دانش گیاهپزشکی ایران دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936 )ص 263-252( دموگرافي شبپرة پوستخوار ميوة پسته (Arimania komaroffi (: روي سه رقم پسته در شرايط آزمايشگاهي

مهدي بصيرت1، علي گليزاده2*، سيد علياصغر فتحي3 و مهدي حسن پور4 1، 2، 3 و 4. دانشجوی دکتری حشرهشناسی، دانشیاران و استادیار، گروه گیاهپزشکی، دانشکدۀ علوم کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل )تاریخ دریافت: 24/4/1334 - تاریخ تصویب: 1334/11/23(

چکيده پسته یکی از مهمترین محصوالت باغی کشور است. در سالهای اخیر، شبپرۀ پوستخوار میوۀ پسته، Arimania komaroffi بهصورت یکی از آفات مهم و خسارتزای این محصول درآمده است. هدف از انجام این پژوهش، مطالعۀ پارامترهای رشد، و جدول زندگی و تولیدمثلی این آفت روی سه رقم بسیار معمول و با بیشترین سطح زیرکشت، شامل اوحدی، کلهقوچی و احمدآقایی ± بود. برای این منظور، آزمایش دموگرافی این آفت در شرایط 1 5/22 درجۀ سلسیوس، رطوبت ± نسبی 5 55 درصد و دورۀ نوری 15 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی در اتاقک رشد انجام گرفت. بر اساس نتایج، بیشترین طول دورۀ مرحلۀ نابالغ این آفت روی رقم احمدآقایی و معادل 32/51 روز بود. نرخ ناخالص زادآوری روی سه رقم اوحدی، کلهقوچی و احمدآقایی بهترتیب 55/51، 33/44 و 14/22 تخم به ازای هر حشرۀ ماده بود. نرخ خالص زادآوری روی رقم اوحدی از نظر آماری با رقم احمدآقایی اختالف معناداری نشان داد. کمترین تعداد تخم گذاشتهشده به ازای هر ماده در هر روز با تغذیه از رقم احمدآقایی بهدست آمد و با رقم اوحدی اختالف معناداری داشت. نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm)، نرخ ذاتی تولد )b( و نرخ متناهی افزایش جمعیت (λ) این آفت با تغذیه از رقم احمدآقایی کمترین مقدار بود و با مقادیر این پارامترها روی رقم اوحدی اختالف معناداری نشان داد. همچنین طوالنیترین متوسط مدت زمان یک نسل روی رقم احمدآقایی مشاهده شد. بنابراین رقم احمدآقایی نسبت به دو رقم دیگر، حساسیت کمتری به آفت دارد.

واژههاي کليدي: ارقام پسته، باروری، جدول زندگی، شبپرۀ پوستخوار میوه.

مقدمه کلهقوچي، احمدآقایي و اکبری بیشترین سطح پسته ).Pistacia vera L( یکي از مهمترین محصوالت زیرکشت را داشتهاند و مهم ترین ارقام تجاری پسته در باغي کشور است. طبق آمار سال 2049 سازمان این استان محسوب ميشوند. بر طبق شواهد و منابع خواربار جهاني )FAO( ایران با بیشترین تولید پستۀ موجود، درخت پسته مورد حملۀ تعداد زیادی از مقاوم اول و آمریکا و ترکیه رتب ههای بعدی را به خود بندپایان آفت )بیش از 50 گونه( بهویژه حشرات قرار اختصاص دادهاند. بر اساس آمار سال 4926 وزارت ميگیرد )Esmaili, 1996; Moderraes Awal, 1997(. کشاورزی، در استان کرمان رقمهای اوحدی، یکي از آفات مهمي که خسارت زیادی بهویژه در

* تلفن: E-mail: [email protected]; [email protected] 03425646020 250 دانش گیاهپزشکي ایران، دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936

