66 67

¡ Op de plek waar nu het privékapel. Tijdens de stads- Wandelroute Het Mirakel Amsterdam Museum staat, branden van 1421 en 1452 werd kort voor 15 mei 1414 liepen de opeenvolgende Amsterdam in de 16e eeuw het Sint-Luciënklooster kerken grote schade op. gesticht. De zusters hielden De huidige kerk stamt voor zich vooral bezig met zieken-, het grootste deel uit 1490 en armen- en wezenzorg. Het werd in 1607, na de Alteratie klooster was financieel van 1578, toegewezen aan afhankelijk van enkele rijke Engelssprekende protes- Amsterdamse families, van tanten. Het houten huis, wie verschillende dochters in tegenover de Engelse Kerk, is het klooster waren getreden. een van de oudste huizen van Met weven en spinnen ver- Amsterdam en dateert uit de gaarden zij extra inkomsten. periode tussen 1417-1452. In 1580 werd het klooster Op het detail van de opgeheven en de gebouwen £ Op Singel 421 werden vogelvluchtkaart van en landerijen van het klooster rond 1512 de gebouwen van Cornelis Anthonizs uit 1544 bij het al bestaande Burger- de Handboogdoelen (ook wel is goed te zien dat achter weeshuis gevoegd. Tot 1962 Sebastiaansdoelen genoemd) het gebouw de schietbanen werden hier kinderen in gebruik genomen. van de Handboogdoelen opgevangen, waarna het De naam verwijst naar het en de ernaast gelegen werd verbouwd tot wapen dat schutters in het Voetboogdoelen lagen. Amsterdams Historisch begin van de 16e eeuw ge- Museum in 1975. bruikten. De schutters hadden tot taak om de orde toegediend, maar hij was Ω Het Begijnhof werd in 1346 en rust in de eigen stadswijk zo ziek dat hij de hostie weer gesticht. Begijnen waren te bewaken en de stad te uitbraakte. Toen het braaksel vrome vrouwen die leefden verdedigen tijdens aanval- in het vuur was gegooid, volgens christelijke leefregels, len. gebeurde het: de hostie maar geen kloostergelofte wilde niet branden. De hadden afgelegd. ¢ In maart 1345 zou zich een volgende dag bracht een Zij behielden hun bezittin- wonder in de Kalverstraat priester de hostie naar de gen en konden het hof hebben voltrokken, dat Sint-Nicolaaskerk (nu Oude verlaten wanneer zij nog steeds het Mirakel van Kerk). Op onverklaarbare besloten om te trouwen. Amsterdam wordt genoemd. wijze keerde ze terug naar Het 16e-eeuwse Amsterdam zag er totaal anders uit dan nu of zoals de stad er in de Op het terrein stond van Een stervende man kreeg het huis in de Kalverstraat, 17e eeuw uitzag. Het was een kleine stad, met ca. 30.000 inwoners. In minder dan het begin af aan een kleine de laatste sacramenten tot driemaal toe. 15 minuten liep je van de Regulierspoort (nu de Munttoren), aan de zuidrand van de stad, via de kade van de Amstel naar de zeehaven in het noorden. Op de plaats van het En het was een katholieke stad. Het geloof speelde een zeer belangrijke rol in het Met de Alteratie van Amsterdam in 1578 schaarde de stad woonhuis werd een grote dagelijks leven. Dankzij het Mirakel van Amsterdam (zie 4) trok de stad jaarlijks zich niet alleen achter Willem van Oranje maar maakte bedevaartkapel gebouwd, duizenden pelgrims. Het stadsbeeld werd bepaald door nonnen en monniken die zij ook een einde aan de katholieke overheersing. De paro- de Heilige Stede genoemd, in een van de 21 kloosters woonden. Verder telde Amsterdam stad 2 grote parochie- chiekerken werden overgedragen voor de protestante die in 1908 is gesloopt. Voor kerken en 6 kapellen. Het kerkelijk grondbezit besloeg een derde van de stad. dienst en de meeste kloosters kwamen in handen van het opkomende steden was een stadsbestuur en kregen nieuwe bestemmingen. Pas vanaf door Rome erkend wonder 1830 kregen katholieken weer religieuze vrijheid. van groot belang. Het Mirakel 2

T H PR D C E R A I U NS H IJT schepenen (de rechterlijke ER EN K AD DR Amsterdam E INSENGR IKK macht). Zij waren verant- PR ADE Centraal

