Appendix 1 Stadiongegevens Plaats/ Naam Capaciteit; Overige Functies Aantal Situering Club stadion inwoners Ingebruikname (per1-1 stadion 2006) /vernieuwing gemeente

Alkmaar DSB 17.023 Evenementen- 94.455 Aan de buitenrand Stadion +vergaderruimte en van de N9 ligt het zitplaatsen horeca stadion in een nog AZ 4-8-2006 niet ontwikkeld gebied. Het is de bedoeling dat hier parkeer-/ winkel- gelegenheden komt. Almelo Polman 8.500 In het stadion is een 72.048 Naast de N35 Stadion supermarkt/ (aansluiting op A35) zitplaatsen, bibliotheek/ sportzaak nabij een Heracles 10-9-1999 bedrijvenpark en een Almelo woonboulevard. Het stadion ligt aan de rand van Almelo Amsterdam Amsterda 50.000 Amsterdam Arena 743.079 Onder het stadion m Boulevard treft men loopt de snelweg A2. zitplaatsen, buiten winkels, Rondom is een Arena AFC Ajax 14-4-1996 kantoren, uitgaans- en evenementen-locatie horecagelegenheden). gevestigd, evenals Het stadion wordt ook een groot winkel- door Amsterdam areaal. Er is een Admirals (American transferium en een Football) en voor station gevestigd. popconcerten gebruikt Arnhem Gelredom 26.600 Concerten en besloten 142.195 Het stadion bevindt e bedrijfsevenementen. zich naast de A325 zitplaatsen, In het Gelredome zit op een kaal terrein, Vitesse 25-3-1998 o.a. een McDonald’s in de nabijheid van vestiging een transferium, buiten het stedelijke gebied. Breda RAT 17.064 Bedrijfsruimte in en 169.709 Het Bredase stadion om het stadion+ ligt nabij de Verlagh zitplaatsen, horeca buiten het noordelijke ringweg NAC Stadion 11-8-1996 stadion en een belangrijke doorvoerroute die het centrum van Breda met de A16 . Aan de oostkant van het stadion zijn een aantal kantorenunits gevestigd. Eindhoven Philips 35.000 Congressen, partys, 209.172 Het Stadion vergaderingen, semi- bevindt zich op 10 Zitplaatsen, nars, presentaties: het minuten lopen vanaf PSV 1913, renovatie stadion heeft vele het Centraal stadion. in 2002 ruimtes, waarmee u Er is geen (dichtbouwen altijd scóórt aldus de parkeergelegenheid hoeken). website van PSV. In op wedstrijddagen in het verleden zat Toys de nabijheid van het ‘R Us in het stadion. stadion. Het stadion Er zijn wel kantoren en ligt in binnenstedelijk restaurants, waarvan gebied. Avant Garde één Michelinster heeft. In het stadion is ook een fitnesscentrum. Plaats/ Naam Capaciteit; Overige Functies Aantal Situering Club stadion inwoners Ingebruikname (per1-1 stadion 2006) /vernieuwing gemeente

Enschede Arke 13.200 6000 m2 kantoren en 154.377 Ligt naast het NS- Stadion voorzieningen Station Enschede Zitplaatsen, Drienerlo. Het

FC Twente 10 mei 1998 stadion ligt op een bedrijventerrein, in de buurt van de campus en de universiteit. ‘s Zuiderpar 18 oktober Kantoren/ retail (ook 475.627 Het stadion Forepark Gravenhag k 1925, buiten stadion) ligt op het e bedrijventerrein aan nieuw stadion in de Leidschendamse aanbouw zijde van het Prins ADO Clausplein langs de Den Haag A4 en de A12. Het stadion ligt centraal in de gemeente Haaglanden. 19.814 Kantoren, winkels, 180.729 Langs de A7 ligt dit leisure en woningen stadion. In de Zitplaatsen, nabijheid is FC Januari 2006 parkeergelegenheid. Groningen Er omheen bevindt zich een bedrijventerrein. Deze nieuwe stadswijk ligt aan de rand van de stad en wordt ook voorzien van een NS-station. Heerenvee Abe 26.000 Geïntegreerd in het 42.757 Het stadion ligt naast n concept ‘Sportstad de A32, is goed Lenstra Zitplaatsen, Heerenveen, waar een bereikbaar per bus Stadion 20-8-1994 kantorencentrum, vanaf het station. Om SC leisure, het stadion is een appartementen en industrieel karakter. Heerenvee detailhandel is n gelegen Kerkrade Parkstad 19.500 Congressen, 49.323 Ligt ongeveer 8 Limburg concerten, beurzen, kilometer van de Stadion Zitplaatsen, bedrijfsbijeenkomsten, autosnelweg. Nabij Roda JC Augustus 2000 feesten en partijen een industrieterrein