سالهای اخیر به این محصول وارد ميکند، شبپرة تولیدمثل سنجیده ميشوند، با هم فرق زیادی دارند. پوستخوار میوة پسته )کراش( با نام علمي Arimania مدت زمان کوتاهتر رشدونمو و میزان تولیدمثل باالی (komaroffi Ragonot (Lepidoptera: Pyralidae. حشرات روی یک گیاه میزبان نشاندهندة مطلوبیت است ) Mehrnejad & Speide, 201l; Hashemi Rad باالی آن به عنوان یک میزبان است ) Van Lanteren et al., 2013(. این آفت را Brandt اولین بار در سال Noldus, 1990 &(. پارامترهای جدول زندگي، بهویژه 4393 و با استفاده از تلۀ نوری از مناطق میان کوتال، نرخ ذاتي افزایش جمعیت مهمترین پارامترهایياند که سین سفید و تنگ آب نزدیک فیروزآباد و موک پاس برای ارزیابي سطح مقاومت گیاهان استفاده ميشوند در استان فارس گزارش کرد (Amsel, 1954). این آفت )Razmjou et al., 2006(. گیاهان میزباني که نرخ را Samet در سال 4392 روی درختان پسته از منطقۀ ذاتي افزایش جمعیت حشره روی آنها پایینتر است، رفسنجان جمعآوری کرد ) ,Samet, 1974; Samet نسبت به گیاهان میزباني که مقدار عددی این پارامتر 1985(. این آفت تا سال 4920 آفت مهمي به شمار روی آنها باالتر است، از مقاومت بیشتری برخوردارند. نميرفت، اما اخیراً وضعیت آن تغییر کرده است، به دانش حساسیت و مقاومت ارقام یک محصول و نحوی که امروزه یکي از آفات مهم درختان پسته در پارامترهای جدول زندگي یک آفت مي تواند اجزای منطقۀ رفسنجان که منطقۀ اصلي تولید پستۀ ایران اساسي یک برنامۀ مدیریت تلفیقي آفات برای هر است، بهشمار ميرود (Mehrnejad & Speide, 201l). محصول باشد )Razmjou et al., 2006(. بررسي منابع الروهای این آفت داخل خوشۀ پسته با تغذیه از پوست نشان ميدهد که هیچگونه اطالعاتي در زمینۀ میو ههای پسته، در همۀ مراحل رشدی میوه خسارت ویژگيهای زیستي، پارامترهای تولیدمثلي و جدول زیادی وارد ميکنند. الروهای این آفت در نسل اول از زندگي شبپرة پوستخوار میوة پسته روی ارقام پسته میو ههای تازه تشکیلشدة پسته تغذیه ميکنند و وجود ندارد، اما مطالعات زیادی در ارتباط با دموگرافي موجب خشکیدگي و ریزش میو ههای جوان ميشوند. آفات مختلف روی رقمهای میزبانشان صورت گرفته الروهای نسل بعدی آفت از پوست سبز رویي میوة است ) ,.Shoja Aldini et al., 2006; Zare et al پسته تغذیه ميکنند و در نتیجه، میو هها بدون پوست ,.Goodarzi et al., 2015; Mansouri et al ;2013. ميشود و مغز آنها کامل ن ميگردد. این میو هها در Esmaeili et al., 2013; Javadi-Khederi et ;2013. نهایت خشکیده ميشوند و ریزش مي کنند. الروها al., 2013(. بررسي میزان زادآوری شبپرة هندی حین تغذیه، دان ههای آلوده را با تارهای ابریشمي به Plodia interpunctella Hubner روی مغز پستۀ سه همدیگر متصل ميکنند. این آفت 9 تا 6 نسل در سال رقم اوحدی، کله قوچي و احمد آقایي نشان داد که دارد ) ;Samet, 1974; Mehrnejad, 2001a, 2010 تغذیه از مغز پسته رقم اوحدی در هر دو حالت خام و Mehrnejad & Speidel, 2011; Hashemi Rad et. پرورده بیشترین میزان زادآوری را نسبت به ارقام al., 2013(. کلهقوچي و احمد آقایي داشته است ) ,Shoja Aldini جدول زندگي یک ابزار مناسب برای مطالعۀ et al., 2006(. در بررسي دیگری، پارامترهای جدول دینامیسم جمعیتهای حیواني بهویژه بندپایان است، زندگي شبپرة هندی P. interpunctella روی چهار زیرا ميتواند پارامترهای دموگرافي خیلي مهمي را رقم تجاری پسته مطالعه شده است که کمترین و فراهم آورد )Maia et al., 2000(. کیفیت گیاه میزبان بیشترین نرخ ذاتي افزایش جمعیت بهترتیب روی یک عامل کلیدی تعیینکنندة پارامترهای رشد رقمهای کلهقوچي و اکبری مشاهده شده است جمعیت ب هویژه مقدار نرخ ذاتي افزایش جمعیت (Razazzian et al., 2015( (rm(. یک حشرة گیاهخوار است. گونه و واریت ههای گیاهي هدف از انجام این پژوهش، مطالعۀ ویژگي های وقتي از نظر مطلوبیت به عنوان میزبان برای حشرات زیستي، پارامترهای تولیدمثلي و جدول زندگي شبپرة خاص با پارامترهایي مانند بقا، میزان نشو و نما و پوستخوار میوة پسته روی سه رقم تجاری پستۀ بصیرت و همکاران: دموگرافي شبپرة پوستخوار میوة پسته ... 254

اوحدی، کلهقوچي و احمدآقایي که دارای بیشترین پرورش )لیوان یکبار مصرف( حاوی دو عدد پستۀ تازه سطح زیرکشت هستند، در شرایط آزمایشگاهي است، منتقل شدند. ظروف پرورش الرو با درپوش پالستیکي تا بتوان با نتایج آن در مدیریت مبارزه با آفت بهره برد. سوراخدار پوشانده شدند و در شرایط مورد نظر قرار داده شدند. برای تغذیۀ الروها، خوش ههای پسته ب هطور مواد و روشها جداگانه از درختان رقمهای تحت بررسي در ایستگاه پرورش حشرۀ آفت شمارة 2 مؤسسۀ تحقیقات پسته که در طول فصل به منظور ایجاد کلني پرورشي، الروهای این آفت از رشد، سم پاشي نميشدند چیده شد و پس از باغهای پستۀ حومۀ رفسنجان در اواسط اردیبهشت شستوشو و گرفتن رطوبت، مورد استفاده قرار گرفت. 4939 جمعآوری گردیدند. الروها به همراه خوشۀ ظروف پرورش الرو و غذای الروها )دو عدد میوة تازة آلوده به آزمایشگاه مؤسسۀ تحقیقات پسته منتقل پسته( هر دو روز یکبار تعویض شدند. ظروف پرورش شدند. الروهای جمعآور یشده سه گروه شدند و هر الروها تا ظهور حشرات کامل، بهصورت روزانه بازدید گروه بهطور جداگانه روی رق مهای اوحدی، کلهقوچي و شدند و داد ههای مربوط به وقوع هر مرحلۀ رشدی احمدآقایي پرورش داده شدند. این الروها در دمای آفت شامل زمان ظهور شفیره و حشرات کامل نر و 4± 5/29 درجۀ سلسیوس، رطوبت نسبي 5± 45 ماده و میزان مرگ در هر مرحلۀ رشدی ثبت شد. به درصد و دورة نوری 44 ساعت روشنایي و 2 ساعت منظور اندازهگیری میزان تولیدمثل، حشرات کامل نر و تاریکي پرورش داده شدند. به دلیل اینکه پرورش ماده ظاهرشدة روی هر یک از ارقام تحت بررسي، الروها بهصورت گروهي با مشکل کپکزدگي محیط ب هصورت جفت درون ظرف پالستیکي شفاف به ابعاد پرورش و مشکل تغذیه روب هرو بود، الروها ب هصورت 49×40×9 سانتي متری رهاسازی شدند. یک برگ جداگانه درون ظروف یکبار مصرف کوچک پرورش کاغذ سفید کف ظرف تخم گیری قرار داده شد و روی داده شدند. غذای الروها )میوة تازة پسته( و ظروف آن چند میوة تازة پسته برای تخمریزی قرار گرفت. پرورشي هر دو روز یکبار تعویض ميشدند. پرورش ظروف تخمگیری درون اتاقک رشد با همان شرایط الروها و شفیر هها تا ظهور حشرات کامل روی ارقام آزمایش قرار داده شد. ظروف تخمگیری بهطور روزانه تحت بررسي پسته ادامه داشت و از این حشرات کامل بازدید شد و تعداد تخم گذاشتهشده و طول عمر برای تخمگیری استفاده شد. از تخمهای یکروزه برای حشرات کامل نر و ماده تا پایان عمر آنها ب هطور انجام آزمایشها استفاده شد. جداگانه ثبت شد.

