BÖLMEPINAR (DENGERE) KÖYÜ MONOGRAFİSİ VILLAGE MONOGRAPH OF BÖLMEPINAR (DENGERE)

ÖZET: Köy araştırmalarında monografik çalışmalar ABSTRACT: Monographic studies are important in önemli yer almaktadır. Monografik bir çalışma olan bu araş- the village researches. In this research, which is a monog- tırmada Bölmepınar (Dengere) köyü temel özellikleri ile raphic study, the village of Bömepinar (dengere) was intro- tanıtılmıştır. Araştırmada köyün coğrafi yapısı, yer şekilleri, duced with the basic characteristics. In this study, the ge- ographical structure of the village, its location, population nüfus özellikleri, ekonomik yapısı, altyapısı, eğitim durumu, characteristics, economic structure, infrastructure, educati- kültürel yapısı ele alınmıştır. Çalışmanın ana amacı, onal status and cultural structure are discussed. The main ili Çavdır ilçesine bağlı olan Bölmepınar (Dengere)köyünün aim of the study is to determine a situation by revealing sosyal yapısını ortaya koyarak bir durum tespiti yapmaktır. the social structure of the village of Bozmepinar (Dengere), ANAHTAR KELİMELER: köy araştırmaları; ekonomik which is in the çavdır District of Burdur province. yapı; sosyal yapı; kültürel yapı KEYWORDS: rural research; economic structure; so- cial structure; cultural structure

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 21 yaklaşık 1300 metre rakımdadır. Köy Ka- KÖYÜN NÜFUS ÖZELLIKLERI raköy, Yazır, Ambarcık, Kozağaç, Kızıllar, Bayır, Osmankafalar köyleriyle çevrelen- Bölmepınar (Dengere) köyü- miştir. nün muhtarından alınan bilgilere göre; hane sayısı yaklaşık 260 olmakla bir- Bölmepınar (Dengere) köyü Ak- likte köyün toplam nüfusu 800dür. Bu deniz Bölgesi’nde yer almasına rağmen nüfusun büyük bir kısmı sürekli köyde köyde karasal iklim etkisi görülmektedir. oturmaktadır. Dışarıdan gelen yazlıkçı Yazlar serin, kışlar ise soğuk ve kar yağış- nüfus sayısı fazladır; çünkü köyden göç- lıdır. Fakat Çavdır ilçesine göre 2 derece ler küçümsenmeyecek derecedir. Köyün civarı daha sıcaktır. nüfusunda son 10 yılda %20 oranında Köy, Rahat Dağı ve Kocaş Dağı azalma olduğu görülmüştür. Köyün yaşlı arasında kalan ovacıkta yer almaktadır. nüfusu fazladır, genç Köyün güneyinde, kuruyan Söğüt Gölü nüfus yaşlı ve yaşlı nüfusa oranla yer almaktadır. Köy orman açısından za- daha azdır. yıftır, köyü çevreleyen dağlar çorak bir 1950’ den sonra Türkiye’ de baş- görünüme sahiptir. Karstik, kireçli top- layan kentsel büyümeyle, genç nüfus KÖYÜN COĞRAFI YAPISI VE rak yapısına sahiptir. Dağın eteğine ku- köyden yavaş yavaş ayrılmaya başlamış- YER ŞEKILLERI rulan köy yokuşlu yollara sahiptir. Köyün tır. 1970’ li yıllarda Avrupa’ ya başlayan mahalleleri şu şekildedir: işçi göçüyle köy nüfusu iyice azalmıştır. Bölmepınar(Dengere) köyü ül- • Aktopraklık Köyden ayrılanların çoğu bugün Antal- kemizin 37° 6’ 34.9164’’ Kuzey ve 29° 46’ • Bayır mahallesi ya kent merkezinde ikamet etmektedir. 21.3348’’ Doğu boylamı arasında yer al- • Orta mahalle Burdur ve illerinde ikamet eden- maktadır ve Burdur ilinin Çavdır ilçesine • Taşoluk lerin sayısı da fazladır. bağlı bir köydür. Bölmepınar (Dengere), • Akbaş mahallesi Burdur’a 81 km uzaklıkta, Çavdır ilçesine KÖYÜN EKONOMIK YAPISI 9 km mesafesi olan bir köy eskiden bağlı Çalıiçi mevkiye ise yeni yerleşim olduğu Gölhisar ilçesine 27 km uzaklık- yeri olarak evler inşa edilmeye başlamış- Bölmepınar (Dengere) köyünün tadır. Köye ulaşım Antalya - Denizli - İz- tır. en önemli ekonomik faaliyeti hayvancı- mir karayolundan sağlanmaktadır. Köy Bölmepınar (Dengere) köyün- lıktır. Köyde küçükbaş hayvancılığı yay- tüm komşu illere aynı mesafelerde olup deki yerleşim biçimine bakıldığında ise gındır yaklaşık 30 sürü bulunmaktadır. Antalya’ya 120 km, Denizli’ye 115 km toplu bir yerleşme biçimi göze çarpmak- Köyde tarımsal ürün olarak en mesafede tam bu illerin orta noktasın- tadır. Evler birbirine oldukça yakındır. çok anason yetiştirilmektedir. Köylüler da bulunur. Eskiden köyün içinden eski Köyde bulunan evlerin çoğu eski yapı- su olanakları sınırlı ve tarlalar kıraç top- - Burdur yolu geçmekteydi. Köy lardır. raklar üzerinde olduğu için bu ürünü

