DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO
Gdańsk, dnia poniedziałek, 4 grudnia 2017 r.
Poz. 4229
UCHWAŁA NR XXX/304/2017 RADY GMINY SZTUTOWO
z dnia 10 listopada 2017 r.
w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2017-2020 na terenie Gminy Sztutowo
Na podstawie art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j.Dz. U. 2014 poz 1446 z późn.zm) oraz art.18 ust.2 pkt.15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (t.j.Dz.U. 2017 poz. 1875) Rada Gminy Sztutowo uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się „Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2017-2020 na terenie Gminy Sztutowo” stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Sztutowo § 3. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego i wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.
Przewodniczący Rady Gminy
Waleria Banasik Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 2 – Poz. 4229
Załącznik do Uchwały Nr XXX/304/2017 Rady Gminy Sztutowo z dnia 10 listopada 2017 r.
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY SZTUTOWO NA LATA 2017 – 2020
Sztutowo, sierpień 2017 r. SPIS TREŚCI 1. Wstęp. 1.1. Podstawa prawna opracowania „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. 1.2. Cele opracowania „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. 2. Uwarunkowania formalno – prawne, instytucjonalne i programowe funkcjonowanie ochrony zabytków w Gminie Sztutowo. 2.1. Ustawy regulujące problematykę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 2.2. Strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków. 2.3. Problematyka ochrony zabytków w systemie zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2.3.1.Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad zabytkami” ze strategią rozwoju województwa pomorskiego. 2.3.2.Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami” z planem zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. 2.3.3. Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami” z programem opieki nad zabytkami województwa pomorskiego. 2.4. Wewnętrzne uwarunkowania prawne i programowe ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego i krajobrazu Gminy Sztutowo. 2.4.1.Uwarunkowania wewnętrzne wynikające ze strategii rozwoju społeczno – gospodarczej gminy. 2.4.2.Zasady ochrony wynikające ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sztutowo” . 3. Dziedzictwo kulturowe Gminy Sztutowo 3.1. Rys historyczny. 3.2. Okresy rozwoju przestrzennego obszaru gminy. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 3 – Poz. 4229
3.3. Jednostki strukturalno – przestrzenne Gminy Sztutowo. 3.4. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy Sztutowo. 3.4.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do Rejestru zabytków województwa pomorskiego. 3.4.2. Zabytki nieruchome objęte „Gminną ewidencją zabytków”. 3.4.3. Zasoby muzealne. 3.4.4. Krajobraz kulturowy. 3.4.5. Zabytki archeologiczne. 4. Analiza strategiczna SWOT. 5. Cele i kierunki działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na lata 2017 – 2021 dla Gminy Sztutowo. 5.1. Priorytety i cele strategiczne. 5.2. Tabela – cele i działania ustalone w „Programie Opieki nad Zabytkami” dla Gminy Sztutowo na lata 2017 – 2020 (wraz z terminarzem). 5.3. Monitoring realizacji „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. 5.4. Instrumentarium „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. 5.4.1.Instrumenty prawne. 5.4.2.Instrumenty koordynacji. 5.4.3.Instrumenty finansowe. 5.4.4.Instrumenty społeczne. 5.4.5.Instrumenty kontrolne. 1. Wstęp. „Program opieki nad zabytkami dla gminy Sztutowo” jest kolejnym tego typu opracowaniem wykonanym dla naszej gminy. Pierwszy „Program ...” uchwalony przez Radę Gminy Sztutowo na lata 2008-2012 był jednym z pierwszych opracowanych w województwie pomorskim. Niniejszy „Program...” uwzględnia zmianę stanu prawnego, odzwierciedla stan aktualny obiektów zabytkowych w gminie oraz ustala zadania, które gmina będzie realizowała w lata 2017-2020 w ramach swojej polityki ochrony dziedzictwa kulturowego. Gmina Sztutowo leży w północno-wschodniej części Żuław oraz sąsiadującym z nią odcinku Mierzei Wiślanej. Administracyjnie gmina należy do powiatu nowodworskiego województwa pomorskiego. Sąsiaduje z gminami Stegna, Krynica Morska, Nowy Dwór Gdański z województwa pomorskiego oraz z Gminą Elbląg z województwa warmińsko-mazurskiego. Wewnętrzny podział administracyjny gminy Sztutowo wydziela osiem sołectw: Sztutowo,Grochowo Pierwsze, Grochowo Trzecie, Groszkowo, Kąty Rybackie, Kobyla Kępa, Łaszka, Płonina. Obszar gminy liczy 10 749 ha, a zamieszkuje ją 3 720 osób. Topografia gminy ukształtowała się w holocenie – Mierzeja Wiślana ma genezę przedhistoryczną, natomiast część żuławska gminy powstała w większości w średniowieczu przez zasypanie fragmentów Zalewu Wiślanego osadami niesionymi przez Wisłę Elbląską (Szkarpawę), Nogat oraz inne ramiona ujściowe Wisły. W związku z tak późnym ukształtowaniem się powierzchni gminy rozwój struktury osadniczej przypada na późne średniowiecze i czasy nowożytne. Północna, leżąca nad morzem, część gminy posiada duży potencjał turystyczny związany z bliskością plaż oraz walorami krajobrazowymi prawie w całości zalesionej Mierzei Wiślanej. Znacznie słabiej zagospodarowana turystycznie jest żuławska część gminy, choć ma także znaczne walory krajobrazowe – charakterystyczny krajobraz żuławski, świetnie nadające się do uprawiania żeglarstwa i turystyki wodnej tj. ujściowe odcinki Szkarpowy, Wisły Królewieckiej i Nogatu oraz wielki Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 4 – Poz. 4229
akwen Zalewu Wiślanego. Część obszaru gminy Sztutowo obejmuje Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiślana” (obręb geodezyjny Kąty Rybackie). Ważnymi elementami atrakcyjności turystycznej gminy Sztutowo są liczne zachowane zabytkowe budynki reprezentujące typowe dla Żuław okazy budownictwa wiejskiego. Niestety część z nich zagrożona jest przekształceniami zacierającymi ich zabytkowy charakter, a nawet całkowitą dewastacją. Dla ich ocalenia ważny jest stały monitoring ich stanu zachowania oraz – w miarę możliwości finansowych jednostek samorządowych oraz budżetu państwa – inicjowanie programów finansujących remonty i konserwację zabytków na terenie gminy. 1.1. Podstawa prawna opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. 1. Rozstrzygnięcia ustawowe: a) Art. 7, ust. 1, pkt. 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2016 roku, poz.446 z późniejszymi zmianami), który mówi, że: Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, b) Art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. Z 2014 r. poz. 1446 z późniejszymi zmianami). W artykule tym znajdujemy: Ust. 1: Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Ust. 3: Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ust. 4: Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Ust. 5: Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. 1.2. Cel opracowania Gminnego programu Opieki nad Zabytkami. Gminny program opieki nad zabytkami służy poprawie stanu zachowania środowiska kulturowego. Ustala się w nim rozwiązania organizacyjne i finansowe, jak również edukacyjne i wychowawcze, które mają doprowadzić do osiągnięcia tego celu. Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1446 z późniejszymi zmianami): W krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami określa się, w szczególności cele i kierunki działań oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposób finansowania planowanych działań, a także harmonogram ich realizacji. W art. 87 ustawa precyzuje cele sporządzania programów opieki nad zabytkami: 1. Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 5 – Poz. 4229
4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 2. Uwarunkowania formalno – prawne, instytucjonalne i programowe funkcjonowania ochrony zabytków w Gminie Sztutowo. 2.1. Ustawy regulujące problematykę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 1) ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1446 z późniejszymi zmianami), 2) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2017 poz. 519 z późniejszymi zmianami), 3) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2134 z późniejszymi zmianami), 4) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147 z późniejszymi zmianami), 5) ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1073 z późniejszymi zmianami), 6) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku – prawo budowlane (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1332 z późniejszymi zmianami), 7) Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 862 z późniejszymi zmianami). Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach określone zostały w ustawach: 1) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 roku o muzeach (t. j. Dz. U. z 2017 r. , poz. 972 z późniejszymi zmianami), 2) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 642 z późniejszymi zmianami). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach ( t. j. Dz. U. 2016 poz. 1506 z późniejszymi zmianami). Definicja zabytku. W myśl art. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem jest: nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub zawiązane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zgodnie z art. 4 niniejszej ustawy: Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 6 – Poz. 4229
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Natomiast w art. 6 stwierdza się, że: 1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) Zabytki nieruchome będące w szczególności; a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 2) Zabytki ruchome będące w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 3) Zabytki archeologiczne będące w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Art.7. określa formy ochrony zabytków: 1) wpis do rejestru zabytków, 2) wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa 3) uznanie za pomnik historii, 4) utworzenia parku kulturowego, Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 7 – Poz. 4229
5) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Na mocy art. 16: 1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Rada gminy ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia. 2. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1. 3. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu w wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. 4. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. 5. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być urządzony. 6. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Art.18. : 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, planu zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust.1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, 3) zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu, 4) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniając opiekę nad zabytkami. Art.19. : 1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, 3) parków kulturowych. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 8 – Poz. 4229
1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. 1b. W uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń uwzględnia się w szczególności: 1) ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) ochronę zabytków nieruchomych, innych niż wymienione w pkt 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) wnioski i rekomendacje audytów krajobrazowych oraz plany ochrony parków krajobrazowych. 3. W przypadku, gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 4. W studium i w planie, o których mowa w ust.1, ustala się w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Art.20. : Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu. Art.. 21: Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzenia programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Postanowieniem art. 22, ust. 4: Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. Organizację organów ochrony zabytków reguluje Rozdział 9. W myśl art. 89 organami ochrony zabytków są: 1) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, imieniu którego zadania i kompetencje w rym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków, 2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. W art. 91 ust. 4 sprecyzowane są zadania, które wykonywać będzie wojewódzki konserwator zabytków. Są to w szczególności: 1) realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 2) sporządzanie, w ramach przyznanych środków budżetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 3) prowadzenie rejestru o wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie, 4) wydawanie, zgodnie w właściwością, decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych, 5) sprawowanie nadzoru nad prawidłowością prowadzonych badań konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działań przy zabytkach oraz badań archeologicznych, 6) organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 9 – Poz. 4229
7) opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działań przy realizacji tych planów, 8) upowszechnianie wiedzy o zabytkach, 9) współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków. 2.2. Strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków. Ważnym elementem planowania strategicznego jest określanie zadań i konstruowanie priorytetów do realizacji celów krótko i długofalowych. Politykę państwa w sferze kultury wyznacza Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013, zawierająca analizę prawną, ekonomiczną, instytucjonalną i organizacyjną w dziedzinie kultury. Metodologia dokumentów strategicznych wchodzących w skład Narodowego Programu Rozwoju na lata 2007-2013 zobowiązuje Ministra Kultury do wydłużenia horyzontu czasowego strategii do 2020 roku. W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2020, przyjętej w dniu 14 czerwca 2005 r. rozszerzono cele strategii, wprowadzono system jej realizacji, monitorowania i ewaluacji. Jednym z proponowanych kierunków działań jest ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych, ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne, a także inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, budowa i rozbudowa sieci informatycznych w celu promocji potencjału kulturowego regionów, inwentaryzacja i digitalizacja zabytków dziedzictwa ruchomego i nieruchomego oraz ich promocja. Jako podstawowe wskaźniki monitoringu i ewaluacji Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2020 w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego uznano: 1) liczbę zabytków ruchomych i nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, 2) liczbę obiektów zrewitalizowanych i odnowionych, 3) wartość odnowionych zabytków kultury. Zgodnie z art. 84 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. Krajowy program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami inicjuje i opracowuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków. Program ten ma wyznaczyć podstawowe cele dla planowanych działań organów i jednostek administracji publicznej oraz określić główne zadania dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, jak również wypracować warunki i sposób finansowania tychże działań oraz harmonogram ich realizacji. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami przyjęty przez rząd 24 czerwca 2014 r. na lata 2014 -2017 wyznaczył cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Według autorów tez do programu głównym celem jest ”….. jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną, materialną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W założeniach program ma również uporządkowanie działań w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: - zasady promum non nocere, - zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych), - zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), - zasady, zgodnie, z która usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco, - zasady czytelności i odróżnialności ingerencji, - zasady odwracalności metod i materiałów, - zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsza wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczyć mają przede wszystkim postępowania konserwatorów, pracowników urzędów, konserwatorów dziel sztuki, architektów, urbanistów, budowlanych, archeologów, właścicieli Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 10 – Poz. 4229
