'T Inschrien Tweeëntwintigste Jaargang Nr
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Oudheidkamer Twente 't inschrien tweeëntwintigste jaargang nr. 2, april 1990 kwartaaluitgave van de VERENIGING OUDHEIDKAMER TWENTE ISSN 0166-3984 Oudheidkamer Twente 't inscbrien Een lnschrien is een vakje in de tuugkist waarin waardevolle zaken werden bewaard. Copij zenden aan M. Paskamp-van Santen, Vleerhoeksweg 13, 7663 TK Mander. Tel. 05418-470 Redactie: AJ. Brunt, Delden A. Buter, Neede H.H. Hagens, Almelo H.A. Kleerebezem, Borne J.J.H. Meijer, Hengelo A.L.A. Wevers, Enschede M. Paskamp-van Santen, Mander, eindredacteur Administratie: 't lnschrien, p/a Rijksmuseum Twenthe Lasondersingel 129, 7514 BP Enschede Postrekening nr. 832196 t.n.v. de penningmeester v.d. Oudheidkamer Twente Bank: Algemene Bank Nederland N.V., Enschede rek. nr. 59.27.45.651 Abonnementsprijs f 15, - per jaar Losse nummers f 5, - (exclusief portokosten). Uitgave van de Vereniging Oudheidkamer Twente Overname van de inhoud, in welke vorm dan ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming van de redactie. Oudheidkamer Twente De jachtpalen van Twickel Het jachtgebied van de Havezate Twickel recht kunnen staven, alvorens ZiJ hun ge bestaat uit vele hectaren akker- en weide· bied mochten afpalen. Deden ZIJ dat niet, grond afgewisseld door grote bosperce dan konden ook andere Jachtgerechtig len, waar s1nds eeuwen de Jacht wordt Uit· den op hun gebied jagen. geoefend. In 1815 vond de registratie plaats van de Weinigen zullen de grote robuste uit Bent eigen jacht van de havezaten Tw1ckel, heimer zandsteen vervaardigde jachtpa Dubbeling en Weldam. De toenmalige ei len kennen, die na de Franse overheer genares van Twickel, M.C. Gravin van sing (1815) werden geplaatst om het Wassenaer Obdam. stelde met haar rent jachtgebied af te bakenen. meester W. Meilink een lijst samen van de Van de ruim 180 geplaatste jachtpalen zijn plekken, in de Esch, Azelo, Buren en er maar 24 overgebleven als sti lle getui Oele, waar jachtpalen dienden te worden gen van een wat het jachtrecht betreft roe geplaatst. De lijst vermeldt 109 palen 2). In rige tijd. 1817 werd het jachtgebled met 62 palen uitgebreid. Aangenomen mag worden dat de vrije wildoccupatie 1n de eerste eeuwen van onze jaartelling overal van toepassing is geweest 1) . Allengs werd de jacht in hoofdzaak beoefend door de welgestel den, die vooral gezocht moesten worden onder de grootgrondbezitters. Toen ZIJ probeerden het alleenrecht van de Jacht te verknjgen, stu1tten ziJ op grote tegenstand biJ de burgenJ, d1e ZICh 1n haar rechten beknot zag. Langzamerhand ging het jachtrecht van de grootgrondbeZitters over in een heerlijk recht, een recht van de heer der heerlijk heid. Deze jaagde niet alleen op z1jn eigen gronden, doch ook op die van anderen welke binnen zijn machtssfeer lagen. Zo ontstonden rond de vele heerlijkheden en havezaten uitgestrekte wildbanen en waranden, waar de jacht aan anderen dan de heer verboden was. Vanaf 1795, na de komst van de Fransen. gold in ons land het Jachtrecht als gevolg van grondeigendom. Na het vertrek van de Fransen, in 1815. werden de 'heerlijke jachtrechten' weer in ere hersteld. Alle ei genaren van heerliJke rechten. ridder hofsteden en