دموگرافی تجزیه و تحلیل داد هها آزمایش دموگرافي روی سه رقم پسته با بیشترین محاسبۀ پارامترهای زیستي، تولیدمثلي )نرخ ناخالص سطح زیرکشت در کشور شامل رقمهای اوحدی، زادآوری، نرخ خالص زادآوری، نرخ ناخالص باروری، کلهقوچي و احمدآقایي در دمای 4± 5/29 درجۀ نرخ خالص باروری، تعداد تخم گذاشتهشده توسط هر سلسیوس و با رطوبت نسبي 5± 45 درصد و طول ماده در هر روز و تعداد تخم بارور گذاشتهشده توسط دورة روشنایي 44 ساعت و تاریکي 2 ساعت در اتاقک هر ماده در هر روز( و پارامترهای رشد جمعیت )نرخ رشد انجام گرفت. برای انجام آزمایش روی هر رقم از ناخالص و خالص تولیدمثل، نرخ ذاتي تولد، نرخ ذاتي 450 عدد تخم یکروزه )0-26 ساعته( استفاده شد. مرگ، نرخ ذاتي افزایش جمعیت، نرخ متناهي افزایش تخمها 42 ساعت یکبار بازدید شدند و بدین ترتیب، جمعیت، متوسط مدت زمان یک نسل و مدت زمان تعداد تخمهای تفریخشده، تفریخنشده، چروکیده و الزم برای دو برابر شدن جمعیت( با استفاده از مرده یادداشت شدند. با تفریخ تخمها، الروهای سن معادالت Carey )1993(، و در برنامۀ Excel برای هر یک با قلمموی ظریف ب هطور جداگانه درون ظروف رقم ب هطور جداگانه انجام گرفت. اثر ارقام پسته روی 252 دانش گیاهپزشکي ایران، دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936

رشدونمو، دورة تولیدمثلي و طول عمر حشرات بالغ با )F2،465=44/64 ،P>0/0004(. طول دورة نشو و نمای روش تجزیۀ واریانس یکطرفه آنالیز شد. دربارة دورة مرحلۀ نابالغي )تخم تا ظهور حشرة کامل( این آفت پس از تخمریزی، با توجه به نرمال نشدن داده ها از روی سه رقم اوحدی، کلهقوچي و احمدآقایي بهترتیب آزمون ناپارامتری کروسکال - والیس برای بررسي 92/69، 94/69 و 99/50 روز بود که طول مرحلۀ وجود تفاوت معنادار بین ارقام استفاده شد. وجود نابالغي این حشره روی رقم احمدآقایي بیشترین مقدار تفاوت معنادار در پارامترهای رشد و تولیدمثل از بود و با دو رقم دیگر اختالف معناداری نشان داد

طریق محاسبۀ مقادیر کاذب آنها در روش جکنایف )F2،465=5/92 ،P>0/0092( )جدول 4(. مطالعات امکانپذیر شد ) ,.Meyer et al., 1986; Maia et al بسیاری روی طول دورة رشد آفات مختلف روی 2000(. در صورت معنادار شدن تجزیۀ واریانس، رقمهای مختلف گیاهان میزبان انجام گرفته است که میانگینهای به دستآمده با استفاده از آزمون دانکن در اغلب موارد اختالف طول دورة رشد روی ارقام در سطح احتمال 5% مقایسه شدند. همۀ تجزی ههای مختلف گیاهي گزارش شده است ) ,.Esmaeili et al آماری با نرمافزار SAS, ver. 9.1 انجام گرفت. ,.Razazzian et al., 2015; Pourbehi et al ;2013. Goodarzi et al., 2015 ;2010(. در بررسي که روی نتايج و بحث مراحل مختلف رشد و نمو شبپرة هندی پارامترهاي زیستی آفت P. interpunctella انجام شد، روی چهار رقم پسته طول دورة نشو و نمای مراحل تخم، الرو و شفیرة شامل اوحدی، کلهقوچي، احمدآقایي و اکبری مشاهده شبپرة پوستخوار میوة پسته روی سه رقم اوحدی، شد که طوالنيترین دورة نشو و نمای تخم روی رقم کلهقوچي و احمدآقایي در جدول 4 آمده است. در احمدآقایي اتفاق افتاده که با سه رقم دیگر اختالف مطالعهای که بصیرت و همکاران )2045(، انجام دادند، معناداری داشته است و با نتایج این تحقیق همخواني دربارة اثر دما روی دموگرافي این حشره، پارامترهای داشت )Razazzian et al., 2015). همچنین دموگرافي آفت روی رقم اوحدی در دمای 5/29 درجۀ طوالنيترین دورة الروی شبپرة هندی روی رقم سلسیوس )به عنوان یکي از دماهای تحت بررسي( کلهقوچي اتفاق افتاده است )Razazzian et al., 2015) بهدست آمده بود که در این تحقیق از داد ههای حاصل ولي در مطالعۀ حاضر، کوتاه ترین دورة الروی شبپرة روی رقم اوحدی به عنوان مهمترین رقم پسته از نظر پوستخوار میوة پسته روی رقم کلهقوچي مشاهده سطح زیر کشت در کشور برای مقایسه با دیگر شد. دلیل این تضاد در این است که الرو شبپرة رقمهای پسته استفاده شد. طول دورة نشو و نمای هندی از مغز پسته خشک تغذیه ميکند، ولي الرو تخم این آفت روی سه رقم تحت مطالعه اختالف شبپرة پوستخوار میوة پسته از پوست میوة تازة معناداری با هم داشتند که طول این مرحله روی رقم پسته تغذیه ميکند که از نظر جیرة غذایي متفاوت احمدآقایي بیشترین مقدار بود )P>0/0004، است. بنابراین طوالنيتر شدن طول دورة الروی

F2،622=423/94(. این اختالفهای معنادار ميتواند شبپرة پوستخوار میوة پسته روی رقم احمدآقایي نتیجه تفاوت در منابع غذایي اخذشدة حشرات بالغ بیانگر نامناسب بودن این رقم نسبت به دو رقم دیگر طي دورة الروی آنها باشد. طول دورة نشو و نمای الرو برای تغذیۀ الرو است. این آفت روی این سه رقم اختالف معناداری نشان طول عمر حشرات کامل نر و مادة این آفت روی داد، ب هطوری که طول دورة رشد آفت روی رقم های سه رقم اوحدی، کلهقوچي و احمدآقایي در جدول 4 احمدآقایي و کلهقوچي بهترتیب طوالنيترین و ذکر شده است. طول عمر حشرات کامل نر این آفت