i użytkowników obiektów zabytkowych, czyli codziennych konserwatorów dzieł sztuki. Wobec powyższego cele i zadania określone w gminnym programie opieki nad zabytkami dla Gminy Sztutowo winny w konsekwencji korespondować z konserwatorskimi założeniami krajowego programu ochrony zabytków i przekładać się na wprowadzenie w życie i stosowanie wyżej wymienionych siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego. Do opracowania Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przyjęto następujące tezy: 1. Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami: stan zabytków nieruchomych, stan zabytków ruchomych, stan zabytków archeologicznych, stan zabytków techniki, pomniki historii i obiektów wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, stan służb konserwatorskich, stan opieki nad zabytkami, stan uregulowań prawnych. 2. Działania o charakterze systemowym: - powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityka bezpieczeństwa państwa, - wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. 3. System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania - ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. 5. Kształcenie i edukacja: kształcenie specjalistyczne, podyplomowe i system uznawalności wykształcenia, edukacja społeczeństwa, edukacja właścicieli i użytkowników. 6. Współpraca międzynarodowa: Współpraca z instytucjami i organizacjami, współpraca na obszarze Europy Środkowej. 2.3. Problematyka ochrony zabytków w systemie zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2.3.1. Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad zabytkami” ze strategią rozwoju województwa pomorskiego. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 przyjęta uchwałą nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 r. jest dokumentem określającym cele rozwojowe województwa w perspektywie czasowej roku 2020 zdefiniowane na bazie „Podsumowania z realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego za lata 2005-2010” (Uchwała nr 294/31/2011 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 22 marca 2011 r.) oraz „Raportu o przedsięwzięciach rozwojowych w województwie pomorskim w latach 2005-2010”. Celna diagnoza stanu sformułowana w strategii w zakresie opieki nad zabytkami wskazuje na dziedzictwo kulturowe województwa, które stanowi duży i nie do końca wykorzystany potencjał regionu, jest zbieżna z diagnozą sformułowaną w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami w Gminie Sztutowo. Województwo pomorskie wyróżnia oryginalna wielokulturowość, stanowiąca mieszankę dziedzictwa polskiego, w tym kaszubskiego, hanzeatyckiego i innych. Jej materialnym odzwierciedleniem są liczne zabytki. Brakuje jednak spójnej i konsekwentnie realizowanej promocji wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Wizja regionu określona została w dokumentach strategicznych następująco: „Województwo pomorskie 2020 roku to znaczący partner w regionie Morza Bałtyckiego”. Województwo pomorskie to: •region czystego środowiska; jakości życia; rozwoju opartego na wiedzy, umiejętnościach, aktywności i otwartości mieszkańców; silniej i zróżnicowanej gospodarki; partnerskiej współpracy; atrakcyjnej i spójnej przestrzeni, a także kultywowania wielokulturowego dziedzictwa oraz tradycji morskich i solidarnościowych; •region konkurencyjny: dysponujący dobrze zorganizowana, efektywną i działająca w sposób przejrzysty administracją publiczną, ukierunkowaną na trwały rozwój społeczno - gospodarczy, z wykorzystaniem m. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 11 – Poz. 4229
in. partnerstwa publiczno-prywatnego i publiczno - społecznego, włączony do międzynarodowej sieci przepływu informacji, wiedzy i kooperacji naukowej, gospodarczej i kulturalnej; stanowiący atrakcyjne miejsce dla inwestorów, turystów, studentów, naukowców, a także obecnych i potencjalnych mieszkańców; •region spójny: umiejący – zgodnie z zasadą: ”jedność w różnorodności”- tożsamość budowaną na fundamencie poszanowania bogatej spuścizny historycznej oraz tradycji, dorobku i dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powiśla i Żuław oraz innych części regionu, a także tradycji morskiej i solidarnościowej; •region dostępny: dobrze powiązany z otoczeniem zewnętrznym poprzez zintegrowany i bezpieczny regionalny system transportowy wspierający mobilność ludzi, a także poprzez wydajny regionalny system teleinformatyczny zapewniający sprawny przepływ informacji i wiedzy; zapewniający wysoki standard życia, dobrą jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego, a także bezpieczeństwo powodziowe i energetyczne; oferujący wyrównany dostęp do wysokiego poziomu świadczeń i usług w sferach: edukacji, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, pomocy społecznej, kultury, sportu i rekreacji. Problematyka dziedzictwa kulturowego została uwzględniona w celu operacyjnym 1.3. „Unikatowa oferta turystyczna i kulturalna”, realizowanym przez wybór strategiczny tj. tworzenie produktów i pakietów turystycznych opartych o walory naturalne oraz zasoby dziedzictwa kulturowego. Samorząd województwa pomorskiego podjął zobowiązanie rozwoju regionalnych sieciowych produktów turystycznych obejmujących m. in. mariny, szlaki rowerowe i kajakowe, a także unikatowe dziedzictwo regionalne i ofertę kulturalną. W celu operacyjnym 2.2. Wysoki poziom kapitału społecznego, jednym z kierunków działania będzie podnoszenie poziomu tożsamości regionalnej i lokalnej, integracja społeczności lokalnych oraz kompleksowa rewitalizacja i rozwój przestrzeni publicznych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 (RPO WP 2014-2020) jest narzędziem realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. Zakres oraz zasady interwencji RPO WP 2014-2020 zdeterminowane są zapisami sześciu Regionalnych Programów Strategicznych, będących bezpośrednią odpowiedzią na wyzwania zdiagnozowane w SRWP 2020: § Pomorski Port Kreatywności w zakresie rozwoju gospodarczego, § Aktywni Pomorzanie w zakresie aktywności zawodowej i społecznej, § Mobilne Pomorze w zakresie transportu, § Ekoefektywne Pomorze w zakresie energetyki i środowiska, § Pomorska Podróż w zakresie atrakcyjności kulturalnej i turystycznej, § Zdrowie dla Pomorzan w zakresie ochrony zdrowia. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 jest finansowany ze środków Unii Europejskiej (UE) w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Zarząd Województwa Pomorskiego 1 lipca 2014 r. przyjął Założenia do projektu wytycznych dotyczących programowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Dokument ten zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące przygotowania lokalnych programów rewitalizacji, jako programów operacyjnych gminy, etapów ich tworzenia oraz delimitacji obszarów zdegradowanych, systemów monitorowania rewitalizacji. Rewitalizacja to kompleksowy, zaplanowany proces przemian społecznych, gospodarczych i przestrzennych, wynikający ze strategii rozwoju gminy, realizowany na obszarze dotkniętym zjawiskami kryzysowymi, prowadzący do przywrócenia atrakcyjności tego obszaru dla mieszkańców, przedsiębiorców, pracujących lub odwiedzających (odbiorców usług dostępnych na tym terenie), z korzyścią dla całej społeczności miasta. Kompleksowy i skoordynowany proces przemian zachodzących na obszarach zdegradowanych miasta jest istotnym elementem polityki lokalnej, której wyrazem jest programowanie operacyjne wyrażone zapisami Lokalnych Programów Rewitalizacji. Lokalny Program Rewitalizacji to wieloletni program Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 12 – Poz. 4229
operacyjny, podrzędny w stosunku do strategii rozwoju gminy, przyjęty i koordynowany przez jednostkę samorządu terytorialnego, mający na celu rewitalizację określonego obszaru zdegradowanego, realizowany zgodnie z określonym harmonogramem czasowym i finansowany z określonych źródeł, który przedstawia rozwiązania konkretnych problemów identyfikowanych na obszarach zdegradowanych. Wpływające bezpośrednio lub pośrednio na poprawę istniejącego stanu przedsięwzięcia winny być w założeniu finansowane z różnych źródeł (zarówno środków wsparcia międzynarodowego czy krajowego, jak i środków własnych). 2.3.2. Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami” z planem zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego przyjęty przez Sejmik Województwa Pomorskiego w dniu 30 września 2002 r. uchwałą Nr 639/XLVI/02, a następnie zmieniony w dniu 26 października 2009 r. uchwałą Nr 1004/XXXIX/2009 (Dz. U. Woj. Pom. z 2009 r. Nr 172, poz. 3361) stanowi, że zrealizowanie celów polityki przestrzennej warunkuje zasada długookresowego równoważenia rozwoju polegająca na integralnej ochronie wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazu dla utrzymania równowagi środowiska i poprawy warunków oraz jakości życia. W zakresie ochrony środowiska kulturowego wskazano, że ochrona elementów dziedzictwa kulturowego jest częścią składową procesu kształtowania i ochrony ładu przestrzennego. Sformułowano następujące zasady zagospodarowania przestrzennego: - ochrona różnorodności dziedzictwa kulturowego; - ochrona zachowanych zespołów obiektów zabytkowych o wyrazistej tożsamości; - unikanie przekształceń przestrzennych mogących zagrażać zasobom dziedzictwa kulturowego; - stwarzanie przestrzennych warunków dla kontynuacji funkcji tożsamych dla tradycji miejsca; - wprowadzanie funkcji umożliwiających efektywne i racjonalne gospodarowanie obiektem zabytkowym; - eksponowanie w strukturze przestrzennej, w panoramach i sylwetach miejscowości elementów najcenniejszych i udostępnianie miejsc o walorach kulturowych; - komponowanie nowych struktur z uwzględnieniem historycznej zabudowy, uzupełnianie istniejących struktur o nowe elementy tworzące harmonijną całość. Przyjęto kierunki zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego: 1) ochrona i odnowa charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: układów urbanistycznych i ruralistycznych, zabytków wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego i drewnianego, obiektów dziedzictwa obronnego i techniki (w tym systemów hydrotechnicznych), kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, materialnych reliktów dziedzictwa solidarnościowego, zespołów rezydencjalnych, zespołów zieleni urządzonej, wybitnych dóbr kultury współczesnej; 2) rewitalizacja zabytkowych układów przestrzennych, zwłaszcza obszarów związanych z gospodarką morską, obszarów i obiektów dziedzictwa morskiego i rzecznego oraz urządzeń hydrotechnicznych, zabytkowych struktur mieszkaniowych i wzbogacenie ich o nowe funkcje podwyższające atrakcyjność miejsca; 3) ekspozycja i udostępnienie stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej; 4) obejmowanie ochroną miejsc, gdzie została zachowana historyczna struktura przestrzeni i szczególne walory przyrodniczo-krajobrazowe; 5) uwzględnianie w dokumentach strategicznych i planistycznych stref koncentracji elementów dziedzictwa kulturowego wymagających szczególnej ochrony wartości kulturowych i krajobrazowych. W zakresie ochrony walorów krajobrazu ustalono następujące zasady zagospodarowania przestrzennego: •w strefach krajobrazu harmonijnego- zachowanie i uczytelnienie istniejących wartości estetyczno - widokowych związanych z rzeźbą terenu oraz jego naturalnym i kulturowym pokryciem; Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 13 – Poz. 4229
•w sferze krajobrazu dysharmonijnego i zdegradowanego – przywrócenie równowagi przyrodniczej, zwiększanie bioróżnorodności, porządkowanie i odtwarzanie zasobów kulturowych, usuwanie lub maskowanie zielenią elementów obniżających walory estetyczno-widokowe; •ograniczanie zainwestowania na terenach leśno-rolnych; •eliminacja i przeciwdziałanie powstawaniu zabudowy o cechach dysharmonijnych w strefach wglądów na tereny o wysokich walorach krajobrazowych; •eksponowanie i odtwarzanie dominant architektonicznych; •preferowanie i kontynuacja dobrej praktyki zagospodarowania przestrzeni (układów ruralistycznych, niw siedliskowych etc.) i sposobu użytkowania obszarów o wyraźnych walorach kulturowych i krajobrazowych; •ochrona przestrzeni o unikatowych walorach krajobrazowych; •ochrona tożsamości wszystkich typów krajobrazu; •zachowanie charakterystycznych cech naturalnych krajobrazów nadmorskich i naturalnych procesów ich kształtowania. 2.3.3. Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami” z programem opieki nad zabytkami województwa pomorskiego. Dziedzictwo kulturowe województwa pomorskiego zajmuje szczególne miejsce wśród polskiego dziedzictwa narodowego. Na całokształt tego dziedzictwa składają się materialne i niematerialne wartości poszczególnych obiektów, miejsc i krajobrazów kulturowych. Sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystanie jest jednym z zadań wynikających z ustawy z dnia 7 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Sporządzenie wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami stanowi wypełnienie prawnego zobowiązania Samorządu Województwa Pomorskiego, wynikającego z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Głównym zamierzeniem Programu jest stworzenie warunków dla kreowania i realizowania zadań z zakresu ochrony zabytków na terenie województwa pomorskiego oraz wykorzystanie dziedzictwa kulturowego jako czynnika wpływającego na realizację planów rozwojowych regionu w zakresie jakości życia mieszkańców oraz wzrostu konkurencyjności gospodarki. Program opieki nad zabytkami województwa pomorskiego powstał w nowych uwarunkowaniach programowych na poziomie europejskim, krajowym oraz regionalnym, związanych z perspektywą finansową 2014-2020. Wśród uwarunkowań stworzonych przez Samorząd Województwa Pomorskiego należy przede wszystkim podkreślić uchwalenie nowej Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 oraz Regionalnego Programu Strategicznego w zakresie atrakcyjności kulturalnej i turystycznej „Pomorska Podróż”, które jednoznacznie wskazują potrzebę wykorzystania walorów dziedzictwa dla rozwoju społeczno - gospodarczego. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2016-2019 jest podstawowym dokumentem określającym politykę samorządu województwa w sferze sprawowania opieki nad dziedzictwem kulturowym oraz jego racjonalnym wykorzystaniem. Założenia te są zbieżne z ogólną polityką rozwoju województwa pomorskiego, wyrażoną w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 oraz w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. Zawarty w programie układ priorytetów stanowi kontynuację programów z 2007 i 2011 r. Został on rozszerzony o Priorytet 4 dedykowany zabytkom stanowiącym mienie i własność Samorządu Województwa Pomorskiego (w tym instytucje kultury, jednostki zdrowia, itp.) oraz podnoszeniu kompetencji osób zarządzających tym zasobem. Ponadto uporządkowaniu uległa struktura kierunków i działań, którym przypisano podmioty realizujące oraz potencjalne źródła finansowania. Wobec zgodności z celami wyrażonymi w dokumentach strategicznych i programowych Samorządu Województwa Pomorskiego, jak również adekwatności do diagnozy stanu i jakości gospodarowania zabytkami województwa pomorskiego podtrzymano następujący cel Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2016-2019: Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 14 – Poz. 4229
„Wzmocnienie poziomu ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym województwa pomorskiego, służące zachowaniu zabytków, budowaniu tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej regionu „ Priorytet 1: ZACHOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIAST I WSI REGIONU SŁUŻĄCE BUDOWANIU TOŻSAMOŚCI MIESZKAŃCÓW. Kierunki działań;
1. Konserwacja, renowacja i inne działania służące poprawie stanu zachowania: – obiektów sakralnych (kościoły, klasztory, kaplice, domy modlitwy, kapliczki przydrożne, cmentarze, kalwarie itp.), – parków, ogrodów, zieleni komponowanej, kompozycji małej architektury. 2. Rewitalizacja zabytkowych zespołów ruralistycznych i urbanistycznych. 3. Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą (montaż instalacji przeciwpożarowej i alarmowej, zabezpieczeń przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych itp.) •Zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi regionu służące budowaniu atrakcyjnej oferty kulturalnej i turystycznej Kierunki działania: 1. Konserwacja, renowacja i inne działania służące poprawie stanu zachowania zabytków nieruchomych: – obiektów budownictwa obronnego (mury, baszty, zamki, twierdze, zespoły fortyfikacji, zespoły koszarowe, budowle obronne itp.), – obiektów przemysłu i techniki (fabryki, młyny, wiatraki, kuźnie, wieże ciśnień, hale produkcyjne, browary, gorzelnie itp.), – obiektów gospodarczych (magazyny, spichlerze, stajnie, stodoły i inne obiekty w obrębie zespołów folwarcznych, zagród itp.), – obiektów mieszkalnych miast i wsi (dwory, pałace, wille, kamienice, tradycyjne obiekty budownictwa wiejskiego, zagrody itp.), – obiektów użyteczności publicznej (ratusze, szkoły, szpitale, przytułki, sądy, dworce, karczmy itp.). 2. Adaptacja na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne obszarów i obiektów poprzemysłowych i powojskowych, pokolejowych. 3. Ochrona i konserwacja: – zabytków archeologicznych, – zbiorów muzealnych i archiwaliów, – zabytków ruchomych. 4. Montaż w obiektach zabytkowych urządzeń niezbędnych dla zapewnienia właściwych warunków przechowywania i eksponowania zabytków ruchomych, muzealiów oraz trwałego zachowania i użytkowania tych budowli. •Ochrona i ekspozycja charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego, w tym zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Kierunki działania:
1. Wprowadzenie zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zapewniających ochronę wartościowych elementów krajobrazu kulturowego oraz dobrą kontynuację krajobrazową struktur osadniczych. 2. Eliminacja obiektów dysharmonijnych i zakłócających ekspozycję krajobrazową cennych zespołów zabytkowych. 3. Skoordynowana iluminacja akcentów i dominant urbanistycznych o charakterze zabytkowym. 4. Oznakowanie obiektów zabytkowych i tworzenie szlaków kulturowych. Priorytet 2: ZACHOWANIE KULTUROWEGO DZIEDZICTWA MORSKIEGO I RZECZNEGO •Zachowanie kulturowego dziedzictwa morskiego i rzecznego służące budowaniu tożsamości regionalnej . Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 15 – Poz. 4229
Kierunki działań: 1. Konserwacja, renowacja i inne działania służące poprawie stanu zachowania: – budowli przemysłowych związanych z gospodarką morską i żeglugą, – osad rybackich i ich dziedzictwa materialnego, – latarń morskich, nadbrzeżnych fortyfikacji, – elementów dziedzictwa kurortów i uzdrowisk nadmorskich. 2. Zachowanie zanikającej kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich. 3. Odnowa i ożywienie zdegradowanych obszarów portowych i innych związanych z przemysłem morskim. 4. Zachowanie i ochrona charakterystycznych obiektów hydrotechnicznych, związanych z zagospodarowaniem wód śródlądowych. 5. Pielęgnowanie i promocja tradycji morskich oraz tradycji związanych z życiem codziennym mieszkańców strefy przybrzeżnej. 6. Adaptacja na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne obszarów i obiektów dziedzictwa morskiego i rzecznego. •Ochrona i ekspozycja charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego.
