz- ży pamiętać, że nawet niezamierzone naruszenie tra- nym kompetencjom. Kluczowe znaczenie ma ocena dycji i lokalnych zwyczajów może prowadzić do utraty środowiska cywilnego (Theatre Civil Assessment – poparcia ludności i zaufania podmiotów cywilnych. TCA). Żołnierze CIMIC oceniają środowisko w rejo- Sposobem na rozwijanie zdolności defensywnych nie działań, by zapewnić dowódcom wszystkich szcze- państwa ma być koncepcja gotowości cywilnej, która bli pełną wiedzę dotyczącą aktualnej sytuacji w aspek- uznaje za najważniejszy element możliwość przewidy- cie ich prowadzenia. Wspierając proces planowania, wania zachowań społeczeństwa oraz rozwiązywania umożliwiają zachowanie spójności i adekwatności po- problemów mogących zaburzać funkcjonowanie kraju. dejmowanych działań. Istnieje pięć podstawowych Ponadto uzupełnieniem tej myśli jest organiczna umie- czynników, na podstawie których dokonuje się oceny jętność pokonywania przeciwnika w sytuacji bezpo- TCA. Są to: średniego starcia lub zdolność do odbudowania poten- – dostęp do wody, cjału i ponownego uruchomienia kluczowych usług po – poziom warunków sanitarnych, ustąpieniu kryzysu. Gotowość cywilna stanowi klu- – możliwość korzystania z energii elektrycznej, czowy element w budowaniu odporności, ponieważ – dostęp do opieki zdrowotnej i zakres realizacji współczesne konflikty będą uderzać przede wszystkim zadań; w cywilne elementy funkcjonowania państwa, takie – dostępność żywności. jak: sektor bankowy, środki masowego przekazu, służ- Określenie zawczasu czynników środowiska ze- ba zdrowia czy przemysł9. wnętrznego mogących mieć istotne znaczenie dla po- Budowanie odporności opiera się na współpracy wodzenia działań pozostaje jednym z najważniejszych czterech elementów, którymi są: kraje członkowskie zadań personelu CIMIC. Dotyczy to również obszaru Sojuszu Północnoatlantyckiego, jednostki organizacyj- kraju podczas sytuacji kryzysowej. Ustalenie, w jakim ne NATO, ludność cywilna oraz sektor prywatny. Nale- stopniu służby krajowe są w stanie zapewnić obywate- ży pamiętać, że proces jej osiągania zaczyna się na lom podstawowe usługi, pozwala na zidentyfikowanie gruncie każdego z państw członkowskich z zastosowa- stopnia odporności i samowystarczalności państwa.

9 AJP…, op.cit., s. 35. 10 Resilience through Civil Preparedness, A CCOE Info Sheet, Civil-Military Centre of Excellence, Haga 2019, s. 6. 11 Ibidem.

