-    

   -    

د ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺎراﻧﻮ دﭘﺎره ﺿﺮوري ﻫﺪاﻳﺎت

(1 ) ﭘــــﻪ ﺗﻜﺘــــﻮ ﻣﺠﻠــــﻪ ﻛ＋ــــ３ د ﭘ＋ــــﺘﻮ ژﺑــــ３، ادب، ﻛﻠﺘﻮر،ﻓﻮﻟﻜﻠــــﻮر، ﺗﺼــــﻮف، ﻟﺴــــﺎﻧﻴﺎت، ﺑﺸــــﺮﭘﻮﻫﻨﻪ، ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨــــﻪ، ارﻛﻴــــﺎﻟﻮﺟﻲ او ﺗــــﺎرﻳﺦ ﭘــــﻪ ﺣﻘﻠــــﻪ ﻧﺎﭼﺎﭘــــﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘــــﻲ ﻣﻘــــﺎﻟ３ د ا４ــــﭻ اي ﺳــــﻲ د ﻗﻮاﻋــــﺪو او ﺿﻮاﺑﻄﻮ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ او اﻧ／ﺮ４ﺰي ژﺑﻮ ﻛ＋３ ﭼﺎپ ﻛﻴ８ي . . (2 ) د ﻣﻘﺎﻟ３ راﻟ８５ﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻣﺤﻘﻖ/ ﻣﺤﻘﻘﻪ د ﻻﻧﺪﻳﻨﻮ ﺧﺒﺮو ﺧﻴﺎل وﺳﺎﺗﻲ . . ∗ ﻣﻘﺎﻟـــﻪ ﺑﺎﻳـــﺪ ﭘـــﻪ ﻛﻤﭙـــﻮز ﺷـــﻮي ﺷـــﻜﻞ ﻛ＋ـــ３ ﭘـــﻪ ﺳـــﺎﻓ＀ او ﻫـــﺎرډ ﻛﺎﭘﻴـــﺎﻧﻮ ﻣﺸـــﺘﻤﻠﻪ وي او رﺳﻢ اﻟﺨﻂ ﻳ３ د ﺑﺎړه －ﻠ９ د ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر ﻣﻄﺎﺑﻖ وي . . ∗ د ﻣﻘـــﺎﻟAbstract ３ د 100 ﻧـــﻪ ﺗـــﺮ 150 اﻟﻔـــﺎﻇﻮ ﭘـــﻮرې ﭘـــﻪ اﻧ／ﺮ４ـــﺰي ﻛ＋ـــ３ ﻟﻴﻜـــﻞ ﭘـــﻪ ﻛـــﺎر دي او ﭘــــﻪ ！ﺎﺋ＂ــــﻞ 請ــــﻔﺤﻪ د ﻣﻘﺎﻟــــﻪ ﻟﻴﻜــــﻮﻧﻜﻲ / ﻟﻴﻜــــﻮﻧﻜ３ ﻧــــﻮم، ﻣﻜﻤﻠــــﻪ ﭘﺘــــﻪ، اي ﻣ５ــــﻞ ا６４ر４ﺲ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي وي . . ∗ ﭘــﻪ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﻛ＋ــ３ د ﺣــﻮاﻟ３ ورﻛﻮﻟــﻮ ﭘــﻪ وﺧــﺖ د ا請ــﻞ ﻣــﺘﻦ / اﻗﺘﺒــﺎس راوړﻟــﻮ ﭘــﻪ ＄ــﺎى ﻳــﻮازې ﺗﺮﺟﻤـــﻪ ﭘـــ５ﺶ ﻛـــﻮل ﻛـــﺎﻓﻲ ﻧـــﾢ ده ﺑﻠﻜـــ３ د ﺗﺮﺟﻤـــ３ ﺳـــﺮه ﺳـــﺮه ا請ـــﻞ ﻣـــﺘﻦ ا/ ﻗﺘﺒـــﺎس راوړل ﺿﺮوري دي. ∗ د ﻏﻴﺮ ﻣﻠﻜﻲ ژﺑﻮ ﻧﻪ د ورﻛ７ى ﺷﻮو ﺣﻮاﻟﻮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻢ ﺿﺮوري ده . . ∗ د ﻣﻘــﺎﻟ３ ﺳــﺮه ﻳــﻮ ﺣﻠﻔﻴــﻪ ﺑﻴــﺎن ﻟ／ــﻮل ﭘــﻪ ﻛــﺎر دى ﭼــ３ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﭼﺮﺗــﻪ ﺑــﻞ ＄ــﺎى ﭼــﺎپ ﺷــﻮې، را ﻧﻘﻞ ﺷﻮې او ﻣﺴﺮوﻗﻪ ﻧﾢ ده . .

∗ د ﻣﻘﺎﻟ３ ﭘﻪ اﺧﺮ ﻛ＋３ ﭘﻪ دې ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺣﻮاﻟ３ ﺑﺎﻳﺪ ورﻛ７ى ﺷﻮې وي . . ( د ﻣﺼﻨﻒ ﻧ ﻮم، د ﻛﺘﺎب ﻧﻮم، اداره، ＄ﺎى، د ﭼﺎپ ﻛﺎل، 請ﻔﺤﻪ ﻧﻤﺒﺮ ) )

ﻳﺎد ﻴﺮﻧﻪ: ﻛﻮﻣ３ ﻣﻘﺎﻟ３ ﭼ３ د ﭼﺎپ وړ وي ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻛ＋３ اداره د ﺿﺮوري ﺗﺮﻣﻴﻢ، ﺗﻨﺴﻴﺦ او ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺣﻖ ﻣﺤﻔﻮظ ﻟﺮي.

ﺷﭙ８ ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﭘ＋ﺘﻮ / اﻧ／ﺮ４ﺰي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺠ ﻠﻪ ﺗﻜﺘﻮ ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻪ دې و４ﺐ ﺳﺎﻳ＀ ان ﻻﻳﻦ ﻛﺘﻠﻰ ﺷﻰ www.uob.edu.pk/journals/takatoo/takatoo.htm

   -  3   

    / ا ﯦي   " ر# "! : 14 '& " ! 7 7 '*( – د,"! 2015ء

ﺗﻜﺘﻮ

ISSN: 2075-5929

ﻣﺪﻳﺮ:

ډاﻛﺮ ﺟﺎوﯦﺪ اﻗﺒﺎل

ﭘ"ﺘﻮ !ﺎﻧ ﻪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﻲ ﻛﻮﻪ

E-mail: [email protected]

   -    

ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اﻋﻠٰﻰ : ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺟﺎو４ﺪ اﻗﺒﺎل واﺋﺲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﻛﻮ！ﻪ

ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ : ډاﻛ＂ﺮ ﻓﻴﺾ اﷲ ﺧﺎن ﭘﺎﻧﻴﺰى

ﻣﺪﻳﺮ: ډاﻛ＂ﺮ ﺟﺎو４ﺪ اﻗﺒﺎل

ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ : ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻛﺎﻛ７ ډاﻛ＂ﺮ ﺑﺮﻛﺖ ﺷﺎه ﻛﺎﻛ７

ﻛﻤﭙﻮزر : ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ ﻧﻴﺎزى

7 14 ﺗﻜﺘﻮ: ﺷﻤﺎره ﻧﻤﺒﺮ ﺟﻠﺪ ﻧﻤﺒﺮ

2015 د ﺧﭙﺮ４ﺪو ﻛﺎل : ﺟﻮﻻﺋﻲ - دﺳﻤﺒﺮ ء ء

ﺧﭙﺮووﻧﻜﻰ : ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﻛﻮ！ﻪ

ﺿﺨﺎﻣﺖ : 256 ﻣﺨﻮﻧﻪ 500 ﺷﻤ５ﺮ : د ﭼﺎپ ＄ﺎى : ﻳﻮﻧﺎﺋﻴ＂６ ﭘﺮ４ﺲ ﻛﻮ！ﻪ 300 د دې －３２ ﺑﻴﻪ : د ﻣﻠﻚ دﻧﻨﻪ روﭘ９ 07 د ﻣﻠﻚ ﻧﻪ ﺑﻬﺮ ﻳﻮ ا４ﺲ ډاﻟﺮ

   -    

ﺑﻴﻦ اﻻﻗﻮاﻣﻲ اﻳ６ﻳ＂ﻮرﻳﻞ ﺑﻮرډ

(1 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻟﻮ！ـﺰ ژ４ﺤﺎك ﺳﻨ＂ﺮل ا４ﺸﺌﻴﻦ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ ﻫﻤﺒﻮﻟ＀ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﺮﻟﻦ ﺟﺮﻣﻨﻲ

(2 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻫ５ﻨﺰ ورﻧﺮ و４ﺴﻠﺮ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ اف ﻟ５ﻨ／ﻮ４ﺴ＂ﻚ ا４ﻨ６ ﻓ５ﻼﻟﻮﺟﻲ اﭘﺴﺎﻟﻪ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺳﻮﻳ６ن

(3 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺟﻮﻧﻲ ﭼﻴﻮﻧ， ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ آف دي ﻟ５ﻨ／ﻮ ４ﺠﺰ ا４ﻨ６ ﻛﻠﭽﺮز اف دي ﻧﻴﺌﺮ ا４ﻨ６ ﻣ６５ل اﻳﺴ＀ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ اف ﻟﻨﺪن

(4 ) ډاﻛ＂ﺮ ا４ﻨ６ر و６４ﻣﺎرك ﻓ５ﻜﻠ＂ﻲ ﻣﻤﺒﺮ، ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ اف ﻟ５ﻨ／ﻮ４ﺴ＂ﻚ ا４ﻨ６ ﻓ５ﻼﻟﻮﺟﻲ اﭘﺴﺎﻟﻪ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺳﻮﻳ６ن

(5) ډاﻛ＂ﺮ ﺟ５ﻤﺲ ﻛ５ﺮون ﻓ５ﻜﻠ＂ﻲ ﻣﻤﺒﺮ، ﺳﺎؤﺗﻬـ ا４ﺸﻴﺎء ﺳﻜﻮل آف اور４ﻨ＂ﻞ ا４ﻨ６ اﻓ ﺮﻳﻘﻦ ﺳ＂６ﻳﺰ، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ اف ﻟﻨﺪن

(6 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻠﻴﻞ ﻃﻮﻗﺎر ﭼ５ﺮﻣ５ﻦ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ اف اردوﻟ５ﻨ／ﻮ４ﺞ ا４ﻨ６ ﻟ＂ﺮ４ﭽﺮ ﻓ５ﻜﻠ＂ﻲ اف ﻟ５＂ﺮز اﺳﺘﻨﺒﻮل ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺗﺮﻛﻲ

(7 ) ډاﻛ＂ﺮ داؤد اﻋﻈﻤﻲ ﭘﺮو－ﺮام ﻣﻨ５ﺠﺮ ﺑﺮ４＂ﺶ ﺑﺮاډﻛﺎﺳ＂５ﻨ， ﻛﺎرﭘﻮر４ﺸﻦ ( ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ) ﻟﻨﺪن

(8 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ زرﻏﻮﻧﻪ ر＊ﺘﻴﻦ د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨ％ﻰ ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن

(9 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪا ﺟﺎن ﺣﻘﭙﺎل د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨ％ﻰ ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن

   -  6   

ﻗﻮﻣﻲ اﻳ６ﻳ＂ﻮرﻳﻞ ﺑﻮرډ

(1 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻓﻀﻞ ا ﻟﺮﺣﻴﻢ ﻣﺮوت واﺋﺲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﭼﺎرﺳﺪه

(2 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ وﻗﺎر ﻋﻠﻲ ﺷﺎه ﭼ５ﺮﻣ５ﻦ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ آف ﻫﺴ＂ﺮي ﻗﺎﺋﺪاﻋﻈﻢ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ اﺳﻼم اﺑﺎد

(3 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﭘﺮو４ﺰ ﻣﻬﺠﻮر ﺧﻮ４ﺸﻜﻰ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﭼﺎرﺳﺪه

(4 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻧﺼﺮ اﷲ ﺟﺎن وزﻳﺮ ډاﺋﺮ４ﻜ＂ﺮ ﭘ＋ﺘﻮ اﻛ６５ﻣﻲ ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ

(5 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ ډاﺋ５ﺮﻳﻜ＂ﺮ ﻧ５ﺸﻨﻞ اﻧﺴ＂ﻴ＂ﻮﻳ＀ اف ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳ＂６ﻳﺰ ﻗﺎﺋﺪ اﻋﻈﻢ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ اﺳﻼم اﺑﺎد

(6) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺧﺎدم ﺣﺴ５ﻦ ﻋﺎﻣﺮ

ﻣﻨ５ﺠ５ﻨ， ډاﺋﺮ４ﻜ＂ﺮ ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن ！ﺮﺳ＀ ا４ﺠﻮﻛ５ﺸﻨﻞ ﻓﺎؤﻧ４６ﺸﻦ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ！ﺎؤن ﭘ５＋ﻮر

(7 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺎن ﻋﺎﺑﺪ اﻧﭽﺎرج ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻟ５ﻨ／ﻮ４ﺠﺰ، ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل اوﭘﻦ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ اﺳﻼم اﺑﺎد

(8 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﺑﺎدﺷﺎه روم ( ﻋﻠﻲ ﺧ５ﻞ درﻳﺎب ) ) ﭼ５ﺮﻣ５ﻦ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀ اف ﭘ＋ﺘﻮ ا４ﻨ６ اورﻳﻨ＂ﻞ ﻟ５ﻨ／ﻮ４ﺠﺰ ﻣﺎﻻﻛﻨ６ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ

(9 ) ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ داﻧﺶ ﺑ５＂ﻨﻰ ﭘ＋ﺘﻮ اﻛ６５ﻣﻲ ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ

   -    

ﻓﻬﺮﺳﺖ

ﺷﻤ５ﺮ ﺳﺮﻟﻴﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﻣﺦ 8 1 ادارﻳﻪ ﻣﺪﻳﺮ

10 2 د اﻓﻐﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ او＊ﺘﻮن د ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د " ﭘ５ﻐﺎم " ﭘﻪ ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﮐ＂ﺮ ﻓﻀﻞ رﺣﻴﻢ ﻣﺮوت

ر１ﺎ ﮐ＋３ ﻟﻴﮏ ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﺐ وزﻳﺮ 18 3 ﺗﻜﻞ او د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎري ډاﻛ＂ﺮ ﺟﺎو４ﺪ اﻗﺒﺎل 30 4 د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻣﻘﺎﺋﺴﻪ ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﻛ＂ﺮ زﺑ５ﺮ ﺣﺴﺮت 43 5 د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ＄ﻨ３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻘ５ﻘﺘﻮﻧﻪ ډاﻛ＂ﺮ ﻋﻠﻲ ﺧ５ﻞ درﻳﺎب 54 6 د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟ９ رواﻳﺖ اوﮐﻠ ﺘﻮري ﻋﻤﻞ ډاﻛ＂ﺮ ﺑﺮﻛﺖ ﺷﺎه ﻛﺎﻛ７ 70 7 ادﺑﻲ ﻛﺮه ﻛﺘﻨﻪ او ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ﺧﺎن زﻣﺎن ﻛﺎﻛ７ 79 8 ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ ﻣﺤﻤﺪ 請ﺎدق ژړک 96 9 د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﮏ اﺛﺮات ﻓﺎروق اﻧﺠﻢ 110 10 د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻮي ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ( ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم) ﻓﻘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻘﻴﺮ 122 11 د اوﻟﺴﻲ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻗﻴﺼﻪ اﻳﺰ رواﻳﺖ او ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ ﻧﻴﺎزى ډاﻛ＂ﺮ ﻛﻠﻴ ﻢ اﷲ ﺑ４７＆ ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻮﺑﻪ وال 136 12 د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ زﻧﺪاﻧﻲ ادﺑﻲ ﺧﺪﻣﺎت ډاﻛ＂ﺮ ﻧﻮراﻟﺒﺼﺮ اﻣﻦ 143 13 د اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻮ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ او د ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﺷﺎﻋﺮي ﻋﺒﺪاﻟﺤﻜﻴﻢ ﺷﺎه ډاﻛ＂ﺮ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ داﻧﺶ ﺑ５＂ﻨﻰ ډاﻛ＂ﺮ ﻓﻴﺾ اﷲ ﺧﺎن 151 14 ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ اﻧﻔﺮادﻳﺖ ډاﻛ＂ﺮ ﺷ５ﺮزﻣﺎن ﺳﻴﻤﺎب ډاﻛ＂ﺮ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﺣﻴﺎت ﺷﺎﻛﺮ اورﻛﺰى 164 15 د ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﻛ＋３ ﺑﺪﻳﻌﻲ 請ﻨﺎﻳﻊ ﺳﻴﺪ ﻇﻔﺮ اﷲ ﺑﺨﺸﺎﻟﻰ 181 16 ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او دودوﻧﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ د ډاﻛ＂ﺮ ﺳﻴﺪ ﺑﺎﭼﺎ آﻏﺎ ﺷﺎﻋﺮۍ ﭘ ﻪ ر１ﺎ ﻛ３＋ 189 17 د ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻮ ﮐ＋３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪي ډاﻛ＂ﺮ ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮوﻳﻦ

ډاﻛ＂ﺮ ﻛﺮن ﺳﻴﻨﻴﻦ 196 18 د وﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ＋３ ﻓﻮﻛﻠﻮري اﻧ％ﻮر－ﺮي －ﻞ ﻣﻨﻴﺮ ادﻳﻨﺰى

   -  8   

ادارﻳﻪ

دا ﻳﻮ ﻣﻨﻠﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ دى ﭼ３ ژﺑ３ د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﺑﻘﺎ دﭘﺎره ﺳﭙ５％ﻠﻰ او ﻛﻮ！ﻠﻰ ﻛﺮدار ﻟﻮﺑﻮي او دا ﻫﻢ ﺟﻮﺗﻪ ده ﭼ３ ژﺑ３ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ 請ﻮرت ﻛ＋３ ژوﻧﺪۍ ﭘﺎﺗ３ ﻛﻴ８ي ﭼ３ ﺗﺮ ﺷﺎ ﻳ３ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ او د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺛﻘﺎﻓﺖ او ﻣﻠﻲ اﺛﺎﺛﻪ ژوﻧﺪۍ او ﺗﻠﭙﺎﺗ３ وي . دﻟﺘﻪ دا ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﺳﺮ را ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮي ﭼ３ دﻏﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ، ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ، د دې ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ژﺑ３، ادب، ﺛﻘﺎﻓﺖ او ﻣﻠﻲ ورﺛﻪ ﺑﻪ ＇ﻨ／ﻪ ژوﻧﺪۍ ﭘﺎﺗ３ ﻛﻴ８ي ﭼ３ و رﺳﺮه ﻳ３ د ژﺑﻮ ﺑﻘﺎ او ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻢ ﺗ７ﻟﻰ دى . د دې ﭘﻮ＊ﺘﻨ３ ﭘﻪ ＄ﻮاب ﻛ＋３ －０ ﺷﻤ５ﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﻛ５ﺪى ﺷﻲ ﺧﻮ ﻳﻮ ډ４ﺮ ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﺤﺮك ﻳ３ دا دى ﭼ３ د دﻏﻮ ژﺑﻮ او ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﺷﺎ ﻛﻮﻣ３ ادارې ﻛﺎر ﻛﻮي؟ ＇ﻨ／ﻪ او ﭘﻪ ﻛﻮم رﻓﺘﺎر دﻏﻪ ﻋﻤﻞ روان دى .؟ ＇ﺮ－ﻨﺪه ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ ادارې ﻳﺎ ﺧﻮ ﺑﻪ د ﺳﺮﻛﺎري ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺘ９ ﻻﻧﺪې ﻛﺎر ﻛﻮي او ﻳﺎ ﺑﻪ د اوﻟﺴﻮﻧﻮ ﭘﻪ ذاﺗﻲ او ﻏ５ﺮ ﺳﺮﻛﺎري ﻫ）ﻮ د ژﺑﻮ او ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ د ﺑﻘﺎ او ودې دﭘﺎره ﺧﭙﻞ ﻛﺮدار ادا ﻛﻮي . ﻛﻪ ﭘﻪ ﻫﻢ دﻏﻪ ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﻛ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮن اوﻟﺲ او ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ د ودې او ﺑﻘﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﭘﻮرﺗﻪ ﻛ７ى ﺷﻲ ﻧﻮ د ＄ﻨﻮ ادارو ﭘﻪ ﻟﻮر د اوﻟﺴﻮﻧﻮ ﺗﻮﺟﻪ را－ﺮ＄ﻲ . د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺷﻨﺎﺧﺖ او ودې ﺳﺮه ﺗ７ﻟ ３ ادارې ﻫﻢ ＇ﾢ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ او ﺳﺮﻛﺎري ﺳﺮﭘﺮﺳﺘ９ ﻻﻧﺪې ﻛﺎر ﻛﻮي او ＇ﾢ د ﭘ＋ﺘﻮن اوﻟﺲ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻃﺒﻘﻮ ﺧﭙﻠ３ ذاﺗﻲ ﻫ）３ دي ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑﻪ ﻳ３ ژوﻧﺪۍ او ﺗﻠﭙﺎﺗ３ ﺳﺎﺗﻠ３ ده . ﭘﻪ ﻏﻴﺮ ﺳﺮ ﻛﺎري ﻫ）ﻮ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ وﻏﻮرزوﻟﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ وړوﻣﺒﻰ ﺧﻮ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ، ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ او ادﻳﺒﺎﻧﻮ د ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧ ﻮ او ادﺑﻲ ﺟﺮ－ﻮ ﭘﻪ ﻟﻮر ﺗﻮﺟﻪ را－ﺮ＄ﻲ ﭼ３ دﻏﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧﻮ او ﺟﺮ－ﻮ د ادارو ﺷﻜﻞ اﺧﺘﻴﺎر ﻛ７ى دى او ﺑﻞ ﺧﻮا ﭘﻪ ＄ﻨﻮ ﺳﺮﻛﺎري ادارو ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﭘﺮ４ﻮ＄ﻲ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３، ادب او ﺛﻘﺎﻓﺖ د ﺧﻮروﻧ３ او ﺑﻘﺎ دﭘﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي . ﭘﻪ ﺳﺮﻛﺎري ادارو ﻛ＋３ ﻫﻢ ＇ﾢ ﺧﻮ ﭘﻪ 請ﻮﺑﺎﺋﻲ ﺳﻄﺢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮي او ＄ﻨ３ دا ﺳ３ ادارې ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﭘﻪ وﻓﺎﻗﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﭙﻞ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮي . دﻏﻮ ادارو ﺳﺮه ﺳﺮه د اﻟ５ﻜ＂ﺮاﻧﻚ ﻣ６５ﻳﺎ ﭘﻪ ﻟﻮر ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ را－ﺮ＄ﻲ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺧﻮروﻧﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ ﻟﻮى ﻻس دى ﺧﻮ د دﻏﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻣﺤﺮﻛﺎﺗﻮ او ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺴﻤﻪ ادارو ﻛﺮدار ﺟﺎﺋﺰه ﻛﻪ ﭘﻪ ﻏﻮر واﺧﺴﺘﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺮدار ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ، ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ او ادﻳﺒﺎﻧﻮ د ذاﺗﻲ ﻛﺎوﺷﻮﻧﻮ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﺮ دور ﻛ＋３ ﻳ３ ﺑﻐﻴﺮ د ＇ﾢ ﻣﻔﺎدو او －＂３ ﭘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﺷﻜﻞ ﺧﭙﻞ ﻻزوال ﻛﺮدار ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دى او د ﻫﻢ دﻏﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧﻮ او ادارو ﻟﻪ ﺧﻮا ﻳ３ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﺧﭙﻞ ﺗﺨﻠﻴﻘﺎت د ﭼﺎپ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﻢ اوﻟﺲ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﻛ７ي دي او دﻏﺴ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ وﺳﻌﺖ ﻛ＋３ ﻫﻢ اﺿﺎﻓﻪ رواﻧﻪ ده او د ﭘ＋ﺘﻮ ﺑﻘﺎ او ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻪ د راﭘ５＋ﻮ ﺧﻄﺮو او ﺧﺪﺷﺎﺗﻮ ﻣﺨﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﻧﻴﻮﻟ３ ده . ﺑﻞ ﺧﻮا ﺗﻪ د اﻟ５ﻜ＂ﺮاﻧﻚ ﻣ６５ﻳﺎ ﻛﺮدار ﺗﻪ ﻛﻪ ﻏﻮر وﺷﻲ ﻧﻮ دې ﻟ７ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻧﾢ ﻳﻮا＄３ د ﻣﻠﻚ ﭘﻪ －０ ﺷﻤ５ﺮ ر６４ﻳﻮ او ！ﻲ وي ﭼ５ﻨﻠﻮﻧﻮ ﻛ３＋

   -  9   

د ﭘ＋ﺘﻮ ﺧﻮروﻧﻪ ﻛﻴ８ي ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ ﻧ７ﻳﻮ اﻟﻪ ﺳﻄﺢ ﻫﻢ د ﻧ７ۍ د －ﻮټ －ﻮټ ﻧﻪ د ﺑﺮﻗﻲ ＇ﭙﻮ ﭘﻪ ﻻره د ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮن ﻏ８ ﺧﻮرﻳ８ي . . ﺧﻮ ﻫﺮﻛﻠﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﺳﺮﻛﺎري او ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺳﻄﺢ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺑﻘﺎ او ﺷﻨﺎﺧﺖ دﭘﺎره د ادارو ﭘﻪ ﻟﻮر ﻧﻈﺮ را－ﺮ＄ﻲ ﻧﻮ د اﻃﻤﻴﻨﺎن وړ ﻓﻀﺎ ﻧﾢ ＊ﻜﺎري . وړوﻣﺒﻰ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﻠﻜﻲ ﺳﻄﺢ د دې ژﺑ３ د ﺧﻮروﻧ３ ، ﭘﺎﻟﻨ３ او ﺷﻨﺎﺧﺖ دﭘﺎر ه د ادارو د ﻛﺮدار زﻳﺎت ﻓﻌﺎﻟﻮﻟﻮ ﺿﺮورت ﻣﺤﺴﻮﺳﻴ８ي ﺑﻞ ﺧﻮا ﭘﻪ 請ﻮﺑﺎﺋﻲ ﺳﻄﺢ ﻫﻢ د دې ﺧﺒﺮې اﺣﺴﺎس ﻛﻴ８ي ﭼ３ ﺑﺎﻳﺪ دې ﻟﻮر ﺗﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ وۀ ﺷﻲ . دا ﺗﻮﺟﻪ ﭘﻪ دې ﺷﻜﻞ ﻫﻢ ﻛ５ﺪى ﺷﻲ ﭼ３ د دې ژﺑ３ د ﺑﻘﺎ دﭘﺎره دې ﻧﻮرې ﻧﻮې ادارې ﺟﻮړې ﻛ７ى ﺷﻲ او ورﺳﺮه دا اﺣﺴﺎس ﻫﻢ ﻛﻴ８ي ﭼ３ ﻛﻮﻣ３ ﻣﻮﺟﻮده ﺳﺮﻛﺎر ي ادارې دي د ﻫﻐ３ ﻛﺮدار دې ﻧﻮر ﻫﻢ ﻣﺆﺛﺮ ﻛ７ى ﺷﻲ . . ﭘﻪ ﻫﺮ 請ﻮرت د ژﺑﻮ، اوﻟﺴﻮﻧﻮ او ﺛﻘﺎﻓﺘﻮﻧﻮ ژوﻧﺪي ﺳﺎﺗﻞ ﻛﻮﻣﻪ ﻛﻤﻪ اﻫﻤﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﾢ ده . ﻛﻮم ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭼ３ ﭘﻪ زر－ﻮﻧﻮ ﻛﺎﻟﻪ ژوﻧﺪي ﭘﺎﺗ３ دي او ورﺳﺮه ﻳ３ ژﺑ３ ﻫﻢ ژوﻧﺪۍ دي ﻫﻐﻮى دې ﻟﻮر ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛ７ې ده او دا ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻪ ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮن اوﻟﺲ ﻫﻢ وﻏﻮاړي ﻧﻮ دا ﻏﻮ＊ﺘﻨﻪ ﺑﻪ ﻳ３ ﻫﻴ＆ ﻛﻠﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻄﺮي ﻧﾢ وي . .

ډاﻛ＂ﺮ ﺟﺎو４ﺪ اﻗﺒﺎل ﻣﺪﻳﺮ ﺗﻜﺘﻮ

   -    

د اﻓﻐﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ او＊ﺘﻮن د ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د " ﭘ５ﻐﺎم " ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ ﻟﻴﮏ

Social change in Pashtun society as depicted in the poetry of “Majrooh”

∗ ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﮐ＂ﺮ ﻓﻀﻞ رﺣﻴﻢ ﻣﺮوت ♣ ډاﮐ＂ﺮ ا請ﻞ ﻣﺮﺟﺎن ﻣ( ﺤﺐ وزﻳﺮ)

Abstract :

“Pegham” is small booklet of poem of late Professor Dr. Bahuddin Majrooh with his own critic of changing behaviors and attitudes during Afghan Revolution and resistance. He himself a victim of Saur Revolution was living in Peshawar in hope and despair with hope for peace in his beloved country. In this article an attempt has been made to highlight the feeling of an eminent philosopher, scholar, teacher and poet with nostalgia. sitting in place like Peshawar where everyone was talking about war with the gun consciously or unconsciously, he was bold to talk of peace, of pen and pinpointed the changes in the attitudes, behavior and character of various segments of Afghan society during the resistance and proxy war. The hangover of the tragic events still persists on both sides of Durand line.

" ﭘ５ﻐﺎم " د ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ډاﮐ＂ﺮ ﺑﻬﺎؤاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺮوح ﻧﻈﻢ دى ﭼ３ ﭘﻪ 1385 ﻟﻤﺮﻳﺰ ﮐﺎل ﮐ＋３ د ﻧﺒﺮاﺳﮑﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻣﻄﺒﻌﻪ ﻧﻪ ﺧﭙﻮر ﺷﻮى دى " (1 .) دا ﭘ５ﻐﺎم د ﻳﻮې اﻓﻐﺎﻧ９ ﻣﻮر ﻟﻪ ﺧﻮا ﺧﭙﻞ زوى ﺗﻪ اﺳﺘﻮل ﺷﻮى دى، ＇ﻮک ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﻮرﭼﻪ ﮐ＋３ ﻧﺎﺳﺖ دى او د ﺣﺮﻳﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﭘﻪ ﺟﻨ， ﮐ＋３ ﺑﻮﺧﺖ دى . دا ﻃﻮﻳﻞ ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ＃ ﮐ＋３ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ وړو وړو ﻋﻨﻮاﻧﺎﺗﻮ و４ﺸﻞ ﺷﻮى دى . ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ د ﺛﻮر اﻧﻘﻼب ﻧﻪ ﭘﺲ ﺗﻪ د اﻓﻐﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ د ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ او＊ﺘﻮن ﻳﻮه ﭘﻪ زړۀ ﭘﻮرې ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺮﺗﻪ ده . دا ﻧﻈﻢ ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ ﭘﻪ ډ４ﺮه ﺳﻨﺠﻴﺪ－９ ﺳﺮه وﺋﻴﻞ ﺷﻮى دى، ﺧﻮ دﻧﻨﻪ ﭘﮑ＋３ د ﻃﻨﺰ ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺮوت دى ﭼ３ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻰ زﻳﺎت ﻣﺘﺎﺛﺮه ﮐﻮي . دﻏﻪ ﻣﻮر ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ ﺣﺎﻻت ﺑﻴﺎﻧﻮي، ﺧﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ د ﻃﻨﺰ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د زاﻣﻨﻮ ﮐﺮدار ﭘ ﻪ ﮐ＋３ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﮐﻮي ﭼ３ ＇ﺮﻧ／ﻪ دوى ﺧﭙﻠ３ ﻣﻴﻨﺪې ﺑ３ اﺳﺮې ﭘﺮ４＋３ دي او د دوى ﺧﻮاﻫﺸﻮﻧﻪ او ارﻣﺎﻧﻮﻧﻪ ﻳ３ ＇ﺮﻧ／ﻪ د ﺧﺎورو ﻻﻧﺪې ﮐ７ي دي. ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ﻳﻮ ﻣ５ﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﭘﻪ ﺣ５ﺚ ﭘ５＋ﻮر ﮐ＋３ ﻣﻴﺸﺘﻪ ؤ . د Afghan Information Centre د ﻧﻮم ﺳﺮه ﻳ３ ﺧﭙﻞ ﻫ５ﻮاد ﮐ＋３ د 請ﻠﺤ３، اﻣﻦ او ﺟﺮ－３ د ﭘﺎره ﮐﺎر

∗ Vice Chancellor, Bacha Khan University, Charsadda ♣ Lecturer Pakhtoonkhwa Study Centre, Bacha Khan University, Charsadda

   -    

ﮐﻮﻟﻮ . دوى او ﻳﻮ ﻋﺎم اﻓﻐﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﮐ６وال ﮐ＋３ ﻓﺮق د ا ؤ ﭼ３ دى ﺑﺎﺳﻮاده ؤ، ﻋﺎﻟﻢ، ﻓﻠﺴﻴﻮف، ﺷﺎﻋﺮ او ادﻳﺐ ؤـ د دوى ﭘﻼر ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺎه ﺑﺎﭼﺎ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ وزﻳﺮ ﻫﻢ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى ؤـ ﭘﻮﻫﺎن ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﭘ５＋ﻮر ﮐ＋３ د اﺳﻼم اﺑﺎد، اﻓﻐﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ او ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺳﺮﮐﺎري روﻳ３ او دوه اړﺧﻴﺰه ﭘﺎﻟ５ﺴﻲ، د اﻓﻐﺎﻧﻲ －ﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ او د اﺳﺘﺨﺒﺎراﺗﻮ ﺳﺮه ﺗ７ون ！ﻮل ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﮐﺘﻞ، د اﻓﻐﺎﻧﻲ －ﻮﻧﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐ＋３ ﻧﺎاﺗﻔﺎﻗﻴﻮ ﮐ＋３ ﻣﺬﻫﺐ، ﻓﺮﻗﻪ، ﻗﺒﻴﻠﻪ او ﺧ５ﻞ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻔﺎداﺗﻮ د ﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮل، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻣﺴﺌﻠﻮ د ﺣﻞ د ﭘﺎره ﺷﻮرى －ﺎﻧ３ او اﺗﺤﺎدﻳ３ ﺟﻮړول او وراﻧ５ﺪل ﻫﻢ ﻟﻴﺪل . ﺑﻞ ﺧﻮا د ﺛﻮر اﻧﻘﻼﺑﻲ دﻋﻮ４ﺪاران ﻫ ﻢ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ＃ ﮐ＋３ د ﭼﻮﮐ９ د ﭘﺎره ﺟﻨ／ﻮﻧﻮ او ﻏﻠﻄﻮ ا請ﻼﺣﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﺎ ﺗﻤﺒﻮل او د ﻣﺎﺳﮑﻮ او ﻳﻮ ＇ﻮ ﭼﭗ ﻻﺳﻮ ﻫ５ﻮادوﻧﻮ ﭼ３ د ﮐﺎﺑﻞ ﻣﻠ／ﺮﺗﻴﺎ ﮐﻮل، ﻧﻮر ！ﻮل ﻏﺮب، اﻣﺮﻳﮑﻪ او ﺷﺮﻗﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻫ５ﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻤﻮل د اﺳﻼم اﺑﺎد ！ﻮل د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻪ ﺿﺪ اودر４ﺪل . دا ﻫﺮ ＇ﾢ ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د ﻧﻈﺮ د ﻻﻧﺪې وو . داﺳ ３ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﭼ３ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﮑﻞ ﻳ３ واﺧﺴﺘﻮ او ر＊ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮه ﺧﻮ دا ده ﭼ３ اﻓﻐﺎن اوﻟﺲ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐ＋３ وو ﻳﺎ ﺑﻞ ﻫ５ﻮاد ﮐ＋３ وو، ﺑ３ اﺧﺘﻴﺎره او ﺑ３ وﺳﻪ ﺷﻮ او د ﺧﭙﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻴﺼﻠﻮ ﭘﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ ﻳ３ ﻧﻮرو ﺗﻪ ﮐﺘﻞ ﺷﺮوع ﮐ７ل . . ！ﻮﻟﻨﻪ ﺧﭙﻞ اړخ ﻫﻤ５ﺸﻪ راﺳ３ ﭘﻪ دوو 請ﻮرﺗﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﺑﺪﻟﻮي . ﻳﺎ ﺧﻮ د ﺧﺎﻣﻮﺷ９ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ＋３ ﺧﭙﻞ اړخ ﺑﺪﻟﻮي ﭼ３ دا رﻓﺘﺎر ﻳ３ ډ４ﺮ ﺳﺴﺖ او ﻏ５ﺮ ﻣﺤﺴﻮس وي دا ﻗﺴﻤﻪ ﺑﺪﻟﻮن د ！ﻮﻟﻨ３ د ارﺗﻘﺎﻳﻲ ﭘﺮوﺳ３ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ＋３ ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ . ！ﻮﻟﻨ３ ﻳﺎ اوﻟﺲ ﺗﻪ ﻫ６و ﻣﺤﺴﻮﺳ ８５ي ﻧﾢ او ﻳﺎ ﻳ３ ﺑﻴﺎ د ﻫﻨ／ﺎﻣﻪ ﺧ５ﺰۍ ﭘﻪ 請ﻮرت ﮐ＋３ ﺑﺪﻟﻮي ﭼ３ دا رﻓﺘﺎر ﻳ３ ﻳﻮ ﻣﺦ اﻧﻘﻼﺑﻲ او ﺗ５ﺰ وي . دا ﺑﺪﻟﻮن ﺑﻴﺎ ډ４ﺮ ﺧﻮﻧ７ى وي . ﻏﺮﻳﺐ ﻣﺎﻟﺪار او ﻣﺎﻟﺪار ﻏﺮﻳﺐ ﮐ７ي، ﻣﺰدور د ﻗﻮت ﻣﺎﻟﮏ ﮐ７ي او ﺑﺎﭼﺎ وﭘﺮزوي . ﻣﻠﮏ، ﺧﺎن او ﺳﺮدار ﺑ３ وﺳﻪ ﮐ７ي او ﭘﻴﺮ، ﻣﻼ او ﮐﻤﺎﻧﺪان ﺳﺮدار ﻳﺎ د ﻗﺒﻴﻠ３ ﻣﺸﺮ ﮐ７ي . . اﻓﻐﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ د ﺛﻮر اﻧﻘﻼب ﻧﻪ ﭘﺲ ﺧﭙﻞ اړخ ډ４ﺮ ﭘﻪ ﺗ５ﺰۍ ﺳﺮه ﺑﺪل ﮐ７و . دﻏﻪ دور د اﻓﻐﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐ＋３ د ﻫﻨ／ﺎﻣﻪ ﺧ５ﺰ دور ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﮐ＋３ ﻫﻢ اﺧﺴﺘﻰ ﮐ８５ي . د ﻫﻨ／ﺎﻣﻪ ﺧ５ﺰۍ ﭘﻪ دوران ﮐ＋３ ﻋﻤﻮﻣﺎٌ ﻳﻮه ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﺧﻼ ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ را＄ﻲ . د ﺛﻮر اﻧﻘﻼب ﻧﻪ ﭘﺲ د ﻫﻨ／ﺎﻣﻪ ﺧ５ﺰۍ ﭘﻪ دې دوران ( ﭼ３ د ﺟﻬﺎد ﻳﺎ ﻓﺴﺎد دور ورﺗﻪ ﻫﻢ وﺋﻴﻠﻰ ﮐ８５ي ) ﮐ＋３ ﻳﻮه ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﺧﻼء ﻟﻴﺪل ﮐ８５ي . ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﺧﻼء د ډﮐﻮﻟﻮ د ﭘﺎره ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻴﺰه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ＋３ د ﻋﺒﻮري دور ا請ﻄﻼح ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ . د ！ﻮﻟﻨ３ زاړ ۀ اﻗﺪار ﻳﺎ زاړ ۀ ﮐﺮداروﻧﻪ ﭼ３ د و－７ﻳﻮ د ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ د ﭘﻮره ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻗﺎ請ﺮه ﺷﻲ، ﻧﻮ ﻧﻮي اﻗﺪار ﻳﺎ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﮐﺮداروﻧﻪ ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ ﭼ３ د و－７ﻳﻮ د ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ د ﭘﻮره ﮐﻮﻟﻮ ﮐﺎر ﮐﻮي او دارﻧ／３ ﻳﻮ ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ او＊ﺘﻮن ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ را＄ﻲ . ﻟﮑﻪ ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺒﺎرک ﻋﻠﻲ د ﺳﻨﺪﻫـ د ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ اړه واﻳﻲ " اوښ راﻏﻠﻮ. ـــــ او. ــــ ﻏﻮاى ﻻړو" (2 .) .)

   -    

دا دوه ﻋﮑﺴﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ﮐ＋３ ﻳﻮ ﻟﻮى ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﺮي . ﻫﻐﻪ ＊ﻮدل ﻏﻮاړي ﭼ３ ﻋﺮب ﮐﻠﺘﻮر د ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﺳﻨﺪﻫـ ﺗﻪ راﻏﻠﻮ او د ﺳﻨﺪﻫـ ﺧﭙﻞ ﮐﻠﺘﻮ ر او ﻣﺬﻫﺐ دواړه ﻻړل. د ادب ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﺎ د ﺧﭙﻠ３ ﺧﻮ＊３ او ﻧﻈﺮﻳ３ ﭘﻪ اﺳﺎس ﻣﺮﺗﺐ ﮐ７ي دي ، ﺧﻮ زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﺰد د ادب ﺗﻌﺮﻳﻒ د دور د ﻣﻄﺎﻟﻌ３ دوﻳﻢ ﻧﻮم دى . ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻲ ﻓﻼﺳﻔﺮ ژان ﭘﺎل ﺳﺎرﺗﺮ د ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ د ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻋﻤﻞ ﺗﻪ ＇ﾢ دا رﻧ／３ －ﻮري: " ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻮﻫ８５ي ﭼ３ د ﻳﻮ ﻏﻮره او ﻟﻮړ اد ب د ﺗﺨﻠﻴﻖ د ﭘﺎره د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﻘﻞ د ﮐﭽ３ ﻧﻪ ډ４ﺮ ﻻﻧﺪې ﮐﻮز４ﺪل وي . د ﺣﻘﻴﻘﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﮐ＋３ ﺑﻪ ورﺗﻪ ﻻﻣﺒﻮ وﻫﻞ وي، دارﻧ／３ ﺑﻪ ﻫﻐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ روح ﭘﻮرې ورﺳﻲ، ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ اﻧﺴﺎن ﻫﺮ ＇ﾢ رد ﮐﻮي او ﻫﺮ ＇ﾢ ﻗﺒﻮﻟﻮي، ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ﺧﭙﻞ ذات، ﻣﺎﺣﻮل او ﻓﻄﺮت ﺳﺮه د ﻳﻮ ＄ﺎى ﮐ５ﺪو ﺗﺮ ＇ﻨ， ﻳﻮه ﻣﻌﺠﺰ ه و＊ﮑﺎري (" 3 .) د ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د ﻧﻈﻢ ﻟﻮﺳﺘﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ دا درک ډ４ﺮ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ﻟ／ﻲ ﭼ３ ﻫﻐﻪ د اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ د اوﻟﺴﻲ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻪ ډ４ﺮ ﻻﻧﺪې ﺳﻔﺮ ﮐ７ى دى او د ！ﻮﻟﻨ３ د رد او ﻗﺒﻮل ！ﻮل اﺣﻮال ﻳ３ زﻣﻮﻧ８ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راوړى دى . ﺧﻮ دا د ﻳﻮ ﺳﺘﺮ ﻓﻨﮑﺎر او ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐﺎر ﮐﻤﺎل وي ﭼ３ د ﻋﺒﻮر ي دور ﭘﻪ روان ﺑﻬﻴﺮ ﮐ＋３ ﻳ３ ﻫﻢ د ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ د ﻻﻧﺪې ﮐﭽ３ ﻧﻪ راﻧﻴﻮﻟ３ ده او ﺑﺮﻧ９ ﮐﭽﻪ ﻳ３ ﺗﺮې ﺳﺎزه ﮐ７ې ده . دا ﻧﻈﻢ ﻳﻮ دﺳﺘﺎو４ﺰي داﺳﺘﺎن دى ﭼ３ ﺑ５ﺨﻲ ﻳ３ ﭘﻪ اوﻟﺴﻲ او ﻗﻴ ﺼﻪ اﻳﺰ رﻧ， ﮐ３＋ وړاﻧﺪې ﮐ７ى دى . دﻏﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﻣﺜﺒﺖ (Positive) او ﻣﻨﻔﻲ (Negative) ﮐﺮداروﻧﻪ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﮐ８５ي . ﺑﻞ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ دا ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻢ ﻣﺨﮑ＋３ را＄ﻲ ﭼ３ ﮐﻮم ﮐﺎر ﻣﺼﻨﻒ ﺗﻪ ﻣﻨﻔﻲ ＊ﮑﺎري، د ﮐﻠﻲ اوﻟﺲ ﺧﻠﻘﻮ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﻳﻮﻣﺦ ﻣﺜﺒﺖ ＊ﮑﺎري . ﮐﻮم ﮐﺎر ﭼ３ ﻳﻮ ﺗﻦ د اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐﻮي، ﻫﻐﻪ ﺑﻞ ﻳ３ ﺑﻴﺎ د ﺟﻬﺎد ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐﻮي، ﮐﻮم ﮐﺎر ﭼ３ ﻳﻮ ﺗﻦ د ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐﻮي ﻫﻐﻪ ﺑﻞ ﻳ３ د ﻻدﻳﻨﻴﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐﻮي او د ﻗﺘﺎل او ﻧﻔ ﺴﺎﻧﻔﺴ９ دا ﺳﻠﺴﻠﻪ دﻏﻪ ﺷﺎن رواﻧ ﻪ .ده ﻫﻢ دﻏﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ " " ﮐﺘﺎب ( ﭼ３ ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳ３ ﭘﻪ درې ژﺑﻮ ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻰ دى . ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ د ＄ﺎن ＄ﺎﻧ９ ＊ﺎﻣﺎر دري " " ﮐ＋３ د اژدﻫﺎى ﺧﻮدي او ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴ９ ژﺑﻪ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﭼﺎپ دى او د اﻧ／ﻠﻴﺴ９ ژﺑﺎړه ﻳ３ د Ego Monster ﭘﻪ ﻧﻮم ډاﮐ＂ﺮ ﺟﺎن ﮐ５ﺮن ﮐ７ ې ده ) ﮐ＋３ ﻫﻢ وړاﻧﺪې ﮐ７ى دى . " " ﭘ５ﻐﺎم ﮐ＋３ ﻣﻮر دﻏﻪ ﻗﻴﺼﻪ د ﺧﭙﻞ ﺧﺎوﻧﺪ د ﻣﺮګ ﻧﻪ راﺷﺮوع ﮐﻮي او ﺧﭙﻞ ＄ﻮان زوى ﺗﻪ ورﻳﺎدوي ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ ﻣﺎﺷﻮم راﺗﻪ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮې او ﺑﻴﺎ ＇ﻨ／ﻪ ﭘﻪ ﺧﻮارو زارو ﻣ３ را ﻟﻮى ﮐ７ې . د ﮐﻮﻧ６ﺗﻮن د ﻋﻤﺮ ﻳﻮه ﻳﻮه ﻟﻤﺤﻪ ورﻳﺎدوي او د ﻫﻐﻪ دور ﺳﻤﺎﺟﻲ روﻳ ３ ورﺗﻪ ﺑﻴﺎﻧﻮي : :

ﺗﺎ ﺗﻪ ﻧﺎﺳﺘﻪ وم ﭼ３ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاى راﻟﻮى ﮐ７ى ﺟﺎﻧﺸﻴــﻦ ﺑﻪ د ﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﺷﺎه زﻟﻤﻰ زوى ﮐ７ي ﻧــــــــﻮ ﺑﻪ زۀ ﺷــــــــــــﻢ اﺧـــــــﺮ ﺧﻼ請ﻪ ﻟﻪ ﺗﻬﻤﺘﻪ ﻟﻪ زﺣﻤـــــــــﺘﻪ، د ﻟ５ــــــــــــﻮراﻧﻮ ﻟﻪ اﻓـﺘــﻪ ( ﭘ５ﻐﺎم:6)

   -  3   

ﺧﻮ ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ د ﮐﻮﻧ６ې ﻣﺎﺷﻮم زو ى د ＄ﻮاﻧ９ ﭘﻪ درﺷﻞ ﻗﺪم ږدي، ﻧﻮ ﭘﻪ وﻃﻦ ﻳﻮې ﺑﻠ３ ﺑﻼ ﺳﺮ راﭘﻮرﺗﻪ ﮐ７ي وي . د ﺟﻬﺎد اﻋﻼن ﺷﻮى وي او روﺳﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﻣﺎﺗ３ ورﮐﻮﻟﻮ د ﭘﺎره د ﻣﻠﺖ ﻫﺮ ＄ﻮان ﻣﻮرﭼﻞ ﺗﻪ رﺳ５ﺪو ﭘﻪ ﻫ）ﻪ ﮐ＋３ وي . . ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ دﻏﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ ！ﻮل ﺳﻤﺎﺟﻲ ﮐﺮداروﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﻪ ﻳﻮ د ﮐﻮﻧ６ې ﭘﻪ ﺧ ﻮﻟﾢ ﻮﻟﾢ ﺑﻴﺎﻧﻮي ﭼ３ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ دې ﻋﺒﻮري دور ﮐ＋３ ﻳ３ ﺧﭙﻞ ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺣ５ﺜﻴﺘﻮﻧﻪ ﺑﺪل ﮐ７ي راﺑﺪل ﮐ７ي دي . ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ د ﺧﻠﻘﻲ او ﭘﺮﭼﻤﻲ ﭘﻪ ﺗﻮر ﮐ＋３ د ﮐﻠﻲ د ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻗﻴﺼﻪ د ﺳﻮر－ﻞ ﻣﻌﻠﻢ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﮐﻮي، د ﻣﺸﺮاﻧﻮ او ﻣﺨﻮرﻳﺰو د ﺣ５ﺜﻴﺘﻮﻧﻮ د ﭘﺎﻣﺎل ﮐ５ﺪو او د ﺣﺠﺮو د ﻧﺴﮑﻮر４ﺪو داﺳﺘﺎن د ﺧﺎن زرﻳﻦ ﺧﺎن ﻳﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻠﮏ ﭘﻪ رﻧ， ﮐ＋３ زوﺗﻮي : :

ﺳـــــﻮر ﺑﻴـــــــﺎ ﺧﻠﻘــــﻮ ﺗـــﻪ ﮐـــــــــ７ﻟﻮ دا ﺑﻴــــﺎن ﻫﻢ ﭼ３ روﺳـــــــﺎن ز ﻣﻮﻧ８ ه ورو１ﻪ دي دوﺳﺘــــﺎن ﻫﻢ ﺧﻠـــــﻖ ！ـــــﻮل ورﺗـــﻪ ﭘﻪ ﻗﺎر ﻫــﮏ ﺣ５ــــــــﺮان وو ﭘﻪ ﺳــــــــﻮر －ﻞ ﻧﺎﺳــﺖ ﻟ５ﻮﻧﻲ ﺷﺎن ﺗﻪ ﭘ５ﺮﻳﺎن وو

( ﭘ５ﻐﺎم ( ﺳﻮر－ﻞ ﻣﻌﻠﻢ ): ٢٠ ) )

د دې ﮐﻠـــــــﻲ ﻣﺸﺮ ﺧـــــﺎن ﭼـــــ３ ﺧﺎن زرﻳﻦ ؤ ﻣﺎل ﺟﺎﻳﺪاد وه ﺧﺪاى ورﮐ７ى اس ﻳ３ زﻳﻦ ؤ ﻫﻐــــــــﻪ ﻻړﻟـــــﻮ ﺑــــــﺮﺑﺎد ﺷﻮﻟـــــــﻮ رﺳـــــﻮا ﺷــﻮ ﮐـــــــــﻮر ﻳ３ ﺧﻠﻘــــــﻮ ﭘﻪ اور وﺳــــﻮ ﻣﺎل ﺗﺎﻻ ﺷﻮ ＇ ﾢ ور４ﺮوﻧﻪ ﭘﺮﭼﻤﻴﺎن زاﻣـــــــﻦ ﺧﻠﻘﻴــــﺎن دي د روﺳـــــــــﺎﻧﻮ وﻓــــــــﺎداره ﻏـــــــﻼﻣــــــﺎن دي

( ﭘ５ﻐﺎم: ١7)

ﺧﻠﻖ ډ４ﻤﻮﮐﺮ４＂ﮏ －ﻮﻧﺪ ﭘﻪ دوو ډﻟﻮ ﻳﺎد４ﺪل . ﻳﻮ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳ３ ﺧﻠﻘﻴﺎن وﺋﻴﻞ ﭼ３ ﻣﺸﺮي ﻳ３ ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪ ﺗﺮه ﻛﻲ ﮐﻮﻟﻪ او ﺑﻠ３ ډﻟ３ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳ３ ﭘﺮﭼﻤﻴﺎن وﺋ５ ﻞ ﭼ３ ﻣﺸﺮي ﻳ３ ﺑﺒﺮک ﮐﺎرﻣﻞ ﮐﻮﻟﻪ . د . " " " " ﺧﻠﻘﻴﺎﻧﻮ د ډﻟ３ د ﻖﺧﻠ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻣﺠﻠﻪ ﺧﭙﺮ４ﺪه او د ﭘﺮﭼﻤﻴﺎﻧﻮ ﻣﺠﻠﻪ د ﭘﺮﭼﻢ ﭘﻪ ﻧﻮم ﺧﭙﺮ４ﺪﻟﻪ . دﻏﻪ －ﻮﻧﺪ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐ＋３ د اﭘﺮ４ﻞ 1978 ء اﻧﻘﻼب او د روﺳﻴ３ ﻟﻪ ﺧﻮا د اﻧﻘﻼب د ﻣﺮﺳﺘ３ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ د روس ﭘﻠﻮه －２ﻞ ﮐ８５ي . ﺳﻮر－ﻞ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻪ د ﺳﺰا ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ د اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن ﻣﻠﮏ ﮐﺮدار راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﮐﻮي . اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن ﭼ３ د ﺳﻮر－ﻞ ﭘﻼر وي او د ﺳﻮر－ﻞ ﻣﻌﻠﻢ ﭘﻪ ﻓﮑﺮ او ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻢ ﭘﻮﻫﻪ وي ﺧﻮ د ﮐﻠﻲ د ﺟﻬﺎدﻳﺎﻧﻮ ﻧﻪ داﺳ３ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻲ ﭼ３ ﺧﭙﻞ زوى ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺳﺰا ورﮐﻮي . دﻟﺘﻪ د اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن د ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﺷﺎﻋﺮ دوه ﮐﻠﺘﻮري ﻗﺪروﻧﻪ راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﮐﻮي . وړوﻣﺒﻰ دا ﭼ３

   -    

ﺳﻮر－ﻞ ﺗﻪ ﭘ ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺳﺰا ورﮐﻮﻟ ﻮ ﮐ＋３ ﺑﻪ د اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن ﻣﻠﮏ د ﻟﻮى ﭘ５ﻐﻮر ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﺎن ﺷﻲ، دوﻳﻢ دا ﭼ３ د اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم د ﻗﺮﺑﺎﻧ９ ﻳﺎد د ﺗﺎزه ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ رﻧ， ﺑﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﮐﻠﻲ او وﻃﻦ ﮐ＋３ ﻧﻮر ﻫﻢ ﻋﺰت ﺟﻮړ ﺷﻲ . دﻟﺘﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن ﭘﻪ دې ﻫﺮ ＇ﾢ ﭘﻮﻫﻪ وي ﭼ３ ز وى ﻣ３ د ﺳﺰا ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ 請ﻮرت د وﺗﻠﻮ ﻧﾢ دى . ﻧﻮ ﭘﻪ داﺳ３ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﻫﻢ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺎن د ﺧﭙﻞ ﻋﻘﻞ او داﻧﺶ ﻳﻮه داﺳ３ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﮐﻮي ﭼ３ ﻫﻢ د ﭘ５ﻐﻮر ﻧﻪ ＄ﺎن ﺑﭻ ﮐ７ي او ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﺧﺎﻧﺪان د ﻣﺤﻔﻮظ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻻره ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ７ي : :

و４ﻠــــ３ ﺧﻠﻘــــــﻮ ﺳﻢ ﻏــــــﻮږوﻧﻪ راﺗﻪ ﮐــــــ８５دئ دا ﺳ７ى زﻣﺎ ﺧﭙﻞ زوى دى ﻣﺎﺗﻪ ﻳ３ ﭘﺮ８４دئ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﭙـــــــــﻞ زوى رو ان ﮐـــــــــــــــ７و ﻧﺎزوﻟﻰ ﭘﻪ ﻳــﻮۀ ﺗﻴـــــــ８ه ﺑﺎﻧﺪې ﻳــــــ３ ﮐ＋５ﻨﻮه ﻻس ﺗـ７ﻟﻰ

اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺳﭙﻴﻦ ږﻳــــــﺮي ووﺋ ５ﻞ ﺧﭙــــــﻞ زوى ﺗﻪ !ﺷﻪ ﻗﺒﻠ３ ﺗﻪ زارۍ وﮐـــــــ７ه ﭘﺎک رب ﻟﻮى ﺗﻪ زوﻳــــــــﻪ! واﻳـــــــــﻪ اﷲ ﻳــــــــــﻮ دى ﻻﻳـــــــــــــﺰاﻟﻪ ﺳــــــــﻮر－ﻞ ﭼﻮپ ؤ ﺑ３ ﭘﺮوا ﻧﺎﺳﺖ ؤ ﺑ３ ﺧﻴﺎﻟﻪ زوﻳــــــــﻪ واﻳــــ ـــــﻪ ! ﻣـــــــﺮګ روا دى د ﮐﺎ ﻓﺮو ﺳــــــــﻮر－ﻞ ﭼﻮپ ؤ ﺳـــــﺮ ﻳ３ ＄ﻮړوﻧﺪ ﭘﻪ ！＂ﺮ ؤ اﺑﺮاﻫﻴــــــــﻢ ﺑﻴﺎ ﺗـــــــــــﻮره ﮐﺶ ﮐــــــــــ７ﻟﻪ ا ﺑﺪاره ﺳــــــــﻮر－ﻞ زوى ﺧﭙﻞ ﻳ３ ﺣﻼل ﮐ７و ﭘﻪ ﻗﻼره

( ﭘ５ﻐﺎم ( اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣ ﻠﮏ ): ٢٣- ٢٢ ) )

دﻏﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ د ﺳﻮر－ﻞ ډوﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ＇ﻮﻣﺮه ﻟﻮى ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﮐﻤ＂ﻤﻨ＀ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﮐﻮي او ﺷﺎﻋﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻴﺰو روﻳﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻃﻨﺰ ﮐﻮي ﭼ３ ﻣﺤﺾ د ﺧﭙﻞ ﻋﺰت او ﺧﭙﻞ ﺧﺎﻧﺪان د ﺳﺎﺗﻠﻮ ﭘﻪ ﻏﺮض ﻳﻮ ﭘﻼر د ﺧﭙﻞ زوى ﭘﻪ ﻣﺮۍ ﭼﺎړ ۀ ﺗ５ﺮوي . ﭘﻪ داﺳ請 ３ﻮرت ﮐ＋３ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﮐﻤ＂ﻤﻨ＀ ﺗﺶ ﭘﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷ９ ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﮐ５ﺪى ﺷﻲ . . دا د ﻳﻮ ﺧﺎن زرﻳﻦ ﺧﺎن ﻳﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻠﮏ ﻗﻴﺼﻪ ﻧﾢ ده . دﻏﻪ رواﻧﻪ ﺷﺨ７ه ﮐ＋３ ﺗﺮ ﻧﻨﻪ ﭘﻮرې ﻣﻮﻧ８ وﻳﻨﻮ ﭼ３ د اﻣﻮ ﻧﻪ ﺗﺮ اﺑﺎﺳﻴﻨﻪ ﭘﻮرې ＇ﻮﻣﺮه ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻮﻧﻪ ﻟﻮ！３ ﻟﻮ！３ ﺷﻮل، ﺑﺮﺑﺎد او ﺗﺒﺎه ﺷﻮل . د ﺧﭙﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﻤﺎﺟﻲ ﮐﺮدار ﻧﻪ ﻟﺮې ﮐ７ل ﺷﻮل . د ﻗﻴﺼﻮ، ﻣﺮﮐﻮ او ﺟﺮ－ﻮ رواﻳﺖ ﻳ３ ﻳﻮ دم ﺷﻮ . دﻟﺘﻪ ﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﻤﺎج ﮐ＋３ ﺧﻼ ﭘﻴﺪا ﺷﻮه او د دﻏ３ ﺧﻼ د ډﮐﻮﻟﻮ د ﭘﺎره د ﻧﻮر ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﮐﺮداروﻧﻪ راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﮐ７ل ﺷﻮل . .

   -    

ﺟﻼد ﺧﺎن ډاﮐﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺪل ﺷﻮ، ﺷﻴﻨﺎ ﻏﻮﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﻤﺎﻧ６ر ﺑﺪﻟ８５ي، ﻧﻮروز اﻫﻨ／ﺮ ﺗﻪ د ﮐﻠﻲ ﻋﺰت او ﺣﺮﻣﺖ ور ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺷﻮ، ﺗﻮر ﻃﺎﻟﺐ او ﻣﺤﻤﺪ 請ﺎد ق ﻣﻼ د ﻣﻔﺘﻴﺎﻧﻮ ﺣ５ﺜﻴﺖ وﻧﻴﻮو . د ﻧﻮروز اﻫﻨ／ﺮ ﺧﺒﺮه ﻫﻢ ﮐﻮي ﭼ３ ﭘﻪ دﻏﻪ دور ﮐ＋３ ﻳ３ د ！ﻮﭘﮑﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ او د ﮐﺎرﺗﻮﺳﺎﻧﻮ د ډﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﮐﺎروﺑﺎر ﮐ＋３ ＇ﻮﻣﺮه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﻮړه ﮐ７ه او ﻧﻦ ﻳ３ ﮐﻮم ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ７ى دى : :

" ﺳﺘـــﺎ ﺑﻪ دا ﻏﻠﻂ －ﻤـــــــﺎن ﺷــــﻲ زوﻳﻪ! －ــــــﺮاﻧﻪ ﭼــــــ ـ３ د ﮐﻠـــــــــــﻲ د ﻋﺰت ﺣﺠﺮه ﺷﻮه وراﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ７و ﺧﺪاى ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﺎن د ﺣﺮﻣﺖ ＄ﺎى د ﻧﻮروز اﻫﻨ／ﺮ ﺣــﺠــــــﺮه اوس د ﻋﺰت ＄ﺎى ﺟــــﻮړوي ﻣﺎت ！ﻮﭘﮑــــــــﻮﻧﻪ ﻧﻮروز ﺧﺎن اوس ﮐﺎرﺗﻮﺳــــﻮﻧﻪ ډﮐــــــﻮي ﭘﻪ ﻫــﺮ ﻫـــﺮ ﺷﺎن اوس

( ﭘ５ﻐﺎم ( ﻧﻮروز اﻫﻨ／ﺮ ): ١9)

ﺟﻼد ﺧﺎن ډاﮐﻮ ا وس ﻫﻐـــﻪ ﺑﺪﮐﺎر ﻧﾢ دى د ﭘﻪ ﺧـــــــــــﻮا ﭘﻪ ﺷﺎﻧ３ اوس داړه ﻣﺎر ﻧﾢ دى ﺧﺪاى ﭘﻪ ﻧ５ﮑﻪ ﻻر ﺳﻢ ﮐـ７ى ﻣﺠﺎﻫﺪ دى ﺧـــــــﻮﻧ７ى د＊ﻤﻦ د ﻫـــﺮ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﻠﺤﺪ دى

( ﭘ５ﻐﺎم ( ﺟﻼد ﺧﺎن ډاﮐﻮ ): ١٢ ) )

آ زﻣـــــــــــﻮﻧـــ８ د ﭼــــــــﻢ ﻏﻮﺑﻪ ﭘـﻪ ﻧــــﻮم ﺷﻴﻨﺎ اوس ﻟـــــــــ ﺮ－ﺒﻨـــﻰ ﻏـــــﻮﺑﻨــــﻲ ﻧﾢ ﮐـــــــ７ي د ﻫﻴﭽـﺎ اوس ﭘﻪ ﺷﻴﻨﺎ ﭘﺴـــــــــ３ ﻧﻦ －ـــــــــــــﺮ＄ﻲ ﻣـــــــﺎﺷﻴﻨـﺪارې ډ４ﺮ ＄ــــــــــــــــﻮاﻧﺎن ورﺗﻪ وﻻړ ﻗﻄﺎر ﻗﻄﺎرې اوس ﺷﻴﻨﺎ ورﺗﻪ ＇ﻮک ﻧﾢ واﻳﻲ ﮐﺎر ﺑﻞ ﺷﺎن دى د ﺷﻴﻨـــــــــﺎ ﻫـــــــــــﻮا ﺑــــــﺪﻟﻪ، ﻗـــــــﻮﻣﺎﻧﺪان دى

( ﭘ５ﻐﺎم (( ﺷﻴﻨﺎ ) ﻏﻮﺑﻪ ): :١ ) )

ﺳﺮ ﺧﺮ４ﻠ３، اوږده ږﻳﺮه ﻳ３ ﭘــﺮې ا３＋４ ﻏ＂ﻪ ﭘ／ﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﭘﺎس ﭘﻪ ﮐــــﻮﭘ７ۍ ا３＋４ د ﮐـــــﻮم ﺑﻞ ﻣﻠﮏ ږﻳﺮور ﻏ＀ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻞ ډﻟـــــ３ ډﻟـــــ３ وي ﭘﻪ دۀ ﭘﺴــ３ روان ﺗﻞ

( ﭘ５ﻐﺎم ( ﺗﻮر ﻃﺎﻟﺐ ): ١٧ ) )

   -  6   

دﻏﻪ ﺧﻼء د ډﮐﻮﻟﻮ ﻫ）ﻪ ﺧﻮ وﺷﻮه، وﻟ３ ﻻﺗﺮاوﺳﻪ ورﺗﻪ اﺳﺘﺤﻜ ﺎم ﺣﺎ請ﻞ ﺷﻮى ﻧﾢ دى . ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ﻋﺒﻮري دور ﺗﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻫﻠﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ８５ي ﭼ３ د و－７ﻳﻮ د ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ د ﭘﻮره ﮐﻮﻟﻮ ﺟﻮ－ﻪ ﺷﻲ .(" 4 ) اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘ＋ﺘﻨﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﮐ＋３ ﭼ３ ﺑﺮه ذﮐﺮ ﺷﻮي ﮐﻮم ﻧﻮي ﺳﻤﺎﺟﻲ ﮐﺮداروﻧﻪ راﻣﺨﺘﻪ ﺷﻮي دي، د ﻫﻐﻮ ﭘﻪ اړه ﻻ د ！ﻮﻟﻨ３ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﮐ＋３ ﻳﻮ ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد دى او دا ﺗ ﺸﻮﻳﺶ ﭼ３ ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﻮرې ﻣﻮﺟﻮد وي، ﺗﺮ ﻫﻐ３ ﺑﻪ ﻣﻮﻧ８ دې ﺗﻪ ﻋﺒﻮري دور واﻳﻮ او دﻏﻪ ﻋﺒﻮري دور ﮐ＋３ ﻣﻮﻧ８ وﻳﻨﻮ ﭼ３ د در４ﻤ３ ﻧ７ۍ ﻏﺮﺑﺖ، ﺟﻬﺎﻟﺖ، ﺑ３ ﺳﻮادۍ او د ＊ﺎرﻳﻮ او ﮐﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ＃ ﮐ＋３ ﺗﻀﺎد ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ، اﻗﺘﺼﺎدي او ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﺗﻀﺎداﻧﻮ ﮐ＋３ ﺑﺪل ﺷﻲ او ﻟﻪ ﮐﻮر ﮐﻠﻲ ﺷﺮوع ﺷﻲ او اﺧﺮ ﮐ＋３ ＊ ﺎر او د اﻗﺘﺪار ﻣﺎ１ﻴﻮ ﺗﻪ ورﺳ８５ي . دﻏﻪ وﺧﺖ د ﻳﻮ ﺑ５ﺪار، ﻫﻮ＊ﻴﺎر، دﻳﺎﻧﺘﺪار او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺼﻴﺮت ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻣﺸﺮﺗﺎﺑﻪ ﺿﺮورت وي ﭼ３ دا ！ﻮل ﺗﻀﺎدات ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ＋３ وﺳﺎﺗﻲ او ﻗﺎم د ﺑﺤﺮان ﻧ ﻪ وﺑﺎﺳﻲ . ﭘﻪ دﻏﻪ اړه د ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن دا و４ﻨﺎ زﻣﻮﻧ８ ﻧﻮره ﻫﻢ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي ﭼ３ اﻧﻘﻼب د ﺳ５ﻼب ﭘﻪ ﺷﺎن وي . ﺑ３ اﺗﻔﺎ ﻗﻪ او اود ۀ ﻗﺎﻣﻮﻧﻪ ﺳ５ﻼب ＄ﺎن ﺳﺮه ﻳﻮﺳﻲ او وﻳ（ او ﻣﺘﺤﺪ ﻗﺎﻣﻮﻧﻪ ورﺗﻪ ﺑﻨﺪ و ﺗ７ي او ﺧﭙﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ＋３ ﻳ３ راوﻟﻲ (" 5 .) .) دﻏﻪ دور ﮐ＋３ ﻣﻮﻧ８ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﺑﺪﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴﺪﻟﻲ او ﮐﺘﻠﻲ دي او دا دي د ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﻣﻮ ډ４ﺮ ﭘﻪ دﻗﻴﻖ ﻧﻈﺮ ﺳﺮه و ۀ ﻫﻢ ﻟﻮﺳﺘﻞ . ！ﻮﻟﻨﻴﺰ او ﮐﻠﺘﻮري ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د ！ﻮﻟﻨ３ ﻳﻮه ارﺗﻘﺎﻳﻲ ﻟ７ۍ وي . د ﺛﻮر اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ د ډ４ﺮو ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ دا راﻳ３ ﻫﻢ ده ﭼ３ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘ＋ﺘﻨﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﺷﺎ ﺑﻮﺗﻠﻠﻪ او ﭘﻪ دﻏﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﮐ＋３ ورﺗﻪ د اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ＄ﺎى د ﮐﻮد ﺗﺎ ﻧﻮم ﮐﺎروي . ﺧﻮ د ﻣﺠﺮوح 請ﺎﺣﺐ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﻣﻮﻧ８ وﻳﻨﻮ ﭼ３ ﻳﻮ ﻏﺮﻳﺐ اﻫﻨ／ﺮ ﻳﺎ ﻏﻮﺑﻪ ﺗﻪ د ﮐﻠﻲ اوﻟﺲ ﻣﺸﺮي ورﭘﻪ ﻏﺎړه ﮐ８５ي . د ﮐﻠﻲ د ﺗﻮرﻃﺎﻟﺐ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﻳﻮدم ﭘﻪ اوﻟﺲ ﮐ＋３ د ﻳﻮ ﻣﺨﻮرﻳﺰ و－７ي ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ＋３ را＄ﻲ . ﻧﻮ ＄ﮑﻪ ﻣﻮﻧ８ دا ﭘﻪ دﻋﻮا ﺳﺮه واﻳﻮ ﭼ３ اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﺷﺎ ﻧﾢ دى راﻏﻠﻰ، ﺑﻠﮑ３ ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪې روان دى . . ﻧﻦ ﭼ３ ﭘﻪ ﺳﺮﺳﺮي ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻧ８ د ﺟﻼدﺧﺎن ﮐﻤﺎﻧ６ر، د ﻧﻮروز اﻫﻨ／ﺮ، د ﺷﻴﻨﺎ ﻏﻮﺑﻪ او د ﺗﻮر ﻃﺎﻟﺐ د ﻧﻮي ﺳﻤﺎﺟﻲ ﮐﺮداروﻧﻮ ﺗﻪ －ﻮرو، ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ 請ﻮرت ﻧﾢ ده ﺳﺘﺎﺋﻴﻠﻮ دي او ﻧﾢ ！ﻴﻨ／ﻮﻟﻮ او د ﻟ８ ﺳﺎﻋﺖ د ﭘﺎره ﻣﻮﻧ８ د ﻫﻐﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ د ﺧﻴﺎل ﻣﻠ／ﺮي ﻫﻢ ﺟﻮړ４ﺪى ﺷﻮ ﭼ３ －ﻨﻲ اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﺷﺎ راﻏﻠﻰ دى . ﺧﻮ ﮐﻪ ﭘﻪ دﻗﻴﻖ ﻧﻈﺮ ﺳﺮه ورﺗﻪ ＄ﻴﺮ ﺷﻮ ﻧﻮ ﻣﻮﻧ８ وړاﻧﺪې وﺋﻴﻠﻲ دي ﭼ３ دا ﻳﻮ ﻋﺒﻮري دور دى او دا ﻋﺒﻮري دور ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ د ﺧﭙﻞ اﺳﺘﺤﻜ ﺎم ﻣﺮﺣﻠ３ ﺗﻪ رﺳﻲ، ﻧﻮ د اﻧﻘﻼب د ﮐﺎﻣﻴﺎﺑ９ اﺛﺮات ﺑﻪ ﻫﻢ راﺑﺮ＇５ﺮه ﮐ８５ي . دا ﻧﻮي ﮐﺮداروﻧﻪ ﻟ／ﻴﺎ دي ورو ﭘﻪ ورو ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﮐ＋３ ＄ﺎﻧﻮﻧﻪ ﺳﻤﻮي او ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨ３ ﻋﻠﻢ ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ دا ＊ﻴﻲ ﭼ３ د اﻫﻨ／ﺮ ﻳﺎ د ﻏﻮﺑﻪ اړﻳﮑ３ ﭼ３ د ﮐﻮﻣ３ ﻃﺒﻘ３ ﺳﺮه وي، ارو ﻣﺮو ﺑﻪ د ﻫﻐ３ ﻃﺒﻘ３ د ﻣﻔﺎداﺗﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي او دﻟﺘﻪ ﺑﻪ ﺛﻮر اﻧﻘﻼب ﺧﭙﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻧﺠﺎم ﺗﻪ ورﺳﻲ . .

   -    

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﻣﺠﺮوح، ﺑﻬﺎواﻟﺪﻳﻦ، ﺳﻴﺪ، ﭘ５ﻐﺎم، ﺑﺮاﺳﮑﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻣﻄﺒﻌﻪ، 1385 ﻟﻤﺮﻳﺰ (2) The Daily Dawn, Karachi, 28-6-2015 (3 ) ژان ﭘﺎل ﺳﺎرﺗﺮ، ﺳﻴﺎه ﻓﺎم ادﻳﺐ اور ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺗﺒ ﺪﻳﻠﻲ، ﻣﻀﻤﻮن، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ : ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ، ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﺧﺎﻟﺪ ﺳﻬ５ﻞ، ﻣﺮﺗﺒﻪ : ډاﮐ＂ﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﺳﻬ５ﻞ، ﮐﺮاﭼﻲ، ﺳ＂ﻲ ﺑﮏ ﭘﻮاﺋﻴﻨ＀، 13ـ 2012 ، ص: 24 (請 ( 4ﻼح اﻟﺪﻳﻦ، ﻋﻤﺮاﻧﻴﺎت، ﺑﺎر ﭼﻬﺎرم، ﮐﺮاﭼﻲ، ﻣﮑﺘﺒﻪ ﻓﺮﻳﺪﻳﻪ، 1993 ، ص: 278 (5 ) ﻣﺮوت، ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ، ډاﮐ＂ﺮ، ﻣﻠﻲ ﻏﻮر＄ﻨ，، ژﺑﺎړه: ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ، ﭘ５＋ﻮر، ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن رﻳﺴﺮچ ﺳﻨ＂ﺮ، 2012 ، ﻣﺦ:3

   -  8   

ﺗﻜﻞ او د ډاﻛﺮ اﺳﺮار ﺗﻜﻞ ﻧﺎري

An Analysis of Takal (essay) writing of Dr. Israr

* ډاﻛ＂ﺮ ﺟﺎو４ﺪ اﻗﺒﺎل

Abstract : Takal writing has been introduced to Pashto literature in modern period. Dr. Israr has earned great fame in Pashto Takal writing and formally promoted the said literary genre in Pashto literature. Writer of this paper has critically analyzed the assorted aspects of Pashto Takal writing, its characteristics, elements, evolution and many other aspects. The writer has investigated the assorted aspects of Dr. Israr’s takal writing, its merits and demerits. This article on the basis of valid arguments resolves the complicated literary differences of opinions among literary circles regarding takal writing and its elements with respect to Pashto literature.

ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﻣﻮﺟﻮده ﻋﺼﺮ ﻳﻮ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻮال دى ﭼ３ د ادب ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ 請ﻨﻔﻮﻧﻮ او اړﺧﻮﻧﻮ ﻳ３ ﻗﻠﻢ ﭼﻠﻮﻟﻰ دى او ﺧﭙﻞ ﻧﻮم ﻳ３ ＄ﻠﻮﻟﻰ دى . ﻫﻐﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺷﺎﻋﺮ او ﻧﺜﺮ ﻧ／ﺎر دى . ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻛ＋３ ﻳ３ د ﻧﻈﻢ او ﻏﺰل دواړو ﻣ５ﺪاﻧﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﺧﭙﻞ اﻧﻔﺮادﻳﺖ او اﻫﻤﻴﺖ ＊ﻮدﻟﻰ دى او ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﻛ＋３ ﻳ３ ﻋﻠﻤﻲ، ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ او ﺗﻨﻘﻴﺪي ﻟﻴﻜﻮﻧﻪ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي ﺧﻮ ﭘﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪه ډول ﻳ３ ﻧﻮم د ﺗﻜﻞ ( اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ) ﭘﻪ ﻣﻴﺪان ﻛ＋３ ﻣﻤﺘﺎز ﻛ７ى دى . د ﻫﻐﾢ د ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻳﻮازﻳﻨ９ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ " ﭘﻪ ﻛﺎل 1994 ء ﻛ＋３ د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﻣﺮدان ﻟﻪ ﺧﻮا ﭼﺎپ ﺷﻮې ده ﭼ３ ＊ﺎﻏﻠﻴﻮ －ﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ５ﺘﺎب، ﻟﻄﻴﻒ وﻫﻤﻲ، ﻣﺤﻤﺪ اﻗﺒﺎل اﻗﺒﺎل، ﭘﺮ４ﺸﺎن داودزي، ﭘﻴﺮ －ﻮﻫﺮ، رﺣﻤﺖ ﺷﺎه ﺳﺎﺋﻞ او ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻫﻤﺎ ﭘﺮې د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ او ﺗﺎﺛﺮاﺗﻮ اﻇﻬﺎر ﻛ７ى دى . ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار دا ！ﻮل ﺗﻜﻠﻮﻧﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺧﺎص ﻣﻮﻗﻌﻮ ﻟﻜﻪ د ﻛ ﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﻣﺦ ﻛﺘﻨﻮ د دﺳﺘﻮرو دﭘﺎره ، د ادﺑﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﻮﻧﻮ او ﻣﺸﺎﻋﺮو ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ او ＄ﻨﻮ ﻧﻮرو ﻣﺨﺼﻮ請ﻮ ادﺑﻲ ﻣﻮﻗﻌﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي ﭼ３ د ﻛﺘﺎب د ﭼﺎپ ﻛ５ﺪو ﻧﻪ ﻣﺨﻜ＋３ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﺧﺒﺎروﻧﻮ او ﻣﺠﻠﻮ ﻛ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮي دي او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻛﺎل 1994 ء ﻛ＋３ ورﺗﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺷﻜﻞ ورﻛ７ى ﺷﻮى دى . ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د دﻏﻪ ﻛﺘﺎب ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ ﺗﻜﻞ ﻟﻴﻜﻠﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻤﻪ ﺷﻮې ده . د ﻛﺘﺎب ﻧﻪ ﭘﺲ د ﻫﻐﾢ ﻳﻮ ﺗﻜﻞ د " ﺗ５ﺰ ﺗﻜﻞ " ﭘﻪ ﻧﻮم ﭘﻪ ﺗﻠﻮﺳﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮى دى . دې ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻳ３ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻜﻞ " د ﻣﺠﻨﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﺧﻂ " ﻟﻴﻜﻠﻰ دى . ذﻛﺮ ﺷﻮى ﺗﻜﻞ ﻳ３ د ﺳﺎﻫ ﻮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻴﻮ ﻣﺮﻛﻪ ﻛ＋３ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﺗﻪ ﭘ５ﺶ ﻛ７ى ؤ . ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻮ－ﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ا請ﻠﻲ ﺟﻮﻫﺮ ﭘﻪ ﻫﻢ دﻏﻪ ﻛﺘﺎب " د " ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ " ﻛ＋３ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ . .

* Assistant Professor, Department of Pashto, University of Balochistan, Quetta.

   -  9   

د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ دې ﻣﻮﺟﻮده ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ دو ې ﻏ＂３ ﺧﺒﺮې زﻣﻮﻧ８ ﺗﺮ ﻧﻈﺮه ﻛﻴ８ي ﭼ３ دﻟﺘﻪ ﻳ３ ﺟﺎﺋﺰه اﺧﻠﻮ ﻫﻐﻪ دوې ﺧﺒﺮې دا دي : : (1 ) ﺗﻜﻞ ＇ﾢ ﺷﻰ دى؟ (2 ) د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﺗﻜﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ３ د وړوﻣﺒ９ ﺧﺒﺮې ﺗﻌﻠﻖ دى ﭼ３ ﺗﻜﻞ ＇ﾢ ﺷﻰ دى؟ ﻧﻮ د دې ﺧﺒﺮې اﻋﺘﺮاف او وﺿﺎﺣﺖ ﭘﻪ ﻛﺎر دى ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ ﻧﻪ ﺧﻮ ﻛﻮم واﺿﺢ او د ﺗﻜﻞ 請ﻨﻒ ﺗﻪ ﻧﺰدې او ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮى دى او ﻧﾢ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د اوﭼﺖ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻜﻠﻮﻧﻪ ﻟﻴﻜﻠﻲ ﺷﻮي دي . اﻟﺒﺘﻪ دوﻣﺮه وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ ﭼ３ د ﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ ﭘﻪ وړوﻣﺒﻴﻮ ﻟﺴﻴ ﺰو ﻛ＋３ ﭼ３ ﻛﺎﻛﺎﺟﻲ 請ﻨﻮﺑﺮ ﺣﺴ５ﻦ، راﺣﺖ زاﺧﻴﻠﻲ، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر، اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه ﺷﻴﻨﻮارى ، ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ، ﻋﺒﺪ اﻟﺨﺎﻟﻖ ﺧﻠﻴﻖ او ＇ﻮ ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻛﻮم ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي ﻫﻐﻪ د ﺗﻜﻞ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺗﻪ ډ４ﺮ ﻧﺰدې دي . د دﻏﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭼ３ د ﺗﻜﻞ د ﻧﻮي ﺟﻮړ＊ﺖ او اﻋﻠٰﻰ ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛ ＋３ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭼﺎ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎري ﻛ７ې ده ﻫﻐ３ ﻛ＋３ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اوﭼﺖ او ﻣﻤﺘﺎز ﻧﻮم د ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺮار دى . . ﺗﻜﻞ ＇ﾢ ﺷﻰ دى؟ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺒﺎﺣﺜﻮ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﺧﻮ ډ４ﺮ وﺿﺎﺣﺘﻮﻧﻪ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰي او اردو ﻛ＋３ د دې 請ﻨﻒ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ، ﻣﺰاج او ﺗﻌﺮﻳﻒ ډ４ﺮ ＇ﾢ وﺋﻴﻠﻲ ﺷﻮ ي ي دي، ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار دا ﻛﻤﺎل ﻛ７ى دى ﭼ３ دﻏﻪ اﻛﺜﺮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻪ ﻳ３ ﻟﻮﺳﺘﻲ دي او د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺧﻮ اږه او ﺳﺎده ﭘ５ﺮاﻳﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ ﻫﻐﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻴﺎن ﻛ７ي دي ﭼ３ ډ４ﺮ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ﺗﺮې د ﺗﻜﻞ د 請ﻨﻒ ﻛ７ۀ وړۀ را ﻣﺨ３ ﺗﻪ ﻛﻴ８ي . د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ ﺷﺎﻣﻞ وړوﻣﺒﻰ ﺗﻜﻞ " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﭘ" ﻪ ﭘ" ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﻮﺿﻮع دى . دې ﻧﻪ ﻣﺨﻜ＋３ ﭼ３ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﻮﻧ８ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ او ﺟﻮړ＊ﺖ ﺧﺒﺮې وﻛ７و وړوﻣﺒﻰ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻋﺎم ﺗﺎﺛﺮ ﺗﻪ اﺷﺎره ﻛﻮل ﻫﻢ ﺿﺮوري دي او ﺑﻴﺎ د ﺗﻜﻞ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ ﭼ３ د اﻧ／ﺮ４ﺰي او اردو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻛ７ي دي د ﻫﻐ３ ﻣﻮازﻧﻪ د ډاﻛ＂ ﺮ اﺳﺮار ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻛﻮو، ﻟﻜ ﻪ ﭼ３ وړاﻧﺪې ورﺗﻪ اﺷﺎره ﺷﻮې ده ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﻟ７ ﻛ請 ３＋ﺤﻴﺢ او واﺿﺢ ﺑﻴﺎن ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﾢ را＄ﻲ ﺑﻠﻜ３ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺎﺛﺮ دا دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻛﻮم ﻧﺜﺮي ﻟﻴﻚ ﻛ＋３ ﻟﻄﻴﻔﻲ، ！ﻮﻗ３ ！ﻘﺎﻟ３ او ﻣﺰاﺣﻴﻪ ﺧﺒﺮې وي ﻧﻮ زﻣﻮﻧ８ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﻳ３ د ﺗﻜﻞ 請ﻨﻒ ﺗﻪ ور－６وي، ﺧﻮ دا ﺗﺎﺛﺮ درﺳﺖ ﻧﾢ دى، دﻏﻪ ﺗﺎﺛﺮ ﺗﻪ ＊ﺎﻏﻠﻲ －ﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ５ﺘﺎب د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﻛﺘﺎب ﭘﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺧﺒﺮو ﻛ＋３ ﻫﻢ اﺷﺎره ﻛ７ې ده ﻫﻐﾢ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي ﭼ３ : : " ﻳﻮ داﺳ３ ﻣﻀﻤﻮن ﻳﺎ ﻟﻴﻚ ﭼ３ د ﻃﻨﺰ و ﻣﺰاح ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻧﻮر ﻫﻴ＆ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﾢ ﻟﺮي ﺗﻪ ﺗﻜﻞ وﺋﻴﻞ زﻳﺎﺗﻰ دى، ﺧﻮ دﻟﺘﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً داﺳ３ ﺷﻮ ي دي ﭼﾢ＇ ３ ！ﻮﻗ ３ ！ﻘﺎﻟ３ را ﺟﻤﻊ ﻛ７ې ﺷﻮ ې او د ﺗﻜﻞ ﻧﺎﻣﻪ ورﻛ７ې ﺷﻮې ده . ﻳﺎ ﭼ３ د ﭼﺎ ﭘﻪ زړۀ ＇ﾢ راﻏﻠﻲ دي ﻫﻐﻪ ﻳ３ ﻟﻴﻜﻠﻲ او ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻢ ﭘﻮره ﻧﾢ دي ﺧﺘﻠﻲ،

   -    

ﻧﻮ د ﺗﻜﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻳ３ ورﻛ７ې ده . ﺧﻮ داﺳ３ ﻧﾢ ده ﺑﻠﻜ３ ﺗﻜﻞ ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه د ادب ﻳﻮ 請ﻨﻒ دى ﭼ３ ﺧﭙﻠ３ ﻗﺎﻋﺪې او ا請ﻮل ﻟﺮي ﺧﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻴﻮ دې اړ خ ﺗﻪ ډ４ﺮه ﻛﻤﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛ７ې ده "(1 .) .) ﻟﻜﻪ ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ د ﺗﻜﻞ د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＄ﻨ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ د اﺑﻬﺎم ＊ﻜﺎر دي دﻏﺴ３ د ﺗﻜﻞ د ﻧﻮم او ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ اﺑﺘﺪا ﻫﻢ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻨﺎزﻋ３ ﻧﻪ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﾢ ده . د . ﺗﻜﻞ د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺧﻮ د ﭘ＋ﺘﻮ ＄ﻨ３ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻮﻧﻪ ﭼ３ د ﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ ﭘﻪ اﺑﺘﺪ اﺋﻲ دور ﻛ３＋ ﻛﺎﻛﺎﺟﻲ 請ﻨﻮﺑﺮ ﺣﺴ５ﻦ ﻣﻮﻣﻨﺪ، راﺣﺖ زاﺧﻴﻠﻲ او ＄ﻨﻮ ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻮ ﻛ７ي دي، ﻫﻢ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ ﻛ＋３ ﺷﺎﻣﻠ５ﺪى ﺷﻲ اﻟﺒﺘﻪ د ﺗﻜﻞ ﻧﻮم ﺑﺎﻧﺪې ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻟﻴﻜﻮال ﻣﺘﻔﻖ دي ﭼ３ دا ﻧﻮم ﭘﻪ ﻛﺎل 1955 ء ﻛ＋３ د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－３ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﻨﻘﻴﺪي ﻏﻮﻧ６ه ﻛ＋３ دې 請ﻨﻒ ﺗﻪ ورﻛ７ى ﺷﻮى دى ﭼ３ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﻮ－ﻪ د اروا＊ﺎد دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨﺪ ﺑﺨ＋ﻨﻪ ده، دﻏﻪ ！ﻮل ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﻫﻢ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﻜﻞ " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ " ﻛ＋３ ﺑﻴﺎن ﻛ７ى دى، د دﻏﻪ ﻃﻮﻳﻞ ﺑﺤﺚ ﭘﻪ ＄ﺎى ﻣﻮﻧ８ دﻟﺘﻪ د ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ ﻳﻮه ﺣﻮاﻟﻪ را اﺧﻠﻮ ﭼ３ د دﻏﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻼ請ﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺑﻴﺎن ﺷﻮې ده ﻫﻐﻪ دې ﻟ７ ﻛ＋３ ﻟﻴﻜﻲ : :

!          
-'2345 1 "#$%&'()*+,' -. / 6 ;:DE  <>= ?=@ 789ABC
ازاد ي ﻛﻮم ＄ ﺎى دهKL G
FM HIJ N O O [ N O N b _`abcd 1 Q RST?UVWABC'X YZ! ]^ \ P l O O  mn  e f g h J d i 4 ABC' j3kj O l l ' 1 stA Bu*+
)
-o^ mnJ mn4'p qr#$%& l 1M G
} Hz{sts | *+
)
4mn -ovwLrx y ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ ﭼ３ د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－３ د 31 ﺟﻨﻮري 1955 ء د ﻛﻮم اﺟﻼس ذﻛﺮ ﻛ７ى دى ﻫﻐﻪ درﺳﺖ ﻧﾢ دى ا請ﻞ ﻛ＋３ دﻏﻪ اﺟﻼس ﭘﻪ 14 ﺟﻨﻮري 1955 ء ﻛ＋３ د ﺣﻤﺰه ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ 請ﺪارت ﻛ＋３ ﺷﻮى ؤ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ډاﻛ＂ ﺮ زﺑ５ﺮ ﺣﺴﺮت داﺳ３ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت راﻛﻮي : : " 14 ﺟﻨﻮري 1955 ء، ＄ﺎى د ﺟﺮ－３ ﻋﺎرﺿﻲ دﻓﺘﺮ، 請ﺪارت، اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه ﺧﺎن ﺷﻴﻨﻮارى، ﺗﻨﻘﻴﺪ ﺗﻪ ﭘ５ﺶ ﺷﻮي ﻣﻮاد، د ﺗ５ﺮ اﺟﻼس روداد، د ﻫﻤ５ﺶ ﻏﺰل او د ﻋﺒﺪاﻟﺤﻰ ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻣﻀﻤﻮن " ازاد ي ﻛﻮم ＄ﺎى ده؟ " روداد ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻰ ﻟﻄﻴﻒ وﻫﻤﻲ . . ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮوﻧﻜﻲ : دﻟﺴﻮز، ﻓﻴﻀﻲ، ﻃﻮﻓﺎن، ﻧﺎ請ﺮ، ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﺟﺎو４ﺪ ﻣﻈﻔﺮ، ﺣﻤﺰه، ﻫﻤ５ﺶ، ﻗﻠﻨﺪر، ﻓﻨﺎ، ﺳﻠﻴﻢ، ﻣﻬﺪي، اﻓﻀﻞ ﺧﺎن، ﻃﺎﻫﺮ، ﺣﺒﻴﺒﻲ، وﻫﻤﻲ او د ﺳﻲ آ ﻲﺋ ډي ﻳﻮ ﺗﻦ "(3 ). ).

   -    

ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ د ﻳﻮې ﻏﻠﻂ ﻓﻬﻤ９ ازاﻟﻪ ﻛ７ې ده او ﻫﻐﻪ دا ﭼ３ ＊ﺎﻏﻠﻲ ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ او د ﻫﻐﾢ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻨﻮ دا ﺗﺎﺛﺮ ﻋﺎم ﻛ７ى ؤ ﭼ３ د اوﻟ ﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－３ ﭘﻪ اﺟﻼس ﻛ＋３ " اﻧﺸﺎﺋﻴﻪ " دﭘﺎره د ﺗﻜﻞ ﻧﻮم ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻛ７ى ؤ، ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د دﻏﻪ ﺗﺎﺛﺮ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛ７ى دى، ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺪاز او ﺧﻮا ږه ﻟﻬﺠﻪ ﻛ＋３ ﻟﻴﻜﻲ : : " ﻧﻮ داﺳﾢ＇ ３ ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺴﻢ ﻟﻪ ﻏﻮ＊ﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻮل ﻏﻮاړي ﭼ３ ﺑﻨﺪه ﭘﺮې ﭘﻪ اﺳﺎﻧ９ ﺳﺮه ادﺑﻲ ﻣ７ز ( ﺗﻜﻞ ) ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻰ ﺷﻲ، د دې ادﺑﻲ ﻏﻮ＊ﺘﻮ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ زۀ ﺗﺮ ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ورﺳ５ﺪم ورﺗﻪ ﻣ３ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ دا ﺗﻜﻞ ！ﻜﻰ ﭘﻪ ادﺑﻲ ا請ﻄﻼح ﻛ＋３ ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ＄ﻞ ﭼﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛ７ى دى؟ ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺪاز ﻛ＋３ ＄ﺎن ﺗﻪ اﺷﺎره وﻛ７ه ﭼ３ " دا دې ﻧﺎﭼﻴﺰ " زۀ ډ４ﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﺷﻮم ﭼ３ ﻛﻪ ﺧ５ﺮ وي د －ﺪن ﻳﻮه دا ﻧﻪ ﻣ３ وﻣﻮﻧﺪﻟﻪ، ﻫﻐﾢ دا ﻫﻢ و وﺋ５ﻞ ﭼ３ وروﺳﺘﻮ زﻣﺎ ذﻫﻦ ﺗﻪ ﺑﻴﺎ د دې ﻧﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ ＊ﾢ ！ﻜﻰ ﻫ）ﻪ راﻏﻠ３ وه، ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻣﻮﻧ８ دا د ﺗﻜﻞ ﻧﻮم ﺑﺪﻟﻮل ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﾢ －２ﻞ او " ﻫ）ﻪ " ﻫﺴ３ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮه، ﻣﺎ ﭼ３ ورﺗﻪ ﻓﻜﺮ وﻛ７و ﻧﻮ د ﻣﻌﻨٰﻰ د ﻳﻮ ﺷﺎن واﻟﻲ ﺳﺮه ﺳﺮه د ﭘ＋ﺘﻮ د ﻫ）３ د ﻋﺮﺑﻲ د اﻟﺴﻌﻲ او اﻧ／ﺮ４ﺰي د ا ４ﺴ請 ３ﻮﺗﻲ ﻟﺤﺎظ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﺎن واﻟﻰ ﻫﻢ د ﭘﺎﻣﻠﺮﻧ３ وړ دى، ﺧﻮ وروﺳﺘﻮ راﺗﻪ وﻫﻤﻲ 請ﺎﺣﺐ ووﺋ５ﻞ ﭼ３ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل دا ！ﻜﻰ ﻛﺎﻣﻞ 請ﺎﺣﺐ را اﻳﺴﺘﻰ دى، زړۀ ﻛ＋３ ﻣ３ ووﺋ５ﻞ ﭼ３ ﻳﻮه داﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠ３ وه ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﺷﻜﻲ ﺷﻮه، ﺑﻴﺎ ﻣ３ د ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ 請ﺎﺣﺐ ﻧﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﻛ７ه ﻫﻐﾢ وﺧﻨﺪل وﺋ５ﻞ ﻳ３ دا ﻛﺎﻣﻞ 請ﺎﺣﺐ ".4 ). ). د دﻏﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻪ ﭘﺲ د ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ وﻳﻨﺎ د ﺧﭙﻞ ﻣﻮﻗﻒ ﺗﺎﺋﻴﺪ او د ﻗﻠﻨﺪر 請ﺎﺣﺐ د ﻏﻠﻂ ﺑﻴﺎﻧ９ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻮي او ﻟﻴﻜﻲ : : " ﭘﻪ دې ﺳﻮدا ﻛ＋３ وم ﭼ３ ﺳﻠﻴﻢ 請ﺎﺣﺐ ﻣ３ وﻣﻮﻧﺪو راﺗﻪ ﻳ３ ووﺋ５ﻞ ﭼ３ دا ﻧﻮم د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－３ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﻧﺎﺳﺘﻪ ﻛ＋３ ﻛﺎﻣﻞ 請ﺎﺣﺐ وړاﻧﺪې ﻛ７ى ؤ او ﻗ ﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ورﺳﺮه اﺗﻔﺎق ﻛ７ى ؤ، ﻣﻄﻠﺐ دا ﺷﻮ ﭼ３ دا ﻧﻮم ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﺗﻪ د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－３ د ﻧﻮرو ﺑﺨ＋ﻨﻮ ﻏﻮﻧﺪې ﻳﻮه ﻗﻴ ﻤﺘﻲ ﭘ５ﺮزوﻳﻨﻪ ده "(5 ). ). اوس دې ﺗﻪ را＄ﻮ ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ＇ﻨ／ﻪ ﻛﻮي او ﭘﻪ ﻋﺎﻟﻤﻲ ادب ﻛ３＋ د ﺗﻜﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ＇ﻨ／ﻪ ﺷﻮى دى، وړوﻣﺒﻰ د ﻋﺎﻟﻤﻲ ادب ﻧﻪ ＇ﻮ ﺣﻮا ﻟ３ ﭘ５ﺶ ﻛﻮم او ﺑﻴﺎ ﺑﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ د دﻏﻮ ﺣﻮاﻟﻮ ﺗﺼﺪﻳﻖ او د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﺳﺎن او زړۀ ﭘﻮرې ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﺧﻮاږۀ او زړۀ ﭘﻮرې ژﺑﻪ ﻛ＋３ ﭘ５ﺶ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻲ . . ﭘﻪ اﻧﺴﺎﺋﻴﻜﻠﻮﭘ６５ﻳﺎ ﺑﺮ４＂ﺎﻧﻴﻜﺎ ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ ( Essay ) ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻠﻲ ﺷﻮي دي : : “A literary composition of moderate length dealing in an essay, cursory way with a single subject, usually representing the writer’s personal experience and out look. The form was invented in the last 16 th century by the French writer Michel de Montaigne who chose the name essai to emphasize that his

   -     compositions were attempts or endevours, feeling their way towards the expression of his personal thoughts and experiences”(6). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( ﺗﻜﻞ ﻳﻮه داﺳ３ ادﺑﻲ ﻟﻴﻜﻨﻪ وي ﭼ３ ﻣ５ﻨ＃ ﻛﻮره اوږدواﻟﻰ ﻟﺮي دا د ا４ﺠﺎز د ﻻرې ﻳﻮﺳﺘﻮى ﻣﻀﻤﻮن وي ﭼ３ ﻋﻤﻮﻣﺎً د ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ ورﭼﻨﻴﻮ او ذاﺗﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ اړه ﻟﺮي، دا 請ﻨﻒ ﭘﻪ ﺷﭙﺎړﺳﻤﻪ ﭘ７５ۍ ﻛ＋３ ﻳﻮۀ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻲ ﻟﻴﻜﻮال ﻣﺎﺋﻴﻜﻞ ډي ﻣﻮﻧﺘﻴﻦ ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ＄ﻞ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راوﺳﺘﻰ، ﻫﻐﾢ ورﺗﻪ دا ﻧﻮم " اﺳﺎﺋﻲ " ＄ﻜﻪ ﺧﻮښ ﻛ７و ﭼ３ دا ﺟﻮﺗﻪ ﻛ７ي ﭼ３ د ﻫﻐﾢ دا ﻟﻴﻜﻨ３ ﻳﺎ دا ﻫ）３ د ﻫﻐﾢ ذاﺗﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت، ﺗﺠﺮﺑﺎت او ﺧﻴﺎﻻت دي ). ). د اﻧﺴﺎﺋﻴﻜﻠﻮﭘ６５ﻳﺎ ﺑﺮ４＂ﺎﻧﻴﻜﺎ د دﻏﻪ ﺣﻮاﻟ３ ﻧﻪ ﭼ３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ اړه ﻛﻮﻣ３ ﺑﻨﻴﺎدي ﺧﺒﺮې ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ ﻫﻐﻪ دا دي : : (1 ) ﺗﻜﻞ د ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻃﻮاﻟﺖ ﻳﻮ ادﺑﻲ ﻣﻀﻤﻮن وي . . (2 ) دا ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺨﺼﻮ請ﻪ او ﻳﻮا＄ﻴﻨ９ ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺷﻲ . . (3 ) ﭘﻪ دې ﻟﻴﻚ ﻛ＋３ ﻋﻤﻮﻣﺎً د ﻟﻴﻜﻮال داﺧﻠﻲ ﺗﺠﺰﻳ３ را ﻣﺨ３ ﺗﻪ ﻛﻮي . . (4 ) د دې 請ﻨﻒ ا４ ﺠﺎد او اﺑﺘﺪا د ﻓﺮاﻧﺲ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﻣﺎﺋﻴﻜﻞ ډي ﻣﻮﻧﺘﻴﻦ د ﺷﭙﺎړﺳﻤ３ ﻋﻴﺴﻮي 請ﺪۍ ﭘﻪ اواﺧﺮو ﻛ＋３ ﻛ７ې وه . . (5 ) دې 請ﻨﻒ ﺗﻪ ﻣﻮﻧﺘﻴﻦ د " اﺳﺎﺋﻲ " ﻧﻮم ورﻛ７ى ؤ . . (6 ) د ﻣﻮﻧﺘﻴﻦ ﺗ ﺮ ﻣﺨﻪ دې 請ﻨﻒ ﻛ＋３ د داﺧﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ، ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ او ﺗﺼﻮراﺗﻮ د اﻇﻬﺎر ﻫ）ﻪ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻮه . . (7 ) د داﺳ３ ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ او ﺗﺠﺮﺑﺎﺗﻮ اﻇﻬﺎر ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﭘﻪ داﺧﻠﻴﺖ او ذاﺗﻲ ﺗﺸﺨﺺ دﻻﻟﺖ وﻛ７ي . . د اﻧﺴﺎﺋﻴﻜﻠﻮﭘ６５ﻳﺎ ﺑﺮ４＂ﺎﻧﻴﻜﺎ دﻏﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ډ４ﺮ واﺿﺢ دى ﭼ３ ﭼﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ د ﻃﻨﺰ و ﻣﺰاح ﻳﺎ ！ﻮﻗﻮ ！ﻘﺎﻟﻮ ﺧ ﺒﺮه ﻧﾢ ده ﺷﻮې اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻮم ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﻧﺪاز ﺑﻴﺎن ﻛ＋３ ﺷ／ﻔﺘ／ﻲ او ﺧﻮﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻮل ﻏﻮاړي ﻧﻮ ﻫﻢ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ ﻛ＋３ ﻛ５ﺪﻟﻰ ﺷﻲ، ﺧﻮ ﺗﻜﻞ 請ﺮف د ﻃﻨﺰ و ﻣﺰاح ﻳﺎ ！ﻮﻗﻮ ！ﻘﺎﻟﻮ ﻧﻮم ﻧﾢ دى . دﻟﺘﻪ د اردو د ＇ﻮ ﻧﺎﻣﻮرو ﻧﻘﺎداﻧﻮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ ﻫﻢ وړاﻧﺪې ﻛﻮل ﺿﺮوري －２ﻢ او ﺑﻴﺎ ﺑﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ د ﺗﻜﻞ وﺿﺎﺣﺖ ﻛﻮو، اردو ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ ﻟﻮى ﻟﻴﻜﻮال او ﻧﻘﺎد ډاﻛ＂ﺮ وزﻳﺮ اﻏﺎ ﻟﻴﻜﻲ: O O l l O s‡ˆA B‰+  †  mn4„A  L!‚ƒ -'s |~!i€
O l l Ž “  mn+L ’!w‚s| ‘!ƒ -  mn 1 H  Š‹Œ O 1M 1M G
˜ Hz — – Ž w‚s| • `”% ډاﻛ＂ﺮ اﻧﻮر ﺳﺪﻳﺪ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻲ : :

   -  3   

œ bsž sŸr ¡¢‚ ƒ4~!i  ›  ™ 9š
l ! ‹©  ' I s§Ž  bsž e ¨`   ¥¦ -£L4¤!‚ƒ  mn l O O  mnb H­3®¯°A = ±ƒb²³ /€‚ › Hª«¬  O O N Ž Ž 1M G
¼ ‡ s L  º»Sw‚€ ¹   hO  Hz ¸Z3¶· eµ I ´9 د اردو د دﻏﻮ ﻧﺎﻣﻮرو ﻧﻘﺎداﻧﻮ د ﺣﻮاﻟﻮ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺟﻮﺗﻪ ﺷﻮه ﭼ３ ﺗﻜﻞ د ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ژﺑ３، ﺷ ／ﻔﺘ／９ ، رواﻧ９ او د ﺑﻴﺎن د ﺧﻮږﻟﺖ ﺗﻘﺎﺿﻪ ﺧﻮ ﻛﻮي ﺧﻮ د ！ﻮﻗﻮ ！ﻘﺎﻟﻮ ﺿﺮورت ﻳ３ ﺑﻨﻴﺎدي ﻋﻨﺼﺮ ﻧﾢ دى ﻟﻜﻪ ﭼ３ زﻣﻮﻧ８ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﻳ３ ﻋﻤﻠﻲ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﻛﻮي، اوس د دﻏﻮ ﺑﻨﻴﺎدي او ﻋﺎﻟﻤﻲ ادب د ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د اﻧﺪازِ ﺑﻴﺎن، د ژﺑ３ د ﺧﻮږﻟﺖ او ﺷ／ﻔﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﭘﻪ ذرﻳﻌﻪ －ﻮرو ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﻛﻮم ＄ﺎى ﺗﻪ رﺳﻲ او د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＇ﾢ واﻳﻲ : : " د ﺗﻜﻞ د ﺗﻌﺮﻳﻒ او 請ﻨﻔﻲ ﻣﺰاج ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ډ４ﺮ ﭘﻪ ﺧﻮﻧﺪ ﺧﻮﻧﺪ د وﻳﻠﻴﻢ ﻫﻨﺮي ﻫ６ﺳﻦ د ﻛﺘﺎب An Introduction to the study of literature ﺣﻮاﻟﻪ ورﻛﻮي او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﾢ د ﺗﻜﻞ ﻛ７ۀ وړۀ ﺑﻴﺎﻧﻮي ﻫﻐﻪ واﻳﻲ ﭼ３ ﻫﺮ ﭼﺎ ﻧﻪ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﻣ３ ﭼ３ د ﺗﻜﻞ ﻧﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﻛ７ه ﭼ３ ﺗﾢ＇ ﾢ ﺷﻰ ﻳ３ ﻧﻮ ﺗﻜﻞ راﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ داﺳ３ －ﻮﻳﺎ ﺷﻮ " زﻣﺎ ﻣﺜﺎل د ﻧﺜﺮي ﻏﺰل ﻳﺎ ﺳﻨﺪرې دى، ﻳﻮه داﺧﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﻢ، ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻴﺪان ﻣ３ ﻣﻀﻤﻮن او ﻣﻘﺎﻟ３ ﺗﻪ ﭘﺮ４＋ﻰ دى، زۀ د ﺧﭙﻠ３ ژورې ﻣﺸﺎﻫﺪې د ＊ﻜﺎره ﻛﻮﻟﻮ دﭘﺎر ه ＊ﻜﻠﻲ ＊ﻜﻠﻲ ！ﻜﻲ، ﺧﻮﻧﺪورې ﻓﻘﺮې، زړۀ را＊ﻜﻮﻧﻜﻲ ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت، اﺳﺘﻌﺎرې، ﻣﺤﺎورې، ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ، ！ﻮﻗ３ ﺗﻘﺎﻟ３، ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت او د ﻓﺼﺎﺣﺖ او ﺑﻼﻏﺖ ﻣﻠﻐﻠﺮې را ！ﻮﻟﻮم او ﭘﻪ رﻣﻮز رﻣﻮز ﻛ＋３ د ﻛﺎر ﺧﺒﺮې ﻛﻮم، د ﺧﺒﺮې ﻧﻪ ﺧﺒﺮه او د ﺧﻴﺎل ﻧﻪ ﺧﻴﺎل را ا４ﺴﺘﻞ ﺧﻠﻖ زﻣﺎ ﻧﻪ زده ﻛﻮي، د ﺑ３ ﻣﻐﺰه ﺑ３ ﻣﻘﺼﺪه ﻓﻀﻮل －ﭗ ﻧﻪ ﻟﺮې ﻟﺮې ﺗ＋ﺘﻢ، ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺮت ﻛ＋３ ﭘﻪ ازاد ۍ ﺳﺮه د ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻓﻰ اﻟﻀﻤﻴﺮ د اﻇﻬﺎر ﻗﺎﺋﻞ ﻳﻢ . . ﭘﻪ دې وﺟﻪ راﺗﻪ " ﺟﺎﻧﺲ " د ﺗﺨﻴﻞ ﭘﺮاﻧﺴﺘ３ زﻏﺎ＊ﺖ، ﺑ３ ﻗﺎﻋﺪې، ﻧﺎﻫﻀﻢ ﺷﻮي ﻟﻴﻚ ！ﻮ！ﻪ وﺋﻴﻠﻲ دي، ﺧﻮ اوس ﻣﺎ د ارﺗﻘﺎء ډ４ﺮ －ﺎﻣﻮﻧﻪ اﺧﺴﺘﻲ دي ＄ﻜﻪ ﺧﻮ ﻣﻮرۍ راﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ډﻛﺸﻨﺮي ﻛ＋３ د ﻧﻮي ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ د ﻣﺤﺪود وﺳﻌﺖ د ﻟ８ ﻳﺎ ډ４ﺮ ﻣﺤﻨﺖ ﺳﺮه ﺟﻮړه ﺷﻮې ﻟﻴﻜﻨﻪ واﻳﻲ، زﻣﺎ ازاد ﻃﺒﻌﻴﺖ او زﻣﺎ د زړۀ ارت واﻟﻲ ﺗﻪ ﭼ３ ﻛﺮﻳﺐ ﻛﺘﻠﻲ دي ﻧﻮ زۀ ﻳ３ ډ４ﺮ ازار 請ﻨﻒ －２ﻠﻰ ﻳﻢ، او زﻣﺎ د ډ４ﺮ ﺷﻬﺮت وﺟﻪ دا ＊ﺎﻳﻲ ﭼ３ ﻛﻮم ﻟﻴﻜﻮال ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻧﾢ ﻟﺮي او ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺴ３ ﺗﺮ ﻟﺮې ﻟ＂ﻮن ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛﻮ ﻟﻰ ﻧﻮ زۀ د ﻫﻐﾢ ﺳﺮه ﺟﻮړ８４م ... زﻣﺎ د اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻄﺤﻴﺖ ﻫﻴ＆ ﻛ ﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﾢ دى دا ﺧﺒﺮه ﺳﺎن ﺑﻮ ﻫﻢ ﻛ７ې ده، ﻫﻐﻪ ﻣﺎ ﻳﻮ ډ４ﺮ زﻳﺎت ﻣﺸﻜﻞ وﻟ３ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﺑﺨ＋ﻮﻧﻜﻰ ژاﻧﺮ －２ﻲ، ﻫﻐﻪ دا ﻧﾢ ﻣﻨﻲ ﭼ３ －ﻨﻰ د اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻄﺤﻴﺖ دى، ﻫﻐﻪ زﻣﺎ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻪ ﻟﾢ＇ ８ ﻛ＋３ ډ４ﺮ ＇ﾢ ＄ﺎﻳﻮل، او ﭘﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻛ＋３ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ، －２ ﻲ زۀ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻧﺎﻣﻜﻤﻠﺘﻴﺎ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﺗﻪ د

   -    

ﻣﻜﻤﻠﺘﻴﺎ اﺣﺴﺎس ورﺑﺨ＋ﻢ، زۀ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻪ ﻧ５ﻎ ﭘﻪ ﻧ５ﻐﻪ ﻧﻪ ورﻻﻧﺪې و＄ﻢ، دا ﻧﾢ ﭼ３ زۀ د ﻣﻮﺿﻮع ﻧﾢ و４ﺮ８４م، د ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮه ﻟﻮﺑ３ ﻛﻮل ﻣﺎ ﻟﻪ ﻣﺰه راﻛﻮي "(9 ). ). دﻏﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻪ ﭘﺲ ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻲ ﻛﻮي او د ﺗﻜﻞ ﻛ７ۀ وړ ۀ ﭘﻪ داﺳ３ ﺷﻜﻞ ＇ﺮ－ﻨﺪوي ﭼ３ د ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ذﻫﻦ ﺗﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ اﭘﻴﻞ ﻛﻮي، ﺗﻜﻞ داﺳ３ －ﻮﻳﺎ ﻛﻴ８ي : : " زۀ دوﻣﺮه ﻣﺸﻜﻞ ﻧﾢ ﻳﻢ ＇ﻮﻣﺮه ﭼ３ د ﺳﺎن ﺑﻮ ﺧﻴﺎل دى، زۀ ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻮال ﺑﺎﻧﺪې د ﻗﺪﻏﻦ ﻟ／ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺣﻖ ﻛ＋３ ﻧﾢ ﻳﻢ ﭼﾢ＇ ３ ﻳ３ ﺧﻮ＊ﻪ وي ﻟﻴﻜﻲ دې او ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮه د ﻋﻠﻢ او ﭘﻮﻫ３ ﺧﺰاﻧ３ ورﺳﺮه وي راﺗﺸﻮي دې او ﭼ３ د ﺧﭙﻠ３ ﻣﺸﺎﻫﺪې او ﺗﺠﺮﺑ３ ＇ﻮﻣﺮه ﻗﻴ ﻤﺘﻲ ﻣﻠﻐﻠﺮې ورﺳﺮه وي را دوړوي دې، ﺧﻮ زﻣﺎ د ﻧﺎزك ﻓﻨﻲ وﺟﻮد ﻟ８ ﺧﻴﺎل دې ﺳﺎﺗﻲ ＄ﻜﻪ ﭼ３ زۀ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛ＋３ ﻫﻢ د ﻫﻐﾢ ﺧﭙﻞ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﻢ، د ﻫﻐﾢ د اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﻫ ５ﻨ ﺪاره ﻳﻢ . . زﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛ＋３ د ﻫﻐﾢ د ﺷﺨﺼﻴﺖ، د ﻫﻐﾢ د ﻓﻨﻜﺎرۍ، د ﻫﻐﾢ د ﻋﻘﻞ، ﺗﺠﺮﺑ３، ﻣﺸﺎﻫﺪې او د ﻫﻐﾢ د ﺟﻤﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ذوق، د ﻫﻐﾢ د ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ ﻗﻮت، د ﻫﻐﾢ د اﺳﻠﻮب، د ﻫﻐﾢ د ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ او د ﻫﻐﾢ د ﻧ７ۍ ﻟﻴﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ده "(1٠ ). ). د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د دﻏﻪ ﺷ／ﻔﺘﻪ اﻧﺪاز وړاﻧﺪې ﻛﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻣﺨﻜ＋３ ﻣﻮﻧ８ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＄ﻨ３ ﺣﻮاﻟ３ ﻫﻢ وړاﻧﺪې ﻛ７ې دي اوس د دﻏﻮ ﺣﻮاﻟﻮ او د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﺑﻴﺎن ﻧﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ﺟﻮﺗﻴ８ي ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻞ، اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﻳﺎ ( Essay ) ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ دﻏﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻟﻮﺳﺘﻲ دي او ﺑﻴﺎ د ﺧﭙﻠ３ ﻣﻄﺎﻟﻌ３ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻳ３ دﻏﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﻋﻠﻤﻲ ذﺧﻴﺮه د ﺧﭙﻞ ذات او ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮړه ﻛ７ې ده او ﺑﻴﺎ ﻳ３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﭼﻮﻛﺎټ ﻛ＋３ ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟ３ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﺒﺮې ﻛ７ې دي ﻛﻮﻣ３ ﭼ３ ﭘﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰي او اردو ژﺑﻮ ﻛ＋３ د ﻋﻠﻤﻲ او ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ادب ﺑﺮﺧﻪ ده . .

د ډاﻛ ﺮ اﺳﺮار ﺗﻜﻞ ﻧﺎري

د دې ﺑﺤﺚ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ دو４ﻢ اړخ ﻳﻌﻨﻲ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﺗﻪ را＄ﻮ ﻧﻮ ﻫﻢ راﺗﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﻴ８ي ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﺗﻜﻞ ﻳﻮازې د ﺗﻔﺮﻳﺢ او ﻃﻨﺰ و ﻣﺰاج ﻳ ﺎ ！ﻮﻗﻮ ！ﻘﺎﻟﻮ د اﻇﻬﺎر دﭘﺎره ﻧﾢ دى ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺑﻠﻜ３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ژﺑﻪ ﻳ３ ډ ４ﺮې ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺒﺎﺣﺜ３ راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﻛ７ې دي ﭼ３ ﻳﻮ ﺧﻮا ﭘﻪ ﻛ＋３ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ژورې ﻣﺸﺎﻫﺪې ﻻس دى ﻧﻮ ﺑﻞ ﺧﻮا ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻫﻐﾢ د ﺧﻮرې ﻣﻄﺎﻟﻌ３ او ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺒﺤﺮ اﺛﺮ دى، د ＊ﺎﻏﻠﻲ －ﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ５ﺘﺎب دا راﺋ３ درﺳﺘﻪ ده ﭼ３ : : " د ډاﻛ＂ﺮ ا ﺳﺮار دې ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﻧ請 ﾢﺮف دا ﭼ３ د ﺗﻜﻞ ا請ﻮل او ﻗﺎﻋﺪې ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛ３＋ ﻧﻴﻮﻟ３ ﺷﻮې دي، ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ دې ﻛ＋３ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﻮ د ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﺗﻨﻘﻴﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻫﻢ ووﻳﻨ ﺊ ﭼ３ دا ﺑ５ﺨﻲ ﻳﻮ ﻧﻮى ﺳ＂ﺎﺋﻴﻞ دى .... او دا ﺷﺎن ﻛﻪ وﻛﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ دې ﺳﺮه ﻫﻐﾢ د ادب دې ﻧﻈﺮ اﻧﺪاز ﻛ７ى ﺷﻮى او

   -    

ﻫ５ﺮ ﺷﻮى 請ﻨﻒ ﻟﻪ ﻧﻮي ﺳﺮه ژوﻧ ﺪ ورﻛ７و، او ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ＄ﻞ ﻳ３ د ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻴﻮ ﭘﺎم دې ﺧﻮا ﺗﻪ را و－ﺮ＄ﻮﻟﻮ او دا ﺧﺒﺮه ﻳ３ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﻛ７ه ﭼ３ ﻳﻮ ﻟﻴﻜﻮال ﻛﻪ وﻏﻮاړي ﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﺗﻨﻘﻴﺪ او ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻪ داﺳ３ اﻧﺪاز ﻛ＋３ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ ﻫﻢ ﺗﺮې ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻧﺪ اﺧﺴﺘﻠﻰ ﺷﻲ او ﻫﻢ ＊ﾢ －＂ﻮر ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت "( 11 ). ). د ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﺎﻣﻮر ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻧ ﻘﺎد ＊ﺎﻏﻠﻲ ﺳﻠﻴﻢ راز 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﻛﺎل 1996 ء ﻛ＋３ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ دﻏﻪ ﻋﻠﻤﻲ اړخ ﺗﻪ اﺷﺎره ﻛ７ې وه او د ﺗﻜﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ او وﺿﺎﺣﺖ ﭘﻪ ﻟ７ ﻛ＋３ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د اﺳﻠﻮب او اﻧﺪاز ﺳﺘﺎﺋﻴﻨﻪ ﻳ３ ﻛ７ې وه ﻫﻐﾢ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي ﭼ３ : : " اوﺳﻪ ﭘﻮرې د اﻧﺸﺎﺋﻴﻮ ﻳﻮه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮې ده او ﻫﻐﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ " ده ﭼ３ ﻳﻮ ﻣﻌﻴﺎر ﺋ３ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺗﻠﻰ دى، ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻳﻮه اﻧﺸﺎﺋﻴﻪ " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ " ﻛ＋３ ﺷﺎﻣﻠﻪ ده او زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻮ ﻣﻜﻤﻞ ﻟﻴﻚ دى او د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻴﻮ ﺗﻪ ﭘﻮره ﭘﻮره ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﻛﻮي، ډاﻛ＂ ﺮ اﺳﺮار د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﭘﻪ اﺳﻠﻮب ﻛ＋３ د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﭘﻪ اﺳﻠﻮب ＊ﾢ ﺟﺎﻣﻊ او ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﻛ７ى دى، او د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﺗﻌﺮﻳﻒ ( Defination ) ﻳ３ د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﻫﻢ اﻧﺸﺎﻳﺎﺋﻲ ﻟﻬﺠﻪ ﻛ＋３ ﻛ７ى دى، دا ﻫﻢ اﻧﺸﺎﺋﻴﻪ ده او ﻫﻢ د اﻧﺸﺎﺋﻴ３ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻮ ﺗﻨﻘﻴﺪ ي ﻟﻴﻚ ..."( 12 ). ). ﺳﻠﻴﻢ راز 請ﺎﺣﺐ ﺧﭙﻠﻪ راﺋ３ ﻋﻤﻮﻣﺎً د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﻳﻮ ﺗﻜﻞ " د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ " ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ورﻛ７ې ده او د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﺋﾢ＇ ３ ﻧﾢ دي وﺋﻴﻠﻲ، ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺗﺒﺼﺮه ﻛ７ې ده او ﺧﭙﻠﻪ راﺋ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اردو ﻛﺘﺎب   "
    " ﻛ＋３ ورﻛ７ې ده ﭼ３ دې ﻟ７ ﻛ＋３ زﻣﻮﻧ８ ﻻر＊ﻮدﻧﻪ ﻛﻮي، د ډاﻛ＂ﺮ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ د راﺋ３ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎر ۍ ﭘﻪ ﻣ５ﺪان ﻛ＋３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﻫ６و ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎل ﻧﾢ ﻟﺮي ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ اردو ادب ﻛ＋３ ﻳ３ ﻫﻢ د وړوﻣﺒﻲ 請ﻨﻒ د ﺗﻜﻞ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺳﻴﺎﻟ９ ﻛ＋３ ﭘ５ﺶ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻮ، ﻫﻐﻪ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﭘﻪ ﺧﺼﻮ請ﻴ ﺎﺗﻮ ﻓﻦ، اﺳﻠﻮب او اﻧﻔﺮادﻳﺖ د ﺗﺒﺼﺮې ﭘﻪ وﺧﺖ ﻟﻴﻜﻲ : :  l l ½ • -i o¡ÁÂ  mnb – Ž *¿*KÀ  mn*+¾f ½
• l ljb HŸ s -Ɖ  þÄÅ4 w ‚ mn Ht s þ O l 9%fÉrbÊËÌÍÎÏs |nÐbs|ÑÒb»LA BK ½ • Èb = I“  mn ÜrÝÝ!9¾½ •¡Û ÚI Ù ZØ ÕÖ×Di ÓÔËÌ l ½ 1• s|àá4â   “  mn sßD!KÄ'  - o Þb – Ž O Ž [ l 9 èËébêr   ]$ç!'Q4 \ Hstæis ßâ4  åno  ãä

   -  6   

O l ƒîd‚b$ïðÝñÝ! I ìbík!9©K  - I Ëën  O Ž úz 'ù Š4”ø õ3ö÷ ƒ –› Ž ô ‹ ò'ó û'b – Ž þ ýür xxق4ABCKÄû ãä½ • l   â !   - I Ëën   ãä ½ •

  ABC KÄ O Ž l 1M G
L  Ö  -“  mn o3 Hâ`Q â! Ù د ډا ﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د دﻏﻮ دوو ﻧﻘﺎداﻧﻮ د راﺋ３ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛ＋３ د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ＄ﻨﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﺟﺎﺋﺰه اﺧﻠﻮ او د ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﻟﻨ６ه ﺗﺒﺼﺮه ﻛﻮو . . د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د دﻏﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻲ ﺗﺒﺼﺮې ﻧﻪ ﭘﺲ ﻛﻪ د ﻫﻐﾢ د ﻳﻮ ﻳﻮ ﺗﻜﻞ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺟﺎج اﺧﻠﻮ ﻧﻮ ﺧﺒﺮه ﺑﻪ ډ４ﺮه اوږده ﺷﻲ ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐﾢ د ﺗﻜﻞ ﻧ／ﺎرۍ د ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﺎﺛﺮ او د ﻫﻐﾢ ﻓﻨﻲ －ﺮﻓﺖ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻟﻮ دﭘﺎره د ＇ﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﺗﺬﻛﺮه ﺿﺮوري ده . ﭘﻪ دﻏﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ３＋ ﻳﻮازې ﭘﻪ ادﺑﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﺑﺤﺚ ﻧﾢ دى ﺷﻮى ﺑﻠﻜ３ د ادب ﻧﻪ ﻋﻼوه ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻧﻔﺴﻴﺎﺗﻮ، ﺳﻤﺎﺟﻴﺎﺗﻮ، ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﻣﺬﻫﺐ او ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﻣﺴﺌﻠﻮ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻲ ﻫﻢ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ژﺑﻪ ﺷﻮې ده، ﺧﻮ ﻣﻮﻧ８ دﻟﺘﻪ د ﻫﻐﾢ د ادﺑﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﻧﻤﺎﺋﻨﺪه ＇ﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻳﺎدوﻧﻪ ﻛﻮو . . ﺳﺮﻳﺰه ﻧ／ﺎري د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ﻳﻮ ＊ﻜﻠﻰ ﺗﻜﻞ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﭼﻮﻛﺎټ ﻛ＋３ ډ４ﺮې ﻋﻠﻤﻲ ﺧﺒﺮې ﻛ７ې دي ﭘﻪ دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﻫﻐﾢ د ادﺑﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻛ７ۀ وړۀ ﻫﻢ واﺿﺢ ﻛ７ي دي، د ﺳﺮﻳﺰو دﻳ ﺒﺎﭼﻮ او ﻣﻘﺪﻣﻮ ﭘﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮﺑﻴﻮ او ﺧﺎﻣﻴﻮ ﻳ３ ﻫﻢ ﺧﺒﺮې ﻛ７ې دي او ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﭼﺎپ ﻛ５ﺪوﻧﻜﻮ ＄ﻨﻮ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﺳﺮﻳﺰو ﻣﻘﺎم او ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ډ４ﺮ ﭘﻪ ﺧﻮا ږه او رواﻧﻪ ژﺑﻪ ﻛ＋３ اﺷﺎرې ﻛ７ې دي، دﻏﻪ ﺷﺎن ﻫﻐﾢ د ﺳﺮﻳﺰه ﻧ／ﺎرو ＄ﻨ３ ﺧﺎﻣ９ ﻫﻢ ﭘﻪ داﺳ３ اﻧﺪاز ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﻛ７ې دي ﭼ３ د ﻛﺘﺎب د ا ﻫﻤﻴﺖ د زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﭘﻪ ＄ﺎى د ﻛﺘﺎب اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻪ زﻳﺎن رﺳﻮي، د دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﻳﻮه ！ﻜ７ه و－ﻮرئ : : " د ادﺑﻲ ﻛﺘﺎب دﭘﺎره ﺳﺮﻳﺰه ﺿﺮوري ده او ﻛﻪ ﻧﾢ ده ﺧﻮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ادﺑﻲ ﻛﺘﺎب ﺳﺮﻳﺰه ﻟﺮي، ＄ﻨ３ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺧﻮ د ﻳﻮې ﺳﺮﻳﺰې ﭘﻪ ＄ﺎى ＇ﻮ ＇ﻮ ﺳﺮﻳﺰې ﻟﺮي . . ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﻛﺘﺎب دې ﭘﺎره اﺧﺴﺘﻰ و ي ﭼ３ د ﻣﺼﻨﻒ د ﻓﻦ او ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ ﻧﻪ ﺧﻮﻧﺪ واﺧﻠﻲ، ﺧﻮ د ﻣﺼﻨﻒ د ﻓﻦ －ﻠﺶ ﺗﻪ د رﺳ５ﺪو ﻧﻪ ﻣﺨﻜ＋３ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺳﺮﻳﺰه ﻧ／ﺎراﻧﻮ ﭘ５（ ﺷﻲ، ﻟﻜﻪ ﺳ７ى ﭼ３ د ﻣﺎل ﻣﻨ６ۍ ﻧﻪ د ＇ﾢ －６ې ﻳﺎ ﺑﻴﺰې او ﻳﺎ د ﻏﻮا، ﻣ５＋３ اﺧﺴﺘﻮ دﭘﺎره ﻻړ ﺷﻲ او ﻫﻠﺘﻪ ﭘﻪ دﻻﻻﻧﻮ واوړي او ﺑﻴﺎ د ﻫﻐﻮى ﻧﻪ ＄ﺎن ﻧﾢ ﺷﻲ ﺧﻼ請ﻮﻟﻰ . دا د ﻣ５ﻠﻮ د ﻻﻻن د ＇ﺎروي دوﻣﺮه ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ را واﺧﻠﻲ ﭼ３ ﻳﻮ ﺧﻮا د ＇ﺎروي ﻣﺎﻟﻚ زړۀ ﻛ＋３ واﻳﻲ ﭼ３ ﻳﺎره ﻧ ﾢ ﻳ３ ﺧﺮ＇ﻮم او ﺑﻞ ﺧﻮا اﺧﺴﺘﻮﻧﻜﻰ داﺳ３ ړوﻧﺪ ﻛﻮڼ ﺷﻲ ﭼ３ وﭼﻪ ﻏﻮا د ﻟﻨ／３ او ﻟ＀ ﻏﻮ اﻳﻲ د روغ ﻏﻮا ﻳﻲ ﭘﻪ ﻧﺮخ واﺧﻠﻲ، داﺳ３

   -    

ﺳﺮﻳﺰه ﻧ／ﺎران ﻫﻢ د ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺮوف ادﻳﺐ ﺷﺎﻋﺮ دوﻣﺮه ﺳﺘﺎﺋﻴﻨﻪ وﻛ７ي ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻰ ﺑﻴﺎ د ﺣﻤﺰه 請ﺎﺣﺐ او ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ 請ﺎﺣﺐ ﻧﻪ ＄ﺎن ﻛﻢ ﻧﾢ －２ﻲ "( 14 ). ). " د ډاﺋﻤﻨ６ ﺟﻮﺑﻠﻲ ﻣﺸﺎﻋﺮه " د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﺎﻫﻜﺎر دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ د اﺳﻼﻣﻴﻪ ﻛﺎﻟﺞ ﭘ５＋ﻮر د ډاﺋﻤﻨ６ ﺟﻮﺑﻠﻲ ﭘﻪ ﻣﻮﻗﻊ د ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮې ﻣﺸﺎﻋﺮې ﺣﺎل ﺑﻴﺎن ﻛ７ى دى . ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ﻧﻈﺮ ﻛ＋３ ﺧﻮ دا ﺗﻜﻞ د ﻳﻮ رﭘﻮرټ، روداد ﻳﺎ رﭘﻮرﺗ ﺎژ ﺗﺎﺛﺮ ورﻛﻮي ﺧﻮ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﻓﻨﻲ ﺣﺮﺑﻮ، د ﺟﻤﻠﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل او د ﻣﺰاج ﻟﻄﺎﻓﺖ دﻏﻪ روداد ﻧﻪ ﻳﻮ ＊ﻜﻠﻰ ﺗﻜﻞ ﺟﻮړ ﻛ７ى دى، ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮه ﻛ＋３ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺳﺮه د اﻟﻐﺎؤ ﺗﻠﻐﺎؤ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛ＋３ ﻛﻮم ﺳﻠﻮك ﺷﻮى دى د ﻫﻐ３ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛ＋３ ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ډاﺋﻤﻨ６ ﺟﻮﺑﻠﻲ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺗې ﻪ دﻏﻮﺋﻤﻨ６ ﺟﻮﺑﻠﻲ ﻣﺸﺎﻋﺮه وﺋﻴﻠ３ ده او دﻏﺴ３ ＄ﻨ３ ادﺑﻲ روﺋﻴﻮ او ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﺎﻧﻮ ﻣﻌﻴﺎر او ﻣﺰاج ﺗﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﻃﻨﺰﻳﻪ اﻧﺪاز ﻛ＋３ اﺷﺎرې ﻛ７ې دي . . ﻏﺰل ﻧ／ﺎري د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ﻳﻮ داﺳ３ ﺗﻜﻞ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﻮﻧﺪ ﺧﻮﻧﺪ ﻳ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻏﺰل ﭘﻪ ﻓﻨﻲ ﻟﻮازﻣﺎﺗﻮ ﻫﻢ ﺧﺒﺮې ﻛ７ي دي او د ﭘ＋ﺘﻮ ﻏﺰل ﭘﻪ ﻣﻌﻴﺎر او ﻣﺰاج ﻳ３ ﻫﻢ ﺗﺒﺼﺮه ﻛ７ې ده، د دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ﭘﻪ دې ډول ده : : " د ﻏﺰل ﻧ／ﺎرۍ ﻟﻮﺑﻪ دوﻣﺮه اﺳﺎﻧﻪ ﻧﾢ ده ＇ﻮﻣﺮه ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ －２ﻠ３ ده، د دې ﻟﻮﺑ３ ﺧﭙﻠﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ او ﺧﭙﻞ ا請ﻮل او ﻗﻮاﻋﺪ دي، ﭘﻪ دې ﻣﻴﺪان ﻛ＋３ د ﻗﺎﻓﻴﻮ، ردﻳﻔﻮﻧﻮ او ﺑﺤﺮوﻧﻮ ﻛﻠﻚ ﺧﻨ６ان او ﺑﻮ！ﻜﻲ وﻻړ دي، ﭘﻪ دې ﻻر ﺑﺎﻧﺪې د ﺧ ﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺒﺮه ﭼ３ د ＊ﻮ ＊ﻮ ﺷﻬﺴﻮاراﻧﻮ ﭘ＋３ رﭘﻴ８ي او ﭘﻪ دې ﻣﻼ ﻛﻨ６ ﺑﺎﻧﺪې ورﺧﺘﻞ د ﺷﻞ او －ﻮډ ﻛﺎر ﻧﾢ دى . دا ﺑ５ﻠﻪ ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ ＇ﻮك ﺷﻠﻰ ﻳﺎ －６ى ﭘﻪ ﭼﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻬﺴﻮار ﭘﻮرې ﺷﺎ ﺗﻪ وﻧ＋ﻠﻲ او ﺧﭙﻞ ﻧﻮم ﭘﻪ ﻏﺎزﻳﺎﻧﻮ ﻛ＋３ وﻟﻴﻜﻲ، ﭘﻪ ﻧﻮرو ﭘﺴ３ ﻧ＋ﺘﻞ او د ﻫﻐﻮى ړوﻧﺪ ﺗﻘﻠﻴﺪ او ﭘ５＋ﻮ ﺗﻪ ﻛ ﻪ ادا ﻛﺎري وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻲ ﺧﻮ ﻏﺰل ﻧ／ﺎري ورﺗﻪ ﻧﾢ ﺷﻲ وﺋ５ﻞ ﻛ５ﺪى، ﻏﺰل ﻧ／ﺎري ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺪاز او ﻧﺎزك ﭼﻮﻛﺎټ ﻛ＋３ د ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ ﻋﻤﻞ اﻇﻬﺎر دى، ﭘﻪ ﻳﻮ ادﺑﻲ ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ زﻳﺎر ﻛ３＋ ﻓﻨﻜﺎر د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺰﻏﻮ د ﺧﻠﻴﻮ ﻧﻪ ﻛﺎر اﺧﺴﺘﻰ وي او د ﺧﭙﻞ زړۀ ﺣﻘﻴﻘﻲ اوازوﻧﻪ ﻳ３ ﺗﺠﺴﻴﻢ ﻛ７ي وي، د ﭘﺮدې اواز ﭘﻪ ﻧﻘﻞ ا و ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اواز ﻛ＋３ ډ４ﺮ ﻓﺮق وي، د ﭘ＋ﺘﻮ ﻏﺰل ډ４ﺮ اوږد ﺳﻔﺮ ﻛ７ى دى ﻛﻪ ﻏﺰل ＄ﺎن ﺳﺮه د اﻳﺮان ﻧﻪ د ﻋﻼﻣﺘﻮﻧﻮ، ﺗﻠﻤﻴﺤﺎﺗﻮ، ﺗﺸﺒﻴﻬﺎﺗﻮ او د ﺣﺴﻦ و ﻋﺸﻖ د ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ او د ﻫﻐ３ ﺳﺮه د ﺗﺼﻮراﺗﻮ او ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻮ ﻳﻮه درﻧﻪ ﭘﻨ／ﻪ راوړې ده، ﻧﻮ زﻣﻮﻧ８ ﻣﺸﺮاﻧﻮ دا ﭘﻨ／ﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻓﻜﺮ او ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺗﻠﻤﻴﺤﺎﺗﻮ اﺳﺘﻌﺎرو او ﻛﻨﺎﻳﻮ ﻻ ﻏﻨﻲ ﻛ７ې ده او ﻏﺰل ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻣﺰاج ﺳﺮه داﺳ３ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛ７ى دى ﭼ３ ﻧﻦ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮۍ د ﻏﺰل ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ده "( 15 .) .) " ﮔﻮﺋﻢ ﻣﺸﻜﻞ و ﮔﺮﻧﻪ ﮔﻮﺋﻢ ﻣﺸﻜﻞ " ﻧﻮﻣ３ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３ ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ د ﺳ５ﺪ رﺳﻮل ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ 請ﺎﺣﺐ د ﻛﺘﺎب د ﻣﻴﻨ３ ﻛﭽﻜﻮل ﻛﻮﻣﻪ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺟﺎﺋﺰه د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ژﺑﻪ اﺧ ﺴﺘ３ ده د دې ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ ﻛﻢ ﻣ ﻮﻧﺪى ﺷﻲ، دا ﻳﻮه داﺳ３ ﺟﺎﺋﺰه ده ﭼ３ د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﻃﻨﺰ او ﺗﻨﻘﻴﺪ ﭘﻪ

   -  8   

ﻣﺰاج ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ 請ﺎﺣﺐ ﻫﻢ ﺗﺮ ډ４ﺮې ﻣﻮدې ﻧﾢ ؤ ﭘﻮه ﺷﻮى ﺧﻮ ﭘﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﺴﻄﻮر ﻛ＋３ ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻫﻐﾢ د ﻛﺘﺎب او ﺷﺎﻋﺮۍ ﻣﻜﻤﻠﻪ ﺳﺮﺟﺮي ﻛ７ې وه، دا د ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻳﻮ داﺳ３ اﻧﺪاز د ى ﭼ３ ﭘﻪ ﻓﻦ ﻳ３ ﻳﻮازې ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﭘﻮﻫﻴ８ي . . د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار دې ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﻛﻪ زﻣﺎ ډاﺋﺮي د زﺑ５ﺮ ﺣﺴﺮت د ﻏﺰل زار ﻣﺦ ﻛﺘﻨﻪ، ورﻛﻪ ﻣﻴﻨﻪ، ¼ ﻏﺰل －ﻮ، دا ﻣﺠﺬوب دى او ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻛ＋３ وﻟﻮﺳﺘﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ ﻳﻮ ﺧﻮا ﺑﻪ ﺗﺮې د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻣﺰاج او د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ د ﻫﻐ ﾢ د ﻓﻨﻲ －ﺮﻓﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻲ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ وﺷﻲ او ﺑﻞ ﺧﻮا ﺑﻪ د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د دور ادﺑﻲ ﻣﺎﺣﻮل، ﻣﻌﻴﺎر او ﻣﺰاج ﻫﻢ ﭘﻪ ډ４ﺮه ＊ﻪ ﺗﻮ－ﻪ راﺟﻮت ﺷﻲ، دﻏﻮ ﺗﻜﻠﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻋﻼوه " ！ﻮﺧﻰ " د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار 請ﺎﺣﺐ ﻳﻮ د اﻋﻠٰﻰ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻜﻞ دى ﭼ３ ﻣﻮﺿﻮع ﻳ３ ادﺑﻲ ﻧﾢ ده ﺧﻮ د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ژورې ﻣﺸﺎﻫﺪې او ＄ﻨ３ ادﺑﻲ ﻣﺜ ﺎﻟﻮﻧﻮ دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﻳﻮ ﺷﺎﻫﻜﺎره ادﺑﻲ ！ﻮ！ﻪ －ﺮ＄ﻮﻟ３ ده . ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻣﺸﺘﺎق ﻣﺠﺮوح د ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د دﻏﻪ ﺗﻜﻞ ﻧﻪ دوﻣﺮه ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﻮ ﭼ３ ﭘﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛ＋３ ﻳ３ ﭘﻪ " ！ﻮﺧﻲ " ﻳﻮ ＄ﺎن ﺗﻪ ﺗﻜﻞ و ﻟﻴﻜﻠﻮ او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﺘﺎب ﺗﻜﻞ دﺳﺘﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ ﭼﺎپ ﻛ７و، او＊ﻜ３ او اﺟﺰاﺋ３ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻫﻢ د ډاﻛ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ د دوى －ﺮ ﻓﺖ ＊ﻮدﻧﻪ ﻛﻮي، ﭘﻪ ﻟﻨ６ه ﺗﻮ－ﻪ ﺑﻪ دا وواﻳﻮ ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ 請ﻨﻒ ﻧﾢ ﻳﻮازې ﭘﺮاﺧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻟﺮي ﺑﻠﻜ３ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﻟﻴﻚ او ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻫﻢ ﭘﻮره －ﺮﻓﺖ ﻟﺮي او ﭘﻪ داﺳ請 ３ﻮرتِ ﺣﺎل ﻛ＋３ دې راﺋ３ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛ＋３ ﻫﻴ＆ ﺑﺎك ﻧﾢ ﻣﺤﺴﻮﺳﻴ８ي ﭼ３ ډاﻛ＂ﺮ اﺳﺮار د ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﻜﻞ ﻳﻮ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻰ د ى ﭼ３ ﻣﻨﻔﺮد دى او ﺧﭙﻞ ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دى . .

∗∗∗

   -  9   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﺑ５ﺘﺎب، －ﻞ ﻣﺤﻤﺪ، دا ﺗﻜﻠﻮﻧﻪ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３، اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻣﺮدان، 1994 ء، ص اﻟﻒ . .

 #! !"                
 (3 ) ﺣﺴﺮت، ﻣﺤﻤﺪ زﺑ５ﺮ، اوﻟ ﺴﻲ ادﺑﻲ ﺟﺮ－ﻪ، ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﺗﻨﻘﻴﺪ، د ادﺑﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻮ ﻣﺮﻛﻪ ﻣﺮدان، ﺳﺘﻤﺒﺮ 1998 ء، ص 95 . . (4 ) اﺳﺮار، ډاﻛ＂ﺮ، د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３، ص2 ، 3 . . (5 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ص4 . . (6) Encyclopaedia Britanica, v 4, 1985, p 562. 1 =,. > - < 94: ; 78
23  4  56 /0 +,-.  *) (% &' 
$ C# C# BB ? @A 1 C# 23  4 56  * ) D 45E 
" (9 ) اﺳﺮار، ډاﻛ＂ﺮ، د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３، ص 7 ﺗﺎ 9 . . ( 10 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ص9 . . ( 11 ) ﺑ５ﺘﺎب، －ﻞ ﻣﺤﻤﺪ، دا ﺗﻜﻠﻮﻧﻪ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３، ص ا، ب . . ( 12 ) راز، ﺳﻠﻴﻢ، اﻧﺸﺎﺋﻴﻪ اور ﭘﺸ ﺘﻮ ادب، ﺧ５ﺴﻮر ﻛﺮاﭼ９ ﺟﻠﺪ در４ﻢ، －２ﻪ ﻧﻤﺒﺮ6 ، ﺟﻮﻻﺋﻲ 2005 ء، ص 50 ، 51 . .