havezaten moesten hun Afb. 1. Fier staat de jachtpaal op wacht 17 Oudheidkamer Twente Uitgangspunt bij het bepalen van de gren an den Mors legen, gehoorende by Hoye zen van het jachtgebied was de 'Deductie rinck, en zo buiten om de Euller Bracken, van d'aloude reg ten ' van Twickel uit tussen deselve, en Avesten en Vargers er 1791 . ven, (dogh die van d'Oidemeule, mogen Deze 'Deductie van d'aloude regten' is de braeken mede bejaegen, maer niet door Adolph Hendrik Baron van Raesfel t, verder westwaerts nae 't Vlier), vorders landdrost van Twente, gedicteerd aan zijn van 't eynde van Vorgerslant gaet het dochter en bewijst dat reeds lang vóór het westwaarts buiten om het Nye lant na de jaar 1681 'de tijdelijke heeren bezitteren sijt van beckum en Bentel an, en daer der riddermatige Havezathe Twickel dat langs de beeke en Ackerhuislant, en so recht van vryeinge of jus exludendi om reght op de twee hiligen boomen. an Sae trent de jacht' hebben uitgeoefend. tinck, daer nu een toeslach gemakt is, van De bescherming van de aloude kring en li daer buiten om Ottenhots maete, het mieten is vastgesteld volgens onderstaan Westerholt, en Dashaer heen, op de de ligger 3): Laeck steen by Goor Claes huis, die Del 'Van de privatieve jacht tot dit huis beho dener en Aeseler marckt scheydet, van rende, is de bepaelinge aldus, van de ley daer langs Dubbelincks lant, door de wey of beekien dat teegen 't huis van de Schil de landen, scheydende Deldener en As te in den graeven van den dyck loop, seler mercke en so op de landt weer, die door het Lusse goor, door de Brughen Delden en Senderen scheyt, en continu van Ruell en Hengelier dijcken , en so eert tot an de Schiltdijck, en vervolgens an voort langs de Euller kant, buiten om 't de waeterleydinge, daer eerst is van be Morsse goor, en door de leege landen die gonnen'. Afb. 2. Een aantal opgeslagen jachtpalen bij Twickel 18 Oudheidkamer Twente Afb. 3. Wildbaan Twickel in de winter, Buijssant 1794 (coll. Huis-archief Twickel. De Twickelse jachtpalen van zandsteen uit Op de 24 nog in het veld staande jachtpa de Bentheimer- en Gildehauser groeven, len moeten we zuinig zijn. Ze staan er als hebben een afmeting van 8 bij 10 duim en kleine monumentjes in het Twickelland zijn 12 voet hoog. Ze staan 8 voet boven schap. het maaiveld. Hebben we het in 1959 niet zelf aan de Het transport en later het plaatsen werd Vrouwe van Twickel gevraagd? veelal verzorgd door de pachtboeren van Tw.ickel. Hun loon werd dan in mindering Versta uw historie, gebracht op de pachtsom 4 . Bewaar uw glorie De heerlijke jachtrechten werden met de Delden ontwikkel, jachtwet van 2 juli 1923 afgeschaft. Als ge Laat Twickel, Twickel volg hiervan verloren ook de jachtpalen hun functie. In 1974 waren nog 36 palen H.A. Kieerebezem in het jachtveld van Twickel aan te wijzen . Nu, 1990, zijn het er nog maar 24. Veel Noten: palen zijn bij wegverbeteringen argeloos 1) J. Kosters, Enige mededeelingen over Oud- aan de kant geschoven en onder het Nederlandsch Jachtrecht 1910, hoofdstuk 1. 2) Huisarchief Twickel, map Jachtzaken. maaiveld verdwenen. 