z
T.C. BA BAKANLIK SERMAYE P ĐYASASI KURULU ARACILIK FAAL ĐYETLER Đ DA ĐRES Đ
YETERL ĐLĐK ETÜDÜ
FUTBOL KULÜPLER ĐNĐN Đ RKETLE MES Đ VE HALKA AÇILMASI: AVRUPA FUTBOL P ĐYASASINDAK Đ GEL Đ MELER ÇERÇEVES ĐNDE BE Đ KTA , FENERBAHÇE, GALATASARAY VE TRABZONSPOR ÖRNE ĞĐ NĐN DE ĞERLEND ĐRĐLMES Đ
Mehmet Emin AKYÜZ Uzman Yardımcısı
Kasım 2005 ĐSTANBUL
Yönetici Özeti
Futbol kulüpleri için, irketle me ve beraberinde kurdukları irketleri halka açmaları oldukça yeni sayılabilecek bir geli me. Uzun yıllar dernek statüsü altında faaliyet gösteren futbol kulüpleri, hızla ticarile en futbol kar ısında çareyi irketle mede buldular. Bir bo zaman e ğlencesinden ticari bir faaliyete dönü en futbol, en azından saha dı ında basitli ğini kaybetmi , profesyonel bir yönetimi gerektirir hale gelmi tir. Futbol kulüplerinin profesyonelle mesine ve kurumsalla malarına ihtiyaç duyulmasının temel nedenini ise, ticarile en futbolun hem gelirlerde hem de giderlerde yarattı ğı ciddi artı lar olu turmu tur. Ba ta yayın gelirleri ve sponsor gelirleri olmak üzere artan gelir pastasından daha fazla pay alma iste ği, bunun yanında futbolcu bonservislerinde meydana gelen önemli artı lar ve fon temin etmede para piyasalarıyla artan oranda ili ki içine girilmesi, gelir-gider yönetimini kulüpler için en önemli konu haline getirmi tir.
Kulüplerin kurdukları irketleri halka açmaları ise nisbeten daha yeni bir geli me. Đlk halka açılan kulüp, 1983 yılında halka açılan Đngiltere’nin Tottenham Hotspur takımı olmu tur. Türkiye’de ise ilk halka arzlar, görece geç bir tarihte, 2002 yılında Galatasaray ve Be ikta ’ın aynı tarihte gerçekle tirdikleri halka arzlar olmu tur. Galatasaray ve Be ikta ’ı önce Fenerbahçe ve ardından da Trabzonspor takip etmi tir. Kulüplerin para piyasalarından fon temin etmede güçlük çekmeleri ve bu piyasadaki fon maliyetlerinin yüksek olması, kulüpleri sermaye piyasalarına iten temel nedenler olmu tur.
Türkiye’de irketle erek halka açılan takımlardan biri olan Be ikta ’ın irketle me modelinin di ğer üç büyü ğün irketle me modelinden farklı olması ve bu farklıla manın kulüpler ve yatırımcılar açısından yarattı ğı sonuçlar ise üzerinde durulması gereken en önemli nokta. Be ikta , Avrupa’daki futbol kulüpleri gibi bir irketle me gerçekle tirirken; Galatasaray, Fenerbahçe ve Trabzonspor daha farklı bir yöntemle irketle me yolunu tercih etmi lerdir. Be ikta , dernek çatısı altında faaliyet gösteren futbol ubesini bir bütün olarak, tüm aktif ve pasifleri ile birlikte kurdu ğu irkete devretmi ve bu irketi halka açmı tır. Di ğer üç kulüp ise kurdukları irketlere temel olarak gelirlerini devretmi ler, giderleri ise a ğırlıklı olarak kulüp bünyesinde bırakmı lardır.
Kulüplerin irketle me modelindeki farklıla ma öncelikle irketlerin kar edebilirlikleri üzerinde önemli bir farklıla ma yaratmı tır. Be ikta ’ın futbol ubesini bir bütün olarak kurdu ğu irkete devretmesi nedeniyle, futbol ubesine ili kin tüm giderlerin de irket bünyesinde bulunması, özellikle futbolcu transfer giderleri, irketin çok da karlı çalı amamasını beraberinde getirmi tir. Di ğer üç takımda ise giderler a ğırlıklı olarak kulüp bünyesinde bırakıldı ğından, özellikle futbolcu transfer giderleri, ve gelirler a ğırlıklı olarak söz konusu irketlere devredildi ğinden, bu irketler oldukça karlı çalı an irketler olmu lardır. Özellikle Fenerbahçe ve Trabzonspor’da giderlerin sınırlandırılması irketlerin kar edebilirliklerini garanti altına almı tır.
ii Kulüplerin irketle me modellerindeki farklıla manın dolaylı sonucu ise da ğıtılan temettü tutarlarında ortaya çıkmaktadır. Açıktır ki Be ikta dı ındaki di ğer üç takımın kurdu ğu ve halka açtı ğı irketlerin da ğıtacağı temettü tutarı daha yüksek olacaktır. Zaten gerçekle meler de bu do ğrultudadır. 2005 yılında halka açılan Trabzonspor’un be aylık karından da ğıttı ğı temettü tutarının, 2002 yılında halka açılan Be ikta ’ın bugüne kadar da ğıttı ğı temettü tutarından daha fazla olması bu durumun net göstergesi. Bu durum, yatırımcı açısından bu üç kulübün hisse senetlerine yatırım yapmayı daha cazip hale getirmektedir. Çünkü yatırımcılar temel olarak kulüplerin gelirlerine ortak olmaktadır.
Yatırımcılar açısından avantaj yaratan bu irketle me modelinin üç kulüp açısından içerdi ği dezavantajlar ise madalyonun öteki yüzü olarak kar ımıza çıkmaktadır. Buradaki temel tartı ma noktası, bu kulüplerin mevcut irketle me modelleriyle, çok kısa süre içerisinde halka arzlardan elde ettikleri gelirin çok üstünde bir kayna ğı temettü olarak kulüp dı ına çıkaracakları noktasında toplanmaktadır. Dolayısıyla söz konusu irketle me modelinin avantaj ve dezavantajlarının net olarak ortaya konması gerekmektedir.
iii ĐÇĐNDEK ĐLER
YÖNET ĐCĐ ÖZET Đ ...... ĐĐ
KISALTMALAR CETVEL Đ ...... V
TABLO CETVEL Đ ...... VĐ
I. G ĐRĐ ...... 1
II. T ĐCAR ĐLE EN FUTBOL ...... 1
III. AVRUPA SERMAYE PĐYASALARINDA FUTBOL TAKIMLARI ... 6
IV.T ĐCAR ĐLE EN FUTBOL VE TÜRK ĐYE ...... 7 1.T RABZONSPOR SPORT ĐF A. ...... 12 2.F ENERBAHÇE SPORT ĐF A. ...... 16 3.G ALATASARAY SPORT ĐF A. ...... 21 4. BE Đ KTA SPORT ĐF A. ...... 26 V.SPORT ĐF A. ’LER ĐN KAR ILA TIRMALI ANAL ĐZĐ ...... 32 1. ĐRKETLE ME MODELLER ĐNDEK Đ FARKLILIK AÇISINDAN ...... 32 2. GELĐR YAPILARI AÇISINDAN ...... 36 VI. SONUÇ ...... 38
KAYNAKÇA ...... 40
iv Kısaltmalar Cetveli
AIG: American International Group AIM: Alternatif Yatırım Piyasası BJK: Be ikta Jimnastik Kulübü FIFA: Uluslararası Futbol Federasyonları Birli ği ĐMKB: Đstanbul Menkul Kıymetler Borsası TFF: Türkiye Futbol Federasyonu TRT: Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
v Tablo Cetveli Tablo I Deloitte Para Ligi Raporu Đlk On Takım Yayın Gelirleri Tablo II On Takımın Ana Sponsorları, Forma ve Ürün Sporları Tablo III Deloitte Para Ligi Raporu Đlk On Takım Ticari Ürün Satı Gelirleri Tablo IV Takımlar, Ülkeleri ve Đ lem Gördükleri Borsalar Tablo V Yayın Đhaleleri Tablo VI Trabzonspor Sportif A. ve Futbol A. Arasındaki Temel Sözle meler Tablo VII Trabzonspor Sportif A. Halka Arz Verileri Tablo VIII Trabzonspor Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ort. Yapısı Tablo IX Trabzonspor Sportif A. ’nin Be Aylık Net Gelirleri Tablo X Trabzonspor Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu Tablo XI Fenerbahçe Sportif A. ’nin Halka Arz Verileri Tablo XII Fenerbahçe Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ort. Yapısı Tablo XIII Fenerbahçe Sportif A. ile Fenerbahçe Kulübü Arasındaki Sözl. Tablo XIV Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 Yılı 12 Aylık Net Gelirleri Tablo XV Fenerbahçe Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu Tablo XVI Galatasaray Sportif A. Halka Arz Verileri Tablo XVII Galatasaray Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ort. Yapısı Tablo XVIII Galatasaray Sportif A. ’nin 28.02.2004 Tarihli Ortaklık Yapısı Tablo XIX Galatasaray Sportif A. ’nin 2004-2005 Yılında Elde Etti ği Gelirler Tablo XX Galatasaray Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu Tablo XXI Be ikta Sportif A. ’nin Halka Arz Verileri Tablo XXII Be ikta Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ortaklık Yapısı Tablo XXIII Be ikta Sportif A. ’nin 2004-2005 Gelirleri Tablo XXIV Be ikta Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu Tablo XXV Kar ıla tırmalı 31.05.2005 Tarihli Gelir Tablosu Analizi Tablo XXVI Sportif A. ’lerin Halka Arz Sonrası Da ğıttıkları Temettü Tutarları Tablo XXVII Sportif A. ’lerin Gelir Yapıları
vi I. Giri
Türkiye’nin dört büyükleri olarak bilinen Be ikta , Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor kulüplerinin öncelikle irketle meleri, sonrasında kurdukları irketleri halka arz etmeleri ve ĐMKB’ye kote ettirmeleri, Türk futbol sektöründe son on yılda ya anan hızlı de ği imin sonuçları olarak kar ımıza çıktı. Futbol kulüplerinin hem gelirlerinde hem de maliyetlerinde meydana gelen ciddi artı lar, kulüplerin geleneksel yöntemlerle ayakta kalmasını zorla tırdı. Kulüplerin mali ba arı olmadan sportif ba arı elde edemeyecekleri, en azından sportif ba arılarını sürdürülebilir kılamayacakları çok net olarak ortaya çıktı. Galatasaray’ın 1996-2000 arasında dört kez Türkiye ampiyonlu ğu ya amasına ve 2000 yılında hem UEFA Kupası’nı hem de Süper Kupa’yı almasına ra ğmen, takip eden dönemde kulübün ya adı ğı sıkıntılar bu durumun açık örne ği olarak kar ımızda durmaktadır. Mali ba arı için profesyonel ve kurumsal bir yönetim ihtiyacı, ayrıca dernek statüsü altında faaliyette bulunmanın getirdi ği kısıtlamalardan kurtulma iste ği futbol kulüplerinin irketle mesinin önünü açtı. Kulüplerin faaliyetlerinin finansmanında kullandıkları geleneksel yöntemlerde sıkıntı ya amaları ise kulüpleri sermaye piyasalarından fon temin etmeye yöneltmi tir. Dört kulübün kurdukları irketleri halka arz etmeleri sonucunda sermaye piyasalarından topladıkları kaynak tutarı 90 milyon USD civarındadır.
Türkiye’de 1990’ların ikinci yarısından itibaren ya anmaya ba lanan bu de ği me, Avrupa’da daha öncelere, 1980’lerin ba ına kadar gidiyor. Avrupa’da da ba ta yayın ve sponsorluk gelirleri olmak üzere kulüplerin gelirlerinde meydana gelen önemli artı lar, beraberinde futbolcu transfer maliyetlerindeki ciddi artı lar futbolun ticarile en yüzünü daha belirgin hale getirdi. Ticarile en futbolun geli iminde ba at rolü modern futbolun da yaratıcısı olan Đngiltere oynadı. Ticari futbolun geleneksel futbol anlayı ını ikame etmesi, bir yandan kulüpler açısından önemli avantajlar yaratırken di ğer yandan ciddi dezavantajlar olu turmu tur. Sektöre artan paradaki önemli artı kulüplerin avantajını olu tururken, maliyetlerde meydana gelen ciddi artı lar ve futbol kulüplerinin ba ta finans sektörü olmak üzere futbol dı ı sektörlerle girdikleri ili kilerin kulüp yönetimini komplike hale getirmesi ve bu sürecin iyi yönetilememesi beraberinde önemli sorunlar getirmi tir.
Futbolun ya anmakta olan bu ticarile me sürecinin dı ında kalması mümkün de ğil. Yapılması gereken bu sürecin futbol için içerdi ği avantaj ve dezavantajların iyice farkına varılması ve mümkün oldu ğunca bu sürecin futbol lehine kullanılması olmalı.
II. Ticarile en Futbol
Birle mi Milletler’e üye ülke sayısı 191 iken, Uluslararası Futbol Federasyonları Birli ği FIFA’ya üye ülke sayısının 205 olması futbolun dünya çapında gördü ğü ilginin çok net bir göstergesi. Böylesine bir ilginin temelinde yatan nedenin futbolun basitli ği oldu ğu söylenebilir. Nerede olursanız olun futbol oynamak için ihtiyacınız olan tek ey yuvarlak bir cisim; hatta ona bile ihtiyacınız olmadan bir teneke kutuyla ya da bir limonla dahi bu oyunu oynayabilirsiniz. Ba ka hiçbir spor dalında olmayan bu özellik, dünyanın dört bir yanındaki çocukları sokak aralarına
1 çıktıklarında futbolla tanı tırmı tır. Çocukken aktif olarak bu oyunu oynayanlar, ilerleyen zamanlarda da oyunla olan ilgilerini koparmamı lar, genellikle oyunun aktif izleyicileri durumuna gelmi lerdir. 1994 Dünya Kupası’nı televizyondan izleyen insan sayısının 25.6 milyar insan (KUPER, 1996:1) oldu ğu dü ünüldü ğünde bu kitlenin büyüklü ğü hakkında bir fikir edinilebilir.
Günümüzde oynanan modern futbolun, 19. yüzyıl Đngiltere’sinde ortaya çıktı ğı hususunda mutabakat var. Futbol benzeri ilk oyunun M.Ö 2. YY’da Eski Çin’de oynandı ğı tahmin edilmektedir. Eski Çin’de ve daha sonraları dünyanın de ği ik yerlerinde futbol benzeri ayak topu oyunlarının oynanmasına ra ğmen, bu oyun standart kuralları olmayan ve bugün oynanan futboldan oldukça farklı bir oyundu. 1863 yılında Đngiltere’de Futbol Federasyonu’nun (Football Association) kurulması, takibinde futbolun standardizasyonunu getirmesi nedeniyle ayak topu tarihinin en önemli dönüm noktası olmu tur. Bu durum futbolun standart bir dil olarak tüm dünyaya yayılmasını beraberinde getirmi tir. Bu geli meler do ğrultusunda futbol ilk olarak, 1908 Olimpiyatları’na alındı. Đlk Dünya Kupası ise 1930’da Uruguay’da oynandı. FIFA’nın kurulu u ise 20. YY’ın hemen ba ında, 1904 yılında olmu tur.