22 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019 mevcuttur. Köyün hemen hemen her hanesinde bir motorlu taşıt bulunmak- tadır. Köyde iki cami ve iki mezarlık bu- lunmaktadır.

KÖYÜN EĞITIM DURUMU

Köyde yaklaşık 15 yıl önce ya- pılan ilkokul depreme dayanıklı olma- dığı gerekçesiyle boşaltılmıştır. Köyün öğrencileri komşu köy okuluna taşıma- lı olarak eğitime gitmektedir. Eskiden komşu köylerin medrese eğitim merkezi olarak bilinen Bölmepınar (Dengere) kö- yüne kayıtlı eğitimli insan sayısı fazladır. Bu şekilde birçok meslekten insan yetiş- miştir. KÖYÜN TARIHÇESI

Köyün kuruluş tarihi tam olarak bilinmemektedir. Kaynaklara göre 1071 Savaşı sonrası Orta Asya’dan büyük çoğunluğu evlerinde hasır Anadolu’ya gelen çeşitli göçebe Oğuz örerlerdi. (Bölmepınar) Dengere Boyları Rahat Dağı’nın eteklerinde yarı köyünün hasırları İzmir pazarına göçebe hayata geçmiştir. Bu aileler kış- kadar ulaşırdı. Bu yüzden komşu ları köy merkezinde, yazları ise Rahat köylüler tarafından bu köylüler Dağı’nın tepesindeki Gencer, Çanakya- “Hasırcılar” olarak da bilinirler. ran, Güllüpınar gibi yaylalarda konargö- çer bir hayat yaşadıkları için kalıcı eserler KÖYÜN ALTYAPISI bırakamamıştır. Günümüzde Anadolu Selçuklulardan yörede bulunan tek mi- Köyün akarsuları ve su kaynakla- mari eser Dengere Cami’dir. Cami’nin rı azdır. Köyün içme suyu Bölme- içerisi ahşap malzemeden, duvarları pınar (Dengere) köyü ile komşu taştan oluşmaktadır. Tek minareye sa- Karaköy arasında bulunan Pınar- hiptir. Yapımına 12. yüzyılda başlansa da başı adlı kaynaktan sağlanmak- bugünkü halini alması 17. yüzyıla uzan- tadır. Sulama suları ise köylülerin maktadır. Camii Selçuklu mimarisinden bireysel olarak kendi tarlalarından izler taşımaktadır. sondaj yardımıyla çıkardıkları su- lardan sağlanmaktadır. Köylülerin Dengere Köyü, özellikle 17. yüz- tercih etmektedirler. Köyün köye yakın tarlaları genelde Söğüt beldesi yılda önemli bir konuma gelmiştir. Köy, arazileri kıraç yerdeyken köyün verimli adı verilen ovaya yakın olduğu için sö- Osmanlı Devleti’nin Burdur sancağının ve sulu tarım yapılan toprakları ise köye ğüt barajından kullanmaktadırlar. kazasının en fazla nüfuslu yer- 9 km uzaklıkta Söğüt beldesi yakınla- Ayrıca köyde eskiden 8-10 tane leşim yeri olarak bilinmektedir. Osmanlı rındadır. Köylüler sulu tarım yapılabilen köy odaları bulunmaktaydı. Geçmişte İmparatorluğu’nun yükselme dönemi tarlalarda seracılık faaliyetlerini birkaç Burdur-Fethiye yolu üzerinde bir konu- padişahlarından Yavuz Sultan Selim’in yıldır sürdürmektedirler ve bu tarlalarda ma sahipti bu güzergâhı kullanan yolcu- emriyle köye askeri karakol kurulmuş, şeker pancarı da yetiştirmektedirler. lar misafir kalmak için bu odaları kullan- daha sonraki padişahlar zamanında Sö- Köydekilerin büyük çoğunluğu maktaydı. ğüt Gölü çevresi köydeki bazı ailelere emekli olması nedeniyle 60 ve daha Köyde kanalizasyon şebekesi tımar olarak dağıtılmıştır. yukarı yaşlardadır. Bu nedenle doğur- mevcuttur. PTT şubesi ve Sağlık ocağı ganlık oranı çok düşüktür. Birçoğunun vardır. Köye ayrıca ulaşımı sağlayan yol Köyün büyümesi 19. yüzyıla ka- emeklilik geliri olmasından dolayı köy- asfalt olup, ara sokaktaki yollar ya patika dar devam etmiştir. 19. yüzyıldan sonra deki kullanılabilir arazi ekilmemektedir. ya da parke taşıyla düzenlenmiştir. Köy- köyün meraları yetmediği için bazı aile- 1970’li yıllar öncesi köylünün de elektrik, sabit telefon ve internet ağı ler köyden göç etmek zorunda kalmıştır.

