Inhoud Tijdschrift Kortnauwwelverdiendevakantieopdedeurmatzalliggen

winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:33Pagina1

InfobulletinWinshem Druk: Drukkerij Alba Prepress: Letter&Lijnbv Vormgeving: JaapStevens ISSN 1386-1530 rekeningnr. 612336174 Winsum;Bankrelatie: ABN-AMRO de secretarisvanvereniging. vóór heteindevankalenderjaarkenbaartemakenbij € Kosten lidmaatschap: Winsum Potvenne 7,9951JL A. Bremer Winsum Schoolstraat 12,9951EL J. Veltman Freesialaan 30,9951GM Winsum C.A. Tersteeg Bellingeweer 10,9951 AM Winsum C. deRanitz Havenstraat 4,9951 AE Winsum B. Raangs Leden telefoon: 0595-441574 Winsum Schepperijlaan 56,9951BL J. Venhuizen Algemeen Adjunct telefoon: 0595-443050 Hendrik Werkmankade 6,9951MD Winsum I. vanderMolen-Huisman Penningmeester telefoon: 0595-441921 Bellingeweer 10,9951 AM Winsum C. deRanitz Secretaris telefoon: 0595-442456 Westerstraat 31,9951EM Winsum Drs. J. Tersteeg Voorzitter e-mail: [email protected] www.winshem.nl Hamrik 7,9951JH Winsum Redactieadres: TersteegC. A. J. Stevens J. Huitsing Groothof J. A. B. vanderDussen Redactie: krijgbaar bij:P. Noord,Kloosterstraat8,9951CE Winsum. het bulletin,tegenbetalingvan aan deledenvanverenigingverstrekt. Voor niet-ledenis Dit bulletinzaldriekeerperjaarverschijnenenwordtgratis den materiaalvoorplaatsinginaanmerkingkomt. redactieadres. Deredactiezalbeoordelenofhetaangebo- ideeën, suggestiesenmateriaalaanleverenoponderstaand of derden.Eenieder, aldannietlidvandevereniging,kan vereniging, deingesteldewerkgroepen,individueleleden met betrekkingtothetwerkterreinendeactiviteitenvan In ditbulletinwordenartikelenenberichtenopgenomen Historische Vereniging Winsum-Obergum. Dit informatiebulletiniseenperiodiekeuitgavevande 1 Juli 2006elfdejaargangnummer 19,- perjaar. Beëindigingvanhetlidmaatschap dientu € 15,- perjaar, bijverzending € 5,- perexemplaar, ver- Voorwoord oue aregdrn 9mat29 28 16 2 27 Notulen jaarvergadering 29maart Extra ledenvergadering27april Paratyphus doorijsco’s indezomervan1933 De oudescheepswerfteObergum Het kerkhofvanBellingeweer Inhoud tijdschrift kortnauwwelverdiendevakantieopdedeurmatzalliggen. Oh ja,entenslotte,deredactiekanunualverklappendathettweedenummervanons Veel lees-enkijkplezier. de extraledenvergadering overde statutenwijziging. Op delaatstebladzijdendrukkenwijnotulenafvanonzejaarvergadering en nieuwe ijsfabriekje. kreunend inhunbedtengevolgevanhetetenbesmetteijswafelsuitHeerema’s schuwen vooraltegretigeijsconsumptie,wantin1933lagenzo’n250dorpsgenoten Nu, naarwehopen,eenwarmezomeropkomstis,willenutochnogevenwaar- oude scheepswervenvanObergum. groep ‘scheepswerven’,opdemiddenbladzijdeneenprachtigefotovan Verder bevatditnummer, dankzijdeeersteonderzoekingenvanonzekersversewerk- genealogie. knopingspunten voorverderhistorischonderzoek,zoalsboerderijenonderzoeken van deoverledenenenhunoudekerspelop.Ongetwijfeldbiedthetoverzichtveleaan- inventarisatie roeptbijlezingveleherinneringenaanenhistorischebijzonderheden Maar hetresultaatmagerdanookwezen,wantde,opeerstegezichtwatdroge wij aanvankelijkgedachthadden. uniformering vandebeschrijvingenbijnahonderdgraven-,veelmeertijddan Overigens kosttedeuitwerkingvanresultatenwerkdag,-metnameook toekomst nietinvergetelheid zullenraken. kelijke bijzonderhedenzijnindezeinventarisatievastgelegd,zodatzijookvoorde Hun namen,eventuelefamilieleden,geboorte-ensterfdatasomsookandereopmer- zijn. welke oud-kerspelbewonersnogstoffelijke herinneringenophetkerkhofjeaanwezig 2003 degebruikelijkerustopBellingeweerdanigverstoorden,wetenwenuexactvan weer. Dankzijdenoestearbeidvanclubvrijwilligers,dieopzaterdag30augustus inventarisatie vanalle,nogaanwezigegravenophetprachtigekerkhofjeBellinge- Het grootstedeelvandeinhoudwordtnamelijkinbeslaggenomendooreencomplete dit extradikkenummerheeftuwelwatbijzondersinhuisgekregen. Het spijtderedactiedanookdatuwgedulddanigopproefisgesteld,maar….met wachten. Het eerstenummervanjaargang elfvanonsInfobulletinheeftlangopzichlaten ■ ■ De redactie. 1 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:33 Pagina 2

Het kerkhof van Bellingeweer Enkele oudere gegevens en een inventarisatie van alle graven

In de vroege, en zeer natte ochtend van zaterdag 30 augustus 2003 verzamelde zich in de schuur van ons bestuurslid Cees de Ranitz een groep van 17 enthousiaste leden om, gewapend met meetlinten, formulieren, schoppen en pennen een up-to-date inventarisatie te maken van alle nog aanwezige graven op het mooie kerkhofje van Bellingeweer. Nadat de verregende liefheb- bers door bestuurslid Clemens Tersteeg van koffie waren voorzien, volgde in de tot huisbioscoop omgedoopte schuur een instructie van deskundige Reint Wobbes. Om 11 uur werd in drie groepen begonnen met de inventarisatie. De eerste groep ging aan de hand van standaardformulie- ren aan de slag met het zorgvuldig beschrijven van de graven en het ontcijferen van de graftek- sten. De tweede groep begon met prikstokken een onderzoek naar de fundering van de in 1823 Winshem Winshem afgebroken kerk en naar grafzerken die mogelijk in de loop der tijd onder de zoden waren verdwenen. De derde groep bediende zich van kompas, meetlint en millimeterpapier om het gehele kerkhof met alle nog aanwezige graven te meten en op schaal te tekenen. bulletin bulletin De resultaten van deze ‘werkdag’, waarvan in ons Infobulletin Winshem (jr. 8, nr. 3, oktober Info Info 2003, p. 22-24) reeds een kort verslag werd opgenomen, zijn in deze bijdrage vastgelegd.1 Eerst behandel ik hier enkele oudere gegevens over het kerkhof.

Foto 1. Een impressie van de werkdag, 30 augustus 2003.

2 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 3

Enkele oudere gegevens per tot Winsumer en Schaphalster Zijlen, Staet Generael, Uni- er Formsma deelt in Winsums Verleden mee dat Bellingeweer cus Collator (= enig collator). Petrus Hemony fecit (= heeft mij reeds in een vijftiende-eeuws register van het bisdom Munster gemaakt) Anno 1678. en als parochie vermeld wordt.2 Op 20 februari 1581 werden de Na afbraak van de kerk in 1823 verhuisde deze klok eerst naar kerk en de pastorie van het kerspel door de te Winsum geleger- Wirdum en later, in 1877/78, door ruil naar Tjamsweer, waar hij de geuzen verbrand. Ten gevolge hiervan werd de parochie Bel- na de oorlog terugkeerde en nog steeds aanwezig is. lingeweer na de Hervorming aanvankelijk bij Winsum gevoegd. uur Nadat er zo’n zestig jaar lang ‘een steenbult van de oude kapel Enkele oude grafzerken hadde geleegen seedert de troubelen en oorloogen met de stad- Uit de eerste periode na de herbouw van de kerk in 1641 werden met houderen van de koningen van Spangien’, werd de kerk in 1641 op het kerkhof nog twee grafzerken bewaard. De oudste zerk is herbouwd door de unicus collator Onno Tamminga, heer tot die van de herbouwer van de kerk, Onno Tamminga. Deze alle Bellingeweer. monumentale en rijk bewerkte steen is enkele jaren geleden, om verdere beschadiging ten gevolge van weersinvloeden te voor- eb- Een gedenksteen (1641) komen, overgebracht naar de N.H. Kerk van Winsum, waar hij Pathuis (p. 205, nr. 887)3 vermeldt in zijn Groninger gedenk- nu aan de zuidzijde in de torenruimte staat. oop waardigheden dat er op Bellingeweer tot 1823 een gedenksteen aanwezig moet zijn geweest waarvan de tekst aan deze herbouw Op het kerkhof is de oude plaats van de zerk sedertdien gemar- oe- herinnerde: keerd door een grijs-marmeren plaat (vgl. G2). De tekst op de INT JAAR 1641 HEEFT JR. ONNO TAMMINGA DESE oude zerk luidt: lie- KERCKE TER EEREN GODES VAN NIEUS HEERBOUDT. ONNO TAMMINGE, HEER TOT BILLINGWEER, EENICH- AETATIS SUAE 64.4 STE COLLATOR VAN DESE KERCK, IN UBBEGA, MARNA ek- Enkele jaren na deze herbouw, in 1646, kreeg Bellingeweer een ENDE HALVE AMBT MIT ANNX. JONCKER ENDE HEU- eigen predikant, totdat het kerspel in 1683 werd samengevoegd VELING, IS IN DEN HEERE GERUSTET DEN 19 SEPTEM: 823 met Ranum. ANNO 1652, OLT 75 JAEREN. VERWACHT EEN SALIGE OPSTANDINGE IN CHRISTO. SEQUIMINI (= volgt na). Winshem er- Een klok (1678) Naast deze zerk, die Pathuis uiteraard ook vermeldt,6 is er nog In 1678 schonk een jongere Onno Tamminga een klok aan de een tweede zerk uit deze periode, waarvan nog steeds een (los- ele kerk. Deze droeg, volgens Pathuis, het volgende, op het eerste liggend!!) fragment op het kerkhof aanwezig is, t.w. C1. De gezicht vanwege de vele afkortingen wat raadselachtige tekst bij Pathuis luidt: en. opschrift: ANNO 1644, DEN 7 JULI, IS DE DOCHTSAME GRIETE bulletin ONNO TAMMINGA, TOT. W., B., A. CUM ANN. JR EN JANSENS IN DEN HEERE GERUST. 7 ber HOV., ERFSCH. TOT W. EN S.ZYLEN, STAET GEN., UNI- Overigens blijkt de steen ten tijde van Pathuis niet op het kerk- 5 Info CUS COLL. P. HEMONY FEC. AO 1678. hof te hebben gelegen maar aan de buitenzijde van de zuidwest- gd.1 Zonder afkortingen luidt de tekst: hoek van de kerkhofmuur. Onno Tamminga, tot Winsum, Bellingeweer, Adorp, cum annexis of. (= met alles wat daarbij behoort), Jonker en Hoveling, Erfschep-

003. Foto 2. De borg Tamminga (Stellingwerff).

3 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 4 Winshem bulletin

Foto 3. Het fragment van de zerk van Griete Jansens (graf C1.). Info Als laatste noemt Pathuis nog de zerk van Gerlacus Ubben, die in 1729 als ‘leeraar’ van de gemeenten Bellingeweer en Ranum van Bellingeweer, op 9 april 1736 te Bellingeweer geboren. stierf op 79 jarige leeftijd. Zijn graf is nog steeds bewaard in rij Welnu, Pier Willem van Sytzama (1688-1759) was de vader van F, nr. 5. de dichteres Clara Feyoena van Sytzama (1729-1807), die een dochter was uit zijn eerste huwelijk. De bij haar overlijden Rouwborden en naamplaten slechts anderhalf jaar oude Willemiene was dus een halfzus van Tenslotte vermeldt Pathuis nog drie rouwborden en drie naam- Clara Feyoena, die 8 jaar oud moet zijn geweest toen het meisje platen van doodskisten die te Bellingeweer aanwezig moeten op het kerkhof van Bellingeweer ter aarde werd besteld.10 zijn geweest. De rouwborden zijn helaas verloren gegaan. Ze De freule, vermeld op de tweede naamplaat, Johanna Ebella waren Pathuis alleen nog bekend uit bewaard gebleven beschrij- Judith Juliana Maria, is het eerste kind geweest uit het tweede vingen of tekeningen in archieven. Achtereenvolgens gaat het huwelijk van Clara’s vader, Pier Willem van Sytzama. Toen hier om een rouwbord voor Onno Tamminga (19 september Johanna stierf was zij ruim viereneenhalf jaar oud, want ze werd 1652), Schotto Tamminga (27 mei 1663) en Lamoraal van der geboren te Bellingeweer op 20 juli 1733. Haar halfzus Clara Noot van Risoir (7 oktober 1670). Deze laatste was de echtge- was bij haar overlijden 9 jaar oud. noot van Cecilia Tamminga..8 De derde naamplaat betreft J.G. van Sytzama. Volgens Pathuis De drie, in het Groninger Museum bewaarde, loden naamplaten zou op de plaat van J.G. als datum van overlijden 19 september van doodskisten dateren uit de achttiende eeuw en bewaren de 1757 hebben gestaan. Mijns inziens is hier echter sprake van herinnering aan familieleden van de Van Sytzama’s. Achtereen- een verschrijving, omdat er volgens de familiegenealogie geen volgens gaat het om ‘H.W.L. van Sytzama’ (2 september 1737), J.G. op die dag en in dat jaar is overleden. Wel echter op 19 sep- freulin ‘Johanna Ebella Judith Juliana Maria van Sytzama’ (5 tember 1737! Op die dag namelijk stierf, slechts vier maanden november 1738) en ‘J.G. van Sytzama’ (19 september 1757).9 oud, het vierde kind uit het tweede huwelijk van Clara’s vader. Hoewel ik de vermelding van deze platen bij Pathuis al wel ‘ns Het meisje heette Juliana Geertruyd, en overleed dus twee had gezien, viel mij nu pas op dat er iets bijzonders mee aan de maanden na Johanna Ebella Judith Juliana Maria. hand was. Een ‘H.W.L. van Sytzama’ die op 2 september 1737 De drie, nu geïdentificeerde naamplaten van Willemiene, Johan- is overleden, kon ik niet terugvinden in de genealogie van de na en Juliana betreffen dus de drie zeer jong overleden dochters familie. Wel echter een W.H.L., namelijk Willemiene Helene van Pier Willem van Sytzama uit zijn tweede huwelijk. Alleen Lucie. Zij werd als derde kind uit het tweede huwelijk van Pier zijn zoon Frans Onno, geboren op 19 september 1734 en over- Willem van Sytzama en Geertruyd Fuck van Burmania, Vrouwe leden in 1795, zou een langer leven beschoren zijn.11