Futbola ticari gücünü kazandıran temel etkeni, futbolun bahsetti ğimiz bu popülaritesi olu turmaktadır. Ancak futbolun ticari gücünün açı ğa çıkmasında temel itici gücü televizyon olu turmu tur. Televizyon ile futbol arasında kurulan ortaklık ili kisi oyunun hakimiyetine global bir nitelik vermi tir. Televizyon öncesinde bu oyunu sadece stadyumlarda ancak belli sayıda insana izlettirebiliyordunuz. Oysa televizyonla birlikte dünyanın dört bir yanı stadyuma dönü türülebildi; böylece futbol ticari gücünü kazandı. ARIK, “Top Ekranda” adlı kitabında bu ili kiyi ”... üphesiz futbol endüstrisi, yıllar boyunca atılan bazı stratejik ve sistemli adımların sonucunda meydana gelmi tir. Bu ba ğlamda profesyonelli ğin kabul edilmesi, büyük stadyumların in a edilmesi, iktidarların oyuna yönelik ilgisi, futbolun ulus devletlerin simgelerinden birine dönü mesi, futbolla ba ğlantılı olan yeni endüstrilerin geli mesi gibi birçok faktör oyunun ekonomik değerinin yükselmesinin nedenleri arasında sayılabilir. Fakat, oyuna esas endüstriyel gücünü veren geli me, üphesiz ki, 1950’li yıllarda tohumları atılan televizyonla girdi ği “ortaklık ili kisidir”...” cümleleriyle ifade etmektedir (ARIK, 2004:197). Futbolun kitleler üzerindeki gücü ve televizyonun bu gücü globalle tiren etkisi sadece iktidarların de ğil aynı zamanda dünyanın dört bir tarafındaki güçlü irketlerin de ilgisini bu oyuna çekmi tir. Pazarlamak istedi ğiniz ey ne olursa olsun, futbolun artık en etkili pazarlama araçlarından biri oldu ğu söylenebilir. Ancak futbol yalnızca bir pazarlama aracı haline de ğil, aynı zamanda pazarlanması gereken bir ürün haline geldi. Bir ba ka ifadeyle futbolu ürün olarak ne kadar iyi pazarlarsanız, futbolun bir pazarlama aracı olarak etkinli ği o kadar artacaktır. Futbol ve endüstri arasında bu ili ki kar ılıklı çıkarlara dayalı bir ili ki olarak kuruldu. Futbolun bu ili kiden temel kazancı, sektörün büyüklü ğünde meydana gelen inanılmaz artı lar oldu. Öncelikle ödemeli kanalların ortaya çıkması ve futbol yayın hakları için yüksek tutarlar ödemeye ba lamaları, beraberinde büyük irketlerin kulüplerle sponsorluk ili kisinin ötesine geçen ortaklıklar kurmaları, hatta irketlerin kulüpleri satın almaya ba lamaları, Amerikalı i adamı Malcolm GLAZER’ın 2005 yılında Manchester
2 United’ı 1.160 milyon avroya satın alma örne ğinde oldu ğu gibi direk olarak futbol takımlarına yatırım yapan giri imcilerin ortaya çıkması futbol sektörünün yarattı ğı hasılada önemli artı ların meydana gelmesini sa ğlamı tır. Rus i adamı Roman ABROMOWICH’in 2003 yılında Đngiltere’nin Chelsea takımını 150 milyon sterline satın alması ise futbol piyasası için yeni bir örnek olmu tur. ABROMOWICH’in, Chelsea’yi satın almasındaki amacının kar etmek olmadı ğı, olaya sadece hobi olarak baktı ğını çe itli defalar ifade etmesi ve hakkında çıkan kara para aklama suçlamaları, sektördeki ABROMOWICH benzeri yatırımcıların zamanla artabilece ği hususunda sinyal vermektedir. Tüm bu geli melerin sonucunda, futbolun dı sal etkileri de göz önüne alındı ğında, ula tı ğı büyüklü ğün yakla ık 200-250 milyar dolar civarında oldu ğu tahmin edilmektedir (AK AR, 2005: 136). Futbola olan ilginin yo ğunlu ğu, oyunun yayın haklarına olan ilgiyi de zamanla arttırmı tır. Futbolun ödemeli kanallar için vazgeçilmezli ği, bu vazgeçilmezli ğin söz konusu kanallar arasında yarattı ğı rekabet, çe itli liglerdeki yayın haklarının astronomik denebilecek tutarlara ula masına neden olmu tur. Türkiye gibi havuz sisteminin uygulandı ğı ülkelerden Đngiltere’de, Rupert MURDOCH’ın sahibi oldu ğu BSKYB kanalı, Premier Ligin 2004-2007 yılları arası yayın hakları için 1.024 Milyon Sterlin ödemektedir. Canal Plus ise Fransa Ligi’nin 2004-2007 yılları arası üç yıllık yayın hakkı için 1.8 Milyar Avro ödemektedir. Türkiye’de ise Digitürk-TRT ortaklı ğının 2004-2008 arası dört yıllık süre için yakla ık 380 Milyon dolar ödedi ğini göz önüne aldı ğımızda, iki ülkede de ödenen rakamların Türkiye’ye göre çok yüksek oldu ğu görülmektedir. Đtalya ve Đspanya’da havuz sistemi uygulanmamaktadır. Bunun yerine kulüpler tek tek yayıncı kurulu larla pazarlık yapmakta ve yayın haklarını pazarlamaktadırlar. Yayın gelirlerinin kulüplerin bütçeleri için ta ıdı ğı önemin görülebilmesi için Deloitte Touche Tohmatsu’nun (Deloitte) 2005 Futbol Para Ligi Raporu’nda, 2003-2004 yılı gelir sıralamasında ilk on sırada yer alan takımların yayın gelirleri ve yayın gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı Tablo I’e alınmı tır. Tablo I- Deloitte Para Ligi Raporu Đlk On Takım Yayın Gelirleri (Milyon Avro) 1 Yayın Yayın Geliri/Toplam Toplam Gelir Geliri Gelir(%) Manchester United 259 94.5 36 Real Madrid 236 88.1 38 AC Milan 222 134.4 60 Chelsea 217 85.2 39 Juventus 215 130.0 61 Arsenal 173 90.3 52 Barcelona 169 66.1 39 Inter 166 102.0 61 Liverpool 139 50.6 39 Newcastle United 136 50.8 37
1 Raporda Bayern Münich 9. sırada yer almasına ra ğmen, yayın gelirleri ile maç günü gelirleri birbirinden ayrı tırılmadı ğı için listeye alınmamı tır. Bayern Münich’in yerine listede 11. sırada bulunan Newcastle United tabloya alınmı tır.
3
Đtalyan takımları Milan, Juventus ve Inter’i dı arda bıraktı ğımızda, Tablo I’de yer alan takımların toplam gelirlerinin ortalama olarak yakla ık % 40’ını yayın gelirleri olu turmaktadır. Đtalya’da ise bu oran çok daha yüksek ve Đtalyan takımları ağırlıklı olarak yayın gelirlerine ba ğımlı olarak ya ıyorlar. Tabloda yer alan üç Đtalyan takımının da yayın gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı yakla ık % 60 civarındadır.
Yayın gelirlerinin yanında sponsorluk gelirlerinin de futbol kulüplerinin gelirlerinin artmasında temel etkenlerden biri oldu ğu daha önce ifade edilmi ti. irketlerin futbol takımlarıyla ya da çe itli futbol organizasyonlarıyla, Dünya Kupası ya da ampiyonlar Ligi gibi, sponsorluk ili kisine girmelerinin temel nedeninin, hem oyunun popülaritesinden yararlanarak irketin ya da ürünün reklamına yapmak hem de marka de ğerini arttırmak oldu ğu söylenebilir. Kulüplerle irketler arasındaki bu ili kinin gittikçe bir stratejik ortaklık ili kisine dönü tü ğü de gözlemlenen bir ba ka gerçek. Tablo II’de Deloitte 2005 Para Ligi Raporu’nda ilk on sırayı alan takımların ana sponsorları, forma sponsorları ve ürün sponsorları yer almaktadır. 2
Tablo II- On Takımın Ana Sponsorları, Forma ve Ürün Sporları Takım Ana Sponsor Forma Sponsoru Ürün Sponsoru Manchester Vodafone Vodafone Nike United Real Madrid Siemens Mobile Siemens Adidas AC Milan Opel Opel Adidas Chelsea Emirates Samsung Umbro Juventus Tamoil Tamoil Nike Arsenal O2 Emirates Nike Barcelona - - Nik e Inter Pirelli Pirelli Nike Bayern Münich T Mobile T Mobile Adidas Liverpool Carlsberg Carlsberg Reebok
Tabloda yer alan takımlardan Barcelona ile tabloda yer almayan bir di ğer Đspanyol takım Athletico Bilbao di ğer takımlardan farklı olarak formalarına sponsor kabul etmemektedirler. Barcelona Katalanya’nın, Athletico Bilbao ise Bask Bölgesi’nin ulusal takımları olarak görüldü ğünden ve formaları taraftarlarınca bayrak olarak kabul edildi ğinden, bu takımlar kurulu undan itibaren reklam kabul etmemi lerdir. Söz konusu ulusal hassasiyet, bu anlamda, iki takımı da ticarile en futbolun çarkları dı ında tutmaktadır. Ancak Barcelona, rakiplerinin sponsorluk anla malarından elde etti ği gelirlerin yüksek olması ve bu durumun kendisi açısından önemli bir dezavantaj yaratması nedeniyle, 2005 yılından itibaren forma sponsoru kabul edebilece ğini açıklamı tır.
2 Tablodaki bilgiler a ğırlıklı olarak www.footballeconomy.com sitesinden alınmı tır.
4 Tablo II’de yer alan takımların sponsorluk ili kileri göz önünde bulunduruldu ğunda, genel olarak hemen hemen her sektörden irketlerin futbol kulüpleriyle sponsorluk ili kisi içine girdikleri görülecektir. Tabloda yer alan takımların sponsorları arasında Vodafone, T Mobile, O2, Siemens Mobile gibi Telekom firmaları oldu ğu gibi; Liverpool örne ğinde oldu ğu gibi bir bira üreticisi olan Carlsberg de bulunmaktadır. Tabloda yer almayan takımlardan örneğin Hollanda takımlarından Ajax’ın sponsorlu ğunu ABN Ambro Bankası, Feyenord’un sponsorlu ğunu ise Fortis Bankası yapmaktadır.
Futbolun ticarile me sürecinin bir sonucu da bu süreçle birlikte futbol takımlarının, taraftarlarının “mü teri” potansiyelini ke fetmeleri oldu. Taraftarlarının mü teri potansiyelini ke feden kulüpler, ürettikleri ya da çe itli firmalara lisans vermek yoluyla ürettirdikleri logolu ürünleri taraftarlarına pazarlayarak önemli gelirler elde etmeye ba lamı lardır. Deloitte Para Ligi 2005 raporunda ilk on sırada yer alan takımların temel olarak sponsorluk ve logolu ürün satı larından elde ettikleri gelirler Tablo III’e alınmı tır.
Tablo III- Deloitte Para Ligi Raporu Đlk On Takım Sponsorluk ve Ticari Ürün Satı Gelirleri (Milyon Avro) Sponsorluk ve Ticari Toplam Sponsorluk ve Ticari Ürün Satı Geliri/Toplam Gelir Ürün Satı Geliri Gelir(%) Manchester 259 72.1 28 United Real Madrid 236 85.9 36 AC Milan 222 60.0 27 Chelsea 217 50.9 24 Juventus 215 67.3 31 Arsenal 173 32.3 19 Barcelona 169 45.3 27 Inter 166 35.2 21 Bayern Münich 139 105.2 63 Live rpool 136 49.0 35
Bayern Münich bir tarafa bırakıldı ğında, dokuz takımın ortalama olarak gelirlerinin % 27’sinin sponsorluk anla malarından ve logolu ürün satı larından elde edildi ği görülmektedir. Bayern Münich’in bu kategorideki gelirlerinin di ğer takımların çok önünde olmasının nedeni sponsorluk sözle melerinden elde etti ği yüksek gelirlerdir. Bayern Münich’in sadece Deutsche Telekom ile yaptı ğı forma sponsorlu ğu anla masından elde etti ği yıllık gelir 17 milyon avrodur (Deloitte Futbol Para Ligi.2005:13).
Sportif ba arının mali ba arı olmaksızın yakalanamayaca ğının anla ılması kulüpler açısından irketle meyi kaçınılmaz hale getirmi tir. Çünkü transfer ücretlerinde meydana gelen ciddi artı lar ve ba arının temel artlarından birisinin iyi futbolcu transferi oldu ğu dü ünüldü ğünde, gelir akı ında süreklilik sa ğlayabilen ve giderlerini kontrol edebilen kulüplerin önemli bir avantaj yakalayaca ğı ortadadır. Bu
5 tür bir yapıya kavu manın tek yolu irketle mekten dolayısıyla hem profesyonelle mekten hem de kurumsalla maktan geçmektedir. Kulüplerin irketle medeki temel amacının profesyonel ve kurumsal bir yönetime kavu ma iste ği oldu ğu kesin. Bununla beraber irketle tikten sonra sermaye piyasalarına açılmak suretiyle para piyasalarına oranla daha ucuza kaynak sa ğlama imkanının bulunması, kulüpler için irketle menin bir di ğer cazip noktasını olu turmaktadır.
III. Avrupa Sermaye Piyasalarında Futbol Takımları
Đngiltere, Danimarka, Almanya, Hollanda, Đskoçya, Portekiz ve Đtalya’da olmak üzere toplam 28 futbol takımı irketle erek borsalara kote olmu lardır. Temel olarak sermaye piyasalarından ucuz fon temini imkanı bulmaları, kulüplerin irketle erek bu piyasaya girmelerini sa ğlamı tır. Söz konusu irketle en futbol takımları ve irketlerin i lem gördükleri borsalar Tablo IV’te yer almaktadır. Tablo IV- Takımlar, Ülkeleri ve Đ lem Gördükleri Borsalar Ülke Takım Borsa Đngiltere Aston Villa Londra Borsası Birmingham City Londra Borsası-AIM Charlton Athletic Londra Borsası -AIM Millwall Londra Borsası -AIM Newcastle United Londra Borsası Preston Londra Borsası-AIM Sheffield United Londra Borsası-AIM Southampton Londra Borsası-AIM Tottenham Hotspur Londra Borsası -AIM Watford Londra Borsası -AIM Arsenal OFEX Manchester City OFEX Danimarka Aalborg Boldspilklub OMX Kopenhag Borsası SIF Fodbold Support OMX Kopenhag Borsası Parken Sport&Entertainment OMX Kopenhag Borsası Brondby OMX Kopenhag Borsası Arhus Elite OMX Kopenhag Borsası (AGF Kontraktfodbold) Akademisk Boldklub Kopenhag Borsas ı Đskoçya Celtic Londra Borsası Heart of Midlothian Londra Borsası Glasgow Rangers OFEX Đtalya Roma Đtalya Borsası Juventus Đtalya Borsası Lazio Đtalya Borsası Portekiz Porto Euronext Lisbon Borsası Sporting Euronext Lisbon Borsası Almanya Borussıa Dortmund Frankfurt Borsası Hollanda Ajax Euronext Amsterdam Borsası
6
Tablodan da görülece ği üzere Đngiltere’de, irketle erek borsalara kote olmu takım sayısı 12’dir. Söz konusu takımlardan Arsenal ve Manchester City bir tezgah üstü piyasa olan OFEX’te i lem görürken, Aston Villa ve Newcastle United Londra Borsası’nda i lem görmektedir. Geriye kalan 8 takım ise Londra Borsası’nda faaliyet gösteren geli mekte olan irketler için açılmı bulunan AIM’de i lem görmektedir. Söz konusu takımlardan Tottenham Hotspur 1983 yılında borsaya kote olmu ve borsaya kote olan ilk takım ünvanını kazanmı tır. Đngiltere’de daha önceden borsalara kote oldukları halde, borsalardan çıkan takımlar ise sırasıyla OFEX’te i lem görmekte olan Bradford City; Londra Borsası AIM’de i lem görmekte olan Nottingham Forest, Bolton Wanderers, Chelsea, Queens Park Rangers; ve Londra Borsası’nda i lem görmekte olan Leeds United, Leicester City, Manchester United ve Sunderland takımlarıdır.
Đngiltere’den sonra en çok futbol kulübü irketinin borsalarda i lem gördü ğü ülke Danimarka’dır. Danimarka’da 6 kulüp OMX Kopenhag Borsası’nda i lem görmektedir. Söz konusu takımlardan Brondby, 1986 yılında Kopenhag Borsası’na kote olarak, Đngiltere’nin Tottenham Hotspur takımından sonra borsaya kote olan ikinci takım ünvanını almı tır. OMX Kopenhag Borsası’nda i lem gören Parken Sport&Entertainment ise FC Kopenhag takımının sahibidir.
Danimarka’yı, daha sonra ayrıntılı olarak inceleyece ğimiz için buraya almadı ğımız, Türkiye izlemektedir. Türkiye’de toplam dört takım, dört büyükler, irketle erek halka açılmı lar ve ĐMKB’ye kote olmu lardır.
Đskoçya ve Đtalya’da ise üçer takım borsalarda i lem görmektedir. Katoliklerin takımı olan Đskoç takımı Celtic Londra Borsası’nda i lem görürken, Protestanların takımı Rangers OFEX’te i lem görmektedir. Bir di ğer Đskoç takımı olan Heart of Midlothian ise, Celtic gibi Londra Borsası’nda i lem görmektedir. Đskoçya’nın Aberdeen takımı ise 2004 yılına kadar Londra Borsası AIM’de i lem görmü daha sonra borsadan çıkmı tır. Đtalya’da ise Roma, Juventus ve Lazio irketle erek Đtalya Borsası’nda i lem gören takımlardır.
Portekiz’de ise iki takım Porto ve Sporting, Euronext Lisbon Borsası’nda i lem görmektedir. Almanya ve Hollanda’dan ise sadece birer takım, Hollanda’dan Ajax, Almanya’dan Borussia Dortmund irketle erek borsalara kote olmu lardır.
IV.Ticarile en Futbol ve Türkiye
Futbol, Türkiye’ye 19. yüzyılın ikinci yarısında ticaret için Osmanlı Đmparatorlu ğu’na gelen Đngilizler tarafından getirilmi tir. Đstanbul ve Đzmir’de Đngiliz ve Rumların kurdu ğu takımların yaptı ğı maçlar, ilk olarak bu ehirlerde futbolun taban bulmasını sa ğlamı tır. Đlk Türk futbol takımı olan Siyah Çoraplılar, 1899 yılında kurulmu , ilk futbol ligi ise 1904 yılında Đngiliz ve Rum takımlarından kurulan Đstanbul Ligi olmu tur. 1905 yılında kurulan Galatasaray futbol takımı, Đstanbul Ligi’nde mücadele eden ilk Türk takımı ünvanını almı , ardından Fenerbahçe ve Be ikta futbol takımları da bu lige katılmı lardır. 1959 yılında
7 deplasmanlı profesyonel Türkiye Birinci Ligi’nin kurulmasına kadar futbol, Đstanbul ağırlıklı olmak üzere Đstanbul, Đzmir ve Ankara takımları arasında oynanmı tır.
1959 yılında, deplasmanlı profesyonel futbol liginin kurulmasıyla futbol, tüm Türkiye’ye hızla yayılmı tır. Özellikle 1970’li yıllardan itibaren yava yava Türkiye’nin her bölgesinden takım Birinci Lig’de futbol oynamaya ba lamı tır. 70’li yıllarla birlikte, futbol, artık Türkiye’de birçok ehir için ortak bir dil, ileti im aracı haline gelmeye ba lamı tır. Kurulu undan bugüne kadar ba ta Fenerbahçe ve Galatasaray olmak üzere üç büyüklerin hakimiyetinde geçen Birinci Lig’de, Trabzonspor’un 1970’lerin ikinci yarısındaki hakimiyeti hariç tutulursa, di ğer takımlar fazla varlık gösterememi lerdir. 1967 yılında kurulan Trabzonspor’un 1975 yılında çıktı ğı birinci ligde, 9 yılda 6 lig ampiyonlu ğuna ula ması ise, Türkiye futbolunun a ğırlık merkezini bir süreli ğine de olsa Đstanbul’dan Trabzon’a ta ımı tır. Galatasaray’ın 2000 yılında hem UEFA Kupası’nı, hem de Real Madrid’i yenerek Süper Kupa’yı kazanması, ayrıca 2002 Dünya Kupası’nda Türk Milli Takımı’nın üçüncülü ğü kazanması ise Türk futbolunun zirve noktalarını olu turmu tur. 1959 yılında ba layan ve 2005-2006 sezonu ile 48. senesine giren profesyonel Türkiye Ligi’nde, imdiki adıyla Süper Lig’de, en fazla lig ampiyonlu ğunu elde eden takım 16 ampiyonlukla Fenerbahçe olurken, Fenerbahçe’yi 15 ampiyonlukla Galatasaray, 10 ampiyonlukla Be ikta 3 ve 6 ampiyonlukla Trabzonspor takip etmektedir.