166 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 DOŚWIADCZENIA

Rolą żołnierzy CIMIC podczas realizacji zadań straż pożarna) oraz kluczowych zakładów produkcyj- w sytuacji, gdy nasz kraj byłby państwem gospoda- nych (huty, fabryki). Ponadto ewaluację takich właści- rzem dla międzynarodowego kontyngentu, powinno wości, jak: stopień przygotowania na wypadek klęsk być dostarczanie sojuszniczym wojskom informacji żywiołowych, poziom zabezpieczenia ważnych obiek- dotyczących środowiska cywilnego w rejonie zainte- tów, cechy infrastruktury drogowej (przepustowość, resowania, a także prowadzenie działań informacyj- wysokość mostów i estakad), nastroje społeczne, domi- nych wśród lokalnej społeczności w celu uzyskania nacja grup etnicznych i religijnych oraz poziom zaufa- społecznego poparcia dla działań tych wojsk na tery- nia do władz na poziomie lokalnym i centralnym. Istot- torium RP. Ponadto żołnierze współpracy cywilno- ną kwestią jest identyfikacja możliwości kraju świad- -wojskowej mogliby brać udział w mediacjach między czenia pomocy uchodźcom i osobom przesiedlonym. przedstawicielami władz lokalnych oraz dowódcami Żołnierze CIMIC w ramach zadań realizowanych wojskowymi, doskonale znając lokalne realia dzięki w czasie operacji poza granicami kraju wspierają przynależności narodowej, a także jako żołnierze kra- proces osiągania odporności przez państwo gospoda- ju członkowskiego NATO byliby w stanie zrozumieć rza. Służą temu szkolenia na temat współpracy służb WAŻNYM istotę i cel działań państw koalicji prowadzonych na porządku publicznego z organami lokalnej admini- ZADANIEM terytorium Polski12. Można wyróżnić kilka obszarów, stracji. Mogą pełnić rolę mediatorów między wrogo REALIZOWANYM w których żołnierze CIMIC dzięki swoim specjali- nastawionymi do siebie grupami etnicznymi. Dzięki PRZEZ PERSONEL stycznym kompetencjom mogliby wspierać realizację znalezieniu wspólnego celu oraz tonowaniu wzajem- CIMIC W RAMACH zadań także w ramach zarządzania kryzysowego. nych animozji ludność lokalna szybciej zacznie po- WZMACNIANIA Przede wszystkim są w stanie pełnić funkcję łączniko- dejmować działania na rzecz poprawy atmosfery ODPORNOŚCI wą między kierownictwem organów zarządzania kry- w kraju pogrążonym w kryzysie. Dla osiągnięcia tego KRAJU JEST OCENA zysowego a współpracującymi służbami (policja, straż celu mogą prowadzić szkolenia przeznaczone dla OBECNEGO pożarna etc.) oraz przedstawicielami władz lokalnych pracowników urzędów i instytucji, organizując kam- POZIOMU i innych podmiotów zaangażowanych w działalność panie dotyczące na przykład przeciwdziałania korup- związaną ze zwalczaniem sytuacji kryzysowej. Po- cji. Jeżeli chodzi o zapewnienie podstawowych usług BEZPIECZEŃSTWA nadto bardzo ważną ich rolą byłaby ocena potencjal- w społeczeństwie dotkniętym kryzysem, to ich rolą ORAZ STANU nych zniszczeń oraz definiowanie potrzeb wynikają- jest identyfikacja potrzeb lokalnej ludności, tak by GOTOWOŚCI cych z wystąpienia kryzysu13. pomoc dostarczana przez organizacje rządowe lub CYWILNEJ. Mogą również sugerować, jak wykorzystać dostęp- pozarządowe była odpowiednio zaadresowana15. ne zasoby cywilne. Jest to możliwe dzięki realizacji świadczeń rzeczowych na cele przygotowania obrony UMIEĆ WYKORZYSTAĆ państwa zgodnie z art. 208 Ustawy z dnia 21 listopa- Charakter współczesnych zagrożeń wymusza na kra- da 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczy- jach Sojuszu bycie w stanie ciągłej gotowości. Budowa- pospolitej Polskiej. Decyzję o nałożeniu takiego ro- nie odporności kraju na zagrożenia oraz proces szyb- dzaju świadczenia wydaje wójt lub burmistrz (prezy- kiego odtwarzania potencjału kraju warunkuje bezpie- dent miasta) na wniosek wojskowego komendanta czeństwo zarówno w wymiarze narodowym, jak uzupełnień, kierownika jednostki organizacyjnej sta- i globalnym. Ze względu na znaczny udział ośrodków nowiącej bazę do formowania specjalnie tworzonej cywilnych w procesie osiągania odporności niezbędne jednostki zmilitaryzowanej, kierownika jednostki or- jest zaangażowanie ze strony sił zbrojnych specjalistów ganizacyjnej wykonującej zadania na potrzeby obrony zdolnych do nawiązania właściwych relacji z przedsta- państwa albo właściwego organu obrony cywilnej14. wicielami strony cywilnej. Szeroko pojęta działalność Żołnierze CIMIC są w stanie właściwie zdefiniować łącznikowa między elementami środowiska cywilnego wstępne możliwości wykorzystania środków pocho- i dowódcami to esencja pracy żołnierzy CIMIC. Dzi- dzących ze środowiska cywilnego. Ponadto, organizu- siejsze środowisko bezpieczeństwa pokazuje, że szyb- jąc spotkania z przedstawicielami władz lokalnych, kość reakcji i utrzymywanie gotowości do działania są mogą przekazać w sposób właściwy intencje przeło- czynnikami umożliwiającymi zachowanie bezpieczeń- żonego, tak by strona cywilna mogła w odpowiedni stwa w wymiarze narodowym i ponadnarodowym. sposób ustosunkować się do wymagań sił zbrojnych. Współpraca cywilno-wojskowa jest coraz bardziej do- Ważnym zadaniem realizowanym przez personel strzegana przez współczesną naukę o obronności, po- CIMIC w ramach wzmacniania odporności kraju jest nieważ w dzisiejszym świecie coraz więcej operacji, określenie obecnego poziomu bezpieczeństwa oraz sta- w których biorą udział kraje NATO, wymaga koordy- nu gotowości cywilnej. Proces ten obejmuje ocenę wy- nacji i kooperacji między siłami zbrojnymi oraz pod- dolności służb bezpieczeństwa publicznego (policja, miotami niewojskowymi. n