Nijmegen Mc Dos 12.500 Naast het stadion is 159.522 Dit stadion ligt in een Goffert een multifunctioneel het Goffertpark, een Stadion Zitplaatsen, complex. 'ouderwets NEC 1939, renovatie stadspark' , rondom in 1999, het aanzienlijke park Nijmegen zijn woonwijken, het ziekenhuis gelegen maar niet nabij het stadion. Rotterdam Het ongeveer Bedrijfsruimten en 588.697 Het stadion van 11.000 lagen met kantoren in Sparta ligt vlakbij het Kasteel het stadion station Marconiplein zitplaatsen, Sparta en in de nabijheid 1916, renovatie van A20. De tram en in 1998-1999 bus stoppen naast het stadion. Plaats/ Naam Capaciteit; Overige Functies Aantal Situering Club stadion inwoners Ingebruikname (per 1-1 stadion 2006) /vernieuwing gemeente Rotterdam ongeveer Congres- en 588.697 Het stadion ligt naast 50.000 evenementencentrum, een NS-station aan rondleidingen de Nieuwe Maas. De zitplaatsen, wijk waarin het 27 maart 1934, stadion zich bevindt renovatie in is Feyenoord. Langs 1994 het water zit industrie.

Rotterdam Woudestij 3.527 Onder de hoofdtribune 588.697 Dit stadion ligt naast n zijn kantoren een stadspark in de zitplaatsen gevestigd wijk Kralingen langs

Excelsior 9 september de Maasboulevard. 1939, renovatie in 1997-2000 Tilburg Willem II 14.700 Het houden van 200.380 Het stadion ligt nabij Stadion vergaderingen, de A58 (loopt pal zitplaatsen, congressen, seminars, langs het stadion). Willem II 31-5-1995 borrels, presentaties, De locatie van het (thema) feesten, stadion is aan de beurzen, recepties en rand van Tilburg, sportieve Goirle ligt aan de evenementen. ander kant van de snelweg. In de nabijheid is een industrieterrein (Laar) er bevinden zich dependances van de hoogeschool (waaronder sport) en het ijsstadion. Utrecht Nieuw 25.000 Publiekscatering- 280.949 Het stadion ligt aan Galgenwa promenade, binnen de N237 en nabij de ard Zitplaatsen, het stadion diverse A27. In de directe FC Utrecht 21 mei 1936, services m.b.t. nabijheid is een renovaties audiovisueel kantorenpark en ook 1981-1982 & ingestelde zaken. groen-voorzieningen. 2002-2004 Kantoren- Recreatiegebied voorzieningen rondom Amelisweerd ligt op stadion korte afstand. Bijzonder is ook de herontwikkeling van de ecologische zone die vanaf Galgenwaard naar de Kromme Rijn zal lopen. Waalwijk Mandema 7.500 Party- catering service 45.762 Waalwijk is een kers relatief kleine plaats Stadion Zitplaatsen, voor betaald voetbal RKC 15-9-1996 (30.000 inwoners). Het stadion ligt mede daarom vlak langs de A59.

Appendix 2 Politiekosten

Seizoen Aantal Uren (politie- wedstrijden Gemiddeld 2004/2005 inzet) (aantal uren politie-inzet per wedstrijd) ADO den Haag 4689 32340 21 1540 Ajax 3403 25849 25 1034 AZ 2591 20205 26 777 Excelsior # 193 938 19 49 FC Groningen 1519 9487 18 527 FC Twente 1437 9129 22 415 FC Utrecht 2623 19952 21 950 Feyenoord 4958 56204 25 2248 Heracles # 313 1824 19 96 NAC 1404 10774 18 599 NEC 1433 10542 21 502 PSV 2687 21498 26 827 RKC 608 3770 19 198 Roda JC 1209 9146 21 436 SC 1200 8283 21 394 Heerenveen Sparta # 598 4229 24 176 Vitesse 1452 11111 18 617 Willem II 1773 14892 23 647 Bron: (www.civ-voetbal.com, 2006b) n.b. # clubs kwamen in het seizoen 2004-2005 uit in de .