 #!!I !!H           FG
( 15 ) اﺳﺮار، ډاﻛ＂ﺮ، د ﺗﻜﻞ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛ＋３، ص 35 ، 36 . .

   -  3   

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻣﻘﺎﺋﺴﻪ A Comparision of the Poetries of Hameed Baba and Najeeb

* ﭘﺮ وﻓ５ﺴﺮ ډاﮐ＂ﺮ زﺑ５ﺮ ﺣﺴﺮت

Abstract:

Najeeb is one of the ancient poets of the second period of Pashto literature whose date of birth and death is not confirmed yet. Whereas, a vague biographic sketch of him had already been traced out after his poetic collection was published by Pashto Academy Peshawar in 1972.Although Najeeb has mentioned the classic poets Rehman Baba, Khushal Khan Khattak but Hameed Momand. The author of this paper is of the view that though Najeeb seems to be the follower of Rehman Baba school of thought yet immense impacts of the poetry of Hameed Momand are also visible. The author through comparative study of their based on argumentative approach concludes that Najeeb had immensely benefited from the poetry of Hameed Momand.

د ﻧﺠﻴﺐ د ﭘ５ﺪاﺋﺶ او وﻓﺎت ﮐﻠﻮﻧﻪ ﻧﾢ دې ﻣﻌﻠﻮم ﺧﻮ د دوﻟﺴﻤ請 ３ﺪۍ ﺷﺎﻋﺮ دى ＄ﮑﻪ ﭼ３ دﻳﻮان ﻳ３ ﭘﻪ 1178 ﻫـ ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻟﻮى ﻣﺤﺴﻦ ﻣﻴﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺮ 請ﺎﺣﺐ د ＇ﻮﮐﻨﻮ د ﻣﺸﺮ زوى ﻣﻴﺎ ﻣﺤﻤﺪي 請ﺎﺣﺒﺰاده ﭘﻪ و４ﻨﺎ －ُﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﭘ５＋ﻮري ﻟﻴﮑﻠﻰ د ي ﭼ３ ﭘﻪ ژﺑﻪ او ادب ﻳ３ ﻟﻮ ى اﺣﺴﺎن ﮐ７ى دى . د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ دﻳﻮان ﮐ＋３ د 1177 ﻫـ او 1178 ﻫـ دوه ﺑ５ﺘﻮﻧﻪ ﭼ３ د ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻮﻣ ３ زﻟﻤﻲ ﭘﻪ وﻓﺎت ﻳ３ ﻣﺮﺛﻴﻮ ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي دﻏﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﭘﻪ ＄ﻮاﻧ９ ﮐ＋３ ﭘﻪ ادﻳﺰو ( د ﺧﻠﻴﻠﻮ ﻣﻬﻤﻨﺪو ﭘ５＋ﻮر) ﮐ＋３ وﻓﺎت ﺷﻮى دى او ﻟﻪ دﻏﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ＄ﻨ３ داﺳ３ ﺑﺮ４ ＋ﻲ ﭼ３ د ﻧﺠﻴﺐ زوى ؤ ( ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ ورﺗﻪ د ﻧﺠﻴﺐ دﻳﻮان ﺧﭙﻠﻪ دﻳﺒﺎﭼﻪ ﮐ＋３ د ﻧﺠﻴﺐ زوى ﻧﾢ دي وﺋﻴﻠﻲ.) ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﻛﻪ ﻣﻮﻧ８ ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ د ﭘ５＋ﻮر د ادﻳﺰو و－２ﻮ ﻧﻮ ﺑﺪه ﺑﻪ ﻧﾢ وي وﻟ３ ﻫﻐﾢ ﺧﭙﻠﻮ ﺑ５ﺘﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د ﺧﭙﻠ３ ﻗﺒﻴﻠ３ ” ﻏﻮري ﺧ＋ﻲ “ ذﮐﺮ ﻫﻢ ﮐ７ى دى او د ﺳ７ه ﺑﻦ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻳ３ د “ ﺳﺮﺑﻨﺪ ” “ﻳﺎ ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻮ ” ﻳﺎدوﻧﻪ ﻫﻢ ﮐ７ې ده ﭘﻪ دﻏﻪ وﺟﻪ ورﺗﻪ ＄ﻨ３ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ” ﻧﺠﻴﺐ ﺳﺮﺑﻨﺪى “ ﻫﻢ واﻳﻲ ﺧﻮ د ﺳﺮﺑﻨﺪ ﻳﺎ د ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻮ ذﮐﺮ د ﻧﺠﻴﺐ ﻧﻪ وړاﻧﺪې رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ او ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐ＋３ ﮐ７ى دى ﭼ３ دﻏﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﺗﺮې ﻣﺮاد ده . ﻣﺮﺗﺐ او ﻣﺪون ﻣﺤﺘﺮم ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري ﻳ３ د ﺳﺮﺑﻨﺪ د ﺗﺎ３１ د ﻣﻮﺟﻮد－９ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻠﻴﻞ －２ﻲ دﻏﻪ دﻳﻮان ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻮ اﮐ６５ﻳﻤ９، ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂９ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘﻪ اول وار ﭘﻪ ﮐﺎل ١٩٧٢ ء ﮐ＋３ ﭘﻪ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺑﺮﻗﻲ ﭘﺮ４ﺲ ﭘ５＋ﻮر ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮى دى ﭼ３ ﻟﻪ دوؤ ﻧﺴﺨﻮ ﻧﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺷﻮى دى . ﺣﺎﻻﻧﮑ３ ﻫﻐﻪ ＄ﺎن ﺗﻪ د ﻏﻮري ﺧ＋ﻲ او ﺳ７ه ﺑﻦ ﻧﻤﺎﺋﻨﺪه ﺷﺎﻋﺮ وﺋﻴﻠﻮ ﮐ３＋

* Director, Pakhtoonkhwa Study Centre, Bacha Khan University Charsadda

   -  3   

ﻫ５＆ ﺑﺎک ﻧﾢ －２ﻲ . ﻧﺠﻴﺐ ﻟﮑﻪ د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ د ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ د ” ﭘﻨﺠﺎه او ﭘﻨﺞ “ ( ﭘﻴﻨ％ﾢ ﭘﻨ％ﻮس) ﮐﻠﻮﻧﻮ ذﮐﺮ ﻫﻢ ﻳﻮ ﺑ５ﺖ ﻧﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪوي او د ” ﭘﻴﺮۍ “ ﺗﺬﮐﺮه ﻫﻢ ﮐﻮي ﻧﻮ ﻛﻪ د ﻳﻮې ﻣﺤﺘﺎﻃ３ اﻧﺪازې ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻮﻧ８ د ﻧﺠﻴﺐ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﻨ％ﾢ ﺷﭙ５ﺘﾢ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﻓﺮض ﮐ７و او وﻓﺎت ﻳ３ ﺗﺨﻤﻴﻨﺎً د 1180 ﻫـ ﺧﻮاوﺷﺎ ﻗﻴﺎس ﮐ７و ﻧﻮ د اﺗﻴﺎ ﻧﻪ ﭘﻴﻨ％ﾢ ﺷﭙ５ﺘﾢ ﻣﻨﻔﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻳ３ د ﭘ５ﺪاﺋﺶ ﺗﺎرﻳﺦ 115 ﻫـ ﺧﻮاوﺷﺎ ﻗﻴﺎﺳﻮﻟﻰ ﺷﻮ . . ( واﷲ اﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﺼﻮاب) ﻧﺠﻴﺐ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ د ﺧﭙﻠﻮ در４ﻮ ﻣﺘﻘﺪﻣﻴﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﮑﻪ د “ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ، رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ، او ﻓﺎﺿﻞ” ﻧﻮﻣ３ ﺷﺎﻋﺮ ذﮐﺮ ﮐﻮي . ﺑﻴﺎ ﻳ３ د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻌﺎ請ﺮو ﮐﺎﻣ／ﺎر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﺳﮑﻨﺪر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻣﻼ ﺳﻌﻴﺪ، ﻣﺤﯽ اﻟﺪﻳﻦ او ﺳﻠﻴﻢ ﻧﻮﻣ３ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ اﺧﺴﺘﻲ دي او د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻪ ﻋﻼوه ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻌﺎ請ﺮو ﺧﺼﻮ請ﺎً ﮐﺎﻣ／ﺎر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﺳﮑﻨﺪر ﺧﺎن او ﺳﻌﻴﺪ ﻳﺎ ﻣُﻼ ﺳﻌﻴﺪ ﺗﻪ ﺳﺨﺖ ﻗﻬﺮ４ﺪﻟﻰ ﻫﻢ ＊ﮑﺎري او ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﭘﺮې ﺛﺎﺑﺘﻮي او زﺑﺎدوي ﻫﻢ . ＇ﾢ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﺠﻴﺐ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ د ﻣﮑﺘﺐ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮﻳ＋ﻲ او د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻳ３ ﻫﻢ اﺧﺴﺘ３ ده وﻟ３ د ﺣﻤ ﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻧﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ＊ﻪ ډ４ﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﮐ７ې ده او ＇ﾢ ﻫﻢ ﻛﻪ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﾢ اﺧﻠﻲ وﻟ３ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ، زﻣﮑﻮ ﻗﺎﻓﻴﻪ، ردﻳﻒ او وزن ﺑﺤﺮ ﮐ＋３ د ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ ﻣﻮﺟﻮد－ﻲ ﻳ３ ﭘﻪ دﻳﻮان ﮐ＋３ د دې ﺧﺒﺮې ﻏﻤﺎزي ﮐﻮي ﭼ３ د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻮﻣﻮړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﺑﻪ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ دﻳﻮان ﻳﺎ د ﺷﺎﻋﺮۍ ＇ﾢ ﺑﺮﺧﻪ ﻫﻢ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى وي او د ﺧﭙﻠ３ دې ﺧﺒﺮې د ﺗﺼﺪﻳﻖ د ﭘﺎره ﻳ３ زۀ د ＄ﻨﻮ ﻫﻐﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ راوړو ﻫ）ﻪ ﮐﻮم ﭼ３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې ﻟﻴﮑﻠﻲ ﺷﻮي دي . د ﻫﺮ دواړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دا رﻧ， دي : : ﺣﻤﻴﺪﺑﺎﺑﺎ : ﺗﻞ د او＊ﻴﻮ ﭘﻪ او ﺑﻮ ﮐ＋３ ﻟﺮه ﺗﺮﻣﺦ ﭘ ﻪ دﻏﻪ اوُ ﺑﻮ ﮐ＋３ ﻟﻴﺪ ﺷﻲ د －ﻮﻫﺮ ﻣﺦ ( دﻳﻮان ٧٠ )ﻣﺦ )ﻣﺦ

ﻧﺠﻴﺐ : و اﺷﻨﺎؤ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻫﻠﻪ ﺷ３ ﻣﺦ رو１ﻰ ﻫﻤ５ﺸﻪ ﻛﻪ ﺗﾢ ﻟﺮې ﭘﻪ او ＊ﻴﻮ ﺗﺮ ﻣﺦ

( دﻳﻮان ٩: ﻣﺦ) ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﮑﻪ ﻧﺠﻴﺐ دوه ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي . .

ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ : اﻧﺪ４＋ﻨﻪ ﻣ３ د ﻫﺠﺮان ﺷﻮه ﭘﻪ زړۀ ﭘﻨ６ه ＄ﮑﻪ ﺳﺎه را＇ﺨﻪ ﺧ５ﮋي ﻟﻨ６ه ﻟﻨ６ه ﭼ３ ﺳﺎﺗﻠﻰ د ﭼﺎ زړۀ ﭘﾢ ﻣ５ﻮه ﻧﾢ ﺷﻲ ده ﺗﺮ ﺳﻤ３ ﺳﺮوې ＊ﻪ ﮐ８ه ارﻫﻨ６ه

   -  3   

( دﻳﻮان ١٧٨ ـ ١٧٩ ﻣﺦ)

ﻧﺠﻴﺐ : ﭼ３ ﺗﻞ ﮐ７م ﭘﻪ اٰﻫﻮ ﭼﺸﻤﻮ ﭘﺴ３ ﻣﻨ６ه ＄ﮑﻪ ﺳﺎه ﻣ３ ﺗﺮ ﺧﻮﻟﾢ دروﻣﻲ ﻟﻨ６ه ﻟﻨ６ه ﭼ３ ﻣ５ﻮه د و請ﻞ ﻧﾢ ﻟﺮې دﻟﺒﺮه! دﻏﻪ ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ دې ＇ﾢ ﮐ７م ﺳﺮوې ﺷﻨ６ه

( دﻳﻮان 9: . 97 ﻣﺨﻮﻧﻪ)

ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ : ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ＇ﾢ ﮐﺎﺗﾢ ﮐﺎږۀ ﮐﺎﻧﺪي ﻧ／ﺎر ﻧﻦ ﺧﺪاﺋ３ دې ﺧ５ﺮ و ﮐﺎ ﭘﻪ ﺑﺎب زﻣﺎ اﻓ／ﺎر ﻧﻦ ﺑﻴﺎ ﻳﾢ＇ ３ ﻧﻮى ﻣﺘﺎع ﭘﻪ ﺑﺎزار راﻏﻠﻪ ﭼ ３ ﻳ３ واﺧﺴﺖ ﻧﻮى ﮐ５ﻨﺞ ﻧﻮى ﺑﺎزار ﻧﻦ

( دﻳﻮان ١:٨ ﻣﺦ)

ﻧﺠﻴﺐ : دا ﭼ３ ﻫﺴ３ ﻳﺎر ﮐﻨﺎر －ﺮ＄ﻲ ﻟﻪ ﻣﺎ ﻧﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣ８５ي ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﾢ ﺷﾢ د اﻏﻴﺎر ﻧﻦ ﻟﮑﻪ ﺳﺘﺎ د ﺣُﺴﻦ رﺧﺖ دى دﻟﺮﺑﺎ ﻳﻪ دا رﻧ， رﺧﺖ ﮐﻠﻪ ﻣﻮﻧﺪۀ ﺷﻲ ﭘﻪ ﺑﺎزار ﻧﻦ

( دﻳﻮان ١٧٨ ﻣﺦ)

ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎری ﭘﻪ “ دﻳﻮانِ ﻧﺠﻴﺐ ” ﺧﭙﻠﻪ دﻳﺒﺎﭼﻪ ﮐ＋３ ﻟﻴ ﮑﻠﻲ دي ﭼ３ : : “ ﺧﻮ ﻧﾢ ﭘﻮﻫ８５و ﭼ３ ﻧﺠﻴﺐ ﺳﺮه د دې ﭼ３ ﻫﻐﻪ د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ډ４ﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ دى د ﻫﻐﻪ ذﮐﺮ وﻟ３ ﻧﾢ دى ﮐ７ى . ﭘﻪ ＄ﻨﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ رﻧ， ﺑﺮﻳ＋ﻲ . ” (س . ﻣﺦ) ﺧﻮ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل ﭼ３ وړاﻧﺪې ﻳ３ د “ رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ” ﻧﺎﻣﻪ ﺧﭙﻠﻪ دﻳﺒﺎﭼﻪ ﮐ＋３ د ﻧ ﺠﻴﺐ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ د ﻧﻤﻮﻧﻮ ﺳﺮه راوړې ده ﻧﻮ دﻏﻪ ﺟﻤ ﻠﻪ ﮐ＋３ د “ رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ” ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻬﻮاً ﻟﻴﮑﻠ３ ﺷﻮې ده او ﭘﮑﺎر د “ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ” ﻧﺎﻣﻪ وه ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ ﻳ３ ﺧﭙﻞ ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠ３ دي ﺧﻮ د ﻧﺎﻣ３ اﺧﺴﺘﻮ ﺗﮑﻠﻴ ﻒ ﻳ３ ﻧﾢ دى ﮐ７ى . ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ ﭼ３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ ﮐﻮﻣﻮ ﺷﻌﺮ وﻧﻮ ﺗﻪ اﺷﺎره ﮐ７ې ده، دا دي : : ﺣﻤﻴﺪ : ﭘﻪ ژړا د زړۀ دﻣﻪ ﮐ７م －２ﻪ ﭼَﻮي دى ودان دا ﭘ５＋ﻮر ﭘﻪ دا ﺗﻴﺮاه

   -  33   

ﻧﺠ ﻴﺐ: ﭼ３ ﻣ３ ﺗﻞ ﭘﮑ＋３ ﺑﺎران د او＊ﻴﻮ ووري ﻧﾢ ﭘﻮﻫ８５م ﭘ５＋ﻮر دى ﻛﻪ ﺗﻴﺮاه

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﺎړې ﺗﻪ ده ﭼ３ د ﺑﺎړې ﭘﻪ اوﺑﻮ د ﭘ５＋ﻮر ﺧﺎوره اﺑﺎ ده ده او ﺑﺎړه د ﺗﻴﺮاه ﻧﻪ را＄ﻲ، دﻏﻪ ﺷﺎن د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﻳﻮه ﻣﺼﺮع ده : : ﺧﻂ ﭘ ﺮ ﻣﺦ د 請ﻨﻢ راﻏﻠ ﻰ، ﻛﻪ ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺷﻮه ﭘﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﮐ３＋ ﻫﻢ دﻏﻪ ﺧﻴﺎل ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ＇ﺮ－ﻨﺪ ﮐ７ى دى : :

ﭘﻪ رُﺧﺴﺎر د اﺷﻨﺎ ﺧﻂ راﻏﻰ ﻧﺠﻴﺒﻪ! ﺣﻖ ﺣﻴﺮان ﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺷﻮه ﭘﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﮐ３＋

( ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎری، دﻳﺒﺎﭼﻪ ) دﻳﻮان ﻧﺠﻴﺐ : س . ع ﻣﺨﻮﻧﻪ )

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د دې ﺷﻌﺮ ﺧﻴﺎل ( ﭼ３ ﻋﻠﻲ ﺧﺎن ﻫﻢ ﻣﻮزون ﮐ７ى دى )

＇ﻮک ﺑﻪ ＇ﾢ اﺧﻠﻲ ﺑﻮﺳﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺨﻪ ﭼ３ رُﺧﺴﺎر ﻳ３ ﭘﻪ ﻧﺴﻴﻢ د ﺳﺤﺮ ﺧﻮُږ ﺷﻲ

( در او ﻣﺮﺟﺎن، ٢:٨ ﻣﺦ)

ﻧﺠﻴﺐ ﻣﻌﻨﻮي ﻃﻮر داﺳ３ ﻣﻮزون ﮐ７ى دى ﭼ３ : :

ﻫﺴ３ ﺷﺎن زﻣﺎ د ﻳﺎر ﻟﻄﻴﻒ رُﺧﺴﺎر د ى ى ﭼ３ ﺷﻤﺎل ورﺑﺎﻧﺪې ﻫﻢ ږدي ﭘﺮﻫﺮوﻧﻪ

( دﻳﺒﺎﭼﻪ ف ﻣﺦ)

－２ﻪ د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ دﻳﻮان ﮐ＋３ ﭘﻪ ٢٩١ ﻣﺦ ﻳﻮ ﻏﺰل ﻫﻢ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ وزن، ﺑﺤﺮ، ﻗﺎﻓﻴﻪ او ردﻳﻒ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠﻰ دى ﭼ３ ﻣﻄﻠﻊ او دوه ﻧﻮر ﺑ５ﺘﻮﻧﻪ ﻳ３ داﺳ３ دي : :

د ﻫﺠﺮان ﻟﻪ ډ４ﺮه درده ﻣ３ ﺳﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ ﺳﺮ ﻻ ＇ﾢ ﭼ３ ﻣ３ دﻟﺒﺮه ! ＄ﻴ／ﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ ＊ﮑﻠﻮل ﺑﻴﺎ ﺳﺘﺎ د ﺳﺘﺮ－ﻮ د ﺗ５ﻎ ﻏﻮاړي ﭘﻪ ﺗَﺒﻠﻮ د ﻃﺒﻴﺐ ﻣ３ ﭘﺮﻫﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ ﺗ５ﻎ د ﺳﺘﺮ－ﻮ دې ﭘﻪ ﻣﺦ وي ﺗﻞ ؤﮐ＋ﻠﻰ ﭘﻪ ﮐﺎﺗﾢ ﻣ３ ورﺗﻪ ＄ﮑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ

( دﻳﻮان ﻧﺠﻴﺐ . ـ ١٩١ ﻣﺦ)

   -  3   

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او ＄ﻨ３ ﻫﻢ ﺧﻴﺎل ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﻧﺠﻴﺐ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺳ ﺮه داﺳ３ ﻫﻢ ﻟُﻮﻟُﻮ : :

د ﻧﺎ請ِِِﺢ ﻟﻪ ﻧﺼﻴﺤﺘﻪ ﻣ３ ﺳﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ ﻻ ﻣ３ زﻳﺎت ﻟﻪ دې ﺗَﺒﻠﻮ ﭘﺮﻫﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ ﺗ５ﻎ ﺑﺎزي ﻳ３ د ﻏﻤﺰو ﮐ８５ي ﭘﻪ ﻣﺦ ﮐ３＋ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ د ﺗﺮﮐﻮ ＄ﮑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧُﻮږ ﺷﻲ

( در او ﻣﺮﺟﺎن . ـ ٢:٧ ﻣﺦ)

ﭘﻮرﺗﻨ９ ﻣﻄﻠﻊ ﮐ＋３ د ﻗﺎﻓﻴ３ “ ﺳﺮ ” ﭘﻪ ＄ﺎى ﺳﻬﻮاً ز“ ړۀ ﻟ” ﻴﮑﻠﻰ ﺷﻮى دى ﭼ３ د ﮐﺎﺗﺐ د ！ﺎﺋﭙﻨ， ﻏﻠﻄﻲ ﺑﺮﻳ＋ﻲ . . ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﻟﮑﻪ د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﺧﭙﻠﻮ ＄ﻨ３ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐ＋３ “ ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻪ ” “د ﺳﺮﺑﻨﺪ ﻋﻼﻗ３” ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻴﻮ ﺳﺘﺎﺋﻴﻠﻲ دي، دﻏﻪ رﻧ， ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ﻳﺎد ﮐ７ي دي . د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ د ﻧﻤﻮﻧ３ ﭘﻪ ﻃﻮر : د ﺣﻤﻴﺪ ﭘﻪ ＇５ﺮ ﺑﻠﺒﻞ ﺑﻪ ﭘﮑ＋３ ﻧﾢ وي ﻛﻪ －ُﻠﺰار ﭘ ﻪ ＊ﮑﻠﻴﻮ ﻧﾢ وى ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻪ

( در او ﻣﺮﺟﺎن ٢:٧ ﻣﺦ)

او ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻪ داﺳ３ ﺳﺘﺎﺋ３ : : زۀ ﻧﺠﻴﺐ ﺗﺮې وﺗﻰ ＄ﮑﻪ ﭼﺮﺗﻪ ﻧﾢ ﺷﻢ ﭼ３ اِرم، ﻣﺎوا، ﻓﺮدوس ﺷﻮ ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻪ

( دﻳﻮان . :١٧ ﻣﺦ)

د ﺑﻞ ﻳﻮ ﻏﺰل ﻣﻘﻄﻊ ﮐ＋３ ﻳ３ داﺳ３ ﺳﺘﺎﺋﻴﻨﻪ ﮐﻮي : :

ﭘﻪ ﻋﻮض ﮐ＋３ ﻛﻪ اِرم ＇ﻮک و ﻣﺎ راﮐﻪ ورﺑﻪ ﻧﾢ ﮐ７م زۀ ﻧﺠﻴﺐ ﭘﺮې ﺳﺮﺑﻨﺪوﻧﻪ

( دﻳﻮان . ١٧٩ ﻣﺦ)

او د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﻌﺮ ﺳﺮه ﻫﻢ ﺧﻴﺎﻟﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﮐ＋３ ﻧﺠﻴﺐ د ﭘ５＋ﻮر ﺳﺘﺎﺋ５ﻨ３ ﺳﺮه ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﻌﻠﻲ دا رﻧ， ﮐﻮي ﭼ３ : :

ډک ﻳ３ ﭼ３ دى ﺷﻌﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻟﻪ ﻧﺰاﮐﺘﻪ ﻧﺸﺘﻪ د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ ＇５ﺮ ﺷﺎ ﻋﺮ ﭘﻪ ﭘ５＋ﻮر ﮐ３＋

( دﻳﻮان ١٠7 ﻣﺦ )

   -  3   

د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ ﺧﭙﻠﻪ راﺋ３ داﺳ３ ＇ﺮ－ﻨﺪه ﮐ７ې ده : : ﻧﺠﻴﺐ ﻟﮑﻪ ﭼ３ د ﺑﺮﻧﻲ ﺷﻌﺮ ﻧﻪ ﻳ３ ＇ﺮ－ﻨﺪه ده ﻧﾢ ﻳﻮا＄３ د ﭘ５＋ﻮر ﺑﻠﮑ３ ＄ﺎن د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ د ﺳ７ﺑﻨﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻤﺎﺋﻨﺪه ﻫﻢ －２ﻲ . ( دﻳﺒﺎﭼﻪ، ف ﻣﺦ) او دا ﺧﺒﺮه ﻳ３ ﺗﺮ ＇ﾢ ﺣﺪ ه 請ﺤﻴﺢ ﻫﻢ ده ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻧﺠﻴﺐ د ﭘ５＋ﻮر ﻳﺎ ﺳ７ﺑﻦ د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ ﺷﺎﻋﺮ دى . . د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او دوه ﺷﻌﺮوﻧﻪ داﺳ３ ﻟﻮﻟﻮ ﭼ３ ورﺳﺮه د ﻧﺠﻴﺐ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻣﻘﺎﺋﺴﻪ ﮐ７و : :

ﻛﻪ د ﻏﻢ ﭘﻪ ډﺑﻠﻮ ﺷﻢ ر４ﺰ ﻣﺮ４ﺰ ﻧﾢ ﻣ請 ３ﺒﺮ ﺷﻲ ﻟﻪ ＊ﮑﻠﻴﻮ ﻧﾢ ﭘﺮﻫ５ﺰ ﭼ３ ﻧﻈﺮ ﭘﻪ ﻧﻮﺧ５ﺰ ﺣﺴﻦ ﮐ７م د ＊ﮑﻠﻴﻮ راﺗﻪ ﻫ５＆ ﺷﻲ د ﺑﻬ ﺎر د －ﻠﻮ ﺧ５ﺰ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﻪ زﻣﺎ ﺳﻴﺪه ﮐ７ي ﻫﺰار ﻏﺸﻲ ﭼ３ ﭘﻪ ﻗﻬﺮ راﺗﻪ و －ﻮري ﺗ５ﺰ ﺗ５ﺰ ﭘﻪ دﻋﺎ ﺑﻪ ＄ﻨﾢ＇ ３ ﻟﺮه ﻏُ＋ﺘﾢ ﭼﺎ ﻛﻪ ﮐﻨ％ﻞ د ﺗﺮﮐﻮ ﻧﾢ وى ﺷﻬﺪ آﻣ５ﺰ

( در او ﻣﺮﺟﺎن . ٩٠ ﻣﺦ)

او د ﻧﺠﻴﺐ دا ﻻﻧﺪﻳﻨﻲ ﺑ５ﺘﻮﻧﻪ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د دﻏﻮ ﺧﻴﺎﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ډ４ﺮ ﻳﻮ ﺷﺎن واﻟﻰ ﻟﺮي : :

د ＊ﮑﻨ％ﻠﻮ ﭘﻪ رﻗﻴﺐ ﻣﾢ ﮐ７ه ﻣﮑ５ﺰ ﻪﻣ ﺳﭙﺎره و دﻏﻪ ﺧﺮۀ ﺗﻪ دا ﭘﺎﻟ５ﺰ ﭼ３ ﺑ３ ﺗﺎ ﭼﺮې －ﻞ －ﺸﺖ ﮐﻮم 請ﻨﻤﻪ ﻫﺮ ﻳﻮ －ﻞ ﺗﺮ ﺧﺎره ﻟ／ﻲ ﭘﻪ ﻣﺎ ﺗ５ﺰ ﺑ３ ﺟﻮاﻟﻪ ﺑﻪ دې و請ﻞ واﺧﺴﺖ ﻧﾢ ﺷﻢ ﻫﺴ３ ﺷﺎن آﺳﻴﺎ د ﻏﻢ ﮐ７م ر４ﺰ ﻣﺮ４ﺰ ﭼ３ ﻫﻢ ﻏﺎړې ﻟﻪ رﻗﻴﺒﻪ ﺳﺮه راﻏﻰ راﮐﻮي اﺷﻨﺎ ﻋﺴﻞ زﻫﺮ آﻣ５ﺰ

( دﻳﻮان . ٨٧ ﻣﺦ)

ﻟﮑﻪ وړاﻧﺪې ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻣﻘﺎﺋﺴﻪ ﮐ＋３ ﻣﻮ ﻟﻮﺳﺘﻲ دي ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ زﻣﮑﻪ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د دﻏﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﻏﺰل ﭘﻪ زﻣﮑﻪ ﻧﺠﻴﺐ ﺧﭙﻠﻪ ﻃﺒﻊ داﺳ３ ازﻣﺎﺋﻴﻠ３ ده ﭼ３ : :

ﭼ３ دې ﺧﻂ ﭘﻪ رُﺧﺴﺎر راﻏﻰ، اوس دې ﻻ ﺣُﺴﻦ اﻓﺰون ﺷﾢ ﻫﻢ ﭘﻪ دا ﭼ３ ډ４ﺮ زﻳﻨﺖ ﮐﻪ، ﭼ３ ﺷﻲ ﺑﺪر ﭘﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﮐ３＋

( دﻳﻮان . ٩٩ ﻣﺦ)

   -  36   

ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ زﻣﮑﻪ ﭼ３ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ دوه ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي ﻟﮑﻪ د ﻳﻮ ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ ﻳ３ دا ده : :

ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ وﻻړ ＊ﾢ ﻳﻢ ﭘﻪ ﺳﺮۀ اور ﮐ３＋ ﻧﾢ ﺑ３ ﻳﺎره د ﺷﺎﻫ９ ﭘﻪ ﺷﺮ او ﺷﻮر ﮐ３＋

( در او ﻣﺮﺟﺎن . ٢9٢ ﻣﺦ)

او د دو４ﻢ ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ ﻳ３ دا ده : :

ﻛﻪ و ﮐﺎږي ﻣ３ ＇ﻮک ﺳﺘﺮ－３ ﭘﻪ ﭘ５ﻐﻮر ﮐ３＋ ﻳﺎ ﻣ３ ﺳﺮ ﻟﻪ ﺗﻨﻪ ＄ﻲ د ﻋﺸﻖ ﭘﻪ ﺗﻮر ک ＊３

( ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﺄﺧﺬ)

ﻧﻮ ﻟﻪ دﻏﻮ دواړو ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺘﺒﻊ ﮐ＋３ ﻧﺠﻴﺐ ﻳﻮ ﻏﺰل ﻟﻴﮑﻠﻰ دى ﭼ３ ﻣﻄﻠﻊ او ﻣﻘﻄﻊ ﻳ３ دا ﺳ３ دي : :

ﺳﻤﻨﺪر ﻏﻮ ﻧﺪې ﻛﻪ ﺳﻮ＄ﻢ ﺗﻞ ﭘﻪ اور ﮐ３＋ ﺧﻮښ ﻳﻢ ﺳﺘﺎ د ﻋﺎﺷﻘ９ ﭘﻪ ﺷﺮ و ﺷﻮر ﮐ３＋ ﺳﻌﺎدت ﻳ３ زۀ ﻧﺠﻴﺐ －２ﻢ دِﻟﺒﺮه ﻛﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﻢ ﭼﺮې ﺳﺘﺎ د ﻋﺸﻖ ﭘﻪ ﺗﻮر ﮐ３＋

( دﻳﻮان ١٠١ ﻣﺦ)

ﺑﻴﺎ ﺧﺼﻮ請ﺎً د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ دا ﺑ５ﺖ ﻳ３ ﺧﻮ د ﺧﭙﻞ ﻏﺰل زﻳﻨﺖ －ﺮ＄ﻮﻟﻰ دى ﭼ３ : :

د ﺧﻮﺑﺎﻧ ﻮ ﻫﻠﮏ ﻏﻢ ﺑﻪ ﻳ３ زور زوم ﮐ７ي ﭼ３ رﺳﺘﻢ د زﻣﺎﻧ３ وي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ زور ﮐ３＋

( در او ﻣﺮﺟﺎن ٢9٣ ﻣﺦ)

ﻧﺠﻴﺐ داﺳ３ وﺋﻴﻠﻲ دي ﭼ３ د دواړو ﺑ５ﺘﻮﻧﻮ ﻣﻀﻤﻮن او ﻣﻮﺿﻮع ＇ﾢ ﭼ３ ！ﮑﻲ ﻫﻢ ﻳﻮ ﺷﺎن ﻟﻴﺪى ﺷﻲ : : دﻏﻪ زور ﺑﻪ دې د ﻫﺠﺮ اﻧﺪوه زوم ﮐ７ي ﻛﻪ رﺳﺘﻢ －２ﻰ ﻫﻠﮏ ﺗﾢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ زور ﮐ３＋

( دﻳﻮان ١٠١ ﻣﺦ)

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ در او ﻣﺮﺟﺎن د “ ښ ” ﭘ＂９ ﮐ＋３ د ﻳﻮ ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او ﻳﻮ ﺑ５ﺖ داﺳ３ ﻟﻮﻟﻮ ﭼ３ : : آﻫﻮ ﭼِﺸﻤﻮ ﭼ３ ﻳ３ زړۀ ﭘﻪ اﻓﺴﻮن وﮐ５（ ﻫﻐﻮ ﺳﺮ ﻟﻪ وداﻧ９ ﭘﻪ ﻫﺎﻣﻮن وﮐ５（

   -  3   

دا ﻳ３ ＊ﺎخ د －ﻠﻮ ﺳﺮﻫـ ﭘﻪ ﺗﻠﻮار ﭘﺮ４ﮑ７ۀ ﻛﻪ د زړۀ ﺳﺮه ﻣ３ ﺗﺮﮐﻮ ﻟ７ﻣﻮن وﮐ５（

( در او ﻣﺮﺟﺎن ٩٧ ﻣﺦ)

او ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﮑﻪ او ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﺑ５ﺘﻮﻧﻪ داﺳ３ ﻣﻮزون ﮐ７ي دي ﭼ３ : :

ﭼ３ ﻣﺠﻨﻮن ﻏﻮﻧﺪې ﭼﺎ ﺳﺮ ﭘﻪ ﻫﺎﻣﻮن وﮐ５（ ﻟﻪ ﺟ／ﺮه ﻫﻐﾢ ﺗﻴﺮ د ﺑ５ﻠﺘﻮن وﮐ５（ اوس ﺑﻪ ؤﻣﺮم د 請ﺤﺖ اُﻣﻴﺪ ﻣ３ ﻧﾢ ﺷﻲ ﭼ３ دﻟﺒﺮ ﻟﻪ ﻣﺎ ﻧﻪ زړۀ و ﻟ７ﻣ ﻮن وﮐ５（

( دﻳﻮان ١٠٢ ﻣﺦ)

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ ده ﭼ３ : :

＊ﾢ ﻣ３ وﮐﺎﺗﾢ ﺧﻮﺑﺎن د ﻫﺮ ﻃﺮف ﭘﻪ ﻳﻮۀ ﻣ３ ﻧﾢ ﺷﾢ ﻏﻢ ﺳﺘﺎ ﺑﺮﻃﺮف

( در او ﻣﺮﺟﺎن ١١7 ﻣﺦ)

او ﻧﺠﻴﺐ ﺳ５ﻮا د دﻏﻪ ﻣﻄﻠﻌ３ ﭘﻪ ﭘ５ﺮوۍ ﮐ＋３ د ﺧﭙﻞ ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ ﻫﻢ دﻏﻪ ﺷﺎن ﻟﻴﮑﻠ３ ده ﺧ ﻮ د ﻗﺎﻓﻴ３ اﻟﺘﺰام ﻳ３ ﻧﾢ دى ﺳﺎﺗﻠﻰ او ﭘﺎﺗ３ ！ﻮل ﻏﺰل د“ ﻫﺮ ﻃﺮف ” “او ﺑﺮﻃﺮف ” ﭘﻪ ＄ﺎى ﻓﻘﻂ ﭘﻪ “ 請ﺪف، ﮐﻒ او ﻣﺸﺮف ” ﻏﻮﻧﺪې ﻗﺎﻓﻴﻮ اډا１ﻪ دى او داﺳ３ ﻏﺰل ﻏ５ﺮ ﻣﺮدف ﺷﻮى دى . د ﻧﺠﻴﺐ ﻣﻄﻠﻊ دا ده : :

ﻛﻪ ﺷﻲ ﺟﻤﻊ ﺣﮑﻴﻤﺎن د ﻫﺮ ﻃﺮف درد د ﻣﻴﻨ３ ﺑﻪ ﻣ３ ﻧﾢ ﮐ７ي ﺑﺮ ﻃﺮف

( دﻳﻮان ١٢٩ ﻣﺦ)

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او ﺑ５ﺖ داﺳ３ دي ﭼ３ : :

ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن و ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق ﻋﺎﺷﻘﺎن ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎراج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق ﻧﾢ دى ﻫﺴ３ زﻳﺎن ﻣﻦ رﻧ＃ د ﻋﺎﺷﻘﻴﻪ ﭼ３ رﻧ％ﻮر ﻳ３ و ﻋﻼج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق

( در او ﻣﺮﺟﺎن ١١٩ ﻣﺦ )

   -  38   

او ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﮑﻪ او ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ د ﻧﺠﻴﺐ ﻣﻄﻠﻊ او ﻳﻮ ﺷﻌﺮ داﺳ３ ﻟﻮﻟﻮ ﭼ３ : :

＇ﻮک ﭼ３ ﺳﺘﺎ د و請ﻞ ﺗﺎج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق ﻫﻐﻪ －ﻮره و ﻣﻌﺮاج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق ﭼ３ د ﻋﺸﻖ ﭘﻪ درد دردﻣﻦ وي 請ﺎدق ﻧﾢ دى ﭼ３ د دې ﻣﺮض ﻋﻼج ﺗﻪ ﻟﺮي ﺷﻮق

( دﻳﻮان :١٣ ﻣﺦ)

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او دوه ﺷﻌﺮوﻧﻪ دا ﺳ３ ﻟﻮﻟﻮ ﭼ３ ﭘﺮې ﻋﻠﻲ ﺧﺎن او ورﭘﺴ３ ﻧﺠﻴﺐ ﻃﺒﻊ ازﻣﺎﻳﯽ ﮐ７ې ده : :

رﺑﻪ ! ﻓﻬﻢ ﮐ７ې د ﻳ ﺎر راﺗﻪ ﭘﻪ ＊ﻮ و ﻣ３ ژﻏﻮرې د رﻗﻴﺐ ﻟﻪ ﺧﺮﺧ＋ﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ دا ﭼ３ د ﻋﺸﻖ اور ﭼﺮې زر ﻟ／ﻲ دا زﻣﺎ 請ﻮرت －６５ى ﮐ７ه د و＊ﻮ د اﺷﻨﺎ د ﻋﺸﻖ ﺗﻮﺑﺮى زﻣﺎ زړ－ﻰ ﺷﾢ ﮐ７ﻟﻰ ﻧﾢ ﺷﻢ ＄ﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ؤﮐ＋ﻮ رﻏ７وي ﻣ３ زﻣﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﺤﺘﺎﺟﻴﻪ ﻟﮑﻪ ﺳﭙﻰ د ﭼﻮاړي رﻗﻴﺐ ﭘﻪ ﭘ＋ﻮ

( در او ﻣﺮﺟﺎن ١77 ــ ١79 ﻣﺦ)

او ﻧﺠﻴﺐ ﭘﺮې ﺧﭙﻠﻪ ﻃﺒﻊ داﺳ３ ازﻣﺎﺋﻴﻠ３ ده : :

ﻛﻪ ﺷﻲ ﻧﻴﺖ د دﻟﺮﺑﺎ راﺗﻪ ﭘﻪ ＊ﻮ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺧﻼص ﺷﻢ د رﻗﻴﺐ ﻟﻪ ﺧﺮﺧ＋ﻮ ﻟﮏ د ﺳﺘﺎ د ﺑ２ﻮ ﺗﻴﺮ زﻣﺎ ﭘﻪ زړۀ دى ＄ﻨ３ ﻣﺮم ﭼ３ ﻗﺼﺪ ﻳ３ و ﮐ７م د ؤﮐ＋ﻮ ﻳﺎر ﺑﺨ＋ﻨﻪ ﮐﻠﻪ ﮐﻪ زﻣﺎ د ﺟُﺮم ﻟﮑﻪ ﺳﭙﻰ ﻛﻪ ﻳ３ ﺳﺮ ﻣ８م ﺗﻞ ﭘﻪ ﭘ＋ﻮ

( دﻳﻮان ١٨9 ﻣﺦ)

او د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل د ﻣﻄﻠﻌ３ ﻧﻪ ﭘﺲ د اول ﺷﻌﺮ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﺠﻴﺐ داﺳ３ ﻣﻘﻄﻊ ﮐ＋３ راوړى دى ﭼ３ : :

   -  39   

اور د ﻫﺠﺮ د ﻧﺠﻴﺐ زړۀ ﻫﺴ３ وﺳ ﻮۀ ﻮۀ ﻟﮑﻪ ﭘﻮرې ﮐﺎﻧﺪې اور ＇ﻮک ﭘﻪ و＊ﻮ

( ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﺄﺧﺬ)

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﻏﺰل ﻣﻄﻠﻊ او دوه ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﻧﺠﻴﺐ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺳﺮه －ﻮرو ﭼ３ ﻧﺠﻴﺐ ﺗﺮې ＇ﻨ／ﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐ７ې ده ؟

ﻣﻌﻠﻮﻣ８５ي ﺳﺘﺎ د ﺳﺘﺮ－ﻮ ﻟﻪ ﻏﻤﺰو ﭼ３ ﻳ３ ﻣﺮګ د ﺗ５ﺮۀ ﺗ５ﻎ دى راﭘ５ﺮزو رُﺳﺘﻤﺎن د 請ﺒﺮ زﻫﺪ ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻋﺸﻖ ﮐ３＋ ﻧ）ﻮل ﺷﻲ در ﭘﻪ در ﻟﮑﻪ ﺑﻴﺰو ﭼ３ دې زۀ ﭘﻪ ﺗﺶ ﻟﻴﺪۀ و＄ﻢ ﻟﻪ ﻋﻘﻠﻪ ＇ﾢ ﺣﺎﺟﺖ د زﻳﺎﺗﻲ زور د ﺳﺘ５ﺰو

( در او ﻣﺮﺟﺎن ١7٩ ﻣﺦ)

ﻧﺠﻴﺐ ﻳ３ ﭘ５ﺮوي او ﺗﺘﺒﻊ داﺳ３ ﮐ７ې ده ﭼ３ : :

ﻛﻪ ﻫﺮ ＇ﻮ ﺗﺮې زۀ د و請ﻞ ﮐ７م ارزو د ﻳﺎر ﮐﻠﻪ دى ﭘﻪ ﻣﺎ و請ﻞ ﭘ５ﺮزو دِل ودﻳﻦ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻧﻈﺮ ﻟﻪ ﻣﺎ ﻳﺎر ﻳﻮړ ۀ ۀ ﻟﻪ ﺗﻮاﻧﺎ ﺳﺮه ＇ﾢ ﮐﺎر د ﺳ ﺘ５ﺰو ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻳ３ ﺗﻤﺎﺷﻪ ﮐﺎﻧﺪي ﻧﺠﻴﺒﻪ! ﻳﺎر ﻛﻪ ﻟﻮﺑ３ ﭘﻪ رﻗﻴﺐ ﺑﻴﺰو

( دﻳﻮان ١٨9. ١٨٧ ﻣﺨﻮﻧﻪ)

ﻛﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ دﻏﻪ ﺑ５ﺘﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ ﺷﻌﺮي ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻳﻮ ﻧﾢ دي وﻟ３ د ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ د زﻣﮑﻮ، ﻗﺎﻓﻴﻮ او ردﻳﻔﻮﻧﻮ ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ ﻳ３ ډ４ﺮ ＇ﺮ－ﻨﺪ دى او ﺑﻴﺎ دواړه ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ دي . د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑ ﺎ او ﻧﺠﻴﺐ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻏﺰل ﻫﻢ ﭘﻪ ﻳﻮه زﻣﮑﻪ او ﻗﺎﻓﻴﻪ، ردﻳﻒ داﺳ３ ﻟﻮﻟﻮ ﭼ３ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ واﻳﯽ : :

ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﺦ دې د ﺧﻂ ﻟﻴﮑﻪ دوﺗﺎ راﻏﻠﻪ －ﻮﻳﺎ ﻣﺦ ﻟﺮه دې ﺗﻮره ﺑﻼ راﻏﻠﻪ

( در او ﻣﺮﺟﺎن ٢٠9 ﻣﺦ)

   -    

او ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﮑﻪ واﻳﯽ : :

ﻃﺎﺋﻔﻪ د رﻗﻴﺒﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮا راﻏﻠﻪ ﻧﾢ ﭘﻮﻫ８５م ﻛﻪ ﻣ３ ﺧﻮا ﻟﻪ ﺑﻼ راﻏﻠﻪ

( دﻳﻮان ٢١١ ﻣﺦ)

د ﺣﻤﻴﺪ او ﻧﺠﻴﺐ د ډ４ﺮو ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ او د زﻣﮑﻮ او ﻗﺎﻓﻴﻮ، ردﻳﻔﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﺷﺎن واﻟﻲ ﺳﺮه د دواړو ﭘﻪ دواوﻳﻨﻮ ﮐ＋３ －０ ﺷﻤ５ﺮ داﺳ３ ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪى ﺷﻲ ﭼ３ ＄ﻨﻮ ＄ﻨﻮ ＄ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ د ﺧﻴﺎﻻﻧﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻫﻢ ﭘ５ﺪا ﮐ８５ي ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＄ﻨ３ ﻳﻮ ＇ﻮ ﻧﻮر . ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ واﻳﯽ : :

ﻪﮐ ﻣ３ و ﻟﻲ ﭘﻪ ﺳﺮ ﮐﺎ１ﻲ ﺳﻞ ﻣﻨﻲ زﻣﺎ ﺧﻮ＊ﻪ ده د ﻳﺎر ﮐﺒﺮ او ﻣﻨﻲ ﻣﺤﺒﺖ ﺷُﺪﻧﻲ ﮐﺎر ؤ ﭘﻪ ﻣﺎ و ﺷﾢ ﻧﻮر دې ﻧﾢ ﺷﻲ ﭘﻪ ﻫ５ﭽﺎ دا ﺷﺪﻧﻲ د ﺣﻤﻴﺪ د ﺳﺎده ﺷﻌﺮ ﮐﻤﺎل －ﻮره ﭼ３ ﺷﻤﻠﻪ ﺷﾢ د ﺗﻤﺎم ﺳ７ه ﺑﻨﻲ

( در او ﻣﺮﺟﺎن ٢٣9 ، ٢٣٧ ﻣﺨﻮﻧﻪ)

ا و ﻧﺠﻴﺐ واﻳﯽ : :

ﺗﺎ ﭼ３ ﺑﻴﻞ ﮐ７م ﻟﻪ ﻫﻤﺪﻣﻪ زۀ رﻗﻴﺒﻪ ﭘﻪ ﺗﻨﺪي دې ﭘﺮ４ﻮ＄ﻪ ﮐﺎ１ﻰ ﺳﻞ ﻣﻨﻲ ﭼ３ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ و ده وﺗﻪ ﻣﺤﺘﺎج دى ＊ﺎﻳﯽ دا ﻛﻪ ﻳﺎر ﮐﻮي ﮐﺒﺮ او ﻣﻨﻲ د ﺧ＂ﮑﻮ ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻘﺶِ دﻳﻮار ﺷﻲ ﭼ３ ﭘﺮې راﺷﻲ ﺷﺎﻋﺮان ﺳ７ه ﺑﻨﻲ

( دﻳﻮان ٢٩١ ، ٢٩٢ ﻣﺨﻮﻧﻪ)

ﻟﻪ دې ﺑ５ﺘﻪ ﭘﻪ دﻳﻮ ان ﮐ＋３ وړاﻧﺪ４ﻨﻰ ﺷﻌﺮ وروﺳﺘﻮ ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻮى دى ﺧﻮ ﻣﺎ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺳﺮه د ﺗﻄﺎﺑﻖ ﭘ５ﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻏﺮض وړاﻧﺪې ورو ﺳﺘﻮ ﮐ７ ، ﺑﻞ ﭘﻪ و روﺳﺘﻲ ﺑﻴ ﺖ ﮐ＋３ ﻧﺠﻴﺐ د ﺧ＂ﮑﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ﮐﻢ ﻧﻈﺮ ﮐ７ى دى . داﺳ３ ډ４ﺮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﻳ３ دﻳﻮان ﮐ＋３ ﻣﻮﻧﺪى ﺷﻲ ﭼ３ د ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ، ﺳﮑﻨﺪر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ او ﮐﺎﻣ／ﺎ ر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ او داﺳ３ ﻧﻮرو ﭘﻪ ﺟﻮاب ﮐ＋３ ﻳ３ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐ７ى دى

   -    

ﭼ３ د ﺧﭙﻠ３ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﻌﻠ ３ او ﺑﺮﺗﺮۍ ﺧﺒﺮې ﻳ３ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ ﮐ７ ې دي او د ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ ﺧﺒﺮه ﭼ３ دا د ﻫﻐ ３ زﻣﺎﻧ３ ﻳﻮ دود او دﺳﺘﻮر ﻟﻴﺪ ى ﺷﻲ او ﺑﺪ ﺑﻪ ﭘﺮې ﻧﾢ ﺷﻮ ﻣﻨﻠﻰ : :

د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﺠﻴﺐ ( د ﺳﺮﺑﻨﺪ ادﻳﺰو) د دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ي ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻧﻪ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ دې ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻮ ﭼ３ دا ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﻮارد ﻧﾢ دى او ﻧﾢ ﻏ５ﺮ ﺷﻌﻮري دﻏﻪ زﻣﮑ３، ﻗﺎﻓﻴ３، ردﻳﻔﻮﻧﻪ، ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ، ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت او ﺧﻴﺎﻟﻮﻧﻪ د ﻧﺠﻴﺐ ذﻫﻦ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي . ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎن ﺷ５ﺪا، ﻋﻠﻲ ﺧﺎن، ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ او ﻧﻮرو ډ４ﺮو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺧﭙﻞ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻴﺎ ﻣﺤﻤﺪي 請ﺎﺣﺒﺰاده ﭘﻪ و４ﻨﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﮐ７ي، ورﻟ８５ﻟﻲ او ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻌﺎ請ﺮ －ُﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﭘ５＋ﻮري ﮐﺎﺗﺐ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي ﻧﻮ دﻏﻪ رﻧ， ﻧﺠﻴﺐ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ دﻳﻮان ﭘﻪ ١١٧٨ ﻫـ ﮐ＋３ د ﻣﻴﺎ ﻣﺤﻤﺪي 請ﺎﺣﺒﺰاده ﭘﻪ و４ﻨﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﮐ７ى ورﻟ８５ﻟﻰ دى . دﻏﻪ رﻧ， د ﻧﺠﻴﺐ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ＋３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ، رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ، ﮐﺎﻣ／ﺎر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻣﺤﻲ اﻟﺪﻳﻦ او ﺳﻠﻴﻢ او داﺳ３ ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ دي ﻧﻮ ﺿﺮور ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ دې ﺧﺒﺮه ﻣﺠﺒﻮروي ﭼ３ ﻧﺠﻴﺐ ﺑﻪ د ﺧﭙﻞ ﻧﺰدې ﮐﻠﻲ وال ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ دﻳﻮان ﻳﺎ د دﻳﻮان ＇ﾢ ﺑﺮﺧﻪ ﺿﺮور ﻟﻮﺳﺘﻲ وي، اﺛﺮ ﺑﻪ ﻳ３ ﺗﺮې اﺧﺴﺘﻰ وي او داﻧﺴﺘﻪ ﻃﻮر ﻳ３ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ زﻣﮑﻮ ﺧﭙﻞ ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ ＊ﺎﺋﺴﺘﻪ او ﻣُﺰﻳّ ﻦ ﮐ７ي دي . دې ﻟ７ ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﻋﻈﻴﻢ ﺷﺎه ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري د دﻳﺒﺎﭼ３ دا اﻗﺘﺒﺎس ﺑ３ ＄ﺎﻳﻪ ﻧﾢ وي ﭼ３ زﻣﺎ د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻣﻌﺮوﺿﺎﺗﻮ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي : : “ د ﻧﺠﻴﺐ د دﻳﻮان ﭘﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﻳ ﻮ ډ４ﺮ ﻟﻮى ﻣُﺤﺴﻦ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ او ﻫﻐﻪ د ＇ﻮﮐﻨﻮ د ﻣﻴﺎ ﻋﻤﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻣﺸﺮ زوى 請ﺎﺣﺒﺰاده ﻣﺤﻤﺪي دى ( رﺣﻤﻬﻢ اﷲ) 請ﺎﺣﺒﺰا ده ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ ﻳﻮ ﺧﻮا ﺗﻪ ﻳﻮﻟﻮ ى ﻋﺎﻟﻢ ؤ او ﭘﻪ ﻳﻮ ډ４ﺮ ﻟﻮ ى ﻣﺴﻨﺪ ﻧﺎﺳﺖ ؤ ﺧﻮ ﺑﻞ ﺧﻮا ﻳﻮ ډ４ﺮ ﻟﻮ ى ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻢ ؤ او 請ﺮف ﺷﺎﻋﺮ ﻧﾢ ﺑﻠﮑ３ د ﻋﻠﻢ، ادب او د ﺷﻌﺮ ﻳﻮ ډ４ﺮ ﻟﻮ ى ﻣُﺤﺴﻦ ﻫﻢ . د ﺑﺪ اﻣﻨ９، ﻻﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ او د ﺧﻄﺮوﻧﻪ دﻏﻪ ډک وﺧﺖ ﮐ＋３ ﺑﻪ ＊ﾢ＊ ﾢ ﻋﺎﻟﻤﺎن ادﻳﺒﺎن او ﺷﺎﻋﺮان د ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﻣ ﺠﻠﺲ ﮐ＋３ ﭘﻪ اﻣﻦ او ﭘﻪ ﺳﮑﻮن ﻧﺎﺳﺖ وو او ＊ﾢ ﻗﺪرداﻧﻲ ﺑﻪ ﻳ３ ﮐ５ﺪﻟﻪ . د 請ﺎﺣﺒﺰاده ﻣﺤﻤﺪي د ﻋﻠﻢ او ادب د ﻗﺪرداﻧ９ ﻳﻮه ﻏ＂ﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ دا ده ﭼ３ ﻫﻐﾢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً د ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ او ﻣﺸﻬﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐﻼم راﺟﻤﻊ ﮐ７ۀ او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻳﻮ ﻋﻘﻴﺪﺗﻤﻨﺪ ﺧﻄﺎط －ُﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﭘ５＋ﻮري ﻳ３ ﺧﻮﺷﺨﻄﻪ وﻟﻴﻜﻪ . ” ( د ﻧﺠ ﻴﺐ دﻳﻮان، دﻳﺒﺎﭼﻪ. ـ ز ﻣﺦ ) ) دﻟﺘﻪ ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻟﻴﮑﻠﯽ دي ﭼ３ : : “ اﻓﺴﻮس دى ﭼ３ د ﺷﻌﺮ و ادب د دې ﻟﻮ ى ﻣﺤﺴﻦ ﺧﭙﻞ دﻳﻮان ﻻ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻧﾢ دى ﭘ５ﺪا ﺷﻮى ." ." ( ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﺄﺧﺬ) دا ﺧﺒﺮه ﻳ３ د دﻏﻪ دﻳﺒﺎﭼ３ ﺗﺮ ﻟﻴﮑﻠﻮ 請ﺤﻴﺢ وه ﺧﻮ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ او ادب د دﻏﻪ ﻟﻮ ى ﻣﺤﺴﻦ دﻳﻮان “ د ﻣﺤﻤﺪي 請ﺎﺣﺒﺰاده دﻳﻮان ” ﭘﻪ ﻧﻮم ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ 請ﺎﺣﺐ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ７ى او د ﺧﭙﻠ３ ﻣﻘﺪﻣ３ ﺳﺮه د ﭼﺎپ ＄ﺎى ﭘ５＋ﻮر ﻧﻪ ﭘﻪ 1985ء ﮐ＋３ ﭘﻪ اول ＄ﻞ ﭼﺎپ ﮐ７ى دى او اﻧﺘﺴﺎب ﻳ３ د ر４ﻮرﻧ６ ﻟﻮﻳ ﻨﺘﺎل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﮐ７ى دى ﭼ３ دا د ﻗﺪر وړ دﻳﻮان ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﭘﺎره ﻣﺤﻔﻮظ ﺳﺎﺗﻠﻰ ؤ . ” ( دﻳﻮان. ـ ج ﻣﺦ)

***

   -    

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ، دُ ر او ﻣﺮﺟﺎن ( د ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ ﻣﻮﻣﻨﺪ دﻳﻮان) ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺗﺪوﻳﻦ ، ﺳﻴﺪ ﺗﺴﻨﻴﻢ اﻟﺤﻖ ﮐﺎﮐﺎ ﺧ５ﻞ، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑُﮏ ا４ﺠﻨﺴﯽ ﭘ５＋ﻮر ﭼﺎپ . (2 ) ﻧﺠﻴﺐ، دﻳﻮان، ﻣﺮﺗﺐ ﺧﻴﺎل ﺑﺨﺎري ، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐ６５ﻳﻤﻲ، ﭘ５＋ﻮر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭼﺎپ . . (請 ( 3ﺎﺣﺒﺰاده ، ﻣ ﺤﻤﺪي ، د ﻣﺤﻤﺪ 請ﺎﺣﺒﺰاده دﻳﻮان ، ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺗﺪوﻳﻦ : ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ، د ﭼﺎپ ＄ﺎى ﮐﻮﻫﺎټ روډ ﭘ５＋ﻮر ﭼﺎپ . .

   -  3   

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ＄ﻨ３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻘﻴ ﻘﺘﻮﻧﻪ

A glance over historical occurences in the poetry of Khushal Baba

* ډاﻛ＂ﺮ ﻋﻠﻲ ﺧ５ﻞ درﻳﺎب

Abstarct :

Khushal khan khattak has illustrated the incidents of worldwide history in general and the incidents of Indian history with special references in his poetry. His description of these historical events is highly appreciable. But his account of certain historical events contains errors and mistakes. As an attempt to rectify the flawed historical narration, This research paper is going throw light on those verses of khushal Khan Khattak which have the historical shortcomings.

ﺗــــــــــــــــــــﻮﮐﻠﺖ ﻋـــــــــــــــــــــــﻠﻲ اﷲ وﻳﻨـــــــــــــــﺎ ﻳـــــــــــــــﻮه ده د ﺧﻮﺷــــــــﺤﺎل د زﻣــــــــﺎﻧ３ ﺳــــــــﺮه ﺳــــــــﺎز ﻧــــــــ ﾢ ﺷــــــــﺘﻪ (1)

د ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ دا دﻋﻮٰ ى ﾢﻧ ﺧﻮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ده، ﻧ ﾢ ﻧﺮ－ﺴﻴﺖ دى او ﻧ ﾢ ﻣﺤﺾ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﻌﻠﻲ ده . ﺑﻠﮑ３ دا ﻳ ﻮ ﺳﻮﭼﻪ او ﮐﻮ！ﻠﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ دى . ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻳﻮ ﺑ３ ﺑﺪﻟﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ درﻟﻮد، اود ﺧﭙﻠ３ ﻧﺎﺑﻐﻪ روز－ﺎ رۍ ﭘﻪ اﺳﺎس د ﻫﻐﻪ ﻧﻌﻢ اﻟﺒﺪل ﻧ ﾢ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ اوان ﻣﻮﺟﻮد ؤ، او ﻧ ﾢ وروﺳﺘﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺧﺎورې ﺑﻞ ﺧﻮﺷﺤﺎل وزﻳ８ وۀ ، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﻣﻮﻧ８ وﺋﻴﻠ３ ﺷﻮ ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺧﭙﻠ３ دې وﻳﻨﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ؤ، ﭼ３

ﻧــــــــﾢ ﺑــــــــﻪ زﻣــــــــﺎ ﻏﻮﻧــــــــﺪې ﺑــــــــﻞ ﻧﻨ／ﻴــــــــﺎﻟﻰ راﺷــــــــﻲ ﻧــــــــﾢ ﺑــــــــﻪ زﻣــــــــﺎ ﻏﻮﻧــــــــﺪې ﺑــــــــﻞ ﺟﻨ／ﻴــــــــﺎ ﻟﻰ راﺷــــــــﻲ ﺧ＂ـــــــــﮏ ﻻ ﭘﺮﻳـــــــــ８ده ﭘـــــــــﻪ درﺳـــــــــﺖ اﻓﻐـــــــــﺎن ﮐ＋ـــــــــ３ ﻋﺠـــــــــــﺐ ﮐـــــــــــﻪ ﻫﺴـــــــــــ３ ﻓﺮﻫﻨ／ﻴـــــــــــﺎﻟﻰ راﺷـــــــــــﻲ (2)

ﺧﻮ ددې ﻫﺮ ＇ﾢ ﺑﺎوﺟﻮد ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ！ﻮل د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻋﻈﻤﺖ، ﻋﻠﻤﻴﺖ او ﻟﻮى ﺗﺪﺑﺮ ﻗﺎﺋﻞ ﻳﻮ. او ＇ﻮک ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ دو ４ﻤﻪ راﺋ３ ﻧﾢ ﻟﺮي، وﻟ３ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ؤ، او اﻧﺴﺎن ﮐﻤﺰورى د ى . اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰ ﻰ ﻰ د اﻧﺴﺎن دﻏﻪ ﮐﻤﺰوري ﭘﻪ ﻗﺮآن ﮐ＋３ داﺳ３ ذﮐﺮ ﮐﻮي : : " ﻳﺮﻳﺪ اﷲ ان ﻳﺨﻔﻒ ﻋﻨﻜﻢ وﺧﻠﻖ اﻻﻧﺴﺎن ﺿﻌﻴﻔﺎً (. 3 ) ) ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( ﺧﺪاى ﭘﺎك ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﺑﻮج ﻛﻢ ﻛ７ي او اﻧﺴﺎن ﻛﻤﺰور ﭘﻴﺪا ﺷﻮى دى ). ). ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻏﻨﻲ ﺧ＂ﮏ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :

* Chairman, Department of Pashto and Oriental Languages, University of Malakand

   -    

ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن د ﺧ＂ﮏ ﻗﺒﻴﻠ３ ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻮړى ﺧﺎن، ﻳﻮ ﺳﺘﺮ ﭘ＋ﺘﻮن او ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ذﻫﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ؤ، ﻳﻮ داﺳ３ ذﻫﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨ３ ！ﻮﻟﻨ３ د ﻫﻐﻪ د ﻣﻘﺎﺑﻠ３ ذﻫﻦ او ﺷﺨﺼﻴﺖ د ﭘﻴ７و ﺗ５ﺮﻳﺪو ﺑﺎوﺟﻮد ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻧﾢ ﮐ７ ى ﺷﻮ، ﭘﻪ دﻧﻴﺎ د －ﻮﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ５ ﺮ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ﺷﺨﺼﻴﺎت ﭘﻴﺪا ﺷﻮي دي، ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﻳﻮ ＄ﺎﻧ／７ى اﻧﺴﺎن ؤ ، ﺧﻮ دا ﻫﻢ ده ﭼ３ دﻳﻮ اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﺣﻴﺚ د ﾢﻐﻫ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻮﻧ８ د ﺧﺎﻣﻮ او ﮐﻤﺰورو ﻧﾢ ﻣﺒﺮا ﻧﾢ ﺷﻮ －２ﻠﻰ، دا ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ ده ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ د ﺧﭙﻞ ﮐﺮدار او ﮐﺎرﻧﺎﻣﻮ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻻﻓ３ ﻫﻢ ﮐ７ې وي ﺧﻮ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﮐ＋３ د ﻣﻤﮑﻨﻪ ﺧﺎﻣﻮ ﺑﺎوﺟﻮد ﻫﻐﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ،ﭘ ＋ﺘﻮن ؤ (" 4 .) .) دې ﻟﻴﮑﻨ ﻪ ﮐ＋３ زۀ ﻫ）ﻪ ﮐﻮوم ﭼ３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ＄ﻨ３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻘﺎﺋﻘ ﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ３＋ وﺳﻨﺠﻮوم او ﭘﻪ دﻏﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐ＋３ ﮐﻮﻣ３ ﺳﻬﻮې او ﺗﻴﺮوﺗﻨ３ ﺷﻮې دي، د ﻫﻐﻮ ﺳﭙﻨﺎوى او ر１ﺎوى دې وﮐ７م، ﻣﺤﺾ ﭘﻪ دې ﺧﺎﻃﺮ ﭼ３ ﺗﺎرﻳﺦ دې ﺳﻢ ﺷﻲ او دﻏﻪ ﻧﺎ ﺳﻤ９ دې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻬﺎد ﺗﻮﻧﻮ او ﺣﻘﻴﻘﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﮐ７ې ﺷﻲ ﻧﾢ ﭼ３ د ﺧﺎن ﻋﻴﻠﻴﻦ ﻣﮑﺎن ﭘﻪ ﮐﻼم دې ﻧﻴﻮﮐ３ وﮐ７م . ＄ﮑﻪ ﻧﻮ دﻫﺮ ＇ﾢ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ زۀ د ﺧﭙﻠ３ ﮐﻢ ﻋﻠﻤ９ او ﮐﻢ ﻓﻬﻤ９ اﻋﺘﺮاف ﮐﻮوم ﭼ３ ﮐﻪ ﭘﻪ دى ﻟ７ ﮐ＋３ زﻣﺎﻧﻪ ﮐﻮﻣ３ ﻏﻠﻄ９ وﺷﻲ ﻧﻮ دﻏﻪ ﺑﻪ زﻣﺎ ﮐﻢ ﻋﻠﻤﻲ وي ＄ﮑﻪ ﭼ３ زۀ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﻳﻢ اوﭘﻪ دﻏﻪ اﺳﺎس د ﭘﻴﺸ／ﻲ ﺑﺨ＋ﻨ３ ﺧﻮاﺳﺘ／ﺎر ﻳﻢ . . ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺑﻬﻠﻮل ﻟﻮدي د ﺣﮑﻮﻣﺖ دوره داﺳ３ ذﮐﺮ ﮐﻮي

ﺑـــــــــــــﻴﺎ ﺑــــــــــــﻬﻠﻮل ﻟــــــــﻮدﻳﻦ ﺑﺎ دﺷــــــــﺎه ﺷــــــــﻮ د دﻫﻠــــــــﻲ ﭼـــــ３ ﭘـــــﻪ ﺗﺨـــــﺖ ﺋـــــ３ ﻧـــــﾢ وﻳﺸـــــﺖ ﮐﺎﻟـــــﻪ ﺣﮑﻮﻣـــــﺖ ؤ (5)

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ددې ﺷﻌﺮ ﻧ ﻪ ﺟﻮﺗﻴ８ي ﭼ３ ﺑﻬﻠﻮل ﻟﻮدي ﻳﻮ ﮐﻢ دﻳﺮﻳﺸﺖ ﮐﺎﻟﻪ د دﻫﻠﻲ ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺎﺳﺘﻰ ﮐ７ى دى، وﻟ３ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻮاﻫﺪو ﻧﻪ ＊ﮑﺎره ده ﭼ３ ﺑﻬﻠﻮل ﻟﻮدي ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﺎﻧﺪې اﺗﻪ دﻳﺮﻳﺸﺖ ﮐﺎﻟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐ７ى .دى ﻟﮑﻪ ﺳﻴﺪﺑﻬﺎدر ﺷﺎ ه ﻇﻔﺮ ﮐﺎﮐﺎ ﺧﻴﻞ ﭼ３ ﻟﻴﮑﻲ : : ﺳﻠﻄﺎن ﺑﻬﻠﻮل د اﺗ ﾢ د４ﺮش ﮐﺎﻟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﭘﺲ ٨٩٨ ﻫﺠﺮي ﮐ＋３ د اﺗﻴﺎ ﮐﺎﻟﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﺮ ﮐ３＋ وﻓﺎت ﺷﻮ . ﻫﻐﻪ ﻳﻮ اﻧﺼﺎف ﭘﺴﻨﺪ، ﻣﺘﻮاﺿﻊ او ﺑﺎر اوړوﻧﮑﻰ اﻧﺴﺎن و . (6 ). ). دﻏﻪ رﻧ， ﻟﻮى ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮﺋ３ ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ ﭼﻮﻫﺪري ﻫﻢ دﻏﻪ دوره اﺗ ﾢ د４ﺮش ﮐﺎﻟﻪ ﻳﺎدوي ﻟﻴﮑﻲ : : ﺗﺮ ﺟﻤﻪ : ﺑﻬﻠﻮل ﻟﻮدي ډ４ﺮ ﺳﺎده ﻣﺰاﺟﻪ او ﻧﻴﮏ ﺳﻴﺮﺗﻪ ﺣﮑﻤﺮان ؤ، د ﻫﻐﻪ د ﻏﺮور او ﻟﻮ ى ﻧﻪ ﺳﺨﺖ ﻧﻔﺮت ؤ، ﺟﺎﻣﻪ ﺋ３ ډ４ﺮه ﺳﺎده وه، ﻫﻐﻪ ﺑﻪ د ﺑ３ وﺳﻪ او ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻮ ډ４ﺮ ﺧﻴﺎل ﺳﺎﺗﻠﻮ، د رﻋﺎﻳﻪ ﺷﮑﺎﻳﺎت ﭘﻪ ﺋ３ ﺧﭙﻠﻪ اور４ ﺪل، د اﺗ ﾢ د４ﺮش ﮐﺎﻟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﭘﺲ ١:٨٨ ع ﮐ＋３ وﻓﺎت ﺷﻮـ (7 ) ) ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﻌﺮ ﮐ ＋３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺗﻴﻤﻮر ﺣﻤﻠﻪ او ﺑﻴﺎ ﺧﻀﺮ ﺧﺎن ﺗﻪ د ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﭙﺎرل داﺳ３ ذﮐﺮ ﮐﻮي : :

ﺑﻴــــــﺎ ﻟــــــﻪ ﭘﺴــــــﻪ ﭼــــــ３ ﺗﻴﻤــــــﻮر ﭘــــــﻪ ﻫﻨــــــﺪ راﮐ＋ــــــﻴﻮت ﺧﻀـــــــــﺮ ﺧـــــــــﺎن ﺗـــــــــﻪ ﺋـــــــــ３ ورﮐـــــــــ７ى ﺣﮑﻮﻣـــــــــﺖ ؤ (8)

   -    

د ﺧﻀﺮ ﺧﺎن ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ددﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﻪ ﺟﻮﺗﻴ８ي ﭼ３ اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ١٣٩٩ ع ﮐ３＋ د ﻓﻴﺮوز ﺷﺎه ﺗﻐﻠﻖ زوى ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺎه ﺗﻐﻠﻖ ﻟﻪ ﻣﺎﺗ３ ورﮐ７ه او ﺳﻤﺮ ﻗﻨﺪ ﺗﻪ ﺳﺘﻨﻴﺪو ﻧﻮ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺋ３ ﺧﻀﺮ ﺧﺎن ﺗﻪ ورﮐ７و، وﻟ３ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻮاﻫﺪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺑﻴﺎن ﻟ８ ﭘﻪ ﺑﻞ رﻧ， دي، د ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ د ﻟﻴﮑﻨﻮ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر د واﭘﺴﻲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﺧﻀﺮ ﺧﺎن د ﻻﻫﻮر او ﻣﻠﺘﺎن 請ﻮﺑﻪ دار و！ﺎﮐﻠﻮ، د ＄ﻨﻮ ﻧﻮرو د ﺑﻴﺎن ﻟﻪ روﻳﻪ د ﻻﻫﻮر او ﻣﻠﺘﺎن ﺳﺮه ﺳﺮه ﺋ３ د دﻳﭙﺎل ﭘﻮر 請ﻮﺑﻪ داري ﻫﻢ د ۀ ﺗﻪ ﺳﭙﺎرﻟ３ وه، ﾢﻧ ﭼ３ د ۀ ﺗﻪ ﺋ３ د ﻫﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ورﮐ７ى ؤ . . ؤ "" د ﺗﻴﻤﻮر د ﺣﻤﻠ３ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ د ﻣﻠﺘﺎن او ﻻﻫﻮر ﭘﻪ ﻋﻼﻗﻮ ﮐ＋３ ډ４ﺮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﻧﻴﺎزي او ﻟﻮدي ﻗﺒﺎﺋﻞ اﺑﺎد وو، دې ﺧﻠﻘﻮ د ﺗﻴﻤﻮر د ﻧﻤﺴﻲ ﺳﺮه ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻨ／ﻮﻧﻪ ﮐ７ي وو، ﻟﻴﻦ د ﻣﻠﺘﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺳﻴﺪ ﺧﻀﺮ د ( ﭘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ د ﻧﻤﺴﻲ ) ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ７ې وه او د ﻫﻐ ﾢ اﻃﺎﻋﺖ ﺋ３ ﻣﻨﻠﻰ ؤ، او دﻏﻪ وﺟﻪ وه ﭼ３ ﺗﻴﻤﻮر ﭘﻪ ﺧﭙﻠ３ واﭘﺴ９ ﮐ＋３ ﺳﻴﺪ ﺧﻀﺮ ﺧﺎن د ﺧﭙﻞ ﻃﺮف ﻧﻪ د ﻣﻠﺘﺎن او ﻻﻫﻮر ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻘﺮر ﮐ７و "(٩ .) .) د ﺗﻐﻠﻖ ﺧﺎﻧﺪان د ﮐﻤﺰورو او د اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر د ﺣﻤﻠ３ ﻟﻪ وﺟ３ ﭘﻪ ！ﻮل ﺷﻤﺎ ﻟﻲ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐ＋３ ﺑﺎﭼﺎ －ﺮدي ﺟﻮړه ﺷﻮې وه، ﭼﻮﻧﮑ３ ﻣﺮﮐﺰي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧ ﾢ ؤ ، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﺮه ﺳﻴﻤﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ اﻣﻴﺮان ﺧﭙﻠﻮاﮐﻪ وو . ﭼﾢ＇ ３ ﺋ３ ﭘﻪ زړۀ را ﺗﻠﻞ ﻫﻐﻪ ﺋ３ ﮐﻮل . دﻣﺤﻤﻮد ﺗﻐﻠﻖ د وﻓﺎت ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘﻪ ١:١٢ ع ﮐ＋３ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﺳﺮدار دوﻟﺖ ﺧﺎن ﻟﻮدي و！ﺎﮐﻠﻮ، ﺧﻮ ډ４ﺮ زر د اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﻣﻘﺮر ﮐ７ي ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻀﺮ ﺧﺎن ﭘﻪ دﻫﻠﻲ ﻗﺒﻀﻪ وﮐ７ه،او د ﺳﺎداﺗﻮ د ﮐﻮرﻧ９ ﺑﻨﻴﺎد ﺋ３ ﮐ ５＋ﻮد "( ١٠ ) ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ واﺋﻲ : :

ﮐـــــــــﻪ ﻧﺎﺳـــــــــﺘﻰ د ﻧﺎﻗﺎﺑـــــــــﻞ ﭘـــــــــﻪ ﺳـــــــــﺮﻳﺮ ﭘـــــــــﺎس دى ﭘـــــﻪ ﻣﻌﻨـــــﻲ ﮐ＋ـــــ３ ﺧﻨـــــﺪان ﺧـــــﺎن ﺷـــــﺎه ﻋﺒـــــﺎس دى ( 11 ) )

دﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ د دﺳﺘﺎر ﻧﺎﻣ３ د دوﺋﻢ ﻫﻨﺮ ( د ﻋﻠﻢ ﭼ３ ﮐﺴﺐ ﮐﻤﺎل ﺑﺎﻟ ﾢ ﺷﻲ ) ﻧﻪ اﺧﺴﺘ３ ﺷﻮې دى، دى ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﻣﺜﺎل ورﮐ７ى دى، ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻧﺎﻗﺎﺑﻠﻪ دى . دﻏﻪ ﺧﺒﺮه ﺳﻤﻪ ﻧ ﾢ ده ＄ﮑﻪ ﻫﻐﻪ ﭼ３ د ﺧﭙﻞ اﻗﺘﺪار ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺗﻠﻮ دﭘﺎره ﮐﻮم ﻣﻮﺛﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﮐ７ې وو ﻫﻐﻪ دد ۀ ۀ ﭘﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي،اﻟﺒﺘﻪ د ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ د وﻳﻨﺎ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﻫﻐﻪ ﻳﻮ ﺑﺪ－ﻤﺎﻧﻪ او ﻇﺎﻟﻢ ﺳ７ى ﺿﺮور .ؤ .ؤ " د ﺷﺎه ﻋﺒﺎس دور د 請ﻔﻮي ﺧﺎﻧﺪان زرﻳﻦ دور ﺑﻠﻠﻰ ﺷﻲ، د ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺪا ﺑﻨﺪه ﻧﻪ ﭘﺲ ﭼ３ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس د اﻳﺮان د ﺳﺮو او ﺳﭙﻴﻨﻮ ﻣﺎﻟﮏ ﺷﻮ، ﻧﻮ دﻏﻪ وﺧﺖ د ﻫﻐ ﾢ ﻋﻤﺮ اﻳﻠﻪ اووﻟﺲ ﮐﺎﻟﻪ ؤ ، د اﻳﺮان ﭘﻪ ﻗﻄﺒﻲ ﻟﻮﻳﺪﻳﺰ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺗﺮک ﻗﺎﺑﺾ ،ؤ او ﭘﻪ ﺧﺘﻴﺰ ﮐ＋３ ﺧﺮاﺳﺎن د اوزﺑﮑﻮ ﭘﻪ وﻟﻘﻪ ﮐ＋３ ؤ، ﻳﺎ د ﻫﻐ ﻮى د ﺣﻤﻠﻮ ＊ﮑﺎر ؤ، د ﻣﻠﮏ دﻧ ﻨﻪ اړى －７ى ﭘﻪ درز ﮐ＋ ３ روان ؤ، او د 請ﻮﺑﻮ اﻣﺮا ﻫﻢ ﺳﺮﮐﺸﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ７ې وه، ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ددﻏ請 ３ﻮرت ﺣﺎل ﭘﻪ ډ４ﺮه ﻫﻮ＊ﻴﺎرﺗﻴﺎ ﺳﺮه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وﮐ７ه، ﻫﻐﻪ د！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻣﺨﮑ＋３ د ﺗﺮﮐﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻟﻮظ ﻧﺎﻣﻪ وﮐ７ه او د اذرﺑﺎﺋﻴﺠﺎن، －ﺮﺟﺴﺘﺎن او ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﺋ３ ﺗﺮﮐﻮ ﺗﻪ ورﮐ７ه، دﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ د وﺧﺖ ﻧﻪ ﭼ３ ﭘﻪ اﻳﺮان ﮐ＋３ ﭘﻪ ا請ﺤﺎﺑﻮ ﮐﺮاﻣﻮ د ﺑﺪ وﺋﻴﻠﻮ ﮐﻮم ﻗﺒﻴﺢ رﺳﻢ راروان ؤ، ﻫﻐﻪ د ۀ ﺑﻨﺪ ﮐ７و، او

   -  6   

دا رﻧ， ﺋ３ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺗﺮﮐﺎن ﺗﺮ ډ４ﺮه ﺣﺪه ﻣﻄﻤﺌﻦ ﮐ７ل . ﮐﻠﻪ ﭼ３ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس د ﺧﺒﺘﻦ ﺳﺮﺣﺪ د ژﻏﻮرﻧ３ ﮐﺎر ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮو، ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺋ３ ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ وﮐ７ه، ﭘﻪ دﻏﻪ اوان د اوزﺑﮑﻮ ﻃﺎﻗﺘﻮر ﺣﮑﻤﺮان ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺎن ﻣ７ ﺷﻮى ؤ، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﭘﻪ ډ４ﺮه اﺳﺎﻧ９ ﺳﺮه ازﺑﮑﺎن د ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻪ و ا４ ﺴﺘ ﻞ او د 請ﻔﻮي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮﻳﺪوﻧﻪ ﺋ３ د ﻫﺮات او ﻣﺮو ﭘﻮرې ﭘﺮاﺧﻪ ﮐ７ل ...... ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ا－ﺮﭼ３ ﻳﻮ ﮐﺎﻣﻴﺎب او زﻳﺮک ﺣﮑﻤﺮان ؤ، وﻟ３ د اﻋﻈﻢ ﻟﻘﺐ د ﻫﻐ ﾢ ﺳﺮه ﺧﻮﻧﺪ ﻧ ﾢ ﮐﻮﻟﻮ، ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻫ ﻐﻪ ﺑ３ ﮐﭽﻪ ﻇﺎﻟﻢ او ﺷﮑﻲ ﻣﺰاج ﺳ７ى ("ؤ 12 .) .) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه اوږده ﻗﺼﻴﺪه ﮐ＋３ د ﻫﻨﺪ د ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ وار ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺎن ﮐ７ى دى،ﭘﻪ دﻏﻪ ﻗﺼﻴﺪه ﮐ＋３ ﻳﻮ ＄ﺎى واﺋﻲ : :

ﺑﻴــــــــﺎ ﻟــــــــﻪ ﭘﺴــــــــﻪ ﺳــــــــﮑﻨﺪر ﺷــــــــﺎه د ﻣﺤﻤــــــــﺪ ﺷــــــــﺎه ؤ ﭼـــــ３ ﭘـــــﻪ ﺗﺨـــــﺖ ﺋـــــ３ ﻳـــــﻮ ﻧﻴﻤـــــﻪ ﻣﻴﺎﺷـــــﺖ ﻣﻬﻠـــــﺖ ؤ ( 13)

ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ دد ې ﺷﻌﺮ ﻧﻪ وړا ﻧﺪې ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ د اﺑﺎﺑﮑﺮ ﭘﻪ ﻫﻨﺪ د ﺣﮑﻤﺮاﻧ９ ذﮐﺮ ﮐ７ى دى، ﮐﻮم ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻨﺪ د ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮد ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﺳﻢ دى ﺧﻮ ﭘﻪ د ې ﺑﺮه ذﮐﺮ ﺷﻮي ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ ﺑﺎﺑﺎ واﺋﻲ ﭼ３ د اﺑﺎﺑﮑﺮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺎه د ﻫﻨﺪ د واک وا－３ ﭘﻪ ﻻﺳﻮ ﮐ＋３ واﺧﺴﺘ３، ﺧﻮﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ داﺳ３ ﻧ ﾢ ﾢ دى ＄ﮑﻪ ﭼ３ د اﺑﺎﺑﮑﺮ ﻧﻪ ﭘﺲ د ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺎه ﭘﻼر ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺎﺳﺖ دى او ﭘﻮ ره ＇ﻠﻮر ﮐﺎﻟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺋ３ ﮐ７ى دى، ﻧ ﾢ ﭼ３ د ددﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺎه ﺑﺎدﺷﺎه ﺷﻮى دى . . د اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ﻟﻴﮑﻮال ﻟﻴﮑﻲ . . " ﭘﻪ ١٣٩٠ ع ﮐ＋３ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﻐﻠﻖ دﻳﻮ ﮐﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﭘﺲ دﻫﻐ ﾢ ﺗﺮۀ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﻗﺒﻀﻪ وﮐ７ه، او ﻫﻐﻪ ﺋ３ ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ＋３ واﭼﻮو، ﺷﺎﺋﺪ ﭼ３ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﻗﺎﺑﻮ ﮐ７ي وو، ﺧﻮ د＇ﻠﻮر ﮐﺎﻟﻪ ﻟﻨ６ ﺷﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘﻪ ﺣﻖ ورﺳ ﺪ５ . ( 14 ) ) دﻏﻪ رﻧ， ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ : :

ﺑﻴـــــــــــﺎ ﻧﻤﺴـــــــــــﻰ د ﻓﻴـــــــــــﺮوز ﺷـــــــــــﺎه ﻋﻼواﻟـــــــــــﺪﻳﻦ ؤ ﭼــــــــ３ ﺑــــــــﻪ ﺧﻠــــــــﻖ او ﭘــــــــﻪ ﮐــــــــﺮم دد ۀ ﺷــــــــﻬﺮت ؤ ( 15)

د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﺧﻠﺠﻲ د ﺷﻬﺮت وﺟ ﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻫﻐﻪ ﻟﻄﻒ وﮐﺮم ＊ﻮدﻟ３ ده، ﺧﻮ د ﺑﺮﻧﻲ د ا وﻳﻨﺎ ده :ﭼ３ :ﭼ３ " د ﻫﻐ ﾢ د ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺮه ﻧ ﾢ ﻟ／５ ﺪه او د ﻫﻐ ﾢ د ﻓﻄﺮت د ﺳﺨﺘ９ او ﺑ３ رﺣﻤ９ ﺳﻮب ﻫﻢ دﻏﻪ د ﻋﻠﻢ ﺳﺮه ﻧﺎﻟ／ﻲ وه، ＄ ﮑﻪ ﭼ３ ﻋﻠﻢ ﺳ７ي ﺗﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ او ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮزو ﮐﻮي . ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﻓﻄﺮي ﺑ３ رﺣﻤﻪ، ﻣﻐﺮور او ډ４ﺮ ﺳﺨﺖ ﻣﺰاج ؤ . ﻫﻐ ﻪ ﺑﻪ د ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪاز ﮐ＋３ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺳﺰا－ﺎﻧ３ ورﮐﻮﻟ３ . او ددﻏﻪ ﺳﺰا－ﺎﻧﻮ ﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻫﻴﭽﺎ ﻫﻢ ﻧ ﾢ ﺷﻮ ﻣﻨﻊ ﮐﻮﻟ３، ﺧﻮا ﮐﻪ ډ４ﺮ ﻧﺰدې ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺑﻪ ﺗﺮ ﻣﻴﻨ％ﻪ ﺷﻮ . ﻳﺎ ﺑﻪ د وﻳﻨ３ رﺷﺘﻪ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﻏﻠﻪ، ﺧﻮ د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﻻس ﭼﺎ ﻫﻢ ﻧ ﾢ ﺷﻮه ﻧﻴﻮې ." ( 16 ) )

   -    

ﺳﻮدا－ﺮو ﻟﻪ ﺑﻬﻴﻤﺎﻧﻪ ﺳﺰا－ﺎﻧ３ ورﮐﻮل، د دﻫﻠﻲ ﭘﻪ ﻋﻮاﻣﻮ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﮐﻮل،او د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﺰدې رﺷﺘﻪ داراﻧﻮﻗﺘﻠﻮل دده ﮐﺮﮐﮋن اﻋﻤﺎل وو، دﻏﻪ رﻧ， د ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ،ﻋﻤﺮ ﺧﺎن او ﻣﻨ／ﻮ ﺧﺎن وژل، اﻟﻎ ﺧﺎن ﻟﻪ زﻫﺮ ورﮐﻮل د ﺑﺎدﺷﺎه ﭘﻪ ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﻄﺮت －ﻮاﻫﻲ ورﮐﻮي، دا ﺧﺒﺮه ﭘ ﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎى ﺳﻤﻪ ده، ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ اوان داﻣﻴﺮاﻧﻮ ﺑﺎرﺑﺎر ﺑﻐﺎوﺗﻮﻧﻪ او د ﺳﺮﮐﺎري اﻓﺴﺮاﻧﻮ ﺷﻴﻄﺎﻧ９ د ﺑﺎدﺷﺎه د ﺳﺨﺖ ﻃﺒﻌﻴﺘ９ ﮐﺎﻓﻲ ﺟﻮاز ﭘﻴﺪا ﮐﻮي،ﺧﻮ ددې ﺳﺮه ﺳﺮه ددې ﻧﻪ ﻫﻢ اﻧﮑﺎر ﻧ ﾢ ﺷﻲ ﮐ ５ﺪى ﭼ３ د ﻫﻐ ﾢ ﺳﺰا－ﺎﻧ３ د ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﺗﺮ ﺣﺪه رﺳﻴﺪﻟ３ وې ." ( 17 ) )

" د ﺳﻠﻄﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻨﺘﻘﻤﺎﻧﻪ ؤ، ﻫﻐﻪ ﭼ３ ﺑﻪ ﻳﻮ ＄ﻞ د ﭼﺎ ﻧﻪ ﺑﺪ ﻇﻦ ﺷﻮ، ﻧﻮﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﺋ３ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﺘﻤﻮﻟﻮ ﮐ＋３ ﻳﻮه －７ۍ ﻫﻢ ﻧ ﾢ ﺿﺎﺋﻊ ﮐﻮﻟﻪ، دﻏﻪ ﺷﺎن ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻳﻮ ＄ﻞ ＇ﻮک ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ７و ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﺋ３ د ﻫﻐ ﾢ د را ا زادوﻟﻮ ﻫ６و ﺳﻮچ ﻫﻢ ذﻫﻦ ﺗﻪ ﻧﻪ راوﻳﺴﺘﻠﻮ، او －０ ﺷﻤ５ ﺑﺮ ３ －ﻨﺎه ﺧﻠﻖ ﻫﻐﻪ ﻣﺤﺾ ﭘﻪ دې وﺟﻪ ﭘﻪ ﺳﺰا ﮐ７ي وو ﭼ３ ﻫﻐﻮئ ﺑﺎدﺷﺎه ﻣﺠﺮم －２ﻠﻮ ." ( 18 ) ) ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﺗﻪ ﭼ３ ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺟﻼﻟﻲ اﻣﻴﺮاﻧﻮ د ﻣﺪد ﺿﺮور ت ؤ، ﻧﻮ ﺗﺮ ﻫﻐ３ ﭘﻮرې ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﻫﻐﻮ ى ﺗﻪ ﻣﻨﺼﺒﻮﻧﻪ او دوﻟﺘﻮﻧﻪ ورﮐﻮل، د ﻫﻐﻮ ى ﻧﺎزوﻧﻪ ﺋ３ وړل، ﻫﻐﻮ ى ﺗﻪ ﺋ３ ﻋﺰﺗﻮﻧﻪ اﻋﺰازوﻧﻪ ﺑﺨ＋ﻞ ﺧﻮ ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﭼ３ د ﻫﻐﻪ ﺗﺨﺖ ﻣﺤﻔﻮظ ﺷﻮ ﻧﻮ ﻫﻢ دﻏﻪ اﻣﻴﺮان وو ﭼ３ زﻣﮑ３ او ﺟﺎﺋﻴﺪادوﻧﻪ ﺋ３ ﺗﺮې واﺧﺴﺘﻞ، ＇ﻮک ﺋ３ اووژل او ＇ﻮک ﺋ３ ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ７ل، داد ﻫﻐ ﾢ د ﻓﻄ ﺮت ﻫﻐﻪ ﺧﻴﺮن واﻟﻰ او ﺧﭽﻨﻮاﻟﻰ ؤ، ﭼ３ د ﻫﻐ ﾢ ﾢ ﺿﻤﻴﺮ ﺋ３ ﺑ３ ﺣﺴﻪ ﮐ７ى ؤ، او ﻫﻐﻪ ﺋ３ دﻏﻪ رﻧ， ﮐﺮﮐﮋن ﮐﺎروﻧﻪ ﺗﻪ ﻟﻤﺴﻮﻟﻮ . ( 19 ) ) د اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮو د ﻟﻴﮑﻨ３ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ " ﻋﻼو اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ د ﮐﻮډ －ﺮو، ﺟﺎدو －ﺮو ﺳﺮه ډ４ﺮ ﻧﺎروا ﺳﻠﻮک ﮐﻮﻟﻮ او ﻫﻐﻮ ى ﻟﻪ ﺑﻪ ﺋ３ د ﺳﻨ／ﺴﺎروﻟﻮ ﺳﺨﺘﻪ ﺳﺰا ورﮐﻮﻟﻪ . " ( 20 ) ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ : :

ﺑﻴـــــــــﺎ ﻟـــــــــﻪ ﭘﺴــــــــــﻪ ﺷـــــــــﻤﺲ اﻟـــــــــﺪﻳﻦ دد ۀ ﭘﺎﻟــــــــــﮏ ؤ ﭼـــــــــــ３ ﭘـــــــــــﻪ ﺧﻠﻘـــــــــــﻮ ﺋـــــــــــ３ اواز د ﻋـــــــــــﺪاﻟﺖ ؤ ( 21)

" ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ اﻳﺒﮏ ﻏﻼم ؤ، ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ د ﺧﭙﻠﻮ زاﻣﻨﻮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﮐ７ى ؤ، وروﺳﺘﻪ ﺋ３ د زوم ﭘﻪ 請ﻮرت ﮐ＋３ زوى ﻫﻢ ﺟﻮړ ﺷﻮ، او ﮐﻠﻪ ﭼ３ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ا ４ﺒﻚ د ﻣﺮګ ﻧﻪ ﭘﺲ د ﻫ ﾢﻐ ﺧﭙﻞ زوى ارام ﺷﺎه ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﮐ＋ﻴﻨﻮﻟﻰ ﺷﻮ، ﻧﻮ ﻟ８ه ﻣﻮده ﭘﺲ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺷﻮه ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺟﻮ－ﻪ ﻧ ﾢ دى، ﻧﻮ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﺗﻪ د ﻣﻠﮏ اﺧﺘﻴﺎر ورﮐ７ې ﺷﻮ، دﻏﻪ وﺧﺖ د ۀ ﺗﻪ ＄ﻨ３ －ﻮرﻧﺮاﻧﻮ ډ４ﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﻴﺪا ﮐ７ل، وﻟ３ د ۀ ﭘﺴ３ ﺗﻮره راواﻧﺨﺴﺘﻠﻪ . ﺑﻠﮑ３ د رﺷﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ ﺋ３ ددﻏﻪ －ﻮرﻧﺮاﻧﻮ ﺳﺮﮐﺸﻲ ﺧﺘﻤﻪ ﮐ７ه، ﭘﻪ ﻓﻮ＄ﻲ ﻣﺪ ﮐ＋３ راﺟﭙﻮﺗﺎن ﻳﻮ ＄ﻞ ﺑﻴﺎ راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﮐ７ل . او د ﻫﻨﺪواﻧﻮ د ﺑﻐﺎوﺗﻮﻧﻮ ﺧﺒﺮ ﺋ３ واﺧﺴﺘﻮ . دﻏﻪ رﻧ， ﺋ３ د راﺟﭙﻮﺗﺎﻧﻪ او －ﻨ／ﺎ دواب ﭘﻪ اﺧﺴﺘﻠﻮ، ﺧﭙﻞ ﻣﻠﮏ ﭘﻪ اﻧﺪروﻧﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﮐ７و، د ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻮ او ﻣﺸﺎﺋﺨﻮ ﺳﺮه ﺋ３ ډ４ﺮ ＊ ﾢ ﺗﻌﻠﻘﺎت ﻗﺎﺋﻢ ﮐ７ل. ﭼ３ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ＋３ دد ۀ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ﺗ ﻪ ډ４ﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ

   -  8   

ورﺳ ﺪ５ . ددې ﻧﻪ ﻋﻼوه ﺋ３ د ﻳﻮ ﻣﺎﻫﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﺪان ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮارزم ﺷﺎه ﭘﻪ دﻫﻠﻲ ﮐ＋３ ﭘﻨﺎه ور ﻧﾢ ﮐ７ه، او دا رﻧ， ﺋ３ ﺧﭙﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﻣﻨ／ﻠﻮﻟﻮ د ﺣﻤﻠ３ ﻧﻪ وژﻏﻮرﻟﻮ، ددې ﻫﺮ ＇ﾢ ﻧﻪ ﺳﺮﺑ５ ﺮه ﻫﻐﻪ دﺑﺎﺳﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻟﻤﺴﺘﻨﺼﺮ ﺑﺎﷲ ﻧﻪ د دﻫﻠﻲ د ازادۍ او ﺧﭙﻠﻮاﮐ９ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺳ ﻨﺪ او ﺧﻠﻌﺖ واﺧﺴﺘﻠﻮ او ﺧﭙﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺋ３ ﺑ３ ﺣﺪه ﻓﺮاﺧﻪ ﮐ７و، ６ﻟﻨ ه دا ﭼ３ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﭙﻞ اﻗﺘﺪار ﮐ＋３ ډ４ﺮې ارز＊ﺘﻨﺎﮐﻪ －＂３ وﮐ７ې . او اﺳﻼﻣﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐ＋３ ﺋ３ د ﻫﻤﺎﻟﻴ３ ﻧﻪ ﺗﺮ ﻧﺮﺑﺪا ﭘﻮرې او د ﺳﻨﺪﻫ ـ ﻧﻪ ﺗ ﺮ ﺑﻨ／ﺎل ﭘﻮرې ﻋﻼﻗ３ ﺷﺎﻣﻠ３ ﮐ７ې، دو ﻣﺮه ﺳﺘﺮ او ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﺑﻨﻴﺎد ﮐ＋ﻴﻮدو ﭘﻪ ﺳﻮب ﻣﻮﻧ８ وﺋﻴﻠﻮ ﺷﻮ ﭼ３ دى د دﻫﻠﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﺑﻨﻴﺎد －ﺮو ＄ﻨ３ ﻳﻮ .ؤ .ؤ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐ＋３ د ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ د دور ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﻢ دﻏﻪ ؤ، ﮐﻮم ﭼ３ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺎن ﮐ７ې ﺷﻮ، وﻟﻲ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺋ３ ﭘﻪ ﻋﻮاﻣﻮ ﮐ＋３ د ﺷﻬﺮت او ﻧﺎﻣﻮرۍ وﺟﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ＊ﻮدﻟ３ ده، د ＇ﾢ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭼ３ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﾢ＇ ３１ ﻧﻪ واﺋﻲ. "" ( 22 ) ) ﻳﻮ ﺑﻞ ＄ﺎى ﮐ＋３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ د زوى ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ذﮐﺮ داﺳ３ ﮐﻮي . .

ﺑﻴــــــــــﺎ ﻟــــــــــﻪ ﭘﺴــــــــــﻪ ﻗﻄــــــــــﺐ اﻟــــــــــﺪﻳﻦ د ﻋﻼﺋــــــــــﻲ ؤ ﭼــــ３ ﻫﻤــــ ５ﺶ ﺋــــ３ ﻣــــﺦ ﭘــــﻪ ﻋــــﻴﺶ او ﭘــــﻪ ﻋﻴﺸــــﺮت ؤ ( 23)

د ې ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ د ﻋﻴﺶ و ﻧﺸﺎط ﺗﺬﮐﺮه ﮐﻮي ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭘ ﻪ ﺧﭙﻞ دور ﮐ３＋ د ﻋ５ﺶ و ﻋﺸﺮت ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻧﻮر ＇ ﾢ ﻧﻪ دي ﮐ７ي ﺑﻠﮑ３ ！ﻮل وﺧﺖ ﺋ３ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﺴﺘ９ ﮐ＋３ ﺗ５ ﺮ ﮐ７ى دى . وﻟ３ دﻟﺘﻪ دا ﺧﺒﺮه د ﻳﺎدوﻧ３ وړ ده ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻫﻨﺪ د ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮ ﮐﻮم ﺗﺮﺗﻴﺐ وار ذﮐﺮ ﮐﻮي د ﻫﻐ３ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﻧﻪ وړاﻧﺪې د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎﺷﻮم زوى ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺎﺳﺖ دى او درې ﻣﻴﺎﺷﺘ３ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺋ３ ﮐ７ى دى وﻟ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻐﻪ ﻧﻈﺮاﻧﺪاز ﮐ７ ى دى، ا－ﺮﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻗﺼﻴﺪه ﮐ＋３ د ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺎه د ﻳﻮې ﻧﻴﻤ３ ﻣﻴﺎﺷ ﺘ３ د ﺣﮑﻤﺮاﻧ９ ﺗﺬﮐﺮه ﮐﻮي ﻟﮑﻪ ﭼ３ واﺋﻲ : :

ﺑﻴــــــــﺎ ﻟــــــــﻪ ﭘﺴــــــــﻪ ﺳــــــــﮑﻨﺪر ﺷــــــــﺎه د ﻣﺤﻤــــــــﺪ ﺷــــــــﺎه ؤ ﭼــــ３ ﭘــــﻪ ﺗﺨــــﺖ ﺋــــ３ ﻳــــﻮه ﻧﻴﻤــــﻪ ﻣﻴﺎﺷــــﺖ ﻣﻬﻠــــﺖ ؤ ( 24)

ﺑﺎﺋﺪ ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ د ﻣﺎﺷﻮ م ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ زوى ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ددرې ﻣﻴﺎﺷﺘ５ﺰې ﻣﺨﺘﺼﺮې ﺣﮑﻤﺮاﻧ９ ذﮐﺮ ﻫﻢ ﮐ７ى وې ﻧﻮ داﺳ３ ﺑﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ د زﻧ％ﻴﺮﭘﻪ ﮐ７ﻳﻮ ﮐ＋３ وت ﻧ ﾢ ﭘﻴﺪا ﮐ５ .ﺪو .ﺪو دﻏﻪ ﺷﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎد اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ د دورې ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ : :

د ﻫــــــــــــــــــــﺎرون ﭘــــــــــــــــــــﻪ ﺧﻼﻓــــــــــــــــــــﺖ ﮐ＋ــــــــــــــــــــ３ دد ۀ ﻛـــــــــــــــــﺎر ؤ ، ﭘـــــــــــــــــﻪ رﻓﻌـــــــــــــــــﺖ ﮐ＋ـــــــــــــــــ３ ( 25)

   -  9   

دﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﻧ ﻪ ﺟﻮﺗﻴ８ي اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ د ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﭘﻪ دور ﮐ＋３ د ﻓﻘﻬ３ د ﮐﺎر ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ د ﻗﺒﻮﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺎم ﻣﺘﻤﮑﻦ ؤ، ﺣﻼﻧﮑ３ اﻣﺎم 請 ﺎﺣ ﺐ د ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻨﺼﻮرﻫﻤﻌﺼﺮ ؤ، او ﻫﻢ د ﾢﻫﻐ د ﾢﻫﻐ دورې ﺳﺮه ﻳ３ ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮﻟﻮ . ﭘﻪ دې ﻟ７ ﮐ＋３ د اردو اﻧﺴﺎﺋﻴﮑﻠﻮ ﭘﻴ６ﻳﺎ دا ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت د ﻟﻮﺳﺘﻮ وړ دي . . " د ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﭘﻪ دور ﮐ＋３ ﭼ３ د ﻧﻔﺲ زﮐﻴﻪ ورور اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻐﺎوت وﮐ７و ﻧﻮ اﻣﺎم 請ﺎﺣﺐ د ﻫﻐﻪ ﻣﻠ／ﺮﺗﻴﺎ وﮐ７ه، ﻣﻨﺼﻮر د اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ دﭘﺎره ﻫﻐﻪ ﺗﻪ د ﻗﻀﺎ ﻋﻬﺪه وړاﻧﺪې ﮐ７ه ﺧﻮ اﻣﺎم 請ﺎﺣﺐ ددﻏ３ ﻋﻬﺪې ﻗﺒﻠﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﻧﮑﺎر وﮐ７و او ﻣﻨﺼﻮر ﻫﻐﻪ ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ＋３ واﭼﻮو ." ( 26 ) ) " ﻣﻨﺼﻮر ﭼ３ اﻣﺎم اﻋﻈﻢ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ 146 ﻫــ ﮐ ＋３ ﻗﻴ ﺪ ﮐ７و ﻧﻮ دﻏﻪ وﺧﺖ د ﻫﻐ ﾢ ﺷﻬﺮت ﺗﺮ ﻟﺮې ﻟﺮې ﭘﻮرې رﺳ５ ﺪﻟ３ ؤ، او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺗ５ ﺮه ﺗ５ ﺮه د ﺑﻐﺪاد ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺣﻠﻘﻮ ﮐ＋３ ﺧﻮ ﻫﻐ ﾢ ډ４ﺮ زﻳﺎت ﺷﻬﺮت ﻟﺮﻟﻮ ３وﻟ. ３وﻟ. ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐ ﾢ ﻧﻪ ډ４ﺮ زﻳﺎت و ﺋ５ﺮ４ﺪﻟﻮ ، او ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﺋ３ ﭘﻪ ﻏﻠﻴﺐ ﮐﺸ３ زﻫﺮ ورﮐ７ل، او ﮐﻠﻪ ﭼ３ اﻣﺎم 請ﺎﺣﺐ ﺗﻪ ﭘﺘﻪ وﻟ／５ ﺪه ﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﺠﺪه ４ﭘﺮ ﻮت او ﺳﺎه ﺋ３ ورﮐ７ه . د اﻣﺎم 請ﺎﺣﺐ د ﻣﺮګ ﭘﻪ ﺧﺒﺮ！ﻮل ﺑﻐﺪاد وﺟ７ﻗ ﺪ５ ،ﭘﻨ％ﻮس زره ﮐﺴﺎن ﺋ３ ﭘﻪ ﺟﻨﺎزه ودر４ ﺪل، او ﭘﻴﻨ％ﾢ ＄ﻠﻪ ﻧﻮر د ﻫﻐ ﾢ ﺟﻨﺎزه ادا ﮐ７ې ﺷﻮه ." ( 27 ) ) دﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮري ﻣﻘﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ واﺋﻲ : :

داﺳــــــــــــــــــــــﻼم ﺑﺎدﺷــــــــــــــــــــــﺎه اول ﻣﻌﺰاﻟــــــــــــــــــــــﺪﻳﻦ ؤ ﭼـــــ３ ﻳـــــﻮ ﮐـــــﺎل ﺋـــــ３ ﭘـــــﻪ دﻫﻠـــــﻲ ﮐ＋ـــــ３ اﻗﺎﻣـــــﺖ ؤ ( 28)

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ددﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﻪ ﺑﺮﻳ＋ﻲ ﭼ３ ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ اﻟﻤﻌﺮوف ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻮري ﭘﻪ دﻫﻠﻲ ﮐ＋３ ﻳﻮ ﮐﺎل اﻗﺎﻣﺖ ﮐ７ى دى، وﻟ３ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻮاﻫﺪو ﻧﻪ دا ﺧﺒﺮه ＊ﮑﺎره ده ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ( دﻫﻠﻲ ) ﮐ＋３ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ ﮐﺎل ﻧ ﾢ د ى ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮ ى، ﺣﻘﻴﻘﺖ دادى ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﻨ％ﻠﺲ ﺣ ﻤﻠ３ ﮐ７ې دي،دوه ＄ﻠﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺎﺗ３ ﺧﻮړﻟ３ د ه او دﻳﺎرﻟﺲ ＄ﻠﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺷﻮ ى دى، دﻟﺘﻪ دا ﺧﺒﺮه د ﻳﺎدوﻧ３ وړ ده ﭼ３ د ﻫﻐﻪ د ﺣﻤﻠ３ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ رﻧ／３ وه ﺧﻮ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐ＋３ ﻧ ﾢ دى اﻳﺴﺎر ﺷﻮ ى ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ﻣﺨﻪ ﺗﻠﻠ ﻰ دى . د ﻧﻮر ﺗﻔﺼﻴﻞ دﭘﺎره دې د " ﺧﻼ請 ﺔ اﻟﺘﻮارﻳﺦ " 206 ، 207 ﻣﺨﻮﻧﻪ ( 29 ا) و د " ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻨﺪو ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن " 31 ﻣﺦ ( 30) وﮐﺘ ﻰ ﺷﻲ . .

ﻫﻢ دا رﻧ／３ د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ ﮐﻴﻘﺒﺎد د ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ ﻟ７ﮐ＋３ دﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺧﻴﺎل ＇ﾢ دا رﻧ／３ دى، واﺋﻲ : :

ﺑﻴـــــــــــــــــﺎ ﺳـــــــــــــــــﻠﻄﺎن ﻣﻌﺰاﻟـــــــــــــــــﺪﻳﻦ ﮐﻴﻘﺒـــــــــــــــــﺎد ؤ ور＇ﺨـــــــﻪ ﭼـــــــ３ ﻫـــــــﻢ 請ـــــــﻮرت او ﻫـــــــﻢ ﺳـــــــﻴﺮت ؤ ( 31)

د ﻣﻌﺰ اﻟﺪﻳﻦ ﮐﻴﻘﺒﺎدد ﺳﻴﺮت ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ددﻏ３ ﺧﻴﺎل ﺳﺮه د ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ اﺗﻔﺎق ﮐﻮل ﺳﻢ ﻧ ﾢ ＊ﮑﺎري ﻟﮑﻪ ﺑﺮﻧﻲ ﭼ３ ﻟﻴﮑﻲ . .

   -    

" ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻋﻴﺶ و ﻋﻴﺸﺮت ﮐ＋３ اړام ؤ، ﻫﻐﻪ ﻏﻮ＊ﺘﻞ ﭼ３ ！ﻮل ﺧﻠﻖ دې د ﾢﻫﻐ ﭘﻪ رﻧ， ﭘﻪ ﻋﻴﺸﻮﻧﻮ ﮐ＋３ اﺧﺘﻪ ﺷﻲ ". ( 32 ) ) ﻳ ﻮ ﺑﻞ ﻣﻮرخ ﻟﻴﮑﻲ : : د" دې ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دا را وو ﺗﻪ ﭼ３ ﻟﻮى، وړوﮐﻰ، ＄ﻮان، ﺑﻮډا،ﻋﺎﻟﻢ، ﺟﺎﻫﻞ، ﻋﺎﻗﻞ، ﻧﺎ ﭘﻮﻫﻪ، ﻫﻨﺪو، ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﺮض د ﻣﻌﺎﺷﺮې د ﻫﺮې ﻃﺒﻘ３ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮوﻧﮑ３ ﻳﻮ ﮐﺲ ﻫﻢ د درﺑﺎري ژوﻧﺪ د اﺛﺮ ﻧﻪ ﻣﺤﻔﻮط ﭘﺎﺗﻰ ﻧ ﾢ ﺷﻮ، او ﭘﻪ ﻫﺮه ﮐﻮ＇ﻪ ﮐ＋３ ﻳﻮه ﭘﺮي ﭘﻴﮑﺮه او ﭘﻪ ﻫﺮ ﺑﺎم ﻳﻮ ﻏﺰل ﺧﻮان ﭘﻪ ﻧﻈﺮ راﺗﻠﻮ، ﺑﻠﮑ３ ﺧﺒﺮه دې ﺗﻪ ورﺳ５ ﺪه ﭼ３ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻣﺼﻴﺒﺖ ﮐ ＋３ اﺧﺘﻪ ﺷﻮل او زاﻫﺪاﻧﻮ د ﻋﺒﺎدت ﻧﻪ ﻻس واﺧﺴﺘﻞ ." ( 33 ) ) دﻏﻪ رﻧ， اﻳﻢ. اے ﻗﺪوس د ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ دا اړخ ＇ﾢ داﺳ３ ﺟﻮﺗﻮي . . " دى ﻳﻮ ارام ﻃﻠﺒﻪ او ﻧﺎﻻﺋﻘﻪ زﻟﻤﻰ ؤ، ﭘﻪ ﻋﻴﺶ او ﻋﻴﺸﺮت ﮐ＋３ داﺳ３ ورک ﺷﻮ، ﭼ３ د ﻫﺮ ＇ﾢ ﻧﻪ ﺑ３ ﺧﺒﺮه ﺷﻮ، او دﻏﻪ د ﻣﻠﮏ ！ﻮل اﺧﺘﻴﺎرات دداﺳ３ ﺳﺎزﺷﻴﺎﻧﻮ اﻣﻴﺮاﻧﻮ ﻻس ﺗﻪ ورﻏﻠﻞ ﭼﺎ ﭼ３ ﺑﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ د ﮐﻴﻘﺒﺎد د ﺗﺨﺖ دﻟﺮې ﮐﻮﻟﻮ او ﺧﭙﻠﻪ د ﺑﺎدﺷﺎه ﮐ５ ﺪﻟﻮ ﻣﻨﺼﻮﺑ３ ﺟﻮړوﻟ３ ." ( 34 ) ) دﻟﺘﻪ ﻳﻮې ﺑﻠ３ ﺗ５ﺮوﺗﻨ３ ﭘﻠﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﺎم را－ﺮ＄ﻮل ﺿﺮوري －２ﻢ او ﻫﻐﻪ دا ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮي ﻗﺼﻴﺪه ﮐ＋３ د ﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴ ﺎث اﻟﺪﻳ ﻦ ﺑﻠﺒﻦ ﻋﺮف اﻟﻒ ﺧﺎن ﻳﺎدوﻧﻪ ﻧ ﾢ ده ﮐ７ي، ﭼﺎ ﭼ３ د ﮐﻴ ﻘﺒﺎد ﻧﻪ وړاﻧﺪې ﺑﺎدﺷﺎﻫﻲ ﮐ７ي ده،او ﭘﻮره ﺷﻞ ﮐﺎﻟﻪ او درې ﻣﻴﺎﺷﺘ３ ﺋ３ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐ７ى دى، وﻟ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺋ３ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن د ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐ＋３ ﺗﺬﮐﺮه ﻧ ﾢ ده ﮐ７ې او دا ﺷﺎن د ﺗﺎرﻳﺦ دﻏﻪ ﮐ７ۍ ﻟﻪ ﻣﻴﻨ％ﻪ وﺗ３ ده . دې ﻧﻪ ﻋﻼوه ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺗﺴﻠﺴﻞ ﮐ＋３ ﻋﻼواﻟﺪﻳﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻫﻢ ﻫ５ ﺮ ﮐ７ى دى، ﺣﺎ ﻻﻧﮑ３ د ﻫﻨﺪ وﺳﺘﺎن د ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻪ ＊ﮑﺎره ده ﭼ３ ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ دې زﻣﮑﻪ ＇ﻠﻮر ﮐﺎﻟﻪ او ﻳﻮه ﻣﻴﺎﺷﺖ ﺣﮑﻢ ﭼﻠﻮﻟﻰ دى . . ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﺛﺎﻧﻲ ﺗﻪ دﻓﻴﺮوز ﺷﺎه زوى وﺋﻴﻠ３ دى . .

ﺑﻴـــــــــﺎ ﺳـــــــــﻠﻄﺎن ﻏﻴـــــــــﺎث اﻟـــــــــﺪﻳﻦ د ﻓﻴـــــــــﺮوز ﺷـــــــــﺎه ؤ ﭼــــــــــ３ ﻧﻴــــــــــﻮﻟ３ ﻳــــــــــ３ ﻟــــــــــﻪ وروره ﻣﻤﻠﮑـــــــــــﺖ ؤ ( 35)

دﻟﺘﻪ دا ﺧﺒﺮه د ذﮐﺮ وړ ده ﭼ３ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ د ﻓﻴﺮوز ﺷﺎه زوى ﻧﻪ ﺑﻠﮑ３ ﻧﻤﺴﻰ ؤ، ﻧﻮﻣﻮړى ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻰ ﮐﾡ . ﻋﻠﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺎﺑﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل داﺳ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوي . . ﺗﺮﺟﻤﻪ " ５د ﻓ ﺮوز ﺷﺎه د ﻣﺮګ ﻧﻪ ﭘﺲ د ﾢﻫﻐ ﻧﻤﺴﻰ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﺗﻐﻠﻖ دوﺋﻢ ﭼ３ د ﻓﺘﺢ ﺧﺎن زوى ؤ، ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﮐ＋ﻴﻨﺎﺳﺖ . دى ﻳﻮ ډ４ﺮ ﮐﻤﺰورى او ﻧﺎﻻﺋﻘﻪ ﺣ ﮑﻤﺮان ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮ ." ( 36 ) ) ددې ﺷﻌﺮ د دوﺋﻤ３ ﻣﺼﺮﻋ３ ﺧﻴ ﺎل ﻫﻢ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺳﻢ ﻧﻪ دى، او ﻫﻐﻪ دا ﭼ３ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ د ﺧﭙﻞ ورور ﻧﻪ د اﻗﺘﺪار وا－３ ﻧ ﾢ وې ﺗﺮوړﻟ３ ﺑﻠﮑ３ ﻫﻐ ﾢ ﺗﻪ د ﺧﭙﻞ ﻧﻴﮑ ﾢ ﻧﻪ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮي ؤ . ﻟﮑﻪ 請ﺎﺣﺒﺰاده ﻋﺒﺪاﻟﺮﺳﻮل ﭼ３ ﻟﻴﮑﻲ : :

   -    

" د ﻓﻴﺮوز ﺷﺎه ﻧﻪ ﭘﺲ د ﻫﻐ ﾢ ﻧﻤﺴﻲ د ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﻟﻘﺐ اﺧﺘﻴ ﺎر ﮐ７و او ﭘﻪ ﺗﺨﺖ ﮐ＋ﻴﻨﺎﺳﺖ، د ﺧﭙﻠ３ ﻧﺎاﻫﻠ９ او ﻋﻴﺎﺷﻲ ﭘﻪ وﺟﻪ ﺗﺮې ﻣﻠﮑﻲ ﭼﺎرې ﭘﺎﺗ３ وې، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ د ﭘﻴ ﻨ％ ﾢ ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘﻪ ﮐﺎل ١٣٨٩ ع ﮐ＋３ ﺧﭙﻠﻮ اﻣﻴﺮاﻧﻮ دى ﻗﺘﻞ ﮐ７و ." ( 37 ) ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻳﻌﻘﻮب ﻟﻴﺚ د ﺣﮑﻮﻣﺖ دوراﻧﻴﻪ ﭘﻮره ﺳﻞ ﮐﺎﻟﻪ ﻳﺎد وي، واﺋﻲ : :

د ﻳﻌﻘــــــــــــــــــــــــــــﻮب ﭼــــــــــــــــــــــــــــ３ ﻫﻤــــــــــــــــــــــــــــﺖ دا ؤ ﭘــــــــــــــــﻪ ﻫﻤــــــــــــــــﺖ ﮐ＋ــــــــــــــــ３ ﺑــــــــــــــــ３ ﻫﻤﺘــــــــــــــــﺎ ؤ ﺳـــــــــــــــــــــﻠﻄﻨﺖ ﺋـــــــــــــــــــــ３ ؤ، ﺳـــــــــــــــــــــﻞ ﮐﺎﻟـــــــــــــــــــــﻪ ＇ـــــــــــــــــــﻮ ﮐﺮﺳـــــــــــــــــــ９ ﻟـــــــــــــــــــﻪ اﺳـــــــــــــــــــﺘﻘﻼﻟﻪ ( 38)

ﺧﻮ ﻳﻌﻘ ﻮب ﻟﻴﺚ ﻳﻮﻟﺲ ﮐﺎﻟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐ７ى دى ﻧ ﾢ ﭼ３ ددﻏﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻌﺮ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﻞ ﮐﺎﻟﻪ د ﺑﺎدﺷﺎﻫﻲ ﮐ７ې ده . ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺪاﻳﻮﻧﻲ ﻟﻴﮑﻲ " ددې ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﻮ ﭘﻪ وﺟﻪ د ﺑﻐﺪاد ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻟﻤﻌﺘﻤﺪ دى ﺑﺎﻏﻲ و－２ﻠﻮ، او وروﺳﺘﻪ دى د ﻳﻮﻟﺲ ﮐﺎﻟﻮ د ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﺑﻐﺪاد ﺗﻪ ﭘﻪ ﻻره ﭘﻪ 878 ع ﻣﻄﺎﺑﻖ 265 ﻫـ ﺣﻖ ورﺳ５ ﺪ، دد ۀ ﻧﻪ ﭘﺲ ﺋ３ ورور ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻟﻴﺚ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻮ . " ( 39 ) ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻟﻮ ى ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ دﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﻧﺎﻣﻪ دوه ＄ﺎﻳﻪ ﻫﺎﻣﻮن ﻟﻴﮑﻠﻲ ده، دا ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺋ３ وﻟﻮﻟﺊ . .

ﻣــــــــــــــــــــــــــــﺎﻣﻮن زوﻳــــــــــــــــــــــــــــﻪ د ﻫـــــــــــــــــــــــــــــﺎﻣﻮن ؤ ﭘــــــــــــــﻪ ﻫــــــــــــــﺮ ﻓــــــــــــــﻦ ﮐ＋ــــــــــــــ３ ذوﻓﻨــــــــــــــﻮن ؤ ( 40)

د ﺑﻐـــــــــــــــــــــــــــﺪاد ﺑﺎدﺷـــــــــــــــــــــــــــﺎه ﻣـــــــــــــــــــــــــــﺎﻣﻮن ؤ ﭼــــــــــــــــــــ３ ﭘــــــــــــــــــــﻪ ﻋﻘــــــــــــــــــــﻞ ذوﻓﻨــــــــــــــــــــﻮن ؤ ( 41)

ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل د ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ددﻏ３ اﺷﻌﺎرو د ＇７５ﻟﻮ ﻣﺤﺾ ﻣﻘﺼﺪ ﻫﻢ دﻏﻪ ؤ، ﮐﻮم ﭼ３ ﻣﺎ ددې ﻟﻴﮑﻨ３ ﭘﻪ اﺑﺘﺪا ﮐ＋３ ﭘﻪ وﺿﺎﺣﺖ ﺳﺮه ذﮐﺮ ﮐ７ى دى، ددې ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻧﻪ ﻋﻼوه د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﮐﻼم ﮐ＋３ ﻧﻮر ﻫﻢ داﺳ３ ＄ﺎﻳﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐ３ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻬﺎدﺗﻮﻧﻮ او ﺣﻘﻴﻘﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺑﺤﺚ ﮐﻴﺪې ﺷﻲ، زۀ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼ３ ＇７５ﻧﮑﺎر ﺑﻪ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻧﻮرې ＇７５ﻧ３ وﮐ７ي او داﺳ３ ﺑﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻤﻮن ﺗﻪ ﻧﻮرې ﻻرې ﺧﻼ３請 ﺷﻲ . .

∗∗∗

   -    

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﺧ＂ﮏ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻣﺮﺗﺒﻪ دو ﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨﺪ ،اداره اﺷﺎﻋﺖ ﺳﺮﺣﺪ ﭘﻴ＋ﻮر ١٩9٠ ء ، ٢7٢ ﻣﺦ (2 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، ٨٠٧ ﻣﺦ (3 ) اﻟﻘﺮان ، ﺳﻮره اﻟﻨﺴﺎء ، اﻳﺖ ٢٨ (4 ) ﻏﻨﻲ ﺧ＂ﮏ : ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ـ اﻓﻐﺎن ﻗﻮﻣﻲ ﺷﺎﻋﺮوﻓﻼﺳﻔﺮ ، ﭘﺸﺘﻮن ﮐﻠﭽﺮل ﺳﻮﺳﺎﺋ＂ﻲ اﺳﻼم اﺑﺎد ﺟﻨﻮري ٢٠٠٩ - ٧ ﻣﺦ (5 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ، ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨﺪ 7٩9 ﻣﺦ (6 ) ﮐﺎﮐﺎ ﺧﻴﻞ ﺳﻴﺪﺑﻬﺎدر ﺷﺎه ﻇﻔﺮ - ﭘ＋ﺘﺎﻧﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ – ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﮏ اﻳﺠﻨﺴﻲ ﭘﻴ＋ﻮر ، ٢٠١٢ ، ٣٧٣ ﻣﺦ (7 ) ﭼﻮدﻫﺮي ـ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ ﺧﺎن ، اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن وﻫﻨﺪـ ﻋﻠﻤﻲ ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻧﻪ ﻻﻫﻮر – ١٩٨٩ ع ، ١٢7 ﻣﺦ (8 ) ﻛﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ ﺎن ﺧ＂ﻚ، ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻛﺎﻣﻞ، 412 ﻣﺦ (9 ) ﭘ＋ﺘﺎﻧﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ از ﺑﻬﺎدر ﺷﺎه ﻇﻔﺮ ﮐﺎﮐﺎﺧﻴﻞ ٣٢9 ﻣﺦ ( 10 ) اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ، ( از ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ ﭼﻮﻫﺪري ) ١٢٣ ﻣﺦ ( 11 ) ﺧ＂ﮏ: ﺧﻮﺷﺤﺎل – دﺳﺘﺎر ﻧﺎﻣﻪ، ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﺎﺟﻲ ﭘﺮدل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐﻴ６ﻳﻤﻲ ﭘﻴ＋ﻮر، ١٩٩١ ع ٢٧ ﻣﺦ ( 12) ﺛﺮوت 請ﻮﻟﺖ . ﻣﻠﺖ اﺳﻼﻣﻴﻪ ﮐﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ . ﺣﺼﻪ دوم ، ٢7١، ٢7٣ ( 13 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ از دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ ، 7٩9 ﻣﺦ ( 14 ) اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ – از ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ ﭼﻮﻫﺪري ، :١١ ﻣﺦ ۍ ( 15 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ از دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ 7٩9 ﻣﺦ ( 16 ) ﺑﺮﻧﻲ، ﺿﻴﺎ اﻟﺪﻳﻦ . ﻓﺘﺎويٰ ﺟﻬﺎﻧﺪاري . ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻓﺴﺮ ﺑﻴ／ﻢ ، ﮐﺘﺎب ﻣﺤﻞ دﻫﻠﻲ ، ﺳﻦ اﺷﺎﻋﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي، ٣٣7، ٣٣9 ﻣﺨﻮﻧﻪ ( 17 ) ﮐ.ﻻل ３ ،اﻳﺲ . ﺧﻠﺠﻲ ﺧﺎﻧﺪان، ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎﺳﻴﻦ ﻣﻈﻬﺮ 請ﺪﻳﻘﻲ، ::٢ ﻣﺦ ( 18 ) ﻓﺘﺎويٰ ﺟﻬﺎﻧﺪاري . از ﺿﻴﺎ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮﻧﻲ . ٣٣٨ ﻣﺦ ( 19 ) ﺧﻠﺠﻲ ﺧﺎﻧﺪان از ﮐ ３ اﻳﺲ ﻻل . ٢:7 ﻣﺦ ( 20 ) ﺣﺒﻴﺐ ﻣﺤﻤﺪ . ﺧﺰاﺋﻦ اﻟﻔﺘﻮح، ﻧﺎﺷﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي ، ١٩٣٣ ع ، ١٢ ﻣﺦ ( 21 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ از دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ ، 7٩7 ﻣﺦ

   -  3   

( 22 ) ﺑﺎدﺷﺎه روم ، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﭘﻪ ﮐﻼم ﮐ＋３ ﻣﺬﮐﻮر ﺷﺨﺼﻴﺎت، د ﭘﻲ اﻳﭻ ډي ﻣﻘﺎﻟﻪ ٢٨٩، ٢٩٠ د ﻣﺨﻮﻧﻪ ( 23 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎ ن ﮐﺎﻣﻞ 7٩9 ﻣﺦ ( 24 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، 7٩9 ﻣﺦ ( 25 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻣﻞ ١٩7 ﻣﺦ ( 26 ) اردو اﻧﺴﺎﺋﻴﮑﻠﻮ ﭘﻴ６ﻳ ﺎ ، ﻓﻴﺮوز ﺳﻨﺰ ﻻﻫﻮر ، :١٩٨ ، 7: ﻣﺦ ( 27 ) اﻏﺎ اﺷﺮف ، ﻣﺸﺎﺋﺦ اﺳﻼم ، ﻣﻌﺎرج ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل ！ﺎون ﻻﻫﻮر، ار. زﻳ６ ﭘﻴﮑﺠﺰ ﻻﻫﻮر، ١٩٩٠ ، ٧٢ ﻣﺦ ( 28 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ ﺎن ﺧ＂ﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ 7٩9 ﻣﺦ ( 29 ) ﺑ＂ﺎﻟﻮي . ﺳﺠﺎن راﺋﾡ . ﺧﻼ請ﺘﻪ اﻟﺘﻮارﻳﺦ، ٠9:، ٠٧: ﻣﺨﻮﻧﻪ (30٠ ) ﻗﺪوس ، اﻳﻢ ېا. ، ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻨﺪو ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ، ٣١ ﻣﺦ ( 31 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ 7٩9 ﻣﺦ ( 32 ) ﺑﺮﻧﻲ . ﺿﻴﺎ اﻟ６ﻳﻦ، ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻴﺮوز ﺷﺎﻫﻲ، ١9٧ ﻣﺦ ( 33 ) ﻧﻈﺎﻣﻲ . ﭘﺮوﻓﻴﺴﺮ ﺧﻠﻴﻖ اﺣﻤﺪ، ﺳﻼﻃﻴﻦ دﻫﻠﻲ ﮐﾡ ﻣﺰﻫﺒﻲ رﺟﺤﺎﻧﺎت . ١٨٩ ﻣﺦ ( 34 ) ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن از اﻳﻢ ېا. ﻗﺪوس ٩: ﻣﺦ ( 35 ) ﮐﻠﻴﺎت ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ 7٩9 ﻣﺦ k.Ali , A New History of India – Pakistan up to 1526, Pakistan Book ( ٣9 ) Karachi ,1993, Pages 249,250 ( 37 ) ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎک وﻫﻨﺪ از اﻳﻢ ېا. ﻗﺪوس ، ١١٢ ﻣﺦ ( 38 ) ﺧ＂ﮏ. ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، اﺧﻼق ﻧﺎﻣﻪ ، ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ ، 7٠ ﻣﺦ ( 39 ) ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺪاﻳﻮﻧﻲ . ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻣﺸﺮق ، 7٢٨ ﻣﺦ ( 40 ) اﺧﻼق ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ ، 7١ ﻣﺦ ( 41 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، :9 ﻣﺦ

   -    

د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟ９ رواﻳﺖ اوﮐﻠﺘﻮري ﻋﻤﻞ Pashtun tradition and cultural action

* ډاﻛ＂ﺮ ﺑﺮﻛﺖ ﺷﺎه ﻛﺎﻛ７

Abstract:

Cultural processes have always been instrumental in shaping people’s peculiar attitudes and world views. As a creative act how cultural processes gets through a perpetual process of construction and deconstruction is one of the prime themes that has been discussed in this paper. In the first part of the paper, the author has carried out extensive epistemological overview to understand and articulate the fundamental concepts and dominant theories in the discourse. While in the second part an in-depth analysis has underpin circumstantial parameters and concrete pragmatic patterns that always influences cultures and traditions. How these patterns fit into the tradition of Pashtunwali; the unwritten code of Pashtuns is one of the main question, the paper unfolds.

د اﻧﺴﺎن او ﻓﻄﺮت ( ﻣﺤﻴﻂ ) ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﭼ３ ﻛﻮم ﺑﺎﻫﻤﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻛﻴ８ي او اﻧﺴﺎن ﭼ３ ﭘﻪ ﻳﻮۀ ﺧﺎص ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ﻛ＋３ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن او د ﺧﭙﻞ ﻧﺴﻞ د ﺑﻘﺎ دﭘﺎره ﻛﻮﻣ３ ﻫﻠ３ ＄ﻠ３ ﻛﻮي د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛ＋３ ډ４ﺮ اوزاروﻧﻪ، ﻣﺸﻴﻨﻮﻧﻪ، رواﺟﻮﻧﻪ، رﺳﻤﻮﻧﻪ او ﻋﺎدﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ وﺟﻮد ﻛ＋３ راﻏﻠﻲ دي . ﻛﻮم ارﺗﻘﺎﺋﻲ ﺳﻔﺮ ﭼ３ اﻧﺴﺎن ﻛ７ى دى د ﻫﻐﻪ ﺗﺮ ﺷﺎ ﻳﻮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ３ ﺷﻌﻮري ﻋﻤﻞ ﺷﺘﻮن درﻟﻮدﻟﯽ دى ﭼ３ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻋﻤﻠﻲ او ﻓﻜﺮي ﭘﻮﻫﻨﻪ ﻳ３ ﺳﻴﻮا ﻛ７ې ده . اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ３ ﺗﺠﺮﺑﺎﺗﻮ او ﭘﺮ ﻫﻐﻮی د ﻏﻮر و ﻓﮑﺮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ＋３ ﻧﻮي ﻋﻠﻮم، ﻣﻬﺎرﺗﻮﻧﻪ او روﺋ３ زده ﮐ７ې دي د ﮐﻮم ﭘﻪ ﺳﻮب ﭼ３ داﻧﺴﺎن د ﮐﺎر، ﻫُﻨﺮ او ﻓﮑﺮ ﻣﻌﻴﺎر او ذﻫﻨﻲ 請ﻼﺣﻴﺘﻮﻧﻪ ﻧﻮر اوﭼﺖ ﺷﻮي دي . . د ﻣ％ﻜ３ ﭘﺮ ﺳﺮ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺷﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻟﻜﻬﻮﻧﻪ ﻛﻠﻮﻧﻪ ا！ﻜﻞ ﺷﻮي دي . د ﻟﺮﻏﻮن ﭘﻮﻫﻨ３ ( اﺛﺎر ﻗﺪﻳﻤﻪ ) ﭘﻪ ډ－ﺮ ﮐ＋３ ﭼ３ ﮐﻮﻣ３ ﻧﻮ ې ﻫ）３ راﻣﻨ＃ ﺗﻪ ﺷﻮې دي ﻫﻐﻪ دا ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺮ＇５ﺮه ﮐﻮي ﭼ３ ډ４ﺮ ﻧﻮم ورﮐﻲ ﻣﺪﻧﻴﺘﻮﻧﻪ او ﺗﻬﺬﻳﺒﻮﻧﻪ ﭼ３ ډ４ﺮ ﭘﺨﻮا ﻳ３ ﺷﺘﻮن درﻟﻮد ﺧﻮ ﻧﺨ＋３ ﻧ＋ﺎﻧ３ ﻳ３ دﻧ７ۍ د ﻣﻌﻠﻮم ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﭘﺎ１ﻮ ﻛ＋３ ﻧﾢ دي ﺧﻮﻧﺪي ﺷﻮې . ﭘﻴ＂ﺮزوا！ﺴﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ (Ideas, A History from Fire to Freud) ﮐ＋３ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺨﻴﻞ او ﻣﻔﮑﻮرود (60000-40000 ) ﮐﻠﻮﻧﻮﭘﻮرې ﺗﺎرﻳﺦ ＇７５ﻟﯽ دی . ددې اﺛﺮ ﭘﻪ ﭘ５ﻞ ﮐ３＋ د اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻓﮑﺎرو د ز８４ون ﭘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻮ ＄ﻐﻠﻨﺪ ﻧﻈﺮ اﭼﻮل ﺷﻮى دى . ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :

* Lecturer, Department of Pashto, University of Balochistan, Quetta

   -    

“Cave art and carvings in abundance 60,000-40000 ago, domestications of plants and animals 14,000-6000 years ago, First use of clay for dwelling 11,000 BC: First writings in India 5500 BC, Gilgamesh first imaginative epic 2900 BC, first legal code 2100 BC and the wheel came into being in 2000 BC” (1).

ژﺑﺎړه : “ ددې اﺛﺮ ﻟﻪ روﻳﻪ ﺛﺎﺑﺘﻴ８ي ﭼ３ ﭘﻪ ﻏﺎرو ﮐ＋３ دﻣﻮﻧﺪل ﺷﻮي ا رټ ﻧﺨ＋３ ﻟﻪ 40000 ＇ﺨﻪ ﺗﺮ 60000 ﮐﻠﻮﻧﻮ ﭘﻮرې ﭘﺨﻮاﻧ９ دي . ﻟﻪ دې وروﺳﺘﻪ د ＄ﻨﺎورو د ﮐﻮرﻧﻲ ( ﺧﺎﻧ／ﻲ ) ﮐﻮﻟﻮ ﺗﺎرﻳﺦ د 14000 ﮐﺎﻟﻪ او ﭘﻪ اول ＄ﻞ د ﺧ＂ﻮ د وداﻧﻴﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ رواج ﮐﺎﺑﻮ 11000 ﮐﻠﻮﻧﻪ، ﻟﻮﻣ７ ی ＄ﻞ ﻟﻴﮏ 5500 او د －ﻞ －ﺎﻣ５（ اوﻟﻨ９ ﺣﻤﺎﺳﻪ 2900 د ﻣ５ﻼد ＇ﺨﻪ ﭘﺨﻮا ﮐﻠﻮﻧﻪ زړه ا！ﮑﻞ ﺷﻮې ده . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول اوﻟﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دﺳﺘﺎوﻳﺰ 2100 ﻣ５ﻼد ＇ﺨﻪ ﭘﺨﻮا ﮐﻠﻮﻧﻪ او ﭘﺎﻳﺎ( ﭘﻬﻴﻪ ) 2000 ﻣ５ﻼد ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺧﻮا ﮐﻠﻮﻧﻮ وړاﻧﺪې ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺷﻮې ده ”. داﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ او ارﺗﻘﺎ ء ﻣﻨﺰﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ＋３ داﻧﺴﺎن د ﻓﻄﺮت د ﺟﺒﺮ ＇ﺨﻪ د ﺧﻼ請ﻮن ﺗﺎرﻳﺦ دی . اﻧﺴ ﺎﻧﺎﻧﻮ د ﻓﻄﺮت ﻟﻪ ﺟﺒﺮه ﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻣﺒﺎرزه ﮐ７ې ده. ددې ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ３ ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ ﺳﻮﺑﻪ ﻫﻐﻪ دﺧﭙﻠﻮﻃﺒﻌﻲ، ﻓﮑﺮي، روﺣﺎﻧﻲ اوذوﻗﻲ ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮاواړﺗﻴﺎؤ د ﭘﻮره ﮐﻮﻟﻮ اوﭘﺮ ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﺑﺮ ﻻﺳ ﻲ ５ﮐ ﺪو ﻟﻪ ﭘﺎره د ژوﻧﺪ او ژواک ﻻرې ﭼﺎرې وﺿﻊ ﮐ７ي دي . داﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ دﻏﻪ ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ ﻫ）３ د ﮐﻠﺘﻮري ﻋﻤﻞ ﭘ５ﻼﻣﻪ و－ﺮ＄５ﺪې اواﻧﺴﺎن د ﻳﻮ ۀ ﮐﻠﺘﻮري، ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺳﺎدار ﭘﻪ ﺣ５ﺚ د ﺧﭙﻠﻮ اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﭘﺎره ﺗﻬﺬﻳﺐ اوﮐﻠﺘﻮر ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ７ل . . د ﻳﺎدوﻧ３ وړ ده ﭼ３ د ﻧ７ۍ زﻳﺎﺗﺮه ﭘﻮﻫﺎن ﮐﻠﺘﻮر او ﺗﻬﺬﻳﺐ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﻟﺤﺎظ ﻳﻮ －２ﻲ . د دﻏﻮ ！ﮑﻮ ﺳﺮه ﺗ７ﻟ３ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ د ＄ﺎﻧ／７ې ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻧﻈﺎم او ژﺑ３ ﺳﺮه ﻫﻢ اړه ﻟﺮي . د اردوُ ژﺑ３ ﺗﮑ７ه ﻟﻴﮑﻮال ﺳﺒﻂ ﺣﺴﻦ د ﮐﻠﺘﻮر ﺗﻌﻠﻖ د زراﻋﺖ ﺳﺮه ＊ﻮدﻟﯽ د ى او ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻳ３ د ＊ﺎر او ﻣﺪﻧﻴﺖ اوﻻد －２ﻠﯽ دی . ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ “  
” ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻲ :        " #$%&  '( '%)  *$ '+  , -.$         !
 /0 1 2-34%567"89/0:; ( ژﺑﺎړه “) ﭘﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰي ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره ！ﮑﯽ ” ﮐﻠﺘﻮر “ ﮐﺎرول ﮐ８５ي . ﮐﻠﺘﻮر د ﻻﻃﻴﻨﻲ ژﺑ３ ﺗﻮری د ى ﭼ３ ﻟﻐﻮي ﻣﻌﻨﺎ ﻳ３ ده ز“ راﻋﺖ د ﺷﺎﺗﻮ د ﻣﭽ５ﺎﻧﻮ ﻳﺎ د ر４ﺸﻢ د ﺧﺴﻤﺎﻧﺎﻧﻮ د ودې ﻋﻤﻞ، ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎ ذﻫﻨﻲ ا請ﻼح وﺗﺮﻗ９ او د ﮐ＋ﺖ ﮐﺮوﻧﺪې و ﻋﻤﻞ ﺗﻪ وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي ”. ”. ﺧﻮ ＄ﻨ３ ﻋﻠﻮم ﻟﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﻮﻫﻨﻪ، ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨﻪ او ﻧﻮر ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﻠﻮم د دواړو ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﻳﻮ ＊ﮑﺎره ﺗﻮﭘ５ ﺮ وړاﻧﺪې ﮐﻮي . د ﻣﻌﻨﺎ او ﻣﻔﻬﻮم ﻟﻪ ﻟﺤﺎﻇﻪ دا دواړه ！ﮑ３ ﺳﺮه ورﺗﻪ دي اود اﻧﺴﺎﻧﻲ ژوﻧﺪ، ﺳﻮچ، ﺗﺨﻠﻴﻘﺎﺗﻮ او روﺋﻴﻮ ﺳﺮه ﻧ５ﻎ ﺗ７ون ﻟﺮي . ﺳﺒﻂ ﺣﺴﻦ وړاﻧﺪې ﻟﻴﮑﻲ:

   -  6   

<=<>?@A"B$@C  ! DE    O$P Q F G> H $% I JK  H   LM N4 [\!%@$]  @U5% @0V$@%WXY RS-R$T 
 M^K_$` ژﺑﺎړه: ” ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ＋３ ﺗﻬﺬﻳﺐ د ﻋﺮﺑﻲ ژﺑ３ ﺗﻮری دى ﭼ３ ﻣﻌﻨﺎ ﻳ３ د درﺧﺘﻮ او وﻧﻮ ﺗﺎﮐﺒﻴﺮي ﻳﺎ ＊ﺎخ ﺗﺮاﺷﻲ ﮐ ﻮل دی . د اﻋﻤﻞ د درﺧﺘﻲ د ﺑﻘﺎ او ﻓﺼﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻزﻣﻲ وي . ﻫﻢ دﻏﻪ ﺗﻮری ﭘﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ＊ﺎﻳﺴﺖ، ا請ﻼح او ودې ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﮐ＋３ ﮐﺎرﻳ８ي او ﭘﻪ اردو ﮐ＋３ ﺗﻬﺬﻳﺐ د ＊ﻮاﺧﻼﻗﻮ، ＊ﾢ ﺧﻮی او ﺧﺼﻠﺖ او ﻏﻮره ﻋﺎدﺗﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﮐﺎرول ﮐ８５ي “ . ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻧﺴﺎن د ﺧﭙﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺷﻌﻮر ﭘ ﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل د ﺑﺪﻟﻮن د دواﻣﺪاره ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﻻرې ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐﻮي او د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫﻐﻪ د ﻓﻄﺮت او ﻣﻌﺎﺷﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د ژوﻧﺪ او ژواک ﻻرې ﭼﺎرې، ﻋﻠﻮم ﻓﻨﻮن، ﻋﻘ５ﺪې، ﮐﺮﮐ３ ﮐ８ﻧ３، ﻗﺪروﻧﻪ و رﺳﻤﻮﻧﻪ او روﻳ３ ﺟﻮړوي . . د اردُو ژﺑ３ ا وادب ＇７５وﻧﮑﻰ ډاﮐ＂ﺮ ﺟﻤﻴﻞ ﺟﺎﻟﺒﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ“ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧ ﯽ ﺛﻘﺎﻓﺖ ” ﮐ＋３ د ﺗﻬﺬ４ﺐ او ﺛﻘﺎﻓﺖ دواړو ﻟﻪ ﭘﺎره ！ﮑﯽ “ ﮐﻠﺘﻮر ” ﮐﺎروي، ﻫﻐﻪ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ:  -3g#hi- Mbc'de$f>a M _jk67'lmnopqrK$@0%$s-t%$%u$ ~    07 }z /{ | - /0 vw x % [y  i -   „ ƒ $‚ !€op ژﺑﺎړه: ” ﭘﻪ ﻟﻐﺎﺗﻮ ﮐ＋３ ﺗﻬﺬﻳ ﺐ ﭘﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻌﻨﺎوو ﮐ＋３ اﺳﺘﻌﻤﺎ ﻟﻴ８ي، ﭼ３ ﭘﻪ ﮐ＋３ ﺧﻮش اﺧﻼﻗﻲ، دود درک، －ﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﺷﺎﻣﻞ دي، او د ！ﮑﻲ “ ﺛﻘﺎﻓﺖ ” زورد ﺧﻠﻘﻮ د ذﻫﻨﻲ 請ﻔﺎﺗﻮﺳﺮه ﺗ７ون ﻟﺮي، ﭼ３ د ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن او د زده ﮐ７ي د ﻋﻤﻞ اﺣﺎﻃﻪ ﮐﻮي . ﻣﺎ دﺗﻬﺬﻳﺐ او ﺛﻘﺎﻓﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻔﻆ “ ﮐﻠﺘﻮر” ﮐﺎروﻟﯽ دی.“ ﭘﻪ دې ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐ＋３ ﺑﻪ ا請ﻄﻼﺣﺎت “ ﮐﻠﺘﻮر اورواﻳﺖ ” ﭘﻪ وار وار ز ﻣﻮﻧ８ و ﻣﺨﺘﻪ را＄ﻲ . ＄ﮑﻪ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﻳﻮ ＇ﾢ ﺗﻔﺼﻴﻞ وړاﻧﺪې ﮐﻮل ﺑﻪ ﺑ３ ＄ﺎﻳ ﻪ ﻧﾢ وي . . د ﻋﻠﻢ اﺷﺘﻘﺎق د آن ﻻﻳﻦ ﻗﺎﻣﻮس ﮐ＋３ د ﮐﻠﺘﻮر ﺗﻌﺮﻳﻒ داﺳ３ را ﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮ ى د .ى .ى “Culture is derived from Latin and literally means for cultivation” (5).