12 Resilience…, op.cit., s. 2–3. 13 D. Smaga, System Zarządzania Kryzysowego w Resorcie Obrony Narodowej – rola Sił Zbrojnych RP w operacjach reagowania kryzysowego jako przykład współpracy z NATO, Obronność, „Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Sztuki Wojennej” 2018 nr 1, s. 2–3. 14 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1967 nr 44 poz. 220. 15 Współpraca…, op.cit., s. 25–30.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 167 DOŚWIADCZENIA

System RunFlat International w polskiej armii

POLIMEROWE WKŁADKI NOŚNE NIE TYLKO ZABEZPIECZAJĄ KOŁA PRZED SKUTKAMI NASTĘPSTW PRZEBICIA OPONY, LECZ TAKŻE ABSORBUJĄ WSTRZĄSY, CO POPRAWIA KONTROLĘ UKŁADU KIEROWNICZEGO I HAMOWANIA ORAZ ZWIĘKSZA PRZYCZEPNOŚĆ POJAZDU.

Przemysław Miller oczątki wspomnianego rozwiązania sięgają lat konstrukcyjne zapewniają dużą przestrzeń na specjali- Psześćdziesiątych XX wieku, kiedy to rozpoczęto styczne wyposażenie. W Hardunie zastosowano spo- opracowywanie na dużą skalę technologii polimero- sób pompowania kół z systemem RunFlat, podpory wych w celu zastąpienia ciężkich, mniej odpornych stabilizujące oraz agregat prądotwórczy. i drogich wyrobów metalowych. Dzięki innowacyjnej konstrukcji oraz użytym mate- Nasza armia korzysta z kilku systemów umożliwia- riałom system charakteryzuje się niewielką masą – Autor jest analitykiem jących pojazdom dalszą jazdę nawet w przypadku jest lżejszy o około 20% w porównaniu z analogicz- wojskowym, członkiem przebicia lub przestrzelenia opon. Wśród nich są mię- nymi produktami wykonanymi z gumy. Sprawia to, że General News Service dzy innymi rozwiązania firmy RunFlat International, Hardun jest jednym z najnowocześniejszych tego typu Network Association Inc. które znalazły zastosowanie przykładowo w KTO Ro- pojazdów na świecie. European News Agency/ somak. System RunFlat polega na wykorzystaniu spe- Specjalistyczne polimery oraz opatentowane wzory General News Service. cjalistycznych wkładek polimerowych, które docelowo wkładek opracowano tak, by mogły sprostać wszel- są mocowane do obręczy kół wewnątrz opony. W przy- kim wymaganiom ich użytkowników. Niezawodność padku jej przebicia umożliwiają kierowcy pojazdu za- opracowanych pomysłów wielokrotnie potwierdzono chowanie nad nim kontroli oraz kontynuowanie bez- w czasie działań militarnych w Iraku i Afganistanie. piecznej jazdy z jedną lub wieloma uszkodzonymi oponami. Gdy opony są napompowane, wewnętrzna TYPY WKŁADEK wkładka nie wywiera żadnego niepożądanego wpły- Różnorodność rozwiązań gwarantuje użytkowni- wu na prowadzenie pojazdu. Natomiast z chwilą utraty kom multifunkcjonalność wykorzystania wkładek ciśnienia w oponie zapobiega nadmiernemu jej od- w różnych warunkach i sytuacjach. Dostępne są czte- kształceniu, co z kolei umożliwia dalszą jazdę aż do ry ich systemy. momentu, kiedy żołnierze wraz z przewożonym ła- Dynamic System (system dynamiczny) składający dunkiem dotrą bezpiecznie do celu. się z dwóch lub trzech segmentów skręcanych wokół obręczy koła jest, na przykład, przeznaczony do za- ZASTOSOWANIE stosowania we wszelkiego rodzaju felgach jednoczę- Na szczególną uwagę pod względem zaprezento- ściowych. Gdy opona jest całkowicie napompowana, wanych rozwiązań technicznych zasługuje polski elementy te pozostają w niezmienionej pozycji na ob- ciężki kołowy pojazd ewakuacji i ratownictwa tech- ręczy. Natomiast w momencie przebicia koła i utraty nicznego Hardun, produkowany przez spółkę Roso- ciśnienia w oponie segmenty systemu ślizgają się we- mak SA z Siemianowic Śląskich. Jego rozwiązania wnątrz uszkodzonej opony w kierunku przeciwnym