کوتاهترین مقدار بود )F2،449=42/95 ،P>0/0004(. روی رقم اوحدی طوالنيتر است و با دو رقم دیگر بیشترین طول دورة شفیرگي آفت روی رقم کلهقوچي بهطور معناداری متفاوت است )P>0/0403، F = اتفاق افتاد که با دو رقم دیگر اختالف معناداری داشت 09/5 2،69 (، ولي طول عمر حشرات کامل ماده روی بصیرت و همکاران: دموگرافي شبپرة پوستخوار میوة پسته ... 259

سه رقم تحت مطالعه اختالف معناداری با هم نداشتند افراد نر و ماده مشاهده نشد )Teimouri et al., 2014(.

)F2،66=4/95 ،P= 0/4259(. در یک بررسي که روی همچنین .Razazzian et al )2015(، اختالف معناداری طول عمر حشرات کامل نر و ماده شب پرة خرنوب برای طول عمر حشرات کامل شب پرة هندی Ectomyielois ceratoniae Zeller انجام شد، روی دو P. interpunctella روی چهار رقم پسته شامل اوحدی، رقم پستۀ اکبری و کلهقوچي، اختالف معناداری بین کله قوچي، احمدآقایي و اکبری گزارش نکردند.

جدول 4. طول دور ههای زیستي )SE ± روز( شبپرة پوست خوار میوة پسته Arimania komaroffi روی سه رقم پسته در دمای 5/29 درجۀ سلسیوس رقم پسته مرحلۀ رشد اوحدی کلهقوچي احمدآقایي نشو و نمای تخم a 6/25±0/02b 6/95±0/09c 6/34±0/09 )n = 442( )n = 460( )n = 423( نشو و نمای الرو 94/99±0/59a 29/94±0/66c 90/42±0/62b )n = 54( )n = 96( )n = 99( نشو و نمای شفیره 49/22±0/49b 45/59±0/99a 49/96±0/99b )n = 50( )n = 90( )n = 42( طول کل دورة نابالغ 50/99±0/54a 69/94±0/59b 69/92±0/90b )n = 50( )n = 90( )n = 42( طول عمر حشرات نر 5/99±0/54b 4/45±0/64b 9/29±0/63a )n = 45( )n = 49( )n = 42( طول عمر حشرات ماده 4/46±0/49a 9/32±0/52a 9/3±0/69a )n = 46( )n = 49( )n = 20( دورة پیش از تخمریزی 2/94±0/60a 9/03±0/40a 2/25±0/64a )n = 46( )n = 49( )n = 20( دورة تخمریزی 9/69±0/69a 6/43±0/66a 6/40±0/65a )n = 46( )n = 49( )n = 20( دورة پس از تخمریزی* 0/24±0/99a 0/45±0/40a 4/00±0/95a )n = 46( )n = 49( )n = 20( وجود حروف متفاوت در هر ردیف نشانگر وجود اختالف معنادار است )آزمون دانکن، سطح احتمال 5 درصد(. * تجزیه به روش کروسکال - والیس )سطح احتمال 5 درصد(.

طول دور ههای پیش از تخمریزی )P=0/5934، بهنسبت همسو بود و نشاندهندة آن بود که ارقام

F2،66=0/55(، تخمریزی )F2،66=4/49 ،P=0/2099( و پسته روی طول دور ههای پیش از تخمریزی، پس از تخمریزی )آزمون کروسکال- والیس، تخمریزی و پس از تخمریزی این دو شبپره که آفت 2 χ =9/323 ،P=0/460( این آفت روی سه رقم پسته پسته محسوب ميشوند، تأثیر معناداری ندارند. مورد آزمایش اختالف معناداری با هم نداشت نتایج مربوط به میزان مرگ مراحل تخم، الرو و )جدول4(. در مطالعۀ .Razazzian et al )2015(، روی شفیرة این آفت روی سه رقم اوحدی، کلهقوچي و طول دور ههای پیش از تخمریزی، تخمریزی و پس از احمدآقایي در جدول 2 نشان داده شده است. میزان تخمریزی شبپرة هندی P. interpunctella روی تلفات مرحلۀ نابالغ روی سه رقم فوق بهترتیب 69/23، چهار رقم اوحدی، کلهقوچي، احمدآقایي و اکبری، 64/49 و 62/60 درصد بود که بیشترین مرگ مرحلۀ اختالف معناداری بین ارقام پسته مشاهده نشد نابالغ روی رقم کلهقوچي مشاهده شد. در یک بررسي )Razazzian et al., 2015) که با نتایج تحقیق حاضر نشان داده شده است که میزان مرگ مراحل تخم، 256 دانش گیاهپزشکي ایران، دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936

الرو، شفیرة شب پرة هندی P. interpunctella روی با رقم اوحدی که بیشترین تعداد تخم گذاشتهشده به چهار رقم اوحدی، کلهقوچي، احمدآقایي و اکبری ازای هر ماده در هر روز را داشت اختالف معناداری

متفاوت بوده است و نشان دهندة این موضوع است که مشاهده شد )F2،66=9/92 ،P=0/065(. همچنین تغذیۀ الرو این شب پرهها از ارقام مختلف پسته ميتواند کمترین تعداد تخم بارور گذاشتهشده به ازای هر ماده میزان بقای مراحل مختلف رشدی را بهطور مؤثری تحت در هر روز با تغذیه از رقم احمدآقایي مشاهده گردید و تأثیر قرار دهد )Razazzian et al., 2015(. تفاوت در با رقم اوحدی اختالف معناداری داشت )P=0/063،