2005-2006 sezonu ile birlikte 48. yılına giren Türkiye Birinci Ligi’nin parasal büyüklü ğünün ciddi oranlarda artması 1990’ların ikinci yarısına denk gelmektedir. Temel etken de yayın gelirlerinde 1996 yılında havuz sisteminin olu turulmasından sonra meydana gelen artı lar olmu tur. 1996 yılında TFF tarafından havuz sisteminin olu turulmasından sonra, ilk ihale ifreli yayın kanalı Cine 5 tarafından alındı. Cine 5, 1996-1999 yılları arası 3 yıllık yayın bedeli olarak toplam 140 milyon USD ödemi tir. 1999 yılında yapılan ikinci ihaleyi ise Teleon, iki yıllı ğına toplam 120 milyon USD bedelle kazanmı tır. Cine 5’in 1996 yılında yıllık ortalama 46 milyon USD vererek aldı ğı Türkiye Ligi’nin yayın hakları, Teleon tarafından % 30’luk bedel artı ıyla yıllık ortalama 60 milyon USD’a satın alınmı tır. Teleon’un taahhütlerini yerine getirmemesi nedeniyle 2001 yılının ocak ayında havuz ihalesi yenilenmi tir. Yenilenen ihaleyi kazanan Digitürk, 2001 Ocak’tan 2004 yılına kadar toplam 3,5 yıllı ğına, Türkiye Ligi yayın haklarını toplam 465 milyon USD’a, yıllık ortalama 130 milyon USD’a satın almı tır. Ancak 2001 yılında ya anan döviz krizi, yayıncı kurulu un yükümlülüklerini yerine getirmesini zorla tırmı tır. Bunun üzerine TFF ile yayıncı kurulu arasında yapılan görü mede, kur ayarlaması yoluyla, 3,5 yıllık sözle menin yeni fiyatı 306 milyon USD olarak belirlenmi tir(AK AR. 2005: 39). 2004 yılında yapılan ihalede ise Digitürk-TRT ortaklı ğı, yıllık ortalama 94 milyon USD’a, toplam 377 milyon USD’a, 2008 yılı sonuna kadar Süper Lig’in yayın hakkını satın almı tır. Havuz sisteminin olu turulmasıyla yapılan ihaleler ve tutarları Tablo V’te yer almaktadır.
3 TFF, 09.05.2002 tarihinde aldı ğı kararla, Be ikta ’ın 1956-57 ve 1957-58 yılları ampiyonluklarının Türkiye ampiyonlu ğu olarak tescil edilmesine karar vermi tir. Dolayısıyla Be ikta ’ın ampiyonluk sayısı 12’ye çıkmı tır.
8 Tablo V- Yayın Đhaleleri (Milyon Dolar) Đhaleyi Toplam Tutar Yıllık Yıllık Tutar Đhale Süresi Kazanan Ortalama Bazında Tutar Artı (%) Cine 5 140 46,5 - 1996-1999 Teleon 120 60 30 1999 -2001 Digitürk 306 87 45 2001 -2004 Digitürk -TRT 377 94 8 2004 -2008 Toplam 843
Tablodan görülece ği üzere yayıncı irketlerin Türkiye Birinci Ligi yayın hakları için ödedi ği tutarlar on yıl gibi kısa bir sürede ciddi rakamlara ula mı tır. Đlk ihalede yıllık ortalama 46,5 milyon USD’a satılan Birinci Lig yayın hakları de ğeri, ikinci ihalede yakla ık % 30 artı la yıllık ortalama 60 milyon USD’a, üçüncü ihalede yakla ık % 45’lik artı la yıllık ortalama 87 milyon USD’a, dördüncü ihalede ise yakla ık % 8 artı la yıllık ortalama 94 milyon USD’a ula mı tır. Sektöre akan yayın gelirlerindeki artı lar, kulüplerin gelirlerinde de önemli artı ları beraberinde getirmi tir. Yayın gelirleri, halen daha kulüplerin, özellikle de Fenerbahçe, Galatasaray ve Be ikta dı ındaki takımların, en önemli gelir kalemidir.
Söz konusu yayın haklarının pazarlanmasını kulüpler adına TFF yürütmektedir. TFF, TFF Yayın Talimatı’nın 7/A maddesinde yer alan “En üst lig ve en üst ligin bir altındaki lige ait maçlarla ilgili olarak kulüpler adına (nam ve hesabına) yayın sözle mesi yapmaya münhasıran federasyon yetkilidir...” hükmüne istinaden Birinci Lig’in yayın haklarının pazarlamasını yapmaktadır. TFF, 2005 yılında da ğıtım sisteminde yaptı ğı de ği ikli ğe kadar, havuz ihalelerinden elde edilen gelirleri kulüpler arasında a ağıda yer alan esaslar do ğrultusunda da ğıtmı tır: → Türkiye Birinci Ligi’nde daha önce ampiyon olmu dört takım (Fenerbahçe, Galatasaray, Be ikta ve Trabzonspor) yıllık yayın gelirinin % 50’sini almaktaydılar. Trabzonspor toplam yayın gelirinin % 10.25’i alırken; Fenerbahçe, Galatasaray ve Be ikta ’ın her biri toplam yayın gelirlerinin % 13.25’ini almaktaydı. → Yayın gelirinin di ğer % 50’si ise Türkiye Birinci Ligi’nin geriye kalan 14 takımı arasında da ğıtılmaktaydı. Toplam yayın gelirinin % 25’lik kısmı e it olarak 14 takım arasında da ğıtılırken, % 17,5’lik kısmı sezon içi performansa göre, % 7,5’lik kısmı ise lige katılım sayısına göre belirlenmekteydi.
TFF, söz konusu naklen yayın geliri da ğıtım sistemini, özellikle Süper Lig’in dört büyükler dı ında kalan takımlarından gelen ele tiriler do ğrultusunda 2005 yılında de ği tirmi tir. Mevcut sisteme yapılan temel ele tiriler daha çok sistemin adil olmaması, lig performansından ziyade geçmi yıllar ba arılarına dayalı olması, dört büyüklerle di ğer takımlar arasındaki gelir uçurumunu daha da arttırması, Süper Lig’in rekabet ortamını sekteye u ğratması gibi noktalarda toplanmaktaydı. TFF, 2005-2006 sezonundan itibaren a ğırlıklı olarak performansa dayalı yeni da ğıtım modelini uygulamaya koymu tur. Bu modele göre yayın gelirlerinin; → % 35’i Süper Lig’in 18 takımına e it olarak, → % 44’ü puan esasına göre, → % 7’si sezon sonu ilk altıya giren takıma,
9 → % 14’ü ise dört büyüklere da ğıtılacaktır.
Her ne kadar dört büyüklere ayrılmı % 14’lük sabit bir tutar yeni da ğıtım modelinde mevcut olsa da, yeni da ğıtım modelinin a ğırlıklı olarak performansa dayalı olması ve % 44’lük kısmın e it olarak tüm takımlara da ğıtılacak olması Süper Lig’in kalitesini arttıracaktır.
Türk futbol piyasasının ortalama büyüklü ğünün 285 milyon USD civarında oldu ğu dü ünülürse, Süper lig yayın gelirlerinin bu büyüklü ğün en önemli bile enini olu turdu ğu ortadadır. Bir ba ka ifadeyle kulüplerin en önemli gelir kalemlerini naklen yayın gelirleri olu turmaktadır. Ak ar, 285 milyon USD olarak tahmin etti ği Türk futbol piyasasının ana bile enlerini; televizyon yayın gelirlerinden (kulüplere ödenecek tutar+yasal kesintiler) 125 milyon USD, Süper lig isim hakkı satı ından 15 milyon USD, tribün gelirlerinden (2001-2002 gelirleri) 55 milyon USD, sponsor gelirlerinden 35 milyon USD, di ğer gelirlerden 25 milyon USD’ın olu turdu ğunu ifade etmektedir (AK AR, 2005: 163). Bu durumda birinci lig yayın gelirleri toplam pastanın yakla ık % 43’ünü olu turmaktadır ki bu da sektörün yayın gelirlerine fazlasıyla ba ğımlı oldu ğunu göstermektedir.
Türk futbol sektörünün büyüklü ğünü, Avrupa’nın önde gelen be liginin büyüklükleri ile kar ıla tırdı ğımızda arada önemli farkların oldu ğu görülmektedir. 2003-2004 itibariyle, söz konusu liglerden Đngiltere Premier Liginin büyüklü ğünün 2 milyar avro, Đtalya Ligi Seri A’nın büyüklü ğünün 1,1 milyar avro, Alman ligi Bundesliga’nın büyüklü ğünün 1 milyar avro, Đspanya ligi La Liga’nın büyüklü ğünün 953 milyon avro, Fransa ligi Ligue 1’in büyüklü ğünün 655 milyon avro oldu ğu dü ünüldü ğünde 230 milyon avroluk büyüklükle Türkiye Süper Ligi’nin üretti ği hasılanın nisbeten küçük oldu ğu söylenebilir. 4
1990’ların ikinci yarısından itibaren Türk futbol piyasasının büyüklü ğünde meydana gelen artı ın temelinde, öncelikle naklen yayın gelirlerinde daha sonra da logolu ürün satı larında ve sponsorluk gelirlerinde meydana gelen artı yatmaktadır. Daha önceleri sadece tribün gelirleriyle ve arada sırada sattıkları futbolculardan elde ettikleri gelirlerle ayakta durmaya çalı an futbol kulüpleri, ifreli kanalların ve sponsorların sektöre akıttıkları paralar sayesinde gelirlerini çe itlendirebilmi lerdir. Ayrıca bu süreçte taraftarın “mü teri” potansiyelini ke feden kulüpler, ticari ürün satı larına da yönelmi , kurdukları irketlerle de logolu ürün satı larından önemli gelirler elde etmeye ba lamı lardır. Sektörün üretti ği gelirdeki bu hızlı artı , beraberinde futbolcu transfer ücretlerinde meydana gelen önemli artı ların gelir-gider yönetiminin önemini arttırması ve dolayısıyla profesyonelle me ihtiyacı, dernek statüsünde faaliyet gösteren futbol kulüplerinin irketle mesinin temel nedenleri olmu tur.
2908 sayılı Dernekler Kanunu’na tabi olarak faaliyet gösteren kulüplerin, söz konusu kanunun Amaç ba lıklı birinci maddesinde yer alan “Bu kanunun amacı,
4 Söz konusu veriler Tu ğrul AK AR’ın www.fesam.org sitesindeki “Avrupa Futbol Sektörünün Finansal Analizi” ba lıklı makalesinden alınmı tır.
10 kazanç payla ma dı ında , kanunlarla yasaklanmamı belirli ve ortak bir gayeyi gerçekle tirmek üzere, en az yedi gerçek ki inin, bilgi ve çalı malarını sürekli olarak birle tirmeleri suretiyle olu turdukları derneklerle ilgili esasları düzenlemektir” hükmü nedeniyle hareket alanları sınırlıydı. Gelirlerini daha da arttırmanın ve profesyonel bir yönetime kavu mak için irketle menin zorunlu oldu ğu bu süreçte, kulüplerin önündeki mevzuattan kaynaklanan engeller, 3813 sayılı TFF Kurulu ve Görevleri Hakkında Kanun’un 27. maddesinde yer alan “Futbol dalında faaliyet gösteren kulüpler, futbol ubelerini kanunlarda belirtilen ekil ve esaslarda, kuracakları veya kurulmu anonim irketlere devredebilirler” hükmü ve 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlü ğü’nün Görev ve Te kilatları Hakkında Kanun’un 24. maddesinin 3. fıkrasında yer alan “ Spor kulüpleri, profesyonel takımlarını, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları veya kurulmu olan irketlere devredebilirler veya profesyonel futbol takımlarını kiraya verebilirler ” hükmü ile kaldırılmı tır. Böylece, kulüplerin futbol ubelerini kurulmu veya kurulacak anonim irketlere devretmek suretiyle irketle ebilmelerinin önü açılmı tır.
Ayrıca 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun muaflıkları düzenleyen 7. maddesinin 8. bendinde yer alan “ Beden Terbiyesi Te kilatı’na dahil derneklere veya kamu idare ve müesseselerine ait idman ve spor müesseseleri ile sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim irketlerin ” kurumlar vergisinden muaf olaca ğına dair hüküm ile 31 Seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebli ği’nin Muafiyetler bölümünde yer alan “ Kurumlar Vergisi Kanununun 7. maddesinin 8 numaralı bendinde yapılan de ği iklikle, sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim irketler kurumlar vergisinden muaf tutulmu tur. Kurulacak olan anonim irketler, Beden Terbiyesi Te kilatının yayınlayaca ğı tüzük ve genelgeler çerçevesinde idman ve spor faaliyetlerinde bulunacaklar, bunun dı ında herhangi bir faaliyette bulunmayacaklardır. Bu artların ihlali halinde muafiyetten yararlanmaları mümkün olamayacaktır. Ancak anılan irketlerin sporcularının formalarına aldıkları reklamlar, idman ve spor faaliyeti çerçevesinde mütalaa edilecektir. Öte yandan Beden Terbiyesi Te kilatına dahil derneklere veya kamu idare ve müesseselerine ait idman ve spor müesseselerinin muafiyetler aynen devam etmekte olup, bunlar için bir de ği iklik söz konusu de ğildir ” hükmü çerçevesinde, futbol kulüplerinin irketle mesi durumunda, aynen dernek çatısı altında faaliyet gösterdiklerinde oldu ğu gibi, kurumlar vergisinden muaf olmaları sa ğlanmı tır. irketle en futbol kulüplerinin söz konusu muafiyetten yararlanabilmeleri için sadece idman ve spor faaliyetinde bulunmaları gerekti ği düzenlenmi tir. Söz konusu irketlerin elde ettikleri temel olarak yayın gelirleri, sponsorluk ve reklam gelirleri, stadyum hasılatları, spor tesislerinde bulunan büfelerin gelirleri vergi kapsamı dı ında bırakılmı tır. Ancak ticari ürün satı ları, otopark i letmecili ği ya da benzeri ticari faaliyetler vergi muafiyeti kapsamda de ğerlendirilmemektedir. Söz konusu irketlerin bu tür ticari faaliyetler içinde bulunması durumunda vergi muafiyetinden yararlanamamaları nedeniyle, kulüpler bu tür faaliyetleri yürütmek için ayrı irketler kurmu lardır. Dört büyük kulübün de ticari ürün satı larını halka açtıkları irket üzerinden de ğil de kurdukları ayrı irketler üzerinden yürütmelerinin nedeni budur.
Türkiye’de Trabzonspor, Fenerbahçe, Galatasaray ve Be ikta dı ında Malatyaspor, Đstanbulspor, Adanaspor, Vanspor, Çanakkalespor, Kar ıyaka, Antalya
11 ve Siirtspor da irketle me yoluna gitmi lerdir; irketle en ilk kulüp ise Malatyaspor olmu tur(DORUKKAYA, KIRATLI, EB ĐÇL ĐOĞLU. 1998:21). Halka açılma yoluna gidenler ise sadece dört büyüklerin kurdukları irketler olmu lardır. Đlk olarak Be ikta Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret Anonim irketi (Be ikta Sportif A. ) ve Galatasaray Sportif Sinai ve Ticari Yatırımlar A. (Galatasaray Sportif A. ) ubat 2002’de, sonrasında Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A. (Fenerbahçe Sportif A. ) ubat 2004 yılında halka açılmı lar ve ĐMKB’ye kote olmu lardır. Trabzonspor Sportif Yatırım ve Ticaret A. (Trabzonspor Sportif A. ) ise Nisan 2005’te ĐMKB’deki yerini almı tır.
1.Trabzonspor Sportif A.
Trabzonspor Kulübü Derne ği’nin (Trabzonspor Kulübü) do ğrudan ve dolaylı olarak sahibi oldu ğu üç tane irket bulunmaktadır. Trabzonspor Kulübü’nün do ğrudan % 99,9’una i tirak etti ği Trabzonspor Futbol Đ letmecili ği Ticaret A. (Trabzonspor Futbol A. ), 11.11.2004 tarihinde Trabzonspor Kulübü ile imzaladı ğı sözle me ile 3813 sayılı TFF Kanunu’nun 27. maddesine ve TFF Çalı ma Usul ve Esaslarına Dair Ana Statü’nün 67. maddesine istinaden Trabzonspor Kulübü’nün profesyonel futbol ubesini tüm aktif ve pasifi ile birlikte süresiz olarak devralmı tır. Trabzonspor Sportif A. ise Trabzonspor Futbol A. i tiraki olarak kurulmu , Nisan 2005’te de sermayesinin % 25’ini halka arz etmi tir. Trabzonspor Sportif A. ’nin vergiden muaf bir yapıda olması amacıyla ticari ürün ticareti ayrı bir irkete, Trabzonspor Futbol A. ’nin i tiraki olan Trabzonspor Ticari Ürünler Ticaret A. ’ye (Trabzonspor Ticari Ürünler A. ) devredilmi tir. Trabzonspor Ticari Ürünler A. ’nin gelirleri ise, Trabzonspor Sportif A. tarafından 30 yıllı ğına temlik edilmi tir.
Trabzonspor Futbol A. tarafından tüm aktif ve pasifi ile satın alınan profesyonel futbol takımı, 13.01.2005 tarihinde Trabzonspor Sportif A. ’ye 30 yıllı ğına kiralanmı tır. Aynı ekilde Trabzonspor Sportif A. , Trabzonspor Futbol A. ile 13.01.2005 tarihinde imzaladı ğı lisans kiralama sözle mesi ile toplam 26.492.858 YTL’ye Trabzonspor marka ve pazarlama haklarını 30 yıllı ğına kiralamı tır.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta, Trabzonspor Kulübü’nün futbol ubesinin tüm aktif ve pasiflerini devretti ği Trabzonspor Futbol A. ’yi halka açmadı ğı, Trabzonspor Futbol A. ’nin futbol takımına ili kin hakları 30 yıllı ğına kiraladı ğı Trabzonspor Sportif A. ’yi halka açtı ğıdır.