ژﺑﺎړه “: ﮐﻠﺘﻮر” د ﻻﻃﻴﻨﻲ ژﺑ３ ا請ﻄﻼح ده ﭼ３ ﻣﻌﻨﺎﻳ３ ﮐﺮّ“َ ﻧﻪ، ﮐ＋ﺖ اوﮐﺮوﻧﺪه ﮐﻮﻧﻪ “ده . . “ده د ﻋﻠﻢ اﺷﺘﻘﺎق ﻫ( ﻐﻪ ﻋﻠ ﻢ ﭼﻪ دﻟﻐﺎﺗﻮ ر４＋３ ＇ ７５ي ) ﻟﻪ روﻳﻪ دﻏﻪ ﺗﻮری ﮐﻠﺘﻮر د“ ودې او روزﻧ３ ” ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎو ﮐ＋３ راوړل ﺷﻮى دى . اول ＄ﻞ ﭘﻪ 7: ﻣﻴﻼدي ﮐﺎل ﻛ＋３ دروم ﻓﻠﺴﻮف “ ﺳﻴﺴﺮو” ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ Tikslian) (Disputation ﮐ＋３ دﻓﻠﺴﻔﻴﺎ ﻧﻪ ﻓﮑﺮ او روﺣﺎﻧﻲ ودې او روزﻧ３ د ﭘﺎره راوړ ى دى . د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮐﺮدار ﺗﺮاﺷﻠﻮ

5   -  5   

اود ذﻫﻦ “ ودې ” ﺗﻪ دﮐ＋ﺖ او ﮐﺮوﻧﺪې ﺳﺮه ﻧﺴﺒﺖ ورﮐﻮل ﻣﻨﺎﺳﺐ ＊ﮑﺎري . دﻏﻪ ﺗﻮری و اﻧ／ﺮ４ﺰي ژﺑ３ او ادب ﺗﻪ د ﻧﻮﻟﺴﻤ３ ﭘ７５ۍ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ＋３ داﺧﻞ ﺷﻮی دې او ﺑﻴﺎ د ﻳﻮرپ د ﺑﻴﺪاری ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ دﻏﻪ ﺗﻮری دﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻮ ﻟﻪ ﻟﺤﺎﻇﻪ د ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ３ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮى د .ى ﻗﺎﻣﻮس Online Merriam) (Webster ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : “The customary beliefs, social forms, and material traits of a racial, religious, or social groups also: the characteristic features of everyday existence (as diversions or a way of life) shared by people in a place or time” (6). ژﺑﺎړه : ﮐﻠﺘﻮر د ﻳﻮې ﻧﺴﻠﻲ، ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ ！ﻮﻟﻨﻴﺰې ډﻟ３ و رﺳﻤ３ ﻋﻘﻴﺪو، ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ډوﻟﻮﻧﻮ او ﻣﺎدي ﻣ５ﻼﻧﺎﺗﻮ ﺗﻪ وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي ، ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﻣﻌﻨﺎ د ﻳﻮې ﺳﻴﻤ３ د ﺧﻠﻘﻮ ﭘﻪ ﻳﻮ ۀ ﺧﺎص وﺧﺖ ﮐ＋３ د ژوﻧﺪ ﻻرو ﭼﺎرو ﺗﻪ ﻫﻢ ﮐﻠﺘﻮر وﺋﻴﻠﯽ ﺷﻮ . ﮐﻠﻪ ﭼ３ ﮐﻠﺘﻮر د ودې او ＊ﻮوﻧ３ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﮐ＋３ راوړل ﺷﻲ ﻧﻮ د ﮐﻠﺘ ﻮر او ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻮر ژور ﺷﻲ. ﭘﻪ ﻫﻢ دې ﻗﺎﻣﻮ س ﮐ＋３ وړاﻧﺪې د ﮐﻠﺘﻮر او ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﻳﻮ ﻧﺰدې ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ داﺳ３ ﺑﻴﺎن ﺷﻮ ى د .ى “The act of developing the intellectual and moral faculties especially by education”(7). ژﺑﺎړه : “ ﮐﻠﺘﻮر د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﻻرې د اﻧﺴﺎﻧﻲ ذﻫﻨﻴﺖ اﺧﻼﻗﻮ او ذﻫﻨﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﻓﺮاﺳﺖ د ودې ﻋﻤﻞ ﺗﻪ وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي ” ” ﻫﺴ３ ﺧﻮ د ﺑ５ﻼ ﺑ５ﻠﻮ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ روﻳﻪ ﮐﻠﺘﻮر ＄ﺎﻧ／７ي ﻣﻌﻨﺎوي ﻟﺮي ﺧﻮ ﺑﺮ ﻃﺎﻧﻮي ﺑﺸﺮ ﭘﻮه ４ا ６ورډ ﺑﻲ ！５ﻠﺮ (Edward B. Tailar) ﭘﻪ اول ＄ﻞ ﭘﻪ ١٨٧١ ء ﻣﻴﻼدي ﮐﺎل ﮐ＋３ دﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮﻳﺎت ﭘﻪ ﭼﻮﮐﺎټ ﮐ＋３ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ (Ancient Culture) ﺗﺼﻨﻴﻒ ﮐ７و، ﭘﻪ دﻏﻪ اﺛﺮ ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ د ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : "By culture we mean all those historically created designs for living, explicit and implicit, rational, irrational, and nonrational, which exist at any given time as potential guides for the behavior of men"(8). “ ﮐﻠﺘﻮر د４ﻮې ！ﻮﻟﻨ３ دﻋﻠﻮﻣﻮ، اﻋﺘﻘﺎداﺗﻮ،ﻳﺮو، ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ، دود دﺳﺘﻮر، ا رټ او اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺪروﻧﻮ ﻧﻮم دى . . ﻟﻪ ﮐﻠﺘﻮر ＇ﺨﻪ ز ８ﻧﻣﻮ ﻣﺮاد دژوﻧﺪ ﺗ５ﺮوﻟﻮ ﻫﻐﻪ ﺑﺸﭙ７ه ډﻳﺰاﻳﻦ دى ﭼ３ دﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﻻرې د ﺧﻠ ﻘﻮ ﺧﻮ＊ﻲ ﻧﺎ ﺧﻮ＊ﻲ، ﻋﻘﻠﻲ او ﻏ５ﺮ ﻋﻘﻠﻲ روﻳ３ ﺟﻮړوي .” .” د ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻛﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ ﺑ５ﻼ ﺑ５ﻞ ﻧﻈﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﺧﻮ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻧﻈﺮوﻧﻮ ﻛ＋３ ﺗﺮ ډ４ﺮه ﺣﺪه ﭘﻮرې ﻳﻮواﻟﻰ ＊ﻜﺎري . ﭘﻪ ﻟﻨ６و ！ﻜﻮ ﻛ＋３ ﻛﻠﺘﻮر د اﻧﺴﺎن د ژوﻧﺪ د ﻫﺮ اړخ اﺣﺎﻃﻪ ﮐﻮي ﭼ３ ﭘﻪ ﮐ＋３ داﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ روﻳ３، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او اﻧﻔﺮادي ﺳﻮچ او ﻋ ﻤﻞ، دروز－ﺎر، ﭘ５ﺪاوار او！ﻮﻟﻨﻴﺰ ژوﻧﺪ، ﻣﺬﻫﺐ او زده ﮐ７ي ادارې، دﻏﻢ ،ډم وادۀ، ﮐﻮزدې، ﭘﻮر وﺗﻮر، ！ﻨ， ！ﮑﻮر، روغ وﺟﻮړ، ﻣﺮګ وژوﻧﺪ ﻟﻨ６ه دا ﭼ３ د ژوﻧﺪ د ﻫﺮ اړخ ﺑﺸﭙ７ه اﻧ％ﻮر ﭘﻪ ﮐ＋３ ﻟﻴﺪل ﮐ８５ي . .

5   -  58   

ﻟﻪ دې ＇ﺨﻪ ﻣﻮﻧ８ دا اﻧﺪازه ﻫﻢ ﻟ／ﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﭼ３ ﮐﻠﺘﻮر د！ﻮﻟﻨﻴﺰ ژوﻧﺪ ﻫﻐﻪ زړ ه او ﭘﺨ ﻮاﻧ９ درﺧﺘﻪ ده ﭼ３ ر４＋３ ﻳ３ د و－７و ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻌﻮرﮐ＋３ ＊ﺨ３ دي . زﻳﺎﺗﺮه ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎن ﮐﻠﺘﻮر ﺗﻪ ﮐُﻞ واﻳﻲ اود ！ﻮﻟﻨ３ او و－７و د ژوﻧﺪ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ددې ﺟﺰ ﺑﻮﻟﻲ . د ！ﻮﻟﻨ３ ﻣﺎدي، ذﻫﻨﻲ، ﺧﺎرﺟﻲ او داﺧﻠﻲ ！ﻮﻟ３ ﺑﺮﺧ３ ددې درﺧﺘﻲ ＇ﺎﻧ／ﻲ دې . ډاﮐ＂ﺮﺟﻤﻴﻞ ﺟﺎﻟﺒﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ ﮐ＋３ ﻣﺦ ﺗﻪ ﻟﻴﮑﻲ: j  -j†g%[y-‡ˆ%‰Ši [/‹  $`%j@\4[Ž$%@-‘’- @$“-t%$ - u$-Œ% x-j $%
  ƒ”@[•–&$`@—˜? ™˜š ( ژﺑﺎړه “): ﮐﻠﺘﻮر د ﻫﻐﻪ ﮐﻞ ﻧﻮم دی، ﭼ３ ﭘﻪ ﮐ＋３ ﻣﺬﻫﺐ، و ﻋﻘﺎﻳﺪ، ﻋﻠﻮم او اﺧﻼﻗﻴﺎت ، ﻣﻌﺎﻣﻼت او ﻣﻌﺎﺷﺮت، ﻓﻨﻮن و ﻫﻨﺮ ، رﺳﻢ ورواج، اﻓﻌﺎل ارادي، ﻗﻮاﻧﻴﻦ ، د ﺳﺎﻋﺖ ﺗ５ﺮوﻟﻮ او ﻟﻮﺑﻮ ﻃﺮزوﻧﻪ او ！ﻮل ﻋﺎدﺗﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼ３ ﻳﻮ و－７ی ﻳ３ د ！ﻮﻟﻨ３ د ﻳﻮ ۀ ﻓﺮد ﭘﻪ ﺣ５ﺚ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي“. ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﭘﻪ دوو ﺑﺮﺧﻮ ﮐ＋３ و４ﺸﻞ ﮐ８５ي ﭼ３ ورﺗﻪ ﻣﺎدي ﮐﻠﺘﻮر او ﻏ５ﺮ ﻣﺎدي ﮐﻠﺘﻮر وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي . ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﺦ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﺷﻲ .

د ﮐﻠﺘﻮراو رواﻳﺖ ﺗﺨﻠﻴﻖ او رﻏ＋ﺖ :

ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ－ﻪ دﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭼ３ ﮐﻮﻣ３ ﻋﻠﻤﻲ ＇７５ﻧ３ ﻣﺦ ﺗﻪ راﻏﻠ３ دي ﻫﻐﻪ ﮐﻠﺘﻮر او ﺗﻬﺬﻳﺐ داﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺗ ﺨﻠﻴﻘﻲ او ﺗﻨﻘﻴﺪي و請ﻒ ﭘ５ﻼﻣﻪ －２ﻲ . او ﺑﻞ دا ﭼ３ د ﻧ７ۍ ﭘﺮﺳﺮ ﻫﻴ＆ داﺳ３ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﺧﭙﻞ ＄ﺎﻧ／７ى ژوﻧﺪ دود او ﮐﻠﺘﻮر ﻳ３ ﻧﾢ وي ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ７ی . ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ ＄ﻨﺎور د ﺧﭙﻠﻮ ﺟﺒﻠﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ＋３ را－５ﺮ وي او ﺧﭙﻞ ﺣﺎﻻت او ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﾢ ﺷﻲ ﺑﺪﻟﻮﻟﯽ، ﺧﻮ ﻫﺮ ﺳﺎدار دوﻣﺮه ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ ﭼ３ د ﺧﭙﻞ ＄ﺎن او ﻧﺴﻞ د ﺑﻘﺎﻟﻪ ﭘﺎره دي ﻳﻮﺧﺎص ډول ژواک او ژوﻧﺪ ﺧﭙﻞ ﮐ７ي . د ＄ﻨﺎورو او اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﻠﺘﻮر ﮐ＋３ ﺑﻞ واﺿﺢ ﺗﻮﭘ５ﺮ دا ﻫﻢ وي ﭼ３ اﻧﺴﺎﻧﺎن د ﮐﻠﺘﻮر د ﻣﺎدي (Tangible) ﺑﺮﺧ３ ﺳﺮه ﺳﺮه ﻏ５ﺮﻣﺎدي (Intangible) ﺑﺮﺧﻪ ﻫﻢ ﺟﻮړه ﮐ７ي . د ﻃﺒﻌﻲ ﮐﻠﺘﻮر (Tangible Culture) ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ ！ ﻮل ﻣﺎدي ﺷﻴﺎن ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼ３ ﭘﻪ ﮐ＋３ ﭘ５ﺪاواري اوزار، ﻣﺸﻴﻨﻮﻧﻪ، ﺟﺎﻣ３، ﺧﻮراک، ﻋﻤﺎرﺗﻮﻧﻪ، ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ، اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ او ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او ﻧﻮرې ادارې، د ﺳﻮارﻟﻲ او ﺳﻔﺮ ﮐﻮﻟﻮ وﺳﻴﻠ３، د ﻣﻮﺳﻴﻘ９ اوزار، ﻟﻮﺑ３، آرټ، ﻟﻨ６ه دا ﭼ３ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﺷ３ ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﺎدي ډول اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ７ی وي د ﺷﻤﺎرﻟﻮ وړ دی . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ﭘﻪ ﻏ５ﺮ ﻣﺎدي ﮐﻠﺘﻮر ﮐ＋３ د ！ﻮﻟﻨ３ د ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ، ﺑﺪر－３، اﺷﺮ او ﻣﺮﺳﺘ３ ﻗﺪروﻧﻪ،د ﻧﻨ，، ﻏ５ﺮت، ﻣ７اﻧ３ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟ９ ﺗﺼﻮرات او ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ، د ＊ﺎدۍ او ﻏﻢ رﺳﻤُﻮﻧﻪ او رواﺟُﻮﻧﻪ، ﺑﺪﻟ３ او ﺳﻨﺪرې، ！ﻮﮐ３، ！ﮑﺮې، ﮐﺮﮐ３، ﮐ８ﻧ３، وﻫﻤﻮﻧﻪ، ﻗﻴﺼ ３ او ﻧﮑﻠُﻮﻧﻪ، ﻋﻘﻴﺪې، آداب او رواﻳﺎت ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ دي . . د اﻧ／ﺮﻳﺰي ژﺑ３ ﻧﻮﻣﻮړی ادﻳﺐ (T.S. Elliot) ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ درو ﻣﻌﻨﺎوو ﻛ＋３ راﺧ５ﺴﺘﯽ دی . ډاﻛ＂ﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺣﺴﻦ ﻣﻠﻚ ﭘﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮې ﭘﻲ اﻳﭻ ډي ﻣﻘﺎﻟﻪ " ﺛﻘﺎﻓﺘ ﯽ ﺑﺸﺮﻳﺎت " ﻛ＋３ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ داﺳ３ ﻟﻴﻜﻲ : :

   -  9   

j @— ›Lž$Ÿ ¡¢0j ?$ opC›œ   £ ¤  ?$   ?  ¥ _ op  "  $ 0  ?   ¦%§ e¨ ˜ $%  ”@ © > op  @— ˜ ¦    ƒM0ª>op ژﺑﺎړه : ( ＇ﾢ وﺧﺖ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ د ﻛﻠﺘﻮر ﭘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻧﺪې ﺧﺒﺮه ﻛﻮو ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﭘﺎم اوﮐ７و ﭼ３ آﻳﺎﻣ ﻮﻧ８ د ﻮﻧ８ ۀﻳﻮ ﻓﺮد ﭘﺮ ﻛﻠﺘﻮر －ﺎﺋ８５و ﻳﺎ د ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟ９ ( －ﺮوه ) ﭘﺮ ﻛﻠﺘﻮر ﭼ３ دﻏﻪ ﻓﺮد ورﺳﺮه ﺗ７ﻟﯽ دى . ﻳﺎ ﺑﻴﺎ د ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟﻨ３ د ﻛﻠﺘﻮر ﭼ３ دﻏﻪ ﻓﺮد او ！ﻮﻟ９ ﻳ３ ﺑﺮﺧﻪ ده . ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل زﻣﺎ ﻧﻈﺮ دا دى ﭼ３ د ﻳﻮ ۀ ﻓﺮد ﻛﻠﺘﻮر ！ﻮﻟ９ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او د ！ﻮﻟ９ ﻛﻠﺘﻮر د ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ( ﻣﻌﺎﺷﺮه ) ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي ＄ﻜﻪ ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨ３ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﻪ اوﻟﻴﺖ ﺣﺎ請ﻞ دى) . . د ﮐﻠﺘﻮرﻣﺎدي او ﻏ５ﺮ ﻣﺎدي ﺑﺮﺧ３ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ＇ﾢ ډول اﻏ５ﺰه ﮐﻮي؟ ﮐﻠﺘﻮر＇ ﾢ ډول ﺟﻮړ８４ي او ددې ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﺮ ﮐﻮﻣﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻮي؟ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ د ﻓﻠﺴﻔﻴﺎﻧﻮ ، ﺑﺸﺮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ او ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎﻧﻮﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﻣﺰﻏﻦ ﺑﺤﺚ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي . ﺧﻮ دﻟﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻧ８ د ﻣﺎرﮐﺲ ا- ４ﻨ／ﻠﺰ (Marx and Angels) او د ﻣ５ﮑﺲ وﻳﺒﺮ Max) (Webber د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ذﮐﺮ وﮐ７و ﭼ３ ﺧﺒﺮه ﻧﻮره ﻫﻢ رو＊ﺎﻧﻪ ﺳﻲ . ﻳﺎدول ﭘﮑﺎر دې ﭼ３ د ﻣﺎرﮐﺲ او اﻳﻨ／ﻠﺰ د ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﻣﻔﮑﻮرې “ ﻣﺎدي ﺟﺪﻟﻴﺎﺗﻮ ” اډاﻧﻪ دﻫ５／ﻞ د “ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺪﻟﻴﺎﺗﻮ ” ﭘﻪ ﻣﻔﮑﻮره ﭘﺮﺗ３ دي ﭼ３ دﺗﺎرﻳﺦ * دﺳﺮزوري ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐ＋３ داﻧﺴﺎﻧ ﺎﻧﻮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺷﻌﻮر او ﻋﻤﻞ ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ ﻋﺎﻣﻞ －２ﻲ . . دﻟﺘﻪ د ﻓﺮﺿﻴﻪ ( Thesis) ، ردِ ﻓﺮﺿﻴﻪ ( Anti-thesis ) او د دواړو ﺑﺮﺧﻮ －６ون ( Synthesis) د ﻧﻮﻳﻮ ﺣﻘﻴﻘﺘﻮﻧﻮ د ﺗﺸﮑﻴﻞ او ﺗﺨﻠﻴﻖ ﭘ５ﻼ ﻣﻪ －ﺮ＄ﻲ” (11) . . دﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ (Karl Marx) اوﻓﺮﻳ６رک اﻳﻨ／ﻠﺰ (Frederic Angels) ) ﻓﮑﺮ دا د ى ﭼ３ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ３ ﻣﻌﺎﺷﻲ ﺣﺎﻻت او ﺷﺮاﻳﻂ د ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﺣﺎﻻﺗﻮ او اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻌﻠﻘﺎﺗﻮ، ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ او اﻗﺪارو ﭘ５ﻼ ﻣﻪ －ﺮ＄ﻲ . د ﻣﺎرﮐﺲ د و４ﻨﺎ ﺳﺮه ﺳﻢ د ﮐﻠﺘﻮر د ﻣﺎ１ﯽ ( ﭘﺎﺳﻨﯽ ﺟﻮړ＊ﺖ ) ﺑﻨﻴﺎدوﻧﻪ ( ﺗﺎداو ) د ！ﻮﻟﻨ３ ﭘﺮ ﻣﻌﺎﺷﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮ او ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي . ﻫﻢ دﻏﻪ ﺧﺒﺮه ﻣﺦ ﺗﻪ داﺳ３ را ﻏﻮﻧ６ه ﺷﻮې ده ﭼ３، د ﻳﻮ ۀ ﮐﻠﺘﻮر ﺟﻮړ＊ﺖ د ！ﻮﻟﻨ３ د ﻣﻌﺎﺷﻲ ذراﻳﻌﻮ او اوزاروﺳﺮه اړه ﻟﺮي . ﻟﻪ د ې ﺧﺒﺮې ﺳﺮه د ﺟﺮﻣﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻴﺰو او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﺳﺘﺮ ﻓﻠﺴﻮف ﻣ５ﮑﺲ و４ﺒﺮ (Max Webber) ﻟﻪ ﺳﺮه اﺗﻔﺎق ﻧﾢ ﻟﺮي . ﻫﻐﻪ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ３ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﻘ５ﺪې او روﺣﺎﻧﻲ رﺷﺘ３ د ﻫﻐﻪ دﮐﻠﺘﻮرﺗﺎداو ( ﺑﻨﻴﺎد ) －２ﻲ . ﻫﻐﻪ و اﻧﺴﺎن ﺗﻪ ﮐﻠﺘﻮري ﺳﺎدار واﺋﻲ او ﻓﮑﺮ ﻟﺮي ﭼ３ د دﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ز ﻣﻮﻧ８ روﻳﻪ د ﻳﻮ ۀ ﺧﺎص 請ﻼﺣﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﻟﻪ ازﻟﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي.

* ﻫﻢ دﻏﻪ ﻋﻤﻞ ﺗﻪ د ﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ ﻧﻮﻣﻮړی اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﭘﻮه ﭘﺎوﻟﻮ ﻓﺮﻳﺮې “ ﭘﺮاﮐﺴﺲ ” ﻳﺎ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺷﻌﻮري ﻋﻤﻞ واﻳﻲ، ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻌﺮوف اﺛﺮ( ﭘﻴ６ا－ﻮﺟﻲ آف دي آﭘﺮﻳﺴ６) ﮐ＋３ دﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻋﻤﻞ د ﻻرې د ﻧﻮﻳﻮ ﺗﻨﻘﻴﺪي روﺋﻴﻮ او ﭘﻪ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﮐ ＋３ د دواﻣﺪاره ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ اﭘﺮوچ ﺧﭙﻠﻮﻟﻮ ﺗﻪ زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ ور ﮐ７ی دی.

   -  6   

ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ﻫﻐﻪ د ﻣﺎرﮐﺲ او ا４ﻨ／ﻠﺰ ﺳﺮه ﻣﺦ ﺗﻪ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ اﺧﺘﻼف ﭘﻪ ډا－ﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮي او ﭘﻪ دې اﻧﺪ د ى ﭼ３ ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎ ن ودې ﻫﺪف ﺗﻪ و ﻫ）ﻮي ﭼ３ ﻫﻐﻮی دې د ﺳﺮﻣﺎ ﻳﻪ داراﻧﻪ ﻧﻈﺎم دﻳﻮ ۀ ﮐﻠﺘﻮري ﻣﻈﻬﺮ ( ﭘﺪ４ﺪه ) ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ＇５ ７ﻧﻪ وﮐ７ي ﭼ３ دﻏﻪ د ﻳﻮ ۀ ﻣﻌﺎﺷﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻪ ډول و ﺳﭙ７ل ﺷﻲ . . د ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﺮه ادﺑﻲ ﻧﻘﺎداﻧﻮ او ﻟﻴﮑﻮاﻻﻧﻮ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ ＇ﺮ－ﻨﺪ ﮐ７ی دی . داﻧ／ﺮ４ﺰي ژﺑ３ او ادب ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮاو ﮐﺮه ﮐﺘﻮﻧﮑﯽ ！ﻲ اﻳﺲ اﻳﻠﻴT.S Elliot) ＀) د ﻳﻮ ﮐﻠﺘﻮر د ﺟﻮړ＊ﺖ او ودې او ﭘﺮ ﻣﺨﺘ， ﻟﻪ ﭘﺎره درې ﻋﻮاﻣﻞ ﻻزﻣﻲ －２ﻠﻲ دي . .

°± ²%_   $%«/¬›'%­›®¯op C³-´T@š%@µ@h¶·¸ ¹º»¼š $%«/½%©  $%«¾@š%'¿À 'ÁOÂ>ÃÄÃ? >op˜š@ÅƊǍ È$%ÉÊËÌÍǍ –%@    ƒ”@0ª ژﺑﺎړه : “ د ﺛﻘﺎﻓﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره درې ﺷﻴﺎن ﻻزﻣﻲ وي، ﻟﻮﻣ７ی د ۀﻮﻳ ﮐﻠﺘﻮر ﺟﻮړ＊ﺖ او اﺳﺘﻘﻼل دی ، ﺧﻮ ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻻرو ﭼﺎرو ﺧﭙﻞ ا請ﻞ ژوﻧﺪې ﻧﾢ ﺷ ﻲ ﺳﺎﺗﻠﯽ، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﮐﻠﺘﻮر و ارﺗﻘﺎﻳﻲ ﻳﻮن ﺗﻪ ډ４ﺮ ورﺗﻪ ﺣﺮﮐﻲ ﻣﺰاج ﻟﺮي . دوﻳﻢ د ا ﭼ３ ﮐﻠﺘﻮر ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﮐ＋３ واﻗﻌﻪ ﮐ８５ي ＄ﮑﻪ ﻧﻮ دا اړخ ﻳ３ د ＇７５ﻧ３ و ﻋﻤﻞ ﺗﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﮐﻮ ل ﭘﮑﺎردی . درﻳﻢ ﻻﻣﻞ ﻳ３ د ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﻮواﻟﯽ دی، ﭼ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ژوﻧﺪ ﮐ＋３ ﻳﻮﻫﺮ اړﺧﻴﺰه او ارت ＄ﺎی ﻣﻮﻣﻲ .” د ！ﻲ اﻳﺲ اﻳﻠ＀５ د ﻧﻈﺮ ﺳﺮه ورﺗﻪ ډ４ﺮﻧﻈﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﭼ３ د ﻳﻮۀ ﮐﻠﺘﻮر د ﺟﻮړ＊ﺖ ﺑﻨﺴ＂ﻮﻧﻪ او اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻮﮐ３ وړاﻧﺪې ﮐﻮي . ﺳﺒﻂ ﺣﺴﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ
     ” ﮐ＋３ وړ اﻧﺪې ﻟﻴﮑﻲ : : -jwØ× Ö  Õ Ò_Ó4Ô Î$Ï©8&HÐÑ@  ßà$%áâ· $ãe¨× Þ - Û%Ü[Ý× Ú -$ %%jT × Ù
  ƒä'’å[§%@–·$%æ ژﺑﺎړه “: دﻧ７ۍ دﻫﺮ ﻧﻮي او ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﮐﻠﺘ ﻮر د ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺗﺮ ﺷﺎ ＇ﻠﻮر ﺗﻮﮐﻲ ( ﻋﻨﺎ請ﺮ ) ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﮐﺎرﮐﻮي ﭼ３ ﭘﻪ ﮐ＋３ ١ ) ﻣ％ﮑﻨﻲ ﻳﺎ ﻃﺒﻌﻲ ﺣﺎﻻت، ٢) اوزار او آﻻت، ٣ ) د ﻓﮑﺮ او اﺣﺴﺎس ﻧﻈﺎم او : ) ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻗﺪروﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ دي . دﻏﻪ ＇ﻠﻮر ﻋﻨﺎ請ﺮ د ﺷﺮق او ﻏﺮب، او د ﺳ７ې او ﺗﻮدې ﻋﻼﻗ３ د ﺗﻮﭘ５ﺮ ﭘﺮﺗﻪ ﻫﺮ ＄ﺎی ﻳﻮ ډول ﻣ ﺴﺘﻌﻤﻞ وي .” .” ﺧﻮ دﻏﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ډول اﺛﺮ اﻧﺪازه ﮐ８５ي . ﭘﻪ ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﮐ＋３ ﺑﻪ ﻣﻮﻧ８ د دې ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺟﺎج واﺧﻠﻮ . .

   -  6   

ﻣﺤﻴﻂ، ﻣ％ﮑﻨﻲ او ﻃﺒﻌﻲ ﺣﺎﻻت : :

د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ３ او و－７و ﭘﺮ ﮐﻠﺘﻮر د ﻣ％ﮑﻨﻲ اوﻃﺒﻌﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮاﻏ５ﺰه ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ او ﻧ５ ﻎ اﻧﺪاز ﮐ８５ي . د . ﭘ＋ﺘﻮاوﻟﺴﻲ ﻣﺘﻞ ” ﻟﮑﻪ ﻏﺮ دﻏﺴ３ ﻳ３ ﮐﺮﺑﻮړي “ ﭘﻪ ﻣﺼﺪاق دﺧﺎورې ﺳﻴﻤ３ او ﻋﻼﻗ３ د ﻗﺪرﺗﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ اوﻣﺤ５ﻂ د ژوﻧﺪﭘﺮ ﻫﺮ اړخ ﺟﻮت اﺛﺮات اﭼﻮي . دﻳﻮې ﺳﻴﻤ３ ＄ﻨ／ﻠﻮﻧﻪ، ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ،ﻟﻮړې او ژورې، ﻓﺼﻠﻮﻧﻪ، ﻣﻮﺳﻤﻮﻧﻪ، ＇ﺎروي، ﻣُﺮﻏﺎن، ﺧﺰﻧﺪه －ﺎن و ﺧﺴﻤﺎﻧﺎن، درﺧﺘ３، وﻧ３ ، ﺑﻮ！３، ﻏﺮُوﻧﻪ، رﻏُﻮﻧﻪ، اوﺑﾢ او ﻫﻮا ﻫﻐﻪ ﺧﺎرﺟﻲ او ﻧ ﾢ ﺑﺪﻟ５ﺪوﻧﮑﻲ (Constant) ﻋﻮاﻣﻞ دي ﭼ３ د ﻫﻐﻪ دو－７و ژوﻧﺪدود، ﻣﻌﺎش، ﻋﺎدﺗﻮﻧُﻮ، ﺧﺼﻠﺘﻮﻧُﻮ ، ﺧﻮراک، ＇＋ﺎک و ﭘﻮ＊ﺎک، اﺧﻼق، ﻗﺪروﻧﻮ، رﺳﻤﻮﻧﻮ، ﻓﻦ و ادب، ﻣﻮﺳﻴﻘ９،ﺷﺎﻋﺮۍ،او ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ－ﻪ د ﻫﻐﻮ ى و ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ او اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﺗﻪ رﻧ， او ﮐ７ۀ وړۀ ورﮐﻮي . ＄ﮑﻪ د ﻧ７ۍ ﭘﺮ ﺳﺮد ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﻮ ړ＊ﺖ او ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻟﻪ ﺟﻮره ﺑﻴﻼ ﺑ５ﻞ ﮐﻠﺘﻮروﻧﻪ او ﺗﻬﺬﻳﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ راﻏﻠﻲ دي. د اﻓﺮﻳﻘ３ ﭘﻪ ＄ﻨ／ﻠﻮﻧﻮ ﮐ＋３ اوﺳ５ﺪوﻧﮑﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن د و－７ و ＇ﺨﻪ ﺑﻴﻞ دود، درک، ﺧﻮراک ＇＋ﺎک،ﻗﻴﺼ３ او ﺷﺎﻋﺮي،ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ، ﮐﺮﮐ３، ﮐ８ﻧ３، ﻳﺮې او ﻫﻴﻠ３ ﻟﺮي . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول د 請ﺤﺮا ﻋﺮب －＋ﺘﻪ 請ﺤﺮاﻳﻲ ﺑﺪُو ﭘﻪ ﮐﻠﺘﻮري ﻟﺤﺎظ د ﻳﻮرپ، اﻣﺮﻳﮑﻪ، آﺳ＂ﺮ４ﻠﻴﺎ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﮐُﻠﻲ اوﺟُﺰي ﺗﻮ－ﻪ ﺑ５ﻞ دي . ﮐﻪ د ﭘﺨﻮاﻧﻲ او ﻟﺮﻏﻮﻧ３ وﺧﺖ د 請ﺤﺮاﻋﺮب وﻋﻠﻮﻣﻮ و ﻓﻨﻮﻧﻮﺗﻪ وﮐﺘﻞ ﺷﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧ ８ ﺗﻪ ددې ﺳﻴﻤ３ ﻓﻲ اﻟﺒﺪﻳﻊ اوﻟﺴﻲ ﺷﺎﻋﺮي او ﺷﻔﺎﻫﻲ رواﻳﺖ ډ４ﺮ ﭘﻪ زور ﮐ＋３ ＊ﮑﺎري . ﻟﻪ دې ﭘﺮﺗﻪ دﻟﺘﻪ ﻣﻮﻧ ８ ﺗﻪ د اﻧ％ﻮر －ﺮۍ او د ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزۍ د ﻓﻦ ﻫﻴ＆ درک ﻧﾢ ＊ﮑﺎري . ددې ﺳﻮب ﺣﺘﻤﺎً ﭘﻪ دې ﺳﻴﻤﻪ ( 請ﺤﺮا ) ﮐ＋３ دﻫﻐﻪ ﮐﺎ１ﻮ ﻧﾢ ﺷﺘﻮن دي ﭼ３ ﻣﺠﺴﻤ３ ور＇ﺨﻪ ﺗﻮږل ﮐ８５ي او د ﻫﻐﻪ ادارو ﻧﺸﺘﻮن د ى ﭼ ３ دﻏﻪ ﻣﺨﺼﻮ請ﻪ آرټ ﺗﻪ وده ورﮐﻮي . ﺑﻞ ددې ﺗﺮ ﺷﺎ دو－７و د ﮐﻮ ﭼ５ﺎﻧﻲ ژوﻧﺪ اود ور＊ﻮ ﺗﺮ ﺷﺎ د ﻟ８５د４ﺪﻟﻮ ﻋﻤﻞ داﺳ３ ﺳ ﺘﻮﻧﺰﻣﻦ د ى ﭼ３ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻮرو ﻋﻠﻮﻣﻮ او ﻓﻨﻮﻧﻮ د روزﻧ３ او ﭘﺎﻟﻨ３ －ﻨﺠﺎﻳﺶ ﻧﾢ ﭘﺎﺗ８５ي . د دې ﭘﺮﺗﻪ د ﻣﺬﻫﺐ اﺳﻼم واﺣﺪاﻧﻲ رواﻳﺖ ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﻏﺎﻟﺐ اﺛﺮ ﭘﺮې اﻳ＋ﯽ دی ﭼ ３ ﺧﻠﻖ د ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزۍ او ﺳﻨ， ﺗﺮاﺷ９ و ﻫُﻨﺮ او ذوق ﺗﻪ ﭘﻪ ＊ﻪ ﺳﺘﺮ－ﻪ ﻧﾢ －ﻮري . د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ وﻃﻦ د ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ا و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ددې ﺳﻴﻤ３ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﺮﺧﻠﻴﮏ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ډول اﻏ５ﺰه ﮐ７ې ده . ﮐﻪ د ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺗ７ون د ﻗﺪرﺗﻲ وﺳﺎﺋﻠﻮ، ＄ﻨ／ﻼﺗﻮ، اُوﺑﻮ او ﻓﺼﻠﻮﻧﻮﺳﺮه وﺗ７ل ﺷﻲ ﻧﻮ ﺗﺮ اوﺳﻪ دﻣﻪ ( ﻓﻌﻞ ﺣﺎل ) ﭘﻮرې ﻻ دا ！ﺎ！ﻮﺑﯽ و زﻳﺎﺗﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ د روز－ﺎر ، ﺧﻮراک، او ﮐﺎروﺑﺎر ﻫﻐﻪ ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﾢ ﺷﻲ ورﮐﻮﻟﯽ ﮐﻮﻣ３ ﭼ３ ددې ﺳﻴﻤ３ اوﺳﻴﺪوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻮرو وﻻﺗﻮﻧﻮﮐ＋３ د ﭘﺮد４ﺴ９، ﺧﻮارۍ او ﻣﺴﺎﻓﺮۍ ＇ﺨﻪ راو－ﺮ＄ﻮي . ددې ﻣﻘﺎﻟ３ ﻟﻪ ﭘﺎره د ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺒﺎرک ﻋﻠﻲ ﺳﺮه ﻳﻮه ﻟﻨ６ه ﻣﺮﮐﻪ ( اﻧ＂ﺮوﻳﻮ ) وﺷﻮه. د دې ﻣﺮﮐ３ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ ددې ا請ﻞ ﻏﺒﺮ－ﻮن وﮐ７ ﭼ３ : “ ﮐﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻣﻬﺎﺟﺮت وﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ ﭘﺎ م وﮐ７و ﻧﻮ دا ﺧﺒﺮ ه ﺟﻮﺗﻴ８ي ﭼ３ ﻫﻐﻪ زﻳﺎﺗﺮه ﺳﻴﻤﻪ ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ورﺑﺎﻧﺪې ﻣ５ﺸﺘﻪ دي ﺗﺮ ډ４ﺮه وﺧﺘﻪ ﭘﻮرې و زﻳﺎﺗﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﺧﻮراک ورﮐﻮﻟﻮ 請ﻼﺣﻴﺖ ﻧﾢ ﻟﺮي . دا ﺧﺒﺮه ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮ ه ﭘﺮون ر＊ﺘﻴﺎ وه ﻫﻐﻮﻣﺮي ﻳ３ ﻧﻦ ﻫﻢ ﺗﺮ ډ４ﺮه ﺣﺪه ﺧﭙﻞ اﺛﺮ درﻟﻮدﻟﯽ دی . ”

   -  6   

د زراﻋﺖ ﻟﻪ ﻟﺤﺎﻇﻪ ﮐﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺣﺎﻟﺖ وﮐ ﺘﻞ ﺷﻲ ﻧﻮ د (Mundi Index) د ا！ﮑﻞ ＇ﺨﻪ داﺧﺒﺮه ﺟﻮﺗ８５ي ﭼ３، ﺗﺮﮐﺎل ﻣﻴﻼدي ٢٠١١ ﮐ＋３ دﻟﺘﻪ ١١ ﻓ５ﺼﺪه ﻣ％ﮑﻪ د ﮐ＋ﺖ ﮐﺮوﻧﺪې ﻟﻪ ﭘﺎره ﮐﺎرول ﺷﻮې ده . . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ا！ﮑﻠﻮﻧﻪ دﻟﺮ وﺑﺮ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا د ﻧﻮرو ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺳﻴﻤﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﺑﻴﻼ ﺑﻴﻠﻮ ﻗﺪرﺗﻲ او اﻧﺴﺎﻧﻲ وﺳﺎﺋﻠﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﮐ８５ي . اﻳﻢ ﺟ３ اﮐﺒﺮ ﭘﻪ ﺧ ﭙﻞ اﺛﺮ ﮐ＋３ د اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻳﻮ اوﻟﺴﻲ ﻣﺘﻞ راﺧ５ﺴﺘﯽ دى ﭼ３ ز ﻣﻮﻧ８ د ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮه ډ４ﺮ اړخ ﻟ／ﻮي . . “God had a pile of rocks left over after creation, and so he made Afghanistan”(14). ( ژﺑﺎړه “): اﻓﻐﺎﻧﺎن واﻳﻲ، ﺧﺪای ﭼﾢ＇ ３ وﺧﺖ دﻧﻴﺎ ﺟﻮړه ﮐ７ه ﻧﻮ ډ４ﺮ ﮐﺎ１ﻲ او ﻟﻮ！ﻲ ( ﮐﭽﺮه ) ور＇ﺨﻪ زﻳﺎﺗﻲ ﺷﻮل، ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﭼ３ ﻳ３ اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻮړﮐ７و ” . . ” ﻟﻪ دې ﺑﺤﺚ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ ﻣﻮﻧ８ و ﺋﻴﻠﯽ ﺷﻮ ﭼ３ د ﻗﺪرﺗﻲ وﺳﻴﻠﻮ د ﮐﻤﺒﻮت ﻳﺎ ﻧﾢ ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ ﺳﻮب ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻫﺮ وﺧﺖ د ﻟ８５د４ﺪﻟﻮ او ﺑﻞ وﻃﻦ ﺗﻪ و ﻣﺴﺎﻓﺮۍ ﺗﻪ اړ ﺷﻮي دي . دې ﺗﻪ ﻣﻮﻧ８ ﻳﻮ ډول د ﻗﺪرت ﺟﺒﺮ وﺋﻴﻠﯽ ﺷﻮ، ﺧﻮ د ﮐﻮ ﭼ５ﺎﻧﻲ ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﺗ７ﻟﻲ ﺧﻠﻖ ددې ﻣﺠﺒﻮر ۍ ﺳﺮه د وﭼﮑﺎﻟ９ ﻳﺎ ډوﮐﻠ９ ﭘﻪ ﺑ２ﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ دي . ﮐﻮم و－７ي ﭼ３ ﻫﻢ دﻟﺘﻪ ﺧﭙﻞ －ﺰران ﮐﻮي ﻫﻐﻮ ى د وﺳﺎﺋﻠﻮ دﮐﻤﺒﻮت ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ وي ＄ﮑﻪ ﻧﻮ د دې ＇ﺨﻪ ﺧﺎص ډول ！ﻮﻟﻨﻴﺰې روﺋﻴ３، رﺷﺘ３ او دود ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ راﻏﻠﯽ دی . دا ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل د ﺳﻨﺠﻮﻟﻮ ده ﭼ３ د ﻣ ﻬﺎﺟﺮت او ﺑ３ ﮐﻮرۍ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ډﻟ３/ ！ﻮﻟﻨ３ ﭼﾢ＇ ３ وﺧﺖ د ﺧﭙﻠﻮ ر４ (＋ﻮ ﺟﺮړو ) ＇ﺨﻪ را ﭘﺮې ﺷﻲ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺳﻴﻤﻮ ﮐ＋ﻲ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ډول ﺧﭙﻞ ﮐﻠﺘﻮري ﻋﻤﻞ ﺗﻪ دوام ﻧﾢ ﺷﻲ ور ﮐﻮﻟ３ . ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ زﻳﺎﺗﺮه و －７ي د ﺗ５ﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ ارﻣﺎن وي او د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ！ﺎ！ﻮﺑﯽ، ﻧﻮم، ﻧ＋ﺎن او ﻋﻨﻌﻨﺎت ﭘﻪ اﺳﺎﻃﻴﺮي ﺗﻮ－ﻪ ﻳﺎدوي ﺧﻮ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ډول ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻧﻮي ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ﮐ＋３ ﻧﾢ ﺷﻲ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐﻮﻟﯽ . د ﻣﻬﺎﺟﺮت او ﺑ３ ﮐﻮرۍ ور＄３ ﺷﭙ３ ﭘﻪ و－７و ﮐ＋３ د ﻧﻮي ﺳﺮه د ﺧﭙﻞ ﺑﺮﺧﻠﻴﮏ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره وﻟﻮﻟ３ ＄ﻮاﻧﻲ ﺷﻲ، د ﺧ ﻮارۍ او زﻳﺎرﮐ＋ﯽ ﺗﻮان ﻳ３ زﻳﺎت وي، ﺳﺘﺮ－３ او ﻏﻮږوﻧﻮ ﻳ３ ﺧﻼص وي، ＄ﮑﻪ ﻫﻐﻪ ډﻟ３ او ！ﻮﻟﻨ３ ﭼ３ ﻟﻪ ﺑﻠ ﻪ ＄ﺎﻳﻪ را ﺑ５ﻞ ﺷﻮې وي ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ＄ﺎﻳﻲ ﺧﻠﻘﻮ ﭘﻪ ﻟ８ وﺧﺖ ﮐﾢ＊ ３＋ ﭘﺮ ﻣﺦ ﺗ， و ﮐ７ى ﭼ ３ ﭘﻪ ﻣﻌﺎﺷﻲ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﭘﺎﺗ ３ وي . . ﻫﻐﻪ ﺳﻴﻤ３ ﭼ３ ﺧﻠﻖ ﻳ３ د زراﻋﺖ، ﻣﺎﻟﺪارۍ او ﻧﻮر ﻗﺪرﺗﻲ وﺳﺎﺋﻠﻮ ﺳﺮه ﺗ７ون ﻟﺮي ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ او ﻧﻨ， ﺗﺮ ﻧﻮرو ﺳﻴﻤﻮ ﭘﻪ ﮐ＋３ زﻳﺎت وي . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول د دې ﺳﻴﻤﻮ ﺧﻠﻖ د ﻣ％ﮑ３ ﺳﺮه د ﭘﻴﻮﺳﺘﻮن ﭘﻪ ﺳﻮب ＄ﺎﻳﻲ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻲ او د ﻧﻮرو ﺳﻴﻤﻮ، ﻗﺎﻣﻮﻧﻮ، ژﺑﻨﻲ او ﻧﺴﻠﻲ ！ﻮﻟ５ﻮ ﺳﺮه دﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﾢ درﻟﻮدﻟﻮ ﭘﻪ ﺳﻮب ﻳ３ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻮﻫﻨﻪ، د ﺷﻬﺮﻳﺖ ﻓﻬﻢ او دژوﻧﺪ دﻧﻮﻳﻮ ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺷﻌﻮر ﻧﻴﻢ ﭘﻮﺧﺘﻪ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻲ . ﮐﻮم و－７ي ﭼ３ دﻣﻌﺎش ﻟﻪ ﭘﺎره د وﻃﻦ ﻧﻮرو وﻟﮑﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ وي دﻫﻐﻮی ﺳﻴﺎﺳﻲ، ！ ﻮﻟﻨﻴﺰ ، ﻣﻌﺎﺷﻲ او ＊ﺎري ﺧﺒﺮﺗﻴﺎ ﺗﺮ ＄ﺎﻳﻲ ﺧﻠﻘﻮ زﻳﺎﺗﻪ وي . . وﺑﻞ ﭘﻠﻮ ﺗﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د وﻃﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ＋３ د ﻧﻴﻮﻟﻮ دی . وﻟ３ ﭼ３ ﭘ ＋ﺘﺎﻧﾢ دﻧ７ۍ ﭘﺮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﭼﺎرﺳﻮ ﭘﺮاﺗﾢ دي . د دې ﺳﻴﻤ３ د ﺗﺎرﻳﺦ ＇７５ﻧ３ ＇ﺨﻪ ﺟﻮﺗ８５ي ﭼ３ ﭘﺮﺗﻪ د روﻣﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮرۍ ﺑﻞ د ﻧ７ۍ ﭘﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺗﺎرﻳﺦ ﮐ＋３ ﻫﺮ ﻳﻮ ۀ اﻣ ﭙﺮاﺗﻮر د اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ！ﺎ！ﻮﺑﯽ وﻣﻨ％ﻨﻲ آﺳﻴﺎ ﺗﻪ د ﭘﻮرې وﺗﻠﻮ ﻳﺎ ﺑﻴﺎ وﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻪ

   -  63   

دراﺳﺘﻨ５ ﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﮐﺎروﻟﯽ دی . ﻫﻢ ﻟﻪ دې ＄ﺎﻳﻪ د ﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻮي، ﭼﻨ／ﻴﺰ ﺧﺎن، ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨ，، ﺑﺎﺑﺮ ، ، دﻓﺎرس اﻣﭙﺮاﺗﻮران، دزار روس اﻣﭙﺮاﺗﻮرۍ، د ﺑﺮ ﻃﺎﻧﻮي ﻓﺮﻧ／ﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮران، د ﺳﻮوﻳﺖ روس ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان او اوس ﺑﻴﺎ د ﻧﻴ＂ﻮ د ＄ﻮاﮐﻮﻧﻪ ﭘﺮ دې ﺳﻴﻤﻪ را ﻟ＋ﺘﻪ ﮐ７ې ده . دﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ３ ﺑﻬﺮﻧﻲ ﻳﺮ ﻏﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﻮب دﻟﺘﻪ د ﺗﻮرﻳﺎﻟﻴﺘﻮب، ﺟﻨ／ﻴﺎﻟﻴﺘﻮب، ﻧﻨ，، ﻏ５ﺮت ﻫﻐﻪ ﻗﺪروﻧﻪ ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ راﻏﻠﻞ ﭼ３ ﻧﻦ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻧ７ۍ ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺷﻨﺎﺧﺖ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﮐﻮي . د ﭘ＋ﺘﻨﻮ او اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺟﻨ／ﻲ 請ﻼﺣﻴﺖ او ﻋﺎدت د ＇ﾢ ﻗ ﺪرﺗﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﾢ دې ﺑﻠﮑ３ د دې ﺗﺮ ﺷﺎ ﻣﺨﺼﻮ請ﻪ ﺧﺎرﺟﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻮاﻣﻞ دي ﭼ３ د＄ﺎﻧ／７ې ﻣ％ﮑﻨﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ او ﻗﺪرﺗﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ＋３ ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ راﻏﻠﻲ دي . . ﻫﻢ دﻏﻪ ﺧﺒﺮه ﻟﻮى اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﭘﺎړﮐﻲ ” ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ “ ﮐ＋３ ﮐ７ې ده . ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ ﻫﻢ دﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻣ％ﮑ３ “ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ” ﭘﻪ داﺳ３ ＄ﺎی ﮐ＋３ ده ﭼ３ د دُﻧﻴﺎ ﻓﺎﺗﺤﻴﻦ ！ﻮﻟﻪ ﭘﺮ دې ﺧﻮا راﺗﻠﻪ ، ، ﺳﮑﻨﺪر، ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﭼﻨ／５ ﺰ، ﺗﻴﻤﻮر، ﺑﺎﺑﺮ، ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر ！ﻮﻟﻪ ﭘﻪ دﻏﻮ ﻣ％ﮑﻮ ﮐ＋３ ﺗ５ﺮ ﺷﻮه . ﻧﻮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﺧﻮ ﻫﻢ ﻣﺠﺒﻮره وه ﭼ３ د＄ﺎن دﻓﺎع وﮐ７ي او ﺧﭙﻠﻪ ازادي ﺧﻮﻧﺪي ﮐ７ .ي د دې ﻟﭙﺎره ﺟﻨ／ﻲ اﺧﻼق ﭘﻪ دوئ ﮐ＋３ ﻗﻮي او “ ﺷﺠﺎﻋﺖ ” د دوى دروﺣﻴﺎﺗﻮ اواﺧﻼﻗﻮ ！ﻴﻨ， ！ﻮک ﺷﻮ “ (15) . . ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣ％ﮑﻨﯽ ﺟﻮړ＊ﺖ دې ﭼ３ ﭘﻪ ﺗ５ﺮو وﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ ﻫﻢ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ او ﺑﺮﺧﻠﻴﮏ ﻟﻴﮑﻠﯽ دي او ﻧﻦ ﻳ３ ﻫﻢ دﻧ７ۍ ﭘﺮ ﺳﺮدﻏﻪ ﻣ％ﮑﻪ ده ﭼ３ دﻧ７ۍ ！ﻮل اﺳﺘﻌﻤﺎر－ﺮ ورﺑﺎﻧﺪې را！ﻮل دي . دﻫﻢ دﻏﻪ ﺑﻬﺮﻧﻲ ﺟﺒﺮ ﻟﻪ ﺟﻮره ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﮐ＋３ دا ﺳ３ ﻣﻠﻲ او اﻧﻔﺮادي روﺣﻴ３ راﻣﻨ＃ ﺗﻪ ﺷﻮې ﭼ３ ور＇ﺨﻪ ﭘﻪ و－７و ﮐ３＋ ﻣﺨﺼﻮ請ﻪ ﻣﺘﺸﺪده روﺋﻴ３ ﭘﻪ وﺟﻮدﮐ＋３ راﻏﻠﻲ دي . ﺳ＂ﻴﻔﻦ ！５ﻨﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ ﮐ＋３ د اﻟﻔﻨﺴ＂ﻦ ( Alphinston ) د The Kingdom of Kabul ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ د ۀﻳﻮ اﻓﻐﺎن ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ داﺳ３ ＊ﮑﺎره ﮐ７ی دی : : “We are content with discord, we are content with alarms, we are content with blood, “the old man told him but “we will never be content with a master”(16). “ ﻣﻮﻧ８ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ －ﺎﻟﻠﯽ ﺷﻮ، ﻣﻮﻧ８ ﻫﺮ ډول ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻣﻨﻠﯽ ﺷﻮ، وﻳﻨﻲ ﺗﻮﻳﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﺧﻮﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺮوﻧﻮ د ﻳﻮه آﻗﺎ ﻻس ﻫﻴ＆ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﾢ ﺷﻮ زﻏﻤﻠﯽ ” ” ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ﻫﺎورډ ﻫﻨﺴﻤ５ﻦ (Howard Hunsman) ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ ,Afghan War of 1879-80) (Second Afghan War ﮐ＋３ دﭘ＋ﺘﻮن وﻃﻦ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻫﻢ داﺳ３ ډول ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻲ ﮐ７ي دي . . “Afghanistan is a nation of soldiers, every adult being (apart from any military training he may receive) a ready swordsman”(17). ( ژﺑﺎړه “): اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮﻋﺴﮑﺮي ﻗﺎم دی، ﻫﺮ＄ﻠﻤﯽ د＇ﾢ ﻋﺴﮑﺮي روزﻧ３ ﭘﺮﺗﻪ ﻳﻮ ﭘﻴﺎوړی ﺗﻮرزن دی ” ” ﻫﻢ ﭘﺮ دﻏﻪ ﭘﺎﻧ７ه ﻣﺦ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ: “Afghanistan then produced as a writer has said, nothing but stones and men: the stones made good Sungars, which thousands of men were always ready to defend”(18).

   -  6   

( ژﺑﺎړه ): “ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﮑﻪ ﻳﻮ ۀ ﻟﻴﮑﻮال ﭼ３ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي، ﺑﻞ ﻳ３ ﻫﻴ＆ ﻧﾢ دي ز８４وﻟﻲ، ﮐﺎ１ﻲ او ﺧﻠﻖ، ﺧﻠﻖ ﻟﻪ ﮐﺎ１ﻮ ＊ﾢ ﻣﻀﺒﻮط ﻣﻮرﭼﻞ ﺟﻮړ ﮐ７ي او ﺑﻴﺎ د زر－ﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐ＋３ د ﻣﻮرﭼﻞ د دﻓﺎع ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻼو ې وﺗ７ي ” . . ” ﮐﻪ ﻣﻮﻧ ８ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺗﻪ ＄ﻴﺮ ﺷﻮ ﻧﻮ داﺧﺒﺮه ﺑﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻲ ﭼ３ دﻟﺘﻪ د ﭘ５ﺪاوار او ﻣﻌﺎش وﺳﻴﻠﻮ ﻋﻘﻴﺪوي ﺑ３２ ﺧﭙﻠ３ ﮐ７ي دي . －ﻨ／ﺎ ﺳﻴﻨﺪ د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺷﻪ رګ －２ﻞ ﮐ８５ي ＄ﮑﻪ ﭼ３ دﻟﺘﻪ د ژوﻧﺪ د ﮐﺮﻫ２ﻲ اوﮐﺮوﻧﺪې ﺷﺎوﺧﻮاراﭼﻮرﻟﻲ . داوﺑﻮ وﺳﻴﻠﻪ ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ －ﻨﮑﺎ ده ＄ﮑﻪ ﻳ ３ د د４ﻮې ( Goddess) ﺣﻴﺜﻴﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ７ې دې او ﻣ％ﮑﻪ ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د زرﻋﻲ ﺣﺎ請ﻼﺗﻮ او ﺧﻮراﮐﻲ ﻣﻮادو زرﻳﻌﻪ ده، ＄ﮑﻪ ورﺗﻪ ( دﻫﺮﺗﻲ ﻣﺎﺗﺎ ) ﻣ％ﮑﻪ ﻣﻮر وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول د ﮐ＋ﺖ و ﮐﺮوﻧﺪې ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ＋３ د ﻏﻮا او ﻏﻮاﻳﻲ ز＊ﺖ اﻫﻤﻴﺖ د ﻫﻐﻮۍ د وﺟﻮد د ﺗﻘﺪس او ﺣُﺮﻣﺖ ﺳﻮب و－ﺮ＄５ﺪل . دا ﺧﺒﺮه ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ＄ﺎی ده، ﭼ３ و ﻫﻨﺪ ﺗﻪ د راﺳﺘﻨ５ﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ ﭘﺨﻮا آرﻳﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ دُﻋﺎوو ﮐ＋３ ﻟﻪ “ اﻫﻮرا ﻣﺰدا ” ﻳﻌﻨﻲ “ ﻟﻮۍ ＇＋ﺘﻦ ” ＇ﺨﻪ د ﺳﺎرﺑﻪ ﻏﻮاو ﻏﻮ＊ﺘﻨ３ ﮐﻮﻟ３ . د ﺳﺒﻂ ﺣﺴﻦ ﭘﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮې اﺛﺮ ﮐ＋３ دﻏﻪ ﺧﺒﺮه ﻫﻢ ذﮐﺮ ده ﭼ３ د آرﻳﺎﻳﺎﻧﻮ زﻳﺎﺗﺮه ﺷﺨ７ې ﺑﻪ د ﻏﻮاوو ﭘﻪ ﺳﻮب ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ＋３ راﻏﻠ３ او ودې ﻋﻤﻞ ﺗﻪ “ －ﺎوﺳﺘﻲ ” وﺋﻴﻞ ﮐ５ﺪه . ﭘﻪ زړۀ ﭘﻮرې ﺧﺒﺮه دا ﻫﻢ ده ﭼ３ د زﻳﺎﺗﺮو ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻗﺒﺎﻳﻠﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﺷﺨ７ې ﻧﻦ ﻫﻢ د ＇ﺎروﻳﻮ ﭘﺮ ﺳﺮ ﮐ８５ي . د －ﺎوﺳﺘﻲ و دې ﻋﻤﻞ ﺗﻪ د ﺳﻬ５ﻠﻲ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ژوﻧﺪي ﮐﻠﺘﻮر ﮐ＋３ ﻧﻦ ﻫﻢ ﻧﺎﺗﺎر وﺋﻴﻞ ﮐﻴ８ي ﭼ３ ﻧﻦ ﻳ３ ﻫﻢ ＄ﺎی ﭘﻪ ＄ﺎی ﭘﻪ ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﺳﻴﻤﻮ ﮐ＋３ رواج ﺗﺮ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﮐﻴ８ي . د ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ３ داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ ﺟﻨ／ﻮﻧﻮاو ﺷﺨ７و ﭘﻪ ﺳﻮب ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ﻋﻠﻤﻲ او ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ ﺷﺘﻪ ﻣﻨ９ ＇ﺨﻪ ﺑ３ ﺑﺮﺧ３ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮي دي . دژوﻧﺪاو ﺷﻨﺎﺧﺖ د ﺑﻘﺎ ﺟﻨ， ﭘﻪ ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﺒﺮ ﮐ＋３ داﺳ３ را－５ﺮ ﺳﺎﺗﻠﻲ دي ﭼ３ د＇ﻨ／ﻠﻮرو ﮐﻠﺘﻮروﻧﻮ ﺳﺮه ﻳ３ ﻫﻢ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺗﺨﻠﻴﻘﯽ اﺗﺼﺎل ﻧﾢ دې ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮې . د ﻧ７ۍ د ﻧﻮرو ﻗﺎﻣﻮﻧﻮد ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ او ﻋﻠﻤﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ３ ﻫﻐﻪ ډول ﺧﭙﻠﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺎﻧ／ﻪ ﻧﾢ ده درﻧﻪ ﮐ７ې، ﭼ３ دﻧﻮي ﻋﺼﺮو ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ＄ﻮاب و واﻳﻲ . . ＄ﮑﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧ ８ ودې ﭘﺎﻳﻠ３ ﺗﻪ رﺳﻮ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﮐﻠﺘﻮر او ژواک ﭘﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐ＋３ د ﻣ％ﮑﻨﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭼ３ زﻳﺎﺗﺮه ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻣﻌﺎﺷﻲ اﺛﺮات ﻟﺮي او ﻣ％ﮑﻨﻲ ﺟﻮ ړ＊ﺖ ﭼ３ ﺑﺸﭙ７ه ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ، ﻓﮑﺮي، ﻓﻨﻲ، ادﺑﻲ، اﻗﺪاري او روﺣﺎﻧﻲ اﺛﺮات ﻟﺮي ﭘﻪ ﺟﻮﺗﻪ ﺗﻮ－ﻪ د ﻟﺘﻪ ﻣﺘﺤﺮک ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮي دي . .

اوزار او آﻻت : :

د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻬﺬﻳﺐ او ﮐﻠﺘﻮر ﭘﻪ رﻏﻮﻧ３ او ړﻧ／ﻮﻧ３ ﮐ＋３ د اوزارو ډ４ﺮ ﻣﻬﻢ ﮐﺮدار ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮ ى د .ى د .ى ﺗﻬﺬﻳﺐ ﭘﻮﻫﻨ３ د ﻋﻠﻢ اډاﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﺮ دﻏﻪ اوزارو وﻻ ړه ده . ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ＋３ د ﺗﻬﺬﻳﺐ د ﻣﺎ９１ ﻫﻐﻪ ﺳﺘﻨ ３ ﭼ３ د！ﻮل ﺗﻬﺬﻳﺐ ورﺑﺎﻧﺪې ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻮي ﻫﻢ دﻏﻪ اوزار دي . ＇ﾢ ډول ﭼ３ اوزار وي ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ﮐﻠﺘﻮر اوﺗﻬﺬﻳﺐ ﺑﻪ ور＇ﺨﻪ ﭘ５ﺪا ﮐ８５ي . دﺗﻬﺬﻳﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭼ３ ﮐﻮﻣ３ ﭘﻠ＂ﻨ３ او ﮐ５ﻨﺪﻧ３ ﺷﻮي دي ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ دا ا請ﻞ

   -  6   

راﺑﺮ ＇５ ﺮه ﮐ８５ي ﭼ３ د ﻫﺮ ﭘ５ﺮ اوز ارو د ﻫﻐﻪ ﭘ５ﺮ دﺑﺸﭙ７ه ژوﻧﺪ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﮐﻮي . ﭼ５ﺮې ﭼ３ اﻧﺴﺎن د ډﺑﺮو ＇ﺨﻪ داوزار ﮐﺎر اﺧ５ﺴﺘﯽ د ى ﻫﻠﺘﻪ د ژوﻧﺪ، ﻣﻌﺎﺷﻲ ﻧﻈﺎم ، ！ﻮﻟﻨﻴﺰې رﺷﺘ３، د ﭘ５ﺪاوار ﻃﺮﻳﻘ３، ﺟﺎﻣﻪ ، د ، اوﺳﻴﺪﻟﻮ ＄ﺎﻳﻮﻧﻪ ، ﻗﺪروﻧﻪ، رواﺟﻮﻧﻪ و رﺳﻤﻮﻧﻪ او ﻣﺬﻫﺒﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﺑ５ﺨﻲ ﺑﺪل دي ﭼ５ﺮې ﭼ３ وژوﻧﺪ ﺗﻪ اوﺳﭙﻨﻪ ﻳ ﺎ ﻧﻮر دﻫﺎﺗﻮﻧﻪ راﮐ＋５ﻮﺗﻲ دي . ﻟﺲ زره ﮐﻠﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﭼ３ ﮐﻮم زرﻋﻲ اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ＋３ راﻏﻠﯽ د ﻫﻐﻪ ﺗﺮ ﺷﺎ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﭘ５ﻼﻣﻪ ﻫﻢ دﻏﻪ اوزار وو . ＇ﾢ وﺧﺖ ﭼ３ و ژوﻧﺪ ﺗﻪ اوﺳﭙﻨﻪ او ﻧﻮر دﻫﺎﺗﻮﻧﻪ داﺧﻞ ﺷﻮ ﻧﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ دﻣ％ﮑ３ د ﻧﺲ ＇ﻴﺮﻟﻮ ﭘﻪ ﮐﺎر ﮐ＋３ زﻳﺎت ﺑﺮﻻﺳﻲ ﺷﻮل . ﻟﻮر، آره، ﺑ ﻴﻠﭽﻪ،ﮐﻬ９،ﮐﺪال، ﮐﻠﻨ，، دوﺧﻠ３، ډل، ﺗﻮره، ډﻫﺎل د ﻫﻢ دﻏﻪ اوﺳﭙﻨ ３ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي دي . . ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﺟﻬﺎز، ﻣﻮ！ﺮ －ﺎډۍ، ر４ﻞ، ！５ﻨﮏ، ﮐﻤﭙﻴﻮ！ﺮ، او ﻧﻮر ﻣﺸﻴﻨﺎن ﭼ３ د ﻳﻮ ۀ ﻧﻮي ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺧ＋ﺘﻪ ﻳ３ اﻳ＋３ د ه ﻫﻢ د ﺑ５ﻼﺑ５ﻠﻮ دﻫﺎﺗﻮﻧﻮ د ﮐﺎروﻧ３ ﻧﺘﻴﺠﻪ ده . ﮐﻪ ﭼﺮې د ﻧﻦ د ﭘﺲ ﺟﺪﻳﺪ ﮐﻠﺘﻮري ﺳﺎﺣ３ ＇ ﺨﻪ دﻳﻮازې د ﮐﻤﭙﻴﻮ！ﺮ ﻣﺸﻴﻦ ﻣﻨﻔﻲ ﺷﻲ، ﻧﻮ د دې ﮐﻠﺘﻮر ارﺗﻘﺎء ﺷﺎﻳﺪ ډ４ﺮه ﭘﺮ ﺷﺎ و ﺗﻤﺒﻴ８ي . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول ﮐﻪ ﻳﻮازې ！ﺮ４ﮑ＂ﺮ ور＇ﺨﻪ و ا４ﺴﺘﻞ ﺷﻲ، او د ﮐﺮ ﻫﻨ７ي ﻋﻤﻞ ﻳﻮار ﺑﻴﺎ د ＇ﺎروﻳﻮ ﻣﺤﺘﺎﺟﻪ ﺷﻲ، ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ ﺷﺎ وﺧﻮا ！ﻮﻟﻪ ﮐﻠﺘﻮري ﻧﻈﺎم ﺑﻪ د زﺑﺮدﺳﺘﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻲ .

د ﻓﮑﺮ او اﺣﺴﺎس ﻧﻈﺎم : :

ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﻠﺘﻮرﮐ＋３ دﺧﻴﺎل او اﺣﺴﺎس ＄ﺎﻧ／７ې ﻧﻈﺎم ﺧﭙﻠ３ ر４＋３ ！ﻴﻨ／ﻮي . دﻏﻪ ر４＋３ ﭼ３ دﻳﻮ ۀ ﻗﺎم ﭘﻪ ﻣ％ﮑﻪ ﮐ＋３ ＊ﺨ３ وي، ﻫﻢ داﺳ３ ﻣﺰاج ﻟﺮي ﻟﮑﻪ د ﻫﻐﻪ ﺳﻴﻤ３ ﻣ％ﮑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ . ﮐﻪ ﻣ％ﮑﻪ ﻫﻮاره وي، داوﺑﻮ رودوﻧﻪ ورﺑﺎﻧﺪې راﻣﺎت وي او و－７ي ﻳ３ دﮐ＋ﺖ و ﮐﺮوﻧﺪې ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﭙﻞ وﺧﺖ او ﺗﻮا ن ﭘﻪ ﮐﺎر راوﻟﻲ ﻧﻮ ﻫﻠﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺘﻤﺎً آﺑﺎدي وي . ﻟﮑﻪ ＇ﾢ ډول ﭼ３ د وﺧﺖ ﺳﺮه ﺣﺎﻻت ﺑﺪﻟﻴ８ي، ﻧﻮي ﺳﺘﻮﻧﺰې ﻣﻨ＃ ﺗﻪ را＄ﻲ، داﺧﻠﻲ او ﺑﻬﺮﻧﻲ ﺗﻀﺎدت ﻣﺦ ﺗﻪ را＄ﻲ، د ﺗﺨﻠﻴﻖ، ازادۍ، ﻣﻌﺎﺷﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰې ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ارز＊ﺖ ﭘ５ﺪا ﮐ８５ي ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻢ داﺳ３ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﮐ＋３ ﮐﻪ د ﮐﻠﺘﻮر د ﺧﻴﺎل او اﺣﺴﺎس ﻧﻈﺎم ژوﻧ ﺪې او ﻓﻌﺎﻟﻪ وي ﻧﻮ دا اﻣﮑﺎن ﺑﻪ زﻳﺎت وي ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻗﺎم دي ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻮي، اﻗﺪاري، ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ او ﻣﺎدي ﻟﺤﺎظ ﭘﺮﻣﺨﺘ， وﮐ７ي . دﺧﻴﺎل اوﻓﮑﺮ ﻧﻈﺎم ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د！ﻮﻟﻨ３ ﭘﺮ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻈﺎم دﻻﻟﺖ ﮐﻮي ＄ﮑﻪ ﻧﻮ دا ﻻزﻣﻲ ده ﭼ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﮐ＋３ د ې د ﺑﺪﻟﻮن ﻟﻪ ﭘﺎره زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮه وي . اوس دﻟﺘﻪ ﺑﻴﺎ ﺳﻮال راﭘﻮر ﺗﻪ ﮐ８５ي ﭼ３ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﻻر ﮐ＋３ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ داوﻟﺲ او ！ﻮﻟﻨ３ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روﺣﻴﺎت او روﺋﻴ３ دي . ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺑﺪﻟﻮن ورو ورو ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ＋３ را＄ﻲ،ارﺗﻘﺎ ء ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻻر او رﻓﺘﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ！ﺎﮐﻲ، ﺧﻮﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﮐ＋３ ﭼ３ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﭘﻪ ﻳﻮ ۀ ﻧ７ﻳﻮال ﮐﻠﻲ ﮐ＋３ را－ ５ﺮ دي، دﺧﭙﻞ ﻓﮑﺮ او داﺣﺴﺎس ﻧﻈﺎم ﻳ３ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﻮي دي . . ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﮐ＋３ دﻓﮑﺮ ارﺗﻘﺎء ﻫﺴ３ ﻫﻢ ډ４ﺮه ورو ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮې ده . ＄ﮑﻪ ﻧﻮدو－７و ﺳﺮه دوﻣﺮه ﻋﻠﻢ ﺧﻮ وي ﭼ３ دﺧﭙﻠﻮ ＇ﺎروﻳﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻌﺎﺷﻲ ﻏﻮ＊ﺘﻨ３ ﭘﻮره ﮐ７ي . دﻣﻌﺎش او ﻫﺴﺘﻮ－ﻨ３ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻫﻢ ﻫﻐﺴ３ ﭘﺎﺗ３ وي ﻟﮑﻪ د ﻫﻐﻪ د ﭘﻼر او ﻧﻴﮑ ﾢ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﭼ３ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮې وي . دو－７و اﺧﻼﻗﻲ روﺋﻴ３،

   -  66   

ﻫﻴﻠ３، و４ﺮي اوﺧﻴﺎﻟﻲ دﻧﻴﺎ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ وي ﭼ３ و دوئ ﺗﻪ دﺧﭙﻠﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ او ﻧﻴﮑﻮﻧﻮ ورﭘﺎﺗ３ وي . دﭘ＋ﺘﻮ ﻣﺘﻞ دی : “ ＇ﻪ د ې ﮐﻮل، ﭼ３ ﭘﻼر ﻧﻴﮑﾢ د ې ﮐﻮل” . ﻳﺎﺑﻴﺎ داﻫﻢ وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي ﭼ３، “ ﻟﻪ ﻛﻠﻲ ووزه ﻟﻪ ﻧﺮﺧﻪ ﻳ３ ﻣﾢ .”وزه .”وزه د ﺷﻠﻤ３ او ﻳﻮﻳﺸﺘﻤ請 ３ﺪۍ ﺧﺘﻴ＃ ﭘﻮﻫﺎن او ﺑﺸﺮﭘﻮﻫﺎن ﻟﮑﻪ ﮐ５ﺮو، ﺳﭙ５ﻦ، ﭼﺎرﻟﺲ ﻟﻨ６ﻫﻮم او ﻓﺮ６４رک ﺑﺎرت ﭘﻪ دې اﻧﺪ دي ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﭼ３ د دﻧﻴﺎ ﺗﺮ！ﻮﻟﻪ ﻟﻮى اوﻓﻌﺎﻟﻪ ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﻟﺮي، ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ＋３ د ﺳﻴﺎﻟ９، ﺑﺮاﺑﺮۍ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ﭘﺮ رواﻳﺘﻲ ﺗﺼﻮراﺗﻮ راﭼﻮرﻟﻲ . ﭘﻪ ﻃﺒﻌﻲ ﻳﺎ ﻣﻌ ﻨﻮی اﻧﺪاز د رواﻳﺖ ﺗﺮ ﭼﻮﮐﺎټ ﭼ３ ＇ﻮک ﭘ＋ﻪ اړوي ﻧﻮ ډ４ﺮې －ﻮﺗﻲ ﭘﻮرﺗﻪ ﮐ８５ي او د ！ﻮﻟﻨ３ ﻧﻮر و－７ي د داﺳ３ ﻓﺮد ﻳﺎ ﮐﻬﻮل ﺳﻴﻨﻪ ﭘﻪ ﭘ５ﻐﻮروﻧﻮ ر４ﺰ ﻣﺮ４ﺰ ﮐ７ي . ＄ﮑﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻴﺎﻧ９ او زرﻋﻲ ﻃﺮز زﻧﺪ－９ ﮐ＋３ دﺧﻴﺎل او ﻓﮑﺮ ارﺗﻘﺎ ء ډ４ﺮه ﭘﻪ －ﺮاﻧﻪ ﮐ８５ي . دﻓﻠﺴﻔ３ ﻧﺎﻣﺘﻮ ﻣﻮرخ “ و４ﻞ ډﻳﻮراﻧ＀ ” د ﮐﻠﺘﻮردﮐﻠﻲ ﺳﺮه ﺗ７ي او ﺗﻬﺬﻳﺐ د＊ﺎري ژوﻧﺪ ﺗﺨﻠﻴﻖ －２ﻲ، او ﮐﻮﻣﻪ ﭘﻮﻫﻪ، ﻋﻠﻢ، ﭘﻮﻫﺎن او ﻋﺎﻟﻤﺎن ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻠﻴﻮ ﮐ＋３ زﻳ８ي ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ＊ﺎروﻧﻮ ﺗﻪ ﻣﺨﻲ ﮐﻮي . و４ﻞ ډﻳﻮراﻧ＀ د ﺗﻬﺬﻳﺐ د ﺗﺸﮑﻴﻞ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ داﺳ３ ﻟﻴﮑﻲ: ÔÎ$Ï”@ç%—>èépšê4 ¦% ë%ì$%j"%$3g-íOî-8ï$ðñ 0ª>0r cXòz&óhœôõö%_÷føù$% ú-û óüý%þ
 &$`$ã $%Mb@ T  ½$%¡Mb   " ژﺑﺎړه (“: ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺗﺮﺑﻴﺖ دی ﭼ３ د ﮐﻠﺘﻮري ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺗﻪ وده ( ﻓﺮوغ ) ور ﺑﺨ＋ﻲ . د ﺗﻬﺬﻳﺐ ﭘﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐ＋３ ＇ﻠﻮر ＇ﻴﺰوﻧﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﮐﺮدار ادا ﮐﻮي، ﻣﻌﺎﺷﻲ ﺗ７ون، ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ، اﺧﻼﻗﻲ رواﻳﺎت او دﻋﻠﻢ وﻓﻦ ﺗﺮﻗﻲ . د ﺗﻬﺬﻳﺐ ﭘ５ﻞ د ﺑﺪﻧﻈﻤ９ ( －６وډي ) او اﺑﺘﺮۍ دﺧﺘﻤ５ﺪو ＇ﺨﻪ ﮐ８５ي ، وﻟ３ ﭼﾢ＇ ３ وﺧﺖ ﺧﻠﻖ ﭘﺮ ﻳﺮه ﺑﺎﻧﺪې ﻻس ﺑﺮي ﺷﻲ او دﻳﺮې ＇ﺨﻪ ﺧﭙﻞ 請ﻼﺣﻴﺘﻮﻧﻮ ازادﮐ７ي ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ذﻫﻦ ﮐ３＋ ﺗﺠﺴﺲ او د ﺗﺨﻠﻴﻖ او ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺧﻴﺎﻟﻮﻧﻪ او ارادې را＄ﻲ او اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﻗﺪرﺗﻲ ﺗﻮ－ﻪ دژوﻧﺪ ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ او د ＊ﮑﻼوﻟﻮرﺗﻪ ﺳﻢ ﺷﻲ ). ). ﻫﺴ３ ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﮐ ＋３ دﺧﻴﺎل او اﺣﺴﺎس ارﺗﻘﺎ ﻫﻢ ﻫﻐﺴ３ ﭘﻪ رواﻳﺘﻲ ﺗﻮ－ﻪ ورو ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮې ده ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ ﭘﻪ اﺧﺮي درو ﻟﺴﻴﺰو او دﻳﻮﻳﺸﺘﻤ請 ３ﺪۍ ﭘﻪ :١ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﭼ３ ﮐﻮﻣ３ اﻧﺴﺎﻧﻲ او ﻓﻄﺮي ﺳﺘﻮﻧﺰې دﭘ＋ﺘﻨﻮ دژوﻧﺪ او ﺑﻘﺎ ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ راﭘ５ﺪاﮐ７ل، ﻫﻐﻮ ى و ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ ＊ﺎروﻧﻮ ﺗﻪ د ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ＋３ و ﻟ８５د４ﺪل او اوس داﺳ３ ＊ﮑﺎري ﭼ３ دﭘ＋ﺘﻨﻮ ＊ﺎري آﺑﺎدي ورځ ﺗﺮ اﺑﻠﻪ ﻣﺦ ﭘﻪ زﻳﺎﺗ５ﺪو ده .

د ﻗﺪروﻧﻮ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻧﻈﺎم

   -  6   

دا ﺧﺒﺮه ﺟﻮﺗﻪ ده ﭼ３ اﻧﺴﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﭼ３ د ﻣﺪﻧﻴﺖ او ﺗﻬﺬﻳﺐ وﻟﻮر ﺗﻪ ﺳﺘﻨﻴ８ي ﭘﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻈﻢ وﺿﺒﻂ او اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺧﺎ請ﻴﺖ ﺳ５ﻮا ﮐﻴ８ي . ﭘﻪ 請ﻨﻌﺘﻲ او ﺟﻤﻬﻮري ！ﻮﻟﻨﻮ او رﻳ ﺎﺳﺘﻮﻧﻮ ﮐ＋３ داﺳ３ ادارې ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ راﻏﻠﻲ دي ﭼ３ واﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ اﻧﺼﺎف، ازادي، ﺧﻮراک، ﺗﻌﻠﻴﻢ، ＇＋ﺎک، رﺧﺖ، ﮐﻮر، روز－ﺎر ﻟﻨ６ه دا ﭼ３ د ژوﻧﺪ ！ﻮﻟ３ ا ﺳﺎﻧﺘﻴﺎو ې ﺑﺮاﺑﺮ ې ﮐ７ي دي . دﻓﻼﺣﻲ رﻳﺎﺳﺘﻮﻧﻮ ﻟﮑﻪ ﺳﻮﻳ６ن، ﻧﺎروې، او ﭘﻪ ﻧﻮرو ﮐ３＋ دوﻟﺘﻲ ادارې داﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻣﻼ ﺗ７ﻟ３ ده . ﭼ５ﺮې ﭼ３ د دوﻟﺖ ﻧﻈﺎم ﭘﻴﺎوړی ﻧﾢ وي، ﻳﺎ ﻳ３ ﻣﻨﺸﺎ د اوﻟﺲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﻧﾢ وي، ﻫﻠﺘﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﺧﭙﻞ داﺳ３ ﻗﺪروﻧﻪ ﺗﺨﻠﻴﻘﻮي ﭼ３ داﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺴﻞ او ﮐﻠﺘﻮرﭘﺎﻳ＋ﺖ او روزﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ－ﻪ اﻣﮑﺎن ﭘ５ﺪا ﮐ７ي . د ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ، اﺷﺮ، ﺑﺪر－３، ﺟﺮ－３، ﻧﻨﻮاﺗ３ ﻗﺪروﻧﻪ ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د ﻟﺮﻏﻮﻧ３ ﭘ＋ﺘﻨ３ ！ﻮﻟﻨ３ ﻧﺨ＋３ دي ﭼ３ اوس ﻻ ﻫﻢ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﺮو ﺳﻴﻤﻮ ﮐ＋３ ﻓﻌﺎﻟﻪ او ﻣﻮﺛﺮ رول ﻟﻮﺑﻮي، د ﻧ７ۍ ﭘﻪ ﺧﺎورې ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻣﻌﺎﺷﺮې ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﾢ ﻳﻮه ﺷﮑﻞ وﺟﻮدﻟﺮي . ﻟﮑﻪ ＇ﾢ ډول ﭼ３ ﮐﻠﺘﻮر او رواﻳﺖ د و－７و د ارز＊ﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﭘﻪ وﺟﻮدﮐ＋３ را＄ﻲ . ﻫﻢ دﻏﻪ ډول د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻗﺪروﻧﻪ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ډ４ﺮ ﮐﻤﺰوري ﻗﺎ ﻣﻮﻧﻪ، ﮐﻮروﻧﻪ او اﻓﺮاد د ﻣﺮګ ﻟﻪ ژاﻣﻮ ﺧﻠﻘﻮ دﺧﭙﻠ３ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﺬﺑ３ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ را اﻳﺴﺘﻠﻲ دي . ﻫﻢ دﻏﻪ دﻣﺮﺳﺘ３ ، ﻣﻴﻨ３، ﺧﻠﻮص، ﺧﭙﻠﻮۍ، ﻋﺰﻳﺰ －ﻠﻮۍ، ﺳﻴﺎﻟ９ او ﻣﻴ７اﻧ３ ﻗﺪروﻧﻪ دي ﭼ３ دو－７و وژوﻧﺪ ﺗﻪ ﻳ３ دوام ورﮐ７ی دی . ﭘﻪ زړۀ ﭘﻮرې ﺧﺒﺮه داده ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﮐ＋３ ﭼ３ ﻣﺤﻴﻂ ( ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ﻳﺎ ﻓﻄﺮت ) ډ４ﺮ ﺳﺨﺖ او ﺟﺎﺑﺮه وي ﻫﻠﺘﻪ ﭘﻪ ﺧﻠﻘﻮ ﮐ＋３ د ۀﻳﻮ او ﺑﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻣﺮﺳﺘ３ ﻗﺪروﻧﻪ او ﺟﺬﺑﺎت زﻳﺎت وي . اوس ﻟﮑﻪ ﭼ３ ﭘﻪ 請ﺤﺮاﻳﻲ ژوﻧﺪ ﮐ＋３ دﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ رواج ډ４ﺮ ﻋﺎم دی . ﮐﻪ ﻳﻮ ﮐﺲ ﭘﻪ 請ﺤﺮا ﮐ３＋ ﺳﺮ－ﺮداﻧﻪ －ﺮ＄ﻲ او ﺑﻴﺎ ﻳﻮ ﮐﻠﻲ ﻳﺎ ﮐﻮر ﺗﺮ ﺳﺘﺮ－ﻮ ور ﺷﻲ، د ﻫﻐﻪ ﮐﻠﻲ ﻳﺎ ﮐﻮر و －７ي ﺑﻪ ﺣﺘ ﻤﺎً د ﻫﻐ ﾢ ﻣ ﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي . د ﻫﻐﾢ د ﺧﻮراک، ＇＋ﺎک، ا رام او ﺗﺤﻔﻆ ﺧﻴﺎل ﺑﻪ ﺳﺎﺗﻲ . وﻟ３ ﮐﻪ دﻏﻪ ﻧﺎ－ﻬﺎﻧ ﻪ راﻏﻠﻲ ﻣ５ﻠﻤﻪ ﺗ ﻪ دﺷﭙ３ ﻟﻪ ﭘﺎره ＄ﺎی او ﺧﻮراک ور ﻧﾢ ﮐ７ل ﺷﻲ دا اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ې دﻟﻮږې ، ﺗﻨﺪې ، ﻳﺦ، ﻳﺎ －ﺮﻣ９ ＇ﺨﻪ ژوﻧﺪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ７ي . د ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮﻳﺎت او ﮐﻠﺘﻮري ＇７５ﻧﻮ ＇ﺨﻪ دا ﺣﻘﻴ ﻘﺖ ﻫﻢ ﺟﻮﺗ８５ي ﭼ３ د ﻣ％ﮑ ３ ３ ﺟﻮړ＊ﺖ او ﻣﺤﻴﻂ ( ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ) د ！ﻮﻟﻨﻴﺰ او ﮐﻠﺘﻮري ﻗﺪروﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗ７ون ﻟﺮي . اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ د ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ دﻗﺪر ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ د دې اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺤﻴﻂ اﺛﺎر وو ﭼ３ ﭘﻪ دو ى ﮐ＋３ ＄ﻴﻨ３ ﻣﻠﻲ دودوﻧﻪ ﭘ５ﺪاﺷﻮه، ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﭘﻪ ژوﻧﺪون ﮐ＋３ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام ډ４ﺮ ﭘﺨ ﻮاﻧﯽ دی . دﻳﻮ ۀ ﻗﺎم ﻳﺎ ﮐﻬﻮل ﻳﻮ ﺳ７ی ﭘﻪ ﺑﻞ ﮐﻠﻲ ﻳﺎ ﮐﺎم ﺧﻮاﺗﻪ وﻻړ، ژﻣﯽ، واوره ﭘﻪ ﮐﻠﻲ ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﮐ＋３ دﻣﺪﻧﻴﺖ ﭘﻪ ډول دﮐﺎن او دﻏﺬا او ﺧﻮړو ﻳﺎدﻫﺴﺘﻮ－ ３ ＄ﺎی ﻫﻢ ﻧﾢ ؤ، ﻧﻮ دې ﮐﻴﻔﻴﺖ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻧﺎﭼﺎره ﮐ７ۀ ، ﭼ３ دﻣ５ﻠﻤﻨﻮ دراﺣﺖ دﭘﺎره ډ４ﺮې ﺟﻮړې ﮐ７ي او ﭘﻪ ﻫﺮﮐﻠﻲ ﮐ＋３ دﻧﻮرو ﻗﺒﻴﻠﻮ ﻳﺎﮐﻬﻮﻟﻮ دﻣ５ﻠﻤﻨﻮ دراﺣﺖ دﭘﺎره درې او ﮐﻮ！３ وﻟﺮي . .. دې روح ﭘﻪ اوږدو زﻣﺎﻧﻮ ﮐ＋３ دﻣ５ﻠﻤﺎﻧﾢ اﺣﺘﺮام

   -  68   

او روزﻧﻪ داﺳ３ دﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻋﻘﻠﻴﺖ او اﺧﻼﻗﻮ ﮐ＋３ دﻧﻨﻪ ﮐ７ه ﭼ３ ﭘﻪ ﭘﺎئ ﮐ＋３ ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﻠﻲ ﮐ＋３ ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﭼﺎ دﻣﺎ＊ﺎم ډوډۍ ﻧﾢ ﺧﻮړه ＇ﻮ ﻣ５ﻠﻤﻪ ﻧﾢ وي ورﻏﻠﯽ” (20). د ﺧﻮاﺧﻮږۍ دﻏﻪ ﺟﺬﺑﻪ د ﻳﻮۀ ﺧﺎص ﻗﺪرﺗﻲ ﺟﺒﺮ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ＋３ ﭘﻪ وﺟﻮد ﮐ＋３ را＄ﻲ او ﮐﻠﺘﻮري ﻋﻤﻞ دا ﭘﺮ４ﮑ７ه ﮐﻮي ﭼ３ ！ﻮل اﻧﺴﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ د ﻗﺪرت د ﺟﺒﺮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ＋ ３ او د ﻧﻮرو اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ７ي . د . اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ دﻏﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ اﻧﺤﺼﺎر او ﺗﮑﻴﻪ د ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ او ﺑﺪر－３ و ﻗﺪر ﺗﻪ دوام ورﮐﻮي . ﭘﻪ ﮐﻠ５ﻮاﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮ ﻟﻨﻪ ﮐ＋３ ﻧﻦ ﻫﻢ د ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ، اﺷﺮ، داړ، ﭼﻴﻐﻪ، ﻧﻨﻮاﺗ３ او ﺑﺪر－３ ﻗﺪروﻧﻮ ﭘﻪ ＇ﾢ ﻧﻪ ＇ﾢ ﺑ２ﻪ ژوﻧﺪي او ﻓﻌﺎﻟﻪ ﭘﺎﺗﻲ دي . . ﭘﺎﻳﻠﻪ : :

ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻋﻤﻞ د！ﻮﻟﻨ３ او و－７و د ﭘﺮ ﻣﺨﺘ， ﻻرې ﻫﻮاروي او اﻧﺴﺎﻧﺎن د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺷﻌﻮرﭘﻪ ﺑﺮﮐﺖ د ﺗﻀﺎداﺗﻮ د ﺧﺘﻢ ﮐﻮﻟﻮ وﻟﻮرﺗﻪ ﻳﻮن ﺟﺎري ﺳﺎﺗﻲ . د اﻧﺴ ﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﺗﺎرﻳﺦ دا ﺧﺒﺮه ﭘﻪ وار وار ﻏﺒﺮ－ﻮي ﭼ３ د اﻧﺴﺎن د！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺷﻌﻮرﭘﺮ ﻣﺨﺘ， د ﺑ５ﻼﺑ５ﻠﻮ ﺗﻀﺎداﺗﻮ، ﺗﻨﺎزﻋﺎﺗﻮ، ﮐﺸﺎﻟﻮ او ﺳﻮاﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺦ ﭘﺮ ﺑﻴﻬﻲ ( ﺗﺮﻗﻲ ) ﺗﻠﻠﯽ دی . ﻟﻪ دې ＇ﺨﻪ دا ﺧﺒﺮه ﻧﻮره ﻫﻢ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ８５ي ﭼ３ ﮐﻠﺘﻮرد اﻧﺴﺎن د ﺗﻬﺬﻳﺒﻲ ﻳﻮن ＊ﮑﺎرﻧﺪوئ دی . ﮐﻠﺘﻮر ﻳﻮ ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ ﻋﻤﻞ دې ﭼ３ اﻧﺴﺎن ﻫﺮ وﺧﺖ د ﺧﭙﻞ ﺿﺮورت ﻟﻪ ﭘﺎره ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ７ی ﻳﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ７ی دی . د . اﻧﺴﺎن ارز＊ﺘﻮﻧﻪ د وﺧﺖ او ＄ﺎی ﺳﺮه ﺑﺪﻟﻴ８ي، ＄ﮑﻪ ﻧﻮ د ﮐﻠﺘﻮر ﻇﺎﻫﺮي ﺑ２ﻪ او اﻗﺪاري ﻧﻈﺎم ﻫﻢ ورﺳﺮه ﺑﺪﻟﻴ８ي . دﻟﺘﻪ ﻣﻮﻧ ８ دې ﭘﺎﻳﻠ３ ﺗﻪ رﺳﻴ８و ﭼ３ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﮐﻠﺘﻮر دﺧﭙﻞ ﺿﺮورت ﻟﻪ ﭘﺎره ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐﻮي او د ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ د ﺑﺪﻟﻴﺪو ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻠﺘﻮرﮐ＋３ ﻫﻢ ﺑﺪﻟﻮن راوﻟﻲ . داﺧﺒﺮه د ﭘﺎم وړ ده ﭼ３ دﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ３ ﮐﻠﺘﻮرد ﻳﻮداﺳ３ ﺗﺼﻮرﻣﺜﺎل ﻟﺮي، ﭼ３ دﮐﻠﺘﻮرداﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻌﻮر او ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺷﺘﻪ ﻣﻨ９ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د ﺑﺪﻟﻮن وﺧﻮاﺗﻪ ﺧﻮز＊ﺖ ﮐﻮي . .

***

   -  69   

ﺣﻮاﻟ３ 1) Peter Watson, IDEAS a history from Fire to Freud, Phoenix London, 2006, page xxiii (2 Ö  Ö   Ù  ÖÙ ï-  0 ×7  - $    X -  . 3) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ ، ﻣﺦ ١٨  (4  $@ " @ # !-ïÙ  -.K ¢ - 8 X  -    b .ÞÙ - %%$  $ l 5( 5( Douglas Harper, (2001). Online Etymology Dictionary (6 Merriam-Webster, An encyclopedia Britannica Company Online. http://www.merriam-webster.com/dictionary/culture Last Accessed Nov 20 th ,2012 7) Ibid 8) Kluckhohn,C., & Kelly, W.H. (1945). The concept of culture. In R. Linton (Ed.). The Science of Man in the World Culture. New York. (pp. 78-105).  (9 ÞÙ ÞÙ  - 8 X  -     -  b  - Ù  Ú - X + ’, $ - ƒ j)* (ép -  - &- '

. < 4 4 4  (11  Ù  - Ù  Ö  $ j)78 9:;= ƒ 13)5 6 $M - $ 01 2/ ÚÚ - Ù Ú - X + ’, $ - ƒ j)*(ép - ' & (12

Ù .  - Ù  ÖÙ - $    X -  (13 14 ) M.J.Akbar,The Shade of Swords; Jihad and the conflict between Islam and Christianity. Lotus collection Books, 2002, Page.201

15) ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﻴﺒﻲ، ﭘ＋ﺘﻮ ا و ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ ، ﺑ５ﻨﻮا ﻓﺮﻫﻨ／ﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﮐﻨﺪﻫﺎر، ٢٠٠٣ ء ﻣﺦ ٩٢ 16) Stephen Tanner, Afghanistan a military history from Alexander the great to the fall of Taliban, Oxford University Press, 2002, P.134 17) Howard Hensman, Afghan War of 1879-80, Second Afghan War, First Edition, London: H.Allen & Co.,13, Waterloo Place S.W Publishers to the India Office 1881, Second Edition Sang-E-Meel Publications -25 Sharah-e-Pakistan (Lower mall) Lahore,1999 p-320 18) Ibid, p.320 (19 .  - Ù  ÖÙ -$   % HG '- CDEF B4%@$- $   8   - A$ ?@ >% 20) ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﻴﺒﻲ، ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ، ﮐﺎل ٢٠٠٣ ء، ﻣﺦ 7:

   -    

ادﺑﻲ ﻛﺮه ﻛﺘﻨﻪ او ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ

Literary Criticism and New Historicism

* ﺧﺎن زﻣﺎن ﻛﺎﻛ７

Abstract:

This article seeks to address a crisis in the literary criticism in Pashto language through an attempt to highlight the importance of the study of literary texts within their historical contexts. It begins with a critical overview of current critical trends in Pashto literature, asking how Pashto literary critics are predominantly stuck on the primacy of literary texts and why they have hardly ever attempted to consider the non-literary texts as a historical context for the study of literary texts. It would be important for our literary critics and historians to develop a scholarly sense and use of the theory of new historicism and its applications because the deconstructing capacity of this theory promises to provide a much better theoretical and methodological premise for bridging the gap between ethnic Pashtuns and their cultural and intellectual past. New historicism discursively confronts the very underpinnings of new criticism and its alternative formalism that persistently assert the idea to regard the study of literature as literature and text as self-contained and self-explanatory.

ﾢ＇ ﺗﻪ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ－ﻪ ادﺑﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ واﻳﻮ، ﻣﻮﺧﻪ ﻣﻮ ﺗﺮې دا وي ﭼ３ ﮐﻮﻣﻪ ﻏ５ﺮ ادﺑﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ( non literary criticism ) ﻫﻢ وﺟﻮد ﻟﺮي ﺧﻮ ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ دور ﻛ＋３ د ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ او ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ دا ډول و４ﺶ او ﮐ＂ﺎ－ﻮراﻳﺰ４ﺸﻦ ډ４ﺮ د ﻣﻨﻠﻮ وړ ﭘﺎﺗﻪ ﻧ ﾢ ﺷﻮ ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﭘﻪ د ې ﻛ＋３ ډ４ﺮ ﻫﻐﻪ ＇ﾢ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه اﭼﻮل ﮐ８５ي ﭼ３ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣ５ ﻨ＃ ﺗﻪ راوړﻟﻮ ﻛ＋３ ﻳ３ وﻧ６ه ﻟﺮﻟ３ وي ﻳﺎ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﺷﻨﻮﻟﻮ او ﺳﻨﺠﻮﻟﻮ ﻛ＋３ راﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ . ﻣﻌﺎ請ﺮه ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ، د ﻣﺘﻦ د ﭘ５ﺪاوار ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل او 請ﻮرﺗﺤﺎل او د ﻣﺘﻦ د ﭘﻨ％ﻮوﻧﮑﻲ د ﭘ５ﺪاواري اړ４ﮑﻮ او د ﻫﻐﻪ د ژوﻧﺪ د ﮐ７ ۀ وړۀ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ ﮐ５ﺪی ﺷﻲ . ﻳﻮازې د ﻣﺘﻦ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ دوﻣﺮه ＇ﾢ ﻧ ﾢ ﾢ ﭘﻮﻫﻮي، ＇ﻮﻣﺮه ﭼ３ را＇ﺨﻪ ﻻر ورﮐﻮي. ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ﺗﻨﻘﻴﺪ ( criticism ) دﭘﺎره ﮐﺎر４ﺪوﻧﮑ３ ا請ﻄﻼح " ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ " داﺳ３ ﻳﻮ ﺗﺎﺛﺮ ﻟ８５دوي ﭼ３ ﻟﻪ ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﺳﺮه ＇ﻨ， ﭘﺮ ＇ﻨ， ﻳﺎ ﻳ３ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛ＋３ ﮐﻮﻣﻪ " ﻧﺎﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ " ﻫﻢ وي، ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ دا ده ﭼ３ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻳﺎ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ

* MPhil Scholar, Department of Anthropology, Quaid-e-Azam University, Islamabad

   -    

ﻳﺎ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﺟﺎج اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻧ８ دا " ﻧﺎﮐﺮه – ﮐﺘﻨ３ " ﻟﻪ ﻧﻈﺮه واﭼﻮو ﻧﻮ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ ﻳﺎ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻨ％ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺣﻘ ﻠﻪ ＇ﻮﻣﺮه درﺳﺘﻪ راﻳﻪ ﻗﺎﻳﻤﻮﻟﯽ ﺷﻮ؟ د راﻳ３ ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻮ ﻣﻮﺧﻪ ﻫﻴ＆ ﮐﻠﻪ دا ﻧ ﾢ ده ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ دې ﮐﻮم ﻣﺘﻦ ﻳﺎ د ﻣﺘﻦ ﭘﻨ％ﻮﻧﮑﯽ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ وړاﻧﺪې ﻣﻮﺟﻮدې ﺧﺎﻧcategory ) ３ ) ﻛ＋３ ＄ﺎی ﭘﺮ ＄ﺎی ﮐ７و ﺑﻠﮑ３ دوﻣﺮه ﺑﺎﻳﺪ وي ﭼ３ ﺗﺮې ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ د ﻳﻮ ﻣﻬﺎل، د ﻣﻬﺎل د ﻃﺎﻗﺖ د اړﻳﮑﻮ او ﭘﻪ دې اړﻳﮑﻮ ﻛ＋３ د ﭘﻨ％ ５ﺪوﻧﮑ３ ﻋﻠﻢ و ادب د ﻏﻮ＊ﺘﻮﻧﻮ او ﻣﻮﺧﻮ اﻧﺪازه وﺷﻲ . ﻋﻠﻢ و ادب ﻳﻮ ﮐﻠﺘﻮري ﻋﻤﻞ دی ﭼ３ ﭘﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﻛ＋３ ﻳ３ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ، ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﺟﻐﺮاﻓﻴ３ او ﻣﻌﻴﺸﺖ ＇ﺨﻪ ﻧ５ﻮﻟ３ ﺗﺮ ﺳﺎﻳﻨﺲ، ！ﻴﮑﻨﺎﻟﻮژۍ او ﺗﻌﻠﻴﻢ ﭘﻮرې ﺑ３ ﺷﻤ５ﺮه ﻓﮑ＂ﻮروﻧﻪ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ . . ۀز ﭼ３ ﭘﻪ دې ﻟﻴﮑﻨﻪ ﻛ＋３ ﮐﻮم ﭘﺮوﺑﻠﻢ د ﭘﻮ＊ﺘﻨ３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ږدم ﻫﻐﻪ دا دی ﭼ３ وﻟ３ ﺗﺮ اوﺳﻪ زﻣﻮﻧ８ د ادﺑﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻮﻧﮑﻮ د ﻣﻄﺎﻟﻌ３ ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻛ＋３ ﻳﻮازې ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮي دي؟ دوی ﻧ ﾢ ﾢ ﻟﻪ " ﻏ５ﺮ " ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن ＇ﾢ ﻣﺮﺳﺘﻪ اﺧﻠﻲ، ﻧ ﾢ ارﺷ５ ﻔﻮﻧﻮ ( archives ) ﺗﻪ رﺳ５ﺪل ﻏﻮاړي، ﻧﾢ د ﻳﻮې ادﺑﭙﺎرې د ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﭘﻪ وﺧﺖ د ادﻳﺐ ژوﻧﺪ ﻟﻴﮏ او د ﻫﻐﻪ دﻏﻪ ادب ﭘﺎر ه ﭘﺮ ﻳﻮ ＄ﺎی ﺳﺮه ږدي او ﾢﻧ د ادب ﭘﺎرې د ﻣﻨ＃ ﺗﻪ راﺗﻠﻠﻮ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ د ډ４ﺮو زﻳﺎﺗﻮ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ ＇ﺨﻪ ＇ﾢ رااﺧﻠﻲ . . درو４ﺶ دراﻧﯽ ﻟﻴﮑﻲ : : وﻟ" ３ ﭼ３ دا ﺧﺒﺮه اوس ＊ﻪ ﺳﭙﻴﻨﻪ ﺷﻮې ده ﭼ３ دﻏﻪ ژﺑﻪ ( ﭘ＋ﺘﻮ ) زر－ﻮﻧﻪ ﮐﺎﻟﻪ ﻋﻤﺮ ﻟﺮي، ﺧﻮ داﺳ３ ﭘ ﻪ ﻛ＋３ د ﻳﺎدوﻟﻮ وړ ＇ﾢ ﺷﯽ ﻣﻮﻧ８ ﻧ ﾢ ﻟﺮو ﭼ３ ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻴﺎ ﻳ３ زر－ﻮﻧﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ رﺳ８５ي . ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛ＋３ زﻣﻮﻧ８ ＄ﻴﻨﻲ ﺳﺘﺮ ＇７５وﻧﮑﻲ، د ﺧﭙﻞ زﻳﺎر ＇ﺮاغ ﭘﻪ ﻻس، د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ډ４ﺮو ﺗﺎرﻳﮑﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ ＋３ ﭘﺴ３ و－ﺮ＄５ﺪل، ﺧﻮ داﺳﾢ＇ ３ ﺷﯽ ﻳ３ و ﻧ ﾢ ﻣﻮﻧﺪ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ﻳ３ د ﺧﭙﻠ３ ژﺑﻨ９ ﭘﻨ／３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ دﻧﻴﺎ ﺗﻪ ﭘﻪ وﻳﺎړ ور＊ﮑﺎره ﮐ７و او ﻫﻐﻪ ﻳ３ راﺳﺮه وﻣﻨﻲ ﭼ３ ﻫﻮ دا ﺳﺘﺎﺳ ３ ３ ژﺑﻨﯽ ﻣﻴﺮاث دی او ر＊ﺘﻴﺎ ﻫﻢ د وﻳﺎړ وړ دی . ﮐﻮم ＇ﾢ ﭼ３ ﭘﻪ دﻏﻪ ژﺑﻪ ﻛ＋３ ﻣﻮﻧ８ ﻟﺮو د ﻫﻐﻪ ﭘ５ﻞ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇ﻮ ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐ８５ي ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＂ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﻛ＋３ راﻏﻠﻲ دي . ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺷﮑﻞ ﭼ３ راﺳﺮه ﮐﻮم ＇ﾢ ﺧﻮﻧﺪي دي د ﻫﻐﻮ ﭘ５ﻞ د رو＊ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ دورې ＇ﺨﻪ ﮐ８５ي . ﭘﻪ دﻏﻪ دوره ﻛ＋３ ﭘﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ﻋﻠﻢ و ادب د ﺳ７و او ر１ﻮ اوﺑﻮ ﻳﻮه ﺧﻮږه ﭼﻴﻨﻪ راوﺧﻮ！ﮑ５ﺪه . دﻏﻪ ﭼﻴﻨﻪ ﺗﺮ ډ４ﺮه ﭘﻮرې ﺑﻬﺎﻧﺪه ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮه او ﻟﻪ ﺑﺮﮐﺘﻪ ﻳ３ د ﭘﻮﻫ３ او ادب داﺳ３ وﻧ３ رازرﻏﻮﻧ３ ﺷﻮې، ﭼ３ ﺗﺮ ＇ﻮ دﻏﻪ ژﺑﻪ ژوﻧﺪۍ وي، ﻣﻮﻧ８ ﺑﻪ د ﻫﻐﻮ ﻣ５ﻮه ﺧﻮرو . رو＊ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ ډ４ﺮ د４ﻮاﻧﻮﻧﻪ راﮐ７ل او ﻫﻢ دﻏﻪ د４ﻮاﻧﻮ ﻧﻪ زﻣﻮﻧ８ د ﮐﻼﺳﻴﮑﻲ ﺷﺎﻋﺮۍ ﺑﻨﻴﺎد ﺟﻮړوي ." (1 ) ) د ﭘ＋ﺘﻨﻮ او د ﻫﻐﻮی د زر－ﻮﻧﻮ ﮐﺎﻟﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ د ﺷﻠﻮن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ＄ﺎی، ﮐﻪ د رو＊ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ د اﺛﺎرو ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﻫﻢ د ﺷﭙﺎړﺳﻤ３ او ا ۀوو ﻟﺴﻤ３ ﭘ７５ﻳﻮ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ او －５ﺮﭼﺎﭘ５ﺮه ﺗﺎرﻳﺨﻲ، ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﻣﻌﺎﺷﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﺣﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ ﺷﻮې وای ﻧﻮ ﻧﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻧ８ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ７ ﻓﮑﺮي

   -    

ﺳﺘﻮﻧﺰو ＇ﺨﻪ ﺧﻼص وو . داﺳ３ ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﻟﻴﮑﻨ３ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﭘﻴﺮرو＊ﺎن د ﻣﻐﻠﻮ ﺧﻼف د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻳﻮ ﻗﺎﻣﻲ ﻧﻬﻀﺖ ﺳﺮﺧ５ﻞ او د ﻳﻮ ادﺑﻲ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻨﺴ＀ اﻳ＋ﻮوﻧﮑﯽ ﺛﺎﺑﺘﻮي او ﻳﺎ ﻳ３ د ﻳﻮې ＄ﺎﻧ／７ې ﻣﺮﺗﺒ３ ﻳﺎ ﻣﺴﻠﮏ 請ﻮﻓﻲ او ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻟﻴﮑﻮال ﻧﻮﻣﻮي ﺧﻮ د ﭘﻴﺮرو＊ﺎن د ﻋﺼﺮ او د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ د ﻣﺎدي 請ﻮرﺗﺤﺎل، ﮐﻠﺘﻮر، ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻣﻌﻴﺸﺖ ﭘﻪ ﺣﻘ ﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻮﻧ８ ﺳﺮه د ﻧﻮې ﻣﻴﺘﻮدوﻟﻮژي ﭘﺮ ا請ﻮﻟﻮ وﻻړه ﻫﻴ＆ ﻳﻮه ﺟﺎﻣﻊ ＇７５ﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس ﻛ＋３ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ د ﻫﻐ３ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ د رو＊ﺎﻧﻲ ﻋﺼﺮ د اﺛﺎرو ﺟﺎﻳﺰه واﺧﻠﻮ، ددې ﺗﺮ ＇ﻨ， رو＊ﺎﻧﻲ ادﺑﻴﺎت ﻟﻪ ﻣﻮﻧ８ ﺳﺮه د ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻨ３ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻟﻮﻳﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ ﺧﻮ ﻣﻮﻧ８ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻪ دې ﻧ ﾢ ﻳﻮ ﺗﻮاﻧ５ﺪﻟﻲ ﭼ３ د رو＊ﺎﻧﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ دا ﻳﻮ ډ４ﺮ ﻣﻬﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ ﺑﺸﭙ７ ﮐ７و . . ﻫﻢ داﮐﻤﯽ د ﺧﻮﺷﺤ ﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻏﻮﻧﺪې ﻳﻮ ﻗﺪآور او ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ او د ﻫﻐﻪ د دورې د اﺛﺎرو ﭘﻪ ﻧﻘﺪ ﻛ＋３ ﺗﺮ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﮐ８５ي، د د وﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻟﻪ درﻧ３ ＇７５ﻧ３ او ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﻋﻼوه ﻫﻴﭽﺎ دا ﻫ）ﻪ وﻧﻪ ﮐ７ه ﭼ３ د ﺧﻮﺷﺤ ﺎل د اﺛﺎرو او اﻓﮑﺎرو ﺟﺎج د ﻫﻐ ﾢ د ﻋﺼﺮ د ﻣﺎدي، ！ﻮﻟﻨﻴﺰ او ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ 請ﻮرﺗﺤﺎل ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ واﺧﻠﻲ، زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺮژي ﭘﺮ دې 請ﺮف ﺷﻮې ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤ ﺎل د ﺗﻮرې او ﻗﻠﻢ ﺷﺎﻋﺮ دی، د ﻗﺎم ﺷﺎﻋﺮ دی او ﺗﺼﻮف ﻫﻢ ﭘ ﻪ ﻛ ＋３ ﺷﺘﻪ . ﻳﻮازې د ﭘ＋ﺘﻮ ﮐﻼﺳﻴﮏ ادب ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻧﾢ ﺑﻠﮑ３ د ﺧﭙﻞ ﺟﺪﻳﺪ ادب ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻣﻮ ﻫﻢ د ﺟﺪﻳﺪو ادﺑﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ و ﻧﾢ ﻧﾢ ﮐ７، ډ４ﺮه －ﺮاﻧﻪ راﺗﻪ ﺑﺮ４＋ﻲ ﭼ３ ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ادﺑﻲ 請ﻮرﺗﺤﺎل ﻛ＋３ ﺑﻪ ＇ﻮک د ﭘﻮﺳ＀ ﻣﺎډرن ﻧﻘﺪ ﻏﻮﻧﺪې ﺑ３ رﺣﻤﻪ ﻧﻘﺪ راﺳﺮه ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﺎﻧﺪي . ﮐﻪ د ﻳﻮې ژﺑ３ ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻴﺎ ز ر－ﻮﻧﻮ ﮐﺎﻟﻮ ﺗﻪ رﺳ８５ي ﻧﻮ د ﻋﻠﻢ ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻴﺎ ﺑﻪ ﻳ３ ﻫﻢ دوﻣﺮه وي، ژﺑﻪ 請ﺮف د اﺑﻼغ ذرﻳﻌﻪ ﻧ ﾢ وي ﺑﻠﮑ３ د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ، ﺗﺠﺮﺑﺎﺗﻮ، ﺟﻤﺎﻟﻴﺎﺗﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺧﺰاﻧﻪ ﻫﻢ وي، دا ＇ﾢ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ د اوﻟﺴﻲ ادب ﭘﻪ ﺑ２ﻪ ﭘﻪ ﻻس ﻛ＋３ ﻟﺮو، ﺗﺮ ﻟﻴﮑﻠﻲ ادب ﻳ３ ارز＊ﺖ ﮐﻢ ﻧﾢ دی، ﻫﻢ دا ډول دا اوﻟﺴﻲ ادﺑﻴ ﺎت د ﭘ＋ﺘ ﻨﻮ ﺗﺎرﻳﺦ －ﺮ＄５ﺪﻟﯽ ﺷﻲ . ﭼ３ ﻳﻮه ژﺑﻪ وي ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ＇ﻨ／ﻪ ﺑ３ ﭘﻨ／ ３ ３ ﭘﺎﺗﻪ ﮐ５ﺪی ﺷﻲ؟ ﻣﻮﻧ８ دا ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛ＋３ وﻟﺮو ﭼ３ دا ژﺑﻨ９ ﭘﻨ／ ３ داﺳ３ ﻧ ﾢ وي ﭼ３ ﭘﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ﻫﻢ داﺳ３ ﺟﻮړې ﺷﻮي وي ﺑﻠﮑﻲ دا د وﺧﺖ د ﺿﺮورت ﻣﻄﺎﺑﻖ واک ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺧﻠ ﻖ ﻳﺎ رﻳﺎﺳﺘﻮﻧﻪ ﻳ３ ﺟﻮړوي . ﻫﻢ داﺳ３ د ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ده . ﭘﻪ رو اﻳﺘﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ اﮐﺜﺮ د ﻣﺎﺿﻲ ﭘﻪ ﺣﻘ ﻠﻪ د ر＊ﺘﻴﺎوو د ﻣﺠﻤﻮﻋ３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﮐﺘﻞ ﺷﻮي دي ﺧﻮ ﺣﻘﻴﻘﺖ داﺳ３ ﻧ ﾢ دی، ﺗﺎرﻳﺦ اﮐﺜﺮ د ﭘﺮون ﺗﺮ ر＊ﺘﻴﺎ زﻳﺎت د ﻧﻦ ﻟﻪ اړﺗﻴﺎ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي . ﮐﻪ د ﻧﻦ ﺳﺘﺮ－ﻲ ﻧﾢ وي د ﭘﺮون ﻫﻴ＆ ﻣﻨﻈﺮه ﻧﾢ ﺷﺘﻪ . . دا ﺧﻮ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ د ﻧﻴﺸﺖ ﺳﻮال دی ﺧﻮ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﺗﺮ دې وړاﻧﺪې ＄ﻲ او ﭘ ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺛﺎر ﺗﺮ ﺳﻮال ﻻﻧﺪې راوﻟﻲ . . د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟ９ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻪ ﻧﻮﻟﺲ ﺳﻮه اﺗﻴﺎﻳﻤﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ز１ﯽ ﻧﻴﺴﻲ، ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮه ﺧﻮ ﻓﻮرﻣﺎﻟﻴﺴ＂ﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻏﺒﺮ－ﻮن ؤ ، د رﻳﻨﺎﺳﺎﻧﺲ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﭘﻪ

   -  3   

داﺳ３ ډول وه ﭼ３ ﻫﻐﻪ ادﺑﻴﺎت ﻳ３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻛ＋３ ﮐ＋５＋ﻮول ﺧﻮ د ﭘﻮﺳ＀ ﺳ＂ﺮﮐﭽﺮﻟﺰم ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳ３ اﺧﻴﺮ ﻫﻐﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻫﻢ ﭼ５ﻠﻨﺞ ﮐ７ ﭼ３ ﻳﻮازې ﻳ３ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ ﭘﺲِ ﻣﻨﻈﺮ د ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ا請ﻮل －ﺎﾢ １ ﻳﻌﻨﻲ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ د ﻣﻨ＃ ﺗﻪ راﺗﻠﻠﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اوﺿﺎع ﻳﺎ ﻣﺎدي 請ﻮرﺗﺤﺎل ﭘﻮﻫ５ﺪل او ﭘﻪ ﮐﺎر راوړل ﻳ３ ﺷﺮط اﻳ＋ﻮو . . د ﻧﻮې ﺗ ﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﻟﻪ ﻣﺨ３ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮ ﻣﺘﻦ وي، او ﺗﺎرﻳﺦ داﺳ３ ﻳﻮ ﺷﻲ ﻧ ﾢ وي ﭼ３ ﭼ５ﺮي ﭘﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ﻳ３ وﺟﻮد ﻟﺮﻟﯽ وي . ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ د ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ ژوﻧﺪ ﻟﻴﮑﻮﻧﻮ ﺗﻪ اﺳﺎﺳﻲ ارز＊ﺖ ورﮐﻮي او د ﻫﻐﻮی اﺛﺎر ﻫﻢ د ﻫﻐﻮی د ژوﻧﺪﻟﻴﮑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ －ﻮري، ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ د ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ د اﺛﺎر و ﭘﺮ ﺑﻨﻴﺎد د ﻫﻐﻮی د ژوﻧﺪ ﻟﻴﮑﻮﻧﻮ د ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﭙﺎر＊ﺘﻨﻪ ﮐﻮي . ﭘﻪ ﻫﻢ دې ﺗﻮ－ﻪ ﻳﻮازې د ﻟﻴﮑﻮال ﻳﺎ د ﻫﻐﻪ د اﺛﺎرو ﺟﺎج و ا ﻧﾢ ﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳ３ د ！ﻮﻟﻨ３ د ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻢ ورﻏﻮل ﺷﻲ . “New historicism is a mode of critical interpretation which privileges power relations as the most important context for texts of all kinds. As a critical practice it treats literary texts as a space where power relations are made visible.”(2) ژﺑﺎړه : ( ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ د ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻐﻪ ﻃﺮز دی ﭼ３ د ﻃﺎﻗﺖ اړﻳﮑ３ د ﻫﺮ ډول ﻣﺘﻮن د ﭘﺎره ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻢ ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل －２ﻲ . د ﻳﻮ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن د داﺳ３ ﺳﺎﺣ３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ اﺧﻠﻲ ﭼ ﺮې ﭼ３ د ﻃﺎﻗﺖ اړﻳﮑ３ را＇ﺮ－ﻨﺪ８４ي) ﭘﻪ دې ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛ＋３ ﻟﻴﮑﻮال ﭘﻪ ﺷﻌﻮري ﺗﻮ－ﻪ ﭘﻪ ادﺑﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻛ＋３ د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ د ﻧﻈﺮﻳ３ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻢ ﭘﻪ دې دﻟﻴﻞ ﮐ７ی ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ادﺑﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﺗﺨﻠﻴ ﻘﺎت او اﺛﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻛ＋３ د اﻳ＋ﻮوﻟﻮ ﭘﺮ ＄ﺎی ﻳﻮازې ﻟ５ﺒﻞ ﮐ７ي دي، د ﺧﺎﻧﻮ ( categories ) ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﺑﻮﺧﺖ ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮی دی، ﭼ３ ﭘﻼﻧﯽ اﺛﺮ د ﻗﺎم ﭘﺮﺳﺘ９ ﭘﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛ＋３ را＄ﻲ، ﭘﻼﻧﯽ د ﺗﺼﻮف، ﭘﻼﻧﯽ د روﻣﺎﻧﻴﺖ او ﭘﻼﻧﯽ د آﻓﺎﻗﻴﺖ . . د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟ９ ﺗﺮ ﻧﻈﺮﻳ３ ﻣﺨﻜ＋３ ادﺑﻲ دور (ې literary periods ) داﺳ３ ﻧﻮﻣﻮل ﮐ５ﺪې ﻟﮑﻪ د رﻳﻨﺴﺎﻧﺲ دوره، د ﻧﻴﻮﮐﻼﺳﻴﺴﻴﺰم دوره، د روﻣﺎﻧ＂ﻴﺴﻴﺰم دوره ﺧﻮ د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟ９ ﻧﻈﺮﻳ３ د ادﺑﻲ دورو دا ډول و４ﺶ ﭼ５ﻠﻨﺞ ﮐ７، دﻟﻴﻞ ﻳ３ دا وړاﻧﺪې ﮐ７ ﭼ３ دورې ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ７ ﺗﻀﺎدوﻧﻮ، ﮐﺜﺮﺗﻮﻧﻮ او اﺧﺘﻼﻓﻮﻧﻮ ډﮐ３ وي، ﻳﻮه ﭘﻮره دوره ﭘﻪ ﻳﻮه ﺧﺎﻧﻪ ﻛ＋３ ﻧ ﾢ ﺷﻲ ﺑﻨﺪ４ﺪی . د ﻫﻢ دې ﻧﻈﺮﻳ３ ﻣﺨﮑ＋ﺎﻧﻮ ﭘﻪ ډ４ﺮه ﺷﻌﻮري ﺗﻮ－ﻪ د رﻳﻨﺴﺎﻧﺲ ﭘﺮ ＄ﺎی د وﺧﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ ( early modern ) د ا請ﻄﻼح ﮐﺎرول ﭘ５ﻞ ﮐ７ل، د ﻧﻴﻮﮐﻼﺳﻴﺴﻴﺰم ﭘﺮ ＄ﺎی ﺑﻪ ﻳ３ د اﺗﻠﺴﻤ３ ﭘ７５ۍ ا請ﻄﻼح ﮐﺎروﻟﻪ او ﻫﻐﻪ ادﺑﻴﺎت ﭼ３ ﭘ ﻪ ﺧﻮا د روﻣﺎﻧ＂ﻴﺴﺰم ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﮏ ﻻﻧﺪې اﻳ＋ﻮول ﮐ５ﺪل د ﻫﻐ３ دور ې ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻳ３ د اﺗﻠﺴﻤ３ ﭘ７５ۍ د ا واﺧﺮو او د ﻧﻮﻟﺴﻤ３ ﭘ７５ۍ د اواﻳﻠﻮ ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﮏ ﻻﻧﺪې راوﺳﺘﻪ .

   -    

ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ ﭘﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ او ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ د ﺑﺤﺚ ﺑﻞ دﻟﻴﻞ دا دی ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﻳﻮ ﺷﻠﻮن ( rupture ) ﻟﻮ４ﺪﻟﯽ دی، ﮐﻪ دوی ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﺿﻲ ﺳﺮه وﺗ７ل ﺷﻲ ＊ﺎﻳﻲ ﻣﺦ ﺗ ﻪ ﻳﻮه ﻻره و！ﺎﮐﻲ او ﺑﻞ دا ﻫﻢ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﺣﻘ ﻠﻪ ﮐﻮم ＇ﾢ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻧﻮم ﺧﭙﻠﻮ او ﭘﺮدﻳﻮ ﻟﻴﮑﻠﻲ آﻳﺎ زﻣﻮﻧ８ ادﺑﻲ اﺛﺎر ﻳ３ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﻮي ﮐﻪ ﻧﾢ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﭘﺮون د ژوﻧﺪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ډول ﺗﺼﻮﻳﺮ او ﺗﺼﻮر ﺳﺮه ﻣﻮ ا ﺷﻨﺎ ﮐﻮي؟ زﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر ﻛﾢ＇ ３＋ ډول ﭘ＋ﺘﻮن او ﭘ＋ﺘﻮ ﻣ５ﺸﺘﻪ دي؟ ﻟﻪ ﻧﻨﻨﻴﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ او ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﾢ ﺑﺪل ﻏﻮﻧﺪې دي او ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ او ﭘ＋ﺘﻮ ﺧﻮ ﺑ５ﺨﻲ ﺑﺪل دي ﭼ３ د ﭘﺮدﻳﻮ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﭘ５ﺶ ﮐ７ل ﺷﻮي دي، دا ﭼ３ ﺑﺪل دي ﻧﻮ د ﮐﻮم وﺧﺖ دي، د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ＇ﾢ ﻣﺰاج، ﻏﻮ＊ﺘﻨ３ او اړﺗﻴﺎوې وې؟ زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ادﺑﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻳﻮازې د ﻳﻮ ادﺑﻲ اﺛﺮ د ＊ﻮ او ﺑﺪو اړﺧﻮ ﻧﻮ د ﺑ５ﻠﻮاﻟ３ ﻣﻨﺼﺐ ﻧ ﾢ دی، ﻣﺎﺗﻪ ددې ＊ﻮ او ﺑﺪو د ﺑ５ﻠﻮاﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔ３ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﺪاﻧ３ اﭘﻴﻞ ﻧ ﾢ دی ﮐ７ی، د ادﺑﻲ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻣﻨﺼﺐ د ادﺑﻲ اﺛﺎرو ﭘﻪ ﺟﺎج ﻛ＋３ ﻳﻮ ﻧﻮی ډول ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻮل وي . . د ﻧﻦ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﮐ５ﺪی ﺷﻲ ﺳﺒﺎ ﻳﻮه ﻧﺎﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ و－２ﻞ ﺷﻲ، ﻫﻢ داﺳﾢ＇ ３ ﺗﻪ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ د ﭘﺮون ＇７５ﻧﻪ ﻳﺎ ﺗ ﺎرﻳﺦ واﻳﻮ، داﺳﾢ＇ ３ ﺷﺘﻪ ﻧﾢ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ورﺗﻪ ﭘﺮون وواﻳﻮ، د ﭘﺮون ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐ８５ي، ﭘﻨ％ﻮل ﮐ８５ي، د ﻧﻦ د ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ ﭘﺮون ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ８５ي. 4  4  < 4 Ë>ì¼ 6 $M  I$ JK  L  6 $M%ß@ MN  O  $M H  4 4  RS U 
YZ6 $Mß@)* l X b)7P Q &$`TD@_¶ V · W 4  \ 4  < L  6 $Mh ß@)* l [ U  ^ ] _ ïr `  6 $M aDb  cd e  L i f  $7 g  4  e¨-O )w [ U s   t &ju%6 $M v lmnopqnrpo i jk 4    4 4 i$%| }ND@}N~ $M)* l | L xy ˆDz  L j{ 4   |   T  6 $M   O    X b )€  , b  T  ß@ C   < 4 < 4  ‡ 9ˆ‰Š 6 $M$%[ U ‹>ép$%e¨v$@ v [ŽMN‚npƒ„olm m„ †ƒ < $ï )* l @š 3 % L t¨š [ U ŒÉ, %~Ê ´?$ Ž v$@ < 4 j Ë>0“>op$%t¨L  O  $MHÐ ‘$%&’t¨$% 4 U   Ú ”• V ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن ﭘﻪ ＄ﺎن ﻛ＋３ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮﻧﺪي ﺳﺎﺗﻲ ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻮن ﺧﭙﻞ ادﺑﻴﺎت ﻟﺮي، د ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ( historicity of text ) او ﻫﻢ د ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺘﻨﻮﻟﻲ ( history of textuality ) د دوه ﻃﺮﻓﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻳﻮازې د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ اﮐﺘﻔﺎء ﻧ ﾢ ﮐﻮي ﺑﻠﮑ３ د ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﻫﻢ ﺿﺮوري

   -    

ﻓﻬﻤﻮي ﭼ３ ﭘ ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دی ＇ﾢ ، ＇ﻨ／ﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ８５ي، د ﮐﻮم ﻣﻘﺼﺪ دﭘﺎره او ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ８５ي؟ ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ د ﻫﺮ ﻋﻠﻢ ﻳﻮ ﺗﺎرﻳﺦ وي او دا ﭼ３ ﺗﺮ ﻣﻮﻧ８ رارﺳ８５ي ﭘﻪ ﮐﻠﺘﻮر ﻛ＋３ ددې د راﺳﺮوﻟﻮ ﮐﺎر د ﻳﻮ ﻃﺎﻗﺖ ( power ) ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ８５ي . . ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ د ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن د ﺟﺎج ﭘﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ ارﺷﻴﻔﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺳﺘﻪ اﺧﻠﻲ، ﭘﻪ ﻧﻮرو ！ﮑﻮ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ادﺑﻲ ﻣﺘﻮن د ارﺷ５ ﻔﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﻴﺎق و ﺳﺒﺎق ﻳﺎ ر１ﺎ ﻛ＋３ －ﻮري . ﻧﻮ ې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﻴﺎق و ﺳﺒﺎق ﻛ＋３ اﺧﻠﻲ ﺧﻮ ﭘﺮ ادﺑﻲ او ﻏ５ﺮادﺑﻲ اﻣﺘﻴﺎز ﻳ３ ﺑﺎور ﻧ ﾢ ﾢ ﻟﺮي . ﭘﻪ دې ډول ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻓﻮرﻣﺎﻟﻴﺴ＂ﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨ３ ﺟﻤﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ －ﻮا＊ﻲ . ﻟﮑﻪ ﭼ３ ﻣﺨﻜ＋３ ووﺋﻴﻞ ﺷﻮل د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟ９ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻪ ﭘ５ﻞ ﻛ＋３ ﻓﻮرﻣﺎﻟﻴﺴ＀ او ﺳ＂ﺮﮐﭽﺮﻟﻴﺴ＀ ﻧﻘﺪ ﺗﻪ د ﻳﻮ ﻏﺒﺮ－ﻮن ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻟﻴﺪل ﮐ５ﺪه، ﺧﻮ د ﻏﻮړ４ﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛ＋３ ﻳ３ ﻟﻪ ﻣﺎرﮐﺴﺰم او ﭘﻮﺳ＀ ﺳ＂ﺮﮐﭽﺮﻟﺰم ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻳﻮه ډ４ﺮه ﻧﻮې او ﻣﻮﺛﺮه ﻻره و！ﺎﮐﻠﻪ . د ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟ９ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻪ ＄ﺎﻧ／７ې ﺗﻮ－ﻪ د ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﻔﮑﺮ ﻣ５ﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ ( Michel Foucault ) ﻟﻪ ﮐﺎر او اﻓﮑﺎرو ＇ﺨﻪ ﻳﻮازې ﺟﺰوي اﺧﻴﺴﺘﻨ３ ﻧ ﾢ ﮐﻮي ﺑ ﻠﮑ３ د ﻣﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺑﺎﻫﻤﻲ ﺗﻌﻠﻖ ＇ﺨﻪ ﻧﻴﻮﻟ３ ﺗﺮ ډﺳﮑﻮرس ﺷﻨﻨ３، د ﻋﻠﻢ او ﻃﺎﻗﺖ ﺗﺮ ﻧ ﾢ ﺑ５ﻠ５ﺪوﻧﮑ３ ﺗﻌﻠﻖ ﭘﻮرې، ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﻛ＋３ د ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻮ او ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛ＋３ د ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎ ﮐﻠﺘﻮري او ！ﻮﻟﻨﻴﺰو ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﭘﻮرې ﻫﺮ ＇ﾢ ﻟﻪ ﻓﻮﮐﻮ ＇ﺨﻪ اﺧﻠﻲ او دې ﻧﺘﻴﺠ３ ﺗﻪ رﺳﻲ ﭼ３ ﻧ ﾢ د ﮐﻮم ادﺑﻲ ﻣﺘﻦ او ﻧ ﾢ ﻫﻢ د ادﺑﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﾢ＇ ３ ازاد ﺣﺜﻴﺖ ﺷﺘﻪ، ﻣﺎﺿﻲ ﺗﻪ د ﮐﺮه ﮐﺘﻮﻧﮑﻲ رﺟﻮع ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ＇ﺨﻪ ازاده ﻧ ﾢ ده . ده ادﺑﻲ ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ＄ﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐﻮﻟﯽ ＇ﾢ ﭼ３ د ﻧﻮي ﺗﻨﻘﻴﺪ ادﻋﺎء ده ﭼ３ ﻣﺘﻦ self - explanatory وي ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺘﻦ د ﭘﻮﻫ５ﺪﻟﻮ دﭘﺎره د ﻫﻐﻪ د ﻣﻨ＃ ﺗﻪ راﺗﻠ ﻮ ﭘﻪ ﻣﻬﺎل، اوﺿﺎع او ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل ﭘﻮﻫ５ﺪل ﭘ ﻪ ﮐﺎر دي ﺧﻮ د ﻣﺘﻦ د ﻣﻬﺎل، اوﺿﺎع او ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل اﻓﺎده ﮐﻮل ﻳﺎ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ د دې ﺛﺒﺘﻮل ﭘ ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮ ادﺑﻲ، ﺗﺨﻠﻴﻘﻲ او ﺗﺨﻴﻼﺗﻲ ﻋﻤﻞ دی . ﺗﺎرﻳﺦ ＇ﾢ ﻣﻌﺮوﺿﻲ ( objective ) ﻧﾢ ﺑﻠﮑ３ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ( interpretive ) ﺷﯽ دی . “Despite the fact that the New Historicism wants to return us to the real world, it must acknowledge that the return is language-bound. It is by means of language that the real world shapes itself. That’s why the New Historicist lays so much emphasis on the idea that the relationship between literature and history is reciprocal. Yes, history conditions what literature can say in a given epoch. History is an important way of understanding the valency of certain kinds of utterance at certain times. As what Greenblatt calls the “old historicism” had always argued, history is the background of discourse or literature. But the New Historicism wants to emphasize something quite different. Literature itself has historical agency, the discursive power to influence history reciprocally”(4) .

   -  6   

ژﺑﺎړه : ( ﺑﺎوﺟﻮد ددې ﭼ３ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ﻣﻮﻧ８ ﺣﻘﻴﻘﻲ دﻧﻴﺎ ﺗﻪ واﭘﺲ راوﺳﺘﻞ ﻏﻮاړي ﺧﻮ دا واﭘﺴﻲ د ژﺑ３ ﻟﻪ ﻗ５ﺪه ازاد ﾢه ﻧ ده . ﺣﻘﻴﻘﻲ دﻧﻴﺎ ﺧﭙﻞ ﺷﮑﻞ ﻫﻢ د ژﺑ３ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮﻣﻲ . ﻫﻢ دا وﺟﻪ ده ﭼ３ ﻧﻮې ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ﭘﺮ دې ﺗﺼﻮر ډ４ﺮ زﻳﺎت زور راوړي ﭼ３ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ او ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻌﻠﻖ دوه ﻃﺮﻓﻪ دی . ﻫﻮ ، ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻳﻮ ！ﺎﮐﻠﻲ وﺧﺖ ﻛ＋３ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﻗﻴﺪ ږدي . ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ＄ﺎﻧ／７و ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛ＋３ د ＇ﾢ اﻇﻬﺎر د ＄ﺎﻧ／７و ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ د ﭘﻮﻫ５ﺪﻟﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ ﻻر ده ＇ﾢ ﺗﻪ ﭼ３ －ﺮﻳﻨﺒﺎﻟ＀ " زړۀ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ " واﻳﻲ ﭼ３ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳ３ ﻫﻤ５ﺸﻪ د ډﺳﮑﻮرس ﻳﺎ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﭘﺲِ ﻣﻨﻈﺮ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ اﺧﻴﺴﺘﯽ دی . ﺧﻮ ﻧﻮې ﺗ ﺎرﻳﺨﻮﻟﻲ ﺑ５ﺨﻲ ﻳﻮ ﺑﺪل ！ﮑﯽ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﮐﻮي . ادﺑﻴﺎت ﭘ ﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ ده، ﻳﻮ ډﺳﮑﺮﺳﻴﻮ ﻗﻮت ﻟﺮي او ﭘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ دا ډول اﻏ５ﺰ ﻟﺮي ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ ﻳ３ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻟﺮي) د ادﺑﻴﺎﺗﻮ او ﺗﺎرﻳﺦ دا دوه ﻃﺮﻓﻪ ﻋﻤﻞ او ﺗﻔﺎﻋﻞ ﮐﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛ＋３ وﻧﻴﻮل ﺷﻲ ﻧﻮ ﻧ ﾢ ﻳﻮازې ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ د ادﺑﻲ ﮐ ﺮه ﮐﺘﻨ３ ﭘﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺤﺮان ﻗﺎﺑﻮ وﺳﺎﺗﻞ ﺷﻲ ﺑﻠﮑ３ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺑﻪ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺛﺎر و د ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ ﻳﺎ ﺧﻮارواﻟﻲ ﭘ５＋ﻪ ﻫﻢ ﺗﺮ ډ４ﺮه ﺣﺪه ﻫﻮاره ﺷﻲ . ﭘﻪ اوﺳﻨ９ دﻧﻴﺎ ﻛ＋３ ﮐﻪ ﻳﻮ ﺧﻮا ادﺑﻲ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ د ＊ ﾢ واﻟﻲ او ﺑﺪ واﻟﻲ ﺗﺮ اﺧﻼﻗﻲ داﻳﺮې ﺑﻬﺮ وﺗﻠ３ ده ﻧﻮ ﺑﻞ ﺧﻮا ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻢ د ﺗﻘﺪس او ر＊ﺘﻴﺎ د ﻣﻨﺼﺐ ﭘﺮ ＄ﺎی د ﭘﺎو ر ﭘﻪ اړ４ﮑﻮ ﻛ＋３ ﭘﻨ％５ﺪوﻧﮑﯽ ﻳﻮ داﺳ３ ﺷﯽ －ﺮ＄５ﺪﻟﯽ ﭼ３ ﺣﺜﻴﺖ ﻳ３ ﻳﻮازې د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ دی او د ﻣﺘﻦ د ﻣﻨ＃ ﺗﻪ راﺗﻠﻮ ﺧﭙﻠ３ ﻣﻮﺧ３ او ﺳﻴﺎﺳﺘﻮﻧﻪ .وي اﺳﺪاﷲ ﻏﻀﻨﻔﺮ ﻟﻴﮑﻲ : : " ﮐﻪ زﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ادﺑﭙﻮﻫﻨﻪ ﻛ＋３ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻣﺨﺘﻠﻔ３ ﻧﻈﺮﻳ３ ﭼ３ ！ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨﻴﺰ، ژﺑﭙﻮﻫﻨﻴﺰ او ارواﭘﻮﻫﻨﻴﺰ ﺑﻨﻴﺎدو ﻧﻪ ﻟﺮي، ﺷﺎﻣﻠ３ ﺷﻲ، د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻓﺎرﻏﺎن ﺑﻪ ﻣﻮ ادﺑﻲ اﺛﺎر و ﺗﻪ د ﻧﻮې ﮐﺘﻨ３ وس ﭘﻴﺪا ﮐ７ي او ﭘﻪ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮﺑ５ﺮه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ، ﺳﻴﺎﺳﺖ، ！ﻮﻟﻨ３ او ﻓﺮﻫﻨ， ﺗﻪ ﻟﻪ ﻧﻮﻳﻮ ﻟﻴﺪﻟﻮرﻳﻮ و－ﻮري . ﭘﺨﻮاﻧﻮ ﻣﻮرﺧﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﭘﻪ دې ＇７５ﻧﻪ ﮐﻮﻟﻪ ﭼﾢ＇ ３ ﭘ５（ ﺷﻮل؟ ﺧﻮ ﻫﻐﻪ 請ﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﭼ３ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ اوس د ﻧﻮﻳﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ ﭘ ﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ －ﻮري ﻟﻪ دې ﺳﺮه زﻳﺎﺗﻪ دﻟﭽﺴﭙﻲ ﻟﺮي ﭼ３ ﭘ５＋ﻪ ＇ﻨ／ﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ او ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮې ده؟ او دﻏﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮوﻧﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻔﺴﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﻛﾢ＇ ３＋ را＊ﻴﻲ؟ ﻫﻐﻪ ＇ﾢ ﺗﻪ ﭼ３ د ١٣7٧ ﮐﺎل د ﺛﻮر ﭘﻪ اووﻣﻪ ﭘ５（ ﺷﻮل، ＄ﻴﻨﻲ ﮐﺴﺎن د ﺛﻮر اﻧﻘﻼب واﻳﻲ، اﮐﺜﺮه ﮐﺴﺎن ورﺗﻪ د ﺛﻮر ﮐﻮدﺗﺎ واﻳﻲ، ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﻧﻮر ﻳ３ د ﺛﻮر ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻮﻟﻲ او ﻳﻮ ﻧﻴﻢ ＄ﺎی د ﺗﺤﻮل 請ﻔﺖ ﻫﻢ ورﺗﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮی دی . د ﺗﺎرﻳﺦ د ﻧﻮﻳﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ د ﭘﻴﺮواﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪ، ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﺷﻌﻮري ﻳﺎ ﻻﺷﻌﻮري ډول د ﻟﻴﮑﻮال د ﻟﻴﺪﻟﻮري ﺗﺮ اﻏ５ﺰ ﻻﻧﺪې دي او ﮐﻪ دﻏﻪ ﻟﻴﮑﻮال ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه زﻳﺎت ﺑﺎوري وي ﭼ３ ﻋﻴﻨﻴﺖ او ﺑ３ ﻃﺮﻓﻲ ﺗﻪ وﻓﺎدار ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮی او ﺧﭙﻠ３ ﻏﻮ＊ﺘﻨ３ ﻳ３ ﭘﻪ ﻟﻴﮑﻨﻪ ﻛ＋３ ﻧ ﾢ دي ﺷﺎﻣﻠ３ ﮐ７ې، ﻫﻐﻮﻣﺮه ډ４ﺮ اﻣﮑﺎن ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﻟﻴﮑﻨﻪ ﻳ３ د ﻫﻐﻪ ﭼﺎﭘ５ﺮﻳﺎل او ﻓﺮﻫﻨ， ﺗﺮ اﺛﺮ ﻻﻧﺪې وي ﭼ３ د ﻟﻴﮑﻮال ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳ３ ﺟﻮړ ﮐ７ی دی ." (7 ) )

   -    

د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺷﻠﻤ３ ﭘ７５ۍ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ ﮐﻪ د ﻣﺘﻦ ﻟﻪ ﻗﻴﺪ ＇ﺨﻪ راﺑﻬﺮ ﺷﻲ ﻧﻮ د ﻧﻮا ﺑﺎدﻳﺎﺗﻲ دور ﻳﻮ ډ４ﺮ ﭘﺮاخ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳ３ ﭘﻪ ﻻس ﻛ＋３ دی، ارﺷ５ ﻔﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ، د ﺧﺘﻴ＃ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ، ﭘﺮ دې ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻧﻘﺪوﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﺧﻮ دا ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﻤﮑﻨﻪ ده ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧ ﾢ ﮐﺮه ﮐﺘﻮﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻻس ﻛ３＋ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دا ！ﻮل دﺳﺘﺎو４ ﺰات د " ﻏ５ﺮادﺑﻲ " ﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ رد ﻧ ﾢ ﮐ７ي ﺑﻠﮑ３ د ادﺑﻲ ﻣﺘﻮﻧﻮ د ﺳﻴﺎق و ﺳﺒﺎق ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻳ３ وا ﺧﻠﻲ . . ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ﻳﻮﻳﺸﺘﻤﻪ ﭘ７５ۍ ﻛ＋３ ﭘﺮ ﻳﻮ داﺳ３ ﻧﺎزک ﭘ７اؤ وﻻړ ﻳﻮ ﭼ３ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻧﻮم ډ４ﺮ ﮐﻢ ﻣﻮاد ﭘﻪ ﻻس ﻛ＋３ ﻟﺮو او دﻧﻴﺎ ﻣﻮ دا ﮐﻢ ﻣﻮاد ﻫﻢ ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧﻮﻣﻮي . د ﺗﺎرﻳﺦ او اﻓﺴﺎﻧ３ ﺗﺮ ﻣﻨ＃ ﭘﺮ وراﻧ５ﺪوﻧﮑ３ ﺑﺮﻳﺪ ﭘﻮﻟﻪ وﻻړ ﭘ＋ﺘﻮن ﮐﺮ ه ﮐﺘﻮﻧﮑﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻨﺼﺒﻲ ﻓﺮﻳﻀﻪ درک ﮐ７ي، ﮐﺮه ﮐﺘﻨ ﻪ د ﻳﻮ ﻣﺘﻦ د ＊ﻮ او ﺑﺪو اړﺧﻮﻧﻮ د ﺑ５ﻠﻮاﻟﻲ د ﻣﻨﺼﺐ ﭘﺮ ＄ﺎی د ﻋﻠﻢ او ﺗﺎرﻳﺦ د ﭘ５ﺪاوار د ﺗ５ ﮑﻨﻴﮏ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ واﺧﻠﻲ او د ادﺑﻲ ﻣﺘﻦ ﻟﻪ ﻗ５ﺪ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ＄ﺎن ازاد وﻟﻮ ﺳﺮه د ﮐﻠﺘﻮر او ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮرو －０ ﺷﻤ５ﺮ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ ﺗﻪ رﺟﻮع وﮐ７ي.