میزان بقا روی گیاهان مختلف میزبان مي تواند به وجود F2،66=9/22( )جدول 9(. ترکیبات غذایي، محرک های تغذیهای و همچنین ترکیبات دفاعي که بهطور مستقیم نمو و باروری گیاهخوار جدول 2. درصد تلفات مراحل مختلف رشدی از تخم تا ظهور را تحت تأثیر قرار مي دهند نسبت داده شوند ) Awmack حشرات کامل شبپرة پوستخوار میوة پسته Arimania komaroffi Leather, 2002 &(. روی سه رقم پسته در دمای 5/29 درجۀ سلسیوس رقم پسته مرحلۀ رشدی اوحدی کلهقوچي احمدآقایي پارامترهاي رشد و تولیدمثلی تخم 4/20 0/00 3/52 A. komaroffi نتایج مربوط به پارامترهای تولیدمثلي )n = 26( )n = 22( )n = 423( روی سه رقم پستۀ مورد مطالعه در جدول 9 آمده الرو سن 4 3/90 40/32 6/94 است. نرخ ناخالص زادآوری )n = 94( )n = 22( )n = 424( ،P=0/093( الرو سن 2 4/20 2/56 9/46 F2،69=9/545(، نرخ ناخالص باروری )P=0/092، )n = 92( )n = 99( )n = 403( F69،2=9/564( و مقدار نرخ خالص باروری )P=0/054، الرو سن 9 2/99 6/22 0/00 F = 43/9 2،66 ( این آفت روی سه رقم مورد مطالعه )n = 44( )n = 44( )n = 404( اختالف معناداری را نشان نداد. بیشترین مقدار نرخ الرو سن 6 9/22 49/09 4/43 خالص زادآوری این آفت روی رقم اوحدی مشاهده شد )n = 44( )n = 42( )n = 32( که با نرخ خالص زادآوری روی دو رقم کلهقوچي و الرو سن 5 44/49 49/09 3/52 )n = 45( )n = 62( )n = 39( احمدآقایي از نظر آماری اختالف معناداری داشت شفیره 9/95 6/22 2/99 F = P )065/0= ، 99/9 2،66 ( )جدول 9(. کمترین تعداد )n = 59( )n = 96( )n = 92( تخم گذاشتهشده به ازای هر ماده در هر روز با تغذیه مرحلۀ نابالغ 69/23 49/64 60/62 از رقم احمدآقایي با مقدار 96/0 تخم مشاهده شد و )n = 26( )n = 22( )n = 423(

جدول 9. پارامترهای تولیدمثلي شبپرة پوستخوار میوة پسته SE( Arimania komaroffi ± میانگین( روی سه رقم پسته در دمای 5/29 درجۀ سلسیوس رقمها پارامتر اوحدی کله قوچي احمدآقایي 6)n=46( )n=49( )n=20( نرخ ناخالص زادآوری b 92/60±6/92 ab 50/45±9/49 a 29/46±6/64 نرخ ناخالص باروری b 92/60±6/92 ab 62/42±9/99 a 25/93±6/43 نرخ خالص زادآوری b 45/04±2/99 b 25/96±6/03 a 46/92±2/59 نرخ خالص باروری a 45/04±2/99 a 26/92±9/39 a 49/44±2/60 تعداد تخم گذاشتهشده توسط هر ماده در هر روز b 0/64±0/02 ab 0/49±0/40a 0/96±0/04 تعداد تخم بارور گذاشتهشده توسط هر ماده در هر روز b 0/64±0/02 ab 0/44±0/03a 0/92±0/04 وجود حروف متفاوت در هر ردیف نشانگر وجود اختالف معنادار است )آزمون دانکن، سطح احتمال 5 درصد(.

بصیرت و همکاران: دموگرافي شبپرة پوستخوار میوة پسته ... 255

تولیدمثل بیشتر یک آفت روی یک میزبان گیاهي 060/0 ب هدست آمد. نرخ ذاتي افزایش جمعیت این نشاندهندة مناسب بودن آن میزبان نسبت به آفت روی رقم اوحدی با رقم احمدآقایي از نظر آماری میزبانهای دیگر برای تغذیه است ) & ,Van Lenteren اختالف معناداری با هم داشتند )P=0/094،

Noldus, 1990(. در بررسي که .F2،66=9/4 ،)2011( Naseri et al(. ولي مقدار این پارامتر روی رقم کلهقوچي انجام دادند عنوان شده که مقادیر باالی پارامترهای با دو رقم دیگر اختالف معناداری نشان نداد. کمترین تولیدمثلي شبپرة Helicoverpa armigera Hubner مقدار نرخ ذاتي تولد روی رقم احمدآقایي با 0/052 روی بعضي از ارقام سویا نشانگر مناسبتر بودن این بود که با رقم اوحدی اختالف معناداری نشان داد

رقمها برای تغذیۀ این آفت بوده است و این اختالفها )F2،66=6/09 ،P=0/025(. ولي مقدار این پارامتر روی نتیجۀ اختالف در ترکیبات مورد نیاز آفت و ترکیبات رقم احمدآقایي با مقدار آن روی رقم کلهقوچي ثانویۀ رقمها است. در یک بررسي نشان داده شده اختالف معناداری نداشت. همچنین بیشترین نرخ ذاتي است که مقدار ترکیبات فنلي، فالونوئید و آنتوسانین مرگ این آفت روی رقم کلهقوچي بود که با رقم در پوست سبز پستۀ سه رقم اوحدی، کلهقوچي و اوحدی اختالف معناداری نشان داد )P=0/049،

احمدآقایي متفاوت است )F2،66=6/64 .)Nadernejad et al., 2013(. مقدار نرخ متناهي افزایش جمعیت (λ) بنابراین ميتوان عنوان کرد که اختالف در بعضي این آفت با تغذیه از سه رقم اوحدی، کلهقوچي و پارامترهای تولیدمثلي از جمله تعداد تخم گذاشتهشده احمدآقایي بهترتیب 059/4، 069/4 و 064/4 محاسبه و تعداد تخم گذاشتهشدة بارور به ازای هر ماده در هر شد و اختالف معناداری بین ارقام پسته مشاهده شد

روز شبپرة پوستخوار میوة پسته روی سه رقم پسته )F2،66=9/44 ،P=0/095(. متوسط مدت زمان یک ميتواند به تفاوت در ترکیبات تغذیهای و ترکیبات نسل (T) این آفت با تغذیه از سه رقم اوحدی، ثانویه در پوست میوة سه رقم پسته مرتبط باشد. کلهقوچي و احمدآقایي بهترتیب 46/50، 92/50 و مقادیر نرخ ناخالص تولیدمثل )P=0/042( )GGR، 33/54 روز است. طوالنيترین متوسط مدت زمان یک

F2،66=2/34( و نرخ خالص تولیدمثل )P=0/059( )R0، نسل این آفت روی رقم احمدآقایي اتفاق افتاد که با دو

F2،66=9/05( شبپرة پوستخوار میوة پسته روی سه رقم دیگر از نظر آماری اختالف معناداری را نشان داد

رقم اوحدی، کلهقوچي و احمدآقایي اختالف معناداری )F2،66=5/46 ،P=0/0044(. بین مدت زمان دو برابر نشان ندادند )جدول 6(. مقدار نرخ ذاتي افزایش شدن جمعیت این حشره روی سه رقم آزمایشي از نظر جمعیت (rm) این آفت با تغذیه از سه رقم اوحدی، آماری اختالف معناداری مشاهده نگردید )P=0/024،

کلهقوچي و احمدآقایي بهترتیب 052/0، 062/0 و F2،66=2/44( )جدول 6(.