168 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 DOŚWIADCZENIA

WKŁADKI DO KÓŁ MOGĄ BYĆ Z POWODZENIEM WYKORZYSTYWANE NIE TYLKO W POJAZDACH WOJSKOWYCH, LECZ TAKŻE W SAMOCHODACH

INNYCH SŁUŻB MUNDUROWYCH. PRZEMYSŁAW MILLER

do obrotu koła, co pozwala na kompensację prędkości wym pierścieniem dopasowanym do obręczy koła obrotowych po obu stronach osi. Umożliwia to konty- w taki sposób, by blokował stopkę opony. Zapobiega- nuowanie jazdy z uszkodzonym jednym lub nawet kil- jąc przesuwaniu się jej do wewnątrz, zapewnia, że koma kołami na odległość do 100 km. opona i koło obracają się razem w warunkach niskie- Static System (system statyczny) został opracowa- go ciśnienia, zwiększając mobilność i przyczepność ny specjalnie z myślą o felgach typu wieloczęściowe- pojazdu. go oraz o oponach bezdętkowych. Wkład ten to trzy Z kolei Ty-Lok jest rodzajem opaski montowanej segmenty, które są ciasno skręcone dokoła obręczy w zagłębieniu felgi typu jednoczęściowego. W mo- koła. Elementy te pozostają nieruchome w stosunku mencie przebicia koła i utraty ciśnienia wewnątrz do felgi, utrzymując oponę na swoim miejscu bez w oponie opaska ta uniemożliwia ześlizgiwanie się względu na to, czy jest napompowana, czy też nie. opony z felgi, co zapewnia pełną kontrolę kierowcy System ten jest przeznaczony przede wszystkim do nad prowadzonym pojazdem. Pozwala to na konty- zastosowania w pojazdach wojskowych poruszają- nuowanie bezpiecznej jazdy z uszkodzoną oponą cych się zarówno po drogach utwardzonych, jak przez kilka kilometrów. Ty-Lok może być stosowa- i bezdrożach. W zależności od warunków tereno- ny do opon dętkowych i bezdętkowych. Użyte poli- wych umożliwia on jazdę w sytuacji przebicia opon mery zostały tak zaprojektowane, by mogły zapew- na dystansie od 50 do 100 km. niać wyjątkową odporność balistyczną opony przy Natomiast System Beadlock zwiększa mobilność jednoczesnej absorcji energii pocisku. Nie ulega pojazdów, którym przyszło poruszać się w terenie ona poszarpaniu, co daje dodatkowy efekt częścio- miękkim, to znaczy pokrytym piaskiem, błotem lub wego zasklepienia powstałych na skutek ostrzału śniegiem. Beadlock jest jednoczęściowym polimero- przestrzelin. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 169 Dear Readers,

in this edition of Przegląd Sił Zbrojnych (The Armed Forces Review), our authors focus on the significance of air defense in state defense, and how anti-aircraft defense should be approached. They define air defense as all activities implemented on the state’s scale (or a coalition of states), planned, organized and coordinated at all levels of command in cooperation with a non-military pact. The goal of air defense – in time of peace and crisis – is the protection of state border in airspace and in the airspace of the state (or the coalition of states), and in time of war – keeping a required level of control by decreasing enemy combat potential of air attack measures and minimizing effects of their impact. Anti-aircraft defense is part of air defense, including counteracting air attack measures in the air, to the advantage of fighting operational and tactical units, army units and subunits as well as protected objects. Our authors also present the integration of systems which are being implemented to the armed forces accord- ing to the IBCS (Integrated Battle Command System) standard to function in the Patriot system. In their opin- ion, the introduction of state-of-the-art, technologically advanced systems will allow for recreating the capability for counteracting air targets and for gaining the capability to fight ballistic missiles. They also discuss the possibilities of Polish defense industry in satisfying the needs of the armed forces by delivering warfare measures to effectively counteract air threats. Another subject in this issue covers the problem of ensuring coordination and joint fire control by various components of individual service branches of the armed forces. One article presents the requirements for specif- ic organizational staff sections at the operational level. One of the officers of the Missile and Artillery Forces shares his experience on fire control by artillery units with the use of UAV, and proves that their use allows for precise attacking targets with less ammunition. The proper use of the devices for non-fire setting of small-arms aiming devices, which are part of the arsenal of mechanized (motorized) subunit, is discussed in another article, recommended particularly to platoon and company commanders. The author describes in detail the steps that should be taken to make sure that the car- bines and machine guns will be precise. We also present the articles of last-year graduates of the Military Faculty at War Studies University (ASzWoj), who discuss the evolution of the Russian Federation as well as what should be considered while planning the menu for flying personnel. In this issue we also: continue our cycle of articles on special forces, and this time we present the French commandos; present the aircraft carrier of Nimitz class; instruct on how to place elements of missile air defense on the ships, being also part of the widely understood air defense. Last but not least, we highly recommend reading the remaining articles, as we hope that they will help in broadening one’s knowledge on given subjects..