K Kierunki działań: 1. Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego. 2. Zachowanie krajobrazu kulturowego charakterystycznych obszarów polderowych województwa (Żuławy, Powiśle). 3. Ochrona krajobrazu kulturowego strefy przybrzeżnej
•Ochrona i ekspozycja charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego. K Kierunki działań: 1. Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego. 2. Zachowanie krajobrazu kulturowego charakterystycznych obszarów polderowych województwa (Żuławy, Powiśle). 3. Ochrona krajobrazu kulturowego strefy przybrzeżnej Priorytet 3: BADANIE, DOKUMENTACJA I PROMOCJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO •Poszerzanie wiedzy dotyczącej dziedzictwa kulturowego regionu. Kierunki działań: 1. Specjalistyczne opracowania badawczo - dokumentacyjne obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych obejmujące: - inwentaryzacje architektoniczno – konserwatorskie, - ekspertyzy techniczne i konserwatorskie, - badania konserwatorskie, architektoniczne i archeologiczne, - programy prac konserwatorskich i restauratorskich. •Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym. Kierunki działań: 1. Promocja najcenniejszych zabytków w szczególności obejmująca charakterystyczne zabytki świadczące o odrębności i specyfice regionu. 2. Wspieranie działań edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzujących wiedzę o dziedzictwie kulturowym województwa pomorskiego – w szczególności: - przygotowanie i organizacja konferencji naukowych, - publikacje książkowe i foldery, - organizacja konkursów, Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 16 – Poz. 4229
- popularyzacja dobrych praktyk związanych z opieką i gospodarowaniem zabytkami. •Szeroki dostęp do informacji o dorobku kultury regionalnej. Kierunki działań: 1. Cyfryzacja i udostępnianie materialnych i niematerialnych zasobów kultury regionu. 2. Udostępnianie baz danych o zabytkach przy użyciu nowoczesnych technologii. Priorytet 4: OPIEKA NAD ZABYTKAMI STANOWIĄCYMI MIENIE I WŁASNOŚĆ SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO •Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym Kierunki działań: 1. Specjalistyczne opracowania badawczo-dokumentacyjne obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym obejmujące: – inwentaryzacje architektoniczno-konserwatorskie, – ekspertyzy techniczne i konserwatorskie, – badania konserwatorskie i architektoniczne, – programy prac konserwatorskich i restauratorskich, – dokumentacje projektowe. •Poprawa stanu obiektów i zespołów zabytkowych Kierunki działań: 1. Działania uwzględniające w szczególności poprawę stanu zachowania: – obiektów użyteczności publicznej (szkoły, szpitale, instytucje kultury, itp.), – obiektów gospodarczych (magazyny, obory, stajnie, stodoły i inne obiekty w obrębie zespołów folwarcznych, zagród itp.), – obiektów mieszkalnych miast i wsi (dwory, pałace, wille, kamienice, tradycyjne obiekty budownictwa wiejskiego, zagrody itp.), – obiektów budownictwa obronnego (mury, baszty, zamki, budowle obronne itp.), – obiektów przemysłu i techniki (spichlerze, mosty, hale przemysłowe itp.), – parków, ogrodów, zieleni komponowanej. 2. Rewitalizacja zabytkowych zespołów ruralistycznych i fragmentów zespołów urbanistycznych. 3. Rewitalizacja zespołów zabytkowej zieleni i małej architektury. •Koordynacja działań dotyczących zachowania, eksponowania i promocji walorów dziedzictwa kulturowego między różnymi jednostkami organizacyjnymi województwa pomorskiego Kierunki działań: 1. Współpraca z administratorami sąsiednich nieruchomości, w celu uzyskania spójnego i atrakcyjnego efektu zagospodarowania przestrzeni (w szczególności na obszarach zabytkowych układów urbanistycznych i ruralistycznych Gdańska, Sopotu, Gdyni, Słupska i Ustki). 2. Uczestniczenie w wojewódzkich, krajowych i europejskich programach ochrony zabytków oraz tworzenie własnych tematycznych programów ochrony zabytków. •Eksponowanie wartości kulturowych obiektów – niezależnie od ich przeznaczenia. Kierunki działań: 1. Wspieranie działań edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzujących wiedzę o dziedzictwie kulturowym województwa pomorskiego – w szczególności: – konferencje naukowe, – publikacje książkowe i foldery, – organizacja konkursów. 2. Organizacja elementów fizycznie eksponujących walory kulturowe: – tablic informacyjnych oraz ekspozycji multimedialnych, – iluminacja obiektów, – wykonanie prac naprawczych i porządkowych elementów otoczenia podkreślających wartość kulturową obiektu: zieleni i małej architektury. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 17 – Poz. 4229
•Podnoszenie kwalifikacji administratorów obiektów. Kierunki działań: 1. Organizacja lub delegowanie na szkolenia w zakresie: – przygotowania prac budowlano-konserwatorskich dotyczących obiektów zabytkowych, – aktywnego zarządzania zasobem zabytkowym, – przygotowania oferty edukacyjnej i eksponowania walorów dziedzictwa kulturowego. 2. Popularyzacja dobrych realizacji konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach, popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach, a także zagospodarowania obszarów oraz terenów cennych kulturowo, przyrodniczo i krajobrazowo, udostępnianie w internecie baz danych o zabytkach. Za wdrażanie Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2016-2019 odpowiada, zgodnie z zapisami Ustawy (art. 87), Zarząd Województwa Pomorskiego Na realizację Programu Opieki pozwolą programy rządowe i sektorowe, jak i środki własne Województwa Pomorskiego. Cele programowe osiągane będą również dzięki partnerom uczestniczącym (ministerstwa, instytucje kultury państwowe i samorządowe, wojewódzki konserwator zabytków, samorządowi konserwatorzy zabytków, jednostki samorządu terytorialnego, związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, instytucje międzynarodowe, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Niezbędne będzie kontynuowanie współdziałania samorządu województwa z: - instytucjami ochrony zabytków (m.in. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków, Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, samorządowi konserwatorzy zabytków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków); - instytucjami ochrony środowiska; - uczelniami i ośrodkami naukowymi (np. Politechnika Gdańska, Uniwersytet Gdański, i in.); - organizacjami pozarządowymi zajmującymi się ochroną i opieką nad zabytkami; - związkami wyznaniowymi - w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami sakralnymi, - innymi samorządami (współdziałanie we wspólnych przedsięwzięciach oraz w ramach wymiany doświadczeń); - samorządami gmin partnerskich. 1. Organizacja instytucjonalna Typy i specyfika podejmowanych aktywności 1) Działania własne samorządu województwa: a) prawne – tworzenie regulacji prawnych (m.in. audyt krajobrazowy, plany ochrony parków krajobrazowych); b) finansowe – finansowanie instytucji kultury (m.in. muzeów), finansowanie remontów i prac konserwatorskich w zabytkach będących własnością samorządu województwa, udzielanie dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane w obiektach wpisanych do rejestru zabytków, finansowanie i dotowanie publikacji, konferencji, stron internetowych, itp.; c) programowe – m.in. przygotowanie i realizacja projektów i programów regionalnych (Regionalnych Programów Strategicznych); d) organizacyjne – inicjowanie współpracy i jej koordynacja; e) inne (działania stymulujące) – m.in. działania doradcze, edukacyjne, promocja i popularyzowanie dziedzictwa kulturowego, promowanie dobrych praktyk, nagrody, stypendia. 2) Współpraca władz regionu z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzkim konserwatorem zabytków, jednostkami samorządu terytorialnego, kościołami i związkami wyznaniowymi, organizacjami pozarządowymi (w tym stowarzyszeniami regionalnymi), ośrodkami naukowymi oraz właścicielami i posiadaczami obiektów. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 18 – Poz. 4229
3) Korzystanie z europejskich instrumentów finansowych (fundusze unijne w ramach programów operacyjnych, potencjalnie również Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweski Mechanizm Finansowy). 4) Monitorowanie całokształtu działań i inicjatyw podejmowanych z zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w województwie pomorskim (także tych, w których samorząd województwa i bezpośrednio nie uczestniczy, np. działania administracji rządowej, wojewódzkiego konserwatora zabytków, itd.). 2. Finansowanie Programu Opieki Źródła publiczne 1) Do podstawowych źródeł finansowania Programu należeć będą: a) budżet samorządu województwa – m.in. dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, dotacje inwestycyjne dla instytucji prowadzonych lub współprowadzonych przez samorząd województwa pomorskiego (obiekty wpisane do rejestru zabytków i ewidencji zabytków) oraz granty samorządu województwa dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, nagrody; b) budżet państwa – m.in. dotacje w ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na remont i konserwacje obiektów wpisanych do rejestru zabytków, Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków; c) budżety jednostek samorządu terytorialnego – m.in. dotacje na finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków; d) fundusze Unii Europejskiej związane z programami uwzględniającymi dziedzictwo kulturowe, m.in.: Regionalny Program Operacyjny, Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”, Program Operacyjny „Polska Cyfrowa”, Program Operacyjny „Inteligentny Rozwój”, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej; e) budżet Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; f) inne źródła krajowe i zagraniczne. Inne źródła Pozostałe źródła finansowania pochodzić mogą od osób fizycznych (np. składki i zbiórki publiczne na określony cel dla danej wspólnoty społecznej), osoby prawne, organizacje pozarządowe oraz kościoły i związki wyznaniowe. 2.4. Wewnętrzne uwarunkowania prawne i programowe ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego i krajobrazu Gminy Sztutowo. Cele sformułowane przez strategię wraz z pozostałymi regulacjami prawnymi przyjętymi przez Radę Gminy stwarzają przesłanki do uszczegółowienia i rozwinięcia przez Program Opieki nad Zabytkami dla gminy Sztutowo działań na rzecz ochrony środowiska kulturowego. 2.4.1. Uwarunkowania wewnętrzne wynikające ze strategii rozwoju społeczno –gospodarczej gminy. Podane w niniejszym podrozdziale priorytety, cele i zadania wynikają z postanowień obowiązującego prawa lokalnego uchwalonego przez Radę Gminy Sztutowo uchwała nr XXXVIII/375/2014 z dnia 27 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategi Rozwoju Gminy Sztutowo na lata 2014 - 2020 . Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Sztutowo wśród szans rozwojowych gminy wymienia rozwój turystyki, wczasów oraz agroturystyki. Jako wizję rozwojową gminy strategia widzi „GMINĘ SZTUTOWO W 2020 ROKU JAKO ATRAKCYJNY KURORT NADMORSKI ROZPOZNAWALNY W KRAJU I ZAGRANICĄ INTENSYWNIE ROZWIJAJĄCY SIĘ GOSPODARCZO I WYKORZYSTUJĄCY SWOJE WALORY NATURALNE Z BOGATĄ CAŁOROCZNĄ INFRASTRUKTURĄ TURYSTYCZNĄ I REKREACYJNĄ ZAPEWNIAJĄCY WYSOKĄ JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW” Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 19 – Poz. 4229
Misja prezentuje kierunek i sposób działania na okres do roku 2020 i określona jest następująco: „POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW POPRZEZ WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU POŁOŻENIA GMINY SZTUTOWO NA MIERZEI WIŚLANEJ, STWARZANIE DOBRYCH WARUNKÓW ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI LOKALNEJ ORAZ PRZYCIĄGANIE NOWYCH INWESTYCJI, BUDOWANIE WIZERUNKU I PROMOCJA ATUTÓW TURYSTYCZNO - REKREACYJNYCH DZIĘKI EFEKTYWNEMU WYKORZYSTANIU ŚRODKÓW UNIJNYCH W LATACH 2014-2020” Tak sformułowana przyszła wizja i misja Gminy, uwzględnia szereg kluczowych elementów: - unikalne walory naturalne występujące na terenie Gminy, - wyjątkowe zasoby flory i fauny dające podstawę do budowania unikalnej marki Gminy stworzonej wokół turystyki, - zasoby historyczne i kulturowe Gminy w postaci obiektów zabytkowych oraz szlaków rekreacyjnych, Cele strategiczne niezbędne dla właściwego rozwoju gminy mające związek z prowadzeniem przez gminę polityki w zakresie ochrony zabytków zostały sformułowane w następujący sposób: 1. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Gminy oraz konkurencyjności lokalnej gospodarki. Cele operacyjne niezbędne do osiągnięcia celu strategicznego: 1. Stworzenie atrakcyjnej oferty inwestycyjnej Gminy poprzez zbudowanie korzystnego klimatu dla potencjalnych inwestorów. 2. Wzmacnianie warunków dla rozwoju lokalnego sektora drobnej działalności usługowej, handlowej, produkcyjnej i rzemieślniczej. 3. Zapewnienie instytucjonalnego wsparcia przedsiębiorczości. 4. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. 5. Wspieranie powstawania partnerstw lokalnych dla rozwoju inicjatyw gospodarczych. 6. Wspieranie powstawania całorocznych miejsc pracy (wydłużenie sezonu turystycznego). 7. Aktywizacja i podnoszenie kwalifikacji zawodowych mieszkańców. 8. Wspieranie działań na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy poza turystyką poprzez dywersyfikację profilu gospodarczego Gminy. 9. Wspieranie rozwoju systemu edukacji i opieki przedszkolnej. 10. Podniesienie jakości i dostępności usług publicznych. 2. Rozwijanie i poprawa jakości infrastruktury przestrzennej Gminy dla rozwoju turystyki i rekreacji. Cele operacyjne niezbędne do osiągnięcia celu strategicznego: 1. Zrównoważone wykorzystanie walorów środowiska naturalnego i zasobów Gminy dla potrzeb rozwoju turystyki i rekreacji. 2. Wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 3. Poprawa stanu technicznego dróg, zwiększenie dostępności komunikacyjnej gminy oraz podniesienie bezpieczeństwa ruchu drogowego. 4. Poprawa warunków funkcjonowania oraz rozwój obiektów kulturalnych, sportowo-rekreacyjnych oraz komunalnych. 5. Efektywne i funkcjonalne zagospodarowanie przestrzeni publicznej. 6. Wzmocnienie bezpieczeństwa ekologicznego poprzez ochronę środowiska i cennych zasobów przyrodniczych. 7. Rozwój infrastruktury technicznej służącej rozwojowi aktywnych form turystyki i rekreacji Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 20 – Poz. 4229