Trabzonspor Kulübü
( % 99,9) Trabzonspor Futbol A.
(%74,9) (% 99,9) Trabzonspor Sportif A. Trabzonspor Ticari Ürünler A.
12 Trabzonspor Futbol A. ve Trabzonspor Sportif A. arasında imzalanan temel sözle meler Tablo VI’da yer almaktadır. Tablo VI-Trabzonspor Sportif A. ve Futbol A. Arasındaki Temel Sözle meler Sözle me Taraflar Đmza Tarihi ve Bedeli Süresi Lisans Kiralama Trabzonspor Futbol 13.01.2005-30 yıl 26.492.858 YTL Sözle mesi A. ile Sportif A. 2004-2005 Sezonu Đçin 100.000 USD, Profesyonel Trabzonspor Futbol Daha Sonraki Futbol Takımı 13.01.2005-30 yıl A. ile Sportif A. Sezonlar Đçin Bir Kira Sözle mesi Önceki Yıl Brüt Gelirlerin %1’i Alacak Devir Trabzonspor Futbol Temlik 13.01.2005 - A. ile Sportif A. Sözle mesi
Trabzonspor Sportif A. ’nin halka arzı 06-07-08.04.2005 tarihlerinde Deniz Yatırım Menkul Kıymetler A. liderli ğindeki konsorsiyum tarafından gerçekle tirilmi tir. Ödenmi sermayesinin % 25’i halka arz edilen Trabzonspor Sportif A. ’in her bir hissesi için 5,25 YTL fiyat belirlenmi olup, halka arz sonucunda elde edilen gelir 32.812.500 YTL olarak gerçekle mi tir. Trabzonspor Sportif A. ’nin halka arzdaki piyasa de ğeri ise 131.250.000 YTL olarak gerçekle mi olup, 15.04.2005 tarihinde ĐMKB Ulusal Pazar’da i lem görmeye ba lamı tır. Trabzonspor Sportif A. ’nin halka arz verileri Tablo VII’de yer almaktadır. Tablo VII-Trabzonspor Sportif A. Halka Arz Verileri Deniz Yatırım Konsorsiyum Kurulu Tarihi 31.03.1994 Menkul Kıymetler Lideri A. Halka Arzda Satı Ödenmi Sermaye 25.000.000 YTL 5,25 YTL Fiyatı Halka Arz Edilen Halka Arz 32.812.500 YTL 6.250.000 YTL Tutar Hasılatı (24 milyon USD) Halka Arz Edilen Halka Arz Piyasa 131.250.000 YTL Tutar/Ödenmi % 25 De ğeri (96 milyon USD) Sermaye Oranı Aracılık Bakiyeyi Halka Arzda Satı Sabit Fiyatla Talep Yüklenimi Yüklenim Yöntemi Toplama ĐMKB’de Đ lem Halka Arz Tarihi 06-07-08.04.2005 Görmeye 15.04.2005 Ba ladı ğı Tarih
13 Mevcut ortaklardan Trabzonspor Futbol A. ’nin irket sermayesindeki % 25’lik payını satmasıyla halka arzı gerçekle tirilen Trabzonspor Sportif A. ’nin halka arz öncesi ve sonrası ortaklık yapısı Tablo VIII’de yer almaktadır.
Tablo VIII-Trabzonspor Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ortaklık Yapısı Halka Arz Öncesi Halka Arz Sonrası Ortaklık Yapısı Ortaklık Yapısı Orta ğın Adı Pay Tutarı Pay Oranı Pay Tutarı Pay Oranı Soyadı/Ticaret Unvanı (YTL) (%) (YTL) (%) Trabzonspor Futbol Đ letmecili ği Ticaret A. 24.999.995 99,99998 18.749.995 74,99998 Di ğer 5 0,00002 5 0,00002 Halka Açık Kısım - - 6.250.000 25,00000 TOPLAM 25.000.000 100,00000 25.000.000 100,00000
Trabzonspor Sportif A. ile Trabzonspor Futbol A. arasında 13.01.2005 tarihinde imzalanan lisans kiralama ve alacak devir temlik sözle meleri ile a ağıda yer alan gelirler Trabzonspor Futbol A. tarafından 26.492.858 YTL bedel kar ılı ğında 30 yıllı ğına Trabzonspor Sportif A. ’ye devredilmi tir.
Söz konusu sözle meler uyarınca Trabzonspor Sportif A. ’nin temel gelirleri a ağıdaki kalemlerden olu maktadır: 1. Türkiye Süper Lig Yayın Gelirleri: Trabzonspor Sportif A. , Trabzonspor Futbol A. ile yapmı oldu ğu devir temlik sözle mesi ile naklen yayın gelirlerini 30 yıllı ğına temlik etmi tir. Digitürk-TRT ortaklı ğı 2004-2005 sezonu için süper lig kulüplerine toplam 135.950.000 YTL ödeme yapmı tır; söz konusu gelirin % 10,25’ini alma hakkı bulunan Trabzonspor Kulübü’nün payına 2004-2005 sezonu için dü en tutar 13.934.875 YTL olmu tur. Ancak TFF’nin 2005-2006 sezonundan ba lamak üzere yayın gelirlerinin da ğıtımında performans bazlı bir da ğıtım uygulamaya ba layacak olması nedeniyle 2005-2006 sezonundan itibaren Trabzonspor Sportif A. ’nin sabit bir yayın geliri olmayacaktır. 2. Stadyum Gelirleri: Trabzonspor Sportif A. , Hüseyin Avni Aker Stadyumu maç gelirlerinin % 80’ine sahip olacaktır. 3. Reklam ve Sponsorluk Gelirleri: Reklam gelirleri, Hüseyin Avni Aker Stadyumu içindeki ve dı ındaki reklam alanları ile tüm tesislerdeki reklam mecralarından elde edilecek gelirleri kapsamaktadır. Sponsorluk gelirleri ise ana sponsorluk, teknik sponsorluk ve di ğer sponsorluk gelirlerini kapsamaktadır. Trabzonspor Sportif A. ’nin bu kalem altındaki en önemli gelirini, Avea ile 2004- 2005 sezonundan itibaren ba lamak üzere, 5 yıllı ğına yıllık 1,5 milyon USD kar ılı ğında yaptı ğı forma sponsorluk sözle mesi olu turmaktadır. 4. Đsim Hakkı Gelirleri: Kulübün isminin, armasının ya da logosunun ticari mallar üzerinde kullanılmasından elde edilen gelirlerdir. Trabzonspor Sportif A. , 30 yıllı ğına sahip oldu ğu isim hakkı gelirlerini imzaladı ğı alt lisans sözle meleri ile ba ka irketlere devredebilmektedir. Bu çerçevede Trabzonspor Sportif A. ile Trabzonspor Ticari Ürünler A. arasında alt lisans sözle mesi imzalanmı tır.
14 Trabzonspor Ticari Ürünler A. , Trabzonspor markalı ürünlerin satı ı kar ılı ğında yıllık 300.000 USD, yıllık cironun 1 milyon USD’ı a ması halinde ise %10’unu isim hakkı bedeli olarak Trabzonspor Sportif A. ’ye ödeyecektir. 5.Bahis Oyunları Đsim Hakkı Gelirleri: Trabzonspor Sportif A. , Trabzonspor Futbol A. ile imzaladı ğı devir temlik sözle mesi ile Spor Toto, Đddaa gibi bahis oyunlarından elde edilecek gelirleri 30 yıllı ğına temlik etmi tir. Đddaa oyunundan 2004-2005 yılında 1.240.478 YTL gelir elde edilmi tir. 6. ampiyonlar Ligi ve UEFA’nın Düzenleyece ği Di ğer Organizasyon Gelirleri: Trabzonspor Sportif A. , ampiyonlar Ligi gelirlerinin % 20’sine sahip olacaktır. UEFA’nın düzenleyece ği di ğer organizasyonlardan elde edilecek gelirlerin ise tamamı Trabzonspor Sportif A. ’ye ait olacaktır.
Sportif A. ’nin 01.01.2005-31.05.2005 tarihleri arasında esas faaliyetlerinden elde etti ği net gelirler Tablo IX’da yer almaktadır. Tablo IX-Trabzonspor Sportif A. ’nin 01.01.2005-31.05.2005 Tarihleri Arasında Esas Faaliyetlerinden Elde Etti ği Net Gelirler (YTL) Türkiye Süper Lig Naklen Yayın 6.144.013 Gelirleri Reklam ve Sponsorluk Gelirleri 1.398.990 Đsim Hakkı Gelirleri-Spor Toto 748.335 Maç Hasılatları 383.427 Türkiye Kupası Naklen Yayın Gelirleri 279.071 Di ğer Đsim Hakkı Geli rleri 163.326 Toplam 9.117.162
Tablodan da görülece ği üzere, Trabzonspor Sportif A. ’nin gelirlerinin ağırlıklı kısmını, yakla ık % 70’ini, naklen yayın gelirleri olu turmaktadır. Đkinci en büyük kalemi ise 1.398.990 YTL’lik tutar ile reklam ve sponsorluk gelirleri olu turmaktadır.
Trabzonspor Sportif A. ’nin giderleri ise temelde üç kalemden olu maktadır. Ana sözle meyle Trabzonspor Sportif A. ’nin giderleri, amortismanlar hariç olmak üzere brüt gelirlerin % 10’u ile sınırlandırılmı tır. Böylece irketin karlı çalı ması garanti altına alınmı tır. Söz konusu giderler a ağıda sıralanmı tır: 1.Futbol Takımı Kira Gideri: Trabzonspor Sportif A. , profesyonel futbol takımının kira bedeli olarak 2004-2005 sezonu için 100.000 USD, daha sonraki sezonlar için bir önceki yıl brüt gelirlerinin %1’ini kira bedeli olarak Trabzonspor Futbol A. ’ye ödeyecektir. 2.Faaliyet Giderleri: Trabzonspor Sportif A. ’nin faaliyetine ili kin giderleri kapsamaktadır. 3.Lisans Kira Bedeli: Trabzonspor Sportif A. , otuz yıllık lisans kira bedeli olan 26.492.858 YTL’yi Trabzonspor Futbol A. ’ye pe in olarak ödemi tir.
Trabzonspor Sportif A. ’nin 01.01.2005-31.05.2005 tarihleri arasında satı ların maliyeti tutarının toplamı ile esas faaliyet giderlerinin toplamı sadece 872.045 YTL’dir.
15 Trabzonspor Sportif A. ’nin 31.05.2005 tarihli bilançosu ise Tablo X’da yer almaktadır.
Tablo X-Trabzonspor Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu (YTL) Kısa Vadeli Dönen Varlıklar 7.848.090 Yükümlülükler 628.353 Hazır De ğerler 3.459.744 Ticari Borçlar(net) 131.195 Ticari Borç Kar ılıkları Alacaklar(net) 110.455 146.842 Đli kili Taraflardan Di ğer Alacaklar 5 3.591.273 Yükümlülükler(net) 350.216 Di ğer Dönen
Varlıklar 686.618 Uzun Vadeli Duran Varlıklar 26.156.343 Yükümlülükler 0 Maddi Varlıklar Özsermaye (net) 2.005 33.376.180 Di ğer Duran Sermaye Varlıklar 6 26.154.338 25.000.000 Sermaye Yedekleri 3.050 Kar Yedekleri 301.714 Net Dönem Karı 8.063.563 Aktif Toplam 34.004.433 Pasif Toplam 34.004.433
31.05.2005 tarihi itibariyle, Trabzonspor Sportif A. ’nin aktif büyüklü ğünün 34.004.433 YTL oldu ğu, bununla birlikte güçlü bir mali yapıya sahip oldu ğu görülmektedir. Özsermayeye dayalı bir finansman yapısına sahip olan Trabzonspor Sportif A. ’nin likidite oranı ise 12,4 civarındadır.
2.Fenerbahçe Sportif A.
Fenerbahçe Sportif A. , Fenerbahçe Spor Kulübü Derne ği (Fenerbahçe Kulübü) bünyesinde faaliyette bulunan iki irketten birisidir. Fenerbahçe Kulübü, halka arz edilen Fenerbahçe Sportif A. ’nin % 84,9’una, Fenerbahçe logolu ürün pazarlaması yapan Fenerbahçe Spor Ürünleri Sanayi ve Ticaret A. ’nin (Fenerbahçe Ticari Ürünler A. ) ise % 99,9’una sahiptir. Fenerbahçe Sportif A. , 01.01.2004 tarihinde Fenerbahçe Kulübü ile imzaladı ğı lisans sözle mesi ile Fenerbahçe marka ve pazarlama haklarını 30 yıllı ğına kiralamı tır.
5 Söz konusu alaca ğın 2.757.226 YTL’lik kısmı Trabzonspor Futbol A. ’den, 526.139 YTL’lik kısmı Trabzonspor Ticari Ürünler A. ’den, 474.918 YTL’lik kısmı ise Tranzonspor Kulübü’nden olan alacaklardan olu maktadır. Söz konusu alacaklar için hesaplanan reeskont tutarı 167.010 YTL’dir. 6 Lisans bedelinin dönem içinde itfa edilen kısmının dü ülmesi suretiyle olu an tutardır.
16 Fenerbahçe Kulübü
(%84,9) (% 99,9) Fenerbahçe Fenerbahçe Ticari Sportif A. Ürünler A.
Fenerbahçe Sportif A. ’nin halka arzı 12-13-16.02.2004 tarihlerinde Deniz Yatırım Menkul Kıymetler A. liderli ğindeki konsorsiyum tarafından gerçekle tirilmi tir. Ödenmi sermayesinin % 15’i halka arz edilen Fenerbahçe Sportif A. ’nin her bir hissesi için 10,50 YTL fiyat belirlenmi olup, halka arz sonucunda elde edilen gelir 39.375.000 YTL olarak gerçekle mi tir. Fenerbahçe Sportif A. ’nin halka arzdaki piyasa de ğeri ise 262.500.000 YTL olarak gerçekle mi olup, 20.02.2004 tarihinde ĐMKB Ulusal Pazar’da i lem görmeye ba lamı tır. Fenerbahçe Sportif A. ’nin halka arz verileri Tablo XI’de yer almaktadır.
Tablo XI-Fenerbahçe Sportif A. ’nin Halka Arz Verileri Deniz Yatırım Konsorsiyum Kurulu Tarihi 10.06.1998 Menkul Kıymetler Lideri A. Ödenmi Halka Arzda Satı 25.000.000 YTL 10,50 YTL Sermaye Fiyatı Halka Arz Edilen Halka Arz 39.375.000 YTL 3.750.000 YTL Tutar Hasılatı (30 milyon USD) Halka Arz Edilen Halka Arz Piyasa 262.500.000 YTL Tutar/Ödenmi % 15 De ğeri (200 milyon USD) Sermaye Oranı Halka Arzda Satı Sabit Fiyatla Talep Halka Arz Tarihi 12-13-16.02.2004 Yöntemi Toplama ĐMKB’de Đ lem Aracılık Bakiyeyi Görmeye 20.02.2004 Yüklenimi Yüklenim Ba ladı ğı Tarih
Mevcut ortaklardan Fenerbahçe Kulübü’nün irket sermayesindeki % 15’lik payını satmasıyla halka arzı gerçekle tirilen Fenerbahçe Sportif A. ’nin halka arz öncesi ve sonrası ortaklık yapısı Tablo XII’de yer almaktadır. Halka arz sonrasında Fenerbahçe Kulübü’nün Fenerbahçe Sportif A. ’deki pay oranı % 84,9’a dü mü tür.
17 Tablo XII-Fenerbahçe Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ortaklık Yapısı Halka Arz Öncesi Halka Arz Sonrası Ortaklık Yapısı Ortaklık Yapısı Orta ğın Adı Pay Tutarı Pay Oranı Pay Tutarı Pay Oranı Soyadı/Ticaret (YTL) (%) (YTL) (%) Unvanı Fenerbahçe Kulübü 24.999.999 99,99 21.249.999 84,99 Halka Açık Kısım - - 3.750.000 15,00 TOPLAM 25.000.000 100.00 25.000.000 100.00
ubat 2004’te halka arzı gerçekle tirilen Fenerbahçe Sportif A. , Trabzonspor Sportif A. ’de oldu ğu gibi, temel olarak Fenerbahçe Kulübü’nün gelirlerini imzaladı ğı lisans ve temlik sözle meleri ile devralırken, giderler a ğırlıklı olarak Fenerbahçe Kulübü bünyesinde bırakılmı tır. Fenerbahçe Sportif A. ile Fenerbahçe Kulübü arasında imzalanan temel sözle meler Tablo XIII’te yer almaktadır.
Tablo XIII-Fenerbahçe Sportif A. ve Fenerbahçe Kulübü Arasındaki Temel Sözle meler Sözle me Taraflar Đmza Tarihi ve Bedeli Süresi Fenerbahçe Kulübü ile Lisans Sözle mesi 01.01.2004-30 yıl 27.000.000 YTL Fenerbahçe Sportif A. 2004-2005 Sezonu Đçin 500.000 USD, Daha Sonraki Fenerbahçe Profesyonel Sezonlar Đçin Bir Kulübü ile Futbol Takımı 01.01.2004-30 yıl Önceki Yıl Brüt Fenerbahçe Sportif Kira Sözle mesi Gelirlerin %2’i A. (500.000 USD’dan Az Olmamak Üzere) Fenerbahçe Alacak devir Kulübü ile Temlik 01.01.2004-30 yıl - Fenerbahçe Sportif Sözle mesi A. Fenerbahçe Kültür ve Ticaret Kulübü ile Merkezi 01.01.2004-30 yıl - Fenerbahçe Sportif Sözle mesi A.