4 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 5

Hoe de jonge Clara Feyoena op het kerkhof van Bellingeweer van west naar oost (vgl. A t/m L). Enkele van de door ons nu de begrafenis van haar drie, zo jong en dicht op elkaar overle- geïnventariseerde familiegraven kunnen we op kerkhofbord den halfzusjes beleefd zal hebben? Wie zal ’t zeggen? terugvinden: vgl. rij 1 - vak c: J. Brands = graf A1 t/m graf A6, rij 2 – vak b: H. Harmsma = graf B2 en B3, rij 2 – vak a: J. v. Een kerkhofbord, kerkhofhuisje en rijblokjes Wierden (= Weerden!) = graf B4, rij 3 – vak b: Wed. B. Hopma Na de aankondiging van onze werkdag in augustus 2003 ontvin- = graf C3 en C4, rij 4 – vak c: H. Bruins = graf D1 t.m D3, rij 5 gen wij een schrijven van de heer W.A. Bruins uit Winterswijk. – vak a: S. de Waard = graf E4, rij 8 – vak a: (v.d.) Tuuk = graf De heer Bruins werd in 1919 te Winsum (Bellingeweer) gebo- H1 t/m H3, en tenslotte rij 9 – vak a: W. Borgman = graf I2 en ren en woonde daar onder andere 14 jaar lang op Bellingeweer I3. 29. In 1971 vertrok hij naar Winterswijk. Hij schreef ons toen:12 Enig onderzoek in de kerkelijke archieven van Bellingeweer, In het in ?? afgebroken gebouwtje, staande in de zuidoost- dat voor deze bijdrage echter nog niet diepgaand is uitgevoerd, hoek van het kerkhof (van Bellingeweer), hing een zwart hou- zal de identificatie van andere namen en graven, alsmede de ten bord, waarop in wit geschilderd de indeling van het kerk- ouderdom van het kerkhofbord ongetwijfeld nader kunnen hof, aangevend op welke plek de eigenaren en/of bewoners bepalen. Hetzelfde geldt ook voor het door Bruins genoemde van iedere boerderij of woning grafrechten hadden. Waar is gebouwtje in de zuidoosthoek van het kerkhof. dit bord gebleven? In de noordmuur van het kerkhof zijn overigens nog, ongeveer op het midden van de grafrijen A t/m M 12 zandstenen blokjes Reeds in het verslag van onze werkdag kon ik dankzij een (0,12 x 0,115 m.) ingemetseld. Drie van deze blokjes, namelijk mededeling van bestuurslid Berend Raangs bekend maken dat die bij de laatste 3 rijen K t/m M, bevatten geen enkele aandui- het bord momenteel bewaard wordt in de torenruimte van de ding. In de overige blokjes zijn getallen gebeeldhouwd, die op N.H. kerk van Winsum. Hieronder druk ik nogmaals een foto het eerste gezicht geen enkele samenhang lijken te vertonen.: van en de nog leesbare indeling op het kerkhofbord af (zie foto vgl. A – ‘119’, B – ‘2’, C – ’123’, D - ’128’, E – ‘118’, F – 4 en 5). ’124’, G – ‘117’, H – ‘4’, I - ‘122’. Blijkens het bord telde het kerkhof tenminste 11 rijen graven

ren. van een jden van eisje bella eede Toen werd Clara huis mber van geen sep- nden ader. wee Foto 5. De tekst op het kerkhofbord van Bellingeweer. han- hters leen ver- Foto 4. Het kerkhofbord van Bellingeweer.

5 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 6 Winshem bulletin Winshem Info bulletin Info

Foto 6. Indeling van de graven op het kerkhof van Bellingeweer, ca. 1945.

6 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 7

Een kerhofreglement en kerkhofindeling De gereproduceerde indeling stelt ons ook in staat het, op vele Over het bovenvermelde kerkhofbord en de onsamenhangende plaatsen nauwelijks meer te lezen kerkhofbord aan te vullen of getallen op de rijblokjes in de noordmuur kwam ik voorlopig al te corrigeren, vgl. (zie foto 5): 4c: ‘H.B.’ = H. Bruins, 5c: ‘J. wat meer te weten uit een vijf bladzijden tellend afschrift, dat Bo’ = K. Bouwman, 6a: ‘H. Poelstra’ = L. Poelstra, 8a: ‘Tuuk?’ allerlei stukken bevat met betrekking tot het kerkhof van Bellin- = D. v.d. Tuuk, 8c: ‘R’ = R. Vos en 9c: ‘J. P.’ = J. Boerema. geweer.13 Het afschrift bevat de volgende vijf onderdelen: 1. een ‘Reglement voor de begraafplaats te Bellingeweer’, Toegangshek, poortje en fundering opgesteld tijdens de vergadering van toezichthouders, de Zoals uit de tekening blijkt bevonden zich in de westmuur van zgn. Commissarissen, op 25 augustus 1873. het kerkhof oorspronkelijk twee toegangen. Ongeveer in het 2. een schematische indeling van rijen en graven op het midden was een klein poortje aanwezig, geflankeerd door twee kerkhof (zie foto 7), waarschijnlijk ergens in 1945 vervaar- stenen posten met een hardstenen bekroning, dat nu is dichtge- digd. metseld. Naar alle waarschijnlijkheid vormde het de toegang tot 3. een ‘Lijst van begravenen te Bellingeweer’, tussen het het kerkhof en de kerk vanuit de tuin van de pastorie.De grote voorjaar van 1919 en 30 juni 1945, met vermelding van 32 namen, gevolgd door aanduidingen van grafrij en grafnum- mer. Alle 32 personen blijken in 2) te zijn ingetekend. 4. een lijst van ‘Stemgerechtigden Kerkhof Bellingeweer’, die in totaal 24 namen bevat, maar niet is gedateerd, en 5. een ondertekening door Kerkvoogden van Winsum en Bellingeweer en Commissarissen van Bellingeweer bij een (niet toegevoegde!) ‘kaart’ (indeling), waarop een toewij- zing van graven op 11 januari 1918 is vastgelegd. Van dit afschrift heb ik de onderdelen 1), 4) en 5) in de bijlage na de inventarisatie afgedrukt. Onderdeel 2) is integraal weergegeven op bijgaande foto 6.

Welnu, uit deze indeling van rijen en graven blijkt duidelijk dat het kerkhof toen (1945) van west naar oost twaalf grafrijen kende, die op hun beurt ieder van noord naar zuid waren onder- verdeeld in drie rijen. De twaalf west-oost-rijen blijken op drie manieren te zijn genummerd: Winshem a)‘Nieuw No op begraafplaats’: deze nummering loopt van 1 t/m 12, b)‘Bestaand huisnummer’: deze nummering is slechts op de indeling aangegeven, en c)‘Oud nummer i/d muur’. bulletin De door ons genoteerde getallen op de rijblokjes in de noordmuur blijken nu te identiek te zijn met die van c) in de meest

Info linkse kolom op de indeling. Blijkbaar moeten er toen ook in de zuidmuur nog blokjes aanwezig zijn geweest met oude huisnummers, want de meest rechtse kolom van de indeling vermeldt: A – ‘5’, B – ‘129’, C – ‘8’, D – ‘7’, E – ‘12’, F – ‘13’, G – ‘120’, H – ‘14’, I – ‘6’, K – ‘9’, L – ‘121’, M – ‘126’. Inmiddels zijn deze blokjes in de zuidmuur helaas verdwenen. Blijkens artikel 2 van het reglement uit 1873 waren de getallen op de blokjes in de muren huisnummers, vgl. de tekst van artikel 2: Het teeken van het regt op graven bestaat in het huisnummer geplaatst in den muur der begraafplaats ter plaatse waar die graven zijn gelegen. Alzoo gaat bij overgang van het huis het regt op de begraafplaats mede over. Foto 7. Het toegangshek van het kerkhof van Bellingeweer. De twaalf west-oost rijen waren dus door middel van de nummers op de blokjes aan de noorden aan de zuidzijde gekoppeld toegangspoort aan de noordzijde, voorzien van een smeedijze- aan huizen, en niet aan families of personen. ren dubbel hek met spijlen, heeft eveneens twee stenen posten De aanwezigheid van de blokjes wijst er ook op dat er oorspron- met hardstenen bekroning. Op de westelijke zijkant van de hard- kelijk niet drie, maar slechts twee rijen waren van noord naar stenen bekroning van noordelijke post lezen we: KERKVOOG- zuid. De middels rij werd waarschijnlijk grotendeels in beslag DEN, en daaronder G.W. TRAMIER. Op de zuidzijde: RENO- genomen door het kerkgebouw en kon pas nadat de kerk in VATUM (= Vernieuwd). Op de noordelijke zijkant van de 1823 gesloopt was tevens voor begraven in gebruik worden bekroning van de zuidpost: 1860, op de westzijde de namen van genomen.14 de overige kerkvoogden:

7 winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina8

InfobulletinWinshem Foto 8.Dekrulvormigesteenaandezuidzijdevantoegangspoort. Foto 9.Defragmentenindegrond metaanzettenvan spiraalvormiggehouwenzuiltjes. 8

InfobulletinWinshem winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 9

Foto 10. Een deel van de aangeprikte muurfundering. - (vet) de ligging van het graf, zoals op de plattegrond aange- duid: een hoofdletter A t/m M voor de (noord-zuid) rij, G.A. HOPMA en daaronder G. HAVINGA JANSSONIUS. gevolgd door een cijfer voor het zoveelste graf vanaf het Overigens bevinden zich net buiten de poort, zowel ter linker noorden, eventueel gevolgd door ‘a/b’ of ‘a/b/c’: het betreft als ter rechter zijde, nog fragmenten van twee, in een grote krul- hier een enkel (groot) graf van twee of drie bij elkaar beho- Winshem vorm gebeeldhouwde zandstenen. Deze stenen hebben naar alle rende personen (echtgenoten, familie, kinderen etc.) of twee waarschijnlijkheid gediend als versieringen aan de boven en of drie naast elkaar gelegen afzonderlijke graven van bij buitenzijden van de oorspronkelijke gevel van de kerk. Net voor elkaar behorende personen. het bakstenen trapje van de poort in de grond ontwaart men nog enkele platte fragmenten gebeeldhouwde zandsteen met spiraal- - de aanduiding (w) of (o): deze geeft de richting van het graf bulletin vormige zuiltjes. Wellicht sierden deze fragmenten de zijkanten aan: (w) betekent dat het hoofdeinde van het graf naar het van de oude kerkdeur. westen is gelegen; (o) dat het hoofdeinde naar het oosten is

Info gelegen. Tijdens onze werkdag ontdekte de ‘prikploeg’ fragmenten van een rechthoekige muurfundering. Op de plattegrond is de lig- Kolom 2 (Tekst): ging hiervan in zwart aangegeven (zie p.28). In het oosten tus- - in deze kolom wordt zo nauwkeurig mogelijk de tekst van sen rij I en K. ligt een noord-zuid-lopende fundering, die op het grafopschrift weergegeven. De schuine streep (/) tussen beide hoeken aansluit op westwaarts lopende muren. Aan de woorden is een typografische aanduiding en betekent: einde zuidzijde strekt deze oost-west-fundering zich uit tot aan rij E. regel. De vraag is nu waartoe deze fundering diende? - kapitalen in het grafopschrift zijn door middel van kapitalen Op het kerkhofbord zien we in rij I – vak b, dus in met midden, gerepresenteerd, schrijfletters door middel van kleine letters. het woord ‘Grafkelder’ vermeld. Welnu, de aangeprikte fundering bevindt zich vrij nauwkeurig op deze plek en zou dus kun- Kolom 3 (uiterlijk en materiaal): nen wijzen op de oorspronkelijke aanwezigheid van een (grote) - in deze kolom wordt een beknopte beschrijving gegeven van grafkelder. Ook bestaat echter de mogelijkheid dat de funde- het uiterlijk van het betreffende graf met opgave van belang- ringsrestanten, gezien de geringe diepte waarop zij werden rijke maten en materialen, alsmede van opvallende versierin- gevonden (slechts ca. 40 centimeter), de overblijfselen zijn van gen en symbolen. de buitenmuren van de, in 1823 afgebroken kerk. Opvallend is wel dat de oude grafsteen van Onno Tamminga, die ongetwij- Kolom 4 (schrift): feld nog in de kerk begraven moet zijn geweest, vrijwel precies - vermelding van de schriftsoort(en), de wijze van belettering in het midden van de gevonden funderingen ligt. (d.w.z. verheven of verdiept), eventuele kleuring van de let- Ook hier is nader onderzoek vereist. ters, en, indien niet eerder gegeven, de aanwezigheid van een cartouche. De inventarisatie In de hierna volgende lijst van nog aanwezige graven (met bij- - ook bevat deze kolom de naam van de maker(s) / fabrikant behorende plattegrond) is de volgende informatie opgenomen: van het graf, indien op het graf aanwezig.

Kolom 1 (grafnr.): - een doorlopende moderne nummering van het aantal begraven personen.

9 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 10

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

1 RUSTPLAATS / VAN ANNE BRANDS / Staande gietijzeren plaat, h. 1,70, br. Latijns schrift GEB. TE WINSUM / DEN 2 JUNI 1865 / 0,47 m., opgebouwd uit 4 delen: met schreef, A1 OVERL. ALDAAR / 14 JANUARI 1894 voet h. 0,12, rechthoekig midden- verheven. (w) / ZOON VAN / KORNELIS BRANDS / deel met tekst h. 0,85, kraag h. 0,12, EN HILJE EKENS / ZALIG ZIJN DIE / scherpe driehoek h. 0,60, br. (aan HONGEREN EN / DORSTEN NAAR basis) 0,31 m. DE / GERECHTIGHEID / WANT ZIJ Zie ook A2 en A3. ZULLEN/ VERZADIGD / WORDEN / MATTH. 5.6

2 RUSTPLAATS /VAN / KORNELIS / Staande gietijzeren plaat, zie Latijns schrift met A2 REINDERS BRANDS / GEB. TE WIN- maten en opbouw A1. schreef, (w) SUM / DEN 1 MEI 1825 / OVERLEDEN Voorts, als A1, symbolen: verheven. DEN / 18 JANUARI 1901 / LAATST Onder: zandloper met vleugel- WEDn VAN / ANTJE VAN DER / MEER tjes. / NALATENDE / VIER KINDEREN / Op driehoek: 2 hoorns met TERWIJL DRIE / HEN IN DE / EEUWIG- vuur en draperie (ook aan ach- HEID / ZIJN VOORGEGAAN / ZALIG terzijde) ZIJT GIJ DIE / NU WEENT WANT / GIJ Achterzijde midden: anker, ZULT LACHEN / LUKAS.6.V.21B boek, kruis en twijg.