8. Realizacja inwestycji z zakresu gospodarki wodno – ściekowej. 9. Poprawa poziomu bezpieczeństwa i ładu publicznego na terenie Gminy. 3. Budowanie i promocja wizerunku marki Gminy rozpoznawalnej w kraju i zagranicą. Cele operacyjne niezbędne do osiągnięcia celu strategicznego: 1. Stworzenie zintegrowanego systemu promocji turystycznej Gminy. 2. Wspieranie tworzenia całosezonowych atrakcji turystycznych i wydarzeń kulturalnych. 3. Wypromowanie marki Gminy Sztutowo oraz zbudowanie unikalnej oferty turystycznej. 4. Upowszechnianie aktywnych form spędzania wolnego czasu. 5. Kultywowanie tradycji i tożsamości lokalnej Gminy. 6. Wykorzystanie walorów dziedzictwa kulturowego i naturalnego związanego z położeniem Gminy na Mierzei Wiślanej. 7. Zwiększenie dostępu do kultury i aktywizacji sportowej jako sposobu spędzania wolnego czasu. 8. Stworzenie jednolitego systemu identyfikacji całościowej Gminy. 9. Inspirowanie działań mających na celu poszerzenie zakresu działalności świetlic i ich oferty kulturalnej. Cele sformułowane przez strategię wraz z pozostałymi uwarunkowaniami wynikającymi z regulacji prawnych i ustaleń przyjętych przez Radę Gminy pozwalają umiejscowić niniejszy Program Opieki nad Zabytkami w kontekście wytyczonych dla gminy zadań i działań. 2.4.2. Zasady ochrony wynikające ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sztutowo” . W dalszym ciągu aktualne jest „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sztutowo”, które zostało przyjęte Uchwała Nr XXII/144/04 Rady Gminy Sztutowo z dnia 30 listopada 2004 r. W „Studium ...” dokonuje się zestawienia wniosków wynikających z planów i zadań wyższego rzędu. 1. W zakresie ochrony środowiska kulturowego jest on sformułowany następująco: „Obszar opracowania położony jest w obrębie mikroregionu historyczno - kulturowego „pas nadmorski” (część obejmująca Mierzeję Wiślaną i dolny taras Gdańska), na terenach charakteryzujących się wysokimi wartościami kulturowymi”. 2. W zakresie turystyki: Rejon wymagający szczególnej polityki proturystycznej, wskazany do rozwoju turystyki kwalifikowanej i agroturystyki. Za wiodące uznaje się funkcje: wczasowo - wypoczynkową oraz obsługę turystyki morskiej. Jednym z głównych kierunków przekształceń w zakresie turystyki wczasowo - wypoczynkowej jest restrukturalizacja i dostosowanie do standardów europejskich miejscowości turystycznych o wysokim potencjale (Sztutowo i Kąty Rybackie), ograniczenie negatywnego oddziaływania ruchu i zagospodarowania rekreacyjnego na zasoby przyrodnicze, kulturowe i krajobraz terenów rekreacyjnych, zabezpieczenie obszarów cennych przyrodniczo i mało odpornych przed skutkami żywiołowej penetracji terenu w sezonie letnim oraz wykorzystanie unikatowych krajowych i europejskich walorów Mierzei Wiślanej. Na terenie opracowania przebiega planowana międzynarodowa Hanzeatycka Trasa Rowerowa R – 10, biegnąca wzdłuż wybrzeża Bałtyku, wskazana do realizacji w pierwszej kolejności. Wskazane przez studium kierunki zmian w strukturze przestrzennej oraz przeznaczeniu terenów północnej części gminy Sztutowo to m.in.: - stopniowe wytworzenie centralnych zespołów usługowych – stanowiących dominanty architektoniczne budujące tożsamość miejscowości – powiązanych ciągami przestrzeni publicznej, - rozbudowa Muzeum Stutthof: wykorzystanie wartości historycznych i poznawczych dla zachowania pamięci o tragedii z lat II wojny światowej oraz krzewienia otwartości na współpracę narodów, kultur i religii (możliwość międzynarodowej pomocy gminie), - wyeksponowanie i wykorzystanie dla tworzenia obiektów o walorach historycznych i kulturowych. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 21 – Poz. 4229
Wśród kierunków przekształceń struktury znalazły się: 1. Utworzenie centrów usługowych budujących tożsamość kulturową Sztutowa i Kątów Rybackich. 2. Wykształcenie lub przekształcenie tych elementów struktury przestrzennej, które decydować będą o rozwoju funkcji ośrodka krajoznawczego „Muzeum Stutthof”: a. przekształcenie Muzeum w Centrum Pamięci i Pojednania Narodów, co oznaczałoby całkowitą eliminację z obszaru historycznego magazynów zbożowych PZZ, b. powiększenie obszaru muzeum, c. zorganizowanie sektora pamięci Żydów, d.przekształcenie hal byłych zakładów zbrojeniowych na świątynie chrześcijańskie i judaistyczne, e. stworzenie bazy hotelowo-żywieniowej i kampingu dla międzynarodowego ośrodka spotkań młodzieży świata, f. zorganizowanie systemu parkingów dla obsługi ruchu krajoznawczego. Wyznaczono kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów (odniesione do elementów struktury przestrzennej): 1. Strefa rolnicza R z podstrefami Rt, Ra. 2. Strefa Centrum Pamięci i Pojednania Narodów CP. 3. Strefa Osadnicza O z podstrefami O-C1, O-C2, O-M1, O-M2, O-T1, O-T2, O-G. 4. Strefa leśna L z podstrefami Lr, L-U, L-T, Lp. 5. Strefa brzegu morskiego z pasmem plaż morskich oraz wydmy przedniej PL. Dla ochrony środowiska kulturowego najważniejsze znaczenie mają następujące ustalenia wyżej wymienionych stref: 1. Strefa R a. w podstrefie Rt dopuszcza się rozbudowę infrastruktury związanej z obsługą turystyki wodnej, b. w podstrefie Ra rozwój agroturystyki. 2. Dla strefy CP: a. teren muzeum wraz ze strefą otaczającą winien być chroniony przed lokalizacją usług masowego handlu, rozrywki, sportu, a także obiektów produkcyjno-magazynowych, b.poszerzenie programu muzeum przez stworzenie ośrodka „Centrum Pamięci i Pojednania Narodów” oraz międzynarodowego ośrodka spotkań młodzieży świata, c. rozbudowa bazy hotelowo-gastronomicznej, d. skuteczna promocja medialna. 3. Dla strefy O: a. podstrefa centralna wsi Sztutowo O-C1 została określona m.in. jako „obejmująca najcenniejszy zespól zabudowy z dużym udziałem obiektów usługowych, posiadający walory historyczno-kulturowe”. Wśród zaleceń dotyczących tej podstrefy znajduje się następujące: „tworzenie przestrzeni publicznych o dominującym ruchu pieszym – wyposażonych w architektoniczne akcenty identyfikujące …”. b. podstrefa O-M1: wyróżnia się tu zespół mieszkaniowy historycznej wsi rybackiej przy ul. Zalewowej objęty ochroną konserwatorską. Rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym istotnych dla ochrony środowiska kulturowego: 1. Strefa PZ – pomnik zagłady Muzeum Stutthof. 2. Odbudowa linii kolejki wąskotorowej Sztutowo- Kąty Rybackie – Krynica Morska. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 22 – Poz. 4229
Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego. Studium określa zasady ochrony dziedzictwa kulturowego polegające na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1. Zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie. 2. Zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków. 3. Udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków. 4. Kontrolowanie stanu zachowania i przeznaczenia zabytków. Dla obszaru byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof określono w szczególności: 1. Teren obozu wraz ze strefą otaczającą powinien być chroniony przed lokalizacją usług masowego handlu, rozrywki, sportu, a także obiektów produkcyjno - magazynowych. 2. Należy dążyć do poszerzenia programu muzeum (stworzenie ośrodka „Centrum Pamięci i Pojednania Narodów” oraz międzynarodowego ośrodka spotkań młodzieży świata). Rada Gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków może w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi może określić sposób ochrony krajobrazu oraz wprowadzić zakazy, ograniczenia i nakazy w zakresie: - prowadzenia robót budowlanych oraz działalności gospodarczej, - zmiany sposobu korzystania z budowli zabytkowych, - umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, - składowania lub magazynowania odpadów. Postulowane działania ochronne: 1. Najbardziej wartościowe obiekty po przeprowadzeniu szczegółowej inwentaryzacji konserwatorskiej należy wpisać do rejestru zabytków; jednak aby uchronić je przed całkowitą degradacją niezbędne jest podjęcie decyzji, które ułatwią i zachęcą ich właścicieli do zadbania o odpowiedni stan techniczny tych budynków, np. zwolnienie lub obniżenie podatków (od nieruchomości). 2. W budynkach mocno przekształconych należy chronić ich bryłę i w miarę możliwości przeprowadzić ich restytucję przez wprowadzenie cech i materiałów regionalnych. 3. Należy opracować regionalne założenie budowlane i urbanistyczne, również w oparciu o wytyczne konserwatorskie. 4. Należy opracować projekty budynków łączących współczesne potrzeby mieszkańców (również potrzeby turystyczne) i tradycyjne formy oraz wystrój budynków, charakterystyczne dla dawnego budownictwa Mierzei. 5. Współudział służb konserwatorskich w opracowaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. 7. Rewaloryzacja i kształtowanie wnętrz krajobrazowych zgodnie z wymogami planowania krajobrazowego. 8. Ochrona zabytkowej sieci drożnej oraz naturalnych cieków i zbiorników wodnych. 9. Świadome kształtowanie otwarć widokowych w krajobrazie przez prowadzenie odpowiednich działań. 10. Nowe inwestycje należy lokować w liniach regulacyjnych zabudowy poprzez umiarkowane zagęszczenie istniejących układów. 11. Zaktualizowanie rejestru zabytków. Strefy ochrony konserwatorskiej: Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 23 – Poz. 4229
1) Teren dawnego KL Stutthof – obowiązuje utrzymanie w dobrym stanie technicznym istniejących obiektów oraz zagospodarowanie terenu i odtworzenie w miarę możliwości obiektów zniszczonych. 2) Ustanawia się strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej w Sztutowie w obrębie ulic Gdańskiej, Zalewowej i Szkolnej – w strefie obowiązuje: a. zachowanie rozplanowania ulic i placów, z zachowaniem szerokości, linii historycznej zabudowy i wysokości ścian, b. zachowanie historycznych podziałów działek, c. restauracja budynków zabytkowych i budynków o lokalnej wartości kulturowej, d. zachowanie istniejącego układu topograficznego wraz z obiektami wpisanymi do rejestru zabytków i ujętych w ewidencji, e. ograniczanie i docelowo eliminacja ciężkiego (tranzytowego) ruchu kołowego, f. w wypadku podjęcia jakiejkolwiek działalności na terenie objętym granicami strefy, a wynikającej ze sposobu użytkowania terenu obowiązuje występowanie o szczegółowe wytyczne do wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 3) Ustanawia się strefę pośredniej ochrony konserwatorskiej: W Sztutowie w obrębie ulicy Gdańskiej, w obrębie ulicy Obozowej, W Kątach Rybackich w części wschodniej, środkowej i zachodniej wsi, po północnej stronie ulicy Rybackiej, – w strefie dopuszcza się inwestowanie pod określonymi warunkami. W strefie obowiązuje: a. zachowanie obiektów ujętych w ewidencji zabytków, b. restauracja i modernizacja obiektów zabytkowych z dostosowaniem ich współczesnej funkcji do ich wartości zabytkowej, c. dostosowanie nowej zabudowy w zakresie skali i bryły do zabudowy historycznej, d. wykorzystanie w nowowznoszonych obiektach tradycyjnych, charakterystycznych dla regionu materiałów elewacyjnych i pokryć dachowych, e. zachowanie zasadniczych elementów rozplanowania historycznego, f. uzgadnianie i opiniowanie wszelkich poczynań inżynierskich, budowlanych i innych przez Służbę Ochrony Zabytków; obowiązuje każdorazowo występowanie o szczegółowe wytyczne i opinie konserwatorskie przed podjęciem decyzji o jakiejkolwiek działalności. 4) Ustanawia się strefę ochrony archeologicznej „OW”. W strefie tej obowiązuje: a. zachowanie stanowiska ujętego w ewidencji zabytków, b. uzgadnianie i opiniowanie przez Służbę Ochrony Zabytków wszelkich poczynań inżynierskich, budowlanych i innych. Ponadto ustala się dla obrębu Sztutowo i Kąty Rybackie obowiązek prowadzenia prac ziemnych pod nadzorem archeologa. Rozpoczęcie prac ziemnych związanych z realizacją inwestycji uzależnia się od uzyskania stosownego zezwolenia od Służby Ochrony Zabytków. 3. Dziedzictwo kulturowe Gminy Sztutowo. 3.1. Rys historyczny. Osadnictwo na Żuławach związane było bezpośrednio z przyrastaniem lądu kosztem morza. W okresie neolitu (2500 – 1700 lat p.n.e.) na Żuławach Malborskich istniały prawdopodobnie sezonowe osady łowców fok kultury rzucewskiej. W północnej strefie Żuław najwcześniej powstała Mierzeja Wiślana. Sformowała się z łańcucha wysp utworzonych w wyniku akumulacji osadów niesionych przez prądy morskie. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 24 – Poz. 4229
