Vereniging Oud Oegstgeest presenteert:
HALFJAARLIJKS PERIODIEK VAN DE VERENIGING OUD OEGSTGEEST 11 e JAARGANG No. 2 OKTOBER 1999
Van slachterij lol moderne winkelpanden 3
Uit het fotoalbum van. 6
Uil het archief gelicht 7
Woning van den tuinman.
Wie weet waar enlof wanneer 9
Begraafplaatsen in Oegstgeest 11
Geschilderd in Oegstgeest 16
G.,d~}" L • .. I COLOFON
Bijdragen:
Bert Driessen Carla de Glopper-Zuijderland Harry de Groot Ineke Oele-Kap Gerard Sira Nan van Zundert
Foto's/reproducties:
Archief Vereniging Oud Oegstgeest Frits Th. M. Spieksma Gerard C. van Velzen
Eindredactie:
Drs. Marise I.A. Spieksma·Boezeman
Druk: Bemiddelingsbureau T. Blonk, Oegstgeest
BESTUUR VAN DE VERENIGING OUD OEGSTGEEST
Ir P. Hellinga (voorzitter) Mevr. J.J. Kuypers-Pel (secretaris) W. van Wauwe r.a. (penningmeester) Mevr. M.E.B.W. de Vroomen-den Boer (lid)
Ereleden \1.0.0.:
L. Driessen (1998). Mr J.J.L. de Soeten (1994).
Secretariaat: Boonstraat 2, 2341 JS Oegstgeest Contributie f 30,- per jaar bankrekeningnr. 56.69.41 .538 losse nummers f 15,- VAN SLACHTERIJ TOT MODERNE WINKELPANDEN
DE GESCHIEDENIS VAN HET PERCEEL " DE KEMPENAERSTRAAT 1 A - F" IN DE 20STE EEUW
De huidige situatie van de winkels in De Kempenaerstraat 1a tlm f. gebouwd sinds de tijd dat Johannes Los hier op 25 mei 1908 een slagerij begon. De meerderheid van het winkelend publiek in de De Kempenaerstraat zal Johannes Los, geboren te Alkemade zich niet realiseren , dat in het eerste op 1 februari 1882, kwam in 1908 uit perceel links, komende van de Wassenaar en vestigde hier een Geversstraat ( dus naast de ABN " Spekslagerij en Vleeschhouwerij". AMRO bank) vroeger een slachterij In 1907 werd door de heer Los een gevestigd is geweest. hinderwetvergunning aangevraagd Het complex omvat thans de huis voor het oprichten van deze slachterij nummers 1a Vm 1 f. Op de begane en slagerij . grond zijn vier winkels gevestigd: Dit verzoek werd op 12 juli 1907 door damesmode zaak Pauw op 1b , B & W van Oegstgeest ontvangen en brasserie La Pain op 1C, Sunny Camp de bouwvergunning voor het pand de op 1 d en kinderkledingzaak De Kempenaerstraat 1 werd verleend op Kornuit jes op 1f. Oe nummers 1a en 23 november van datzelfde jaar. 1e geven toegang tot de Op de plaats van thans het rechter bovenwoningen van respectievelijk deel van het perceel met de huisnum administratiekantoor Archidat en het mers 1 d , e, f (Sunny Camp en De woonhuis van de familie Trijselaar. Kornuit jes) heeft de slagerij en het (zie foto ).De huidige huisnummers 1a woonhuis van de familie Los gestaan. c waren in de tachtiger jaren in (Zie platte grond). gebruik door apotheek Beker Links van de slagerij, thans het (afkomstig uit het Wilhelminapark). De perceel met de nummers 1a, b, c nu bestaande panden zijn (Pauw en Le Pain), bevond zich vernieuwd of zelfs geheel nieuw indertijd een ruime poort en een stukje
3 2. de wanden van de slachtplaats dienden tot de onderkant van de raamkozijnen te worden bekleed met gladde tegels, en de hoeken moesten rond worden afgewerkt. Johannes Los was op 29 oktober 1908 in Wassenaar gehuwd met Mejuffrouw Bos, geboren op 24 septem ber 1885 te Wassenaar. Uit dit huwelijk werden 6 kinderen geboren: 3 dochters Neeltje, Maartje en Gerarda; 3 zonen Hendrik, , , Johannes en Cornelis. ~ ' De heer Los Sr. over· leed te Oegstgeest op 7 september 1969. (Zie foto uit 1936). Zoon Hendrik heeft de slagerij tot eind 1975 