3 RUSTPLAATS / VAN / ANTJE V.D. Staande gietijzeren plaat, Latijns schrift met A3 MEER / ECHTGENOOTE / VAN K. R. Zie verder A1 en A2. schreef, Winshem (w) BRANDS / GEBOREN / TE BIRDAARD verheven. / DEN 3 MEI 1834 / OVERLEDEN / TE WINSUM / DEN 9 JULI 1897 / OPENBA- RINK 14 / VERS 13 / ZALIG ZIJN DE / DOODEN DIE IN / DEN HEERE / STER-

bulletin VEN JA ZEGT / DE GEEST OPDAT / ZE RUSTEN MOGEN / VAN HUNNE / ARBEID. Info

4,5 HIER RUST / HET STOF DER Staande, zwart marmeren Latijns schrift zonder A4a/b ECHTGENOTEN / J.K. steen op en tussen hard- schreef, verdiept. (o) BRANDS J. HUIZENGA / stenen blokken. Rondom VERWACHTENDE EEN betonnen stenen banden ZALIGE OPSTANDING met verhoogde hoeken, l. 2,00, br. 1,42, h. 0,40 m. Steenslag verdwenen. Marmer, hardsteen.

6,7 TER GEDACHTENIS AAN / ONZE Enkele staande steen, h. 0,85, Latijns schrift met A5a/b LIEVE OUDERS / HILKO BRANDS br. 0,65 m., met twee zijblok- schreef, verdiept, zilver (o) / + 9-6-1890 + 3-12-1973 / EN / ken. gelakt. EBELTINE RITSEMA / + 28-5-1904 Liggende dubbele steen, + 3-3-1974 / IK BLIJF DE HEER l. 2,00 m., br. 2 maal 0,85 m. VERWACHTEN Alles zwart graniet.

8,9 (tekst midden) RUSTPLAATS VAN / Enkele staande granieten Latijns schrift zonder A6a/b (tekst links) ONZE GELIEFDE MAN EN steen, hoog 0,90, breed 1,16 schreef, verdiept. (o) VADER / AILKO BRANDS / + 30 APRIL m. en hardstenen banden met 1863 TE WINSUM / + 8 MEI 1950 daartussen geel-witte tegel- Fabr.: D.J. KALK ALDAAR / ECHTGENOOT VAN / tjes (0,15 x 0,15), l. 2,00, br. TRIENTJE REENDERS / PS. 17:8 BER. 1,70, h. 0,45. (tekst rechts) EN ONZE LIEVE MOEDER / Hardsteen, graniet en beton TRIENTJE REENDERS / + 23 MAART 1877 TE EENRUM / + 24 JUNI 1960 TE WINSUM / WEDUWE VAN / AILKO BRANDS / PS. 23 BER.

10 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 11

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

10,11 RUSTPLAATS / VAN / TRIJNTJE Staande granieten steen met hard- Latijns schrift met A7a/b VAN DAM / GEB. 16 APRILl 1877 / stenen banden en zwarte en witte schreef, verdiept. (o) OVERL. 6 FEBR. 1954 / ECHTGENO- tegeltjes (0,10 x 0,10), l. 1,20, br. TE VAN / DERK SPANNINGA / GEB. 1,70, h. 0,40 m. Fabr.: D.J. KALK 1 JULI 1880 / OVERL. 11 SEPT. 1970 Gedenksteen uit drie delen: mid- (achter beide laatste data) TE WINSUM dendeel br. 0,88 m., h. 0,65 m.; zij- delen lager en br. 0,39 m. Hardsteen en graniet.

12,13 (tekst midden) RUSTPLAATS VAN / Staande steen, l. 0,90 br. Latijns schrift zonder A8a/b (tekst links) SIEGER KLAAS DOLFIN 0,76, en liggende steen l. schreef, Jugendstil, ver- (o) / GEB. 12 JUNI 1866 / OVERL. 21 2,07, br. 2,04, H. 0,45 M. heven in cartouche, OCT. 1932 Beton. zwart gelakt (tekst rechts) TJAARDINA / DOES- BURG / GEB. 3 DEC. 1874 / OVERL. 16 JUNI 1946

14 HIER RUST / MIJN GELIEFDE MAN Staande steen, br. 0,70, h. Latijns schrift zonder A9 EN DER / KINDEREN ZORGVOLLE 0,86 m., aan bovenzijde schreef, verheven in (o) VADER / ELTJE VAN MARUM / GEB. trapsgewijs versierd. En lig- cartouche. 14 JUNI 1899 TE ADORP / OVERL. 18 gende banden met verhoogde Boven de tekst een lig- AUG. 1943 TE GRON. / ECHTGENOOT hoeken, l. 2,00, br. 0,86, H. gende palmtak? VAN / HENDRIKJE EVENHUIS / 0,45 m. Fabr.: D.J. KALK ZALIG ZIJN DE DOODEN DIE IN / Steenslag verdwenen. DEN HEERE STERVEN. OPENB. 14:13 Hardsteen.

15 RUSTPLAATS / VAN / HENDRIKJE Staande steen h. 0,80, br. 0,60 m. Latijns schrift met B1 UNGERSMA / *18-8-1895 +10-11- Graniet. schreef, verdiept. (w) 1920 / GEL. DOCHTER VAN / S. UMGERSMA / P. UNGERSMA DE BOER / OPENB. 14:13

16,17,1 (tekst a) RUSTPLAATS / VAN / Drie naast elkaar gelegen graven Latijns schrift zonder 8 HINDRIK HARMSMA / GEB. 12 met staande, rood betonnen ste- schreef, verdiept. B2a/b/c FEBRUARI 1860 / OVERL. 5 nen met schuine voorzijden, 0, Boven de teksten een (o) JANUARI 1929 / ECHTG. VAN / G. 25 x 0,45 x 0,70 m., en drie lig- palmtak. gende stenen, (a) br. 0,68, l. 1,77, er ZEEFF (tekst b) RUSTPLAATS / VAN / (b) br. 0,78, l. 1,77 m. HARM HARMSMA / GEB. 6 FEB. Steenslag verdwenen. 1895 / OVERL. 16 JAN. 1936 / Omgeven door vier stenen ban- ZOON VAN / H. HARMSMA / G. den, 2,00 x 3,00 m., met in de ZEEFF hoeken vier paaltjes, 0,115 x (tekst c) RUSTPLAATS / VAN / 0,115 x 0,50 m., waaraan oorspr. GEZIENA ZEEFF / GEB. 24 FEBR. kettingen (verdwenen). 1870 / OVERL. 21 DEC. 1951 / Terrazzo en rood beton. ECHTG. VAN / H. HARMSMA lver 19,20 RUSTPLAATS VAN / ONZE LIEVE Staande granieten steen met spekste- Latijns schrift met B3a/b OUDERS / REINDER HARMSMA / nen zijblokken, br. 1,60, h. 0,95 m. schreef, verdiept, zilver (o) *29-8-1904 +3-5-1956 / EN / GEESKE Graniet en speksteen. gelakt ? SMIT / *23-3-1910 +17-7-1962

21 HIER RUST / ONZE LIEVE / MAN EN Liggende steen op verhoogd graf (tombe) Latijns schrift zonder B4 VADER / JURJEN / VAN WEERDEN / met lelietak (zonder bloem) en strik op steel, schreef. er (w) * 7 JANUARI 1862 / + 1 JUNI 1945 l. 2,00, br. 0,80, h. 0,40 m. Hardsteen. Fabr.: HOFSTRA

22 Rustplaats van / MARGARETHA A. Liggende steen, l. 2,00 m., br. 0,68 m., Latijns schrift met B5 SMIT wed. / JAKOB REMGES h. 0,32 m. schreef en schrijfletter, (w) VENNEMA, / geb. 9 Sept. 1814te De tekst in cartouche met afgeronde verheven in cartouche. Garnwerd / overl. 16 Juli 1899 te hoeken en bloemvormige versieringen. Winsum; / nalatende vier kinderen, / Op het midden van de steen en onder de Fabr. J. FABER terwijl twee haar zijn voorgegaan. / benedentekst twee gekruiste takken. (tekst onder) Trouwe gade, liefheb- Hardsteen. bende / zorgdragende moeder.

11 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 12

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

grafnr.23 (tekst boven) Gewijd aan de gedachtenis van / Liggende steen, l. 2,00, br. Latijns schrift en B6 JAKOB REMGES VENNEMA / door MAR- 0,685, h. 0,25 m. schrijfletter, verheven. (w) GARETHA ALDERTS-SMIT / wie hij ruim Hardsteen. 16 jaren een teder / minnend echtgenoot was en die / met 6 kinderen zijn verscheiden / diep betreuren. Hij was geboren op Watwert onder / Uskwert den 15 Julij 1821 en / overleed op Valkema onder Winsum / den 22 September 1859 (tekst beneden) Gij dierb’re zonk in ’t graf terneder / In ’t graf is geen vermoeijing meer / Eens horen wij den wekstem weder / Tot hoger heil bij onzen Heer / En dan, dan worden w’al te gader / Door hem volzalig ingeleid / In ’t eeuwig Huis van zijnen Vader / Daar heeft Hij Zelf ons plaats bereid.

24 ANNO 1644 DEN 3 MEI IS / DE DOCHT- Liggende steen (fragment), h. links 0,13, h. Latijns schrift met C1 SAME GRIETE IANSENS / INDEN rechts 0,44, br. 0,705, dikte 0,04 m. schreef, verheven. (w) HEERE GERUST Onder de tekst in het midden nog een deel van een in cirkel geplaatst symbool zichtbaar. Hardsteen.

25 HIER RUST, / IN DE HOPE DES / EEUWI- Staande, aan de voorzijde naar boven toe ver- Latijns schrift, C2 GEN LEVENS / ANNA / HOFSTEENGE / smallende steen, onder diep 0,23, br. 0,41, namen met schreef, (w) GEB. TE OLDEKERK, / 20 MEI 1872. / boven diep 0,105, br. 0,31 m. Totale hoogte overige tekst zonder OVERL. TE WINSUM, 20 NOV. 1919. / 1,14 m. schreef, verdiept. GELIEFDE ECHTGENOOTE VAN / S. DE Bruin (geverfd) beton met daarop geschroefde VRIES / zwarte glazen plaat (0,61 x 0,29, falset gesle- ZALIG ZIJN DE DOODEN / pen) met tekst in gouden letters DIE IN DEN HEERE ONTSLAPEN

26 RUSTPLAATS / VAN / JAN PIETER Tombe van zwart graniet, l. 2,00, br. 0,845, Latijns schrift zonder C3 HOPMA / GEB. 16 FEBRUARI 1884 / hoogte voor 0,52 en achter 0,69 m. Dikte schreef, verdiept. (w) OVERL. 24 JANUARI 1944 0,12 m. Rondom boven een afgeschuind randje van 0,35 m.

27 RUSTPLAATS / VAN / LEENTJE BRUINS Tombe van zwart graniet, l. 2,00, br. Latijns schrift zonder C4 / GEB. 13 MEI 1863 TE OBERGUM / 0,85, hoogte voor 0,46 achter 0,69 m. schreef, verdiept. (w) OVERL. 28 MEI 1949 TE BELLINGE- Dikte 0,12 m. WEER / SEDERT 5 NOV. 1898 WED. VAN Rondom boven met afgeschuind randje B. HOPMA (vgl. C3)

28 Ter Gedachtenis / van / WILLEM GERRITS Liggende steen, br. 0,72, l. 2,00, h. 0,12 m. Op vele plaatsen is de C5 / SIERSEMA / Geboren te Garnwerd / den Onder de tekst wilgentwijgen en 2 bloemen. steen gescheurd. (w) 14 April 1820 / Overl. te Bellingeweer / den Hardsteen. 15 Mei 1885 Latijns schrift en schrijfletter, verheven in cartouche

29,30 (tekst a) Rustplaats van / JAQUES WILLEM / Twee naast elkaar liggende ste- Namen in Latijns C6a/b FRANCOIS JAN / DU PEIJRON / VAN nen, l. 2,01, br. 0,84, h. 0,10 m. schrift met schreef, (w) BREUGEL / geb. den 24 Febr 1821, / overl. Hardsteen. overige tekst in schrijf- Den 11 Aug. 1871, / in leven echtgenoot / van letter, alles verheven in wijlen / L.J. BRONGERS. ovaal cartouche. (tekst b) Rustplaats van / LUBINA JULLE- ANA BRONGERS / geboren den 11 Junij 1817, / overleden den 15 December 1868, / geliefde echtgenoote / van / Mr. J.W.F.J. DE PEIJROU / VAN BREUGEL.