Na początku naszej ery, w okresie wpływów rzymskich, funkcjonował „szlak bursztynowy” – z wybrzeża Bałtyku (z Sambii przez Mierzeję) prowadził do północnej Italii. Szlak ten istniał także we wczesnym średniowieczu. W okresie tym tylko mierzeja wynurzała się ponad poziom morza; poprzecinana była głębiami, odprowadzającymi wodę z Zalewu Wiślanego do Zatoki Gdańskiej. Reszta terenu pokryta była jeszcze wodami Zalewu. Przyrost delty Wisły Elbląskiej i Królewieckiej w późnym średniowieczu rozpoczął proces tworzenia się żuławskiej części dzisiejszej gminy Sztutowo. Tereny na północ od Wisły Gdańskiej i Elbląskiej (Szkarpawy) określano w średniowieczu jako Mierzeję Gdańską. Jej środkowo-wschodnią częścią był obszar znajdujący się obecnie w granicach gminy Stegna, zwany Starą Mierzeją Wewnętrzną. Na terenie tym leżą obecnie wsie: Drewnica, Mikoszewo, Przemysław, Jantar. Na wschód od Starej Mierzei Wewnętrznej rozciągała się Mierzeja Tylnia. Na jej zachodnim skraju leży obecnie Sztutowo. Na początku XIII wieku, przed kolonizacją niemiecką, Mierzeję Gdańską zamieszkiwali Prusowie i Pomorzanie. Wchodziła ona w skład Księstwa Pomorskiego. W wyniku podboju Prus przez Zakon Krzyżacki, w latach 30. i 40. XIII wieku wytworzyła się na mierzei granica krzyżacko-pomorska. Część krzyżacka mierzei weszła prawdopodobnie w skład diecezji sambijskiej. Granica z Państwem Zakonnym nie była trwała. W wyniku agresji krzyżackiej Księstwo Pomorskie utraciło wschodnią część Mierzei Gdańskiej. Cała Mierzeja Gdańska wpadła w ręce Krzyżaków po dokonanym przez nich w 1308 r. podboju Pomorza Wschodniego. Dzisiejsze Żuławy Malborskie (Wielkie) zostały włączone do komturii malborskiej. Północna część komturii podlegała urzędowi rybackiemu w Szkarpawie. W czasach krzyżackich nastąpiło decydujące przekształcenie krajobrazu Żuław. Prace regulacyjne w delcie Wisły prowadzono już wprawdzie w XIII w., jednak zasadnicza ich część została wykonana w XIV i XV w. W 1407 r. władze Zakonu wydały rozporządzenie „Die gemeine Landtafel”, które stanowiło prawną podstawę organizacji systemu regulacyjnego i melioracyjnego na Żuławach. Dla sprawnej kontroli i organizowania prac przy wałach wprowadzono urzędy starosty żuławskiego i przysięgłych wałowych, którym podlegała w zakresie ich kompetencji ludność ze wszystkich wsi żuławskich. Mieszkańcy poszczególnych wsi mieli obowiązek opiekować się wyznaczonymi odcinkami wałów. Musieli także brać udział we wznoszeniu nowych obwałowań. Urzędnicy tego tzw. zarządu tam byli wybierani przez miejscową ludność i zatwierdzani przez władze Zakonu lub miast do których dane tereny należały. Z regulacją Żuław związana była szeroka akcja lokacyjna wsi, połączona w znacznym stopniu z napływem kolonistów z zachodniej Europy, prawdopodobnie przede wszystkim z Fryzji. Kolonizacja ta miała decydujące znaczenie dla ukształtowania się oblicza etnicznego i kulturowego Żuław. Pierwsza wzmianka o Sztutowie pochodzi z 1432 r. Prowadzona była tu hodowla koni (Stude=Stute – kobyła, klacz). Przypuszczalnie stadnina ta należała do wielkiego mistrza i prowadzona była przez jego służbę. W 1410 roku, w trakcie Wielkiej Wojny z Zakonem, Sztutowo zostało ograbione przez bandę Mossesa z Gdańska. Czerwony Dwór (Rotenhof lub Rotenhaus) występuje po raz pierwszy w dokumentach w 1417 r. Prawdopodobnie znajdował się pomiędzy Sztutowem a Kobbelgrube (wschodnią częścią Stegny). Często był odwiedzany przez wielkich mistrzów, na co wskazuje wystawianie przez nich dokumentów lokacyjnych dla osad i karczm. W Czerwonym Dworze odbywały się także narady i pertraktacje (m. in. rokowania pokojowe w 1465 r.). Do okręgu szkarpawskiego należała także buda jesiotrowa (Störhaus) w Przeszkodzie. Skowronki (Fogelzange), które bywają utożsamiane z istniejącym już w XIII wieku Rogowem, występują po raz pierwszy w dokumencie z 1495 r. Należały wtedy do urzędu rybickiego w Elblągu. Znajdowała się tam przystań. Była też prawdopodobnie prowadzona hodowla świń oraz uprawa pszenicy. Rybacy nie płacili czynszu gruntowego ale podymne oraz, dwa razy w roku, strantzins (prawdopodobnie była to zwyczajowa opłata odpowiadająca czwartej części połowu). Ściąganiem opłat zajmowali się ćwiartnicy, a sądy sprawował rybicki. Opłata „drzewne” (holzgwlt) była pobierana od rybaków za pozyskiwanie drewna. (wysokość była uzależniona od wielkości łodzi). Na posiadanie narzędzi rybackich takich jak niewód, sieci zastawne, włók zwany kajtlem potrzebne były zezwolenia. Zezwoleniami tymi handlowano. Uprawnienia do połowu jesiotra miał jedynie Zakon Krzyżacki, a początkowo także trzy klasztory dominikanów z Gdańska oraz cystersów z Pelplina i Oliwy. Przypadkowo złowione jesiotry, a także szczupaki, łososie i karpie, rybacy musieli oddawać rybickiemu. Rybacy okresowo zajmowali także wyspy które tworzyły się pomiędzy ramionami ujściowymi Wisły Elbląskiej i Królewieckiej. Wyspy te zwane „kępami” stopniowo powiększały się tworząc jednolity, choć poprzecinany rzekami i kanałami, obszar obecnej żuławskiej części gminy Sztutowo. Na północ od dzisiejszego Groszkowa już w XV wieku Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 25 – Poz. 4229
odnotowano karczmę w Czamose (obecnie Zarzecze). Karczmy istniały także w Sztutowie (przywilej z 1432 r.), w Neukrug (Nowice; przywilej Kazimierza Jagiellończyka), Kobbelgrube (przywilej z 1432 r.) i w Skowronkach (pierwsza wzmianka z 1439 r.). W Kobbelgrube istniała parafia co najmniej od 1465 r. Kościół parafialny istniał także w Skowronkach (przed 1454 r.). Prawdopodobnie uległ on zniszczeniu, a nowy kościół wybudowano w Przebrnie. Innym ważnym źródłem dochodu mieszkańców mierzei był bursztyn, który był uważany za regale. Zebrany bursztyn był sprzedawany Zakonowi lub pośrednikom, którzy także musieli sprzedać go Zakonowi. Złamanie monopolu na posiadanie i handel bursztynem groziło nawet karą śmierci. Wojna trzynastoletnia, tak jak i wszystkie następne wojny włącznie z II wojną światową, przyczyniła się do znacznego zniszczenia systemu irygacyjnego Żuław. Mieszkańcy nie zawsze byli w stanie podczas trwania działań wojennych w sposób dostateczny dbać o wały, tamy przeciwpowodziowe, kanały irygacyjne. W trakcie wojen dochodziło także do celowych zalań i podtopień przystosowujących teren do walki. Na początku wojny trzynastoletniej chłopi żuławscy zorganizowani dzięki uczestnictwu w zarządzie tam zostali przyjęci do Związku Pruskiego. Świadczyło to o ich dobrej samoorganizacji oraz dużym znaczeniu społecznym i politycznym. W 1457 r. Kazimierz Jagiellończyk zastawił okręg szkarpawski spółce kupców gdańskich za 7 tysięcy florenów. Mimo tak wysokiej kwoty dzierżawnej i mimo zniszczeń wojennych dzierżawcy uzyskiwali z okręgu znaczne dochody. W 1505 r. doprowadziło to do sporu Gdańszczan z biskupem warmińskim o Szkarpawę. Od XV wieku funkcjonował szlak pocztowy (Nehrungstasse, Poststrasse), łączący Gdańsk z Królewcem (m.in. przez Kobbelgrube). W XVI wieku rozpoczęła się druga faza kolonizacji – sprowadzeni zostali na Żuławy osadnicy niderlandzcy, tzw. olendrzy (większość z nich była mennonitami – anabaptystami z Niderlandów). Odegrali oni wybitną rolę w regulacji delty Wisły Elbląskiej. Pojawienie się na Żuławach Olędrów utrwaliło dominujące na tym terenie stosunki społeczne, charakteryzujące się m.in. brakiem poddaństwa osobistego chłopów oraz pańszczyzny. Zasadniczą formą opłat na rzecz zarządcy patrymonium był czynsz. Olędrzy udoskonalili gospodarkę rolną na Żuławach – wprowadzili hodowlę wysokomlecznych krów, produkcję serów twardych. Istniejący od XV wieku szlak pocztowy (Nehrungstasse, Poststrasse), łączący Gdańsk z Królewcem (m.in. przez Kobbelgrube i Sztutowo) przyczynił się do zwiększenia roli Sztutowa, dzięki istnieniu w nim stacji pocztowej. Ważnym momentem w tworzeniu się sieci osadniczej na terenie obecnej gminy Sztutowo było w XVIII w. powstanie Kątów Rybackich, które rozwinęły się z niewielkiej osady rybackiej. Problemem dla całej Mierzei stało się wycinanie porastających je lasów. Spowodowało to uruchomienie wydm i zasypywanie przez piasek miejscowości i lasów. Niebezpieczeństwo udało się zażegnać dzięki metodzie stopniowego opanowywania wydm przez sadzenie traw, a później lasów. Metodę tę zastosował w I połowie XIX w. Duńczyk Sören Biörn. W XVIII wieku we wszystkich wsiach Żuław były szkoły. W 1895 roku ukończono prace przy regulacji Leniwki (dolny bieg Wisły, poniżej odpływu Nogatu) i jej ramion ujściowych – Wisły Gdańskiej i Elbląskiej. W wyniku tych działań oba te ramiona zostały odgrodzone od koryta Leniwki oraz zbudowano śluzy umożliwiające żeglugę nimi w Gdańskiej Głowie i w Przegalinie. W 1905 r. zbudowano linię kolejki wąskotorowej łączącą Gdańsk przez Mikoszewo i Stegnę ze Sztutowem. Połączenie z Nowym Dworem uzyskano w 1906 r. Podczas II wojny światowej w Sztutowie znajdował się KL Stutthof. Pod koniec II wojny światowej, Niemcy wycofując się z Żuław, zniszczyli wały przeciwpowodziowe i stacje pomp. Tereny Żuław zostały ponownie zalane, a ich osuszanie zabrało po wojnie sporo czasu. Do 1975 roku tereny Gminy Sztutowo należały do województwa gdańskiego. W 1973 roku w wyniku reformy administracyjnej utworzona została gmina Sztutowo. 2 kwietnia 1991 r. roku z Gminy Sztutowo wydzielona została gmina miejska Krynica Morska. Reforma administracyjna z 1999 r. zreorganizowała dotychczasową strukturę administracyjną: gmina Sztutowo weszła w skład powiatu nowodworskiej, województwa pomorskiego. 3.2. Okresy rozwoju przestrzennego obszaru gminy. W rozwoju przestrzennym gminy Sztutowo można wyodrębnić kilka okresów: 1) Do XIII w. włącznie – początki osadnictwa na Mierzei Wiślanej. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 26 – Poz. 4229
2) XIV – XV w. – kształtowanie się zrębów trwałej sieci osadniczej. 3) XVI – XVIII w. – osuszenie i zagospodarowanie żuławskiej części gminy. 4) XIX w. – 1945 r. – ostateczne obwałowanie ramion ujściowych Wisły, budowa zbiorczych przepompowni, unowocześnienie systemu melioracyjnego; stabilizacja układu przestrzennego, rozbudowa infrastruktury transportowej (sieć drogowa, kolejka wąskotorowa, elektryfikacja), rozwój demograficzny i gospodarczy; początki rozwoju turystyki. 5) 1945 – lata 60. – całkowita wymiana ludności na całym obszarze gminy; osuszenie zalanych przez Niemców terenów, odbudowa zniszczonej infrastruktury (elektryczność przywrócono w niektórych wsiach dopiero w latach 50.); zmiana struktury rolnej: rozdrobnienie gospodarstw parcelowanych między napływających z głębi Polski osadników, przekształcenie majątków rolnych w PGR-y i w związku z tym zmiany ich ukształtowania przestrzennego 6) lata 70. do dziś – zasadnicze zmiany funkcjonalne w części gminy położonej na mierzei – tracą na znaczeniu tradycyjne gałęzie gospodarki, rolnictwo i rybołówstwo, rozwija się turystyka; w związku z tym dokonuje się przekształcenie struktury przestrzennej Sztutowa i Kątów Rybackich; w części żuławskiej postępuje wyludnianie się wsi i przerzedzanie się sieci osadniczej. 3.3. Jednostki strukturalno - przestrzenne Gminy Sztutowo. Ze względu na zróżnicowaną intensywność zabudowy oraz charakter układu urbanistycznego z czytelnym mimo zniekształceń rozplanowaniem lokacyjnym wyróżnić należy trzy strefy: 1) wieś Sztutowo, 2) wieś Kąty Rybackie, 3) rolniczą przestrzeń produkcyjną delty Szkarpawy i Wisły Królewieckiej, 4) zalesiony pas Mierzei Wiślanej. 3.4. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy Sztutowo. 3.4.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do „Rejestru zabytków województwa pomorskiego”. Nr Dawny Data wpisu Obiekt Adres rejestru numer rejestru 1361 214/92 1992-02-19 Zespół obozu koncentracyjnego Stutthof Sztutowo wraz z zabudowaniami; układem ul. Muzealna drożnym; układem zieleni i pozostałościami urządzeń obozowych (część SS: wartownia; komendantura; garaże; budynek gospodarczy; barak administracyjny -kantyna; barak administracyjny - Rapportabteillung; psiarnia, willa komendanta obozu; bunkry ziemne w skarpie płd.; budynek ogrodnictwa i ogrodzenie; Stary Obóz -blok kobiecy; blok VIII i VIII a, komora gazowa, krematorium, fundamenty nieistniejących baraków, ogrodzenie z wieżami strażniczymi i bramami; Nowy Obóz : 21 bloków -pomników w miejscach niezachowanych baraków; tereny fabryczne z 3 halami d. Niemieckich Zakładów Zbrojeniowych; Nowa Kuchnia - obiekt gospodarczy; stos Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 27 – Poz. 4229
ciałopalny) wraz z terenem obozu 1372 235/92 1992-10-27 szkoła z budynkiem gospodarczym Sztutowo ul. Szkolna 13
1373 231/92 1992-11-18 dom z budynkiem gospodarczym Sztutowo ul. Gdańska 31
1551 471/95 1995-07-03 most drogowy zwodzony na rz. Wiśle Sztutowo Królewieckiej w ul. Gdańska ciągu drogi nr 09171