voortgezet. Na het beëindigen van de slagerij is Hendrik naar Noordwijk gegaan en later naar het Noorden van het land. Ook hij is inmiddels overleden. Zoon Cornelis heeft eind jaren '50 een Plattegrond van de slagerij in de Wagen begane grond van straat in Den Haag de slagerij en overgenomen. slachterij Los. Op 2 april 1976 werd door aannemersbedrijf Proper aan B & W het boomgaard, waarlangs het slachtvee verzoek gedaan tot het vernieuwen en naar de slachterij werd gebracht. verbouwen van de voormalige slagerij Los,in combinatie met het bouwen Een frappant detail van de toe van nieuwe winkels en stemmingsprocedure uit 1907 is, dat bovenwoningen. Het College van de toenmalige gezondheidscommissie Gedeputeerde Staten deelde bij brief uit Katwijk een advies uitbracht van 16 mei 1976 mede geen bezwaar betreffende de eisen waaraan de te hebben tegen verbouwen en slagerij qua inrichting moest voldoen uitbreiden. en wel met name: Ook B & W lieten op 15 juni van dat 1 . het spoelwater uit de slachtplaats jaar weten dat er geen bezwaar was diende te worden geloosd op het tegen de bouwplannen, mits de uit gemeenteriool; voering zou geschieden overeen-
4 Op deze foto gemaakt in 1936 bij" de vernieuwing van de riolering in De Kempenaerstraat zien we de winkel en het woonhuis van slagerij Los. Unks op de foto zien we een zgn. slagersjongensfiets. De naam van de man in de korte witte jas is onbekend. Misschien Johannes Los Sr. zelf?
komstig het bij de vergunning Geraadpleegde bronnen: behorende gewaarmerkte bouwplan. - Gemeentearchief Oegstgeest Op 4 maart 1977 werd in het bouw - gesprekken met de huidige plan nog een kleine wijziging betref winkeliers en bewoners. fende het dak aangebracht. (Zie bouwtekening). Gerard Sira Nan van Zundert Harry de Groot
co
o c ,
Een gedeelte van de bouwtekening van het perceel De Kempenaerstraat 1a tlm f uit 1977 met de wijziging van de kap.
5 o 0 c CD C 0.< -{ CD CD I ~ CD :::JCD _:::J . CT~(O _ . ~ "Tl ~_. (0:::J CD 0 -0 -{ Ac El 0. 0, ;+0 }> CD CD :::J(O r (fj DJ ~ (0 C CD CD ~ (fj ~ c :;:; '" ;:;.- 0. Z CD () 0 CD () ~ CD TI Ol (fj < CD ~ 0 :< Een briefkaart met een zeldzame afbeelding uit ± het jaar 1935, CD :::J De oprijlaan naar de kosterswoning en aanbelendende panden van de R.K. Willibrordparochie aan de Rhijngeesterstraatweg in Oegst geest. Links van het pad staat het H. Hartbeeld, begin twintiger jaren door de familie Schlatmann geschonken aan de parochie. UIT HET ARCHI EF GELICHT
Dat er over de middeleeuwse tiende penning uit 1543/ 1544, moet geschiedenis van Oegstgeest in de het schoorsteenkohier op 1552 en het oud-archief van de gemeente ook niet op 1452 gedateerd worden. aardig wat stukken te vinden zijn, zal Fockema sloeg ook in ander opzicht niet iedereen weten. nog een aantal malen de plank mis: Het oudste stuk, een oorkonde over het aantal huizen moet met één de Poel brug tussen Leiden en vermeerderd worden: Oegstgeest Oegstgeest, dateert van 1395. telde in 1552 dertig huizen. Er waren AI in de jaren dertig heeft de drie hutjes met maar één rookgat. en rechtshistoricus S.J. Fockema de huizen "in de Quaeck ~ en Uin de Andreae een artikel gepubliceerd, Voscuyt" behoorden met twee getiteld "Middeleeuwsch Oegstgeest", schoorstenen niet tot het kleinste waarin hij gebruik maakte van type. bronnen uit het gemeentearchief\. Een kleine passage uit dit artikel wil ik Jacop Willemszoen i 2 u niet onthouden. Hillegunt in de Quaeck i i