جدول 6. پارامترهای جمعیت پایدار شب پرة پوست خوار میوة پسته SE( Arimania komaroffi ± میانگین( روی سه رقم پسته در دمای 5/29 درجۀ سلسیوس رقمها پارامتر اوحدی کلهقوچي احمدآقایي )n=46( )n=49( )n=20( نرخ ناخالص تولیدمثل (GRR) )ماده/ ماده/ نسل( 46/44±2/23a 29/93±6/04a 24/96±9/39a

نرخ خالص تولیدمثل (NRR یاR0) )ماده/ ماده/ نسل( 9/30±4/96a 2/95±4/66a 49/62±2/46a نرخ ذاتي افزایش جمعیت (rm) )بر روز( b 0/062±0/006 ab 0/052±0/009 a 0/060±0/009 نرخ ذاتي تولد (b) )بر روز( 0/052±0/009b 0/054±0/009 ab 0/049±0/009 a نرخ ذاتي مرگ (d) )بر روز( ab 0/046±0/0003a 0/044±0/0005 b 0/042±0/0004 نرخ متناهي افزایش جمعیت (λ) )بر روز( b 4/069±0/006 ab 4/059±0/009 a 4/064±0/009 متوسط مدت زمان یک نسل (T) )روز( a 50/92±0/54 b 50/46±0/94 b 54/33±0/99 مدت زمان دو برابر شدن جمعیت (DT) )روز( 49/43±4/65a 44/20±4/25a 49/26±0/24a وجود حروف متفاوت در هر ردیف نشانگر وجود اختالف معنادار است )آزمون دانکن، سطح احتمال 5 درصد(. 254 دانش گیاهپزشکي ایران، دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936

از میان پارامترهای تولیدمثلي و رشد جمعیت، نرخ متفاوت درخت پسته انجام ميگیرد )شیرة برگ و پوست ذاتي افزایش جمعیت )rm( یک شاخص بسیار مناسب سبز پسته(، دلیل این عدم تطابق بهراحتي مشخص برای ارزیابي مناسب بودن گیاهان مختلف میزبان، یا مي گردد. در مطالعۀ حاضر بیشترین نرخ ذاتي افزایش ارقام مختلف گیاهي برای یک حشرة آفت است ) Salas جمعیت شبپرة پوستخوار میوة پسته روی رقم اوحدی et al., 1993(. این پارامتر را محققان مختلف به کرات مشاهده شد و این آفت روی رقم اوحدی دارای برای ارزیابي میزان حساسیت یا مقاومت گیاهان پارامترهای تولیدمثلي باالتر و متوسط مدت زمان یک مختلف میزبان نسبت به آفات مختلف استفاده کر دهاند نسل (T) کوتاه تری بود. مدت زمان کوتاه تر رشدونمو و ) ;Golizadeh & Razmjou, 2010; Fathi et al., 2011 میزان تولیدمثل باالی حشرات روی یک گیاه میزبان ;Flores et al., 2013; Marouf et al., 2013. نشان دهندة مطلوبیت باالی آن به عنوان یک میزبان Golizadeh et al., 2014; Razazzian et al., 2015(. است )Van Lanteren & Noldus, 1990). بنابراین رقم عوامل زیادی از قبیل قدرت باروری، بقا و همچنین طول اوحدی حساسیت بیشتری در مقایسه با رقم احمدآقایي نسل مي تواند نرخ ذاتي افزایش جمعیت را تحت تأثیر نسبت به شب پرة پوستخوار میوة پسته دارد. قرار دهد و این پارامتر، ظرفیت افزایش جمعیت یک گونه آگاهي از دامنۀ مقاومت ارقام مختلف گیاه میزبان، را منعکس ميکند. لذا این پارامتر به عنوان یک شاخص پتاسیل رشد جمعیت آفت و زیست شناسي آن روی گیاه بسیار مناسب برای ارزیابي عملکرد یک حشره روی میزبان از عناصر اساسي و مهم در برنامۀ مدیریت تلفیقي گیاهان مختلف میزبان و مقاومت گیاه میزبان به کار آفت در هر محصول است که ميتواند در تشخیص و گرفته ميشود )Southwood & Henderson, 2000(. در پایش آلودگي های آفت، انتخاب رقم و پرورش محصول مطالعۀ حاضر نرخ ذاتي افزایش جمعیت شبپرة مفید و مؤثر باشد )Razmjou et al., 2006(. مقایسۀ پوستخوار میوة پسته با تغذیه از رقم های اوحدی و پارامترهای دموگرافي به دستآمده روی ارقام تحت احمدآقایي اختالف معناداری با هم داشتند و این مطالعۀ پسته نشان داد که شب پرة پوستخوار میوة پسته اختالف ها ميتواند ناشي از تفاوت ترکیبات تشکیل دهندة دارای مقادیر پایین پارامترهای تولیدمثلي و میزان پوست سبز میوة پسته در ارقام تحت آزمایش باشد. در باروری، همچنین نرخ پایین بقا، طول نسل زیاد و یک بررسي که .Razazzian et al )2015(، انجام دادند، کمترین مقدار پارامتر نرخ ذاتي افزایش جمعیت با تغذیه نشان داده شد که نرخ ذاتي افزایش جمعیت شب پرة از رقم احمدآقایي، بوده و بنابراین رقم احمدآقایي نسبت هندی P. interpunctella روی رقمهای پستۀ اکبری و به دو رقم دیگر، دارای حساسیت کمتر و مقاومت نسبي اوحدی بیشتر از رقم احمدآقایي و کله قوچي بوده است و بیشتری در برابر این شبپره است. یافتههای تحقیق همچنین تفاوت در نرخ ذاتي افزایش جمعیت این آفت به حاضر ميتواند اطالعات مفیدی را برای طراحي یک اختالف مواد غذایي بین ارقام پسته نسبت داده شده برنامۀ جامع مدیریت تلفیقي )IPM( برای شب پرة است. در تحقیق دیگری، نرخ ذاتي افزایش جمعیت پوستخوار میوة پسته در کشور فراهم آورد. پسیل معمولي پسته روی ارقام اکبری و کلهقوچي بهطور معناداری بیشتر از رقم های اوحدی و احمدآقایي بوده سپاسگزاري است )Mehrnejad, 2001b( که با تحقیق حاضر از مؤسسۀ تحقیقات پستۀ کشور بابت همکاریهای همخواني ندارد. با توجه به اینکه دو آفت تحت بررسي ارزنده و تأمین تجهیزات الزم در این تحقیق، تشکر و )پسیل معمولي پسته و شبپرة پوستخوار میوة پسته( قدرداني ميگردد. این تحقیق بخشي از رسالۀ دکتری دو گونۀ کامال متفاوتاند و تغذیۀ آنها از قسمت های نگارندة اول در دانشگاه محقق اردبیلي است.