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 23 dan zamanın akil insanları tarafından eşit miktarda paylaştırılmasıyla çözüme ulaşmıştır. Bu iki köyü birbirinden ayıran ve Dengere’nin içme suyu olarak kulla- nılan kaynak 1960’lı yıllarda bu köyün isminin “Bölmepınar” olmasına sebep olmuştur. Resmiyette Bölmepınar olan köyün ismini ne köylüler ne de çevre köylerdeki insanlar içselleştirmiştir.

Köyün başlıca sülaleleri: Kılıçlar, Çak- maklar, Curnalılar, Garalar, Havıslar, Aka- kanatlar, Hallollar, Zeybekler, Mergele- ler, Köleler(Şeyhüsan oğlunun ırgatlığını yapmışlardır)

GELENEK GÖRENEKLER

Doğum Adetleri: Yeni doğmuş çocuklar için herhangi bir adet bulunmamakta- dır. Bölgenin diğer yörelerinde görüldü- ğü gibi yeni doğmuş bir haftalık çocuk için “tuzlama” âdeti bulunmaktadır.

Askere Gönderme Adeti: Askere gi- decek genç için asker yemeği ve asker eğlenceleri yapılır. Gençlerin askere gi- deceği gün köylüler ve askerler köyün meydanında toplanırlar ve helalleşirler. Daha sonrasında köylüler gönüllerinden koptuğunca para toplarlar. Toplanan bu parayı “uğur parası” adı verilir. Toplanan uğur parası askerler arasında paylaşılır.

Düğün Adetleri: köyde düğünler 3 gün yapılmaktadır. Cuma günü öğleden son- ra oğlan evinden kız evine düğün yeme- ğinde kullanılacak malzemeler gider bu Köyden göç edenler genellikle Çavdır, girerken iki beylik arasındaki Çomaklı âdete Un-duz denilmektedir. Bu adetle Söğüt, Osmankalfalar gibi köylere yer- mevkiinde Davazlıoğlu beyi Şeyhüsan düğün resmen başlar. Köyün diğer köy- 1 leşmiştir. ve adamlarına “döngeri” diye seslenir ve lerden ayıran başka bir âdeti de köyde- dönmesini ister. Bu söze karşı geleme- ki kimseye oku adı verilen davetiyeler Dengere isminin hikayesi: Rivaye- yen Şeyhüsan adamlarını da alır ve geri sunulmaz. Köylüleri düğüne çağırmak te göre Dengere köyünün bulunduğu döner. O günden sonra “döngeri” sözü için hoparlörden davet edilir. Köylüler mevkide Şeyhzadeoğlu (Şeyhüsanoğ- günümüze kadar geldikçe değişir ve bu adet ile düğün masraflarını en aza in- lu) beyliği yaşamaktaymış yan köylerde “Dengere” ismini alır. dirmeyi amaçlamışlardır. Cumartesi kına ise Tekelioğlu beyliği ve Davazlıoğul- gecesi, pazar günü de gelin almayla dü- ları ikamet etmekteydi. Tekeli oğulları- Bölmepınar isminin hikayesi: Mede- ğün sona erer. nın oğlu, Şeyhüsan’ın kızına vurulur ve niyetlerin kurulmasında ve yerleşme Düğün yemeği eskiden köylü Şeyhüsan’ın biricik, gözdesi en sevdiği biçimlerinde suyun önemi yadsınamaz. kadınlar tarafından yapılırken şimdi özel kızını kaçırır. Bunu duyan Şeyhüsanoğlu Medeniyet savaşlarının sebebi olan su, aşçılar tarafından yapılmaktadır. Düğün gururuna yediremez ve tüm adamlarını bu köyün isminin verilmesinde önemli yemeklerinin ve mevlitlerin olmazsa ol- toplar Tekelioğlularını basmaya giderler. bir yere sahiptir. Pınarbaşı kaynak suyu, maz yemekleri keşkek, soğan dolması Şeyhüsan tam tekeli oğlunun sınırlarına Bölmepınar (Dengere) köyü ile Kara- ve kuru fasulyedir. köy’ü birbirinden ayırmaktadır. Bu su 1 http://dengere.weebly.com/dengere-kouml- iki köyün su üzerine tartışma yaşama- yuuml-boumllmepinar-cavdir.html Ölüm adetleri: köyde ölen kişi için defin