3.4.2. Zabytki nieruchome objęte „Gminną ewidencją zabytków”. Gminna ewidencja zabytków Sztutowa wykonana została od kwietna do czerwca 2008 r. Ewidencja została zweryfikowana w maju i czerwcu 2017 r. Karty adresowe zawierają następujące informacje o obiekcie: 1) Czas powstania; 2) Pierwotną i obecną funkcję; 3) Krótką charakterystykę; 4) Fotografie. 5) Mapkę sytuacyjną. Lp. Miejscowość Obiekt Ulica Nr Uwagi 1. Grochowo dom podcieniowy 1 2. Grochowo Drugie budynek mieszkalny 2 3. Grochowo Pierwsze budynek mieszkalny 10 4. Grochowo stacja pomp 17 Pierwsze 5. Groszkowo budynek gospodarczy 4 6. Groszkowo budynek mieszkalny 4 7. Groszkowo budynek mieszkalny 6 8. Groszkowo budynek mieszkalny 14 9. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Akacjowa 15 10. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Barkasowa 4 11. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Barkasowa 5 12. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Brzozowa 1 13. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Kasztanowa 11 14. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Kasztanowa 13 15. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Leśna 2 16. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Morska 1 17. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 15 18. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 16 19. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 17 20. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 21 21. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 23 22. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 27 23. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 31 24. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 32 26. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 35 27. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 37 28. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 38 29. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 41 30. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 43 31. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Piaskowa 45 Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 28 – Poz. 4229
32. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Polna 8 33. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Polna 12 34. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Polna 15 35. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Polna 30 36. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Polna 32 37. Kąty Rybackie stacja trafo Rybacka 38. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 13 39. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 37 40. Kąty Rybackie szkoła Rybacka 41 41. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 45 42. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 47 43. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 79 44. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 93//95/97 45. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 103 46. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 107 47. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 121 48. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 123 49. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 133 50. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 143 51. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 157 52. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 173 53. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 175 54. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Rybacka 183 55. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Słoneczna 13 56. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Słoneczna 15 57. Kąty Rybackie budynek mieszkalny Zalewowa 4 58. Kąty Rybackie Układ ruralistyczny w zakresie oznaczonym strefą ochrony konserwatorskiej „B” Miejscowego Planu Zagospodarowania Wsi Kąty Rybackie 59. Kobyla Kępa budynek mieszkalny 3 60. Łaszka budynek mieszkalny 1 61. Łaszka budynek gospodarczy 1 62. Łaszka budynek gospodarczy 1 63. Łaszka budynek mieszkalny 2 64. Łaszka budynek mieszkalny 5 wraz z oborą 65. Łaszka dawna szkoła 8 66. Łaszka budynek gospodarczy 8 67. Łaszka budynek mieszkalny 11 68. Łaszka obora-stodoła 12 69. Łaszka budynek mieszkalny 13 70. Łaszka budynek mieszkalny 15 71. Łaszka budynek mieszkalny 16 72. Łaszka budynek mieszkalny 17 73. Łaszka budynek mieszkalny 19 74. Łaszka budynek mieszkalny 22 75. Łaszka budynek gospodarczy 22 76. Łaszka budynek mieszkalny 32 77. Łaszka budynek mieszkalny 34 78. Łaszka spichlerz 34 79. Łaszka budynek gospodarczy 34 Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 29 – Poz. 4229
80. Łaszka stodoła 34 81. Łaszka budynek mieszkalny 35 82. Łaszka budynek gospodarczy 35 83. Łaszka budynek mieszkalny 36 84. Łaszka budynek gospodarczy 36 85. Łaszka stodoła 36 86. Łaszka budynek gospodarczy 42 87. Łaszka budynek mieszkalny 51 88. Łaszka budynek mieszkalny 52
89. Łaszka budynek gospodarczy 90. Łaszka budynek mieszkalny 56 91. Łaszka budynek mieszkalny 58 92. Łaszka budynek gospodarczy 58 93. Łaszka budynek mieszkalny 59 94. Łaszka budynek mieszkalny 60 95. Łaszka budynek mieszkalny 61 96. Łaszka budynek mieszkalny 62 97. Płonina kapliczka przydrożna 8 98. Płonina budynek mieszkalny 6 99. Płonina budynek mieszkalny 7 100. Sztutowo most zwodzony na Gdańska Wiśle Królewieckiej 101. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 1 102. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 3 103. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 4 104. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 5 105. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 6 106. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 7 107. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 8 108. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 9 109. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 11 110. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 14a 111. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 17 112. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 18 113. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 23a 114. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 26 115. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 27 116. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 28 117. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 29 118. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 31 119. Sztutowo budynek gospodarczy Gdańska 31 120. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 33 121. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 35 122. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 37 123. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 39 124. Sztutowo budynek gospodarczy Gdańska 39 125. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 40 126. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 41 127. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 43 128. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 45 129. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 47 130. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 31 131. Sztutowo budynek Gdańska 53 mieszkalny/sklep 132. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 55 Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 30 – Poz. 4229
133. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 57 134. Sztutowo budynek mieszkalny Gdańska 61 135. Sztutowo budynek gospodarczy Gdańska 65 136. Sztutowo budynek mieszkalny Kolejowa 6 137. Sztutowo budynek mieszkalny Kolejowa 8 138. Sztutowo budynek gospodarczy Krótka 3 139. Sztutowo budynek mieszkalny Krótka 4 140. Sztutowo budynek gospodarczy Krótka 4 141. Sztutowo budynek mieszkalny Leśna 2 142. Sztutowo budynek mieszkalny Leśna 4 143. Sztutowo budynek mieszkalny Leśna 9 144. Sztutowo budynek mieszkalny Leśna 11 145. Sztutowo budynek gospodarczy Leśna 13 146. Sztutowo budynek mieszkalny Morska 1 147. Sztutowo budynek mieszkalny Morska 6 148. Sztutowo hitlerowski obóz Muzealna 6 koncentracyjny 149. Sztutowo willa komendanta Muzealna 2 obozu koncentracyjnego 150. Sztutowo psiarnia Muzealna 4 151. Sztutowo brama wjazdowa Muzealna 6 152. Sztutowo budynek krematorium Muzealna 6 153. Sztutowo komora gazowa Muzealna 6 154. Sztutowo ogrodzenie Muzealna 6 155. Sztutowo barak administracyjny Muzealna 6 156. Sztutowo bunkier I Muzealna 6 157. Sztutowo bunkier II Muzealna 6 158. Sztutowo barak – kantyna Muzealna 6 159. Sztutowo dawna wartownia Muzealna 6 obozu 160. Sztutowo dawny budynek Muzealna 6 komendatury 161. Sztutowo barak – blok kobiecy Muzealna 6 162. Sztutowo barak 8 i 8a Muzealna 6 163. Sztutowo brama śmierci Muzealna 6 164. Sztutowo budynek gospodarczy Muzealna 6 – obecnie stolarnia 165. Sztutowo tereny nowego obozu Muzealna 6 166 Sztutowo garaże i bud. Muzealna 6 gospodarcze 167 Sztutowo budynek ogrodnictwa Muzealna 6 168 Sztutowo wieża strażnicza Muzealna 6 169. Sztutowo wieża strażnicza II Muzealna 6 170. Sztutowo budynek mieszkalno - Obozowa 1 gospodarczy 171. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 2 172. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 4 173. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 6 174. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 8 175. Sztutowo budynek Obozowa 10 administracyjny 176. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 11 177. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 12 Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 31 – Poz. 4229
178. Sztutowo budynek gospodarczy Obozowa 12 179. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 13 180. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 14 181. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 15 182. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 17 183. Sztutowo budynek mieszkalny Obozowa 21 184. Sztutowo budynek mieszkalny Polna 1 185. Sztutowo budynek mieszkalny Polna 2 186. Sztutowo budynek mieszkalny Polna 3 187. Sztutowo budynek mieszkalny Polna 4 188. Sztutowo Budynek gospodarczy Polna 4 189. Sztutowo budynek mieszkalny Polna 5 190. Sztutowo Dawna cegielnia Przemysłowa 2 191. Sztutowo tereny fabryczne obozu Szkolna koncentracyjnego – hala 1 192. Sztutowo tereny fabryczne obozu Szkolna koncentracyjnego – hala 2 193. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 1 194. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 5 195. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 7 196. Sztutowo budynek gospodarczy Szkolna 13 197. Sztutowo szkoła Szkolna 13 198. Sztutowo budynek gospodarczy Szkolna 13b 199. Sztutowo budynek dawnej szkoły Szkolna 13b 200. Sztutowo poczta Szkolna 14 201. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 15 202. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 16 203. Sztutowo stodoła Szkolna 16 204. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 17 205. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 19 206. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 21 207. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 22 208. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 23 209. Sztutowo budynek gospodarczy Szkolna 23 210. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 25 211. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 31 212. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 33 213. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 37 214. Sztutowo budynek mieszkalno- Szkolna 37 gospodarczy 215. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 50 216. Sztutowo budynek gospodarczy Szkolna 52 217. Sztutowo budynek mieszkalny Szkolna 54 218. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 2 219. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 4 220. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 5 221. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 8 222. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 9 222. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 10 223. Sztutowo budynek mieszkalny Zalewowa 12 224. Sztutowo budynek mieszkalny Zaułek 1 225. Sztutowo budynek mieszkalny Zaułek 2 Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 32 – Poz. 4229
226. Sztutowo budynek mieszkalny Zaułek 8 227. Sztutowo budynek mieszkalny Zaułek 14 3.4.3. Zasoby muzealne. Na terenie gminy istnieją dwa muzea: Muzeum Stutthof oraz Muzeum Zalewu Wiślanego. ➢Muzeum Stutthof obejmuje teren hitlerowskiego obozu koncentracyjnego, istniejącego w latach 1939- 1945. Muzeum dysponuje archiwum poobozowym, na podstawie którego można ustalić nazwiska ok. 85 tysięcy więźniów, oraz zbiorami muzealnymi, których stan przedstawia poniższa tabela. Kategoria obiektów Ilość MSt-I-1 Malarstwo 92 MSt-I-2 Grafika 146 MSt-I-3 Rzeźba 49 MSt-I-4 Plastyka użytkowa (twórczość plastyczna więźniów 181 w obozie) MSt-I-5 Numizmatyka 106 MSt_I-9 Inne (m.in. znaczki o tematyce martyrologicznej) 31 MSt-II-1 Przedmioty zrabowane 63 MSt-II-2 Tekstylia poobozowe (pasiaki, numery więźniów) 86 MSt-II-3 Obuwie (drewniaki) 18 MSt-II-4 Sprzęt obozowy (stołki, stoły, miski, kubki, z których 197 więźniowie spożywali posiłek) MSt-II-5 Narzędzia terroru 16 MSt-II-6 Inne 16 Razem 1001 ➢ Muzeum Zalewu Wiślanego jest oddziałem Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Wystawy prezentują głównie historię szkutnictwa i rybołówstwa nad Zalewem Wiślanym. Do najciekawszych eksponatów należy oryginalny warsztat szkutniczy z Łaszki, a także 10 metrowy barkas - jednostka o napędzie żaglowym wykorzystywana do połowów jeszcze w latach 60 - tych ubiegłego wieku. W zbiorach znajduje się także kompletny zespół narzędzi szkutniczych z przełomu XIX i XX wieku, w tym kilkanaście strugów służących do obróbki drewna. W muzeum posiada również tradycyjne łodzie rybackie z okolic Zalewu Wiślanego - żakówki, a także ślizg lodowy (bojer) – „Ludowy 8” zwany także od nazwiska konstruktora „Weilandem”. 3.4.4. Krajobraz kulturowy. Gmina położona jest na obszarze ukształtowanym fizjograficznie w bardzo nieodległej przeszłości. Szacuje się, że proces tworzenia się Mierzei Wiślanej rozpoczął się kilka tysięcy lat temu, a utworzenie żuławskiej części gminy to okres ostatnich kilkuset lat. Szczególnie w ten ostatni proces wiązał się z działalnością człowieka. Część żuławska gminy została osuszona, obwałowana i poprzecinana kanałami melioracyjnymi – jest zatem w znacznej mierze dziełem człowieka. Mimo znacznego udziału ludzi w tworzeniu środowiska gminy znajdują się na jej terenie obszary cenne przyrodniczo. ➢Obszary chronione. Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana. W granicach gminy park zajmuje powierzchnię 1954 ha, a jego strefa ochronna – otulina – 8791 ha, czyli razem prawie całą powierzchnię gminy. Na terenie parku występują ciągi wydm porośniętych nadmorskim borem sosnowym, miejscami mieszanym z dębem i bukiem. Rezerwat przyrody „Kąty Rybackie”. Ptasi rezerwat przyrody na Mierzei Wiślanej (utworzony w 1957 r., o powierzchni 4,13 ha - obecnie 114,1 ha). Ochronie podlega największa kolonia lęgowa kormoranów w Polsce i Europie (spis z roku 2007 wykazał ponad 11 tysięcy gniazd) i czapli siwych. W rezerwacie dominuje drzewostan sosnowy w wieku ok. 120-160 lat. W najstarszej części rezerwatu, po systematycznej wycince drzew zniszczonych przez kormorany, powtórnie sadzone są sosny. Teren pagórkowaty. Runo początkowo charakterystyczne dla boru sosnowego zmienia się po zasiedleniu drzew Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 33 – Poz. 4229