REFERENCES 1. Amsel, H.G. (1954). Die Microlepidopteren der Brandt’schen Iran. Ausbeute, 4 Teil. Arkiv for Zoologi, 2, 255-326. بصیرت و همکاران: دموگرافي شبپرة پوستخوار میوة پسته ... 259

2. Awmack, C. S. & Leather, S. R. (2002). Host plant quality and fecundity in herbivorous . Annual Review of Entomology, 47, 817-844. 3. Basirat, M., Golizadeh, A., Fathi, S. A. A. & Hassanpour, M. (2015). Demography of fruit hull borer moth, Arimania komaroffi (Lepidoptera: Pyralidae) under different constant temperatures. Journal of Asia-Pacific Entomology, 18, 501-505. 4. Carey, J.R. (1993). Applied demography for biologists with special emphasis on insects. Oxford University Press, Inc. 205 pp. 5. Esmaili, M. (1996). Important pest of fruit trees. Sepehr Publication. (in Farsi) 6. Esmaeili, N., Golizadeh, A., Rafiee-Dastjerdi, H. & Razmjou J. (2013). Biology of potato tuber worm, Phthorimaea operculella (Lepidoptera: Gelechiidae), on the leaves of ten potato cultivars under laboratory conditions. Journal of Plant Protection, 27(1), 55 -63. (in Farsi) 7. Fathi, S. A. A., Bozorg-Amirkalaee, M. & Sarfaraz, R. M. (2011). Preference and performance of Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) on canola cultivars. Journal of Pest Science, 84, 41-47. 8. Flores, J. L., Chávez, E. C. & Aguirre, L. A. (2013). Demographic parameters of Tetranychus urticae (Acari:Tetranychidae) on four Rosa sp. cultivars. Florida Entomologist, 96(4), 1508-1512. 9. Golizadeh, A., Esmaeili, N., Razmjou, J. & Rafiee-Dastjerdi, H. (2014). Comparative life tables of the potato tuberworm, Phthorimaea operculella, on leaves and tubers of different potato cultivars. Journal of Science, 14, 1-11. 10. Golizadeh, A. & Razmjou, J. (2010). Life table parameters of Phthorimaea operculella (Lepidoptera: Gelechiidae), feeding on tubers of six potato cultivars. Journal of Economic Entomology, 103, 966-972. 11. Goodarzi, M., Fathipour, Y. & Talebi, A. A. (2015). Antibiotic resistance of canola cultivars affecting demography of Spodoptera exigua (Lepidoptera: Noctuidae). Journal of Agricultural Science and Technology, 17, 23-33. 12. Hashemi Rad, H., Basirat, M. & Moradi-Ghaderijani, M. (2013). Study on the biology and damage of pistachio fruit hull borer moth, (Arimania komaroffi Rag.) in Kerman Province. Final Research Report of Pistachio Research Institute of Iran. (in Farsi) 13. Javadi-Khederi, S., Khanjani, M. & Zahiri, B. (2013). Resistance of different grape cultivars to grape erineum mite, Colomerus vitis (Acari: Eriophyidae), in the laboratory. Journal of Entomological Society of Iran, 32(2), 71-89. (in Farsi) 14. Mansouri, S. M., Fathi, S. A. A., Nouri Ghanbalani, G., Razmjou, J. & Naseri, B. (2013). Host preference and biology of potato tuber worm, Phthorimaea operculella (zeller) (lep., Gelechiidae), on leaves of 12 potato germplasm in greenhouse. Journal of Plant Protection, 27 (2), 231 -237. (in Farsi) 15. Maia, A. H. N., Luiz, A. J. B. & Campanhola, C. 2000. Statistical inference on associated fertility life table parameters using Jakknife technique: computational aspects. Journal of Economic Entomology, 93, 511-518. 16. Marouf, A., Amir-Maafi, M. & Shayesteh, N. (2013). Two-sex life table analysis of population characteristics of almond moth, Cadra cautella (Lepidoptera: Pyralidae) on dry and semi-dry date palm varieties. Journal of. Crop. Protection, 2(2), 171-181. 17. Mehrnejad, M.R. (2001a). The current status of pistachio pests in Iran. Cahiers Options Me´diterrane´ennes, 56, 315-322. 18. Mehrnejad, M. R. (2001b). The study of susceptible and resistance common pistachio psylla, Agonoscena pistaciae, on 10 pistachio cultivars, Pistacia atlantica and Pistacia khinjuk. Final Research Report of Pistachio Research Institute of Iran. (in Farsi). 19. Mehrnejad, M. R. (2010). The parasitoids of the pistachio hull borer moth, Arimania komaroffi, short report. Applied Entomology and Phytopathology, 77, 131-133. 20. Mehrnejad, M. R. & Speidel, W. (2011). The pistachio hull borer moth Arimania komaroffi Ragonot (Lepidoptera, Pyralidae). Entomofauna, 32, 5-16. 21. Meyer, J. S., Ingersoll, C. G., McDonald, L. L. & Boyce, M. S. (1986). Estimating uncertainty in population growth rates: jackknife vs. bootstrap techniques. Ecology, 67, 1156-1166. 22. Moderraes Awal, M. (1997). List of agricultural pests and their natural enemies in iran. FerdowsiUniversity Press, Mashhad, 429 pp. (in Farsi) 23. Nadernejad, N., Ahmadimoghadam, A., Hossyinifard, S. J. & Poorseyedi, S. (2013). Study of the rootstock and cultivar effect in PAL activity, production of phenolic and flavonoid compounds on flower, leaf and fruit in Pistachio (Pistacia vera L.). Journal of Plant Biology, 5(15), 96-110. 24. Naseri, B., Fathipour, Y., Moharramipour, S. & Hosseininaveh, V. (2011). Comparative reproductive performance of Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) reared on thirteen soybean varieties. Journal of Agricultural Science and Technology, 13, 17-26. 25. Pourbehi, H., Talebi, A. A., Zamany, A. A., Goldasteh S. & Farrar, N. (2010). Comparison of the biological characteristics of the Plodia interpunctella Hubner (lep., pyralidae) on three date cultivars in laboratory conditions. Journal of Entomological Research, 1(4), 279 - 288. (in Farsi) 252 دانش گیاهپزشکي ایران، دورة 64، شمارة 2، پاییز و زمستان 4936