∗∗∗

   -  8   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) دراﻧﯽ، درو４ﺶ، ﭘ＋ﺘﻮ ﻋﺮوض، 請ﺤﺎف ﻧﺸﺮاﺗﯽ ﻣﻮ ﺳﺴﻪ ﮐﻮ！ﻪ، ٢٠٠٧ ، ﻣﺦ ٢١ Macmillan Press , New Historicism and Cultural Materialism , John , Branningn ,P.6 ,P.6 1998 , London ( )2  &"' %  "##$       !      
 (4) Yale Univ , Literature Theory of . .P H , Fry , ersity Press London 2012 P 250 . (5 ) ﻏﻀﻨﻔﺮ، اﺳﺪاﷲ، ﮐﻠﺘﻮر او ！ﻮﻟﻨﻪ، ﻣﻮﻣﻨﺪ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ، ﺟﻼل ا ﺑﺎد، ١٣٩٣ ﻟﻤﺮﻳﺰ، ﻣﺨﻮﻧﻪ ١9٠- ١7٩

   -  9   

ﭘﻪ ﭘﺘﻮ ادب ﻛﯥ ﻣﻐ ﻠﻮاﻟﻪ A analysis of the Term "Mughalwala" in Pashto Literature

∗ ﻣﺤﻤﺪ 請ﺎدق ژړک

Abstract :

When the Mangoles attacked and conquered the Pashtun territory for the first time, then they ruled over Pashtun land for many centuries. During their regime they deliberately anguish (torture) Pashtuns, this injustice and inhumanly gestures of Mangoles are termed as “Mughalwala”. Later on this word was frequently and symbolically used in Pashto poetry for inhumanly treatment (cruelty). In this article the topic Mughalwala (cruelty) is under discussion. In Pashtun society Mughalwala is infact the antonym of Pashtunwala.In this article the Mughalwala is describe in the light of Pashto poetry. ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻗﺎﻣﻮس ﻛ＋３ ﻣﻐﻞ او ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ داﺳ３ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﻮي دي : : " ﻣﻐﻞ ( magul .م.ﻧﺮ) ج، ﻳﻮ ﻗﻮم دى ﭼ３ ا請ﻠﻲ ！ﺎ！ﻮﺑﻰ ﻳ３ ﻣﻨ／ﻮﻟﻴﺎ دى "(1 ). ). او ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ : : " ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ ( magulwala ) ＊＃، م، د ﻣﻐﻠﻮ واﮐﺪار ي، د ﻣﻐﻠﻮ ﺣﮑﻮﻣﺖ، ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ او اﺳﺘﺒﺪادي ﺣﮑﻮﻣﺖ "(2 ). ). ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ ﻟﻔﻆ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ７ي ＄ﻞ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ راوړى دى، ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ ﻟﻴﻜﻲ : : " ﭘﻪ اﻧﻔﺮادي ډول دا ﻫ）３ رواﻧ ３ وې او د ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﭙﻞ وﺧﺖ او ﺧﭙﻞ ﺧﭙﻞ وار ﻟﻪ ﺧﭙﻠ３ ﺧﻮ＊ ３ او اړﺗﻴﺎ ﺳ ﺮه ﺳﻢ ﻟﻐ ﺘﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﮐ７ي دي او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻴﮑﻨﻮ ﻛ＋３ ﻳ３ ﮐﺎروﻟﻲ دي، ﻟﮑﻪ : ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ( ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ ) د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ ﭘﻪ ﺗﻮل ﺟﻮړه ﮐ７ه . .

ﻳـــــــــﻮ ﺑـــــــــﻪ ﻧـــــــــ ﾢ ﺳـــــــــﻢ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟـــــــــﻪ د رﻗﻴـــــــــﺐ ﺳـــــــــﺘﺎ ﮐـــــــــــﻪ زوﮐـــــــــــ７ى وم ر＊ـــــــــــﺘﻴﺎ ﻟـــــــــــﻪ ﭘ＋ـــــــــــﺘﻨ３ ز "(ۀ 3)

دا ؤ ﻣﻐﻞ او ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻟﻨ６و ！ﮑﻮ ﻛ＋３ ﻣ３ دروﭘ５ﮋﻧﺪﻟﻪ، اوس ﺳﻮال دا ﭘ５ﺪا ﮐ８５ي ﭼ３ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑ ﺎﺑﺎ ﭘﻪ ＇５ﺮ ﻳﻮ ﻧﺎزﮐﺨﻴﺎﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮ وﻟ３ دې ﺗﻪ اړ ﺷﻮ ﭼ３ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ا請ﻄﻼح ﻳ３ را ５ﻣ ﻨ＃ ﺗﻪ ﮐ７ه . ﺣﻤﻴﺪ

∗ Ph.D Scholar, Pashto Academy, University of Peshawar

   -  8   

ﺑﺎﺑﺎ ﻳﻮ اﻧﺴﺎن ؤ ، د ﻳﻮ ۀ اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﮐﻮم ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘﺮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ او د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﺧﺎوره وﻟﻴﺪل ﻧﻮ د ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ رﻧ／ﻪ ﻧﺎزک ﻣﺰاﺟﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻳ３ ﻫﻢ دې ﺗﻪ اړ ﮐ７ ﭼ３ دﻏﻪ ！ﮑﻲ ﺗﻪ د ﺧﻠﻘ ﻮ ﭘﺎم ورواړوي . اوس ﮐﻪ ﻣﻮﻧ８ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ ＄ﻴﺮ ﺷﻮ ﻧﻮ د زورورو او وﺣﺸﻲ ﻗﺎﻣﻮﻧﻮ او ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮ د وړو، ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ او ﺷﺮﻳﻔﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ او ﻣﺤﮑﻮم ﮐﻮﻟﻮ ﺗﺎړاﮐﻮﻧﻪ او ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ وراﻳﻪ ＊ﮑﺎري . د ﻧ７ۍ ﭘﺮ ﻣﺦ د اﺳﻴﺎ ﭘﻪ زړۀ ﻛ＋３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دي ﭼ３ د د وى ﭘﺮ ﺧﺎوره او وﻃﻦ ﺑﺎﻧﺪې زورورو او وﺣﺸﻲ ﻗﺎﻣﻮﻧﻮ ﻟﮑﻪ ﻣﻐﻞ او د ﭘﺎرس ﺧﻠﻘ ﻮ ﺗﻞ ﺗﺎړاﮐﻮﻧﻪ او ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﮐ７ي دي . د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﺧﺎوره د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ زﻳﺎت ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻪ ﻣﻐﻠ ﻮ او د ﭘﺎرس ﺧﻠﻘ ﻮ ﮐ７ي او ﺑﻴﺎ راوروﺳﺘﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰان او ﺳﮑﻬﺎن ﻫﻢ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺮ ﭘﻠﾢ ﺗﻠﻠﻲ دي او ＄ﻨ ３ ﻧ７ﻳﻮال او ﺳﻴﻤﻪ اﻳﺰ ﻗﻮﺗﻮﻧﻪ اوس ﻫﻢ ﻟ／ﻴﺎ دي ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﻧﾢ ﭘﺮ８４دي، ﺧﻮ دﻟﺘﻪ ز ﻣﻮﻧ８ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ده، ﭼ３ د ﻣﻐﻠ ﻮ د ﺗﺎړاﮐﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛ＋３ ﻣﻨ％ﺘﻪ راﻏﻠ３ ده . ﻟﻪ ﭼﻨ／５ﺰ ＇ﺨﻪ ﻳ３ راﻧﻴﻮﻟ３ ﺗﺮ －ﻮډ ﺗ５ﻤﻮر ﭘﻮري او ﻟﻪ ﻇﻬﻴﺮ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﺑﺮ ＇ﺨﻪ ﻳ３ راﻧﻴﻮﻟ３ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ اورﻧ， ز４ﺐ او د ﻫﻐ ﾢ ﺗﺮ ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮو ﭘﻮرې ﭘﺮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﺑ５ﻼ ﺑ５ﻞ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﺷﻮي دي، ﭼ３ ﭘﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛ＋３ دﻏﻪ ﺗﻮر ＇ﭙﺮﮐﻰ د ﻫ５ﺮوﻟﻮ ﻧﾢ دى او ﺗﺮ ＇ﻮ ﭘﻪ دې ﻧ７ۍ ﻛ＋３ اﻧﺴﺎﻧﺎن ژوﻧﺪ ﮐﻮي، د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻪ ﻟﻤﻨ ３ ＇ﺨﻪ ﺑﻪ دﻏﻪ ﺗﻮر داغ ﻟﺮ ې ﻧﾢ .ﺷﻲ .ﺷ ﻲ د ﻣﻐﻠﻮ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﭼ３ ﻟﻪ اﻣﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ３ وﻧﻴﺴ３ ﺗﺮ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﻮر ې ﻳ３ ﻣ％ﮑ ３ ﭘﻪ ز ور ﻧﻴﻮﻟ３ وې، د ﻣﻐﻠ ﻮ د ﻇﻠﻢ او زﻳﺎﺗﻮب دﻏﻪ دوره ﺗﺮ ﭘﻨ％ﻮ ﭘ７５ﻳﻮ اوړي ﻧﻮ ﭘﺮ ﻳﻮه ﺧﺎوره ﭼ３ د ﻳﻮ ﻇﺎﻟﻢ ﻗﻮم او ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎﻧﻮ د ﻇﻠﻢ دوره ﺗﺮ ﭘﻨ％ﻮ ﭘ７５ﻳﻮ واوړي ﻧﻮ ﻻزﻣﻲ ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ د دﻏﻪ ﻇﺎﻟﻢ ﻗﻮم ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﺑﻪ ارو ﻣﺮو د ﺧﻠﻘ ﻮ او د ﺳﻴﻤ ３ د اوﻟﺴﻮﻧﻮ ﻧﻔﺮت زﻳﺎﺗ８５ي . ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻣﻐﻠ ﻮ دﻏﻪ ﻇ ﻠﻢ او د دﻏﻪ دورې ﺗﻪ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ووﺋﻴﻞ او ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻧﾢ ﻳﻮاز ې دﻏﻪ دورې او دﻏﻪ ﻇﻠﻢ ﺗﻪ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ووﺋﻴﻞ ﺑﻠﮑ３ د ﻣﻐﻠ ﻮ د ﻇﻠﻢ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻳ３ د ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻨ／ﺮ ﺗﻮد ﺳﺎﺗﻠﻰ دى . ﻟﻪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﮐﺮت ＇ﺨﻪ ﻳ３ راﻧﻴﻮﻟ３ د ﻫﻮﺗﮑﻮ او ﺗﻮﺧﻮ ﺗﺮ دورې، ﺑﻴﺎ د رو＊ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻏﻮر＄ﻨ，، اﺑﺪاﻟﻴﺎن، ﺑﻴﺎ ا４ﻤﻞ ﺧﺎن، درﻳﺎ ﺧﺎ ن او ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ډﻏﺮې وﻫﻠ ３ دي او ﻫﻤ ﺪاﺳ３ ﭘﻪ ﻫﻨﺪ ﻛ＋３ ﭘ＋ﺘ ﺎﻧﾢ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ در４ﺪﻟﻲ دي او د ﺟﻌﻔﺮي ﭘﺎﭼﻬ９ ﻳ３ ﭘﻪ وار وار ورړﻧ／３ ﮐ７ ې .دي .د ي ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺧ＂ﮏ ﭘﻪ ﻏﻮ ﻧﭽﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻛ＋３ د ﻣﻐﻮاﻟﻪ ﺗﺮﺳﺮﻟﻴﮏ ﻻﻧﺪې ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن ﮐ＋ﻠﻰ دي، ﭘﻪ دې اړه ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : " ﭘﻪ ﻫﻢ دﻏﻪ ﻟ７ ﻛ＋３ ﭼﾢ＇ ３ وﺧﺖ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ؤ ﻳﺎ ﮐﻮل ﻳ３ ﻏﻮ＊ﺘﻞ او رﻧ， رﻧ， ﻧﺎﺷﻮﻧﻲ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﭼ３ د دې ﻣﻠﮏ ﭘﺮ اوﻟﺲ ﻳ３ ﮐﻮل او د اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻤﺮ ﻳ３ ﭘﺮې را！ﻴ＀ ﮐ７ى ،ؤ ﭼ３ د دې ﻣﻠﮏ ﻧﻨ／ﻴﺎﻟﻲ اوﻟﺲ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻣﻈﺎﻟﻤﻮ ﺗﻪ ﺗﺎب راوړ او ﭘﻪ اﻳﺴﺘﻠ３ ﺳﻴﻨﻪ ﻳ３ د دوى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻮﻟﻪ، وﻟﻲ ﭼ３ دوى د ﭘ＋ﺘﻮن د ازاد ۍ ﻫ７پ ﮐﻮل ﻏﻮ＊ﺘﻞ او ﭘ ＋ﺘﻮن ﻳ３ ازاد ﻗﺎم ﻧﾢ －２ﻠﻮ، ﭘ＋ﺘﻮن ﭼ３ د ﺧﭙﻞ ﻣﻠﺖ، ﻣﻔﺎد او ﺗﺮﻗ９ زﻳﺎﺗﻪ ﻋﺰﻳﺰه －２ﻠ３ ده او د ﻣﻠﮏ او د ﻗﺎم د ﺳﻮﮐﺎﻟ９ او ودې ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻳ３ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻲ

   -  8   

ﻣﻘﺎﺑﻠ３ ﺗﻪ ﻳ３ داﻧ／ﻞ ﻋﺎر ﻧﾢ دى －２ﻠﻰ، ﻧﻮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ﻣﻐﻠﻮ دﻏﻪ ﻣﻈﺎﻟﻢ ﭘﻪ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ ﻳﺎدوي او دﻏﻪ رﻧ／ﻪ ﻟﻔﻆ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ او ادب ﻛ＋３ ﻫﻢ ＄ﺎى ﺑﻴﺎ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دى او دﻏﻪ ﻣﻐﻠﻮ اﻟﻪ د ﻇﻠﻢ، اﺳﺘﺒﺪاد او ﻧﺎﺷﻮﻧ ３ ﮐﺎروﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺷﻮې ده "(4 ). ). د ﻣﻐﻠﻮ د دې دورې ﭘﺮ ﺿﺪ د ﭘ＋ﺘﻮ ادب او ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎ１ﻲ ﺧﻮرا ډﮐﻲ دي او ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ ﻳ３ ﺧﻮرا ＄ﺎى ﻧﻴﻮﻟﻰ دى، د ﻣﻐﻠ ﻮ د ﻇﻠﻢ ﻗﻴﺼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ اوﻟﺴﻲ ﻧﮑﻠﻮﻧﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ورﺗﻪ اﺷﺎر ې ﺷ ﻮې .دي .د ي د ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺑ７ﻳ）ﻲ ﭘﻪ ﻧﮑﻞ ﻛ＋３ ﭼ３ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﭘﺎﭼﺎ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺑ７ﻳ％ﻲ ﺗﻪ ﻣﺮﮐﻪ وروﻟ８５ﻟﻪ ﭼ３ ﺷرا ﻪ روﻏﻪ ﺳﺮه وﮐ７و، ﻣﺮﮐﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ دود دى، ﭼ３ د ﭼﺎ ﮐﻮر ﺗﻪ ﻣﺮﮐﻪ ورﺷﻲ ﻫﻐﻮى ارو ﻣﺮو ﻣﺮﮐﻪ ﻣﻨﻲ، ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻣﺮﮐﻪ د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ﻳﻮ ﺟﺰ دى، ﺧﻮ دﻟﺘﻪ ﺑﻴﺎ ﻣﻮﻧ８ د ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ﭘﻪ داﺳ３ ډول وﻳﻨﻮ : : " ﻣﺮﮐﻪ ﭼ３ راﻏﻠﻪ دا ﻳ３ ورﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن وﺋﻴﻞ ＊ ﾢ دى، ﺗﺎﺳﻲ ور＄ﺊ ﻣﻮﻧ８ ﺑﻪ ﺳﺒﺎ درﺷ ﻮ، ﻣﺮﮐﻪ وﻻړه، ﮐﺮﻣﻲ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ زﻣﺎ ﻧﾢ ده ﺧﻮ＊ﻪ، زۀ ﺳﻼ ﻧﾢ درﮐﻮم . ﻓﺘﺢ ﺧﺎن وﺋﻴﻞ ﻳﻪ زۀ ور＄ﻢ، ﮐﺮﻣﻲ وﺋﻴﻞ ＊ﻪ دى ﭼ３ ور＄３ ﻧﻮ ﻳﺎران راﺳﺮه وو４ﺸﻪ، ﻧﻴﻤﻲ درﺳﺮه ﺑﻮزه، ﻧﻴﻤﻰ د ې ﻳ３ زﻣﺎ ﺳﺮه وي، ﻓﺘﺢ ﺧﺎن وﺋﻴﻞ ＊ﻪ دى . . ﻳﺎران ﻳ３ ﺳﺮه وو４ﺸﻞ، ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻠ／ﺮو وررﻫﻲ ﺷ ﻮ، ﭼ３ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن رﻫﻲ ﮐ５ﺪه ﮐﺮﻣﻲ ﻧﺎره ﭘﺮ وﮐ７ه : :

ﻓــــﺘﺢ ﺧﺎﻧـــــ !ﻪ ﺑــــﺎور ﻣـــــﻪ ﮐـــــ７ه، د ﻣﻐــــﻞ ﭘـــــﻪ ﮐﻼﻣﻮﻧـــــﻪ د ﻣﻐـــــــــــــــــﻞ او ﮐـــــــــــــــــﻼم ﭘﺴـــــــــــــــــ３ ﺗﻴﭙﻮﻧـــــــــــــــــﻪ

ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻠ／ﺮو راﻏﻠﻰ، ﺑﺎﭼﺎ ورﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ ﮐﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ﺳﻮﻟ３ ﺗﻪ راﻏﻠﻰ ﻳﺎﺳﺖ ﻧﻮ د ﺟﻨ， اﺳﺒﺎب ﮐ＋８５دئ ، ﻓﺘﺢ ﺧﺎن دوئ د ﺟﻨ， اﺳﺒﺎب ﮐ＋５＋ﻮد ل ﭼ３ ﻧﮋدې راﻏﻠﻪ ﺑﺎﭼﺎ دﺳﺘﻲ ﭘﺮ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻮ ﺣﮑﻢ وﮐ ７ او ﻧﺎره ﻳ３ ﮐ７ه : :

ﻻس ﻳـــــــــ３ وﺗـــــــــ７ ＄ﻮاﻧـــــــــﺎﻧﻮ ﻧﻮﮐﺮاﻧـــــــــﻮ ﻓـــــــﺘﺢ ﺧـــــــﺎن د ﭘﺎﭼﻬـــــــﺎﻧﻮ －ﻨﻬ／ـــــــﺎر دى

ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﭘﺮ راوﻏﻮر＄５ﺪل، د ！ﻮﻟﻮ ﻻﺳﻮﻧﻪ ﻳ３ وﺗ７ل ، دﻟﺘﻪ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﻧﺎره وﮐ７ه : :

ﮐــــﺮم ﺧﺎﻧــــﻪ ! ﭼــــ３ ﺗـــــﺎ وﺋﻴــــﻞ ﻫﻐــــﻪ ﺑﻴــــﺎ و ۀ ﺷـــــ ﻮه ﺳـــــﺮ ۀ ﻣﻐـــــﻞ ﺧـــــﻮ ﻣـــــ ３ د ﻻس ﭘـــــﺮ ﻟ／５ـــــﺪ ۀ ﺷـــــ ﻮه

ﻫﻠﺘﻪ ﮐﺮم ﺧﺎن ﻫﻮ＊ﻴﺎري ﮐ７ې وه، ﺳﻢ ﭘﻪ ﻓﺘﺢ ﺧـﺎن دوى ﭘﺴـ３ ﺳـﺮه ﻟـﻪ ﻧـﻮرو ﻣﻠ／ـﺮو راوﺗﻠـﻰ ،ؤ ،ؤ ﭼ３ ﭘﻪ د＊ﻤﻦ ﺑﺎور ﻧ ﾢ ﺷ ﺘﻪ، دﻟﺘﻪ ﭼ３ راورﺳ５ﺪى ﮐﻪ －ﻮرې د ﻓﺘﺢ ﺧﺎن دوى ﻻﺳﻮﻧﻪ ﻳ３ ورﺗ７ﻟ ﻲ دي ﻧﻮ د ۀ ۀ ﭘﺮ ﻣﻐﻠ ﻮ ﻧﺎره وﮐ７ه : :

   -  8   

اوس ﺑـــــﻪ ﺟـــــﻮړ ﮐـــــ７م د ﻣﻐﻠـــــ ﻮ ﭘـــــﺮ ﺳـــــﺮ ＇ﻠـــــﻲ ﭼـــــ３ ﺗ７ﻟـــــﻲ ﻳـــــ３ ﻓـــــﺘﺢ ﺧـــــﺎن ﻧـــــﺎزک ﻻﺳـــــﻮﻧﻪ

ﺧﻮ ！ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺴ３ ﺗﻮري ﻟ＋ﺘﻲ ﮐ７ې، داﺳ３ ﭼ７ ﻳ３ ﭘﻪ －ـ６ ﮐـ７ى ﭼـ３ －ـ７ده ﻳـ３ ﻣـ７ ۀ ۀﮐـ７ او ﻫﻐــﻪ ﭼــ３ ﭘــﻪ ＄ﻐﺎﺳــﺘﻪ ﻳــ３ ＄ــﺎن ﺧﻼ請ــﻮ ﻟﻰ ﺷــ ﻮ ﭘــﻪ ﺗﺎﺧــﺖ ＄ﻨــﻲ وﻻړه، ﮐــﺮم ﺧــﺎن د ﺧﭙﻠــﻮ ﻳــﺎراﻧﻮ ﻻﺳــﻮﻧﻪ ورﺧﻼص ﮐ７ه، ﮐﻮر ﺗﻪ رارﻫﻲ ﺷ ﻮﻟﻪ، راﻏﻠﻪ ﻣﺎ＊ﺎم ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ورﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ اوس ﻳ３ ﻧﻮ ﻧﾢ ﭘﺴﻲ ﭘﺮ８４دو ＇ﻮ ﻳﺎ －７ده ﻣ７ ۀ ﻧﾢ ﺷﻮ ﻳﺎ ﭘﻮره ﺑﺮى ﻳﻮ ﻧ ﾢ ﺷﻮ ، ＄ﮑﻪ ﭼ３ دا ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دي، داﺳ３ ﺑ ３ وﻓﺎﻳﻲ ﻳ３ وﮐ７ه ﭘﺮﻗﻮل او ﻗﺴﻢ و ﻧﾢ در４ﺪل "(5 ). ). ﻫﻢ دارﻧ／ﻪ د ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷﻴﺮ４ﻨﻮ ﭘﻪ ﻧﮑﻞ ﻛ＋３ ﭼ３ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻪ ＄ﻲ، ﻫﻠﺘﻪ د ﻳﻮ ۀ ۀ زر－ﺮ ﭘﺮ دوﮐﺎن ﻧﺎﺳﺖ دى او ﻳﻮه ﭘ５ﻐﻠﻪ ﭼ３ ﭘﺮ اوښ ﺳﭙﺮه ده، ﭼ３ ﭘﻪ ﺑﺎزار ﻛ＋３ ﺗ５ﺮ８４ي، ﻧﻮ ﭘـﺮ ＄ﻮاﻧـﺎﻧﻮ داﺳ３ ږغ ﮐﻮي : :

" ＄ﻮاﻧﺎﻧﻮ ﻧﻨ， را ﺑﺎﻧﺪې ７وﮐ ئ ﭘﻼر ﻣ ３ ﻣﻐﻞ دى ﻣﺎ ＊ﺎﻣﺎر ﻟﺮه ﻟ８５ﻳﻨﻪ(6 )" )"

ﭘﻪ ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ ﭘﻪ ﻧﮑﻞ ﻛ＋３ ﭼ３ ﮐﻠﻪ دوه ﻣﻴﻦ ادم او درﺧﺎﻧ９ ﺳﺮه ﻳﻮ ＄ﺎى ﮐ５ـ８ي، ادم ﺧﺎن زﻳﺎت ﻟﻤﺮ وﻫﻠﻰ دى او ﭘﺮ درﺧﺎﻧ９ ﺑﺎﻧﺪې داﺳ３ ﻧﺎره ﮐﻮي : :

" درﺧﻮ ﻧﻦ د ې ﻣ５ﻠﻤﺎﻧ ﾢ ﻳﻮ + درﺗﻪ واﻳﻢ ﻣﻐﻞ ﻧﾢ ﻳﻮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻳﻮ ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﺟﺎم ﻛ＋３ اوﺑ ﾢ راوړه + درﺧﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮﻧ９ د ﺗﻨﺪ ې ۀﻣ７ (ﻳﻮ 7 )"

ﻫﻤﺪﻏﻪ ډول ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻛ＋３ اوس ﻫﻢ د اﺗ０ ﻳﻮه ﻏﺎړه داﺳ３ ﻣﺸﻬﻮر ه ده : :

ﻣ ﺴﺘﺎﻧ !３ ﻣﻐﻞ ﻧ ﾢ ﻳﻮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻳﻮ ﻳﻮ ﻏﻮړپ د اوﺑﻮ راﮐﻪ ﻣﺴﺘﺎ !ﻧ３ ﺑﺮﻧﻲ ﻟﻪ ﺗﻨﺪ ې ۀﻣ７ ﻳﻮ

ﭘـﻪ دې ！ﻮﻟـﻮ ﻧـﺎرو او ﻏــﺎړو ﻛ＋ـ３ ﻣﻐـﻞ د ﻳــﻮ ﻇـﺎﻟﻢ ﭘـﻪ ﺗﻮ－ـﻪ ＊ــﻮدل ﺷـﻮى دى . ﭘﻮﻫﺎﻧـﺪ دوﮐﺘــﻮر ﻣﺠﺎور اﺣﻤﺪ زﻳﺎر " ﻣﻐﻞ او ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ " ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ ﭘﻪ داﺳ３ ！ﮑﻮ ﻛ＋３ ﺑﻴﺎﻧﻮي : : " اووﻣــﻪ اﺳــﻼﻣﻲ ﻳــﺎ دﻳﺎرﻟﺴـــﻤﻪ ﻋﻴ ﺴــﺎﻳﻲ ﭘ５ــ７ۍ ﻧــ ﾢ ﻳـــﻮاز ې د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن او ﻧــﻮرو اﺳـــﻼﻣﻲ ﻫ５ﻮادوﻧﻮ، ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ！ﻮل ﺑﺸﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﻛ＋３ د ﻳﻮ ۀ ﺗﻮر او ﮐﺮﻏ７５ن داﺳﺘﺎن ﭘ５ﻼﻣﻪ －２ﻞ ﮐ８５ي، ﭼ３ ﻳ３ ﭘﻪ ﻧ４７ﻮاﻟﻪ ﮐﭽﻪ ﭘ５ﮋﻧﺪل ﺷﻮې ﺧﻮﻧ７ي ﭼﻨ／５ ﺰ ز ﻣﻮﻧ８ ﭘﺮ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ا رﻳﺎﻧﻲ ا ري ﺳﺎﮐﻲ ﺳ＂ﻲ ا وﻟﺲ راﺗﭙﻠـﻰ دى، ﭘ＋ــﺘﻨﻲ وﻟــﺲ د ﻟﺮﻏــﻮﻧﻲ آرﻳﺎﻧــﺎ، ﻣﻨ％ﻨــﻲ ﺧﺮاﺳــﺎن او اوﺳــﻨﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻳــﻮه ﻳــﻮازﻳﻨﻲ ا رو ر＊ــﺘﻴﻨﻲ ژﺑﺘﻮﮐﻤﻴﺰ ﭘﺎﺗﻮړي ( وارث ) ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ راﻫﻴﺴ３ ﺗﺮ ﻫﺮ ﻧﻮﻣ５ﺸﺘ３ ﻟـ８ه ﮐـﻲ، ﻟـﻪ ﻧﻮﻣـﻮړي ﺗـﻮﮐﻢ ﺳـﺮه ﻧـﾢ

   -  83   

ﭘﺨﻼ ﮐ５ﺪوﻧﮑ３ ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮې، ﮐﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻟـﻮﻣ７ي ﺳـﺮ ﻛ＋ـ３ ﻳـ３ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻟـﻪ ﭼﻨ／５ـﺰ او ﻫﻼﮐـﻮ ﺳـﺮه ډﻏـﺮ ې ې وﻫﻠ３، راوروﺳﺘﻪ ﻳ３ د ﻫﻐﻮى ﻟﻪ ＄ﺎﻳﻨ ﺎﺳﺘﻮ －ﻮر－ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ زور ﭘﺮﻟﻪ ﭘ５ﻴﻠﻰ ازﻣﺎﻳﻠﻰ او د ﻣـﺎﺗﻮ او ﺑﺮﻳﻮ ﻳﻮ －６ داﺳﺘﺎن ﻳ３ ورﺳﺮه د ﺧﭙﻞ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮ ﺑ３ ﺷﻤ５ﺮو داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻮ ورزﻳﺎت ﮐ７ى دى . . ﮐﻮﻣ ３ اﻏ５ﺰې ﭼ３ ﻣﻐﻠ ﻲ ﻧﺎﺗﺎر ﻟﻪ ﭼﻨ／５ﺰه ﺗﺮ اﻧ／ﺮ４ﺰه د ﭘ＋ـﺘﻨﻲ ！ـﻮﻟﻨ３ ﭘـﺮ ﺗـﻮﮐﻤﻴﺰي او ﻣـﺎﻧﻴﺰې ﻫﺴﺘ９ راﭘﺮې اﻳﺴﺘ３، ﻟ８ ﺗﺮ ﻟ８ه د ﺳ ﻴﻤﻲ ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﺑ３ ﺳﺎري دي، ﺗﺮ دې ﭼ３ دا دوﻣﺮه ﭘ５ـ７ۍ ﻳـ３ ﭘ＋ـﺘﻨﻲ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر او ادب ﻫﻢ ﺗﺮ ﺳ５ﻮري ﻻﻧﺪې راوﺳﺘﻲ دي او ﻣﻐـﻞ او ﻣﻐﻠ ﻮاﻟـﻪ ﭘـ ﻪ ﻛ＋ـ３ د د＊ـﻤﻦ او د＊ـﻤﻨ９ د ﺳﻴﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ اﻧ／ﺎزه ﺷﻮي دي "(8 ). ). ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻫﻤﺪرد ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎب " ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋ﻲ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ " ﻛ＋３ د ﻣﻐﻠﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب ﮐﺎږي : : ﭘﻪ" ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ "د ﻣﻐﻠﻮاﻟﻲ " ﻋﻼﻣﺖ د ﻣﻐﻠـﻮ د زور، ﻇﻠـﻢ او ﺑـ３ اﻧﺼـﺎﻓ９ ﭘـﻪ ﺳـﻮب رواج ﻣﻮﻧﺪ ى دى . د ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﭼ３ د ﻣﻐﻞ اول اول ذﮐﺮ را＄ﻲ ﻧـﻮ ﻫﻐـﻪ ﻣﺘـﻞ دى ﭼـ３ وﺧـﺖ ﭘـﻪ وﺧـﺖ ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻣﻐﻠﻮ د ﻳﻮې ﺧﺎ請 ３ روﻳ３ واﻗﻌ３ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺟﻮړ ﮐـ７ى دى ﭼـ３ د ﻫﻐـﻮى ！ـﻮل ﮐـﺮدار او ﺧـﻮى اﺣﺎﻃﻪ ﭘﮑ＋ﻲ ﮐ５ﺪ ى ﺷﻲ، ﻣﺜﻼً د ﭘ＋ﺘﻮ دا ﻣﺘﻞ ﭼ３ : " ﮐﻮر د ې ﻣﻐﻠﻮ وﻫﻠﻰ دى ＇ "(ﾢ 9 ). ). ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻣﺘﻞ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ＄ﻴﻨﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﻛ＋３ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ دې ډول ﻫﻢ وﺋﻴﻞ ﮐ８５ي : : " ＇ﻪ ﻣﻐﻞ دې ﭘﺮ ﮐﻮر ﺧﺘﻠﻲ دي ". ". ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻨ６ﻳﻮ ( ！ﭙﻮ ) ﻛ＋３ ﻫﻢ د ﻣﻐﻞ ！ﮑﻰ ﭘﻪ دې ！ﻮل وﻳﻨﻮ : : " د ﭘﻮرﺗﻪ راﻣﺸ３ ﻣﻐﻠﻪ + زﻣﺎ د ﺳﺮ روﭘ９ دا ﺳﺘﺎ ﻗﻠﻨ， ﻛ＋３ ＄ ﻴﻨﻪ

د ﭘ５＋ﻮر ﺳﻮر ﺳﺎت ﻳ３ ！ﻮل ﮐ７و + د ﻣﻐﻠ／９ د ﻧﺘﮑ９ ﻟﻌﻞ ﺗﺮې ﺟﻮړوﻳﻨﻪ "( 10) ﮐﺎﮐ７ۍ ﻏﺎړه ده :ﭼ３ :ﭼ３

" ﻳﻮار ﻣﻐﻞ وو اوس －ﻮر－ﻴﺎن ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻣ７ۀ ﭘﺮ ﺧﺮاﺳﺎن "( 11 ) )

د ﻣﻐﻞ ！ﮑﻰ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ７ي ＄ﻞ ﻫﻮﺗﮏ ﺑﺎﺑﺎ ﮐﺎروﻟﻰ دى، ﻫﻮﺗﮏ ﺑﺎﺑﺎ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﭘـﻪ ډ４ـﺮ ﻣ７５اﻧـﻪ ﺟﻨ／５ﺪﻟﻰ دى او د ﺟﻨ， ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻳ３ ﭘﻪ " ﭘ＂ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ " ﻛ＋３ داﺳ３ ﺑﻴﺎن ﮐ７ى دى : :

" ﭘﺮ ﺳﻮر ﻏﺮ ﺑﻞ راﺗﻪ ﻧﻦ اور دى و－７ﻳﻪ ﺟﻮړ راﺗﻪ ﭘ５ﻐﻮر دى ﭘﺮ ﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﻰ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻏﺰﻧﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ ﮐﺎﺑﻞ راﻏﻰ ﻏ＋ﺘﻠﻴﻮ ﻧﻨ， ﮐ７ه دا ﻣﻮ وار دى ﻣﻐﻞ راﻏﻠﻰ ﭘﻪ ﺗﻠﻮار دى

   -  8   

ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻛ＋３ ﻧﺎﺗﺎر دى ﭘﺮ ﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﻰ( 12 )"

ﺗﺮ ﻫﻮﺗﮏ ﺑ ﺎﺑﺎ راوروﺳﺘﻪ اﮐﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪا وري ﻟﻪ －ﻮډ ﺗﻴﻤﻮر ＇ﺨﻪ ﺳﺮ ！ﮑﻮﻟﻰ دى او واﻳﻲ :ﭼ３ :ﭼ３

" د ﻣﻐﻠــــــــﻮ ﺗﻴﻤــــــــﻮر ﻫﺴــــــــ３ ﭘــــــــﻪ اور وﺳــــــــﻮم ﭼــــ３ ﺑــــﻪ ﻫ５ــــﺮ ﭘــــﻪ دا ﻣــــﺎﺗﻢ زﻣﻴﻨــــﺪاور ﮐــــ７م ( 13 )"

ﭘﻴﺮ رو＊ﺎن او د د ۀ ﺗﺤﺮﻳﮏ د ﻣﻐﻠﻮ ﭘـﺮ ﺿـﺪ ﮐﻠـﮏ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﮐـ７ى دى، د ﻣﻐﻠـﻮ ﭘـﻪ اړه د دوﻟـﺖ ﻟﻮا１ﻲ او ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻛ＋３ ډ４ ﺮ ＇ﺮﮐﻮﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐ８５ي . . ﺗﺮ ﭘﻴﺮ رو＊ﺎن راوروﺳﺘﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ ﭼ３ د ﺗﻮري او ﻗﻠﻢ ﺧﺎوﻧﺪ دى، د ﺧﭙـﻞ ﭘـﻼر ﺗـﺮ ﻣـﺮګ وروﺳﺘﻪ ﭼ３ د ﻗﻮم ﻣﺸﺮ و！ﺎﮐﻞ ﺷﻮ د ﻣﻐﻠـ ﻮ ﻣﻠ／ﺮﺗﻴـﺎ ﭘـﻪ ﻣﻴـﺮاث ﻛ＋ـ３ ورﭘﺎﺗـﻪ وه، ﺧـﻮ ﮐﻠـﻪ ﭼـ３ ﻣﻐﻠـ ﻮ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ داﺧﻠﻲ ازاد ي د ﺳﻠﺐ ﮐ５ﺪو ﻫ） ３ رواﻧ３ ﮐ７ې ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ دﻏﻪ ﭼ５ﺮي زﻏﻤ ﻠﻰ ﺷـﻮا ى، ﻧـﻮ ﭘـﻪ دې اړه ﻳ３ ﺧﭙﻞ ﺗﺪﺑﻴﺮوﻧﻪ ﻧﻴﻮل او ﺑﻴﺎ ﭼ３ اورﻧ， ز４ﺐ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ، ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﭘﻠﻤﻪ او ﺑﻠـﻪ ﭘﻠﻤـﻪ ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺧﺎن وﻧﻴﻮ او ﻫﻨﺪ د رﻧﺘﻬﻤﺒﻮر ﭘﻪ ﮐﻼ ﻛ＋３ ﻳ３ ﺑﻨﺪي ﮐ７و . دﻟﺘـﻪ د ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺧـﺎن ﭘـﻪ ﺧﻴـﺎﻻﺗﻮ او ﺗﻔﮑﺮاﺗـﻮ ﻛ＋３ ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳﺎت ﺗﻐﻴﺮ راﻏﻠﻰ او ﭘﻪ زﻧﺪان ﻛ＋３ ﻳ３ ﭘﺮ４ﮑ７ه وﮐ７ه ﭼ３ ﻣﻐﻞ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ 請ـﻮرت ﻛ＋ـ３ ﻧـﻮر ﭘﺮ دې ﺧﺎوره ﻧﾢ ﭘﺮ８４دم ﭼ３ ﻟﻪ زﻧﺪان ＇ﺨﻪ راﺧﻼص ﺷﻮ ﻧﻮ ﻳ３ ﭘﻪ ډا－ﻪ ووﺋﻴﻞ : :

" ﭘــــــﺲ ﻟــــــﻪ ﺑﻨــــــﺪه دى دا ﻋــــــﺰم د ﺧﻮﺷـــــــﺤﺎل د ﺧـــــــﺎﻃﺮ ﺟـــــــﺰم ﻳــــــﺎ ﻧﻴــــــﻮﻟﻰ ﻣــــــﺦ ﻣﮑــــــ３ ﺗــــــﻪ ﻳـــــــــﺎ ﻣﻐﻠـــــــــﻮ ﺳـــــــــﺮه رزم "( 14)

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن د ﻣﺒﺎرزې ﭘﻪ ﺑﺎب اروا＊ﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮوف ﺑ５ﻨﻮا ﭘﻪ ﺧﭙـﻞ اﺛـﺮ " ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺧ＂ـﮏ ＇ـﾢ واﻳ "ﻲ؟ ﻛ＋３ داﺳ３ ﻟﻴﮑﻲ : : " ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻛ＋３ ﻣﻠﻲ روح ژوﻧﺪى وﺳﺎﺗ ﾢ او ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻧﻨ， ﺗﻪ ﻳـ３ ﻣﻠﺘـﻒ ﮐـ７ه او د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ د＊ﻤﻨﺎﻧﻮ د ﻣﻘﺎﺑﻠ３ دﭘﺎره ﻳ３ ډ４ﺮ زﻟﻤﻲ وروزل . د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن او وﻳ＋ﻮ ﭘ＋ ﺘﻨﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻟﻪ ﻣﻐﻠﻮ ﺳﺮه د دې ﺧﺒﺮې دﭘﺎره ﻧﾢ ؤ ﭼ３ ﻣﻐﻞ دي ﺑﻠﮑ３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﻳﺎ د ﻧﻮرو ﭘ＋ـ ﺘﻨﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ د ﻫﻨـﺪ ﻟﻪ ﻣﻐﻠ ﻮ ﺳﺮه ﭘﺮ دې ﺧﺒﺮه وو ﭼـ３ ﻫﻐـﻮى د ﭘ＋ـﺘﻨﻮ ﭘـﺮ ﺣـﻖ ﺗﺠـﺎوز ﮐـﺎو ۀ . د دوى ﻃﺒﻌـﻲ ﺣـﻖ ازاد ي ﻳـ３ ﻧـﾢ ﻣﻨﻠﻪ، ﺣﺘﻰ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﾢ وو، ﺑﻠﮑ ３ ﻏﻮ＊ﺘﻪ ﻳ３ ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ او د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ＄ﻤﮑﻪ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﭘﻮر ې وﻧ＋ﻠﻮي او ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ＄ﺎن ﻳﺎ ﭘﻨﺠﺎﺑﻴﺎﻧﻮ ﻣﺮﻳﺎن ﻳﺎ ﻧﻮﮐﺮان ﮐ７ي . ＇ﻨ ／ﻪ ﭼ３ ＄ﻴﻨﻲ ﺳـﺎده ﭘ＋ـﺘﺎﻧﾢ ﻳـ３ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘ５ﺴﻮ او ﻣﻨﺼﺒﻮ ﻏﻮﻟﻮﻟﻲ وو او ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻧﻨ／ﻪ ﻳ３ د دوى ﻟﻪ ﻳﺎده اﻳﺴﺘﻠ３ وه، ﻧﻮ ＄ﮑﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن او ＄ﻴﻨﻲ وﻳ（ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ﻫﻐﻮى د ﺑﺪﻧﻴﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠ３ ﺗﻪ ﭘﺎ＇５ﺪل او ﻓﻘﻂ ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا د

   -  8   

ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دﭘﺎره ﻳ３ د ﻫﻤﺖ ﻣﻼ وﺗ７ﻟﻪ او ﺧﭙﻞ ﻧﻨ／ﻴﺎﻟﻲ زﻟ ﻤﻴﺎن ﻳ３ ﭘﻪ دې ﻻره ﻛ＋３ ﻗﺮﺑﺎن ﮐ７ل، ﻧﻮ ﮐﻪ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﺮ ＄ﺎى ﺑﻞ ＇ﻮک واى ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﺣﻖ ﻳ３ ﺗﺠﺎوز ﮐﻮ ﻟﻰ ﻫﻢ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن او ﻧﻮرو وﻳ＋ﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﻫﻐﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻮﻟﻪ، ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺑﻞ ﭼﺎ ﺗﺠﺎوز ﻧﾢ ﻣﻨﻲ ﻫﺮ ＇ﻮک ﭼ３ وي "( 15 ). ). ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﭼ３ د ﻣﻐﻞ ﻟﻪ زﻧﺪان ＇ﺨﻪ راﺧﻼص ﺷﻮ د اﻓﻐﺎن ﭘﻪ ﻧﻨ， ﻳ３ ﺗﻮره اوﭼﺘﻮﻟﻪ ﻧـﻮ ﭘـﻪ دﻏﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛ＋３ ﭘﻪ دې وﺋﻴﻠ ﻮ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮ : :

" ﭘ＋ـــــــــــــﺘﻨﻮ ﺳـــــــــــــﺮه زړۀ ﺗـــــــــــــﻮر دى د ﻣﻐﻠـــــــــــــﻮ ﺧﺒــــــﺮدار ﻳــــــ３ ﭘــــــﻪ ﻧﻴﺘﻮﻧــــــﻮ ﻳــــــﮏ ﭘــــــﻪ ﻳــــــﮏ ﻳــــــﻢ ﭘـــــﻪ ﻧـــــﺎﺣﻖ ﻳـــــ３ ﭘـــــﻪ زﻧـــــﺪان ﮐـــــ７م ﻳـــــﻮ ＇ـــــﻮ ﮐﺎﻟـــــﻪ ﺧـــــﺪاى ﺧﺒـــــﺮ دى ﮐـــــﻪ ﭘـــــﻪ ﺧﭙﻠـــــﻪ －ﻨـــــﺎه ﺷـــــﮏ ﻳـــــﻢ ﻟﮑـــــﻪ ﺑـــــﺎز ﭘـــــﻪ ﻟـــــﻮى ﻟـــــﻮى ＊ـــــﮑﺎر زﻣـــــﺎ ﻧﻈـــــﺮ دى ﻧــــﻪ ﭼــــ３ －ﺮ＄ــــﻲ －ﻮﻧ／ــــ＀ ﻧﻴﺴــــﺘﻲ ﺑــــﺎد ﺧــــﻮرک ﻳــــﻢ ﭼــــــ３ ﻧﻴــــــﻮﻟﻰ ﻣــــــ ３ دا ﻫــــــﻮډ د ﻧﻨــــــ， و ﻧــــــﺎم دى ﮐــــــــﻪ ﻟــــــــﻪ ﺧﭙﻠــــــــﻪ ﻫــــــــﻮډه واوړم ﮐﻨ５ــــــــﺰک ﻳــــــــﻢ د اﻓﻐـــــــــﺎن ﭘـــــــــﻪ ﻧﻨـــــــــ， ﻣـــــــــ ３ وﺗ７ﻟـــــــــﻪ ﺗـــــــــﻮره ﻧﻨ／ﻴــــــﺎﻟﻰ د زﻣــــــﺎﻧ３ ﺧﻮﺷــــــﺤﺎل ﺧ＂ــــــﮏ ﻳــــــﻢ ( 16)

ﻟﻪ دې وروﺳﺘﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ ！ﻮﻟﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﮐﻮي ﭼ３ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﻣﻨﺼﺒﻮﻧﻮ، اﻧﻌﺎﻣﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ＇ﻴﺰوﻧﻪ ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ درد ﻧﾢ ﺧﻮري، ＄ﮑﻪ ﺧﻮ ورﺗﻪ واﻳﻲ : :

" دا ﻣﻨﺼـــــــــــــــــــــــﻮﺑﻮﻧﻪ دا اﻧﻌﺎﻣﻮﻧـــــــــــــــــــــــﻪ واړه زﻧــــــــــــــــــــــﺪۍ دي واړه داﻣﻮﻧــــــــــــــــــــــﻪ ﭘ＋ـــــﺘﻮن ﻣﻐـــــﻞ ﺑـــــﻪ ﺳـــــﺮه دوﺳـــــﺖ ﻧـــــﾢ ﺷـــــﻲ ﺧﻮﺷـــــﺤﺎل ﻳـــــ３ ﻣـــــﻪ وﻳﻨـــــﻪ دا ﻧﻌﺎﻣﻮﻧـــــﻪ ( 17)

ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ د اورﻧ， ز４ﺐ ﭘﻪ ﺑﺎب ！ﻮﻟﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ډا－ﻪ او ＊ـﮑﺎره واﻳـﻲ ﭼـ３ ﻟـﻪ اورﻧـ， ز４ﺐ ﺳﺮه د اﺳﻼم ﻫﻴ＆ ﻏﻢ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ او ﭘﺮ دې ＄ﺎن ﻣﻪ ﺗ５ ﺮ ﺑﺎﺳﺊ ﭼ３ اورﻧ， ز４ﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن دى، ﺑﻠﮑ３ ﻫﻐﻪ ﻳﻮ ﺟﺎﺑﺮ او ﻇﺎﻟﻢ ﺣﮑﻤﺮان دى، ＄ﮑﻪ ﺧﻮ ﺧﺎن واﻳﻲ : :

" ﭼـــــ３ ﭘـــــﻪ ﻧـــــﺎم ﭘ＋ـــــﺘﻮن ﻏـــــﻮ＇８５ي ﭘـــــﺮې ﺧﻮ＊ـــــ８５ي اورﻧـــــــ， ز４ـــــــﺐ ﻫﺴـــــــ３ ﺑﺎدﺷـــــــﺎه دى د اﺳـــــــﻼم( 18)

ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ د ﻫﻐﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭼ３ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﺗﺎﻟ＀＇ ９ دي او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ ﻳ３ ﭘﺮې ﻳ＋３ وه او د ﻣﻐﻠ ﻮاﻟ ﻲ ﭘﻪ ﻃﺮف وﻻړ دي، د دﻏﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﺎن واﻳﻲ : :

   -  86   

" ﭘ＋ــــــﺘﺎﻧﾢ ﻟﮑــــــﻪ ﻣ／ــــــﺲ ور ﺑﺎﻧــــــﺪې －ﺮ＄ــــــﻲ ورﺗـــــﻪ ا ﻳ＋ـــــﻰ د ﻣﻐـــــﻞ د ﺣﻠـــــﻮا ﺗـــــﺎل دى ( 19)

ﺑﻞ ＄ﺎى واﻳﻲ : :

" ﭼـــــــ３ ＊ـــــــﻮرا ﺧـــــــﻮري د ﻣﻐﻠـــــــ ﻮ واړه ﺳـــــــﭙﻲ دي د ﺳــــــ／ﺎﻧﻮ ﭘــــــﻪ ﺧﻮﻟــــــﾢ ＇ــــــﾢ اﺧﻠــــــﻢ ﻧﻮﻣﻮﻧــــــﻪ ( 20)

ﮐﻠﻪ ﭼ３ ﺧﺎن و دې ﻧﺘﻴﺠ３ ﺗﻪ وررﺳ８５ي ﭼ３ ﻧﻮر ﻣﻐﻞ د اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻻري ﺗـﻪ ﻧـﾢ را اوړي او د ﻇﻠـﻢ او ﺟﺒﺮ ﻻره ﻧﾢ ﭘﺮ８４دي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ دى د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ﻟﻮري ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻧﻴﺴﻲ او واﻳﻲ : :

و" ﻣﻐــــــﻞ وﺗــــــﻪ ﺑــــــﻪ ﻫﺴــــــ３ ﮐــــــﺎر ＊ــــــﮑﺎره ﮐــــــ７م ﭼــــ３ راﺿــــﻲ را＇ﺨــــﻪ روح د ﻓﺮﻳــــﺪ ﺧــــﺎن ﺷــــﻲ ( 21)

او ﺑﻞ ＄ﺎى واﻳﻲ : :

ۀز" ﻏﻠــــــﻴﻢ د اورﻧــــــ， ز４ــــــﺐ ﻳــــــﻢ ﺳــــــــﺮ ﭘــــــــﻪ ﻏــــــــﺮ ۀ ﭘــــــــﻪ ﺑﻴﺎﺑــــــــﺎن ﻫﻨ／ﺎﻣــــــﻪ ده ﻻ ﭘــــــﻪ ﻣــــــﻨ＃ ﮐ ＋ــــــ３ د ﻣﻐـــــــــــــــﻞ او د اﻓ ﻐـــــــــــــــﺎن( 22)

ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ او ﻧﻮرو ﻧﻨ／ﻴﺎﻟﻮ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﮑﻪ ا４ﻤﻞ ﺧـﺎن ﻣﻮﻣﻨـﺪ او درﻳـﺎ ﺧـﺎن او د ﻫﻐـﻮ ﭘـﻪ زر－ﻮﻧﻮ ﻏ＋ﺘﻠﻴﻮ ﻣﻠ／ﺮو ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﺟﻨ／ﻮﻧﻪ ﮐـ７ي دي او ﺧﭙﻠـﻪ ﻣ７５اﻧـﻪ ﻳـ３ د ﺟـﺎﺑﺮ او ﻣﻐـﻞ ﺣﮑﻤﺮاﻧـﺎﻧﻮ ﭘـﻪ وړاﻧﺪې ＊ﮑﺎره ﮐ７ې ده، ＄ﻴﻨﻮ ﺟﻨ／ﻮﻧﻮ او ﻣ７５اﻧﻮ ﺗﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ داﺳ３ اﺷﺎره ﮐ７ې ده : :

" درﺳـــــــــﺖ ﭘ＋ـــــــــﺘﻮن ﻟـــــــــﻪ ﮐﻨـــــــــﺪﻫﺎره ﺗـــــــــﺮ ا！ﮑـــــــــﻪ ﺳــــــــﺮه ﻳــــــــﻮ د ﻧﻨــــــــ， ﭘــــــــﻪ ﮐــــــــﺎر ﭘــــــــ＀ او اﺷــــــــﮑﺎر اول ﺟﻨـــــــــــــــ， د ﻟـــــــــــــــﻮړ ې ﺷـــــــــــــــﺎ د ﺗﻬﺘـــــــــــــــﺮو ؤ ﭼـــــــ３ ＇ﻠﻮ ４＋ـــــــ ﺖ زره ﻣﻐـــــــﻞ ﺷـــــــﻮل ﺗـــــــﺎر ﭘـــــــﻪ ﺗـــــــﺎر ﺧﻮﻳﻨــــــﺪي ﻟــــــﻮ１ ３ ﻳــــــ３ ﭘــــــﻪ ﺑﻨــــــﺪ د ﭘ＋ــــــﺘﻨﻮ ﺷــــــﻮې ا س، او＊ـــــــــﺎن، ﻫﺎﺗﻴـــــــــﺎن اوﻟﺠـــــــــﻪ ﻗﻄـــــــــﺎر ﻗﻄـــــــــﺎر ﺑﻴــــــــﺎ ﻟــــــــﻪ ﭘﺴــــــــﻪ د " ﻧﻮ＊ــــــــﻬﺮه " د ﮐــــــــﻮټ ﺟﻨــــــــ， و ﭼــــــــ ３ ﻣــــــــ ３ وﮐــــــــﻴ（ ﺗــــــــﺮ ﻣﻐﻠــــــــ ﻮ ﺧﭙــــــــﻞ ﺧﻤــــــــﺎر اورﻧــــ， ز４ــــﺐ راﺗــــﻪ ﻳــــﻮ ﮐــــﺎل وﺷــــﻮ ﭼــــ３ ﭘــــﺮوت دى ﭘــــــــﻪ 請ــــــــﻮرت ﺣ５ــــــــﺮان ﭘﺮ４ﺸــــــــﺎن ﭘــــــــﻪ زړۀ اﻓﮑــــــــﺎر

   -  8   

ﮐــــــﺎل ﭘــــــﻪ ﮐــــــﺎل ﻳــــــ３ اﻣﺮا－ــــــﺎن دي ﭼــــــ３ ﭘﺮ４ــــــﻮزي ﻃﻮﻓــــــﺎﻧﻲ ﭼــــــ３ ﺷــــــﻮې ﻟ＋ــــــﮑﺮ ې ﮐــــــﻮم ﻳــــــ３ ﺷــــــﻤﺎر ﺧﺰاﻧـــــــــــ ３ د ﻫﻨﺪوﺳـــــــــــﺘﺎن دي راﺧﭙـــــــــــﺮې ﺷــــــــــــﻮې ﺳـــــــــــﺮۀ ﻣﻴـــــــــــﺮان دي ﻧﻨـــــــــــﻮ＄ﻲ ﭘـــــــــــﻪ ﮐﻮﻫﺴـــــــــــﺎر دا د ﻫﻴﭽـــــــــــــﺎ ﭘـــــــــــــﻪ اﺗﻠـــــــــــــﺲ ﻓﮑـــــــــــــﺮه ﻧـــــــــــــﾢ ؤ ﭼــــــــــ ３ ﺑــــــــــﻪ دا ﮐﺎروﻧــــــــــﻪ وﺷــــــــــﻲ ﭘــــــــــﻪ دا دﻳــــــــــﺎر د ﺑﺎدﺷـــــــــﺎه د ﺑـــــــــﺪﻧﻴﺘ９ ＇ـــــــــﾢ ﮐﻤـــــــــﻰ ﻧـــــــــﾢ ﺷـــــــــﺘﻪ ﭘـــــــﻪ ﺑـــــــﺪﻧﻴﺖ ﻳـــــــ３ آزار واﺧﻴﺴـــــــﺖ د ﺧﭙـــــــﻞ ﭘـــــــﻼر ﺑﻠــــــﻪ ﻫــــــﻴ＆ ﻟﻴــــــﺪ ﻟﻰ ﻧــــــﾢ ﺷــــــﻲ ﭘــــــﻪ دا ﻣــــــﻨ＃ ﮐ ＋ــــــ３ ﻳـــــــﺎ ﻣﻐـــــــﻞ د ﻣﻨ％ـــــــﻪ ورک ﻳـــــــﺎ ﭘ＋ـــــــﺘﻮن ﺧـــــــﻮار( 23)

د ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺿﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﻴﺎ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ ﺧﻮرا زﻳﺎت ﺷﻮ، ﻟﮑﻪ وړاﻧـﺪې ﭼـ３ ووﺋﻴـﻞ ﺷﻮ ﭼ３ ﻠﻣﻐ ﻮاﻟﻪ ﻟﻔﻆ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ７ي ＄ﻞ ﭘـﻪ ﺷـﺎﻋﺮي ﻛ ＋ـ３ ﺣﻤﻴـﺪ ﺑﺎﺑـﺎ راوړى دى، ﺣﻤﻴـﺪ ﺑﺎﺑـﺎ ﻫـﻢ دﻏﺴـ ３ د ３ ﻣﻐﻠ ﻮ ﭘﻪ اړه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ ＄ﺎى ﭘﻪ ＄ﺎى ﻧﻮر ﻫﻢ ږﻏ５ﺪﻟﻰ دى، ﻟﮑﻪ : :

" ﭘــــــــــﻪ ﺗﻤــــــــــﺎم ﺟﻬــــــــــﺎن ﻗــــــــــﺮاره ﻗــــــــــ ﺮاري ده ﭘـــــــــﻪ ﺣﻤﻴـــــــــﺪ د ﻏـــــــــﻢ ﻣﻐـــــــــﻞ راوﺧﺎﺗـــــــــﾢ ( 24)

" ﮐـــــــﻪ ﭘـــــــﻪ ﻧــــــــﻮر و－ـــــــ７ي ﻇﻠـــــــﻢ د ﻣﻐــــــــﻞ دى ﺧـــــﺪاى ﻏﻤﻮﻧـــــﻪ ﮐـــــ７ل د ﺳـــــﺘﺎ ﻣﻐـــــﻞ زﻣـــــﺎ( 25)

" ﺗــــﺎ ﻣــــ３ رﻧــــ， ﻫﺴــــ３ ﻟــــﻪ 請ــــﺒﺮ ﺳــــﺮه وران ﮐــــﺎ ﻟﮑـــــﻪ وران ﻟـــــﻪ ﭘ＋ـــــﺘﻨﻮ وي د ﻣﻐـــــﻞ رﻧـــــ， ( 26)

ﻟﻪ دې ﭘﺮﺗﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ 請ﻮﻓﻲ ﺷﺎﻋﺮ رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻢ د ﻣﻐﻠ ﻮ ﻇﻠﻢ ﺗﻪ اﺷﺎره ﮐ７ې ده : :

" ﭘـــــــــــــــﻪ ﺳـــــــــــــــﺒﺐ د ﻇﺎﻟﻤـــــــــــــــﺎﻧﻮ ﺣﺎﮐﻤـــــــــــــــﺎﻧﻮ ﮐــــــــــﻮر او اور او ﭘ５＋ــــــــــﻮر درې واړه ﻳــــــــــﻮ دي ( 27)

د ﭘ＋ﺘﻮ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﺎزک ﺧﻴﺎﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﻠﻲ ﺧﺎن ﻫﻢ د ﻣﻐﻞ ذﮐﺮ ﮐ７ى دى . .

" د ﮐـــــﻮ＇３ －ـــــﻮټ ﺑـــــﻪ دي ﭘـــــﺮې ﻧـــــ８دم رﻗﻴـــــﺐ ﺗـــــﻪ اﭘﺮ４ــــــــﺪى ﻳﻤــــــــﻪ ﻣﻐــــــــﻞ ﺗــــــــﻪ ﺧ５ﺒــــــــﺮ ﻧﻴﺴــــــــﻢ( 28)

د ﭘ＋ﺘﻮن ﻳﻮ ﺑﻞ ﮐﻼﺳﻴﮏ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ７ ﻫﻢ ﻏﻤﺎز او ﻣﻐﻞ ﻳﻮ ﺷﺎن －２ﻲ، ＄ﮑﻪ ﺧﻮ واﻳﻲ : :

   -  88   

" ﻏﻤـــــﺎزان ﭼـــــ３ دﻟﺴـــــﻮزي ﭘـــــﻪ ﻋﺎﺷـــــﻖ ﻧـــــﾢ ﮐـــــﺎ ﻏﻤــــــﺎزان، －ﺒــــــﺮ و ﻣﻐــــــﻞ درې واړه ﻳــــــﻮ دي ( 29)

ﻟﻪ دې ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﮐﻼﺳﻴﮑ ﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻣﻐﻞ او ﻣﻐ ﻠﻮ ３اﻟ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ اﺷﺎرې ﮐ７ي او د ﻣﻐﻠ ﻮ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﮐ＋ ３ ﺑﻴﺎن ﮐ７ي دي، ﭼ３ دﻟﺘﻪ ﭘﺮ ！ﻮﻟﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺧﺒﺮه ﮐﻮم ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺧﺒﺮه ډ４ﺮه اوږد８４ي، ﺧﻮ زۀ د دوى ＊ﺎﻏﻠﻮ ﻟﻪ ارواﺣﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺑﺨ＋ﻨﻪ دﻟﺘﻪ ډډه ﮐﻮم او د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗﻪ را＄ـﻢ، ﭘـﻪ ﭘ＋ـﺘﻮ ادب ﻛ＋ـ３ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟـﻪ ﻋ ﻼﻣـﺖ اوس ﻳـﻮه ﻣﻨـﻞ ﺷـﻮې ﻋﻼﻣـﺖ دى او ﺗـﺮ ﻣﻐﻠـ ﻮ راوروﺳﺘﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ！ﻮﻟﻮ د＊ﻤﻨﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﻣ％ﮑﻪ ﻳـ３ ﻳﺮﻏـﻞ ﮐـ７ى دى او د ﭘ＋ـﺘﻨﻮ ﻣ％ﮑـﻲ او وﻃﻨﻮﻧﻪ ﻳ３ ﻻﻧﺪې ﮐ７ي دي، ﭘ＋ﺘﻨﻮ دﻏﻪ د＊ﻤﻨﺎن ﻟﮑﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰان او ﺳﮑﻬﺎن دﻏﻪ ！ﻮل ﭘﻪ ﻣﻐﻞ ﺳﺮه ﻳﺎدوي، ﺧﻮ اروا＊ﺎد ﺣﻤﺰه ﺧﺎن ﺷﻴﻨﻮاري د ﭘ５ﺮﻧ／ﻴﺎﻧﻮ ﻇﻠﻢ ﺗﻪ ﭘ５ﺮﻧ／ﻮاﻟﻪ ﻧﻮم ورﮐ７ى دى، ﭘ ﻪ ﺧﭙﻞ ﻳﻮ ﺷـﻌﺮ ﻛ＋ـ３ ﭘ５ﺮﻧ／ﻮاﻟﻪ داﺳ３ ﻳﺎدوي : :

" ﭘــــــﻪ ﭘ５ﺮﻧ／ﻮاﻟــــــﻪ ﻫﺴــــــ３ ﺧﻮﻟــــــﾢ ﭘــــــﺎﮐﻮي ＊ــــــﻪ ﭘ＋ــــــﺘﻨﻪ ﻣــــــ ３ د زﻟﻤــــــﻮ ژﺑــــــﻪ ده( 30)

او د ﺷﻠﻤ ３ او ﻳﻮﻳﺸﺘﻤ３ ﭘ５ـ７ۍ ډ４ـﺮو ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻣﻐـﻞ او ﻣﻐﻠ ﻮاﻟـﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻮ ﺷـﻌﺮوﻧﻮ ﻛ＋ـ３ ﻳـﺎده ﮐ７ې ده، زۀ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧ ﻮ ﻟﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ډډه ﮐﻮم او ﻳﻮازې د ﭘ＋ـﺘﻮ ﭘـﺮ ＇ﻠـﻮرو ﺗﮑـ７ه ﺷـﺎﻋﺮان ﻟﮑـﻪ اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ، ﺣﻤﺰه ﺑﺎﺑﺎ، ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ او ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﭘﺮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ږﻏ８５م . ﻫﻐﻪ ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ﺧـﻮ دوى ز ﻣﻮﻧ８ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻤﺎﺋﻨﺪه ﺷﺎﻋﺮان دي . . اروا＊ﺎد اﺟﻤﻞ ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻗﻄﻌﻪ ﻛ＋３ د ﻣﻐﻠﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب داﺳ３ ﻧﻈﺮ ＇ﺮ－ﻨﺪوي : :

" ﭼــــ３ ﻧﺸــــﻪ د اﺳــــﺘﺒﺪ اد ﻟــــﺮي ﭘــــﻪ ﺳــــﺮ ﮐ ＋ــــ３ ﻣﺎﺗــــــﻪ ﻳــــــﻮ دى ﮐــــــﻪ ﻣﻐــــــﻞ دى ﮐــــــﻪ اﻓﻐــــــﺎن ﭼـــــ ３ زﻣـــــﺎ د ﮐـــــﻮر ازﻏـــــﻲ ﺗـــــﻪ ﮐـــــﺎږ ۀ －ـــــﻮري وﻳﻤــــــﻪ اور ﺷــــــﻮې د ﻫﻐــــــ ﾢ ﭘــــــﻪ －ﻠﺴــــــﺘﺎن( 31)

اﺟﻤــﻞ ﺧ＂ــﮏ ﭘــﻪ دې ﻗﻄﻌــﻪ ﻛ＋ــ３ د اﺳــﺘﺒﺪاد ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ ﮐــﻮي ﭘــﻪ ﭘ＋ــﺘﻮ ادب او ﺗــﺎرﻳﺦ ﻛ＋ــ３ ﭼــﻮﻧﮑ３ ﻣﻐــﻞ د اﺳــﺘﺒﺪاد د ﻳــﻮه ﻋﻼﻣــﺖ ﭘــﻪ ﺗﻮ－ــﻪ ﻣﻮﺟــﻮد دى، ﺧــﻮ اﺟﻤــﻞ ﺧ＂ــﮏ ﺑﻴــﺎ واﻳــﻲ ﭼــ３ ﮐــﻪ دا اﺳﺘﺒﺪادي روﻳ３ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﻛ＋３ وي ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻟﭙـﺎره دﻏـﻪ اﻓﻐﺎﻧـﺎن د ﻣﻐﻠـﻮ ﺑﺮاﺑـﺮ دي او د ﻫﻐـﻪ اﻓﻐـﺎن ﻟﻮرى ﻧﾢ ﮐﻮي ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﻮى او ﺑﻮى د ﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ ＇５ﺮ وي . . اروا＊ﺎد ﺣﻤﺰه ﺧﺎن ﺷﻴﻨﻮارى ﻣﻐـﻞ ﻟﻔـﻆ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﺷـﺎﻋﺮي ﻛ＋ـ３ اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﮐـ７ى دى، ﭼـ３ ＇ـﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳ３ دﻟﺘﻪ راوړم . .

   -  89   

" ﻧــــــــــﻦ ﻳـــــــــــ３ ﺣﻤـــــــــــﺰه ﻧـــــــــــﾢ ؤ اﺗﺤـــــــــــﺎد د ﺑ＂ـــــــــــﻮ ﻳــــــــﻮ د ﭘ＋ــــــــﺘﺎﻧﾢ ﺑــــــــﻞ د ﻣﻐــــــــﻞ ﺧﺒــــــــﺮه وﮐــــــــ７ه( 32)

ﻳﺎ دا : :

" د ﻣﻐﻠــــــــــــ ﻮ ﻳﺮﻏﻠ／ــــــــــــﺮو و４ــــــــــــﺮه ﻧــــــــــــﾢ ﺷــــــــــــﺘﻪ ﮐــــــﻪ ﺧﻮاﺧــــــﻮږى د ﺧﭙــــــﻞ ﻗــــــﺎم ﻟﮑــــــﻪ ﺑﻬﻠــــــﻮل ﺷــــــ３ ﺳـــــــــﺮﻟﻮړي د ې د ﭘ＋ـــــــــﺘﻮﻧﻪ ﮐـــــــــﻪ زده ﻧـــــــــﾢ ﮐـــــــــ７ه ﺣﻤــــﺰه ! ﭘﻮﻫــــﻪ ﺷــــﻪ ﭼــــ３ ﻏــــﻼم ﺑــــﻪ د ﻣﻨ／ــــﻮل ﺷــــ (３ 33)

ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ دور ﻛ＋３ ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺨﮑ＋３ ؤ ، ﻫﻐـﻪ د وﺧـﺖ ﻣﻐ ﻠـ ﻮ زﻧﺪاﻧﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ ﻟﻴﺪﻟﻲ دي، ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺷـﺎﻋﺮي ﻛ＋ـ３ ﻣﻐـﻞ ﻳـﺎد ﮐـ７ى دى، ﺧـﻮ زۀ ﺗـﺶ د د ۀ ﻟـﻪ ﻧﻈـﻢ ۀز" ﺗﻨﻘﻴـﺪ ﺧـﻮ ﺑـﻪ ﮐﻮﻣﻪ " ﻧﻈﻢ ＇ﺨﻪ درې ﺑﻨﺪه رااﺧﻠﻢ . .

" ﭼـــــ３ ﭘـــــﻪ －ﺮاﻧـــــﻪ ﭘ＋ـــــﺘﻮﻧﺨﻮا ﻣـــــ３ ﻣﻐﻠﺘﻴـــــﺎ ﮐـــــ７ي ﭼﭙﺎووﻧـــــﻪ ﻟــــــــﻪ ﻧﻨ／ﺮﻫــــــــﺎره ﺗــــــــﺮ ﺑﻮﻻﻧــــــــﻪ ﭘــــــــﻪ ﭘ＋ــــــــﺘﻮن اوري اوروﻧــــــــﻪ د ﻣﻨـــــــــﺪ１ﻮ ﭘـــــــــﻪ رﻏـــــــــﻮ ﻛ＋ـــــــــ３ ﻣﻐـــــــــﻼن ﮐـــــــــ７ي اﺗ２ﻮﻧـــــــــﻪ د ﺳـــــﭙﻴﻦ ﻏـــــﺮ ﭘـــــﻪ ﺳـــــﭙﻴﻨﻮ ＇ﻮﮐـــــﻮ را＊ـــــﮑﺎره ﺷـــــﻲ ﻇﻠﻤﺘﻮﻧـــــﻪ د ﺧ５ﺒـــــﺮ ﭘـــــﻪ ﺳـــــﺮدرو ﻛ＋ـــــ３ ﭼــــــ３ ﺑـــــ３ ﮐـــــﻮره ﺷـــــﻲ ﺑﺎزوﻧــــــﻪ ﭘ５ـــــــــﺮوي د ﻗـــــــــﺎم د ﻧﻨـــــــــ， د ﺑﺎﻳﺰﻳـــــــــﺪ ﺧـــــــــﻮ ﺑـــــــــﻪ ﮐﻮﻣـــــــــﻪ

ۀز ﺗﻨﻘﻴـــــــــﺪ ﺧـــــــــﻮ ﺑـــــــــﻪ ﮐﻮﻣـــــــــﻪ

د ﭘ＋ــــــﺘﻮن ﭘــــــﻪ ﮐــــــﻮر او ﮐﻠــــــﻲ ﭼــــــ３ د زور اوروﻧــــــﻪ ﺑــــــﻞ ﺷــــــﻲ ﭼــــ３ اﻧ／ﺮ４ــــﺰ راﺗــــﻪ اورﻧــــ， ﺷــــﻲ او ﭘ５ ﺮﻧــــ， راﺗــــﻪ ﻣﻐــــﻞ ﺷــــﻲ ﭘــــﻪ ﻟ７ﻣــــﻮن د ﭘ＋ــــﺘﻮﻧﺨﻮا ﻛ＋ــــ３ ﭼــــ３ راﺳــــﻴﺦ د ﻇﻠــــﻢ ﺷــــﻞ ﺷــــﻲ ﭼـــ３ ﭘـــﻪ ﺧﭙـــﻞ ﮐـــﻮر ﻛ＋ـــ３ ﻣـــ ３ وژﻧـــﻲ ﺳـــﺘﺮ－ ３ ﻏ＂ـــ ３ د ﻫـــﺮ ﻏـــﻞ ﺷـــﻲ ﺑﺎﭼـــــﺎ ﺧـــــﺎن ﭼـــــ３ ﺑ５ـــــﺮغ واﺧﻠـــــﻲ او اوﻟـــــﺲ ورﺳـــــﺮه ﻣـــــﻞ ﺷـــــﻲ ﻧـــــــﻮ د ﭘـــــــﺖ ﭘـــــــﺎﻟﻠﻮ ﻗـــــــﺎم ﺗـــــــﻪ زۀ ﺗﺎﮐﻴـــــــﺪ ﺧـــــــﻮ ﺑـــــــﻪ ﮐﻮﻣـــــــﻪ

ۀز ﺗﻨﻘﻴــــــﺪ ﺧــــــﻮ ﺑــــــﻪ ﮐﻮﻣــــــﻪ "( 34)

ارو ا＊ــﺎد ﺳــ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤــﺎن ﺳــﻠﻴﻢ د ﭘ＋ــﺘﻮ ژﺑــ３ ﺗﺮﻗــﻲ ﭘﺴــﻨﺪ او ﻗــﺎم ﭘــﺎل ﺷــﺎﻋﺮ ؤ ، ﻫﻐــﻪ ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ د ﻣﻐﻠ ﻮ ذﮐﺮ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﺷـﺎﻋﺮي ﻛ＋ـ３ ﭘـﻪ وار وار ﮐـ７ى دى، ﺗـﺎﺗﺮه ﺗـﻪ ﻳـ３ ﻳـﻮه ﻗﻄﻌﻪ ﻟﻴﮑﻠ３ ده : :

   -  9   

" ﭼــــ３ ﻣــــ ３ وﻳﻨــــﻲ ﻧــــﻮ ﻟــــﻪ وﻳــــﺮ ې ！ــــﻮل رﭘ５ــــ８ي ﻫـــــﺮ ﻣﻐـــــﻞ ﻣـــــ ３ ﭘـــــﻪ زﻟـــــﺰل ﮐـــــ７و زﻟﺰﻟـــــﻪ ﻳـــــﻢ د ﭘ＋ــــــــــــﺘﻮن د ﻏ５ﺮﺗﻮﻧــــــــــــﻮ ﺧﺰاﻧــــــــــــﻪ ﻳــــــــــــﻢ ﺧﻠﻘــــــــﻪ وﭘ５ﮋﻧــــــــﺊ ﻣــــــــﺎ زۀ ﺗــــــــﺎﺗﺮه ﻳــــــــﻢ ( 35)

د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب واﻳﻲ : :

" ﭘ＋ــــــــﺘﺎﻧﾢ د ﭘ＋ــــــــﺘﻮﻧﺨﻮا دراﻧــــــــ ﾢ ＊ــــــــﺎﻏﻠﻲ د ﻣﻐﻠــــــﻮ ﺳــــــ５ﻼب ﻳــــــﻮوړل ﻟﮑــــــﻪ ﺧﻠــــــﻲ ( 36)

＊ﺎﻏﻠﻰ ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﭼ３ ﮐﻠﻪ د وﺧﺖ د ﻣﻐﻞ ﭘﻪ وړاﻧﺪې د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ＊％３ ﺑ３ ﻋﺰﺗﻲ وﻳﻨﻲ ﻧﻮ ﭘ＂ﻪ ﺧﻮﻟﾢ ﭼﺮې ﭘﺎﺗ８５ي او ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ３ ﺧﭙﻠﻪ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﭼ３ درﺗـﻪ و４ـﺪۀ ﻧـﾢ ﺷـﻲ، ＄ﮑـﻪ ﭼـ３ وﺧـﺖ او ﺣﺎﻻت ډ４ﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎک دي . .

" دى ﻣﻘـــــــــــــــــﺎم د ﺧﻄـــــــــــــــــﺮې اود ۀ ﻧــــــــــــﾢ ﺷــــــــــــ３ ﻗــــــــــــﺎﻓﻠ３ ﺳـــــــــــــــــــﺘﺮﻣﻨ３ ﭘ＋ـــــــــــــــــــﺘﻨ３ ﮐـــــ７ي ﻣﻐﻠـــــﻮ ﺗـــــﻪ ﻣﺠـــــﺮې ( 37)

ﺑﻞ ＄ﺎى ﺑﻴﺎ واﻳﻲ : :

" ﻧــــــﻦ ﻣــــــ ３ د ﻣﻐﻠــــــﻮ ﭘــــــﻪ ﻣﺤﻔــــــﻞ ﻛ＋ــــــ３ ﭘﻮرﺗــــــﻪ ﻧــــــﾢ ﮐﺘــــــﻞ ﻧــــﻦ ﭼــــ３ ﻣــــ ３ ﭘــــﻪ ﻣﺨﮑ＋ــــﻲ ﭘ＋ــــﺘﻨﻪ ﭘــــﻪ ﭼﻮرﻟﮑﻮﻧــــﻪ ﺷــــﻮه( 38)

ﺳﻠﻴﻢ 請ﺎﺣﺐ ﺑﻴﺎ ﺑﻞ ＄ﺎى واﻳﻲ : :

" د ﻣﻐﻠـــــــــــــﻮ ﭘـــــــــــــﻪ رﻣـــــــــــــﻮ ﻛ＋ـــــــــــــ３ اﻣـــــــــــــﺰرى ﻳـــــــــــــﻢ ﭘ＋ـــــــــﺘﻨﻮ ﺗـــــــــﻪ د ﭘﻴﺸـــــــــﻮ ﻧـــــــــ ﻪ ﻫـــــــــﻢ ﻣﺴـــــــــﮑﻴﻦ ﻳـــــــــﻢ ( 39)

ﻳﺎ دا :ﭼ３ :ﭼ３

" ﺗﺎﺳــــــــــﺮه ﻣﻐﻠــــــــــﻪ د ﭘ＋ــــــــــﺘﻮن وروروﻟــــــــــﻲ ﻧــــــــــﾢ ﮐ５ــــــــــ８ي ﺳـــﺘﺎ ﭘـــﻪ زړۀ ﻛ＋ـــ３ ﮐﺮﮐـــﻪ د ﭘ＋ـــﺘﻮن ﭘـــﻪ زړۀ ﻛ＋ـــ３ ﻣﻴﻨـــﻪ ده( 40)

ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻻ ﭘ ﻪ ﺧﻮا وﺋﻴﻠ ﻲ وو : :

" د ﭘﻴﭙﻠــــــﻮ ﭘــــــﺎ１ ３ ﺧــــــﻮره ﭘــــــﻪ ﻏــــــﺮ ۀ ﻛ＋ــــــ３ اوﺳــــــﻪ ﻧــــ ﾢ ﭼــــ３ ﭘــــﺎن د ﻫﻨﺪوﺳــــﺘﺎن ﺧــــﻮرې زﻣــــﺎ ﺟﻨــــﺪه ( 41)

   -  9   

ﭘﻪ دې ﺑﺎب ＊ﺎﻏﻠﻲ ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ د ﺧﭙﻞ ﻧﻮي ﻧﺴﻞ ﺣﺎل ﭘﻪ داﺳ３ ！ﮑﻮ ﻛ＋３ ﺑﻴﺎﻧﻮي : :

" ﺧﻮﻟـــــﾢ ﺧـــــﻮ د ﻣﻐﻠـــــﻮ ＄ﮑـــــﻪ ﺳـــــﺮه ﺷـــــﻮﻟﻪ ﻧـــــﻦ ﭼـــــ３ ﺗـــــﺎﺗﺮه ﻫـــــﻢ ﭘـــــﺎن ﺧـــــﻮره ﺷـــــﻮﻟﻪ ﺳــــــــﺮ ﻧــــــــﻪ د ﺧ＂ﮑــــــــﻮ ﭘ／ــــــــ７ۍ ﭘﺮ４ﻮﺗــــــــﻪ ﻧ５ﻐـــــــــــــﻪ د ﻣﻐﻠـــــــــــــﻮ ﺗُﺮﺗُـــــــــــــﺮه ﺷـــــــــــــﻮﻟﻪ ＄ـــــــﺎن ﻳـــــــ３ د ﻣﻐﻠـــــــﻮ ﻫـــــــﻢ ﻧﺴـــــــﺒﻪ ﮐـــــــ７و ﺟـــــﻮړه ﻣـــــ ３ اوس ﻧـــــﻮره ﺷـــــﺠﺮه ﺷـــــﻮﻟﻪ( 42)

ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﭼـ３ ﮐﻠـﻪ د ﺧﭙـﻞ دور ﻫـﻢ ﻋﺼـﺮ ﺷـﺎﻋﺮ اروا＊ـﺎد اﺷـﺮف ﺧـﺎن ﻣﻔﺘـﻮن ﺷـﻌﺮ واور ي ﻧــﻮ ﻫﻐــﻪ ﻳــ３ ډ４ــﺮ ودردوي او د ﻫﻐــﻪ ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ ﺗــﺎﺛﺮ ﻛ＋ــ３ ﭘــﻪ ﺧﭙــﻞ ﻧﻈــﺮ ﭘــﻪ ﻳــﻮه ﺑﺸــﭙ７ ﻧﻈــﻢ ﻛ＋ــ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوي، ﻫﻐﻪ ﻧﻈﻢ دﻟﺘﻪ راوړم ﭼ３ ﻟﻪ دې ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮه ﺑﺸﭙ７ ﺳﻤﻮن ﺧﻮري . . " ﻧﻮټ : د اﺷﺮف ﻣﻔﺘﻮن د دې ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺗﺎﺛﺮ : :

ﻣﻌﺘﻘــــــﺪ ﭘــــــﻪ ﺣﻘﻴﻘــــــﺖ ﻛ＋ــــــ３ د اﻧﺴــــــﺎن د ﺷــــــﺮاﻓﺖ ﻳــــــﻢ ﺧــــﺪاﻳ／ﻮ ﻳــــﻮ ﺷــــﺎن راﺗــــﻪ ＊ــــﮑﺎر ي ﭘ＋ــــﺘﺎﻧﾢ دي ﮐــــﻪ ﻣﻐــــﻞ

ا ﻓـــﺮﻳﻦ ﺷـــﻪ ﭘـــﻪ ﻣﻔﺘـــﻮن :: ﻫـــﻢ ﻣﻐـــﻞ دى ﻫـــﻢ ﭘ＋ـــﺘﻮن ﻳـــﻮه ﺳـــﺘﺮ－ﻪ ﻳـــ３ ﻗﺼـــﺎﺑﻪ :: ﺑﻠـــﻪ ﺳـــﺘﺮ－ﻪ ﻳـــ３ د ﺷـــﭙﻮن اور اوﺑــــ ﾢ ﻳــــ３ ﺳــــﺮه ﻳــــﻮ ﮐــــ７ل :: زﻣــــﻮﻧ８ ﻧــــﻮي اﻓﻼﻃــــﻮن دى ﭘــﻪ ﻫــﺮ اﻧﺴــﺎن ﻣ ﺌــ ﻴﻦ دى :: ﮐــﻪ ﻣﻮﺳــﻰ وي ﮐــﻪ ﻗــﺎرون د ﻣﻐﻠــﻮ ﺗــﺮ ﻧﻈــﺮه .....! :: د ې ﺧــﺪاى ﺗ５ــﺮ ﮐــ７ي دا ﻣﻀــﻤﻮن ﻟ ﻮى ﻣﻨﺼﺐ ﺑﻪ ورﻋﻄـﺎ ﮐـ７ي :: وي اورﻧـ， ﺑـﻪ ﻳـ３ ﻣﻤﻨـﻮن ( 43)

اﺷﺮف ﻣﻔﺘﻮن ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﻛ＋３ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷـﺮاﻓﺖ ﻗﺎﻳـﻞ دى، اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺷـﺮاﻓﺖ ﮐـﻪ ﭘـﻪ ﭘ＋ـﺘﻮن ﻛ＋３ وي او ﮐﻪ ﭘﻪ ﻣﻐﻞ ﻛ＋３ وي، دواړو ﺗﻪ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﻧﻈـﺮ －ـﻮري او ﻧﺴـﻞ ﺗـﻪ ارز＊ـﺖ ﻧـﾢ ورﮐـﻮي، ﺑﻠﮑـ３ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮى ﺑﻮى ﺗﻪ ارز＊ﺖ ورﮐﻮي، او ﭘﻪ دې ﭘ５ﻤﺎ ﻧـﻪ ﺑﺎﻧـﺪې ﻣﻐـﻞ او ﭘ＋ـﺘﻮن دواړه ﻟﻴـﺪل ﻏـﻮاړي ﺧـﻮ ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﻣﻐـﻞ د ﭘ＋ـﺘﻨﻮ ﭘـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ او ادب ﻛ＋ـ３ د اﺳـﺘﺒﺪاد د ﻳـﻮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻋﻼﻣـﺖ ﭘـﻪ ﺗﻮ－ـﻪ ﻟﻴﺪل ﻏﻮاړي او د داﺳ３ ﺗﺸﺮﻳﺤﺎﺗﻮ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﾢ دى ﭼ３ دﻏﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻪ زﻳﺎن رﺳﻮي، ﻟﮑﻪ اﺷﺮف ﻣﻔﺘﻮن ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﻐﻠﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻛ＋３ د اﺳﺒﺘﺪاد ﭘﻪ ＄ﺎى د اﻧﺴﺎ ﻧﻲ ﺷﺮاﻓﺖ اﻣﮑﺎن او －ﻨﺠﺎﺋﺶ ﻫﻢ وﻳﻨﻲ . . ＊ﺎﻏﻠﻰ ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﭼ３ د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ د ﺟﻮﻣﺎت او ﻣﮑﺘﺐ ﺣﺎل ﺗﻪ －ـﻮري او وﻳﻨـﻲ ﭼـ３ ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ ﭘ ﻪ ﻛ＋３ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ داﺳ３ وﺋﻴﻠ ﻮ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻲ . .

   -  9   

" د ﺟﻮﻣــــﺎت اﺳــــﺘﺎد ﻋــــﺮب دى، ﭘــــﻪ ﻣﮑﺘــــﺐ ﻛ＋ــــ３ ډﻫﻠــــﻲ وال دى ﻳـــــﻮ اﺳـــــﺘﺎد راﻟـــــﻪ ﭘ５ـــــﺪا ﮐـــــﻪ ﺧـــــﻮ ﭘ＋ـــــﺘﻮن راﻟـــــﻪ ﭘ５ـــــﺪا ﮐـــــﻪ ( 44)

او ﺑﻞ ＄ﺎى د دې ﻣﮑﺘﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﭼ３ ﻳﻮاز ې او ﻳﻮاز ې ﭘﺮ４ﺪى ﺗﺎرﻳﺦ ز ﻣﻮﻧ８ ﻧﺴﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘـ ﻪ ﮐ＋ـ ３ ３ ＊ﻮدل ﮐ８５ي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ دﻏﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﭘ＂ﻪ ﺧﻮﻟﾢ ﻧﾢ ﺷﻲ ﭘﺎﺗﻪ ﮐ５ﺪ .ﻟﻰ .ﻟﻰ

" ﻧــــﻮى ﮐــــﻮل ﺑــــﻪ ﺧﭙــــﻞ ﻣﺎﺿــــﻲ ﻧــــﻪ ﻣﻨﺤــــﺮف ﮐــــ７ي ﭘ＋ـــــــــﺘﻮﻧﺨﻮا ﻛ＋ـــــــــ３ د ﻣﻐﻠـــــــــﻮ ﻣﮑﺘﺒﻮﻧـــــــــﻪ( 45)

دا ؤ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻛ＋３ د ﻣﻐﻞ، ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ، ﻣﻐﻠﺘﻴﺎ ﻳﺎدوﻧﻪ ﭼ３ دﻟﺘﻪ ﻣ３ ﭘـﻪ ﻟﻨـ６و ﻟﻨـ６و ！ﮑـﻮ ﻛ＋３ ﻳﺎدوﻧﻪ وﮐ７ه، ﮐﻨ３ ﭘﺮ دﻏﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻧﺪې ﺑﺸﭙ７ ﺑﺸﭙ７ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ５ﺪ ﻟﻰ ﺷﻲ، ﺧﻮ زﻣـﺎ ﻣﻮﺧـﻪ ﺗﺶ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ او ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ﺳﺮه ﺑ５ﻠ５ﺪل وو . دا د ې اوس ＇ﺮ－ﻨﺪه ﺷﻮه ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ د ﻇﻠﻢ، ﺟﺒﺮ، زﻳﺎﺗﻲ، ﺗ５ﺮي او د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ﺿﺪ ﭘﻪ ﻣﻌ ﻨﺎ اﺧﺴﺘ３ ده او دا ﻟﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ او ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑـﺎ ＇ﺨـﻪ ﻳ３ راﻧﻴﻮﻟ３ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮري ＇ﾢ زﻳـﺎت درې ﭘ５ـ７ۍ ﺗ５ـﺮ ﺷـﻮي دي، ﺧـﻮ ﭘـﻪ ﭘ＋ـﺘﻨﻮ او ﭘ＋ـﺘﻮ ادب ﻛ＋ـ３ ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻲ ا請ﻄﻼح ﭘﻮره ＄ﺎى ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دى . ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ﮐﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د ﻣﻐﻠـ ﻮ ﺗـﻪ ﻣﻨﺴـﻮب ﻋﻼﻣـﺖ ده، ﺧـﻮ دﻏـﻪ ﺑﻴﺎ ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻮرو ﻳﺮﻏﻠ／ﺮو د＊ﻤ ﻨﺎﻧﻮ ﭼ３ ﭘﺮ ﭘ＋ـﺘﻨﻮ ﻳـ３ ډول ډول ﻇﻠﻤﻮﻧـﻪ ﮐـ７ي دي او ﻳـﺎ ﻇﻠﻤﻮﻧـﻪ روان دي، د ﻫﻐﻮى ﻟ ﻪ ﭘﺎره ﻫﻢ دﻏﻪ د ﻣﻐﻞ او ﻣﻐﻠ ﻮاﻟﻪ ﻟﻔﻆ ﮐﺎروﻟﻰ دى . .

***

   -  93   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﭘ＋ﺘﻮ ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻗﺎﻣﻮس، ﭼﺎپ ٢٠٠٥ ء، ﻣ５ﺪوﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، ٢٨٩٦ .ﻣﺦ (2 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٢٨٩٧ .ﻣﺦ (3 ) رﻓﻴﻊ، ﺣﺒﻴﺐ اﷲ، ژﺑﺴﺎﺗﻨﻪ، ﻣﻮﻣﻨﺪ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﺟﻼل آﺑﺎد، ١٣٩٤ ﻟﻤﺮﻳﺰ، ١١٩ .ﻣﺦ (4 ) ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺧ＂ﮏ، ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ، ﻏﻨﭽﻪ ﭘ５＋ﻮر، ١٥ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٦٠ ء، ٧ .ﻣﺦ (5 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫﻨﺪاره، ﭼﺎپ در４ﻢ، ٤١ ، ٤٢ ﻣﺨﻮﻧﻪ. (6 ) ﻧـﻮري، ﻣﺤﻤـﺪ －ـﻞ، ﻣﻠـﻲ ﻫﻨـﺪاره، در４ـﻢ ﭼـﺎپ، د اﻃﻼﻋـﺎﺗﻮ او ﻓﺮﻫﻨـ， رﻳﺎﺳـﺖ ﮐﻨـﺪﻫﺎر، ٢٠١٠ م، ١٥٣ .ﻣﺦ (7 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ، ٣٢٤ .ﻣﺦ (8 ) ﻣﺠﺎور اﺣﻤﺪ زﻳﺎر، ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ژﺑﭙﻮﻫﻨ３ ﭘﻪ ر１ﺎ ﮐ＋３ ، ﭼﺎپ ﺳـﺎﭘﻲ ﭘ＋ـﺘﻮ ＇７５ﻧـﻮ او ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﻣﺮﮐﺰ، ٢٠٠١ ء، ﭘ５＋ﻮر، ٢٧٠ ، ٢٧١ ﻣﺨﻮﻧﻪ. (9 ) ﻫﻤﺪرد، ﻫﻤﺎﻳﻮن، ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋ـ ３ ﻣﻐﻠﻮاﻟـﻪ، ﭼـﺎپ ﭘ＋ـﺘﻮﻧﻮﻟﻲ ！ﻮﻟﻨـﻪ ﺧﻮ４ﺸـﮑﻲ ﻧﻮ＊ـﺎر، ﺟﻨﻮري ١٩٩٨ ء، ١٧ .ﻣﺦ ( 10 ) ﻫﻤﺪرد، ﻫﻤﺎﻳﻮن ، ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋ﻲ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ، ١٩ .ﻣﺦ ( 11 ) ژړک، ﻣﺤﻤﺪ 請ﺎدق، ﮐﺎﮐ７ۍ ﻏﺎړي، ﭼﺎپ ٢٠١٠ ء، ﭘ＋ـﺘﻮ ادﺑـﻲ ﻏﻮر＄ﻨـ， ﮐﻮ！ـﻪ، ٦٢ ٦٢ .ﻣﺦ ( 12 ) ﻫﻮﺗﮏ، ﻣﺤﻤﺪ، ﭘ＂ـﻪ ﺧﺰاﻧـﻪ، ﭼـﺎپ ﻋﻼﻣـﻪ رﺷـﺎد ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳـﻪ ！ﻮﻟﻨـﻪ ﮐﻨـﺪﻫﺎر، ١٣٩٠ ش، ٥٦ ، ٥٧ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 13 ) ﻫﻤﺪرد، ﻫﻤﺎﻳﻮن، ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋ﻲ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ، ٣٠ .ﻣﺦ ( 14 ) ﺧ＂ﮏ، ﺧﻮﺷﺤ ﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﮐﻠﻴﺎت، د ﻣﺸﻮا１ﻲ ﭘﻪ زﻳﺎر، دوﻫﻢ ﭼـﺎپ، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﭘ５＋ﻮر، ٢٠٠٨ م، ٨٦ .ﻣﺦ ( 15 ) ﺑ５ﻨﻮا، ﻋﺒﺪاﻟﺮوف، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ ＇ﾢ واﻳﻲ؟، ＇ﻠـﻮرم ﭼـﺎپ، 請ـﺤﺎف ﻧﺸـﺮاﺗﻲ ﻣﻮﺳﺴـﻪ ﮐﻮ！ﻪ، ١٣٨٩ ل، ٤١ ، ٤٢ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 16 ) ﺧ＂ﮏ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ ﮐﻠﻴﺎت، د ﻣﺸﻮا１ﻲ ﭘﻪ زﻳ ﺎر، ﻣﺦ ٥٧٨ ، ٥٧٩. ( 17 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٥٧٥ .ﻣﺦ ( 18 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٢٤٣ .ﻣﺦ ( 19 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٦١١ .ﻣﺦ ( 20 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٦٣١ .ﻣﺦ

   -  9   

( 21 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٥٨٦ ، ٥٨٨ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 22 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 125. ( 23 ) ﺧ＂ﮏ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن،د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﮐﻠﻴﺎت، د ﻣﺸﻮا１ﻲ ﭘﻪ زﻳـﺎر، ٥٥٤ ، ٥٥٥ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 24 ) ﻣﻮﻣ ﻨــﺪ، ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴــﺪ، د ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴــﺪ ﻣﻮﻣﻨــﺪ ﮐﻠﻴــﺎت، دو４ــﻢ ﭼــﺎپ، د آ請ــﻒ 請ــﻤﻴﻢ ﭘــﻪ زﻳﺎر، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ، ٢٠٠٧ ء، ١٥٦ .ﻣﺦ ( 25 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ، ١٢ .ﻣﺦ ( 26 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ، ١١١ .ﻣﺦ ( 27 ) رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ، د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﮐﻠﻴـﺎت، ﺗﺮﺗﻴـﺐ : ﺣﻨﻴـﻒ ﺧﻠﻴـﻞ، ﭼـﺎپ داﻧـﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳـﻪ ！ﻮﻟﻨـﻪ ﭘ５＋ﻮر ، 16 .ﻣﺦ ( 28 ) ﻋﻠﻲ ﺧﺎن، د ﻋ ﻠﻲ ﺧﺎن ﮐﻠﻴﺎت. ( 29 ) ﮐﺎﮐ７، ﭘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ، د ﭘﻴـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﮐـﺎﮐ７ دﻳـﻮان، ﺗﺮﺗﻴـﺐ : ﻋﺒـﺪاﻟﺮوف ﺑ５ﻨـﻮا، ﭼـﺎپ 請ـﺤﺎف ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﻮﺳﺴﻪ ٢٠١١ ، ١٣٩ .ﻣﺦ ( 30 ) ﺷﻴﻨﻮارى، ﺣﻤﺰه، د ﺣﻤﺰه ﺷﻴﻨﻮاري ﮐﻠﻴﺎت، ﻟﻮﻣ７ى ！ﻮک، ﺗﺮﺗﻴﺐ : ﻣﺤﻤـﺪ آ請ـﻒ 請ـﻤﻴﻢ، ﭼﺎپ ١٣٨٧ ، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﻃﻼﻋﺎت او ﻓﺮﻫﻨ， وزارت، ١٨٥ .ﻣﺦ ( 31 ) ﺧ＂ﮏ ، اﺟﻤﻞ، د ﻏ５ﺮت ﭼﻐﻪ، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﮏ ا４ﺠﻨﺴﻲ، ٢٠١٠ ء ﮐﺎل، ﭘ５＋ـﻮر ﭼـﺎپ، ١٤٤ .ﻣﺦ ( 32 ) ﺷﻴﻨﻮارى، ﺣﻤﺰه، د ﺣﻤﺰه ﺷﻴﻨﻮاري ﮐﻠﻴﺎت، ﻟﻮﻣ７ى ！ﻮک، ٦٦٤ .ﻣﺦ ( 33 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٥٤٤ .ﻣﺦ ( 34 ) ﻣﻮﻣﻨـﺪ، ﻗﻠﻨـﺪر، ﭘ＋ـﺘﻮ ادب ﻛ＋ـ３ ﻣﻐﻠﻮاﻟـﻪ، ﻫﻤـﺎﻳﻮن ﻫﻤـﺪرد، ﭼـﺎپ ﭘ＋ـﺘﻮﻧﻮﻟﻲ ！ﻮﻟﻨـﻪ، ﺧﻮ４ﺸﮑﻲ ﻧﻮ＊ﺎر، ﺟﻨﻮري ١٩٩٨ ، ٦٣ ، ٦٤ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 35 ) ﺳــﻠﻴﻢ، ﺳــ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤــﺎن، د وړو وړو ﺧــﺪاﻳﺎﻧﻮ دې ﺑﻨــﺪه ﮐــ７م، ﭼــﺎپ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳــ＂ﻲ ﭘﺒﻠﺸــﺮز ﭘ５＋ﻮر، ٢٠٠٨ ، ٣٦ .ﻣﺦ ( 36 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٧٠ .ﻣﺦ ( 37 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٤٩ .ﻣﺦ ( 38 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ١٧٣ .ﻣﺦ ( 39 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٥٧ .ﻣﺦ ( 40 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٥٨ .ﻣﺦ ( 41 ) ﺧ＂ﮏ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤ ﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﮐﻠﻴﺎت، ١٣٢ .ﻣﺦ

   -  9   

( 42 ) ﺳﻠﻴﻢ، ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن، د وړو وړو ﺧـﺪاﻳﺎﻧﻮ دې ﺑﻨـﺪه ﮐـ７م، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳـ＂ﻲ ﭘﺒﻠﺸـﺮز ﭘ５＋ـﻮر، ٢٠٠٨ ء، ٦٠ .ﻣﺦ ( 43 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ١٥٤ ، ١٥٥ ﻣﺨﻮﻧﻪ. ( 44 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ١٧٥ .ﻣﺦ ( 45 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ٢٠٤ .ﻣﺦ .ﻣﺦ

   -  96   

د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﮏ اﺛﺮات

Impact of Progressive Literary Movement on Pashto Modern Poem

* ﻓﺎروق اﻧﺠﻢ Abstract :

The progressive movement which was started in Europe in the 20 th Century has impacted the literature of all oriental languages to a great extant. This movement has also influenced Pakistani literature in general and Pashto literature in particular. This literary movement appeared against the romantic and ideological thoughts and gave emphasis on social elements and brought resistance in feelings and thoughts. Thus political, social problems, patriotisms, love with freedom, class struggle and humanism became main subjects of the progressivism. Pashto literature especially Pashto poetry welcomed this movement. Most of writers and poets took part in progressive activities and thus most of Pashto Poetry became very rich and progressive in its nature. In this article the subject, trends, thoughts, changing and direction of modern poem have been explained after the impact of progressive movement.

ﺷﺎﻋﺮي ４ﻮ ﻟﻄﻴﻒ او رﻧ／ﻴﻦ ﻓﻦ دى۔ او دا ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻄﻴﻔﻮ ﻓﻨﻮﻧﻮ ﻛ＋３ دى ﻛﻮﻣﻮﺗﻪ ﭼ３ ﻋﺮب د " ادب ﻋﺎﻟﻴﻪ " ﻧﻮم ورﻛﻮي ﭘﻪ دﻏﻪ ﻓﻨﻮﻧﻮ ﻛ＋３ دﺷﻌﺮ ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻧﻘﺎﺷﻲ ، ﺧﻄﺎﻃﻲ او ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻠﻪ ده۔ د ﺷﻌﺮ د ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﺑﺎﺑﻠﻪ ډ４ﺮو ﻧﻘﺎداﻧﻮ ، ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺧﭙﻠ３ ﺧﭙﻠ３ راﺋ３ ＇ﺮ－ﻨﺪې ﻛ７ې دي ﺧﻮ ددې ﻫﺮ ＇ﾢ ﺑﺎوﺟﻮد ﻫﻢ ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﻳﻮ ＄ﺎى ﻛ ＋３ ودر４ﺪﻟ３ ﻧﾢ .هد .هد ﺧﻮ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ دوﻣﺮه ﻗﺪر ې وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ ﭼ３ ﺷﻌﺮ ﻫﻐﻪ ﻓﺼﻴ ﺢ او ﺑﻠﻴﻎ ﻛﻼم دى ﭘﻪ ﻛﻮم ﻛ＋３ ﭼ３ د وزن ﻧﻪ ﻋﻼوه د ﻧﺎوﻳﺎﺗﻪ او ﻧﺎا ﺷﻨﺎ ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ ، د ﻟﻄﻴﻔﻮ ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ او اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﻋﻜﺎﺳﻲ ﭘﻪ داﺳ３ ډول ﺷﻮې وي ﭼ３ د ﻫﻐ３ اﺛﺮ ﻧ５ﻎ ﭘﻪ ﻧ５ﻐﻪ د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ زړۀ او دﻣﺎﻏﻮ و ۀ ﺷﯽ۔ ﻟ ﻮى ﻟﻮى ﭘﻮﻫﺎن او ﻧﻘﺎدان ﭘﻪ دې ﺧﺒﺮه ﻳﻮ ه ﺧﻮﻟﾢ دي ﭼ３ د ﻫﺮې ژﺑ３ د ادب ﺷﺮوع د ﻧﻈﻢ ( ﻣﻮزون ﻛﻼم ) ﻧﻪ ﺷﻮې ده۔ ﭘﻪ اﺑﺘﺪا ﺀ ﻛ＋３ ﺷﻌﺮ د ﻣﻘﻔﯽ او ﻣﺴﺠﻊ اﻟﻔﺎﻇﻮ ﻫﻐﻪ ！ﻜ７ې وې ﭼ３ دﻳﻨﻲ ﭘ５ﺸﻮا－ﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﺟﻮړوﻟ３ ﻳﺎ وﺋﻴﻠ３۔ د وﺧﺖ ﺗ５ﺮ４ﺪو ﺳﺮه ﺳﺮه ﭘﻪ دې وړو وړو ﺟﻤﻠﻮ او ﻓﻘﺮو ﻛ＋３ د وز ﻧﻮﻧﻮ او ﻗﺎﻓﻴﻮ اﺿﺎﻓ３ ﻫﻢ وﺷﻮې۔ ﺧﻮ ﭼ３ ﻛﻠﻪ د ﺷﻌﺮ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺧﭙﻞ اﻧﺠﺎم ﺗﻪ ورﺳ５ﺪو او د ادب ﭘﻪ ﻣ５ﺪان

* Assistant Professor (Pashto), Department of Pakistani Languages, NUML, Islamabad

   -  9   

ﻛ＋３ داﺳ３ اﺳﺘﺎذان او ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ ﭼ３ ﻫﻐﻮى د ﺧﭙﻞ ﻗﻮت ﻣﺘﺨﻴﻠﻪ او د ﻃﺒﻴﻌﺖ د رواﻧ９ ﭘﻪ زور داﺳ３ زړۀ را＊ﻜﻮﻧﻜﻮ ﻧﻤﻮﻧﻮ ﺗﻪ د ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺟﺎﻣ３ واﻏﺴﺘﻮﻟ３ ﭼ３ ﻫﻐﻪ د راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ او وروﺳﺘﻮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻮ دﭘﺎره د ﻣﺜﺎل ﺳﺒﺐ ﺟﻮړې ﺷﻮې۔ ﭘﻪ ادﺑﻲ دﻧﻴﺎ ﻛ＋３ د ﻣﺘﻘﺪﻣﻴﻨﻮ دﻏﻪ دور ﺗﻪ " ﻛﻼﺳ５ﻚ دور " وﺋ５ﻠﻰ ﺷﻲ او ﻫﻢ ﭘﻪ دې دور ﻛ＋ﯽ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺷﻮي ﻧﻈﻢ ﺗﻪ د ﻛﻼﺳ５ﻜﻲ ﻧﻈﻢ ﻧﻮم ورﻛﻮﻟﻰ ﺷﻲ۔ د دﻧﻴﺎ ！ﻮﻟ３ ژﺑ３ د ﺷﻌﺮ د ز８４ون د دې ﻛ５ﻔﻴﺖ او ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ اﻧﺪاز ﺗ５ﺮې ﺷﻮې دي۔ دﻏﻪ ﺷﺎن ﻣﺘﺎﺧ ﺮﻳﻨﻮ د ﻟﻴﻚ ﭘﻪ وﺧﺖ د ﻣﺘﻘﺪﻣﻴﻨﻮ ﻧﻤﻮﻧ３ او ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ＄ﺎن ﺗﻪ وړاﻧﺪې ا４＋ﻲ دي۔ او ﭘﻪ ＇ﾢ ﻧﻪ ＇ﾢ ﺗﻮ－ﻪ د ﻫﻐ３ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې راﻏﻠﻲ دي۔ ﭘﻪ ﻳﻮرپ ﻛ＋３ د ﻛﻼﺳ５ﻚ ﺷﺎﻋﺮۍ اﻋﻠﯽ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ د ﻳﻮﻧﺎن او ﻻﻃﻴﻨﻲ ژﺑﻮ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻛﺎر ؤ ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻮ ﻛ＋３ ﭼ３ د ﻫﻮﻣﺮ ، ﺳﻮﻓﻮﻛﻠﻴﻨﺮ ، ورﺟﻞ او داﺳ３ د ﻧﻮرو ډ４ﺮ ﺗﺨﻠﻴﻘﺎت ﺷﺎﻣ ﻞ وو۔ ﭘﻪ اﻧ／ﺮﻳﺰۍ ، ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴ９ ، اﻟﻤﺎﻧ９ او د ﻳﻮرپ ﭘﻪ ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﻛ＋ﯽ ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮه د اوﭼﺘ３ ﭘﺎﺋ３ ﻛﻼﺳ５ﻜﻲ ادب ﺗﺨﻠﻴﻖ ﺷﻮى دى د ﻫﻐ３ ！ﻮﻟﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې دﻏﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ او روﻣﻦ ادﺑﻲ ﻧﻤﻮﻧ３ ﭘﺮﺗ３ وې۔ دﻏﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋ﯽ ارزاﻧﻲ ﺧﻮ４ﺸﻜﻲ ، ﻣﺮزاﺧﺎن اﻧﺼﺎري ، دوﻟﺖ ﺧﺎن ﻟﻮا１ﻰ ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ، ر ﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ، ﺣﺎﻓﻆ اﻟﭙﻮرى ، ﻛﺎﻇﻢ ﺧﺎن ﺷ５ﺪا ، ، ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﺑﺎ ، ﻋﻠﻲ ﺧﺎن او داﺳ３ ﻧﻮر ډ４ﺮ ﻛﺴﺎن ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﺗ５ﺮ ﺷﻮي دي ﻛﻮم ﭼ３ د ﻛﻼﺳ５ﻚ دور اﺳﺘﺎذان ﺑﻠﻠﻰ ﺷﻲ۔ او ﻛﻼﻣﻮﻧﻪ ﺋ３ وروﺳﺘﻨﻮ دﭘﺎره د ﺗﻘﻠﻴﺪ او ﻣﺜﺎل ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ －ﺮ＄５ﺪﻟ３ ده۔ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﻛﻼﺳ５ﻜﻲ ﻧﻈﻢ ﭘﻨ／ﻪ ډ４ﺮه درﻧﻪ ده۔ او د ﻳ ﻮې ژﺑ３ ﻛﻼﺳ５ﻜﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮه زﻳﺎﺗﻪ وي ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﻫﻮﻣﺮه ﺋ３ ﺟﺪﻳﺪ ادب رو＊ﺎﻧﻪ وي۔ ﻛﻼﺳ５ﻜﻲ ﻧﻈﻢ ډ４ﺮ د اﻫﻤﻴﺖ وړ دى وﻟ３ ﭼ３ ﻫﻢ دا د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ دﭘﺎره ﻳﻮ ﺑﻨﻴﺎد －ﺮ＄５ﺪى ﺷﻲ۔ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﺑﺎﻧﺪې د ﺑﺤﺚ ﻧﻪ وړاﻧﺪې ﻟ８ ﻏﻮﻧﺪې د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﮐ７و وړو ﺑﺎﻧﺪې ر１ﺎ اﭼﻮو۔ ﻧﻈﻢ دﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﻛ＋３ واﺣﺪ او ﻣﺬ ﻛﺮ دى۔ ﻣﻌﻨٰ ﯽ ﺋ３ ﺑﻨﺪوﺑﺴﺖ، اﻧﺘﻈﺎم او ﻧﻈﺎم دى۔ ﻣﺤﻤﻮد اﻳﺎز د ﻧﻈﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ دې ！ﻜﻮ ﻛﻮي : : " د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ " ﻧﻈﻢ " ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻈﻮم ﻛﻼم ﺗﻪ واﺋﻲ ﭼ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻓﻜﺮي ﺗﺴﻠﺴﻞ او ﻣﻌﻨﻮي رﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد وي او د ﻗ５ﺼ３ ﭘﻪ ﺗﺎر د ﻳﻮ ﺧﻴﺎل ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ، ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻓﻦ ﺳﺮه داﺳ３ ﭘﻴﻮدل ﺷﻮې وي ﭼ３ ﻟﻰ ردم او ﺑﺤﺮﺗﻪ زﻳﺎن ﻧﾢ رﺳﻮي او ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮزوﻧﻴﺖ وﻟﺮي" (1)۔ ﻧﻈﻢ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻳﻮ ډ４ﺮ زوړ 請ﻨﻒ دى ﭼ３ د ﻫﺮې ژﺑ３ ﭘﻪ ادﺑﻲ اﺛﺎر و ﻛ＋３ ﺋ３ ﻧﺨ３＋ ﻧﺨ＋ﺎﻧ３ ﭘﻪ ﻻس را＄ﻲ۔ د ﻧﻈﻢ ﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﻧ８ ﻳﻮ ﺧﻮا ！ﻮﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﻣﺮاد اﺧﻠﻮ ﻧﻮ ﺑﻞ اړخ ﺗﻪ ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮ ﺷﻌﺮي 請ﻨﻒ ﻫﻢ دى۔ ﻣﺸﺘﺎق ﻣﺠﺮوح ﻳﻮﺳ ﻔﺰى د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ۔ " ﻫﻐﻪ ﺷﻌﺮي ﺗﺨﻠﻴﻖ ﭼ３ ！ﻮل ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺋ３ ﻣﺴﻠﺴﻞ او ﻣﺮﺑﻮط وي او ﻳﻮ ﺧﻴﺎل ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺑﻴﺎن " ﺷﻮې وي ﻫﻐﻪ ﻧﻈﻢ دى (2) . .

   -  98   

اﺑﻮ اﻻﻋﺠﺎز ﺣﻔﻴﻆ 請ﺪﻳﻘﻲ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺑﺎﺑﻠﻪ ﻟﻴﻜﻲ۔

     
  !"#$% "&'%()*+   - ( )  ,     . /0123456708 9: ;<  )= >)?@  !A+BC  DEFG  - Z  - Y[\  X D?RS TU V  DMNOPA?  QEHI  "JKL -  \^[_ ?@ab !A+Bc  DEFG,() ``` o  ]  pq "tuS de fghSi "  MNO j k0 ) l  m ]\n  r  s
 w `
& vyz{|&} ~  €CEFG x داور ﺧﺎن داؤد د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل داﺳ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوي۔ " د ﻧﻈﻢ ﻟﻔﻆ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻮﻗﻌﻮ ﺑﻴﻠ３ ﺑﻴﻠ３ ﻣﻌﻨ３ ﻟﺮي ﻛﻠﻪ ﭼ３ دا د ﻧﺜﺮ دﻣﻘﺎﺑﻠ３ ﭘﻪ ﻟ７ ﻛ３＋ د！ﻮﻟ３ ﺷﺎﻋﺮۍ دﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻲ ﻧﻮ دې ﻛ５ ＋３ د ﺷﺎﻋﺮۍ ！ﻮل ا請ﻨﺎف ﺷﺎﻣﻞ وي او ﻛﻪ ﻏﺰل ﺗﺮې ﺑﻴﻞ ﻛ７ى ﺷﻲ ﻧﻮ ﺑﺎﻗﻲ ！ﻮﻟﻮ ا請ﻨﺎﻓﻮ ﺗﻪ ﻧﻈﻢ وﺋ５ﻠﻰ ﺷﻲ ﺧﻮ ﭼ３ ﻛﻠﻪ د ﻧﻈﻢ ﻟﻔﻆ د ﺷﺎﻋﺮۍ د ﻳﻮ ﺧﺎص 請ﻨﻒ دﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻲ۔ ﻧﻮ د دي ﻧﻪ ﻣﻄﻠﺐ د اﺷﻌﺎرو ﻳﻮه داﺳ３ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وي ﭼ３ ﻳﻮ ﻣﺮﻛﺰي ﺧﻴﺎل ﻟﺮي او د ارﺗﻘﺎ ﺀ ﭘﻪ وﺟﻪ د ﺗﺴﻠﺴﻞ اﺣﺴﺎس ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد وي "(4 ). ). ﭘﻪ اردو اﻧﺴﺎﺋ５ﻜﻠﻮ ﭘﻴ６ﻳﺎ ﻛ＋３ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ دې ﺗﻮ－ ﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟ５ﻜﻠﻰ ﺷﻮى دى۔   s ‡ ˆ ‰  T Bc  †  ‚ ƒJh„    D   "  “ ”•–t  —‡ l &; %‘ ’ DrŠ‹ Œ Ž `š 
˜™  د دې ﻧﻪ دا ＇ﺮ－ﻨﺪ８４ي ﭼ３ اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﯽ اﻧﺴﺎن ﻟﻪ د و４ﻨﺎ ﻛﻮم ﻗﻮت ورﻛ７ى دى ﻫﻐﻪ ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دى ﻳﻮ ډول ﻫﻐﻪ ﺧﺒﺮې وي ﭼ３ ﺳﺎده وي او دﻏﻪ ﺷﺎن ﻣﻄﻠﺐ او ﭘﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺋ３ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ آﺳﺎﻧﻪ رﺳﻮ۔ دوﻳﻢ ډول ﻫﻐﻪ و４ﻨﺎ وي ﻛﻮم ﭼ３ ﭘﻪ ４ﻮ ﺧﺎص وزن ، آﻫﻨ， او ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه د ﻳﻮ ﻧﻈﻢ وﺿﺒﻂ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې او ﭘ ﻪ ﻳﻮ ＊ﻜﻠﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛ＋３ وي ＇ﻨ／ﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻫﺎر ﻛ＋３ ﻣﻠﻐﻠﺮې ﻳﺎ －ﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘ５ﺮﻟﻲ ﺷﻮي وي۔ دﻏﻪ ړوﻣﺒ９ ﻗﺴﻤﻪ و４ﻨﺎ ﺗﻪ ﻣﻮﻧ８ د ﻧﺜﺮ او دوﻳﻤ３ ﺗﻪ د ﻧﻈﻢ ﻧﻮم ورﻛﻮﻟﻰ ﺷﻮ۔ ﺧﻮ ＊ ﾢ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﻧ８ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ وﺋﻴﻠ ﻰ ﺷﻮ ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ﻧﻈﻢ د ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺧﻮﺑﻮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧ５ﮋي۔ ﮐﻮم ﻧﻈﻢ ﭼ３ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ د ا ﺛﺮ ﻻﻧﺪې راوﻟﻲ او ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑ３ ﻫﻢ، ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ＊ ﾢ －２ﻠﻰ ﺷﻲ۔ ﮐﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﺧﻴﺎل ډﻳﺮ اوﭼﺖ او ژور وي ﻧﻮ ＇ﺮ－ﻨﺪه ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ د دې اﺛﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ډ４ ﺮ ﻃﺎﻗﺘﻮر وي او ﮐﻪ ﭼﺮې ﻓﮑﺮ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ او ﺳﻄﺤﻲ راﻧﻐ＋ﺘﻰ ﺷﻮې وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻫﻢ زورداره ﻣﻤﮑﻦ ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐ５ﺪى۔

   -  99   

اﺧﺘﺼﺎر ﻫﻢ د ﻧﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻮ ى 請ﻔ ﺖ دى ﺑ３ ＄ﺎﻳﻪ ﻃﻮاﻟﺖ ﻫﻢ د ﻧﻈﻢ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻪ زﻳﺎن رﺳﻮي ﮐﻪ ﭼﺮې ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ او ﻟﻨ６ ﺷﺎن ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﻫﻢ زور وي او ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻓﻦ او ﺧﻴﺎل ﭘﻮره ﻋﺒﻮر او －ﺮﻓﺖ ﻟﺮي ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ د ﻗﺎري ﭘﻪ ذﻫﻦ ﺗﻞ ﻋﻤﺮي ﻧﻘﺶ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ۔ د ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ 請ﺤﻴﺢ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺗ７ون ﻫﻢ د ﻧﻈﻢ د ﭘﺎره د ﻗﺪر وړ －２ﻠﻰ ﺷﻲ دې ﺳﺮه ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﺣﺴﻦ او ژوﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ８ي او ﻳﻮه ﺷﻴﺮﻳﻨﻪ ، ﭘﺮﺗﺎﺛﻴﺮه ﻧﻐﻤﻪ ﺗﺮې ﺳﺎزﻳ８ي۔ د ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺟﺪﻳﺪﻳﺖ ا請ﻄﻼح د ﻛﻼﺳﻴﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺿﺪ ﻛ＋３ را＄ﻲ ﭘﻪ ا請ﻞ ﻛ＋３ ﻛﻼﺳﻴﻜﻴﺖ ﻳﻮ ﻳﻮرﭘﻲ ا請ﻄﻼح ده۔ اﺑﻮ اﻻﻋﺠﺎز 請ﺪﻳﻘﻲ د ﻛﻼﺳﻴﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ۔ - D¤¥ e#¦¡A&§¨ ¢  £   ›œ  Y [žŸ " zg  ¡
-  µ E° ¶ h ´h Y [­®¯hE°±²h³ ¬ ``` ¦6M©sªzG« - `š
˜¸  C ·&eY [žŸ ﺟﺪﻳﺪ د ﻋﺮﺑ９ ！ﻜﻰ دى او ﻣﻌﻨﯽ ﺋ３ ده ﻧﻮى ، ﺗﺎزه اوﺳﻨﻰ۔ د ﺟﺪﻳﺪﻳﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻃﺎرق ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل ﭘﻪ دې ﺗﻮ －ﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪوي : : - ½\¾ ¹º»¼  "¿ EÀ ÁÂÃsÄ †Ŝ  0ÆÇÈ" ÎÏ"ÐÑÒÓ DËQÌ 1ͳ ±²DÉÊ DÝut©Ô r sÕ? Ö×)&Ø#•tÙ¿Ú  Û)³  Ü -  ä•tÙåtu©æ çè5ÇÈh ;á â)ã D& ²Þ Šßàs& ²#  éê)ÆÇÈe8r ë6S?ìí îïsð•  ñÚòóô `š
˜õ  ﻣﻔﻠﺲ دراﻧﻲ ﭘﻪ ادب ﻛ＋ ３ د ﺟﺪﻳﺪﻳﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ : : " د ﻧﻨ ﻲ دور ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻳﻮه ډﻟﻪ ﺟﺪﻳﺪ ادب ﻫﻐ３ ﺗﻪ واﺋﻲ ﭼ３ ﻧﾢ ﻳﻮا＄３ د ﺧﭙﻞ دور او زﻣﺎﻧ３ ﻋﻜﺎس وي ﺑﻠﻜ３ د ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ او ﺧﻮاوﺷﺎ ﻧﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮه وي او ﻣﻌﺎﺷﺮه ﻛ＋ﯽ د ﻛ５ﺪوﻧﻜﻮ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎﺗﻮ ﻣﺮﺳﺘﻪ او د رﺟﻌﺘﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﻣﺦ ﻧﻴﻮى ﻛﻮي او د ﻣﻌﺎﺷﺮې ﻧﻪ د ＊ﻜﺘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ، ﻛﻢ او زﻳﺎت ، اﻋﻠﯽ او ادﻧﯽ، ﺧﺎن ، ﻏﺮﻳﺐ ، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار او ﻣﺰدور ﻓﺮق ﻟﺮې ﻛﻮﻟﻮ ﻫ）ﻪ او ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻮي (" 8 ). ). ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ اﺳﻠﻢ ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻓﺮﻳﺪي د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺑﺎﺑﻠﻪ ＇ﾢ دا رﻧ／ ﻪ و４ﻨﺎ ﻛﻮي : : " ﻫﻐﻪ ﻗﺴﻢ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ －２ﻠﻰ ﺷﻲ۔ ﭼ３ ﻳﻮ ﺧﻴﺎل ﻳﻮ ﻓﻜﺮ او ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻣﺼﺮﻋﻮ ﭘﻪ ﺗ７ون او ﺑﻨﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ داﺳ３ ﭘ５ﺮﻟﻰ ﺷﻮى وي ﭼ３ د آﻏﺎز ، ﭘﺮﻣﺨﺘ， او اﺧﺘﺘﺎم ﭘﺘﻪ ﺋ３ ﻟ／ﻲ ﺗﺎﺛﺮ ﺋ３ ﻗﺎﺋﻢ وي۔ ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ رواﻳﺎت ﺋ３ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﭘﻮرې ﻛﻠﻚ ﻧﻴﻮﻟﻲ وي او د وﻃﻦ ، ،

   -    

اوﻟﺲ ، ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻣﻌﺎﺷﺮت د ﻣﻌﺎﺷﻲ او ﺳﻤﺎﺟﻲ ژوﻧﺪ ﭘﻮره ﭘﻮره اﺣﺎﻃﻪ ﭘﻪ آﻫﻨ， ＊ﺎﺋﺴﺘﻪ وي او ﻣﻘﺼﺪ ﺋ３ د اور４ﺪوﻧﻜﻲ ﻳﺎ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ زړۀ ﺗﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ او ﺳﻜﻮن ورﻛﻮل ("وي 9 ). ). د ﭘﻮرﺗﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮ و اﻗﺘﺒﺎﺳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ ﻣﻮﻧ８ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ ﭼ３ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻳﻮ ﻣﻮﺿﻮع ﻟﺮي ، ﻓﻜﺮي ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻟﺮي۔ د دې ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ د ﻣﻮﺿﻮع او ﻓﻜﺮي ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻓﻘﺪان ؤ۔ د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻴﺌﺘﻮﻧﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﺗﻪ د اﻧ／ﺮﻳﺰۍ ﺷﺎﻋﺮۍ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې راﻏﻠ３ دي او ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺟﻮﻟ９ ﻛ＋ﯽ داﺳ３ ＄ﺎى ﻛ７ي دي ﭼ３ ﭘﺮدي ﻧﾢ ﻟ／ﻲ او ﺑ５ﺨﻲ ﺧﭙﻞ ＊ﻜﺎري۔ او ﺷﺎﻋﺮان ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺗﺮدې دﻣﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﻛﻮي ﻟ／ﻴﺎ دي۔ دﻏﻪ ﺷﺎن －２ﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭼ３ ﭘ ﻪ ﮐ＋３ د اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ، ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻣﺠﺬوب او ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎﺑﺮ وﻏﻴﺮه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻗﺪر وړ دي د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﻣ５ﺪان ﻛ＋ﯽ ډ４ﺮې ﺗﺠﺮﺑ３ وﻛ７ې او ﻧﻈﻢ د ﻫﻴﺌﺖ د ﺑﺪﻟﻮﻟﻮ او ﭘﻪ ﻧﻮؤ ﻗﺎﻟﺒﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د دې د اﭼﻮﻟﻮ ﭘﻮره ﭘﻮره ﻫﻠ３ ＄ﻠ３ اوﮐ７ې۔ او دﻏﻪ ﺷﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﺋ３ د وﺧﺖ د ﺗﻘﺎﺿﻮ او ﻧﻮرو ژﺑﻮ د ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﺳﺮه او－ﻪ ﭘﻪ او－ﻪ روان ﻛ７و۔ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ارﺗﻘﺎﺋﻲ ﺳﻔﺮ د ﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ ﻧﻪ ﺷﺮوع ﺷﻮى ؤ او ﺗﺮ ﻛﺎل ١٩٥٠ ﺀ ﭘﻮرې د ژوﻧﺪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺣﻮادﺛﻮ ﺳﺮه ﻣﺦ د ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ او ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ ﺗﺮ ＇ﻨ／ ﻪ راورﺳ５ﺪو ﭘﻪ دﻏﻪ دور ﻛ＋ﯽ د ﻧﻈﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻘﺼﺪ د ازاد ۍ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ اوﻟﺴﻲ ﺷﻌﻮر ﭘ５ﺪا ﻛﻮل ، د ﻇﺎﻟﻢ اﻧ／ﺮ４ﺰ ﺳﺎﻣﺮاج د اﺳﺘﺤﺼﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎم ﭘﻪ ﺿﺪ وا از ا وﭼﺘﻮل ، او د ﻏﻼﻣ９ زﻧ％ﻴﺮ ﺷﻠﻮل وو او د ﺧﭙﻞ وﻃﻦ او ﻣﻠﺖ د ازاد ۍ او ﺧﭙﻠﻮاﮐ９ د ﭘﺎره ！ﻮل ﻗﺎم ﻳﻮ ﺷﺎن ﻫﻠ３ ＄ﻠ３ ﮐﻮﻟ３ ﭼﺎ د ﺗﻮرې ، ﭼﺎ د ﻋﻠﻢ او ﻗﻠﻢ ﭘﻪ ذرﻳﻌﻪ۔ دا ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎى ده ﭼ３ ﻫﻢ د دﻏﻪ دور ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ＇ﾢ ﻓﻨﻲ ﻛﻤﺰورۍ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دﻏﻪ د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ د ا ﻏﺎز ﻳﻮﻣﻬﻢ دور－２ﻠﻰ ﺷﻲ۔ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ اﻛﺜﺮ ﺷﺎﻋﺮا ن د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺮه ﺗ７ﻟ ﻲ وو۔ د دوى ﻣﻘﺼﺪ ﻳﻮ ﺧﺎص ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ او ﻓﻜﺮ ﺧﻮرول ؤ۔ ﻫﻢ ﭘﻪ دې دوران ﻛ＋ﯽ د ﻗﺎم ﭘﺮﺳﺘﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺗ５ﺮه ﺗ５ﺮه ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ د ﻫ５ﺌﺖ ＇ﾢ ＇ﺮ－ﻨﺪ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﾢ ＊ﻜﺎري ۔ د دﻏﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺨﻜ＋３ ﻳﻮ واﺿﺢ ﻣﻘﺼﺪ او ﻧﺼﺐ اﻟﻌ５ﻦ ﭘﺮوت ؤ ﭘﻪ دې ﻏﺮض د ﺷﻌﺮ د ﭘﺎره د ﺷﻜﻞ ﻧﻪ زﻳﺎت ﻣﻀ ﻤﻮن اﻫﻢ ؤ۔ ＄ﻜﻪ ﺧﻮ ﺑﻪ اﻛﺜﺮ دﻏﻪ وﺧﺖ " ادب د ادب دﭘﺎره " ﺑﺮﻋﻜﺲ دا ﻧﻌﺮه " ادب د ژوﻧﺪ دﭘﺎره " ﻫﻢ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛ５ﺪه۔ ﻫﻢ ﭘﻪ دې وﺟ ﻪ د دﻏﻪ دور ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ د رواﻳﺘﯽ ، رﺳﻤﻲ او ﺗﻘﻠﻴﺪي ﻣﻮﺿﻮع او ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻃﺮف ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ وﻛ７ه او د ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﺗ７ﻟﻲ ﺳﻤﺎﺟﻲ ، ﻣﻌﺎﺷﻲ ، ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻣﻌﺎﺷﺮﺗﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺋ３ د ﺧ ﭙﻞ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و－ﺮ＄ﻮل۔ ډاﻛ＂ﺮراج وﻟﻲ ﺷﺎه ﺧ＂ﻚ د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ د اﺑﺘﺪا د دې ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ او د ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻛ＋ﯽ د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺮه ﺗ７ﻟﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ د ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ذﻛﺮ ﭘﻪ دې ﺗﻮ－ﻪ ﻛﻮي : :

   -    

ú ÒÓö÷ä ø ùY [­x ûüý  þ
,"t ÚEÀÁ  
 5    ‡@ aDM  A1      E tÚ )   ä& £ þ
ù  "–   sÒ –    k   DÆÇÈ"EFG sÏ D&8
– b     E tÚ "ÇÈ MNO)EFG M  s T   ¢    Ït óôÎe # †E $ 0  %&&} hz's()h !)z5 " S.  / EFGRu -D&¡ + ¦l $ € ,h & * ¿l $óô ölÚå7  ¢ 8    DÇÈ 0 ä66ê23 (  4 5 h 0 ä 11 – ä  ÇÈ 9    : a b  ) z5 "6 ;  MNO BC    A B @   < =>  ? e" Ïë   " - ÒÓDE tÚö   "z ê E û w EFGÇÈ" A? G k×ä S Å DE B ]\  Ó" F k ;C  æ ä J ·k·ÒÓ€ ,   " K?l6ü I D H •RÙ11 )Æ "& FGÇÈv LIz{ë EFG `š NO
˜ sÒÓ J ·k·M او ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﻛ＋３ ﭼ３ اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻣﺼﻨﻔﻴﻦ ﭘﻪ وﺟﻮد ﻛ＋ﯽ راﻏﻠﻮ ﻧﻮ ډ４ﺮو ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ادﻳﺒﺎﻧﻮ دې ﺗﻪ ﭘﻪ روڼ ﺗﻨﺪي ﻫﺮﻛﻠﻰ ا ووې او ﭘﻪ دﻏﻪ 請ﻒ ﻛ＋３ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮ۔ ＄ﻜ ﻪ ﭼ３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻋﻨﺎ請ﺮ دﻟﺘﻪ د ﻣﺨﻜ＋３ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد وو۔ او ﻳﻮه ډ４ﺮه ＊ﻪ ﻓﻀﺎ ﺟﻮړه وه۔ د اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ －ﻮﻫﺮ د و４ﻨﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ : :

  @– E  tÚÒÓEUQ P 7  1Í Rl S"z ST
 °4 W XY Z [z5 " EUQ P RV 1Í Rl SUE tÚ w w °4 W ,Š]   \)zS ^  _£y x y x "ä #0 \ÒÓ `š NN
˜ Îb `6abcE d0e?@ fg"ƒ h¤ ﺧﻮ ﻛﻠﻪ ﭼ３ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪۍ رﺟﺤﺎن د ﻣﺎرﻛﺴﻲ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻈﺮ د ﻻﻧﺪې د ﭘ＋ﺘﻮ －ﻠﺒ０ ﺗﻪ راﻏﻰ ﻧﻮ دا ﭘﻪ ډ４ﺮ ﺗ５ﺰۍ ﺳ ﺮه ﺧﻮر ﺷﻮ۔ د دﻏﻪ رﺟﺤﺎن ﺗﺮﻣﺨﻪ ادب ژوﻧﺪ ﻟﻪ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻲ او د ادﻳﺐ ﻛﺎر دا دى ﭼ３ د ﺗﻬﺬﻳﺐ ﭘﻪ ارﺗﻘﺎ ء ﻛ＋ﯽ ﭘﻪ ﺷﻌﻮري ﺗﻮ－ﻪ ﺧﭙﻞ رول وﻟﻮﺑﻮي۔ اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻲ، اﺳﺘﺤﺼﺎل ، د＊ﻤﻨﻲ ، ﻣﻌﺎﺷﻲ ﻣﺴﺎوات، ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﭘﺴﻨﺪي او

   -    

د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﺟﺪﻟﻴﺎﺗﻲ اړخ ژور ﻧﻈﺮ د دې رﺟﺤﺎن ﺗﺮﻣﺨﻪ د ﻧﻈﻢ ﺗﻨﻪ ﺑﻮده ده۔ ډا ﻛ＂ﺮ اﻧﻮر ﺳﺪﻳﺪ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪې ﺷﺎﻋﺮۍ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل داﺳ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوي۔

ij rÏ0EŽ äkMNO0 l C Ýut " EFG ° 4 W
  e k S-) o 0 Æn D Ýut ä ÒÓ ? &e – m )ä6 ²€ ,ö 7  r ` E z4 Dä6l p"t Ú q 1Í?0FG x y D 0E«sD t †E u  UQ x v")w 1Í v !z  / {©Al5 "äEFGE°4 W |}Îe ë  ~ / €‚ – Îe kMNO0„   Aä6fg0†l S ƒ   Š – - 0 ‹Þ  Œ 0  A   Ž D ˆ  ‰ ƒ ‡  Îe  ~ l F     @ z 4 DB ’8HI) ‘ @DFG?   ƒ `š `š N•
˜ ËZä“ ? F”Dz 4 ?" دﻏﻪ ﺷﺎن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ －ﻮﻫﺮ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻧﻈﻢ د ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻟ７ ﻛ＋３ ﻟﻴﻜﻲ: 4 S   “6 r ˜ )  z  –   e Ɨ ä ‡ ° 4 W
 zœ @  ze      r ! h Ëê’ › $ h & ™š¦ € , h n h R Ÿ • E ¡  ¢ë s& £r ¤l,ä& ¥  ž1Í 7  e k*MNO0©ª«Ýut ³ – ¬ h %¦ zS §  ¨  ­ 0FG 4   ]\ l  (F &} ®S)5¯;< zNO

s³´µt6W s& ÍE FG÷ä6°– ±W «# ²~Ù ¹º û lNO   ¶ Ž Õ l $  € , 0  ä Æ· 0  ä6  ¸ ]\ Ú  h tÚs&¡ÖƒD½e¾¿BCPr »  ?º¼  )& °4 W sZ H `š NÃ
˜ ÷äÀ Á ¬ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻣﻮاد 請ﺮف ﺗﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻟﺮي ﺑﺮي ﭘﻮرې ﻣﺤﺪود ﻧﾢ دي۔ ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ دې ﻛ＋ﯽ د ژوﻧﺪ ﻫﺮ اړخ او د ﻓﻄﺮت د رﻧ／ﻴﻨﻮ ！ﻮل ﻣﻮﺿﻮ－ﺎﻧ３ ﺷﺎﻣﻠ３ دي۔ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻧﻈﻢ د ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ د ！ﻮل ژوﻧﺪ ﻧﻪ －５ﺮ ﭼﺎﭘ５ﺮه ﭼﻮرﻟﻲ د دې داﺋﺮ ه ﻣﺤﺪوده ﻧﾢ ده او د ژوﻧﺪ ﭘﻪ رﻧ／ ﻪ ﻻﻣﺤﺪوده ﻟﻴﺪى ﺷﻲ۔د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ اﻓﻜﺎر ﭘﻪ

   -  3   

ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ راﻧﻨﻮﺗﻞ او ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ﺋ３ ﻓﻜﺮي ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻮ۔ او د اﻇﻬﺎر ﻳﻮ ﻧﻮى اﻧﺪاز ﺋ３ ﻣﺨ３ ﺗﻪ ﻛ５＋ﻮد۔ د ﺣﻨﻴﻒ ﻛ５ﻔﻲ د و４ﻨﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ : :

@ Å   Ä    Ú " ©  tÚÃ ôr5? s   DÒÓö- o  QŠ
- Z Z pq &ek0) ‡°4 W "& ÈÉY[\XA?G Ê Æ]\n E ÇÃsª?     ä& ¥  h  ez –r   Ë Ì   )EFG°4 W   T Í `š NÏ
˜ S tÚ f5¯©e ®Î ﻛﻪ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮده ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻧﻈﺮ واﭼﻮؤ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﻛ＋ﯽ دا ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﻴﺪى ﺷﻲ ﭼ３ د رﻧ， وﻧﺴﻞ د ﻏﺮﻳﺐ او د ﺧﺎن د ﻓﺮق ﻧﻪ ﺑﻐ５ﺮ ﻫﻢ د اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﺣﺘﺮام ﻻزم دى۔ دﻏﺴ３ د ﻏﺮﻳﺐ ﻣﺰدور دﻫﻘﺎن ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﺧﻮا ﺧﻮږۍ ﺟﺬﺑﺎت ﻫﻢ ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ＄ﺎى ﻛ７ى ﺷﻮي دي۔ او د ﻳﻮ داﺳ３ ﻧﻈﺎم ﻏﻮ＊ﺘﻨﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻛﻴ８ي ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ ！ﻮل اوﻟﺲ ﻳﻮﺑﺮاﺑﺮوي۔ د ﻣﺴﺎواﺗﻮ ﻓﻀﺎ ﻗﺎﺋﻤﻪ وي۔ اﻣﻦ وي ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ وي۔ دﻏﻪ ﻗﺴﻢ ﺟﺬﺑﺎت د ﻛﻠﻬﻢ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ د ﭘﺎره ﻳﻮ دي او ﭘﻪ دې ﻛ＋３ د ﺳﺮﺣﺪوﻧﻮ ﻫ５＆ ﻗ５ﺪ ﻧ ﾢ ﺷﺘﻪ۔ او ﭘﻪ دې ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﻛ＋ﯽ ﻳﻮ ﻧﻮى اﺣﺴﺎس او ﻳﻮ ﻧﻮى ﺷﻌﻮر ＊ﻜﺎري۔ او ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ د دې رﻧ ／ﻪ ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ ﻣﻮﺟﻮد－ﻲ دﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻟﻪ ﺑﺮﻛﺘﻪ ده۔ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺮه ﺗ７ﻟﻲ ﻫﻐﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﺷﺎﻋﺮان ﭼﺎﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﻟﻪ ﻳﻮ ＄ﺎﻧ／７ى ﻣﻘﺎم ورﻛ７و او د ﺗﺮﻗ９ ﭘﻪ ﺑﺎم ﺋ３ ودروو او د ﺧﭙﻞ ادب ﺧ ﺼﻮ請ﺎً د ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﺑﻨﻴﺎدوﻧﻪ ﺋﾢ ﾢ ＊ ３ ﭘﺎﺧ ﾢ ﻛ７ل ﭘﻪ ﻫﻐﻮى ﻛ＋３ اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﻚ ، ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ، ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ او اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ داﺳ３ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دي ﭼ３ د اﻋﻠﯽ ﻧﻈﻢ د ﻓﻦ او ﻓﻜﺮ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ وړوﻣﺒﻲ 請ﻒ ﻛ＋ﯽ وﻻړ دي۔ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ﻳﻮ ﻏ＀ اﻧﻘﻼب راوﺳﺘﻮ۔ او د ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺳﻮچ او دﻟﻴﻚ اﻧﺪاز ﺋ３ ﺑ５ﺨﻲ ﺑﺪل ﻛ７و او ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ＄ﻞ ﺋ３ ﻧﻈﻢ د ﻣﺎدي ژوﻧﺪ ﺗﺮﺟﻤﺎن و－ﺮ＄ﻮ۔ او ﻫﻢ د دﻏﻪ اﺛﺮاﺗﻮ ﻧﻪ ډك ﻧﻈﻢ ﭘﻪ اﻧﺴﺎن ﻛ＋ﯽ د ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ، ازادۍ ، ﻣﺴﺎواﺗﻮ او اﻣﻦ د ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ راﻟ７زوﻟﻮ ﺳﻮب ﺟﻮړ ﺷﻮ۔ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪۍ ﭼ３ ﻛﻮﻣ３ ﻏﻮ＊ﺘﻨ３ دي ﭼ３ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻛ＋ﯽ دې د ﻣﻌﺮوﺿﻲ ﺣﻘﺎﺋﻘﻮ ＊ﻮدﻧﻪ ، د ﻇﺎﻟﻢ ﻻس ﻧﻴﻮى ، د ﻣﻈﻠﻮم ﻣﺮﺳﺘﻪ ، د ﻧﺎدار او ﻣﻔﻠﺲ دادرﺳﻲ ، د اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮﺷﺤﺎﻟ９ ﻟﭙﺎره ﻫﻠ３ ＄ﻠ３ ا و ﺣﺮﻳﺖ ﭘﺴﻨﺪي دې د زﻟﻔﻮ رﺧﺴﺎر د ﺗﺬﻛﺮو او ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ اراﻳ９ ＄ﺎى وﻧﻴﺴﻲ۔ ﺷﺎﻋﺮي دې ﭘﻪ ر４＋ﺘﻮﻧ ３ ﺗﻮ－ﻪ ژوﻧﺪ ﺗﻪ د ورﭘ５＋ﻮ ﻣﺴﺌﻠﻮ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻪ ﺷﻲ ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﻘﺼﺪوﻧﻪ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ د اﺛﺮ ﻻﻧﺪې ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ﺳﺮ ﻛ７ل او ﻻ ﺗﺮ دې دﻣﻪ دا ﺳﻔﺮ روان دى۔ －ﻨ７ ﺷﻤﻴﺮ ﺷﺎﻋﺮان د اﺳ３ دي ﭼ３ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻓﮑﺮ او ﻣﺎرﮐﺴﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ＄ﻠﻴ８ي ﺧﻮ د ﻣﻘﺎﻟ３ د ﻃﻮاﻟﺖ د وﻳﺮې د ﻳﻮ ＇ﻮ ﻧﻮﻣﻮړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ د ﻧﻈﻢ ＇ﾢ ！ﻮ！３ د ﻧﻤﻮﻧ３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮو۔

   -    

اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي او ﺳﻤﺎﺟﻲ ﻧﺎﻫﻤﻮاري ﺑﻴﺨﻲ ﻧﾢ ﻣﻨﻲ او د ﻳﻮ ادم ﭘﻪ اوﻻد ﻛ＋３ ورﺗﻪ ﻓﺮق ﻧﺎروا ＊ﻜﺎ ري۔ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﭘﻪ " ﻓ５ﺼﻠﻪ " ﻧﻮﻣ３ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﺟﺎر واﺋﻲ۔

" ﺳﺘﺎ دې ﺧﺎن ﻛﺎﻛﺎ ﭘﻪ ﻛﻮر ﻛ＋３ زر اﻧﺒﺎر وي او زﻣﺎ ﺑﭽﻰ دې ﺧﺎورې ＇＂ﻲ ﺧﻮار وي ﺳﺘﺎ ﺑ５ﻨﻜﻮﻧﻪ ﺧﻮ دې ورځ ﭘﻪ ورځ ﭘ７ﺳﻴ８ي او زﻣﺎ وﻳﻨﻪ دې درﻧ， ﭘﻪ درﻧ， وﭼﻴ８ي ﺧﻮاري زۀ ﻛﻮم، ＄ﺎن زۀ وژﻧﻢ ﺳﻮد ﺳﺘﺎ ﺷﻲ ﺗﺎوان زۀ وﻛ７م او －＂ﻪ ﺗ ﺎﻟﻪ راﺷﻲ وازدې وﻳﻠ３ ﭘﻪ ﭘ＂ﻮ ﻛ＋３ ﻣ３ زﻣﺎ ﺷﻲ ﺗﺮې ﻧﻪ ﺟﻮړه ﺳﺘﺎ ﺑﻨ／ﻠﻮ ﻛ＋３ ﺳﺘﺎ ر１ﺎ ﺷﻲ (" 15)

ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻛ＋３ د ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ او ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺴﻨﺪۍ ﻗﺎﺋﻞ دى۔ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﻢ " ﺷﺎﻋﺮه " ﻛ＋３ ﺷﺎﻋﺮ ﺗﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻪ ﻛﻮي۔ ﻫﻐﻪ د ﺳﺮو ﺷﻮﻧ６و او ﺗﻮرو ﺳﺘﺮ－ﻮ د 請ﻔﺘﻮﻧﻮ ﻧﾢ ﻣﻨﻊ ﻛﻮي ۔ او د ﻫﻐﻪ ﭘﺎم ﻣﻘﺼﺪﻳ ﺖ او ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﺗ７ﻟ３ ﻛﺸﺎﻟﻮ اړخ ﺗﻪ را－ﺮ＄ﻮي۔ ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ واﺋﻲ۔

" ﺷﺎﻋﺮه ﻧﻦ ﺧﻮ ＇ﻮ ﺧﺒﺮې واوره ＇ﻮ اﺳﻮ４ﻠﻲ ﭘﻪ زړۀ دﻧﻨﻪ ﻟﺮم ﾢﺗ ﭼ３ د －ﻞ ＇ﻴﺮې －ﺮ４ﻮان ﻟﻴﺪى ﺷﻲ راﺷﻪ ! د اور ډﻛﻪ ﻟﻤﻨﻪ ﻟﺮم ﻣﻨﻢ ﺧﻮﺑﺎن ＊ﾢ وي ﺧﻮ ﻏﻮږ وﻧﻴﺴﻪ ﻛﻪ زۀ ﻫﺮ ＇ﻮ ＇ﻬﺮه ﭘﻤﻨﻪ ﻟﺮم ﺑﺲ دى دا ﺳﺮې ﺷﻮﻧ６ې دې وﺳﺘﺎﻳﻠ３ ا وس د زﺧﻤﻮﻧﻮ د ﺳﺘﺎﻳﻠﻮ وﺧﺖ دى د ﺗﻮرو ﺳﺘﺮ－ﻮ 請ﻔﺘﻮﻧﻪ وﺷﻮ اوس د ﺳﺮو ﺳﺘﺮ－ﻮ د ﻛﺘﻠﻮ وﺧﺖ دى زﻣﺎ د زﺧﻢ ﻧﻪ ﭘﻠﻮ ﻟﺮې ﻛ７ه د ﭘﺮﻫﺮوﻧﻮ د ﺳﭙ７دﻟﻮ وﺧﺖ دى (" 16)

اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭼﯽ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻟﻮري ﻣﺎﻳﻮﺳﻪ ﺷﻲ ﻫ５＆ ر１ﺎ او اﺳﺮه ﻧﾢ وﻳﻨﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺧﭙﻞ ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻪ د ﻇﺎﻟﻢ ﺟﺎﺑﺮ د راج ﺧﺘﻤﻮﻟﻮ دﭘﺎره ﭘﻪ ﻓﺮﻳﺎد －６ ﺷﻲ او واﺋﻲ : :

   -    

راج د اﻧﺴـــﺎن دى، دا راج ﺑـــــﺪل ﻛـ７ه ﾢﺗ ﺋ３ ＇＋ﺘـــــﻦ ﺋ３، ﺳﻤﺎج ﺑـــــــﺪل ﻛـ７ه ﺧـــﺪاﺋﻲ دﺳﺘــــــﺎ ده، رواج ﺑــــــــﺪل ﻛـ７ه دﻧـﻴــــﺎ د ﭼــــــﺎ ده، واﻛﻤﻦ ﺋ３ ＇ﻮك دى ﻗـــﺪﻳﻤـﻪ ﺧــﺪاﻳــﻪ ،! ﻋﻈــــﻴﻤﻪ ﺧــــــﺪاﻳﻪ! ＇ﻮك ﭼ３ ﺑﺎﭼﺎ دى، ﻫــــﻐﻪ ﻣﺠــــﺒﻮر ﻛــ７ه ＇ﻮك ﭼ３ ﺟﺎﺑﺮ دى، ﻫﻐـــــﻪ ﻣﻘـــــﻬﻮر ﻛـ７ه ﻋﻈﻴﻤــــﻪ ﺧﺪاﻳـــﻪ ،! ﻗــــــﺪﻳﻤﻪ ﺧـــــﺪاﻳـــﻪ !( 17)

ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ اﻋﻈﻢ ﻧﻈﻢ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻓﻜﺮ ﺗﺮﺟﻤﺎن دى د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ د اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ د ﭘﺮ４ﻮﺗ３ ﻃﺒﻘ３ د ﺣﺎﻟﺖ ＊ ﾢ ﻛﻮﻟﻮ ، ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻟﺮي ﺑﺮي ،، ﻏﺮﺑﺖ او د ﻇﻠﻢ او ﺟ ﺒﺮ ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﺧﻼف آواز واﺿﺤﻪ ﻟ５ﺪى ﺷﻲ۔ ﻟﻜﻪ د دوى ﻧﻈﻢ " ﭘﺮون او ﻧﻦ " د دﻏﻪ ﺷﺎن اﻓﻜﺎرو ﻧﻤﻮﻧﻪ ده واﺋﻲ ﭼ３ : :

ﭘﺮون ﻫﻢ وﻳﻨ３ وروﻟ３ د ﻇﺎﻟﻢ ورﻳ％ﻮ ﻧﻦ ﻫﻢ د ﺳﺘﺮ－ﻮ ﻧﻪ د او＊ﻜﻮ ﺑﺎراﻧﻮﻧﻪ ووري د ﻫﺮ ﻳﻮ ذﻫﻦ ﻧﻪ زﺧﻤﻲ زﺧﻤﻲ ﺳﻮﭼﻮﻧﻪ ووري ﭘﺮون ﺑﻪ ﻫﻢ وې د اﻧﺴﺎن ﻧﻪ د اﻧﺴﺎن ﻓﺎ請ﻠ３ ﻧﻦ ﻫﻢ زﻣﺎ او ﺳﺘﺎ ﺗﺮﻣﻴﻨ％ﻪ دﻳﻮاﻟﻮﻧﻪ وﻻړ د زړوﻧﻮ ﻻرو ﻛ＋３ د ﺳﺮو او ﺳﭙﻴﻨﻮ ﻏﺮوﻧﻪ وﻻړ ﭘﺮون ﻫﻢ ﻓﺮق د －ﻠﭽﻴﻦ او د ﻣﺎﻟﻴﺎر ﻧﻪ ﻛ５ﺪۀ ﻧﻦ ﻫﻢ ﭘﺎﻟﻨﻪ د ﭼﻤﻦ ده د ﭼﻤﻦ ﭘﻪ ﺑﻴﻌﻪ ﻧﻦ ﻫﻢ ﺳﺎﺗﻨﻪ د ﺑﺪن ده د ﺑﺪن ﭘﻪ ﺑﻴﻌﻪ ﻧﻦ ﻫﻢ د ﺧﻴﺎل ﭘﻪ ﺳﺮاﺑﻮﻧﻮ اﻣﻴﺪوﻧﻪ روان ﭘﺮون ﻫﻢ ﺑﺎد د ﺗﺴﻠﻮ ﭘﻪ اﻟﻮﺗﻮ اﻟﻮﺗﾢ ﭘﺮون ﻫﻢ زول د آرﻣﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﻮ اﻟﻮﺗ ("ﾢ 18)

اﺷﺮف ﻣﻔﺘﻮن د " ﻏﺮﻳﺐ －ﻠﻪ " ﻧﻮﻣ３ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ د ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ درﺟﻪ ﺑﻨﺪۍ ذﻛﺮ ﻛﻮي او ﭘﻪ ډ４ﺮ راﺧ＂ﻜ５ﺪﻟﻲ ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ ﺳﺮه د ﺧﭙﻞ رب ﻧﻪ ﭘﻪ －ﻴﻠﻮ دى۔

ﻣﺎ ﺗﻪ دي ﻣﺎ９１ او ﻣﺤﻠﻮﻧﻪ ﺳﺎز ﺟﻨﺖ ﻛ＋３ ﻛ７ل ډ４ﺮو ﺗﻪ دي ﺳﺎز دﻟﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﻛ＋ﯽ ﻣﺤﻠﻮﻧﻪ ﻛ７ل ۀز دي ﻛ７م ﭘ ﻪ ﻃﻤﻊ د ﺟﻨﺖ ﺣﻮر و ﻗﺼﻮر رﺑﻪ!