przez kormorany - początkowo rośliny ulegają zniszczeniu, po kilku latach gwałtownie rozwijają się gatunki tolerujące intensywne nawożenie ptasimi odchodami (np. bez czarny). Obszar chronionego krajobrazu rzeki Szkarpawy. Obejmuje otoczenie Szkarpawy od Wisły do Zalewu Wiślanego. ➢ Zasadnicze cechy krajobrazu gminy. Gmina dzieli się na dwa duże obszary o wyraźnie odmiennym krajobrazie. Mierzeja Wiślana jest piaszczystym wałem wydmowym w znacznej mierze porośniętym przez bory sosnowe i lasy mieszane z przewagą sosny. Obszar mierzei styka się bezpośrednio z morzem. Rzadka zabudowa ogranicza się do budynków mieszkalnych, wypoczynkowych i usługowych usytuowanych na południowym i północnym skraju mierzei. Obszar żuławski jest diametralnie odmienny. Płaski, nizinny, a miejscami depresyjny krajobraz poprzecinany jest ramionami ujściowymi Szkarpawy i Wisły Królewieckiej, które są obwałowane, oraz dziesiątkami dużych i setkami mniejszych kanałów melioracyjnych. Wsie mają charakter ulicówek z dużym komponentem oddalonych od zwartej zabudowy wybudowań. Odrębny charakter posiadają miejscowości letniskowe gminy Sztutowo i Kąty Rybackie. Ich ukształtowanie przestrzenne charakteryzuje się postępującą urbanizacją. 3.4.5. Zabytki archeologiczne. Zabytki archeologiczne stanowią jedną z najbardziej fascynujących kategorii dziedzictwa kulturowego. W wielu przypadkach są jedynym źródłem informacji o rozwoju i charakterze osadnictwa na konkretnym terenie. Ważna rola dziedzictwa archeologicznego została także podkreślona w zapisach „Europejskiej konwencji o ochronie archeologicznego dziedzictwa kulturowego” z La Valetta, która uznała je za źródło zbiorowej pamięci europejskiej i instrument dla badań historycznych i naukowych. Z zapisu tego wynika konieczność umiejętnego pogodzenia dwóch podstawowych celów działań ochronnych i opiekuńczych w odniesieniu do dziedzictwa archeologicznego: 1) dokładne rozpoznanie, zadokumentowanie i popularyzacja zabytków archeologicznych narażonych na zniszczenie (inwestycje, przyczyny naturalne); 2) zachowanie dla przyszłych pokoleń jak największej liczby zabytków archeologicznych (możliwych do rozpoznania nowszymi metodami, zwłaszcza nieinwazyjnymi). ➢Ochrona zabytków archeologicznych. Ochrona zabytków archeologicznych jest w Polsce uregulowana przepisami Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku oraz pakietem odpowiednich aktów wykonawczych (rozporządzeń Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Ochronę dziedzictwa archeologicznego (znajdującą się w gestii właściwej administracji państwowej i w części samorządowej) oraz określenie definicji zabytku archeologicznego i badań archeologicznych zapewniają w szczególności przepisy ww. Ustawy...: art. 3, pkt 4 zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; art. 3, pkt 11 badania archeologiczne – działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; art. 6, ust. 1, pkt. 3 Ochronie i opiece podlegają bez względu na stan zachowania: 1) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Art.7. Formami ochrony zabytków są: 2) wpis do rejestru zabytków; Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 34 – Poz. 4229
3) uznanie za pomnik historii; 4) utworzenie parku kulturowego; 5) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. ➢Zasoby O rozwoju i ukształtowaniu się osadnictwa na obszarze obecnej gminy Sztutowo zadecydowała przede wszystkim kompozycja podstawowych cech krajobrazu naturalnego Żuław i Mierzei Wiślanej. Wśród zasadniczych walorów krajobrazowych, które należałoby wymienić w pierwszym rzędzie są: rzeźba terenu (płaski polder żuławski z charakterystycznymi licznymi kanałami oraz odnogami Wisły Królewieckiej i Szkarpawy zajmujący południową część gminy, pagórkowate tereny Mierzei Wiślanej, porośnięte lasem sosnowym we wschodniej części) oraz sieć hydrologiczna (sieć cieków wodnych dostęp do linii brzegowej Zalewu Wiślanego i Morza Bałtyckiego). Każdorazowo wybór miejsca do potencjalnego osadnictwa stałego lub czasowego dostosowywano do istniejących warunków krajobrazowych, które na przestrzeni wieków ulegały wielokrotnym przekształceniom. Szczególnie wyraźnie widoczne jest to na obszarach zajmowanych obecnie przez gminę Sztutowo, które przez znaczne okresy w dziejach pozostawały niedostępne dla osadnictwa oraz różnych form eksploatacji środowiska. Przyczyną takiego stanu rzeczy były warunki naturalne tj. położenie w strefie wybrzeża, deltowego ujścia Wisły oraz układ lądów – a właściwie układ łach, wydm, mierzei, który podlegał ciągłym zmianom. Dane o liczbie i charakterze stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na terenie gminy Sztutowo pochodzą z dwóch zasadniczych źródeł: z ewidencji archeologicznej realizowanej w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP), w trakcie której przeprowadzane są m.in. szerokie kwerendy archiwalne oraz przypadkowych odkryć. W ramach programu badań powierzchniowych AZP, przebadano następujące arkusze, obejmujące całość obszaru Gminy Sztutowo: arkusz AZP: 12-49, 12- 50, 13-48, 13-49. W ten sposób zidentyfikowano jedynie 11 stanowisk archeologicznych. Wszystkie zarejestrowane stanowiska zostały określone chronologicznie dzięki występowaniu charakterystycznej ceramiki lub narzędzi kamiennych i krzemiennych. W jednym przypadku był to wrak średniowiecznego statku, którego odkrycie zgłoszone zostało w 2000 r do ówczesnego Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Na terenie gminy Sztutowo nie znajdują się stanowiska archeologiczne objęte ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków archeologicznych. Omawiany obszar penetrowany był dopiero począwszy od młodszej epoki kamienia – neolitu (ok. 2500 - 1700 lat p.n.e.) przez ludność kultury ceramiki wstęgowej oraz amfor kulistych (Kąty Rybackie AZP 12-49 stan.: 1, 7; AZP 12-50 stan.: 4, 5, 6; Sztutowo AZP 12-49 stan.: 3, 4 ). Trudno sprecyzować czy mamy do czynienia ze śladami osadnictwa stałego czy czasowego. Tylko w jednym przypadku udało się ocenić stanowisko jako osadę (Sztutowo AZP 12-49, stan. 3). Jak dotąd w ramach programu badań powierzchniowych (AZP) nie zidentyfikowano stanowisk świadczących o penetracji osadniczej obszaru w epoce brązu. Dopiero większe zainteresowanie tym terenem zaczyna się w epoce żelaza, o czym świadczy znalezisko luźne – moneta Aureliana (Sztutowo AZP 12-49, stan. 6), datowane na okres rzymski (270 - 275 r. n.e.). Najprawdopodobniej fakt ten związany jest z popularnym wówczas szlakiem bursztynowym i rozwiniętym na ogromną skalę handlem bursztynem, o czym świadczą liczne pracownie bursztynnicze odkryte na obszarach przyległej gminy Stegna. We wczesnym średniowieczu tereny Mierzei pozostawały nadal nie przystępne pod względem osadniczym. Terytorialnie podzielone zostały na dwie części: zachodnią należącą do księstwa gdańsko – pomorskiego i wschodnią do jednego z ludów bałtyjskich – Prusów. Bardzo szybko, bo już w latach trzydziestych XIII w. teren zajmowany przez Prusów wcielony został w obręb państwa Zakonu Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. Od tego momentu widoczne jest zwiększone zainteresowanie tym obszarem głównie z uwagi na bogactwa jakie dostarczały lasy (łowiectwo, drewno), rzeki (rybołówstwo) oraz surowiec – bursztyn, na który Krzyżacy wprowadzili monopol. Rozpoczęto działalność gospodarczą, której efektem stały się pojawiające się osady: czasowe i stałe oraz liczne karczmy. Większe osady koncentrowały się zapewne przy lokowanych dworach jak np. Sztutowo, Skowronki. Potwierdzają to również badania powierzchniowe, które wskazują na wczesnośredniowieczne ślady osadnicze w tym rejonie (Sztutowo AZP 12-49, stan. 6). Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 35 – Poz. 4229
Sztutowo i Skowronki pełniły także w średniowieczu ważną rolę przystani dla statków. O dużym znaczeniu gospodarczym i żeglownym tego terenu świadczy odkryty w 2000 roku w Kobylej Kępie wrak statku (Kobyla Kępa AZP 12-49 stan. 8). Wstępna analiza budowy statku wykazała, że jednostka mierzyła około 22 m. i powstała w XIII w. gdzieś w środkowej Polsce. Jego konstrukcja składała się z klepek łączonych na styk, uszczelnianych mchem i listwami, co stosowano również przy budowie średniowiecznych żaglowców handlowych (m. in. w kogach). Od XV wieku Sztutowo, Skowronki oraz Kąty Rybackie pełniły już ważną rolę dużych wsi rybackich. W XVI wieku Krzyżacy rozpoczęli akcję kolonizacyjną, sprowadzając na obszar Żuław Szkarpawskich osadników niderlandzkich, którzy zajęli się melioracją. W wyniku ożywionej akcji osadniczej i melioracyjnej w XVIII wieku powstały nowe osady w Łaszce i Groszkowie, co potwierdzają badania powierzchniowe (Łaszka AZP 13-49 stan. 2). Dalszy rozwój osadnictwa na terenie gminy Sztutowo, nastąpił w XIX wieku i związany był z regulacją delty Wisły. Wykonanie przekopu w 1895 roku w okolicach Mikoszewa i Świbna spowodowało zatrzymanie narastania delty i ułatwiło meliorację terenu. ➢Postulaty. Dokonując oceny wartości archeologicznego dziedzictwa kulturowego należy na wstępie zaznaczyć, że archeologia powinna unikać wartościowania stanowisk i znalezisk. Wszystkie one są tak samo ważne dla rekonstrukcji szerszych procesów dziejowych. Dlatego też zagadnienia związane z tą kategorią zabytków, należy rozpatrywać również w ramach tworzenia wszelkich dokumentów odnoszących się w szerokim aspekcie do ochrony dziedzictwa kulturowego, przy wszelkich pracach związanych z procesem planowania przestrzennego prowadzonych na terenie gminy, a także wszelkich działaniach gospodarczych (rolnictwo, leśnictwo, infrastruktura komunikacyjna, wszelkie prace ziemne). Analizując stan wiedzy w zakresie zasobów archeologicznych gminy Sztutowo, należy stwierdzić, że na jej terenie nie zidentyfikowano dużej liczby stanowisk. Taki stan wiedzy wynikać może z niedostępności terenu podczas przeprowadzania badań powierzchniowych oraz o późnym procesie osadniczym tego obszaru, wynikającym z warunków naturalnych. Biorąc jednak pod uwagę to, że część stanowisk została określona na podstawie znalezisk luźnych w latach 1926-1927 nasuwa się oczywista potrzeba zweryfikowania przeprowadzonych już (lata 80-te) badań powierzchniowych. O potrzebie takiej weryfikacji świadczy także ostatnie, głośne odkrycie archeologiczne w Kobylej Kępie. Niestety na terenie gminy Sztutowo nie zidentyfikowano stanowisk o własnej formie terenowej (grodziska, kurhany), które zwyczajowo, priorytetem objęte są szczególną opieką konserwatorską. Nie rozwinęły się również większe założenia miejskie, które z uwagi na swoją metrykę dziejową, zostałyby objęte wpisem do rejestru zabytków oraz bezwzględnym nadzorem konserwatorskim. Biorąc pod uwagę niewielką ilość stanowisk zidentyfikowanych na terenie gminy, każde z nich należy otoczyć jednakową ochroną konserwatorską. Proces uzgadniania i warunki realizacji inwestycji na obszarach strefy ochrony stanowisk archeologicznych regulują przepisy odrębne z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, dotyczące w szczególności konieczność przeprowadzenia badań archeologicznych. Jest to tym bardziej zasadne, że o większości stanowisk mamy wiedzę bardzo wyrywkową. W wyniku przeprowadzonych badań archeologicznych, wielokrotnie okazuje się, że stanowiska określone na podstawie materiału zabytkowego pozyskanego podczas badań powierzchniowych, zmieniają swoją pozycję chronologiczną czy funkcjonalną. Odrębna kategoria stanowisk dotyczy archeologii podwodnej, a w szczególności miejsc związanych z funkcjonowaniem portów, przystani i urządzeń portowych. Z uwagi na niedostępność terenu oraz brak oddzielnego programu badawczego rejestrującego ten typ stanowisk, w większości pozostają one niezinwentaryzowane. Wiadomo, że na obszarze gminy funkcjonowały od średniowiecza przystanie i małe porty rybackie: Sztutowo, Skowronki, Kąty Rybackie, o których mówią dokumenty i przekazy źródłowe. Bardzo często ich istnienie potwierdzają przypadkowe odkrycia przy pracach remontowych. Z uwagi na ogromne walory poznawcze i wartość historyczną tych stanowisk, każdorazowo przed wszelkimi pracami hydrotechnicznymi, miejsca te powinny podlegać wstępnemu rozpoznaniu archeologicznemu. Oceniając zasób archeologicznego dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Sztutowo należy zwrócić uwagę na kilka miejsc w rejonie których, koncentruje się największa liczba stanowisk archeologicznych. Są to: Sztutowo, Kąty Rybackie i Skowronki. Z uwagi na niewielki stan wiedzy na Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 36 – Poz. 4229