Fenerbahçe Sportif A. ile Fenerbahçe Kulübü arasında imzalanan 01.01.2004 tarihinde imzalanan lisans sözle mesi ve temlik sözle meleri ile a ağıda
18 yer alan gelirler Fenerbahçe Kulübü tarafından 30 yıllı ğına Fenerbahçe Sportif A. ’ye devredilmi tir. 30 yıllık lisans kira bedeli olarak 27.000.000 YTL belirlenmi tir.
Söz konusu sözle me uyarınca Fenerbahçe Sportif A. ’nin gelirleri a ağıdaki kalemlerden olu maktadır: 1.Türkiye Süper Lig Yayın Gelirleri: Fenerbahçe Sportif A. , Fenerbahçe Kulübü ile yapmı oldu ğu lisans sözle mesi uyarınca Süper Lig yayın gelirlerini 30 yıllı ğına devralmı tır. Digitürk-TRT ortaklı ğı 2004-2005 sezonu için süper lig kulüplerine toplam 135.950.000 YTL ödeme yapmı tır. Söz konusu gelirin % 13,25’ini alma hakkı bulunan Fenerbahçe Kulübünün payına 2004-2005 sezonu için dü en tutar 17.472.973 YTL olmu tur. TFF’nin 2005-2006 sezonundan ba lamak üzere yayın gelirlerinin da ğıtımında performans bazlı bir da ğıtım uygulamaya ba layacak olması nedeniyle 2005-2006 sezonundan itibaren Fenerbahçe Sportif A. ’nin de sabit bir yayın geliri olmayacaktır. 2.Stadyum Gelirleri: Fenerbahçe Sportif A. , Fenerbahçe Kulübü ile imzaladı ğı sözle meler çerçevesinde 2004-2005 sezonundan 2033 yılı sonuna kadar ükrü Saraço ğlu Stadyumu maç gelirlerinden yıllık 8.5 milyon dolar pay alacaktır. Fenerbahçe Kulübünün yıllık stadyum gelirinin 8.5 milyon doların altında olması durumunda dahi, Fenerbahçe Kulübü yıllık 8.5 milyon USD sabit parayı Fenerbahçe Sportif A. ’ye ödeyecektir. 3.Reklam ve Sponsorluk Gelirleri: Reklam gelirleri, ükrü Saraço ğlu Stadyumu içindeki ve dı ındaki reklam alanları ile tüm tesislerdeki reklam mecralarından elde edilecek gelirleri kapsamaktadır. Sponsorluk gelirleri ise ana sponsorluk, teknik sponsorluk ve di ğer sponsorluk gelirlerini kapsamaktadır. Fenerbahçe Sportif A. , stad içi reklam ve sponsorluk geliri olarak 2004-2005 yılında toplam olarak 11.450.273 YTL gelir elde etmi tir. Söz konusu gelirler içinde en büyük kalemi Avea ile imzalanan forma sponsorluk anla ması olu turmaktadır. Avea ile 2003-2004 sezonundan itibaren ba lamak üzere, 2007-2008 yılına kadar yıllık 3 milyon USD kar ılı ğında forma sponsorluk sözle mesi imzalanmı tır. 4.Lisans ve Ticari Ürünler Đsim Hakkı Gelirleri: Kulübün isminin, armasının ya da logosunun ticari mallar üzerinde kullanılmasından elde edilen gelirlerdir. Fenerbahçe Sportif A. , 30 yıllı ğına sahip oldu ğu isim hakkı gelirlerini imzaladı ğı alt lisans sözle meleri ile ba ka irketlere devredebilmektedir. Bu çerçevede Fenerbahçe Sportif A. ile Fenerbahçe Spor Ürünleri A. ve Fenerbahçe TV arasında alt lisans sözle meleri imzalanmı tır. Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004- 2005 yılından elde etti ği isim hakkı geliri 3.467.713 YTL’dir. Fenerbahçe Spor Ürünleri A. , 42 adet Fenerium ma ğazalarında Fenerbahçe logolu her türlü ürünün satı ını gerçekle tirmek suretiyle önemli bir gelir elde etmektedir. 2003-2004 yılında forma satı ından elde edilen ciro 16 milyon USD seviyesindedir. 5. ampiyonlar Ligi ve Di ğer Turnuva Gelirleri: Fenerbahçe Kulübü ile yapılan lisans sözle mesi uyarınca Fenerbahçe Sportif A. , ampiyonlar Ligi gelirlerinin % 20’sine sahip olacaktır. Fenerbahçe Sportif A. ’nin, 2004-2005 yılında ampiyonlar Ligi’nden elde etti ği gelir 3.111.377 YTL’dir. Öte yandan, Süper Lig ve ampiyonlar Ligi maçları dı ında kalan maçların yayın hakkını Fenerbahçe Kulübü, 2001-2006 yılları süresince 10 milyon USD kar ılı ğında KAS Management’a
19 devretmi tir. Söz konusu yayın haklarının pazarlanmasından elde edilecek gelir ise 2006-2007 sezonundan itibaren Fenerbahçe Sportif A. ’ye ait olacaktır. 6.Kültür ve Ticaret Merkezi Gelirleri: Kadıköy’de bulunan Kenan Evren Lisesi’nin bulundu ğu arsanın irtifak hakkı 49 yıllı ğına Fenerbahçe Kulübü tarafından kiralanmı tır. Projenin maliyetini Fenerbahçe Kulübü üstlenecek olup, proje tamamlandı ğında gelirler Fenerbahçe Sportif A. ’ye aktarılacaktır.
Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 yılı 12 aylık net faaliyet gelirleri Tablo XIV’te yer almaktadır.
Tablo XIV-Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 Yılı 12 Aylık Net Faaliyet Gelirleri (YTL) Süper Lig TV Yayın Gelirleri 18.397.771 Stad Hasılatı 12.449.514 Stad Đçi Reklam ve Sponsorluk Gelirleri 11.450.273 ampiyonlar Ligi Gelirleri 3.111.377 Đsim Hakkı Gelirleri 3.467.713 Di ğer Gelirler 165.100 Toplam 49.041.748
Fenerbahçe Sportif A. ’nin gelir yapısı incelendi ğinde; süper lig yayın gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının % 37, stad gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının %25, reklam ve sponsorluk gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının % 23, ampiyonlar Ligi gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının % 6, isim hakkı gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının ise % 7 oldu ğu görülecektir. Özellikle Fenerbahçe ükrü Saraço ğlu Stadyumu’nun kapasitesinin arttırılması ve artan reklam-sponsorluk gelirleriyle birlikte Fenerbahçe Sportif A. , naklen yayın gelirleri dı ında da önemli gelir kalemlerine kavu mu tur.
Fenerbahçe Sportif A. ’nin giderleri ise temelde a ağıda yer alan kalemlerden olu maktadır. Trabzonspor Sportif A. ’de oldu ğu gibi, Fenerbahçe Sportif A. ’nin giderleri de isim hakkı amortismanı hariç olmak üzere brüt gelirlerinin % 10 ile sınırlandırılmı ve kar etmesi garanti altına alınmı tır. 1.Futbol Takımı Kira Gideri: Fenerbahçe Sportif A. , profesyonel futbol takımının kira bedeli olarak 2004-2005 sezonundan itibaren gelirlerinin % 2’sini, 500.000 USD’dan az olmamak üzere, kira bedeli olarak Fenerbahçe Kulübü’ne ödeyecektir. 2.Stadyum Giderleri Katılım Payı: Fenerbahçe Sportif A. , ükrü Saraço ğlu Stadyumu’ndan elde edece ği yıllık 8.5 milyon USD sabit gelir kar ılı ğında yıllık 500.000 USD gider payını Fenerbahçe Kulübü’ne ödeyecektir. 3.Genel Yönetim Giderleri: Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 yılı genel yönetim giderleri 595.565 YTL olarak gerçekle mi tir. 4.Lisans Kira Bedeli: Fenerbahçe Sportif A. ile Fenerbahçe Kulübü arasında imzalanan lisans sözle mesi çerçevesinde otuz yıllık lisans kira bedeli 27.000.000 YTL olarak belirlenmi tir.. Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 dönemine ili kin satı ların maliyeti tutarı ile faaliyet giderleri tutarının toplamı 3.973.981 YTL olarak gerçekle mi tir.
20 Fenerbahçe Sportif A. ’nin 2004-2005 yılında yaptı ğı net kar ise 52.895.074 YTL’dir.
Fenerbahçe Sportif A. ’nin 31.05.2005 tarihli bilançosu ise Tablo XV’te yer almaktadır.
Tablo XV-Fenerbahçe Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu (YTL) Kısa Vadeli Dönen Varlıklar 57.975.891 Yabancı 1.559.024 Kaynaklar Kasa ve Bankalar 124.430 Ticari Borçlar (net) 526.029 Ticari Di ğer Borçlar ve 778.358 1.032.995 Alacaklar(net) Gider Tahakkukları Đli kili Uzun Vadeli irketlerden 56.445.785 Yabancı 94.795 Alacaklar Kaynaklar Di ğer Alacaklar Kıdem Tazminatı ve Dönen 627.318 1.180 Kar ılı ğı Varlıklar Uzun Vadeli Ticari Duran Varlıklar 31.321.752 93.615 Borçlar Maddi Duran 1.955.569 Özsermaye 87.643.824 Varlıklar (net) Maddi Olmayan Duran Varlıklar 4.269 Sermaye 29.357.410 (net) Di ğer Alacaklar 29.361.914 Yasal Yedekler 2.092.738 ve Duran Varlıklar Birikmi Karlar 56.193.676 Aktif Toplam 89.297.643 Pasif Toplam 89.297.643
Trabzonspor Sportif A. gibi özsermayeye dayalı bir aktif yapısına sahip olan Fenerbahçe Sportif A. ’nin, 31.05.2005 tarihi itibariyle, aktif büyüklü ğü 89.297.643 YTL’dir.
3.Galatasaray Sportif A.
Galatasaray Spor Kulübü Derne ği (Galatasaray Kulübü), % 98,6’sına i tirak etti ği Galatasaray Spor ve Futbol Đ letmecili ği Ticaret A. (Galatasaray Futbol A. ) üzerinden aralarında Galatasaray Sportif A. ’nin de bulundu ğu be irketi kontrol etmektedir. GS Stad A. , GS Pazarlama A. , GS Sigorta A. , Beylerbeyi Sportif A. ’nin tamamına sahip olan Galatasaray Kulübü, hisselerini halka arz etti ği Galatasaray Sportif A. ’nin ise % 83,98’ine sahiptir. Galatasaray Sportif A. ’nin geriye kalan % 16’lık hissesini halka açık kısmı olu turmaktadır.
21 Galatasaray Kulübü
(% 98,6)
Galatasaray Futbol A.
(%99,9) (%99,9) (%83,98) (%99,9) (%99,9) Beylerbeyi GS Stad A. GS Sportif A. GS Pazarlama A. GS Sigorta A. Sportif A.
Galatasaray Sportif A. ’nin halka arzı 14-15.02.2002 tarihlerinde Global Menkul De ğerler A. liderli ğindeki konsorsiyum tarafından gerçekle tirilmi tir. Ödenmi sermayesinin % 16’sı halka arz edilen Galatasaray Sportif A. ’nin her bir hissesi için 87 YTL fiyat belirlenmi tir. Halka arz sonucunda elde edilen gelir ise 28.327.200 YTL’dir. Galatasaray Sportif A. ’nin halka arzdaki piyasa de ğeri ise 177.045.000 YTL olarak gerçekle mi olup, 20.02.2002 tarihinde ĐMKB Ulusal Pazar’da i lem görmeye ba lamı tır. Galatasaray Sportif A. ’nin halka arz verileri Tablo XVI’da yer almaktadır.
Tablo XVI-Galatasaray Sportif A. Halka Arz Verileri (YTL) Konsorsiyum Global Menkul Kurulu Tarihi 26.10.1997 Lideri De ğerler A. Ödenmi Halka Arzda Satı 2.035.000 87 Sermaye Fiyatı Halka Arz Edilen Halka Arz 28.327.200 325.600 Tutar Hasılatı (21 Milyon USD) Halka Arz Edilen Halka Arz Piyasa 177.045.000 Tutar/Ödenmi % 16 De ğeri (132 milyon USD) Sermaye Oranı Halka Arzda Satı Sabit Fiyatla Talep Halka Arz Tarihi 14-15.02.2002 Yöntemi Toplama ĐMKB’de Đ lem Aracılık Bakiyeyi Görmeye 20.02.2002 Yüklenimi Yüklenim Ba ladı ğı Tarih
Mevcut ortaklardan Galatasaray Kulübü’nün irket sermayesindeki % 16’lık payını satmasıyla halka arzı gerçekle tirilen Galatasaray Sportif A. ’nin halka arz öncesi ve sonrası ortaklık yapısı Tablo XVII’de yer almaktadır.
22 Tablo XVII-Galatasaray Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ortaklık Yapısı Halka Arz Öncesi Halka Arz Sonrası Ortaklık Yapısı Ortaklık Yapısı Orta ğın Adı Pay Tutarı Pay Oranı Pay Tutarı Pay Oranı Soyadı/Ticaret ( BĐN TL) (%) ( BĐN TL) (%) Unvanı Galatasaray Kulübü 1.606.176.448 78,93 1.280.576.448 62,93 AIG Blue Voyage Fund L.P 257.052.632 12,63 257.052.632 12,63 AIG Global Sports and Entertainment Fund L.P 171.368.420 8,42 171.368.420 8,42 7 Adet Kurucu Gerçek Ki i 402.500 0,02 402.500 0,02 Halka Açık Kısım - - 325.600.000 16,00 TOPLAM 2.035.000.000 100,00 2.035.000.000 100,00
AIG, Galatasaray Sportif A. ’ye 19.09.2000 tarihinde, bünyesinde faaliyet gösteren AIG Blue Voyage Fund L.P ve AIG Global Sports and Entertainment Fund L.P üzerinden ortak olmu tur. Toplam 20 milyon USD kar ılı ğında Galatasaray Sportif A. ’nin % 21.05 hissesini satın almı tır. 26.08.2002 tarihinde yapılan Galatasaray Sportif A. genel kurulunda temelde kendi istedi ği yönetim kurulu üyesi ve denetçilerinin atanmaması nedeniyle AIG ile Galatasaray Kulübü ve Galatasaray Sportif A. arasında ba layan sorun, AIG tarafından yerel mahkemelere ve Uluslararası Tahkim’e ta ınmı tır. Bir buçuk yıla yakın süren sorun, 14.02.2004 tarihinde taraflar arasında yapılan sulh anla ması ile çözüme kavu turulmu tur. Söz konusu sulh anla ması gere ğince, AIG’in elinde bulunan % 21.05’lik hisse senedi Galatasaray Kulübü tarafından 23,5 milyon USD’ı hisse bedeli, 9 milyon USD’ı tazminat bedeli olmak üzere 32,5 milyon USD’a geri alınmı tır. Galatasaray Sportif A. ’nin AIG’e ortak oldu ğu süre boyunca ödedi ği temettü tutarı ise yakla ık olarak 11 milyon USD civarındadır. AIG, 01.11.2000 tarihinde 20 milyon USD vererek % 21.05’ine ortak oldu ğu Galatasaray Sportif A. yatırımından, hisse senedi alım-satım kazancı ve temettü geliri olmak üzere yakla ık 23 milyon USD’lık bir gelir elde etmi tir.
Hisselerin AIG’den geri alınmasında Galatasaray Kulübü tarafından kullanılan kayna ğın 23,5 milyon USD’lık kısmı, Galatasaraylı i adamı Ünal AYSAL’a ait Belçika merkezli Unit Investment Societe Anonyme tarafından sa ğlanmı tır. Kar ılı ğında Galatasaray Sportif A. hisselerinin % 33.8’ine Unit Investment Societe Anonyme tarafından oy hakkından yoksun olarak rehin konulmu , kar payları üzerine ise intifa hakkı kurulmu tur. Öte yandan 28.02.2004’te yapılan ola ğan mali genel kurulda alınan kararla Galatasaray Sportif A. ’deki Galatasaray Kulübü’ne ait hisse senetleri, Unit Investment Societe Anonyme tarafından rehnedilmi olanlar da dahil olmak üzere, Galatasaray Futbol A. ’ye toplam 85.449.874.900.000 TL kar ılı ğında devredilmi tir. Söz konusu
23 geli melerden sonra ortaya çıkan Galatasaray Sportif A. ortaklık yapısı Tablo XVIII’de yer almaktadır.