Appendix 3 (1) Gegevens Heerenveen, Abe Lenstra stadionlocatie Stadionlocatie Heerenveen, aan de rand van de stad. Stadiontype A. multifunctioneel stadion stadionomvang B. 26.000 zitplaatsen Interne functies C. Binnen het stadion zit een restaurant. Tevens is de gezondheidsboulevard in het stadion gesitueerd. Eigenaar stadion/ grond D. Heerenveen stadion BV Hierin participeert de gemeente Heerenveen en . SC Heerenveen huurt het stadion. Stadiongebied Externe functies, te onderscheiden valt Branchering A. Sport, gezondheidszorg, onderwijs en overige voorzieningen waaronder supermarkten Aankoopmotieven B. Gerichte dagelijkse, niet dagelijkse bestedingen en leisure Aantrekkingskracht locatie C. Bovenregionaal Openbare ruimte D. Parkeergelegenheid naast het stadion. Vrijwel aansluitend aan het stadion is het Friesland College en bijbehorende sporthallen. Rondom het stadion wordt gewerkt aan de bouw van kantoren. De Aldi staat momenteel in een noodgebouw. Bereikbaarheid E. Het stadion ligt naast de A32, is goed bereikbaar per bus vanaf het station. Om het stadion is een industrieel karakter. Politiek als bron Visie op stadion uit: Gemeentelijke/provinciale of in de A. De gemeente zette haar vraagtekens bij uitbreiding van het opdracht van de gemeente of stadion naar huidige capaciteit. Uiteindelijk is toch nut en provincie gedaan onderzoek. noodzaak gebleken. Nu wil gemeente dat via Sportstad Heerenveen een concept wordt gelanceerd wat Heerenveen aantrekkelijk maakt. Van oudsher is Heerenveen geen detailhandelsbolwerk, het moet aantrekkelijker worden om ook naar Heerenveen te komen om te winkelen. Gevolgtrekkingen Marketing locatie A. De locatie moet via het concept Sportstad Heerenveen op de kaart worden gezet. Heerenveen heeft het sportieve imago en moet dit versterken ten einde bedrijvigheid aan te trekken. Consequentie voor binnenstad B. Door convenant Ontwikkeling Heerenveen-centrum, heeft het project een versterkende rol op de binnenstand. Momenteel echter discussie tussen gemeente en provincie omtrent detailhandel op locatie. Proces A. Een proces dat lang geleden in gang is gezet. De ontwikkeling van de stadioncapaciteit en het feit dat een goed concept belangrijk is, zorgen voor een lang traject. Exploitatie is niet een heel geforceerd doel, dus is noodzaak minder groot. Functioneren A Tot op heden zijn de gezondheidsboulevard, lifestyle en het Friesland College in gebruik. Van de overige voorzieningen is alleen een nood-Aldi waarneembaar, overige functies, waaronder nog tenminste één supermarkt zijn nog niet te vinden. De parkeerplaatsen worden optimaal benut (zijn ook doordeweeks zeer goed gevuld tijdens werktijden).

Appendix 3 (2) Gegevens Heerenveen, Abe Lenstra stadionlocatie Naam Retail/ Typering Omvang/ Doelgroep Openingstijden Onderneming leisure capaciteit