12 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 13

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

31 Ter gedachtenis / aan / JAN HENDRIK Liggende steen, l. 1,00, br. 0,73 m. Latijns schrift met en. C7 VOERMAN / geboren 6 December 1853 / Hardsteen. schreef en schrijfletter, (w) overleden 13 Maart 1854 / Geliefd kind van Tekst in vierkanten omlijsting met naar binnen verheven in cartouche.31 / J.J. VOERMAN EN / H.P. LAMMERS. afgeronde hoeken. De buitenzijde van de steen is versierd met gegraveerde strepen

32,33,34 (links, staande steen = c) RUSTPLAATS / Twee staande stenen met stenen ban- Latijns schrift zonder C8a/b/c VAN / TRIENJE KRUIZINGA / GEB. 13 den, l. 2,00, br. 2,55, op 0,25 m. hoog schreef (w) NOV. 1831 / OVERL. 15 MEI 1910 / DOCH- plateau. TER VAN / G. KRUIZENGA / EN I. DE De staande stenen zijn 0,50 m. hoog. BOER Steen ab br. 0,93, steen c br. 0,83 m. (rechts, staande steen = a/b) RUSTPLAATS / Hardsteen. VAN / SIEMON WIERINGA / GEB. 14 OCT. 1840 / OVERL. 5 FEBR. 1922 / EN / GEERTRUIDA DE BOER / GEB. 8 JULI 1852 / OVERL. 28 JUNI 1911

35 (tekst links = a) RUSTPLAATS / VAN / Twee naast elkaar liggende hardstenen zer- Latijns schrift zonder D1a/b HENDERIKUS BRUINS / GEB. 19 APRIL ken, l. 2,00, br. 1,61, h. 0,37 m. met afgeron- schreef, verheven, in (w) 1888 TE TIJUM / OVERL. 21 NOV. 1961 de, zwart gelakte randen. cartouche, letters zwart TE WINSUM / ECHTGENOOT VAN / W. Op het midden van de stenen verheven ovale gelakt. ZWANEVELD / ROM 8:38,39 cartouches met zwart gelakte rand. (tekst rechts = b) RUSTPLAATS / VAN / Opgemetseld met baksteen. Fabr. (graf a): WOBBECHIEN / ZWANEVELD / GEB. 10 Hardsteen. D.J. KALK NOV. 1888 TE KOLHAM / OVERL. 3 OCT. 1972 TE WINSUM / ECHTGENOTE VAN / r H. BRUINS

36,37,38 (tekst c) RUSTPLAATS / VAN DEN HEER / Drie naast elkaar gelegen liggende stenen, Latijns schrift zonder D2a/b/c JACOB BRUINS, / GEB. TE OBERGUM l. 2,50, br. totaal 2,56, h. 0,35 m. met afge- schreef, verdiept, zwart (w) DEN 17 JULI 1877, / OVERL. TE TIJUM ronde, zwart gelakte randen, en op het gelakt. DEN 18 SEPT. 1907, / IN LEVEN NED. midden verheven cartouches met zwarte HERV. PREDIKANT / TE WESTEREM- randen DEN. / 1COR.13 VS. 8: DE LIEFDE / VER- Opgemetseld op bakstenen. er GAAT NIMMER Op steen a is het symbool van een twijg (tekst b) RUSTPLAATS / VAN / JEZELINA aanwezig. VAN WEERDEN. / GEB. TE WINSUM 20 Hardsteen. MEI 1852. / OVERL. TE TIJUM 11 NOV. 1916. / ECHTGENOOTE VAN / B. BRUINS. LUCAS 8:50. / “VREES NIET. GELOOF / er ALLEENLIJK”. (tekst a) RUSTPLAATS / VAN / BERENDI- NUS BRUINS. / GEB. TE KL. GARN- WERD 24 FEBR 1846. / OVERL. TE WIN- SUM 27 NOV. 1918. / WEDUWENAAR VAN / JEZELINAVAN WEERDEN.

de 39 RUSTPLAATS / VAN / JEZELINA BRUINS Liggende steen, l. 2,00, br. 0,85, h. 0,33 m. Latijns schrift zonder D3 / GEB. 15 NOV. 1918 TE TIJUM / OVERL. Hardsteen. schreef, verheven, (w) 16 APRIL 1944 TE NIJMEGEN / Identiek aan D2a/b/c zwart gelakt. “DE LIEFDE VERGAAT NIMMER” / en 1 COR. 13:8 Fabr.: D.J. KALK

40 ANNA DE COCK, / geboren 28 October Liggende steen, l. 2,03, br. 0,84, h. 0,27 m. Schrijfletter en Latijns D4 1843, / overleden 27 Maart 1871, / echtge- Op de steen mogelijk een familiewapen: 4 schrift (namen), verhe- (w) noote van / JAN SCHEPEL, / Burgemeester te klavertjes-drie in een medaillon. Daarom- ven, in cartouche bene- Winsum. heen een strik met bladversiering. den.. rijf- Rondom de steen is een ijzeren band beves- n in tigd. Hardsteen.

13 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 14

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

41 KLAZIENA KAPTEYN / VAN WEERDEN Liggende steen, l. 0,60, br. 0,80 , h. Latijns schrift met D5 / * 22-9-1904 + 13-6-2002 boven 0,22 en onder 0,15 m. Tevens schreef, verdiept. (w) opstaande hardstenen zijkanten. Hardsteen.

42,43 (tekst a) WILLEMINA VAN WEERDEN / Twee tombes, l. 2,00, br. 0,84, h. Latijns schrift zonder D6a/b GEB. 8 APRIL 1860 / OVERL. 30 JANU- (oost) 0,34 (west) 0,48, met op beide schreef, verdiept. (w) ARI 1951 / WEDUWE VAN / D.R. VAN een plaquette, 0,56 x 0,685, h. 0,02 m. SNOEKEVELD Hardsteen. Fabr.: D.J. KALK NB. ‘D.R.’ is verbeterd naar ‘R.D.’ (tekst b) DIRK RIKSTERUS / VAN SNOE- KEVELD / GEB. 29 JULI 1855 / OVERL. 12 OCTOBER 1941 / GELIEFDE ECHT- GENOOT VAN / W. VAN WEERDEN

44,45 H. v. WEERDEN / * 25 JULI 1864 / + Een liggende steen, l. 2,00, br. samen 1, Latijns schrift (namen) D7a/b 24 JULI 1939 / 70, h. (west) 0,50 (oost) 0,42, dik 0,12 m. zonder schreef, verdiept. (w) A. v. WEERDEN-SCHEERING / * 14 Afgeschuinde zijkanten. MEI 1873 / + 25 MAART 1950 Graniet.

46 Ter Gedachtenis / aan / MARTJE VAN Liggende steen op metselwerk, l. 2,00, br. Latijns schrift met D8 WEERDEN / Geboren den 17 December 0,85, h. 0,14, totale h. 0,40 m. schreef (namen) en (w) 1866 / Overleden den 10 Maart 1898 / Doch- Ovale cartouche met twijgen, links wilg, schrijfletters, verheven ter van / JACOB W. VAN WEERDEN / EN / rechts eik. in cartouche. TRIJNIJE DE BOER Hardsteen. Winshem

47,48 (tekst a) TER GEDACHTENIS / AAN / Twee liggende stenen op metselwerk met Latijns schrift zonder D9a/b TRIJNTJE JURJENS DE BOER / GEB. 18 afgeplatte zijkanten, l. 2,00, br. 0,84, h. schreef, verdiept. (w) DEC. 1822 / OVERL. 5 FEBR. 1903 / 0,42 m.

bulletin WEDUWE VAN / J.W. VAN WEERDEN Hardsteen. Fabr.: D.J.KALK (tekst b) TER GEDACHTENIS / AAN / JACOB WILLEMS VAN WEERDEN / GEB.

Info 1 MAART 1814 / OVERL. 13 MEI 1897 / ECHTGENOOT VAN / T.J. DE BOER

49 Hier rust / het stoffelijk overschot van / Liggende steen, l. 2,00, br. 0,85, h. 0,14 en Latijns schrift zonder E1 KORNELIS ANNES KRUIZENGA / Gebo- met metselwerk totaal 0,30 m. schreef (namen) en (w) ren den 22 December 1827 / en overleden Hardsteen. schrijfletter, verheven den 6 April 1883 / Echtgenoot van / GEZIE- Op de steen in het midden een verheven in cartouche, zwart NA ANTHONIE VAN HEMMEN / nalaten- voorstelling van een treurwilg, anker en bijl gelakt. de 2 kinderen / en linksonder een zon met stralen. (beneden) Boven een ovale, beneden een rechthoekige Fabr.: T. WIERENGA Hier rust in ’s aardrijks schoot, / cartouche. BEDUM Het kil en koud gebeend, / Van eenen echtgenoot / Door Gade en kroost beweend. / Zo gaat de vreugd voorbij. / En eindigt ’t in ‘t graf / Maar eeuwig zalig hij / Die ’t hart aan Jezus gaf.

50 Ter Gedachtenis aan / ARIES / ABBRING / Staande steen, br. 0,40, h. 1,45 met Latijns schrift (namen) E2 geboren 14 Januarij / 1849 overleden / 18 geronde bovenzijde. en schrijfletter, verhe- (w) April 1893 / echtgenoot van / JETSKE / Daarin een vlinder en bloem met ven. HAVERKAMP / nalatende een zoontje gebroken knop (?). Hardsteen.

14 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 15

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

51 RUSTPLAATS VAN / TIETJE WIEBREN- Hekwerk met afwisselend hoge en lage spij- Latijns schrift met E3 GA / WED. JELTE BEKEMA / GEB. 4 len, aan bovenzijde afgewerkt met een lelie. schreef, verheven. (w) OCTOBER 1808 / OVERL. 12 MAART De hoekspijlen hebben speerpunten. Lelies en 1903 speerpunten zijn zilverkleurig. Het geheel op een gemetselde rand bakstenen, l. 1,95, br. 0,78, h. 0,94 m. er De tekst bevindt zich op een schild van gietijzer met naar binnen geronde hoeken, h. 0,25, br. 0,365 m., opgehangen aan het hekwerk aan de westzijde

52,53 GRIETJE KAMPINGA / GEB. 29 NOV 1861 Staande steen van marmer met gepolijste voor- Latijns schrift zonder E4a/b / OVERL. 18 APRIL 1941 / SIETSE OEGE kant, h. 0,81, br. 0,675, dik 0,13 m. op hardste- schreef, verdiept. (w) DE WAARD / GEB. 9 MAART 1863 / nen sokkel h. 0,33, br. 0,68, dik 0,235 m. OVERL. 10 FEBR. 1947 Stenen banden, l. 1,95, br. 1,70 m. met steen- en) slag. diept. In het midden ligt een steen met een gat (0,25 x 0,25 m.). Symbool: een palmtakje

54,55 RUSTPLAATS / VAN / TRIJNTJE VOS- Drie liggende stenen. Middelste steen l. 2,00, Latijns schrift zonder F1a/b HEERES / GEB. 21 APRIL 1897 TE NIEZIJL br. 0,85, h. 0,30 m. (onder) – 0,50 m. (boven), schreef, verdiept. (w) / OVERL. 13 DEC. 1950 TE WINSUM / EN / waarop de tekst. Aan beide zijden hiervan zijs- ven HILKO VOS / GEB. 1 JUNI 1895 TE WIN- tenen l. 2,00, br. 0,43, dik 0,03 m. De middel- SUM / OVERL. 21 FEBR. 1975 ste steen ligt ca. 0,6 m. hoger dan de zijstenen. Graniet. er 56 HIER RUST / ANJE VOS / GEB. 12 JULI Staande steen met stenen banden, l. 2,00, br. Latijns schrift zonder F2 1927 / OVERL. 28 MEI 1930 / GELIEFD 0,76, h. 0,30, en een granieten, schuin staande schreef, verdiept. (w) DOCHTERTJE VAN / H. VOS EN T. VOS- steen, h. 0,60 m., br. 0,45 m. Deze steen met HEERES tekst staat ongeschonden tegen een ruwe hardstenen sokkel, h. 0,37, br. 0,50, dik 0,15 m. Resten van steenslag op beton. Hardsteen, graniet.

57,58 (tekst a) Rustplaats van / HILLECHIEN H. Twee liggende stenen, l. 2,00, br. 0,85, h. Latijns schrift met er F3a/b BOSMAN / Geb. te Adorp 19 Maart 1815 / 0,15 m. schreef (namen) en (w) Overl. te Winsum 22 April 1882 / Eechtg. van Op beide staat de eerste tekst boven in een schrijfletter. en ROELOF R. VOS ovale cartouche, de poëzietekst onder in een rechthoelkige cartouche. Daartussen orna- Die bij dit graf komt treden / mentiek van lofwerk van eikenblad. Gedenk dan maar aan mi / Hardsteen. GA Al lig ik hier beneden / Ik ben geweest als gij In de bovenhoeken van steen b 2 vlinders.

(tekst b, noordzijde) Rustplaats van / ROELOF R. VOS / Geboren te Haren d. 16 April / 1814 Overleden te Winsum den / 24 Februarij 1887, weduwnaar van H.H. BOSMAN

Sluimer zacht, gij goede vader / Te vroeg zijt gij van ons ontscheurd; / Gij waart ons goede trouwe vader / en) Wordt levenslang door ons betreurd he-

Vervolg pag. 18

15 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 16

De foto op de middenpagina is afkomstig uit de verzameling van het Noordelijk Scheep- vaartmuseum. Achterop staat geschreven: De oude scheepswerf te “houten schip op onbekende helling’. Dit mooie plaatje is meermalen gepubliceerd in boeken over scheepvaart en scheepsbouw. Niemand wist echter waar de foto was gemaakt. Door vergelijking met andere foto’s van het Winsumerdiep heb ik kunnen vaststellen dat mijn vermoeden juist was: de foto is gemaakt vanaf de scheepswerf te Obergum. Op de ach- tergrond zien we de huizen aan de Hoofdstraat Winsum. De meeste van deze huizen zijn in de twintiger en dertiger jaren vervangen door nieuwbouw zodat een hedendaagse vergelijking niet mogelijk is. Het voorste huis links van het schip staat op de plaats van de huidige fotozaak Vaszlovzky. Daarachter staat het huis waar nu de Meander is gevestigd.

De scheepswerf in Obergum was eigendom van Van der Werf. In de negentiende eeuw zijn er ook houten schepen gebouwd, maar in het begin van de twintigste eeuw werden er alleen schepen gerepareerd en waarschijnlijk ook gesloopt. De indruk bestaat dat Van der Werf nooit is overgeschakeld op de bouw en repara- tie van ijzeren schepen. Op het werfterrein zijn nog niet zo lang geleden drie huizen gebouwd.