   -  6   

ﺧﻠﻘﻮ ﺗﻪ دى ﺟﻮړ دﻟﺘﻪ ﻗﺼﺮوﻧﻪ ﺟﻨﺘﻮﻧﻪ ﻛ７ل ۀز دې ﺳﻮړ ﺳﻮﻛ７ك، ﺗﺮوؤ ﺷﻤﻠﻮ ﭘﺴ３ ﻟﻴﻮاﻟﻪ ﻛ７م ﻧﻮرو ﺗﻪ ﺑﺨﺸﺶ دې ﺷﺮاﺑﻮﻧﻪ ﻛﺒﺎﺑﻮﻧﻪ ﻛ７ل ۀز ﭘﻪ ﺳﺮ ﺳﺮﺗﻮر، ﭘﻪ ﺗﻦ ﺑﺮﺑﻨ６ ﭘﻪ ﭘ＋ﻮ ﭘ＋３ اﺑﻠ３ ﻳﻢ ډ４ﺮو ﺗﻪ ﻋﻄﺎ دى ﺑﺨﻤﻠﻮﻧﻪ، ﻛﻨﺨﺎﺑﻮﻧﻪ ﻛ７ل ۀز دې ﭘﻪ ﻣﺤﻨﺖ ﭘﻪ ﻣﺸﻘﺖ ﻛ＋ﯽ زﻳ ７ زﺑ５＋ﻠﻰ ﻛ７م ﻧﻮرو ﺗﻪ اﻧﺒﺎر دې ﺑ３ ﻣﺤﻨﺘﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻛ７ل (" 19)

ﺳﻴﻒ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﭘﻪ " ﻓ５ﺼﻠﻪ " ﻧﻮﻣ３ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ د ﻣﺰدور او دﻫﻘﺎن د ﻣﺤﻨﺖ او د ﻫﻐﻪ د ﺟﺬﺑ３ ﺳﺘﺎﺋﻨﻪ ﻛﻮي او ﺑﻴﺎ د ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارو د ﻏﺎ請ﺒﺎﻧﻪ روﺋﻴﻮ ذﻛﺮ ﻛﻮي۔

ﺷﺎړو ﺑﻨﺠﺮو ﻧﻪ ﭼﻤﻦ ﺳﺎزوو ＇３２ اورﺑﻞ ﻣﻮﻧ８ د وﻃﻦ ﺳﺎزوو ﭼﺮﺗﻪ ﻏﻠ ３ ﭼﺮﺗﻪ －ﻠﻮﻧﻪ ﻛﺮو د ﻣ５ﻮو ﺑﻮ！ﻲ ﺷﻨﻪ ﺑﺎﻏﻮﻧﻪ ﻛﺮو ﺳﻴﻨ３ د زﻣﻜ３ ﻧﻪ ﻣﻮﻧ８ زر اوﺑﺎﺳﻮ او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وس ﺗﺮې ！ﻮل ﺟﻮﻫﺮ اوﺑﺎﺳﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻧﻬﺮ ﻳﻮ او ﻧﻬﺮ اوﺳ８５و ＄ﺎﺋ３ ﭘﻪ ＄ﺎﺋ３ －ﺮزو در ﭘﻪ در اوﺳ８５و (" 20)

ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻣﺠﺬوب د ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارو د ﻧﺎﻛ７دو او ﻋﺪم ﻣﺴﺎواﺗﻮ ﭘﻪ ﻟﻮر ﭘﻪ " ﭘﺮاﺳﺮﭘﺎﺋﻴﻦ ﻫﺮ ﻛﻠﻰ " ﻧﻮﻣ３ ﻧﻈﻢ ﻛ＋３ داﺳ３ اﺷﺎره ﻛﻮي۔

زردار ﻣﻜﺎن اول دوﻟﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﻗﺒﻀﻪ وﻛﺎﻧﺪي وروﺳﺘﻮ د ﻣﻠﻚ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﻗﺒﻀﻪ وﻛﺎﻧﺪي وﻃﻦ ﻟﻮ！ﻲ ﻗ５ﺼ３ دروغ د ﻣﺴﺎوات ﺟﻮړوي ﻫﻠﺘﻪ دوﺑ９ ﭘﻪ ﺳﻮﺋﺰرﻟ５ﻨ６ ﻛ＋３ ﻣﺤﻼت ﺟﻮړوي ﺧﭙﻠﻪ ﺷﻲ ﭘ＀ ﻣﻮﻧ８ه ﺳﺨﺘﻴﻮ ﺗﻪ، ﺧﻮارۍ ﺗﻪ ﭘﺎﺗ３ ۀز او ﺗﾢ ﺑﻴﺎ دې ﻣﺠﺒﻮرۍ او ﻧ ﻮﻛﺮۍ ﺗﻪ ﭘﺎﺗ３ ﻣﻮﻧ８ د ﺟﺎﻣ３، ﻣ７ۍ دﭘﺎره ﻧﻮﻛﺮۍ ﻧﾢ ﻣﻮﻣﻮ د ﺧ５＂３ ﻏﻢ ﻛﻮؤ د ﭘ７ي ﻣﺰدوري ﻧﾢ ﻣﻮﻣﻮ (" 21)

   -    

ﺳﻠﻴﻢ راز ﭘﻪ " ﺑﺎﻏﻲ ﻳﻢ " ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ د ﺳﻤﺎﺟﻲ ﻟﺮي ﺑﺮي ذﻛﺮ ﻛﻮي او د ﺳﻤﺎج دﭘﺎره د ﻳﻮ داﺳ３ راج ﻏﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻛﻮي ﭼﯽ ﭘﻪ ﻛ＋ﯽ د اﻧﺴﺎن او اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﺣﺘﺮام او ﻗﺪر وي ﻫﻐﻪ واﺋﻲ : :

ﭼ３ ﻗﺪﻏﻦ د ﺧﻮ ﻟ３ ﭘﻪ ﺳﺎ د زړۀ ﭘﻪ آه وي ﭼ３ ﺷﻜﻮه ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺟﺮم وي －ﻨﺎه وي ﭼ３ زړۀ، دﻫﻦ، ﺧ ﻮﻟﾢ، ﻧﻈﺮ، ﺿﻤﻴﺮ ﻏﻼم وي ۀز ﻟﻪ داﺳ３ رواﻳﺎﺗﻮ ﻧﻪ ﺑﺎﻏﻲ ﻳﻢ د اﻧﺴﺎن او ﺳ７ي ﺗﻮب ﭼﯽ اﺣﺘﺮام وي ۀز ﻣﻨﻮﻧﻜﻰ د ﻫﻐ３ رواج د راج ﻳﻢ ﻟ＂ﻮﻧﻜﻰ د ﻫﻐ３ ＊ﻜﻠﻰ ﺳﻤﺎج ﻳﻢ( 22)

رﺣﻤﺖ ﺷﺎه ﺳﺎﺋﻞ اﻧﻘﻼﺑﻲ دى ﺧﻮ ﻫﻐﻪ د ا اﻧﻘﻼب د اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ د ＊５／７ې ، د ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻧﻮ د ﺗﺤﻔﻆ ، د ﻳﻮ ＊ ﾢ ﻧﻈﺎم دراﺗ， ، اﻣﻦ او ﺳﻜﻮن راوﺳﺘﻮ دﭘﺎره ﻏﻮاړي۔ د ﻧﺎوړه ﻧﻈﺎم ﺧﻼف ﭼ３ ﺳﺎﺋﻞ ﻛﻮم اﻧﻘﻼب ﻏﻮاړي د ﻫﻐ３ ﺧﺪ وﺣﺎل داﺳ３ ﺑﻴﺎﻧﻮي۔

ﻳﻮ داﺳ３ اﻧﻘﻼب ﭼ３ د دې زوړ ﻧﻈﺎم ﻗﺎﺗﻞ ﺷﻲ ﻳﻮ داﺳ３ ﺑﻐﺎوت ﭼ３ ﺗﺮې ﭘﻪ ﻣﺮګ ﻛ＋３ ژوﻧﺪ ﺣﺎ請ﻞ ﺷﻲ ﻳﻮ داﺳ３ اﻧﻘﻼب ﭼ３ ﺋ３ ﺳﺤﺮ ﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﺳﻮر ﺷﻲ ﻳﻮ داﺳ３ ﺑﻐﺎوت ﭼ３ د ﺳﺎ ﻣﺮاج راج ﺋ３ ﻗﺎﺗﻞ ﺷﻲ( 23)

ﭘﻪ ﮐﻤﻴﻮﻧﺰم ﻣﻴﻨﻲ ﻓﺴ＂ﻮ ﮐ＋３ د ！ﻮﻟ３ ﻧ７ۍ ﻣﺰدوراﻧﻮ او ﺧﻮاري ﮐ＋ﻮ ﺗﻪ د ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ ﮐﻴﺪو ﻏ８ ﺷﻮى دى وﻟ３ ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻤﻴﻮﻧﺰم ﮐ＋３ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺰدور او ﺧﻮاري ﮐ（ －２ﻠﻰ ﺷﻲ ﺧﻮ د ﺑﺪه ﻣ ﺮﻏﻪ ﺗﻞ ﻟﻪ ﻏ＂ﺎن د دوى اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﻮي او ﺧﭙﻞ ﺣﻖ ﻧﻪ ﺋ３ ﻣﺤﺮوﻣﻪ ﺳﺎﺗﻲ۔ رﺣﻤﺖ ﺷﺎه ﺳﺎﺋﻞ ﻫﻢ د ﮐﻤﻴﻮﻧﺰم د ﺳﻴﻮرې ﻻﻧﺪې دا ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻬﻤﻪ ﺑﻮﻟﻲ او د ﺳﻤﺎج د ﺑﺪﻟﻮن، ＊ ﾢ ﻛ５ﺪ و او ＇ﻮﮐﺎﻟ９ د ﭘﺎره د دو ى ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ ﮐ５ ﺪل او اﻧﻘﻼب راوﺳﺘﻞ ﻳﻘﻴﻨﻲ او ﺿﺮوري －２ﻲ۔ " د ﻣﺰدوراﻧﻮ ﻧﻌﺮه " ﻧﻮﻣ３ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ دا ﺟ ﺬﺑﺎت داﺳ３ ﺑﻴﺎﻧﻮي : :

ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ ﻣﻠ／ﺮو د ﺑ３ وﺳﻪ وﻃﻦ ﺳﺘﺮ－３ دي ﺗﺎﺳﻮ ﺑﻪ ﺳﺒﺎ －＂ﺊ ﭘﻪ ﺗﺎﺳﻮ د ﻧﻦ ﺳﺘﺮ－３ دي ＄ﺊ ﭼ３ ＄ﻮ ﻣﻠ／ﺮو ＄ﺊ ﭼ３ ＄ﻮ ＄ﺊ ﭼ３ ＄ﻮ ﻣﻠ／ﺮو ＄ﺊ ﭼ３ ＄ﻮ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻧﻪ ﺑﻐﻴﺮ د ＇ﾢ ﺑﺪﻟﻮن ﺧﺒﺮې －ﺮاﻧ３ دي

   -  8   

ﺑ３ د زړۀ ﭼﺎؤدن ﻧﻪ د ژوﻧﺪون ﺧﺒﺮې －ﺮاﻧ３ دي (" 24 ) ) اﺷﺮف ﻏﻤ／ﻴﻦ د ﺳﺎﻣﺮاﺟﻲ ﻧﻈﺎم دﻓﻦ ﻛﻮﻟﻮ دﭘﺎره اﻧﻘﻼب او ﺑﻐﺎوت ﻻزﻣﻲ ﺗﻮﻛ３ －２ﻲ ＄ﻜﻪ ﺧﻮ ﻣﺰدوراﻧﻮ ، د ﻫﻘﺎﻧﺎﻧﻮ او ﺧﻮاري ﻛ＋ﻮ ﺗﻪ ＇ﾢ داﺳ３ اﺷﺎرې ﻛﻮي۔

－ﻮرو ورﻳ％ﻮ ﻛ＋３ ＊ﻜﺎره ﺷﻲ ﻟﻜﻪ ﻧﻤﺮ اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﺗﻮرو ﺷﭙﻮ ﭘﺴ３ را＄ﻲ ﻟﻜﻪ ﺳﺤﺮ اﻧﻘﻼب رادې ﺷﻲ زر ﭼ３ ﺳﺮو 請ﺒﺎ ﺳﺮې ﭘﺮ４ﺮې ﺷﻲ وﻃﻦ زﻣﺎ ارام زﻣﺎ ﺳﻜﻮن زﻣﺎ ＄ﻴ／ﺮ اﻧﻘﻼ ب ب د دې ﻣﻌﺎش او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺤﺮان ﺑﻞ ﺣﻞ ﻧ ﾢ ﺷﺘﻪ ﭘﻪ داﺳ３ وﺧﺖ ﻛ＋３ ﺧﻮ ＇ﻮ ﭼﻨﺪه دى ﺑﻬﺘﺮ اﻧﻘﻼب ﻳﻪ ! ﻣﺰدوراﻧﻮ، ﻛﺴﺎﻧﺎﻧﻮ، ﺧﻮاري ﻛ＋ﻮ ورو１ﻮ ﻧﻦ ﺧﻮ راﻏﻠﻰ دى وﻻړ راﺗﻪ ﭘﻪ ﺳﺮ اﻧﻘﻼب( 25)

ﻟﻨ６ه دا ﭼ３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮان ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﻛ＋３ د اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ د اﺣﺘﺮام او ﻋﺰت ﺧﺒﺮه ﻛﻮي د ﺧﻮار ې ﻛ＋ﻮ او ＄ ﭙﻠﻮ ﻃﺒﻘﻮ ذﻛﺮ ﻛﻮي۔ دﻏﻪ ﺷﺎن د ﺟﺎﺑﺮ ، ﻏﺎ請ﺐ د ﻇﻠﻢ او ﻣﻈﻠﻮم ﺳﺮه د ﻣﺮﺳﺘ３ او ﻫﻤﺪردۍ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﻛﻮي۔ او د ！ﻮﻟﻮ ﭘﺎم د اﻧﺴﺎن اﻗﺘﺼﺎدي او ﻣﻌﺎﺷﺮﺗﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘ， ﭘﻪ ﻟﻮر را－ﺮ＄ﻮي۔ او ﻳﻮه داﺳ３ ！ﻮﻟﻨﻪ ﭘﻪ وﺟﻮد ﻛ＋３ راوﺳﺘﻞ ﻏﻮاړي ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ اﻧﺴﺎﻧﻲ وﻗﺎر او اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﻈﻤﺖ ﻗﺎﺋﻢ داﺋﻢ وي ا و دا ﻫﺮ ＇ﾢ د ﻫﻐﻮۍ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻓﻜﺮﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ دي۔

   -  9   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) اﻳﺎز، ﻣﺤﻤﻮد ، ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ﯽ ﺷ５ﺮﻳﻨ３ ﻧﻐﻤ３ ﻟ＂ﻮم ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﺟﺮس ﻛﺮاﭼ９ ، ﻧﻈﻢ ﻧﻤﺒﺮ ﺟﻨﻮري ٢٠٠١ ،ﺀ ﻣﺎرچ ٢٠٠٢ ﺀ ﻣﺴﻠﺴﻞ －２ﻪ ﻧﻤﺒﺮ ٣٧ ﺗﺎ ٤٠ ، ﻣﺦ : ٣٠١ (2 ﻳ) ﻮﺳﻔﺰى ، ﻣﺸﺘﺎق ﻣﺠﺮوح ، زرﻛﺎ１ﻰ ، ﺗﺎج ﻛﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﭘ５＋ﻮر ، ﺟﻮ ن ١٩٩٨ ،ﺀ ﻣﺦ ١٤٤ -  - o - Úh 5 Ù –5t (F Ø ×h zêœ E UÕ 1Öh Ñ  [ ÒÓ t Ô? È  h Ð  À š Ø

ÛÜÝÞﺀ ÛÜÜ B h (4 ) داؤد، داور ﺧﺎن ، ﭘ ＋ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﻛ＋ ３ د ﺣﻤﺰه ﺑﺮﺧﻪ ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﺟﺮس ﻛﺮاﭼ９ ، ، اﭘﺮ４ﻞ - ﺟﻮن ١٩٩٧ ، ﻣﺦ : .٤٦ .٦ ٤ h ú ú Z  ú Z ÛêÛÝ B h èééÞ  ç æ š ?Uå  ä ú  ºã  ˜ â t Šá  ;h UQ x º»­ à [ ߬  ˜™š -  - o - ÛÞé ƒ B h zêœ E UÕ 1Öh Ñ  [ ÒÓ t Ô? È  h Ð  À š ˜¸   
          ! $##"ﺀ 

&' % (8 ) دراﻧﯽ، ﻣﻔﻠﺲ ، د ﭘ＋ﺘﻮ ﺟﺪﻳﺪه ﺷﺎﻋﺮي او ﻣﻔﺘﻮن (، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﺟﺮس ، ﻧﻈﻢ ﻧﻤﺒﺮ ،) ص: ٤٠٩ (9 ) آﻓﺮﻳﺪي ، اﺳﻠﻢ ﺗﺎﺛﻴﺮ ، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ، د ﻧﻈﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ، ( ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻣﺠﻠﻪ ) ﭘ＋ﺘﻮ ادﺑﻲ ﺟﺮ－ﻪ ﭘ５＋ﻮر ، ﺟﻨﻮري – ﻣﺎرچ ، ٢٠١٠ ،ﺀ ﻣﺦ : ٧٣ - í D  òô šh òó˜z¦ m ¢ Uï  È  ä  Šð  ñ î n  h ì ë h Ø GË l  š NO ˜ w  - þ êÛ Bh èééÝ ý hº» ü \xû  t ûùºã ºú h ’–a÷ øö õ P ½ß I h z¦ mUï  È êè 8 9/ 0 5 7  56
 2 34  1 0 + ,-./ * ) ((
:" % 34  h B 'MN$  GHI / JK L/  E/F  D @A C  9/ /  ? >/  < =/ (;
O$: % :$ :" %  34  1 0 + ,-./ * (P )

   -    

( 14 ) ﮐﻴﻔﻲ ، ﺣﻨﻴﻒ ، ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻧﻈﻢ (، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﺗﺮﻗ ﻲ ﭘﺴﻨﺪ ادب ) ﻣﺮﺗﺒﻴﻦ ډاﻛ＂ﺮ ﻗﻤﺮ رﺋﻴﺲ ﻋﺎﺷﻮر ﻛﺎﻇﻤﻲ ، ﻣﻜﺘﺒﻪ ﻋﺎﻟﻴﻪ ﻻﻫﻮر ، ١٩٩٤ ،ﺀ :ﻣﺦ ٤٨٠ ( 15 ) ﺧ＂ﮏ، اﺟﻤﻞ ، －ﻞ ﭘﺮﻫﺮ ، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﻚ ا４ﺠﻨﺴﻲ ﭘ５＋ﻮر، ١٩٩٠ ،ﺀ :ﻣﺦ ٨٧ ( 16 ) ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻗﻠﻨﺪر ، 請ﺒﺎؤن، ﺗﺎج ﮐﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻗﺼﾢ ﺧﻮاﻧﻲ ﭘ５＋ﻮر، ، ٢٠٠٠ ء، ٤:ﻣﺦ ( 請 ( 17ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻗﺎﻣﻲ ﻣﮑﺘﺒﻪ ﭘ５＋ﻮر، ، ١٩٨٣ ء، ﻣﺦ : ١٨٨ ، ١٨٩ ( 18 ) اﻋﻈﻢ، ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ ، ډاﻛ＂ﺮ ، ﺟﻨﻮن او ژوﻧﺪون ، ﻣﺨﻮﻧﻪ : ٣٢٣ ، ٣٢٤ ( 19 ) ﻣﻔﺘﻮن ، اﺷﺮف ، ﺳﮑﻮﻧ６اري، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﮏ ا４ﺠﻨﺴﻲ ﭘ５＋ﻮر، ﺟﻨﻮري :٢٠٠ ،ء ﻣﺦ : ١٤٨ ( 20 ) ﺳﻠﻴﻢ، ﺳﻴﻒ ا ﻟﺮﺣﻤﻦ، د وړو وړو ﺧﺪاﻳﺎﻧﻮ د ې ﺑﻨﺪه ﮐ７م، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂３ ﭘﺒﻠﺸﺮز ﭘ５＋ﻮر، ﻣﺎرچ ٢٠٠٨ ،ء :ﻣﺦ ٢٠٦ ( 21 ) ﻣﺠﺬوب ، ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻴﻢ ، د ﻣﺠﺬوب ﻛﻠﻴﺎت ، دوﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ ، اداره ﻧﾢ ﻟﺮي ، ٢٠٠٨ ،ﺀ :ﻣﺦ ٤٤ ( 22 ) راز ، ﺳﻠﻴﻢ ، ۀز ﻟﻤﺤﻪ ﻟﻤﺤﻪ ﻗﺘﻠﻴ８م، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﭘﺒﻠﺸﺮز ﭘ５＋ﻮر ، ﺟﻨﻮري ٢٠٠٩ ،ء ﻣﺦ : ١٠٩ ( 23 ) ﺳﺎﺋﻞ ، رﺣﻤﺖ ﺷﺎه ، د وﻳﺮ ﭘﻪ ﭼﻢ ﮐ＋３ وار د ﻧﻐﻤﻮ دې، داﻧﺶ ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻧﻪ ﭘ５＋ﻮر، ﺟﻨﻮري ٢٠٠7 ،ء ﻣﺦ : ١٦٤ ( 24 ) ﺳﺎﺋﻞ، رﺣﻤﺖ ﺷﺎه ، د ＊ﺎﺋﺴﺘﻮﻧﻮ د ﺳﭙﺮﻟﻮ ﺑﺎدوﻧﻪ، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوي ！ﻮﻟﻨ３ ﺗﺨﻨﻴﮑﻲ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﭘ５＋ﻮر، ﺟﻨﻮري ٢٠٠٩ ،ء ﻣﺦ : ١:٨ ( 25 ) ﻏﻤ／ﻴﻦ، اﺷﺮف، ﻧﻤﺮ د ﭘﻠﻮﺷﻮ ﺳﺮه، اداره ﻧﾢ ﻟﺮي، ﻓﺮوري ١٩٨٩ ء، ﻣﺦ : ١9

   -    

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻮي ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ( ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﯧﺰم ) )

Neologism depicted in the poetry of “Khushal Baba”

* ﻓﻘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻓ ﻘﻴﺮ Abstract:

Neologism is new coin words and new terms or old one in new meaning. Every language has needed to create some words for needful expression. This modern age of science and technology everyday new things are invented and produced for which it is necessary to create new words. These new creating words and terms is the need of time. In this article the auther discussed the new words of Khushal Khan Khattak. These are those words which are used first time by Khushal Khan Khattak. These words are not seen before him. This regard he prove himself to be a languest as well.

ﻧﻮي ！ﮑﻲ ﻧﻮې ا請ﻄﻼح ﻳﺎ زوړ ！ﮑﻰ ﭘﻪ ﻧ ﻮې ﻣﻌﻨﺎ ﻳﺎ اﻧﺪاز ﮐ＋３ ﺑﻴﺎﻧﻮل، اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ３＋ راوﺳﺘﻞ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ د ﺿﺮورت ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﮐﻴ８ي . د ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎﺋﻨﺴﻲ دور اﻳﺠﺎدوﻧﻪ ﻧﻮې ﻧﻈﺮﻳﺎت، ﻃﺒﻲ، اﻧﺠﺌ５ﻨﻴﺮﻧ，، ﮐﻤﻴﻮ！ﺮي، ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ او زراﻋﺘﻲ اﻧﻘﻼب ＄ﺎن ﺳﺮه ﻧﻮي ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راوړي ﭼ３ د ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم ﭘﻪ ا請ﻄﻼﺣﻲ ﻧﻮم ﻳﺎد８４ي . . ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم Neologism د دوؤ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ！ﮑﻮ Neo او Logos ﻧﻪ وﺗﻠﻰ دى . Neo ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻮى او د Logos ﻣﻌﻨﺎ word ﻳﻌﻨ３ ！ﮑﻰ دى . ﭼ３ ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ＋３ د ﻧﻮﻳﻮ ！ﮑﻮ او ا請ﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ د ﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟ８５ي . . John Algeo ﻟﻴﮑﻲ: The form of the new itself may be novel, a shape that has not before been seen or heard in English or the newness may lie in a novel use of an existing form"(1) ﺗﺮﺟﻤﻪ: دﻏﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻧﻮې واﻟ３ ﻳﺎ ﻳﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﭼ３ وړاﻧﺪې ﻧﾢ وي ﻟﻴﺪﻟﻰ ﻳﺎ اور４ﺪﻟﻰ ﺷﻮى . ﻳﺎ د وړاﻧﺪې ﻧﻪ د ﻣﻮﺟﻮد ！ﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻮې ﻣﻌﻨﺎ ﮐ＋３ اﺳﺘﻌﻤﺎل دى . . ﻧﻮي ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ وي ﭼ３ وړاﻧﺪې د دﻏ３ ﻣﻌﻨ ３ د ﭘﺎره ﻧﾢ وي اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي او ﭘﻪ ډﮐﺸﻨﺮو ﮐ＋３ ﻳ３ ＄ﺎى ﻧﾢ وي ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ ﻳﻌﻨ３ ﭘﻪ اول ＄ﻞ د ژﺑ３ د وﻳﻮﻧﮑﻮ، ژب ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻋﻠﻤﻲ او ادﺑﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا د ﻋﺼﺮي ﺿﺮورت او ﻋﻠﻤﻲ ارز＊ﺖ د ﭘﺎره ﺟﻮړ ﮐ７ى ﺷﻲ . .

* Lecturer, Islamia College University, Peshawar

   -    

ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ دور ﮐ＋３ ！ﻮﻟﻪ ﻧ７ۍ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ، ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﺳﺎﺋﻨﺴﻲ او ﻟﺴﺎﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎدوﻧﻮ د ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻪ اﺛﺮ اﺧﻠﻲ او دﻏﻪ اﺛﺮ ﭼ３ ﮐﻠﻪ ژﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻤﻨﻪ ﮐ＋３ راﻧﻐﺎړي ﻧﻮ ارو ﻣﺮو ﻧﻮي ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﭘ５＋８５ي . ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑﻪ ﮐ＋３ دا 請ﻼﺣﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد دى ﭼ３ ﻧﻮي ！ﮑﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وﺟﻮد ﮐ＋３ ＄ﺎى ﮐ７ي . ﻋﻠﻤﻲ، اﻗﺘﺼﺎدي او ﻫﺮ ﻗﺴﻤﻪ ا請ﻄﻼح او ﻧﻮ＊ﺖ د ﭘﺎره ＄ﺎن ﺳﻤﺒﺎل ﺳﺎﺗﻠ３ ﺷﻲ . ﻫﺮ ﻗﺴﻤﻪ ﻣﻔﻬﻮم ادا ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻮان ﻟﺮﻟ３ ﺷﻲ . دﻏﻪ وﺟﻪ ده ﭼ３ ﭘﻪ دې ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻮؤ ！ﮑﻮ د ﭘﺎره ﻻره ﻫﻮاره او ﻫﻤﻮاره ده . د دﻏﻪ ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم ﭘﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﻧ請 ﾢﺮف ژﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﻪ ﻣﻔﻬﻮم ادا ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﺑﻠﮑ３ د ژﺑ３ ﭘﻪ وﺳﻌﺖ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﮐﺮدار ﻟﻮﺑﻮي . ر＊ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮه ﺧﻮ دا ده ﭼ３ د ﻧﻮي ﺳﺎﺋﻨﺴﻲ ا４ﺠﺎدوﻧﻮ او درﻳﺎﻓﺘﻮﻧﻮ او ﻧﻈﺮﻳﻮ اﻇﻬﺎر ﺑﻐ５ﺮ د ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم ﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﾢ دى . ﭘﻪ ﻳﻮ 請ﻮرت ﮐ＋３ د دې د اﻓﺎدﻳﺖ او اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻪ اﻧﮑﺎر ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐ５ﺪﻟﻰ . دوﺳﺖ ﺷﻨﻮارى ﻟﻴﮑﻲ : : " ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم ژﺑﭙﻮﻫﻨﻪ ﮐ＋３ ﻳﻮه ا請ﻄﻼح ده ﭼ３ ﭘﻪ دوو ﻣﻌﻨﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ８ي . . اﻟﻒ : ﻧﻮې ﮐﻠﻴﻤﻪ : د ﮐﻠﻴﻤ３ ﺟﻮړوﻧﻪ او ﻧﻮې ﺗﺮﮐﻴﺐ ﭼ３ د داﺳ３ ﻣﻔﻬﻮم او داﺳ３ ﻣﺴﻤٰ ﻰ د اﻓﺎدې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر واﭼﻮﻟ３ ﺷﻲ ﭼ３ د ﻣﺨﻪ ﭘﺮې ﺷﻬﺮت ﻧﾢ ﻟﺮي ﻟﻜﻪ ＊ﮑﻴﻼک ( اﺳﺘﻌﻤﺎر ) ، ) ＇ﺎرﻧﻮال ( ﻣﺪﻋﻲ اﻟﻌﻤﻮم ). ). ب : د ﻳﻮۀ ﻣﻔﻬﻮم د اﻓﺎدې ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻳﻮې داﺳ３ ﮐﻠﻴﻤ３ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭼ３ د ﻣﺨﻪ ورﺗﻪ ﻧﾢ وي اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي ﻳﻌﻨ３ ﻫﻢ ﻣﺴﻤٰﻰ ﻣﻮﺟﻮد وي اوﻫﻢ اﺳﻢ ﺧﻮ د ﻣﻮﺟﻮده ﻧﻮي ﻣﻔﻬﻮم د اﻓﺎد ې د ﭘﺎره ﻧﾢ وي ﭘﮑﺎرول ﺷﻮي ﻟﮑﻪ ＇ﺎرﻧﺪوى، اوﻟﺴﻮال ( ﺣﺎﮐﻢ ) وﻏ５ﺮه )"(2 ). ). ﭘﻪ ﻧ７ۍ ﮐ＋３ ﻳﻮه ژﺑﻪ ﻫﻢ داﺳ３ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﻫﻐ３ ﺗﻪ د ﻧﻮﻳﻮ ！ﮑﻮ، ا請ﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﺿﺮورت ﻧﾢ ﭘ５＋８５ي او ﮐﻮﻣﻪ ژﺑﻪ ﭼ３ د 請ﻼﺣﻴﺖ ﻧﾢ ﻟﺮي ﻫﻐﻪ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻲ او د ﻋﺼﺮي ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ د اﻇﻬﺎر د ﭘﺎره ﻧﺎﮐﺎﻓﻲ ﺷﻲ او دﻏﺴ３ ورﮐﻪ ﺷﻲ . او دا 請ﺮف د ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﾢ ﺑﻠﻜ３ د ﻫﺮې ژﺑ３ ﻣﺴﺌﻠﻪ ده . دې ﺳﺮه ژﺑﻪ ﻏﻨﻲ ﮐﻴ８ي او ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﻳﻮن ﺗﻪ ﻻره ﻫﻮاروي . . د ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺑﺪﻟﻮن، ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ او ﻣﻌﺎﺷﻲ ﺗﻐﻴﺮاﺗﻮ ﭘﻪ ﺳﺒﺐ د ذﻫﻨﻲ او ﻋﻠﻤﻲ اﮐﺘﺴﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ＋３ د ژﺑ３ ﭘﻪ ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ ﮐ＋３ زﻳﺎﺗﻮب ﮐﻴ８ي "(3 ). ). د ژﺑ３ د ﺳﻮﭼﻪ ﺗﻮب او ﻫﺮ ﻗﺴﻢ ﻣﻔﻬﻮم د ادا ﮐﻮﻟﻮ د ﭘﺎره ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم د اﻫﻤﻴﺖ وړ ﮐﺎر دى ﺧﻮ داﺳ３ ﻫﻢ ﻧﻪ ﭼ３ د ﻫﺮ ＇ﻴﺰ ﻳﺎ ﭘﻪ ﺧﻮا ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدو ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ د ﭘﺎره داﺳ３ ﻣﺘﺒﺎدل ！ﮑﻲ راوړو ﭼ３ د ژﺑ３ د ﭘﺎره د زﻳﺎن ﺳﺒﺐ و－ﺮ＄ﻲ . او داﺳ３ دې ﻫﻢ ﻧﾢ وي ﭼ３ ﻫﺮ ﺳ７ى دى ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي . ﺳﺮ ﻣﺤﻘﻖ 請ﺪﻳﻖ روﻫﻲ ﻟﻴﮑﻲ : : " ﮐﻪ ﻳﻮه ﻓﺼﻴﺤﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﺑ５ﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻮﻳﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ８ي او ﻳﻮه ﻋﻠﻤﻲ ا請ﻄﻼح ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﻬﻤﻮ ژﺑﻮ ﮐ＋３ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻮې وي . زﻣﻮﻧ８ ژﺑ３ ﺗﻪ ﺋ３ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﮑﻞ ﻻره ﭘ５ﺪا ﮐ７ې وي . ﺣﺘﻤﻲ ﻧﾢ ده ﭼ３ ﻟﻪ ژﺑ３ ﺋ３ وﺷ７و او ﭘﻪ ＄ﺎى ﺋ３ ﺑﻠﻪ ﮐﻠﻴﻤﻪ اﺧﺘﺮاع ﮐ７و "(4 ).

   -  3   

ﮐﻮم ＇ﻴﺰوﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭼ３ د ﭘﺨﻮا ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد دي ا و ﺧﻠﻖ ورﺳﺮه ﺑﻠﺪ دي . ﻫﻐﻮى ﭘﻪ دې ﻫﻢ ﻧﾢ دي ﺧﺒﺮ ﭼ３ －ﻨﻲ دا د ﺑﻠ３ ژﺑ３ ﻧﻪ راﻏﻠﻰ ！ﮑﻰ دى . ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺑﺪﻟﻮل ﻓﺎﺋﺪه ﻧﾢ ﻟﺮي او ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﺧﻮ داﺳ３ ﻋﺠﻴﺒﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﺷﻲ ﭼ３ ﺳ７ى ورﺗﻪ ﺣ５ﺮان ﭘﺎﺗ３ ﺷﻲ . ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺠﺎور اﺣﻤﺪ زﻳﺎر ﻟﻴﮑﻲ : : " ډ４ﺮ ﺋ３ د ﺧﭙﻠﻮ او ﭘﺮدﻳﻮ د ！ﻮﻗﻮ او ﻣﻠﻨ６و ﻟﻮﺑ％ﻲ － ﺮ＄５ﺪﻟﻲ دي، ﻟﮑﻪ ﺳﺘﺮﺗﻮب( رﻳﺎﺳﺖ ) ！ﻮﭘ９２( ﻧ７ۍ) ، ！ﻮﭘﻦ ＇ﺮ－ﻨﺪ ( ﺷﻬﺮه آﻓﺎق) ، ﭘﺎس ﭘﺎس( اﺳﻤﺎن ) او ﻟﻨ６ اﻧﺪو ﭘ＋ﺘﻨﻮ او د＊ﻨﻮ ﺋ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻻ ﺑﺘﺮې را ﻣ５ﻨ％ﺘﻪ ﮐ７ي دي . . ﻟﮑﻪ واﺧﻠ３ : ﮐ８ې وږې ﺧﻮږې ( ＄ﻠﻮﺑ９) ، ږغ ډﺑﻠﻲ ( راډﻳﻮ) ، ﺷﺮﻧ， ﺳﻮ！ﻲ ( رﺑﺎب ) د ر１ﺎ ﮐ）ﻮړه ( ﺑﻠﺐ )....."(5 ). ﻧﻮ ﭼ３ دا ﻗﺴﻢ ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﮐ５＋ﻮدﻟ３ ﻧﻮ ＇ﻮک ﺑﻪ ورﺗﻪ ﺳﻢ ﮐﺎر وواﺋﻲ . ژﺑﻪ د اﺳﺎﻧﻮﻟﻮ ﭘﻪ ＄ﺎى －ﺮاﻧ８５ي او اﺷﻨﺎ ﻟﻐﺖ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ＄ﻲ او ﻧﺎ اﺷﻨﺎ ﻟﻐﺖ ﺋ３ ﻫﻢ د ＄ﺎى ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻧﾢ وي . ژﺑﻪ د ﻳﻮ ﻗﻮم ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻴﺮاث دى . ﺧﻮ داﺳ３ ﻧﾢ ده ﭼ３ ﻫﺮ ﺳ７ى دى ﭘﺮې ﻟﻮﺑ３ وﮐ７ي . ﻧﻮې ﻟﻐﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ＇ﻮک ﺟﻮړوي او د ﻗﺒﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺮد ﮐﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﮐﻪ ﻫﺮ ＇ﻮ ﻋﻮاﻣﻲ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺗﻪ ﺣﺎ請ﻞ دى . ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻧﻮﻳﻮ ！ﮑﻮ، دﭘﻠ＂ﻨ３ او ﺳﻨﺠﻮﻟﻮ د ﭘﺎره ﺣﮑﻮﻣﺘﻲ اداره ﻳﺎ ادﺑﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﭘﻪ ﮐﺎر ده ﭼ３ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ډول داﺳ３ ﻧﻮﻣﻮﻧ３ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﺷﻲ ﭼ３ د ژﺑ３ او اوﻟﺲ د ﭘﺎره د ﺧ５ﺮ او ﺗﺮﻗ９ ﺳﺒﺐ و－ﺮ＄ﻲ . داﺳ３ دې ﻧﾢ وي ﭼ３ ＇ﻮ ﺑﺎړي ﭘﺴ３ ﺗﺨﺘﻪ ﻫﻢ ﻻړه ﺷﻲ . . ﻫﻐﻪ ！ﮑﻲ ﭼ３ ﭘﻪ دﺧﻴﻞ، ﻣﻔﻌﻦ 請ﻮرت ﮐ＋３ د ﭘﺨﻮا ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد دي ﻳﺎ ﭘﻪ ﻋﺎﻟﻤﻲ ژﺑﻮ ﮐ３＋ ﻳﻮ ﺷﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ８ي ﻫﻐﻪ ！ﮑﻮ ﻟﻪ ﻧﻮي ﭘ５ﺪا ﮐﻮل ﻧﾢ دي ﭘﮑﺎر . د ﻳﻮې ﮐﻠﻴﻤﻲ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻧﻪ وړاﻧﺪې ژب ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﮑﺎر دي ﭼ３ ﭘﻪ ژﺑﻪ ژور ﻧﻈﺮ واﭼﻮي . ﻫﺴ３ ﻧﻪ داﺳ３ وﺷﻲ ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻮي ！ﮑﻲ ﻧﻪ ＊ﾢ ا و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻐﺖ ﻣﻮﺟﻮد وي ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐ＋３ ﮐﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻐﺖ ﺟﻮړ

ﮐ７ې ﺷﻲ.

ﻧﻮ ى ﻟﻐﺖ ﻨﻪ ﺟﻮړ８４ي؟

ﭘﻪ ﻳﻮه ژﺑﻪ ﮐ＋３ ﻧﻮي ！ﮑﻲ د ﻧﻮې ﻟﻐﺎﺗﻮ، اﺷﺘﻘﺎق، ﺗﺮﮐﻴﺐ او ﻣﺴﺘﻌﺎر ！ﮑﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ８ي او ﭘﻪ ژﺑﻪ ﮐ＋３ د وﺳﻌﺖ ﺳﺒﺐ －ﺮ＄ﻲ ﭘﻪ ﻗﺎﻣﻮس ﮐ＋３ د ﺗﻮرو اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻴ８ي . ﻣﻄﻠﺐ او ﻣ ﻘﺼﺪ ادا ﮐﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ د ډ４ﺮ واﻟﻲ ﭘﻪ وﺟﻪ اﺳﺎﻧﻴ８ي . ＇ﻮﻣﺮه ﭼ３ د ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ ذﺧﻴﺮه زﻳﺎﺗﻪ وي ﻫﻮﻣﺮه ژﺑﻪ ﻏﻨﻲ وي . . ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺠﺎور اﺣﻤﺪ زﻳﺎر ＇ﻠﻮر ﺗﻮﮐﻲ زاړۀ، ﺳﻮﭼﻪ، ﻣﺴﺘﻌﺎر او ﻧﻮې ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ د ژﺑ３ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﺳﺒﺐ －ﺮ＄ﻮي "(6 ). د ﺣﻤﺰه ﻳﺎد ﻧﻮﻣ３ ﮐﺘﺎب ﮐ＋３ د ژﺑ３ ﺟﻮړ４ﺪو ﺑﺎره ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻲ : ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ３＋

   -    

٢٥ －７دودي ﻳﺎ －７ﻧ９ ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ＋３ ٢٥ ﻟﺮﻏﻮﻧ９ ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﭘﻪ ﺳﻞ ﮐ＋３ ٢٥ ﺧﭙﻞ ﻻﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﭘﻪ ﺳﻞ ﮐ＋３ ٢٥ ﭘﻮرﻧ９ ﻳﺎ ﭘﺮدۍ ﭘﺎﻧ／ﻪ "(7 ). There are six basic etymological sources for new words: creating, Borrowing, Combining, shortening, blending and shifting. Each of these six however has a number of important subtypes"(8) ﺗﺮﺟﻤﻪ : د ﻧﻮو ！ﮑﻮ د ﭘﺎره ﺷﭙ８ ﺑﻨﻴﺎدي ﻃﺮﻳﻘﻲ دي . ﻧﻮې ﺟﻮړوﻧﻪ، ﻣﺴﺘﻌﺎر، ﻣﺮﮐﺐ اﺣﺘﺼﺎر، ﻣﺨﻠﻮط او ردو ﺑﺪل ﮐﻮل دي د دې ﻫﺮ ﻳﻮ ﺑﻴﺎ ＇ﻮ ﺷﺎﺧﻮﻧﻪ دي : : د دﻏﻮ ﻣﺨﺘﺼﺮ ذﮐﺮ ﮐﻮم : : ١ . ﺑﻴﺨﻲ ﻧﻮي ﻟﻐﺖ (Creating : دا ﻫﻐﻪ ﻟﻔﻈﻮﻧﻪ دي ﭼ３ د وړاﻧﺪې ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي ﻧﾢ وي اوﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم د ﭘﺎره ﭘﻪ اول ＄ﻞ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﺷﻲ ﻳﺎ ﮐﻪ ﭼﺮې ﻣﻮﺟﻮد وو ﺧﻮ د ﻧﻮي ﻣﻔﻬﻮم د ﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي ﻧﾢ وي . داﺳ３ ﻟﻔﻈﻮﻧﻪ د ﻋﻮاﻣﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻫﻢ ﺟﻮړ８４ي ﺧﻮ د اﻋﺘﺒﺎر وړ ﻟﻐﺎت د ﻋﻠﻤﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺟﻮړﻳ８ي ﭼ３ د －ﺮاﺋﻤﺮ د ﻗﺎﻋﺪ و ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﺧﻮري ﻟﮑﻪ : اﻟﻮﺗﮑﻪ، ﺗﻮﻏﻨﺪي، ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن، وﻏ５ﺮه . . ٢ . ﻣﺴﺘﻌﺎر ﻟﻐﺎت (Borrowings) : دا ﻫﻐﻪ ﻟﻔﻈﻮﻧﻪ دي ﭼ３ ﻟﻪ ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﻧﻪ واﺧﺴﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﭼ３ ﻳﻮ ﻗﺴﻢ ﭘﻪ ﮐ＋３ دﺧﻴﻞ ﺗﻮري دي . دا ﻫﻐﻪ دي ﭼ３ د ＇ﾢ ﻣﻌﻨﻮي او ﻟﻔﻈﻲ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﺑﻐ５ﺮ ﭘﻪ ﻳﻮه ژﺑﻪ ﮐ＋３ ＄ﺎى و ﻣﻮﻣﻲ : ﻟﮑﻪ : ﻋﻠﻢ، ﮐﺘﺎب، ﻗﻠﻢ، 請 ﺒﺮ، ﻋﻘﻞ او ﺣﮑﻢ وﻏ５ﺮه ﭼ３ ﻋﺮﺑﻲ اﻻ請ﻞ دي ﺧﻮ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ داﺧﻞ ﺷﻮي دي ﺑﻞ ﻗﺴﻢ ﺋ３ ﻣﻔﻐﻦ دى ﭼ３ ﻟ８ ډ４ﺮ ﻣﻌﻨﻮي او ﻟﻔﻈﻲ ﺑﺪﻟﻮن ﻟﺮي : ﻟﮑﻪ : اودس( اب دﺳﺖ ) ﺗﭙﻮس ( ﺗﻔﺤﺺ ) اورﺗﻪ ( ﻋﻮرت ) وﻏ５ﺮه ﻣﺴﺘﻌﺎرې ﺗﺮﺟﻤLoan Translation) ３) ﭘﻪ دې ﻟ７ ﮐ＋３ ډ４ﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي . ﻟﮑﻪ د ﻋﻘﻠﻪ ﭘﻠﻲ، د ( ﻋﻘﻞ ﺳﾡ ﭘﻴﺪل ﻫﻮﻧﺎ) ، ﻣﺴﺘﻌﺎره ﺗﺮﺟﻤﻪ ده . . ٣ . اﺷﺘﻘﺎق : Derivation : دې ﺗﻪ affixation ﻫﻢ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻲ . دا ﻫﻐﻪ ﮐﻠﻴﻤﻲ دي ﭼ３ د اﺳﻢ ﻳﺎ اﺳﻢ 請ﻔﺖ ﻧﻪ وړاﻧﺪې ﻳﺎ وروﺳﺘﻮ، ﺳﺎﺑﻘﻮ، او ﻻﺣﻘﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ＋３ ﻳﻮ ＄ﺎى ﮐﻴ８ي . ﻟﮑﻪ زر－ﺮ، ﺧ＂／ﺮ، ﮐﻮډ－ﺮ، ﺳﺘﻤ／ﺮ، ﻻﺣﻘ３ دي . او ﺑ３ ﺧﻮﻧﺪه، ﺑ３ ﮐﺎره، ﻧﺎﺟﻮړه، ﺑﺪ ﻧﺎﻣﻪ وﻏ５ﺮه ﺳﺎﺑﻘ３ دي . . ٤ . ﺗﺮﮐﻴﺐ (Compounding) : ﭘﻪ داﺳ３ ﮐﻠﻴﻤﻮ ﮐ＋３ دوؤ ﻳﺎ دوؤ ﻧﻪ زﻳﺎت داﺳ３ ！ﮑﻲ ﻳﻮ ＄ﺎى ﮐﻴ８ي ﭼ３ ＄ﺎن ﻟﻪ ﺧﭙﻠ３ ﺧﭙﻠ３ ﭘﻮره ﻣﻌﻨ３ ﻟﺮي . ﺧﭙﻠﻮاک ﻟﻔﻈﻮﻧﻪ وي . ﻟﮑﻪ ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺘﺮ－ﻲ، ﺗﺮوږﻣ９، ﺳﺮﮐﻮزي، ﮐ＂ﻤﻞ، ﭼﺮګ ﺑﺎﻧ，، ﮐﻠﮏ ﺳﺘﺮ－ﻲ او داﺳ３ ﻧﻮر . . ٥ . ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻮري (Combining) : ﻳﺎ Hybridization : ﭘﻪ داﺳ３ ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د دوو ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ژﺑﻮ ﺗﻮري د ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم د ﺿﺮورت د ﭘﺎره را＄ﻲ . ﻟﮑﻪ ا４＂ﻤﻲ وﺳﻠﻪ، ﭘ＋ﺘﻮ ډﻳﭙﺎر！ﻤﻨ＀، ﺧ５ﺒﺮ ﺑﺎزار، ﻗﻮﻣﻲ اﺳﻤﺒﻠﻲ، ！５ﮑﺲ و請ﻮﻟﻲ، ﻓﻠﻢ ﺳﺎزي، ﺧﻼﺋﻲ ﻣﺸﻦ، ﻣﻮ！ﺮوان او ＄ﺎن ﻣﺮ－ﻲ وﻏ５ﺮه . .

   -    

.٦ ﺣﺬف (Shortning) : ﭘﻪ دې ﮐ＋３ د ﻳﻮ ﺗﻮري ﻧﻪ ﺣﺮف ﻳﺎ ﺣﺮﻓﻮﻧﻪ ﮐﻤﻮﻟﻰ ﺷﻲ . ﻟﮑﻪ ﭘﻮزه ( ﭘﺰه ) ﮐ５ﮑﺎوس ( ﮐﾡ ) ﭼ３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ دى . .

ﭼ３ ﭘﻪ وﺧﺖ ﺋ３ د ﺑﻬﺎر ﻋﺸﺮت ﭘﻪ ﻣﻰ دى ﺑﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺋ３ ﻣﺒﺎرک ﺷﻪ ﻟﮑﻪ ﮐﻰ دى

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل )٨٦ )٨٦

د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم:

ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﻫﻐﻪ ﻧﾢ ﻫ５ﺮ４ﺪوﻧﮑﻰ او ﺳﺪا ﺑﻬﺎر اﺗﻞ دى ﭼ３ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻫﺮ اړخ او ﻣﻮﺿﻮع ﺋ３ ﻟﻴﮏ ﮐ７ى دى . او د ﻫﻐﾢ دا و４ﻨﺎ ﭘﻪ ＄ﺎى ده ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑﻪ ﺋ３ د ﻧﻈﻢ ﻧﺜﺮ او ﺧﻂ ﺑ３ ﺣﺴﺎﺑﻪ ﺣﻖ دى . او د دې ژﺑ３ د ﺗﺮﻗ９ او ﭘﻮﻫ３ د ﭘﺎره ﺋ３ ﻛﻪ ﻳﻮ ﻃﺮف ﺗﻪ د ﻓﺎرﺳ９، ﻋﺮﺑ９، ﻫﻨﺪي او د ﺗﺮﮐﻲ ژﺑ３ د ﻟﻐﺎﺗﻮ ﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐ７ې ده ﻧﻮ ﺑﻞ اړخ ﺗﻪ ﺋ３ د ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ او ﻣﻄﻠﺐ د اﻓﺎدې د ﭘﺎره ﻧﻮي ！ﮑﻲ ﻫﻢ ﺟﻮړ ﮐ７ي دي . . ډاﮐ＂ﺮ ﻳﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻐﻤﻮم ﻟﻴﮑﻲ : : " ډ４ﺮ ！ﮑﻲ داﺳ３ دي ﭼ３ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺧﭙﻞ دور او وﺧﺖ د ﺗﻘﺎﺿﻮ ﻣﻄﺎﺑﻖ د ＄ﺎﻧﻪ ﺟﻮړ ﮐ７ي دي او ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ３ ﭼﺎ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻔﺴﻴﺎﺗﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﾢ وي ﮐ７ي د ﻫﻐﾢ د ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ！ﮑﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻮ ﻧﾢ ﺷﻲ ﭘ ﻮﻫ５ﺪى . او د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د دﻏﻪ اړخ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ډ４ﺮ ﮐ７او ﻏﻮاړي . ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ داﺳ３ ﺗ５ﮑﻨﻴﮑﻲ ا請ﻄﻼﺣﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ７ي دي ﭼ３ اﮐﺜﺮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﺋ３ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﾢ ﭘﻮﻫ８５ي "(9 ). دا ﻧﻮي ！ﮑﻲ او ا請ﻄﻼﺣﺎت ﺟﻮړول ﭘﻪ ﻫﺮ دور ﮐ＋３ د ﻋﺼﺮي ﺿﺮورت ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﮐ８５ي . ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ﻧﻮى ＇ﻴﺰ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻳﻮې ژﺑ３ ﺗﻪ د ﻧﻨﻪ ﮐ８５ي ﻧﻮ د ﻫﻐ３ د ﻣﻔﻬﻮم ادا ﮐﻮﻟﻮ او اوﻟﺲ ﺗﻪ د رﺳﻮﻟﻮ د ﭘﺎره داﺳ３ ！ﮑﻲ او ا請ﻄﻼﺣﺎت ﺿﺮوري وي ﭼ３ اوﻟﺲ دې ﭘﺮې ﻫﻢ ﭘﻮﻫﻪ ﺷﻲ او ژﺑﻪ ﻫﻢ ﻏﻨﻲ ﺷﻲ او دا د ﻫﺮ دور او ﻫﺮې ژﺑ３ ﺿﺮورت دى . او د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻪ وړاﻧﺪې او وروﺳﺘﻮ دﻏﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺎري ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى دى او اوس ﻫﻢ دﻏﻪ ﺿﺮورت د ﭘ ﺨﻮا ﻧﻪ زﻳﺎت دى . ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﻫﺮه ورځ ﻧﻮي ﻧﻮي ＇ﻴﺰوﻧﻪ د ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎﺋﻨﺲ او ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺗ７ون ﭘﻪ وﺟﻪ ﻣﺨ３ ﺗﻪ را＄ﻲ ﭼ３ ژﺑﻪ ﮐ＋３ د ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم اﺣﺘﻴﺎج ﭘ５ﺪا ﮐﻮي . . " د رو＊ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ اﺛﺎرو ﮐ＋３ ډ４ﺮ ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻐﺎت ﻣﻔﻐﻦ ﺷﻮل او ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ او ＄ﺎﻣﻨﻮ ﻳ３ ډ４ﺮ ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ ﮐ５＋ﻮدل ﭼ３ ﭘﻪ ﺑ５ﻠ／ ﻪ ﮐ＋３ ﺋ３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﻟﻪ ﺧﻮا د ﻟﻤﺮﻳﺰ ﮐﺎل ﺑﺮﺟﻮﻧﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﺎدوﻟﻰ ﺷﻮ "( 10 ). آروغ : ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﻃﻤﻌ３ د ﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ７ى دى . .

   -  6   

ﻋﺰت ﭘﻪ دا ﮐ＋３ ﭼ３ ﻫ５＆ دروغ ﻧﾢ ﮐ７ى د ﭼﺎ ﻟﻪ ﻏﻮړه ﺧﻮا ﻧﻪ آروغ ﻧﾢ ﮐ７ى

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ١٤١)

اﻧﺪر ﺗﻞ : ﺧﺎم ﮐﻮل، ﭘﻪ اوﻣﾢ ﺗﺎر －ﻨ６ل، －ﻨ６ﻟ３ ﺳﺘﺮ－３، ﭘ＂３ ﺳﺘﺮ３－ . .

ﻛﻪ د ﺑﺎز ﺟﺠﻮره ＇ﻴﺮې ﺷﻲ ﺑﺎزداره اﻧﺪر ﺗﻞ ﺋ３ ﺿﺮوري دى ﻟﻪ ﺗﻠﻮاره

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ١٠١٥ ) )

ﺑﻠ８５ده : ﺑﻠ８５دل، زړه ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﺗﺎوول، ﻣﻨﻈﻮﻣﻮل ﻣﻌﻨﻮ ﮐ＋３ د ﺑﻲ ﺑﻲ ﻧ５ﮏ ﺑﺨﺘ３ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ اﺧﺴﺘﻰ دى . ﺧﻮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د زوﮐ７ې ﻳﺎ ﭘ５ﺪاﺋﺶ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ راوړى دى . .

ﺳ ﻌﺎدت ﻣﻨﺪ ﺷﻪ د ﭘﻼر ﭘﻪ ﺧﻮﻧﻪ ﻣ５ﻨﺪې دا ﻫﺴ３ زوﻳﻪ ﺗﻞ ﺑﻠ８５ده

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ١٩٢ ) )

ﭘﺮ４ﻮﺗﾢ : ﻧﻤﺮ ﭘﺮ４ﻮاﺗﾢ، ﻣﻐﺮب

ﺗﺮ وﺧﺘﾢ ﺗﺮ ﭘﺮ４ﻮﺗﾢ ＇ﻮ ＊％３ ﭘ５ﺪا ﮐﻴ８ي ＇ﻮ دي ﭘﻪ ﺟﻬﺎن واړه ＇ﻠﻮر ذاﺗﻪ ﺣﺴﺎﺑﻴ８ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٨٨ )٨٨

ﺗﻠﻪ : د ﺑﺮج ﻣﻴﺰان د ﭘﺎره ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ اول ＄ﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ７ى دى .( اووﻣﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ د ٢٣ ﺳﺘﻤﺒﺮ ﻧﻪ ٢٣ اﮐﺘﻮﺑﺮ ﭘﻮرې ) )

ﺧﺰى : ＊％ﻮﻧﮏ، د ＊％３ ﭘﻪ وار ﭘ５ﺪا، ﺑ３ ﻧﻨ／ﻪ

ﭘﻪ ＊ﮑﺎر د ﭼﺎ دي د ﭘ＋ﺘﻨﻮ دي ﻧﻮر ＇ﾢ ﺋ３ ﻣﾢ －２ﻪ ﻟﮑﻪ ﺧﺰى دي "( 11)

ددوداﻣ３ : ﮐﻮک ﺷﺎﺳﺘﺮﺳﻨﮑﻬﻨﻲ ﭘﻪ ﻧﻮم راوړى دى . ﺑﺪرﻧ／３، ﺑﺪﺑﻮدارې، ﻫﻮس ﭘﺮﺳﺘ３ ﻣﻌﻨ３ ﻟﺮي . .

ﺗﻌﺮﻳﻒ د ددوداﻣ ﻮ درﺗﻪ وﮐ７م راﺗﻪ ﻏﻮږ ﮐ７ه ﭘﻪ زړۀ ﮐﻠﭙﻪ ﻧﺎﻏﺴﻪ ﭘﻪ ﺧﺒﺮه ﻧﾢ ﺷﺮﻣ８５ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٩٠

   -    

در－ﻪ : دزړۀ درزا، زړې ﭘﺎﻧ／３ د زړۀ ﺗﻮپ، ！ﮑﺎن د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ راوړي . .

ﺳﺘﺎ ﭘﻪ دﻳﺪار ﻣ３ ﺳﺘﺮ－３ ﺧﻮږ８４ي زړۀ ﻣ３ راووت د ﻏﻢ ﻟﻪ در－ﻪ

ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺮ ﺗﻮب : د ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺮ ﻳﻌﻨ３ زوړ ﻋﻤﺮ ، د زوړ ﻋﻤﺮ ﭼﺎرې

ﻫﺴ３ رﻧ， دى ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺮ ﺗﻮب ﮐﻪ ﭼ３ ﻧﻮر ورک －ﻨﺪه آﺷﻮب ﮐﻪ

( ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ : ص ١٠١)

ﺳ５ﻠﻮى : اﺳﻮﻳﻠﻲ، آه ﺳﺮد

ﻛﻪ ﭘ５ﻮﻧﺪ د ا４ﻤﻞ ﺧﺎن د درﻳﺎ ﺧﺎن ﺷﺘﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧ＂ﮏ ﺳ５ﻠﻮى ﺗﺮ دا ﻣﻴﺎن ﺷﺘﻪ

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ١٠٢١ ) )

ﻏﻮاﻳﾢ : ﻏﻮﺋﻰ، ﺑﺮج ﺛﻮر، ٢١ اﭘﺮ４ﻞ ﻧﻪ ٢١ ﻣﺊ ﭘﻮ رې

ﭘﻪ ﻏﻮاﻳﾢ ﭘﻪ ﺟﻮزا ﻳﺎره ﻣﻠﻪ ﺋ３ －ﻮړه ﮐ７ه اﺧﺘﻴﺎره

( ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ ص )١٤

ﺗﺮ ﻏﻮاﻳﾢ ﭘﻮرې د زا１ﻮ ＊ﮑﺎر ﻣﻮﻧﺪۀ ﺷﻲ د ﺑ＂５ﺮو ＊ﮑﺎر ﭘﻪ دا ﻣﻮﺳﻢ ﮐﾢ＊ ３＋ ﺷﻲ

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٩٨٧ ) )

ﻓﻴﻞ اﻧﺪاﻣ３ : ﻫﺴﺘﻨﻲ ( ﮐﻮک ﺷﺎﺳﺘﺮ) ، د ﻫﺎﺗﻲ ﻏﻮﻧﺪې اﻧﺪاﻣﻮﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑ３ ＊３％ اوس ﻏﻮږ ﺑﺎﺳﻪ و ﻣﺎ ﺗﻪ ﻣﺦ ﺋ３ ﺗﻮر د ددوداﻣﻮ ﺑﻴﺎن د ﻓﻴﻞ اﻧﺪاﻣﻮ ﻫﻢ ﺿﺮور دې ﺑﻴﺎﻧﻴ８ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٩١

   -  8   

ﮐﻠﺒ９ : ﮐﻠﺐ ﺳﭙﻲ ﺗﻪ واﺋﻲ ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻐﺖ دى . ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ﭘ＋ﺘﻮ －ﺮاﺋﻤﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺎﻧﻴﺚ ﮐ７ى دى . ﻣﻌﻨﺎ ﺳﭙ９ . .

زړۀ ﺋ３ ډک وي ﻟﻪ اﺧﻼ請ﻪ ﻟﻪ ﮐﻠﺒ９ ﻟﻪ ！／９ ﺧﻼ請ﻪ "( 12)

( ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ ص ١٢٦ ) )

ﮐﻨ， : ＇ﺮﺑﻪ ﭘ５ﻐﻠﻪ ( زړه ﭘﺎﻧ／ﻪ )"( 13)

دﻧ／ﻪ ﺗﺎزه ﮐﻨ／ﻪ ﻗﺪﻏﺮﻏﺮه ﻣﻮ ﮐﻤﺮه ＊ﻪ ﻳﻲ ﺗﺮ－ﻠﻮﻧﻮ د －ﻼﺑﻮ ﻋﺬره

－ﻞ ﻓﺎﻣ３ : ﭘﺪﻣﻨﻲ( 14 ) ( ﮐﻮک ﺷﺎﺳﺘﺮ ) ﭘﺮي ﭘ５ﮑﺮې، ﻓﺮ＊ﺘﻪ 請ﻔﺘ３

－ﻞ ﻓﺎﻣ３ دي ﻫﻐﻪ ﭼ３ ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ ﻏﻮﻧﺪې ﺋ３ ﺗﻦ وي ﻟﻪ ﺗﻨﻪ ﺋﾢ＊ ３ ﺑﻮى دروﻣﻲ ﺑﻮرا ﺑﺎﻧﺪې ＇ﺮﺧﻴ８ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٨٨ ﻟ７م : ﺑﺮج ﻋﻘﺮ ب ٢٤ اﮐﺘﻮﺑﺮ ﻧﻪ ﺗﺮ ٢٢ ﻧﻮﻣﺒﺮ

ﭘﻪ ﻟ７م ﭘﻪ ﻟﻴﻨﺪه ＊ﾢ وي ﻛﻪ ＊ﾢ ﺳﻮﻧ６ ورﺳﺮه ﻣﻠﾢ وي

( ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ ص )١٤

＇ﺎړى ﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﻴﺰان راﺷﻲ ﻛﻪ ﺋ３ وﻳﻨ３ ﭘﻪ اول د ﻟ７م راﺷﻲ زړۀ ﺋ３ وﻳﻨ３

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٩٨٧)

ﻟﻠﻮزه : ﻟﻞ، ﮐﻤﺰورى، اﺣﻤﻖ : :

ﺧﭙﻞ ﻏﻮږوﻧﻪ ورﺗﻪ ＇ﮏ ﮐ７ه －ﻮﻧﺪې واورې راز د ﻣﻴﻨ３ د ﺑﻠ ﺒﻠﻮ ﻟﻪ ﻟﻠﻮزه

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٣٩٧)

   -  9   

ﻟﻪ ﻋﻘﻠﻪ ﭘﻠﻲ : ﻋﻘﻞ ﺳﾡ ﭘ５ﺪل ﻫﻮﻧﺎ د ﻫﻨﺪي ﻣﺤﺎوره ده . دا د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﻣﺴﺘﻌﺎره ﺗﺮﺟﻤﻪ ده . . ده

ﭘﻪ ﻧﻨ， ﺧﺒﺮ ﻧﾢ دي ﺑ３ ﻧﻨ／ﻪ ﮐﻠﻲ دي وﻓﺎ ﺋ３ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﻟﻪ ﻋﻘﻠﻪ ﭘﻠﻲ دي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٢١٤)

ﻟﻴﻨﺪه : ﺑﺮج ﻗﻮس ﻧﻬﻤﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﻳﺎ ﺑﺮج، ٢٣ ﻧﻮﻣﺒﺮ ﻧ ﻪ ٢١ دﺳﻤﺒﺮ

ﻟﻴﻨﺪه ورﻏﻮﻣﻰ 請ﺤﺒﺖ ﻫﻢ زﻳﺎن ﻟﺮي ﭘﻪ دا ﻣﻨﺰل دى ﭘﻪ ﺑﻬﺎر ﮐﻮږي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٢٢٢)

ﻛﻪ راﺗﻠﻞ د ﻣﺮﻏﺎﺑﻴﻮ ﭘﻪ ﺧﻮﺷﻪ دي ＊３ د ＊ﮑﺎر ﻻﺋﻘ３ ﻋﻴﻦ ﭘﻪ ﻟﻴﻨﺪه دي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٩٨٧)

ﻣﺎﻫﻰ : ﺑﺮج ﺧﻮت ٢٠ ﻓﺮوري ﻧﻪ ٢١ ﻣﺎرچ ﭘﻮرې

ﭘﻪ ﻣﺎﻫﻲ ﭘﻪ ﺣﻤﻞ زوﻳﻪ ﻟﻪ ﻋﺴﻞ ﺋ３ ﺧﻮراک ﺑﻮﻳﻪ

( ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ ص )١٤ )١٤

ﻣﺰرى : د ﺑﺮج اﺳﺪ د ﭘﺎره، ٢٤ ﺟﻮﻻﺋﻲ ﻧﻪ ٢٣ ا－ﺴﺖ ﭘﻮرې

請ﺤﺒﺖ ﭘﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻣﺰري ﭘﻪ وږي ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ژﻏﻮري زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻐﻮږي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٢٢٢)

ﻧ５ﮏ ﻓﺮ ﺟﺎﻣ３ : ﮐﻮک ﺷﺎﺳﺘﺮ ورﺗﻪ ﭼﺘﺮﻧ３ واﺋﻲ : او ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ د ＊％ﻮ دﻏ３ ﻗﺴﻢ د ﭘﺎره ﻧ５ﮏ ﻓﺮﺟﺎﻣﻪ راوړى دى －ﻞ رﻧ／３ . .

－ﻞ ﻓﺎﻣﻪ ﺧﻮ ﻣ３ ووې ﻧ５ﮏ ﻓﺮﺟﺎﻣﻪ درﺗﻪ ﺳﺘﺎﺋﻴﻢ ﭘﻪ ﺣُﺴﻦ ﭘﻪ ＊ﺎﺋﺴﺖ ﮐ＋３ و －ﻠﻔﺎﻣﻮ ﺗﻪ رﺳ８５ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٨٩ )٨٩

   -    

ﻧﻴﻤﺮ４％ﻰ : ﻏﺮﻣﻨ９ ډوډۍ، ﻫﻐﻪ ﺧﻮراک ﭼ３ ﭘﻪ ﻣ７ه ﺧ５＂ﻪ ﻧﾢ وي زړه ﭘﺎﻧ／ﻪ، ﻧﺎﺷﺘﻪ، د ﻟﺴﻮ ﺑﺠﻮ ﭼﺎﺋﻰ . .

ﺳﭙﻴﻨﻪ ﺧﻮﻟﾢ ﺋ３ و ﻣﺎ راﮐ７ه وې ﻣ３ ﻣﻮړ ﺷﻮم وې ﺋ３ ﺧﻮره ﻳ３ وږﻳﻪ دا ﺧﻮ ﻧﻴﻤﺮﻳ％ﻰ دى

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٨٦

وا－ﺸﺖ : واﭘﺲ ﮐ５ﺪل، ﭘﻪ ﺷﺎ ﺗﻠﻞ، ورځ －ﺮ＄５ﺪل . .

ﻻ" " ﭘﻪ ﻓﺎل ﮐ＋３ ﻛﻪ ﭘﻮﻫ８５ې ﻧﻔﻲ ﺣﺮف دى ﮐﻪ －ﺮوﻫ８５ې وا－ﺸﺖ ﺑﻮﻳﻪ ﻟﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﭼ３ ﭘﺎﺋﻴ８ي ﺑ３ ﻣﺮﺿﻪ "( 15)

( ﻓﺎل ﻧﺎﻣﻪ ص : )٤٨ )٤٨

وﺧﺘﾢ : ﻧﻤﺮ ﺧﺎﺗﾢ، ﻣﺸﺮق

ﺗﺮ وﺧﺘﾢ ﺗﺮ ﭘﺮ４ﻮاﺗﾢ ＇ﻮ ＊％３ ﭘ５ﺪا ﮐﻴ８ي ＇ﻮ دي ﭘﻪ ﺟﻬﺎن واړه ＇ﻠﻮر ذاﺗﻪ ﺣﺴﺎﺑﻴ８ي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص )٨٨

ورﻏﻮﻣﻰ : ﺑﺮج ﺟﺪي، ﭼﻴﻠﻮﮐﻰ، ﻟﺴﻤﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ، ٢٢ دﺳﻤﺒﺮ ﻧﻪ ٢٠ ﺟﻨﻮري ﭘﻮرې

ﻟﻴﻨﺪه ورﻏﻮﻣﻰ 請ﺤﺒﺖ ﻫﻢ زﻳﺎن ﻟﺮي ﭘﻪ دا ﻣﻨﺰل دى ﭘﻪ ﺑﻬﺎر ﮐﻮږي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٢٢٢)

وږي : ﺑﺮج ﺳﻨﺒﻠﻪ، ٢٢ ا－ﺴﺖ ﻧ ﻪ ٢٢ ﺳﺘﻤﺒﺮ ﭘﻮرې

請ﺤﺒﺖ ﭘﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻣﺰري ﭘﻪ وږي ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ژﻏﻮري زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻐﻮږي

( ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ص ٢٢٢ ) ) د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﮐﻼم د ﻫﻤﻪ －ﻴﺮﻳﺖ اﻋﻠٰﻰ ﻧﻤﻮﻧﻪ او د ﻫﻤﻪ رﻧ／ﻮﻧﻮ ﻫ５ﻨﺪاره ده . ﻛﻪ ﻣﻮﻧ８ 請ﺮف د ﻫﻐﾢ د ژب ﭘﻮﻫﻨLinguistic ３ اړخ ﺗﻪ ﻧﻈﺮ وﮐ７و ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻣ５ﺪان ﮐ＋３ ﺑﻪ ﻫﻢ د ﻫﻐﾢ ﻓﮑﺮ

   -    

ﺗﺮ ﻫﺮ ﭼﺎ زﻳﺎت وﺳﻌﺖ وﻟﺮي . د ﻧﻮي ﻟﻐﺖ ﺟﻮړوﻧNeologism ３ ﺗﺠﺮﺑ３ ﺋ３ ﭘﻪ ﮐﻼم ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ . او ﻧ請 ﾢﺮف ﻧﻮي ！ﮑﻲ ﻳ３ ﺟﻮړ ﮐ７ي دي ﺑﻠﮑ３ ﻫﻐﻮ ﺗﻮرو دوام ﻫﻢ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دى . ﻫﻐﾢ ﭼ３ د ﺑﺮﺟﻮﻧﻮ ﮐﻮم ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ７ي دي ﻫﻐﻪ اوس ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ８ي . ﻟﮑﻪ ﺑُﺮجِ ﺣﻤﻞ د ﭘﺎره و رى، ﺛﻮر ( ﻏﻮ＇ﮑﻰ ) ﺟﻮزا ( ＇ﻴﻨﻮر) ، ﺳﺮﻃﺎن ( ﮐﻨﻲ ﮐﺒﺮ) ، اﺳﺪ ( زﻣﺮى) ، ﺳﻨﺒﻠﻪ ( وږى) ، ﻣﻴﺰان ( ﺗﻠﻪ) ، ﻋﻘﺮب ( ﻟ７م) ، ﻗﻮس ( ﻟﻴﻨﺪه) ، ﺟﺪې ( ورﻏﻮﻣﻰ) ، دﻟﻮ ( ﺑﻮﮐﻪ) ، ﺧﻮت ( ﻣﻬﻰ) ، او داﺳ３ ﻧﻮر ډ４ﺮ ﻟﻔﻈﻮﻧﻮ ﺋ３ ژوﻧﺪ －＂ﻠﻰ دى . د ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ ﺑ３ ﺷﻤ５ﺮه ﻣﺮﮐﺐ ！ﮑﻲ ﺷﺘﻪ ﭼ３ دا ﻫﻢ د ﻟﻔﻆ ﺟﻮړوﻧWord formation ３ اﻫﻢ ﺗﻮﮐﻰ دى . دﻏﺴ３ اﺷﺘﻘﺎق ﭼ３ د ﺳﺎﺑﻘﻮ او ﻻﺣﻘﻮ ﭘﻪ ذرﻳﻌﻪ ﮐﻴ８ي . د ﺑﺎﺑﺎ ﮐﻼم ﮐ＋３ ﭘﺮ４ﻮاﻧﻪ دي . د دې ﻧﻪ ﻋﻼوه د ژب ﭘﻮﻫﻨ３ ﭘﻪ اړخ ﮐﾢ＇ ３＋ ﻧﺎ ＇ﾢ ﻧﺨ３＋ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ . او دا ﺋ３ ﭘﻪ ژﺑﻪ د ﻋﺒﻮر ＇ﺮ－ﻨﺪې ﻧﻤﻮﻧ３ دي . .

***

   -    

ﺣﻮاﻟ３

()A dictionary of neologism, fifty years among the New words, John Algeo, Cambridge University Press 99 page3

(2 ) ﺷﻴﻨﻮارى، دوﺳﺖ ، ﺳﺮ ﻣﺤﻘﻖ، د ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ ﻣﻮﻣﻨﺪ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﮐ＋３ ﻧﻴﻮ ﻟﻮﺟ５ﺰم ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ د ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ ﻣﻮﻣﻨﺪ ﻳﺎد، ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫ５ﻮاد ﻣﻞ، دوﻟﺘﻲ ﻣﻄﺒﻪ، د ﭘ＋ﺘﻮ ＇７５ﻧﻮ ﻧﻤﺮه ٢٩ ، ١٣٢٦ ل، ص ٥٣ . . (3 ) ﻋﺎﻣﺮ، ﻋﺒﺪاﻟﮑ ﺮﻳﻢ، ﭘ＋ﺘﻮ ﻣﺤﺎورې، ﭘ＋ﺘﻮ ＇５ ７ﻧﻪ ﻟﻮرا ﻻﺋﻲ ﻣﺎرچ، ٢٠١١ ء ص ٤ ٤ (請 ( 4ﺪﻳﻖ روﻫﻲ، ﺳﺮ ﻣﺤﻘﻖ، ﻧﻮي ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ او ا請ﻄﻼﺣﺎت ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ، ﻣﻮﻟﻔﻪ اﻓﻀﻞ ！ﮑﻮر، دوﻟﺘﻲ ﻣﻄﺒﻌﻪ ﮐﺎﺑﻞ، ١٣٦٥ ، ص ٨٣ . . (5 ) زﻳﺎر، دوﻛﺘﻮر، ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ، ﭘ＋ﺘﻮ وﻳﻴﭙﻮﻫﻨﻪ او وﻳﻴﺮﻏﺎوﻧﻪ، ﺟﻼل اﺑﺎد، دو４ﻢ ﭼﺎپ ١٣٩٣ ل، ص ١٤٠ . . (6 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ ص ١٣٣ (7) زﻳﺎر، دو ﮐﺘﻮر، ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ، د ﺣﻤﺰه ژب ＊ﮑﺎراﺋﻴﺰ ﺳﺒﮏ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ د ﺣﻤﺰه ﻳﺎد، د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او

ﻗﺒﺎﺋﻠﻮ وزارت ﮐﺎﺑﻞ،، ١٩٨٧ ء ص ٤٩ (8) John Algeo, page 3

(9 ) ﻣﻐﻤﻮم ، ﻳﺎر ﻣﺤﻤﺪ، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻓﺮﻫﻨ，، اول ﺟﻠﺪ، ﭘ５＋ﻮر، ﻣﺎرچ ١٩٨٥ ء ص ٩ ٩ ( 10 ) ﺑﺮ４（، ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ ﻧﻮې ﻧﻮﻣﻮﻧ３، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﮐﺮه ﮐﺘﻨﻪ، ﻣﺪون اﻓﻀﻞ ！ﮑﻮر، دوﻟﺘﻲ ﻣﻄﺒﻌﻪ ﮐﺎﺑﻞ، ١٣٦٥ ، ص ٧٨ ( 11) ارﻣﻐﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل، ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﻴﺪ رﺳﻮل رﺳﺎ، ﭘ５＋ﻮر، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﮏ ا４ﺠﻨﺴﻲ، درﻳﻢ ﭼﺎپ، ٢٠٠٩ ء، ص ٣٣٣ ( 12 ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻃﺐ ﻧﺎﻣﻪ، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐ６５ﻳﻤﻲ، ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ، ١٩٨٥ ء، ص ٤ ٤ ( 13 ) ﺷﻴﻨﻮارى، دوﺳﺖ ، ﺳﺮ ﻣﺤﻘﻖ، زړه ﭘﺎﻧ／ﻪ، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻋﻠﻮﻣﻮ اﮐ６５ﻳﻤﻲ ﮐﺎﺑﻞ،، ١٣٦٣ ل . . ل ( 14 ) ﮐﻮﮐﺎ ﭘﻨ６ت، ﮐﻮک ﺷﺎﺳﺘﺮ، دﻳﺎ －ﻨﺞ، ﭘﺮ４ﻢ ﻻل ﺑﮏ ﺳﻨ＂ﺮ ﻧﺌﻲ دﻫﻠﻲ، ١٩٢٠ ء ص ٢٦ ( 15 ) ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻓﺎل ﻧﺎﻣﻪ، ﺳﻤﻮن ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐ６５ﻳﻤﻲ، ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ، ١٩٨٥ ء، ص ٤٨

   -  3   

د اوﻟﺴﻲ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻗﻴﺼﻪ اﻳﺰ رواﻳﺖ او ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره

Pashto folkloric tradition of storytelling and “Milli Hindara”

* ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ ﻧﻴﺎزى ♣ ډاﻛ＂ﺮ ﻛﻠﻴﻢ اﷲ ﺑ４７＆ ♥ ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻮﺑﻪ وال

Abstract:

Folk romances have a figurative importance in the study of oral traditions of the people. It embedded the metanarrative and unfolds the relics of cultural history that is mainly instrumental to reconstruct and correct historical and cultural accounts. In this paper, the author has traced back four folk romance narratives that are published in the Pashto journal Olas. After casting cursory glance over the tradition of storytelling, the author has focused on the comparison in the text of the published stories to the reckoned book “Milli Hindara” compiled by Muhammad Gul Noori.

اوﻟﺴﻲ ﻗﻴﺼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ د اوﻟﺴﻲ ادب ﻳﻮه داﺳ３ درﻧﻪ ﭘﻨ／ﻪ ده ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ژوﻧﺪ ﻟﻪ وړوﻣﺒ９ ور３＄ ﺗﺮ ﻧﻨﻪ ﭘﻮرې د ﻫﻐﻮ ﺛﻘﺎﻓﺖ، ﺗﻬﺬﻳﺐ، ﺗﻤﺪن، ﺗﺎرﻳﺦ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘ５＋３ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮم، ﻣﻨﺜﻮر او ﺧﺼﻮ請ﺎً ﭘﻪ اوﻟﺴﻲ ﻗﻴﺼﻮ ﻛ＋３ ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻫﺮ＇ﾢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻤﻦ ﻛ＋３ ﺧﻮﻧﺪي ﺳﺎﺗﻠﻲ دي، ﻳﻮازې دا ﻧﾢ ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺧﭙﻞ دﻏﻪ اوﻟﺴﻲ ادب ﺗﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ورﻛ７ې ده ﺑﻠﻜ３ ﻧﻮرو ﻗﺎﻣﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ادب او ﺧﺼﻮ請ﺎً ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺧﺼﻮ請ﻲ ﺗﻮﺟﻪ ورﻛ７ې ده . . " ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ " د ﻗﺼ３ اوروﻟﻮ او اور４ﺪﻟﻮ رواﻳﺖ ډ４ﺮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ دى، ＄ﻜﻪ ﭼ３ ﻗﻴﺼ３ ﺧﭙﻞ ﺳﻔﺮ د ﺗﻬﺬﻳﺐ د اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﻧﻘﺸﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻴﻞ ﻛ７ى دى، ﭼ３ د ﺗﺤﺮﻳﺮي ﻣﻨﻈﻮﻣﻮ ﻗﻴﺼﻮ رواﻳﺖ ﭘﻨ％ﾢ ﻧﻴﻢ زره ( 5500 ) ﻛﺎﻟﻪ زوړ دى او د دې اﺑﺘﺪائ د ﺳﻤﻴﺮي ﻳﺎ ﺳﺎﻣﺮي ﺗﻬﺬﻳﺐ د وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﺷﻮې ده، دﻏﻪ ﺗﻬﺬﻳﺐ د دﻧﻴﺎ د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﺗﻬﺬﻳﺒﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻳﻮ دى، ﻗﻴﺼﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺷﻜﻞ ﻛ＋３ د اﻧﺪاز ﻟﻪ روﻳﻪ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺳﺎده وه، ﺧﻮ ﺑﻴﺎ د وﺧﺖ ﺗ５ﺮ４ﺪو ﺳﺮه ﺳﺮه دې د ار ﻘﺗ ﺎء ﻣﻨﺰﻟﻮﻧﻪ ﺳﺮ ﻛ７ل او ﻧﻮي ﻧﻮي اﺳﺎﻟﻴﺐ ﻳ３ ﺧﭙﻞ او اﺧﺘﻴﺎر ﻛ７ل، ﭘ＋ﺘﻮن ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻫﻢ ﭼ３ د دﻧﻴﺎ ﻳﻮ زوړ ﺗﻬﺬﻳﺐ دى، ﺧﭙﻠ３ ﻗﺼ３، ﺣﻜﺎﻳﺘﻮﻧﻪ، ﺗﻤﺜﻴﻠﻮﻧﻪ، روﻣﺎﻧﻮﻧﻪ او داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي، ﺧﻮ د دﻏ３ رواﻳﺖ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﻛ７ۍ ﻻ د ﺗﻴﺎرو ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻲ ﻛ＋３ د ه او ﻣﻮﻧ８ دا ﻧﾢ ﺷﻮ وﺋﻴﻠﻰ ﭼ３ د

* PhD. Scholar, Departmnent of Pashto, University of Balochistan, Quetta ♣ Professor, Department of History, University of Balochistan, Quetta ♥ Director, Pakistan Study Centre, University of Balochistan, Quetta

   -    

ﭘ＋ﺘﻮ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﻗﻴﺼ ﻪ ﻛﻮﻣﻪ ده، اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮي ﺗﻮ－ﻪ د دﻏ３ رواﻳﺖ اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﺷﻮې ﻛ７ۍ د ﻧﻬﻤ３ 請ﺪۍ ﻫﺠﺮي ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي . د ﻧﻬﻤ３ او ﻟﺴﻤ請 ３ﺪۍ ﻫﺠﺮي د ＄ﻨﻮ ﭘ＋ﺘﻮ ﺣﻜﺎﻳﺘﻲ اﺛﺎر و ﺗﺬﻛﺮه د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﻧﺎﻣﺘﻮ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ داﺳ３ ﻛ７ې ده : : " ﺗﺮ اوﺳﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻮﻣ７ﻧﻰ ﭘ５ﮋﻧﺪل ﺷﻮى ﺣﻜﺎﻳﺘﻲ اﺛﺮ د ﺑ ﺎﺑ７ ﺧﺎن ﻛﺎﻛ７ " ﺗﺬﻛﺮه ﻏﻮرﻏ＋ﺖ " ده ﭼ３ د ﻧﻬﻤ３ ﻫﺠﺮي ﭘ７５ۍ ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛ＋３ ﻛ＋ﻠﻪ ﺷﻮې او د ﻏﺮﻏ＋ﺖ ﺑﺎﺑﺎ او د ﻧﻮرو ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻟﻮﻳﺎﻧﻮ او وﻟﻴﺎﻧﻮ ﺧﻮارق او ﺣﻜﺎﻳﺎت ﻳ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ راوړي وو ﭼ３ د دۀ ﻟﻪ ﻣ７ﻳﻨ３ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ورﻛﻪ ﺷﻮې ده "(1 ). ). د ﻫﺮ ادب ادﺑﻲ ا請ﻨﺎف ﭼ３ ﭘﻪ زر－ﻮﻧﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ زوړ ﺗﺎرﻳﺦ وﻟﺮي ﻧﻮ د ﻫﻐﾢ ﻟﻪ اﻫﻤﻴﺘﻪ ﻫﻴ＆ اﻧﻜﺎر ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛ５ﺪى او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺗ５ﺮه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ادﺑﻲ ا請ﻨﺎف ﺧﻮ＄ﻜﻪ ډ４ﺮ زﻳﺎت د اﻫﻤﻴﺖ وړ دي ﭼ３ ﭘﻪ دې ﻛ＋３ ﻳﻮازې د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻧﾢ ﺑﻠﻜ３ د ﻧ７ۍ د اﻛﺜﺮو ﻗﺎﻣﻮﻧﻮ د ﺗﻌﻤﻴﺮ د د４ﻮاﻟﻮﻧﻮ دﭘﺎره ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ادب د ﺑﻨﻴﺎدي ﺧ＋ﺘ３ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﻟﺮي، ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﭘﻪ دې اړه ﻟﻴﻜ :ﻲ :ﻲ " د دې اﻓﺎدﻳﺖ د ژﺑ３ او ﺛﻘﺎﻓﺖ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛ＋３ او د ﻣﻌﺎﺷﺮﺗﻲ ژوﻧﺪ د ﭘ５ﮋﻧﺪ－ﻠﻮي دﭘﺎره ډ４ﺮ اﻫﻢ دى، د ژﺑ３ ﻟﻪ اړﺧﻪ داﺳ３ ﺗﻮري ﭘﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻛ＋３ ﺧﻮﻧﺪي دي ﭼ３ ﻫﻐﻪ د ژﺑ３ د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﺳﻮب －ﺮ＄ﻲ، دو４ﻢ زﻣﻮﻧ８ د ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌ３ او ذﻫﻨﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘ， دﭘﺎره دا ﺑﻨﻴﺎدوﻧﻪ ﻳﻮ اﻫﻢ رول ﻟﻮﺑﻮي ، ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ د ﻣﺎﺿﻲ ﺳﺮه ﻳﻮ ！ﻴﻨ／ﻪ راﺑﻄﻪ ﺳﺎﺗﻠ３ ده، د ﭘﺨﻮاﻧﻲ ژوﻧﺪ ﻳﻮ ﺳﺎده او د ﺧﻮﻧﺪ ＇ﺨﻪ ډﻛﻪ ﻓﻀﺎ او ﻣﺎﺣﻮل ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ را ＊ﺎﻳﻲ، ﻟﻜﻪ ﭼ３ د ﻣﺎﺿﻲ ژوﻧﺪ ډ４ﺮ ﺧﻮﻧﺪور رواﻳﺎت ﻟﺮ ي او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ دې ﻣﺘﺮﻗﻲ ژوﻧﺪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﻧﾢ ﺷﻮ ﭘﺮ４＋ﻮدﻟﻰ، دﻏﻪ ﻗﺪروﻧﻪ د ﺛﻘﺎﻓﺖ د ！ﻴﻨ／ﻮاﻟﻲ دﻟﻴﻞ دى، د ﻫﻐﻪ دور ﻣﺎﺿ ﻲ زﻣﻮﻧ８ د اوﺳﻨﻲ ژوﻧﺪ دﭘﺎره د ﺑﻨﺴ＀ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﻟﺮي، ＄ﻜﻪ ﺧﻮ ﻫﺮ ＇ﻮك د ﭘﺨﻮاﻧﻲ ژوﻧﺪ د ﻗﺪروﻧﻮ ﺳﺮه ！ﻴﻨ， ارﺗﺒﺎط او اﻋﺘﻘﺎد ﻟﺮي، ﻫﻐﻪ د ﻣﻠﻲ ﺗﺸﺨﺺ ﻧﺨ＋ﻪ ده، ﻟﻮى ﻗﺎﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ د دې ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺳﺮه ﻧﻦ ﻫﻢ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﻪ رﻧ／ﻪ ﻣﺘﺮﻗﻲ ﻣﻠﻚ ﻛ＋３ " دى ﺟﺮﻧﻞ آف اﻣﺮﻳﻜﻦ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر " ﭘﻪ ﻧﺎﻣ ﻪ ﻳﻮه درﻧﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﻟﺮي او اوس ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪې ＇７５ﻧ３ ﻛﻴ８ي "(2 .) .) ﻟﻜﻪ ＇ﺮﻧ／ﻪ ﭼ３ د اوﻟﺴﻲ ادب ！ﻮل ا請ﻨﺎف ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ＄ﺎى اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي ﺧﻮ اوﻟﺴﻲ ﻗﻴﺼ３ ﭘﻪ دې د زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ وړ دي ﭼ３ دا د ﭘ＋ﺘﻮ اوﻟﺴﻲ ادب ﻳﻮ ﺧﻮﻧﺪور او ﺧﻮږ 請ﻨﻒ دى، دﻏﻪ ﻗﻴﺼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛ＋３ ﻧﻮرو ډ４ﺮو ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺳ＂ﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﻟﻴﻜﻠ３ د ي ﺧﻮ ﭘﻪ دې د ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ اﺗﻔﺎق دى ﭼ ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره ﻧﻮﻣ ３ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮې ﻗﻴﺼ３ د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ﻗﻴﺼﻮ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﻧﺪورې او ﺑﺸﭙ７ه ﻗﻴﺼ３ دي . دا ﻫﻐﻪ ﻗﻴﺼ３ دي ﭼ ３ ﻗﻴﺼﻪ ﺧﻮ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري وي ﺧﻮ ﻋﺎم اوﻟﺲ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮم ډول ﻳﺎ ﭘﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺳﺮه ﻟﻴﻜﻠ３ دي او ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺴﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﻳ３ واﻳﻲ، ﻫﻢ دﻏﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ دي ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺣﺠﺮې ﻳ３ ﻟﻪ ﻛﻠﻮﻧﻮ راﻫﻴﺴ３ ﺗﻮدې ﺳﺎﺗﻠ３ دي، ﻟﻪ ﻧﻨﻪ ＇ﺨﻪ د４ﺮش ﻛﺎﻟﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ زﻣﺎ ﭘﻪ ﻳﺎد دي ﭼ３ ﺧﻠﻘ ﻮ ﺑﻪ دﻏﻪ ﻗﻴﺼ３ ﻣﻨﻈﻮﻣ３ ﻛ７ې وې او ﭘﻪ ﺑﺎﻧ６ارو او ﻣﺠﻠﺴﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﺑﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﺗﺮﻧﻢ ﺳﺮه اوروﻟ３ . ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳ３ د ！５ﭗ ﭘﻪ ﻛ５ﺴ＂ﻮﻧﻮ ﻛ＋３ د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې دﻏﻪ ﺧﻮږې ﻗﻴﺼ３ ږﻏﻮﻟ３، ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﺗﺮ ﻧﻨﻪ ﭘﻮرې ډ４ﺮې ﻗﻴﺼ３ زﻣﺎ اوس ﻫﻢ ﻳﺎد دي، ﺧﻮ دا اوس ﭼ３ ﻣﺎ د ﭘﻲ ا４ﭻ ډي ﺗﻬﻴﺴ５ ﺰ ﻟﻴﻜﻞ او د اوﻟﺲ ﻣﺠﻠ３ ﻛﻮ！３ ﭘﻪ ﭘﺨ ﻮاﻧﻴﻮ ﻣﺠﻠﻮ ﻣ３ ﻧﻈﺮ ﺗ５ﺮوى ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ

   -    

ذﻛﺮ ﺷﻮې ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﻣ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ＇ﻮ ﻣﺸﻬﻮرې ﻗﻴﺼ３ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﺑﺪل ﺷﻮي ﺷﻜﻞ ﻛ＋３ ﺗ ﺮ ﻧﻈﺮه ﺷﻮې، دا ﻣ３ د ＄ﺎن ذﻣﻪ واري －２ﻠﻪ ﭼ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ د ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﻻﺳﻮﻫﻨﻪ ﻳﺎ ﺗ５ﺮوﺗﻨﻪ ﭘﻪ －ﻮﺗﻪ ﻛ７م او ﻳﻮه ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﻜﺘﻪ و ＇７５م ﻫﻐﻪ دا ﭼ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ＇ﻠﻮر ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﻟﻨ６ ډول ﭼﺎپ ﺷﻮي دي، ﻫﺴ３ ﺧﻮ د ﻛﻮرس ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ډ４ﺮ ＄ﻠﻪ داﺳ３ ﺷﻮي دي ﭼ３ د ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪارې ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ６ ډول ﭼﺎپ ﺷﻮي دي ﺧﻮ د ﻧﻜﻞ ﺧﭙﻞ ﻫﻴﺌﺖ او ﺷﻜﻞ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎى ﺑﺮﻗﺮار ﭘﺎﺗﻪ وي، ﺧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ＄ﻨ３ ﭼﺎپ ﺷﻮي ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ا請ﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻧﾢ دي ﭘﺎﺗﻪ ﺷﻮي ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ ＄ﻨﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ روغ روغ ﭘ５ ﺮا－ﺮاﻓﻮﻧﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ ور－６ ﻛ７ي دي ا و ﭘﻪ ＄ﻴﻨﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ اﻫﻢ ﻛﺮداروﻧﻪ ﺑﺪل ﺷﻮي دي او ﭘﻪ ＄ﻴﻨﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ د ﻛﺮداروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﺑﺪل ﺷﻮي دي . ﻛﻪ دا ﭘﻪ دې ﻧﻴﺖ ﺷﻮي وي ﭼ３ د ﻧﻜﻞ ﺧﻮﻧﺪ ﻳﻮ ﭘﻪ دوه ﻛ７ي ﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ ادﺑﻲ او ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻴﺪان ﻛ＋３ ﻫﻴ＆ ﻟﻴﻜﻮال ورﺗﻪ اﺟﺎزه ﻧﾢ ورﻛﻮي، د ﻟﻴﻜﻮال ﺧﭙﻞ ﺗﺨﻠﻴﻖ دى او ﺧﭙﻞ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻟﻴﻜﻮال ﺗﻪ د ﺧﭙﻠﻮ اوﻻد ﻏﻮﻧﺪې ﺣ５ﺜﻴﺖ ﻟﺮي ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﭼ３ وړوﻣﺒﻨﻰ ﻛﻮم 請ﻮرت او ﺷﻜﻞ ﺧﺪاى ﭘﺎك ورﻛ７ى وي ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﺷﻜﻞ ﻳ３ ﺧﻮﻧﺪور وي او ﻛﻪ ﻳﻮ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ذات ﻛ＋３ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﺑﺸﭙ７ وي او ﺑﻴﺎ ﻧﻮر ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ ﻛ＋３ اﺿﺎﻓ３ وﻛ７ي او ﻫﻐﻪ اﺿﺎﻓ３ ﭘﺮ ＄ﺎى د دې ﭼ３ ﺗﺨﻠﻴﻖ ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛ７ي ﻧﻮر ﻳ３ ﻫﻢ ＊ﺎﻳﺴﺖ ﺗﻪ ﺗ ﺎوان ورﺳﻮي، ﻧﻮ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل داﺳ３ ﻏ＂ﻪ ﺗ５ﺮوﺗﻨﻪ ﭘﻪ ﻫﻴ＆ 請ﻮرت ﻛ＋３ ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ و ﻧﾢ ﺷﻲ، او د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪارې د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ د ﺑﺸﭙ７ﺗﻴﺎ ﭘﻪ اړه ﺧﻮ ﭘﻮﻫﺎن ﻟﻴﻜﻲ ﭼ３ : : " دﻟﺘﻪ ﺑﻪ د ﻫﻐﻮ ﻗﺼﻮ ذﻛﺮ ﺑ３ ＄ﺎﻳﻪ ﻧﾢ وي ﻛﻮﻣ３ ﭼ３ د ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﻧﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﻪ را اړوﻟ３ ﺷﻮې دي، ﻟﻴﻠٰﻰ ﻣﺠﻨﻮن، ﺷﻬﺰاده ﺑﻬﺮام －ﻞ اﻧﺪاﻣﻪ، رﺳﻢ او ﺳﻬﺮاب، －ﻞ 請ﻨﻮﺑﺮ، ﻳﻮﺳﻒ زﻟ５ﺨﺎ، ﺷﺎه و －ﺪا، ﺷ５ﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﺎد، ﺳﻮﻫﻨﻲ ﻣﻬﻴﻨﻮال، ﺳﺴﻲ ﭘﻨﻮ، －ﻨﺒﺪ ﺷﺎم، ﭼﻬﺎر درو４ﺶ، ﻃﻮﻃﻲ ﻣﻴﻨﺎ، اﻟﻒ ﻟﻴﻠﻪ، ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﻲ، اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه ، او داﺳ３ ﻧﻮرې ﻗﻴﺼ３، وﻟ３ د دې ！ﻮﻟﻮ ﻗﺼﻮ او داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛ＋３ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﺧﭙﻞ روﻣﺎﻧﻲ داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﻮم ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ！ﻜﻮ ﻛ＋３ ﻧﾢ ﺷﻲ ﺑﻴﺎﻧ５ﺪى، د ﻏﻮره واﻟﻲ ﻳﻮه ﻏ＂ﻪ وﺟﻪ ﻳ３ دا ﻫﻢ ﻛ５ﺪى ﺷﻲ ﭼ３ دا داﺳﺘﺎن د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ ﺧﭙﻞ ﭘﻴﺪاو＊ﺖ دى ﭘﻪ دﻏﻮ داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ادم ﺧﺎن درﺧﺎﻧ９، ﻓﺘﺢ ﺧﺎن راﺑﻴﺎ، ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن －ﻞ ﻣﻜ９، ﺗﻮر دﻟﻰ او ﺷﻬﻲ، ＊ﺎدي ﺟﺎن ﺑﻴﺒﻮ، ﻟﻜﻪ ﻳﻮﺳﻒ، ﻣﺤﺒﻮﺑﺎ او ﺟﻼت د ﻟﻮﺳﺘﻮ ﻳﺎ اور４ﺪو ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي، ﭘﻪ دﻏﻮ اﻛﺜﺮې ﻗﺼ３ " 
" او     "    
" ﻛ＋３ ﺷﺘﻪ "(3 ). " ﺧﺪاى د ې ﺟﻨﺖ ورﻛ７ي اروا＊ﺎد ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﺗﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑ２ﻪ را ﻏﻮﻧ６ ﻛ７ل او ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﻧﻮم ﻳ３ ورﺑﺎﻧﺪې ﻛ＋５＋ﻮد، ﭘﻪ دﻏﻪ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ زﻳﺎﺗﺮه ﻫﻐﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﺧﻮﻧﺪي ﺷﻮي دي ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﻫﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﻛ＋３ ژوﻧﺪي او ﻣﺤﻔﻠﻮﻧﻪ ﭘﺮې ﺗﺎودۀ دي . دﻏﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ﻫﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻏﻮره ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ دي ＄ﻜﻪ ﺧﻮ دﻏﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻛ＋３ ډ４ﺮ ژر ＄ﺎى ﺟﻮړ ﻛ７، ＇ﺮﻧ／ﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻧﺎﻟﻴﻜﻠ３ ﺑ２ﻪ ﻛ＋３ دﻏﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻛ ＋３ ﻣﻘﺒﻮل وو، دﻏﺴ３ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑ２ﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ－ﻪ ورﺗﻪ وﻛﺘﻞ

   -  6   

ﺷﻮل، ﺧﻠﻘﻮ وﻟﻮﺳﺘﻞ او ﻟﻮﻟﻲ ﻳ３، درواغ ﺑﻪ ﻧﾢ وي ﻛﻪ ＇ﻮك وواﻳﻲ ﭼ３ د رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﭘﺲ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﻫﻐﻪ ﻛﺘﺎب دى ﭼ３ زﻳﺎت ﭼﺎپ ﺷﻮى او ﺧﺮڅ ﺷﻮى دى، ﭘﻪ دې ﭘﺴ３ ﻣﻮﻧ８ دا ﻫﻢ ور زﻳﺎﺗﻮﻟﻰ ﺷﻮ ﭼ３ ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ﻛﻪ ﻫﺮ ＇ﻮ ﭘﻪ ﻧ７ﻳﻮاﻟﻪ ﻛﭽﻪ د اﻟﻒ ﻟﻴﻠﻪ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻧﻮم ﻧﾢ دى اﻳﺴﺘﻠﻰ، ﺧﻮ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻧ７ۍ اﻟﻒ ﻟﻴﻠﻪ ﻣﻮﻧ ８ ﭘﻪ ﭘﻮړه زړۀ ورﺗﻪ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ "(4 ). ). ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﺣﻮاﻟ３ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ８ي ﭼ３ د ﻧﻮرو ﻗﻴﺼﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﺧﭙﻞ روﻣﺎﻧﻲ داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻪ ﭼ３ ﻛﻮم ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ！ﻜﻮ ﻛ＋３ د ﺑﻴﺎﻧ５ﺪو اﻣﻜﺎن ﻧﾢ ﻟﺮي ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﻧﻮﻣ３ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ داﺳ３ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد د ي ﭼ３ ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ ﭘﻪ ﻛ＋３ روغ روغ ﭘ５ ﺮا－ﺮاﻓﻮﻧﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻛ７ي دي او ﻫﻐﻪ دوﻣﺮه ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ دي ﭼ３ د اﻛﺜﺮو ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻳﺎد دي ﭼ３ ﻳﻮ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ دو４ﻢ ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن در４ﻢ ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮه او ＇ﻠﻮرم ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ ﻧﻮﻣ３ ﻧﻜﻞ دى . دﻟﺘﻪ ﻫﻐﻮ اﺿﺎﻓﻲ ﭘﻴﺮا－ﺮاﻓﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺳﺘﺎﺳ３ ﭘﺎم را－ﺮ＄ﻮم . د ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮې ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻟﻴﻜﻮال ﻟﻴﻜﻲ : : " د ژﻣﻲ اوږدې او ﻟﻮﻳ３ ﺷﭙ３ دي، ﺑﺎران ورﻳ８ي، ورﺳﺮه د واورې ﺧ）ﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ، د ﻣ％ﻜ３ ﺧ７ او ﺳﭙ５ﺮۀ ﻣﺦ د واورې ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻦ ＇ﺎدر ﻛﺮار ﻛﺮار وډر８４ي ﺧﻠﻖ ﺧﻮرا ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ دي ﭼ３ رﺑﻪ ! داد دي ﻣﻪ ﺷﻪ او＊ﺘﻰ، زﻣﻮﻧ８ اﻋﻤﺎل و－ﻮره او دا ﭘﻪ ﺷ ５ﺒ ﻮ ﺷ ５ﺒ ﻮ ﺑﺎراﻧﻮﻧﻪ و－ﻮره اوس ﻧﻮ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻛﻮل ﻛﺎل ﺑﻪ اﺑﺎد ﺷﻲ .... د ﻛﻠﻲ ＄ﻮاﻧﺎن ﻫﻢ د ﺑﺎران دﭘﺎره ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ３ ﻳﻮه ﻫﻔﺘﻪ " ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮك " ﻛ７ى ؤ او ﻛﻠﻲ ﭘﻪ ﻛ ﻠﻲ －ﺮ＄５ﺪۀ ﻟﻪ ﺧﻠﻘﻮ ﻳ３ د ﻫﻐﻮ د وس و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻟﻪ ﭼﺎ د " ﻻﻧﺪي " ﺑﺮﺧﻪ راوړې ﻟﻪ ﭼﺎ ﭘﻴﺴ３ او ﻟﻪ ﭼﺎ وړۀ، دا ؤ ﭼ３ ﻧﻦ ﻳ３ ﺧﻮرا ﻟﻮى ﺧﻴﺮات ﻛ７ى ؤ، د ﺷﺎ و ﺧﻮا ﻛﻠﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎن، ﻣﻼﻳﺎن او ﺧﻮاران او ﻏﺮﻳﺒﺎن ﻳ３ راﻏﻮ＊ﺘﻲ وو، ډوډۍ وﺧﻮړل ﺷﻮه د ﻧﻮر ﺑﺎران دﭘﺎره ﻣﻼﻳﺎﻧﻮ دﻋﺎوې وﻛ７ې، اﺧﻴﺮ ﭼ３ ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي او ﻣﺸﺮان ﻛﻮرو ﺗﻪ وﻻړۀ، ﻧﻮ ＄ﻮاﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻮ ﻛ＋３ ﭼ３ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ وو، ﺳﺮه را ﻏﻮﻧ６ ﺷﻮل ﭼﺎ ﭼ３ د ﻏﺰﻟﻮ ﺷﻮق درﻟﻮد ﻫﻐﻪ اﺑﻠ３ ﺧﻮﻧ３ ﺗﻪ وﻻړۀ ﺧﭙﻠ３ ﻏﺰﻟ３ ﻳ３ وﺋﻴﻠ３ او ﭼﺎ ﭼ３ د ﻧﻘﻞ اور４ﺪو ﺧﻮاﻫﺶ درﻟﻮد ﻫﻐﻮ د ﻛﻠﻲ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻘﻠﭽﻲ " ﻧﻮرك ﻣﺎﻣﺎ " را－ﻴﺮ ﻛ７ى ﭼ３ ﻧﻘﻞ راﺗﻪ وﻛ ７ه، ﻫﻐﻪ ﺧﻮرا ＄ﺎن ﺳﺮه دﻟ３ او دورې ﻛ７ئ ﺧﻮ ＄ﻮاﻧﺎﻧﻮ ﭼﺮې ﭘﺮ４＋ﻮو اﺧﺮ ﻫﻐﻪ وﺋﻴﻞ ＊ﾢ ﻧﻮ ﻛﻮم ﻧﻘﻞ درﺗﻪ وﻛ７م، ﭘﻪ اﻣﻴﺎﻧﻮ ﻛ＋３ ﺑ３ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﻮه ﭼﺎ وﺋﻴﻞ د ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﺑ４７）ﻲ ﻏﻪ ﭼﺎ وﺋﻴﻞ د ادم ﺧﺎن و درﺧﺎﻧ９ ﻏﻪ، ﺧﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻮم ﭼ３ ！ﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه ﺧﻮا وو، ﻫﻐﻮ د ﻣﻼ ﻋﺒﺎس او －ﻠﺒﺸﺮې د ﻧﻘﻞ ﻓ ﺮﻣﺎﺋﺶ وﻛ７ئ . دا ＄ﻜﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﻃﺎﻟﺐ ؤ، ﻟﻪ دې ﺳﻮﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺑﺎزۍ و－＂ﻠﻪ، او ﻧﻮرك ﻣﺎﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺮوع ﻛ７ئ . ！ﻮﻟﻮ ﻏﻮږ ورﺗﻪ ﻧﻴﻮﻟﻰ ؤ، د ﻧﻘﻞ دﭘﺎره ﺷﭙﻮن ﺧﺎﻣﺨﺎ وي او ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻣﻚ و！ﺎﻛﻞ ﺷﻮ . . ( ﻧﻮرك ﻣﺎﻣﺎ واﻳﻲ ) ﺗﺎﺳﻮ واﻳﻪ ＊ﾢ ﺑﭽﻴﺎﻧﻮ ! ( ﻣﻼ ﺷﺎﻣﻚ واﻳﻲ ＊ﾢ ﻣﺎﻣﻜﻪ !) ﭼ３ ﻳﻮ ﺑﺎﭼﺎ ؤ ﺑﺎﭼﺎ ﻣﻮ ﺧﺪاى ؤ ﺗﺮ ﺧﺪاى را ﻻﻧﺪې ﻳﻮ ﻛﻮﭼﻨﻰ ﺑﺎﭼﺎ ؤ، د ﺧﺪاى ﭘﻪ دوﻣﺮه ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﺋﻲ ﻛ＋３ او د ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﺑﺎﭼﻬﻲ ﻛ＋３ ﻫﻐﻪ ﻳﻜ３ ﻳﻮه ﻟﻮر درﻟﻮده ﭼ３ －ﻠﺒﺸﺮه ﻧﻮﻣ５ﺪه، دا ﻧﺠﻠ９ ﻧﻮ ﺧﻮرا ډ４ﺮه ﭘﺮ －ﺮاﻧﻪ وه، داﺳ３ ﭘﺮ －ﺮاﻧﻪ وه ﭼ３ روح ﻳ３ ورﺳﺮه ﺧﺘﻠﻰ، دا ﻧﺠﻠ９ ﭼ３ د ﭘﻨ％ﻮ ﺷﭙ８و ﻛﺎﻟﻮ ﺷﻮه ﻧﻮ ﻳ３ ﻣﺎﺟﺖ ﺗﻪ ﻟ８５ل ﺷﺮ وع ﻛ７ۀ ﻧﺠﻠ９ ﺧﻮرا ﭘﻮه او ＄ﻴﺮﻛﻪ وه، ﺗﺮ اﺳﺘﺎد ﻻ ﭘﻪ ﺳﺒﻖ ﻛ＋３ ﻣﺨﻜ＋３ ﻣﺨﻜ＋３ ﺗﻠﻪ ... ﭘﻪ ﻫﻢ دې ﻣﺎﺟﺖ ﻛ＋３ ﻳﻮ وړوﻛﻰ ﻃﺎﻟﺐ ؤ

   -    

ﭼ３ ﻧﻮم ﻳ３ ﻋﺒﺎس ؤ، دا ﻫﻠﻚ ﺧﻮرا ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ؤ داﺳ３ ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ؤ ﭼ３ ﺳﺎرې ﻳ３ ﻧﾢ درﻟﻮد، د ﺷﻬﺰادۍ او ﻋﺒﺎس ﭘﻪ دې ﻛﻮﭼﻨﻴﻮاﻟﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه داﺳ３ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﻮه ﭼ３ ﻛﻪ ﺑ ﻪ ﭼﺮې د ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮر ﭘﻪ ＇ﾢ وﺟﻪ ﻳﻮه ورځ ﻏﻴﺮ ﺣﺎﺿﺮه ﺷﻮه ﻧﻮ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ دﻟﺘﻪ ﻧﺎﺟﻮړه ﺷﻮ او د －ﻠﺒﺸﺮې ﺑﻪ ﻛﻮر ﺗﺒﻪ ﺷﻮه "(5 ). ). ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﺣﻮاﻟﻪ ﻛ＋３ دﻏﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮې ！ﻮﻟ３ ﺧﺒﺮې د ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮې ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ا請ﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﻛ＋３ ﻧﾢ دي راﻏﻠ３ ﻛﻮم ﻧﻘﻞ ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﻛ＋３ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري راوړى دى، ﺧﻮ دا ﺑ５ﻠﻪ ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ ﻗﻴﺼﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻮي ﻛﻮﻣﻪ ﭼ３ د ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮې ﭘﻪ ﻧﻘﻞ ﻛ＋３ ﻛﻴ８ي . د دﻏﻪ ﻧﻘﻞ ﭘﻴﻞ د ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪارې ﭘﻪ ﻧﻜﻠﻮ ﻛ＋３ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري داﺳ３ ﻛ７ى دى : : " ﻣﻼ ﻋﺒﺎس او －ﻠﺒﺸﺮه . [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ] ] ﺗﻪ وا ＊ﾢ ! ﭼ３ ؤ ﻳﻮ ﺳﻮدا－ﺮ ؤ، درې ﻳ３ زاﻣﻦ وو، دوه زاﻣﻦ ﻳ３ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﺎﻳﻨ３ ＇ ﺨﻪ وو او ﻳﻮ زوى ﭼ３ ﻋﺒﺎس ﻧﻮﻣ５ﺪى د －ﺮاﻧ３ ﻣﺎﻳﻨ３ ＇ﺨﻪ ﻳ３ ؤ، د دې ﺳﻮدا－ﺮ ﺧﻮرا ډ４ﺮه دﻧﻴﺎ وه، و ﻫﻴ＆ ﺷﻲ ﺗﻪ ﻧﾢ ؤ اړ، دﻏﻪ د －ﺮاﻧ３ ﻣﺎﻳﻨ３ زوى ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎس ﻳ３ ﭘﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻛ＋３ ﭘﺮ ﻣﻼ ﭘﺮ ﺳﺒﻖ ﻛ＋５ﻨﺎوۀ، ﻧﻮر د دﻧﻴﺎ ﻛﺎر ﻳ３ ﻧﾢ ﭘﻪ ﻛﺎوۀ، ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻧﻮرو زاﻣﻨﻮ ﻳ３ ﺳﻮدا－ﺮي ﻛﻮﻟﻪ، ﺗﺠﺎرت ﻳ３ ﭘﻪ زد ه ﻛﺎوۀ، دا ﻫﻠﻚ ﻫﻢ ﺧﻮرا د ﺳﺒﻖ او د ﻋﻠﻢ ﺷﻮق درﻟﻮد، －ﺮده ورځ ﺑﻪ ﻳ３ ﺳﺒﻖ واﻳﾢ . . ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻛ＋３ ﻳﻮه د ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮر －ﻠﺒﺸﺮه ﻧﻮﻣﻴ８ي دا ﻫﻢ ﭘﺮ ﻣﻼ ﺳﺒﻖ واﻳﻲ، ＇ﾢ ﺳﺮ دي －ﺮ＄ﻮم دا ﻫﻠﻚ ﭼ３ ﻋﺒﺎس ﻧﻮﻣﻴ８ي او د ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮر －ﻠﺒﺸﺮه ﭘﻪ دﻏﻪ ﻛﻮﭼﻨﻴﻮاﻟﻲ ﺳﺮه ﻣﻴﻦ ﺷﻮل، ＇ﾢ ﺳﺮ دي －ﺮ＄ﻮم ﻋﻤﺮ دى ﺗ５ﺮﻳ ８ي ＇ﻮ دواړه ﻏ＀ ﺷﻮل، ﻣ／ﺮ ﭘﻪ ﺳﺒﻖ ﻛ＋３ －ﻠﺒﺸﺮه ﺗﺮ ﺗ５ﺮه وه، وﻟ３ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﺗﺮ دۀ د ﻣﺨﻪ ﻻ ﭘﺮ ﺳﺒﻖ ﻛ＋５ﻨﺴﺘﻠ３ وه، ﭘﻪ دې ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻛ＋３ ﺳﻮدا－ﺮ ﺧﺪاى وژﻟﻰ ؤ ﻣ７ ﺷﻮ، ﭘﺲ ﻟﻪ ＇ﻮ ﻋﻤﺮه ﭼ３ د ﭘﻼر ﭘﺎﺗﺎ ﻳ３ واﺧﺴﺘﻠﻪ ﺷﻮه، دﻏﻮ ﻧﻮرو ورو１ﻮ ﻳ３ ﺑﺪ ورﺳﺮه ﻛﻮل . ﺳﺒﻖ ﺗﻪ ﻳ３ ﻧﾢ ﭘﺮ４＋ﻮ، وﺋﻴﻞ راﺷﻪ، ز ﻣﻮﻧ８ ﻛﺎر ﻛﻮه، ﻋﺒﺎس ډ４ﺮ ﺗﻨ， ﺷﻮ ﻣﻮر ﻳ３ ورﺗﻪ وﺋﻴﻞ ﭼ３ زوﻳﻪ ! راﺷﻪ ﺧﭙﻞ و４ﺶ ＄ﻨ３ وﻛ７ه، وﻻړ ﺑﻪ ﺷﻮ ﻳﻮ ﺑﻞ ＄ﺎى ﺗﻪ، ﺗﾢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﭙﻠﻪ ﺳﻮدا－ﺮي ﻛﻮې اوس ﻧﻮ ﺑﺲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻟﻤﺎﻧ％ﻪ او اوداﺳﻪ ﭘﻮه ﺷﻮﻟ３ دﻏﻪ د ﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﺳﻮدا－ﺮي ﻛﻮه ...... (6 ). ). اوس ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دواړو ﺣﻮاﻟﻮ ＇ﺨﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪﻳ８ي ﭼ３ د ﻟﻮ ﻣ７ۍ ﺣﻮاﻟ３ ！ﻮﻟ３ ﺧﺒﺮې د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﻛﺘﺎب ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره ﻛ＋３ د ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮې ﻳﺎ د ﻣﻼ ﻋﺒﺎس او －ﻠﺒﺸﺮې ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻳﻮ ﻣﺦ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ، ﻟﻪ دې راوړل ﺷﻮې ﭘ５ﺮا－ﺮاف وروﺳﺘﻪ ﻧﻮرې ﻫﻢ ډ４ﺮې ﺧﺒﺮې ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ا請ﻠﻲ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻧﾢ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ８ي، او دا د ＊ﺎﻏﻠﻲ اﺑﻮ اﻟﺨﻴ ﺮ ＄ﻼﻧﺪ ﺗﺨﻠﻴﻖ دى ﭼ３ د ﻧﻜﻞ ﭘﻪ وړوﻣﺒﻲ ﺳﺮ ﻛ＋３ ﭘﺴ３ ﻟ／ﻮل ﺷﻮى دى . ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ﺣﺪه ﭼ３ د ﺿﺮورت ﺧﺒﺮه ده د ﻫﻐﻪ اﻧﺪازه ﻟﻮﺳ ﺘﻮﻧﻜﻲ ﺧﭙﻠﻪ ﻛﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ آﻳﺎ دﻏﻪ ﭘ５ ﺮا－ﺮاف ﭼ３ ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﭘﻮرې ﺗ７ل ﺷﻮى دى ﺿﺮورت ﻳ３ ؤ ﻛﻪ ﻳﺎ؟ او ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻳ３ ﺧﻮﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛ７ى دى او ﻛﻪ ﻳ３ ﻫﺴ３ ﻗﻴﺼﻪ ﻧﻮره ﻫﻢ ﺳﺮه او ږده ﻛ７ې ده؟ . دﻏﻪ ﺣﺎل د ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻜﻞ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ دى

   -  8   

ﭼ３ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻳ３ ﭘﻴﻞ ＇ﻨ／ﻪ ﻛ７ى دى او ＊ﺎﻏﻠﻲ روﻣﺎﻧﺸﺎه ﻳ３ ＇ﻨ／ﻪ ﭘﻴﻞ ﻛ７ى دى، د ＊ﺎﻏﻠﻲ روﻣﺎﻧﺸﺎه د ﻧﻜﻞ ﭘﻴﻞ داﺳ３ ﺷﻮى دى : : " ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ]. ]. ﻣﻴﻨﻪ ﭼ３ ﻛﻠﻪ د زړۀ ﭘﻪ ﻧﺎزﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﻛ＋３ ＄ﺎن ﺗﻪ د ﻫ ﺮ＇ﾢ ﻧﻪ ﺑ５ﻠﻪ ﺟﻮﻧ／７ه ﺟﻮړه ﻛ７ي، د ﻫﺮ ＇ﾢ ﻧﻪ ﺑ３ ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﻛ＋３ داﺳ３ اﺳﺘﻮ－ﻨﻪ ﻛﻮي ﭼ３ ﺑﺲ ﻳﻮ دﻏﻪ ＄ﺎى ﺧﭙﻞ ﭘﻮره د ﻣﻘﺼﺪ ﭘﻮړۍ －２ﻲ او د دﻧﻴﺎ د ﺟﻢ ﺟ／７ ﺳﻴﻠ９ ﻃﻮﻓﺎﻧﻮﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻴ＆ ﭘﺮواه ﻧﾢ ﻛﻮي، ﻫﻢ دﻏﻪ ﺟﻮﻧ／７ه ﻛ＋３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭘﺴ３ د وﻳﻨﻮ او＊ﻜﻮ ډﻳﻮې ﺑﻠﻮي، ﻫﻐﻪ ﺑ５ﻠﻪ ده ﭼ３ د زﻣﺎﻧ３ د ﺗ５ﺰ و او ﺗﻨﺪو ﺳﻴﻠﻮ ﭘﻪ ﺿﺪ ﻛ＋３ د ﺟﻮﻧ／７ې ！ﻮﻟﻪ دﻧﻴﺎ وراﻧﻪ او ﺗﺲ ﻧﺲ ﺷﻲ، داﺳ３ ډ４ﺮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ اوس ﻫﻢ د ﺳﺘﺮ－ﻮ د وړاﻧﺪې را＄ﻲ ﭼ３ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺑ３ وﺳﻪ او ﺑ３ اﺧﺘﻴﺎره د ﺑﻞ ﭘﻪ ﻏ８５ه ﻛ＋３ ﺳﺘﺮ－３ ﭘ＂３ ﻛ７ي او د ﻓﻨﺎ ﭘﻪ ﻟﻮى درﻳﺎب ﻛ＋３ د ﻫﻤ５ﺸﻪ دﭘﺎره ډوﺑﻪ ﺷﻲ، دا د ﭼﺎ د وس ﺧﺒﺮه ﻧﾢ وي، دې ﻛ＋３ د ﭼﺎ ﻻس ﻛﺎر ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛﻮﻟﻰ، ﻫﺮﻛﻠﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ﻣﻴﻦ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ زړۀ د ﺳﻮو ﺳﺮه －ﺮ＄ﻮي، ﺗﻞ ﭘﺮې ﺳﻮ＄ﻴ８ي او ﻫﻴ＆ ﻛﻠﻪ ﻳ３ ﻣﻴﻨﻪ ﻧﾢ ﻧﺼﻴﺐ ﻛﻴ８ي . ＇ﻮﻣﺮه ډول ﺑﻪ ﻳ３ ؤ ﭼ３ د ﻣﻴﻨ３ ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ د ﻣﻴﻦ د ﻣﻴﻨ３ ﻗﺪر ﻛﻮﻟﻰ او د ﻫﻐﾢ ﻣﻴﻨﻪ ﻳ３ ﻫﻐﾢ ﺗﻪ ﭘﻪ داﺳ３ ﻣﻴﻨﻪ ورﻛﻮﻟﻰ ﭼ３ ！ﻮل ﻋﻤﺮ ورﺗﻪ د ﻣﻴﻦ زړو ﻧﻮ دﻋﺎ ﺧﺘ３، دا ﻳﻮازې د ﻧﻦ ﺧﺒﺮه ﻧﾢ ده دا ﺳﻠﺴﻠﻪ د ﭘﺨﻮا ﻧﻪ داﺳ３ را رواﻧﻪ ده او وﺧﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛ＋３ ډ４ﺮ ＄ﻠﻤﻲ او ﭘ５ﻐﻠ３ ارﻣﺎﻧﻲ د ﺗﻮرو ﺧﺎورو ﻻﻧﺪې ﺷﻮي دي، ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻛ＋３ د ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨ９ ﻗﺼﻪ ﻫﻢ ده، واﻳﻲ ﭼ３ د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﭘﻪ ﺧﻮا و ﺷﺎ دوه ورو１ ﻪ اوﺳ５ﺪل، د ﻗﺎم ﻣﺸﺮي د دوى ﻛﻮر ﻛ＋３ وه، ﻣﺸﺮ ورور اﺧﺮ ﻣﺸﺮ ؤ، ﻧﻮ ﻗﺎم دى ﻣﺸﺮ －ﺮ＄ﻮﻟﻰ ؤ، ﻣﺸﺮ ﺗﻪ ﺧﺪاى اووۀ زاﻣﻦ ورﻛ７ي وو او ﻟﻮر ﻳ３ ﻧﾢ وه، ﻛﺸﺮ ورور ﻣﻴﺮات ؤ، ﻧﾢ ﻳ３ ﻟﻮر وه او ﻧﾢ ﻳ３ زوى، ﻣﺸﺮ ورور ﺑﻪ د ﻛﺸﺮ ورور ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ډ４ﺮ زﻫ５ﺮ４ﺪو، ﺧﻮ ＇ﾢ ﻳ３ ﻛ７ى واى، د ﻗﺪرت ﻛﺎروﻧﻪ وو، ﻫﻴ＆ وس ﻳ３ ﻧﾢ رﺳ５ﺪو، ﺧﺒﺮې اﺗﺮې ﻳ３ ﻛﻮﻟ３ ﭼ３ د ﻛﺸﺮ ورور د ﺧﻮﻟ３ ﻧﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ ﻏﻮﻧﺪې ﻳﻮ ﺳﻮړ اﺳﻮﻳﻠﻰ ﻻړو، ﻣﺸﺮ ورور ﺗﺮې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﻛ７ه ﭼ３ وروره وﻟ３؟ . ﻳﻮه ﺷ５ﺒﻪ ﻫﻐﾢ ﻏ８ ﻧﾢ ﻛﻮﻟﻮ ﺧﻮ اﺧﺮ د ﺧﻮﻟ３ ﻧﻪ ﻳ３ ووﺗﻞ ﭼ３ روره ! ﻫﺴ３ ﺳﻮچ ﻛﻮم ﭼ３ زﻣﺎ د ﻣﺮګ ﻧﻪ ﭘﺲ ﺑﻪ زۀ ﺑﺎﻟﻜﻞ ورك ﺷﻢ، ﻫﻴ）ﻮك د ﻧﻮم اﺧﺴﺘﻮ ﺑﻪ ﻣ ３ ﻧﾢ وي ﻛﻨﻪ، ＇ﾢ ﺑ ﻪ ＊ﾢ واى ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻣﺎ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻟﻮر راﻛ７ې واى، زوى ﺧﻮ ﻻ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺒﺮه ده، او ﻣﺎ دا ﺧﭙﻠﻪ وروري ﺗﺎ ﺳﺮه ﭘﺨﻪ ﻛ７ې واى، ورور ﻳ３ ﻟ８ د وروﺳﺘ９ ﺧﺒﺮې ﭘﻪ ﻣﻄﻠﺐ و ﻧﾢ رﺳ５ﺪو، او ﺗﭙﻮس ﻳ３ ﺗﺮې وﻛ７و ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ ﭘﻮﺧﻮاﻟﻰ وروره !. او ﻫﻐﻪ ورﺗﻪ ﭘﻪ ﺟﻮاب ﻛ＋３ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ : " دا ﻛﻨﻪ ! ﭼ３ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻮر ﺧﭙﻞ ورارۀ ﺗﻪ ورﻛ７ې واى ﺧﻮ ＇ﾢ وﻛ７م ﻫﻴ＆ ﻋﻼج ﻳ３ ﻧﾢ را＄ﻲ، ﻧﻮ ورور ﻳ３ ﭘﻮره ﭘﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻮه ﺷﻮ او دا ﻳ３ ﭘﻮخ ﻟﻮظ و ﻗﻮل وﻛ７و ﭼ３ ﻛﻪ اﷲ ﻳﻮ ﺗﻪ ﻟﻮر او ﺑﻞ ﺗﻪ ﻳ３ زوى ورﻛ７و ﻧﻮ ﻳﻞ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺑ３ ورﻛﻮو، د ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟٰﻰ ﻛﺎروﻧﻪ وو، ﻛﺸﺮ ﺗﻪ ﺧﺪاى زورى ورﻛ７و او ﻣﺸﺮ ﺗﻪ د －ﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻮر "(7 .) .) دﻏﻪ د ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ د ﻧﻜﻞ ﭘﻴﻞ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري داﺳ３ ﻛ７ى دى : : " دوه ورو１ﻪ وۀ، دﻏﻪ ﻣﺸﺮ ورور ﻳ３ د ﻗﻮم ﻣﺸﺮ ؤ او اووۀ زاﻣﻦ ﻳ３ درﻟﻮدۀ، د ﻣﺸﺮ زوى ﻧﻮم ﻳ３ زﺑﺮدﺳﺖ ؤ، ﻫﻐﻪ ﻛﺸﺮ ورور ﻳ３ ﻧﾢ زوى او ﻧﾢ ﻟﻮر درﻟﻮده، د دې ورو１ﻮ ﻣﺎﻳﻨ３ دواړې ﺑﺮاﻟﺒ３ ﺷﻮې، دﻏﻪ ﻣﺸﺮ و ﻛﺸﺮ

   -  9   

ورور ﺗﻪ و وﺋﻴﻞ ﭼ３ ﻛﻪ ﺳﺘﺎ ﻟﻮر وز４８４ﺪه او زﻣﺎ زوى ﻧﻮ ﺳﺘﺎ ﻟﻮر ﺑﻪ زﻣﺎ و زوى ﺗﻪ راﻛﻮې، او ﻛﻪ زﻣﺎ ﻛﺮه ﻟﻮر وﺷﻮه او ﺳﺘﺎ ﻛﺮه زوى ﭘﻴﺪا ﺷﻮ زۀ ﺳﺘﺎ زوى ﺗﻪ ﻟﻮر درﻛﻮم، ﻛﺸﺮ ووﺋﻴﻞ ＊ﾢ دى . ﻛﺎروﻧﻪ د ﺧﺪاى دي ﭼ３ ﻧﾢ ﻣﻴﺎﺷﺘ３ ﻧﾢ ﺳﺎﻋﺘﻪ ﺗ５ﺮ ﺷﻮ ﺧﺪاى و ﻛﺸﺮ ﺗﻪ زوى ورﻛ７ او د ﻣﺸﺮ ﻟﻮر وز４８４ﺪه "(8 ). ). د ﻏﻪ دواړه ﺣﻮاﻟ３ ﻛﻪ ﭘﻪ ﻏﻮر و－ﻮرو ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ وروﺳﺘ９ ﺟﻤﻠﻪ ﻛ＋３ د دواړو ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺧﺒﺮه ﻳﻮ ډول ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ＄ﻲ وروﺳﺘﻪ د ﻧﻜﻞ ﺧﺒﺮه ＄ﻜﻪ ﻧﾢ ﻛﻮو ﭼ３ وروﺳﺘﻪ د روﻣﺎﻧﺸﺎه ﻧﻜﻞ 請ﺤﻴﺢ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻟﻨ６ ډول وړاﻧﺪې ﺷﻮى دى او داﺳ３ ﻧﻤﻮﻧ３ ﭘﻪ ډ４ﺮو ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﭘﻴﺪا ﻛﻴ８ي، ﺧﻮ ﺗﺮ وروﺳﺘ９ ﺟﻤﻠ３ ﭼ３ " ﻛﺎروﻧﻪ د ﺧﺪاى ؤ " ﻟﻪ ﻣﺨﻪ د روﻣﺎﻧﺸﺎه دوه درې ﭘ５ ﺮا－ﺮاﻓﻮﻧﻪ د ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ﺳﺮه ﻫﻴ＆ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﾢ ﻟﺮي، دﻏﻪ ﻟﻮﻣ７ۍ ﺧﺒﺮې د روﻣﺎﻧﺸﺎه ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘﺮې اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮې دي، او د ﻧﻜﻞ ا請ﻞ ﺷﻜﻞ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ دى ﭼ３ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻛﻮم ډول ﭘﻴﻞ ﻛ７ى دى . دا ＄ﻜﻪ ا請ﻞ ﺷﻜﻞ ﻛ５ﺪاى ﺷﻲ ﭼ３ ＊ﺎﻏﻠﻰ ر وﻣﺎﻧﺸﺎه ﺧﭙﻠﻪ واﻳﻲ " واﻳﻲ ﭼ ３ د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﭘﻪ ﺧﻮا و ﺷﺎ دوه ورو１ﻪ اوﺳ５ﺪل " او دﻏﻪ ﻗﻴﺼﻪ ﭼ３ د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﻟﻪ ﺳﻴﻤ３ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي ﻧﻮ ا請ﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻳ３ ﻫﻢ د ﻛﻨﺪﻫﺎر اوﺳ５ﺪوﻧﻜﻰ ﺑﻴﺎﻧﻮﻟﻰ ﺷﻲ او د ﻛﻨﺪﻫﺎر اوﺳ５ﺪوﻧﻜﻰ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري دى، ﭼ３ ﻫﻢ د ﻛﻨﺪﻫﺎر اوﺳ５ﺪوﻧﻜﻰ ؤ او ﻫﻢ د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﻟﻪ اوﻟﺴﻲ ﻗﻴﺼﻮ ＇ﺨ ﻪ ﺧﺒﺮ ؤ . اوس ﻧﻮ د روﻣﺎﻧﺸﺎه دﻏﻪ ﭘﻴﺮا－ﺮاﻓﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮ８４دم ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ دي راوړل ﻳ３ ﭘﻪ ﻛﺎر ؤ ﻛﻪ ﻳﺎ؟ . . دﻏﺴ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ﻧﻮﻣ３ ﻛﺘﺎب ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻜﻞ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن دى ﭼ３ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﻳ３ ＊ﺎﻏﻠﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن داﺳ３ ﭘﻴﻞ ﻛ７ى دى : : " ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن －ﻠﻤﻜ９ . [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ] ] ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﻛ＋３ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻳﻮ داﺳ３ ＇ﻴﺰ دى ﭼ３ د ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻴﻦ ﻧﻮم ﻫﻤ５ﺶ دﭘﺎره ژوﻧﺪى او ﻣﺸﻬﻮر ﻛ７ي، زﻣﺎﻧ３ وﺷﻮې ﭼ３ ﻟﻴﻠٰﻰ ﻣﺠﻨﻮن، ﻓﺮﻫﺎد ﺷ５ﺮﻳﻨ９، ادم ﺧﺎن درﺧﺎﻧ９، ﺳﻮﻫﻨﻲ ﻣﻬﻨﻮال، ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن －ﻠﻤﻜ９ او ﻫﻴﺮ راﻧﺠﻬﺎ ﻣ７ۀ دي . د ﻗﺒﺮوﻧﻮ ﭘﺘﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﻧﾢ ﻟ／ﻲ، وﻟ３ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ３ ژوﻧﺪي دي، ﭘﻪ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﭘ ５ﺶ ﻛﻴ８ي، ﻏﺰل ﻛ＋３ ﺳﺘﺎﻳﻠﻲ ﻛﻴ８ي او د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼ３ د داﺳ３ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻌﺸﻮﻗﻮ ﻧﻮم ﭘﻪ ﻋﺰت ﺳﺮه واﺧﺴﺘﻰ ﺷﻲ . دا ﺧﻠﻖ ﭘﻪ ژوﻧﺪوﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻟ５ﻮﻧﻲ ﺑﻠﻞ، ﺳﭙﻚ ﻳ３ ورﺗﻪ ﻛﺘﻞ ﺧﻮ ﭘﺲ ﻟﻪ ﻣﺮ－ﻪ د دوى ﻫﻐﻪ ﺗﻜﻠﻴﻔﻮﻧﻮ، ﻣﺼﻴﺒﺘﻮﻧﻮ او ﺳﺨﺘﻮ دﻧﻴﺎ ﭘﻪ دې ﻣﺠ ﺒﻮره ﻛ７ه ﭼ３ د دې ﭘﺎﻛﻮ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻮ ﻳﺎد ﺗﺎزه وﺳﺎﺗﻲ، ر＊ﺘﻴﺎ دا دﻧﻴﺎ ﻣﺮده ﭘﺮﺳﺖ ده . . د ﻛﻮ！３ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻛ＋３ ﻓ５ﺮوز او ﻧﻮروز دوه ورو１ﻪ وو، د ا請ﻞ ﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ وو او ﺳﻮدا－ﺮي ﺑﻪ ﻳ３ ﻛﻮﻟﻪ، د ﻓ５ﺮوز ﻟﻮ３１ وې د ﻳﻮې ﻧﻮم ﺑﺒ９ او د ﺑﻞ －ﻞ ﻣﻜ９ وه، ﭘﻪ ﺑﺒ９ ﺑﺎﻧﺪې د ﻛﻠﻲ ﻣﻠﻚ ﭼ３ ﻧﻮم ﻳ３ ﺳﻬ ５ﻠﻰ ؤ ﻣﻴﻦ ؤ او دا ﻫﻐﾢ ﺗﻪ ﻛﻮزده ﺷﻮې وه . ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن د －ﻞ ﻣﻜ９ د ﺗﺮۀ ﻧﻮروز زوى ؤ او ﭘﻪ وړوﻛﻮاﻟﻲ ﻛ＋３ －ﻞ ﻣﻜ９ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﻮم ﺷﻮې وه، ＇ﾢ وﺧﺖ ﭼ３ －ﻞ ﻣﻜ９ د دﻳﺎرﻟﺲ ＇ﻮارﻟﺲ ﻛﺎﻟﻮ ﺷﻮه ﻧﻮ د ＊ﺎﻳﺴﺖ ﻳ３ ډ４ﺮ ﺷﻬﺮت وﺷﻮ . .