Aldi Retail Supermarkten ----- Mensen die Maandag t/m discounter goedkoop donderdag 8.30 tot boodschapp 18.00 uur, vrijdag en willen van 8.30 tot 21.00 doen uur en zaterdag 8.30 tot 17.00 uur Contoura Leisure Welnesscentrum ----- Mensen die Maandag t/m vrijdag willen 10.00 tot 22.00 uur, ontspannen zaterdag 10.00 tot 14.00 uur Fitnesscentrum Leisure Fitnesscentrum ----- Mensen die ----- Gymnasion fit willen blijven/ zijn. Sportieve mensen Grandcafe Leisure/ Horeca 200 zitplaatsen Bedrijfsleven Maandag t/m restaurant horeca en zaterdag vanaf De Ambiance particulieren 11.00 uur Mountain Leisure Bergsportcentrum ----- Bergsporters Maandag t/m vrijdag Network en van 9.00 tot 21.00 Heerenveen recreanten uur. Zaterdag en zondag van 9.00 tot 17.00 uur Sportstad Leisure Sport-zaalsporten, Sporthal van 80 bij 50 Sportieve Variérende Heerenveen zwemmen, m. Een zwembad mensen openingstijden Sportcentrum vechtsporten, bestaande uit 3 (clubs/ squash baden. wedstrijdbad scholieren/ (25m x 21m), jonge doelgroepenbad (15m mensen) x 10m) en een instructiebad (15m x 8m). Ook is er een waterspeeltuin met zandstrandje voor kinderen. Een dojo van 18m x18m, 2 squashbanen Turncentrum Leisure Sport-Turnen ----- Turn------Sportstad liefhebbers Heerenveen en topsport Nb niet alle bedrijven van de lifestyle passage behoren tot retail of leisure. Op de gezondheidsboulevard is dit eveneens niet teruggevonden. Het R.O.C. is ook niet meegenomen als zijnde retail/leisure.

Appendix 4(1) Gegevens Groningen, Euroborg stadionlocatie Stadionlocatie Groningen, in het zuidoosten van de stad Groningen Stadiontype A. multifunctioneel stadion Stadionomvang B. 19.814 zitplaatsen Interne functies C. 6.000 m2 kantoren in kerngebouw, 2.000 m2 casino ,1950 stoelen (10 zalen) bioscoop, 8.500 m2 Noorderpoortcollege (ca 1300 scholieren) ,skyboxen: ruim 500 stoelen. Er komt spoedig een wokrestaurant in het stadion.

Eigenaar stadion/grond D. Euroborg N.V. ‘een publiekprivate samenwerking tussen de gemeente Groningen en de G4 ontwikkelingscombinatie Euroborg Groningen’ Stadiongebied Externe functies, te onderscheiden valt: Branchering A. Food: megasuper 5.000 m2 (Jumbo)+wokrestaurant, non food: sport gelieerd en leisure en amusement Aankoopmotieven B. Dagelijkse aankopen, doelgerichte aankopen en doelgerichte leisure Aantrekkingskracht locatie C. regionaal Openbare ruimte D. In de nabijheid is parkeergelegenheid waaronder een parkeergarage van 1000 plaatsen. Er omheen bevindt zich een bedrijventerrein. Deze nieuwe stadswijk ligt aan de rand van de stad. Bereikbaarheid E. Langs de A7 ligt dit stadion en wordt tevens voorzien van een NS-station. Politiek als bron Visie op stadion uit: Gemeentelijke/provinciale of in de A. Kolpron studie naar Europapark, diverse beleidsstukken over opdracht van de gemeente of nut en noodzaak van een nieuw voetbalstadion. provincie gedaan onderzoek Gevolgtrekkingen Marketing locatie A. Speciale activiteiten in het casino worden op billboards in abri’s geplaatst. Consequentie voor binnenstad B. Er lijkt nauwelijks sprake te zijn van concurrentie voor de binnenstad Proces A. De bouw van het stadion heeft aanzienlijke vertraging opgelopen. Functioneren A In- en rondom het stadion is de levendigheid van het gebied in toenemende mate aanwezig. De bioscoop, de school, de supermarkt, het casino worden in gebruik genomen en het wokrestaurant is in aanbouw. Aan het verkeer rondom het stadion wordt gewerkt. Met name op wedstrijddagen kan verkeer voor de woonwijk hinder ondervinden van het verkeer voor bezoekers van een voetbalwedstrijd.