Kennen we de behuizing en de bevolking Thonis Mouwerinszoen i van hel vroeg·rriddeiee het gelukkig weer boven water Jan Kerstenszoen 11 gekomen. Groot was de verrassing Heynrick Gheritszoen ij toen bleek dat Fockema het belastingkohiertje een eeuw te vroeg Jan die Koek iii gedateerd had' Kersten Comeliszoen Op basis van het handschrift en op Wil/em Janszoen een roeckgat basis van het feit dat veel van de in het kohier genoemde personen ook Griet in de Voscuyl 11 voorkomen in een register van de 7 Thonis Willemszaen Niclaeszoen dat ghehele dorp doer Garbrant Pieterszoen ghegaen van huys tat huys ende gheteykent soe voirscreven staet. Oestgeest S.J. Fockema Andreae, Dirck Comeliszoen iiii Middeleeuwsch Oegstgeest Oorspronkelijk verschenen in: Dat kastershuys ende dat schoeI Tijdschrift voor Geschiede nis, Ghijsbert Reyerszoen ii 50 (1935), blz. 256-275. ende een roeckgat In herdruk verschenen in: Cornelis Claeszaen iii Warmond, Valkenburg en Oegstgeest, Apparaat voor de Jan Meeszoen een roeckgat geschiedenis van Holland, deel 7, Opten IX Carla de Glopper-Zuijderland UW STRAATNAAM VERKLAARD Noot: In deze rubriek worden alleen die straatnamen behandeld die op een of ande re manier samenhangen met de geschiedenis van Oegstgeest. In verband met de lengte van de andere artikelen is het niet mogelijk om deze rubriek nog in dit nummer te plaatsen. In de volgende aflevering van dit tijdschrift zal hij weer verschijnen. 8 WIE WEET WAAR EN/OF WANNEER? Voor de schriftelijke en mondelinge Terweeweg/de Kempenaerstraat de reacties op de prentbriefkaart "Bij den krachtige eik - in 1849 bij de Koningsboom, Oegstgeest" zeggen troonswisseling van Willem 11 naar wij u hartelijke dank. Het resultaat van Willem 111 geplant - rond 191 0 is de binnengekomen informatie is als omgehakt. volgt: In Straatgebeuren nr. 4" is een foto uit In de toenmalige rubriek de jaren twintig afgebeeld van ook een "Straatgebeuren nr. 14" van de boom op dit kruispunt; wellicht een Oegstgeester Courant meldt de heer opvolger van de oorspronkelijke van Varik, dat op het huidige kruispunt "Coningsboom"? En tenslotte: J . VAN DER V OET I)'j .I)E II TULP ' OEGSTGEEST ARCHITECTEN .. ... NNE .. ER ...... ". ,- ... ". ...". TOL.'OO" H ' '0" w~~" ...... • IU. _MU'. Het eerste gedeelte van de brief van J. van der Voet aan B en W te Oegstgeest; onder 3 staat Koningseik vermeld. 9 In het gemeentearchief in Oegstgeest uitbreiding van het aantal bevindt zich een schrijven dd. 21 "nachMammen" (= lantaarnpalen). In augustus 1923 van J. van der Voet, deze brief wordt melding gemaakt van gem. opzichter, aan het College van een bestaande "nachtvtam" op de B&W te Oegstgeest over de Terweeweg bij de Koningseik. Conclusie: Naar alle waarschljnhj'kheid ziet het er naar uit, dat de kruising Terweeweg/ Oe Kempenaerstraat in vroeger jaren aangeduid werd als: BIJ DEN KONINGSBOOM (CONINGSBOOM) OF KONINGSEIK. Bronnen: Rubriek "Straatgebeuren nrs. 1 tlm 19" in de Oegstgeester Courant van 4 november 1981 tlm 31 maart 1982. Informatie van mevrouw Maandag-Bonte, wier grootvader A Koppier in december 1883 geboren is in één van de 24 woningen van de Kaap. Gemeentearchief van Oegstgeest. G. G. v. d, PLAS - Scheepsbouw- en Reparatiewerf "DE PHOENIX," Dwarshelling 50 Meter. OEGSTGEEST bij Leiden. - Telefoon Intere. 