   -  3   

ﺳﻬ５ﻠﻰ د －ﻞ ﻣﻜ９ د ﺧﻮر ﭼﻨﻐﻮل ﻳﻮ ډ４ﺮ ﺣﺮاﻣﻲ ﺳ７ى ؤ، ﻫﻐﾢ ﭼ３ －ﻞ ﻣﻜ９ وﻟ５ﺪه ﻧﻮ ﻧﻴﺖ ﻳ３ دې ﺗﻪ ﺧﺮاب ﺷﻮ او ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن ﻳ３ دوﻣﺮه ﺗﻨ， ﻛ７و ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻧﺎﭼﺎره ﺷﻮ او وﻃﻦ ﻳ３ ﭘﺮ４＋ﻮ او ﺑﻞ ＄ﺎى ﺗﻪ ﻻړ "(9 ). ). دﻏﻪ د ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﭘﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن او －ﻞ ﻣﻜ９ ﻧﻜﻞ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري داﺳ３ ﻟﻴﻜﻠﻰ دى : : " ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او و ﻟﻲ ﺟﺎن [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ] ] ﺗﻪ وا＊ﾢ ! ! ﭘﻪ ﭘﺨﻮا وﺧﺘﻮ ﻛ＋３ ﻳﻮ ﺑﺎﭼﺎ ؤ د دې ﺑﺎﭼﺎ ﻧﻮم ﺳﻬ５ﻠﻰ ؤ، ＇ﻠﻮ４＋ﺖ ﻣﺎﻳﻨ３ ﻳ３ درﻟﻮدې، د دﻏﻪ ﺑﺎﭼﺎ ﭘﻪ وﺧﺘﻮ ﻛ＋３ دوه ورو１ﻪ وو ﭼ３ د ﻳﻮۀ ﻧﻮم ﻓ５ﺮوز ؤ د ﺑﻞ ﻧﻮم ﻧﻮروز ؤ، د دې ﻓ５ﺮوز اووۀ ﻟﻮ３１ او د ﻧﻮروز اووۀ زاﻣﻦ وو، دوى دواړو ﺳﻮدا－ﺮي ﻛﻮﻟﻪ، ﺧﻮرا ﻣﺎړۀ او دوﻟﺘﻤﻦ وو، ﺧﻮرا ډ４ﺮه دﻧﻴﺎ ﻳ３ درﻟﻮده، ﻳﻮ وﺧﺖ ﻓ５ﺮوز او ﻧﻮرو دواړه ﭘﻪ ﺳﻮدا－ﺮي وﻻړل، دوى ﭼ３ ﺗﻠﻞ د دواړو ﻣﺎﻳﻨ３ ﺣﻤﻞ دارې وې، دوى ﭘﺮ ﻻرې ﺳﺮه ووﺋﻴﻞ ﭼ３ ﻫﺮ ﻳﻮۀ ﺗﻪ ﭼ３ ﺧﺪاى زوى ورﻛ７ي او ﻫﻐﾢ ﺑﻞ ﺗﻪ ﻳ３ ﻟﻮر ورﻛ７ه دﻏﻪ ﻟﻮر ﺑﻪ ﻳ３ د دې ﺑﻞ د زوى وي "( 10 ). ). د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺧﺒﺮو ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ＋３ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ ﭼ３ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن او －ﻞ ﻣﻜ９ ﺧﺎﻧﺪان ا請ﻼً ﭘﻪ ﻛﻮ！ﻪ ﻛ＋３ ﻧﾢ ﺑﻠﻜ３ د ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﻣﺸﻬﻮر ＊ﺎر ﻫﺮﻧﺎﺋﻲ ﻛ＋３ ﺗ５ﺮ ﺷﻮى دى، او دﻏﻪ د ﻫﺮﻧﺎﺋﻲ ﺧﺒﺮه ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻫﻢ ﻛ７ې ده او د ﻫﺮﻧﺎﺋﻲ ﺧﻠﻖ اوس ﻫﻢ ﻣﻨﻲ ﭼ３ د وﻟﻲ ﺟﺎن او ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن ﻗﺒﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﺮﻧﺎﺋﻲ ﻛ＋３ ﺷﺘﻪ اوس ﻫﻢ ﺧﻠﻖ ورﺗﻪ د دﻋﺎ دﭘﺎره را＄ﻲ، او دو４ ﻤﻪ ﺧﺒﺮه دا ﭼ３ دﻏﻪ ﻧﻜﻞ ﭘﻪ ا請ﻞ ﻛ＋３ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن او －ﻞ ﻣﻜ９ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﾢ ﺑﻠﻜ３ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮر دى، او وﻟﻲ ﺟﺎن ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻫﻐﻪ زورور ﻛﺮدار دى ﭼ３ ！ﻮل ﻧﻜﻞ ورﺑﺎﻧﺪې را－ﺮ＄ﻲ او د ﻧﻜﻞ ！ﻮل ﺧﻮﻧﺪ ﻫﻢ دﻏﻪ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن ﭘﻪ ﺑ３ ﻏﺮﺿﻪ ﻣﻠ／ﺮﺗﻴﺎ ﻛ＋３ ﺧﻮﻧﺪي دى، او د وﻟﻲ ﺟﺎن ﭘﻪ روزﻣﺮه ژوﻧﺪ ﻛ＋３ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ رواﻳﺎﺗﻮ او اﻗﺪارو ډ４ﺮې ﻧﻤﻮﻧ３ ﻣﻮﺟﻮدې دي، ﻏﺎﻟﺐ －ﻤﺎن دا دى ﭼ３ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ا請ﻼً د اﺧﻼص د ﻣﻠ／ﺮﺗﻴﺎ درس ﻣﻮﺟﻮد دى، د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او －ﻞ ﻣﻜ９ د ﻣﻴﻨ３ داﺳﺘﺎن ﺛﺎﻧﻮي ﺣ５ﺜﻴﺖ ﻟﺮي او ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻫﻢ دﻏﻪ ﻧﻜﻞ د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎ ن ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﻛ７ى دى . ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ﺧﺒﺮو ﭘﺮﺗﻪ د ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن د ﻟﻮﻣ７ي ﭘ５ ﺮا－ﺮاف د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ﺳﺮه ﻫﻴ＆ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ او ﻫﺴ３ ﻳ３ د ﻧﻜﻞ د ﺗﻤﻬﻴﺪ دﭘﺎره ＇ﻮ ﺟﻤﻠ３ ﻧﻮرې اﺿﺎﻓﻲ ﻛ７ې دي . . د ﻣﻮﺳٰﻰ ﺟﺎن او وﻟﻲ ﺟﺎن ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ﭘﺮﺗﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻜﻞ د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ دى، دﻏﻪ ﻧﻜﻞ ﻛﻪ ＇ﾢ ﻫﻢ د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻧﻮرو ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻏﻮﻧﺪې ﭘﻪ ﻛ＋３ اﺿﺎﻓ３ ﻧﾢ دي ﺷﻮې ﺧﻮ د ﻧﻜﻞ ＄ﻴﻨ３ ＄ﺎﻳﻮﻧﻪ د ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪارې ﻟﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي، ﺧﺼﻮ請ﺎً د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ ﻟﻮﻣ７ى دﻳﺪ ﭼ３ ﺳﺮه ﻛﻴ８ي او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻳ３ زړوﻧﻪ د ﻣﻴﻨ３ ﭘﻪ رﻧ＃ اﺧﺘﻪ ﻛﻴ８ي دﻏﻪ ﻟﻮﻣ７ى دﻳﺪ ﻳ３ ＊ﺎﻏﻠﻲ ﻟﻴﻜ ﻮال ﻣﺎﺳ＂ﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﻤﺮ داﺳ３ ﺑﻴﺎن ﻛ７ى دى : : " ﻳﻮه ورځ درﺧﺎﻧ９ د ﺑﺎﺗﻮر آﻫﻨ／ﺮ دوﻛﺎن ﺗﻪ د ﭼﺮﺧﻲ ﺳﺎزوﻟﻮ دﭘﺎره راﻏﻠ３ وه، ادم ﺧﺎن ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ اٰس د ﻧﻌﻠﻮﻧﻪ وﻫﻠﻮ ﻟﻪ ورﻏﻠﻰ ؤ، دا وړوﻣﺒﻨ９ ﻣﻮﻗﻊ وه ﭼ３ د دواړو ﺳﺘﺮ－３ وﻟ／５ﺪې او ﻣﻴﻨﻪ ﻳ３ ﭘﻴﺪا ﺷﻮه، دا ﺧﺎﻣﻮﺷﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮ ﻳﻮ وﺧﺘﻪ ﭘﻮرې رواﻧﻪ وه، ﺧﻮ اﺧﺮ دﻏﻪ ﻣﻴﻨﻪ د درﺧﺎﻧ９ د ﺗﺮ ور ﻟﻮر د ﺑﺴ９ ﭘﻪ وادۀ ﻛ３＋

   -  3   

زﻳﺎﺗﻪ ﺷﻮه، د ﺑﺴ９ ﭘﻪ وادۀ ﻛ＋３ درﺧﺎﻧ９ ﻫﻢ راﻏﻠ３ وه، د ﺧﭙﻞ ﺗﺮور ﭘﻪ ﻛﻮر درﺧﺎﻧ９ ﺧﭙﻞ ＊ﺎﻳﺴﺖ ﭘ５ﻐﻠﺘﻮب او ﺣﻴﺎ داﺳ３ ﭘﻪ ﺳﺘﺮ ﻛ７ې وه، ﭼ３ د ﻛﻠﻲ ﺟﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﻣﺦ ﻧﾢ ﻟﻮ＇ﻮﻟﻮ . ادم ﺧﺎن ﻫﻢ ﭘﻪ وادۀ ﻛ＋３ ﺑﻠﻠﻰ ﺷﻮى ؤ، واﻳ ﻲ ﭼ３ ادم ﺧﺎن د ＊ﻜﺎر او د رﺑﺎب ډ４ﺮ ﺷﻮﻗﻴﻦ ؤ، داﺳ３ رﺑﺎب ﺑﻪ ﻳ３ واﻫﾢ ﭼ３ ﻧﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﻜﻪ د ﻣ７و ﻏ８ ﻧﾢ ﺧﻮت، ＇ﾢ وﺧﺖ ﭼ３ د ﭘﻴﺮ 請ﺎﻟﺢ ﭘﻴﺮ ﭘﻪ وﻳﻨﺎ ادم ﺧﺎن ﭘﻪ رﺑﺎب －ﻮﺗ３ ﭘﻮرې ﻛ７ې ﻧﻮ درﺧﺎﻧ９ دې ﻟﻤﺒﻮ ﺗﻪ ！ﻴﻨ／ﻪ ﻧﾢ ﺷﻮه ﺧﭙﻞ ﭘ５ﻐﻠﺘﻮب، ＊ﺎﻳﺴﺖ، ﺳﺘﺮ او ﺣﻴﺎ ﻫﺮ＇ﾢ ﻳ３ وﻏﻮرزول او ﭘﻪ ﻟﻮ څ ﻣﺦ د ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻨﺪارې ﺗﻪ ودر４ﺪه د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ ﺑﻴﺎ د ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻛﺎﺗﾢ وﺷﻮ ....( 11 ). ). د ﻣﺎﺳ＂ﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﻤﺮ ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ８ي ﭼ３ د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ د ﺟﺪاﺋﻲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛ＋３ دوه ﻣﻼﻗﺎﺗﻮﻧﻪ ﺷﻮي وو، ﻟﻮﻣ７ى ﻣﻼﻗﺎت ﻟﻜﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﺣﻮاﻟﻪ ﻛ＋３ ﺗ５ﺮ ﺷﻮ، د آﻫﻨ／ﺮ ﭘﻪ دوﻛﺎن ﺷﻮى ؤ دو４ﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻳ３ د ﺑﺴ９ ﻧﻮﻣ ３ ﭘ５ﻐﻠ３ ﭘﻪ وادۀ ﻛ＋３ د ادم ﺧﺎن د رﺑﺎب وﻫﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛ＋３ ﺷﻮى ؤ . ﻫﻢ دﻏﺴ３ د دو４ﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﺧﺒﺮه ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻫﻢ ﻛﻮي ﭼ３ دو４ﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻳ３ د ﺑﺴ９ ﭘﻪ وادۀ ﻛ＋３ ﺷﻮى ؤ، ﺧﻮ ﻟﻮﻣ７ى ﻣﻼﻗﺎت ﭼ３ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﻤﺮ واﻳﻲ د آﻫﻨ／ﺮ ﭘﻪ دوﻛﺎن ﺷﻮى ؤ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري داﺳ３ واﻳ :ﻲ :ﻲ " ﻳﻮه ورځ ادم ﺧﺎن ﭘﻪ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ ﺑﻨﺪ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮ، ﻫﺮ＇ﾢ ﭘﺮ ﻣﻼﻳﺎﻧﻮ و－ﺮ＄５ﺪى ﭼﺎ دﻏﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﾢ ﺷﻮاى ور＊ﻮوﻟﻰ، وروﺳﺘﻪ ﭼﺎ ورﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ د ﺗﺎوز ﺧﺎن ﻣﻼ ﺧﻮرا ﻟﻮى ﻋﺎﻟﻢ دى، ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﻛ＋３ ﺳﺎرى ﻧﾢ ﻟﺮي، ﺗﺎ ﺗﻪ دﻏﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑ３ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﻞ ﻳﻮ ﻧﾢ ﺷﻲ در＊ﻮوﻟﻰ ...... ﻣﻼ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ＄ﻨ３ وﻛ７ه ﭼ３ ＄ﻮاﻧﻪ ! ＇ﻨ／ﻪ راﻏﻠﻰ ﻳ３، ادم ﺧﺎن ورﺗﻪ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ د ﻛﺘﺎ ب ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛ＋３ ﺑﻨﺪ ﻳﻢ، ﻛﻪ دې دﻏﻪ را و＊ﻮوﻟﻪ، ﻣﻼ وﺋﻴﻞ ＊ﾢ دى ﭼ３ ﻟﻤﻮﻧ＃ وﻛ７م ﻧﻮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﺮه و－ﻮرو، ﻳﻮ －７ى وروﺳﺘﻪ درﺧﺎﻧ９ ﭼ３ اوس ﺑ５ﺨﻲ ﭘ５ﻐﻠﺘﻮب ﺗﻪ رﺳ５ﺪﻟ３ ده، ﻛﺘﺎب ﻳ３ ﭘﻪ ＇ﻨ， ﻛ＋３ دى راﻏﻠﻪ، ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻳ３ ！ﻮل اوس ﻧﻮ ﺗ ﻤﺎم ﻛ７ي دي، ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻛﺘﺎﺑﻮ او ﻋﻠﻤﻮ ﭘﻮه ﺷﻮې ده، ﻛ＋５ﻨﺴﺘﻠﻪ ﭼ３ داﺳ３ ﻳ３ وﻛﺘﻞ ﻳﻮ ＄ﻮان ﻳ３ وﻟﻴﺪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻓﻜﺮ ﻛ＋３ ډوب وﻻړ دى، ﻣﻼ اوداﺳﻪ ﺗﻪ وﻻړ، د ادم ﺧﺎن ﭼ３ ﭘﺮ درﺧﺎﻧ９ ﺳﺘﺮ－３ وﻟ／５ﺪې دى ﻫﻢ د دې ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻛ＋３ ډوب وﻻړ، دواړو ﻳﻮ د ﺑﻠﻪ زړوﻧﻪ ﺳﺮه ﺑﺎﻳﻠﻮل ...... ( 12 ). ). د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻧﻜﻞ ﻧﻮرې ！ﻮﻟ３ ﺧﺒﺮې ﺳﺮه ﻧﮋدې دي ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ړوﻣﺒﻰ ﺣ５ﺜﻴﺖ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻧﻜﻞ ﻟﺮي، ＄ﻜﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﭼﺮې ﻫﻢ ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻣﺸﻜﻮﻛ３ ﻛﻠﻤ３ ﻧﾢ دي راوړې او اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﻤﺮ ﺧﭙﻠﻪ د ﻧﻜﻞ ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛ＋３ واﻳﻲ ﭼ３ : " ﻟﻪ دې وﺟ３ د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ د ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺘﻮ－ﻨ３ ﭘﺘﻪ ﻟ８ه －ﺮاﻧﻪ ده، او زﻳﺎت ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻏﻮ اړي . . د ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ９ ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ﭘﺮﺗﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ اﻫﻢ ﻧﻜﻞ د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠ３ دى ﭼ３ د ﺑﻠﻮ＇ﻲ ژﺑ３ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﻟﻴﻜﻮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر د ﻳﻮۀ ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ ﻣﻴﻨ＃ ﻛ＋３ راوړى دى، دا ﻫﻐﻪ ﻧﻜﻞ دى ﭼ３ د ﻧﻮرو ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ د ﻧﻜﻞ ﻳﻮه وړوﻛ３ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ا請ﻠﻲ ﻧﻜﻞ ﺳﺮه ﻧﮋدې ده، ﻧﻮر د ﻣﻠ ﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ！ﻮل ﻧﻜﻞ ﻣﺴﺦ ﺷﻮى ﻏﻮﻧﺪې ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ８ي، د ﻧﻜﻞ ﭘﻪ ﻛﺮداروﻧﻮ ﻛ＋３ ﻓﺮق دى، د ＄ﻴﻨ３ ﻛﺮداروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻏﻠﻂ دي او د ﻧﻜﻞ ﭼ３ ﻛﻮم ﺧﻮﻧﺪ دى ﻫﻐﻪ ﻳ３ داﺳ３ ﺳﺮه －６ وډ ﻛ７ى دى ﭼ３ ﻧﻜﻞ ﭘﻪ ډ４ﺮ ﺑ３ ﺧﻮﻧﺪه اﻧﺪاز ﭘﺎى ﺗﻪ

   -  3   

رﺳﻴ８ي، ﭘﻴﻞ ﻳ３ ﻫﻢ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻟﻪ ﻧﻜﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي او د ﻋﺒﺪاﻟﺮ ﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﻟﻪ دې ﻧﻜﻞ ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛ＋３ ﻧﻮر ﻫﻢ ډ４ﺮ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺧﭙﺎرۀ ﺷﻮي دي ﭼ３ ＄ﻴﻨ３ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮه اړه ﻟﺮي او ＄ﻨ３ ﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ دود دﺳﺘﻮر او ﭘ＋ﺘﻨﻲ رواﻳﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي، او ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻮﺿﻮع د ﺑﺨﺘﻨﺎﻣ３ د ﻗﻴﺼ３ ﺗﺮ ﻋﻨﻮان ﻻﻧﺪې زﻣﺎ ﻳﻮه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﻫﻢ ﭼﺎپ ﺷﻮې ده، ﻫﻠﺘﻪ ﻫﻢ اﻧﺪازه ﻛﻴ ８ي ﺧﻮ دﻟﺘﻪ د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠ３ د ﻧﻜﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ او ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻴﻪ ﺧﺒﺮې وړاﻧﺪې ﻛﻮم . ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﻟﻴﻜﻲ : : " ﺟﻼت ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ] ] د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ روﻣﺎﻧﻲ ﻧﻘﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﺑﻴﺎن د ＊ﻜﻼ ﺑﻬﺘﺮﻳﻨ３ ﻧﻤﻮﻧ３ دي، د دﻏﻮ ﻧﻘﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌ３ ﺳﺮه ﺳﻢ زﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ﻛ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﻣ７５اﻧﻲ ﻣﺮوت او اﺧﻼص و ﻏﻴﺮت ﻋﻜﺲ و－ﺮ＄ﻲ، ﻣﻴﻤﻮﻧ９، ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن －ﻞ ﻣﻜ９ او ادم ﺧﺎن درﺧﺎﻧ９ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻼت ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﻫﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻪ ﻣﺸﻬﻮره روﻣﺎﻧﻲ ﻟﻮك ﻧﻘﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ دى، دا د زړې زﻣﺎﻧ３ ﻧﻘﻞ دى ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ د اﻓﺎدﻳﺖ ﻟﻪ ﻟﺤﺎﻇﻪ ﻧﻦ ﻫﻢ ﻣﻘﺒﻮل دى . . ﻧﺎﻣﺴﻠﻢ ﻧﻮﻣ３ ﻳﻮ ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎﭼﺎ ؤ ﻳﻮه ﺣﻮر ﺟﻤﺎﻟﻪ او ډ４ﺮه ＊ﻜﻠ３ ﻟﻮر ﻳ３ درﻟﻮده ﭼ３ ﻧﻮم ﻳ３ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ؤ، د دې ﺑﺎﭼﺎ ＇ﻮ ＊％３ وې ﻟ５ﻜﻦ ﺧﺪاى ﻳﻮ ﻫﻢ زوى ﻧﾢ ؤ ورﻛ７ى، ﻟﻪ دې وﺟ３ ﻳ３ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮ１ﻮ ＇ﺨﻪ ﻛﺮﻛﻪ ﻛ５ﺪﻟﻪ، ﻫﻐﾢ ﭼ３ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﻠﻬﻪ د ﻟﻮر د ز４８４ﺪو ﺧﺒﺮ واور４ﺪ ﻧﻮ ﺑﻪ دو ﻣﺮه وﺧﺸﻤ５ﺪى ﭼ３ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻳ３ وﻧﻴﻮه او ﻣ７ه ﺑﻪ ﻳ３ ﻛ７ه، ﺧﻮ ＇ﾢ وﺧﺖ ﭼ３ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﭘ ﻴﺪا ﺷﻮه ﻧﻮ ﻫﻐﻪ دوﻣﺮه ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ وه ﭼ３ د ډ４ﺮ ＊ﺎﻳﺴﺖ ﻟﻪ وﺟ３ د ﺑﺎﭼﺎ ！ﻮﻟﻮ ＊％ﻮ ﭘﻪ ﻳﻮه 請ﻼح ﻳﻮې ﺧﻔﻴ３ ﺗﻬﻪ ﺧﺎﻧ３ ﺗﻪ وﻟ８５ﻟﻪ او ﭘﻪ ﭘ＂ﻪ ﺑﻪ ﻳ３ د دې روزﻧﻪ ﻛﻮﻟﻪ. ﻋﻤﺮ ﺗ５ﺮ４ﺪى ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ＄ﻮاﻧﻪ ﺷﻮه ..... ﺑﺎﭼﺎ د دې ﭘﻪ ﻟﻴﺪو ﺣﻖ ﺣﻴﺮان ودر４ﺪى ..... او ﭘﻪ ﻣﺤﻞ ﻛ＋３ ﻳ３ ﻳﻮه داﺳ３ ﻛ７ﻛﻴﭽﻨﻪ ﻻر ﺟﻮړه ﻛ７ه ﭼ３ ﺳ７ى ﺑﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ورﻛ５ﺪو، او ﻫﻠﺘﻪ ﻳ３ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﭘُﺮ اﺳﺮاره ﻣﺎ９１ ﻛ＋３ ﭘ＂ﻪ ﻛ７ه .... او اﻋﻼن ﻳ３ ﺟﺎري ﻛ７ ﭼ３ ＇ﻮك ﭼ３ د ﻣﺤﺒﻮﺑ３ ﺷﻮق ﻟﺮي ﻧﻐﺎره دي وﻏ８وي او ﭘﻪ ﻛ７ﻛ５ﭽﻨﻮ د ې ور－６ ﺷﻲ، ﻫﻠﺘﻪ د ې ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﭘﻴﺪا ﻛ７ي، ﻫﺮ ﭼﺎ ﭼ３ ﺷﻬﺰاد－９ ﭘﻴﺪا ﻛ７ه، ﺷﻬﺰاد－９ ﺑﻪ د ﻫﻐﾢ وي ﺧﻮ ﻛﻪ ﻧﺎﻛﺎ ﻣﻪ ﺷﻮ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻳ３ ﺳﺮ وﻫﻞ ﻛﻴ８ي . [ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳﻮ ﻓﻘﻴﺮ د ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮر ﻟﻴﺪﻟ３ وه او ﺑﺎﭼﺎ ﭘﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﻮ د ﻣ７ﻳﻨ３ ﺣﻜﻢ ﻳ３ وﻛ７، ﻓﻘﻴﺮ وﺗ＋ﺘﺪى ﺑﻞ ﻣﻠﻚ ﺗﻪ وﻻړ ] ﭘﻪ دې ﻣﻠﻚ ﻛ＋３ ﻳ３ د ﻣﺤﺒﻮﺑ３ د ﺑ３ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ＊ﺎﻳﺴﺖ داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻪ ﺗ５ﺮ ﻛ７ل، د دې ﻣﻠﻚ د ﺑﺎﭼﺎ ﻧﻮم ﺧﻮﻧﻜﺎر ؤ، د ﺧﻮﻧﻜﺎر ﺑﺎﭼﺎ اووۀ ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ زاﻣﻦ ؤ د ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮى زوى ﭼ３ د ﻣﺤﺒﻮﺑ３ دا داﺳﺘﺎن واور４ﺪو ﻧﻮ ﺑ３ ﻟﻴﺪو ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻴﻦ ﺷﻮ، او د ﺑﺨﺖ او ﻃﺎﻟﻊ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد د ﻣﺤﺒﻮﺑ３ ＊ﺎر ﺗﻪ را ورﺳ５ﺪ .... ﻧﻐﺎره ﻳ３ وﻏ８وﻟﻪ ﻟﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣ９ ﭘﺲ ووژل ﺷﻮ ... اﺧﻴﺮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻛﺸﺮ ورور د ﻣﻼ ﻓﻘﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻪ ﻣﺪد او د ﺷﺎﻫﻲ زر－ﺮ ﻣﻬﻤﻨﺪي ﭘﻪ ＊ﻮوﻟﻮ ﻻرو ﭘ＀ ﭘﻪ ﭘ＂ﻪ ＄ﺎن د ﻣﺤﺒﻮﺑ３ ﺗﺮ ＄ﺎﻳﻪ ورﺳﻮى، ﻫﻠﺘﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺟﻼت ﺧﺎن ﺗﻪ وواﻳﻲ ﭼ３ ﺳﻬﺎر ﻧﻐﺎره وﻏ８وي او ﭘﻪ ﻛ７ﻛ５ﭽﻨﻮ د ې را －６ ﺷﻲ او ﭘﻪ وړوﻣﺒﻨﻲ ﭘ５ﭻ ﺑﻪ دا ورﺗﻪ وﻻړه وي، ﭘﻪ دا ﺳﺒﺎ ﺟﻼت ﺧﺎن ﻧﻐﺎره وﻏ８وﻟﻪ او ﭘﻪ ﭘ５ﭽﻮﻧﻮ ور－６ ﺷﻮ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ورﺗﻪ وﻻړه وه او دا ﺷﺎن دواړه ﻣﻴﻨﺎن ﺳﺮه ﻳﻮ ＄ﺎى ﺷﻮۀ "(13 ).

   -  33   

د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر دﻏﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮى ﻧﻜﻞ ر＊ﺘﻴﺎ ﻫﻢ د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠ３ د ﻧﻜﻞ ﺧﻼ請ﻪ ﺑﻴﺎﻧﻮي ﻣ／ﺮ ﻟﻮﻣ７ۍ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره ﻛ＋３ دﻏﻪ ﻧﻜﻞ د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﭘﺮ ＄ﺎى د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠ３ ﭘﻪ ﻧﺎﻣ ﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى دى، دوﻳﻤﻪ دا ﭼ３ ﻏﻮر 請ﺎﺣﺐ د ﻧﻜﻞ ﻛﺮداروﻧ ﻪ ﺳﺮه －６ وډ ﻛ７ي دي، ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره ﻛ＋３ ﭼ３ د ﻛﻮم ﺑﺎﭼﺎ ﻟﻮ１ﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻴ８ي د ﻫﻐﾢ ﻧﻮم ﺧﻮﻧﻜﺎر دى، او ﭼ３ زاﻣﻦ ﻳ３ ﭘﻴﺪا ﻛﻴ８ي د ﻫﻐﾢ ﻧﻮم ﻣﺴﻠﻢ دى، ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﺣﻮاﻟﻪ ﻛ＋３ ددﻏﻮ ﻛﺮداروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د دې ﻋﻜﺲ دي او ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺳﺮه ﻻ د ﻧﺎﻣﺴﻠﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﻫﻢ ﺷﻮې ده، او وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره ﻛ＋ ３ د ﺷﻤﺎﻳﻠ３ د －＂ﻠﻮ دﭘﺎره ﺷﭙ８ ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮي دي ﭼ３ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﻳﻮ ﺷﺮط ＄ﻴﻨ３ را اﺧﺴﺘﻰ دى او ﻫﻐﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻟ８ ﺑﺪ ﺷﻜﻞ ﻛ＋３ ذﻛﺮ ﻛ７ى دى . ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﻧﻮرې ﻫﻢ ډ４ﺮې ﻧﻜﺘ３ ﺷﺘﻪ ﭼ３ دﻟﺘﻪ د ！ﻮﻟﻮ ذﻛﺮ ﻛﻮل ﻣﻀﻤﻮن اوږدوي، ورﺳﺮه دا ﻫﻢ ﺷﻮي دي ﭼ ３ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر د ﻧﻜﻞ ﻟﻮﻣ７ى ﭘ５ ﺮا－ﺮا ف ﻟﻪ ＄ﺎﻧﻪ ﭘﻪ －６ ﻛ７ى دى ﭼ３ ﭘﻪ ا請ﻠﻲ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﺷﺘﻮن ﻧﾢ ﻟﺮي . دﻟﺘﻪ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻧﻜﻞ ﭘﻴﻞ درﺳﺮه ﺷﺮﻳﻜﻮم او ﻫﻐﻪ ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ ﭼ３ ﺧﻮﻧﻜﺎر ﺑﺎﭼﺎ د ﺷﻤﺎﻳﻠ３ د －＂ﻠﻮ دﭘﺎره ﻟ／ﻮﻟﻲ دي و－ﻮرئ : : " ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠﻪ [ د ﻧﻜﻞ ﻧﻮم دى ] ] ﺗﻪ وا ＊ﾢ ! ! ﭼ３ ؤ ﻳﻮ ډ４ﺮ ﻏﺮﻳﺐ ﺳ７ى ؤ دوه زاﻣﻦ ﻳ３ وو، ﻳﻮه ﻳ３ ﻣﺎﻳﻨﻪ وه، د ﻣﺸﺮ زوى ﻧﻮم ﻳ３ ﺧﻮﻧﻜﺎر ؤ او د ﻛﺸﺮ زوى ﻧﻮم ﻳ３ ﻣﺴﻠﻢ ؤ . ﻧﻮ دى دى او دوه زاﻣﻦ ﻳ３ دي، د ور＄３ وﻻړ ﺷﻲ و ﭼﻮﻏﻜﻮ ﺗﻪ داﻣﻮﻧﻪ ږدي، ﻣﺮﻏﺎن ﻧﻴﺴﻲ ＊ﺎر ﺗﻪ ﻳ３ راوړي، ﺧﺮ＇ﻮي ﻳ３، ﺧﭙﻞ ﻛﻔﺎف او －ﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﺑﺮاﺑﺮوي، او ﺧﭙﻠﻪ ﺷﭙﻪ ﭘﻪ ﺗ５ﺮوي، دې ﭘﻼر ﻳ３ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ ﺗﺮ ＇ﻮ ﺑﻪ دا ازارو ﻧﻪ －＂ﻢ، او ﺗﺮ ＇ﻮ ﺑﻪ دا د ژوﻧﺪ ﻏﻢ －ﻠﻮم، ﻣﺎﻳﻨ３ ﺗﻪ ﻳ３ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ زۀ ﺧﻮ دﻏﻪ ﻏﺮۀ ﺗﻪ ＄ﻢ －ﻮﻧﺪي ﺧﺪاى وي ﭼ３ ﻳﺎ ﻣ７ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻮړ ﺷﻢ . ﺧﻴﺮ ﺧﻮ و ﻏﺮۀ ﺗﻪ راﻏﻠﺊ ﭘﻪ ﻏﺮۀ ﻛ＋３ ﺗﻤﺎﻣﻪ ورځ －ﺮ＄５ﺪى ﺧﻮ ＇ﾢ ﻳ３ ﻧﾢ ﻛ７ۀ ﭘﻴﺪا، اﺧﺮ ﻳ３ ﻳﻮه ﺗﻜﻪ ﺳﭙﻴﻨﻪ ا－９ ﭘﻴﺪا ﻛ７ه دا ا－９ ﻳ３ را واﺧﺴﺘﻠﻪ ﻛﻮر ﺗﻪ راﻏﻠﻰ ﻣﺎﻳﻨ３ ﺗﻪ ﻳ３ وﺋﻴﻞ ﭼ３ ﺑﻞ ﺷﻰ ﻣ ３ ﻧﾢ ﻛ７ ﭘﻴﺪا دﻏﻪ ﻳﻮه ا－９ ﻣ ３ ﭘﻴﺪا ﻛ７ه را وا ﻣ ３ ﺧﺴﺘﻠﻪ ...... [ ﻧﻜﻞ ډ４ﺮ اوږد دى د ﺷﻤﺎﻳﻠ３ ﻟﻪ ﺷﺮﻃﻮﻧﻮ ﻳ３ و－ﻮرئ ] ﺑﺎﭼﺎ وﺋﻴﻞ ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ ﻳ３ دا دي : : (1 ) د اوﺳﭙﻨ３ ﻛﻮﻧﺪه ﺑﻪ د ﻟﺮ－ﻲ ﭘﻪ ﺗﺒﺮ ﻣﺎﺗﻮئ . . (2 ) د ﺷﻤﺎﻳﻠ３ ژړه ﻏﻮا ﭼ３ ＊ﻜﺮ ﻳ３ ﭘﻪ اﻟﻤﺎﺳﻮ ﻛ＋３ ﻧﻴﻮﻟﻲ دي، دا ﺑﻪ ﻟﻮﺷﺊ . . (3 ) دﻏﻪ ﻏﻮا ﭼ３ وﻟﻮﺷﺊ ﺷﻴﺪې ﺑﻪ ﻳ３ درې واره ﭘﻪ ＄ﻐﺎﺳﺘﻪ و ﺑﺎم ﺗﻪ ﺧ５ﮋوئ . . (4 ) ﺷ／ﻲ او اﻳ８دن ﻳ３ ﺳﺮه －６ ﻛ７ي دي ﻧﻴﻤﻪ ﺧﻮﻧﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ډﻛﻪ ﻛ７ې ده، دا ﺑﻪ ﺳﺮه ﺟﻼ ﻛﻮئ . . (5 ) زﻣﺮى ﺑﻪ راوﻟﺊ د ﺑﺎﭼﺎ د زﻣﺮي ﺳﺮه ﺑﻪ ﻳ３ ﺟﻨ／ﻮئ، ﻛﻪ ﻳ３ دا زﻣﺮى ﻣﺎت ﻧﾢ ﻛ７ ﻫﻢ ﻳ３ ﺑﺎﻳﻠﻮﻟﻪ . . (6 ) د ﺷ ﻤﺎﻳﻠ３ د ﺑﻨ／ﻠ３ ﻻر ﺑﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻮئ ﭼ３ ﻳﻌﻨﻲ د ﻛﻮﻣ３ ﺧﻮا د دې د ﻧﺎﺳﺘ３ ＄ﺎى ﺗﻪ ﻻر ور＄ﻲ "( 14 ). ).

   -  3   

ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺣﻮاﻟﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ８ي ﭼ３ د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ ﻛ＋３ د ﻧﻜﻞ ﭘﻴﻞ ＇ﻨ／ﻪ ﺷﻮى دى او د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻧﻜﻞ ﭘﻴﻞ ＇ﻨ／ﻪ ﺷﻮى دى، او د ﺧﻮﻧﻜﺎر ﺑﺎﭼﺎ د ﻟﻮر ﺷﻤﺎﻳﻠ３ د －＂ﻠﻮ دﭘﺎره ﭼ３ ﻛﻮم ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﭘﻨ％ﾢ ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ دي ﻫﻐﻪ د ﻏﻮر 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﻧﻜﻞ ﻛ＋３ ﺑﻠﻜﻞ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ او ﻓﻘﻂ وروﺳﺘﻰ ﺷﺮط ﻳ３ راوړى دى ﻫﻐﻪ ﻫﻢ د ا請ﻠﻲ ﻧﻜﻞ ﻟﻪ ﺷﺮط ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي . اوس ﻛﻪ ＇ﻮك دا －ﻤﺎن وﻛ７ي ﭼ３ ﻛ５ﺪاى ﺷﻲ د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﻧﻜﻞ ا請ﻠﻲ وي او ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري وروﺳﺘﻪ دا ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛ７ي وي، دا ﻫﻢ ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛ５ ﺪاى ＄ﻜﻪ ﭼ３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ７ۍ ﺑﺮﺧﻪ ﭼ３ ﻛﻠﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮې ده ﻫﻐﻪ د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر او ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻧﻜﻠﻮ ＇ﺨﻪ ډ４ﺮه وړوﻣﺒ９ ﭼﺎپ ﺷﻮې ده . ﭘﻮﻫﺎن ﻟﻴﻜﻲ ﭼ３ : : " د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ د ！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛ＋３ اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻟﻮﻣ７ى ﭘ＋ﺘﻮن دى ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑ２ﻪ ﺧﻮ ﻧﺪي ﻛ７ي دي . دۀ د دﻏﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ７ى ！ﻮك د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې د ﻟﻮﻣ７ي ！ﻮك ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﻚ ﻻﻧﺪې ﭘﻪ 1317 ﻛﺎل ﺧﭙﻮر ﻛ７، او دو４ﻢ ！ﻮك ﻳ３ ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﻚ ﻻﻧﺪې ﭘﻪ 1325 ﻛﺎل ﺧﭙﻮر ﻛ７ او در４ﻢ ！ﻮك ﻳ３ ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﻚ ﻻﻧﺪې ﭘﻪ 1352 ﻛﺎل ﻛ＋３ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼ３ د دۀ د ژوﻧﺪ ورو ﺳﺘ９ ﺷﭙ３ ور＄３ وې د ﻛﻨﺪﻫﺎر د اﺣﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﺎﺑﺎ د ﻛﺘﺎب ﭼﺎﭘﻮﻟﻮ ﻣﺆﺳﺴ３ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺧﭙﻮر ﺷﻮ "( 15 ). ). د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د وړوﻣﺒﻨﻲ ﻧﻜﻞ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＊ﺎﻏﻠﻰ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ ﻟﻴﻜﻲ : : " د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻓﻮﻛﻠﻮر ﭘﻪ ﺑﺎب ﻫﻢ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ７ﻳﻮ وﺧﺘﻮ ﻛ＋３ ادﺑﻲ اﻧﺠﻤﻦ ( وروﺳﺘﻨ９ ﭘ＋ﺘﻮ ！ﻮﻟﻨﾢ＇ ( ３ ﻧﻪ ＇ﾢ ﻛﺎر وﻛ７ او ﺧﺼﻮ請ﺎً ＊ﺎﻏﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د دې ﻻرې ﭘ５ﺸﻘﺪم ؤ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳ３ ﻣﻘﺎﻟ３ او ﺣﺘٰﻰ ＄ﺎﻧ／７ي اﺛﺎر ﺧﭙﺎرۀ ﻛ７ل ﺧﻮ ﺑﻞ ＇ﻮك ﺣﺎﺿﺮ ﻧﾢ ﺷﻮل ﭼ３ دې ﻟﻮى ﺳﻴﻨﺪ ﺗﻪ ور－６ ﺷﻲ ﻫﻢ دا راز ＄ﻨ３ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر د ﻣﺰﺧﺮﻓﺎﺗﻮ او ﭼ＂ﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ او ﺗﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻟﻪ 請ﺤﻨ３ ＇ﺨﻪ وﻳﻮﺳﺖ "( 16 ). ). د ﻏﻮ！９ ﺧﺎورې او ＊ﺎﻏﻠ３ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ ﻟﻪ دﻏﻮ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺣﻮاﻟﻮ ＇ﺨﻪ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ د اوﻟﻴﺖ ＇ﺮﻛﻮﻧﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪﻳ８ي ﺧﻮ وروﺳﺘﻪ ﻏﻮ！９ ﺧﺎورې ﻫﻢ د ﺟﻼت ﺧﺎن او ﺷﻤﺎﻳﻠ３ ﻧﻜﻞ د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ ﻏﻮر ﻏﻮﻧﺪې د ﺟﻼت او ﻣﺤﺒﻮﺑ３ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد ﻛ７ى دى او ﻟﻴﻜﻲ ﭼ３ : : " ﻫﻤﺪﻏﻪ راز د ﺟﻼت او ﻣﺤﺒﻮﺑ３ ﭘﻪ ﻗﻴ ﺼﻪ ﻛ＋３ ﻫﻢ د دﻏ３ ﻣﻜﺎرې ﺑﻮډۍ رول ﺟﻮت دى "( 17 ). ).

ﭘﺎﻳﻠﻪ : : ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ا請ﻨﺎف ﻛﻪ ﻧﺜﺮ وي ﻛﻪ ﻧﻈﻢ او ﻛﻪ ﺑﻴﺎ د ﻫﺮې ژﺑ３ او ﻫﺮ ﻗﺎم وي ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺮه د ﻫﻐ３ ژﺑ３ د وﻳﻮﻧﻜﻮ ډ４ﺮ ＇ﾢ ﺗ７ﻟﻲ وي ﻳﻌﻨﻲ د ﻫﻐﾢ ﻗﺎم ﺗﺎرﻳﺦ، ﻛﻠﺘﻮر، ﺟﻐﺮاﻓﻴﻪ، ﺗﻬﺬﻳﺐ او ﺗﻤﺪن ！ﻮل ﻟﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺳﺮه ډ４ﺮه ژوره ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮي، د ﻟﺘﻪ ﻫﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻟﻪ اوﻟﺴﻲ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘ３＋５، ﺗﻬﺬﻳﺐ او رواﻳﺎت ﺗ７ﻟﻲ دي ﭼ３ ﻧﻤﻮﻧ３ ﻳ３ د ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪارې ﭘﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ！ﻮﻟ３ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ، ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮو ＄ﻨ３ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ＋３ داﺳ３ －６وډي او اﺿﺎﻓ３ ﺷﻮې دي ﭼ３ ＄ﺎى ﭘﻪ ＄ﺎى ﻳ３ د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ

   -  3   

ﻣﻘﺼﺪ ﺗﻪ ﺗﺎوان رﺳﻮﻟﻰ دى او ＄ﺎى ﭘﻪ ＄ﺎى د ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ا請ﻞ ﺑ２ﻪ زﺧﻤﻲ ﺷﻮې ده، دﻟﺘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ＇７５ﻧﻴﺰه ﻟﻴﻜﻨﻪ ﺷﻮې ده ﭼ３ ﻟﻪ ﻧﻦ ＇ﺨﻪ اﺗﻴﺎ ﻳﺎ ﻧﻮي ﻛﺎﻟﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﻲ ﺷﻜﻞ ﻛ＋３ ﻣﻴﺪان ﺗﻪ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻫ５ ﻨﺪاره ﻧﻮﻣ ３ ﻛﺘﺎب ﻛ＋３ راﻏﻠﻲ دي . ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻮ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮو ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﻛ３＋ ﻻﺳﻮﻫﻨﻪ د ﭼﺎ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻛﺎ ر ﭘﻪ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻛ＋３ ﻻﺳﻮﻫﻨﻪ ﺧﻮ ده ﭼ３ ده ﻣ／ﺮ ﻛﻪ دا ﻧﻜﻞ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ا請ﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﺗﺮ ا請ﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻫﻢ ﺧﻮﻧﺪور وړاﻧﺪې ﻧﾢ ﺷﻲ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﭼ３ د ﻛﻮم ﻗﺎم ﺛﻔﺎﻓﺘﻲ اﻗﺪار او رواﻳﺎت ﻫﻢ ﺗ７ﻟﻲ وي، ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ دې ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ﺗ７ل ﺷﻮي ﻗﺎم رواﻳﺎﺗﻮ ﺗﻪ د ﺗﺎوان رﺳ５ﺪو ﭘﻮخ ﻳﻘﻴﻦ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ، دﻟﺘﻪ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛ＋３ د ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ ﻧﻮري ﻟﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮو ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ＇ﻠﻮر داﺳ３ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼ３ ﻫﻢ دﻏﻪ د ﻻﺳﻮﻫﻨ３ ﻧﻤﻮﻧ３ ﭘﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮه وړاﻧﺪې ﺷﻮې دي، او ﻫﻐﻪ ！ﻮل ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ د اوﻟﺲ ﻣﺠﻠ３ ﭘﻪ ﺑ５ﻼﺑ５ﻠﻮ ﻣﺠﻠﻮ ﻛ＋３ د روﻣﺎﻧﻲ داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻋﻨﻮان ﻻﻧﺪې ﭼﺎپ ﺷﻮي دي، ﻫﻐﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ذﻛﺮ ﺷﻮي دي او د ﻻﺳﻮﻫﻨ３ ﻧﻤﻮﻧ３ د دﻟﻴﻞ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ د ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪارې ﻟﻪ ﻧﻜﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮي او ذﻛﺮ ﺷﻮي دي . ﻛﻪ دا ﻧﻜﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ دې ﻻﺳﻮﻫﻨ３ ﺳﺮه ﭘﻪ دې ﻧﻴﺖ ﭼﺎپ ﺷﻮي وي ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ اوﻟﺲ ﭘﻪ ﻛ＋３ －＂ﻪ وي ﺧﻮ ＊ﾢ ﻛﺎر ﺷﻮى دى او ﻛﻪ ﻧﾢ وي ﻧﻮ د ﺳﺒﺎ ﻣﺤﻘﻖ دﭘﺎره ﻫﻢ دﻏﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ د رﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﺳﺒﺐ －ﺮ＄５ﺪﻟﻰ ﺷﻲ . .

***

   -  36   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ﻋﺎﺑﺪ، ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺎن، ( د ﻣﺪون ﺳﺮﻳﺰه ) ﺑﻬﺮام ﺷﻬﺰاده او －ﻞ اﻧﺪاﻣﻪ، ﺗﺼﻨﻴﻒ د زرداد ﺟﻨ６ه ﺧ５ﻞ، داﺳﺘﺎن ﭘﺒﻠﻲ ﻛ５ﺸﻨﺰ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن، ﭘ５＋ﻮر اﺳﻼم اﺑﺎد، ﺟﻨﻮري 2015 ء، ﻣﺦ 18 . . (2 ) ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ، ﺳﺮﻳﺰه د اوﻟﺴﻲ رﻧ／ﺰار ﺗﻌﺎرف، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺴﻲ رﻧ／ﺰار، د( ﺣﻀﺮت زﺑ５ﺮ زﺑ５ﺮ ،) اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻣﺮدان، ﺟﻮن 2003 ء، ﻣﺦ 16 . . (3 ) رﺿﺎ، اﻓﻀﻞ، ﻗﺼ３ او داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻪ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮ！ﻪ، ﻣﺊ 1967 ء، ﻣﺦ 42 . . (4 ) دراﻧﻰ، درو４ﺶ، د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ژوﻧﺪ ﻛ７ۀ وړۀ، 請ﺤﺎف ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻧﻪ ارګ ﺑﺎزار ﻛﻨﺪﻫﺎر، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، 2014 ء، ﻣﺦ 146 . . (5 ) ＄ﻼﻧﺪ، اﺑﻮاﻟﺨﻴﺮ، ﻃﺎﻟﺐ ﺟﺎن او －ﻠﺒﺸﺮه ﻟﻪ ﻗ ﻠﻤﻪ د اﺑﻮ اﻟﺨﻴﺮ ＄ﻼﻧﺪ، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻓﺮوري/ ﻣﺎرچ، 1967 ء، ﻣﺦ 117 ، 118 . . (6 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره، 請ﺪاﻗﺖ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛﻨﺪﻫﺎر، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، 2012 ء، ﻣﺦ 175 . . (請 ( 7ﻴﺎد، روﻣﺎﻧﺸﺎه، ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎن او ﺷ５ﺮﻳﻨﻮ، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮ！ﻪ، ﺟﻮن 1964 ء، ﻣﺦ 39 ، 40 . . (8 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره، ﻣﺦ 130 . . (9 ) ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﻣﻮﺳٰﻰ ﺧﺎن －ﻞ ﻣﻜ９، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮ！ﻪ، ﻣﺎرچ 1962 ء، ﻣﺦ 12 ، ، ( 10 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻨﺪاره، ﻣﺦ 81 . . ( 11 ) ﺑﻨ／ﺶ، ﻣﺎﺳ＂ﺮاﺳﻤﺎﻋﻴﻞ، ﻗﻤﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮ！ﻪ، ﻓﺮوري 1970 ء، ﻣﺦ 24 . . ( 12 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره، ﻣﺦ 282 . . ( 13 ) ﻏﻮر، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤٰﻦ، ﻋﻼﻗﺎﺋﻲ روﻣﺎﻧﻮﻧﻪ، ﻣﺸﻤﻮﻟ ﻪ اوﻟﺲ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮ！ﻪ، اﻛﺘﻮﺑﺮ/ ﻧﻮﻣﺒﺮ 1969 ء، ﻣﺦ 110 ، 111 . . ( 14 ) ﻧﻮري، ﻣﺤﻤﺪ －ﻞ، ﻣﻠﻲ ﻫ５ﻨﺪاره، ﻣﺦ 157 ، 158 . . ( 15 ) ﺧﺎورې، ﻏﻮ！９، د ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﻔﺎﻫﻲ ادﺑﻴﺎت، د ﻋﻠﻮﻣﻮ اﻛﺎډﻣ９ د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻣﺮﻛﺰ، ﻛﺎﺑﻞ، 1362 ش، ﻣﺦ 118 . . ( 16 ) رﻓﻴﻊ، ﺣﺒﻴﺐ اﷲ، د ﺧﻠﻜﻮ ﺳﻨﺪرې، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻛﺎډﻳﻤ９ د ﺗﺎرﻳﺦ او ادب ！ﻮﻟﻨﻪ، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، 1349 ﻫـ، ﻣﺦ2 . . ( 17 ) ﺧﺎورې، ﻏﻮ！９، د ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﻔﺎﻫﻲ ادﺑﻴﺎت، ﻣﺦ 203 . .

   -  3   

د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ زﻧﺪاﻧﻲ ادﺑﻲ ﺧﺪﻣﺎت Literary Contributions of Master Abdul Karim from behind the bars . ∗∗∗ ډاﻛ＂ﺮ ﻧﻮراﻟﺒﺼﺮ اﻣﻦ

Abstract: Master Abdul Karim was an active and prominent member of Khudai Khidmatgar Movement. Apart from facing many other warships, he spent many years behind the bars. Master Abdul Karim was gifted by God with an enlighted thinking. This enlightenment in his soul has kept him alive even in the darkness of the prison. He has contributed to the Pashto literature in different ways.From behind the prison bars Master Abdul Karim has written a book “JOLY GULONA” in Pashto prose. In this research paper a critical appreciation of his work has been done.

ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﮐ＋３ ＄ﻠﻨﺪه ﻧﺎﻣﻪ ﻟﺮي ا－ﺮﭼ３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ډ４ﺮ ﺗﺮﻳﺦ ژوﻧﺪ ﺗ５ﺮ ﮐ７ې دى ﺧﻮ د ﻗﻠﻢ ﺧﻮاږۀ ﻳ３ ﻣﻮﻧ８ ﺗﻪ ﭘﺮ４＋ﻮدې دي ﭼ３ د ﺧﭙﻞ ﻗﻠﻢ ﻧﻪ ﻳ３ د ﻧﻮي ﻃﺮز ﺧﻮﻧﺪور ﻧﺜﺮ ز８４وﻟﻰ دى ـ اروا＊ﺎد ډاﮐ＂ﺮ اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻟﻴﮑﻲ .... " ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﻮ ＄ﺎﻧ／７ى او ﻟﻮړ ﻣﻘﺎم ﻟﺮي . دﻏﻪ ﻧﻮم ﻫﻐﻪ ﻣﻠﻐﻠﺮه ده ﭼ３ د وﺧﺖ د ﻧﺎﮐ７دو او －ﺮدﺷﻮﻧﻮ ﺑﺎوﺟﻮد ﺋ３ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ＊ﺎﺋﺴﺖ او ＊ﮑﻼ ﺳﺎﺗﻠ３ ده . ﮐﻪ د وﺧﺘﻮﻧﻮ ﺟﺒﺮ ﻫﺮ ＇ﻮ دﻏﻪ ﻣﻠﻐﻠﺮه د ﺗﻴﺎرو ﺗﻮرو ﮐﻨﺪو ﺗﻪ ﻏﻮر＄ﻮﻟ３ ده ، وﻟ３ دې ﻟﻌﻞ د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﻠﻮﺷﻮ او ＇ﺮﮐﻮ ﭘﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن دﻧﻴﺎ ﺗﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪ ﮐ７ى دى. ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﭘﻪ －ﻠﺸﻦ ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ －ﻞ دى ﭼ３ د وﺧﺖ ﺗﻮرو ﻻﺳﻮﻧﻮ، ﺗﮑﻠﻴﻔﻮﻧﻮ، ﻣﺼﻴﺒﺘﻮﻧﻮ او ﻏﺮﺑﺖ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺮدو ﮐ＋３ د ﭘ＂ﻮﻟﻮ ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﻫ）３ وﮐ７ې، وﻟ３ د ﻏﻪ －ﻼب د ﺧﭙﻞ ﺧﺎ請ﻴﺖ ﭘﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮﺷﺒﻮ د دﻏﻪ ﺗﻤﺎﻣﻮ ﭘﺮدو ﻧﻪ راﺑﻬﺮ ﮐ７ه . او ﺟﻬﺎن ﺗﻪ ﺋ３ د ﺧﭙﻞ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﺣﺴﺎس ژوﻧﺪى اوﺳﺎﺗﻠﻮ.ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د دﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻣﺦ ډ４ﺮ ﻟﻨ６ ﺗﻨ， ژوﻧﺪ ﺗ５ﺮ ﮐ７ى دى . وﻟ３ دﻏﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ژوﻧﺪ ﺋ３ ډ４ﺮ ﺗﻮد او －７ﻧﺪى ؤ "(1) د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ 請ﺎﺣﺐ ﺧﭙﻞ ﺑﻴﺎن داﺳ３ ﮐﻮي . . " د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ دا ﻧﺎﻣﺘﻮ ﻟﻴﮑﻮال د ﭘ＋ﺘﻮن ﻗﻮم ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺨﺮ ﻣﺸﺮ د وﻃﻦ د ازادۍ ﻟﻮى ﻣﺒﺎرز د ﻫﺸﻨﻐﺮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﻠﻲ اﺗﻤﺎﻧﺰو ﮐ＋３ د ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺧﺎن ﮐﺮه ﭘﻪ ﮐﺎل ١٩٠٨ ء ﮐ＋３ ﭘ５ﺪا ﺷﻮى دى . اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳ３ د اﺗﻤﺎﻧﺰو ﭘﻪ ازاد ﻫﺎﺋﻲ ﺳﮑﻮل ﮐ＋３ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ７ى دى . د وړاﻧﺪې ﺗﻌﻠﻴﻢ دﭘﺎره ﭘﻪ ١٩٣٠ ء ﮐ＋３ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻴﻪ

∗ nt Professor, Department of Pashto & Oriental Languages, University of Malakandا Assista

   -  38   

د ﻫﻠﻲ ﺗﻪ ﻻړ دى . او د ﺑﻲ ا ې ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ واﭘﺲ وﻃﻦ ﺗﻪ راﻏﻰ . او د اﺗﻤﺎﻧﺰو ﭘﻪ ازاد ﻫﺎﺋﻲ ﺳﮑﻮل ﮐ＋３ اﺳﺘﺎد ﺷﻮ ادﺑﻲ روزﻧﻪ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻳ３ ﭘﻪ ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﮏ ﮐ＋３ ﺷﻮى دى (" 2 .) .) ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ 請ﺎﺣﺐ او دﻏﻪ ﺷﺎن ﻧﻮرو ﻟﻴﮑﻮال د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ز４８４ﺪو ﮐﺎل ١٩٠٨ ء ＊ﻮدﻟﻰ دى ﭼ請 ３ﺤﻴﺢ ﻧﾢ دى . د اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ د ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭼ３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ اﺳﻨﺎدو او ر４ﮑﺎرډ ﻧﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻧ５＂ﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻮې ده د ﻫﻐ３ ﻣﻄﺎﺑﻖ : : " ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎﺣﺐ ﻫﺸﻨﻐﺮ ﮐ＋３ د اﺗﻤﺎﻧﺰو ﮐﻠﻲ 請ﻨﻢ －７ﻫ９ ﻣﺤﻠﺖ ﮐ＋３ ﭘﻪ ٧ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٠٧ ء ﺧﭙﻠ３ ﺳﺘﺮ－３ د ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺧﺎن ﭘﻪ ﮐﻮر ﮐ＋３ ﭘﺮاﻧﺴﺘ３ دي . د ﺳﮑﻮل د داﺧﻞ ﺧﺎرج د ر４ﮑﺎرډ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﭘﻪ ﺧ＂ﻪ آوان ( اﻋﻮان ) ("دى 3 .) .) ﭘﻪ ﻳ＋ﺘﻨﻮ ﮐ＋３ ډ４ﺮ داﺳ３ ﺧﻠﻖ راﻏﻠﻲ دي ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻳﺎ ﺧﻮ د ﺑﻞ ﻗﻮم دي ﺧﻮ داﺳ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ وي ﭼ３ د ا請ﻞ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻧﻪ ﻳ３ ﮐﺮدار او －ﻔﺘﺎر ＊ﾢ وي او ﻳﺎ و請ﻠﻲ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ وي ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﮐ＋３ د ﻫﻐﻮى دوﻣﺮه وﺧﺖ ﺷﻮې وي ﭼ３ ﺑﻴﺎ ﻳ３ ﻫ ﻴ＆ ﭘﺘﻪ ﻧﾢ ﻟ／ﻲ ﭼ３ دا ﭘ＋ﺘﻮن دى ﮐﻪ ﻏ５ﺮ ﭘ＋ﺘﻮن، دﻏﻪ ﺷﺎن ا－ﺮﭼ３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﭘﻪ ﺧ＂ﻪ اوان ( اﻋﻮان ) ؤ ﺧﻮ ﮐﺮدار او ﺧﺪﻣﺎت ﻳ３ د ډ４ﻮ ＊ﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻧﻪ ﻫﻢ اوﭼﺖ و او د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﻫﻤﻪ ﺧﺒﺮه داده ﭼ３ ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ؤ او ﭘﻪ ازاد ﺳﮑﻮل ﮐ＋３ ﺋ３ ﺑ３ ﭘ５ﺴﻮ او ﺑ３ ﺗﻨﺨﻮا ﻣﺎﺳ＂ﺮي ﮐﻮﻟﻪ ـ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ ﻫﻢ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﺧﺪﻣﺎت د ﻫ５ﺮوﻟﻮ ﻧﾢ دي ـ : : ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ اﺑﺘﺪاﺋﻲ دﻳﻨﻲ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻮر ﮐ＋３ د ﺧﭙﻠ３ ﻣﻮر ﺑﻲ ﺑﻲ ﻧﾢ ﺣﺎ請ﻞ ﮐ７و ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﻳﻮه دﻳﻨﺪاره او ﭘﺎﮐﻪ ＊％ﻪ وه ـ ﻋﺼﺮي ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳﾢ＇ ３ ﭘﻪ دې ډول ﮐ７ى ؤ ـ. ـ. " ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎﺣﺐ د ١٩٢٤ ء ﺧﻮاؤ ﺷﺎ ﮐ＋３ ﻟﺴﻢ ﭘﺎس ﮐ７ى ؤ او ﭘ ﻪ ١٩٢٥ ء ﮐ＋３ د اﻋﻠٰﻰ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺣﺼﻮل دﭘﺎره ﭘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻴﻪ اﺳﻼﻣﻴﻪ دﻫﻠﻲ ﮐ＋３ داﺧﻞ ؤ، ﺑﻠﻪ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼ３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ډ－ﺮۍ ﮐﻮﻣﻪ ﭼ３ ﻫﻐﾢ د ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻴﻪ اﺳﻼﻣﻴﻪ دﻫﻠﻲ ﻧﻪ ﺋ３ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ７ې ده . ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﮐ＋３ ﻫﻢ دا درج دي ﭼ３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ٢٢ ﮐﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﺮ ﮐ＋３ د ﺑﻲ اي اﻣﺘﺤﺎن ﭘﻪ اﭘﺮ４ ﻞ ١٩٣٠ ء ﮐ＋３ ﭘﺎس ﮐ７ى دى "(4 ). ). ٢٣ اﭘﺮﻳﻞ ١٩٣٠ ء د ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐ＋３ د ﻳﻮې ﺧﻮﻧ７ۍ ور＄３ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ８ي ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﭘﻪ دې ورځ د اﻧ／ﺮﻳﺰ －ﻮرا ﻓﻮځ ﭘﻪ ﻣﻈﻠﻮﻣﻮ ﺑ３ وﺳﻪ او ﺧﺎﻟﻲ ﻻس ﻫﻐﻪ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې －ﻮﻟ９ وروﻟ３ وې ﭼ３ ﻫﻐﻮى د ﺧﭙﻠﻮ ورو１ﻮ ﺳﺮه ﭼ３ ﺑ３ －ﻨﺎه ﻧ５ﻮﻟ３ ﺷﻮې وو ﺗﺎ３１ ﺗﻪ راﻏ ﻠ３ وو ـ د دې ﺧﻠﻘﻮ اﺣﺘﺠﺎج د ﺧﭙﻞ وﻃﻦ او ﺧﺎورې د ازادۍ د ﭘﺎره ؤ ﺧﻮ اﻧ／ﺮ４ﺰاﻧﻮ ﻫﻴ＆ ﺗﻪ ﻫﻢ وۀ ﻧﾢ ﮐﺘﻞ او ﻧ請 ﾢﺮف ﭘﻪ ﮐﻮﺗﮑﻮ ﻳ３ ووﻫﻞ ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ！ﻮﭘﮑﻮ او ！５ﻨﮑﻮﻧﻮ ﻳ３ ورﻟﻪ ﺳﻴﻨ３ ﻫﻢ ﺳﻮرۍ ﮐ７ې ـ دې واﻗﻌﻪ ﻧ請 ﾢﺮف ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐ＋３ ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﮐ＋３ ﻳ３ اور وﮐﺮو. د دې واﻗﻌ３ ﺧﻼ ف ﭘﻪ ﺧﻠﻘﻮ ﮐ＋３ ډ４ﺮ د ﻏﻢ او ﻏﺼ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ وﺷﻮه د ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻼف ﺟﻠﺴ３ ﺟﻠﻮﺳﻮﻧﻪ او اﺣﺘﺠﺎﺟﻮﻧﻪ ﺷﺮوع ﺷﻮ ـ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ اﺣﺘﺠﺎج ﮐﾢ＊ ３＋ ﭘﻪ ﻧﺮا ﺷﺮﮐﺖ ﮐ７ى ؤ . ﭘﻪ دې وﺟﻪ دۀ ﭘﺴ３ ﻫﻢ ورﻧ＀ وﺗﻠﻰ ؤ او ﭘﻪ اول ＄ﻞ د ﺑﻐﺎوت ﭘﻪ اﻟﺰام ﮐ＋３ －ﺮﻓﺘﺎر ﺷﻮ ـ

   -  39   

" ﭘﻪ ٢٥ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٣١ ء د ﺷﭙ３ ﭘﻪ ！ ﻮﻟﻪ 請ﻮﺑﻪ ﮐ＋３ د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎراﻧﻮ ﻋﺎﻣ３ －ﺮﻓﺘﺎرۍ اوﺷﻮې . ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن ﺧﻮ ﺋ３ ＇ﻮ ور＄３ وړاﻧﺪې －ﺮﻓﺘﺎر ﮐ７ى ؤ . ﭘﻪ دﻏﻪ ﺷﭙﻪ ﺑﻪ ﺋ３ ﭼ３ ＇ﻮک ﻧﻴﻮل، ﻧﻮ ﻧ５ﻎ ﺑﻪ ﺋ３ د ﻫﺮي ﭘﻮر ﺟ５ﻞ ﮐ＋３ وردﻧﻨﻪ ﮐﻮل . ﭘﻪ دﻏﻪ ور＄ﻮ ﮐ＋３ د ﻫﺮي ﭘﻮر ﺟ５ﻞ ﻧﻮى ﻧﻮى د ﺟﻮړ４ﺪو ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ＋３، ﻧﻮ دا ﺟ５ﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣ ﺘ／ﺎرو ﻗ５ﺪﻳﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮﻟﻮ . ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﻫﻢ ﭘﻪ ٢٥ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٣١ ء د ﺷﭙ３ －ﺮﻓﺘﺎر ﮐ７ى ﺷﻮ . او د ﺷﭙ３ ﭘﻪ ﺗﻮره ﺗﻴﺎرۀ ﮐ＋３ ﺋ３ ﻫﺮي ﭘﻮر ﺟ５ﻞ ﺗﻪ اورﺳﻮﻟﻮ . دا د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ وړوﻣﺒ９ －ﺮﻓﺘﺎري وه . ﭼ３ د ازادۍ د ﺗﺤﺮﻳﮏ ﭘﻪ دوران ﮐ＋３ ﺋ３ اوﺷﻮه . او د ﻫﺮي ﭘﻮر ﺟ５ﻞ ﮐ３＋ ﭘﺮې ﻫﻐﻪ ﻧﺎرو ا ﮐﺎروﻧﻪ اوﮐ７ى ﺷﻮل ﮐﻮم ﭼ３ د ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﻴﺪي دﭘﺎره ﻧﾢ وي ﮐﻮل ﭘﮑﺎر "( )5 . . ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻳﻮ ﺣﺴﺎس ذﻫﻦ ﺧﺎوﻧﺪ ؤ . د وﻃﻦ ﻣﻴﻨﻪ او د ﭘ５ﺮﻧ／ﻲ ﻧﻔﺮت ﻳ３ ﭘﻪ زړۀ ﮐ＋３ ﻣﻮﺟﻮﻧﻪ وﻫﻞ او ﻫﻢ د ازادۍ او ﺑﻐﺎوت ﭘﻪ دﻏ３ ﺗﻮر ﮐ＋３ د ازادۍ د ﭘﺘﻨ／ﺎﻧﻮ ﺳﺮه : : " ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﻫﻢ ﭘﻪ ٢٥ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٣١ ء د ﺷﭙ３ －ﺮﻓﺘﺎر ﮐ７ى ﺷﻮ او د ﺷﭙ３ ﭘﻪ ﺗﻮره ﺗﻴﺎرۀ ﮐ３＋ ﻳ３ ﻫﺮي ﭘﻮر ﺟ５ﻞ ﺗﻪ اورﺳﻮﻟﻮ . دا د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ وړوﻣﺒ９ －ﺮﻓﺘﺎري وه (" 6 .) .) دﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ روزﻧﻪ ﻫﻢ د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎرو ﭘﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﮐ＋３ ﺷﻮې وه . ﭘﻪ دې وﺟﻪ د اﻧ／ﺮ４ﺰ ﻳﻮې ﺳﺨﺘ９ ﻫﻢ دﻏﻪ ﺣﻮ請ﻠ３ ﮐﻤﺰورې ﻧﾢ ﮐ７ې . ﻫﻢ دﻏﻪ وﺟﻪ وه ﭼ３ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ د ﻣﺎﺳ ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﺳﺨﺘﻪ ﺳﺎرﻧﻪ ﮐﻮﻟﻪ . ﮐﻠﻪ ﭼ３ دو４ﻢ ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺟﻨ， ﺷﺮوع ﺷﻮ ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ ور＄ﻮ ﮐ＋３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮن رﺳﺎﻟﻪ ﮐ＋３ د " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ " د ﺳﺮ ﺧﻂ ﻻﻧﺪې ﻣﻀﻤﻮن ﻟﻴﮑﻠﻮ . ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﺟﻨ， ﺑﺤﺚ اود ﭘ５ﺮﻧ／ﻲ ﺧﻼف ﭘﻪ ازادۍ ﺳﺮه ﺗﺒﺼﺮه ﮐ５ﺪﻟﻪ . ﭼ３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ دﻏﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﭘ５ﺮﻧ／ﻲ ﺧﭙﻠﻪ －ﺴﺘ ﺎﺧﻲ او－２ﻠﻪ او ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻳ３ －ﺮﻓﺘﺎر ﮐ７و . . " د دې دور ﭘﻪ " ﭘ＋ﺘﻮن " ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﻳﻮ ﺧﺎص ﻣﻀﻤﻮن ﭼﺎپ ﮐ５ﺪو . ﭼ３ د ﻫﻐ３ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ؤ " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ ". ﭘﻪ دې ﻣﻀﻤﻮن ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﺟﻨ， ﭘﻪ ﺣﺎﻻﺗﻮ ډ４ﺮه ازاده ﺗﺒﺼﺮه ﮐ５ﺪه . او ازاد ﺧﻴﺎﻟﻮ ﺧﻠﻘﻮ ﺑﻪ ډ４ﺮه ﺧﻮ＊ﻮﻟﻪ . ﭼﺮﺗﻪ ﻳﻮ ورځ ﻳﻮ ＇ﻮ ﺳﻔ５ﺪ ﭘﻮش ﻧﺎﺳﺖ ؤ － ﭗ ﺷﭗ ﻳ３ ﻟ／ﻮﻟﻰ ؤ ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﮐ＋３ د ﺳﻲ آﺋﻲ ډي ﻳﻮ ﻫﻨﺪو اﻧﺴﭙﮑ＂ﺮ ﻫﻢ ؤ . ﻳﻮ ﭘﮑ＋３ اووې ﭼ３ ﺧﻠﻖ واﺋﻲ ﭼ３ اﻧ／ﺮ４ﺰي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﭘﺮ４ﺲ ﭘﺎﺑﻨﺪي ﻟ／ﻮﻟ３ ده . زۀ واﻳﻢ ﭼ３ ﺗﺎﺳﻮ د " ﭘ＋ﺘﻮن " " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ " ﻣﻀﻤﻮن وﻟﻮﻟﺊ ﭼ３ داﺳ３ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﻦ ر６４ﻳﻮ ﻫﻢ وﻧﾢ ﮐ７ي . ﭘﻪ دې ﺧﺒﺮه د اﻧﺴﭙﮑ＂ﺮ 請ﺎ ﺣﺐ ﻏﻮږوﻧﻪ ﻟﮏ ﺷﻮ . زر ﻳ３ " ﭘ＋ﺘﻮن " رااوﻏﻮ＊ﺘﻮ . " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ " ﻳ３ اوﻟﻮﺳﺘﻪ، زر ﻳ３ د ﻫﻐ３ ﭘﻪ اﻧ／ﺮ４ﺰۍ ﮐ＋３ ﺗﺮﺟﻤﻪ وﮐ７ه او －ﻮرﻧﺮ ﺗﻪ ﻳ３ وﻟ８５ﻟﻪ . ورﭘﺴ３ د ﺑﻠ３ ﭘﺮﭼ３ د " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ " ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳ３ اوﻟ８５ﻟﻪ . －ﻮرﻧﺮ ﻏﺼﻪ ﺷﻮ او زﻳﺎت ﺣ５ﺮان ﭘﻪ دې ﺷﻮ ﭼ３ دا اﺧﺒﺎر د ﺳﮑﻮﻟﻮﻧﻮ دﭘﺎره ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻢ دى . ﻧﺘﻴﺠﻪ دا ﺷﻮه ﭼ３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎﺣﺐ اوﻧﻴﻮى ﺷﻮ . ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﺮې اوﭼﻠ５ﺪه ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن ﻳﻮ ﮐﺎل او ﭘﻪ ﺑﻞ ﻣﻀﻤﻮن ﺷﭙ８ ﻣﻴﺎﺷﺘ３ ﻗ５ﺪ ﺷﻮ (" 7 .) .) ﺧﻠﻴﻖ 請ﺎﺣﺐ د ﮐﺎل ١٩٤٠ ء ﭘﻪ واﻗﻌﺎﺗﻮ ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮم ﺷﮑﻞ ﮐ＋３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د دې －ﺮﻓﺘﺎرۍ ﻳﺎدوﻧﻪ ＇ﾢ ﭘﻪ دې ډول ﮐ７ې ده : :

   -    

د دې ﮐﺎل ﭘﻪ ا ﺧﺮ ﺑﻴﺎ ﺑﻨﺪ ﺷﻮ ﭘ＋ ﺘﻮن ﭼ３ ﺧﻔﻪ ﺷﻮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن دا ﻣﻀﻤﻮن ؤ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﭼ３ ادﻳﺐ ؤ د ﭘ＋ﺘﻮ او ﻫﻢ زﻋﻴﻢ " ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ " ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻪ دۀ ﻟﻴﮑﻠﻮ د ﭘ＋ﺘﻮن ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ډ４ﺮ ﺑﻪ ﺧﻮ＊ﻮﻟﻮ ﭘﻪ دې وﺟﻪ دى ﺑﻨﺪي ﺷﻮ د زﻧﺪان د ﻳﻮ ﻧﻴﻢ ﮐﺎل د ﻗ５ﺪ اوﺷﻮ ﭘﺮې ﻓﺮﻣﺎن "(8)

د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻫﻐ３ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪ داﺳ３ ده ﭘﻪ ﮐﻮم ﭼ３ ﻗ５ﺪ ﺷﻮى ؤ : : ا" ﺧﺮ ﺧﺪاى د وزﻳﺮو، ﻣﺴﻌﻮدو او ﻣﻬﻤﻨﺪو زړۀ ﺗﻪ اوﮐﺘﻞ د ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ د ﻋﺮﺑﻮ ﻓﺮﻳﺎد اﻳﻠﻪ د ﺧﺪاى ﭘﻪ ﺟﻨﺎب ﮐ＋３ ﻗﺒﻮل ﺷﻮ . د ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻮ دﻋﺎ ﻣﻨﻈﻮره ﺷﻮه . او ﺧﺎص ﭘﻪ ﻟﻨﺪن －ﻮﻟﻪ ﺑﺎري ﺷﺮوع ﺷﻮه . ر＊ﺘﻴﺎ ﭼ３ د ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺪﻟﻪ ﺧﺪاى ﻇﺎﻟﻢ ﺗﻪ ﻫ５ﭽﺮ ې ﻧﾢ ﭘﺮ８４دي . ﺧﻮ ﺧﺪاى ﺳﺮﮐﺶ ﻗﺎﻣﻮ ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻬﻠﺖ ورﮐﻮي . او د ﻫﻐﾢ د 請ﺒﺮ د４， ﭘﻪ واره ﭘﺨ８５ي . ﻧﻦ دې د ﻟﻨﺪن ﻣ５ﻨﺪې ﭘﺨﭙﻠﻮ زړوﻧﻮ －ﻮﺗ３ ﮐ８５دي . او ﻣﺸﺮان دې ﭘﺨﭙﻞ اﻳﻤﺎن اوواﺋﻲ ﭼ３ د ﺑﻞ ﺧﻮﻧﻪ وراﻧﻮل ﭘﮑﺎر دي ﮐﻨﻪ؟ (" 9 .) .) د دې ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ وﺟﻪ ﭼ３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ اوﻧﻴﻮى ﺷﻮ ﻧﻮ " ﭘ＋ﺘﻮن " د ﻫﻐﻪ د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺧﺒﺮ داﺳ３ ﺧﻮر ﮐ７و : : " د ازاد ﻫﺎﺋ ﻰ ﺳﮑﻮل اﺗﻤﺎﻧﺰو وړوﻣﺒﻨﻰ ﻫ６５ ﻣﺎﺳ＂ﺮ، ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﺧﺎن 請ﺎﺣﺐ د ﻟﺴﻢ او ﻳﻮوﻟﺴﻢ ﻧﻮﻣﺒﺮ ٤٠ ء ﭘﻪ ﻣ５ﻨ％ﻨ９ ﺷﭙﻪ د دﻓﻌﻪ ١٢٤ اﻟﻒ ﺗﻌﺰﻳﺮاتِ ﻫﻨﺪ ﻻﻧﺪې اوﻧﻴﻮى ﺷﻮ (" 10 .) .) ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭼ３ ﮐﻠﻪ د دې ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ وﺟﻪ －ﺮﻓﺘﺎر ﺷﻮ او ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ ﺧﻠﻴﻖ ورﻟﻪ ﺟ５ﻞ ﺗﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻟﻪ ورﻏﻠﻰ ؤ ﻧﻮ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎ ﺣﺐ ﺗﻪ ﻳ３ ووې ﭼ３ د دې ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻪ اﻧﮑﺎر وﮐ７ه ﻫﻐﾢ ورﺗﻪ داﺳ３ ﺟﻮاب ورﮐ７و ـ " داﺳ３ ﭼﺮﺗﻪ ﮐ５ﺪى ﺷﻲ . دا ﺧﻮ ﺑﻪ ＇ﻮ ﮐﺎﻟﻪ ﻗ５ﺪ وي . ﮐﻪ ﭘﻬﺎﻧﺴ９ ﺗﻪ ﻣ３ اودروي ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﮑﺎر او ﻧﾢ ﮐ７م "( 11 ). ). د دې وړې ﺟﻤﻠ３ ﻧﻪ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ請ﺎﺣﺐ د ﻗﻮي ارادې، د ﻗﺎم او ﺧﺎورې ﺳﺮه ﻣﻴﻨﻪ،د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺳﺮ ه وﻓﺎ،ﺳﭙ５％ﻠ３ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧ請 ９ﻔﺎ ﭘﺘﻪ ﻟ／ﻲ ﺣﺎﻻﻧﮑ３ ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻧﮑﺎر ﻧ請 ﾢﺮف د ﺟ５ﻞ ﻧﻪ ﺧﻼ５請ﺪى ﺷﻮ ﺑﻠﮑ３ ډ４ﺮ ﻣﺮاﻋﺎت ورﺗﻪ ﻫﻢ ﻣ５ﻼو４ﺪې ﺷﻮ ﺧﻮ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ اﻳﻤﺎن دوﻣﺮه ﮐﻤﺰورى ﻧﾢ وو ـ ﻫﺴ３ ﺧﻮ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ډ４ﺮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻳﺎد ﺷﻮي دي ﺧﻮ د ﻫﻐﾢ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﻫﻢ اﺛﺮ ﭼ ３ زﻣﻮﻧ８ ﺳﺮه ﻣﻮﺟﻮد دى ﻫﻐﻪ " ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ " دى . ﭼ３ زﻳﺎﺗﻪ ﺣﺼﻪ ﻳ３ ﭘﻪ زﻧﺪان ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠ３ ﺷﻮې ده . د . دې ﮐﺘﺎب اﮐﺜﺮ ﻟﻴﮑﻨ３ د ازادۍ ﻧﻪ ﻣﺨﮑ＋３ ﻟﻴﮑﻠ３ ﺷﻮې دي ﭼ３ وﺧﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ " ﭘ＋ﺘﻮن " ﮐ＋３ ﺧﭙﺮې ﺷﻮي دي . د ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن د ﺟﻮړ４ﺪو ﻧﻪ ﭘﺲ ﻫﻢ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ډ４ﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻗ５ﺪوﺑﻨﺪ ﮐ＋３ ﺗ５ﺮ ﮐ７ى دى او ＊ﾢ －＂ﻮر زﻧﺪاﻧﻲ ادب ﻳ３ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ７ى دى . .

   -    

" ( ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ ) د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻫﻐﻪ ﻗﺼﻪ －ﻴﻮ او ﺗﮑﻠﻮﻧﻮ －ﻞ ﻏﻮﻧﭽﻪ ده ﭼ３ وﺧﺖ ﭘ ﻪ وﺧﺖ ﻳ３ د اﻳﻮب ﺧﺎﻧﻲ او ﻗﻴﻮم ﺧﺎﻧﻲ زﻧﺪاﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮرﺗﻤﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳﻮه ﻳﻮه را！ﻮﮐﻮﻟ３ او راﻏﻮﻧ６ه ﮐ７ې ده (" 12 .) .) د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب " ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ " ﮐ＋３ " ﺑ３ ﺑ３ ﺑﻠ ﻪ ﺧ７ۍ " ﭘﻪ ﺳﺘﺮ ﺟ５ﻞ ﻫﺮي ﭘﻮر ١٩٤٤ ء ﮐ＋３، ﺑ３ －ﻨﺎه، ﭘ５＋ﻮر ﺟ５ﻞ، ١٢ دﺳﻤﺒﺮ ١٩٥٠ ء، ﭘﻪ ﺗﺼﻮر ﻣ３ ＄ﺎن ﺑﺎﭼﺎ ﮐ７و، ﭘ５＋ﻮر ﺟ５ﻞ ١٩٥٦ ء، ﻫ５ﺮ ﺑﻪ دې ﻧﾢ ﺷﻲ، ﭘ５＋ﻮر ﺟ５ﻞ ١٩٥٦ ء، ﺑﺎراﻧﻪ ﺗ＋ﺘ５ﺪه د ﻧﺎوې ﻻﻧﺪې ﻳ３ ﺷﭙﻪ ﺷﻮه، ﭘ５＋ﻮر ﺟ５ﻞ ا－ﺴﺖ ١٩٥٦ ء ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻲ ﺷﻮي دي . . " دا ﮐﺘﺎب د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎ ﺣﺐ د ژوﻧﺪي ﺳﺎﺗﻠﻮ ذرﻳﻌﻪ ده . ﭼ３ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮرې ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ، ادﻳﺒﺎﻧﻮ او ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮﮐ＋３ ژوﻧﺪى دى . دا ﮐﺘﺎب د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻟﻴﮏ ﭘﻮره ﭘﻮره ﻧﻤﺎﺋﻨﺪ－ﻲ ﮐﻮي . دا د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده . دا ﮐﺘﺎب ﭘﻪ اول ＄ﻞ ﭘﻪ ﮐﺎل ١٩٥٧ ء ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮى ؤ او اوس ﭘﻪ دو４ﻢ ＄ﻞ ﭘﻪ ﮐﺎل ٢٠٠٦ ء ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮ "( 13 ). ). "د ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ " ﺗ７ون ﻫﻢ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺧﭙﻞ د ﺟ５ﻞ ﻳﻮ ﻣﻠ／ﺮي ﺟﻨﺖ ﺷﺎه ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐ７ى دى ﭼ３ دﻏﻪ واﻗﻌﻪ ﺧﻮ د ١٩٤٠ ء ده ﺧﻮ ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻮى ﭘﻪ ﺳﺘﺮ ﺟ５ﻞ ﭘ５＋ﻮر ﮐ＋３ ١١ ﻓﺮوري ١٩٥٧ ء ﮐ＋３ ده . . " دا د ﺷﻠﻤ３ ﭘ７５ۍ ＇ﻠﻮ４＋ﺘﻢ ﮐﺎل ( ١٩٤٠ ء ؤ) . ﻫﻐﻪ ورځ ﺷﻮه او دا ورځ ﺷﻮه، ﻣﺎ ﺟﻨﺖ ﺷﺎه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺳﺘﺮ－ﻮ وﻧﾢ ﻟﻴﺪو، ﺧﺪاى ج( ) ＊ﾢ ﭘﻮﻫ８５ي ﭼ３ ﻣ７ ﺑﻪ وي ﻛﻪ ژوﻧﺪى . ﺧﻮ د دﻏﻪ زﻳ８ ﭘ＋ﺘﻮن ﭘﻪ زوړ او ر４＋ﻤﻦ ﭘ＂ﮑﻲ ﮐ＋３ د ﮐ５＋ﻮدو دﭘﺎره ﻣﺎ دا " ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ " راوړي دي (" 14 .) .) د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ د دې ﮐﺘﺎب د ادﺑﻲ ارز＊ﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : : دا" ﮐﺘﺎب د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎﺣﺐ د ژوﻧﺪي ﺳﺎﺗﻠﻮ ذرﻳﻌﻪ ده ﭼ３ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮرې ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ، ادﻳﺒﺎﻧﻮ او ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ＋３ ژوﻧﺪى دى . دا ﮐﺘﺎب د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻟﻴﮏ ﭘﻮره ﭘﻮره ﻧﻤﺎﺋﻨﺪ－ﻲ ﮐﻮي . دا ﮐﺘﺎب ﭘﻪ اول ＄ﻞ ﭘﻪ ﮐﺎل ١٩٥٧ ء ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮى ؤ . او اوس ﭘﻪ دو４ﻢ ＄ﻞ ﭘﻪ ﮐﺎل ٢٠٠٦ ء ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮ (" 15 .) .) ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﭘﻪ ١٨ ﺟﻨﻮرۍ ١٩٦١ ء ﮐ＋３ د دې دﻧﻴﺎ ﻧﻪ ﮐﻮچ وﮐ７و "( 16 .) .) د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻣ７ﻳﻨ３ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي ﺧﻮ 請ﺤﻴﺢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳ３ دا دى ﮐﻮم ﭼ３ اﺷﻔﺎق وﻃﻨﻴﺎر داﺳ３ ﻟﻴﮑﻠ３ دى ـ " د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣ５ﺪان ﺷﻬﺴﻮار او د ﭘ＋ﺘﻮ ادب د اﺳﻤﺎن دا ＄ﻠﻨﺪه ﺳﺘﻮرى ﭘﻪ ١٤ ﻣﺎرچ ١٩٥٨ ء ﮐ＋３ د ﭘﻠﻮرﺳﻲ ﺑﻴﻤﺎرۍ ＊ﮑﺎر ﺷﻮ . د ﭘﻠﻮرﺳﻲ ﻧﻪ ﻧﺮى رﻧ＃ ﺷﻮ . ډ４ﺮ زﻳﺎت ﻋﻼج ﺋ３ اوﮐ７و وﻟ３ د ﻗﺴﻤﺖ ﻻرې ＇ﻮک ﺑﺪﻟﻮﻟﻰ ﺷﻲ . اﺧﺮ ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ١٨ ﺟﻨﻮري ١٩٦١ ء اووۀ ﻧﻴﻤ３ ﺑﺠ３ ﻣﺎ＊ﺎم ﭘﻪ ﻟﻴ６ي رﻳ６ﻧ， ﻫﺴﭙﺘﺎل ﭘ５＋ﻮر ﮐ＋３ د ﻫﻤ５ﺶ دﭘﺎره د دﻧﻴﺎ ﻧﻪ ﺳﺘﺮ－３ ﭘ＂３ ﮐ７ﻟ３ . او ﭘﻪ ١٩ ﺟﻨﻮري ١٩٦١ ء ﻣﺎﺳﭙﺨﻴﻦ درې ﺑﺠ３ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﺟﻨﺎزه اوﺷﻮه . او د زر－ﻮﻧﻮ ﺧﻠﻘﻮ د ﺳﺘﺮ－ﻮ ﺗﺮ وړاﻧﺪې ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻻﺳﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻼر－ﻨ９ ادﻳﺮه اﺗﻤﺎﻧﺰو ﮐ＋３ اﻣﺎﻧﺖ ﮐ５＋ﻮد "( 17 ). ).

   -    

د ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ د ﻗﺒﺮ ﭘﻪ ﺧﺎزه ﻳ３ دا ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي ـ

ا ى د ﻻرې ﻣﺴﺎﻓﺮو ﻗﺪم رو ﮐ７ئ ﻟ８ اوﭼﺖ ﮐ７ئ ﭘﻪ دﻋﺎ دواړه ﻻﺳﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﻈﻠﻮم ﮐﺮﻳﻢ ﺗﻪ ﻟ８ه دﻋﺎ اوﮐ７ئ د ﻗﺎﻣﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﺗﺮ４ﻨﻪ ﻣ７ ﺳﻮﻧﻪ "( 18)

د ＊ﺎﻏﻠﻲ اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ "( 19 ) د و４ﻨﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ＊ﺦ ﮐ７ې ﻧﾢ دى ﺑﻠﮑ３ 請ﺮف ﺧﺎورو ﺗﻪ ﻳ３ ﺳﭙﺎرﻟ３ دى ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﻫﻐﻮى دا ارﻣﺎن و ﭼ３ ﭘﻪ ﺳﺮدرﻳﺎب ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﻗﺎﻣﻲ ﺷﻬﻴﺪاﻧﻮ ＄ﺎﻧﻠﻪ ﻣﻘﺒﺮه وي او ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﮐ＋３ ﺑﻪ د ﻫﻐ３ ﻗﺎﻣﻲ ﺷﻬﻴﺪاﻧﻮ ﻣﺰاروﻧﻪ وي ﭼ３ دﭘ５ﺮﻧ／ﻲ ﺧﻼف ﻳ３ د وﻃﻦ د ازادۍ د ﭘﺎره ﻧ請 ﾢﺮف ﻣﺎل و ﻣﺘﺎع،ﺟﺎﺋ５ﺪاد،ﮐﻮر او اوﻻد ﻧﻪ ﻻس وﻳﻨ％ﻠﻲ وو ﺑﻠﮑ３ ﺧﭙﻞ ﺳﺮوﻧﻪ ﻳ３ ﻫﻢ ﭘﻪ داو ﮐ７ ي وو ـ د ﻫﻐ３ ﺷﻬ５ﺪاﻧﻮﺗﻌﺪاد ﭘﻪ زر－ ﻮﻧﻮ ﮐ＋３ دى ﭼ３ ﻳﻮ ﭘﮑ＋３ ﻣﺎﺳ＂ﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻫﻢ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﺟ５ﻠﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ دوﻣﺮه ﺳﺨﺘ３ زﻏﻤﻠ３ وې ﭼ請 ３ﺤﺖ ﻳ３ ورﻟﻪ ﺧﺮاب ﮐ７ى ؤ . ﺧﻮ د ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن دﻏﻪ ارﻣﺎن ﻻ ﺗﺮ وﺳﻪ ﻧﾢ دې ﭘﻮره ﺷﻮې ﭘﻪ ﺳﺮدرﻳﺎب ﮐ＋３ د ﻗﺎﻣﻲ ﺷﻬﻴﺪاﻧﻮ ﻣﻘﺒﺮه ﺟﻮړول ﺧﻮ ډ４ﺮه ﻏ＂ﻪ ﺧﺒﺮه ده اوس ﺧﻮ ﭼﺎﺗﻪ ﻫﻐﻪ ＄ﺎى ﻫﻢ ﻧﾢ دى ﻣﻌﻠﻮم ﭘﻪ ﮐ ﻮم ＄ﺎى ﮐ＋３ ﭼ３ ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن د ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎراﻧﻮ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﻪ ﺳﺮدرﻳﺎب ﮐ＋３ ﺟﻮړ ﮐ７ى ؤ دا ډ４ﺮه د اﻓﺴﻮس ﺧﺒﺮه ده ﭘﻪ دې ﺑﻪ ﻧ請 ﾢﺮف د دې ﻗﺎﻣﻲ ﺷﻬﻴﺪاﻧﻮ روح ﺑ３ ﻗﺮاره وي ＄ﮑﻪ ﭼ３ دوى اﻣﺎﻧﺘﺎً دﻓﻦ ﮐ７ى ﺷﻮي دي ﺑﻠﮑ３ د ﺑﺎﭼﺎ ﺧﺎن روح ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺎ ﻗﺮاره وي ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﻫﻐﾢ ارﻣﺎن ﺧﻮ د ﭘ＋ﺘﻮن ازادي ا و ﺧﭙﻠﻮاﮐﻲ وه او ﻫﻐﻪ د ﻫﻐﻮى د ﻧﾢ ﺳﺘ７ي ﮐ５ﺪوﻧﮑﻮ ﮐﻮﺷﺸﻮﻧﻮ ﺑﺎوﺟﻮد ﻫﻢ ﺣﺎ請ﻠﻪ ﻧﾢ ﺷﻮه . .

∗∗∗

   -  3   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ، د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ژوﻧﺪ او ﻓﻦ، د ا４ﻢ ﻓﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘ ﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﭘ５＋ﻮر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ٢٠٠٨ ء ﻣﺦ (2 ) ﻋﺒﺪاﻟﻮﺣﻴﺪ، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﮐ＂ﺮ، ﭘ＋ﺘﻮ ادب او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﮏ، د ا４ﻢ ﻓﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﭘ＋ﺘﻮ ＇ﺎﻧ／ﻪ ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﻣﺦ ٨٩ ، ٩٠ (3 ) اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ، د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ژوﻧﺪ او ﻓﻦ، ﻣﺦ٨ (4 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ ﻣﺦ 7 (5 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 7:١ (6 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ١٤٦ – ١٤٧ (7 ) ﺧﻠﻴﻖ، ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ، د ازادۍ ﺟﻨ，، اداره اﺷﺎﻋﺖ ﺳﺮﺣﺪ ﭘ５＋ﻮر ١٩٧٢ ء ﻣﺦ ١٤٥ (8 ) ﺧﻠﻴﻖ، ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ، زۀ او زﻣﺎ زﻣﺎﻧﻪ، ﻣﺦ ٩٦ (9 ) ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ، ﻧﻨ９ دﻧﻴﺎ، ﻣﺠﻠﻪ ﭘ＋ﺘﻮن اﺗﻤﺎﻧﺰۍ ( ﭼﺎرﺳﺪه ) ١١ ﺳﺘﻤﺒﺮ ١٩٤٠ ء ﻣﺦ ١٩ ( 10) ﭘ＋ﺘﻮن ﻣﺠﻠﻪ ﭘ５＋ﻮر " اداره " ، ٢١ ﻧﻮﻣﺒﺮ ١٩:٠ ء،ﻣﺦ ١٢ ( 11 ) ﻏﻨﭽﻪ، اووۀ ور＄ﻨ９ ﻣﺠﻠﻪ، ﭘ５＋ﻮر ٢٣ ﺟﻨﻮري ١٩٧٠ ء ﻣﺦ ٥ ٥ ( 請 ( 12ﻤﻴﻢ، ﻣﺤﻤﺪ آ請ﻒ، ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎ وږﻣﻴﻦ ﺷﻮل، ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﭘ５＋ﻮر ٢٠٠٦ ء ﻣﺦ ١ ( 13 ) اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ، د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ژوﻧﺪ او ﻓﻦ، ﻣﺦ ٢٨ ( 14 ) ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ، ﻣﺎﺳ＂ﺮ، ＄ﻮﻟ９ －ﻠﻮﻧﻪ، ﻣﺦ ٢ ( 15 ) اﺷﻔﺎق اﺣﻤﺪ، د ﻣﺎﺳ＂ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ژوﻧﺪ او ﻓﻦ، ﻣﺦ ٢٨ ، ٢٩ ( 16 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٣٦ ( 17 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٣9 ( 18 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٣٧ ( 19 ) اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ د " ﮐﻮر ﻧﻪ ﺗﺮ －ﻮره " ﻏﻨﭽﻪ اووۀ ور＄ﻨ９ ﻣﺠﻠﻪ، ﭘ５＋ﻮر ﮐﺮﻳﻢ ﻧﻤﺒﺮ، ٢٣ ٢٣ ﺟﻨﻮري ١٩٧٠ ء ﻣﺦ ٧ . .

   -    

د اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻮ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ او د ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﺷﺎﻋﺮي

Islamic philosophy of morality and the poetry Abdul Qadir Khan Khattak

ﻋﺒﺪاﻟﺤﻜﻴﻢ ﺷﺎه

ډاﮐ＂ﺮ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ داﻧﺶ ﺑ５＂ﻨﻰ • ډاﻛ＂ﺮ ﻓﻴﺾ اﷲ ﺧﺎن

Abstract:

Abdul Qadir Khan Khattak was born in the family which was famous for pen and swor d in 1063 hijri which inherit this quality of pen and sword from their famous warrior poet father Khushal khan Khattak. At the age of 23 he showed great symbols of bravery and was applauded greatly by his father. In the field of literature he was awarded by his contemporaries. In this field "Hadeeqa -e- Khattak is his famous written work. He was full command on Persian and Arabic. He used Arabic and Persian in his poetry in such way which seems to be the words of Pashto. Due to this quality he is unique among his contemporaries. His verse has the quality of continuity and free of complex thought. His poetry is decorated with figure of speech in which Allusion is to be found frequently in his poetry. In this article allusion quality of Abdul Qadir Khan Khattak has been highlighted and which shows that he was well versed in the knowledge of Quran, Tafseer, Hadith. The study of his verses reveal that he was wel versed in Islamic teaching.

اﺳﻼم ﭘﻪ ！ﻮﻟ ﻪ ﻧ７ۍ ﮐ＋３ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻟﻮى اوﭼﺖ او ﻏﻮره ﻣﺬﻫﺐ دى . د ژوﻧﺪ ！ﻮﻟﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻪ ﮐ３＋ راﻧﻐ＋ﺘ３ ﺷﻮې ده . د ژوﻧﺪ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻞ ﮐﻮﻟﻮ و７４ﻳﺎ او ﺑﺸﭙ７ه ﻗﻮت ﻟﺮي . د ﮐ７ۀ او ﻧﾢ ﮐ７ۀ ( او اﻣﺮ او ﻧﻮاﻫﻲ ) ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻟﻮ او د ＄ﺎن ژﻏﻮرﻧ３ درس ورﮐﻮي . د ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻟﻮ او د ＄ﺎن ژﻏﻮرﻧ３ ﭘﻪ دې درس ﮐ＋３ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻳﻮه ﻏ＂ﻪ ﻣﻮﺿﻮع ده . .

Ph.D Scholar, Pashto Academy, University of Peshawar

Assistant Professor, Pashto Academy, University of Peshawar • Chairperson, Department of Pashto, UoB, Quetta

   -    

اﺧﻼق دﺧُﻠﻖ ﺟﻤﻊ ده . ﺧُﻠﻖ ﭘﻪ ﻣﻌﻨٰﻰ د ﺧﻮ، ﺧﻮﺑ９، ﻋﺎدت او ﺧﺼﻠﺖ را＄ﻲ . ＊ﻮ اﺧﻼﻗﻮ اﺧﻼقِ ﺣﺴﻨﻪ واﺋﻲ او ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻮ ﺗﻪ اﺧﻼقِ رذﻳﻠﻪ واﺋﻲ، ﺧﻮ ﭘﻪ ＇ﻠﻮر ﮐُﻨﺠﻪ دﻧﻴﺎ ﮐ＋３ ﺑﻪ داﺳ３ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﾢ وي ﭼ３ د ＊ﻮ اﺧﻼﻗﻮ ﺳﺘﺎﺋﻴﻨﻪ او د ﺑﺪو اﺧﻼﻗﻮ ﻏﻨﺪﻧﻪ ﺋ３ ﻧﾢ وي ﮐ７ې ﻳﺎ ﺋ３ ﻧﾢ ﮐ ﻮي . . د اﺳﻼم د ﻧﺎزﻟ５ﺪو او دﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ دراﺗ， ﻧﻪ ﭘﺲ اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ＋３ ” وَاِﻧَّﮏَ ﺧُﻠُﻖٍ ﻋَﻈِﻴْﻢ (” 1) ﺳﺮه ﻣﻮ請ﻮف ﺷﻮي اﻧﺴﺎن د اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : n ْ&ََpَ نَ yِz ْ{ُ|َpْ رَ,ُْلِ اwِ اُ,َْة rَsَ َۃ 2"( ). ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﭘﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳ ﺮه ﺗﺎﺳﻮ دﭘﺎره د ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ژوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻨﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده . دﻏﻪ ﻣﻮ請ﻮف ﺷﻮى اﻧﺴﺎن ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ د ＊ﻮ اﺧﻼﻗﻮ ﭘﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : اِن~ ِْ ƒَِ رِ nُ}ْ اrْsََ َ|ُ}ْ اَƒْ‚َً " 3( ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﺑ３ ﺷﮑﻪ ﭘﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﮐ＋３ ﺑﻬﺘﺮ دى ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ﭼ３ ﭘﻪ اﺧﻼﻗﻮ ﺳﺮه ＊ﺎﺋﺴﺘﻪ وي . د اﺧﻼﻗﻮ دﻏﻪ ﺣﮑﻤﻮﻧﻪ او ﻓﻀﻴﻠﺘﻮﻧﻪ د ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ د زﻣﺎﻧ３ او دﻫﻐ３ ﻧﻪ روﺳﺘﻮ ！ﻮﻟﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ دي . ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ددې ﺣﮑﻤﻮﻧﻮ او ﻓﻀﻴﻠﺘﻮﻧﻮ ﻻﻧﺪې ژوﻧﺪ ﺗ５ﺮ ﮐ７ي . ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ددې درس ورﮐ７ي . دﻧ７ۍ ﭘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﮐ＋３ ﭘ＋ـﺘﺎﻧﾢ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دي . ﭘﻪ دې ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﮐ３＋ داﺳ３ ﮐﺴﺎن ﺗ５ﺮ ﺷﻮي دي او ﺷﺘﻪ ﭼ３ وﺧﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﺋ３ داﺧﻼﻗﻮ د اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔ３ ﭘﻪ اﺗﺒﺎع ﮐ＋３ د ＊ﻮ اﺧﻼﻗﻮ ﺧﭙﻠﻮﻟﻮ او د ﺑﺪو اﺧﻼﻗﻮ ﻧﻪ د ＄ﺎن ژﻏﻮرﻧ３ درس ورﮐ７ى دى او اوس ﺋ３ ﻫﻢ ورﮐﻮي . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ددې ﻗﺎم ﻳﻮ و－７ى وو . ﭼ３ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ژﺑﻪ ﺋ３ اﺧﻼﻗﻲ ﻓﻠﺴﻔ ﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪه ﮐ７ې ده . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ＋３ د زرﭘﺮﺳﺘ９ ﻏﻨﺪﻧﻪ، زور－ﻴﺮۍ ﻏﻨﺪﻧﻪ، ﻗﻨﺎﻋﺖ، ﺣﺴﺪ او داﺳ３ ﻧﻮرو اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻮ اﺑﻼغ ﮐ７ى دى . ﭘﻪ دې ﻟﻴﮏ ﮐ＋３ ددۀ د اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻮ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔ３ ﺗﻪ ﭘﺎم ﮐﻮ و . . و ١ : د زرﭘﺮﺳﺘ９ ﻏﻨﺪﻧﻪ: د زرو ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎل او دوﻟﺖ ﺑﻨﺪ－９ ﮐﻮﻟﻮﺗﻪ زرﭘﺮﺳﺘﻲ واﺋ ﻲ، ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼ３ ﻣﺎل و دوﻟﺖ ﺗﻪ دوﻣﺮه ﻣﻘﺎم ورﮐﻮل او زړۀ ورﭘﻮرې ﺗ７ل ﭼ３ د اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﺑﻨﺪ－ﻲ د ﺑﻨﻴﺎدم ﻧﻪ ﭘﺎﺗ３ ﺷﻲ او ﺑﻨﺪه د ﻣﺎل ﻏﻼم ﺟﻮړ ﺷﻲ . ددې ﻣﺘﻌﻠﻖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : اَ † ٰ ‡ ˆَ اp~ ‰ِ َْ اٰ َ ُْ *َ ُْˆِ|ُ}ْ اََْاpُ|ُ}ْ وَ او*َدnُُ}ْ Œَْ ذnِِْ اw"(4 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : اې اﻳﻤﺎن واﻟﻮ ! ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻣﺎﻟﻮﻧﻪ او اوﻻد ﭼ３ ﺗﺎﺳﻮ داﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ د ذﮐﺮ ﻧﻪ ﻏﺎﻓﻠﻪ ﻧﾢ ﮐ７ي . ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : ” sُ† اp&† َْ رَاْسُ nُŽ ƒَ“ِْ’َۃٍ(5 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : د دﻧﻴﺎ ﻣﻴﻨﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﺧﻄﺎﻳﺎﻧﻮ ﺳﺮ دى . . ددې اﻳﺘﻮﻧﻮ او ﺣﺪﻳﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺣ ﻘﻠﻪ ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ او ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ﭼ３ ددې دا ﻣﻄﻠﺐ ﻧﾢ دي －２ﻞ ﭘﮑﺎر ﭼ３ －ﻨﻲ ﻣﺎل ﻓﻰ ﻧﻔﺴﻪ ﺑﺪدى . ﺑﺪ واﻟﻰ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ دى ﭼ３ ددې ﻣﻴﻨﻪ زړۀ ﺗﻪ ﮐﻮزه ﺷﻲ ﮐﻪ ﭘﻪ زړۀ

   -  6   

ﮐ＋３ د اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﺧﻮف وي ﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺎل او ﻣﺎﻟﺪارۍ ﮐ＋３ ﻫ５＆ ﺑﺪ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ ﺋ３ ﻏﻨﺪﻧﻪ داﺳ３ ﮐﻮي . . ＇ﻮک ﭼ３ ﻣﻴﻨﻪ ﭘ ﻪ دﻧﻴﺎ ﻻ ﭘﻪ ﻋﻘﺒٰﻰ ﮐﺎ ﻧﾢ ﭘﻮﻫ８５ي ﺳﺮاﺳﺮ واړه ﺧﻄﺎ ﮐﺎ( )6

٢ : زور ﻴﺮ :ي ﻇﻠﻢ،ﺟﺒﺮ ﺗﻪ زور －ﻴﺮي وﺋﻴﻠﻲ ﺷﻲ . د ﻇﻠﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ داﺳ３ ﺷﻮى دى ”. وﺿﻊ اﻟﺸﻰ ﻓﻰ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﻠﻪ ” د ﻇﻠﻢ ﺑﺎرې ﮐ＋３ اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : ” اَ*َ pَ–ْ َۃُ اyََŒ ِw اp•ّٰ ِ"َِْ "(7 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﺧﺒﺮدار ! اﷲ ﺗﻌﺎﻟ ـٰﻰ ﭘﻪ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻮ ﻟﻌﻨﺖ ﮐ７ى دى . . د ﻇﺎﻟﻢ او د ﻣﻈﻠﻮم ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ”: اِ~ ˜ِ دَŒَْةَ اpْ"َ•ُْْمِ َz َ َˆ ~ pَْ™َ œَْ َˆَ وَ œََْ اs ِwَِ بٌ "(8 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : د ﻣﻈﻠﻮم د ﺑﺪ دﻋﺎ ﻧﻪ ＄ﺎﻧﻮﻧﻪ وژﻏﻮرئ . ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺪ دﻋﺎ او د اﷲ ﺗﻌﺎﻟ ـٰﻰ ﺗﺮ ﻣ５ﻨ％ﻪ ﭘﺮده ﻧﺸﺘﻪ . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن د ﻇﻠﻢ ﻏﻨﺪﻧﻪ داﺳ３ ﮐﻮي : : د ﭼﺎ ﻣﾢ اﺧﻠﻪ ازار ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدره ﺗﺮ دا ﻧﾢ ﺷﺘﻪ دى ﺑﺪ ﮐﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدره ﻫﺮ ﭼ３ و４ﺮه د ﻣﻈﻠﻮم ﻟﻪ آﻫﻪ ﻧﾢ ﮐﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺷﻲ ﻫﻐﻪ ﺧﻮار ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدره

ﭼ３ ﻻس ﻧﾢ ﻧﻴﺴﻲ ﻟﻪ وړاﻧﺪې وروﺳﺘﻮ ﭘﻪ ﻇﺎﻟﻢ ﺷﻲ －ﺮﻓﺘﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدره"(9)

ﻇﻠﻢ ﻫﺴ３ ﻫﻢ ﺑﺪ دى . ﺧﻮ ﮐﻪ دﻏﻪ ﻇﻠﻢ ﻳﺘﻴﻤﺎﻧﻮ ﺳﺮه ＇ﻮک ﮐﻮي . ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ”: اِن~ اِ‰ ~p َْ َ n ُُْْ ن اََْالَ اy ٰ"ََْp ُْ"ً اِ ~ "َ َ ْ nُُْنَ yِzْ œُ“ُْ ِˆِ}ْ َ رًا"( 10 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﺑ３ ﺷﮑﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﺴﺎن ﭼ３ ﺧﻮري ﻣﺎﻟﻮﻧﻪ د ﻳﺘﻴﻤﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻇﻠﻢ ﺳﺮه ﺧﺒﺮه دا ده ﺑﻠﻪ ﻧﾢ ده ﭼ３ اﭼﻮي دوﺋﻲ ﭘﻪ －６５و ﺧﭙﻠﻮ ﮐ＋３ اور . .

ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن واﺋﻲ : :

   -    

＇ﻮک ﭼ３ ﺧﻮري ﭘﻪ ﻇﻠﻢ ﻣﺎل د ﻳﺘﻴﻤﺎﻧﻮ ډﮐﻮي －６５ه ﭘﻪ ﻧﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدره"( 11)

٣ ﻗﻨﺎﻋﺖ: د ﺧﺪاﺋﻰ ﭘﺎک ﭘﻪ ورﮐ７ې 請ﺒﺮ ﮐﻮل او ﺷﮑﺮ ادا ﮐﻮل ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﻠﻠﻰ ﺷﻲ . ﻗﻨﺎﻋﺖ 請ﻔﺖ دى ﭼ３ اﻧﺴﺎن ﺗﻪ ﻋﻈﻤﺖ ورﺑﺨ ＋ﻲ . ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : ” َ َ~ وَ y ٰžَn ƒَْ Ž "~ "~ nَŸَُ وَاyٰˆْpَ "( 12). ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼ３ ﮐﻮم ﻣﺎل ﮐﻢ وي او ﮐﻔﺎﻳﺖ ﮐﻮوﻧﮑﻰ وي . د ﻫﻐ３ ﻣﺎل ﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ دى ﭼ３ ډ４ﺮ وي او ﻏﺎﻓﻠﻪ ﮐﻮوﻧﮑﻰ وي . . ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ﭼ３ ﭘﻪ دې ﺣﺪﻳﺚ ﮐ＋３ د ﻣﺎل ﺣﺮص ﻣﺬﻣﺖ ﺷﻮى دى . ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﻣﺎل ﺣﺮص د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ＋３ ﻣﻮﺟﻮد دى . ﮐﻪ ﭼﺮﺗﻪ ﻗﺎﺑﻮ ﺋ３ ﻧﾢ ﮐ７ي ﻧﻮ ﺷﭙﻪ ورځ ﭘﻪ ﻣﺎل ﭘﺴ３ ﻟ／ﻴﺎ وي . داﺳ３ اﻧﺴﺎن ﺗﻪ ﻟﻪ ﺧﺒﺮﺗﻴﺎ ورﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ اﻧﺴﺎن دې ﭘﻪ ﻟﾢ＇ ８ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﮐﻮي . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن د ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﺳ３ ﺑﻴﺎﻧﻮي : : ﭼ３ ﻗﺎﻧﻊ ﭘﻪ ﺧﺸﮏ و ﺗﺮ ﺷﻲ ﻫﻐﻪ ﺷﺎه د ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ د (ى 13)

ﺧﺰاﻧﻪ د ﻗﻨﺎﻋﺖ راﺗﻪ ﺣﺎ請ﻞ ده ﺗﺮ ﺷﺎﻫﺎﻧﻮ ﻻ ﭘﻪ ﮐﺒﺮ ﭘﻪ دﻣﺎغ ﻳﻮ( 14)

ذل ﻣﻦ ﻃﻤﻊ ﻋﺰ ﻣﻦ ﻗﻨﻊ ＄ﮑﻪ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه اوﻻﻟﺒﺎب( 15)

٤ ﺣﺴﺪ: د ﮐﻴﻨ３ او ﻏﺼ３ ﻳﻮ ﺟُﺰ دى . ﺣﺴﺪﺳﺮﮐﺸﻲ ﭘ５ﺪاﮐﻮي او ﺳﺮﮐﺸﻲ ﻓﺘﻨﻪ ﭘ５ﺪا ﮐﻮي . د ﺣﺴﺪ ډ４ﺮ ﻣﺬﻣﺖ ﺷﻮى دى . ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ”: nُاِ ~ }ُ وَاz ُ&َrَْpَ ِن~ ا َ&َrَْp َ nُْُ اrَْpَ َ تِ nَ"َ َ nُْُ اp ~ رُ اpْ¡“َ "( 16 ). ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼ３ ﺣﺴﺪﻧﻪ ﺑﭻ ﺷﺊ . ﺣﺴﺪﻧﻴﮑ９ داﺳ３ ﺳﻮ＄ﻮي ﻟﮑﻪ اور ﭼ３ ﻟﺮ－ﻲ ﺳﻮ＄ﻮي . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن د ﺣﺴﺪ ﻣﺬﻣﺖ داﺳ３ ﺑﻴﺎﻧﻮي . . ﺧﻮښ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺑﺨﺮه ﺷﻪ ﺣﺴﺪ ﻟﻪ ﻫ５ﭽﺎ ﻣﾢ ﮐ７ه ﻫﺮ ﭼﺎ ﺗﻪ رﺳ８５ي ﺧﭙﻠﻪ ﺑﺨﺮه ﺧﭙﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮ＄ﻲ د ﺣﺴﺪ ﭘﻪ اور وﺟﻮدد ﺣﺎﺳﺪاﻧﻮ ﺧﻮښ －ﺮ＄ﻲ ﻣﺤﺴﻮد ﻟﻪ دﻏﻪ اوره ﻓﺮاﻏﺖ"( 17)

   -  8   

ﻧ請 ﾢﺤﺖ ﻣﻮﻣﻲ ﻧﾢ ﻣﺮي ﻫﺴ３ ﺗﺎو８４ي ﭼ３ ﭘﻪ زړۀ دي د ﺣﺴﺪ ﻣﻨ／ﻮر ﭼﻴﭽﻠﻲ"( 18)

دﺣﺮص او ﻗﻨﺎﻋﺖ دواړو ﭘﻪ ﻟ７ ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ واﺋﻲ : : ﻣﻮړ ﺑﻪ ﻫﺮ －ﺰ ﻧﾢ ﺷﻲ د ﺣﺮص ﻗﺤﻄ９ وﻫﻠﻰ ﻫ５＆ ﮐﻠﻪ ﺑﻪ وږى ﻧﾢ ﺷﻲ ﻣﻮړ د ﻗﻨﺎﻋﺖ"( 19)

: ٥ : د ﻧﻔﺲ ﭘﺮﺳﺘ９ ﻏﻨﺪﻧﻪ ﻧﻔﺲ د اﻧﺴﺎن دﻧﻨﻪ ﻳﻮ ﻗﻮت دى ﭼ３ د اﻧﺴﺎن ﻧﻪ د ﺧ５ﺮ ﻳﺎ د ﺷﺮ ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﻮي، د ﻧﻔﺲ ﺧ５ﺮ ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ ﻧﻤﺎﻧ％ﻨﻪ او د ﺷﺮ ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ د ﻧﻔﺲ ﭘﺮﺳﺘ９ ﻏﻨﺪﻧﻪ ﺷﻮې ده . د ﭘﺎک او ﻧﺎﭘﺎک ﻧﻔﺴﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ”: َ&ْ اzَََ£َ َْ زnَّٰ ˆَ وََ&ْ ƒَ بَ َْ دَ,ّٰ ˆَ "( 20 ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ﭘﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﺮه ﮐﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮ ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ﭼﺎ ﭼ３ ﭘﺎک ﮐ７و ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺲ او ﻧﺎﻣﺮاده ﺷﻮ ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ﭼﺎ ﭼ３ ﺳﺨﺎ ﮐ７و ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺲ . . ﻧﻔﺲ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﻮ داﺳ３ رﻧ＃ دى ﭼ３ د ＊ﻮ او ﺑﺪو ﺗﺮ ﻣ５ﻨ％ﻪ ﻓﺮق ﺧﺘﻤﻮي . ﻧﺎروا ﺳ７ي ﺗﻪ روا ﮐ７ي . ﻧﻔﺲ ﭘﺮﺳﺖ ﻫﻤ５ﺸﻪ ﺧﻮار وي . ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ : : ” اpَْ|َŽ ™ُ َْ رَانَ rْžََہ وَŒَ"ِَ pِ"َ œَ–ْ&َاpْ"َْتِ وَاpْ–َ 'ُِ َِ ا~ !َ¦َ rْžََہ هََاهَ وَ َ"َ ّٰ § Œََ§ اwِ "( 21 ). ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼ３ ﻋﻘﻞ ﻣﻨﺪ دى ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ﭼﺎ ﭼ３ ﻧﻔﺲ ﺗﺎﺑﻊ ﮐ７ى وي او د ﻣﺮګ ﻧﻪ ﭘﺲ ژوﻧﺪ دﭘﺎره ﺗﻴﺎر ي وﮐ７ي . او ﮐﻢ ﻋﻘﻞ دى ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ＇ﻮک ﭼ３ د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻮاﻫﺸﺎﺗﻮ ( ﻧﻔﺲ ) ﺗﺎﺑﻊ وي . او د اﷲ ﺗﻌﺎﻟـٰﻰ ﻧﻪ اﻣ５ﺪ ﺳﺎﺗﻲ . . ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ﭼ３ ددې ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻪ دا ﻣﺮاد دى ﭼ３ ﻋﻘﻞ ﻣﻨﺪ دى ﻫﻐﻪ ＇ﻮک، ＇ﻮک ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﮐ＋３ د ﺧﭙﻞ ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻮي . ﮐﻪ ﭼﺮﺗﻪ ﻧ５ﮏ ﻋﻤﻠﻮﻧﻪ ﺋ３ ډ４ﺮ وي ﻧﻮ ﺷﮑﺮ دې ا وﺑﺎﺳﻲ او ﮐﻪ ﭼﺮﺗﻪ ﺑﺪ اﻋﻤﺎل ﺋ３ زﻳﺎت وي ﻧﻮ ﺗﻮﺑﻪ －ﺎر دې ﺷﻲ . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ داﺳ３ واﺋﻲ : : ﻋﺒﺎدت د ﺣﻖ ﭘﻪ 請ﺪق ﭘﻪ اﺧﻼص ﮐﺎ ﺗﻞ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻧﻔﺲَ ﺟﻨ， ﮐﻮي ﮐﺎر زار ﮐﺎ( 22)

ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﮐﺎروﻧﻪ ﮐﻔﺮ ور＊ﮑﺎر８４ي ﭼ３ ﺋ３ ﺑﺨﺮه ﻟﻪ ازﻟﻪ روﺣﺎﻧﻲ ده( 23)

ﭘﺎس د زړۀ ﭘﻪ اس ﻗﺪم ﭘﺎس د ﻧﻔﺲ ﮐ７ه ﭘﺎس ﭘﻪ ﻧﺨﺴﺘﻪ ﮐ＋５ﻨﻪ ﺷﺎﻫﻲ ده ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ ده( 24)

   -  9   

٦ د 請ﺤﺒﺖ اﺛﺮ: د ﺗﺠﺮﺑ３ ﻧﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ده ﭼ３ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﻧﺪې ﺧﺎﻣﺨﺎ د ﻣﺠﻠﺴﻴﺎﻧﻮ اﺛﺮ ﭘﺮ４ﻮ＄ﻲ . ﮐﻪ ﭼﺮﺗﻪ د ﺳ７ي ﻣﻠ／ﺮي ﻧ５ﮏ وي . ﻧﻮ دﻏﻪ ﺳ７ى ﺑﻪ ﻧ５ﮏ وي . ﮐﻪ ﻳﻮ ﺑﻨﺪه د ﺑﺪو ﺧﻠﻘﻮ ﺳﺮه ﮐ＋５ﻨﻲ ﭘﺎ＇ﻲ . ﻧﻮ دﻏﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻪ وي . ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ﺣﻀﻮر 請ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﺎﺋﻲ ”: وََŸَُ 'َِْ™ِ ا ~¨p َ© ِِŸِ"ِn ِ£ِp sِِ اªْrِ"ْpِ اِنْ ْ{ ~p ªْ!ِ¨َُ ِ ْہُ ِ»ٍ اَ©َ œªََ ِْ رِ ِْہ وَŸَُ 'َِْ™ِ اrp† ْءِ َ© َŸَ"َn sِِ اpْ|َ!ِِْ اِنْ ْ{ ~p ªْ!ِ¨َُ َْ ,َُادِﮦ اَ©َ œªََ ِْ دsَُ ِہ"( 25 ). ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼ３ د ﻧ５ﮏ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻣﺜﺎل د 請ﺎﺣﺐ ﻣﺸﮏ ( ﻋﻄﺎر ) دى . ﮐﻪ ﻫﻐﾢ ﻧﻪ ﺗﺎﺗﻪ ﻣﺸﮏ ﺣﺎ請ﻞ ﻧﾢ ﺷﻲ د ﻫﻐ３ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﻪ در ورﺳﻲ . او د ﺑﺪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻣﺜﺎل د آﻫﻨ／ﺮ دى . ﮐﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﺎ وﻧﾢ ﺳﻮ＄ﻮي ﭘﻪ ﻟﻮ－ﻲ ﺧﻮ ﺑﻪ دې ﺗﻮر ﮐ７ي . . ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن ﺧ＂ﮏ د 請ﺤﺒﺖ اﺛﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﺳ３ ﺑﻴﺎﻧﻮي : : ﻧﺎﺳﺖ ﭘﻪ اور ﮐﾢ＊ ３＋ ﺋ３ ﻧﾢ د ﺑﺪو ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﮐ３＋ اور دې 請ﻮرت ﺳﻮ＄ﻲ، ﺳﻮ＄ﻲ دﻳﻦ دى ﺑﺪﺧﺼﻠﺖ "( 26)

د ﻫﻐ請 ﾢﺤﺒﺖ ﻟﮑﻪ دارو دى ﭼ３ ﭘ５ﺪا در ﮐ＋３ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮐﺎ"( 27)

د داﻧﺎ 請ﺤﺒﺖ، 請ﺤﺒﺖ د رﻧ％ﻮر زړۀ دى د ﻧﺎﭘﻮﻫـ 請ﺤﺖ ﻋﺬاب －２ﻪ اﻟﻴﻢ"( 28) ﻧﺎﺳﺖ وﻻړ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＄ﻠﻤﻴﺎﻧﻮ ﺳﺘﺎ وي ﭼ３ ﭘﻪ ﺗﺎ ﮐ＋３ ﺋ３ ＊ﮑﺎره د ＊ﻮ اﺛﺎر ﺷﻲ"( 29)

   -    

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة اﻻﺣﺰاب، آﻳﺖ ٢١ (2 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن، آﻳﺖ ٩ (3 ) ﺧﻄﻴﺐ ﺗﺒﺮ４ﺰي، وﻟﻲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻲ ﻋﺒﺪاﷲ، ﻣﺸﮑﺎة اﻟﻤﺼـﺎﺑﻴﺢ، ﺟﻠـﺪ ﻧﻤﺒـﺮ ٣ ٤/ ، داراﻟﮑﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ ﺑ５ﺮوت ﻟﺒﻨﺎن ﮐﺎل ٢٠٠٣ ء، ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺒﺮ ٥٢١٣ ، ﻣﺦ ٢٥٠ (4 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﻳﻢ، ﭘﺎره ٢٨ . . (5 ) ﺑﺨﺎري، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ، 請ﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري . . (6 ) ﺧ＂ــﮏ، ﻋﺒــﺪاﻟﻘﺎدر ﺧــﺎن، ﺣﺪﻳﻘــﾢ ﺧ＂ــﮏ، ﻣــﺪون و ﻣﺮﺗــﺐ، ﺳــﻴﺪ اﻧﻮاراﻟﺤــﻖ، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳــ＂ﻲ ﺑــﮏ اﻳﺠﻨﺴﻲ ﺧ５ﺒﺮ ﺑﺎزار ﭘ５＋ﻮر، ﮐﺎل ﻧﾢ ﻟﺮي، ﻣﺦ ٤٣ (7 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة اﻟﻬﻮد، آﻳﺖ ١٨ (8 ) ﺑﺨﺎري، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ، 請ﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري، ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺒﺮ ٢٤٤٧ ، ﻣﺦ ٦٣١ (9 ) ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺧ＂ﮏ، ﻣﺦ ٣٦ ( 10 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة اﻟﻨﺴﺎء، آﻳﺖ ١٠ ( 11 ) دارﻣﻨ／ﻲ، ﻋﺒﺪاﻟﺤﻖ، ﻣﻮﻻﻧﺎ، ﺗﻔﺴﻴﺮ دارﻣﻨ／ﻲ، ﻧﺎﺷﺮان ز４ﺐ آرټ ﭘﺒﻠﺸﺮز ﻣﺤﻠـﻪ ﺟﻨ／ـﻲ ﭘ５＋ـﻮر، ﻣﺦ ٩٦ ( 12 ) ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺧ＂ﮏ، ﻣﺦ ٣٦ ( 13 ) ﺧﻄﻴﺐ ﺗﺒﺮ４ﺰي، وﻟ ﻲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻲ ﻋﺒﺪاﷲ، ﻣﺸﮑﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ، ﺟﻠﺪ ﻧﻤﺒﺮ ٣ ٤/ ، ﻣﺦ ٢٥١ ( 14 ) ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺧ＂ﮏ، ﻣﺦ ١٧٢ ( 15 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ١١٠ ( 16 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٥٣ ( 17 ) اﺑﻮ داؤد، اﺑﻦ اﻻﺷﻌﺚ ﺳﺠﺴﺘﺎﻧﻲ، ﺳﻨﻦِ اﺑﻲ داؤد، ﺟﻠﺪ ﻧﻤﺒﺮ ٢ ، ﺟﺰ ٤ ، داراﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑـﻲ، ﺑ５ﺮوت ﻟﺒﻨﺎ ن، ﮐﺎل ﻧﾢ ﻟﺮي، ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺒﺮ ٤٩٠٣ ، ﻣﺦ ٢٧٦ ( 18 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ١٦٣ ( 19 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٥٧ ( 20 ) اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة اﻟﺸﻤﺲ، آﻳﺘﻮﻧﻪ ٩ ، ١٠ ( 21 ) ﺗﺮﻣﺬي، ﻋﻴﺴٰﻰ، ﺳﻨﻦ، داراﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ﺑ５ﺮوت ﻟﺒﻨﺎن، ٢٠٠٢ ء، ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺒﺮ ٢٤٥٩ و ﻣﺦ ٩٧٤ ( 22 ) ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺧ＂ﮏ، ﻣﺦ ٤٤ ( 23 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٢٥٠

   -    

( 24 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٢٥١ ( 25 ) اﺑﻲ داؤد، اﺑﻦ اﻻﺷﻌﺚ ﺳﺠﺴﺘﺎﻧﻲ، ﺟﻠﺪ ٢ ، ﺟﺰ ٤ ، ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺒﺮ ٤٨٢٩ ، ﻣﺦ ٢٥٩ ( 26 ) ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧﺎن، ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺧ＂ﮏ، ﻣﺦ ٥٧ ( 27 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٤٩ ( 28 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ ٢٤٤ ( 9 ) ﻫﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣ ﺦ ٢٨

   -    

ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻛ＋３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ اﻧﻔﺮادﻳﺖ Pecularity of Ayub Sabir in Pashto Literature

ډاﻛ＂ﺮ ﺷ５ﺮزﻣﺎن ﺳﻴﻤﺎب
ډاﻛ＂ﺮ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﺣﻴﺎت
ﺷﺎﻛﺮ اورﻛﺰى

Abstract:

Ayub sabir is one of the brilliant writers of modern Pashto literature besides urdu. His poetry, fiction and journalistic services has always been appreciated which has its own style and techniques. He is considered one of the associates of progressive, nationalistic and liberal thoughts. He adores his nations depicted in his poetry but completely with new approach. The author of this paper thoroughly investigated his message and technical approach of writings.

د ﺷﻠﻤ３ ﭘﻴ７ۍ دا دور ﻫﻐﻪ دور دى ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﻌﺮ و ادب د ژوﻧﺪ د ﻧﻮو رﺟﺤﺎﻧﺎﺗﻮ ﺳﺮه اﺷﻨﺎ ﺷﻮ . دې دور ﮐ＋３ داﺳ３ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﻏﻠﻮ ﭼ３ ﻫﻐﻮى د ﭘ＋ﺘﻮ دﭘﺎره ﺷﭙﻪ او ورځ ﮐﺎر وﮐ７و او ﻫﻢ د ﻫﻐﻮى د ﮐﺎر ﺑﺮﮐﺖ دى ﭼ３ ﻧﻦ ﻣﻮﻧ８ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﻓﺨﺮ ﮐﻮو . ﭘﻪ دې دور ﮐ＋３ ﻧﻮي ﻧﻮي 請ﻨﻔﻮﻧﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ . د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺷﻌﺮ ﺳﺮه ﺳﺮه ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ＋３ ﻫﻢ دوﻣﺮه ﮐﺎر وﺷﻮ ﭼ３ د راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ دور دﭘﺎره ﺑﻨﻴﺎد ﺟﻮړ ﺷﻮ او ﻣﺨﮑ＋３ دﭘﺎره ﻻره ﻫﻮاره ﺷﻮه . ﭘ＋ﺘﻮ ﻧﺎول، اﻓﺴﺎﻧﻪ، ډراﻣﻪ او ﺗﮑﻞ ﻫﻢ د دې دور ﭘ５ﺪاوار دى . ﭘﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﺗﻨﻘﻴﺪ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﺗﺮ ﻳﻮ ﺣﺪه ﺣﻮ請ﻠﻪ اﻓﺰا ﮐﺎر وﺷﻮ . د ﭘ＋ﺘﻮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ او ﺑﻴﺎ ﺧﺼﻮ請ﺎً ازاد ﻧﻈﻢ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ رواج وﻣﻮﻧﺪو . 請ﻨﻮﺑﺮ ﺣﺴ５ﻦ ﮐﺎﮐﺎﺟﻲ، اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه ﺧﺎن ﺷﻴﻨﻮاري، دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺎﻣﻞ، اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻋﺒﺪاﻻﮐﺒﺮ ﺧ ﺎن اﮐﺒﺮ، راﺣﺖ زاﺧﻴﻠﻲ، ﺑﻬﺎدر ﺷﺎه ﻇﻔﺮﮐﺎﮐﺎﺧ５ﻞ، ﺳﻤﻨﺪر ﺧﺎن ﺳﻤﻨﺪر،ﺳﻴﺪرﺳﻮل رﺳﺎ، ﻏﻨﻲ ﺧﺎن، وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻃﻮﻓﺎن، ﻟﻄﻴﻒ وﻫﻤﻲ، 請ﺎﺣﺒﺰاده ﻓ５ﻀﻲ، ﺳ５ﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻴﻢ، اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﺤﻠﻴﻢ اﺛﺮ، ﺳﻴﺪ ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻟﺤﻖ ﮐﺎﮐﺎﺧ５ﻞ، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر، ﭘﺮ４ﺸﺎن ﺧ＂ﮏ، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻣﺠﺬوب، رﺣﻤﺖ اﷲ درد، ډاﮐ ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ اﻋﻈﻢ، ﺷﻤﺲ اﻟﻘﻤﺮ اﻧﺪ４ﺶ، اﺷﺮف ﻣﻔﺘﻮن، اﮐﺮام اﷲ －ﺮان، رﺑﻨﻮاز ﻣﺎﻳﻞ، ﺳﻠﻴﻢ راز، ﻃﺎﻫﺮ ﮐﻼﭼﻮي،ﺷ５ﺮ زﻣﺎن ﻃﺎﻳﺰى، اﻳﺎز داودزى، ﻗﻤﺮ راﻫﻲ او داﺳ３ ﻧﻮر . دا ﻫﻐﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دي ﭼ３ ﭘﻪ ﺷﻠﻤﻪ ﭘﻴ７ۍ ﮐ＋３ ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻮ

Junior Research Officer, Pashto Academy, University of Peshawar
Associate Professor, Pashto Academy, University of Peshawar
Ph.D Scholar, Pashto Academy, University of Peshawar

   -  3   

دﭘﺎره ډ４ﺮ د ﻗﺪروړﮐﺎر ﮐ７ى دى . ﭘﻪ دې دور ﮐ＋３ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ او ﻧﺜﺮ د واړو ﮐ＋３ ﻫﻢ د ﻣﻘﺪار او ﻫﻢ د ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﮐﺎﻓﻲ ﮐﺎر ﺷﻮى دى . ﻫﻐﻪ ﮐﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ دى ﮐﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻏﺰل، اﻓﺴﺎﻧﻪ ده ﮐﻪ ډراﻣﻪ، ﻧﺎول ﻧ／ﺎري ده ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻨﻘﻴﺪ او ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ . ﻟﻨ６ه دا ﭼ３ ﮐﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل دور ﺗﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ زرﻳﻦ دور وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ د ﺷﻠﻤ３ ﭘﻴ７ۍ دې دور ﺗﻪ د دوﻣﺮه ﮐﺎر ﭘﻪ اﺳﺎس د ﭘ＋ﺘﻮ زرﻳﻦ ﺗﺮ دور وﺋﻴﻞ ﭘﻪ ﮐﺎر دي . . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻫﻢ د دﻏﻪ دور ﻳﻮ ډ４ﺮ ＊ﮑﺎره او ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻮم دى ＇ﻮک ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﺎل ﻧﻮﻟﺲ ﺳﻮه دوه وﻳﺸﺖ ( ١٩٢٢ ) ﮐ＋３ د ﮐﻮﻫﺎټ ﭘﻪ ＄ﻨ／ﻞ ﺧ５ﻠﻮ ﮐ＋３ ز４８４ﺪﻟﻰ ؤ "(1 ) ) د ﻣﻠﮏ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ادارو ﮐ＋３ د روز－ﺎر ﮐﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘﻪ اﺧﺮ ﮐ＋３ ﭘﻪ ﺟﻨﺎح ﻻﺋﺒﺮﻳﺮۍ ﮐﻮﻫﺎټ ﮐ＋３ ﻻﺋ ﺒﺮﻳﺮﻳﻦ ؤ . ﭘﻪ ﺷﺮوع ﮐ＋３ ﻳ３ د اردو ﺷﺎﻋﺮي ﮐﻮﻟﻪ ﺧﻮ ﺑﻴﺎ وروﺳﺘﻪ ﻳ３ ورﺳﺮه د ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻫﻢ ﭘ５ﻞ ﮐ７ه . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ دواړو ژﺑﻮ ﮐ＋３ ﻣﻌﻴﺎري ﻟﻴﮑﻮﻧﻪ ﮐ７ي دي . ﭘﻪ دواړو ژﺑﻮ ﮐ＋３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻈﻢ او ﻧﺜﺮ ﺗﻪ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ－ﻪ ﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ او اردو ﮐ＋３ د ﻣﻘﺎم ﭘﻪ ﺣﻖ ﻟﻪ اﻣ ﻴﺮ ﺣﻤﺰه ﺧﺎن ﺷﻴﻨﻮاري ﭘﻪ ﻳﻮه ﻗﻄﻌﻪ ﮐ＋３ داﺳ３ واﻳﻲ : :

د ادب ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ＇ﾢ ﮐ７ي ﻓ５ﺼﻠﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ ﮐ３＋ ﭼ３ ﭘﻪ دواړو ﮐ＋３ ﻳﻮ ﺷﺎن دى ＇ﾢ ﺑﻪ واﻳﻲ ﭼ３ د ﭼﺎ دى ﺷﺨﺼﻴﺖ د 請ﺎﺑﺮ ＇ﾢ دى د ادب ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻧﮏ دى اردو واﻳﻲ ﭼ３ زﻣﺎ دى ﭘ＋ﺘﻮ واﻳﻲ ﭼ３ زﻣﺎ دى "(2)

ﻳﻮه ﺧﺒﺮه ﭼ３ ﻫﺮ ﭼﺮﺗﻪ اور４ﺪﻟﻰ ﮐ８５ي ﭼ３ ﻳﻮ ﺗﻦ ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳﻮ ﮐﺎر ＊ﾢ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﻣﺜﻼً اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه ﺷﻴﻨﻮاري ﭼ３ د ﻏﺰل ﺑﺎﺑﺎ دى ﭘﻪ ﻏﺰل ﮐ＋３ ﺋ３ ﻟﻮى ﻧﻮم ﭘ５ﺪا ﮐ７ى دى او اﺟﻤﻞ ﺧ＂ﮏ ﭼ３ د ﻧﻈﻢ د ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ８ي . دﻏﻪ ﺷﺎن ＄ﻴﻨ３ ﮐﺴﺎن ﻧﺜﺮ ＊ﾢ ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻲ ﺧﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﺑ５ﺨﻲ ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐﻮﻟﻰ او ＄ﻴﻨ３ ＊ﾢ ﺷﺎﻋﺮان د ﻧﺜﺮ ﭘﻪ ﻣ５ﺪان ﮐ＋３ ﭘﺎﺗ３ را ﻏﻠﻲ دي . د ﺣﻤﺰه ﺷﻴﻨﻮاري ﻫﻢ دﻏﻪ ﻧﻈﺮ ؤ ﭼﾢ＊ ３ ﺷﺎﻋﺮ ＊ﾢ ﻧﺜﺮ ﻧ／ﺎر ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛ５ﺪى ﺧﻮ ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﭼ３ ﻫﻐﻮى د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻈﻢ او ﻧﺜﺮ دواړه وﻟﻴﺪل ﻧﻮ ﻣﺘﺎﺛﺮه ﺷﻮ او اﻋﺘﺮاف ﻳ３ وﮐ７و ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ زﻣﺎ و４ﻨﺎ ﻏﻠﻄﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﮐ７ه "(3 ) ) ” ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن “ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮا＄ﻴﻨ９ ﺷﻌﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ﭼ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﻳ３ ﭼﺎپ ﮐ７ې ده . ﺗﺮ دې دﻣﻪ ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن درې ＄ﻠﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮى دى . ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﮐ＋３ د ﭘ５＋ﻮر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د .اﻳﻢ اې ﭘﻪ ﻧﺼﺎب ﮐ＋３ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ؤ . . “  ” ﭘﻪ اردو ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻫﮑﺎر ﮐﺘﺎب دى ﭼ３ د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ ！ﻮﻟﻮ ﺳﺘﺮو ادﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ادﺑﻲ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻮ ﻳ３ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣ／ﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺤﺚ ﮐ７ ى دى . دا د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﺳﺘﺮ اﺣﺴﺎن دى ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮان ادﻳﺒﺎن ﻳ３ د اردوداﻧ３ ﻃﺒﻘ３ ﺳﺮه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐ７ي دي . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ دا اراده وه ﭼ３ دا ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺨﮑ＋３ ﺟﺎري وﺳﺎﺗﻲ ﺧﻮ ژوﻧﺪ ورﺳﺮه وﻓﺎ وﻧﾢ ﮐ７ه . دا ﮐﺘﺎب اوس ﻫﻢ دوﻣﺮه

   -    

ﺟﺪﻳﺪ دى ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮه ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﺟﺪﻳﺪ ؤ ﭘﻪ دې ﭼ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺟﺪﻳﺪو ا請ﻨﺎﻓﻮ او ﺟﺪﻳﺪو ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ ﺋ３ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺒﺼﺮه ﮐ７ې ده . .

“    ” ﻳ３ د اردو د ﻫﻔﻪ ﻣﺸﻬﻮرو ﮐﺎﻟﻤﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ﮐﻮم ﭼ３ ﺋ３ ور＄ﭙﺎﻧﻪ “ ﺑﺎﻧ， ﺣﺮم ” دﭘﺎره ﻟﻴﮑﻠﻲ وو ﺧﻮ وروﺳﺘﻮ ﻳ３ ورﺗﻪ د ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ ﺷﮑﻞ ورﮐ７و . . “ درﻧ， ” “ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ ” “او ﺧﺎﮐ３ ” ﻳ３ د ﻧﺎﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻧﺎﻣ ３ دي ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ذﮐﺮ ﮐ７ى دى ﺧﻮ ﻻ ﺗﺮدې دﻣﻪ ﻧﾢ دي ﭼﺎپ ﺷﻮي . . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ دوه اﻓﺴﺎﻧ３ “ ﻫﻐﻪ ＊ﮑﻠﻲ ﻻ ﺳﻮﻧﻪ ” “او ﺧﺎﻟﻲ ﺟ５ﺐ ” ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠ３ دي . دې ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻳ３ ﻳﻮ ＇ﻮ ډراﻣ３ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠ３ دي ﭼ３ ﻳﻮه ﭘﻪ ﻛ＋３ ﭘﻪ ﻗﻨﺪ ﻣﺮدان ﮐ＋３ د “ زﺧﻤﻮﻧﻮ ” ﭘﻪ ﻧﻮم ﭼﺎپ ﻫﻢ ده . ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ رﺳﺎﻟﻮ او اﺧﺒﺎروﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ وﺧﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﺗﮑﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﭼﺎپ ﺷﻮي دي . دې ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻳ３ ﺑ３ ﺷﻤ５ﺮه ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧﻪ او ﻣﻘﺎﻟ３ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠ３ دي ﭼ３ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﺧﺒﺎروﻧﻮ او رﺳﺎﻟﻮ ﮐ＋３ ﭼﺎپ ﺷﻮي دي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮ ﺷﻤ５ﺮ ﺗﺮﺟﻤ３ ﻫﻢ ﮐ７ې دي ﭼ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ د ！ﻲ ا４ﺲ اﻳﻠﻴ＀ د ＇ﻠﻮرو ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮﺟﻤ３ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻠ３ دي . .

“” ﻳ３ د اردو ﺷﻌﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ﭼ３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻣﺮګ ﻧﻪ ﭘﺲ ﺷﺎﻫﺪ زﻣﺎن ﭼﺎپ ﮐ７ې ده . . “ د ﺑﻮډۍ ！ﺎل ” ﻳ３ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﮐﺎﻟﻤﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ﭼ３ اوس اوس د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ادﺑﻲ －ﻠ６ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭼﺎپ ﺷﻮې ده . دې ﻧﻪ ﻋﻼوه اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺑ３ ﺷﻤ５ﺮه ﻟﻴﮑﻮﻧﻪ او ﻣﻘﺎﻟ３ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ اﺧﺒﺎروﻧﻮ او رﺳﺎﻟﻮ ﮐ＋ ３ ﭼﺎپ ﺷﻮي دي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ادﻳﺐ ﻧﻪ ﻋﻼوه ﻳﻮ ر＊ﺘﻮﻧﻰ او زړور 請ﺤﺎﻓﻲ ﻫﻢ ؤ . د 請ﺤﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﻣ５ﺪان ﮐ＋３ ﻫﻐﻮى د ﺧﺎورې او اوﻟﺲ ډ４ﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﮐ７ى دى . ﭘﺸﺎور ﻧﺎﻣﻪ، د ﺑﻮډۍ ！ﺎل، درﻧ，، ﭼﻴﻠﻢ ﮐﺶ او ﺣﺠﺮه ﻳ３ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اردو او ﭘ＋ﺘﻮ اﺧﺒﺎروﻧﻮ ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻲ ﺷﻮي د ﮐﺎﻟﻤﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دي . . اﻳﻮ ب 請ﺎﺑﺮ ﻧ請 ﾢﺮف د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ و ادب ﮐ＋３ د ﺟﺪﻳﺪو رﺟﺤﺎﻧﺎﺗﻮ ﭘﻠﻮي ؤ ﺑﻠﮑ３ داﻋﻲ ﻳ３ ﻫﻢ ؤ . ﻳﻮه ﺧﺒﺮه د ذﮐﺮ وړ ده ﭼ３ ﮐﻪ ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ رﺟﺤﺎن ﺧﭙﻞ ﮐ７ى دى ﺧﻮ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻳ３ د ﭼﺎ ﻫﻢ ﻧﾢ دى ﮐ７ى . ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ داور ﺧﺎن داود ﻟﻴﮑﻲ : : “ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻫﻴﭽﺎ ﻣﻘﻠﺪ ﻧﾢ دى ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى ﺧ ﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ډ４ﺮ ﻣﻘﻠﺪﻳﻦ ﻟﺮي "(4 ). ). اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻰ ؤ . ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻲ د ﺧﻮاري ﮐ（ او ﻣﺰدورﮐﺎر د ﺣﻘﻮﻧﻮ ﻏﻮ＊ﺘﻮﻧﮑﻰ وي او د دوى ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻣﻼﺗ７ ﮐﻮي . د ﺧﺎن، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار، ﺟﺎ－ﻴﺮدار او 請ﻨﻌﺖ ﮐﺎر د اﻧﺴﺎن د＊ﻤﻨﻪ روﻳﻮ ﺳﺨﺘﻪ ﻏﻨﺪﻧﻪ ﮐﻮي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻫﻢ د ﺧﻮاري ﮐ（ او ﻣﺰدور ﻣﻠ／ﺮى او د ﺧﺎن، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار او ﺟﺎ－ﻴﺮدار ﻣﺨﺎﻟﻒ دى ﺧﻮ ﻳﻮې ﺧﻮﺑ９ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪو ﮐ＋３ ﻣﻤﺘﺎز ﮐ７ى دى ﻫﻐﻪ ﭘﻪ اﻧﺴﺎن ﮐ＋３ د اﻧﺴﺎن ﻟ＂ﻮن دى . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﮐﻪ دﻫﻘﺎن ﺗﻪ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﮐﻮي ﻧﻮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﭘﻪ

   -    

ﻛ＋３ －ﻮري او ﺧﺎن ﮐ＋３ ﻫﻢ . د ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ＋３ دواړه اﻧﺴﺎﻧﺎن دي او دواړه ﻳﻮ ﺷﺎن اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﻄﺮت ﻟﺮي . ﭘﻪ دواړو ﮐ＋３ ﭼ３ ورﺗﻪ ﻳﻮه ﺷﺮﻳﮑﻪ ﻓﻄﺮي ﮐﻤﺰوري ﭘﻪ ﻧﻈﺮ راﺷﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د ﺣﻤﺎﻳﺖ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻴ＆ د ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻪ ﮐﺎر ﻧﾢ اﺧﻠﻲ او ﭘﻪ ﺟﺎر واﻳﻲ : :

اﻧﺴـــــــﺎﻧﺎن دي ﭘـــــــﻪ ﺳﺮﺷـــــــﺖ ﮐ＋ـــــــ３ دواړه ﻳـــــــﻮ دي  ﻧــﾢ دﻫﻘــﺎن ﮐ＋ــ３ اﻧﺼــﺎف ﺷــﺘﻪ دى ﻧــﾢ ﭘــﻪ ﺧــﺎن ﮐ＋ــ３ "( )

د دې ﺷﻌﺮ ﻣﺘﻌ ﻠﻖ ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ اﻧﺼﺎف د 請ﺎﺑﺮ دوﻣﺮه ﺧﻮښ دى ﭼ３ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ د اﺟﻤﺎع ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻐﻪ ﻣﺤﺾ د اﻧﺼﺎف ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ واﻳﻲ : :

ﺧﻮ د دې دا ﻣﻄﻠﺐ ﻧﾢ دى ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺧﻮارو او ﺑ３ وﺳﻮ د دړد ﻧﻪ ﻧﺎ اﺷﻨﺎ دى . ﻫﻐﻪ ＄ﺎن ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دﻏﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﮐ＋３ －２ﻲ ﻧﻮ د ﺧﻮار اوﻟﺲ د دړده ＇ﻨ／ﻪ ﺑ３ ﺧﺒﺮه ﭘﺎﺗ３ ﻛ ５ﺪى ﺷﻲ "(6 ). ). اﻧﺼﺎف د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﻧﺰد ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻏﻮره ﻋﻤﻞ دى ﻧﻮ ＄ﮑﻪ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﺎن او دﻫﻘﺎن دواړو ﮐ３＋ ﻳﻮ ﺷﺎن اﻧﺼﺎف ﻟﻴﺪل ﻏﻮاړي . ﺷﺎﻳﺪ ﭼ３ ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ ＄ﻴﻨ３ ﺧﻠﻖ ﭘﻪ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ دا ﺗﻮر ﻫﻢ وﻟ／ﻮي ﭼ３ دى د ﺧﺎن او دﻫﻘﺎن ﭘﻪ ﻳﻮ 請ﻒ ﮐ＋３ د ودروﻟﻮ ﻣﻘﺼﺪ دا دى ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺧﺎن او زورو رې ﻃﺒﻘ３ ﻣﻠ／ﺮى دى ﺧﻮ ﺳﻠﻴﻢ راز د دې اﻧﺪﻳ＋ﻨ３ ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ ﮐﻮي : : ” د دې ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﮐ＋３ ＄ﻴﻨ３ ﺷﺎرﺣﺎن واﻳﻲ ﭼ３ د 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ＋３ ﺧﻮار دﻫﻘﺎن او ﺧﺎن ﻳﻮ ﺷﺎن ﻇﺎﻟﻤﺎن دي او ﺑ３ اﻧﺼﺎﻓﻪ دي . رﺟﻌﺖ ﭘﺴﻨﺪه او اﺳﺘﺤﺼﺎﻟﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﻣﻠ／ﺮي ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﺧﻮﺷﺤﺎل دي ﭼ３ ＄ﻪ دﻫﻘﺎن ﻫﻢ راﺳﺮه وﺗ７ﻟﻰ ﺷﻮ او ﺧﻠﻖ ﺑﻪ دﻫﻮﮐﻪ ﮐ７و ﺧﻮ دﻟﺘﻪ زۀ ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫ８５م ﭼ３ ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ دﻫﻘﺎن او ﺧﺎن د ﻃﺒﻘﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ－ﻲ ﻧﾢ ﮐﻮي ﺑﻠﮑ３ د دوو اﻓﺮادو ذاﺗﻲ ﮐﺮدار د ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻻﻧﺪې راﻏﻠﻰ دى (” 7 ). ). ﻟﮑﻪ وړاﻧﺪې ذﮐﺮ ﺷﻮى دى ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﭼﺎ ﭘﻪ ﭘﻞ ﭘﻞ ﻧﾢ دى اﻳ＋ﻰ ﺑﻠﮑ３ ﺑ５ﺨﻲ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻻره ﺗﻠﻰ دى . 請ﺎﺑﺮ د ﺳﭙ ﻴﻨ３ او ر＊ﺘﻴﺎﺧﺒﺮې ﻋﻠﻤﺒﺮدار ؤ . ﺧﺎﻣ９ ﻳ３ ﮐﻪ ﭘﻪ دوﺳﺖ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﻟﻴﺪﻟ３ ده ﻧﻮ ورﺗﻪ －ﻮﺗﻪ ﻳ３ ﻧﻴﻮﻟ３ ده او ﺧﻮﺑ９ ﻳ３ د د＊ﻤﻦ ﻫﻢ ﺳﺘﺎﻳﻠ３ ده . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮ او ادﻳﺐ ؤ ﺧﻮ ﺗ， ﻳ３ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪو ﭘﻪ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﻧﻪ ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﮐ７ى دى . د وړاﻧﺪې ذﮐﺮ ﺷﻮي ﺷﻌﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻳ３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﻌﺮ ﮐ＋３ ﺑﻴﺎن ﮐ７ې ده : : د وس وږي دي ﻳﺎراﻧﻮ ﺧﻮار ﻣﺰدور دى ﮐﻪ ﻟﻮى ﺧﺎن دى "(8)

دا ﺑﻪ ﻫﺮ ＇ﻮک ﻏﻮاړي ﭼ３ ر＊ﺘﻴﺎ او ﺳﭙﻴﻨﻪ ﺧﺒﺮه وﻟﻴﮑﻲ ﺧﻮ ﺳﭙﻴﻨﻪ او ر＊ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮه ډ４ﺮ ﮐﻢ ﺧﻠﻖ ﻟﻴﮑﻠﻰ او وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻲ . اﮐﺜﺮ ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻣﺼﻠﺤﺖ ＊ﮑﺎر ﺷﻲ . ﻳﺎ ﺧﻮ دوى د ﮐﻮﻣ３ ﺳﻴﺎﺳﻲ －ﻮﻧﺪ ﺳﺮه

   -  6   

ﺗ７ﻟﻲ وي ﻧﻮ دوى ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐﻮﻟﻰ ﭼ３ ﻫﻐﻪ ﺧﺒﺮه وﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ ر＊ﺘﻴﺎ وي ＄ﮑﻪ ﭼ３ داﺳ３ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دوى ﺗﻪ ﺧﭙﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﻠﻮم وي . دﻏﻪ ﺣﺎل د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ ﻫﻢ دى ﭼ３ دوى ﻳ３ ړوﻧﺪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﮐﻮي ﭘﻪ اړه ﻳ３ ﺳﭙﻴﻨﻪ او ر＊ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮه ﻧﾢ ﺷﻲ ﮐﻮﻟﻰ . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﻤﻮ ﺧﻠﻘﻮ ﮐ＋３ دى ﭼ ３ ﺗﻞ ﻳ３ ﺳﭙﻴﻨﻪ ﺧﺒﺮه ﮐ７ې ده . د ﭼﺎ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟ９ او ﺧﻔ／ﺎن ﺗﻪ ﻳ３ ﻧﾢ دي ﮐﺘﻠﻲ . م ر ﺷﻔﻖ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮه و４ﻨﺎ را ﻧﻘﻞ ﮐﻮي : : “ ﺗﺒﺼﺮه وي ﮐﻪ ﺗﻨﻘﻴﺪ، ＇ﾢ ﭼ３ راﺗﻪ ر＊ﺘﻴﺎ ＊ﮑﺎري ﺑﺲ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻢ او ﭼ３ ﺧﭙﻠﻪ راﻳ３ ورﮐﻮم ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻣ３ ﮐﺎر ﻧﾢ وي ﭼ３ ＇ﻮک دې ﭘﺮې ﺧﻔﻪ ﺷﻲ ﻳﺎ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﺷﻲ (” 9 ) ) دﻏﻪ 請 ﺎف －ﻮﻳﻲ او ﺟﺮات ﻣﻨﺪاﻧﻪ اﻇﻬﺎر د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻟﻮى اﻧﻔﺮادﻳﺖ دى . د ﺳﭙﻴﻨ３ او ر＊ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮې ﺟﺮات ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ ﻣﺨﻠﺺ وي . وﻟ３ ﭼ３ اﺧﻼص ﻫﻐﻪ وﺳﻠﻪ ده ﭼ３ د ﻏﺮ ﺳﺮه ﭘﺮې ﻫﻢ ډﻏﺮه وﻫﻠ３ ﻛ５ﺪى ﺷﻲ . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﮐﻪ وﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﮐ＋３ ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﻏﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ډﻏﺮ ې وﻫﻠ３ دي . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د دې ﺧﺼﻮ請ﻴﺖ ﭘﻪ اړه ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮ ﻣﺨﻠﺺ دوﺳﺖ، ﻣﺨﻠﺺ اﻧﺴﺎن او ﻣﺨﻠﺺ ﺷﺎﻋﺮ دى . ﻣﺨﻠﺺ دوﺳﺖ د ﻣﺤﺮوﻣﻮ ＊ﮑﺎر ﻛ５ﺪى ﺷﻲ،ﻣﺨﻠﺺ اﻧﺴﺎن ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﻣﺎﻳﻮﺳﻪ ﺷﻲ،ﻟ５ﮑﻦ ﻣﺨﻠﺺ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻴﭽﺮې ﻧﺎﮐﺎﻣﻪ

ﻛ５ﺪى ﻧﾢ ﺷﻲ "( 10) د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ請ﺎف －ﻮﻳﻲ ﻧ請 ﾢﺮف ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻟﻴﮑ ﻮﻧﮑﻲ اﻋﺘﺮاف ﮐﻮي ﺑﻠﮑ３ ﭘﻪ اردوداﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﮐ＋３ ﻫﻢ د ﻳﻮ ﺳﭙﻴﻦ －ﻮ ﺷﺎﻋﺮ او ادﻳﺐ ﭘﻪ ﻧﻮم ＊ﾢ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي . د اردو ﻳﻮ ﺳﺘﺮ ﻟﻴﮑﻮال اﺣﻤﺪ ﻧﺪﻳﻢ ﻗﺎﺳﻤﻲ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :      
56 56 44 23 !"#$%&'()*+,-./01  د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺷﺎﻋﺮي ﻳﻮه ﻣﻘﺼﺪي ﺷﺎﻋﺮي ده . ﻫﻐﻮى ﺷﺎﻋﺮي د وﺧﺖ ﺗﻴﺮي ﻳﺎ ذﻫﻨﻲ ﻋﻴﺎﺷﻲ ﭘﻪ ﻏﺮض ﻧﾢ ده ﮐ７ې ﺑﻠﮑ３ د ﻳﻮ ﭘﺎک، ﺳﭙﻴ％ﻠﻲ او ﺳﺎﻫﻮ ﻣﻘﺼﺪ د ﻻﻧﺪې ﻳ３ ﮐ７ې ده . ﻫﻐﻪ ” ادب دﭘﺎره د ژوﻧﺪ “ د ﻧﻈﺮﻳ３ ﮐﻠﮏ ﭘﻠﻮي ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى دى . ﻗﺎم ﭘﺮﺳﺘﻲ، وﻃﻦ دوﺳﺘﻲ او اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻲ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﺳﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دي . ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﻟﻴﮑﻲ : : “ ﺷﺎﻋﺮي ﻳ３ ﻓ５ﺸﻨﻲ ﻧﾢ وه ﺑﻠﮑ３ د ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ ＇ﺨﻪ ډﮐﻪ وه، ﻗﻮم ﭘﺮﺳﺘﻲ او اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻲ ﻳ３ ﭘﻪ

ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻻ ړه وه "( 12 ). د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺳﭙﻴﻦ －ﻮﻳﻲ دا ﺣﺎل دى ﭼ３ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ﻳ３ ﻫﻢ ﻧﾢ دې ﻣﻌﺎف ﮐ７ى . د ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮاز ﻃﺎﺋﺮ ﭘﻪ و４ﻨﺎ ﻳ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ او ﮐﻮم اﻧﺪاز ﮐ＋３ ﻟﻴﮏ ﮐ７ى دى د ﻫﻐﾢ ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ ﻧﾢ ﻣﻼو８４ي . ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :

   -    

“ ﻣﺎ ﭼ３ د ＄ﺎن ﻧﻪ ﭘﻮﺳﺘﮑﻲ ﮐﻮزول ﻧﻮ اول ﻣ３ دا دﻋﺎ ﻏﻮ＊ﺘ３ وه ﭼ３ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ ! د ﺣﻖ وﺋﻴﻠﻮ او د ﺣﻖ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﺗﻮﻓﻴﻖ راو ﺑﺨ＋ﻪ . ﺑﻴﺎ ﭼ３ ﻣﺎ ﺧﭙﻞ ﻣﮑﻤﻞ ﻟﻴﮏ وﻟﻮﺳﺘﻮ ﻧﻮ ﭘﻮﻫﻪ ﺷﻮم ﭼ３ ﻟﻮى ﺧﺪاى زﻣﺎ دﻋﺎ ﻗﺒﻮﻟﻪ ﮐ７ې ده او ﻣﺎ ＄ﺎن ﭘﻪ ﺣﻖ ﻟﻪ دروغ ﺑ５ﺨﻲ ﻧﾢ دي ﻟﻴﮑﻠﻲ (” 13 ). ). ﮐﻪ ＇ﻮک د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺷﺨﺼﻴﺖ او ژوﻧﺪ ﻧﻪ ﺧﺒﺮ وي او ﺑﻴﺎ دا ﻟﻴﮏ ( زۀ، زﻣﺎ ژوﻧﺪ او ﺷﺎﻋﺮي ) وﻟﻮﻟﻲ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ د دې ﺧﺒﺮې ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺳﻞ ﭘﻪ ﺳﻠﻪ ر＊ﺘﻴﺎ وﺋﻴﻠﻲ دي . ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻮر ﻫﺮ ＇ﾢ ﻛ５ﺪى ﺷﻲ ﺧﻮ دروﻏﺠﻦ ﻧﾢ ﺷﻲ ﻛ５ﺪى ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺣﻮاﻟﻪ ﮐﻪ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻫﺮ ＇ﾢ ؤ ﺧﻮ دروﻏﺠﻦ ﻧﾢ ؤ وﻟ３ ﭼ３ دروغ －ﻮﻳﻲ د ﻣﻨﺎﻓﻘﺖ ﻧﺨ＋ﻪ ده . ﻋﻤﻼً ﻧﾢ ﺳﻬﻲ ﺧﻮ ﻋﻘﻴﺪةً ﻫﻐﻪ ﻳﻮ ﭘﻮخ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻢ ؤ . د . ＄ﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻟﻴﮑﻲ : : ز“ ۀ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻳﻢ، ﭘ＋ﺘﻮن ﻳﻢ، ﻗﻮم ﭘﺮﺳﺖ ﻳﻢ، اﻧﺴﺎن ﻳﻢ، ﺑﺎﻏﻲ ﻳﻢ، ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻳﻢ ﺧﻮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻧﾢ ﻳﻢ "( 14 ). ). دا ﺧﻮ ﺣﻘﻴﻘﺖ دى ﭼ３ ر＊ﺘﻴﺎ وﺋﻴﻞ ﺗﺮاﺧﾢ وي او ﺧﻠﻖ ﭘﺮې ﺧﻔﻪ ﮐ８５ي ﺧﻮ داﺳ３ ﻧﾢ ده ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺗﻪ د ر＊ﺘﻴﺎ وﺋﻴﻠﻮ اﻧﺠﺎم ﻧﾢ ؤ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻠﮑ３ ر＊ﺘﻴﺎ وﺋﻴﻞ د ﻫﻐﾢ ﻓﻄﺮت ؤ او ﺑﺤﺜﻴﺖ اﻧﺴ ﺎن د ﺧﭙﻞ ﻓﻄﺮت ﻧﻪ ﻣﺠﺒﻮر ؤ . . ﻟﻴﻮﻧﻰ 請ﺎﺑﺮ ﺧﺒﺮ ﻫﻢ دى ﮐﻪ ﻧﾢ دى ﺧ５ﮋوي ﺳ７ى ﭘﻪ دار ﺳﭙﻴﻨ３ ﺧﺒﺮې "( 15)

د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪه ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ډ４ﺮ ﻻس دى . ﻫﻐﻮى د ﻧﻮو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ډ４ﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ７ې ده . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭼ３ د ﺑﺎﻧ， ﺣﺮم د ﭘ＋ﺘﻮ ﺑﺮﺧ３ اﻳ６ﻳ＂ﺮ ؤ ﻧﻮ ﻧﻮو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ﻳ３ ﺧﺼﻮ請ﻲ ﭘﺎ ﻣﻠﺮﻧﻪ ﮐﻮﻟﻪ او د ﻫﻐﻮى ﺣﻮ請ﻠﻪ اﻓﺰاﻳﻲ ﺑﻪ ﻳ３ ﮐﻮﻟﻪ ﭼ３ د ﻫﻐ３ ﺛﻤﺮات ډ４ﺮ زر ﻣﺤﺴﻮس ﺷﻮل . ﻫﺮﮐﻠﻪ ﭼ３ ازاد ﻧﻈﻢ ﭘ＋ﺘﻮ ﺗﻪ راﻏﻰ او ＄ﻴﻨ３ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ زﻟﻤﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ازاد ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﭘ５ﻞ ﮐ７و ﻧﻮ د ＄ﻴﻨ３ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻳﻮ زﺑﺮدﺳﺖ ردﻋﻤﻞ ﻣﺨ３ ﺗﻪ راﻏﻰ . ﻫﻐﻮى د ازاد ﻧﻈﻢ ﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺮو ع ﮐ７و . ﻫﻐﻮى ﭘﻪ دې دﻟﻴﻞ د ازاد ﻧﻈﻢ د ﻣﻨﻠﻮ ﻧﻪ اﻧﮑﺎري وو ﭼ３ دا د ﭘﺎﺑﻨﺪې ﺷﺎﻋﺮۍ اﻫﻤﻴﺖ ﮐﻤﻮي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧ請 ﾢﺮف ازاد ﻧﻈﻢ وﻟﻴﮑﻠﻮ ﺑﻠﮑ３ د ازاد ﻧﻈﻢ ﺗﺒﻠﻴﻎ،دﻓﺎع او وﮐﺎﻟﺖ ﻳ３ ﻫﻢ وﮐ７واو ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ ﺗﻪ ﻳ３ داﺳ３ ＄ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ７ل ﭼ３ ﻳﺎ ﺧﻮ ﻫﻐﻮى ازاد ﻧﻈﻢ وﻣﻨﻠﻮ او ﻳﺎ ﺑﻴﺎ د ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻪ ﻻ س ﭘﻪ ﺳﺮ ﺷﻮل او ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﻳ３ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ７ه . ﻧﻦ ﭼ３ ＇ﻮﻣﺮه ﻣﻌﻴﺎري ازاد ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻲ دا د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻣﺒﺎرزې ﻧﺘﻴﺠﻪ ده . . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﻮ－ﻪ د ﻧﻈﻢ ﺷﺎﻋﺮ ؤ . ﭘﻪ ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﮐ＋３ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ د ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ده . ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺴﻨﺪي او ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﺧﺎ請ﻪ او ﺣ ﺼﻪ ده . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ د اﺑﻼغ ډ４ﺮې اوﭼﺘ３ ﻧﻤﻮﻧ３ دي . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘ５ﻐﺎم ډ４ﺮ واﺿﺢ او ＊ﮑﺎره دى ﻫﻴ＆ اﺑﻬﺎم ﻧﾢ ﻟﺮي . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻪ زﻟﻤﻰ ﻧﻘﺎد ﺧﺎﻟﺪ ﭘ＋ﺘﻮن ﻟﻴﮑﻲ : :

   -  8   

“ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ د ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ ﻧﻪ ډک د ﺳﻬﻞ ﻣﻤﺘﻨﻊ ﺑﻬﺘﺮﻳﻨ３ ﻧﻤﻮﻧ３ دي ﭼ３ ﺑ３ ﺳﺎﺧﺘ／ﻲ او رواﻧﻲ ﭘﺮ４ ﻤﺎﻧﻪ ﻟﺮي. ＄ﻨﻪ ＄ﻨﻪ ＄ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ＋３ د ﻋﻼﻗﺎﻳﻲ ﻟﻬﺠ３ ﺑﺎوﺟﻮد د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﭘ＋ﺘﻮ ﮐﻠﻬﻢ ادب ﮐ＋３ ﻫﻐﻪ ﻳﻮا＄ﻴﻨﻰ ﺷﺎﻋﺮ دى ﭼ３ ﻓﮑﺮ ﻳ３ ﻣﺘﻮازي، دروﻧﺪ او ژﺑﻪ ﻳ３ د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻪ اﺳﺎﻧﻪ او د اﺑﻬﺎم ﻧﻪ ﭘﺎﮐﻪ ده. ﭘﻪ ﭘ５ﺶ ﻣﻨﻈﺮ ﮐ＋３ ﻳ３ ﺷﻌﻮر، ﻧﻨ， او ازادي ＄ﻠ８５ي ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﮐ＋３ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ＊５／７ې ﻳﻮه ﻻ زواﻟﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ (” 16) د ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن د ﻣﻄﺎﻟﻌ３ ﻧﻪ ＇ﺮ－ﻨﺪ８４ي ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺧﭙﻞ ﺳﻴﻤﺎﺑﻲ او ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ＄ﺎى وﻻړ ﻧﾢ دى ﭘﺎﺗ３ ﺷﻮى او ﻫﻐﾢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ د دې ﺧﺒﺮې ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻠﻔﻲ ﮐ＋３ ﮐ７ى دى او ﺧﭙﻞ ﻫﺮ ﻧﻈﻢ ﺗﻪ ﻳ３ د ﻳﻮې ډراﻣ３ ﺳﺮه ﺗﺸﺒﻴﻬـ ورﮐ７ې ده ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ا請ﻞ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼ３ زﻣﺎ ﻫﺮ ﻧﻈﻢ د ﻳﻮې ډراﻣ３ ﭘﻪ ﻣﺜﺎل دى . ﭘﻪ ﻫﺮه ډراﻣﻪ ﮐ＋３ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺮداروﻧﻪ دي،د ﻫﺮ ﮐﺮدار ﺧﭙﻞ ذﻫﻦ دى،ﺧﭙﻞ ﻓﮑﺮ دى، ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ده،ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺴﻴﺎت دي، ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ده . ﻣﺎ ！ﻮل ﮐﺮداروﻧﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﾢ دي ﺳﺎﺗﻠﻲ ازاد ﻣ３ ﭘﺮ４＋ﻲ دي او ﭼﺮﺗﻪ ﭼ３ ﺧﻴﺎل او ﻓﮑﺮ ازاد و ي ﻫﻠﺘﻪ ﺗﻀﺎدات ﺧﺎﻣﺨﺎ ﺳﺮ راﭘﻮرﺗﻪ ﮐﻮي . د دﻏﻪ ﺗﻀﺎداﺗﻮ ﺳﺮوﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺨ２ﻲ ﮐ７ي وى زﻣﺎ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ

ﮐ＋３ ﺑﻪ ﺗﺼﻨﻊ او ﻣﻨﺎﻓﻘﺖ ﭘ５ﺪا ﺷﻮى وى "( 17 ). ﺧﺎﻟﺪ ﭘ＋ﺘﻮن د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﮐ＋３ ﻣﻮﺟﻮدې دې ﻗﺴﻢ ﺷﺎﻋﺮۍ ﺗﻪ ﺗﻀﺎدات ﻧﻪ ﺑﻠﮑ３ د ﻧﻈﺮ ﻻرې او روې واﻳ３ ﮐﻮﻣ３ ﭼ３ ﻫﻐﻮى ﻓﻘﻂ د ﺧﭙﻞ ﻫﺪف ﺗ ﻪ درﺳ５ﺪو دﭘﺎره ﺧﭙﻠ３ ﮐ７ې وې، ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ＊５／７ې ﻧﻈﺮﻳ３ ﺗﻪ د رﺳﻴﺪو دﭘﺎره ﻣﺨﺘﻠﻔ３ ﻻرې ﺧﭙﻠ３ ﮐ７ې دي او دﻏﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔ３ ﻻرې ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ﺗﻪ د ﺗﻀﺎداﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ＋３ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را＄ﻲ او ډ４ﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻲ ﺑﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ روﻳﻮ او ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻻ رو ﺗﻪ ﺗﻀﺎدات واﻳﻲ او دې ﻟ７ ﮐ＋３ ﺑﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﮐ＋３ ﺑﻴﺎن ﺣﻠﻔﻲ ﻧﻪ د ﻫﻐﾢ ﺟﻤﻠ３ ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﮐﻮي ﺧﻮ دا ﺿﺮوري ﻫﻢ ﻧﾢ ده ＄ﮑﻪ ﭼ３ ﺗﻀﺎد ﻫﻐﻪ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ３ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ ﭘﺮ８４دي ﺧﻮ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺗﺮ اﺧﺮه د اﻧﺴﺎﻧﻲ ＊５／７ې ﻳﻮ ﻧﻈﺮ ﻟﺮﻟﻮ، ﺧﻮ ﻫﻐﻪ د ﻧﻈﺮ ﻫﺪف ﺗﻪ د رﺳ５ﺪو دﭘﺎره

ﻣﺨﺘﻠﻔ３ ﻻ رې ﺧﭙﻠ３ ﮐ７ې وې ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ورﺗﻪ روﻳ３ وﺋ ﻴﻠﻰ ﺷﻮ، دا دوﺧﺖ ﺿﺮوﺗﻮﻧﻪ دي "( 18 ). د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺳﭙﻴﻨﺎوي او ﺧﺎﻟﺪ ﭘ＋ﺘﻮن د دې دﻟﻴﻞ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘﻪ ﻫﻐﾢ د ﺗﻀﺎداﺗﻮ ﺗﻨﻘﻴﺪ ＇ﾢ ﺟﻮاز ﻧﾢ ﻟﺮي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮي د ﻳﻮې ﺧﺎص ﻃﺒﻘ３ او ﻧﻈﺮﻳ３ ﭘﻮرې ﻣﺤﺪوده ﮐ７ې ﻧﾢ ده ﺑﻠﮑ３ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ د ﻫﺮ ﻓﮑﺮ و ﻧﻈﺮ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺧﻠﻘﻮ دﭘﺎر ه د دﻟﭽﺴﭙ９ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد دي . وﻟ３ ﭼ３ ﻫﻐﻮى ﺧﭙﻞ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ＋３ ﻧﻴﻮﻟﻲ وو او د ﻫﻐﻮى د ذوق او ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺧﺒﺮ ؤ . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ！ﻲ ا４ﺲ اﻳﻠﻴ＀ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :

   -  9   

“ دا ﺧﺒﺮه ډ４ﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﾢ ﻟﺮي ﭼ３ د ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﻳﺎ اور４ﺪوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐ＋３ زﻳﺎت وي ﻳﺎ ﮐﻢ وي . د زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼ３ د ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ د ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ او اور４ﺪوﻧﮑﻮ ＇ﾢ ﻟ８ ډ４ﺮ ﺗﻌﺪاد دې ﭘﻪ ﻫﺮ ﻧﺴﻞ او ﻫﺮې زﻣﺎﻧ３ ﮐ＋３ وي "( 19 ). ﻧﻮ دا ﺧﺒﺮه ﺑﻪ ﺳﻤﻪ وي ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻋﺎﻣﻮ ﺧﺎ請ﻮ دواړو ﻃﺒﻘﻮ ﮐﾢ＊ ３＋ ﻣﻘﺒﻮل ؤ او ﻧﻦ ﻫﻢ . ＇ﻮﻣﺮه ﭼ３ ورﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐ＋３ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ－ﻪ ﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻟﻪ ﻫﻐ３ ﻧﻪ زﻳﺎت درﻧﻮى ورﺗﻪ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐ＋３ ﻫﻢ ورﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ . دا ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﺗﻀﺎدات ، د ﻧﻈﺮ ﻻرې او روﺋ３ دي ﭼ３ زۀ ورﺗﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ اﻧﻔﺮادﻳﺖ واﻳﻢ ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳ３ ﻓﻨﺎ ﮐ５ﺪو ﺗﻪ ﻧﾢ دى ورﮐ７ى . . ＄ﻴﻨ３ ﺧﻠﻖ واﻳﻲ ﭼ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭼﾢ＇ ３ واﻳﻲ او ﻟﻴﮑﻲ ﻧﻮ ﺿﺮوري ﻧﾢ ده ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐﾢ دې ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ارو ﻣﺮو ﻋﻤﻞ ﮐﻮي . ﺧﻮ ﮐﻪ ﭘﻪ ﻏﻮر وﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ＋３ ﺗﻀﺎد ﻫﻢ دې ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ３ ﭘﻪ ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ ﮐ＋３ ﻳﻮاﻟﻰ ﻧﾢ وي . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺗﻪ دا اﻧﻔﺮادﻳﺖ ﻫﻢ ﺣﺎ請ﻞ دى ﭼ３ د ﻫﻐﻮى ﺷﺎﻋﺮي د ﻫﻐﻮى د ژوﻧﺪ او ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻪ ده . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳﻮ ﻧﺰدې ﮐﻠﻴﻮال او ادﺑﻲ ﻣﻠ／ﺮى ＊ﺎﻏﻠﻰ ﺳﻌﺪاﷲ ﺧﺎن ﻻﻻ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺮﮐﻪ ﮐ＋３ د ﻳﻮ ﺳﻮال ﭘﻪ ＄ﻮاب ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻲ : : “ د ﻫﻐﻮى ﺷﺎﻋﺮي د ﻫﻐﻮى د ژوﻧﺪ او ﺷﺨﺼﻴﺖ ر＊ﺘﻮﻧ３ ﻋﮑﺎﺳﻲ ﮐﻮي . ﺷﺎﻋﺮي او ﺷﺨﺼﻴﺖ ﮐ＋３ ﻳ３ ﻫﻴ＆ ﻗﺴﻤﻪ ﺗﻀﺎد ﻧﺸﺘﻪ "( 20 ). ). اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﻳﻞ ؤ . ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﮐ＋３ ﺑﻪ ډ４ﺮ ﮐﻢ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭼﺎپ ﻛ５ﺪل ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻫﻐﻮى د ﻏ５ﺮ ﻣﻌﻴﺎري ﮐﺘﺎب د ﭼﺎپ ﮐﻮﻟﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻮﻟﻮ . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻧﻮي ﮐﺘﺎب ﭼﺎپ ﮐ５ﺪو دﭘﺎره ﻳﻮه ﭘ５ﻤﺎﻧﻪ او ﻣﻌﻴﺎر ！ﺎﮐﻠﻰ ؤ . ﻳﻮه ﺧﺒﺮه ﭼ３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ډ４ﺮه ﻣﺸﻬﻮره ده ﺑ５ﺨﻲ د ﮐﺎ１ﻲ ﮐﺮ＊ﻪ ده ﭼ３ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ د ﻓﻀﻞ ﻏﻨﻲ ﻏﻨﻲ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻟﻴﮑﻠ３ ده : : “ ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻮم ﮐﺘﺎب ﮐ＋３ ﻟﺲ اﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻧﾢ وي ﻧﻮ ﭼﺎﭘﻮ ل ﻳ３ ﻧﾢ دي ﭘﮑﺎر (” 21 ). ). د اﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻧﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻣﻄﻠﺐ د ﺷﺎﻋﺮﺧﭙﻞ او ﻧﻮى ﺧﻴﺎل دى . ﻧﻮى او ＄ﺎﻧ／７ى ﺧﻴﺎل ＇ﾢ اﺳﺎن ﮐﺎر ﻧﾢ دى . ﻣﻮﻧ８ －ﻮرو ﭼﾢ＊ ３ ﺷﺎﻋﺮان ﻫﻢ ﺑ５ﺨﻲ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل ډ４ﺮ ﮐﻢ راوړى ﺷﻲ اﮐﺜﺮ زاړۀ ﺷﺮاب ﭘﻪ ﻧﻮې ﭘﻴﺎﻟﻪ ﮐ＋３ ﭘ５ﺶ ﮐﻮي ﭼ３ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د و４ﻨﺎ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ اﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﻌ ﺮ ورﺗﻪ ﻧﾢ ﺷﻲ وﺋﻴﻠﻰ ﻛ５ﺪى . د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ دا و４ﻨﺎ ډاﮐ＂ﺮ ﻓﻀﻞ دﻳﻦ ﺧ＂ﮏ ﻟ８ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻧ， ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻠ３ ده : : “ ﮐﻪ ﭼﺎ ﻳﻮ اﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠﻰ وي ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻋﺮ د ＊ﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺳﺮه ＄ﺎن ﭘﻪ 請ﻒ ﮐ３＋ ﺷﺎﻣﻞ ﮐ７ي "( 22 ). ﮐﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﺗﻨﻘﻴﺪي ﺟﺎﻳﺰه واﺧﺴﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ داﺳ３ ډ４ﺮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺑ ﻪ ﭘﻪ ﻛ３＋ وﻣﻮﻧﺪﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ ﻫﻐﻪ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺑ５ﺨﻲ ﺧﭙﻞ او د ﻧﻮي ﺧﻴﺎل ﭘ５ﺪاوار وي . ﻫﺮ ＇ﻮ ﮐﻪ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻧﻈﻢ ﺷﺎﻋﺮ دى ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﻫﺮ درﻳﻢ ＇ﻠﻮرم ﻏﺰل ﮐ＋３ ﻳﻮ ﻧﻪ ﻳﻮ د اوﭼﺘ３ ﭘﺎﻳ３ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ

   -  6   

را＄ﻲ . دﻟﺘﻪ د ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﻧﻪ ＇ﻮ داﺳ３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ راﻧﻘﻞ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﻲ ﭼ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﮐ＋３ ﻳ３ ﺗﺬﮐﺮې ﮐ８５ي او دا ﺧﺒﺮه ﻫﻢ ﻫﻴ＆ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻧﾢ ﻟﺮي ﭼ３ دا ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺑﻴﺨﻲ د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺧﭙﻞ دي . .

وﭼﻮ ﺷ／ﻮ ﮐ＋３ ﮐﻮروﻧﻪ ﻧﾢ ﺟﻮړ８４ي ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ＋３ ﻣﺤﻠﻮﻧﻪ ﻧﾢ ﺟﻮړ８４ي ﺧﺪاﺋﻴ／ﻮ ﻫﻐﻪ ﻟﻮﭘ＂３ ﻣ３ ﺧﻮ＊３ ﻧﾢ دي ﭼ３ ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﭘﺮﭼﻤﻮﻧﻪ ﻧﾢ ﺟﻮړ８４ي د ﻋﻤﻞ ﻗﻮت ﭘ５ﺪا ﮐ７ئ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ﮐ３＋ ﭘﻪ ﺧﺒﺮو ﺧﻮ ﻗﺎﻣﻮ ﻧﻪ ﻧﾢ ﺟﻮړ８４ي ﻗﻠﻢ ډوب ﮐ７ه ﺧﭙﻠ３ وﻳﻨ３ ﮐ請 ３＋ﺎﺑﺮه! ﺑ３ ﻟﻪ وﻳﻨﾢ＊ ３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻧﾢ ﺟﻮړ８４ي( 23)

او دې ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘﺎم وﮐ７ئ ﭼ３ د ﺟﺪت او د ＄ﺎﻧ／７ي ﺧﻴﺎل ＇ﻮﻣﺮه ＊３ ﻧﻤﻮﻧ３ دي . . ﻟﻪ زړ－ﻲ ﭼ３ وﻳﻨﻪ و＇）ﻮم ﺑ５ﺖ ﺷﻲ زﻣﺎﻧ３ ! زﻣﺎ ﻧﻘﺼﺎن ﺗﻪ ﺧﻮ ﺧﻴﺎل وﮐﻪ( 24)

اﻧﺴﺎﻧﺎن دي ﭘﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﮐ＋３ دواړه ﻳﻮ دي ﻧﾢ دﻫﻘﺎن ﮐ＋３ اﻧﺼﺎف ﺷﺘﻪ دى ﻧﾢ ﭘﻪ ﺧﺎن ﮐ３＋( 25)

＇ﻨ／ﻪ ﺗ５ﺮ８４ي اﺷﻨﺎ واﻳﻪ ﮐﻨﻪ ﺣﺎل د ﻧﻴﻤ／７ې دﻧﻴﺎ واﻳﻪ ﮐﻨﻪ دﻏﻪ ﭘﻪ ﻏﻢ ﻟ７ﻟﻲ ﺳﺘ７ي ژوﻧﺪون ﭼﺎ ﺳﺮه وﮐ７ه وﻓﺎ واﻳﻪ ﮐﻨﻪ( 26)

دا ﺧﺒﺮې ﮐ８５ي اوس زﻣﺎ د ﮐﻠﻲ ﺟﻮﻧﻮ ﮐ３＋ ﺳﭙﻴﻦ وﻳ＋ﺘﾢ زرﻏﻮن ﺷﻮ د 請ﺎﺑﺮ ﻏﺮﻳﺐ ﺑﺮ４ﺘﻮﻧﻮ ﮐ３＋( 27)

د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ وﻳﻨ ﻪ ﭘﺎﻳﻲ ﺧﺪاﻳﻪ دا ＇ﻨ／ﻪ اﻧﺴﺎن دى( 28)

اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ازاد ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي او ﭘﺎﺑﻨﺪ ﻫﻢ . ﭘﻪ ازاد ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ د ” －ﻤﻨﺎم ﺳﭙﺎﻫﻲ “ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ ﺷﻬﺮۀ اﻓﺎق ﻧﻈﻢ ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻠﻰ دى ﭼ３ ﭘﻪ دې ﻣﻮﺿﻮع د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻪ وړاﻧﺪې 請ﺮف د اﻧ／ﻠﺴﺘﺎن ！ﺎﻣﺲ －ﺮى ﻟﻴﮑﻞ ﮐ７ي ؤ ﭼ３ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻳ３ ﭘﻪ دې ﻧﻈﻢ ﮐ ＋３ ذﮐﺮ ﻫﻢ ﮐ７ى دى . دا ﻧﻈﻢ د

   -  6   

ﺑ５ﻦ اﻻﻓﻮاﻣﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻈﻢ دى ﭼ３ ﻣﻮﺿﻮع ﻳ３ اﻓﺎﻗﻲ ﺑ２ﻪ ﻟﺮي . دا ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪاز ﮐ＋３ د ﻫﻐﻪ ﺳﭙﺎﻫﻲ د ﺧﻮﻟ３ ﻓﺮﻳﺎد دى ﭼ３ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻫﺮ ډ－ﺮ ﻳ３ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ورﮐ７ې ده ﺧﻮ ﻫﻴﭽﺎ ﻫﻢ د دۀ ﺗﺬﮐﺮه ﻧﾢ ده ﮐ７ې ﺑﻠﮑ３ د دۀ ﭘﻪ ＄ﺎى ﻳ３ ﺟﺮﻧﻴﻼن او اﻓﺴﺮان ﻳﺎد ﮐ７ي دي ا و د وﺧﺖ واﮐﺪاراﻧﻮ د ﺑﻬﺎدرۍ ﺗﻤﻐ３ ﻫﻢ دﻏﻪ ﺟﺮﻧﻴﻼﻧﻮ اﻓﺴﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ورﮐ７ي دي. ﭘﻪ ﭘﺎﺑﻨﺪو ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﮐ＋３ ﻳ３ ” ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺗﻪ “ د ﺧﭙﻞ ﻧﻮﻋﻴﺖ ﻳﻮ ﻣﻨﻔﺮد ﻧﻈﻢ دى . د ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻧﻈﻢ دى ﺧﻮ د ﭘ５ﺸﮑﺶ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ داﺳ３ ﻧﻈﻢ دى ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐ＋３ ﻳ３ ﻣﺜﺎل ﻧﾢ ＊ﮑﺎري . ﻫﺴ３ ﺧﻮ د ﺳﭙﻮږﻣ９ ﭘﻪ ﻣﻮ ﺿﻮع ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻮ وړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ او ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي ﺧﻮ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻮم اﻧﺪاز د ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺳﺮه ﻫﻢ ﮐﻼم دى ﻫﻐﻪ 請ﺮف د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ اﻧﺪاز ﻛ５ﺪى ﺷﻲ . ﺳﭙﻮږﻣ９ ﭼ３ د ﺣﺴﻦ ﻋﻼﻣﺖ －２ﻠﻰ ﺷﻲ . ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﻳ３ ﺣﺴﻦ ﺗﻪ د ﺧﭙﻞ ﻣﺤﺒﻮب ﺳﺮه ﺗﺸﺒﻴﻬـ ورﮐﻮي . ＇ﻮک ورﺗﻪ د ﻫﺠﺮ ﭘﻪ ﺷﭙﻪ د ﺟﺎﻧﺎن －ﻴﻠ３ ﮐﻮي او ＇ﻮک ورﻧﻪ د ﺧﭙﻞ ﻣﺤﺒﻮب د ﺣﺎل اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨ３ ﮐﻮي . ＇ﻮک ﻳ３ اﺣﺴﺎن ﻣﻨﺪ وي او ＇ﻮک ﻳ３ اﺣﺴﺎن ＄ﮑﻪ ﻧﾢ ﻣﻨﻲ ﭼ３ ﺟﺎﻧﺎن ﻳ３ د دﻳﻮاﻟﾢ ﭘﻪ ﺳﻴﻮري ＄ﻲ . .

ﺳﭙﻮږﻣ９ ! ﭘﻪ ﻣﺎ دې اﺣﺴﺎن ﻧﾢ ﺷﺘﻪ

زﻣﺎ ﻻ ﻟﻰ د دﻳﻮاﻟﾢ ﺳﻴﻮري ﺗﻪ ＄ﻴﻨﻪ "( 29)

ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ډاﮐ＂ﺮ اﻗﺒﺎل ﻧﺴﻴﻢ ﺧ＂ﮏ ﭘﺨﭙﻞ ﮐﺘﺎب درداﻧ３ ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﻧﻈﻢ د درو ﻟﻮﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻳﻮ ﺗﻘﺎﺑﻠﻲ ﺟﺎﻳﺰه اﺧﺴﺘ３ ده . ﻫﻐﻪ ﻟﻴﮑﻲ : : “ ﺳﭙﻮږﻣ９ د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ دﭘﺎره ﻳﻮه ＊ﮑﻠ３ ﻣﻮﺿﻮع －ﺮ＄ﻴﺪﻟ３ ده . ＇ﻮک د ﻣﺤﺒﻮب رﺧﺴﺎر ﺗﻪ د ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺳﺮه ﺗﺸﺒﻴﻬـ ورﮐﻮي ＇ﻮک د ＇ﻮارﻟﺴﻤ３ ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺷﭙ３ ﺗﻪ ﺳﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺷﭙﻪ واﻳﻲ . دې وﺧﺖ زﻣﺎ د ﻣﻄﺎﻟﻌ３ ﭘﻪ ﻣ５ﺰ درې ﺷﻌﺮي ﻣﺠﻤ ﻮﻋ３ ﭘﺮﺗ３ دي ﭼ３ د ﺳﭙﻮږﻣ９ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻛ＋３ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ ﺷﻮي دي ﭘﻪ دﻏﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻮ ﮐ＋３ د ﺧﺪاى ﺑﺨ＋ﻠﻲ ﻓﻀﻞ ﺣﻖ ﺷ５ﺪا“ اﺳﻮﻳﻠﻲ ” د ＊ﺎﻏﻠﻲ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ “ ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ” او د ＊ﺎﻏﻠﻲ ﻣﺠﺬوب “ ﻟﻌﻞ او ﮐﺘﻲ ﻟﻌﻞ ” ﺷﺎﻣﻞ دي زۀ د دوى د ﮐﻼم ﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧ３ را اﺧﻠﻢ او ﺑﻴﺎ ﻓ５ﺼﻠﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ﭘﺮ８４دم ﭼ３ د ﭼﺎ ﺳ ﭙﻮږﻣ９ ＊ﮑﻠ３ ده؟ "( 30 ) ) دﻟﺘﻪ د ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ اﻗﺒﺎل ﻧﺴﻴﻢ ﺧ＂ﮏ اﻗﺘﺒﺎس د را ﻧﻘﻞ ﮐﻮﻟﻮ ﻣﻘﺼﺪ دا دى ﭼ３ ﺧﺒﺮه ＇ﺮ－ﻨﺪه ﺷﻲ او ﻳﻮه ﻓ５ﺼﻠﻪ وﮐ７ى ﺷﻲ ﭼ３ ﮐﻮﻣﻪ ﺳ ﭙﻮږﻣ９ د ادب د اﺳﻤﺎن ﭘﻪ ﮐﻮم ﻣﻘﺎم وﻻړه ده . دﻟﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ډاﮐ＂ﺮاﻗﺒﺎل ﻧﺴﻴﻢ ﺧ＂ﮏ ５請ﺐ ﺧﭙﻠﻪ ﻓ５ﺼﻠﻪ اوروﻟﻲ وى ＄ﮑﻪ ﭼ３ دا ﮐﺘﺎب د زده ﮐﻮﻧ ﮑﻮ دﭘﺎره ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻮى دى ﺧﻮ ﻫﻐﻮى داﺳ３ ﻧﾢ دي ﮐ７ي ﺑﻠﮑ３ ﻓ５ﺼﻠﻪ ﻳ３ ﭘﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ﭘﺮ４＋３ ده . ﺧﺒﺮه داﺳ３ ﻫﻢ ﻧﾢ ده، ＊ﺎﻏﻠﻲ دا ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ د ﻣﺠﺬوب ﭘﻪ ﻧﻈﻢ －ﻮﻳ９ د ﺑﺤﺚ ﭘﻪ دوران ﮐ＋３ را اﺧﺴﺘﻲ دي او ﭘﻪ ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﮐ＋３ ﻳ請 ３ﻔﺎ ＊ﮑﺎري ﭼ３ ﻫﻐﻮى د ﻣﺠﺬوب ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺷ５ﺪا او 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﺳﭙﻮږﻣ９ اوﻟﻴ ﺖ ورﮐﻮي . دې ﮐ＋３ ﻫﻴ＆ ﺷﮏ ﻧﺸﺘﻪ ﭼ３ ﻣﺠﺬوب د ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ د ﻧﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻮى ﻧﻮم دى ﺧﻮ ﺑﻞ ﺧﻮا ﺷ５ﺪا

   -  6   

او 請ﺎﺑﺮ ﻫﻢ د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﮐ＋３ دوې ﺳﺘﺮې ﻧﺎﻣ３ دي . د دې درې واړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ د ذﮐﺮ ﺷﻮو ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﮐﻪ ﭘﻪ ﺗﻨﻘﻴﺪي ﻧﻈﺮ وﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ د ﺷ５ﺪا او ﻣﺠﺬوب ﭘﻪ ﺳﭙﻮږﻣ９ ﮐﾢ＇ ３＋ واﺿﺢ ﻓﺮق ﻧﾢ ﻣﺤﺴﻮﺳ ８５ي . دواړه ﭘﻪ ﻳﻮ اﻧﺪاز ﺳﭙﻮږﻣ９ ﺗﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ دي . د ﺣﺴﻦ ﮐﺮﺷﻤ３ ﻳ３ ﺳﺘﺎﻳﻲ ﺧﻮ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ دﻟﺘﻪ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ اﻧﻔﺮادﻳﺖ ＊ﻮدﻟﻰ دى او ورﺳﺮه داﺳ３ ﭘﻪ زړۀ ﻟ７زوﻧﮑﻲ اﻧﺪاز ﮐ＋３ ﻣﺨﺎﻃﺐ دى ﭼ３ د ﺧﭙﻠ３ ！ﻮﻟﻨ３ او ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ ﭘﻮره داﺳﺘﺎن ﻳ３ ورﺗﻪ اوروﻟﻰ دى او ورﺳﺮه ﻳ３ د ﺧﭙﻞ ﻏﻢ ﭘﻪ ＄ﺎى د اوﻟﺲ ﻏﻢ ژړﻟﻰ دى . . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﺷﻠﻤ請 ３ﺪۍ د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺷﻌﺮ و ادب ﻫﻐﻪ ﺳﺘﺮ ﻧﻮم دى ﭼ３ ﺗﺮ ＇ﻮ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻳﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻰ ﻫﻢ وي ﻧﻮ اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺑﻪ ژوﻧﺪى وي . ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﮐ＋３ ﺷﺎﻋﺮ، ادﻳﺐ، ډراﻣﻪ ﻧ／ﺎر، اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎر، ﮐﺎﻟﻢ ﻧ／ﺎر، ﻣﺤﻘﻖ او ﻧﻘﺎد ؤ . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﭘﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ا請ﻨﺎﻓﻮ ﮐ＋３ د ﮐﻤﺎل درﺟ３ ﮐﺎر ﮐ７ى دى . اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ د ﻗﻠﻢ ﺳﺮه ﺳﺮه د ﭘ＋ﺘﻮ د ﺷﻌﺮ و ادب ﻋﻤﻠﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻢ ﮐ７ى دى او ﭘﻪ دې ﺧﻮ ﻫﺮ ＇ﻮک －ﻮاه دي ﭼ３ ﻫﻐﻮى د ﭘﻮره ﻳﻮ ﻋﻬﺪ اﺑﻴﺎري ﮐ７ې ده . ﻫﻐﻮى د ” ﺳﺎﻫﻮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻲ ﮐﻮﻫﺎټ “ داﺳ３ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ وﮐ７ه ﭼ３ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ３ ډ４ﺮ داﺳ３ －ﻠﻮﻧﻪ رازرﻏﻮن ﺷﻮل ﭼ３ ﻧﻦ ﻳ３ وږﻣ３ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﮐ＋３ ﺧﻮرې و رې دي . روﻣﺎن ﺳﺎﻏﺮ، رﺣﻤﺖ ﺷﺎه رﺣﻤﺖ،ﻗﻴﻮم ﻣﺮوت، ﺳﻌﺪاﷲ ﺧﺎن ﺣ５ﺮان، ﺳﻌﺎدت ﺳﺤﺮ، ﺳﻌﻴﺪ رﻫﺒﺮ،اﻋﺠﺎز ﺧ＂ﮏ، ﻋﺪﻧﺎن ﺑﺨﺎري، ﺧﺎﻟﺪ ﭘ＋ﺘﻮن او داﺳ３ ﻧﻮر . ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ ﮐ３＋ ﭼ３ ﮐﻮم ﻣﻌﻴﺎري ادب ﭘﻪ ﮐﻮﻫﺎټ او ﺧﻮا و ﺷﺎ ﮐ＋３ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﮐ８５ي دا ！ﻮل د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﺑﺮﮐﺎت او اﺣﺴﺎﻧﺎت دي . ﻟﻨ６ه دا ﭼ３

د 請ﺎﺑﺮ و４ﻨﺎ ﮐﻪ ﻧﻈﻢ وي ﮐﻪ ﻧﺜﺮ ﻳﻮ ﻣﻘﺎم ﻟﺮي ﭘﻪ ﻧﻮي دﺑﺴﺘﺎن ﮐ３＋( 31)

   -  63   

ﺣﻮاﻟ３

(請 ( 1ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، زۀ، زﻣﺎ ژوﻧﺪ او ﺷﺎﻋﺮي، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８ ﮐﻮﻫﺎټ، د اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ ﻧﻤﺒﺮ،ﻣﺪﻳﺮ اﻋﻠٰﻲ، ﻗﻴﻮم ﻣﺮوت، ﮐﻮﻫﺎټ ادﺑﻲ ﺟﺮ－ﻪ، ﺟﻨﻮري ﺗﺎ ﻣﺎرچ ٢٠١٠ ، ﻣﺦ ٧٥ (2 ) ﺷﻴﻨﻮار ى، اﻣﻴﺮ ﺣﻤﺰه، ﺑﺤﻮاﻟﻪ، داور ﺧﺎن داود،د ادب ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻧﮏ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، ﻇﻬﻮروﻧﻪ، ﻣﺮﺗﺐ، ﻣﺤﻤﺪ ﻇﻬﻮر ازاد ﻗﺮ４ﺸﻲ، وﺣﺪت ﭘﺮﻧ＂ﺮز ﭘ５＋ﻮر، اﭘﺮ４ﻞ ٢٠٠٠ ، ﻣﺦ ٤١٧ (3 ) ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ، اروا＊ﺎد اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８، ﻣﺦ ١٧ (4 ) داود، داورﺧﺎن، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ،د ادب ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺎﻧﮏ، ﻣﺸ ﻤﻮﻟﻪ، ﻇﻬﻮروﻧﻪ، ﻣﺦ ٤١٦ (請 ( 5ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، درﻳﻢ ﭼﺎپ، ﭘ５＋ﻮر، ﻋﺎﻣﺮ ﭘﺮﻧ＀ اﻳﻨ６ ﭘﺒﻠﺸﺮز، ٢٠١٤ ، ﻣﺦ ١٤ (6 ) ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻗﻠﻨﺪر، ﻣﻘﺪﻣﻪ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ١٥ (7 ) ﺳﻠﻴﻢ راز، د ﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ ﺗﺮﺟﻤﺎن، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８، ﻣﺦ ٢٧ (8 ) ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ١٤٧ (9 م) . ر ﺷﻔﻖ، دا ﻳﻢ روان ﺷﻮ ﻣﻪ زۀ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８،ﻣﺦ ٣٦ ( 10 ) ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻗﻠﻨﺪر، ﻣﻘﺪﻣﻪ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ١٦       ! " #$% &        0 3 67589 @ A >?@@ '()*+,-./12425 :;-<= ( 12 ) ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ، اروا＊ﺎد اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８، ﻣﺦ ٩ ( 請 ( 13ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، زۀ، زﻣﺎ ژوﻧﺪ او ﺷﺎﻋﺮي، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، ﻇﻬﻮروﻧﻪ، ﻣﺦ ٤٧٣ ( 請 ( 14ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، ﺑﻴﺎن ﺣﻠﻔﻲ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ٢٠.٢١ ( 15 ) ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن،ﻣﺦ ١٠٨ ( 16 ) ﭘ＋ﺘﻮن، ﺧﺎﻟﺪ، د ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﻧﻈﻢ او اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８،ﻣﺦ ٦٧ ( 請 ( 17ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، ﺑﻴﺎن ﺣﻠﻔﻲ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ٢٠ ( 18 ) ﭘ＋ﺘﻮن، ﺧﺎﻟﺪ، د ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن ﻧﻈﻢ او اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８، ﻣﺦ ٧٠ ( 請 ( 19ﺎﺑﺮ، اﻳﻮب، ﺑﻴﺎن ﺣﻠﻔﻲ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن، ﻣﺦ ٢٤ ( 20 ) ﺳﻌﺪاﷲ ﺧﺎن ﻻﻻ ﺳﺮه ﻣﺮﮐﻪ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８،ﻣﺦ ٥٥ ( 21 ) ﺑﺮﻳ ﺎﻟﻰ، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ، اروا＊ﺎد اﻳﻮب 請ﺎﺑﺮ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ، درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ９ ﻏ８، ﻣﺦ ١٦ ( 22 ) ﺧ＂ﻚ، ﻓﻀﻞ دﻳﻦ، ډاﻛ＂ﺮ، ﻣﻘﺪﻣﻪ، د ﻓﮑﺮوﻧﻮ اﻧ／ﺎزې، ﺷﺎﻋﺮ،رﺣﻤﺖ ﺷﺎه رﺣﻤﺖ، ﺟﺪون ﭘﺮﻧ＂ﻨ， ﭘﺮ４ﺲ ﭘ５＋ﻮر، ٢٠٠٢ ، ﻣﺦ ٢ ( 23 ) ＄ﻴ／ﺮﺧﻮن، ﻣﺦ ٦٤.٦٥

   -  6   

( 24 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب، ﻣﺦ ١٣٧ ( 25 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، ﻣﺦ ١٤٦ ( 26 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، ﻣﺦ ١٠٩ ( 27 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، ﻣﺦ ١٣٥ ( 28 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ، ﻣﺦ ١٤٧ ( 29 ) ﺷﺎﻫﻴﻦ، ﺳﻠﻤٰﻰ، ډاﻛ＂ﺮ، روﻫﻲ ﺳﻨﺪرې، دوﻳﻢ ﭼﺎپ، ﺟﺪون ﭘﺮ４ﻨ＂ﻨ， ﭘﺮ４ﺲ ﭘ５＋ﻮر، ٢٠١٣ ، ﻣﺦ ٤٤٦ ( 30 ) ﺧ＂ﻚ، ﻧﺴﻴﻢ، ﻣﺤﻤﺪ اﻗﺒﺎل، ډاﻛ＂ﺮ، درداﻧ３، دوﻳﻢ اﻳ６ﻳﺸﻦ، ﺣﺮم ﭘﺮﻧ＂ﺮز ﻣﺤﻠﻪ ﺟﻨ／ﻲ ﭘ５＋ﻮر، ٢٠٠٠ ، ﻣﺦ ٢٤٨ . ٢٥١ ( 31 ) ＄ﻴ／ﺮ ﺧﻮن،ﻣﺦ ١٤٦

   -  6   

د ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﻛ ＋３ ﺑﺪﻳﻌﻲ 請ﻨﺎﻳﻊ

Figures of Speech in the Poetry of Fazal Rahim Saqi

* ﺳﻴﺪ ﻇﻔﺮ اﷲ ﺑﺨﺸﺎ ﻟﻰ

Abstract :

Fazal Rahim Saqi is a well known personality in the history of Khudai Khidmatgar Movement. He is a poet as well as a prose writer. He has written two books of Pashto poetry. He has a unique style and diction in his poetry. Fazal Rahim Saqi used flowery and figurative language in his poetry. Various figures of speech are found in his poetry. The auther of this paper has analysed the style, diction and figures of speech, with reference to his poetry .

ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ د اﺷـﻨﻐﺮ د ورد －ـ３ اوﺳـ ５ ﺪوﻧﮑﻰ دى، ﭘـﻼر ３ﻳـ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺧـﺎن ﻧﻮﻣ ،ۀﺪ５ـ ،ۀﺪ５ـ ﻧﻮﻣﻮ ړى ﭘﻪ ١٩٠٤ ء ﮐﺎل ﮐ ＋３ ز ４８４ ﺪﻟﻰ، ﭘﻪ ﻪ＂ﺧ ﻣﺤﻤﺪزى ﭘ ＋ـ ﺘﻮن دى . ﻧﻮﻣـﻮ ړ ى ﻟـﻪ ﺑﺎﭼـﺎ ﺧـﺎن ﺳـﺮه ﭘـﻪ ﭘـﻪ اﻧﺠﻤﻦ ا請ﻼح اﻓﺎﻏﻨﻪ، ﺧـﺪاﺋﻲ ﺧـﺪﻣﺘ ／ ﺎر ﺗﺤﺮﻳـﮏ او ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ ５ﻧ ﺸـﻨﻞ ﻋـﻮاﻣﻲ － ﻮﻧـﺪ ﮐ ＋ـ３ ﻫـﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺮﺳﺮه ７ﮐ ى دى . ﻧﻮﻣﻮړ ى د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ ＊ﾢ ﺷﺎﻋﺮ او ﻟﻴﮑﻮال ؤ د. ﺗﺤﺮﻳـﮏ ﺳـﺮ ﻟ ＋ـ ﮑﺮ ﺑﺎﭼـﺎ ﺧـﺎن وو ﭼ ３ د ＋ﭘ ﺘﻨﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﺳﻤﺎﺟﻲ ، اﺧﻼﻗﻲ او دﺧﭙﻠﻮاﮐﻲ درس ورﮐﻮ ۔ ﭘﻪ د ې ﺗﺤﺮﻳﮏ ﮐ ＋３ ﻧﻮر ډ４ﺮ ډ４ﺮ ﺷﺎﻋﺮا ن ﻟﮑﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻔ 請 ３ﺎﺣﺐ، ﻋﺒﺪاﮐﺒﺮ ﺧﺎن اﮐﺒﺮ، ﺷﺎد ﻣﺤﻤـﺪ ８ﻣﻴـ ى ، وﻟـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﻃﻮﻓـﺎن ، ﺧـﺎن ﻣﻴــﺮ ﻫﻼﻟــﻲ ، ﺳــﻌﺎدت ﺧــﺎن ﺟﻠﺒــﻞ ، ﻋﺒــﺪاﻟﻤﺎﻟﮏ ﻓــﺪا، ﻣﺎﺳــ ﺮ＂ ﻋﺒــﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ، ﻋﺒــﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ ﺧﻠﻴــﻖ ، راﺣــﺖ زاﺧ５ﻠﻲ ، اﻣﻴﺮ ﻧﻮاز ﺧﺎن ﺟﻠﻴﺎ او داﺳ ３ ﻧﻮر ډ４ﺮ ﺷﺎﻋﺮان دد ې ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺳﺮه ،وو د ﻗﺎﻣﻲ ازادي ﺟﺪوﺟﻬﺪ ﺋﻲ ﮐﻮو ﭘﻪ د ﻏﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐ ＋３ ﻳﻮ ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﻫﻢ وو ﭼ ３ ﭘﻪ ادﺑﻲ دﻧﻴـﺎ ﮐ ＋ـ３ ﭘـﻪ ﺳـﺎﻗﻲ 請ـﺎﺣﺐ ﻣﺸﻬﻮر ؤ دو ى د ژوﻧﺪ ﻪﺗزﻳﺎ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ５ﺟ ﻠﻮﻧﻮ ﮐ ＋ـ３ ﺗ ﺮه５ـ ﮐـ ７ې ده او ﻫـﻢ دﻏـﻪ رﻧـ ， ﺋـﻲ ﻗـﺎﻣﻲ ، وﻃﻨﻲ او او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎﻋﺮي ７ﮐ ي ده دوي ﺷﺎﻋﺮي ﮐ ＋３ ډ４ﺮ ／رﻧ ﻮﻧﻪ دي ﻟﮑﻪ د وﻃـﻦ د ازادي د، ﭘ ＋ـ ﺘﻨﻮ د ورﺳـﺘ ９ ﭘﺎﺗ ３ ور ＄３ ﻳﺎدوﻧﻪ د، ﻗﺎﻣﻲ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻳﺎدوﻧﻪ او داﺳ３ ﻧﻮر ډ４ـﺮ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت دي ﺧـﻮ دﻟﺘـﻪ ﺑـﻪ د ﺳـﺎﻗﻲ ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﺷﺎﻋﺮ ۍ ﮐ ＋３ د 請ﻨﺎﻳﻊ او ﺑﺪا ﻳﻊ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺟﺎج اﺧﺴﺘﻲ ﺷﻲ ۔

* Ph.D Scholar, Pashto Academy, University of Peshawar

   -  66   

د ﺑﺪﻳﻊ ﻋﻠﻢ ﻪﭘ دوه ﻟﻮﻳﻮ ／ﺎﻧ＇ـ ﻮ ４و ﺸـﻞ ﮐ ５ـ８ ي، ３ﭼـ د ﻟﻔﻈـﻲ او ﻣﻌﻨـﻮي 請ـﻨﺎﻳﻌﻮ ＊ـ ﺎﺧﻮﻧﻪ دي . ﻣﻮﻧ８ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ې ﻟﻴﮑﻨﻪ ﮐ ＋３ ﻟـﻮﻣ ７ ى د ﻟﻔﻈـﻲ 請ـﻨﺎﻳﻌﻮ ﭘـﻪ هړا －ﺮ＇ ﻨـﺪوﻧ ３ وﮐـ و７ او ﻠ５ﺑ ／ـ３ ﺑـﻪ ３ﻳـ د د ３ﻳـ ﺑـﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﮐ ＋３ ﭘﻪ － ﻮﺗﻪ و７ﮐ او ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻣﻌﻨﻮي 請ﻨﺎﻳﻌﻮ ＇ ﺨﻪ ﻳﺎدوﻧﻪ .و７وﮐ

ﻟﻔﻈﻲ ﻜﻼوې:

ﻟﻔﻈﻲ ＊ ﮑﻼو ې ﻳﺎ 請ﻨﻌﺘﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ دي، ﭼ ３ د ﮐـﻼم ＊ـ ﮑﻼ ﭘـﻪ اﻟﻔـﺎﻇﻮ ﭘـﻮر ې ７ﺗ ﻟـﻲ وي، ﻳﻌﻨـ ３ د د ３ اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺗﺮ ＃ﻣﻨ ﭘﻪ ５ﺑ ５ﻼﺑ ﻠﻮ ﻃﺮﻳﻘﻮ او د ﺗﻨﺎﺳﺐ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘـﻪ وﺟـﻪ د ﮐـﻼم ﻣﻮﺳـﻴﻘﻴﺖ زﻳـﺎﺗ ８５ ي، ３ﭼـ ﭘـﻪ د ې ې ډ ول 請ﻨﺎﻳﻌﻮ ﮐ ＋３ ﺗﺠﻨﻴﺴـﺎت او اﻗﺴـﺎم ３ﻳـ ، ﺳـﺠﻊ او ډ وﻟﻮﻧـﻪ ３ﻳـ ، ﺗﮑـﺮار او ډ وﻟﻮﻧـﻪ ３ﻳـ ، ﺗﮑﻠﻔـﺎت او او ﺗﻔﻨﻨﺎت ( ﻟﺰوم ﻣﺎ ﻻﻳﻠﺰم او) د ﻫﻐﻮ ډ وﻟﻮﻧﻪ ＄را .ﻲ .ﻲ اوس ﺑﻪ د اروا＊ ﺎد ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﻛ ＋３ دﻏﻪ ډ ول ﺑﺪﻳﻌﻲ 請ﻨﺎﻳﻊ راواﺧﻠﻮ : : ﺗﺠﻨﻴﺲ : : ﺗﺠﻨﻴﺲ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ ﻫﻤﺠـﻨﺲ ﮐﻮﻟـﻮ ﺗـﻪ واﻳـﻲ او د ﺑـﺪﻳﻊ ﭘـﻪ ا請ـﻄﻼح ﮐ ＋ـ３ ﮐـﻪ ﭼﺮﺗـﻪ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﺑﻴﺖ، ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﻳﺎ ﻳﻮه ﻪ！ﻮ！ ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ دو ې ﻳﺎ ＇ ﻮ داﺳ ３ ﮐﻠﻤ ３ راﺷﻲ، ﭼ ３ ３ﻮﻟ！ ﻳﺎ اﮐﺜﺮه ﺳـﺮه ورﺗـﻪ وي، ﻣ／ ﺮ ﭘﻪ ﻌﻣ ﻨﺎ ﮐ ＋３ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻟﺮي، ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻳﺎ ﺟﻨﺎس ﺑﻠﻞ ﮐ ８５ .ي .ي د ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻟﻮﻣ７ ى ﮐﺎر دا دى ﭼ ３ ﭘـﻪ ﮐـﻼم ﮐ ＋ـ３ د ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﭘﻴـﺪا ﮐﻮﻟـﻮ ﺳـﺘﺮ ﻻﻣـﻞ ﺮ－ ﻲ＄ـ او د د او ﻲ＄ـ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺖ ﭘﻪ وﺟﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﻪﭘ ذﻫﻦ او زړۀ ＊ﾢ اﺛﺮ ﮐﻮي او اور４ ﺪوﻧﮑﻲ ﻳﺎ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﺗﺮ ې ﻟﺬت اﺧﻠـﻲ او ﺑﻠـﻪ ﻪ－＂ ﻳ ３ دا ده ﭼ ３ ﭘﻪ د ې ﺳﺮه د ﮐﻠﻤﻮ وﺣﺪت ﭘﻴﺪا ﮐ ８５ ي، ﭼ ３ ﻣﺎﻧﺎو ې ﻳ ３ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي او ﺳ７ ى د ﺧﻴﺎل دﻧﻴﺎ ﺗﻪ ړو ي، ﻓﮑﺮ او ﺳﻮچ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﻳ ３ ﻣﺠﺒ ﻮروي او د ادراک ﭘﻪ ＊ ﮑﻼ ﮐ ＋３ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي. (1) ﻳﺎ ﭘﻪ ﻛﻼم ﻛ ＋３ دوه ﻳﺎ زﻳﺎت داﺳ ３ اﻟﻔﺎظ راو لړ ﭼ ３ ﭘﻪ ﺗﻠﻔﻆ او ﻟﻴﻜﻠﻮ ﻛ ＋３ ﺳﺮه ﻣﺸﺎﺑﻪ او ﭘﻪ ﭘﻪ او ﻣﻌﻨﻰ ﻛ ＋３ ﻣﺨﺘﻠﻒ "وي (2) ﺗﺠﻨﻴﺲ ﺮډ４ ډ وﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ ３ دﻟﺘﻪ ﻳ ３ ﻣﻮﻧ８ ﻳﻮاز ې ﻫﻐﻪ راو وړ ﭼ ３ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺷﻌﺎرو ﻛ ３＋ ＋ ３ راوړ ي :دي :دي ١ - ﺗﺎم ﺗﺠﻨﻴﺲ ﭼ: ３ دوه ﻟﻔﻈﻪ ﭘﻪ ﺣﺮوﻓﻮ ﻛ ＋３ ، وزن ﻛ ＋３ د، ﺣﺮوﻓﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺷﻜﻞ ﻛ ３＋ ، ﺣﺮﻛﺎت ﺳﻜﻨﺎت ﻛ ＋３ ، ﻫﺮ ＇ﾢ ﻛ ＋３ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﺎن وي او ﺑﻴﺎ ﻳ ３ ﻫﻢ ﻣﻌﻨﺎ － ３ﺎﻧ ﺑﺪﻟ ３ وي ، ﻧـﻮ د ې ﺗـﻪ ﺗـﺎم ﺗﺠﻨﻴﺲ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻲ ، ﺑﻴﺎ ﭘﻪ د ې ﻛ ＋ـ３ ﻫـﻢ ﻛـﻪ ددوا وړ اﻟﻔـﺎﻇﻮ ﻧـﻮع ﻳـﻮ وي ، ﻟﻜـﻪ دوا هړ اﺳـﻤﻮﻧﻪ ﻳـﺎ دوا هړ هړ ﻓﻌﻠﻮﻧﻪ "وي (3) . . ﻟﮑﻪ ﺳﺎﻗ ﻲ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

   -  6   

ﭼــــــــ ３ ﭘــــــــﻪ وار ﺧــــــــﻮري ５ﻫﻤ ﺸــــــــﻪ ﻳــــــــ ３ ﭘــــــــﻪ ﻗــــــــﻼر ﺧــــــــﻮري ﭼـــــــــــ ３ وار ﻧـــــــــــﾢ ﻛـــــــــــ７ ي د ﺗـــــــــــﻮد ې ﭙ＇ ５ـــــــــــ７ې وار ﺧـــــــــــﻮري

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم 30 ﻣﺦ ) )

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د وار ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛ ＋３ د ﺗﺠﻨﻴﺴﻲ 請ﻨﻌﺖ ﭘﺮوت دى ３ﭼـ ﻟـﻮﻣ ７ ى وار د ﻧﻮﺑـﺖ او وروﺳﺘﻰ وار د － ﻮزار ﻣﻌﻨﺎ ﻟﺮي . . زاﻳﺪ ﺗﺠﻨﻴﺲ ﭼ: ３ ﻣﺘﺠﺎﻧﺴ ３ ﮐﻠﻤ ３ ﻳﻮ ﺗﺮ ﺑﻠﻪ ﻳـﻮ ﺣـﺮف زﻳـﺎت وﻟـﺮي، دﻏـﻪ زﻳـﺎت ﺗـﻮرى ﮐﻠـﻪ د د ﮐﻠﻤ ３ ﭘﻪ ﺳﺮ، ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ＃ﻣﻨ او ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ ＋３ راﺗﻠﻰ ﺷﻲ "(4 ). ﻟﻜﻪ اروا＊ ﺎد ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﻳـــــــــــﻮه ډ ﻟـــــــــــﻪ ﭼـــــــــــ ３ ＇ـــــــــــ ﻮك ﺧﻠـــــــــــ ﻖ ﻣﻨﺘﺨـــــــــــﺐ ﻛـــــــــــ７ ي ي ﺧﻠــــــــــﻖ ورﻛــــــــــ ه７ ﭘــــــــــﻪ ﻃﻠــــــــــﺐ د ﺧﭙــــــــــﻞ ﻣﻄﻠــــــــــﺐ ﻛــــــــــ７ ي ي

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم 32 ﻣﺦ ) )

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ( ﻃﻠﺐ او ﻣﻄﻠﺐ ) ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻮ ﻛ ＋３ ﻳـﻮ م( ) اﺿـﺎﻓﻲ دى ، ３ﭼـ د ې ډ ول ﺗﺠﻨـﻴﺲ ﺗـﻪ ﺗـﻪ زاﻳﺪ ﺗﺠﻨﻴﺲ واﻳﻲ ﻳﺎ، داﺑﻴﺖ ﭼ ３ زاﻳﺪ ﺗﻮرى د ﻣﺘﺠﺎﻧﻴﺴﻮ ﻛﻠﻤﻮ ﭘﻪ ＃ﻣﻨ ﻛ ＋３ راﻏﻠﻰ .دى ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﺳــــﺘﺎ ﻟــــﻪ ﺗــــﻮرو ﺳــــﺘﺮ ﻮ－ او ＊ــــﻜ ３ ﺳــــﭙﻴﻦ ﻛﺎﻏــــﺬ ﺑﺎﻧــــﺪ ې ﺑﻬﻴــــ８ ي ي ﻫـــﺮ ﻳــــﻮ ＇ﺎ＇ــــ ﻜﻰ ﺟــــﺎم ﺟــــﻢ دى ！ــــ ﻮل ﺟﻬــــﺎن ﭘــــﻪ ﻛ ＋ــــ３ ＊ــــ ﻜﺎر ８４ ي ي

ډ( ك ﺟﺎم 171 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د رﺗﻮ او ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻮ ﻛ ＋３ د اﻳﻬﺎم 請ﻨﻌﺖ ﭘﺮوت .دى .دى ﻣﻄﺮف ﺗﺠﻨﻴﺲ ﭼ: ３ د ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﻳﻮ ８ﻏ ﻳـﺎ ﻳـﻮ ﺗـﻮرى ﺳـﺮه ﺑ ﻞ５ـ وي؛ ﮐـﻪ ﭼ ﺮ５ـ ې دﻏـﻪ ﺑ ﻞ５ـ ﻞ５ـ ﺑ ﺗﻮري ﻳﺎ ８ﻏ وﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻮ ﮐ ＋３ ﺳﺮه دﺰﻧ ې وي، ﻣﻀﺎرع ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻳ ３ ﺑـﻮﻟﻲ او ﮐـﻪ ﭘـﻪ ﻣﺨﺮﺟﻮﻧـﻮ ﮐ ＋ـ３ ﺳﺮه ﻟﺮ ې وي، ﻻﺣﻖ ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ . ﻟﻜﻪ ﺳﺎﻗﻲ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

ﭼــــــــــــــ ３ ﻛﺎروﻧــــــــــــــﻪ ﭘ ＋ــــــــــــــ ﺘﻮن ﻧــــــــــــــﾢ ﻛــــــــــــــﻮي د ﻧﻨــــــــــــــ， ﺗـــــــــــــﺮ ې ﻧـــــــــــــ ﻪ ＊ـــــــــــــﾢ دى ﻫﻨـــــــــــــﺪو－ ﻰ وﻫﻠـــــــــــــﻰ ﻟﻨـــــــــــــ，

ډ( ك ﺟﺎم 110 ﻣﺦ ) ) ﻣ ﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﻟﻨ( ， او ﻧﻨ， د) ﻛﻠﻤﻮ ﻳﻮ ﺗﻮرى ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛ ＋３ ﺑﺪل .دى .دى ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎده : ( ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮﻳﻲ ): ):

   -  68   

د ې ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﮐ ＋３ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻬﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﻗﻌـﻪ، د ７ﻣ ﻳﻨـ ３ ﻳـﺎ ﭘﻴﺪاﻳ ﺖ＋ـ ﻧ ﻪ５＂ او ﻳﺎ ﺑﻠﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ 請ﺮاﺣﺖ ﻳﺎ د ﺟﻤﻞ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺎن ７ﮐ ي "(5 ) . . ) ﻣﺮﺣﻮم ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺷﻌﺎرو ﻛ ＋３ ﺮډ４ـ ې ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻣـﺎد ې راوړ ي ３ﭼـ دﻟﺘـﻪ ３ﻳـ د د ３ﻳـ ＄ ﻴﻨﻮ ﻧﻤﻮﻧ ３ راو :وړ :وړ

ﻋﻴﺴـــــــــﻮي ﻧـــــــــﻮﻟﺲ ﺳـــــــــﻮه دوه ％ﭘﻨ ﻮﺳـــــــــﻢ ﻛـــــــــﺎل دى د ﺳـــــــــﻦ ﺳﻴﺎﺳـــــــــﻲ ﻗﻴـــــــــﺪ ﻳـــــــــﻢ ﻫﺮﻳﭙـــــــــﻮر ﻛ ＋ـــــــــ３ دا و ﺋﻴـــــــــ ﻞ ﻛﻮﻣـــــــــﻪ

ډ( ك ﺟﺎم ::٢ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﺗـــــــــــــــــﺎرﻳﺦ اوﻟﺴـــــــــــــــــﻢ د ﺟـــــــــــــــــﻮﻻ ﻳﻲ ځور د زﻳـــــــــــــــــﺎرت ده ده ﺳـــــــــــــﻨﻪ دوه ％ﭘﻨ ﻮﺳـــــــــــــﻤﻪ ﻧـــــــــــــﻮﻟﺲ ﺳـــــــــــــﻮه د رﻓﻌـــــــــــــﺖ ده ده

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم ٢٩ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

اﻃﺮاد : : اﻃﺮاد ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ３ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ واﻳـﻲ او ﭘـﻪ ا請ـﻄﻼح ﮐ ＋ـ３ ، ﻫﻐـﻪ 請ـﻨﻌﺖ ﺗـﻪ ﺗـﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﮐ ＋３ د ۀﻳﻮ ﮐﺲ ذﮐﺮ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﭘﻼر او ﻧﻴﮑﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ＄ ﺎى ﭘﻪ ３ﺑ ﺗﮑﻠﻔ９ ７وﮐ ي "(6 ) . اراو＊ ﺎد ﻓﻀﻞ اﻟـﺮﺣﻴﻢ ﺳـﺎﻗﻲ د ﺧﭙـﻞ ＄ـ ﺎن ﭘـﻪ ５ﭘ ﮋﻧـﺪ － ﻠﻮ ۍ ﮐ ＋ـ３ د ﺧﭙﻠـﻮ ﭘﻠﺮوﻧـﻮ او ﻧﻴﮑﻮﻧـﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ داﺳ ３ راوړي ، ﻫﻐﻪ واﻳﻲ : :

ا請ــــــــــــــــﻠﻲ ﻛﻠــــــــــــــــﻰ ﻣــــــــــــــــ ３ ر ＄ــــــــــــــــ７ د ﻫﺸــــــــــــــــﺘﻨﻐﺮ دى ﺧـــــــــــــﻮ ورد －ـــــــــــــ ﻪ ﻣـــــــــــــ ３ ﺑﺎﻧـــــــــــــ ه６ د ز ړ－ـــــــــــــ ﻲ ﺳـــــــــــــﺮ دى ﭘﻴــــــــــــــﺪا ﺷــــــــــــــﻮى ﻳــــــــــــــﻢ ﻟــــــــــــــﻪ ﻋﺒــــــــــــــﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺧﺎﻧــــــــــــــﻪ ﺧـــــــــــــــﻮاص ﺧـــــــــــــــﺎن 請ـــــــــــــــﺎﺣﺐ ۀدد ﻧـــــــــــــــﻮم د ﭘـــــــــــــــﺪر دى د ﻫﻐـــــــــــــــــ ﾢ د ﺑﺎﺑـــــــــــــــــﺎ ﻧـــــــــــــــــﻮم ﻣﻴﺮﻋـــــــــــــــــﺎﻟﻢ ﺧـــــــــــــــــﺎن ؤ ؤ ﻣﺤﻤــــــــــــﺪ زى ﭘــــــــــــﻪ ذات ا請ــــــــــــﻠﻲ ﭘ ＋ــــــــــــ ﺘﻮن ﻛﺴــــــــــــﻜﺮ دى زﻣــــــــــﺎ ﻧــــــــــﻮم ﻓﻀــــــــــﻞ اﻟــــــــــﺮﺣﻴﻢ اﻳ ＋ــــــــــ ﻰ ﻣــــــــــﻮر ﭘــــــــــﻼر دى ﭘــــــــــــﻪ ﺳــــــــــــﺎﻗﻲ ﻣﺸــــــــــــﻬﻮر وﻃــــــــــــﻦ ﺑﺎﻧــــــــــــﺪ ې اﻛﺜــــــــــــﺮ دى ﻣﺴـــــــــــــــــﻠﻤﺎن اﻫـــــــــــــــــﻞ ﺳـــــــــــــــــﻨﺖ واﻟﺠﻤﺎﻋـــــــــــــــــﺖ ﻳـــــــــــــــــﻢ ﻛﻨﻌـــــــــــــﺎن ﺧ ５ـــــــــــــ ﻞ ﻧﺎﻣـــــــــــــﻪ زﻣـــــــــــــﻮﻧ８ه ﻟـــــــــــــﻮى ！ ﺒـــــــــــــﺮ دى در ې زاﻣــــــــــــﻦ ﻣــــــــــــ ３ دي ﻣــــــــــــ ７ۀ ﺷــــــــــــﻮي در ې ژوﻧــــــــــــﺪي دي دي ﺷـــــــــــــــﭙ ８ ﻟﻮ １ـــــــــــــــ ﻪ د ﭘﻨ ％ـــــــــــــــ ﻮ ژوﻧـــــــــــــــﺪى اوس ﺳـــــــــــــــﺮ دى دوه ﻣــــــــــ ３ ＊ــــــــــ％３ ﻳــــــــــﻮه ﻣــــــــــ ه７ ﻳــــــــــﻮ ﻣــــــــــ ３ ژوﻧــــــــــﺪ ۍ ده ده ۍ

   -  69   

ﺟﻤﻊ: ﭘﻪ ﻛﻼم ﻛ ＋３ د ﺮډ４ ﺷﻴﺎن ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﻛﻮل او، ﺑﻴﺎ دا د ﻛﻮم ﺧﺼﻮ請ﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺧﺒﺮه ﻳﺎ ﻳـﻮه ﺣﻜـﻢ ﻛ ＋３ ﺷﺮﻳﻜﻮل "(7 ). ﻳﺎ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﻮ＇ ﺷﻴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮه ﺣﮑﻢ ﻻﻧﺪ ې راوﻟﻲ. ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : : ودروﻟـــــــــــــﻰ ﻫـــــــــــــﺮ ﭼـــــــــــــﺎ ﺑـــــــــــــﺖ د ﺧﭙـــــــــــــﻞ ﻏـــــــــــــﺮض دى دى ﻛــــــــــــــﻪ اﻣــــــــــــــﻲ دى ﻛــــــــــــــﻪ 請ــــــــــــــﻮﻓﻲ دى ﻛــــــــــــــﻪ ﻣــــــــــــــﻼ

ډ( ك ﺟﺎم ٢٠٩ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ( اﻣﻰ ، 請ﻮﻓﻲ او ﻣﻼ ﺗﺮ) ﻳﻮ ﺣﻜﻢ ﻻﻧﺪ ې راﻏﻠﻲ :دي :دي

ﻟــــــﻪ ﻛــــــﻮﻣ ３ ور ＄ــــــ３ ﭼــــــ ３ ﻏــــــﺎزي ﻓﺨــــــﺮ اﻓﻐــــــﺎن ﭘﻮرﺗــــــﻪ ﺷــــــﻮ ﺟﻨــــ， ﺗــــﻪ ﻳــــ ３ ﻣﻴــــﺎ ، ﻣــــﻼ ／اﻧ، ﺮ ﺰ４ــــ ﺑــــﺰرګ او ﺧــــﺎن ﭘﻮرﺗــــﻪ ﺷــــﻮ

ډ( ك ﺟﺎم ١٨٨ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘــﻪ ﭘﻮرﺗــﻪ ﺑﻴــﺖ ﻛ ＋ــ３ د ﻓﺨــﺮ اﻓﻐــﺎن ﭘــﻪ ﻣﻘﺎ ﺑــﻞ ﻛ ＋ــ３ د ( ﻣﻴــﺎ ، ﻣــﻼ ／اﻧ، ４ــﺮ ﺰ، ﺑــﺰرګ او ﺧــﺎن د) د) ﺟﻤﻌ ３ ﭘﻪ ﺷﻜﻞ راﻏﻠﻲ .دي .دي

اﻳﻬﺎم: د اﻳﻬﺎم ﻟﻐﻮي ﻣﺎﻧﺎ ﭘﻪ － ﻮﻣﺎن او وﻫﻢ ﮐ ＋３ اﭼﻮﻟﻮ ﺗﻪ واﻳـﻲ او ﺗﻮرﻳـﻪ د ﻳـﻮه ﺷـﻲ ＂ﭘ ﻮﻟـﻮ او ﺗـﺮ ﺷـﺎ ﺷـﺎ اﭼﻮﻟﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ او د ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ ＋３ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻧﺎﺛﺮ دوه ﻳﺎ زﻳﺎت ﻌﻣ ﻨﺎ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﮐﻠﻤﺎت ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻨﺎوﻳ ﮐ ＋３ داﺳ ３ راوړ ي، ﭼ ３ اور４ ﺪوﻧﮑﻰ ﻳﺎ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻰ ﻏﻴﺮﻣﻘﺼﻮده ﻌﻣ ﻨﺎ ﻨ＄ ３ واﺧﻠﻲ او ﻗﺮﻳﺒﻪ ﻌﻣ ﻨﺎ، ﭼ ３ ﻣﻘﺼﻮده ﻣﻌﻨﺎ ﻳ ３ ده، ﭘﺮ ８４ دي ﻳﺎ. ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ وﺋﻴﻞ ﮐ ８５ ي، ﭼ ３ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﺑﻴـﺖ ﮐ ＋ـ３ د ﻟﻔـﻆ ﺧﭙﻠـﻪ ﻗﺮﻳﺒﻪ ﻌﻣ ﻨﺎ ﭘﺮ ４＋ ﻮدل ﺷﻲ او ﺑﻌﻴﺪه ﻌﻣ ﻨﺎ ﺗﺮ ې ﻣﺮاد ﺷﻲ "(8 .) ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : : ﺗﺮﻗﻴﺎﻣﺘـــــــــــﻪ ﺑـــــــــــﻪ ﺳـــــــــــﭙﻴﻦ ﻧـــــــــــﾢ ﺷـــــــــــﻲ ﭘـــــــــــﻪ وﻳﻨ％ ﻠـــــــــــﻮ ﭼــــــــــ ３ ﻋﺎﺷــــــــــﻖ د ﻣﻌﺸــــــــــﻮﻗ ３ ﻟــــــــــﻪ ﻣﺨــــــــــﻪ ﺗــــــــــﻮر ﺷــــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٩٢ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﺗﻮر او ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛ ＋３ د اﻳﻬﺎم 請ﻨﻌﺖ راﻏﻠﻰ .دى .د ى ﺗﻠﻤﻴﺢ: ﺗﻠﻤﻴﺢ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ اﺷﺎره ﮐﻮﻟﻮ ﺗـﻪ واﻳـﻲ او د ﺑـﺪﻳﻊ ﭘـﻪ ا請ـﻄﻼح ﮐ ＋ـ３ ﻫﻐـﻪ 請ـﻨﻌﺖ ﺗـﻪ وﺋﻴـﻞ ﮐ ８５ ي، ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﻢ ﮐ ＋３ ﻳﻮ ې ﻣﺸﻬﻮر ې ﻗﻴﺼ３ ﺗﻪ د اﻋﺠﺎز ﭘﻪ ډ ول اﺷﺎره ７وﮐ ي "(9 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

   -    

ﺳـــــــﺘﺮ －３ ړ ﻧـــــــﺪ ې د ﻳﻌﻘـــــــﻮب ﺷـــــــﻮﻟ ３ ﭘـــــــﻪ ﻟﻴـــــــﺪو د ﻗﻤـــــــﻴﺺ ﭘـــــــــﻪ ﺑﻴـــــــــﺎ ﻟﻴـــــــــﺪو د ﻗﻤـــــــــﻴﺺ ﺑﺎﻧـــــــــﺪ ې رو ＊ـــــــــ ﺎﻧﻪ ﺷـــــــــﻮﻟ ３ ３

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم ١: ﻣﺦ ) )

ﻳﻮﺳـــــــــــــﻒ ﭼـــــــــــــﺎ وﻏﻮر ＄ـــــــــــــ ﺎو ۀ ＇ـــــــــــــﾢ ﻳـــــــــــــ ３ － ﻨـــــــــــــﺎه وه وه ﭘــــــــــﻪ ﻨ＄ ／ـــــــــــ ﻞ ﻛ ＋ـــــــــــ３ ﺷــــــــــﺎ ړ ﻛـــــــــــﻮﻫﻲ ﺗـــــــــــﻪ د ﻛﻨﻌـــــــــــﺎن

ډ( ك ﺟﺎم ٨: ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﻳﻮﺳــــــﻒ ﻛــــــﻪ ورو １ــــــ ﻮ ور －ــــــ ﻮزار ﻛــــــ ７و د زﻧــــــﺪان ﻛــــــﻮﻫﻲ ﺗــــــﻪ ﺑﺎﭼــــــﺎ ﺧــــــﺎن ﺧﭙـــــــﻞ رور ور －ــــــ ﺬار ﻛــــــﻪ د زﻧـــــــﺪان ﻛــــــﻮﻫﻲ ﺗـــــــﻪ

ډ( ك ﺟﺎم ١٠١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ دﻳﻮﺳـﻒ  ) ﻗﻴﺼـ３ ﺗـﻪ اﺷـﺎره ﺷـﻮ ې :ده ﺣﻀـﺮت ﻳﻮﺳـﻒ  دﺣﻀـﺮت ﻳﻌﻘﻮب  زوى ؤ، ﺧﺪاى ﭘﺎك ﻳﻮﺳﻒ ﺗﻪ ﺮډ４ـ ３ﺑـ ﺳـﺎري ＊ ﺎﺋﻴﺴـﺖ، ﺣﺴـﻦ او ＊ـ ﻜﻼ ورﻛـ ７ې وه ، ﺧﭙﻠـﻮ ورو ﻮ１ ﭼ ３ د ﻣﻴﺮ ې ﻣﻮر زاﻣﻦ ﻳ ３ وو ، رﺧﻪ ورﺳﺮه ﻛﻮﻟﻪ ، دد ې ﻛﻴﻨـ ３ او رﺧـ ３ ﻟـﻪ اﻣﻠـﻪ ３ﻳـ ﻳﻮﺳـﻒ  ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﻛﻮﻫﻲ ﻛ ＋３ واﭼﺎو ۀ ، ﭘﻼر ﻳ ３ ۀدد ﭘﻪ ５ﺑ ﻠﺘﻮن او ﺟﺪاﻳﻲ ﻛ ＋３ ړ وﻧﺪ ﺷﻮ ، دى ﻟﻪ ﻛﻮﻫﻲ ＇ ﺨـﻪ روغ رﻣـ ＀ د د ﻳـﻮ ې ﻗــﺎﻓﻠ ３ ﺮ５دﺗ ４ـ ﺪو ﻟــﻪ اﻣﻠـﻪ ３ﭼــ، اوﺑـ ﾢ ３ﻳــ راوﻳﺴـﺘﻠ ３ ، راووﻳﺴــﺘﻞ ﺷـﻮ او د ﻗــﺎﻓﻠ ３ ﻣﺸـﺮ د ﻣﺼــﺮ ﭘــﻪ ﭘــﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺰﻳﺰ ﺑﺎﻧﺪ ې ﭘﻪ ﭘﻴﺴﻮ وﭘﻠﻮ ره، د ﻋﺰﻳﺰ ５ﻣ ﺮﻣﻦ ５زﻟ ﺨﺎ ﭘﺮ ې ﻣﺌﻴﻨﻪ ﺷﻮ ې وه ＄، ﻜﻪ ﭼ ３ دى ﺮډ４ ډ وﻟﻲ او ＊ ﻜﻠﻰ ؤ د، ﻟﻴﺪو ﺳﺮه ﻳ ３ زړۀ ﭘـﺮ ې ﺑـﺎﻳﻠﻮد ... واﻳـﻲ ３ﭼـ ５زﻟ ３ﺨـ ﻳﻮﺳـﻒ ﭘـﻪ ﺧـﻮب ﻛ ＋ـ３ وﻟﻴـﺪ ۀدد ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﺣﺴﻦ او ＊ ﻜﻼ ﻣﺌﻴﻨﻪ ﺷﻮ ې وه ، ﻛﻠﻪ ﭼ ３ ﻋﺰﻳﺰ د ﻣﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻐﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﻮرﺗﻪ راووﺳﺖ د، ５زﻟ ﺨ ３ ﺧﻮب ＊ر ﺘﻴﺎ ﺷﻮ ، ﻧﻮ د ۀد ﺣﺴﻦ او ﺎ＊ ﺋﻴﺴﺖ ﺗﺮ ې زړۀ ﻳﻮو ،ړ ﻫﺮ ５ﭼ ﺮﺗﻪ ﺑﻪ ﻳ ３ دﻳﺪن ﺗﻪ ﻧﺎﺳﺘﻪ او هړوﻻ ﭼ،وه ３ ﭘﻪ ﭘﻪ ３ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛ ＋３ ﻳﻮﺳﻒ د ﻣﺼﺮ دﭘﺎدﺷﺎه ﻟﻪ ﺧﻮا ﺑﻨﺪي ﺷﻮ "( 10 ). ). ﺗﻔﺮﻳﻖ : : ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘـﻪ ﻟﻐـﺖ ﮐ ＋ـ３ ５ﺑ ﻠﻮﻟـﻮ ﺗـﻪ واﻳـﻲ او ﭘـﻪ ا請ـﻄﻼح ﮐ ＋ـ３ ﻫﻐـﻪ ادﺑـﻲ 請ـﻨﻌﺖ دى، ３ﭼـ ﻛـﻪ ﻛـﻪ ﻣﺘﮑﻠﻢ دوه ﺷﻴﺎن ذﮐﺮ ７ﮐ ي او ﺑﻴﺎ ﻳ ３ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ډ ول ﺑﻴﺎن ７ﻛ ي "( 11 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﭼــــــــــ ３ ﭘــــــــــﻪ ﻳــــــــــﻮ ﻻس ﻛ ＋ــــــــــ３ ﻳــــــــــ ３ ﺗــــــــــﻮره د ﻫﻤــــــــــﺖ وه وه او ﭘــــــــﻪ ﺑــــــــﻞ ﻛ ＋ــــــــ３ ﻳــــــــ ３ ﻗــــــــﺮآن و ﭘ ＋ــــــــ ﺘﻮن ＇ــــــــﾢ ﺷــــــــﻮ ؟

ډ( ك ﺟﺎم ٩٣ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

   -    

ﺗﻜﺮار ﺣﺴﻦ : : د ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﭘـﻪ رو ﺳـﺮه ﭘـﻪ ﻛـﻼم ﻛ ＋ـ３ ﻳـﻮ ﻟﻔـﻆ ﺑـﺎر ﺑـﺎر راوړ ﻟـﻮ ﺗـﻪ واﻳـﻲ دا ﭘـﻪ ﻃﺒﻴﻌـﺖ －ـ ﺮان ﺮان ４ﭘﺮ ﻮزي ﭘﻪ د ې وﺟﻪ ﻳ ３ ﻨ＄ ３ ﺧﻠﻖ د ﺗﻨﺎﻓﺮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻛ ＋３ اﺧﻠﻲ او ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛ ＋３ ﻳﺎ ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﻛ ＋ـ３ ３ﻳـ ﻋﻴـﺐ －２ﻲ ، ﺧﻮ دد ې ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛ ＋３ ＄ ﻴﻨ ３ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ دﻏﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻛﻼم ﻛ ＋３ ﺗﺎﺛﻴﺮ او ﺣﺴﻦ ﭘﻴـﺪا ﻛـﻮي دد ې ﻟﭙﺎره ﻛﻠﻪ د ﺷﻌﺮ اﺧﺮي اﻟﻔﺎظ ﻣﻜﺮر راوړ ي او ﻛﻠﻪ ＇ﾢ ﺑﻠﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ７ﻛ ي ﻛﻠـﻪ دﻳـﻮ ې ﻣﻌﻨـﺎ د ﭘـﺎره او ﻛﻠﻪ د ﺟﺪا ﺟﺪا ﻣﻌﻨﻰ د ﭘﺎره د اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺗﻜﺮار ﻛ ﻮﻟﻰ ﺷﻲ "( 12 ). ﻳﺎ ﻫﻐﻪ 請ـﻨﻌﺖ ﺗـﻪ واﻳـﻲ، ３ﭼـ ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ ＋３ ﮐﻮﻣﻪ ﮐﻠﻤـﻪ د ﺗـﺪرﻳﺞ، ﺗﺎﮐﻴـﺪ، ډ４ ﺮواﻟـﻲ او ﻳـﺎ داﺳـ ３ ﻧـﻮرو ﻏﺮﺿـﻮﻧﻮ ﭘـﻪ ﻣﻘﺼـﺪ ﺗﮑـﺮار راوړي . ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﻫــــــــــــــﺮ ﻳــــــــــــــﻮ ﭘ ＋ــــــــــــــ ﺘﻮن ﺧﺠــــــــــــــﻞ ﺧﺠــــــــــــــﻞ ＊ــــــــــــــ ﻜﺎري زﻣــــــــــــــــــﻮﻧ８ ﺟﻬــــــــــــــــــﺎن ﺑــــــــــــــــــﺪل ﺑــــــــــــــــــﺪل ＊ــــــــــــــــــ ﻜﺎري

ډ( ك ﺟﺎم :١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﻣﻴﻨـــــــــــــــــــــــﻪ اور دى ﻣﻴﻨــــــــــــــــــــــــﻪ اور دى ﻣﻴﻨــــــــــــــــــــــــﻪ اور دى دى اور ﺳــــــــــﺎﺗﻠﻰ ＇ــــــــــ ﻮك ﭘــــــــــﻪ ﺑــــــــــ ه６ ﭘــــــــــﻪ ﻏــــــــــﻼ ﻧــــــــــﾢ ﺷــــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ٢٧٧ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻟﻮﻣ７ ي ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ( ﺑﺪل ﺑﺪل او ﺧﺠـﻞ ﺧﺠـﻞ او) ﭘـﻪ دوﻫـﻢ ﺑﻴـﺖ ﻛ ＋ـ３ ﻣﻴﻨـﻪ اور دى ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﺗﻜﺮاري ډ ول راو لړ ﺷﻮي دي ﭼ، ３ د ې ډ ول ﺗﻜﺮار ﺗﻪ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛ ＋３ ﺗﻜﺮار ﺣﺴﻦ واﻳﻲ . . ﺗﺠﺎ ﻫﻞ اﻟﻌﺎرف ﺗﺠﺎﻫﻞ اﻟﻌﺎرف ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ د ﭘﻮه ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﻮﻫ９ －ﺮ＇ ﻨﺪوﻟﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ او د ﺑـﺪﻳﻊ ﭘـﻪ ا請ـﻄﻼح ﮐ ＋ــ３ ، ﻫﻐــﻪ ﻣﻌﻨــﻮي 請ــﻨﻌﺖ دى، ３ﭼــ ﺷــﺎﻋﺮ ﻟﻴﮑــﻮال ﭘــﻪ ﻟــﻮى ﻻس ＄ــ ﺎن ﻧــﺎﺧﺒﺮه واﭼــﻮي؛ ﻳــﺎ ﻫﻐــﻪ ډ ول ول ﭘﻮ＊ ﺘﻨﻪ، ﭼ ３ ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﻳ ３ ﻟﻪ ﭘﻮﻫ ３ ﺳﺮه ﺳﺮه ＄ ﺎن ﻧﺎﺧﺒﺮه واﭼﻮي او ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﮐ ＋３ د ﺑﻞ ﺷـﺨﺺ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﮐﻮل وي "( 13 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﻛــــــــــــﻮ ！／９ د ５ﺟ ﻠﺨــــــــــــﺎﻧ ３ ده او ﻛــــــــــــﻪ ﻗﺒــــــــــــﺮ دى د ﻣــــــــــــ７ ي ي ﺳــــﺎﻗﻲ ﭘــــﺮوت د ﻳــــﺎر ﭘــــﻪ ﭘــــﺖ ﻛ ＋ــــ３ ﭘــــﻪ ﺳــــﻴﻤ ﻮ＂ ﺑﺎﻧــــﺪ ې رﻏــــ７ ي ي

ډ( ك ﺟﺎم ٢٩ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ﺳﺎﻗﻲ ＊ ﻪ ﭘﻮﻫ ８５ ي ﭼ ３ د ５ﺟ ﻠﺨﺎﻧ ３ ﻪ！ﻛﻮ ده ، ﺧﻮ ＄ ﺎن ﻳ ３ ﻧﺎ ﻓﻬﻤﻪ اﭼﻮﻟ ３ او او ３ واﻳﻲ ﭼ ３ ﻧﾢ ﭘﻮﻫ م８５ ﭼ ３ دا د ５ﺟ ﻞ ﻪ！ﻛﻮ ده ﻛﻪ د ７ﻣ ي ﻗﺒﺮ دى . .

   -    

ارﺳﺎل اﻟﻤﺜﻞ : :

ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ ＋３ ﮐـﻮم ﻣﺸـﻬﻮر ﻣﺘـﻞ ﭘـﻪ ﺧﺎ請ـﻪ ﻃﺮﻳﻘـﻪ ＄ـ ﺎى ﺎ ى ７ﮐ ي "( 14 ). اروا＊ ﺎد ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﻫﻢ ﭘـﻪ ﺧﭙـﻞ ﮐـﻼم ﮐ ＋ـ３ ﭘـﻪ ډ４ـ ﺮو ＄ـ ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ ＋ـ３ ﭘ ＋ـ ﺘﻮ ﻣﺘﻠﻮﻧـﻪ راوړ ي، ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ ﭼ３ واﻳﻲ : :

دا ﻣﺜـــــــــــــــــــــﺎل دى د دروﻏـــــــــــــــــــــﻮ ﻣـــــــــــــــــــــﺰل ﻟﻨـــــــــــــــــــــ ６ وي وي ﻣ ５ـــــــــــ ﻮه ﻧـــــــــــﾢ ﻛـــــــــــﻮي ﻫﺮ －ـــــــــــ ﺰ ﭼـــــــــــ ３ ﺑـــــــــــﻮ ﻰ！ ﺷـــــــــــﻨ ６ وي وي

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم 9:ﻣﺦ ) )

ﻟـــــــــﻪ ورﺧـــــــــﻪ ﺗ ５ـــــــــﺮ ې اوﺑـــــــــ ﾢ ５ﺑ ﺮﺗـــــــــﻪ ﺟـــــــــﺎروﺗﻠﻰ ﻧـــــــــﾢ ﺷـــــــــﻲ ﻋــــــــﺬر ﻗــــــــﺎﻧﻮن ﻧــــــــﾢ ＇ــــــــﾢ ﻓﺎﻳــــــــﺪه ﺣﺎ請ــــــــﻠﻮﻟﻰ ﻧــــــــﾢ ﺷــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٨7 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘ ＋ـــــــــــــــــ ﺘﻮﻧﻪ ! اوﭼـــــــــــــــــﺖ ﻏـــــــــــــــــﺮ د ﭘﺎﺳـــــــــــــــــﻪ ﻻر ﻟـــــــــــــــــﺮي ﻫﻐــــــــﻪ ورﺑﺎﻧــــــــﺪ ې ړاو ي ﭼــــــــ ３ ＇ــــــــ ﻮك ړو اﻧــــــــﺪ ې ﻛــــــــﺎر ﻟــــــــﺮي

ډ( ك ﺟﺎم ٢٧١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ د( دروﻏﻮ ﻣﺰل ６ﻟﻨ وي ﻟﻪ، ورﺧﻪ ﺮ５ﺗ ې اوﺑ ﾢ ５ﺑ ﺮﺗﻪ ﻧﾢ ＄ﺮ－را ﻲ ، ﻛﻪ ﻏﺮ ړﻟﻮ ړﻟﻮ ﻏﺮ دى ﭘﺮ ﺳﺮ ﻳ ３ ﻻر ﺷﺘﻪ ) ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻛ ＋３ راوړ ي .دي .دي ﺗﺪﺑﻴﺞ: ﺗﺪﺑﻴﺞ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ ＊ ﮑﻠﻲ ﮐﻮل او ﺳﻴﻨ／ ﺎروﻟﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ؛ وﺋﻴﻞ ﮐ ＋８５ ي، ３ﭼـ د ﺗـﺪﺑﻴﺞ ﻟﻔـﻆ د د ﻋﺮﺑﻲ ３ژﺑ ﻟﻪ دﻳﺒﺎج ＇ ﺨﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﻮى دى، ﭼ ３ ﻣﻌﺮب ﻳ ３ دﻳﺒﺎﺳﺖ دى، ﭼ ３ ﻳﻮ ډ ول ＊ ﮑﻠ ３ ﺟﺎﻣـﻪ ده او او ده د ﺑ ﺪﻳﻊ ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ ＋３ ، ﺗﺪﺑﻴﺞ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻳـﺎ ﻓﻘـﺮه ﮐ ＋ـ３ د ﻣﺨﺘﻠﻔـﻮ ／رﻧ ﻮﻧـﻮ ذﮐﺮ ﺷﻮى وي، ﭼ ３ ＊ ﮑﻼ راﻣﻨ ５＃ ﺗﻪ ７ﮐ ي "( 15 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﺑـــــــــــﻮ ډۍ ﺧﭙﻠــــــــــــ ３ ﻟـــــــــــﻮﭘ ＂３ ﺳــــــــــــﺮې ، ﺷـــــــــــﻨ ３ او ز ４ــــــــــــ７ې ４ر ﺸـــــــــــــــــ ３ واﭼـــــــــــــــــﻮﻟ ３ ＄ـــــــــــــــــ ／ﺎﻧ ﻲ ﭘـــــــــــــــــﻪ ！ـــــــــــــــــ ﺎﻟﻮﻧﻮ

ډ( ك ﺟﺎم ٢٧7 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﺳﻮر ، ﺷﻴﻦ او ７زﻳ ／رﻧ ﻮ ﻧﻮ ذﻛﺮ ﺷﻮى .دى .دى

   -  3   

ﻣﺪﻋﺎ اﻟﻤﺜﻞ : : ﻣﺪﻋﺎء اﻟﻤﺜﻞ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ۀﻳﻮ ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﮐ ＋３ ﻳﻮ ﻣﻄﻠﺐ راوړ ي او ﭘﻪ ﺑﻞ ﺑ ﻞ ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﮐ ＋３ د ﻫﻐﻪ داﺛﺒﺎت د ﭘﺎره ﻳﻮ ﻣﺜﺎل ړو اﻧﺪ ې ７ﮐ ي "( 16 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

－ــــــــــــ ﺮم اور ﭘــــــــــــﻪ ﻳﺨــــــــــــﻮ ﻧﺮﻣــــــــــــﻮ اوﺑــــــــــــﻮ ﻣــــــــــــ ７ ﺷــــــــــــﻲ ﺣﺮﻳــــــــــــﻒ داﺳــــــــــــ ３ ﭘــــــــــــﻪ ﭘﺴــــــــــــﺘﻮ ﺧﺒــــــــــــﺮو ﭘــــــــــــ ７ ﺷــــــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٨9 ﻣ ﺦ ) ) ﺦ

ﭘــﻪ ﭘﻮرﺗــﻪ ﺑﻴــﺖ ﻛ ＋ــ３ ﺳــﺎﻗﻲ د ﻧﺮﻣــﻮ او ﭘﺴــﺘﻮ ﺧﺒــﺮ د ا請ــﺮ ﻟﭙــﺎره ﭘــﻪ اوﺑــﻮ د اور ﺷــﻴﻨﺪﻟﻮ ﻣﺜــﺎل راوړي . ﻋﻜﺲ اوﺗﺒﺪﻳﻞ : : ﻛﻠﻪ ﭼ ３ ﻣﺨﻜ ＋ـ３ وروﺳـﺘﻪ او وروﺳـﺘﻪ ﻣﺨﻜ ＋ـ３ ﻛـ７ې ﻋﻜـﺲ ﺑﻠـﻞ ﻛ ５ـ８ ي "( 17 ). ﮐـﻪ ﭼ ﺮ５ـ ې د د ې ﻟﻮﻣ ７ۍ ﻓﻘﺮ ې ﻳﺎ ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﮐﻠﻤ ３ ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ﻓﻘﺮه ﻳﺎ ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﮐ ＋３ داﺳ ３ ړوا ول ﺷﻲ، ﭼ ３ د ﻟﻮﻣ ７ۍ ﻓﻘﺮ ې ې ﻣﺘﻀﺎده ﻣﺎﻧﺎ اﻓﺎده ７ﮐ ي، ﻳﺎ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ＄ ﻴﻨﻮ ﻛﻠﻤﻮ ﻣﺨﻜ＋ ３ وروﺳﺘﻪ ５ﻛ ﺪل ３ﭼـ ﭘـﻪ ﻣﻌﻨـﺎ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ７وﻛ ي ، ﻋﮑﺲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ . ﻟﮑﻪ ﺳﺎﻗﻲ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

ﺧﻨــــــــــــــــﺪا اړژ ﭘﻴــــــــــــــــﺪا ﻛــــــــــــــــﻮي اړژ ﺧﻨــــــــــــــــﺪا ز ４ــــــــــــــــ８ وي وي ﻗﺤـــــــــــﻂ د دﻧﻴـــــــــــﺎ ﻳـــــــــــ ３ اﻳ ＋ـــــــــــ ﻮدﻟﻰ دى ﭘـــــــــــﻪ دا ﺑﺎﻧـــــــــــﺪ ې ې

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم 7٧ ﻣﺦ ) )

ﻋﻤــــــــﻞ ﺑــــــــ ３ ﻋﻠﻤــــــــﻪ ﻓﻀــــــــﻮل ﻋﻠــــــــﻢ ﺑــــــــ ３ ﻋﻤﻠــــــــﻪ ﻓﻀــــــــﻮل ﺳـــــــﺎﻗﻲ زار ４ـــــــ８ ه ﺗـــــــﺮ ې ﭼـــــــ ３ ﻋﻠـــــــﻢ ﭘـــــــﻪ روغ ﻧﻴـــــــﺖ و －＂ـــــــ ﻲ ﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٩٨ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﺣﺬف : : ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼﻣﻪ ﻳﻮ ﻳﺎ دوه ﺗﻮري ﺣﺬف ﻳﺎ وﻏﻮر＄ ﻮي، ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﭼـــــــــ ３ ﺗـــــــــﺮ ＇ـــــــــ ﻮ ﭘـــــــــﻪ ﻛﻮ ＇ـــــــــ ﻪ ﻧـــــــــﾢ ﻳـــــــــ ３ ﻧﻨـــــــــﻪ ﺷـــــــــﻮى ﻛ ＋ـــــــــ３ ﺑـــــــــﻪ ﻧـــــــــﾢ ږ دﻣـــــــــﻪ ﺗـــــــــﺮ ﻫﻐـــــــــ ３ ﭘـــــــــﻮر ې ﺳـــــــــﺘﺮ ３－ ３－

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم 9١ ﻣﺦ ) )

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺑﻴﺖ ﮐ ＋３ د ( ﻧﻨﻪ ) ﮐﻠﻤﻪ ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ ＋３ ( دﻧﻨﻪ ) ده، ﭼ ３ ﻳﻮ د( ﻳ) ３ ﻏﻮر＄ ﻮل ﺷﻮى .دى

   -    

ﻗﻠﺐ : : ﻗﻠﺐ ﻳﺎ ﻣﻘﻠﻮب ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ ﺳﺮﭼﭙﻪ ﻳﺎ ﻧﺴﮑﻮر ﺗﻪ واﻳﻲ او ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ ＋ـ３ ، ﭘـﻪ ﻳـﻮه وﻳﻨـﺎ ﻳـﺎ ﻳـﺎ ﮐﻼم ﮐ ＋３ د دوو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ داﺳ ３ ﮐﻠﻤﻮ راوړ ل، ﭼ ３ ﺗﻮري ﻳ ３ ﭘﻪ ﻧﻮع او ﻋﺪد ﮐ ＋ـ３ ﺳـﺮه ﻳـﻮ او ﭘـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﮐ ＋３ ﺳﺮه او＊ ﺘﻲ وي "( 18). ﻗﻠﺐ ﻪﭘ ډ４ ﺮو ډ وﻟﻮﻧﻮ ４و ﺸﻞ ﺷﻮى، ﭼ ３ دﻟﺘﻪ ３ﻳـ ＄ ﻴﻨـ ３ ډ وﻟﻮﻧـﻪ د ﺳـﺎﻗﻲ ﭘـﻪ ﭘـﻪ اﺷﻌﺎرو ﮐ ＋３ － ﻮرو . . ﻗﻠﺐ ﺑﻌﺾ ﭘﻪ: د ې ډ ول ﻗﻠﺐ ﮐ ＋３ د ﮐﻠﻤﻮ ＄ ﻴﻨ ３ ﺗﻮري ﺳﺮه او＊ ﺘﻲ وي؛ ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

زړۀ ﻣــــــــ ３ ژوﻧــــــــﺪى ﭘــــــــﻪ ﻋﻠــــــــﻢ دى او ﻋﻠــــــــﻢ دى ﭘــــــــﻪ ﻋﻤــــــــﻞ ژوﻧــــــــﺪى ﺑــــــــ ３ ﺷــــــــﻜﻪ ﭘــــــــﻪ اﺧــــــــﻼص او ﻣﺤﺒــــــــﺖ ﻫﻐــــــــﻪ دى دى

ډ( ك ﺟﺎم ١٩9 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﻋﻠـــــﻢ ﻛـــــ ７ې دد ې دﭘـــــﺎره ﭼـــــ ３ ＄ـــــ ﺎن ړو ﻛـــــ ７ې ﺣﺮﻳـــــﻒ ﭘـــــ ７ ﻛـــــ ７ې ７ې ﻧـــــ ﾢ ﭼــــــ ３ ＄ـــــ ﺎن ﻟــــــﻪ رﻗﻴﺒــــــﺎﻧﻮ د ﻋﻤـــــﻞ ﭘــــــﻪ ﺗﻮ ＊ـــــ ﻪ ﻟــــــﻮ ړ ﻛــــــ ７ې ７ې

ډ( ك ﺟﺎم ٢٢٠ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘـﻪ ﭘﻮرﺗـﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧـﻮ ﻛ ＋ـ３ ( ﻋﻠـﻢ او ﻋﻤـﻞ ) داﺳـ ３ ﻛﻠﻤــ ３ دي ３ﭼـ ﺗـﻮري ３ﻳـ ﺳـﺮه ﻳـﻮ ﺷـﺎن دي ﺧــﻮ ﺧــﻮ ﻣﺨﻜ ＋３ وروﺳﺘﻪ ﺷﻮي دي ﭼ، ３ د ې ډ ول د ﻛﻠﻤﻮ ﺑﺪﻟﻮن ﺗﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺴﺘﻮي واﻳﻲ . . ﻗﻠﺐ ﻣﺴﺘﻮي ﭼ: ３ ﻣﻘﻠﻮب ﺗﺮﮐﻴﺒﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوا وړ ﺧﻮاو ＇ ﺨﻪ ﭘﻪ ﻋﻴﻦ ﺷـﮑﻞ او ﻣﺎﻧـﺎ وﻟﻮﺳـﺘﻞ ﺷـﻲ؛ ﭘﻪ دى هړا د ﺳﺎﻗﻲ ﺮډ４ زﻳﺎت ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ دي، ﭼ ３ ﻣﻮﻧ８ ﻳ ３ ＄ ﻴﻨ ３ دﻟﺘﻪ راو :وړ :وړ

زﻣـــــــــــــﺎ زړۀ ﭘـــــــــــــﻪ ﺳـــــــــــــﺮه ﻣﻨ ／ـــــــــــــ ﻞ ﻟﻜـــــــــــــﻪ د ﺑـــــــــــــﺎز ړو ي ي ﻣــــــــــﺮم ﭘــــــــــﻪ د ې ﭼــــــــــ ３ ﻳــــــــــ ３ ﭘــــــــــﻪ ﻟــــــــــﻮري د ﻏﻤــــــــــﺎز ړو ي ي

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم ١٠٢ ﻣﺦ ) )

ﭼــــــ ３ ﺧﭙــــــﻞ وري ﺗــــــﻪ ﻳــــــ ３ د ＊ــــــ ﻤﻦ ﻟﻜــــــﻪ د ﺧــــــﺮ ！ ﻴــــــ＀ ﻛــــــ７ ى ى ژ وﻧـــــــﺪون ﻫﻐـــــــﻪ دى ﭼـــــــ ３ ７ﻣ اﻧـــــــﻪ ﺑﺎﻧـــــــﺪ ې ﻏـــــــﺮ ！ ﻴـــــــ＀ ﻛـــــــ７ ى ى

ډ( ك ﺟﺎم ٨١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ ( ﻣﺮم ﻴ！، ＀ ) داﺳ ３ ﻛﻠﻤ ３ راو لړ ﺷﻮي دي ﭼ ３ ﻟـﻪ دوا وړ ړا ﺧﻮﻧـﻮ ﻳـﻮ ډ ول ول ﻟﻴﻜﻞ او ﻟﻮﺳﺘﻞ ﻛ ８５ .ي .ي

   -    

ﺗﺼﺪﻳﺮ : : ﺗﺼﺪﻳﺮ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ د ﻋﺠﺰ رﮐﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﮐﻠﻤ ３ د ﺗﮑﺮار، ﺗﺠﻨـﻴﺲ ﻳـﺎ اﺷـﺘﻘﺎق ﭘـﻪ ﭘـﻪ ډ ول د ７ﻣﻟﻮ ي ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﭘﻪ 請ﺪر ﮐ ＋３ راو لړ ﺷﻮي وي، ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ژﺑﻪ، ﭼ ３ د وروﺳـﺘﻲ ﻧـﻴﻢ ﺑﻴﺘـﻲ د ﭘـﺎى ﮐﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﺗﻮري د ﻟﻮﻣ７ ي ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﭘﻪ ﺳﺮ ﮐ ＋３ راو لړ ﺷﻲ "( 19 ). ﺗﺼﺪﻳﺮ ﺮډ４ ډ وﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي، ﭼ ３ ＄ ﻴﻨ ３ ﻳ ３ د ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ډ ول راو لړ ﮐ ８５ .ي .ي

ﻣــــــــﺦ ﻣــــــــ ３ داﺳــــــــ ３ ﺳــــــــﻮزﻧﻲ ﺷــــــــﻮ ﭘــــــــﻪ ５ﺑ ﻠﺘــــــــﻮن ﻛ ＋ــــــــ３ ﻟﻜــــــــــــــــﻪ و وﻫــــــــــــــــﻲ ﻛﻤﻜــــــــــــــــﻰ ﺑــــــــــــــــﻼ ﭘــــــــــــــــﻪ ﻣــــــــــــــــﺦ

( ﻧﻴﻢ ﺟﺎم ١79 ﻣﺦ ) )

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﻟﻮﻣ７ ي ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ د ﺷﺮوع ﻛﻠﻤﻪ د دوﻫﻤ ３ ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘﻲ ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛ ＋３ راﻏﻠ ３ .ده .ده ３

ﭼـــــــــــــ ３ د ﻧﻴـــــــــــــﺎ ﻛ ＋ـــــــــــــ３ د ﻫـــــــــــــﺮ ﭼـــــــــــــﺎ وﺷـــــــــــــﻲ رواج اﺧﻠـــــــــــــﻲ ﺑﻴـــــــــــــﺎ ﻟـــــــــــــﻪ ﻧـــــــــــــﻮرو ﺧﻠ ﻘـــــــــــــ ﻮ ﻧـــــــــــــﾢ ﺧـــــــــــــﺮاج ﺧﺮاﺟﻮﻧـــــــــــﻪ ﻧـــــــــــﻮر ﻫـــــــــــﻢ ډ４ـــــــــــ ﺮ دي ﭘـــــــــــﻪ دﻧﻴـــــــــــﺎ ﻛ ＋ـــــــــــ３ زورور ﻳــــــــــــــــــــــﺎ د ﺗﺴــــــــــــــــــــــﺒﻴﺢ دى ﻳــــــــــــــــــــــﺎ د ﺗــــــــــــــــــــــﺎج

ډ( ك ﺟﺎم ٢٨٨ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ د ﻟﻮﻣ７ ي ﺑﻴﺖ د ﭘﺎى ﻛﻠﻤﻪ د دوﻫﻢ ﺑﻴﺖ ﭘﻪ ﭘﻴﻞ ﻛ ＋３ راﻏﻠ ３ .ده .ده ３ ﺗﻀﺎد : د ې 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻳﺎ ﻃﺒﺎق ﻫﻢ واﻳﻲ او دا ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ دى ﭼ ３ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷـﻌﺮ ﻛ ＋ـ３ دوه دوه ﻣﻘﺎﺑــﻞ او ﻣﺘﻀــﺎد ﻟﻔﻈﻮﻧــﻪ راوړي "( 20 ). ﻳــﺎ ﭘــﻪ ﮐــﻼم ﮐ ＋ــ３ د دوو ﻳــﺎ زﻳــﺎﺗﻮ داﺳــ ３ اﻟﻔــﺎﻇﻮ راوړ ل، ３ﭼــ ３ﭼــ ل، ﻣﺎﻧﺎو ې ﻳ ３ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠ ３ وي، ﺗﻀﺎد ﺑﻠﻞ ﮐ ＋８５ي . ﻟﮑﻪ ( ﺧﻨـﺪا او ړژ ا، ﻣـﺮ ګ وا ژوﻧـﺪ، ﺧﭙـﻞ وا ﭘـﺮدى، ﺗـﻮر وا وا ﺳﭙﻴﻦ، ﺷﭙﻪ او ځور ....) ﺗﻀﺎد ﭘﻪ ﺮډ４ ډ وﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ، ３ ﻠ５ﺑ ／３ ﻳ ３ ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ډ ول د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﺳﺎﻗﻲ ﭘـﻪ اﺷـﻌﺎرو ﮐ ＋ـ３ ﭘﻪ － ﻮﺗﻪ ﮐﻮو . . ېا د رﺣـــــــــــــــــــــــﻢ او د ﻗﻬـــــــــــــــــــــــﺮ ﻟﻮﻳـــــــــــــــــــــــﻪ ﻛﺎﻧـــــــــــــــــــــــﻪ د ﻫـــــــــــﺮ ﻳـــــــــــﻮ ﺗﺎﺟـــــــــــﺪار ﭘـــــــــــ ﻪ ﺳـــــــــــﺮ ﺑﺎﻧـــــــــــﺪ ې ﺗﺎﺟـــــــــــﺪاره

ډ( ك ﺟﺎم ١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د رﺣﻢ او ﻗﻬﺮ ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛ ＋３ ﺗﻀﺎد راﻏﻠﻰ دى دى

   -  6   

ﭘــــــــــــــﻪ ／رﻧ ﻮﻧــــــــــــــﻮ او ﺧﻮﻧــــــــــــــﺪوﻧﻮ د ې ＊ ﺎﻳﺴــــــــــــــﺘﻪ ﻛــــــــــــــ ل７ ل７ ﻟــــــــــــﻪ ﻣﺸــــــــــــﺮق ﻧــــــــــــ ﻪ ﺗــــــــــــﺮ ﻣﻐــــــــــــﺮب ﻳﻤــــــــــــﻴﻦ ﻳﺴــــــــــــﺎره

ډ( ك ﺟﺎم ١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ﻣﺸﺮق او ﻣﻐﺮب او ﻳﻤﻴﻦ او ﻳﺴﺎر ﺳﺮه ﻣﺘﻘﺎﺑﻠ ３ او ﻣﺘﻀﺎد ې ﻛﻠﻤ ３ .دي .دي

ﺗﻮاﻟﻰ اﻻﻓﻌﺎل : : ﮐﻪ ﺮ５ﭼ ې ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ ＋３ ＇ ﻮ ﻓﻌﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ３ ډ ول راوړ ي او ﺎﻧ＄ـ ／７ې ＊ـ ﮑﻼ او او ﮑﻼ ا ﻫﻨ， ﺗﺮ ې ﭘﻴﺪا ﺷﻲ، ﺗﻮاﻟﻲ اﻻﻓﻌﺎل ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ "( 21 ). ﻟﮑﻪ د ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐ ＋３ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

اور ４ــــــــــــــ ﺪل ، ﻟﻴــــــــــــــﺪل ، ﻛــــــــــــــﻮل او ＇＋ــــــــــــــ ﻞ د ې ورﻛــــــــــــــ ل７ ل７ ﺑﻨﻴــــــــــــــــــــــــــــــــﺎدم ﻟــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ، ادم زاده ﭘــــــــــــــــــــــــــــــــﺮ ې ﻻره ﻻره

ډ( ك ﺟﺎم ١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴـﺖ ﻛ ＋ـ３ ( اور ４ـ ﺪل ، ﻟﻴـﺪل ، ﻛـﻮل او ＇＋ـ ﻞ ) ﻓﻌﻠﻮﻧـﻪ دي ３ﭼـ ﭘـﻪ ﻣﺴﻠﺴـﻞ ډ ول راو لړ لړ ﺷﻮي دي ﻳﺎ ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

ﻧـــــــــــــ ﾢ ﺳـــــــــــــﺎﻗﻲ ﭘـــــــــــــﻪ ﺧﭙﻠـــــــــــــﻮ ﺳـــــــــــــﺘﺮ ﻮ－ دي ﻟﻴـــــــــــــﺪﻟﻲ ﻧـــــــــــــ ﾢ ﻟﻮﺳـــــــــــــﺘﻠﻲ ﻧـــــــــــــﾢ ﻟـــــــــــــﻪ ﭼـــــــــــــﺎ ﻧـــــــــــــﾢ اور ４ـــــــــــــ ﺪﻟﻲ

ډ( ك ﺟﺎم :٢٧ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﻣﺮاﻋﺎت اﻟﻨﻈﻴﺮ: د ې 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ، ﺗﻠﻔﻴﻖ او اﻳﺘﻼف ﻫﻢ واﻳﻲ؛ د ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ ＋３ ﮐﻠﻪ ﭼ ３ ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ ＋３ داﺳ ３ ﮐﻠﻤ ３ راوړ ي، ﭼ ３ ﻟﻪ ﻳﻮ او ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻨﺎﺳﺐ او د８ﻧ ４ـ ﻮاﻟﻰ وﻟـﺮي، ﻣﺮاﻋـﺎت اﻟﻨﻈﻴـﺮ ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ "( 22 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

د اﺳـــــــــــــﻤﺎن ﻟﻤـــــــــــــﻦ د ې ﻧﻘـــــــــــــﺶ ﻛـــــــــــــ ه７ ﭘـــــــــــــﻪ ﺳـــــــــــــﺘﻮرو ﻧﻤــــــــــﺮ ﺳــــــــــﭙﻮ ﻣږ ９ ﺮ－ ＄ــــــــــ ﻲ ﭘــــــــــﻪ ﺧﭙﻠــــــــــ ﻪ ﺧﭙﻠــــــــــﻪ ﻟﻴــــــــــﺎره

ډ( ك ﺟﺎم ١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ( اﺳﻤﺎن ، ﺳﺘﻮري ، ﻧﻤﺮ ﺳﭙﻮ ﻣږ ９ ) ﺳﺮه ﻧﻈﻴﺮ ې او دﺰﻧ ې ﻛﻠﻤ ３ .دي .دي

ﺟﻤﺎﻋـــــــــــــﺖ ﻧـــــــــــــ ﻪ ﻣـــــــــــــﻼ ﻧـــــــــــــﾢ و ＄ـــــــــــــ ﻲ ﺑﻬـــــــــــــﺮ ﺗـــــــــــــﻪ ﭘــــــــــﻪ ﻣﺤــــــــــﺮاب ﻛ ＋ــــــــــ３ ﻳــــــــــ ３ وﻫﻠــــــــــﻰ ﺑــــــــــﻼ ﻧــــــــــﾢ ﺷــــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ٢٧٧ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

   -    

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ( ﻣﺤﺮاب ﺟﻤﺎﻋﺖ ، ﻣﻼ ) ﺳﺮه ﻧﻈﻴﺮ ې او ﻧﺰدې ﻤﻴﻛﻠ ３ .دي .دي

ﺳﻮال او G ﻮاب : :

د ې 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻫﻢ واﻳـﻲ . ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛ ＋ـ３ د ﺳـﻮال او ＄ـ ﻮاب ﭘـﻪ ډ ول د ﻣﻜـﺎﻟﻤ ３ ﺷـﻜﻞ ﺗـﻪ ﺗـﻪ ﺳﻮال او ＄ ﻮاب 請ﻨﻌﺖ واﻳﻲ "( 23 ). ﮐﻪ ﭼ ﺮ５ـ ې ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﻣﺼـﺮع ﺑﻴـﺖ ﻳـﺎ ﺑﻨـﺪ ﮐ ＋ـ３ ﺳـﻮال او ﭘـﻪ ﺑﻠـﻪ ﻣﺼﺮع ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﻨﺪ ﮐ ＋３ ＄ ﻮاب راوړ ي، د ې ډ ول 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ ﺳﻮال او ＄ ﻮاب واﻳﻲ . ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺘـﻲ ﮐ ＋ـ３ ﺳـﻮال او ＄ـ ﻮاب هړادو ﻫـﻢ راوړي د. ﺳـﺎﻗﻲ ﭘـﻪ اﺷـﻌﺎرو ﮐ ＋ـ３ د ﺳـﻮال او ＄ـ ﻮاب ﺮډ４ـ ې ې ﻧﻤﻮﻧ ３ وﺟﻮد ﻟﺮي، ﭼ ３ دﻟﺘﻪ ﻳ ３ ﻳﻮه ／ﻠ５ﺑ ﻪ رااﺧﻠﻮ : :

ﺣﺠــــــــــــﺎج وﻏﻮ ＊ــــــــــــ ﺘﻪ ﺣﻄــــــــــــﻴﻂ زﻳــــــــــــﺎت دﻟﺒــــــــــــﺎر ﺗــــــــــــﻪ وى زۀ ﻨ＇ ／ـــــــــــ ﻪ ﻳـــــــــــ ３ ＇ـــــــــــﾢ واﻳـــــــــــ ３ زﻣـــــــــــﺎ ﻛـــــــــــﺎر ﺗـــــــــــﻪ ﺣﻄـــــــــــﻴﻂ وى ﭼـــــــــــ ３ ﻏـــــــــــ＀ د ＊ـــــــــــ ﻤﻦ د ﻛﺮد －ـــــــــــ ﺎر ﻳـــــــــــ ３ ３ ۀد وى ＇ـــــــــــــــــﾢ واﻳـــــــــــــــــﻲ زﻣـــــــــــــــــﻮﻧ８ه ﺷـــــــــــــــــﻬﺮﻳﺎر ﺗـــــــــــــــــﻪ ﺣﻄـــــــــــــﻴﻂ وى ﭼـــــــــــــ ３ ﻫﻐـــــــــــــﻪ ﻻ د ﺧـــــــــــــﺪ اى د ＊ـــــــــــــ ﻤﻦ دى دى ＊ــــــــــﾢ وﺋﻴﻠــــــــــﻰ ﻫــــــــــﺮ －ــــــــــ ﺰ ﻧــــــــــﾢ ﺷــــــــــﻢ ﺳــــــــــﺘﻤ／ ﺎر ﺗــــــــــﻪ

ډ( ك ﺟﺎم ١79 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ذواﻟﻘﺎﻓﻴﺘﻴﻦ: ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ، ﭼ ３ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛ ＋３ دوه ﻗﺎﻓﻴ ３ ﺧﻮا ﭘﻪ ﺧﻮا راﺷﻲ "( 23 ). ﻟﮑﻪ ﺳﺎﻗﻲ ﭼ ３ واﻳﻲ : :

ور ４％ــــــــ３ ﭘﺸــــــــﻜﺎل ﻛ ＋ــــــــ３ راﻏﻠــــــــ ３ ﺗــــــــﻮر ې ﺗــــــــﻮر ې ﺑﻴــــــــﺎ ﺧﺒـــــــﺮ ې ﻣـــــــ ３ ﭘـــــــﻪ زړۀ ﻛ ＋ـــــــ３ راﻏﻠـــــــ ３ ﻧـــــــﻮر ې ﻧـــــــﻮر ې ﺑﻴـــــــﺎ را ＄ـــــ ﺊ ﭼـــــ ３ ﺑـــــ ０ ﺗـــــﻪ وو ＄ـــــ ﻮ ﭘـــــﻪ ﻣﺎرﻏـــــﺎﻧﻮ ﻛ ＋ـــــ３ اﺧﺘـــــﺮ ﺷـــــﻮ ﻃﻮﻃﻴـــــــﺎن ﺑـــــــﻪ ＊ـــــــ ﺎروﻧﻮ ﺗـــــــﻪ ﻛـــــــﻮي ﺧـــــــﻮر ې ﺧـــــــﻮر ې ﺑﻴـــــــﺎ

ډ( ك ﺟﺎم ١9٢ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ ( ﺗﻮرې ، ﻧﻮرې ، ﺧﻮر ې د) ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻤﻴﻛﻠ ３ ﭼ ３ ﭘﻪ ﺗﻜﺮاري ﻪ２ﺑ راﻏﻠﻲ .دي .د ي

ﻗﺴﻢ ( Lﺳﻮ ﻨﺪ ): دﻏﻪ 請ﻨﻌﺖ ﭼ ３ ﭘﻪ ﺑﻼﻏﺖ ﮐ ＋３ د ﻣﻌﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﮐ ＋３ ﻫـﻢ ﺮډ４ـ ارز ﺖ＊ـ ﻟـﺮي، ﺗـﺮ ＇ ﻨـ ， ３ﻳـ د د ３ﻳـ ﺑﺪﻳ ﻊ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ د ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﮐ ＋３ ﻫﻢ ذﮐﺮ ７ﮐ ى دى، ﭼ ３ ﻗﺴﻢ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ دى، ﭼ ３ وﻳﻮﻧﮑﻰ ﻳﻮ ＇ ﻴـﺰ ﺗـﻪ ﺗـﻪ د ﺗﻌﻈﻴﻢ، ﻓﺨﺮ، ﺳﺘﺎﻳﻨ３ ، ﺗﻐﺰل، زﻫﺪ او ... د ﭘﺎره ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ７ﮐ ي "( 24 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

   -  8   

د ﺳـــــــــــﺎﻗﻲ ﭘـــــــــــﻪ ﻻس ﻛ ＋ـــــــــــ３ ﺳـــــــــــﺮ ۀ ﺷـــــــــــﺮاب د ﻣﻴﻨـــــــــــ ３ ３ ﺧـــــــﺪاى －ـــــــﻮ ، ﺧـــــــﺪاى －ـــــــ ﻮ ﻛـــــــﻪ ﭘـــــــﻪ ＇＋ـــــــ ﻮ ﻳـــــــ ３ ﻣ ４７ـــــــ８م

ډ( ك ﺟﺎم ٧9 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻞ : ﻫﻐﻪ 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ ３ﭼـ ﺷـﺎﻋﺮ د ﻛـﻮم و請ـﻒ د ﭘـﺎره ﻳـﻮ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻋﻠـﺖ راوړي ، ﺧـﻮ دﻏـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﾢ ﺑﻠﻜ ３ ﺧﻴﺎﻟﻲ او ادﻋﺎﻳﻲ وي او ﻳﺎ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﺑﻠـﻪ ژﺑـﻪ، د ۀﻳـﻮ و請ـﻒ د ﭘـﺎره د ﻳـﻮ ﻏﻴﺮﺣﻘﻴﻘـﻲ ﻣ ﺮ／ـ ﺮ／ـ ﻟﻄﻴﻒ او ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﻠﺖ راوړ ﻟﻮ ﺗﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻞ واﻳﻲ "( 25 ). ﺧﻮ ﮐﻪ ﺮ５ﭼ ې ﻋﻠﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ وي . ﺑﻴﺎ ３ﻳـ ﺣﺴـﻦ ﺗﻌﻠﻴﻞ ﺑ ﻠﻠﻰ ﻧﾢ ﺷﻮ، ﺳﺎﻗﻲ د ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻞ 請ﻨﻌﺖ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺷﻌﺎرو ﻛ ＋３ داﺳ ３ راوړي : :

ﻧﻤـــــــــــﺮ ﺳـــــــــــﭙﻮ ﻣږ ９ ﻛـــــــــــ ه７ ﻟـــــــــــﻪ د ې ﻏﻤـــــــــــﻪ ر １ـــــــــــ ﺎ ﻛﻤـــــــــــﻪ ﭘــــــــــــﻪ ／ﻮﻟ！ ﻴــــــــــــﻮ ﻛ ＋ــــــــــــ３ د ﺳــــــــــــﺘﻮرو ﺧﻔ ／ــــــــــــ ﺎن وﻳــــــــــــﻨﻢ

ډ( ك ﺟﺎم 7 ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﻧﻤﺮ او ﺳﭙﻮ ﻣږ ９ د ﺎ１ر د ﻛﻤﻮاﻟﻲ ﻋﻠﺖ د ﺳﺘﻮرو ﺧﻔ ／ـ ﺎن راوړي ، ３ﭼـ ﻳـﻮ ﻳـﻮ ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻋﻠﺖ .دى .دى ﺳــــــﺎﻗﻲ ﭘــــــﻪ ﺟ ５ــــــ ﻞ ﺧــــــﺎﻧ ３ ﻛ ＋ــــــ３ ＄ ﻜــــــﻪ ﭘ ＋ــــــ３ دي ﻏ ％ــــــ ﻮﻟﻲ ﺑﻬــــــــﺮ ﻣــــــــ ３ ﺳــــــــﺘﺎ ﭘــــــــﻪ ﭘــــــــﻮزه ﻛ ＋ــــــــ３ ﭘ ５ــــــــ ﺰوان ﻟﻴــــــــﺪﻟﻰ دى دى

ډ( ك ﺟﺎم ٢: ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ﺳﺎﻗﻲ د ﺧﭙﻠ ３ ５ﺟ ﻠﺨﺎﻧ ３ ﻋﻠﺖ دا راوړ ي ﭼ ３ ﺑﻬﺮ ﻳ ３ د ﺧﭙﻠ ３ ﻣﻌﺸـﻮﻗ ３ ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﭘﻮزه ５ﭘ ﺰوان ﻟﻴﺪﻟﻰ دى ، ﺣﺎل دا ﭼ ３ ۀدد دﻏﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﾢ .دى .دى

اﺷﺘﻘﺎق: ﭘﻪ ﮐﻼم ﮐ ＋３ د دوو ﺎﻳ زﻳﺎﺗﻮ ﺗﻮرو داﺳ ３ راوړ ل، ３ﭼـ ا請ـﻠﻲ ﺗـﻮري ３ﻳـ ﺳـﺮه ﻳـﻮ وي او ﻟـﻪ ﻳـﻮ ې ې ﻣﺎد ې ＇ ﺨﻪ وي، اﺷﺘﻘﺎق ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ "( 26 ). ﻳﺎ ﭼ ３ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣﺼﺪر ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ وﻟﺮي "( 27 ). ＄ ﻴﻨ ３ ﻖﺧﻠ اﺷـﺘﻘﺎق د ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻟﻪ ﻟﻮاﺣﻘﻮ ＇ ﺨﻪ ﺑﻮﻟﻲ، ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

اى ﭘ ＋ــــــــــــــــــ ﺘﻮﻧﻪ ! د ﻏﻔﻠـــــــــــــــــــﺖ د ﺧﻮﺑـــــــــــــــــــﻪ وﻳ（ ﺷـــــــــــــــــــﻪ ﻏﺎﻓــــــــــــﻞ ﻗــــــــــــﺎم اﺧﺘــــــــــــﻪ ﭘــــــــــــﻪ ﻗﻬــــــــــــﺮ د ﻗﻬــــــــــــﺎر ﺷــــــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٣٩ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ( ﻗﻬﺮ او ﻗﻬﺎر ) داﺳ ３ ﻤﻴﻛﻠ ３ دي ﭼ ３ د ﻳﻮ ﻣﺼﺪر ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ ﻟﺮي . .

   -  9   

ﺷﺒﻪ اﺷﺘﻘﺎق : : اﺷــﺘﻘﺎق ﭘــﻪ ژﺑــﻪ ﻛ ＋ــ３ د ﺳــﻮري ﻛﻮﻟــﻮ ﭘــﻪ ﻣﻌﻨــﻰ دى او د ﺑــﺪ ﻳــﻊ ﭘــﻪ ا請ــﻄﻼح ﻛ ＋ــ３ ﻛــﻪ ﭼ ﺮ５ــ ې ې ﻟﻴﻜـﻮال ﭘـﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ﻟﻴﻜﻨـﻪ ﻛ ＋ــ３ داﺳـ ３ ﻴﻛﻠ ３ﻤـ راوړ ي ３ﭼــ د ﻫﻐـﻮى ﺗــﺮﻣﻨ ＃ ﺗﺠـﺎﻧﺲ او ﺗﺸــﺎﺑﻪ وي "( 28 ). ＄ ﻴﻨ ３ ﻣﻬﺎل ﺷﺎﻋﺮان ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻼم ﮐ ＋３ داﺳ ３ ﻟﻔﻈﻮﻧﻪ ﻫـﻢ راوړ ي، ３ﭼـ ﭘـﻪ ＊ـ ﮑﺎره ﻟـﻪ ﻳـﻮه ﻣﺼـﺪر ＇ ﺨـﻪ ﺨـﻪ راوﺗﻠﻲ ＊ ﮑﺎري، ﺧﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ ＋３ داﺳ ３ ﻧﾢ وي، ﭼ ３ ！ ﻮل د ې ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣﺼﺪر ﺳـﺮه هړا وﻟـﺮي، ３ﭼـ د ې ې ډ ول 請ﻨﻌﺖ ﺗﻪ د ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﮐ ＋３ ﺷﺒﻪ اﺷﺘﻘﺎق واﻳﻲ. ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

ﭼــــــــــــــــ ３ ﻣﻠ ／ـــــــــــــــــ ﺮى ﻳــــــــــــــــ ３ ﺑﺰدﻟـــــــــــــــــﻪ ﻧـــــــــــــــــﺎﻣﺮدا ن وي وي ﻛـــــــــﻪ ﻋﻴﺴـــــــــﻰ ﻏﻮﻧـــــــــﺪ ې ﻧﺎﻣـــــــــﺪار وي ﻫـــــــــﻢ ﻓـــــــــﺮار ﺷـــــــــﻲ

ډ( ك ﺟﺎم ١٣٨ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ د ﻧﺎﻣﺮدان او ﻧﺎﻣﺪار ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻮ ﻛ ＋３ د ﺷﺒﻪ اﺷﺘﻘﺎق 請ﻨﻌﺖ راﻏﻠﻰ .دى .دى ﺳﻴﺎﻗﺔ اﻻﻋﺪاد: ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐ ＋３ د اﻋﺪادو او ５ﺷﻤ ﺮو ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ او د ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻪ ا請ﻄﻼح ﮐ ＋３ ﻛﻪ ﺮ５ﭼ ې ﭘﻪ ﭘﻪ ې ﻳﻮ ﻧﻈﻢ ﻛ ＋３ د ﺮ５ﺷﻤ ې ( اﻋﺪادو ) ﻣﺮﺗﺐ ﻳﺎ ﻧﺎ ﻣﺮﺗﺐ ذﮐﺮ راﺷﻲ ﺳﻴﺎﻗﺔ اﻻﻋﺪاد ﻳ ３ ﺑﻮﻟﻲ "( 29 ). ﺳﺎﻗﻲ واﻳﻲ : :

＇ــــــــ ﻮك ﭘــــــــﻪ ﺷــــــــﭙ８ ، ﺷــــــــﭙ ８ ﭘــــــــﻪ اﺗــــــــ ﾢ ＇ــــــــ ﻮك ﻻ ﭘــــــــﻪ زﻳــــــــﺎﺗﻮ ＇ـــــــــ ﻮك ﺑـــــــــ ３ ﻻﺳـــــــــﻮ او ﺑـــــــــ ３ ﭘ ＋ـــــــــ ﻮ دروﻣـــــــــﻲ ﺗـــــــــﺮ ﻛـــــــــﺎره

ډ( ك ﺟﺎم ١ ﻣﺦ ) ) ﻣﺦ

ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺖ ﻛ ＋３ ８ﺷﭙ او ﾢاﺗ اﻋﺪاد ﭼ ３ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻛ ＋３ راوړي ﻟﻪ، د ې ﻋﻼوه د د ﺳﺎﻗ ﻲ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﻛ ＋３ داﺳ ３ ﺮډ４ ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ ﭼ ３ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻛ ＋３ ذﻛﺮ ﺷﻮي ﺧﻮ ﻣﻮﻧ８ ﻳ ３ ﻳﻮاز ې ﭘـﻪ ﭘـﻪ ﻳﻮ ﻣﺜﺎل ﺑﺴﻨﻪ ﻛﻮو . . دا وو د ﻓﻀــﻞ اﻟــﺮﺣﻴﻢ ﺳــﺎﻗﻲ ﭘــﻪ ﺷــﺎﻋﺮ ۍ ﮐ ＋ــ請 ３ــﻨﺎﺋﻊ او ﺑــﺪاﺋﻊ ３ﭼــ دﻟﺘــﻪ ﻣــﻮ ＇ــﾢ ﻧــﾢ ＇ــﾢ ﺎ１ــر ﺎ１ــر ＇ــﾢ ورﺑﺎﻧﺪ ې واﭼﻮﻟﻪ، ﻨ－ ３ ﺳﺎﻗﻲ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮ ۍ ﮐ ＋３ ﮐﻪ وﮐﺘﻠﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ د 請ﻨﺎﺋﻊ او ﺑﺪاﺋﻊ ﻧﻮر ړا ﺧﻮﻧـﻪ

ﻫﻢ ﭘﮑ ＋３ ﻣﻮﻧﺪل ５ﮐ ﺪﻟﻰ .ﺷﻲ

***

   -  8   

ﺣﻮاﻟﯥ

(1 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، دوﻳﻢ ﭼﺎپ ، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻋﻠﻮﻣﻮ اﻛﺎډ ﻣﻲ د، ＋ﭘ ﺘﻮ ＇７５ ﻧﻮ ７ﻧ ﻳﻮال ﻣﺮﻛﺰ ، ﻣﻮﻣﻨﺪ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ ﻮﻟﻨﻪ ، ﺟﻼل اﺑﺎد ، ١٣٩٠ ل ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ٢١٣. (2 ) ﻫﺎﺷﻤﻲ، ﺣﻤﻴﺪ اﷲ، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ، ﻓﻦ ﺷﻌﺮ وﺷﺎﻋﺮي اور روح ﺑﻼﻏﺖ ، ﻣﻜﺘﺒﻪ داﻧﻴﺎل اردوﺑﺎزار ﻻﻫـﻮر، :٢٠٠ م ﻛﺎل ، ﻣﺦ ٢٨٨ . (3 ) ﻛﺎﻛﺎﺧ５ﻞ، ﺳﻴﺪ ﺗﺴﻨﻴﻢ اﻟﺤﻖ ، روح ادب ، دوﻳﻢ ﭼﺎپ ＋ﭘ، ﺘﻮ اﻛﺎډ ﻣﻲ، ﭘ ５＋ ﻮر ، ١٩٨٧ م ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١٢١ . (4 ) ﻫﺎﺷﻤﻲ، ﺣﻤﻴﺪ اﷲ، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ، ﻓﻦ ﺷﻌﺮ وﺷﺎﻋﺮي اور روح ﺑﻼﻏﺖ ، ﻣﺦ ٢٩٠ . (5 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه، ﻣﺦ ٣٢7 . (6 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ﻣﺦ ٣٢٧. (7 ډ) ،ﺮ＂اﻛ 請ﺎﺑﺮ ﻛﻠﻮروي ، ﻋﺮوض و ﺑﺪﻳﻊ ( اردو ،) ﺷﻌﺒﻪ اردو ﭘﺸﺎور ، ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺮﻳﺲ ﻻﻫﻮر ، ٢٠٠١م ، ﻣﺦ 9١ . (8 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، ﻣﺦ ٣١٧. (9 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ، ﻣﺦ ٣٢١. ( 10 ) ﻣﻨ／ﻞ، ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ، ﭘﻪ ６ﻟﻨ ﻳﻮ ﻛ ＋３ ﺗﻠﻤﻴﺢ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳـﺮﭼﻴﻨ ３ ، ﺷـﺮﻛﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ 請ـﺎﺣﺒﺰاده －( ﺎﻧﺸﻮ ) ، ﺷﻌﻴﺐ ﻣﻄﺒﻌﻪ ، ﻛﺎﺑﻞ ، ١٣٨٩ ل ﻛﺎل ، ٢٢ - ٢٣ ﻣﺨﻮﻧﻪ ( 11 ) ﻓﻀﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻨﻬﺎن ، ادﺑﻲ ارﻣﻐﺎن ، ﻧﺎرﻧﺞ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ ﻮﻟﻨﻪ ، ﻛﻨﺪﻫﺎر ، ١٣٨٣ ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ٨: . ( 12 ) ﺧ＂ﻚ، ﻓﻀﻞ ﻣﻴﺮ ، ﻓﻀﻠﻴﺎت ، ﺣﻴﺎت ﺑﻚ ډ ﻳﭙﻮ ﻛﺮك ، ١٩٩٩ م ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١:٢ . ( 13 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، ٢٨٩. ( 14 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ﻣﺦ ٣٣١. ( 15 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ٢٩١. ( 16 ) ﻫﻢ دﻏﻪ، ﻣﺦ :٣٢. ( 17 ) ﻣﺴـﻠﻢ دوﺳــﺖ، ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ، ﺧــﻮ هږ ﾢژﺑــ ＇، ﻠــﻮرم ﭼــﺎپ ، ﻋﻨﺎﻳــﺖ ﻛﺘــﺎﺑﭙﻠﻮرﻧ％ﻰ ﭘ، ５＋ــ ﻮر ، ١٣٨٨ ل ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١٩٢ ( 18 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، ﻣﺦ :٢٢ . ( 19 ) ﻫﻢ دﻏﻪ ، ﻣﺦ ::٢ . ( 20 ) ارﺷﺎد، اورﻧ／ﺰ４ﺐ ، ﺑﺪﻳﻊ او د ＋ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ ، داﻧﺶ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ و ﭘ ５＋ ﻮر ، ١٣9٩ ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١٠.