temat dziedzictwa archeologicznego gminy Sztutowo należałoby położyć nacisk przede wszystkim na: weryfikację wyników badań AZP oraz przeprowadzenie prac badawczych na wybranych stanowiskach. Wybór powinien nastąpić po przeprowadzonej wcześniej weryfikacji (stanowiska szczególnie zagrożone lub o wyjątkowych walorach poznawczych). ➢Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Sztutowo. Lp. Lokalizacja Nr Nr stan. Nr Chronolog Charakter Nr Uwagi ark. na stan. ia stanowiska rejestru AZP arkuszu w miejsc . 1. Kąty 12-49 1 1 epoka znalezisko Siekierka Rybackie kamienia( luźne neolit) 2 2 okres znalezisko moneta rzymski luźne Aureliana (270-275 r. n.e.) 7 3 epoka znalezisko kamienia luźne (neolit) 2. Kąty 12- 1 4 epoka Rybackie - 50 kamienia Skowronki (neolit) 2 5 epoka kamienia (neolit) 5 6 epoka kamienia (neolit) 3. Sztutowo 12- 3 1 epoka osada Strefa ochrony 49 kamienia archeologiczne (neolit) j A-OW dla stanowiska archeologiczne go 4 2 Epoka ślad kamienia osadniczy (neolit) 6 3 WŚ ślad osadniczy NOW. ślad osadniczy 4. Kobyla 12- 8 1 XIII w. znalezisko wrak statku Kępa 49 luźne rzecznego 5. Łaszka 13- 2 1 XVIII w. 49 4. Analiza strategiczna SWOT. Perspektywy rozwoju gminy – mocne i słabe strony oraz wynikające stąd szanse i zagrożenia dla ochrony środowiska kulturowego Mocne strony Słabe strony Szanse dla ochrony Zagrożenia dla środowiska ochrony środowiska kulturowego kulturowego - atrakcyjność - krótki sezon - wykorzystanie - realna groźba utraty turystyczna turystyczny zasobów dziedzictwa wielu obiektów Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 37 – Poz. 4229 regionu – piękne plaże kulturowego dla zabytkowych w bezpośrednim rozwoju turystyki sąsiedztwie lasów - duża atrakcyjność - tendencja do Mierzei Wiślanej, turystyczna sąsiednich - włączenie dziedzictwa modernizacji obiektów walory przyrodniczo- gmin kulturowego w zabytkowych bez krajobrazowe budowanie tożsamości liczenia się z wartością Mierzei Wiślanej, - zły stan dużej części społeczności lokalnej oryginalnej substancji Zalewu Wiślanego substancji zabytkowej zabytkowej i Żuław - wykorzystanie mody - mała świadomość na turystykę - groźba daleko idących - odrębny charakter społeczna znaczenia kulturową dla niekorzystnych krajobrazu kulturowego dziedzictwa przedłużenia sezonu przekształceń Żuław kulturowego turystycznego przestrzennych w - relatywna bliskość - brak programów miejscowościach pasa Aglomeracji Gdańskiej wspierania ochrony nadmorskiego w oraz środowiska kulturowego - rozwój turystyki wyniku presji Elbląga – obszar Mierzei wodnej i agroturystyki inwestycyjnej na tym głównym kąpieliskiem szczególnie w obszarze Elbląga i Malborka - małe wykorzystanie żuławskiej części gminy walorów - istnienie budynków - duże możliwości krajobrazowych opuszczonych rozwoju turystyki wodnej żuławskiej części gminy - wykorzystanie i takich, których na możliwości na właściciele nie Szkarpawie, Wiśle właściwą konserwację są w stanie Królewieckiej i nad budynków odpowiednio dbać o Zalewem Wiślanym zabytkowych swoją nieruchomość położenie na szlaku wodnym z Wisły na Zalew Wiślany i na Kanał Elbląski
- duże walory przyrodnicze Parku Krajobrazowego Mierzei Wiślanej
- brak zakładów i instalacji szkodliwych dla środowiska
- istnienie na terenie gminy Muzeum Stutthof 5. Cele i kierunki działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na lata 2017 -2020 dla Gminy Sztutowo. W gminie Sztutowo zachowało się ponad dwieście budynków objętych ochroną poprzez wpis do Gminnej Ewidencji Zabytków. Trzeba dołożyć wszelkich starań, aby zachować ich oryginalną substancję zabytkową. Rozwój przestrzenny gminy należy oprzeć na zasadzie dobrej kontynuacji, która powinna wyrażać się w zrównoważonym rozwoju miejscowości gminy, ograniczeniu tworzenia nowych osiedli poza historycznymi strefami osadniczymi, w niezakłócaniu tradycyjnego charakteru zabudowy, wpisywaniu się nowych obiektów zarówno w ukształtowaną historycznie tkankę przestrzenną, jak też w dopasowaniu ich formy architektonicznej do form wykształconych na terenie Żuław. Na obszarach narażonych na znaczną presję inwestycyjną (miejscowości położone wzdłuż Mierzei Wiślanej – Sztutowo i Kąty Rybackie) należy szczególnie wnikliwie sprawdzać stosowanie zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, aktualizować MPZP i obejmować nimi wszystkie cenne kulturowo Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 38 – Poz. 4229
obszary oraz w nowych dokumentach planistycznych należy objąć strefami ochrony archeologicznej układy ruralistyczne o historycznej metryce – Sztutowo, Skowronki i Kąty Rybackie. Szansą na rozwój gminy jest wykorzystanie znacznego potencjału turystycznego jakim dysponuje nie tylko jej część północna. Na żuławskim obszarze gminy istnieją świetne warunki do rozwoju turystyki wodnej. Należy jedynie rozpropagować te walory zarówno wśród mieszkańców, jak też wśród potencjalnych turystów. Zgodnie z przytoczonymi w poprzednich rozdziałach przepisami ustawowymi ochrona zabytków należy do zadań własnych gminy. Ustalone poniżej priorytety, cele strategiczne i wynikające z nich cele operacyjne oraz kierunki działania wyznaczają działania gminy w zakresie ochrony zabytków na lata 2017-2020. 5.1. Priorytety i cele strategiczne. PRIORYTET 1. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. CEL STRATEGICZNY 1. Wykorzystanie środków prawnych i organizacyjnych dla zabezpieczenia obiektów zabytkowych. CEL STRATEGICZNY 2. Dbałość o stan zachowania zabytków będących własnością gminy. CEL STRATEGICZNY 3. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych przeznaczonych na opiekę nad zabytkami. PRIORYTET 2. Wzmacnianie tożsamości kulturowej oraz upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie kulturowym i walorach turystycznych gminy. CEL STRATEGICZNY 4. Włączenie społeczności lokalnej w działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. CEL STRATEGICZNY 5. Wyeksponowanie oraz promowanie dziedzictwa kulturowego gminy. 5.2. Tabela – cele i działania ustalone w „Programie Opieki nad Zabytkami” dla Gminy Sztutowo na lata 2017 – 2020 (wraz z terminarzem). CELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE DZIAŁANIA TERMINARZ DZIAŁAŃ CEL STRATEGICZNY CEL Działanie 1 . Sukcesywnie 1. OPERACYJNY 1. Opracowywanie Wykorzystanie środków Wykorzystanie i uaktualnianie prawnych miejscowych miejscowych i organizacyjnych planów planów dla zabezpieczenia zagospodarowania zagospodarowania obiektów zabytkowych przestrzennego jako przestrzennego dla instrumentu jednostek przyczyniającego osadniczych gminy się do poprawy ładu przestrzennego gminy oraz ochrony zabytków CEL OPERACYJNY 2. Działanie 2. Monitoring Sukcesywnie Monitorowanie stanu stanu zachowania zabytków zachowania obiektów oraz działania na rzecz wpisanych do rejestru jego poprawy oraz do Gminnej Ewidencji Zabytków, a w razie potrzeby informowanie władz konserwatorskich o zagrożeniu budowli zabytkowych i ładu przestrzennego w gminie Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 39 – Poz. 4229
Działanie 3. Weryfikacja Sukcesywnie w terenie stanu obiektów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków Działanie 4. Sporządzenie Grudzień 2019 sprawozdania z realizacji zadań wynikających z „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Sztutowo” Działanie 5. Opracowanie grudzień 2020 r. „Programu opieki nad zabytkami” dla Gminy Sztutowo na lata 2021- 2024 CEL Działanie 6. Współpraca Sukcesywnie OPERACYJNY 3. przy Objęcie ochroną prawną opracowywaniu szczególnie wniosków do wartościowych Pomorskiego zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisanie najcenniejszych zabytków do rejestru zabytków CEL Działanie 7. Stworzenie Sukcesywnie w ramach OPERACYJNY 4. ram posiadanych środków Stworzenie zachęt prawnych finansowych umożliwiających zmierzających przyznawanie dotacji do do poprawy stanu remontów zachowania zabytków dla poprawiających stan właścicieli obiektów zachowania obiektów wpisanych do rejestru zabytkowych zabytków CEL Działanie 8. Zapoznanie Sukcesywnie OPERACYJNY 5. właścicieli zabytków Promocja adaptacji z możliwościami obiektów rozwinięcia własnej zabytkowych na obiekty działalności o funkcji turystycznej i gospodarczej w oparciu usługowej o posiadane nieruchomości zabytkowe (agroturystyka, pensjonaty, ośrodki konferencyjne, stanice wodne) Działanie 9. Sukcesywnie Pozyskiwanie przez gminę inwestorów na zagospodarowanie Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 40 – Poz. 4229
obiektów zabytkowych CEL CEL Działanie 10. Remonty i Sukcesywnie STRATEGICZNY 2. OPERACYJNY 6. restaurowanie obiektów Dbałość o stan Zachowanie oryginalnej zabytkowych będących zachowania substancji zabytkowej własnością gminy, zabytków będących obiektów będących w sposób zgodny własnością gminy własnością gminy z zaleceniami konserwatorskimi CEL CEL Działanie 11. Podjęcie Sukcesywnie STRATEGICZNY 3. OPERACYJNY 7. starań w Urzędzie Wspieranie inicjatyw Pomoc przy Marszałkowskim na sprzyjających wzrostowi pozyskiwaniu rzecz włączenia środków finansowych środków budżetowych zabytków z terenu gminy przeznaczonych na i unijnych do projektów opiekę nad zabytkami przeznaczonych na mających na celu remonty i restauracje finansowanie obiektów zabytkowych ochrony dziedzictwa kulturowego, działania na rzecz opracowania i realizacji takich projektów Działanie 12. Pomoc Sukcesywnie w uzyskiwaniu dofinansowania ze środków budżetowych i unijnych przez właścicieli obiektów zabytkowych chcących je adaptować do potrzeb agroturystyki, tworzenia pensjonatów itp. CEL CEL Działanie 13. Sukcesywnie STRATEGICZNY 4. OPERACYJNY 8. Wprowadzenie do Włączenie społeczności Zwiększenie wiedzy programów szkolnych lokalnej w działania na i świadomości społecznej elementów wiedzy o rzecz ochrony mieszkańców gminy nt. regionalnym dziedzictwie dziedzictwa wagi kultywowania kulturowym kulturowego tradycji kulturowych regionu Działanie 14. Sukcesywnie Zaznajomienie pracowników Urzędu Gminy, policji, nauczycieli, właścicieli nieruchomości zabytkowych z dziedzictwem kulturowym gminy CEL CEL Działanie 15. Sukcesywnie STRATEGICZNY 5. OPERACYJNY 9. Oznaczenie, Wyeksponowanie oraz Działania na rzecz zabezpieczenie oraz promowanie dziedzictwa estetyki wyeksponowanie kulturowego gminy krajobrazu kulturowego obiektów zabytkowych Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 41 – Poz. 4229
w gminie Działanie 16. Sukcesywnie Dbałość o efektowny wygląd i odpowiednią aranżację przestrzeni publicznej w otoczeniu obiektów zabytkowych CEL Działanie 17. Utworzenie do grudnia 2020 r. OPERACYJNY 10. na Promocja dziedzictwa stronie internetowej kulturowego gminy gminy podstron poświęconych dziedzictwu kulturowemu i zabytkom gminy Działanie 18. do grudnia 2020 r. Opracowanie przewodnika po gminie (uwzględniającego potencjał turystyki wodnej) Działanie 19. sukcesywnie Wykorzystanie imprez masowych organizowanych w gminie oraz innych okazji budzących zainteresowanie mediów do promocji dziedzictwa kulturowego gminy 5.3. Monitoring realizacji „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. Zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wójt/burmistrz/prezydent ma obowiązek sporządzania, co dwa lata sprawozdań z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawiania go do akceptacji przez Radę Gminy. Wyniki osiągnięte przy realizacji Programu Opieki nad Zabytkami powinny być oceniane na podstawie stopnia realizacji działań wyszczególnionych powyżej. 5.4. Instrumentarium „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami”. 5.4.1. Instrumenty prawne: 1) przepisy ustawowe; 2) programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego; 3) miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; 4) wynikające z przepisów ustawowych dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. 5.4.2. Instrumenty koordynacji: 1) strategia rozwoju gminy; 2) plany rozwoju lokalnego; 3) programy rozwoju infrastruktury gminy; 4) programy ochrony środowiska przyrodniczego; 5) programy prac konserwatorskich; Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego – 42 – Poz. 4229
6) studia i analizy, koncepcje; 7) plany rewitalizacji; 8) umowy i porozumienia; 9) kontrakty; 10) prowadzenie instytucji, w tym tworzenie podmiotów prawnych; 11) współpraca z wojewódzkim konserwatorem zabytków; 12) współpraca z sąsiednimi samorządami w celu wypracowania wspólnej polityki ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego; 13) współpraca z ośrodkami naukowymi i akademickimi; 14) współpraca z diecezją w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. 5.4.3. Instrumenty finansowe: 1) dotacje; 2) subwencje; 3) dofinansowania; 4) nagrody; 5) zachęty finansowe; 6) zbiórki społeczne; 7) programy operacyjne uwzględniające finansowanie z funduszy Wspólnoty Europejskiej. 5.4.4. Instrumenty społeczne: 1) pozyskanie poparcia społecznego na rzecz ochrony środowiska kulturowego; 2) edukacja kulturowa; 3) informacja nt. znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy; 4) współdziałanie z organizacjami społecznymi. 5.4.5. Instrumenty kontrolne: 1) monitoring stanu środowiska kulturowego; 2) aktualizacja bazy danych geodezji i gospodarki gruntami, infrastruktury technicznej, stanu zagospodarowania przestrzennego gminy, stanów technicznych obiektów zabytkowych, poziomu bezrobocia.