Appendix 4(2) Gegevens Groningen, Euroborg stadionlocatie Naam Retail/ Typering Omvang/ Doelgroep Openingstijden Onderneming leisure capaciteit

Fair Play Leisure Amusement ----- Beter is Maandag t/m Casino kansspelen welke zaterdag 11.00 tot doelgroepen 2 uur. Zondag 13.00 niet: tot 2 uur. scholieren, mensen met een lagere beurs Jumbo Retail Supermarkt 5000m² Gezinnen, Maandag t/m Supermarkten (grootschalig) grotere dinsdag 8.00 tot omvang van 22.00 uur en boodschapp koopzondagen. en Gesloten 1,5 uur voor-, tijdens en na thuis-wedstrijden van FC Groningen Plaza Sportiva Leisure Lifestyle- fitness, 5000m² Bedrijven(fit ----- sauna, zwembad, ness), gezondheid particulieren die willen relaxen en sporten MustSee Leisure Bioscoop 10 zalen, 1900 Gezinnen Maandag t/m vrijdag stoelen (en ander van 14.00 tot 22.00 bioscoop- uur. Zaterdag en publiek, zondag van 12.30 maar niet zo tot 22.00 uur zeer op studenten) Todo Plaza Leisure/ Horeca: ontbijt/ ----- Hip/trendy 7.00 uur tot (onderdeel van horeca lunch/ diner doelgroepen 24.00 uur Plaza Sportiva) (ook gericht op bedrijven) WOK Euroborg Leisure/ Restaurant ----- Horeca, ------horeca waaronder bedrijfsuitjes en particulieren. Nb. De bedrijven (zoals projectontwikkelaar) in het stadion zelf zijn geen retail/leisure en dus niet meegenomen. In plaza Sportiva is het Todo Plaza expliciet genoemd vanwege haar andere vorm van bedrijvigheid. Het R.O.C. is geen retail/leisure. Appendix 5(1) Gegevens Alkmaar, DSB-stadionlocatie

Stadionlocatie Alkmaar, randstedelijke locatie aan de zuidkant van de stad. Stadiontype A. Multifunctioneel Stadionomvang B. 17.023 zitplaatsen Interne functies C. Brasserie, museum Eigenaar stadion/grond D. Dirk Scheringa Stadiongebied Externe functies, te onderscheiden valt: Branchering A. (nog) geen nevenactiviteiten Aankoopmotieven B. Mocht er zich in de komende tijd detailhandel/ leisure vestigen dan moet dit in de thematische sfeer zijn van sportgelieerde functies. Aantrekkingskracht locatie C. Aan de rand van de stad, wat gemakkelijk te bereiken is, met voldoende parkeermogelijkheden en busverbindingen (stopt echter in woonwijk op een nog behoorlijke loopafstand) moet het aantrekkelijk worden om langs te gaan. Daarnaast zorgen de sportieve prestaties van AZ voor aantrekkingskracht van het bezoeken van haar wedstrijden, waardoor de locatie op de kaart wordt gezet. Openbare ruimte D. 3.500 parkeerplaatsen Bereikbaarheid E. Goed bereikbaar via de A9. Voor fietsers is er een mini- rotonde en slechts één fietstunnel aangelegd. Er is geen NS-station of een frequente busverbinding Politiek als bron Visie op stadion uit: Gemeentelijke/provinciale of in A. Er is door Kolpron onderzoek gedaan naar de de opdracht van de gemeente haalbaarheid van functies in en rondom het stadion. Er of provincie gedaan onderzoek worden op dit moment door AZ vastgoed nieuwe plannen gemaakt in de sport-gerelateerd detailhandelssfeer. Gevolgtrekkingen

Marketing locatie A. AZ presteert zeer goed, waardoor ook het stadion en daarmee ook de locatie extra aandacht krijgt. Consequentie voor binnenstad B. Door angst voor consequentie voor de binnenstad kwam deze in opstand. Daardoor slechts gethematiseerde detailhandel / leisure toegestaan Proces A. De Alkmaarse binnenstad vreesde voor concurrentie van de detailhandel in de Kooimeer. Uiteindelijk voor de Raad van State gekomen. Uiteindelijk alleen gethematiseerde detailhandel toegestaan. Nog geen gebruikers. Functioneren A Alleen het DSB-Stadion is in gebruik

Appendix 5(2) Gegevens Alkmaar, DSB-stadionlocatie Naam Retail/ Typering Omvang/ Doelgroep Openingstijden Onderneming leisure capaciteit

Brasserie Leisure/ Horeca 200 plaatsen Bedrijfsleven Maandag t/m vrijdag De horeca en van 8.00 tot 21.00 particulieren uur. Zaterdag 9.00 tot 16.00 uur. Op wedstrijddagen is de brasserie uitsluitend toegankelijk voor sponsors van AZ.