Centraal op de foto ligt een schip op de helling. Het lijkt een houten spitse praam, een tjalkachtig schip dat alleen in Groningen werd gebouwd. In tegenstelling tot de tjalk was de kop veel spitser. Het boeisel stond ook meer rechtop. De grootte varieerde van 30 tot ruim 100 ton en ze zijn ook wel in ijzer gebouwd. Wat de functie is van de zwerfkeien op de voorgrond is onduidelijk. Er is wel gesugge- reerd dat dit ballaststenen zijn. Binnenvaart- schepen hadden echter geen vaste ballast aan boord want dat verminderde de ladingcapaci- teit. Bovendien konden ze ook zonder lading goed zeilen. Links van het schip op de helling ligt een schip in het Winsumerdiep. We zien op het voordek het braadspil, de houten rol met de vierkante gaten om het anker op te halen. Dit schip maakt een onttakelde indruk en ligt daar vermoedelijk om te worden gesloopt. Er staan ongeveer veertien mensen op de foto waarvan niets bekend is. Zijn er nog bewoners van Winsum/Obergum die deze mensen her- kennen? Graag een reactie naar een van de leden van de werkgroep (0595 441671 of 491210) of [email protected]

Werkgroep scheepvaart en scheepsbouw, Erna Bakker, Liewe Damminga en Koos de Jong

16 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 17 erf te Obergum

17 winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina18 rfr es ielj nmtralschrift uiterlijkenmateriaal Tekst grafnr. (w) F8 65 (w) F7 64 (w) F6a/b 62,63 (w) F5 61 (w) F4a/b 59,60 (W) F9 66 Winsum enBellingeweer van G.W. Goltsvander Tuuk /Predikant /te den 9Junij1833/oud.9jarenHuisvrouw TEBBENS/overleden (tekst a)LIEFDINA den 27 April 1837 / geborenden11 Februarij1765/overleden In levenPredikantte Winsum enBellingeweer WILLEMGOLTS vander TUUK / GERRIT (tekst b) Ter nagedachtenisaanOnzen Vader / 1890 /teBellingeweer 1826 /teBedumoverledenden19Juni DER TUUK /geborenden29November Rustplaats /vanDERKGERADS VAN WILLEMTJE KLAZENS/MEIMA leden 13September/1891echtgenootvan /geboren3Maart1806over- / WIERINGA (tekst b)Rustplaats/vanSIMONKLASENS note van/SIMONKLASENS WIERINGA 1801, overledenden/24Maart1887echtge- /geborenden11 Januari/ KLASENS-MEIMA (tekst a)Rustplaats/van WILLEMTJE / EN RANUM DE GEMEENTENS VAN BELLINGEWEER LEERAAR/IN DEN JAARE1729GEAGT CUS UBBEN,OUD79JAAREN,/SEDERD LEEDEN DEN WELEERW. HEER/GERLA- ANNO 1779,DEN10 APRIL, IS/OVER- overleden den1Februari1887 Tuuk /geborenden6Novem-ber1832 Rustplaats van/KlaasGeerhardsder echtgenoote van/JOHANNESBORGMAN geboren 7mei1838/overleden31870 / WIERENGA Rustplaats /vanKLAZIENA Hardsteen. Op steena:?,deoorspr. tekstomvatte8regels. ste 3regels).Deoorspr. tekstomvatte10regels (beginwoordeneer- ‘Als’,‘Die’ steen b:‘Hier’, tage enverweringnietmeertelezenzijn.Op kig cartouchenog(poëzie)teksten,diedoorslij- Beide stenenhebbenbenedenineenrechthoe- tak. del, zandloper, auroborus,eikentakenlaurier- che geplaatst.Daaronderornamentenmetsche- Op steenaisdetekstineenrechthoekigcartou- boom. drie, kwartierrechtseenhertstaandetegen ven eenhaan,kwartierlinksonder3klavertjes- wapenschild metversiering:kwartierlinksbo- Steen bbevatinhetmiddeneenbekroond m. Twee liggendestenen,l.2,00,br. 0,70,h.0,15 Hardsteen verdiepte rand,vertoontbovenineendraperie. rand. Hetonderstecartouche,eveneensmet elkaar. Bovenstebevatdetekst,metverdiepte met tweerechthoekigecartouchesboven Liggende steen,l.2,00,br. 0,85,h.0,15m. Hardsteen. ders, onderlauriereneikgekruist. Steen bmetrondmedaillon,boven2vlin- op dehoeken. Steen ametovaalmedaillonenalziendoog 0,12 m. Twee liggendestenen,l.2,00,br. 0,84,h. Hardsteen. met groevenversierd. met afgerondehoeken.Derandvandesteen Onder hetcartoucheeenleegrechthoekigvlak een ringverbondenzijn. eikentak enlauriertak,dieinhetmiddenmet en rechtsboveneenvlinder, enondereen Boven eencartouchemetdetekst.Daarlinks Liggende steen,l.2,00,br. 0,85,h.0,18m. Hardsteen. onder eiken-enlauriertak. bij bovenaanbeidezijden2vlinders,en Tekst ophetmiddeninrondcartouche,waar- Liggende steen,l.2,00,br. 0,71,h.0,14m. Hardsteen. Liggende steen,l.1,95,br. 0,85,h.0,10m. 18 MIDDELSTUM Fabr.: LANDSTRA in cartouche. Schrijfletter, verheven BAFLO Fabr.: J.FABER verheven incartouche. schreef enschrijfletter, Latijns schriftmet in cartouche. Schrijfletter, verheven in cartouche. schrijfletter, verheven schreef (namen)en Latijns schriftmet EPTAGRON. TERPSTRA Fabr.: SWITTERS& verheven incartouche. schreef enschrijfletter, Latijns schriftmet MIDDELSTUM Fabr. (a):LANDSTRA GRON & TERPSTRA Fabr. (b):SWITTERS schreef, verheven Latijns schriftmet

InfobulletinWinshem ON RS & en he. ter, RA he. ter, en en . winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina19

InfobulletinWinshem (w) H2 74 schrift uiterlijkenmateriaal (W) F10 67 Tekst grafnr. (w) G1a/b 68,69 (w) G3a/b 71,72 (w) G2 70 (w) H1 73 / teBellingeweer geboren 2Maart1830/overleden12Juni1912 Rustplaats van/ TRIENTJE G. V.D. TUUK / VAN DER TUUK 1883 /sedert1857wedwvan WILLEM over= /ledenteBellingeweerden26 April geboren teBedumden/23November1806 Ter gedachtenisvan/PIETERKEKUIPERS Is numijnrustplaatsvooraltijd. Verzorgde meteenstagevlijt/ Waarop ik’t grazendveeaanschouwde/ De aardedieikeertijdsbebouwde/ geweer den13Februarij1857/ den 15/Februari1802enoverledenteBellin- DERKS KUIPERS/geborenopMaarhuizen TUUK /32jarenechtgenootvanPIETERKE Ter gedachtenisvan/ WILLEM VAN DER 1945 1853/OVERL.20MEI GEB. 6MAART / KLEVERINGA VAN /JANNA NOOT 1847 /OVERL.3NOV. 1917/ECHTGE- /GEB.28NOV.LUITJE SPANNINGA WINSUM /NAARN.H.KERK OVERGEBRACHT GRAF VAN /ZERK /ONNO TAMMINGA SEPT. 1956 /GEB.29JULI1867OVERL.15 NINGA VAN /ROELEKESPAN-ECHTGENOOT 1943/ FEBR. 1897/OVERL.11 MAART HENDERIKUS VENHUIZEN /GEB.17 Hardsteen. tekst. Onder (oost)rechthoekigcartouchemetpoëzie- met geweistaandetegeneenboom. onder 3klavertjes3;kwartierrechtseenhert tier linksboveneenhaanopheuveltje,daar- bloemmotieven omgevenfamiliewapen:kwar- Daaronder: eenverheven,bekroondenmet Boven (west)rechthoekigcartouchemettekst. Steen verzaktinnoordelijkerichting. oostzijde 0,20m. een gemetseldefundering,westzijdeh.0,36, Liggende steen,l.2,00,br. 0,85,h.0,14m.op Hardsteen, graniet,betonensmeedijzer. vertonen. waarvan debovenzijdenplattecirkelvormen l. 1,905,br. 1,91m.metkorteenlangespijlen, Op derandeenmetalen,zwartgelakthekwerk, gemetselde bakstenenrand,l.2,14,br. 2,125m. Tevens eenbetonnenliggendesteenen voorzijde geslepen,l.0,16,br. 0,53,h.0,70m. met daaropeengranietenstaandesteen,aan Hardstenen sokkel,l.0,18,br. 0,56,h.0,35m, Marmer. gouden letters,verdiept. de stenenrondom,h.(oost)0,12(west)0,17m. 0,03 m.meteveneensgrijsmarmerenopstaan- Plaat vangrijsmarmer, br. 0,63,h.0,43,dik Graniet. h. 0,24m. Alles opbakstenenfundering. 0,85, h.0,50m.metaanbeidezijdeneenrand br. 1,65,h.0,50m.Staandesteenhieronderbr. Tombe-achtig grafmetliggendesteen,l.1,95, Hardsteen. cartouche metversierdehoeken. eiken- enlauriertwijg.Daaronderrechthoekig en rechtseenvlinder, endaarondereen Tekst inrondcartouche,metdaarbovenlinks Liggende steen,l.2,00,br. 0,85,h.0,15m. Hardsteen. betonnen goot. Tussen graf50en51eenca.0,14m.brede (gescheurd) Onder: rechthoekigcartouchemettekst eikenboom. een vlinder, enrechtseenbijnaontwortelde een alziendoog(zon?)metstralen,linksonder Midden: verhevensymbolen,t.w. linksboven hoeken. Boven: rechthoekmet4lichtoplopendedrie- 0,20 m. een gemetseldefunderingwesth.0,36,oost Liggende steen,l.2,00,br. 0,85,h.0,14m.op 19 EENRUM Fabr.: F. FABER verheven incartouche. schreef enschrijfletters, Latijns schriftmet TERPSTRA Fabr.: SWITTERS schreef. Latijns schriftzonder schreef, verdiept. Latijns schriftzonder gelakt. schreef, verdiept,goud Latijns schriftmet Fabr.: J.FABER in cartouche. met schreef,verheven, Latijns schrift(naam) Fabr.: .?.FABER ters. verheven. schreef enschrijflet- Latijns schriftmet winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 20

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

75 DERK WILLEMS VAN DER TUUK / Liggende steen, l. 2,00, br. 0,85, h. 0,14 m. Latijns schrift met H3 geboren te Stitswerd 5 Februari 1829. / op gemetselde fundering, west h. 0,36, schreef en schrijfletters, (w) overl. Te Bellingeweer 18 November 1920. oost 0,20 m. verheven. / Sedert 20 April 1856 weduwnaar van / Smalle gearceerde rand rondom. Boven: TRIJNTJE BOUWMAN / Van 1878 tot rechthoek met 4 licht oplopende driehoe- Fabr.: F. FABER 1911 / Wethouder der Gemeente Winsum. ken. Midden een verheven, bekroond en met bloemmotie-ven omgeven familiewapen (zie H2). Onder: rechthoekig cartouche met tekst.

76 RUSTPLAATS / VAN / CORNELIS BOL- Tombe, l. 2,00, br. 0,84. h. vanaf opgemetselde Latijns schrift zonder H4 HUIS / GEB. 4 JULI 1920 TE SAUWERD / rand, voor (oost) 0,41, achter (west) 0,55 m. schreef, verheven in (w) OVERL. 5 DEC. 1944 TE AMERSFOORT / Rand h. 0,14 m. cartouche. GELIEFDE ZOON VAN / K. BOLHUIS / EN / Afgeschuinde zijkanten rondom en sleufjes. H. TERPSTRA / Ps. 73:26 Op de hoeken driehoekjes met verheven Fabr.: D.J. KALK bloemmotieven. Boven: ovale cartouche met 2 vlinders. Midden: ronde cartouche met tekst. Onder accoladen-cartouche met 2 verheven gekruiste hoorns waaruit vuur. Letters en ornamenten zijn zwart gelakt.

77,78 RUSTPLAATS / VAN / ANNA SCHURIN- Staande marmeren steen met tekst, van bene- Latijns schrift zonder I1a/b GA / GEB. 28 MAART 1863 / OVERL. 4 den naar boven toelopend met boogvormige schreef, verdiept. Winshem (w) MAART 1936 / GELIEFDE ECHTGENOOT bovenkant: h. 0,645, br. beneden 0,475, boven Winshem VAN / J. BOERSEMA / GEB. 31 OCT. 1866 / 0,455, dik beneden 0,15 boven 0,12 m. OVERL. 23 JAN. 1947 / MATH. 5:8 Daaronder betonnen sokkel, h. 0,29, br. 0,55, dik 0,26 m. Hieronder en rondom hardstenen banden, br. 0,12, h. 0,08, totale l. 2,01, br. 1,62, h. 0,14 m. bulletin Daartussen als opvulling zwarte en wit gevlek- bulletin te tegeltjes, 0,10 x 0,10 m. Op het midden van zwarte tegels een kruis en een zwarte band Info Info rondom. Hardsteen, marmer, beton, tegels.

79 PIETER WILLEM / BORGMAN / * Op een gemetselde sokkel, br. 0,84, h. 0,15 Latijns schrift zonder I2 25_11_1908. / + 2_4_1975. m., een staande zwart marmeren steen (met schreef, verdiept. (w) tekst) met dakvormige bovenkant, h. midden 0,84 zijkanten 0,90 m., br. 0,62, dik 0,08 m. Tussen de staande steen en sokkel liggen nog twee marmeren banden, de bovenste br. 0,80, dik 0,10 m., de onderste br. 0,83, dik 0,165. Marmer, baksteen.

80,81 WESSEL BORGMAN / GEB. 15 FEBR. Staande grijze, naar boven smaller toelopende Latijns schrift zonder I3a/b 1870 / OVERL. 3 MEI 1939 / EBELTJE steen (met tekst), br. beneden 0,595, boven schreef, verheven. (w) GODHOORN / GEB. 5 NOV. 1883 / 0,55, dik beneden 0,13, boven 0,09 m. Daar- Zwart gelakt. OVERL. 29 DEC. 1917. boven een dakje, br. 0,315 m. Onder deze steen een marmeren blok, br. 0,89, h. 0,15, diep 0,20 m. Daaronder een betonnen sokkel, br. 1,01, h. 0,19, diep 0,30 m. Hardsteen, beton.

20 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 21

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift

82,83,84 (tekst ab) KLAAS VAN WEERDEN / * 11-2- Het geheel bestaat uit twee staande stenen, die Latijns schrift, op ab ters, K1ab/c 1847 + 22-6-1913 / EN ZIJN ECHTGENOTE / aan de westzijde geplaatst zijn op een gemeen- zonder schreef in (w) WILLEMINA POST / *3-5-1853 +28-4-1936 schappelijke hardstenen band op metselwerk, rechthoekig cartouche, br. 0,15, h. 0,10, met metselwerk meegerekend verheven, (tekst c) RUSTPLAATS / VAN / JAKOB WIL- h. 0,23 m. Op c zijn de namen LEM / VAN WEERDEN / GEB. TE STEDUM Op de hoeken in de band vierkantjes, 0,035 x met schreef, de rest 10 FEBR. 1888 / OVERL. TE WINSUM 4 0,035 m. en sporen van lood (mogelijk van een zonder, eveneens in FEBR. 1912. oorspr. laag hekwerk). rechth. cartouche, ver- De noordelijke staande steen (ab), hardsteen, br. heven. 0,895, h. 0,70, dik 0,03 m. met schuine bovenhoeken. Geflankeerd door twee kleinere hardstenen blokken, br. 0,235, h. 0,21, dik 0,10 m. er De zuidelijke steen (c) br. 0,65, h. 0,55, dik 0,03 n m. met daarop aan de oostzijde een zwart marmeren plaat, br. 0,50, h. 0,395, dik 0,01 m., eveneens geflankeerd door twee blokken, br. 0,20, h. 0,175, dik 0,10 m. Hardsteen, marmer.