3) Idem. 4 De laatste jaren worden in de weg staan ) Huisarchief Twickel, journalen 1815-1880. de palen tijdig door medewerkers van de Bron: Stichti ng Twickel opgehaald en opgesla Het jachtgebied rond huize Twickel in 'Verslagen en gen. Herplaatsing zal nog dit jaar geschie Mededelingen Overijsselsch Regt en Geschiede den. nis', 1975 p. 135-162. 19 Oudheidkamer Twente Een dilemma rond het Oldenzaalse cachot Twee eeuwen geleden was detentie te Ol Uit het verslag van het toen besprokene: denzaal in de cellen onder het stadhuis 'De heerede Droste van Twenthe heeft ter niet bevorderlijk voor de gezondheid. vergadering voorgedragen dat de hok Daarom mochten de gevangenen af en ken, geschikt tot bewaring der gevange toe een luchtje scheppen, doch de on nen beneden in het stadhuis te Oldenzaal, dankbaren namen dan wel eens de be alsmede de kelders onder hetzelve, door nen. de vogtigheid en gebrek aan versche lugt, Arend van Raesfelt tot Eisen, landdrost in voor de gedetineerden zeer nadelig zij, het kwartier van Twente, bracht het pro blijkeiijk bijgevoegd adres van de medici bleem ter tafel in de vergadering van Rid nae doctor Meijer en, zo zelve dat hij, hee derschap en Steden te Zwolle op vrijdag re Droste, bij een langduurige detentie tot 21 oktober 1791 en kwam met een voor bewaring van de gezondheid der gedeti stel. neerden zig genGoddrongen vind, om van tijd tot tijd de gevangenen op een ander plaats te doen brengen; dat dit niet ge schieden kan, dan met gevaar van ontko ming, alwaarom hij, heere Droste, zo tot bewaring der gezondheid zijner gedeti neerdens als ook uit hoofde van derzelver veiligheid, verzoekt, dat Ridderschap en Steden hem, Heere Droste, mogten quali ficeeren, om de hokken, boven vermeld, van boven met lugtgaaten en geassecu reerd met ijzeren traliën te doen maken. Waarop gedelibereerd zijnde, is goedge vonden den hooggemelden heere Droste te authoriseeren, gelijk geschied bij de zen, om in de voormelde hokken van bo ven lugtgaten, met ijzer geassecureerd te doen maken'. J.H.R. Wiefker Bron: Oudheidkamer 'Twente'. Verslagen landdagen Rid· derschap en Steden. deel 0 7- A21 - 42, folio 13 1 verso. Het stadhuis van Oldenzaal, vóór 1836 (zie 'Twente te Pronk' H. Hagens en B. Olde Meierink St. Matrijs/Rijksmuseum Twenthe 1986) 20 Oudheidkamer Twente Ree als relatiegeschenk Jagers uit Enschede vingen in 1604 'een hadden, souden wij Uw Edele oock bee wildt Ree in hun panden(= netten)'. ter versien hebben. Ze hadden graag een wild zwijn gevan Godt bevohlen; Datum Enschede, den 14 gen, maar dat was door de netten héén Februarij Anno 1604 gegaan en hun ontglipt. Burgemeesters, Schepenen en Raad zon Uw Edele ende Hoghwijse veel den de wildbuit naar hun collega's in de gunsti ge goede Vrienden: appellant-stad Deventer. Daar werd vaak Burgemeisteren, Schepenen de Landdag gehouden en Deventer had en Raadt der Stad Enschede. er een stem in de vergadering, waar de Enschedeërs op appelleerden. Ze deden er een brief bij. En die bleef langer be Geheel zonder baatzucht was dit relatie waard dan het gebraad! geschenk natuurlijk niet: Een eeuw later We lazen hem nog eens in 'De Oude Tijd' zet de stad van 'Enschede' in een deduc (op blz. 347), door Jan ter Gouw en ande tie uiteen, 'dat deselve Stadt tot die Jacht ren, in de bibliotheek van de Oudheid berechtiget is, ende daerom van rechts kamer 'Twente': wegen daer bij behoort gemaintineerd te worden'.