1015. Een nieuwe prentbriefkaart met de vraag aan u: wie weet waar en/of wanneer? De achterkant van deze kaart is nie t beschreven. Mocht u iets weten of herkennen: stuur of bel uw reacties voor 1 februari 2000 naar Ver. Oud Oegstgeest, Laan van Alkemade 1, 2341 LJ Oegstgeest. In het a.s. maartnummer wordt u op de hoogte gesteld van de binnengekomen reacties. 10 BEGRAAFPLAATSEN IN OEGSTGEEST H. Willibrordus aan de Rhijngeesterstraatweg. De stichting en de geschiedenis van deze begraafplaats gaat terug tot 1821. In het goed bewaard gebleven 'Rekeningboek van het Rooms-Catholyk Kerkhof te Oegstgeest', beschrijft de toenmalige pastoor Antonius Hubertus Mali uitvoerig de ervaringen destijds opgedaan. Daarnaast kon het gemeentearchief van Oegstgeest voor een aantal interessante aanvullingen zorgen. Aanvraag met de nodige problemen AI direct blijkt duidelijk uit het relaas van pastoor Mali dat de toestemming om tot de aanleg van een eigen R.K. kerkhof te komen niet zonder de nodige moeite en Huidige toegang tot het R. K. kerkhof ( foto G. C. van Velzen). tegenwerking verkregen werd. Uitvoerig beschrijft In vroeger tijden werden de deze pastoor de gevoerde corres overledenen veelal in de kerken pondentie, waaronder die met de begraven, terwijl dit voor de minder schout en raad van Oegstgeest. bedeelden buiten de kerk gebeurde. Pastoor Mali, die in 1815 vanuit In de franse tijd werd echter bepaald, Wormerveer hier benoemd werd, dat in kerken niet meer begraven begon in 1820 plannen te maken om mocht worden. Toen ontstonden te komen tot de aanleg van een eigen langzamerhand de kerkhoven zoals katholieke begraafplaats in de directe wij die thans kennen. omgeving van de toenmalige kerk, die Oegstgeest kent twee begraafplaatsen in 1772 was gebouwd. met ieder een eigen historische Tot dan moesten zijn parochianen achtergrond. De oudste daarvan is het begraven worden op de hervormde kerkhof rond de N.H. Groene- of begraafplaats naast de 'Groene Kerk' Willibrordkerk aan de Haar1emmer in het dorp. straatweg. Een franse wet van 1811 had bepaald De andere is het R.K. kerkhof, direct dat iedere godsdienstige gezindte zijn gelegen achter de R.K. kerk van de eigen begraafplaats mocht hebben en 11 Brief van 9 juli 1821, waarin pastoor Mali aangeeft, dat het nieuw aangelegde kerk· hof op 11 juli plechtig zal worden ingewijd en waarin hij er op wlj'st dat de muur nog niet is voltooid blï ' gebrek aan stenen '. (uit gemeentearchieQ Jan van Oosten. Na overleg met zijn kinderen was deze Jan van Oosten bereid de grond te verkopen voor een op grond hiervan meenden de bedrag van /1000,-. pastoor en kerkmeesters dit plan ten Een andere parochiaan, een 'gezeten uitvoer te mogen brengen. burger' en lid van de gemeenteraad, Om dit plan te kunnen realiseren Nicolaas van Wouw, was direct bereid moest" ik drie zwaarigheden te financiële ondersteuning te verlenen booven komen" schrijft pastoor Mali. door een bedrag van / 4000, - te Als eerste moest er een stuk grond verstrekken tegen een rente van 4%. beschikbaar zijn en liefst in de De eerste twee problemen waren dus omgeving van de kerk, maar snel verholpen. daarnaast ook de nodige gelden om Minder vlot verliep het met de het plan te kunnen financieren. toestemming die het bestuur van de Tenslotte moest het plaatselijke gemeente Oegstgeest moest bestuur toestemming voor de aanleg verlenen, want na een overleg met de verlenen. schout Jacob Willem Malnoë van Vlak voor de kerk lag een stuk land Noort, kreeg