85,86 WILLEM DE BOER / GEB. 17 NOVEM- Rondom hardstenen banden (br. 0,18, h. 0,10 Latijns schrift zonder K2a/b BER 1859 TE BELLINGEWEER / OVERL. m.) op gemetselde fundering, l. 2,00, br. 1,80, schreef, verdiept en zil- (w) 27 JUNI 1945 ALDAAR / ECHTGENOOT h. 0,40 m. met steenslag van wit marmer. ver gelakt. VAN / DERKJE GRASHUIS / GEB. 9 Aan westzijde zwart gepolijste marmeren steen, er MAART 1864 TE DEN ANDEL / OVERL. br. 0,91, h. 0,59., dik. 0,055 m., geflankeerd 26 APRIL 1960 TE BELLINGEWEER. /. door twee lagere marmeren blokken, br. 0,39, h. PREDIKER 12:5 0,40, dik 0,10 m. Winshem In de hoeken aan de oostzijde bevinden zich twee zwart marmeren blokken, br. 0,145, h. 0,25, dik 0,10 m. Van hieruit richting staande blokkken en naar elkaar aan 3 zijden hekwerk van 3 enkele vierkante, zwart gelakte alumini-

bulletin um buizen (0,03 x 0,03 m.). De buis aan de zuidzijde is verdwenen. Hardsteen, marmer, aluminium. Info

87,88 JURRIEN DE BOER / GEB. 22 JANUARI Het graf is volkomen identiek aan dat van Zie boven K2a /b K3a/b 1862 TE BELLINGEWEER / OVERL. 2 K2a /b. Alleen ontbreekt hier de buis van er MAART 1952 ALDAAR / ECHTGENOOT het hekwerk aan de noordzijde. VAN / GRIETJE GRASHUIS / GEB. 18 FEBRUARI 1869 TE DEN ANDEL / OVERL. 31 JULI 1958 TE WINSUM / HEBR. 4:9.

89 Rustplaats / van / WILHELMINA VAN DER Gemetselde band van bakstenen op hun kant, Latijns schrift zonder L1 MOLEN / Geb. te Sauwerd 17 Mei 1883 / br. 1,10, l. 2,10 m. met in de hoeken 4 hardste- schreef alleen voor de (w) Overl. Te Winsum 5 Jan. 1913 / geliefde Echt- nen blokken, 0,215 x 0,215, h. 0,12 m., waarin namen; de rest in genote van / HOMME HOEKSEMA / OP het hekwerk is vastgezet. schrijfletters. UWE (ZA………) IK HEL(M..) Hekwerk van vierkante spijlen, l. 0,76 m. met aan top een plat, op eenhoekpunt staand vier- kantje. Vier dikkere hoekspijlen, l. 0,93, met er een metalen dakje als bekroning. Aan de westzijde van het hek hangt een metalen plaat, h. 0,24, br. 0,42 m. met de hoeken naar binnen gerond, voorzien van glas (deels gebroken). Binnenzijde wit geschilderd. De tekst zwart. Baksteen, hardsteen, smeedijzer, glas.

21 winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina22

InfobulletinWinshem rfr es ielj nmtralschrift uiterlijkenmateriaal Tekst grafnr. (w) L5 95 (w) L3 92 (w) L4a/b 93,94 (w) L2a/b 90,91 OVERL. 5.4.1895/SPR.10.7 WEERDEN /GEBR.18.3.1820 WILLEMS/ VAN WILHELMINA GEB. 24.8.1819OVERL.25.1.1891/ IJZEBRAND JURJENS/DEBOER SIEN KLADDER/PS.89 VAN /GEES- GELIEFDE ECHTGENOOT OVERL. TE WINSUM 13JAN.1905/ / GEB. TE SAUWERD7DEC.1839/ RUSTPLAATS VAN /JOHANNES TIMMER / JOH.II.25B WARE HIJOOKGESTORVENLEVEN / AL ZAL SEPT. 1949/DIEINMIJGELOOFT 1865 TE WINSUM /OVERL. ALDAAR 18 PIETERKE DEBOER/GEB.31MAART VAN / 1951 TE WINSUM /ECHTGENOOT 1865 TE MEEDHUIZEN/OVERL. 8 APRIL /GEB.21MAART SIEMEN UNGERSMA W. V.D. MOLEN/Ps.37:37 /EERDER VANVAN / /H.JAPENGA WINSUM /GEL.ECHTGENOOT WETSINGE /OVERL.31-8-1926 TE /GEB.4-7-1885 TE HOEKSEMA RUSTPLAATS / VAN /HOMME Baksteen, smeedijzer, gietijzer. 0,395 m. zeren plaatinaccoladenvorm,br. 0,44,h. Aan dewestzijdeophethekwerkeengietij- met speerpuntkop,l.0,93m. (beneden, l.0,45).Dehoekspijlenvierkant, boven lelies,omenlang(l.0,75)kort Daarop eenhekwerkmetrondespijlen l. 2,03,br. 0,86,h.0,09m.Geensteenslag. Rand vangemetseldebakstenenophunkant, Hardsteen, marmer, metaal. tekst, br. 0,64,h.0,445m. de achtersteeneenzwartmarmerenplaatsmet steen, br. 0,74,h.0,26m.,enhierboventegen dik 0,08m.Hieropondereenrechthoekige steen br. beneden0,80,boven0,70,h.0,77, zuidelijke richtingtegenditblokeenachter- trips onderelkaar(zwartgelakt)geplakt;in zijn boven,a.d.noordzijde3metalenhoeks- blok, h.0,80,br. 0,18,diep0,115 m.Hierop 4 elementen:aanzuidzijdeeenlangwerpig stijl,bestaandeuit Staande steenin‘A’damse’ slag vanschelpen. hardstenen blok,0,22x0,26,h.0,12m.Steen- de noordelijkehoekvanbandeenverhoogd hoogte metrand0,32m. Aan deoostzijdein 0,08 m.,opgemetseldefundering. Totale Hardstenen bandrondom,l2,00,br. 1,70,h. Beton. 0,83, br. 0,765,dik0,08m. Rondom indegrondeenbetonnenrand,l. 0,45 m. wat verhevengladdercartouchebr. 0,255,h. De tekststaatopdebovenstesteeneen 0,35, diep0,11 m.,hoog0,615m. beneden br. 0,385,diep0,165m,bovenbr. toelopend enmetboogvormigebovenkant, 0,30, diep0,24m.Steenboven,naarboven beton metkiezeltjes.Steenbendenbr. 0,45,h. Twee opelkaarstaandestenenvangegoten minium. Hardsteen, baksteen,smeedijzer, glas,alu- ters. stoffen plaat,metdaaropzwarte(plak-)let- voorzijde metglas,binnenzijdewitkunst- minium lijstgeschroefd,br. 0,51,h.0,39m., Aan dewestzijdeisophethekwerkeenalu- Steenslag vanschelpen. met knopalstop. zijn vierkantenhebbeneenmetalenplaatje met zilverkleurigelelies.Dehoekspijlen om korte(naarbeneden)enlange,bekroond Hekwerk vanzwarterondespijlen,omen het hekwerkisvastgezet. stenen blokken,0,15x0,14,h.0,20waarin hoeken ietsbovenderanduitstekendehard- kant, l.1,95,br. 1,52enh.0,10m.Inde Gemetselde bandvanbakstenenophun 22 Fabr.: D.J.KALK verkleurig ingelakt. schreef, verdieptenzil- Latijns schriftzonder schreef, verheven. Latijns schriftzonder schreef Latijns schriftzonder cartouche. schreef, verdieptenin Latijns schriftzonder

InfobulletinWinshem winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 23

grafnr. Tekst uiterlijk en materiaal schrift er 96 RUSTPLAATS VAN / GEERTRUDA JURJEN Liggende steen, hardsteen, l. 2,00, br. 0,70 L6 / DE BOER / Geboren te Ranum / den 3 Juli m., verdeeld in 3 compartimenten: boven en Latijns schrift met (w) 1819. / Overleden te Obergum / den 17 Mei onder geometrische figuren (resp. rechthoek schreef in de namen, 1884. / Nalatende haar Echtgenoot / EVERT met 2 diagonalen, rechthoek met 4 naar bin- de rest schrijfletter, HINDRIKS / KLADDER / en 6 kinderen nen gebogen bogen). alles verheven. In het midden een rechthoekig cartouche (waarvan de hoeken naar binnen springen. In de hoeken verheven noppen), br. 0,645, h. 0,88 m. Hardsteen.

97 Rustplaats / van / EVERT HENDRIKS Liggende steen, hardsteen (zie boven 65), l. Latijns schrift met L7 KLADDER / Weduwnaar van GEERTRUID 2,00, br. 0,70m., verdeeld in 3 compartimen- schreef in de namen, de (w) J. DE BOER / Geboren te Obergum / den 1 ten, boven en beneden in rechthoeken een rest in schrijfletter. December 1817. / Overleden te Obergum / oog-vorm, in het midden een rond cartouche 29 Maart 1888. met tekst. Onder het bovenste deel een smal- Fabr.: P.B. BOLTJES le band met twee wilgentakken, boven het onderste deel een smalle band met twee eikentakken. er Hardsteen. in

98 - 102 RUSTPLAATS / FAMILIE / ALBERT Op bakstenen fundering liggend, 2 betonnen Latijns schrift zonder M1 WESTER / JES. 25:8 platen, totaal l. 2,03, br. 3,75m h. 0,40 m. schreef, verheven. (w) Plaat noordzijde l. 2,03, br. 0,97, plaat zuidzijde l. 2,03, br. 2,83 m. Op de hoeken van de

Winshem grote plaat a.d. noordzijde verhoogde hoeken, 0,145 x 0,15, h. 0,03 m., evenals op de zuidelijke hoeken van de kleine plaat. Hierop is een hekwerk geplaatst met vierkante spijlen, l. 0,70, Op de top platte, op een hoek geplaatste vierkantjes. bulletin Vier dikkere hoekspijlen l. 0,80 m. met dakje er aan bovenzijde. zil- Aan de westzijde op het hekwerk in het mid- Info den een zwart marmeren plaat, br. 0,48, h. 0,39 m. Daarop tekst in rechthoekig cartouche, br. 0,42, h. 0,325 m. met naar binnen geronde hoeken. Het woord ‘RUSTPLAATS’(NB. met schreef) is boogvormig aangebracht.

23 winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina24 24

InfobulletinWinshem winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 25

Bijlage

Reglement mede van alle gevulde graven en in het algemeen van alles wat Voor de begraafplaats te Bellingeweer tot de juiste kennis van den staat der begraafplaats als zzodanig dienstig is. Art. 1. Elk huisgezin behorende onder Bellingeweer en voorts in het Art. 9. algemeen elk huisgezin, ’t welk thans graven bezit op de Commissarissen roepen minstens eenmaal ’s jaars en voorts zoo begraafplaats te Bellingeweer, wordt in dat regt gehandhaafd. dikwijls de omstandigheden dit vereischen, de stemgeregtigde Aan de, in dit artikel bedoelde huisgezinnen worden desgevor- deelgenoten op tot het nemen van besluiten. Stemgeregtigde derd kosteloos nieuwe grafruimten verstrekt. deelgenoot is elk hoofd van een huisgezin, man of vrouw, die den ouderdom van twintig jaren heeft bereikt. Men kan ook ver- Art. 2. schijnen en stemmen bij gemagtigde, mits ten genoegen van de Het teeken van het regt op graven bestaat in het huisnummer vergadering. Alle besluiten worden genomen, mondeling bij geplaatst in den muur der begraafplaats ter plaatse waar die meerderheid der aanwezige stemgeregtigden, uitgezonderd de graven zijn gelegen. Alzoo gaat bij overgang van het huis het benoeming van Commissarissen, welke bij briefjes geschiedt bij regt op de begraafplaats mede over. volstrekte meerderheid en zoo die niet wordt verkregen alsdan bij meerderheid van stemmen. Indien in het laatste geval de Art. 3. stemmen staken beslist het lot. Aan nieuw inwonenden onder Bellingeweer, die geen regt op graven hebben, kan dat regt worden verleend, mits, zoo zij niet Art. 10. onvermogend zijn, tegen eene matige vergoeding in eens ten Commissarissen worden verkozen voor den tijd van drie jaren behoeve der kosten van beheer en toezicht. en zijn dadelijk weder herkiesbaar. Aldus vastgesteld in onze vergadering van 25 Aug.s 1873. Winshem Art. 4. Het beheer en toezicht op de begraafplaats wordt uitgeoefend Kerkhof te Bellingeweer. door twee Commissarissen manspersonen en meerderjarig, [ zie bijgaande foto 6 van de indeling van het kerkhof]. door de stemgeregtigde leden uit hun midden te benoemen. Lijst van begravenen te Bellingeweer. bulletin Art. 5. [ een chronologische lijst op datum, vanaf voorjaar 1919 tot 30 Aan deze Commissarissen is opgedragen al wat betreft het juni 1945, van in totaal 32 begravenen].

Info dagelijksch toezicht ter behoorlijke inrigting en instandhouding Stemgerechtigden Kerkhof Bellingeweer. der begraafplaats en het verordenen der daartoe strekkende A. Wester Wed. v. Maren Klein Huisjes (A. Smit) maatregelen, gelijk ook al ’t geen de behoorlijke en voegzame Molenhuisje Tilburg Jurjen van Weerden uitvoering der begrafenissen zelve betreft, met inachtneming Jan Brands Borgstede Wed. Hopma van algemeene plaatselijke verordeningen. Wed.K.v.Weerden Mevr. Snoekeveld Harmsma Gebr. De Boer W. Borgman H. Bruins Art. 6. R. Vos W.v.d. Tuuk K. Bouwman De Commissarissen bepalen de vergoeding, bedoeld in art. 3 of D. Rijkels B. Goldhoorn S. de Waard roepen desverkiezende de stemgeregtigden daartoe op, zij zijn J. Boerema F. Timmer Dolfijn’ voorts belast met de ontvangst der te voldoene gelden. Van deze gelden wordt rekening gedaan aan de deelgeregtigden Ondertekening van een ‘kaart op eene der vergaderingen bedoeld in art. 9. Ondergetekende Kerkv. Van Winsum en Bellingeweer en de Commissarissen uit belanghebbende benoemd hebben op hare Art. 7. commineerde vergadering naar hunne beste onparijdige oor- De Commissarissen treden voorts in overleg met de Kerkvoog- deel volgens deze kaart ieder belanghebbende een nummer aan- den van Winsum omtrent de kosten van herstel en onderhoud gewezen die haar volgens reglement en oude gegevens toe- der begraafplaats en van alle kosten welke overeenkomstig het komst. Koninklijk Besluit van den 7 Aug. 1820, No, 35 uit de Kerkfond- Vastgesteld op vergadering 11 Januari 1918 sen dier gemeente moeten worden voldaan en regelen met hen Ten huize G. Siersema Winsum. de uitvoering der noodige werken en verrigtingen. Van de ingevolge overleg met Kerkvoogden door hen verorden- Kerkvoogden Commisarissen de werkzaamheden, bevolen uitgaven en bestede gelden, welke (Raad van Toezicht komen ten laste der kerkvoogdij doen zij eenmaal ’s jaars aan Der Kerkhof.) Kerkvoogden behoorlijk verslag en rekening en verantwoor- (get.) H. Buining Voorz. Kerkv. (get.) K. Kampinga ding, zoo noodig met overlegging van quitantiën. (get.) H. Timmer Secretaris Kerkv. (get.) R. Vos Sr. (get.) J. van Zijl Adm. Kerkv. (get.) J. de Boer Art. 8. Door de zorg van Commissarissen wordt behoorlijk aanteeke- ■ Jacques Tersteeg ning gehouden van elke uitgifte van begraafplaatsen gelijk

25 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 26

1. Jacques Tersteeg, ‘Werkdag op het kerkhof te Bellingeweer’. In: Infobulletin Winshem, jr. 8, nr. 3, oktober 2003, p. 22-24. Voor meer informatie over kerkelijke gemeente, kerk en kerkhof van Bellingeweer verwijs ik hier ook graag naar de artikelen van Wim, J. de Boer, ‘Uit de kerkelijke registers van bellingeweer (1668-1811) en van Ranum (1683-1811)’, deel 1 t/m 3. In: Infobulletin Winshem, jr. 5, nrs. 1, 2 en 3.