   -  8   

( 21 ) ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ ﻣﺤ ﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ، ﻫﻤﻜﺎر د، ﺑـﺪﻳﻊ ﻓـﻦ او ﭘ ＋ـ ﺘﻮ ﺷـﺎﻋﺮي ＇، ﻠـﻮرم ﭼـﺎپ ، ﻣﻮﻣﻨـﺪ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳـﻪ ！ ﻮﻟﻨﻪ ، ﺟﻼل اﺑﺎد ، ١٣٩١ ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ٩٨ . ( 22 ) ﺑ５ﻨﻮا، ﻋﺒﺪاﻟﺮؤف ، ادﺑﻲ ﻓﻨﻮن ، ﻣﺦ .٨٢ ( 23 ډ) ﺮ＂اﻛ ﻋﻠﻰ ﺟﺎوﻳﺪ ، درس ﺑﻼﻏﺖ ، ﺗﻴﺴـﺮى ﻃﺒﺎﻋـﺖ ، ﻛﻮﻧﺴـﻞ ﺑـﺮاى ﻓـﺮوغ اردو زﺑـﺎن ، ﻧـﻰ دﻫﻠـﻰ ، ٢٠٠٩ ع ﻛﺎل ، ﻣﺦ :7 . ( 24 ) ﭘﻮﻫﻨــﺪوى ، ډ اﻛ ﺮ＂ــ ﻣﺤﻤــﺪاﺟﺎن ﺣﻘﭙــﺎل ، ﺑــﺪﻳﻊ ﭘﻮﻫﻨــﻪ ، ﻛﺎﺑــﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘــﻮن د، ﻛﺎﺑــﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘــﻮن ﻣﻄﺒﻌــﻪ ، ١٣٨٩ ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١١٨ . ( 25 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، ﻣﺦ ٢٨٨ . ( 26 ) ﭘﻮﻫﻨﺪوى ، ډ ﺮ＂اﻛ ﻣﺤﻤﺪاﺟﺎن ﺣﻘﭙﺎل ، ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻮﻫﻨﻪ ، ﻣﺦ 7:٢ . ( 27 ) ﺷﻜﻴﺐ، ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ د، ﺧﻮﺷﺤﺎل ＂ﺧ ﻚ اﺷﻌﺎر د ﻗﺎﻓﻴ ３ ﻓﻮرم او ﺑﺪﻳﻌﻲ ＊ ﻜﻼ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ، ﻣﺦ :٢7 . ( 28 ) ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ ، ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻤﻜﺎر د، ﺑـﺪﻳﻊ ﻓـﻦ او ﭘ ＋ـ ﺘﻮ ﺷـﺎﻋﺮي ＇، ﻠـﻮرم ﭼـﺎپ ، ﻣﻮﻣﻨـﺪ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳـﻪ ！ ﻮﻟﻨﻪ ، ﺟﻼل اﺑﺎد ، ١٣٩١ ل ﻛﺎل ، ﻣﺦ ١٠٨ . ( 29 ) ﭘﻮﻫﻨﺪوى ، ډ ﺮ＂اﻛ ﻣﺤﻤﺪاﺟﺎن ﺣﻘﭙﺎل ، ﺑﺪﻳﻊ ﭘﻮﻫﻨﻪ ، ﻣﺦ ١9٣

   -  8   

ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او دودوﻧﻪ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﭘﻪ ر１ﺎ ﻛ３＋

Attitude and customs of Pashtunwali depicted in the poetry of Khushal Khan Khattak

* ډاﻛ＂ﺮ ﺳﻴﺪ ﺑﺎﭼﺎ آﻏﺎ

Abstract :

Pashtuns are considered one of the most primitive nations on the globe. Therefore, roots of their tradition could be traced in the ancient religions, and witness a huge collection of cultural dogmas and rituals. Islamization of Pashtun culture has always been debated. Some of the scholars supported it whereas some of them strongly resisted on logical grounds. Author of this paper strived to unpack the traditional values of Pashtuns in the light of Quran and Sunnah besides the poetry of Khushal Khan Khattak so that to pin point the merits and demerits of cultural values

ﻛﻠ ﻪ ﭼ３ ﻳﻮ ＇７５ﻧﻜﺎر د ﻳﻮې ﻓﻨﭙﺎرې ﭘﻪ اړه ＇７５ﻧﻪ ﻛﻮي او ﻫﻐﻪ داﺳ３ ＇７５ﻧﻪ وي ﭼ３ د دﻻﺋﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺛﺎﺑﺘﻴ８ي، ﻧﻮ دﻏﻪ دﻻﺋﻞ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻮ－ﻪ ﭘﻪ درې ﻗﺴﻢ را＄ﻲ ﻳﻮ ﻗﺴﻢ دﻻﺋﻞ ﻧﻘﻠﻲ وي ﻫﻐﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛ＋３ وي او ﻛﻪ ﭘﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻛ＋３ وي، دو４ﻢ ﻗﺴﻢ دﻻﺋﻞ ﻋﻘﻠﻲ وي ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ﻛﻠﻪ ﻳ ﻮ ＇ﾢ ﺧﺒﺮه ﺛﺎﺑﺘﻮل ﻏﻮاړو ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺧﺒﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ ＇ﺮﻧ／ﻪ ﺛﺎﺑﺘﻮو ﻧﻮ ﻋﻘﻞ د ﻫﻐ３ ﺧﺒﺮې ﺳﺮه ﺿﺪ ﻧﾢ وي، در４ﻢ ﻣﺸﻬﻮر او ﻣﻀﺒﻮط دﻟﻴﻞ د ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻌﺮ وي ﭼ３ د ﺧﺒﺮې د ！ﻴﻨ／＋ﺖ دﭘﺎره د دﻟﻴﻞ ﭘﻪ ﺗﻮ－ﻪ وړاﻧﺪې ﻛ７ل ﺷﻲ، دﻟﺘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﻳﻮه ﺧﺒﺮه ده ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ او دودوﻧﻮ ﺛﺒﻮﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗ ﻨﻴﻮ درې واړو ﺣﻮاﻟﻮ ﻛ＋３ ﺛﺒﻮت ﻟﺮي، ﻧﻮ د دې ﺧﺒﺮې د ﺛﺒﻮت دﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﻫﻢ دﻏﻪ دﻻﺋﻞ وړاﻧﺪې ﺷﻲ ﻛﻮم ﭼ３ د ﻧﻘﻠﻲ دﻻﻳﻠﻮ ﭘﻪ زﻣﺮه ﻛ＋３ را＄ﻲ، ﺧﻮ دﻟﺘﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ او دودوﻧﻪ ﺧﺒﺮه رواﻧﻪ ده، ﻧﻮ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ اړه ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭼ３ ﻳﻮه وړه ﺷﺎن ﺧﺒﺮه وﺷﻲ . . د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ا請ﻞ او ﻧﺴﻞ ﭘﻪ اړ ه ډ４ﺮې ﻧﻈﺮﻳ３ دي ﭼ３ ＄ﻴﻨ３ ﻣﺆرﺧﻴﻦ ﻳ３ آرﻳﻦ ﺑﻮﻟﻲ، ＄ﻨ３ ﻳ３ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ، ＄ﻨ３ ﻳ３ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن، ＄ﻨ３ ﻗﺒﻄﻴﺎن او ＄ﻨ３ ﻧﻮر، ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﻧﻈﺮﻳﻮ ﻛ＋３ ﻣﺸﻬﻮره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼ３ د ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻟﻪ روﻳﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ده ﻫﻐﻪ دا ده ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ د ارﻳﺎﺋﻲ ﺗﻮﻛﻢ ﻳﻮه ﻣﺸﻬﻮره ＇ﺎﻧ／ﻪ ده

* Assistant Professor, Government Degree College, Quetta

   -  83   

ﭼ３ د ر－ﻮ４ﺪ ﭘﻪ ﺳﻨﺪرو ﻛ＋３ د ﭘﻜﻬﺖ / ﭘ＋ﺖ ﭘ ﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎده ﺷﻮې ده، ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺷﺮﻳﻜﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣ％ﻜﻪ ﻛ＋３ اوﺳ５ﺪل، ！ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻳﻮه ژﺑﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ﺧﺒﺮې ﻛﻮﻟ３ او د ﻳﻮۀ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺗﺎﺑﻊ وو او ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮرې د ﻫﻐﾢ اﺳﻼم ﭘﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ﺑﺮاﺑﺮه زﻧﺪ－ﻲ ﻛﻮي . ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ا請ﻼً ﻫﻮ＊ﻴﺎر، ＄ﻴﺮك او ﭘﻪ ازادۍ او اﻣﻦ ﻣﻴﻦ ﺧﻠﻖ دي، د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛ＋３ د دوى ！ﻮل ﻛﻠﺘﻮر، ﺗﻬﺬﻳﺐ او ﺗﻤﺪن ﺧﻮﻧﺪي دى، ﭘ＋ﺘﻮ ﻳﻮازې د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم ژﺑﻪ ﻧﾢ ده ﺑﻠﻜ３ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻨٰﻰ ﭘ＋ﺘﻮ د ＊ﾢ ژوﻧﺪ ﭘﻪ ＊ﾢ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻳﻮ اﻫﻢ آﺋﻴﻦ او ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺗﻮرو ﻛ＋３ د ﻫﻐﻮ ا請ﻮﻟﻮ ﻧﻮم دى ﭘﻪ ﻛﻮم ﺑﺎﻧﺪې ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻟﻪ ﻋﻤﺮو راﻫﻴﺴ３ ﭘﻪ ＊ﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ژوﻧﺪ ﺗ５ﺮوي، دﻏﺴ３ ﭘ＋ﺘﻮ ﻛﻪ د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم ژﺑﻪ ده ﻧﻮ د ﭘﺖ، ﻋﺰت او ＊ﾢ ﺧﻮى، ﺗﻮرې او ﻣ７５اﻧ３، ﻧﻨ， او ﻏﻴﺮت، وﻓﺎ او ﺣﻴﺎ ﻧﻮم ﻫﻢ دى . . " ﭘ＋ﺘﻮ، ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟﻲ دا ！ﻮﻟ３ ﻛﻠﻤ３ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻄﻠﺐ او ﻣﻌﻨﺎ دﻻﻟﺖ ﻛﻮي، ﭘﺖ ﭘﺎﻟﻞ، ﻧﻨﻮاﺗ３ ﻣﻨﻞ، ﭘﻨﺎه ورﻛﻮل، ﭘﻪ ژﺑﻪ او ﻗﻮل ！ﻴﻨ， در４ﺪل، د ﻧﺎﻣﻮس ﺳﺎﺗﻨﻪ، د ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻋ ﺰت، د ＊％ﻤﻨﻮ درﻧﺎوى، د ﻏﺮﻳﺐ او －ﺎوﻧ６ي ﻣﺮﺳﺘﻪ او داﺳ３ ﻧﻮر ﻏﻮره ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او ﻋﺎدﺗﻮﻧﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟ９ ﭘﻪ ﻟﻮى ﻣﻔﻬﻮم ﻛ＋３ ﻧﻐ＋ﺘﻲ دي او د دوى ！ﻮل ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮم، ﻣﻠﻲ روح او ﻗﻮﻣﻲ ﺷﺮاﻓﺖ ﭘﻪ دﻏﻮ ﻛﻠﻤﻮ ﻛ＋３ ﭘﺮوت دى، دوى ﺧﭙﻠﻮ ！ﻮﻟﻮ درﻧﻮ ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ، دودوﻧﻮ او ﻏﻮره ﻛﺎروﻧﻮ ﺗﻪ ﭘ＋ﺘﻮ او ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ واﻳﻲ "(1 ). ). ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ９ ﺣﻮاﻟﻪ ﻛ＋３ ذﻛﺮ ﺷﻮي ﻫﻐﻪ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ دي ﭼ３ د دﻧﻴﺎ ﻫﺮ ﻗﺎم ﭼ３ ﻳ３ ووﻳﻨﻲ ﻧﻮ ﺑﻪ ﺣﺘﻤﺎً دا وواﻳﻲ ﭼ３ دا ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او دودوﻧﻪ د ﻳﻮۀ ﻣﻬﺬب ﻗﺎم ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ ﻧﺨ＋ﻪ ده . او دﻏﻪ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او ا請ﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻜﻪ د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم د ژوﻧﺪ ﻫﻴﻨﺪاره ده دﻏﺴ３ دﻏﻪ ا請ﻮﻟﻮﻧﻪ او ﺧﻮﻳﻮ ﻧﻪ د اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ﭘﻪ زﻣﺮه ﻛ＋３ ﻫﻢ را＄ﻲ، ＄ﻜﻪ ﺧﻮ ﭘﻮﻫﺎن واﻳﻲ ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ او اﺳﻼم دوه ﻻزم او ﻣﻠﺰوم ﺷﻴﺎن دي، ﻫﺮ ＄ﺎى ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ وي ﻫﻠﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم وي او ﻫﺮ ＄ﺎى ﭼ３ اﺳﻼم وي ﻫﻠﺘﻪ ﺑﻪ ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﭘ＋ﺘﻮ وي . ＄ﻨ３ ﭘﻮﻫﺎن واﻳﻲ : : " ﭼ３ ﭘﻪ ډ４ﺮو ＄ﺎﻳﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟﻲ ﻟﻪ اﺳﻼﻣﻪ ﺳﺮه ﻓﺮق ﻟﺮي، ﻫﻐﻮى دا ﻣﻨﻲ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟﻲ زﻳﺎﺗﺮه ا請ﻮﻟﻮﻧﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻨﻴﺎد ﻟﺮي، ﺧﻮ دا ورﭘﺴ３ زﻳﺎﺗﻮي ﭼ３ دﻏﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻨﻴﺎد ﻟﺮوﻧﻜﻲ ا請ﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﻧﾢ دي ﭘﺎﺗﻪ اوس ډ４ﺮ ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﻛ＋３ راﻏﻠﻰ دى [ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ اړه را＄ﻲ ] ﭼ３ ﻳﻮې ﺑﻲ ﺑﻲ د ﻛﺎﻛﺎﺧ５ﻠﻮ ﻟﻪ ﻳﻮۀ دﻳﻨﻲ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺮه وادۀ ﻛ７ى ؤ او ﻟﻪ وادۀ و روﺳﺘﻪ ژوﻧﺪ ﻳ３ ！ﻮل ﭘﻪ دﻏﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛ＋３ ﺗ５ﺮ ﻛ７ى ؤ، د ﻫﻐ３ ﭘﻪ اړه ﭘﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﭘﺮو－ﺮام ﻛ＋３ اروا＊ﺎد ﺳﻴﺪ ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻟﺤﻖ ﻛﺎﻛﺎﺧ５ﻞ ووﺋﻴﻞ ﭼ３ دې ﺑﻪ وﺋﻴﻞ ﭼ３ د ﻛﺎﻛﺎﺧ５ﻠﻮ ﭘﺮده د اﺳﻼم ﺗﺮ ﻫﻐﾢ＇ ３ ﺳﺨﺘﻪ ده، ﺧﻮ زۀ وﻟ３ ﭼ３ ﭘﻪ دﻏﻮ ﺧﻠﻘﻮ وادۀ ﻳﻢ، ﭘﻪ دا ﻧﻮ د دوى دود دﺳﺘﻮر ﻣﻨﻞ ﻫﻢ ﭘﺮ ＄ﺎن ﻻزم － ２ﻢ، او د دوى د ＊％ﻮ رﻧ／ﻪ ﭘﺮده ﻛﻮم، ﺧﻮ ﻣﻮﻧ８ ﺑﻴﺎ د دﻏ３ ﺑﻲ ﺑﻲ ﭘﺮ ﺧﺒﺮه ﺑﺎﻧﺪې دا ﻫﻢ ورزﻳﺎﺗﻮﻟﻰ ﺷﻮ ﭼ３ دا ﻳﻮازې د ﻛﺎﻛﺎﺧ５ﻠﻮ ﺧﺒﺮه ﻧﾢ ده －ﺮﺳﺮه د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﺮده د اﺳﻼم ﺗﺮ ﻫﻐ３ ﺳﺨﺘﻪ ده . ﭘﻪ اﺳﻼم

   -  8   

ﻛ＋３ ﺧﻮ د دې اﺟﺎزه ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ ﻳﻮه ＊％ﻜﻪ ﻛﻪ ﻏﻮاړې ﻧﻮ ﻟﻮﻣ７ى ﻳ３ ﻣﺦ ووﻳﻨﻪ، ﻛﻪ دي ﺧﻮ＊ﻪ ﺷﻮه ﺑﻴﺎ ﻳ３ وﻏﻮاړه، ﺧﻮ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ دا ﻛﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﾢ زﻏﻤﻲ "(2 ). ). ﭘﻪ دې ﻛ＋３ ﻫﻴ＆ ﺷﻚ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ＄ﻨ３ دودوﻧﻪ د اﺳﻼم ﺗﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ډ４ﺮ زﻳﺎت ﺳﺨﺖ دي، دا ＄ﻜﻪ ﭼ３ اﺳﻼم ﺧﻮ ﭘﻪ ﻫﺮ＇ﾢ ﻛ＋３ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي ﺧﻮ＊ﻮي او ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﭘﻪ ﻫﺮ＇ﾢ ﻛ３＋ ﺳﺨﺘﻲ ﺧﻮ＊ﻮي، او ﺑﻴﺎ ﺧﺼﻮ請ﺎً د ﻏﺮو او د 請ﺤﺮاوو ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﺧ ﻮ ﺗﺮ ﺣﺪ زﻳﺎت ！ﻴﻨ， رواﻳﺎت او اﻗﺪار ﻟﺮي . دﻟﺘﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ＊ﾢ ژوﻧﺪ ﻛﻮﻟﻮ دﭘﺎره ＄ﻴﻨ請 ３ﻔﺘﻮﻧﻪ دﻟﺘﻪ ذﻛﺮ ﻛﻮم، ﻛﻮم ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم ﺗﻪ وﻗﺎر او ﻋﺰت ورﺑﺨ＋ﻲ ﻟﻜﻪ ﭘﺖ، ﻋﺰت، ﻣ５ﻠﻤﺴﺘﻴﺎ، ﺟﺮ－ﻪ، ﺑﺪر－ﻪ، وﻋﺪه او وﻓﺎ، ﻧﻨ， او ﻏﻴﺮت او داﺳ３ ﻧﻮر . . ﭘﺖ او ﻋﺰت : د ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﻮم ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ دروﻧﺪ او ﺳ ﭙ５）ﻠﻰ ﺧﻮى ﭘﺖ او ﻋﺰت ﻳﺎ ﭘﻪ ﻧﻮر ﺗﻮرو ﻛ＋３ ﭘﺖ ﭘﺎﻟﻞ او ﻋﺰت ﺳﺎﺗﻞ دي . ﭘ＋ﺘﻮن ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻛ＋３ ﻏﺮﻳﺐ وي ﻛﻪ ﺷﺘﻤﻦ ﺧﻮ د ﭘﺖ او ﻋﺰت ！ﻴﻨ， ﻣﻠ／ﺮى وي، دﻏﻪ وﺟﻪ ده ﭼ３ ذﻟﺖ او ﺳﭙﻜﺎوي ﺗﻪ ﻏﺎړه ﻧﾢ ږدي، ﻟﻪ ﻫﺮ＇ﾢ ﻧﻪ ﺗ５ﺮﻳ８ي ﺧﻮ ﻟﻪ ﻋﺰت او ﭘﺖ ﻧﻪ ﻧﾢ ﺷﻲ ﺗ５ﺮ４ﺪﻟﻰ، ﻣﻠﻲ ﻏﺮور او ﻟﻮړ ﻫﻤﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﾢ ورﻛﻮي . ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ داﺳ３ واﻳﻲ : :

" ＇ﻮ ﭘﻪ ﺗﻦ د ﻋﺎﺷﻖ ﺳﺮ ﺷﺘﻪ ﭘﻪ ﻛ＋３ ﻫﻮﻣﺮه ﺷﻮر او ﺷﺮ ﺷﺘﻪ ﺳﺮ ﭼ３ و ＇ﻨ６ي ＄ﻮاﻧﺎن ＇ﾢ زﻣﺮي ＇ﾢ ﻳ３ ﻫﺎﺗﻴﺎن ﺳﺮ －ﻴﺎ ورﺗﻪ ＊ﻜﺎرﻳ８ي ﭼ３ ﻫﻢ ﻟﺮي ﻫﻮډﻳﺎن ﺳﺮ دې ＄ﻲ ﻫﻤﺖ دي ﻧﾢ ＄ﻲ ﺗﻞ ＇ﻮك ﻧﾢ وي ﭘﻪ ﺟﻬﺎن "(3)

ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﭘﻪ ﻳﺎرۍ او دوﺳﺘ９ ﻛ＋３ ﻫﻢ د ﭘ ﺖ ﺳﺎﺗﻠﻮ او ﭘﺖ ﭘﺎﻟﻠﻮ ﭘﻮره ﺧﻴﺎل ﺳﺎﺗﻲ، ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻋﺎدي ژوﻧﺪ ﻛ＋３ د ﻣﺴﺎوات او ﺑﺮاﺑﺮۍ ﺳﺎﺗﻨﻪ د ﭘﺖ او ﻋﺰت ﻳﻮه ＊ﻜﺎره ﻧﺨ＋ﻪ ﺑﻮﻟﻲ، دﻏﻪ وﺟﻪ ده ﭼ３ د ﺑﻞ ﭼﺎ ﻛﺒﺮ، ﻟﻮﻳﻲ او ﻏﺮور ﻧﾢ ﺷﻲ زﻏﻤﻠﻰ او دا د اﺳﻼم او ﻣﺴﻠﻤﺎﻧ９ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﻧﺨ＋ﻪ ﻫﻢ ده، ﭼ３ ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻗﺎم ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ＄ﺎن ﻛ＋３ راوﺳﺘ３ ده، ﺣﻀﻮر ﭘﻪ دې اړه واﻳﻲ : : " اﻻﺳﻼم ﻳﻌﻠﻰ وﻻ ﻳﻌﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ "(4 ). ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( اﺳﻼم ﻟﻮړ ( ﻋﺎﻟﻲ ﻫﻤﺖ ﻣﺬﻫﺐ ) دى ﭘﺮ دۀ ﺑﺎﻧﺪې ﺑﻞ ﻟﻮړ ﺷﻰ ﻧﾢ ﺷﺘﻪ ). ).

   -  8   

وﻓﺎ او وﻋﺪه: د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟ９ ﻟﻪ ﻟﻮړو ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ وﻓﺎ او وﻋﺪه ﭘﻪ ＄ﺎى ﻛﻮل او ﭘﻪ ژﺑﻪ او ﻗﻮل در４ﺪل ﻳﻮ ﻟﻮى ﻣﻘﺎم ﻟﺮي، ﺑ３ وﻋﺪې او ﺑ３ ژﺑ３ ﺳ７ي ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ＋３ ﻫﻴ＆ ارز＊ﺖ ﻧﾢ ورﻛﻮل ﻛﻴ８ي، ﭘ＋ﺘﻮن ﭘﻪ ﻫﻴ＆ ډول ﻟﻪ ﺧﭙﻠ３ ژﺑ３ او ﻗﻮل ＇ﺨﻪ ﻧﾢ ﺗ５ﺮﻳ８ي، ﻛﻪ ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﺗﺎوان ور رﺳﻴ８ي ﺧﻮ ﺧﭙﻠﻪ وﻋﺪه ﺣﺘﻤﺎً ﭘﻪ ＄ﺎى ﻛﻮي، د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ＄ﻴﻨﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﻛ＋３ دﻏﻪ د ﻗﻮل او وﻋﺪې د ﺗﻮري ﭘﺮ ＄ﺎى د ﺑﻮل ﺗﻮرى ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي او ﭼ３ ﻛﻠﻪ ﻳﻮ ﭘ＋ﺘﻮن ﻳﻮه ﺧ ﺒﺮه وﻛ７ي او وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﻫﻢ ﺷﻲ ﭼ３ دا ﺧﺒﺮه ﻣ３ ﻏﻠﻄﻪ ﻛ７ې ده او ﻳﺎ ﻣ３ ﭘﻪ دې ﺧﺒﺮه ﻛ＋３ ﺗﺎوان دى، ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺗﺎوان ﺗﻪ ﻣﻼ ﺗ７ي او واﻳﻲ ﭼ３ ﻣﺎ ﺑﻮل ﻛ７ى دى، او د ﺑﻮل ﺗﻮرى د ﻗﺴﻢ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻢ اﺧﻠﻲ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دى ﭼ３ ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﻛ＋３ ﭼ３ ＇ﻮك ﻧﻮر ﭘﻪ ﻫﺮ ＇ﾢ ﻛ＋３ ور ان وي ﭘﺮوا ﻧﾢ ﻟﺮي او وران ﻧﾢ ＊ﻜﺎري ﺧﻮ ﻛﻮم ＇ﻮك ﭼ３ ﭘﻪ ﻗﻮل او وﻋﺪه ﻛ＋３ وران وي ﻫﻐﻪ ﺗﻪ وران واﻳﻲ، ＄ﻜﻪ ﺧﻮ واﻳﻲ : :

و ﻧﻮر ﭼﺎ و ﺗﻪ وران ﻣﻪ واﻳﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ! ﭼ３ ﭘﻪ ﻗﻮل وﻋﻬﺪ وران وي وران ﻫﻐﻪ "(5)

ژﺑﻪ او ﻗﻮل ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ＋３ ﻟﻪ ﻗﺒﺎﻟﻮ او رﺳﻤﻲ ﺳﻨﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي . د . ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ３ ﭼﺎرې ﻟﻜﻪ ﭘﻮر ورﻛﻮل، د ﻣ％ﻜ３ ﺧﺮ＇ﻮل، د ﺧﻮر او ﻟﻮر ورﻛﻮل او داﺳ３ ﻧﻮر ﭘﻪ ﻗﻮل او ژﺑﻪ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي . د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ژوﻧﺪ د رواج او دود ﻟﻪ ﻣﺨ３ ﭘﻪ ژﺑﻪ او ﻗﻮل در４ﺪل د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﺧﭙﻞ ﻣﻨ％ﻲ ﭼﺎرو د ﺳﻤﻮن او ＊ﾢ واﻟﻲ ﻳﻮ ﭘﻮخ ﺑﻨﺴ＀ －２ﻞ ﻛﻴ８ي "(6 ). ). ﭘﻪ دﻏﻪ ﺣﻘﻠﻪ اﺳﻼم ﻫﻢ د ﻟﻮظ او وﻋﺪې ﭘﻮره ﻛﻮﻟﻮ ﺣﻜﻢ ورﻛﻮي، ﭘﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛ＋３ اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ او ﭘﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻛ＋３ ﭘ５ﻐﻤﺒﺮ ﭘﻪ وﻋﺪه او ﻟﻮﻇﻨﺎﻣﻪ ﭘﻪ ！ﻴﻨ， در４ﺪﻟﻮ ﺑﺎﻧﺪې ډ４ﺮ زور ورﻛ７ى دى، اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ ﭘﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛ＋３ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ : :

" و اوﻓﻮا ﺑﺎﻟﻌﻬﺪ ان اﻟﻌﻬﺪ ﻛﺎن ﻣﺴﺌﻮﻻ "(7 ). ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( او ﺗﺎﺳﻮ ﺧﭙﻠ３ وﻋﺪې ﭘﻮ ره ﻛﻮئ، ﺑ３ ﺷﻜﻪ د وﻋﺪو ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ ﺗﺎﺳﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻛﻴ８ي ). ).

ﻧﻨ" او ﻏﻴﺮت : ﻧﻨ， او ﻏﻴﺮت ﺳﺮه ﻏﺒﺮ－ﻮﻧﻲ ﺗﻮري دي او دا دواړه د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟﻲ ا請ﻠﻲ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ دي، د ﻧﻨ， او ﻏﻴﺮت ﻣﻘﺎم ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ＋３ ډ４ﺮ اوﭼﺖ او ﻟﻮړ دى، ﺑ３ ﻧﻨ／ﻪ ﺳ７ى ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ＋３ ﻫﻴ＆ ارز＊ﺖ ﻧﾢ ﻟﺮي : " ﭘ＋ﺘﻮ ن ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟﻲ ﭘ＋ﺘﻮن دى، او د ﭘ＋ﺘﻮﻧﻮﻟ９ ﭘﻪ ﺑ５ﻼﺑ５ﻠﻮ ﺗﻮﻛﻮ ﻛ＋３ ﻧﻨ，، ﭘﺖ او ﻣ７５اﻧﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﾢ دي ﭼ３ ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮل ﻳ３ ﻟﻮړ ﻫﻤﺖ، ﻛﻠﻜﻪ اراده، ﺳﭙ５）ﻠﻰ ﻣﺰاج، ﺳﻮﭼﻪ ﻓﻜﺮ، ﻛﺮه روﻳﻪ او اوﺳﭙﻨﻴﺰ ﺑﺎزو ﻏﻮاړي : ﭘﻪ دې ﻟ７ ﻛ＋３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ دا ﺷﻌﺮوﻧﻪ و－ﻮرئ : :

   -  86   

ﭼ３ د ﻧﻨ， ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻧﺮ ﻧﾢ وي ﺧﻮﺷﺤﺎ !ﻟﻪ ﻛﻪ ﻳ３ ﻧﺮ وﻳﻨ３ ﭘﻪ ﺳﺘﺮ－ﻮ ﻫﻢ ﻣﺎده دى "(8)

او ﭘﻪ ﺑﻞ ＄ﺎى ﻛ＋３ داﺳ３ واﻳﻲ : :

ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﺎم و ﻧﻨ， ﭼ３ راﺷﻢ ﻟ５ﻮﻧﻰ ﺷﻢ ﺧﺒﺮدار ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ﺳﻮد او زﻳﺎن د ﻟﻚ ﻳﻢ "(9)

ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ژوﻧﺪ ﻛ＋３ دﻳﻦ، وﻃﻦ، ﻗﺎم، ژﺑﻪ او ＊％ﻪ دا ！ﻮل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻮس ﻛ＋３ ﺣﺴﺎﺑﻴ８ي، ﻧﻮ ＄ﻜﻪ ﭘﻪ دﻏﻮ ！ﻮﻟﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻧﻨ， ﻛﻮل د ﻧﻨ／ﻴﺎﻟﻴﺘﻮب ا請ﻠﻲ ﻧﺨ＋ﻪ －２ﻞ ﻛﻴ８ي، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻳﻦ، ﭘﻪ ﻣﻠﻚ او ﭘﻪ ！ﺒﺮ ﻏﻴﺮت ﻛﻮل ﻟﻮى ﺧﺼﻠﺖ ﺑﻮﻟﻲ، ﺧﻮ دوﻣﺮه واﻳﻲ ﭼ３ ﻳﻮ د ﺟﺎﻫﻼﻧﻮ ﻏﻴﺮت وي او ﻳﻮ د ﻋﺎﻗﻼﻧﻮ، د ﺟﺎﻫﻼﻧﻮ ﻏﻴﺮت ﭘﻪ ﺗﺸﻪ ﺑﺪ－ﻤﺎﻧﻲ ﻛ＋３ ﺷﻤ５ﺮل ﻛﻴ８ي ﺧﻮ د ﻋﺎﻗﻼﻧﻮ ﻏﻴﺮت ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ او ر＊ﺘﻴﺎ وي "( 10 ). ). اﺳﻼم ﻫﻢ د ﻏﻴﺮت ﺗﻌﻠﻴﻢ ورﻛﻮي، ﭘﻪ ﻳﻮ رواﻳﺖ ﻛ＋３ ﻟﻪ ﺣﻀﻮر ＇ﺨﻪ د ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ د ﺳﻮال ﭘﻪ ﺟﻮاب ﻛ＋３ داﺳ３ ﻣﻨﻘﻮل دى ﭼ３ : : " ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﻮئ د ﺳﻌﺪ ﭘﻪ ﻏﻴﺮت ﺑﺎﻧﺪې ﻟﻴﻜﻦ زۀ ﺗﺮ دۀ زﻳﺎت ﻏﻴﺮﺗﻤﻦ ﻳﻢ او اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ ﺗﺮ ﻣﺎ زﻳﺎت ﻏﻴﺮﺗﻤﻦ دى "( 11 ). ). دا ﻳﻮه ډ４ﺮه ﻟﻮﻳﻪ او ﺑﻠﻴﻐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ده ﭼ３ ﺣﻀﻮر د ﻏﻴﺮت ﭘﻪ ﺑﺎب ﻛ＋３ ﺑﻴﺎن ﻛ７ې ده ﻣﻘﺼﺪ ﻳ３ دا دى ﭼ３ ﭘﻪ اﻧﺴﺎن ﻛ＋３ د ﻏﻴﺮﺗﻲ 請ﻔﺖ وي ﻧﻮ دﻏﻪ 請ﻔﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛ＋３ د ﭘ５ﻐﻤﺒﺮ او د اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ ﻟﻪ 請ﻔﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ 請ﻔﺖ دى ﭘﻪ ﻛﻮم ﭼﺎ ﻛ＋３ ﭼ３ دﻏﻪ د ﻧﻨ， او ﻏﻴﺮت 請ﻔﺖ وي ﻧﻮ －ﻮﻳﺎ دا ﻳ３ د ﭘ５ﻐﻤﺒﺮ 請ﻔﺖ ﺧﭙﻞ ﻛ７ى دى . .

ﺷﺮم او ﺣﻴﺎ: ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﺷﺮم او ﺣﻴﺎ ﻫﻢ ﻳﻮ ﻏﻮره او ﻣﻨﻠﻰ 請ﻔﺖ دى، ﺑ３ ﺷﺮﻣﻪ او ﺑ３ ﺣﻴﺎ ﺳ７ى ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻛ＋３ ﭘﻪ ＊ﾢ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﾢ ﻳﺎدﻳ８ي، ﭘﻪ ﺗ５ﺮه ﭘﻪ ＊％ﻤﻨﻮ او ﺗﻮر ﺳﺮو ﻛ＋３ ﺣﻴﺎ ﻳﻮ دروﻧﺪ ﺧﻮى －２ﻞ ﻛﻴ８ي، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ د ﺣﻴﺎ ﭘﻪ ﺑﺎره ﻛ＋３ واﻳﻲ : :

" ﭼ３ ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ ﻧﾢ ﻟﺮي دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻧﾢ ﻟﺮي "( 12)

اﺳﻼم ﻫﻢ د ﺷﺮم او ﺣﻴﺎ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻠﻮ ډ４ﺮه ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻮي او و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻪ دا ﺣﻜﻢ ورﻛﻮي ﭼ３ ﭘﺮ ﺣﻴﺎ ！ﻴﻨ， ودر８４ي، او ﺣﻴﺎ د اﻳﻤﺎن ﻟﻪ ﺑﺮﺧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ ده، ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﻪ ﭼﺎ ﻛ＋３ ﺣﻴﺎ ﻧﾢ وه، ﻧﻮ د ﻫﻐﾢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﻤ／７ى دى، او ﻛﻪ ﭘﻪ ﭼﺎ ﻛ＋３ ＇ﻮﻣﺮه ﺣﻴﺎ وه د ﻫﻐﾢ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن دﻏﻮﻣﺮه ！ﻴﻨ， او زورور وي، ﭘﻪ ﻳﻮ ۀ ﺣﺪﻳﺚ ﻛ＋３ ﺣﻀﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ : : " اذا ﻟﻢ ﺗﺴﺘﺤﻴﻰ ﻓﺼﻨﻊ ﻣﺎﺷﺌﺖ "( 13 ). ).

   -  8   

ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( ﭼ３ ﭘﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﻛ＋３ ﺣﻴﺎ ﻧﾢ ﺷﻲ ﭘﺎﺗ３، ﺑﻴﺎ ﭼﾢ＇ ３ ﻛﻮى ﻛﻮﻟﻰ ﻳ３ ﺷﻰ ). ). ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻛ＋３ اﺷﺎرﺗﺎً دا ＇ﺮ－ﻨﺪﻳ８ي ﭼ３ ﭘﻪ ﻛﻮم ﭼﺎ ﻛ＋３ ﺣﻴﺎ ﻧﾢ وي ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﺜﺎل د ﻳﻮۀ ﺣﻴﻮان وي، او د ﺣﻴﻮان ﺧﻮى دا وي ﭼﾢ＇ ３ ﻳ３ زړۀ وﻏﻮاړ ي ﻧﻮ د ﺷﺮم او ﺣﻴﺎ 請ﻔﺖ ﭘﻪ ﻛ３＋ ﻧﾢ وي ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ＄ﺎى ﻛﻮي، دﻏﺴ３ ﻛﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻛﺲ ﻛ＋３ ﺣﻴﺎ ﻧﾢ وي ﻧﻮ ﭘ５ﻐﻤﺒﺮ واﻳﻲ ﭼ３ ﺑﻴﺎ ﻳ３ زړۀ ＇ﾢ وﻏﻮاړي ﻫﻐﻪ دې ﻛﻮي . ＄ﻜﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻛﻮم ＇ﾢ اﻧﺴﺎن ﻟﻪ ﺑﺪو را－ﺮ＄ﻲ ﻫﻐﻪ ﺣﻴﺎ ده ﭼ３ ﻛﻠﻪ ﺣﻴﺎ ﺧﺘﻤﻪ ﺷﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ اﻧﺴﺎن ﻟﻪ ﻳﻮۀ ﺷﻲ ﻫﻢ ＄ﺎن ﻧﾢ را－ﺮ＄ﻮي . .

ﺟﺮ ﻪ او ﻣﺮﻛﻪ: ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻲ دودو ﻛ＋３ ﺟﺮ－ﻪ او ﻣﺮﻛﻪ ډ４ﺮ اوﭼﺖ ﻣﻘﺎم ﻟﺮي، د ﺟﺮ－３ او ﻣﺮﻛ３ ﭘﺮ４ﻜ７ه او ﻓﻴﺼﻠﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﻛ＋３ د ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻜﻢ ﻟﺮي او ﻫﺮ ＇ﻮك ﭼ３ د ﺟﺮ－３ ﻟﻪ ﺣﻜﻢ ＇ﺨﻪ ﺳﺮ ﻏ７وي، ﺳﺮ ﺑ５ﺮه ﭘﺮ دې ﭼ３ ﭘ７ او ﻣﻼﻣﺖ －２ﻞ ﻛﻴ８ي ﻻزﻣﻪ ﺳﺰا ﻫﻢ اﻛﺜﺮ وﺧﺖ ورﻛﻮل ﻛﻴ８ي . . ﺟﺮ－ﻪ ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ وي، ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮ－ﻪ او ﺑﻠﻪ وړه ﺟﺮ－ﻪ، ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮ－ﻪ د ﻏ＂ﻮ او ﻟﻮﻳﻮ ﻗﺎﻣﻲ ﻣﺴﺌﻠﻮ دﭘﺎره ﺟﻮړﻳ８ي او وړه ﺟﺮ－ﻪ د ﻛﻠﻲ او ﺳﻴﻤ３ د ﻻﻧﺠﻮ او دﻋﻮو د ﭘﺮ４ﻜ７ې دﭘﺎره ﻣﻨ＃ ﺗﻪ را＄ﻲ، ﺟﺮ－ﻪ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ د ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﻳﻮه ﻏﻮره ﻧﻤﻮﻧﻪ ده، د ﺟﺮ－ﻮ او ﻣﺮﻛﻮ ﻏ７ي ﭘﻮه، ﻫﻮ＊ﻴﺎر او ﻣﺸﺮان وي، د ﺟﺮ－ﻮ او ﻣﺮﻛﻮ ﻣﻨﻨﻪ د ﭘ＋ ﺘﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻮه ﻻزﻣﻪ ﺑﺮﺧﻪ ده، ﻛﻪ ＇ﻮك ډ４ﺮ ﭘﻪ ﻏﺼﻪ وي او ﻟﻪ اوﻟﻪ ＄ﻠﻪ ﻣﺮﻛﻪ ﻧﾢ و ﻣﻨﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻠﻪ ﻫﻢ ورﻟ８５ل ﻛﻴ８ي، ﺟﺮ－３ او ﻣﺮﻛ３ د ﺧﭙﻞ ﻣﻨ％ﻨﻲ ﺳﺘﻮﻧ％ﻮ د ﺧﺘﻤﻮﻟﻮ ﻳﻮه ﻏ＂ﻪ او درﻧﻪ ذرﻳﻌﻪ ده، ﻫﻢ دا رﻧ／ﻪ د ﺟﺮ－３ ﻏ７ي او ﻣﺮﻛﭽﻴﺎن د دوو ډﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻴﻨ＃ ﻛ＋３ د ﺳﺘﻮﻧ％ﻮ ﺧﺘﻤﻮﻟﻮ دﭘﺎره ﻣﻌﺎوﻧﻴ ﻦ －２ﻞ ﻛﻴ８ي او اﺳﻼم ﻫﻢ دﻏﻪ ﺣﻜﻢ ورﻛﻮي، اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ ﭘﻪ ﻗﺮآن ﺣﻜﻴﻢ ﻛ＋３ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ : : " وﺗﻌﺎوﻧﻮا ﻋﻠﻰ اﻟﺒﺮ واﻟﺘﻘﻮٰى وﻻ ﺗﻌﺎوﻧﻮا ﻋﻠﻰ اﻻﺛﻢ واﻟﻌﺪوان "( 14 ). ). ﺗﺮﺟﻤﻪ : ( ﺗﺎﺳﻮ د ﻧ５ﻜ９ او ﺗﻘﻮٰى ﭘﻪ ﻛﺎروﻧﻮ ﻛ＋３ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮى، ﭘﻪ －ﻨﺎه او ﻏﻠﻄﻮ ﻛﺎروﻧﻮ ﻛ＋３ د ﭼﺎ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻣﻪ ﻛﻮئ ). ). د ﺟﺮ－ﻮ او ﻣﺮﻛﻮ ﭘﻪ ذرﻳﻌﻪ ﺳﻮﻟﻪ روﻏﻪ ﻣﻴﻨ＃ ﺗﻪ را＄ﻲ او ډ４ﺮې ﻏ＂３ ﺳﺘﻮﻧ％３ ﺧﺘﻤﻴ８ي، ﭘﻪ دﻏﻪ وﺟﻪ دا ﻳﻮ ﻧ５ﻚ ﻛﺎر دى او د دې ﻛﺎر ﭘﻪ ﺑﺪل ﻛ＋３ اﷲ ﺗﻌﺎﻟٰﻰ د ډ４ﺮ ﻟﻮى ﺛﻮاب ورﻛﻮﻟﻮ وﻋﺪه ﻛ７ې ده . ﭘﻪ دې ﻟ７ ﻛ＋３ د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺑﺎ دﻏﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻫﻢ و－ﻮرئ : :

" د ﻧﻤﺎﻧ％ﾢ ﺗﺮ ﻗﻀﺎ －ﺮاﻧﻪ دا ﻗﻀﺎ ده ﭼ３ ﻗﻀﺎ ﺷﻲ د ＇ﻠﻮرو ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻮراﻧﻲ ﻛﺎ ﻫﻐﻪ ＄ﺎى ﭼ３ ﺳﺮه ﻛ＋５ﻨﻲ دﻳﺮﻳﻨﻪ ＇ﻠﻮر ﻫﻮ＊ﻴﺎر ﭘﻪ ﻣﺸﻮرت "( 15)

   -  88   

ﭘﺎﻳﻠﻪ : : ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺧﺒﺮو دا ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺷﻮه ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﺧﻮﻳﻮﻧﻮ او دودوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ３ د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻫﺮ اﺳﺘﻮ－ﻦ ＄ﺎى ﻛ＋３ را روان وي، او دا ﻫﻐﻪ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او دودوﻧﻪ دي ﭼ３ ＄ﺎى ﭘﻪ ＄ﺎى ﻳ３ ذﻛﺮ د ﺧﺪاى ﭘﺎك ﭘﻪ ﻛﻼم ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ راﻏﻠﻰ دى او ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﺑﻴﺎ دﻏﻪ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ او دودوﻧﻪ ﻳﺎ اﻗﺪار او رواﻳﺎت د ﭘ５ﻐﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﺣﺪﻳﺜﻮﻧﻮ ﻛ＋３ ﻣﻮﺟﻮد وي او ﻫﻢ دﻏﻪ ﺧﻮﻳﻮﻧﻪ د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ د ﻟﻮى او ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺘﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻛ＋３ ﻫﻢ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ２ﻪ ﻛ＋３ راﻏﻠﻲ دي . او زﻣﺎ ﻣﺪﻋٰﻰ ﻫﻢ دﻏﻪ ده ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻨﻲ دودوﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ درو ﺳﺮه ﺣﻮاﻟﻮ ﻛ＋３ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي . .

   -  89   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ر＊ﺘﻴﻦ، ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ 請ﺪﻳﻖ اﷲ، ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻻر＊ﻮد، ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂ﻲ ﺑﻚ ا４ﺠﻨﺴﻲ ﭘ５＋ﻮر، 1986 ء، ﻣﺦ 40 . . (2 ) دراﻧﻰ، درو４ﺶ، د ﭘ＋ﺘﻨﻲ ژوﻧﺪ ﻛ７ۀ وړۀ، 請ﺤﺎف ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻧﻪ ارګ ﺑﺎزار ﻛﻨﺪﻫﺎر، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، 2014 ء، ﻣﺦ 154 . . (3 ﺧ) ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، دﺳﺘﺎر ﻧﺎﻣﻪ، ﭘ＋ﺘﻮ اﻛ６５ﻣ９ ﭘ５＋ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ＂９، 1991 ء، ﻣﺦ 13 . . (4 ) ﺑﺨﺎري، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ، 請ﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري، ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ، ﻛﺮاﭼﻲ، ( ﺟﻠﺪ 1 ) ﻣﺦ 63 . . (5 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﻛﻠﻴﺎت، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ، ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺳﻤﻮﻧﻪ : ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﻮم زاﻫﺪ ﻣﺸﻮ ا１ﻰ، 2008 ء، ﻣﺦ 115 . . (6 ) ر＊ﺘﻴﻦ، ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ 請ﺪﻳﻖ اﷲ، ﭘ＋ﺘﻨﻲ ﻻر＊ﻮد، ﻣﺦ 11 . . (7 ) ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ، ﭘﺎره 15 ، آﻳﺖ 34 . . (8 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﻛﻠﻴﺎت ، ﻣﺦ 177 . . (9 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﻛﻠﻴﺎت، ﻣﺦ 125 . . ( 10 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، دﺳﺘﺎر ﻧﺎﻣﻪ، داﻧﺶ ﺧﭙﺮﻧﺪوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ، ﭘ５＋ﻮر، ﻣﺦ 123 . . ( 11 ) ﺑﺨﺎري، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ، 請ﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري، ( ﺟﻠﺪ 1 ) ﻣﺦ 165 . . ( 12 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، دﺳﺘﺎرﻧﺎﻣﻪ، ﻣﺦ 96 . . ( 13 ) زاد اﻟﻄﺎﻟﺒﻴﻦ، ( د ﻣﻨﺘﺨﺒﻮ اﺣﺎدﻳﺜﻮ ！ﻮﻟ／ﻪ ) ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ وزﻳﺮﺳﺘﺎن، ﻣﺦ 38 . . ( 14 ) ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ، ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه، ﭘﺎره 6 ، آﻳﺖ 2 . . (15 ) ﺧ＂ﻚ، ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن، د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ＂ﻚ ﻛﻠﻴﺎت، ﻣﺦ 549 . .

   -  9   

د ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻮ ﮐ ＋３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪي An Analysis of progressive thoughts in the short stories of Nadir Khan Bazmee

∗ ډاﻛ＂ﺮ ＊ﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮوﻳﻦ ډاﻛ＂ﺮ ﻛﺮن ﺳﻴﻨﻴﻦ♣

Abstract:

In the pre-partition period in Pashto literature there was an eminent Pashto short story writer Nadir Khan Bazmi. He was the first to publish his first collection of Pashto short story. Although he was no directly linked with the Progressive Writers Movement, however, his short stories represent the social, moral and economical disparities in the Pakhtun society. He criticizes the ignorance of the Pakhtuns in education, over-value of the some social customs and he emphasizes on not compromising attitude. He rebukes the social evils in our day-to-day life and appeals the feelings of a reader to think over it. He elieves on humanity and urges to respect it. He had a realistic approach to the ground realities of life and believed on art for life not for an art, therefore, his short-stories mostly represent the downtrodden people of the society.

ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ د اٰ زاد ﻧﻪۍ ړو اﻧﺪ دې ＋ﭘ ﺘﻮ د － ﻮﺗﻮ ﭘﻪ ﺮ５ﺷﻤ ﻳﻮ ＇ ﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ／ﻧ ﺎراﻧﻮ ﻛ ＋３ ﺳﺮ ﺳﺮ ４ا ﺴﺘﻠﻰ اﻓﺴﺎﻧﻪ ／ﻧ ﺎر －２ ﻠﻰ ﻛ ８５ي د. ﺷﻠﻤ 請 ３ﺪ ﭘﻪۍ ＇ ﻠﻮرﻣﻪ ﻟﺴﻴﺰه ﻛ ＋３ د ﻫﻐﻪٴ ﻟﻴﻜﻠ ３ اﻓﺴﺎﻧ ３ د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ د ډ４ ﺮو ادب ذوﻗﻮ ﭘﺎم ＄ ﺎن ﺗﻪ ＄ﺮ－را ﻮﻟﻰ ؤ ﭼٴ ３ ﺗﺮ اوﺳﻪ د ﻫﻐﻮى اﻓﺴﺎﻧ د３ ادب د د ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﺎﻧﻮ ﭘﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ﻧﻘﺶ دي او ﭼ ３ ﻛﻠﻪ ﻫﻢ د اﻓﺴﺎﻧ ３ ﺑﺤﺚ وﭼ ７５ ﻟﻰ ﺷﻲ ﻧﻮ د ﻫﻐﻮى ﻧﻮم او او ﻛﺎر ﺗﻪ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ ﻪ－ ﻛﺘﻠﻰ ﻛ ８５ي او د ＋ﭘ ﺘﻮ د اﻓﺴﺎﻧ ３ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛ ＋３ د ﻫﻐﻮى ﻳﻜﻲ ﻳﻮ ې ﻣﺠﻤﻮﻋ ''３ ﭘﻠﻮﺷ３ '' ﺗﻪ دا ا ﻋﺰاز ﺣﺎ請ﻞ دى ﭼ د３ ＋ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﻓﺴﺎﻧﻮي ادب ﻛ ＋３ دا دا ړو وﻣﺒﻰ ﻛﺘﺎب دى ﭼ د３ اﺟﻤﻞ ＂ﺧ ﻚ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺑﺰمِ ادب اﻛﻮ هړ ＂ﺧ ﻚ د ５ﺳ ﻮري ﻻﻧﺪ ﭘﻪې 1951 ء ء ﻛ ＋３ د ادب ﭘﻪ اﺳﻤﺎن ﻟﻜﻪ د ﺳﺘﻮري ５ﻠ＄و ٴﺪه . اﺟﻤﻞ ＂ﺧ ﻚ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﺘﺎب '' ﻗﻴﺼﻪ زﻣﺎ د ادﺑﻲ ژوﻧﺪ ﻛ'' ＋３ ﻟﻴﻜﻲ : :

∗ Lecturer, Pakhtunkhwa Study Centre, Bacha Khan University, charsadda ♣ Assistant Professor, Pakhtunkhwa Study Centre, Bacha Khan University, charsadda

   -  9   

زﻣﻮﻧ د８ ﺑﺰم ﻳﻮ ＊ ﺎﻏﻠﻲ ﻣﻠ／ ﺮي ﻧ ﺎدرﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ د ！ ﻮﭘ (請 ９ﻮاﺑ９ د) ＋ﭘ ﺘﻮ ﻗﻴﺼ ３ وﻟﻴﻜﻠ ３ او او دا ﻗﻴﺼ ３ ﻣﻮﻧ د８ '' ﭘﻠﻮﺷ３ '' ﭘﻪ ﻧﻮم ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺷﻜﻞ ﻛ ＋３ ﭼﺎپ ﻛ ７ې ...... زﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او اﻧﺪازه ده ده ﭼ دا３ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ＋ﭘ ﺘﻮ ６ﻟﻨ و ﻗﻴﺼﻮ ړو وﻣﺒ ９ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ١ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ډ４ ﺮو ادب ذوﻗﻮ د ې ﻛﺘﺎب ﺗﻪ ﻫﺮﻛﻠﻰ وو اوې د ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ اﻓﺴﺎﻧﻮ ﺳﺘﺎﺋﻴﻨﻪ ﺋ ３ ه７وﻛ . . ه７وﻛ ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ＇ ﻮ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﻪ ﻫﻨ／ ﺎﻣﻪ ﺰ５ﺧ دور ﻛ ＋３ ﭘﻪ ＋ﭘ ﺘﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ － ﻮﺗ ３ ﭘﻮر ﻛې ７ې و ې ﺧﻮ ﻫﻐﻪ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه ７ﻏ ى ﭘﺎﺗ ３ ﺷﻮى ﻧﻪٴ دى . ﻛﻠﻪ ﭼ ３ ﭘﻪ ﭘﻪ اردو ادب ﻛ ＋３ د 1936 ء ﭘﻪ ﻛﺎل د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﻏﺎز وﺷﻪٴ او ډ４ ﺮو ادﻳﺒﺎﻧﻮ، ﺷﺎﻋﺮاﻧ ﻮ ﭘﻪ ﭘﻪ ﻮ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻮ ﻛ ＋３ ﭘﻪ ﺷﻌﻮري اﻧﺪاز او ﻣﻨﻈﻢ ډ ول د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ د ﻧﻈﺮﻳ ３ او ﻣﻨﺸﻮر د د ﺗﺮﺟﻤﺎﻧ ９ ﻗﺼﺪ وﻛ７ه ﻧﻮ اﺛﺮات ﺋ ＋ﭘ３ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﺗﻪ ﻫﻢ راورﺳ５ﺪ . ﻓﺎرغ ﺑﺨﺎري ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن ﻛ ＋３ ﻟﻴﻜﻲ : :




 
 










!
"#$%
&'
()
*
+
,
-

.
/$
01
2
3
4
5  7 7
6 د ＋ﭘ ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ادﻳﺒﺎﻧﻮ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺛﺮات ﭘﻪ ﺧﻼص ﻣ ＀ ﻗﺒﻮل ۀﻛ７ ﭼ ３ ﭘﻪ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛ ＋３ د 請ﻨﻮﺑﺮ ﺣﺴ５ ﻦ ﻛﺎﻛﺎﺟﻲ ﭘﻪ ﻣﺸﺮ ﻛۍ ＋３ د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ！ ﻮﻟﻨ ３ ﺑﻨﻴﺎد ﻛ ＋５＋ ﻮدى ﺷﻪٴ او د اﺳﻠﻢ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه ﻣﺠﻠﻪ ﻫﻢ د ﭼﺎپ ﭘﻪ ﺮډ－ رواﻧﻪ ７ﻛ ى ﺷﻮه ﭼ ３ ﭘﻪ ﻛ＋３ د ﻛﻠﻚ ﻓﻜﺮي او او ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻴﻮ ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ، اﻓﺴﺎﻧ ３ او ﺷﺎﻋﺮي ﭼﺎپ ５ﻛ ﺪل . ﭘﻪ ＋ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻛ ＋３ د 請ﻨﻮﺑﺮ ﺣﺴ５ ﻦ ﻛﺎﻛﺎﺟﻲ د ې ﻛﺎوش ﺗﻪ ﻫﺮ ﻛﻠﻰ وﺋﻴﻠﻰ ﺷﻮ او ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻰ ﭼ ３ ورﺗﻪ ﻣﻮﻧ ８ ﻛﻤ ５＂６５ (Committed) ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ وﺋ ﻴﻠﻰ ﻧﻪٴ ﺷﻮ او د اوﻟﺴﻲ ادﺑﻲ ！ ﻮﻟﻨ د３ داﺋﺮه اﺛﺮ ﻧﻪ ﺑﻬﺮ وو د. ﻫﻐﻮى ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻮ او ﺷﺎﻋﺮ ﻛۍ ＋３ ﻫﻢ د ﻣﻈﻠﻮﻣ ３ ﻃﺒﻘ ３ ﺳﺮه د ５ﺧ ﺮﺧﻮاﻫ ９ ﺟﺬﺑﺎت او د ﺑ ３ وزﻟﻪ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺣﻖ ﻛ ＋３ د اواز ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮﻟﻮ ／اﻧ ﺎز ې ﻣﺤﺴﻮﺳ ８５ي ﭘﻪ. داﺳ ３ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻴﻮ ﻛ ＋３ ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﻫﻢ دى ﭼ د３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻠﻚ ا請ﻮل ﺋ ３ ﭘﻪ ＄ ﺎن ﻣﻨﻠﻲ ﻧﻪٴ دي ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘﻪ ﺧﻮ ﻣﻌﺎﺷﺮه ﻛ ＋３ روان د ﻣﻈﻠﻮﻣ ３ ﻃﺒﻘ ３ ﺳﺮه ﺑ ３ رﺣﻤﺎﻧﻪ ﺳﻠﻮك د، ﻫﻐﻮى ﭘﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل او د ﻇﻠﻤﻮﻧﻮ ﻛﻠﻚ ﻧﻈ ﺮ ؤ او د ﺧﭙﻞ ﺣﺴﺎس ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ ﺋ د３ ﺑ ３ وزﻟﻪ ﻃﺒﻘ ３ ﺳﺮه د ﺧﻮاﺧﻮ ږۍ اﻇﻬﺎر ７ﻛ ى ى دى . ﻛﻪ ﻣﻮﻧ د８ ﻫﻐﻮى د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻏﻮر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و７وﻛ ﻧﻮ د ﻫﻐﻮى ډ４ ﺮو اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻛ ＋３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ رﺟﺤﺎﻧﺎت ＊ ﻜﺎره ﻟﻴﺪى ﺷﻲ ﭼ ３ ﻫﻐ ﻛ３ ＋３ د ﻫﻐﻮى ړو وﻣﺒ ９ اﻓﺴﺎﻧﻪ '' ﻋﺎرﻓﻪ '' .ده .ده زﻣﻮﻧ ８ ﭘﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮه ﻛ ＋３ ﺑ ３ وزﻟﻪ ﺟﻴﻨﻜ ９ ﺧﭙﻞ ５ﭘ ﻐﻠﺘﻮب د ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮ＊ ﻪ او ﻻﻟﭻ د ﺮډ４ ﺮډ４ د دوﻟﺖ د اﺧﺴﺘﻮ ﭘﻪ ﻋﻮض ﻗﺮﺑﺎن ７ﻛ ي د. ﺧﭙﻠ ＋ﭘ３ ﺘﻮ، ﺣﻴﺎ او د ﺷﺮم ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ د ﺧﭙﻞ ！ ﻮل ژوﻧﺪ

   -  9   

ﺳﻮدا د ﺑﻞ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﻛ ＋３ د ﺳﻜﻮن او ﺳﻮﻛﺎﻟ ９ راوﺳﺘﻮ ﻟﻪ ﺳﺮه ＄ ﺎر ７ﻛ ي ﭘﻪ. ﻛﻮﻣﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮه ﻛ ３＋ ﭼ ３ دا ﺑ ３ اﻧﺼﺎﻓ ９ رواﻧ ３ وي او د ﻟﻮر ﺧﻮر ﭘﻪ ﺳﺮ ﺳﻮدا ﻛ ８５ ي ﻧﻮ زﻣﻮﻧ ８ ﺣﺴﺎس اﻓﺴﺎﻧﻪ ／ﻧ ﺎران ﺑﻪ دﻏﻪ ﺑ ３ اﻧﺼﺎﻓ ﭘﻪ９ ﺧﭙﻠﻮ اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻛ ＋３ ﭘﻪ － ﻮﺗﻪ ﻛﻮي . . ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﺴ ３ ﺣﺴﺎس اﻓﺴﺎﻧﻪ ／ﻧ ﺎراﻧﻮ ﻛ ＋３ ﻳﻮ ا ﻓﺴﺎﻧﻪ ／ﻧ ﺎر دى ﭼ ３ ﻫﻐﻮى د د ﺧﭙﻠ ３ ﻣﺠﻤﻮﻋ ''３ ﭘﻠﻮﺷ３ '' ﭘﻪ ړو وﻣﺒ ９ اﻓﺴﺎﻧﻪ '' ﻋﺎرﻓﻪ '' ﻛ ＋３ د ﻋﺎرﻓ د３ ﻛﺮدار ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ ＊ ﻜﺎره ７ﻛ ى دى . . ﻋﺎرﻓﻪ ﻳﻮه ﺑ ３ وزﻟﻪ ﺟﻴﻨ ９ ده ﭼ ３ ﺧﭙﻞ ５ﭘ ﻐﻠﺘﻮب د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮ＊ ﻪ د ﺮډ４ دوﻟﺖ ﭘﻪ ﭘﻪ ﻋﻮض ﻗﺮﺑﺎن ７ﻛ ي . ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ د ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﭘﻪ اوﻟﻨﻴﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻮ ﮐ＋３ را＄ﻲ . دوى ﭼ３ ﭘﻪ ﮐﻮم دور ﮐ＋３ ﺳﺘﺮ－３ اوﻏ７وﻟ３ ﻫﻐﻪ د ﺳﻴﺎﺳﻲ اړي －７ي او د اﻧ／ﺮ４ﺰ د ﺟﺒﺮ او اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﻪ ډک دور ؤ . د ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺟﻮړ４ﺪو ﻧﻪ ا－ﺎﻫﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ دور ﮐ＋３ ﭼ３ ډ４ﺮ ﮐ７ﮐﻴﭽﻦ ؤ او د ادﺑﻲ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻠﻮ ＄ﻠﻮ دﭘﺎره ﺳﺎز－ﺎر ﻧﾢ ؤ ﭘﻪ ！ﻮل ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐ＋３ اوﭘﻪ ﺗ５ﺮه ﺗ５ﺮه ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا ﮐ＋３ د اﻧ／ﺮ４ﺰاﻧﻮ ﺟﺒﺮ او اﺳﺘﺤﺼﺎل د ﭘ＋ﺘﻨﻮ ﺧﻼف ډ４ﺮ ﭘﻪ زور ﮐ＋３ ؤ . ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ﺎر ﺗﺤﺮﻳﮏ د ﺧﭙﻞ ﻣﺪدﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دا請ﻮل ﻻﻧﺪې ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮن ﻗﻮم ﮐ＋３ داوﻟﺴﻲ ＊５／７ې او د اﻧ／ﺮ４ﺰ ﻧﻪ د ازادي د －＂ﻠﻮ دﭘﺎره د ﻋﺪم ﺗﺸﺪد د ا請ﻮل ﻻﻧﺪې ﻳﻮه ﻧﻮې ﺟﺬﺑﻪ راﭘ５ﺪا ﮐ７ې وه ﭼ３ ﻫﻐ３ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻫﻢ ژور اﺛﺮ ﻏﻮر＄ﻮﻟﻰ ؤ او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻫﻢ اﮐﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮال ډ４ﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮه ﮐ７ي وو ﭼ３ ﻫﻐﻮى ﭘﻪ دې وﺟﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻟﻴﮏ ﮐ＋３ د ژوﻧﺪ ﺗﺮاﺧﾢ او ﺧﻮاږۀ ﺣﻘﻴﻘﺘﻮﻧﻪ ﺑﻐ５ﺮ د ＇ﾢ ﻣﺒﺎﻟﻐ３ ﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ او ﺑﻴﺎﻧﻮل ﺷﺮوع ﮐ７ل او د ادب رﺷﺘﻪ ﺋ３ ژوﻧﺪ ﺳﺮه اوﺗ７ﻟﻪ ﭼ３ ادب د اوﻟﺲ ﺗﺮﺟﻤﺎن او－ﺮ＄ﻲ . ﭘﻪ دې ﻟ７ ﮐ＋３ ﻳﻮ ﻧﻮم د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ ﻫﻢ دى ﭼ３ ﻫﻐﾢ د ﺧﭙﻠ３ اﻓﺴﺎﻧ３ او ﺷﺎﻋﺮۍ ﭘﻪ ذرﻳﻌﻪ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ د اوﻟﺲ د ژوﻧﺪ ﻧﻤﺎﺋﻨﺪ－ﻲ ﮐ７ې ده . د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﺳﺘﺮ ﻟﻴﮑﻮال ＊ﺎﻏﻠﻰ ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : : " ﺑﺰﻣﻲ ادﺑﻲ دﻧﻴﺎ ﮐ＋３ د ﻳﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎر او ﻫﻢ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﭘ５ﮋﻧﺪﻟﻰ ﺷﻲ ا－ﺮ ﮐﻪ د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺋ３ ډ４ﺮه ﭘﺨﻮا ﭼﺎپ ﺷﻮې ده . ﭼ３ ﭘ＋ﺘﻮ اﻓﺴﺎﻧﻮي ادب ﮐ＋３ وړوﻣﺒﻰ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺷﮑﻞ د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده . د راﺣﺖ زاﺧﻴﻠﻲ ﻧﻪ ﭘﺲ ﭘ＋ﺘﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎراﻧﻮ ﮐ＋３ ﺑﺰﻣﻲ ﻳﻮ ﺟﻮت ﻣﻘﺎم ﻟﺮي . د دو ى اﻓﺴﺎﻧﻮ ﮐ＋３ د اﺣﺴﺎس ﺷﺪت او اﻓﺴﺎﻧ３ ﭘﻪ ﻓﻦ د －ﺮﻓﺖ او ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ د ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﻮ ړوﻧ請 ３ﻼﺣﻴﺖ دوى ﺗﻪ ﻳﻮ داﺳ３ ﻣﻘﺎم ورﮐ７ى دى ﭼ３ د ﺧﭙﻞ دور ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎراﻧﻮ ﮐ＋３ ﺑﻪ د دو ى ذﮐﺮ ﺧﺎﻣﺨﺎ ﮐ５ﺪﻟﻰ ﺷﻲ . ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺋ３ د روزﻣﺮه ژوﻧﺪ ﻫﻐﻪ واﻗﻌﺎت دي ﭼ３ د ﻋﺎم اوﻟﺲ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﾢ را＄ﻲ او دﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺣ５ﺜﻴﺖ ﺷﺎﻋﺮي د دوﺋﻲ د ذاﺗﻲ ﮐﻴﻔﻴﺎﺗﻮ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ

   -  93   

واﻗﻌﺎﺗﻮ ﻫﻐﻪ ﻋﮑﺴﻮﻧﻪ دي ﭼ ３ د ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻞ اﺣﺴﺎس او ﻓﮑﺮي ﺑ３ ﻗﺮاري ﭘ ﻪ ﮐ＋３ ﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﻴ８ي٣ . . د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ډاﻛ＂ﺮ اﻧﻴﺘﺎ اﻋﻈﻢ د ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﻛﻮي واﻳﻲ : : " ددې اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻣﺎﺣﻮل ﻫﻢ زﻣﻮﻧ８ رواﻳﺘﻲ ﺳﺎده ﺑﺎده ﮐﻠﻲ وال ﻣﺎﺣﻮل او ﮐﺮداروﻧﻪ ﺋ３ زﻣﻮﻧ８ د ﺳﺘﺮ－ﻮ ﺑﻠﺪ او ﭘ５ﮋﻧﺪ－ﻠﻮ ﺧﻠﻖ دي ﺧﻮ د ﻟﻴﮑﻮال د ﺑﻴﺎن اﻧﺪاز ډ４ﺮ ﺗﻴﺮۀ او د ﻃﻨﺰ ﻧﻪ ډک دى او د ﻫﺮې اﻓﺴﺎﻧ３ ﭘﻪ ﺷﺎﻧ３ ﻳﻮ درﻧﺪ ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ ﻫﻢ ﺑﺮﻳ＋ﻲ"4 . . دا اﻓﺴﺎﻧﻪ د ﻫﻐﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻪ زوﺋﻰ ﺑﺎره ﮐ＋３ ده ﭼ３ ﺧﭙﻠ３ ﻣﻮر ﻟﻪ ＇ﾢ ﻧﻪ ＇ﾢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻮړوي او د ﻫﻐ３ د رﻧ＃ دﭘﺎره ﻧﻮې ﻧﻮې ﻣﺴﺌﻠ３ راوﻻړوي او ﭘﻪ ا ﺧﺮ ﮐ＋３ ددې دﻻﺳﻪ ﻫﻐﻪ ژور ﻗﺒﺮ ﺗﻪ اورﺳﻲ . اﺧﺘﺮى د ﺑﻮډۍ ﻣﻮر ﻳﻮ زوى ؤ . ﺑﺪﻣﻌﺎﺷﺎﻧﻮ ﺳﺮه －ﺮ＄ﻲ ا ﺧﺮ د ﻗﺘﻞ ﭘﻪ ﮐ５ﺲ ﮐ＋３ ﺋ３ ﭘﻮﻟﻴﺲ وﻧﻴﺴﻲ . ﻣﻮر ﺋ３ د ﺧﻔ／ﺎن ﻧﻪ ﻣ７ه ﺷﻲ او دى د ﻣﻮرﺟﻨﺎزه ﮐ＋３ ﺷﺮﻳﮏ ﻧﾢ ﺷﻲ . ﺑ３ روز－ﺎري، ﻏﺮﻳﺒﻲ ﭼ３ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﻓﮑﺮ او ﺧﻴﺎل ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻲ ده . دا ﻫﻢ ﻳﻮ ا請ﻼﺣﻲ او ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺳﻮچ ﻟﺮوﻧﮑ３ اﻓﺴﺎﻧﻪ ده ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ ﻣﻌﺎﺷﺮه ﮐ＋３ د ﺗﺮﺑﻴﺖ د ﮐﻤﻲ او ﻣﻮر ﭘﻼر د ﻣﺪد ﻧﾢ ﭘ５ﮋﻧﺪو ﭘﻪ " " وﺟﻪ داﺳ３ ﻣﺴﺌﻠ３ ﭘ５＋８５ي . ﺑﻠﻪ ﻣﺸﻬﻮره اﻓﺴﺎﻧﻪ د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ اﻧﺴﺎن دى . ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﮐ３＋ د اﻣﻦ و اﻣﺎن ﭘﻪ ﺧﺮاب 請ﻮرﺗﺤﺎل ﺑﺎﻧﺪې ﺑﺤﺚ دى . ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ اﻧﺴﺎن د ﺧﭙﻞ ﻏﺮض دﭘﺎره ﺧﻮﻧ７ى ﺷﻲ او ﺑﻴﺎ د ﻧﻮرو اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺧﻮﻧﻪ وراﻧﻮي . ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﮐ＋３ دى د ＊ﾢ او ﺑﺪ ﺗﻤﻴﺰ ﻧﾢ ﮐﻮي او د ﻫﺮ ﭼﺎ د ﻣﺮګ ﺗﺎﺑﻴﺎ ﮐﻮي . د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ د ﻓﻦ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ اﺳﻴﺮ ﻣﻨ／ﻞ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : :
















 "

&
'







!


"

#

$
%


(
)
*+
*,
'
-

./0
12

3
4
5

6 @A >? "78

9
:

;

<= ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﭘ＋ﺘﻮن ﻣﻌﺎﺷﺮه ﮐ＋３ د ﺧﺎن و دﻫﻘﺎن ﮐﺮدار ﺗﻪ ډ４ﺮ ﭘﻪ ژور ﻧﻈﺮ －ﻮري . د ﻫﻐﾢ " " اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ دﻏﻪ روﻳﻪ ＊ﺎﺋﻲ ﭼ３ ＇ﻨ／ﻪ ﺧﺎن د ﺧﭙﻞ ﻧﻮﮐﺮ دوراﻧﻲ ﻧﻮى وادۀ ﮐ７ې ＊％３ ﺳﺮه ﺗﻌﻠﻖ زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻏﺮض ﻫﻐ３ ﻟﻪ اول د ﭘﻨ％ﻮ ﺳﻮﻧﻮټ ورﮐ７ي او ﭘﻪ دې ﭼﻞ د ﭘﻴﺴﻮ ﭘﻪ زور ﻫﻐﻪ د ﻏﺮﻳﺐ ﺳ７ي ﻋﺰت واﺧﻠﻲ او ﻫﻐ３ ﺳﺮه ﻟﻮﺑ３ ﮐﻮ "ي 6 . . ﻋﻈﻤﺖ ﻫﻤﺎ ﭘﻪ دې ﺑﺎره ﮐ＋３ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : :

O

 A
M8N

8 >
B
C
D
!
EF
G2
HI
J
8K "


ST
KU
VW
O
X
Y
!

ZD
[U
\


P
MQR

   -  9   

]
!
^

_`
ab
cd
efg

hi

j8k

„ "
ƒU " " د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎره ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﻧﻮﻣﻮړى ﺷﺎﻋﺮ، ادﻳﺐ او ﻣﺤﻘﻖ ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ اﻋﻈﻢ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : : " ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ( اﻓﺴﺎﻧﻪ ) ﮐﺮدار ﻧ／ﺎرۍ ﺳﺮه ﺳﺮه د ﻣﺸﺎﻫﺪې ژور واﻟ ﻰ د ﻧﻈﺮ ﺗ５ ﺰي او د اﻓﺴﺎﻧ３ د رﻣﻮز او اﺷﺎرې ﻧﺰاﮐﺖ ﻫﻢ ＄ﺎن ＊ﻮدﻟﻰ دى (8)" ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪو د ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧ／ﺎرۍ او ﺑ３ ﺑﺎﻛ９ ﻳﻮه ＊ﺎﺋﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده . . د ﭘ＋ﺘﻮ ژﺑ３ ﻣﺤﻘﻖ او ﻧﻘﺎد ＊ﺎﻏﻠﻰ ﺣﻨﻴﻒ ﺧﻠﻴﻞ د ﺑﺰﻣﻲ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ ﭼ３ : :

 ŒŽ




ˆ
‰Š
O
<‹ 

†
!
‡8
;

HI
J
8K "
O
<‹
!
‡8;
u

[‘
2
)
’“
”•
–—8


ŒŽ

< 
u

¡
HI
J
8K
&
¢J
£

K
 A žŸ > œ U œ
˜™
š
›
j¨©

­
®
< ¤¥
¦
§
j¨
©
!
<‹;
}ª
«¬

<‹;
e³
´

<µ¶
²K

_

¯
}°

;
}Ü "Ó
[U ﭘﻪ دې ﺣﻘﻠﻪ ډاﮐ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ اﻋﻈﻢ 請ﺎﺣﺐ د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻴﺎﻻﺗﻮ اﻇﻬﺎر ﮐﻮي واﺋﻲ : : " د ﭘ＋ﺘﻮ اﻓﺴﺎﻧ３ ﻋﺒﻮري دور د ﺑﺰﻣﻲ د اﻓﺴﺎﻧﻮ د ذﮐﺮ ﻧﻪ ﺑﻐ５ﺮ ﺑﻴﺨﻲ ﻧﻴﻤ／７ى ﻣﻌﻠﻮﻣ８５ي . . ＄ﮑﻪ ﭼ３ د ﻫﻐﻪ اﻓﺴﺎﻧ３ د ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا د ﭼﺎﭘ５ﺮﭼﻞ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اړﺧﻮﻧﻮ ر１ﺎ ﻏﻮر＄ﻮي او زﻣﻮﻧ８ د

   -  9   

ﺗﻤﺪﻧﻲ ژوﻧﺪ ﻫﻨﺪاره دي ..... زﻣﻮﻧ８ ﻧﻘﺎدان واﺋﻲ ﭼ３ دﺑﻴﺪار ﺳﻤﺎﺟﻲ ﺷﻌﻮر دﻏﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﻓﺴﺎﻧﻮ ﮐ＋３ د ﭘ＋ﺘﻮن ﻗﺎم د ﻣﺤﺮوﻣﻴﻮ اوﻣﺴﺎﺋﻠﻮ ډ４ﺮه ＊ﮑﻠ３ ＇ﺮ－ﻨﺪوﻧﻪ ﮐ７ې ده "( 10 ). ). د ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﭘﻪ ＄ﻨﻮ اﻓﺴﺎﻧﻮ ددې ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮع او ﻣﻀﻤﻮن ﻳﺎ ددې ﭘﻪ ﭘ５＋ﻪ، واﻗﻌﻪ او ﭘﻼټ ﺑﺎﻧﺪې ﭼ３ ﺑﻨﺪه ﺳﻮچ او ﻓﮑﺮ ﮐﻮي ﻧﻮ دا ﺧﺒﺮه ورﺗﻪ ﺑﻴﺨﻲ ＊ﮑﺎره راﻣﺨ３ ﺗﻪ ﺷﻲ ﭼ３ د ﺑﺰﻣﻲ 請 ﺎﺣﺐ د ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﻴﺮﭼﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻳﻌﻨﻲ (Study of Life & books) ډ４ﺮه ژوره ده . د دوى داﺳ３ ﻧﻮرې اﻓﺴﺎ ﻧ３ ﻫﻢ د ذﮐﺮ وړ دي ﭼ３ ﭘﮑ＋３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘ ﺴﻨﺪ ﻓﮑﺮ ﺧﻮر４ ﺪو ﺷﻌﻮري ﮐﻮﺷﺶ ﺷﻮى دى . د ﻣﺤﻘﻘﻴﻨﻮ او ﻧﻘﺎداﻧﻮ د و４ﻨﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭼ３ ﻣﻮﻧ８ه د ﻫﻐﻮى ﻛﻮﻣ３ اﻓﺴﺎﻧ３ ذﻛﺮ ﻛ７ې ﻛﻪ ﻫﻐ３ ﺗﻪ و－ﻮرو ﻧﻮ دا ﺧﺒﺮه ＊ ﾢ ＊ﻜﺎره ده ﭼ３ ﻫﻐﻮى ﻳﻮ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺳﻮچ ﻟﺮﻟﻮ او د ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮه وو . . زﻣﻮﻧ８ ﻣﻮﺿﻮع د ﻧ ﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ د اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻓﻦ او ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻪٴ دى ﺑﻠﻜ３ ﻫﻐﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ رﺟﺤﺎﻧﺎت دي ﭼ３ د ﭘ＋ﺘﻮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎراﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ډ４ﺮ اﺛﺮ ﻏﻮر＄ﻮﻟﻰ وهٴ . ډ４ ﺮو ادﻳﺒﺎﻧﻮ دې ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﺮه ＄ﺎن وﺗ７ﻟﻮ ﺧﻮ داﺳ３ ﻫﻢ ډ４ﺮ وو ﭼ３ ﭘﻮره اﺛﺮ ﺋ３ ﻗﺒﻮل ﻛ７ى وهٴ او د ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه ﻏ７ي ﻧﻪٴ ووـ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﻐﻪ 請ﻨﻒ ؤٴ ﻛﻮم ﭼ３ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ادﺑﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻘﺎ請ﺪو ﺧﭙﺮوﻟﻮ د ﭘﺎره ډ４ﺮ ﻣﻮزون ﻣ５ﺪان و－２ﻠﻮ ﺑﻠﻜ３ د اردو ادب ﻧﺎﻗﺪﻳﻨﻮ دا و４ﻨﺎ ﻫﻢ ده ﭼ３ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﭘﻪ ا請ﻞ ﻣﻌﻨﻴﻮ ﻛ３＋ ﺷﺮوع ﻛ７ى او وده ورﻛ７ ې ﻫﻢ ﺗﺮﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ده او زﻣﻮﻧ８ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧ／ﺎران ﭼ３ د اردو اﻓﺴﺎﻧﻮ ﻧﻪ ډ４ﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮه وو ﻫﻐﻪ اﺛﺮ ﭘﻪ ﺷﻌﻮ ري او ﻻﺷﻌﻮري ﻃﻮر ﻗﺒﻮل ﻛ７ى دى ﭼ３ ﭘﻪ ﻫﻐ３ ﻛ＋３ ﻳﻮ ﻧﻮم د ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ ﻫﻢ دى ﭼ３ د ﻫﻐﻮى ذﻛﺮ ﺷﻮى اﻓﺴﺎﻧ３ ﻟﻜﻪ ﻋﺎرﻓﻪ، ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ، د ﻣﻮر ﻗﺎﺗﻞ، اﻧﺴﺎن ؛ ﭼ３ دا ﻳﻮ ＇ﻮ اﻓﺴﺎﻧ３ ﻣﻮﻧ８ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛ７ې ﻧﻮ دا ﺧﺒﺮه واﺿﺤﻪ ﺷﻮه ﭼ３ ﻫﻐﻮى ﻫﻢ دې ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮه ؤ . . ؤ

∗∗∗

   -  96   

ﺣﻮاﻟ３

(1 ) ＂ﺧ ﻚ، اﺟﻤﻞ ، ﻗﻴﺼﻪ زﻣﺎ د ادﺑﻲ ژوﻧﺪ ( اوﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ) دﺳﻤﺒﺮ 2005 ء ﻣﻌﺮاج دﻳﻦ ﭘﺮﻧ＂ ﺮز ﺮز ﻻﻫﻮر، ص 109          
 

 %   !"#$ (3 ) ﻫﻤ５ﺶ ﺧﻠﻴﻞ، ﭘ＋ﺘﺎﻧﾢ ﻟﻴﮑﻮال، اول ！ﻮک، ﻣﺨﻮﻧﻪ ٣٦٧ ، ٣٦٨ (4 ) ډ اﮐ＂ﺮ اﻧﻴﺘﺎ اﻋﻈﻢ، د ﭘ＋ﺘﻮ ﭘﻪ اﻓﺴﺎﻧﻮي ادب ﮐ＋３ د ＊％３ اوﻟﺴﻲ ﻣﻘﺎم او ﮐﺮدار، ﭘ５＋ﻮر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن، ٢٠١٠ ء، ﻣﺦ ١٣٤

36 5 3443 * +, -./012 '()
& " " (6 ) ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺰﻣﻲ، ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﭘﻠﻮﺷ３ ﺑﺰم ادب اﮐﻮړه ﺧ＂ﮏ، ١٩٩٥ ء، ص ٥٧ ; F3G F3G E 9:< =>?@A 01=BC2++  D 8
7 (8 ) اﻋﻈﻢ، ډاﻛ＂ﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ، ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ ﮐﺮدار ﻧ／ﺎري، ﭘ５＋ﻮر، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐﻴ６ﻳﻤﻲ، ١٩٩٣ ء، ﻣﺦ ١١٢ ; ; ; ; FW3 E V 344U IJKLIMN=O 2  +IPQR S T
H ( ) اﻋﻈﻢ، ﻣ ﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ ، ډاﻛ＂ﺮ، ﭘ＋ﺘﻮ ادب ﮐ＋３ ﮐﺮدار ﻧ／ﺎري، ﭘ＋ﺘﻮ اﮐﻴ６ﻳﻤﻲ ﭘ５＋ﻮر ، ، ١٩٩٣ ء، ﻣﺦ ١١٢

   -  9   

د وﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﻛ ﯥ ﻓﻮﻛﻠﻮري اﻧL Sﻮر ﺮي A Study of Folkloric Sketch in the Prose of Wali Khan

* － ﻞ ﻣﻨﻴﺮ ادﻳﻨﺰى

Abstract : Khan Abdul Wali Khan, with his significant prose leads the Khudai Khidmatgar prose writers in twentieth century. His writings have preserved a paradigm of Pashto folk essence, indigenous culture and collective conscience. His unique style has earned him notes of appreciation from critics. The use of Pashto Tappa, proverbs and domestic narratives in the right place and authentic words have brought him forward as a prominent literary person. This article will shed light on his distinctive prose, its style and its contribution in preservation and presentation of Pashto Tappas, proverbs and primitive fables .

ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ﺷﻠﻤ３ ﭘﻴ ７ۍ د ﺧﺪ اﺋﻲ ﺧ ﺪﻣﺘ／ ﺎر ﺗﺤﺮﻳﮏ د ３ﻟډ او ﺳﺒﮏ ﻫﻐﻪ ﻧﺜﺮﻧ／ ﺎر د ى، ﭼﺎ ﭼ ３ ﻧﾢ ﻳ ﻮا＄３ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ او ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ ＄ ﺎى ورﮐ７ ى دى ﺑﻠﮑ３ د ﺧﭙﻠ３ ＄ ﺎﻧ ／７ي اﻧﺪاز ﺑﻴ ﺎن ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻳ３ ﻳ ﻮ اﻧﻔﺮاد ي اﺳﻠﻮب ﮐ ＋３ ﻧﺜﺮ ﻟﻴ ﮑﻨ３ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ ７ې دي . د ﺧﻮ ږې ﻣﺤﺎروې او روزﻣﺮې د رﻧ／ ﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﺮﺑ５ ﺮه د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﻟﻴ ﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ او ！ ﭙﻮ ﭘﻪ زړۀ ﭘﻮر ې او ﺑﺮ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﮐﻤﺎل ﺗﺮ ﺣﺪه رﺳ５ﺪ ﻟﻰ د ى، ﭼ ３ ﭘﻪ ﻻﻧﺪ ې ﮐﺮ＊ ﻮ ﮐ ＋３ ﺑﻪ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ ﻣﺘﻞ او ﭙ！ ３ ﭘﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ＄ ﺎن ＄ ﺎﻧﻠﻪ ﺑﺤﺚ ﺗﺮ ﺳ ﺮه ﮐﻴ８ ي، ﭼ ３ وﻟﻲ ﺧﺎن د ﻓﻮﻟﮑﻠﻮري ﺗﻮﮐﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ ／ﻨ＇ ﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ ７ى د ى؟ ى؟ ﻣﺘﻞ ﻣﺘﻞ ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ ﺘﻮ ﮐ ＋３ ورﺗﻪ " ﻣﺘﻞ " اردو ﮐ ＋３ " ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ " او ﭘﻪ اﻧ／ ﺰ４ﺮ ۍ ﮐ ＋３ ورﺗﻪ Proverb واﺋﻲ، ﻫﻐﻪ ﻣﺸﻬﻮرې ، ﻣﺆﺛﺮ ې او ﻣﺨﺘﺼﺮې ، ﺟﺎﻣﻊ ، ﺳﺎده او ﺑ ３ ﺗﮑﻠﻔﻪ و４ ﻨﺎ ﻳﺎ ﺟﻤﻠ ３ ﺗﻪ وﺋﻴﻠ ﻰ ﺷﻲ ﭼ ３ دﻣﻮزون اﻟﻔﺎﻇﻮ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﺮي او د اوﭼﺘ ３ ﻣﻌﻨٰ ﻰ واﺿﺤﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻪ وﺋﻴﻠ ﻰ ﺷﻲ ـ ﻳﻌﻨ ３ د ﻣﺸﺮاﻧﻮ او ﭘ ﻮﻫﺎﻧﻮ د ﺧﻮﻟ ３ وﺗﻠ ３ ﻫﻐﻪ ﻣﻘﻮﻟ ３ ﺗﻪ وﺋﻴﻠ ﻰ ﺷﻲ ﭼ ３ ﻟﮑﻪ د ﮐﺎ１ ﻲ ﮐﺮ＊ ﻪ وي او ﺳﻴﻨﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﻪ د ﻳﻮ ﻧﾢ ﺑﻞ ﺗﻪ ﻣ ﻨﺘﻘﻞ ８ﮐﻴ ي ـ ي ـ ﺳﻴﺪ ﻋﻈﻴﻢ ﺷﺎه ﺑﺨﺎري 請ﺎﺣﺐ د ﻣﺘﻞ ﭘ５ ﮋﻧﺪ－ ﻠﻮ داﺳ ３ ﮐﻮ :ي :ي " ﻣﺘﻞ ﭘﻪ ا請ﻞ ﮐ ＋３ داﺳ ３ ﺧﺒﺮه، ﺟﻤﻠﻪ ﻳﺎ ﻓﻘﺮه وي ﭼ ３ د ﮐﻮﻣ ３ ﻗﻴﺼ ３ د ﮐﻮﻣ ３ واﻗﻌ ３ ﻳﺎ د ﮐﻮﻣ ３ اﻫﻤ ３ ﭘ ５＋３ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﭼﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺸﺮ ﻳﺎ ﭘﻮﻫﺎن وﻏ５ ﺮه د ﺧﻮﻟ ３ ３ﺑ ﺳﺎﺧﺘﻪ وو＄ ﻲ او دا

* Ph.D. Scholar, Department of Pashto, University of Peshawar

   -  98   

ﺟﻤﻠﻪ، ﺧﺒﺮه ﻳﺎ ﻓﻘﺮه داﺳ ３ د ﻣﻮﻗﻌ ３ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ﻣﻌﻨﺎ وره او ﺳﻮدﻣﻨﻪ وي ﭼ ３ ﺑﻴﺎ ﻧﻮر ﺧﻠﻖ ﺋ ３ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﺴ ３ ﻣﻮﻗﻌﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي او ﺑﻴﺎ ﭼ ３ رو رو ﭘﻪ اوﻟﺲ ﮐ ＋３ ډ４ ﺮه ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻲ ﻧﻮ ﻣﺘﻞ و ＄ﺮ－ (ﻲ ـ 1 ") ")

د ﻣﺘﻞ د اﻫﻤﻴﺖ او ارز＊ ﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ＊ ﺎﻏﻠ ﻰ ﭘﺮوﻓ５ ﺴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮاز ﻃﺎﺋﺮ ﻟﻴﮑﻲ،  !      
()$*+$ ,$"-."# $" %&  ' /012' 3#4567 82 9 :;9 ;9<=>  ?@5A" BC"DEFGHIJKL TU5V W;9 XYIZ MNOP Q7RS "[  IZ\]^  ;9 "_ `ab-b  [   [  c# Kde f!g5*+2 h F7^ f"_ ` pq-  r 5 s   i j :k ! 2   ' l  m n oN "Dt uvu0fawYI!9xUY k" `  yz{'|}~ 'ac€ a‚$  2" BC ‰ ƒ2„ 5„^  † ‡a raˆ Ž‘ Ž‘ "Š‹Œ ﻣﺘﻞ ﭘﻪ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو ﮐ ＋３ د ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺳﺮه ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮐ ＋３ د ﮐﺎروﻟﻮ ډ４ ﺮ ﻟﻮ ى اﺛﺮﻧﺎک او ز ړۀ ړۀ راﮐ＋ ﻮﻧﮑ ﻰ ﻋﻤﻞ د ى ﭼ ３ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮه ﺗﻮ－ ﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻤﻦ ﮐ ＋３ راﻧﻐﺎړ ي ـ ﻳﻌﻨ ３ د ３ ＂ﻨ－５ ﻮ ﺑﺤﺚ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﻤﻠﻪ ﮐ ＋３ واﺿﺤﻪ ﮐ７ ي او ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﻳﺎ اور４ ﺪوﻧﮑﻲ د ﺧﭙﻠﻮ رواﻳﺘﻲ ا請ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ر１ ﺎ ﮐ ＋３ ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ﭘﻮﻫﻪ ﺷﻲ ـ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ ﺑﺮﻣﺤﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮐ ＋３ ﺧﻮﻧﺪ ﻳﻮ ﭘﻪ دوه ﮐﻮي او ﻳﻮ ﻟﻮى ﻣﻘﺼﺪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮه ﺗﻮ－ ﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي ـ د ﻣﺘﻞ ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮐ ＋３ د اﻫﻤﻴﺖ او ارز＊ ﺖ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻗﻠﻨﺪر ﻣﻮﻣﻨﺪ " د " ﻗﻴﺼﻪ ﺧﻮاﻧ９ －ﭗ " ﭘﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐ ＋３ د ﺳﻲ ４ا. ﻢ ﭘﺮټ د دې ４و ﻨﺎ ﭘ ﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ( ﭼ３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻫﻐﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﻮي ﭼ ３ ﺧﭙﻞ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻗﻮت ﺋ ３ ﻣﺤﺪود وي) ﮐ ＋３ ﻟﻴﮑﻲ : : ‘‘ ﻛﻪ دا وﻣﻨﻮ ﻧﻮ ﻧﻮر ﺧﻮ ＇ﾢ ﮐﻮئ ﭼ ３ د ﮐﺘﺎبِ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻳﻮه اﻫﻤﻪ ﺣﺼﻪ ﻳﻌﻨ ３ ' اﻣﺜﺎل ' ﺑﻪ ﻫﻢ د ＊ ﺎﻏﻠﻲ ﭘﺮټ د ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻻﻧﺪ ې راﺷﻲ ـ زﻣﻮﻧ ８ ﭘﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﮐ ＋３ ﻣﺸﻬﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻔﮑﺮ ﻣﺎوز ى ﺗﻮﻧ， د ﺧﭙﻠ３ ﺧﺒﺮې اﺑﺘﺪاء د ﻳﻮ ﻧﾢ ﻳﻮ ﭼﻴﻨﻲ ﻣﺘﻞ ﻳﺎ ﻗﻴﺼ ３ ﻧﾢ ﮐﻮي ـ د دې ﻧﻪ ﺧﻮ دا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧ ﾢ ﺷﻲ وﮐ＋ﻠ ３ ﭼ ３ د ﻣﺎوز ى ﺗﻮﻧ， اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻗﻮت ﮐﻢ ؤ "(3 ). ).

   -  99   

د ﻣﺘﻞ ﺑﺮﻣﺤﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﻫﺮ ﭼﺎ د وس ﮐﺎر ﻫﻢ ﻧ ﾢ د ى ﺑﻠﮑ３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ژﺑﻪ او ﮐﻠﺘﻮر ﺑﺎﻧﺪ ې ﭘﻮره ﻗﺪرت او ﭘﻮﻫﻪ ﻏﻮاړ ي او دﻏﻪ ﮐﻤﺎل وﻟﻲ ﺧﺎن ﺗﻪ ﭘﻪ ډ４ ﺮه ＊ ﻪ ﺗﻮ－ ﻪ ﺣﺎ請ﻞ ؤ ـ ﻫﻐﻪ ﻧ ﾢ ﻳﻮا ＄３ دا ﭼ３ د اﻣﺮوزه ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو او ﺗﻘﺮﻳﺮوﻧﻮ ﮐ ＋３ د ﻣﺘﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ او ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ ﭼﻞ ﭘﻮﻫ５ ﺪو ﺑﻠﮑ ３ ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮐ ＋３ ３ﺋ ﻫﻢ د ﻣﺘﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﮐﻤﺎل ﺗﺮ ﺣﺪه رﺳﻮﻟ ﻰ د ى ـ ـ ى د ﻣﺘﻞ داﺳ ３ د ﺗﺤﺮﻳﺮ او ﻣﺘﻦ ﺳﺮه ﭘ５ ﻮﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭼ３ ﻛﻪ ﭼﺮ ې ﻫﻐﻪ ﺗﺮ ې ﻟﺮ ې ﮐ ７ى ﺷﻲ ﻧﻮ د ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ د ﺳﺮه ﺧﺘﻤﻪ او ﺑ ３ اﺛﺮه ﺷﻲ ـ د وﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻛﻪ ز ۀ دا وواﻳﻢ ﭼ３ ﭘﻪ ﭘ＋ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ ﻛﻪ ﭼﺎ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ７ ه او اﺛﺮﻧﺎﮐﻪ ﺗﻮ－ ﻪ ﺑﺎﻧﺪ ې د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﮐﻤﺎل ﺑﺎم ﺗﻪ رﺳﻮﻟ ﻰ د ى ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ى ـ د ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟ ﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ！ ﻮل ژوﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻘﺮﻳﺮوﻧﻪ او ﺗﺤﺮﻳﺮوﻧﻪ د د ې ﺧﺒﺮ ې － ﻮاه دي ﭼ３ د ﻣﺘﻞ ﺑﺮﻣﺤﻞ او ﺧﻮﻧﺪور ﺟﺎﻟﺒﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻫﺮه در ４ﻤﻪ ＇ ﻠﻮرﻣﻪ ﺧﺒﺮه او ﭘﻪ ﻫﺮه دو４ ﻤﻪ ﭘﺎ１ ﻪ ادﺑﻲ رﻧ， او ＊ﮑﻼ ＄ﻠﻮي ـ ـ دﻟﺘﻪ ﻳﻮ ＇ ﻮ ﻧﻤﻮﻧ３ د ﻫﻐ ﾢ د ﻧﺜﺮ ﻧﻪ د ﺑ ﻠ５ ／３ ﭘﻪ ﺗﻮ－ ﻪ وړ اﻧﺪې ﮐﻮم ﭼ３ دﻣﺘﻠﻮﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎ ل ﭘﮑ ＋３ ﺷﻮ ى د ى ـ ـ ى " ﻳﻮ ﺧﻂ راﻏ ﻰ ﭼ ３ د ﭘﺎﺳﻪ ﺑﻞ ﺧﻂ راﻏ ﻰ ـ ورﺳﺮه ５ﺧ' ﺒﺮ ' راوﭼﻠ５ ﺪ ـ ﭘﺮ ې ﭘﺴ ３ ﺑﻞ ﺧﻂ د اﺧﺘﺮ ﻣﺒﺎرﮐﻲ او ورﺳﺮه د اﺧﺘﺮ ﻧﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻲ د ﻧﺴﺮﻳﻦ د ﻻس ﻟﻴﮏ او ﭘﻪ اﺧﺮه ﭘﺮ ې ﺳﺮﺑﺎري د ﭘﺎس ５ﮐ ﺪو ﺧﺒﺮ ـ ﻧﻮ ＄ ﻪ ﻫ６ و اﻧﺼﺎف ﭘﻪ ﺗﺎ ﭼ ３ دد ې دوﻣﺮه －２ ﻮ ﺧﻄﻮﻧﻮ او ﭘ５ ﺮزوﺋﻨﻮ ﺟﻮاب ﺑﻪ ﭘ ﻪ د ې ﻳﻮه １ﭘﺎ ﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﮐ ＋３ ＇ ﻮک ﺎ＄ ى ﮐﻮي ـ ﺧﻮ ﺑﻨﺪه ﻛﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وس ﭘ ７ د ى ـ دا ﺑﻪ ﭘﻪ ډ４ ﺮ ＇ﾢ ﻣﻨﻈﻮر ７ﮐ ي او ﭘﻪ ﻏ ８５ و ﺷﮑﺮﻳ ３ ﺑﻪ ﻗﺒﻮﻟ ３ ７ﮐ ي ـ ﺧﺎن دادا ﺗﻪ ﻣ ３ ５ﺗ ﺮه ﻫﻔﺘﻪ ﺧﻂ ﮐ ＋３ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي، ﺗﺎ ﺑﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻲ وي ـ ﻣﺎ و ې ﺟﻬﺎﻧﺰ４ ﺐ د اﻣﺘﺤﺎن د ور＄ ﻮ ﻧﻪ ﻣﺨﮑ ＋３ ﺮډ４ ې ﺳﻮﮐ ７ې راﺑﺎﻧﺪ ې ﺮ５ﺗ ې ﮐ ７ې ７ ې و ې ﻧﻮ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺨﻪ داﺳ ３ وور４ ﺪو ﭼ ３ ﻫﻴﻠﻪ ﺋ ３ ﺗﻨﺪه ﺳ７ ه او ！＂ ﺮ ﻳﺦ ﮐ７ و ـ ﺧﻂ ﺧﻮ ﺑﻪ ﻣ ３ درﺗﻪ دﻏﻪ ﻣﺨﮑ ＋３ ﻫﻔﺘﻪ ﮐ ＋３ ﻟﻴﻜ ﾢ ﺧﻮ د ﺧﺎن دادا ﻧﻪ و ﺮ４ ８４ م ـ واﺋﻲ ﮐﻨﻪ ﭼ ３ ' د ﻣﺸﺮ ﻣﺸﺮه ﺑﺮﺧﻪ او د ﮐﺸﺮ ﮐﺸﺮه ' '، ﺑﺮاﺑﺮ ﻧ ﾢ د ى د ﭼﺮ－ﺒﺎﻧ， د ﻣﻼﺑﺎﻧ，' ، ﻧﻮ ﺗ ﾢ ﺑﻪ زﻫﻴﺮ ８４ې ﾢﻧ ﭼ ３ ﻫﻐﻪ وړ اﻧﺪ ې ﻣﺨﮑ ３＋ ＋ ３ ﺷﻮ "(4 ). ). وﻟ" ３ ＋ﭘ ﺘﺎﻧ ﾢ ﻣﺘﻞ ﮐﻮي ﭼ' ３ － ﻴﺪ ړ ﺗﻪ ﺧﺪاى ﭘﻪ ﻗﻬﺮ ﺷﻲ ﻧﻮ ﮐﻠﻲ ﺗﻪ ﻣﺨﻪ وﮐ７ 'ي ، داﺳ ３ ３ ﻣﻌﻠﻮﻣ５ ﺪه ﭼ ３ ＂ﺑﻬ ﻮ 請ﺎﺣﺐ د ﺧﭙﻠ ３ ﺮډ４ ې ﻫﻮ＊ ﻴﺎرﺗﻴﺎ او ﺗﺠﺮﺑ ３ ﭘﻪ ﺑﻨﺎء ＇ﾢ － ﻨﺠﺎﺋﺶ ﻧ ﾢ ﭘﺮ ４＋ ۀﻮد ۀﻮد ﻧﻮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دا ده ﭼ ３ ＂ﭼ ﻲ ﺋ ３ د ﻗﺎم ﻣﺨﻪ ＄ ﺎن او ﭘﻴﭙﻞ او د اﻟ５ ﮑﺸﻦ ﭘﺎﻟﻴﺴ９ ﺗﻪ ﮐ７ ﻟﻪ ـ ﺧﻠﻖ ﭘﻮﻫﻪ ﺷﻮ ﭼ ３ ﭘﻪ راﺗ ﻠﻮﻧﮑﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﮐ ＋３ ﺑﻪ ﺿﺮور ！／ ﻲ ﮐﻴ８ي "(5 ). ). " ﻧﻮ ﻣﻠ／ ﺮو دا ﮐﻮﺷﺶ وﮐ７ و ﭼ３ د ﺑﻬﺮ ﻧﻪ ﻳﻮ ﻧﺎﻣﺘﻮ وﮐﻴﻞ راوﻟﻲ ﻧﻮ ﺑﻬ＂ ﻮ 請ﺎﺣﺐ ﺗﻪ ﭘﺘﻪ وﻟ ／５ ﺪه ﻧﻮ ﻫﻐﾢ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺎس ﮐ７ و ﭼ ３ ﮐﻮم وﮐﻴﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐ ＋３ دوه ﮐﺎﻟﻪ وﮐﺎﻟﺖ ﻧ ﾢ وي ﮐ ７ى ﻧﻮ ﻫﻐﻪ د ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻋﺪاﻟﺖ ﮐ ﾢ ３＋ﻧ ﺷﻲ ﭘ５ﺶ ﮐ５ﺪ ى ـ دا ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ؤ ﭼ ３ ＂ﺑﻬ ﻮ 請ﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ

   -    

ﺣﮑﻢ زﻣﻮﻧ ８ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﺎس ﮐ ７ى ؤ ـ ﻧﻦ ﺋ ３ د ﻫﻐ ３ ﮐﻮﻫﻲ ﭘﻪ ﻏﺎړ ه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﭙﻪ ﺷﻮﻟﻪ ﭼ ３ ﻣﻮﻧ ８ ﺗﻪ ﺋ ３ ３ ﮐﻨﺴﺘ ﻰ ؤ ـ ﻫﺴ ３ ﺧﻮ ﭘ＋ ﺘﺎﻧ ﾢ ﾢﻧ واﺋﻲ ﭼ ３ ' ﻫﻮ＊ ﻴﺎره ﻣﺮﻏ９ ﺧﻮ اول ﻧ＋ ﻠﻲ ﻧ ﾢ او ﭼ ３ ＋ﻧ ﻠﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د دواړ و ﭘ＋ ﻮ ﻧﻪ ﻧ＋ ﻠﻲ "(6 ). ). داﺳ３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ د ﺧﻮﻧﺪ او رﻧ， ﻧﻪ ﮐډ ３ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮوﻧﻮ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﺳﻠ／ ﻮﻧﻮ ﺑ ﻠ５ ／３ دي ﭼ ３ ﻫﺮه ﻳﻮه د وﺋﻴﻠﻮ او ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺟﻮ－ ﻪ ده ﺧﻮ ز ۀ دﻟﺘﻪ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ ３ ړو اﻧﺪ ې ﮐﻮم ﭼ ﾢ ３ﻧ ﻳﻮا ＄３ دا ﭼ ３ د وﻟﻲ ﺧﺎن د ﺣﺎﻓﻈ ３ او د ﭘ＋ ﺘﻮ د ﻓﻮﻟﮑﻮر ﺳﺮه د ﻣﻴﻨ ３ ３ اﻧﺪازه ﺗﺮ ې ８ﮐﻴ ي ﺑﻠﮑ ３ د ﻫﻐ ﾢ ＊د ﮑﻠﻲ ﮐﻠ５ ﮑﺸﻦ (Collection) ﭘﻪ اوﭼﺖ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﻢ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي ـ

ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ: ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ ﺎري( وړوﻣﺒﻰ ！ ﻮک) ﻣﺨﻮﻧﻪ ﺗﾢ راﻧﻪ ﻧﺘﻪ ﻏﻮا ړې ۀ، ز درﻧﻪ ﭘﻮزه ﭘﺮ４ ﮑﻮم 30 ﻛﻪ ﺟﻎ ﻧ ﾢ وي ﻧﻮ ﻣﻮﻟ ﻰ ﺧﻮ ﺑﻪ ﺷﻲ 18 زر ﭘﻪ ﻏﺮ ۀ ﮐ ＋３ ﻻر وﺑﺎﺳﻲ 28 د ر ４＋ ﻤﻮ او ﺳﻨ６ وﻧﻮ ﺷﺮﻳﮑﻪ ﺑﻴﺎﺳﺘﻪ ﻧ ﾢ ８ﮐﻴ ي 33 ﺑﺎﭼﺎﻫﻲ ﮐﻮل د ﺧ＂ －ﻮ－ﻮ ﻮﺷﺘﻮ ﺧﻮ ﻧ ﾢ دى 38 د ﺳﭙ ８ې د ﭘﺎره ＇ ﻮک ﮐﻴﻨﺪ ﻧ ﾢ ﺳﻴﺰي 52 ﮐ８ه ﺧﻮﻟ ﾢ ﭘﻪ ﺳﻮک ﺳﻤﻴ８ ي 93 ړوﻧﺪ د ﺧﺪاﻳﻪ ＇ﾢ ﻏﻮاړ ي؟ دوه ﺳﺘﺮ ３－ 147 د ﺳﻮر ﻧﻪ ﺋ ３ ﺗﻴﻠﻴﺎ ﺑﺪ دى 201 ﺣﻖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺣﻖ وي ﺧﻮ زور ﻫﻢ ﺣﻖ د ى 312 ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ ﺎري( دو４ﻢ ！ ﻮک) ﻣﺨﻮﻧﻪ ﭼ３ ﭼﺎ ﺳﺮه ﮐﺎر وي، ﻫﻐﻪ ﺳﺮﮐﺎر وي 18 ﺗ５ﺮ ﭘﻪ ﻫ５ ﺮ ﺑﺎﻗﻲ روز－ ﺎر 30 ﺳﺮ ﺣﻴﺎت وي ﻧﻮ ﺧﻮﻟ９ ډ４ ﺮ دي 58 ﻳﻮ ﻃﺮف ﺗﻪ اﻧډ ， د ى او ﺑﻞ ﻃﺮف ﺗﻪ ﭘ اﻧ７ ， 78 ﻣﺎﻣﻮﺗﻪ ! ﺑﻴﺎ د ې ﻣﻮﺗﻪ 83 ！ﻮک وﻳﻨ ３ او ！５ ﭙﺮ ﻧ ﾢ وﻳﻨ ３ 98 د ﭼﺎ د ﻣﺮ－ ﻪ او د ﭼﺎ د ﺑﺨﺘﻪ 108 ﻫﻮﺳﾢ＇ ９ －７ ﻧﺪ ۍ وه ﭼ ３ －ﻻ ／ﻮﻧ ﺮود ې ورﺗﻪ واﭼﻮۀ 128

   -    

ﮐﺘﻪ ﺑﺎﻧﺪې ، ﮐ ﻮ＂ ۍ ﺑﺎﻧﺪې 135 ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ ﺎري( در４ﻢ ！ ﻮک) ﻣﺨﻮﻧﻪ ﭼ３ د ﮐﻮﻻل د ﮐﻮره وو＄ ﻲ، ﺑ５ ﺦ د ې ＄وو ﻲ 2 ﭘﻪ ﻳﻮ ﮐﺎ１ ﻲ دوه ﻣﺮﻏ９ وﻳﺸﺘﻞ 16 ﭼ３ － ﻴﺪ ړ ﺗﻪ ﺧﺪا ى ﭘﻪ ﻗﻬﺮ ﺷﻲ ﻧﻮ ﮐﻠﻲ ﺗﻪ ورﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﮐ７ي 176 ﻫﻮ＊ﻴﺎره ﻣﺮﻏ９ اول ﺮ－５ ﻳﾢ ８ي ﻧ او ﭼ ３ －５ ﺮه ﺷﻲ ﻧﻮ د دواړ و ﭘ＋ ﻮ ﻧﻪ ﺮ－５ ﻳ８ي 191 ﮐﺎرﻏﾢ ３ﺋ ﺎﻧ！د ， ﻧﻪ واړ وﻟﻮ او د ى ﻫﻐﻪ ﺷﺎن ﻗﺮا ﻗﺮا ﮐﻮي 192 ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﺳﺮ اور ﭼﺎ وﻟ／ ﻮﻟﻮ؟ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ، ﻧﻮ －ﻴ ﻠﻪ ＇ﾢ ﻟﻪ د ﺑﻠﻪ؟ 199 ﭼ３ ﮐﻮم ﺎ＄ ى ﾢﻧ － ８ﺮﻳ ي، ﻫﻐﻪ ﻣ ﾢ － !ﺮوه 199 اور او اوﺑ ﾢ ﾢﻧ ﻳﻮ ﺎ＄ ى ８ﮐﻴ ي 255 ﭘﻴﺸﻮ د ﺧﺪا ى د ﭘﺎره ﻣﾢ ８ه ﻧ ﻧﻴﺴﻲ 275 ﭘ７ق د ﻳﻮ ﻻﺳﻪ ﻧ ﾢ ﺧﻴﮋي 335 ﻻ ﭘﻪ ＄ﺎ－ ﺮه ﻻ ﭘﻪ ﮐﻮﺗﮏ 347 واک د اﺧﺘﻴﺎر د ى 350 ﺳﻮﻏﺎت( ﺧﻄﻮﻧﻪ) ﻣﺨﻮﻧﻪ ＇ﾢ ور ﭘﻨﺎه، ＇ﾢ ﻏﺮ ﭘﻨﺎه 20 ﭼ３ د ﮐﻮﻻل د ﮐﻮره وو＄ ﻲ، ﺑ５ ﺦ د ې ＄وو ﻲ 21 ﭘﻪ ﺧﭙﻞ د ې ﻧﺎز ８４ ه او ﭘﻪ ﭘﺮدي وﺷﺮﻣ ه８５ 36 ﻻس ﭼ ３ ﻣﺎت ﺷﻲ، ﻏﺎ ړې ﻟﻪ را＄ﻲ 41 ﻏﺮﻳﺐ ﺳ７ ي ﺗﻪ ＇ ﻮک ﺳﺘ ７ى ﾢﻣ ﺷ ３ ﻫﻢ ﻧ ﾢ واﺋﻲ 42 ﭼ３ ﻣﻮﻧ ８ ﺳﺮه ﺮ－ ＄３ ، دا ﻣﺰ ې ﺧﻮ ﺑﻪ ﮐﻮې 44 د ﭘﻮﻟ９ ７ﭘ ق ﺗﻪ ﮐ ＋５ ﻨﺎﺳﺘﻞ 64 زورور ړو دى ، ﮐﻤﺰور ى ７ﭘ د ى 79 ﻳﺘﻴﻢ ﻫﺴ ３ ﻫﻢ د ژړ ا ﻋﺎدت وي 85 T :ﭙﻪ :ﭙﻪ ！ﭙﻪ ﭼ３ د اوﻟﺴﻲ ادب ﺗﺮ دې دﻣﻪ د ！ ﻮﻟﻮ 請ﻨﻔﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻰ ５ﺣ ﺜﻴﺖ ﻟﺮي، ﭘﻪ ﻋﺎم اوﻟﺲ ﮐ ＋３ ډ４ ﺮ ﻣﻘﺒﻮل او ﻣﺸﻬﻮر 請ﻨﻒ د ى ـ داﺳ ３ ﻳﻮ ﭘ＋ ﺘﻮن ﺑﻪ ﻧ ﾢ وي ﭼ ﾢ ３ﻫﻐ ﺗﻪ ﺑﻪ ﭙ！ ﾢ ３ﻧ وي ﻳﺎد ې ې ﭙ！ـ ３ د ﺧﭙﻠ ３ ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﻴﺎ ﻟ ﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻮره ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ７ ي د ي ﻟﮑﻪ ﻣﺼﺮﻋﻪ، ﻟﻨ ６ۍ ！، ﭙﻪ وﻏ５ ﺮه ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﺎده ﺷﻮ ې ده ـ ！ ﭙﻪ ﭼ ３ دوه ﻣﻮزوﻧﻪ ﻣﺼﺮﻋ ３ ﻟﺮي ـ اوﻟﻪ ﻣﺼﺮﻋﻪ ﺋ ３ ﻧﻬﻪ ﺳ５ ﻼﺑﻪ او دو４ ﻤﻪ

   -    

ﻣﺼﺮﻋﻪ ﺋ３ دﻳﺎرﻟﺲ ﺳ５ ﻼﺑﻪ ﻟﺮي ـ د ﭙ！ ３ رﻏﻮ １ ﻪ ډ４ ﺮه ﺳﺎده او رواﻧﻪ وي ـ د ﻫ ５＆ ﻗﺴﻢ ﺑﻨﺎوټ ﻧﻪ ﺧﺎﻟﻲ وي او زﻳﺎﺗﺮه ＊％ ﻮ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﮐﻮﻟ ３ ﺷﻲ "(7 ). ). د اوﻟﺴﻲ ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﻴﺎ ﻟ ﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺑﻌﻀ ３ ﭙ！ ３ د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ ﺣ５ ﺜﻴﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ ７ى ـ د ﭙ！ ３ د ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﻴﺎ او ﺳﺎده ژﺑ ３ او ﻣﺰاج ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭘﺮوﻓ５ ﺴﺮ ﻧﻮاز ﻃﺎﺋﺮ 請ﺎﺣﺐ ﻟﻴﮑﻲ، " دﻏﻪ رﻧ， ５ﺑ ﺸﻤﺎره ﭙ！ ３ داﺳ３ دي ﭼ３ دو ى ３ﺋ ﭘﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ د ﺿﺮورت د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺎ＄ ى ى ﭘﮑﺎروي او د ﺧﭙﻞ ﻣﻄﻠﺐ ، ﻏﺮض او ﺟﺬﺑﺎﺗﻮ اﻇﻬﺎر ﭘ ﻪ ﻛ ＋３ ﮐﻮي ـ د ﭙ！ ３ ژﺑﻪ ﺳﻮﭼﻪ او ﺳﺎده وي ـ ﭘﻪ دې ﮐ ﾢ ３＋ﻧ ﺧﻮ ﺑ３ ＄ ﺎﻳﻪ ﻟﻔﺎﻇﻲ وي او ﻧ ﾢ دا د اﺳﺘﻌﺎر و، ﺗﺸﺒﻴﻬﺎﺗﻮ، ﺗﻠﻤﻴﺤﺎﺗﻮ ﻳﺎ ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﮐ ５ﻟ８ ﭽﻮﻧﻮ ﺗﮑﻠﻔﺎت ﻟﺮي ـ ＄ ﮑﻪ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﭼﺎ ＊ ﻪ ﻟ／ ﻲ او د ز ړۀ ﺗﻞ ﺗﻪ ﺋ ３ ﻫﻢ ！ﮏ ﭘﻪ ！ ﮑﻪ ﻮ４ﭘﺮ ＄ ﻲ ـ ﻟﻨ６ ه دا ﭼ３ ﭙ！د ３ ﮐﻮر د ﺧﭙﻠﻮ ﺑ３ ﺷﻤﺎره ﺧﺼﻮ請ﻴﺎﺗﻮ ﻟ ﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ﻫﺮ ﭘ＋ ﺘﻮن د ز ړۀ ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﮐ ＋３ دى "(8 ). ). ﻟﮑﻪ ／ﻨ＇ ﻪ ﭼ３ ړو اﻧﺪ ې د ﺑﺤﺚ ﻻﻧﺪ ې دا ﺧﺒﺮه راﻏ ﻠﻪ ﭼ３ ！ ﭙﻪ د ﺧﭙﻠ３ ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﻴﺎ ﻟ ﾢ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ اوﻟﺲ ﮐ ＋３ د ﻣﺘﻞ ﺣ５ ﺜﻴﺖ ﻫﻢ اﺧﺘﻴﺎروي ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ اﻧﺪ ﭘ＋ ﺘﺎﻧ ﾢ د ﻣﺠﻠﺲ ﻨ！ ， ！ ﮑﻮر ﻧﻪ ﻋﻼوه ﭘﻪ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو ﮐ ＋３ ﻫﻢ ﭙ！ ３ ﭘﻪ ﮐﺎر راوﻟﻲ ـ د ﻫﻐ ３ وﺟﻪ دا ده ﭼ ３ ﻳﻮ ﺧﻮ ！ ﭙﻪ د ﺳﺎﺧﺖ ﻟ ﻪ ﮐﺒﻠﻪ اﺳﺎﻧﻪ، رواﻧﻪ او ﺳﺎده ژﺑﻪ ﻟﺮي او ﺑﻠﻪ دا ﭼ ３ ﭙ！د ３ ﻣﻮﺿﻮع ﺮډ４ ه ﺧﻮږ ه ده ـ ﻏﺮض د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻫﺮ اړ ﭙ！خ ３ ３ وﺋﻴﻠ３ ﺷﻮې دي ـ دﻏﻪ رﻧ／ ！ﻪ ﭙﻪ د ﺧﺒﺮو اﺗﺮو او ﺑﺤﺜﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻋﻼوه ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮐ ＋３ ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ او ز ړۀ راﮐ＋ ﻮن ﻟ ﻪ ﮐﺒﻠﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮ ې دي ـ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﻧ ﾢ ﻳﻮا ＄３ دا ﭼ３ د ﺧﭙﻞ ﻓﻮﻟﮑﻮر او ﭘﻪ ﺧﺎ請ﻪ ﺗﻮ－ ﻪ د ﭙ！ ３ ﺳﺮه ډ４ ﺮه زﻳﺎﺗﻪ ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮد ه ( ﭼ３ د ！ﭙﻮ ！را ﻮﻟﻮل او د ﻫﻐ３ ﭼﺎپ ﺷﻮ ې ﻣﺠﻤ ﻮﻋﻪ " ﻣﻠﻐﻠﺮې ３ﺋ" ژوﻧﺪ ى ﺛﺒﻮت دى) ، ، ﺑﻠﮑ ３ ﭘﻪ زر－ ﻮﻧﻮ ﭙ！ ３ ورﺗﻪ ﻳﺎد ې ﻫﻢ و ې ﭼ ３ ﭘﻪ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو او ﺗﻘﺮﻳﺮوﻧﻮ ﮐ ＋３ ﺑﻪ ﺋ ３ د ﻣﻮﻗﻌ ３ او ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺮه اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮﻟ ３ ـ دﻏﻪ رﻧ／ ﻪ د ﺑﻴﺎن ﻧﻪ ﻋﻼوه د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺜﺮي ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ د ادﺑﻲ رﻧ， او ＊ ﮑﻼ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ د ﻣﻘﺼﺪﻳﺖ ﻧﻪ ﮐډ ３ ﭙ！ ３ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮ ې دي ﭼ ３ د ﻧﺜﺮ ﺧﻮﻧﺪ ﺋ ３ ﭘﻪ ＇ ﻮ ﭼﻨﺪه ﺳ５ ﻮا ﺷﻮ ى د ى ـ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ﭘ＋ ﺘﻮ د ﻣﺤﺎور ې او ﻣﺘﻞ ﻏﻮﻧﺪ ې ！د ﭙﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻫﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﺜﺮوﻧﻮ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ７ ه ﺗﻮ－ ﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ ７ى د ى اوزﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ ！د ﭙﻮ ﺑﺮﻣﺤﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘ＋ ﺘﻮ ﮐ ＋３ ۀد ﮐﻤﺎل ﺗﻪ رﺳﻮﻟ ﻰ د ى ﭼ ３ دﻏﻪ ﺳﻌﺎدت ﻫﻢ د ۀ ﺗﻪ ﺣﺎ請ﻞ د ى ـ ﻟﮑﻪ د ﻣﺘﻞ ﭼ ３ د ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ﻧﺜﺮ ﻧﻪ ﭙ！ ３ ﻟﺮ ې ﮐ ７ې ﺷﻲ ﻧﻮ د ﮐﺘﺎب د اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺮه ﺳﺮه د ﻣﺘﻦ ！ ﻮل ﻣﻄﻠﺐ او ﺧﻮﻧﺪ ﻫﻢ د ﻣﻴﻨ％ ﻪ ＄ ﻲ ـ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﺳﻮوﻧﻮ ﭙ！ ３ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﺜﺮي ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐ ７ې دي ﭼ ３ د ﻫﻐ ﾢ د ﾢ ذﻫﻨﻲ ا ﺳﺘﻌﺪاد ﺳﺮه ﺳﺮه د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ژﺑﻪ د ﻗﺪرت او ﺳﺤﺮ اﻧ ／５ ﺰ ﺑﻴﺎن ﺑﺎﻧﺪ ې － ﻮاﻫﻲ ﻫﻢ ورﮐﻮي ـ ﻟﮑﻪ ﭼ ３ ﻳﻮ ﺎ＄ ى د اﻣﺮﻳﮑ ３ او ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن د ﻣﻠ／ ﺮﺗﻴﺎ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﻟﻴﮑﻲ : :

   -  3   

" اﺧﻮا ﭘﻪ 1952ََ ء ﮐ ＋３ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﮐ 請 ３＋ﺪارﺗﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وﺷﻮل او ﻓﻮ＄ ﻲ اﻣﻴﺰن ﻫﺎور (請 (Republicanﺪر ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﻮ ـ رﭼﺮ ډ ﻧﮑﺴﻦ ﻧﺎﺋﺐ 請ﺪر او د ﻣﻄﻠﺐ ﺳ ７ى ﻓﻮﺳ ﻮ＂ ډ４ ﻠﻲ ﺳ５ ！ﮑﺮ ﺮي آف ﺳ ＂＀５ ﻣﻘﺮر ﺷﻮ ـ ددﻏﻪ ！ ﻮل 請ﺪارﺗﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻬﻢ ﻣﻮﻧ８ى د ﮐﻤﻴﻮﻧﺰم ﭘﻪ ﺧﻼف ﻣﻮرﭼﻪ ﻗﺎﺋﻤﻮل وو او ﺟﻨ／ ﻲ ﻣﻨﺼﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﻪ د ې ﻧﻈﺮ ﺟﻮ ړ４ ﺪﻟﻪ ﭼ３ ﭘﻪ ﻣﺸﺮقِ وﺳﻄﻲٰ، ﺟﻨﻮﺑﻲ ４ا ﺸﻴﺎء ﮐ ＋３ د ې ﻗﻮي ا ډې ﺟﻮ ړې ﮐ ７ې ﺷﻲ ﭼ３ د ﺟﻨ， ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ ＋３ ﻫﻐﻪ د روس د ﺗﺒﺎﻫ９ ﻗﺎﺑﻠ ３ وي ـ ﻫﻐﻪ ﭘ＋ ﺘﺎﻧ ﾢ ！ ﭙﻪ ﮐﻮي ﭼ３ ، ، ﺧﺪاﻳ ـــــــﻪ ز ړې ﻓ ـﺘﻨ３ ﺗﺎزه ﮐ ７ې ﭼ ３ د ﻟﻐ７ و زﻟﻤﻮ ﻗﺪر ﭘ５ ﺪا ﺷﻴﻨﻪ "(9 ). ). او دﻏﺴ ３ د روس ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ د ﭘ５ ／ﺮﻧ ﻲ د ﭘﺎﻟﻴﺴ９ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭼ ３ ﮐﻠﻪ ﭘ５ ﺮﻧ ／ﻰ دا ﻳﻘﻴﻦ واﺧﻠﻲ ﭼ ３ ３ روس ﮐﻤﺰور ى او د ﺑﻬﺮ دﻧﻴﺎ ﻧﻪ ﮐ＀ ﺷﻮﻟﻮ ﻧﻮ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﺋ ３ ﭙ！د ３ ﭘﻪ ﻫﻨﺪاره ﮐ ＋３ ﺳدا ３ ３ ﻳﺎدوي : : " ﻧﻮ ﭘ５ ﺮﻧ ／ﻰ ﺑﻴﺎ ﭘﻮﻫﻪ ﺷﻮ ﭼ ３ ﻛﻪ روس دا ＄ ﻞ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻟﻪ ﻣﺎﺗﻪ ورﮐ７ ه ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺧﻮ ﺑﻪ د ى ﻧﻮر ﻫﻢ ﻗﻮي ﭘﺎﺗ ３ ﺷﻲ ﻧﻮ د' ى ﭘﻪ وﺗﻠ ３ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻴﺎ ﺳﺘﻮﻣﺎﻧﻪ ﺷ ﾢ ﻧﻪ "( 10 ). ). ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺎ＄ ى ﮐ ＋３ ５د ﭘ ﺮ زﮐﻮړ ي 請ﺎﺣﺐ د ﺧﭙﻞ ﻋﻤﻞ د ﻻر ې ﻣﻞ ﭘﻪ ＇ ﻴﺮ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ واﺋﻲ ﭼ ３ ﻫﻐﻪ ﭼ ﾢ＇ ３ وﺧﺖ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ﮐ ＋３ ؤ ﻧﻮ ﻫﻐ ﾢ د ﻗ５ ﺪﻳﺎﻧﻮ د ﻧﻈﺮﺑﻨﺪۍ د ﺑِﻞ ﭘﻪ ﺣﻘﻠﻪ ﭼ ３ ３ د ﻧﻈﺮ ﺑﻨﺪ ﻗ５ ﺪﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐ ＋３ د ې ﻧﺮﻣﻲ راﺷﻲ، ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐ ７ى ؤ ـ ﭼ３ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺟ５ ﻞ ﮐ ＋３ د ﻫﻐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻻﻧﺪ ې ﭘﺮوت ؤ ﻧﻮ د وﻟﻲ ﺧﺎن د ﺧﻮﻟ ３ ﻧﻪ ﺋ ３ داﺳ ３ واورئ، " ﻫﻐﻪ ﭘ＋ ﺘﺎﻧ ﾢ ！ ﭙﻪ ﮐﻮي،

زﻣﺎ ﭘﻪ ﻏﻢ ﺧﻮﺷ ــــــــــــــﺤﺎﻟﻲ ﾢﻣ ه７ﮐ ه７ﮐ ﾢﻣ ﺳﺒ ﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﮐﻮر ﻏﻮﻏﺎ د ﺑ５ ﻠﺘﻮن و "(ﻪﻨﻳ 11 ). ).

د ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻄﺎء اﷲ ﻣﺮﺣﻮم ﭘﻪ ﺟ５ ﻞ ﮐ ＋３ د ﻣﺮګ ﭘﻪ ﺿﻤﻦ ﮐ ＋３ د ﻫﻐ ﾢ ﺷﺠﺎﻋﺖ او ﻧﻨ， داﺳ ３ ﺳﺘﺎﺋﻲ، " ﻗﻴﻮم ﺧﺎن ﭼ３ ﭘﻪ 請ﻮاﺑ９ ﮐ ＋３ ﮐﻮم ﺗﻘﺮﻳﺮ ﮐ ７ى ؤ ﭼ３ اول ﺧﻮ ﺑﻪ راﻧﻪ ﻗﺎﺿﻲ ژوﻧﺪى د ５ﺟ ﻠﺨﺎﻧ ３ ﻧﻪ ﻧ ﾢ ＄را ﻲ او ﻛﻪ ﭼﺮ ې راووت ﻧﻮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺋ ３ ﭘﻪ د ې ﭼﻮک ﮐ＋ ３ ډد اک ﺑﻨ ﻠ／ ３ ４د ﻮال ﺗﻪ ﭼﺎرﻣﺎري ﮐﻮم ـ ﻗﺎﺿﻲ 請ﺎﺣﺐ ﻣ ﾢ ７ﻧ دى ، ﻣ ７ ﮐ ７ى ﺷﻮ ى د ى ـ ﭘ＋ ﺘﻨ ３ ５ﭘ ﻐﻠ ３ ！ ﭙﻪ ﮐﻮي ﭼ３ ، ،

ﭘﻪ ﺗﻮر ！ ﻮﭘﮏ وﻳﺸ ــــــــــﺘﻠﻰ راﺷ３ د ﺑ ３ ﻧﻨ ／９ اواز د ې راﻣ ﾢ ﺷﻪ ﻣﺌ５ ("ﻨﻪ 12 ). ).

او د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻣﺮګ ﻳﻮ ﺗﺎﺛﺮاﺗﻲ ﻣﻀﻤﻮن ( ﭼ３ د ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧ／ ﺎر ۍ ﮐ ７ۀ و ړۀ ﻟﺮي) ﮐ ＋３ د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻣﺮګ د ﻧﻨ， ، ﻏ５ ﺮت او ﻣ اﻧ７ ３ وﻳﺮ داﺳ ３ زﻣﺰﻣﻪ ﮐﻮي،

   -    

" د ﺳﺮﺣﺪ ( ﭘ＋ﺘﻮﻧﺨﻮا) ＋ﭘ ﺘﻨﻮ او ﻏ５ ﺮﺗﻲ ﺟﺎﻧﺒﺎزاﻧﻮ ! زﻣﻮﻧ ８ د ازادۍ د ﻻر ې ﻣﺸﺮ او ﻣﻠ／ﺮ ى ى دﻏﻪ د ى ﻧﻦ ﭘﻪ ﺗﻮر ！ ﻮﭘﮏ وﻳﺸﺘﻠﻰ درﻏﻰ او د ﺑ３ ﻧﻨ ／９ د اواز ﭘﻪ ﺎ＄ ى ３ﺋ ﺳﺮ ﮐ ５＋ ﻮدو ـ اواز ورﺳﺮه درﻏﻠﻪ ﭘ＋ ﺘﻨﻮ ﭘ５ ﻐﻠﻮ ﭼ ３ ﺑﻪ و ې ﭼ :３ :３

ﺟﺎﻧﺎن ﻣ ３ ﺳ ـــــــــــ ﺮ ﭘﻪ وﻃ ـــــﻦ ﮐ ５＋ﻮ ﭘﻪ ﺗﺎر د زﻟﻔﻮ ﺑﻪ ﮐﻔﻦ ورﻟﻪ － ﻨــــــ６ ("ﻣﻪ 13 ) )

د ５ﭘ ／ﺮﻧ ﻲ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻻر د ﺳﻔﺮ ﺷﺮوع او ﺑﻴﺎ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﻪ ﻻره ﺗﺮ ﭘ＋ ﺘﻨﻮ د رارﺳ５ ﺪو ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ！دا ﭙﻪ د وﻟﻲ ﺧﺎن د ﻗﻠﻢ ﻧﻪ داﺳ ３ راوو＄ ﻲ، " زﻣﻮﻧ ８ د وړ وﮐﻮاﻟﻲ ﻳﻮه ！ ﭙﻪ وه،

ﭼﺮﺗﻪ ﻟﻨ ــــــﺪن ﭼﺮﺗ ــــــــــــﻪ ﭼﺘﺮال دى ３ﺑ ﻧﻨ／ ﻲ زور ﺷﻮه ﭘ５ ／ﺮﻧ ﻴﺎن ﭼﺘﺮال ﻟﻪ ＄ﻴ ("ﻨﻪ 14 ). ).

ﺑﻴﺎ د ﻣﺎﺳ＂ ﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮ ﻳﻢ ﭘﻪ ﻣﺮګ ﭼ３ ﮐﻮم ﻟﻴﮑﻠﻰ ﻣﻀﻤﻮن ( ﭼ３ دا ﻫﻢ د ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧ／ ﺎر ۍ ۍ رﻧ， اﺧﻠﻲ) ﮐ ＋３ د ﺷﻌﺮ د ﺳﺮﺧﻂ ﻻﻧﺪ ې د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﻣﺮګ ﺧﭙﻞ درد４ ﺪﻟﻮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﻟﻪ د اﻇﻬﺎر رﻧ， ورﮐﻮي ﻧﻮ د ﺧﭙﻠ ３ ﻣﺠﺒﻮر ۍ او د ﻣﺎﺳ＂ ﺮ ﮐﺮﻳﻢ ﻣﺮګ ！ﭘﻪ ﭙﻪ ﮐ＋ ３ داﺳ ３ ﻳﺎدوي،

ۀز" ﭘﻪ ﮐ ـــــــــــﻤﺮ ورﺗﻪ وﻻ ړ وم وم د ﺟﺎﻧﺎن ﺳﭙﻴﻦ ﻣﺦ ﺋ ３ ﻗﺒﻠ ３ ﺗﻪ واړ وﻧﻪ

ﻣﺎ ﮐﺘﻞ ﭼ ３ ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن د ﺧﭙﻠﻪ ﻻﺳﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﮑﺲ ﺗﻪ ﮐﻮز ﮐ７ و، ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺋ ３ وﺳﭙﺎرﻟﻮ او ﻣﺎ ﻟﻴﺪل ﭼ ３ ﺧﺎز ې ３ﺋ ﭘﺮ ې ړوا وﻟ ３ ـ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﭽﻪ ﻗﺒﺮ ﻫﻐﻪ ﺑ ３ ５ﺷﻤ ﺮه ﻧﺮ－ﺲ وﻟﻴﺪل ﭼ ３ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻧﻮرو ډ４ ﺮو ﺧﻠ ﻘﻮ ﺳﺮه د ﻫﻐﻮ ى ﺳﺘﺮ －３ ﻫﻢ د او＊ ﮑﻮ ﮐډ ３ وې "( 15 ). ). د د ې ﭘﻮرﺗﻪ ﺣﻮاﻟ ﻮ ﻧﻪ دا ﺧﺒﺮه －ﺮ＇ ﻨﺪﻳ８ ي ﭼ ３ ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن د ﭘ＋ ﺘﻮ ﭙ！ ３ ﺳﺮه ډ４ ﺮه ﻣﻴﻨﻪ ﻫﻢ وه او د ﻫﻐ ３ ﺳﺮه ﺳﺮه ﺋ ３ د ﻧﺜﺮ ﭘﻪ اﻣ５ ﻞ ﮐ ＋３ ﻟﮑﻪ د ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻣﻠﻐﻠﺮو ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ＄ ﺎﻳﻮﻧﻮ ﭘﺌﻴﻠ ３ ３ ﻫﻢ و ې ﭼ ３ ﻛﻪ ﻳﻮ ﻃﺮف ﺗﻪ د ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧ ﺜﺮ د ﻗﺎدراﻟﮑﻼﻣ９ － ﻮاﻫﻲ ورﮐﻮي ﻧﻮ ﺑﻞ ﭘﻠﻪ د ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ＄ ﺎﻳﻮﻧﻮ او اﻋﻠٰﻰ ﻣﻌﻴﺎر د ！ ﭙﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﻫﻐ ﾢ ﭘﻪ ﺧﻮﻧﺪور ﻧﺜﺮ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ادﺑﻲ رﻧ， او ＊ ﮑﻼ ﻫﻢ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي ـ د ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮﻧ／ ﺎرۍ ﮐ ＋３ ﭘﻪ ﺳﻮوﻧﻮ داﺳ３ ﻧﻤﻮﻧ３ ﺷﺘﻪ ﭼ３ د ﭘ＋ ﺘﻮ ﭙ！ ３ د ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ او ﺟﺎذﺑﻴﺖ ﻧﻪ ﭘﻮره ﭘﻮره ﮐ ﺎر اﺧﺴﺘ ﻰ ﺷﻮ ى د ى او د ﻧﺜﺮ ﺧﻮﻧﺪ ﺋ ３ ﻳﻮ ﭘﻪ ﻟﺲ ﮐ ７ى د ى ـ ـ ى د ﺧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮي ﻟﻴﮑﻨﻮ ﮐ ＋３ د ﺳﻮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ５ ﺮ ﮐ ＋３ د ﭘ＋ ﺘﻮ ﺮډ４ ې ＊ ﮑﻠ ３ او ﻧﺎﻳﺎﺑﻪ ﭙ！ ３ ﭘﮑﺎروﻟ３ ﺷﻮ ې دي ﭼ３ د ﻫﻐ ﾢ د ﻧﺜﺮ ﻧﻪ ﭙ！ ３ ！را ﻮﻟ３ ﮐ ７ې ﺷﻲ ﻧﻮ د ！ ﭙﻮ ﻳﻮه ﻏﻮره او ﻧﺎﻳﺎﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺮ ې ﺟﻮ ﺪړ４ ى ﺷﻲ ـ

   -    

ﺣﻮاﻟﯥ

(1 ) ﺷﻴ ﻨﻮارى، ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮﺳٰ ﻰ ﺧﺎن، د ﻣﺘﻠﻮﻧﻮ ﻗﻴﺼ３ ، ﺟﻨﻮري 1999 ء، ﻣﺦ 34 (2 ) ﻃﺎﺋﺮ، ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮاز، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ، روﻫﻲ ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ، دو４ ﻢ ﺟﻠﺪ، ﭘ ５＋ ﻮر، ﭘ＋ ﺘﻮ اﮐ ６５ ﻳﻤﻲ، 1982 ء، ﻣﺦ 3 (3 ) ﻣﻮﻣﻨﺪ، ﻗﻠﻨﺪر ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ، ﻣﻘﺪﻣﻪ د ﻗﻴﺼﻪ ﺧﻮاﻧ９ － ﭗ ﻣﻨﺸﻲ اﺣﻤﺪ ﺟﺎن، ﭼﺎپ ＄ﺎ ى ى ﺳﻤﺎل اﻧ６ﺳ＂ ﺮﻳﺰ اﺳ＂ ﻴﺖ، ﮐﻮﻫﺎټ ډرو ﭘ ５＋ﻮ ر، ﻣﺦ و. (4 ) ﺟﻬﺎﻧﺰ４ﺐ، ﻧﻴﺎز، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ، ﺳﻮﻏﺎت ، ﻣﻠﺖ ﭘﺮ４ﺲ ، ﻻﻫﻮر، ﺟﻮﻻﺋﻲ 2006 ء، ﻣﺦ 90 (5 ) وﻟﻲ ﺧﺎن، ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ ﺎري، در４ ！ﻢ ﻮک، د ﭼﺎپ ﺎ＄ ى ﭘ ５＋ ﻮر، ﻣﺎرچ 1998 ء، ﻣﺦ 176 (6 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 178 (7 ) داود، داور ﺧﺎن، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ، ＋ﭘ ﺘﻮ ！ ﭙﻪ، ﭼﺎپ ﺎ＄ ى او ﭼﺎپ ﮐﺎل ﻧﻪٴ ﻟﺮي، ﻣﺦ 5 (8 ) داود، داور ﺧﺎن، ﭘﺮوﻓ５ﺴﺮ ！، ﭙﻪ او ژوﻧﺪ، ﭘ＋ ﺘﻮ اﮐ ６５ ﻳﻤﻲ ﭘ ５＋ ﻮر ، 1985 ء، ﻣﺨﻮﻧﻪ3 ، 4. (9 ) وﻟﻲ ﺧﺎن، ﺑﺎﭼﺎﺧﺎن او ﺧﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺘ／ ﺎري، دو４ ！ﻢ ﻮک، د ﭼﺎپ ﺎ＄ ى ﭘ ５＋ ﻮر، ﻣﺎرچ 1994 ء، ﻣﺦ 14 ( 10 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 18 ( 11 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 141 ( 12 ) ﻫﻢ دﻏﻪ اﺛﺮ، ﻣﺦ 145 ( 13 ) وﻟﻲ ﺧﺎن، ﻏﺎزي ﻗ ﺎﻗﻲ، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﻣﺠﻠﻪ ' ﻻر ﭘ' ５＋ ﻮر، ﻓﺮوري 1957 ء، ﻣﺦ 73 ( ) وﻟﻲ ﺧﺎن، د ﻣﺎﺳ＂ ﺮ ﮐﺮﻳﻢ ﭘ ﻪ ﻣﺮګ ﻟﻴﮑﻠﻲ ﺗﺎﺛﺮات، ﻣﺸﻤﻮﻟﻪ ﻣﺠﻠﻪ ' رﻫﺒﺮ ﭘ' ５＋ ﻮر، ﻓﺮوري 9 ء، ﻣﺦ