Appendix 6 Gegevens Den Haag, locatie Forepark Stadionlocatie Het stadion Forepark ligt op het bedrijventerrein aan de Leidschendamse zijde van het Prins Clausplein langs de A4 en de A12. Het stadion ligt centraal in de gemeente Haaglanden. Stadiontype A. multifunctioneel stadion stadionomvang B.15.000 zitplaatsen Interne functies C. ADO-museum, commercieel te exploiteren aan voetbal gerelateerde voorzieningen als Skyboxen en vip-loges. Meervoudig gebruik van voetbal gerelateerde voorzieningen als kleedkamers en persruimte. Accomodatiegebonden vastgoedontwikkeling in of tegen het stadion Eigenaar stadion/ grond D. Gemeente den Haag Stadiongebied Externe functies, te onderscheiden valt Branchering A. Mix van leisure en retail, bedrijfsruimte/zakelijke dienst- verlening, horeca en overige voorzieningen zoals een autowasstraat. Voor de bedrijfsfuncties (die zich verplaatsen) zijn nieuwe bedrijventerreinen in ontwikkeling: Nootdorp en Schipluiden (Harnaschpolder, die we ook bij alternatieve locatie voor het stadion zagen). (www.denhaag.nl, 2006) Aankoopmotieven B. In het stadion nog onbekend, rondom het stadion treffen we een zeer divers pakket aan functies. Aan de rand van het bedrijvenpark veel internationale bedrijven, waaronder ook veel autodealers. Binnen het gebied meer lokale ondernemers. Aantrekkingskracht locatie C. ‘Prime location’ en zichtlocatie. Openbare ruimte D. Ongeveer 3500 parkeerplaatsen in de omgeving Bereikbaarheid E. Bereikbaar via 3 buslijnen en op 1 km loopafstand van een tramhalte. Tevens gelegen aan de A4 en A12 Politiek als bron Visie op stadion uit: Gemeentelijke/provinciale of in de A. Er is door Boer&Croon onderzoek gedaan naar de opdracht van de gemeente of haalbaarheid van een nieuw voetbalstadion. Tevens is er een provincie gedaan onderzoek. uitvoerige m.e.r. geweest. De keuze van primelocatie Forepark wordt ondersteund door de gemeentelijke en provinciale plannen en de m.e.r.. Gevolgtrekkingen Marketing locatie A. Het nieuwe-stadion van ADO is nog in aanbouw; het stadion op zich heeft mede daarom nog niet een echt duidelijke marketing. Consequentie voor binnenstad B. Lijkt beperkt als het gaat om functies in het stadion. De locatie is behoorlijk perifeer gelegen, daarnaast zal detailhandel er waarschijnlijk moeilijk voet aan de grond krijgen, aangezien het een bedrijvenpark is en geen winkelgebied. Proces A. Door allerlei onderzoeken als de m.e.r. heeft de bouw van het stadion flinke vertraging opgelopen. De naam van de ADO- supporters zal daar zeker niet in positieve zin aan hebben bijgedragen Functioneren A Het stadion en het omliggende gebied zijn nog in ontwikkeling

Filename: Appendices 'Meer dan alleen een voetbalstadion' Directory: E: Template: X:\Data\Application Data\Microsoft\Templates\Normal.dot Title: Appendix 1 Subject: Author: Aukje Zielinski Keywords: Comments: Creation Date: 6/10/2007 9:39:00 PM Change Number: 2 Last Saved On: 6/10/2007 9:39:00 PM Last Saved By: Aukje Zielinski Total Editing Time: 0 Minutes Last Printed On: 8/21/2007 2:02:00 PM As of Last Complete Printing Number of Pages: 11 Number of Words: 3.138 (approx.) Number of Characters: 17.887 (approx.)