2. Dr. W.J. Formsma, ‘Kerk en klooster te Win- sum’. In: Winsums Verleden, Groningen-Djakarta 1957, p. 125-150.

3. A. Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden: teksten, wapens en huismerken van 1298-1814. Assen 1977, p. 205-207. Hier p. 205, [887].

4.‘Aetatis suae 64’ = toen hij 64 jaar oud was.

5. A. Pathuis, a.w., p. 205, [888].

6. A. Pathuis, a.w., p. 206, [896].

7. A. Pathuis, a.w., p. 206, [895]. Volgens Pathuis bevat het medaillon Huismerk nr. 119.

8. A. Pathuis, a.w., p. 205-206, [889], [890] en Winshem Winshem [891].

9. A. Pathuis, a.w., p. 206, [892], [893] en [894].

10. Clara Feyoena van Sytzama publiceerde, met bulletin bulletin name door toedoen van haar vader, in 1746, - dus op 17-jarige leeftijd -, de dichtbundel Belling- weerder Uitspanningen (1746). Info Info

11. Voor de genealogische gegevens van de Van Sytzama’s, zie D.J. van der Meer, Friens en de van Sytzama’s. Alphen aan de Rijn 1994, p. 88 ev.

12. Vgl. Jacques Tersteeg, ‘Werkdag op het kerkhof te Bellingeweer’. In: Infobulletin Winshem, jr. 8, nr. 3, oktober 2003, p. 24.

13. Wie dit afschrift, ongetwijfeld van stukken uit de kerkelijke archieven van Bellingeweer, heeft vervaardigd is niet bekend. De bladen hebben vermoedelijk ooit berust in het Gemeentearchief van Winsum.

14. Vandaar ook dat in de middelste rij onder de namen op de indeling huisnummers zijn toege- voegd.

26 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 27

PARATYPHUS TE WINSUM DOOR IJSJES IN DE ZOMER VAN 1933 Op dinsdag 1 augustus 1933 verscheen het volgende, voor zichzelf sprekende bericht in de Provinciale Groninger Courant: ■ Jacques Tersteeg.

DE IJSCOVERGIFTIGING TE Winsum een muziekconcours gehouden, Gisteravond liet de burgemeester per WINSUM. waarin muziekgezelschappen uit de omlig- omroeper, die per rijwiel het dorp doortrok Geen enkele patiënt in levensgevaar al is gende plaatsen meedongen. Op dit con- en met een bel de aandacht der menschen de ziekte niet geheel onschuldig. cours heeft Heerema goede zaken tot zich trok, verschillende voorzorgsmaat- gemaakt. regelen bekend maken. Het steeds toenemende aantal patiënten, Volgens bewering moet een jongetje Zoo werd gelast dat alle lijfgoederen der dat sedert de vorige week reeds tot tegen toen reeds de opmerking gemaakt hebben, patiënten moesten worden uitgekookt en de 250 is gestegen, heeft in de gemeente dat de ijsco “niks lekker was, moar zuur dat in gezinnen die bij het tonnenstelsel Winsum begrijpelijkerwijze wel eenige smoakte”, een opmerking die onmiddellijk zijn aangesloten, hebben te zorgen, dat consternatie verwekt. Nu de ziekte blijk- was weersproken met de woorden “Hoal braaksel, faecaliën en urine in de tonnen baar niet van zulk een kwaadaardig karak- die stil”. wordt gestort en dat in gezinnen, die niet ter blijkt te zijn, dat bij de patiënten Hoe het zij, het gevolg is geweest dat in zijn aangesloten, dient te worden gezorgd direct levensgevaar bestaat, is de kalmte den nacht zich bij vele koopers ziektever- dat bedoelde uitwerpselen met een carbol grootendeels teruggekeerd. Maar dat de schijnselen voordeden en de dokter, de mengsel van 10 pct. Of een mengsel van bewoners, nu in zeer vele gezinnen ziekte heer A.L. de Groot onmogelijk aan alle lysol van 5 pct. Worden gedesinfecteerd. Winshem is gebracht, thans onder een depressie aanvragen kon voldoen, zoodat assistentie ………… leven, ligt voor de hand. Overal in het moest worden gevraagd. De kermis gaat over. dorp wordt in troepjes de toestand be- In enkele gezinnen liggen vier, vijf per- Uit Winsum wordt ons nog gemeld: sproken en geeft men elkaar over en weer sonen ziek. De gevallen komen voor onder Van de zijde der zuivelfabrieken wordt lezingen van het verloop der ziekte en den alle standen der bevolking en onder alle alle mogelijke medewerking verleend, ter- bulletin toestand waarin sommige patiënten ver- leeftijden. wijl geen arbeiders worden toegelaten uit keeren. Velen hebben een koorts van meer Zoo behoort tot de zieken, de heer ds. S. gezinnen waar de ziekte voorkomt.

Info dan 40 graden, enkele zelfs van 41,2. Idema, predikant bij de Gereformeerde Den slagers is verboden wordt of gehakt Uit het onderzoek is thans gebleken, dat kerk, die Donderdag het muziekfeest heeft te maken of af te leveren. Ten einde te de ziekte haar oorzaak vindt in de para- bijgewoond, en bij den veearts thuis liggen voorkomen dat ook de bad- en zwemin- typhus b. bacil, die voorkomt in voedings- drie familieleden te bed. richting wordt besmet, is deze inrichting middelen en water. In de faecaliën en het Hoewel de ziekte niet zoo onschuldig is, voorloopig door het bestuur gesloten. braaksel van enkele patiënten heeft men als sommigen nu reeds meenen te mogen Het bestuur van de Vereeniging voor dezen bacil gevonden, zoodat vast staat, aannemen, bestaat er voor geen der patiën- Volksvermaken heeft besloten, de aan het dat deze de verwekker is van het lijden ten levensgevaar. Alleen bij een vrouw, die einde dezer week te houden kermis niet te der aangetasten. in bijzondere omstandigheden verkeert, is laten doorgaan. En waar tevens vaststaat dat allen die de toestand niet zonder zorg. De bijzondere school is gesloten; de thans te bed liggen ijsco’s hebben genut- Ook bij personen uit de omliggende ge- openbare was reeds met vacantie. tigd, afkomstig van het nieuwe ijsco- meenten o.a. Ezinge, Onderdendam en fabriekje van den heer Heerco Heerema, Middelstum komen enkele ziektegevallen kan als zeker worden aangenomen, dat de voor. oorzaak ligt in de ijsco’s. Reeds in den Gebleken is dat deze personen allen het nacht van Woensdag op Donderdag kregen muziekfeest te Winsum hebben bezocht en enkele personen last van brakingen en op het terrein ijswafels hebben genuttigd. diarrhee. Zij zochten de oorzaak in de on- De autoriteiten hebben direct de noodige gewone hitte van dien dag en het veel- voorzorgsmaatregelen genomen voor ver- vuldig gebruik van water, maar toen den dere uitbreiding. De in de fabriek aanwe- volgenden dag (Vrijdags) het aantal lij- zige ijsvoorraad is in beslag genomen en ders aan dezelfde verschijnselen bij het vernietigd. Verdere uitbreiding zal nu wel uur toenam en zij vernamen, dat deze ver- niet meer voorkomen, al bestaat de moge- moedelijk tengevolge van het gebruik van lijkheid, dat pas drie à vier dagen na het ijsco’s ziek waren geworden, toen begre- gebruik de ziekte zich openbaart. pen zij dat ook zij daarvan de dupe waren Hun die met de patiënten in aanraking geworden omdat ook zij zulk een versna- komen, is de ernstige vermaning gegeven, pering uit Heerema’s fabriek hadden ge- vooral telkens wanneer zij hulp verleend bruikt. Er werd den vorigen Donderdag in hebben, hun handen grondig te wasschen.

27 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 28

Notulen extra ledenvergadering Historische Vereniging Winsum –Obergum 27 april 2006 / De Hoogte

Aanwezig: 18 personen, van wie 15 lid van de vereniging. 6 Plannen voor de festiviteiten rond 950 jaar Winsum Afwezig met kenisgeving: J. Venhuizen Voorzitter H.Th. Meinders van de Stichting 950 jaar Winsum bijt de spits af met de bespreking van een concept activiteiten- 1 Opening lijst voor de festiviteiten 950 jaar Winsum in 2007. Voor dit Voorzitter Tersteeg opent de vergadering, heet de aanwezigen doel is een aparte stichting opgericht, waarin onze vorige secre- hartelijk welkom en zet het doel van deze extra ledenvergade- taris, dhr A. Rinzema als adviserend lid zitting heeft. Het stich- ring uiteen. Nadat op de vorige vergadering in principe werd tingsbestuur is verheugd met de inbreng uit onze verenging. besloten tot statutenwijziging in verband met het creëren van de Inmiddels is een fraai logo ontworpen. mogelijkheid tot verlenging van de zittingsperiode van bestuurs- Ieder maand zullen er activiteiten binnen inmiddels vastgestelde leden, dient er volgens de statuten binnen 4 weken nadien een thema’s plaatsvinden, die door een maandcoördinator worden vergadering te worden belegd, waarin het definitieve voorstel begeleid en voorbereid. De festiviteiten zullen zich dus over het aan de leden wordt voorgelegd. gehele jaar uitspreiden. Om de avond ook een meer inhoudelijk karakter te geven zijn De volgende thema’s zijn benoemd: 1. kerkorgels, 2. cabaret, 3. de heren H. Meinders en A. Schuuring gevraagd op de concept- bedrijfsleven, 4.muziek, 5. kunst, 6. kinderen, 7. sport,8.culinair, plannen ter viering van Winsum 950 jaar nader toe te lichten. 9. historisch erfgoed, 10. dieren, 11. griezelen, 12. gezelligheid. De vergadering wordt afgesloten met een korte lezing door de De bijdragen van de historische vereniging aan de feestelijkhe- voorzitter over de oorkonde uit het jaar 1057 waarin aan Win- den zullen bestaan uit: sum een markt met tol- en muntrecht werd verleend door de • de medewerking aan de uitgave van een gedenkboek 950 jaar Duitse Keizer. Winsum door de Stichting Historische Tekstuigaven Winsum- Obergum, 2 Vaststelling van de agenda • het stimuleren en begeleiden van een uitgave van een histo- De uitgedeelde conceptagenda wordt definitief vastgesteld. risch verantwoord kinderboek ten behoeve van de midden- Winshem Winshem groepen van de plaatselijke basisscholen door de Stichting 3 Voorstel tot statutenwijzing 950 jaar Winsum, De aanleiding tot het voorstel tot statutenwijziging is gelegen in • de uitgave van historische recepten van de hand van Clara het feit, dat het moeilijk is om nieuwe (geschikte) bestuursleden Foeyona van Sytzema en de medewerking aan een tentoon- te krijgen. Tot voor kort was de zittingsduur van een bestuurslid stelling over het leven van deze schrijfster; dit alles in samen- bulletin bulletin in de statuten vastgesteld op maximaal 2 perioden van 4 jaar. werking met de Historische Vereniging Hardenberg, Door het oprekken van de zittingstermijnen kan het probleem • het organiseren van maandelijkse lezingen in het Jacobijnen- Info het hoofd worden geboden, daar de vorige secretaris, dhr. De huis, die zoveel mogelijk aansluiten op het maandthema. Info Ranitz, bereid is gevonden zijn bestuurstaak te continueren. • het mede organiseren van fiets, wandel- , kano- en vaarroutes Door het notariskantoor Suk te Winsum is voorgesteld de huidi- ten behoeve van de recreatie. ge tekst in Artikel 7, sub 2 over zittingstermijnen te laten verval- len en te vervangen (een bestuurslid is onbeperkt herkiesbaar). Dhr. Ad Schuuring, bestuurslid van de Stichting 950 jaar Win- Een ander punt van wijziging betreft de vereiste meerderheid sum, vermeldt dat in het stichtingsbestuur zitting hebben geno- van stemmen in geval van statutenwijziging (Artikel 15). In de men de heren H. Leever, H. Post, F. Lemstra, A. Dees en Mw. oude situatie was een tweederde meerderheid vereist; deze Y. van Mastrigt. wordt nu gewijzigd in ‘de helft plus één’. Wat de financiën betreft hoopt men deze te kunnen verhalen op Na deze overwegingen wordt unaniem besloten de voorgestelde de gemeente, de ondernemers en op fondsen. Ook zijn er plan- statutenwijzigingen te aanvaarden. nen om een donateursvereniging van Vrienden 950 jaar Winsum in het leven te roepen. 4 Samenstelling bestuur Voor nadere informatie over de festiviteiten wordt verwezen Voorgesteld wordt de voorlopige benoeming van dhr. De Ranitz naar de website w. tot bestuurslid te bekrachtigen. De vergadering gaat hiermee akkoord. De Ranitz zal zich wederom belasten met het secretari- 7 Korte lezing over de oorkonde van 1057 aat en volgt als zodanig dhr. Rinzema, die als bestuurslid is Voorzitter Jacques Tersteeg bespreekt enkele aspekten van de afgetreden, op. oorkonde van 24 of 25 april 1057, waarmee de Duitse keizer Hendrik IV aan de aartsbischoppelijke kerk van Bremen en 5 Mededelingen Hamburg het recht verleent om in het ‘comitatum’ Hunsingo en C. Tersteeg roept de aanwezigen op om zich als deelnemer aan Fivelingo in de plaatsen Winsum en Garrelsweer een markt te te melden voor de volgende, nog te organiseren, graven-inventa- vestigen met munt- en tolrecht. risatiedag, die dit jaar op de begraafplaats te Ranum zal worden gehouden. 8 W.v.t.t.k. en rondvraag De resultaten van de vorige inventarisatie van de begraafplaats geen. te Bellingeweer zullen binnenkort in het verenigingsblad Wins- hem worden gepubliceerd. 9 Sluiting.