26. Razmjou, J., Moharramipour, S., Fathipour, Y. & Mirhoseini S. Z. (2006). Effect of Cotton cultivar on performance of Aphis gossypii (Hom.: Aphididae) in Iran. Journal of Economic Entomology, 99, 1820-1825. 27. Razazzian, S., Hassani, M. R., Imani, S. & Shojai, M. (2015). Life table parameters of Plodia interpunctella (Lepidoptera: Pyralidae) on four commercial pistachio cultivars. Journal of Asia- Pacific Entomology, 18, 55-59. 28. Salas, M. D., Mendoza, B., Salazar, E. & Rivera, V. M. (1993). Survival and reproduction of diamondback moth on Cruciferae. Turrialba, 43, 242-246. 29. Samet, Kh. (1974). Three injurious butterflies of pistachio trees in kerman province. In Proceedings of the Fifth Plant Protection Congress of Iran, The University of Azar-abadegan, Tabriz, Iran, pp. 11- 12. (in Farsi) 30. Samet, Kh. (1985). The life cycle of Arimania komaroffi, a new pest of Pistachio vera in Iran. Entomologists Gazette, 36, 113-115. 31. Shoja Aldini, M., Farshbaf Pourabad, R., Hadad Iraninezhad, K. & Mohammadi A. (2006). Effects of photoperiod on sexual reproductivity of indian meal moth, Plodia interpunctella (Hubner) (Lep., Pyralidae), on three pistachio cultivars (fried and fresh). Journal of Agricultural Science (University of Tabriz), 15(4), 297 - 306. (in Farsi) 32. Southwood, T. & Henderson, A. (2000) Ecological methods. Blackwell, Oxford, United Kingdom. 33. Teimouri N., Jalali Sendi J. & Jafari Nodooshan A. (1393). Biological Characteristics of carob moth Ectomyelois ceratoniae (Zeller) (Lepidoptera: Pyralidae) on two commercial pistachio cultivars and artificial diet. Journal of Researches, 27(2), 207-218. (in Farsi) 34. Van Lenteren, J. C. & Noldus, L. P. J. J. (1990). Whitefly-plant Relationship: Behavioral and Biological Aspects. In: "Whitefly: Their Bionomics, Pest Status and Management", Gerling, D. (Ed). Intercept, Andover, U. K., PP. 47-89. 35. Zare, D., Jalali Sendi, J., Jafary Nodoushan, A. & Khosravi, R. (2013). Life table parameters and biological characteristics of Apomyelois ceratoniae Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) on three cultivars of pomegranate. Archives of Phytopathology and Plant Protection, 46 (7), 766-773.

3 Iranian Journal of Plant Protection, Vol. 46, No. 2, Autumn & Winter 2015-2016

Demography of pistachio fruit hull borer moth, Arimania komaroffi (Lepidoptera: Pyralidae) on three pistachio cultivars under laboratory condition

Mehdi Basirat1, Ali Golizadeh2*, Seyed Ali Asghar Fathi2 and Mehdi Hassanpour3 1, 2, 3. Ph. D. Student in Entomology, Associate Professors and Assistant Professor, Department of Plant Protection, Faculty of Agricultural Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran (Received: Jul. 15, 2015 - Accepted: Jan. 13, 2016)

ABSTRACT Pistachio (Pistacia vera L.) is one of the most important horticultural crops in Iran. The pistachio fruit hull borer moth, Arimania komaroffi Ragonot (Lepidoptera: Pyralidae) has been emerged as a major pest of pistachio in Iran. The purpose of this research was the study of reproduction and population growth parameters of this pest on three common pistachio cultivars with the highest acreage includes Ohadi, Kaleghochi and Ahmadaghaii. Experiments were conducted under laboratory conditions, at temperature 27.5±1°C, 65±5% RH, and 16:8 L:D photoperiod. The results showed that the highest rate of developmental time was 50.37 day on Ahmadaghaii cultivar. The gross fecundity rates on Ohadi, Kaleghochi and Ahmadaghaii cultivars were calculated as 50.65, 44.99 and 27.14 eggs per female, respectively. The net fertility rate was significantly differed between Ohadi and Ahmadaghaii cultivars. The lowest mean daily number of eggs per female was observed on Ahmadaghaii cultivar that was significantly differed with its value on Ohadi cultivar. Intrinsic rates of increase (rm), intrinsic rates of birth (b) and finite rates of increase (λ) of this pest were the lowest on Ahmadaghaii cultivar and the values of these parameters were significantly different with Ohadi cultivar. Moreover, the highest mean generation time (T) was observed on Ahmadaghaii cultivar. As a result, Ahmadaghaii was the less suitable host and had most negative impact on life-history statistics of A. komaroffi in compare with the other two tested cultivars.

Keywords: pistachio cultivars, Arimania komaroffi, fecundity, life table.

* Corresponding author E-mail: [email protected]; [email protected] Tel: +98 912 5464080