Tablo XVIII-Galatasaray Sportif A. 28.02.2004 Tarihi Đtibariyle Ortaklık Yapısı Ticaret Ünvanı Pay Tutarı (Bin TL) Pay Oranı (%) Galatasaray Futbol A. 1.708.997.498 83,98 Halka Açık Kısım 325.600.000 16,00 7 Adet Kurucu Gerçek 402.502 0,02 Ki i ve Galatasaray Kulübü Toplam 2.035.000.000 100,00
Galatasaray Kulübü ile Galatasaray Sportif A. arasında 01.11.2000 tarihinde imzalanan lisans sözle mesi ile Galatasaray futbol takımına ili kin a ağıda yer alan gelirler Galatasaray Sportif A. ’ye devredilmi tir. Aynı ekilde Galatasaray futbol takımı da Galatasaray Sportif A. ’ye 30 yıllı ğına kiralanmı tır. Galatasay Kulübü, di ğer kulüplerden farklı olarak, stadyum gelirlerini Sportif A. ’ye devretmemi tir. 1.Medya ve Reklam Gelirleri: Süper Lig yayın gelirleri, ampiyonlar Ligi yayın ve reklam gelirleri, UEFA Kupası, Türkiye Kupası, di ğer kupalar ve özel maçlara ait yayın ve reklam gelirleri ve sponsorluk gelirlerini kapsamaktadır. Digitürk-TRT ortaklı ğının 2004-2005 sezonu için süper lig kulüplerine yaptı ğı toplam 135.950.000 YTL’lik ödemeden Galatasaray Kulübü’ne dü en pay 17.472.973 YTL’dir. Galatasaray Kulübü de, da ğıtım sisteminde 2005’te yapılan de ği iklikten önce, aynen Fenerbahçe ve Be ikta Kulübü gibi toplam yayın gelirlerinin % 13,25’ini almaktaydı. Ancak TFF’nin 2005-2006 sezonundan ba lamak üzere yayın gelirlerinin da ğıtımında performans bazlı bir da ğıtım uygulamaya ba layacak olması nedeniyle bu sezondan itibaren Galatasaray Sportif A. ’nin sabit bir yayın geliri olmayacaktır. Reklam gelirleri ise Ali Sami Yen Stadyumu ve Florya Metin Oktay Tesisleri içinde ve çevresindeki reklam panolarını kapsamaktadır. Forma sponsorluk anla ması Avea ile yapılmı olup, Galatasaray Sportif A. 2009 yılına kadar yıllık 3 milyon USD gelir elde edecektir. 2. Đsim Hakkı Gelirleri: Galatasaray logolu ürünlerin üretim ve satı hakkının ba ka irketlere devredilmesi kar ılı ğında isim hakkı olarak elde edilen gelirlerdir. 3.Futbol Takımı Performans Gelirleri: Galatasaray Sportif A. ayrıca, profesyonel futbol takımının performans gelirlerinden de bir pay alacaktır. Sözle me gere ğince, ampiyonlar Ligi ba langıç ödülünün % 60’ı, ilk tur maç ödüllerinin % 60’ı ve di ğer ödüllerin % 30’u Galatasaray Sportif A. ’ye ait olacaktır. Ancak giri ve ilk tur maç ödüllerinin % 50’si futbol takımı kira bedeli olarak Galatasaray Kulübü’ne geri ödenecektir.
24 Galatasaray Sportif A. ’nin 2004-2005 yılında hizmet satı larından elde etti ği gelirler Tablo XIX’da yer almaktadır.
Tablo XIX- Galatasaray Sportif A. ’nin 2004-2005 Yılında Elde Etti ği Gelirler Yayın Hakkı Gelirleri 7 20.006.126 Forma Reklam Gelirleri 4.423.054 Saha ve Di ğer Reklam Gelirleri 8.801.741 Đsim Hakkı Gelirleri 4.912.545 Toplam 38.143.466
Döneme ili kin gelirlerden, yayın gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı % 52, forma reklam gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı % 11, saha ve di ğer reklam gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı % 23, isim hakkı gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı ise % 12’dir.
Galatasaray Sportif A. ’nin giderleri ise temelde a ağıda yer alan kalemlerden olu maktadır. 1.Futbol Takımı Kira Gideri: Galatasaray Sportif A. , futbol takımı kira bedeli olarak 2000-2001 sezonu için 2.8 trilyon TL, 2001-2002 sezonu için 1.5 trilyon TL ödemi tir. Galatasaray Sportif A. , 2001-2002 sezonundan itibaren ise kira bedeli olarak ampiyonlar Ligi giri ve birinci tur maçlarından aldı ğı % 60’lık payın yarısını, ayrıca 01.06.2005 tarihinden itibaren gelirlerinin % 1.5’ini Galatasaray Kulübü’ne ödeyecektir. 11.08.2005 tarihinde alınan kararla ise kira bedelinin geriye kalan kısmının iskonto edilmek suretiyle tespit edilen tutarı olan 11.816.977 USD, Galatasaray Kulübü’nden olan alaca ğa mahsup edilmi tir. Dolayısıyla takip eden yıllarda futbol takımı kira bedeli olarak Galatasaray Sportif A. ’den nakit çıkı ı olmayacaktır. 2.Genel Yönetim ve Pazarlama Giderleri: Galatasaray Sportif A. ’nin 2004-2005 yılı genel yönetim ve pazarlama giderleri 7.723.035 YTL olarak gerçekle mi tir. 3.Lisans Kira Bedeli: Galatasaray Sportif A. , Galatasaray Kulübü’ne otuz yıllık lisans kira bedeli olarak yıllık olarak, önceki yıl gelirlerinin % 1’ini 200.000 USD’dan az olmamak üzere ödeyecektir. Ancak, Galatasaray Sportif A. , 11.08.2005 tarihinde aldı ğı kararla geriye kalan 25 yıllık lisans ücreti olarak tespit edilen 2.305.752 milyon USD’ı Galatasaray Kulübü’nden olan alaca ğına mahsup etmek suretiyle kapatmı tır. Galatasaray Sportif A. ’nin 2004-2005 yılına ili kin faaliyet giderlerinin toplam tutarı 7.723.035 YTL olup, söz konusu tutarın 3.552.561 YTL’lik kısmını pazarlama giderleri, 4.170.474 YTL’lik kısmını ise genel yönetim giderleri olu turmaktadır. Galatasaray Sportif A. ’nin söz konusu döneme ili kin net karı ise 30.387.623 YTL olarak gerçekle mi tir.
7 Söz konusu gelirin 18.160.864 YTL’lik kısmı Süper Lig yayın gelirinden olu maktadır.
25 Galatasaray Sportif A. ’nin 31.05.2005 tarihli bilançosu ise Tablo XX’de yer almaktadır.
Tablo XX- Galatasaray Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu (YTL) Kısa Vadeli Dönen Varlıklar 61.232.296 Borçlar 8.857.702 Hazır De ğerler 217.342 Ticari Borçlar 438.107 Menkul Di ğer Kısa Vadeli Kıymetler 255.000 Borçlar 1.540.615 Kısa Vadeli ticari Alınan Sipari Alacaklar 3.593.436 Avansları 6.807.597 Di ğer Kısa Vadeli Borç ve Gider Alacaklar 8 51.364.451 Kar ılıkları 71.383 Di ğer Dönen Uzun Vadeli Varlıklar 5.802.067 Borçlar 47.219 Duran Varlıklar 247.242 Özsermaye 52.574.617 Sermaye 2.035.000 Yedekler 13.402.615 Net Dönem Karı 30.387.623 Özsermaye Enflasyon
Düzeltmesi Farkları 6.749.379 Aktif Toplam 61.479.538 Pasif Toplam 61.479.538
Galatasaray Sportif A. de aynen Fenerbahçe ve Trabzonspor Sportif A. gibi özsermayeye dayalı bir aktif yapısına sahiptir. Kısa vadeli borçlarının, Trabzonspor Sportif A. ve Fenerbahçe Sportif A. ’ye nisbeten yüksek olmasına ra ğmen, 61.232.296 YTL’lik dönen varlı ğının bulunması Galatasaray Sportif A. ’nin likidite oranının 7 civarında gerçekle mesini sa ğlamı tır.
4. Be şikta ş Sportif A.
Be ikta Sportif A. , Be ikta Jimnastik Kulübü (BJK) bünyesinde faaliyet gösteren yedi irketten bir tanesidir. Be ikta Sportif A. ’nin 14-15 ubat 2002’de sermayesinin % 15’inin halka arz edilmesinden sonra, BJK’nın Be ikta Sportif A. ’deki payı 84,9’u dü mü tür. Be ikta Sportif A. ’nin vergiden muaf tutulması amacıyla ticari ürün satı ları ayrı bir irkete, Be ikta Sportif A. ’nin tamamına i tirak etti ği Be ikta Sportif Ürünler Sanayi ve Ticaret A. ’ye (Be ikta Sportif Ürünler A. ) devredilmi tir.
8 43.132.205 YTL’lik kısmı, Galatasaray Futbol A. ’den olan alacaktır.
26 Be ikta Jimnastik Kulübü
(% 84,9)
Be ikta Sportif A.
(%99,9) (% 99,9) (%99,9) Be ikta Sigorta A. Be ikta Sportif Ürünler A. Be ikta Turizm A.
BJK altında ayrıca; Be ikta TV Yayın A. , BJK Be ikta E ğlence ve Organizasyon Hiz. San. ve Tic. A. ve BJK Be ikta Gayrimenkul De ğerleme A. irketleri faaliyet göstermektedir.
Be ikta Sportif A. ’nin halka arzı, Galatasaray Sportif A. ile aynı tarihlerde, 14-15.02.2002 tarihlerinde Đ Yatırım liderli ğindeki konsorsiyum tarafından gerçekle tirilmi tir. Di ğer üç kulüp irketinden farklı olarak sermaye arttırımı yoluyla halka arzı gerçekle tirilen Be ikta Sportif A. , ödenmi sermayesinin % 15’ini halka arz etmi tir. Halka arzda her bir hisse için 57,5 YTL fiyat belirlenmi tir. Halka arz sonucunda elde edilen gelir ise 18.773.750 YTL’dir. Be ikta Sportif A. ’nin halka arzdaki piyasa de ğeri ise 125.148.750 YTL olarak gerçekle mi olup, 20.02.2002 tarihinde ĐMKB Ulusal Pazar’da i lem görmeye ba lamı tır. Be ikta Sportif A. ’nin halka arz verileri Tablo XXI’de yer almaktadır.
Tablo XXI-Be ikta Sportif A. ’nin Halka Arz Verileri (YTL) Konsorsiyum Kurulu Tarihi 18.07.1995 Đ Yatırım Lideri Ödenmi Halka Arzda Satı 2.176.500 9 57,5 Sermaye Fiyatı Halka Arz Edilen Halka Arz 18.773.750 326.500 Tutar Hasılatı (14 Milyon USD) Halka Arz Edilen Halka Arz Piyasa 125.148.750 Tutar/Ödenmi % 15 De ğeri (94 milyon USD) Sermaye Oranı Halka Arzda Satı Sabit Fiyatla Talep Halka Arz Tarihi 14-15.02.2002 Yöntemi Toplama ĐMKB’de Đ lem Aracılık Bakiyeyi Görmeye 20.02.2002 Yüklenimi Yüklenim Ba ladı ğı Tarih
Sermaye arttırımı yoluyla sermayesinin % 15’lik payı halka arzedilen Be ikta Sportif A. ’nin halka arz öncesi ve sonrası ortaklık yapısı ise Tablo XXII’de yer almaktadır.
9 Be ikta Sportif A. ’nin 17.06.2005 tarihinde yapılan ola ğanüstü genel kurul toplantısında sermayenin, bedelsiz olarak, 2.176.500 YTL’den 40.000.000 YTL’ye arttırılmasına karar verilmi olup; arttırıma ili kin i lemler A ğustos 2005’te tamamlanmı tır.
27
Tablo XXII-Be ikta Sportif A. ’nin Halka Arz Öncesi ve Sonrası Ortaklık Yapısı Halka Arz Öncesi Halka Arz Sonrası Ortaklık Ortaklık Yapısı Yapısı Orta ğın Adı Pay Tutarı Pay Oranı Pay Tutarı Pay Oranı Soyadı/Ticaret ( BĐN TL) (%) ( BĐN TL) (%) Unvanı BJK 1.849.994.000 99,99999967 1.849.994.000 84,99999967 Di ğer Kurucu Gerçek Ki iler 6.000 0,00000032 6.000 0,00000032 Halka Açık Kısım - - 326.500.000 15,00000000 TOPLAM 1.850.000.000 100,00000000 2.176.500.000 100,00000000
24.01.2002 tarihinde Be ikta Sportif A. ile BJK arasında imzalanan lisans sözle mesi ile, BJK bünyesinde yer alan futbol ubesi, tüm aktif ve pasifleri ile birlikte Be ikta Sportif A. ’ye devredilmi tir. Lisans ücreti olarak; Be ikta Sportif A. ’nin, her yıl için 1 milyon USD’dan az ve 2 milyon USD’dan fazla olmamak kaydıyla, net gelirinin % 5’ini lisans hakkı bedeli olarak BJK’ya ödemesine karar verilmi tir. Ancak Be ikta Sportif A. ’nin 28.11.2003 tarihli toplantısında alınan kararla, 28 yıllık lisans bedeli olarak hesaplanan 17.980.063 YTL’nin pe in olarak BJK’ya ödenmesine karar verilmi tir.
Be ikta Sportif A. , halka arzdan elde etti ği gelirin 10 milyon USD’lık kısmı ile BJK’dan isimleri a ağıda yer alan 29 futbolcunun bonservis bedelini satın almı tır. Söz konusu futbolcular: Sertan ESER, Fevzi TUNCAY, Tayfur HAVUTÇU, Ali EREN BA ARLAR, Bayram BEKTA , Sead DOST, Ahmet DURSUN, Ümit BOZKURT, Đbrahim ÜZÜLMEZ, Dimitry KHLETSOV, Erman GÜRAÇAR, Đlhan MANSIZ, Tümer MET ĐN, Mehmet AKSU, Ahmet YILDIRIM, Tamer TUNA, Ronaldo GUIARO, Zoubaier BAYA, Arild STAVRUM, Mario Justodio NAZARA, Thomas MYHRE, Necat AYGÜN, Mathias ASPER, Ali Cansun BEGEÇASLAN, Yasin SÜLÜN, Yasin YILDIZ, Turan K ĐP, Đlhan AH ĐN, Sertaç KALE’dir.
BJK, di ğer üç kulüpten farklı olarak, yalnızca gelirlerini (yayın gelirleri, sponsorluk gelirleri, reklam gelirleri, ticari ürün satı gelirleri, futbolcu satım gelirleri vb.) de ğil giderlerini (futbolcu ve teknik adam transfer ve ücret giderleri, inönü stadı giderleri, pazarlama giderleri, genel yönetim giderleri, lisans giderleri vb.) de Be ikta Sportif A. ’ye devretmi tir. Bir ba ka ifadeyle, futbol ubesini tüm aktif ve pasifiyle birlikte Be ikta Sportif A. ’ye devretmi tir. irketle me modelinde BJK ile di ğer üç kulüp arasında yukarda ifade edilen farklıla ma, özellikle irketlerin kar edebilirlikleri üzerinde önemli farklılıklar yaratmı tır. Dört büyük kulüp, en önemli gelir kalemlerini (yayın gelirleri, sponsor gelirleri vb.) halka açtıkları irketlere devrederken, içlerinden sadece BJK, giderlerinin tamamını (özellikle futbolcu transfer giderleri) halka açtı ğı irkete devretmi tir. Di ğer üç kulübün halka açtıkları irketler, futbolcu transfer giderlerini kulüp bünyesinde bıraktıkları, halka açtıkları irketlere
28 söz konusu giderleri yansıtmadıklarından, Be ikta Sportif A. ’ye nisbeten daha karlı çalı abilmektedirler. Söz konusu durum, dört kulübün mevcut durumda oldu ğu gibi futbolcu alım satımlarından sürekli zarar etmeleri durumunda geçerli olmaya devam edecektir. Be ikta Sportif A. , ancak futbolcu alım satımlarından kar elde etmeye ba larsa, di ğer üç kulüp irketinden daha karlı çalı abilecektir.
Be ikta Sportif A. ’nin ana gelir kalemleri a ağıda yer almaktadır: 1. Yayın Gelirleri: Di ğer Sportif A. ’lerde oldu ğu gibi, Be ikta Sportif A. ’nin de ana gelir kalemini Süper Lig yayın gelirleri olu turmaktadır. Digitürk- TRT ortaklı ğının 2004-2005 sezonu için süper lig kulüplerine yaptı ğı toplam 135.950.000 YTL’lik ödemeden BJK’ya dü en pay, Galatasaray ve Fenerbahçe gibi, 17.472.973 YTL’dir. BJK, da ğıtım sisteminde 2005’te yapılan de ği iklikten önce, aynen Fenerbahçe ve Be ikta Kulübü gibi toplam yayın gelirlerinin % 13,25’ini almaktaydı. Ancak TFF’nin 2005-2006 sezonundan ba lamak üzere yayın gelirlerinin da ğıtımında performans bazlı bir da ğıtım uygulamaya ba layacak olması nedeniyle bu sezondan itibaren Be ikta Sportif A. ’nin sabit bir yayın geliri olmayacaktır. 2. Sponsorluk Gelirleri: Be ikta Sportif A. ’nin en önemli sponsorluk geliri, Yıldız Holding A. ile (Ülker Grubu) 2005-2006 sezonundan ba lamak üzere 5 yıllı ğına 20 milyon USD kar ılı ğında imzaladı ğı sözle meden elde edilmektedir. Söz konusu sözle me gö ğüs ve kol reklamlarını kapsamaktadır. Mevcut durumda, di ğer üç irketin Avea ile yaptıkları forma sponsorluk anla maları ile kar ıla tırıldı ğında, yıllık 4 milyon USD ile Be ikta Sportif A. forma sponsorlu ğundan en çok kazanan irket durumundadır. 3. Reklam Gelirleri: Be ikta Sportif A. , Aktif Tanıtım Hizmetleri Ltd. irketi ile imzaladı ğı sözle me uyarınca, Đnönü Stadı’nın saha içi ve dı ı reklam panolarını 5 yıllı ğına toplam 12,3 milyon USD’a kiraya vermi tir. 4. Ticari Ürün Satı Gelirleri: Be ikta Sportif A. , Be ikta markası ile ilgili ticari ürün satı larını gerçekle tiren Be ikta Spor Ürünleri Tic. A. ’nin tamamına sahiptir. Söz konusu irketin elde etti ği gelirler temettü geliri olarak Be ikta Sportif A. ’ye aktarılmaktadır. 5. Transfer Gelirleri: Daha önce de belirtildi ği gibi, Be ikta Sportif A. ’nin di ğer üç kulüp irketinden en önemli farkı, transfer gelir ve giderlerini de içermesidir. Be ikta Sportif A. ’nin son yıllarda futbolcu satı ında elde etti ği en önemli gelirler; John CAREW’in 2005 yılında Olimpique Lyon’a satı ından elde edilen 7.6 milyon avro ile Đlhan MANSIZ’ın Japon Kulübü Crimson Football Club’a satı ından elde edilen 4.3 milyon USD’lık gelirlerdir. 6. Đnönü Stadyumu Gelirleri: Đnönü Stadyumu’nda oynanacak maçlardan elde edilecek gi e hasılatları, büfelerin ve reklam alanlarının i letilmesinden elde edilen gelirlerini kapsamaktadır. 7. ampiyonlar Ligi Gelirleri: Be ikta Sportif A. ’nin önemli gelir kalemlerinden birini de takımın ampiyonlar Ligi’nde mücadele etti ği yıllarda elde etti ği gelirler olu turmaktadır. Be ikta ’ın ampiyonlar Ligi’nde en son mücadele etti ği yıl olan 2003-2004’te toplam 7,7 milyon YTL gelir elde edilmi tir.