■ C. de Ranitz.

28 Clara men- ging. Win- n en eizer n de kt te oon- ezen r het n op Mw. r dit isto- rden nen- eno- den- khe- nair, o en sum sum elde id. utes um- t, 3. ting ich- ten- lan- cre- jaar winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina29

InfobulletinWinshem Winsum-Obergum 29maart2006/De Hoogte Notulen jaarvergaderingHistorischeVereniging dacht, dathet200jaargeleden is datClaravanSytzema(o.a. berg. Indezeplaatswordteveneensinhetkomendejaarher- Er iscontactgelegdmetdeHistorische Vereniging vanHarden- Herdenking 200stesterfdagvanClaraFeyoenaSytzama aangezocht. door deStichting950jaar Winsum inmiddelseenschrijfster de basisscholenvan Winsum worden uitgegeven.Hiervooris Ook zalerin2007eenkinderboekvoordemiddengroepenvan gen. opzet vanhetboekenisbezigdeskundigeauteursuittenodi- Bolhuis. Deredactiecommissieoverlegtmomenteeloverde ma ,Jacques Tersteeg endedames Annemieke GalemaenHilde gevormd bestaandeuit:deherenRedmer Alma, Anton Rinze- een nieuwgedenkboek. Voor dit doel iseenredactiecommissie andere indevormvanmedewerkingaantotstandkoming torische verenigingeenbelangrijketaaktoegedacht,onder Bij devieringenfeestelijkeherdenkinghiervanisaanhis- inhetjaar1057. en tolrechtdoorkeizerHendrikIV kingsfeest gerelateerdaandeverleningvanhetmarkt-,munt- Alhoewel Winsum ouderisdan950jaar, wordthetherden- Viering vanhet950jarigbestaan Winsum op diedagdediversekerkentebemensen. Leden vanallevierkringenverleendenhunmedewerkingdoor Groningseheiligen. ‘populaire’ behorende patroonheiligenof,indiendezenietbekendwaren, bladen eenbeschrijvingbevattenvantebezoekenkerkenenbij- lijk eenheiligenkalenderuitgegeven,waarvandeafzonderlijke eeuwse kerkenindegemeente Winsum. Hiertoewerdgezamen- de vierhistorischekringentoeneenfietstochtlangsmiddel- mentendag. Inoverlegmetdegemeente Winsum organiseerden 2005 gegeven,tijdensdevoorbereidingvanOpenMonu- De aanzettotnauweresamenwerkingwerdindenazomervan gen welvooreengezamenlijktijdschrifttevoelen. zondering vandeHist.KringBaflolijkenoverigeverenigin- werking aanzienlijkopkostenkanwordenbespaard.Metuit- verenigingen kampenmetgebrekaankopijendatbijsamen- De noodzaakhiertoeisgelegeninhetfeit,datdeafzonderlijke den gevondenvoordeuitgavevaneengezamenlijkeperiodiek. hoe meerkanwordensamengewerktenofereenbasiswor- Historische KringBaflo(Baflo/Tinallinge), teneindetepolsen (Adord /Sauwerd),Middagherland(Feerwerd/Ezinge)ende gen indeGemeente(zijnde:Historische Verenging Ubbega Onze verenigingisinoverleggetredenmetdezusterverenigin- Plannen totverderesamenwerking 2. Mededelingen kundig onderzoek. passing vanfotogrammmetrieinmonumentenzorg enoudheid- drs. Theo PoelmanuitGroningen,diezalsprekenoverdetoe- hartelijk welkom,inhetbijzonderdesprekervandezeavond, Voorzitter Tersteeg opentdevergadering enheetdeaanwezigen 1. Opening Oosterhuis, Drs.E.deBoer. Afwezig m.k.:Mw. W. Lemstra-Wierenga, Mw. J. Venhuizen- Aanwezig: ca40personen 29 ten. Nadatnogeenaantalkorte informatievevragenisbeant- jaar, datmeteenbatigsaldovan geheel genomenwas2005infinancieel opzichttocheengoed overgestapt naareenspaarrekeningmethogererente.Overhet rentevergoeding isdaarentegenhogeruitgekomen,doordat uitgekomen, omdateenaantaladverteerdersisgestopt.Depost ken. Verder isgebleken,datdepostadvertentiekostenlager extra postvoordekomendefestiviteitenin2007isuitgetrok- De begrotinglaateentekortzienvan de contributienota’s apartteverzenden. merkt. Daaromheeftinhetbestuurbeslotenomvervolg gevolg datveleledendenotanietoftijdighebbenopge- goed bedoeldepogingtotbezuinigingopdeportokostenhad oktober zijnverstuurdalslosinlegvelinhetInfobulletin.Deze gen isvooralgelegeninhetfeit,datdecontributienota’s pasin is ditaantalgereduceerdtotvier. Deoorzaakvandelatebetalin- groot aantalledenhuncontributienognietvoldaan.Inmiddels afsluiting vanhetjaaroverzichtop31decemberhadeenrelatief ting bijhetfinancieelverslag(jaarrekeningenbegroting).Bijde De penningmeester, Mw. IdavanderMolen,geefteentoelich- 5. Financieelverslagpenningmeester ge ledeningestemd.DevoorzitterbedanktsecretarisRinzema. Rinzema wordtzonderop-ofaanmerkingendooralleaanwezi- Met het,tervergadering uitgereikte jaarverslagvansecretaris 4. Jaarverslagsecretaris ter bedanktsecretarisRinzema. merkingen, zodatzijkunnenwordengoedgekeurd.Devoorzit- besproken engevengeenaanleidingtotvragenofop-aan- (zie Infobulletin Winshem okt.2005(nr. 2),p.16-19)worden De notulenvandevorigejaarvergadering van24maart2005 3. Notulen letin Winshem wordengepubliceerd. geweer zulleninhetkomendenummervanverenigingsbul- De resultatenvandevorigewerkdagophetkerkhofBellin- dag heeftbelast. steeg, diezichmetdevoorbereidingenorganisatie vandewerk- maaltijd. MendienezichhiervooroptegevenbijClemens Ter- seren. Dedagzalwordenafgeslotenmeteengezamenlijke Ranum methetdoeldedaarnogaanwezigegraventeinventari- Op stapelstaateenexcursieannexwerkdagophetkerkhofvan Excursie/werkdag kerkhofRanum worden gebracht. (Rijksarchief Assen) inonderlingesamenwerkingtotstandkan den geplandeuitgavevaneenreceptenboekjeClara’s hand Tevens wordtonderzochtinhoeverredereedsgeruimetijdgele- festiviteiten 950jaar Winsum ooknaaronsdorptehalen. Het ligtindebedoelingdezetentoonstellinghetkadervan gevraagd hieraanmeetewerken. over haarlevenenwerkinterichten.Zijheeftonzevereniging Hardenberg ontwikkeltmomenteelplanneneententoonstelling landgoed HeemsebijHardenberg. DeHistorische Vereniging te Bellingeweerheeftzijtijdenshaarhuwelijkgewoondophet gen uit1746)isoverleden.Nahaarjeugdopde Tammingaborg bekend doorhaargedichtenbundelBellingeweerderUitspannin- € 100.- konwordenafgeslo- € 500,-, doordateen winsum 2006nr.1.QXD12-07-200613:34Pagina30

InfobulletinWinshem Ranitz, alseerstebestuurslidvan heteersteuur, zichbereid Tevens deeltdevoorzittermeezeerverheugdtezijndatdhr. De pen tweebestuursperiodenvoor deverenigingheeftverzet. boeket bloemenalsdankvoorhetvelewerkdathijdeafgelo- Tenslotte overhandigtdevoorzitterook aandhr. DeRanitzeen fraai boeketroderozenoverhandigd. Als blijkvandankwordthemtijdenshethartelijkapplauseen veel sterktetoegewenst. aan dewerkgroeparcheologie. Voor dekomendetijdwordthem slagen, deboekbesprekingeninhettijdschriftendeelname houden vandeinterneleesportefeuille,veledeskundigever- afgelopen jarenvoordeverenigingheeftverricht,zoalshetbij- De voorzitterdanktdhr. Rinzemavoorhetvelewerk,dathijde voor hemvoorlopigperdirectteherbenoemen. ging vandestatuten(zieboven),herkiesbaaris,stelthetbestuur heeft gegevendathij,nainstemmingmetdevoorgestelde wijzi- opvolger heeftkunnenvinden,dochdhr. DeRanitztekennen Aangezien hetbestuurindevacaturevandhr. DeRanitzgeen missie. Ditvoorstelwordtmetalgemenestemmenaanvaard. lid tebenoemendhr. B.J.Haak,aftredendlidvandekascom- de vacaturevandhr. Rinzemaalsopvolgerennieuwbestuurs- Vervolgens stelthetbestuurbijmondevandevoorzittervoorin stelde statutenwijzigingzalmoeteninstemmen. gehouden, diedanbijmeerderheidvanstemmenmetdevoorge- dat binnen30dageneentweedeledenvergadering moetworden eiste, quorumaanwezigis,betekenthetbovenstaandebesluit Omdat opdatmomentniethet,vooreenstatutenwijzigingver- leden stemmenmetditvoorstelin. enigingsstatuten notarieelkanlatenvastleggen. Alle aanwezige de definitievewijzigingovereenkomstig Artikel 15vandever- tenwijziging intestemmen(twee/derdemeerderheid),zodathet Het bestuursteltdealgemenevergadering voormetdezestatu- van ontstenteniseenopvolgerherbenoembaaris. aftredend bestuurslidnatweeperiodenvan4jaarinhetgeval inhoudelijk enwoordelijkzodanigtelatenwijzigendateen zittende bestuurvoor Artikel 7,sub2vandeverenigingsstatuten bestuurlijke verenigingszakenindenabijetoekomst,stelthet oog opdenoodzakelijkecontinuïteitvanorganisatorische en voor vacantebestuursfunctiestevinden,enmedeookmethet steeds lastigerisgewordenvoldoende(engeschikte)kandidaten Op grondvanhetfeitdatgedurendedeafgelopenjaren voor slechtséénvacatureeen(geschikte)kandidaattevinden. Voorzitter Tersteeg lichttoedathetbestuureringeslaagdis bedraagt tweemaalvierjaar). meer herkiesbaar(vgl.demaximalezittingsduurbestuursleden taris sinds2000).Beidenzijnvolgensdehuidigestatutenniet Ranitz (secretarisvan1995–2000)endhr. A.J. Rinzema(secre- Reglementair aftredendzijnditjaardebestuursledendhr. C.de 7. Samenstellingbestuurenvoorstelstatutenwijziging commissie bedanktvoorhuninzet. Aldus wordtbesloten,waarnadevoorzitterledenvankas- decharge teverlenen. sie steltvoordepenningmeesterendaarmeeookhetbestuur zijn gecontroleerdeningoedeordebevonden.Decommis- ken, verklarenbijmondevanlaatstgenoemde,datdebescheiden De ledenvandekascommissie,herenenHaak Van Dij- 6. Verslag vandekascommissie lichting enduidelijkverslag. woord, bedanktdevoorzitterpenningmeestervoorhaartoe- 30 centrum deHoogte. plaatsvinden opdonderdag27april2006te20.00uurinZalen- tieve vaststellingvandevoorgestelde statutenwijzigingzal De volgende,extraledenvergadering tenbehoevevandedefini- sante lezingensluitdevergadering ruimschootsnatienen. De voorzitterdanktdeheerPoelmanvoorzijnbijzonderinteres- 12. Sluiting techniek bijarcheologieenmonumentenzorg. Lezing doordrs. Theo Poelman,Fotogrammetriealsmethodeen 11. Lezingvandhr. TheoPoelman. Geen 10. Rondvraag Niets. 9. W.v.t.t.k. ter bedanktdhr. Haak. instemming doorvergadering wordtovergenomen. Devoorzit- Hij wordtopgevolgddoordhr. E.Mulder, welkebenoemingmet De heerHaakisnatweejaaraftredendlidvandekascommissie. 8. Samenstellingkascommissie nemen. het secretariaatvoordetweedemaalweeropzichtewillen heeft verklaardzijnbestuurfunctietewillencontinuerenenzelfs ■ ■ C. deRanitz/J.Tersteeg.

InfobulletinWinshem winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 31

zelfs illen

Oude nummers van ssie. met Infobulletin ‘Winshem’ rzit-

Wij maken u graag opmerkzaam op het

feit dat van een aantal van de tot nu toe

verschenen nummers van het e en

Infobulletin nog exemplaren voorradig zijn. eres- fini- Met name voor nieuwe leden is het zal Winshem len- wellicht interessant om in het bezit te

bulletin komen van artikelen die in eerdere Info bulletins zijn verschenen.

De prijs van de nog aanwezige nummers

bedraagt € 5,- per exemplaar, exclusief eventu-

ele verzendkosten.

De nummers kunnen ook tegen contante bet-

aling worden afgehaald

bij P. Noord, Kloosterstraat 8, Winsum

(telefoon 0595-441526) … zolang de

voorraad strekt.

31 winsum 2006 nr.1 .QXD 12-07-2006 13:34 Pagina 32

P e d i c u r a

gediplomeerd voetverzorgster aantekening diabetische voet voetreflexzonetherapeute massage-therapeute en stoel shiatsu

fennie braad nieuwstraat 48 9952 ej winsum

06 - 20 43 78 49 behandeling op afspraak

Oude nummers van Infobulletin ‘Winshem’

Wij maken u graag opmerkzaam op het feit dat van een aantal van de tot nu toe verschenen nummers van het Infobulletin nog exemplaren voorradig zijn. Met name voor nieuwe leden is het wellicht interessant om in het bezit te komen van artikelen die in eerdere Hoofdstraat W 24 9951 AB Winsum Tel.: 0595 - 443620 bulletins zijn verschenen.

De prijs van de nog aanwezige nummers bedraagt € 5,- per exemplaar, exclusief eventuele verzendkosten. De nummers kunnen ook tegen contante betaling worden afgehaald bij P. Noord, Kloosterstraat 8, Winsum (telefoon 0595-441526) … zolang de voorraad strekt.