1/25000 Ölçekli Topografik Haritalara Göre Sinop Merkez, Erfelek, Gerze, Dikmen Ilçeleri Yer Adlari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1/25000 ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTALARA GÖRE SİNOP MERKEZ, ERFELEK, GERZE, DİKMEN İLÇELERİ YER ADLARI Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yeni Türk Dili Programı Beste YILMAZ Danışman: Doç. Dr. Levent Kurgun Mayıs 2019 DENİZLİ iv ÖN SÖZ Yer adları, geçmişten günümüze taşınmış en önemli miraslardandır. İnsanların kullandıkları kelimeler zaman içinde değişime uğramış olsa da bu kelimeler yer adlarında varlıklarını sürdürebilmektedir. Varlıklarını bu şekilde uzun yıllar boyu muhafaza edebilen yer adları, o yerde yaşayan toplumların kültürel değerlerinin bütün özelliklerini bünyesinde barındırmakta ve o toplumla ilgili birçok değer hakkında da bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. İnsanlar eski zamanlardan beri yaşadıkları yerlere, ilişki içinde bulundukları her şeye ad verme ihtiyacı hissetmişler, etraflarını algılamak ve hatta kendilerini tanıtmak için yer adlarına ihtiyaç duymuşlardır. Yer adlarını verirken de onlara aynı zamanda toplumsal değerlerini de aktarmışlardır. Bu nedenle insanın kimliği niteliğini taşıyan yer adları içlerinde aynı zamanda kültürel bir hazine de barındırırlar. Varlıklarını uzun yıllar koruyabilen yer adları zaman içerisinde müdahalelerle karşılaşabilmekte, hassas yapıları sebebiyle değişime uğrayabilmektedir. Toplumların kültürel zenginliğini içerisinde barındıran yer adlarının bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Bu düşünceden hareketle ve yer adlarının belirtilen önemi doğrultusunda çalışmamızda Sinop İli’nin Merkez, Erfelek, Gerze ve Dikmen ilçelerindeki yer adı varlığının tespit edilip incelenerek tasnif edilmesi düşünülmüştür. Çalışmaya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nden alınan ve Sinop İli’ne ait olan 1/25000 ölçekli topografik haritaların bulunmasıyla başlanmıştır. Yer adları bu haritaların konumuzu ilgilendiren 20 adet paftadan elde edilmiştir. Çalışmamızın konusu tarih, coğrafya, dilbilim gibi bilim dallarıyla ilişki içinde olduğundan birçok alanda araştırmalar yapılmış, konu edilen ilin tarihi ve coğrafi özellikleri de incelenmiştir. v Çalışmanın giriş bölümünde malzemenin nasıl elde edilip işlendiği, yolu ve yöntemi konusunda açıklama yapılmıştır. Birinci bölüm Sinop İli’ni kapsamaktadır ve ilin adının nereden geldiği, tarihçesi, coğrafyası ve siyasi bölümleri hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde yeradbilim konusu ele alınmıştır. Bu bölümde ad ve adlandırma hususundan başlanarak adbilim, yeradbilim, yeradbilimin bilim dalları arasındaki yeri ve yer adının yapısı konularına değinilmiştir. Üçüncü bölümde topografik haritalardan elde edilen yer adlarının tasnif çalışmasına yer verilmiştir. Son bölümde ise yer adlarından elde edilen veriler değerlendirilmiş ve sonuçları hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmam boyunca maddi manevi bana destek verip her daim yanımda olan sevgili aileme ve çalışmanın doğru yönde ilerlemesi için bana sabırla yol gösterip bilgi ve birikimiyle tezimin her aşamasını inceleyen danışmanım Doç. Dr. Levent KURGUN hocama şükranlarımı sunarım. Beste YILMAZ Mayıs 2019/Denizli vi ÖZET 1/25000 Ölçekli Topografik Haritalara Göre Sinop Merkez, Erfelek, Gerze, Dikmen İlçeleri Yer Adları YILMAZ, Beste Yüksek Lisans Tezi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Levent KURGUN Mayıs 2019, XI+143 sayfa Çalışmamızda 1/25000 ölçekli topografik haritalar esas alınarak bu haritalar üzerinden elde edilen yer adlarının tasnif çalışması yapılmıştır. Giriş bölümünde çalışmamızda izlenilen yol, yöntem, ele alınan malzeme ve bu malzemenin nasıl değerlendirildiği hakkında bilgiler mevcuttur. Birinci bölümde söz konusu olan Sinop İli’nin adının nereden geldiğine, tarihçesine ve coğrafyasına değinilmiş, il hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde yer adlarını inceleyen yeradbilimin sınırları belirtilmeye çalışılarak diğer bilimlerle olan ilişkisi belirtilmiş ve yer adlarının yapısı konusuna değinilmiştir. Üçüncü bölümde topografik haritalardan elde edilen yer adlarının tasnif çalışması yapılmıştır Çalışmanın sonunda yer adlarının kelime varlığı ve coğrafi terminoloji konularında sayısal verilere dayanan bilgilerle gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sinop, Yeradbilim, Yer Adları, Yapı, Tasnif vii ABSTRACT The Place Names of Sinop Province and Its Districts: Merkez, Erfelek, Gerze, Dikmen Based on Topographic Maps of 1/25000 Scale YILMAZ, Beste Master Thesis Turkish Language and Literature Department New Turkish Language Programme Adviser of Thesis: Associate Professor, Levent KURGUN May 2019, XI+143 pages In this study, the classification of place names obtained