24 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019 işlemlerinden sonra cenazeye gelenler bu tepe yeşilliğiyle direk göze çapmak- için yemek ikram edilir. Defin işlemlerin- tadır. Köylüler bu tepeye ayrı bir önem den 7 gün sonra köyü kadınlar toplanıp atfetmişlerdir. Yeşil tepenin ağaçları ku- lulardan önce kilise olarak kullanıldığına pişi yaparlar ve köylülere dağıtırlar. 40 rumadığı sürece kesilmez ve kesenin de inanılmaktadır. gün sonra pişi dağıtma adeti tekrar ya- başına türlü belalar geleceğine inanılır. Selçuklu ve beylikler dönemi pılır. ahşap direkli, toprak damlı camilerin Osmanlı Dönemi’nde yapılmış örnek- TARIHI VE DOĞAL GÜZELLIKLER DENGERE CAMI lerindendir. Kitabesi olmadığından kim tarafından ve ne zaman yapıldığı belli Yeşil Tepe Çavdır’a bağlı Bölmepınar adı değildir. Dengere Cami’nin duvarındaki ile bilinen Dengere köyündedir. Miladi Köyün tüm dağ ve tepeleri ağaç- 1120 yılında yapıldığı rivayet edilen ca- sız olmasına rağmen bu tepede yıllara minin mimarı bilinmemektedir. Ayrıca meydan okumuş ardıç ağaçları vardır ve köylüler tarafından bu caminin Selçuk-

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 25 taşlardan birine 1661 tarihi kazınmıştır. yapılmıştır. Minberde pervaz ve ahşap rak kiremit ile örtülmüştür.1968 yılında yüzlerde geometrik boyama süsler var- Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından Cami minaresi ve şadırvanı ile dır. Minber alemine geçiş de çok süslü, restore edilmiş, tamamen yıkılan batı birlikte bir bütün teşkil etmektedir. Kare alem koniktir. Mihrap alçıdan boyalı sü- duvarı yeniden yapılmıştır.2 Mülkiyeti planlıdır. Caminin ortasındaki dört direk tuncuk ve yüzlerle süslü, duvara geçiş vakıflar genel müdürlüğüne ait caminin çatısını tutmakta ve camiyi üç sahana üçgen bindirmelerledir. İki kanatlı ahşap iç alanı 208 metrekare olup, 250 cemaat ayırmaktadır. Tavan düz kirişlerle süs- kapı oyma-geçme (künde kari) tekniğin- kapasiteli bir camidir. Yapılan izlenimler- lüdür. Ahşap sütunlar sekiz yüzlüdür. dedir. de caminin içinde mermer sütunların Ayaklar klasik devir mermer sütunlar- ve duvarların üzerinde bulunan yazıtlar dandır. Camide hem asma kat hem ta- Minare kısmı tamirat görmeyen restore edilerek temizlendiği zaman ca- van konsolları, yastıklar, korkuluk par- caminin diğer kısımları zaman zaman minin tarihçesi ile ilgili bilgi verileceği maklıkları, boyalı süslü pervazlar yani tamirat görmesine rağmen eski özel- tahmin edilmektedir. Cami içerisinde genel olarak tavan ahşap işçiliği ile seyre liklerini kaybetmemiştir. Caminin esas bulunan elektrik aksamının çok vasat ol- doyulmayacak bir güzelliktedir. Minber ölçüsü olan düz toprak dal sonradan duğu tesisatının cami için riskli olduğu ahşaptan künde kari ve boyalı olarak kısmen kaldırılıp üzerine çatı yapıla- köylüler tarafından dillendirilmektedir. En küçük bir elektrik sorununda yan- gın ihtimali yüksek olduğu görevliler tarafından dile getirilse de vakıflar ge- nel müdürlüğünün yıllardır bir çözüm üretmediği de aşikardır.

Teşekkürler

Bu araştırmanın oluşturulmasın- da yardımlarını esirgemeyen Göçmen Ailesine teşekkür ederiz. Araştırmada bilgi toplama aşa- masında yardımcı olan Bölmepınar Köyü Muhtarı İzzet Çiçek ve köy halkı- na teşekkür ederiz.

2 http://www.burdurkulturturizm.gov.tr/TR- 155559/dengere-cami.html

26 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019