pastoor Mali al dadelijk te dat zeer geschikt zou zijn. Het was horen dat voor toestemming tot de eigendom van de 86 jarige parochiaan aanleg van een begraafplaats een 12 officieel rekest bij het gemeente zoals juiste plaats, lengte, breedte en bestuur moest worden ingediend. afstand ten opzichte van woningen en Nadat hieraan op 2 januari 1821 was openbare wegen. voldaan, informeerde de schout direct Bovendien werd reactie gevraagd van de andere dag de gemeenteraad over het college van kerkvoogden van de het ingediende rekest. Daarbij gaf de hervormde gemeente alhier. In een schout aan advies te zullen vragen bij zeer uitvoerig schrijven wijst dit college andere gemeenten waar dergelijke er op dat er "al sinds mensenheugenis situaties zich hadden voorgedaan. op het kerkhof begraven wordt" en Opmerkelijk snel, al op 17 januari, vervolgens "dat door de aanleg van waren de reacties binnen van de een nieuwe begraafplaats, het enige heren schouten van Hoogmade, kerkhof tot dan in Oegstgeest, schade Stompwijk, Ter Aar, Aarlanderveen, zou lijden, door vermindering van Leidschendam en Wateringen. inkomsten en zo ook de dragers, de Gelijktijdig was het R.K. kerkbestuur koster, doodgraver, schoolmeester verzocht een en ander betreffende de enz." begraafplaats duidelijk aan te geven, Binnen de gestelde termijn reageer- Aanhef van de brief van 9 januari 1821 waarin op verzoek van de schout op 4 punten door het r.k. kerkbestuur nadere informatie moet worden verstrekt. (uit gemeentearchief). 13 den zowel het R.K. kerkbestuur over Aanleg de ligging, grootte, afstand en Op 30 april 1821 kon met de aanleg vervolgens het college van kerk van het kerkhof begonnen worden. voogden van de N.H. gemeente met Voor het ophogen moest het nodige een uitgebreid bezwaarschrift. Samen zand van elders worden aangevoerd. met de al eerder verkregen informatie Gelijktijdig kon men beginnen met het op 17 januari , werd de gemeenteraad metselen van de muur, het bouwen verzocht een uitspraak in de zaak te van een baarhuisje en het aanbrengen doen, maar men kan niet tot een van een toegangshek. Bovendien besluit komen. Voorgesteld wordt een moesten er een aantal bomen worden en ander voor te leggen aan de aangebracht. Gedeputeerde Staten van Zuid Het verplicht aanbrengen van de muur Holland. zat de pastoor echter dwars, omdat Op 7 februari vraagt de gouverneur elders eveneens nieuwe van Zuid Holland om toezending van begraafplaatsen werden aangelegd de bezwaren. Daarop komt op 20 zonder deze verplichting. maart het advies om de uiteindelijke Maar de schout was niet van plan om beslissing toch door het plaatselijke hieraan iets te veranderen. Omdat de bestuur te laten nemen. kosten hoog waren, werd overeengekomen dat de muur slechts Toestemming aan de noord- en oostkant werd Nadat de gemeenteraad opnieuw gebouwd. Later zou alsnog het hierover was geïnformeerd, werd ontbrekende gedeelte van de muur besloten om het R.K. kerkbestuur op worden aangebracht. doch zover is 30 maart 1821 te dagvaarden om het nooit gekomen. Het metselwerk voor het gemeentebestuur te werd uitgevoerd door de Mr. metselaar verschijnen om over de kwestie te Jan Dcbbe van Bergen en de prijs onderhandelen. voor het werk bedroeg 11100,- terwijl Een zeer moeizame ondervraging de Mr. timmerman Hendrik Driessen volgde die nota bene duurde van "zes voor het werk 1203,- vroeg , waarvan tot elf uur en na veel wederzijds de pastoor er 1 20,- wist af te krijgen. betogen, die soms vrij ernstig en In de noordmuur werd de eerste steen heevig waren" zo schrijft pastoor Mali. ingemetseld, die tegenwoordig Even verder vervolgt hij "Eindelijk na liggend op het kerkhof is aangebracht. deze langdurige raadplegingen wierd Tijdens de aanleg werd opnieuw van onze zijde enige toegeevenheid gewezen op de schadeloosstelling, gebruikt en ik als pastoor maar deze werd door pastoor Mali ondertekende enz. n van de hand gewezen, omdat er geen Uiteindelijk besloot de gemeenteraad enkele wet bleek te bestaan die een gunstig te beschikken, maar niet dergelijke schadeloosstelling zonder de nodige vooIWaarden. Zo voorschreef. moest pastoor Mali er voor borg staan De afmetingen van het nieuw dat het nieuw aan te leggen kerkhof aangelegde kerkhof waren onder nooit ten laste van kerk- of armenkas meer, lengte 14 roeden ( 51 ,8 meter) mocht komen. en breed 11 roeden (40,7 meter). Het Verder werd in de daarop voorgelegde kerkhof was verdeeld over een aantal schriftelijke verklaring als eis gesteld vakken voor de diverse dat de begraafplaats moest worden klassenindelingen, telWijl in het omgeven door een muur van midden het kruis stond, waaronder de minstens twee nederlandse ellen priesters begraven werden. (1.40 m.) hoog en dat het R.K. kerkbestuur aan de protestante Inzegening gemeente een schadeloosstelling Op 11 jUli 1821 werd het nieuwe moest betalen. kerkhof plechtig ingewijd door de 14 \\'ILLENI I O ~ l) G·?] Al~, f H-= J ~ F ' 1-1)t-lEl~ST' ~ -r[l~ ~ (.f~L.EC;" .J. .; . IJ 1 '{' .f n 2. Eerste steen gelegd op 75 juni 7827 door Wil/em Mali. Deze steen zat aanvankelijk in een van de twee muren die om het kerk hof moest worden aangebracht. (uit parochiearchief) er in 1821 verzuimd was een koninklijke machtiging voor de aanleg van het kerkhof aan te vragen. Deze Aartspriester van Gelderland Joannes kwestie zou pas in 1837 worden Gerritsen, nadat de Aartspriester van opgelost. Holland en Zeeland, Jacobus Cramer Na de bouw van de nieuwe kerk in in de kerk de plechtige Mis had 1901 werden de twee muren afge opgedragen. Naast de 23 andere broken en werd de toegang van het priesters was de Baron Cornelis kerkhof, die aanvankelijk tegenover de Ludovicus van Wijkerslooth daarbij oude pastorie lag , verlegd naar de aanwezig, toen nog niet in Oegstgeest huidige locatie. wonende, maar als hoogleraar aan het Vervolgens onderging de begraaf· seminarie van Warmond verbonden plaats na 1965 drie maal een was. aanzienlijke uitbreiding, is momenteel Ook de 'schout en heeren gemeente 105 meter lang en 40 meter breec, raden' waren hierbij uitgenodigd. terwijl er in 1993 een columbarium In de oostelijk muur van het kerkhof werd aangebracht. was een nis aangebracht waarin een jaar later namelijk op 2 mei 1822 een Bert Driessen kruisbeeld werd aangebracht omdat het kerkje toen 50 jaar bestond. De in 1824 naar Amsterdam Bronnen: vertrokken pastoor Mali werd op 29 april 1845 in Oegstgeest op zijn eigen parochiearchief St. Willibrord kerkhof begraven. Oegstgeest inv.nrs. B 2, B 10 en B 12 In 1829 gaf de gouverneur van Zuid gemeentearchief Oegstgeest Holland het gemeentebestuur aan dat inv. nrs. 6, 206 en 2 10 15 GESCHILDERD IN OEGSTGEEST In deze rubriek komen kunstschilders die in Oegstgeest gewoond of gewerkt hebben voor het voetlicht. In deze aflevering aandacht voor Menso Kamerlingh Onnes. (afb.1 ) Leiden en Floris Verster In 1883 keerde Menso Karnerlingh Onnes terug naar Nederland en vestigde zich in Leiden. Hier leerde hij Flons Verster (1861-1 927) kennen, met wie hij gedurende acht jaar een atelier deelde. De twee vlienden vulden elkaar goed aan. In tegenstelling tot Menso kreeg Flons een gedegen opleiding in de schilderkunst, eerst bij Ars Aemula Naturae in Leiden, later aan de Haagse academie. Mensa had echter gereisd, veel van de wereld gezien en bracht de introverte, huiselijke Floris in contact met de internationale ontwikkelingen in de kunst. Kamerlingh Onnes en Verster bEiinvloedden elkaar wederzijds, Afb. 1 hetgeen het meest t>ijkt uit hun gedunde bloemstillevens. De kunstschilder Menso Kamerlingh Hun keuze van bloemen en planten Onnes woonde van 1909 tot zijn was weinig traditioneel, in plaats van overlijden In 1925 in Oegstgeest. sierlijke kweekbloemen , schilderden ze Samen met zijn echtgenote Kitty distels, paardenbloemen, bijna Tutein Nolthenius en hun drie uitgebloeide rozen of haJfveriepte kinderen bewoonde hij het pand dat bladeren. Ook de schikking en het stond op de hoek van de koloriet waren onorthodox. Bij Mensa Geversstraat en de Terweeweg 1. Kameningh Onnes kregen de (afb. 4) bloemstillevens namen als 'Valsche Menso Kamerlingh Onnes werd in weelde' en 'Het mooie doodgaan', 1860 geboren in Brussel. Hij groeide hiermee verwijzend naar de verganke op in Groningen en Gelderland, waar lijkheid van uiterlijk schoon. Mensa de familie in de buurt van Hengelo het noemde deze stillevens met een buiten 'Waerle' bezat. Na de HBS diepere betekenis ook wel 'bloemver toog Menso naar Delft om te beeldingen'. (afb. 2) studeren . Hier kreeg hij onder meer Behalve bloemstillevens maakte les in ornament tekenen van Mensa Kamerlingh Onnes vooral decoratieschilder A. Ie Comte. portretten. Imposant is het portret dat Het studeren beviel Mensa niet zo, hij maakte van Zijn zusje Jenny. het schilderen en tekenen des te Het schildenj dateert uit 1888, het jaar meer. dat Jenny zich verloofde met Floris Hij gaf zijn studie op en maakte een Verster. (afb. 3) aantal reizen onder andere naar Wenen, München, Brussel, Parijs en Zomers in Katwijk Italië, waar hij met andere In 1891 kwam er een einde aan de kunstenaars in contact kwam. Zo samenwerking tussen Mensa ontwikkelde Menso Kamerlingh Kamerlingh Onnes en Floris Verster. On nes zich als autodidact tot een Mensa trouwde met Catharina schilder van formaat. Auguste Tutein Nolthenius en 16 Savoy) maar vond de huizen van Kamerlingh Onnes veel mooier. Hij vroeg Mensa raad bij het ver bouwen van 'Sigrid'. Mensa maakte schetsen voor de verbouwing en vroeg architect J.J.P. Oud, een vriend van zoon Harm, dit plan technisch uit te werken. Een glas in lood raam voor het trappenhuis werd ontworpen door Theo van Doesburg, eveneens een vriend van HanTl. Harm zelf maakte een naamplaat in sectieltegels (tegels in scherf-vonn). De naam van de villa werd 'Allegonda', naar de oude mevrouw Trousselot. In 1938 heeft Trousselot 't Waene' en 'De Hoogcate' gekocht en laten afbreken, omdat ze zijn uitzicht bedierven! Het kan raar lopen. Afb. 2 Oegstgeest In mei 1909 verhuisde het gezin verhuisde naar de (inmiddels Kameningh Onnes van de Haagweg afgebroken) Haagweg 5, toen nog (inmiddels gemeente Leiden) naar de Zoeterwoude. Hij kreeg een atelier aan Geversstraat in Oegstgeest. (afbA) huis. Een jaar later trouwde