29 31.05.2005 tarihi itibariyle Be ikta Sportif A. ’nin toplam geliri 50.121.406 YTL olup, önemli gelir kalemleri ve tutarları Tablo XXIII’te yer almaktadır.
Tablo XXIII-Be ikta Sportif A. ’nin 2004-2005 Yılı Temel Gelirleri (YTL) TV Yayın Gelirleri 18.691.127 Sponsorluk Gelirleri 9.372.096 Kombine Kart Hasılatı 6.800.025 Lisanslı Ürün Satı ı 5.666.361 Seyahat Satı ı 3.539.894 Đsim Hakkı Gelirleri 2.180.515 Maç Hasılatları 2.093.874 Toplam 50.121.406
Tablo’dan da görüldü ğü gibi, di ğer Sportif A. ’ler gibi Be ikta Sportif A. ’nin de en önemli gelir kalemini yayın gelirleri olu turmaktadır. Yayın gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı % 37’dir. Büyüklük olarak ikinci sırada yer alan sponsorluk gelirlerinin ise toplam gelirler içindeki payı % 18’dir. Be ikta Sportif A. , 2004-2005 döneminde 50.121.406 YTL ile Fenerbahçe Sportif A. (49.041.748 YTL) ve Galatasaray Sportif A. ’den (38.143.466 YTL) daha fazla gelir elde etmesine ra ğmen; bu dönemi 14.777.577 YTL zararla kapatmı tır. Be ikta Sportif A. ’nin di ğer Sportif A. ’lerden farklı olarak katlanmak durumunda oldu ğu futbolcu transfer giderleri ve ücret ödemeleri, bu durumun nedenini olu turmaktadır.
Be ikta Sportif A. ’nin temel giderleri ise a ağıdaki kalemlerden olu maktadır: 1. Futbolcu ve Teknik Adam Ücret ve Transfer Giderleri: Be ikta Sportif A. ’nin en önemli gider kalemi, aynı zamanda di ğer üç kulübün halka açık irketlerinden en önemli farkını olu turmaktadır. Transfer politikasındaki ba arısızlık, yüksek düzeydeki gelirlerine ra ğmen, Be ikta Sportif A. ’nin karlı bir irket olmaması sonucunu do ğurmu tur. 2004-2005 yılında transfere harcanan toplam tutar 25 milyon USD civarındadır. 2. Lisans Giderleri: Daha öncede belirtildi ği gibi, Be ikta Sportif A. , lisans bedeli olarak, her yıl için 1 milyon USD’dan az ve 2 milyon USD’dan fazla olmamak kaydıyla, net gelirinin % 5’ini lisans hakkı bedeli olarak BJK’ya ödeyecekti. Ancak Be ikta Sportif A. ’nin 28.11.2003 tarihli toplantısında alınan kararla, 28 yıllık lisans bedeli pe in olarak ödenmi tir. 3. Đnönü Stadyumu Giderleri: Be ikta Sportif A. , Đnönü Stadyumu’nu BJK’dan 01.01.2004-31.12.2030 tarihleri arasını kapsamak üzere kiralamı tır. Kira bedeli olarak belirlenen 11.5 milyon USD pe in olarak Kulübe ödenmi tir.
30 Be ikta Sportif A. ’nin 31.05.2005 tarihli bilançosunun özet verileri Tablo XXIV’te yer almaktadır.
Tablo XXIV- Be ikta Sportif A. ’nin 31.05.2005 Tarihli Bilançosu (YTL) Kısa Vadeli Dönen Varlıklar 55.164.430 Yabancı 47.927.821 Kaynaklar Hazır De ğerler 329.316 Banka Kredileri 16.087.660 Kısa Vadeli Ticari 27.007.437 Ticari Borçlar 11.870.196 Alacaklar Di ğer Kısa Vadeli Di ğer Kısa Vadeli 14.005.811 6.852.504 Alacaklar Borçlar Di ğer Dönen Alınan Sipari 13.007.792 5.317.718 Varlıklar Avansları Borç ve Gider Duran Varlıklar 93.087.448 7.799.723 Kar ılıkları Uzun Vadeli Uzun Vadeli Ticari 6.349.481 Yabancı 60.330.057 Alacaklar Kaynaklar Maddi Duran 8.165.662 Banka Kredileri 49.858.795 Varlıklar Maddi Olmayan 30.849.031 Ticari Borçlar 4.080.715 Duran Varlıklar Alınan Sipari Aktif Toplam 148.251.878 6.283.672 Avansları Özsermaye 39.993.475 Sermaye 2.176.500 Emisyon Primi 18.447.250 Yedekler 15.011.773 Dönem Zararı 14.777.507 Özsermaye Enflasyon
Düzeltmesi Farkları 19.135.459 Pasif Toplam 148.251.878
Tablodan da görüldü ğü gibi, 2004-2005 dönemini 14.777.507 YTL zarar ile kapatan Be ikta Sportif A. ’nin yabancı kaynaklarının toplam tutarı 108.257.878 YTL’dir. Toplam yabancı kaynaklar içindeki uzun ve kısa vadeli banka kredileri toplamı ise 65.946.455 YTL’dir. Be ikta Sportif A. ’nin kısa vadeli borçlanmasının kar ılı ğında 2004-2005 döneminde katlandı ğı finansman gideri ise 12.981.254 YTL’dir ki, bu tutar aynı dönemdeki gelirlerinin % 25’ine tekabül etmektedir.
31 V.Sportif A. ’lerin Kar şıla ştırmalı Analizi 1. irketle şme Modellerindeki Farklılık Açısından
Be ikta Sportif A. ’nin irketle me modelinin di ğer Sportif A. ’lerin irketle me modelinden farklı oldu ğu daha önce ifade edilmi ti. Esasında farklı olan irketle me modeli, Avrupa futbol piyasası göz önünde bulunduruldu ğunda, Trabzonspor, Galatasaray ve Fenerbahçe Sportif A. ’lerin irketle me modelleridir. Ancak dört Sportif A. arasında kar ıla tırma yapınca, farklı olan Be ikta Sportif A. olarak duruyor. Temel farklılık noktasını tekrar ifade etmek gerekirse; BJK, futbol ubesine ili kin tüm aktif ve pasiflerini Be ikta Sportif A. ’ye devrederken, Trabzonspor, Fenerbahçe ve Galatasaray Kulüpleri hemen hemen bütün gelirlerini, ancak sadece belli giderlerini Sportif A. ’lere devretmi lerdir. Trabzonspor ve Fenerbahçe bir adım daha öteye giderek, Sportif A. ’lerin esas sözle melerine koydukları hükümlerle, Sportif A. ’lerin giderlerini, amortismanlar hariç, brüt gelirlerinin % 10’u ile sınırlandırmı lardır. Söz konusu yapılanma her üç Sportif A. ’yi de Be ikta Sportif A. ile kar ıla tırıldı ğında oldukça karlı irketler haline getirmi tir. Bu nedenle, Be ikta Sportif A. dı ındaki Sportif A. ’lerin, öz itibariyle bakıldı ğında, ihraç ettikleri sermaye piyasası aracının hisse senedinden ziyade gelir ortaklı ğı senedi oldu ğu söylenebilir. Çünkü bu kulüpler temel olarak 30 yıllık gelirlerini Sportif A. ’lere lisans sözle meleri ile devretmi ler, söz konusu gelirlerin iskonto edilmesiyle bulunan de ğerler üzerinden de halka arzları gerçekle tirmi lerdir. Özellikle Fenerbahçe ve Trabzonspor Sportif A. ’lerin sözle melerine konulan ve giderleri brüt gelirlerin % 10’u ile sınırlayan hüküm ile, her üç Sportif A. ’nin de kar etmesi mevcut irketle me modeliyle tamamen garanti altına alınmı tır, Dört Sportif A. ’nin 31.05.2005 tarihli kar ıla tırmalı gelir tablolarının ana kalemleri ve tutarları, irketle me modellerindeki farklıla manın daha net görülebilmesi amacıyla Tablo XXV’e alınmı tır. Trabzonspor Sportif A. ’nin gelir tablosu 5 aylık olup, di ğerleri 12 aylık dönemi kapsamaktadır.
Tablo XXV- Kar ıla tırmalı 31.05.2005 Tarihli Gelir Tablosu Analizi (YTL) Be ikta Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Sportif A. Sportif A. Sportif A. Sportif A. Brüt Satı lar 50.121.406 49.041.748 38.143.466 9.117.162 Satı lardan (909.403) - - - Đndirimler Net Satı lar 49.212.003 49.041.748 38.143.466 9.117.162 Satı ların Maliyeti (66.349.543) (3.378.416) - (475.080) Brüt Satı (17.137.540) 45.663.332 38.143.466 8.642.082 Karı/Zararı Faaliyet Giderleri (6.888.994) (595.565) (7.723.035) (396.965) Esas Faaliyet (24.026.534) 45.067.767 30.420.431 8.245.117 Kar/Zararı Di ğer Faaliyetlerden 21.821.247 35.784 11.252.760 54.069 Gelir ve Karlar Di ğer (2.491.365) - (6.632.265) (235.623) Faaliyetlerden
32 Giderler ve Zararlar Finansman (12.981.254) - - - Giderleri Finansman - 10.286.173 - - Gelirleri Faaliyet Karı (17.677.906) 55.389.684 35.040.926 8.063.563 Dönem Kar/Zararı (14.777.595) 52.895.074 30.387.62 3 8.063.563
Gelir tabloları üzerinden baktı ğımızda, Be ikta Sportif A. ile di ğer Sportif A. ’lerin irketle me modellerindeki farklılı ğın “Satı ların Maliyeti” kaleminde somutla tı ğı görülmektedir. Be ikta Sportif A. ’nin söz konusu kalemden kaynaklanan maliyeti 66.349.543 YTL iken (a ğırlıklı olarak futbolcu transfer ve ücret giderleri), Galatasaray Sportif A. ’nin böyle bir maliyeti bulunmamaktadır. Fenerbahçe ve Trabzonspor Sportif A. ’lerin söz konusu maliyeti ise sırasıyla 3.378.416 YTL ve 475.080 YTL’dir. Söz konusu durum nedeniyle; Be ikta Sportif A. , brüt gelirleri di ğer üç Sportif A. ’den de fazla olmasına ra ğmen, 17.137.540 YTL brüt satı zararı yazmı tır. Aynı döneme ili kin Fenerbahçe Sportif A. ’nin brüt satı karı 45.663.332 YTL, Galatasaray Sportif A. ’nin brüt satı karı ise 38.143.476 YTL’dir. Trabzonspor Sportif A. ’nin de sadece be aylık, 01.01.2005-31.05.2005 dönemi, brüt satı karı 8.642.082 YTL’dir. Be ikta Sportif A. dı ındaki üç Sportif A. ’nin de futbolcu transfer gider ve ücretlerini içermemesi bu sonucu do ğurmu tur.
Be ikta Sportif A. ’nin önemli gider kalemlerinden birisini de, 12.981.254 YTL ile, finansman giderleri olu turmaktadır. Bu da Be ikta Sportif A. ’nin irketle me modelindeki farklılı ğın yan sonuçlarından biridir. Be ikta Sportif A. , di ğer Sportif A. ’lerden farklı olarak futbol ubesini dernekten tamamen devraldı ğı için, futbol ubesinin faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan kredileri de üstlenmektedir. Di ğer kulüplerde bu krediler ya kulüpler üzerinde bulunmakta ya da futbol ubesinin tüm aktif ve pasifiyle devredildi ği, ancak halka açık olmayan irketler üzerinde bulunmaktadır. Dolayısıyla halka açılmı olan Sportif A. ’ler bu tür bir maliyete katlanmamaktadır.
irketle me modelindeki farklıla manın karlılık üzerinde yarattı ğı etkinin dolaylı sonucu, da ğıtılan temettü tutarlarında meydana gelen farklıla ma olmu tur. Dört Sportif A. ’nin halka arzdan itibaren da ğıttıkları toplam brüt temettü tutarları Tablo XXVI’da yer almaktadır.
Tablo XXVI- Sportif A. ’lerin Halka Arz Sonrası Da ğıttıkları Toplam Brüt Temettü Tutarları (YTL) Sportif A. Toplam Brüt Temettü Yıllık Ortalama Brüt Tutarı Temettü Tutarı Galatasaray Sportif A. 107.455.905 35.818.635 Fenerbahçe Sportif A. 56.557.051 28.278.525 Trabzonspor Sportif A. 7.019.346 14.038.692 Be ikta Sportif A. 2.552.971 638.242
33 Galatasaray Sportif A. , 2004-2005 dönemine ili kin olarak 30.387.623 YTL net dönem karı elde etmi tir. Ancak söz konusu karın da ğıtımına henüz karar verilmemi tir. Dolayısıyla 107.455.905 YTL’lik da ğıtılmı temettü tutarı, halka arzın yapıldı ğı ubat 2002’den son kar da ğıtımı yapılan Mayıs 2004 dönemine kadar olan kısmı kapsamaktadır. Fenerbahçe ve Be ikta Sportif A. ’lerinki ise halka arzlarının yapıldı ğı tarihten Mayıs 2005’e kadar olan dönemi kapsamaktadır. Trabzonspor Sportif A. ’nin da ğıttı ğı 7.019.346 YTL brüt temettü tutarı ise 01.01.2005- 31.05.2005 dönemine ili kin faaliyetten kaynaklanmaktadır.
Tablodan görüldü ğü üzere, toplamda ve ortalama olarak en çok temettü da ğıtan Sportif A. , Galatasaray Sportif A. ’dir. Fenerbahçe Sportif A. ’nin ise da ğıttı ğı toplam temettü tutarı 56.557.051 YTL iken, ortalama tutar 28.278.525 YTL’dir. Trabzonspor Sportif A. ’nin ise da ğıtaca ğı yıllık temettü tutarının, be aylık da ğıtılan temettü tutarı olan 7.019.346 YTL’den hareketle 14.038.692 YTL oldu ğu varsayılmı tır. Be ikta Sportif A. ise dört yıllık dönem zarfında toplam sadece 2.552.971 YTL, ortalama olarak ise 638.242 YTL temettü da ğıtabilmi tir. Tekrarlamak gerekirse, bu durum Be ikta Sportif A. ’nin irketle me modelindeki farklıla manın bir sonucudur.
Be ikta Sportif A. ’nin % 15’inin halka açık oldu ğunu dü ündü ğümüzde, da ğıtılan toplam temettünün 382.945 YTL’lik kısmı BJK dı ına çıkmı , geriye kalan tutar ise BJK bünyesinde kalmı tır.
Be ikta Sportif A. gibi % 15’i halka arz edilmi olan Fenerbahçe Sportif A. ’nin da ğıttı ğı toplam 56.557.051 YTL’lik temettünün ise 8.483.557 YTL’lik kısmı Fenerbahçe Kulübü dı ındaki ortaklara temettü olarak da ğıtılmı tır. Fenerbahçe Kulübü dı ındaki ortaklara da ğıtılan 8.483.557 YTL’lik brüt temettü tutarı, halka arzdan elde edilen 39.375.000 YTL’lik gelirin % 21’ine denk gelmektedir. Bir ba ka ifadeyle Fenerbahçe Kulübü, halka arzdan elde etti ği gelirin yakla ık % 20’sini imdiden Fenerbahçe Sportif A. üzerinden kulüp dı ına aktarmı tır. Bu verilerden hareket edersek, yakla ık on yıllık süre içerisinde, halka arzda yatırımcıdan toplanmı olan 39.375.000 YTL geri ödenmi olacaktır. Giderleri gelirlerinin % 10’u ile sınırlandırılmı bulunan Fenerbahçe Sportif A. ’nin gelirlerini daha da arttırması durumunda bu süre daha da kısalacaktır.
Trabzonspor Sportif A. ’nin sermayesinin % 25’i halka arz edildi ğinden, da ğıtılan temettü tutarının her yıl % 25’i Trabzonspor Kulübü dı ına çıkmaktadır. Trabzonspor Sportif A. ’nin yukarıda varsaydı ğımız ekilde, yıllık ortalama olarak 14.038.692 YTL temettü da ğıttı ğını varsaydı ğımızda, yakla ık olarak yıllık 3.509.673 YTL temettü Kulüp dı ına çıkmı olacaktır. Trabzonspor Kulübünün halka arzdan elde etti ği gelirin 32.812.500 YTL oldu ğu dü ünüldü ğünde, aynen Fenerbahçe’de oldu ğu gibi, yakla ık on yıllık süre zarfında elde edilen gelir temettü olarak yatırımcıya geri dönmü olacaktır. Fenerbahçe Sportif A. ’de oldu ğu gibi giderleri gelirlerinin % 10’u ile sınırlandırılmı olan Trabzonspor Sportif A. ’nin gelirlerindeki artı ya da azalı bu süreyi uzatacak ya da kısaltacaktır.
34 Galatasaray Sportif A. ’nin ubat 2002’deki halka arzından sonra ortaklarına da ğıttı ğı toplam temettü tutarının 107.455.905 YTL oldu ğu yukarıda ifade edilmi ti. Galatasaray Sportif A. ’nin halka açık kısmı % 16 oldu ğundan, da ğıtılan temettünün yakla ık 17.192.944 YTL’lik kısmı söz konusu % 16’lık hisseye sahip yatırımcıya da ğıtılmı bulunmaktadır. Galatasaray Kulübü’nün halka arzdan elde etti ği gelirin 28.327.200 YTL civarında oldu ğu dü ünüldü ğünde, söz konusu gelirin yakla ık % 60’ı imdiden, üç yıllık süre içerisinde, temettü olarak yatırımcıya geri ödenmi bulunmaktadır.
AIG’den hisselerin geri alınmasında, Galatasaraylı i adamı Ünal AYSAL’a ait Belçika merkezli Unit Investment Societe Anonyme’den 23,5 milyon USD’lık finansman sa ğlanması kar ılı ğında Galatasaray Sportif A. hisselerinin % 33.8’inin Unit Investment Societe Anonyme’e oy hakkından yoksun olarak rehin edildiği ve kar payları üzerine intifa hakkı kuruldu ğu daha önce belirtilmi ti. Dolayısıyla Galatasaray Kulübü’nün Unit Investment Societe Anonyme’den sa ğladı ğı kredinin kapatılmasına kadar, Galatasaray Sportif A. ’nin da ğıtaca ğı temettü tutarının % 33.8’lik kısmı da, halka açık kısma ilave olarak, Galatasaray Kulübü dı ına çıkmaya devam edecektir.
Galatasaray, Fenerbahçe ve Trabzonspor Sportif A. ’lerin irketle me modelinin gelir a ğırlıklı olarak yapılması, ba ka bir ifadeyle gelirlerin tamamına yakınının Kulüpler tarafından Sportif A. ’lere aktarılırken, giderlerin a ğırlıklı olarak Kulüpler bünyesinde bırakılması çe itli ele tirilere hedef olmu tur. Ele tiriler temel olarak, Sportif A. ’ler üzerinden Kulüp dı ına da ğıtılan temettü tutarlarının, kısa sürede halka arzlardan elde edilen hasılatı a aca ğı, yatırımcının sadece gelirlere ortak edilip giderlerin Kulüpler bünyesinde bırakılmasının Kulüplerin mali durumunu bozaca ğı etrafında toplanmaktadır. Sabah Gazetesi yazarı Yavuz SEMERC Đ’nin 13.01.2004 tarihinde kö esinde yazdı ğı, Galatasaray Sportif A. ’nin irketle me modelini ele tirdi ği yazıdaki tespitlerin Fenerbahçe ve Trabzonspor Sportif A. ’ler için de esas itibariyle geçerli oldu ğunu belirtip yazının bir bölümünü a ağıya alalım: “...Galatasaray 14.02.2002’de irketin % 12’sini halka açtı ve 21 milyon dolar gelir elde etti. Galatasaray yöneticilerinin yüzü güldü ve kulübü sıkı tıran borçların bir kısmı ödendi. Gün kurtarıldı. Geçen yıl nimet payla ımına dayalı halka arz nedeniyle Galatasaray 29 trilyon 448 milyar temettü da ğıttı. Bu yıl içinde de da ğıtılacak temettü tutarının 35 trilyon lirayı bulması bekleniyor. Da ğıtılan karın % 62.9’u kulübe, % 21’i AIG’e, % 16’sı ise yatırımcılara gidiyor. Yani Galatasaray, 21 milyon dolar elde etmek için iki yıl içinde 46 milyon dolar kar da ğıtacak. Karın % 37’si olan yakla ık 17 milyon doları yatırımcılara ve AIG’e verilecek. Ve bu i yıllarca devam edecek. 10 yılın sonunda görülecek ki Galatasaray 21 milyon dolar kaynak için 100 milyon doların üzerinde bir bedel ödemi . Bu noktada halka açılmak yerine, bankadan kredi almak daha do ğru de ğil miydi? Be ikta ise aynı dönemde 14 milyon dolar kaynak topladı. u ana kadar da ğıttı ğı temettü ise 1 milyon dolar. Sportif ba arıyı elde etmek için gerekli öz kayna ğı, a ğır borçlanma yollarına ba vurmadan, kendisi üretiyor. Gelece ği ipotek altında de ğil...”
AK AR da kitabında söz konusu durumu “...Be ikta , yatırımcıları “kulübün nimet ve külfetine” ortak ederek, mali yapısını düzeltme yoluna giderken;
35 Galatasaray ve Fenerbahçe’nin halka arz modeli olarak kulüp gelirlerini Sportif A. ’lerde, giderlerini ise kulüplerde bırakarak önemli bir bölümünü yatırımcılara da ğıtması, kulüpleri gelecekte ciddi sıkıntılara sevkedebilecektir. Oysa bu gelirler bünyede bırakılarak, borç ödemesinde kullanılabilirdi. Be ikta ’ta ise bu tip bir zorunluluk bulunmamaktadır...” cümleleriyle ele tirmektedir (AK AR, 2005: 230).
2. Gelir Yapıları Açısından
Bu bölümde Sportif A. ’lerin gelir yapıları 2004-2005 yılı Gelir Tabloları üzerinden kar ıla tırmalı olarak incelenecektir. Dört Sportif A. ’nin 2004-2005 dönemine ili kin önemli gelir kalemleri ile tutarları ve toplam gelirler içindeki oranları Tablo XXVII’ye alınmı tır. Trabzonspor Sportif A. ’nin gelirleri, daha önce de belirtildi ği üzere, 01.01.2005-31.05.2005 tarihleri arası 5 aylık gelirleri kapsamaktadır; di ğerleri ise 12 aylık gelirleri kapsamaktadır. Tabloda hücrelerde yer alan parantez içindeki de ğerler ise söz konusu gelirlerin toplam gelirler içindeki payını vermektedir.
Tablo XXVII-Sportif A. ’lerin Gelir Yapıları (YTL) Trabzonspor Fenerbahçe Galatasaray Be ikta Sportif A. Sportif A. Sportif A. Sportif A. Yayın 6.307.309 18.397.771 20.006.126 18.691.127 Gelirleri (69) (37) (52) (37) Sponsorluk 1.398.990 11.450.273 13.224.795 9.372.096 ve Reklam (15) (23) (34) (18) Gelirleri Đsim Hakkı 911.661 3.467.713 4.912.545 2.180.515 Gelirleri (9) (7) (10) (4) Stad Hasılatları 383.427 12.449.514 8.893.899 (Kombine - (4) (25) (17) Gelirler Dahil) ampiyonlar 3.111.377 - - - Ligi Gelirleri (6) Lisanslı Ürün 5.666.361 - - - Satı ı (11) Seyahat Satı ı 3.539.894 - - - (7) Toplam 9.117.162 49.041.748 38.143.466 50.121.406
Dört Sportif A. ’nin en önemli gelir kalemini yayın gelirleri (a ğırlıklı olarak Süper Lig yayın gelirleri) olu turmaktadır. Trabzonspor Sportif A. ’nin yayın gelirleri toplam gelirleri içinde % 69’luk bir orana sahip oldu ğundan, dört Sportif A. arasında yayın gelirlerine en ba ğımlı olanıdır. Gelirlerini nisbeten çe itlendirmeyi ba aran Fenerbahçe ve Be ikta Sportif A. ’lerin yayın gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı % 37, Galatasaray Sportif A. ’ninki ise % 52’dir. 2005 yılında Süper Lig yayın gelirlerinin da ğıtımının de ği tirilmesine kadar, Sportif
36 A. ’ler sabit bir yayın geliri elde etmekteydiler. Ancak 2005-2006 sezonundan itibaren a ğırlıklı olarak performansa dayalı bir sisteme geçildi ğinden, futbol takımlarının ba arılarına ba ğlı olarak yayın gelirlerinde dalgalanmalar olacaktır.
Sponsonsorluk ve reklam gelirleri en yüksek irket olan Galatasaray Sportif A. ’de, söz konusu gelirlerin toplam gelirleri içindeki payı % 34’tür. Fenerbahçe Sportif A. ’de bu oran % 23 iken, Be ikta Sportif A. ’de % 18, Trabzonspor Sportif A. ’de ise % 15’tir.
Kombine gelirleri dahil stadyum gelirleri en yüksek irket olan Fenerbahçe Sportif A. ’nin, söz konusu gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı % 25’tir. Be ikta Sportif A. ’de söz konusu oran % 17 iken, Trabzonspor Sportif A. ’de söz konusu oran sadece % 4’tür. Galatasaray Sportif A. , stadyum gelirlerini devralmadı ğından stadyum geliri bulunmamaktadır.
ampiyonlar Ligi gelirleri Sportif A. ’ler için gelirlerini çe itlendirmeleri açısından önemli bir gelir kayna ğı olarak durmaktadır. Fenerbahçe Sportif A. , 2004-2005 sezonunda Fenerbahçe futbol takımının ampiyonlar Ligi’ndeki mücadelesinden 3.111.377 YTL gelir elde etmi tir. Söz konusu tutarın Fenerbahçe Sportif A. ’nin gelirleri içindeki payı ise % 6’dır. ampiyonlar Ligi gelirleri özellikle Be ikta Sportif A. için büyük önem arz etmektedir. Çünkü takımın ampiyonlar Ligi’nden elde edece ği tüm gelir, di ğer Sportif A. ’lerden farklı olarak, Be ikta Sportif A. ’ye aittir. Be ikta futbol takımının ampiyonlar Ligi’nde en son mücadele etti ği yıl olan 2003-2004 yılında, Be ikta Sportif A. ’nin ampiyonlar Ligi’nden elde etti ği toplam gelir 8.323.207 YTL’dir. Bu tutar Be ikta Sportif A. ’nin 2003-2004 yılındaki toplam gelirlerinin yakla ık % 10’unu olu turmaktadır.
37 VI. Sonuç
Futbol kulüplerinin gelirlerinde ba ta yayın, sponsorluk ve ticari ürün satı larından kaynaklanmak üzere meydana gelen artı lar, beraberinde giderlerinde meydana gelen artı lar, kulüplerin geleneksel yöntemlerle yönetilmesini imkansızla tırdı. Artan gelirlerden daha fazla pay alma çabası, gelirlerin çe itlendirilmesi ihtiyacı, ayrıca gider yönetiminin daha sa ğlıklı yapılması ihtiyacı kulüplerin profesyonelle mesinin ve kurumsalla masının önünü açtı. Sermaye piyasalarından daha ucuza fon temin etme ihtiyacı kulüplerin irketle mesinin arkasındaki bir di ğer nedeni olu turdu. Bu çerçevede ba ta Đngiltere’de olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde kulüpler irketle me yoluna giderek endüstriyel futbolun yarattı ğı gelir pastasından daha fazla pay alma mücadelesine girdiler. Ayrıca bu süreçte kulüpler taraftarlarının mü teri potansiyelini ke fetmi ler, ürettikleri lisanslı ürünlerin aktif pazarlamasına girmi lerdir. Sadece kendi taraftar kitlesine yönelmemi ler; Real Madrid, Barcelona ve Manchester United’ın Uzak Doğu’daki taraftar kazanma çabası örne ğinde oldu ğu gibi yeni taraftar arayı ına da girmi lerdir. Hızla ticarile en futbol, David BECKHAM örne ğinde oldu ğu gibi, kendi yıldızlarını yaratmaktan da geri kalmadı.
Türkiye futbol piyasası da Avrupa’daki geli meleri takip etti ve ticarile me sürecine girdi. Türkiye’de bu sürecin, Cine 5’in 1996 yılında yapılan ilk havuz ihalesini 140 milyon USD ödeyerek almasıyla ba ladı ğı söylenebilir. Bu tarihten sonra kulüplerin gelirlerinde meydana gelen artı lar etkisini özellikle Türkiye’ye gelen yabancı futbolcuların kalitesindeki artı ta gösterdi. Bu sürece artan sponsorluk ve reklam gelirleri ve ticari ürün satı larından elde edilen gelirler e lik etti. Ba ta dört büyükler olmak üzere çe itli Anadolu kulüpleri de irketle meye yöneldiler. Dört büyükler bir adım daha öteye giderek kurdukları irketleri halka arz ettiler.
Be ikta ’ın irketle me modeli di ğer üç büyükten farklı olarak gerçekle tirildi. Be ikta , Avrupa’daki benzerleri gibi, kulüp bünyesinde bulunan futbol ubesini tüm aktif ve pasifleriyle ya da ba ka bir ifadeyle borç ve alacaklarıyla kurdu ğu irkete devretti. Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor ise temel olarak gelirlerini kurdukları irketlere devrederken, giderlerini a ğırlıklı olarak kulüp bünyesinde bırakmı lardır. Futbol kulüplerinin en önemli gider kalemi olan futbolcu transfer ve ücret giderlerinin kulüplerde bırakılması, Fenerbahçe ve Trabzonspor örne ğinde oldu ğu gibi giderlerin gelirlerin % 10’u ile sınırlandırılmı olması söz konusu irketleri karlı irketler haline getirmi tir. Bu durum her üç irketin de Be ikta Sportif A. ’ye oranla çok daha karlı çalı masını beraberinde getirmi tir. Borsa yatırımcısı için avantaj te kil eden bu durum, kulüpler için önemli dezavantajlar içermektedir. Çünkü gelir a ğırlıklı olu turulan bu irketlerde yatırımcının giderlerden a ğırlıklı olarak muaf tutulmu olması, zamanla halka arzdan elde edilen gelirin üzerinde fonun kulüp dı ına çıkmasına neden olacaktır. Özellikle Galatasaray’ın AIG tecrübesi bu sürecin daha zorlu ya anmasına neden olmaktadır. Ayrıca söz konusu durum üç irketin de ilerki a amalarda gerçekle tirecekleri ikincil halka arzların da önünde engel olarak durmaktadır. Çünkü mevcut ekliyle yapılacak ikincil halka arzlarda halka açıklık oranı arttıkça, kulüpler dı ına aktarılacak kaynak tutarı da artacaktır. Be ikta Sportif A. için ise böyle bir durum söz konusu
38 olmadı ğından, yeni halka arzlarda di ğer Sportif A. ’lere nazaran daha rahat olacaktır.
Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor Kulüpleri’nin kurdukları ve beraberinde halka açtıkları irketler her ne kadar hisse senedi yatırımcısı açısından önemli avantajlar içermekteyse de; üç kulüp açısından önemli dezavantajlar içermektedir. Giderlerin ağırlıklı olarak kulüplerde bırakılması, zamanla halka arzdan elde edilen gelirlerin üzerinde fonun kulüp dı ına çıkmasıyla sonuçlanacaktır. Be ikta Sportif A. ise futbol ubesini tüm aktif ve pasifleri ile birlikte BJK’dan devraldı ğından, di ğer kulüpleri için söz konusu olan bu dezavantaj BJK için söz konusu de ğildir. Dolayısıyla futbol kulüplerinin irketle me modeli olarak, Avrupa’daki futbol kulüpleri gibi irketle me yoluna giden BJK modelini tercih etmelerinin daha do ğru olaca ğı dü ünülmektedir.
Ayrıca irketler açısından sermaye piyasalarına açılmanın ve borsalara kote olmanın en önemli sonuçlarından birinin effafla ma oldu ğu dü ünüldü ğünde; Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor Kulüpleri’nin mevcut irketle me modelinin buna imkan vermedi ği görülmektedir. BJK dı ında üç kulüpte de gelirler ağırlıklı olarak Sportif A. ’lere aktarıldı ğından gelirler konusunda genel bir fikir elde edilebilmekte ancak giderler kulüpler bünyesinde kaldı ğından ve kamuya açıklanmadıklarından bilinememektedirler. Bu kulüpler hakkında sa ğlıklı bilgi elde edebilmenin tek yolu faaliyet raporlarına ula maktan geçmektedir ki bu da ço ğu zaman mümkün olmamaktadır. Bu durumun yatırımcı açısından önemli bir dezavantaj yarattı ğı ortadadır. Be ikta Sportif A. ise, di ğer Sportif A. ’lerin aksine futbol ubesine ili kin tüm aktif ve pasifleri tamamen içerdi ğinden, gerek ĐMKB’ye gönderdi ği mali tablolarla gerekse yaptı ğı özel durum açıklamalarıyla ilgili taraflara daha fazla bilgi sunmaktadır. Oysa di ğer üç Sportif A. ’nin mali tabloları ve özel durum açıklamaları, Be ikta Sportif A. ile kar ıla tırıldı ğında yatırımcıya çok az bilgi vermektedir.
39 KAYNAKÇA AK AR, Tu ğrul 2005 , Endüstriyel Futbol , Literatür Yayınları, Đstanbul. ARIK, M. Bilal 2004, Top Ekranda , Salyangoz Yayınları, Đstanbul. AUTHIER, Christian 2002, Futbol A. , Kitap Yayınevi, Đstanbul. Be ikta Sportif A. Halka Arz Đzahnamesi , 2002. BORA, Tanıl (Derleyen) 2004, Takımdan Ayrı Düz Ko u, Đleti im Yayınları, Đstanbul. Deloitte 2005 Para Ligi Raporu , 2005. DORUKKAYA, akir; KIRATLI, Aydın; EB ĐÇL ĐOĞLU, F. Kemal 1998, Türkiye’de Futbol Kulüplerinin irketle mesi, Halka Açılması, Finansmanı ve Vergileme , Dünya Yayıncılık, Đstanbul. ERD ĐN, Murat 2004, Yer Fener Gök Cimbom, Đthaki Yayınları, Đstanbul. Fenerbahçe Sportif A. Halka Arz Đzahnamesi , 2004. Galatasaray Sportif A. Halka Arz Đzahnamesi,, 2002. GALEANO, Eduardo 1998, Gölgede ve Güne te Futbol , Can Yayınları, Đstanbul. HORAK, Roman; REITER, Wolfgang; BORA, Tanıl (Derleyenler) 2004, Futbol ve Kültürü , Đleti im Yayınları, Đstanbul. KUPER, Simon 1996, Futbol Asla Sadece Futbol De ğildir , Sabah Kitapları, Đstanbul. AFAK, B. Sıtkı 1999, Futbol Kulüplerinin Halka Açılması , SPK Yeterlilik Etüdü, Ankara. Trabzonspor Sportif A. Halka Arz Đzahnamesi, 2005. WAHL, Alfred 2005, Ayaktopu Futbolun Öyküsü , Yapı Kredi Yayınları, Đstanbul.
Đnternet Siteleri www.deloitte.com www.fesam.org www.footballeconomy.com www.football-research.org www.imkb.gov.tr www.spk.gov.tr www.verkac.org.tr
40