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jero- zolimskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego, a także adresu służbowego z numerem telefonu. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stop- niem wojskowym. Rysunki i szkice powinny być przygotowane zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie TIFF lub JPEG w rozdzielczości 300 dpi. Autor powinien podać źródła, z których korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowią- zujących stawek. Z chwilą wpłynięcia artykułu WIW wysyła do autora drogą elektroniczną kwestionariusz do wypełnienia. Pochodzące z niego informacje są niezbędne do wypłacenia honorarium. W celu wywiązania się z obowiązków informacyjnych dotyczących przetwarzania danych osobowych oraz w związku ze zmianami przepi- sów normujących postępowanie z danymi osobowymi, w tym z obowiązku stosowania Ogólnego Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (tzw. RODO), informujemy, że ich administratorem jest Wojskowy Instytut Wydawniczy. Dane autora nie będą przetwarzane w sposób zautomatyzowany, nie będą też profilowane. Natomiast będą przechowywane przez okres niezbędny do realizacji celów zwią- zanych z przekazaniem artykułu do druku. We wszystkich sprawach dotyczących danych osobowych Autor może się skontaktować listownie na adres: Wojskowy Instytut Wydawni- czy w Warszawie, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 lub e-mail: [email protected].

170 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 WIESŁAW JABŁOŃSKI

DARMOWA REWOLUCJADOSTAWA Poznaj najnowsze technologie i rozwiązania systemów łączności radiowej HF W ETERZE

Jednym z kluczowych przerw w łączności w relacji obszarów podlegających przełożony–podwładny. modernizacji i rozwojowi są Dodatkowo należy zauważyć

systemy łączności WIESŁAW JABŁOŃSKI wzrastającą rolę i informatyki na poziomie łączności radiowej, taktycznym, ponieważ REWOLUCJA która od czasów drugiej zapewniają efektywność wojny światowej jest w dowodzeniu wojskami W ETERZE najważniejszym rodzajem oraz osiągnięcie łączności na poziomie powodzenia w każdym taktycznym. rodzaju operacji prowadzonej przez siły Przyjęta w publikacji zbrojne. forma narracji zapewnia jej atrakcyjność Doświadczenia dla szerokiego grona z konfliktów zbrojnych czytelników potwierdzają, że we zainteresowanych tą współczesnych i przyszłych problematyką, a także dla

działaniach taktycznych WARSZAWA 2020 byłych żołnierzy wojsk podsystem wymiany łączności, którzy chętnie informacji nabiera sięgną po to opracowanie, szczególnego znaczenia, prezentujące współczesne nie można bowiem trendy w rozwoju środków dopuścić do żadnych łączności.

Kupisz w naszym e-sklepie

www.sklep.polska-zbrojna.pl

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 32 // 20202020171163 NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2021 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH Polecamy! Anna Putkiewicz, redaktor naczelna portalu naczelna redaktor Putkiewicz, Anna Polskie Wojsko Wojsko Izabela Borańska-Chmielewska, redaktor naczelna magazynu magazynu naczelna redaktor Borańska-Chmielewska, Izabela polska-zbrojna.pl Twoja armia – Twoja duma! duma! – Twoja armia Twoja portal informacyjny i magazyn i magazyn informacyjny portal publicystyczny o polskiej armii o polskiej publicystyczny TEL. +48 261 849 494 TEL. ZAMÓW PRENUMERATĘ NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2021 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH