Energietransitie in De Provincie Utrecht
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Staat van Utrecht Energietransitie in de provincie Utrecht Achtergronden | Situatieschets | Inclusiviteit Toekomst | Data | Woordenboek Inhoud 1. Energietransitie: waar 4 hebben we het over? 2. De provincie Utrecht: van 16 oude naar nieuwe energie. 3. Inclusiviteit: de energietransitie 24 als opgave voor iedereen? 4. Wat brengt de toekomst? 28 Samengevat 35 Woordenboek van de 40 energietransitie Bronnen 45 Noten 46 2 Inleiding Nóg een publicatie over de energietransitie …. Toegespitst op de Utrechtse situatie is het wel verstandig om daar aan te beginnen? Tenslotte hebben we vanuit de Staat van Utrecht Het antwoord was al heel snel: ja! Want ondanks uiteraard de ambitie om de energietransitie het feit dat er op dit moment veel over de voor de provincie Utrecht en haar gemeenten te energietransitie geschreven wordt, liggen er ook beschrijven. Voor iedere provincie en gemeente nog grote uitdagingen. Zo kun je als bestuurder, geldt dat de energietransitie andere opgaven beleidsmaker, ondernemer of inwoner makkelijk en kansen met zich meebrengt. Wat kunnen we het overzicht verliezen. Waar moet je bijvoorbeeld zeggen over de specifieke ‘energiehuishouding’ beginnen als je nog niet bent ingevoerd in één van de provincie Utrecht? Welke data zijn er? of meer van de talrijke expertisegebieden? En waar moet men in de regio goed op letten? Vanuit deze vraag zijn drie ambities voor deze special ontstaan. Bovenstaande ambities hebben we uitgewerkt in vier hoofdstukken: Wegwijs in de ‘energietaal’ 1. Energietransitie: waar De eerste ambitie is het verhelderen van hebben we het over? de ‘energietaal’. De afgelopen decennia zijn tal 2. De provincie Utrecht: van oude van nieuwe begrippen en afkortingen in gebruik naar nieuwe energie. genomen. Denk bijvoorbeeld aan de NOM-woning, 3. Inclusiviteit: de energietransitie aquathermie of de energieprestatiecoëfficiënt. als opgave voor iedereen? Dit soort begrippen zijn voor de experts gesneden 4. Wat brengt de toekomst? koek, maar voor de relatieve buitenstaanders vaak nog verwarrend. In deze special worden de diverse Wij hopen dat zowel beginnende als gevorderde energie-begrippen (relatief) eenvoudig uitgelegd en transitiekenners elkaar aan de hand van deze van context voorzien. Daarnaast bevat deze special informatie wat makkelijker kunnen vinden. het ‘woordenboek energietransitie’. De lezer kan hiermee ‘energietaal-vaardiger’ worden. Programmateam Staat van Utrecht Samenhang in de thema’s De tweede ambitie is om de verschillende invalshoeken voor de energietransitie in samenhang voor het voetlicht te brengen. Waar de meeste rapporten inzoomen op één apart thema (zoals warmtetransitie of verduurzaming van de woning), wil deze special meer bruggen slaan en de onderlinge samenhang van de thema’s scherper benoemen. 3 1 Energietransitie: waar hebben we het over? Energietransitie is inmiddels een ingeburgerd begrip geworden. Toch is het niet zo dat iedereen er hetzelfde onder verstaat. Hier zetten we de belangrijkste uitgangspunten nog even op een rij. Waar hebben we het over als het gaat om energieverbruik? Waarom moet het anders? En wat is de rol van provincie en gemeenten? Energietransitie: de achtergrond Energietransitie in een notendop Klimaatverandering als achtergrond In essentie betekent ‘energietransitie’ dat van de transitie we als maatschappij de overstap maken Directe aanleiding voor de energietransitie, naar een geheel nieuw systeem van energie is dat we in Nederland en de rest van de opwekken, opslaan, vervoeren en verbruiken. wereld hebben besloten zoveel mogelijk af te Energie blijft natuurlijk een basisbehoefte; stappen van fossiele energiebronnen. Geen onze woningen moeten verwarmd worden en steenkool, aardolie en aardgas meer, maar onze apparaten draaien in de toekomst nog een volledig duurzame energievoorziening, steeds op stroom. Maar het moet wel allemaal gebaseerd op energiebronnen die niet op een andere manier geregeld gaan worden. opraken, geen klimaatverandering tot En omdat daarvoor veranderingen nodig gevolg hebben en geen schade aanrichten zijn op alle fronten – techniek, regelgeving, aan de gezondheid van mens en natuur. infrastructuur, markten, onderwijs, enzovoort Deskundigen wereldwijd hebben aangetoond – spreken we van een transitie. In de praktijk dat de aarde sinds het begin van de gaat het transitieproces niet vanzelf; terwijl Industriële Revolutie (1880) snel opwarmt het ‘nieuwe’ energiesysteem voorzichtig zijn vanwege een toename van de hoeveelheid intrede doet, moet het ‘oude’ systeem nog broeikasgassen in onze atmosfeer. Met die worden afgebroken. Het stroomnetwerk, de gassen – waarvan waterdamp en CO2 de belasting van verschillende energievormen, bekendste zijn – is op zichzelf niets mis. stimuleringsregelingen – veel zaken zijn nog Zij zorgen dat warmtestraling van de zon niet uitgekristalliseerd. Een goede overstap wordt vastgehouden in de atmosfeer en blijkt om zowel zorgvuldige planning als om reguleren dus de temperatuur op aarde. flexibiliteit te vragen. Maar neemt de concentratie broeikasgassen snel toe, met name door het gebruik van fossiele brandstoffen, dan warmt de aarde 4 op en worden grote problemen voorzien. • De milieueffecten en –risico’s die gepaard De internationale gemeenschap van gaan met de winning en het transport van klimaatwetenschappers, verenigd in fossiele brandstoffen. Denk aan rampen het Intergovernmental Panel on Climate met olietankers, maar ook dichter bij huis Change (IPCC), spreekt in 2018 in dit kader de aardbevingen in Groningen als gevolg belangrijke waarschuwingen uit. Bij een van gaswinning. Veel mensen vinden opwarming van 1,5 of zelfs 2 graden Celsius dat men in Groningen nu wel genoeg lopen we volgens hen een groot risico op problemen heeft ondervonden en dat onomkeerbare klimaatveranderingen en een het tijd is om de gaskraan versneld permanent instabiel klimaatsysteem. De dicht te draaien. omstandigheden op aarde veranderen dan • Het willen verbeteren van de luchtkwaliteit zo snel, en we krijgen met zulke extreme door de uitstoot van fijnstof en roetdeeltjes weertypen te maken, dat veel gebieden te voorkomen. Grotendeels vindt deze onbewoonbaar worden. uitstoot plaats door kolencentrales en gemotoriseerd verkeer. Ook andere redenen om van steenkool, olie • Sociaal-economische voordelen. en gas af te willen Zo zijn we op termijn goedkoper uit Voor sommige mensen is klimaatverandering als we overstappen op een duurzaam overigens niet de enige of voornaamste reden energiesysteem, zeker als fossiele om af te willen van fossiele energie. Andere voorraden schaarser worden. redenen zijn: Energiebronnen als zon en wind nodigen • De afhankelijkheid van autocratische of uit tot meer lokaal eigenaarschap en instabiele regimes voor de aanvoer van olie lokale regie over de energievoorziening. en gas elders, nu de geopolitieke spanningen in het Midden-Oosten en Rusland oplopen. 5 Welke soorten energie moeten ‘in transitie’? Waar hebben we het over als het gaat om energie? Niet iedere vorm van energie is voor Gevraagd naar de energie die je zelf verbruikt, alles bruikbaar zullen velen als eerste denken aan de telefoon die In figuur 1 is te zien hoe we op dit moment in die je iedere avond in het stopcontact plugt. Of aan verschillende behoeften voorzien met behulp het verwarmingssysteem dat je huis behaaglijk van de verschillende vormen waarin energie houdt in de winter. Dat klopt, maar we gebruiken voor ons beschikbaar is (energiedragers). Voor als maatschappij ook energie voor talloze andere iedere behoefte komen andere energiedragers doeleinden. Ons directe energieverbruik valt samen van pas. Dat maakt het vervangen van kolen, olie te vatten in vier behoeften1: en gas juist zo lastig. We willen altijd en overal a. lage temperatuurwarmte, voor verwarming van elektriciteit hebben voor onze apparaten, maar de gebouwen en water, best beschikbare duurzame energiebronnen (zon b. hoge temperatuurwarmte, voor industriële en wind) zijn niet altijd of op het juiste moment (productie)processen, aanwezig. En hoewel elektriciteit gemakkelijk te c. brandstof, met name voor transport en vervoeren is, heeft het niet de ‘energiedichtheid’ mobiliteit, en soms in de industrie en of vorm die nodig is voor sommige industriële d. elektriciteit voor verlichting en het gebruik van processen, of om vracht over lange afstanden te allerhande apparaten (en in toenemende mate vervoeren. Het is hier de kunst om zoveel mogelijk voor vervoer). over te stappen op elektriciteit en te werken aan technische innovaties. Bij lage temperatuurwarmte kunnen we dan weer profiteren van bespaarmaatregelen en de restwarmte van de industrie. Zo kent het verduurzamen van ieder type behoefte zijn eigen uitdagingen en transitieaanpak. 6 FIGUUR 1: VERSCHILLENDE ENERGIEDRAGERS GEBRUIKT VOOR UITEENLOPENDE DOELEN Bron: Quintel (2018); Energietransitie Regio U10. Energie dragers Behoefte Doeleind/gebruik Netwerkgas Lage temperatuur Wonen warmte Warm water Bedrijven, kantoren, Kracht instellingen (utiliteit) Elektriciteit en licht Industrie Hoge Kolen temperatuur Landbouw warmte Olie Mobiliteit en Brandstof transport Biomassa Niet alle energieverbruik is even zichtbaar Naar schatting van Porcelijn (2017) gebruiken we Naast het directe verbruik van benzine, gas ruim vier keer meer energie dan we denken. en elektriciteit zit er ook nog allerlei ‘indirect Zij noemt dit een grote blinde vlek in ons denken energieverbruik’ verborgen in het dagelijks leven over energie. Energietransitie gaat in de ogen van van de consument. Denk bijvoorbeeld aan de Porcelijn dan ook veel verder dan het