from the topographic maps of 1/25000 scale has been done. In the introduction section, information about the methods used in this study, the type of the materials which have been used and the way that they have been used have been presented. In the first chapter, information about the name of Sinop province together with its history and geography have been presented. In the second chapter, the boundaries of the science of toponomy which deals with the place names of regions and languages and its relations with other sciences have been presented, and the structure of place names has been explained. In the third chapter, classification of the place names obtained from topographic maps have been done. In conclusion part of this study, word entity of place names and geographical terminology are shown in numbers. Keywords: Sinop, Toponomy, Place Names, Structure, Classification viii İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ........................................................................................................................... iv ÖZET................................................................................................................................ vi ABSTRACT .................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. viii TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................................... ix GRAFİKLER DİZİNİ ....................................................................................................... x SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................ xi GİRİŞ ................................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM SİNOP 1.1. Sinop Adı ................................................................................................................ 4 1.2. Tarihçe .................................................................................................................... 5 1.3. Coğrafya ................................................................................................................. 9 1.4. İlin Siyasi Bölümleri ............................................................................................ 13 1.5. Adı Değiştirilen Yerleşim Birimleri ..................................................................... 16 İKİNCİ BÖLÜM YERADBİLİM 2.1. Adlandırma ........................................................................................................... 17 2.2. Adbilim ................................................................................................................. 18 2.3. Yeradbilim ............................................................................................................ 18 2.3.1. Yeradbilimin Bilim Dalları Arasındaki Yeri ................................................. 19 2.3.2. Yer Adlarının Yapısı ...................................................................................... 21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SİNOP İLİ YER ADLARI (MERKEZ, ERFELEK, GERZE, DİKMEN) 3.1. Sinop İli Yer Adları .............................................................................................. 26 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................................ 104 KAYNAKLAR ............................................................................................................. 133 EKLER .......................................................................................................................... 140 ÖZ GEÇMİŞ ................................................................................................................. 143 ix TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Paftalara Göre Yer Adlarının Sayısı ............................................................... 104 Tablo 2. Nesnelerine Göre Yer Adları .......................................................................... 105 Tablo 3. Coğrafi Nesnenin Yapısına Göre Yer Adları .................................................. 106 Tablo 4. Orun Nesnelerine Göre Orun Adları ............................................................... 107 Tablo 5. Su Nesnelerine Göre Su Adları ....................................................................... 108 Tablo 6. Yükselti Nesnelerine Göre Yükselti Adları .................................................... 108 Tablo 7. Düzlük Nesnelerine Göre Düzlük Adları........................................................ 109 Tablo 8. Mevki Nesnelerine Göre Mevki Adları .......................................................... 110 Tablo 9. Paftalara Göre Orun Nesnesi .......................................................................... 111 Tablo 10. Paftalara Göre Su Nesnesi ...........................................................................