Floris Samen met zoon Hann maakte hij met Verster met Jenny Kamerlingh Onnes houtsnijwerk versierde meubels voor en vestigde zich op het buiten het huis. Het huis had aan de Groenoord. achterkant een grote tuin en vrij uitzicht In 1893 werd Mensa vader van zoon over de bollenvelden. Harm Henrik. Harm zou later eveneens Menso had weinig contact met andere naam maken als kunstschilder. Een kunstschilders. Door zijn broer Heike, jaar later werd dochter Jenneke geboren, in 1897 gevolgd door Marijke. Menso Kamerlingh Onnes en zijn gezin brachten de zomers door in Katwijk aan Zee. In 1902 had Mensa architect Hendrik Johannes Jesse (1860-1943) opdracht gegeven twee geschakelde villa's aan de Boulevard te ontwerpen. De huizen 't Waerle' en 'De Hoogcate' werden in 1904 voltooid. Mensa had zich intensief met het ontwerp en de uitvoering bemoeid. Ondanks, of misschien dankzij, de korte periode die Mensa in Delft studeerde, bleef de kunstnijverheid en de architectuur hem gedurende zijn hele leven boeien. Met 't Waene en 'De Hoogcate' oogstte Menso veel lof, met name van zijn latere overbuurman de Rotterdamse theehandelaar J.E.R. Trousselot. Trousselot kocht in 1909 villa 'Sigrid' (tegenwoordig Hotel Afb. 3 17 Kamerlingh Onnes is later in Oegstgeest een laan genoemd. Ineke OeIe Noten: 1) zie Vereniging 0Jd Oegstgeest presenteert februari 1991, p. 3 flm 5. Bronnen: Gemeente archief Oegstgeest. Jenneke Nype/s-Kamerlingh Onnes, Jeugdherinneringen en Afb. 4 ~Woonhuis Oegstgeest~ familieverhalen, 1987. Oegstgeester Courant 21 de beroemde natuurkundige en november 1979 Nobelprijswinnaar, verkeerde hij meer in Richaro BioncIa en Care! BIotkamp universitaire kringen. (redactie), De schi/defs van tachtig, Hij vervaardigde een reeks portretten Nederlandse schilderkunst 1880-1895, van hoogleraren, onder anderen van H. Van Gogh Museum Amsteroam 1991. A. Lorentz en H.G. van de Sande Doris Wintgens HöNe e.a. (redactie), Bakhuyzen. Met een aantal geleerden Dageraad van de Modeme Kunst, ondertlield Mensa vriendschappelijke Leiden en omgeving 1890-1940, relaties. Zo logeerde Albert Einstein Stedelijk Museum De Lakenhal Leiden meer dan eens aan de Geversstraat. 1999. Albert Einstein werd in 1920 tot Ineke OeIe-Kap, Menso en Harm bijzonder hoogleraar in Lelden Kamertingh Onnes, Twee generaties benoemd. Ook Paul Ehrenfest was een kunstenaars, in Krant van de Maand goede vriend van de familie. Oktober 1994. In het huis aan de Geversstraat mochten zij graag musiceren. Bnstein Illustraties: speelde voortreffelijk viool , Ehrenfest 1. Menso Kamerlingh Onnes, piano en Harm Kamerlingh Onnes Zelfportret, 1907, olie op doek 95 x speelde niet onverdienstelijk cello. 71,5 cm., Stedelijk Museum De Marjke Kamerlingh Onnes maakte van Lakenhal, Leiden. dit illustere gezelschap een aquarel. 2. Menso Kamerlingh Onnes, Valsche (afb. 5) weelde, 1893, aquarel en gouache Na het overlijden van Mensa bleef zijn op papier, 65 x 48 cm., Stedelijk weduwe Kitty nog geruime tijd in Museum De Lakenhal, Leiden. Oegstgeest wonen. In 1936 vertluisde 3. Menso Kamertingh Onnes, Portret zij naar Den Haag. Naar Mensa van Jenny Kamerlingh Onnes, 1888, olie op doek, 189 x 137 cm., Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden. 4. Harm Kamerlingh Onnes, Woonhuis aan de Geversstraat, tekening. 5. Marijke Kamertingh Onnes, Musici, aquarel op papier, 9,2 x 17 cm., particuliere collectie. Afb. 5 18