T woordelijk voor het bestuur H C NGEL A SI van de stad en de hand- T ENGR A A S ER R TATION H T SPL S EIN E LD having van recht en orde. G VE N EL H A EK ER L H ENS De ’gewone’ Amsterdammer T RA AT T speelde echter geen enkele H START C A

K SGR IJ rol in het bestuur: de stad D N E G KEIZER W ak 3 EU E werd geleid door gegoede I 10 D L N A amr A W D K G E R S families die onder elkaar U R B E R D O L O E V T G de politieke functies S A JD A I R 4 Z T E S L S L Kalverstraat, 'Gedachtenis ter A van Amsterdam zorgde door verdeelden. W E A O A U W IE M G W R N R AK A E W U de grote aantallen pelgrims Heilige Stede' MR B A R D 8 O MM O O V R ¶ K voor veel extra inkomsten Nieuwe Kerk klinkt K S D IJ DIJ Z E L A L 9 D E K en werkgelegenheid. Sinds wonderprentjes, onder misschien vreemd voor een WEN F U W J G O G I R EU D N I E I U T E S N B D 7 E A R A Z 1881 wordt er weer jaarlijks andere van Van Oostsanen. kerk die in 1409 werd A E T K R E T H S R S C AADH I R U A ISSTR E A U AT S op de derde zaterdag van ingewijd, maar de naam D P 6 D L S AL J R I E E W Z C G E G H R D T § B maart een stille omgang Sta met uw rug naar het diende in de volksmond om BU U O DAM E O 11 O OR M AAT O SS TR V L ISS T 5 O gehouden om het mirakel Monument op de Dam maar onderscheid te maken tussen E A O AL D DS P A AM 2 6 T R S ZIJ T TR 12 S AA DE te vieren. vergeet even het huidige deze kerk en de Oude Kerk

R T S

E OU H

I

N V

L N ES L T

A

N A A T K Koninklijk Paleis en kijk naar aan ’de oude zijde’ van het OKI W N O R G L T O R L O

A U S N ∞ B S W D Op de Kalverstraat 62 de afbeelding. Op ongeveer Damrak. De officiële naam S I G R E M E S R I O B U N O R B 5 I E B EE R V M bevond zich het atelier dezelfde plek stond in de was Onze LieveVrouwekerk of O O S O L R T O L K K R V A START A S HANS W A van Jacob Cornelisz. van 16e eeuw een veel kleiner Maria- en Catharinakerk. D IJ G T Z R DESC E U OU B W 4 R Oostsanen (1470-1533). stadhuis. Hier zetelden de Tot twee keer toe werden U K E E 1 T I H R N C US A LA J ND Hij is de vroegste kunstenaar burgemeesters met hun er plannen gemaakt voor 13 S T D A J I N R A Z L AA R E M ES A GR T 7 D AC uit Amsterdam die bij naam ambtenaren en de schout een fraaie toren op de kerk. S OKI N W H 2 U T R R G J A E O R OD V 14 U E L B N A S BR bekend is. In zijn werkplaats (een soort politie) met zijn In 1565 werden zelfs de K R EE IE T ST O N A RA U E A A B C R T D V werden opdrachten uitge- T O S 1 PUI E L S T K RS L U L E A W A V A R R W TE voerd voor katholieke De Dam met het oude stadhuis, J.A. Beerstraten. 1630-1650 F W G R M E L G V R OO A R U P R U B LE R K B N IN O T E instellingen, maar ook N K E N S I A IN 3 N O G R W E G Z L N voor welvarende burgers EG EI W L GE P ILI O E O H L uit de stad, zoals koopman R E 0 100 200m A AM T mstel S A TEL W AMSTEL en bankier Pompeius Occo, die schuin tegenover Van Oostsanen woonde. De Kalverstraat was een Afstand Startpunt Bereikbaarheid uitstekende plek voor het 3,5 km - 1.5 uur Grote binnenplaats 15 minuten lopen vanaf atelier, want vanwege de Amsterdam Museum, Amsterdam Centraal verering van het Sacrament Kalverstraat 92, Amsterdam Station (startpunt vanaf 10) van het Mirakel liepen er Tramlijnen 1, 2, 5 (halte Spui), jaarlijks duizenden pelgrims Parkeren 9, 14,16, 24 (halte Rokin) door de straat. Waarschijnlijk Parkeermogelijkheden zijn kochten ze in de Heilige Stede beperkt souvenirs in de vorm van 3 fundamenten gelegd en van Amsterdam. De van een eeuw later maakte de oorsprong katholieke Wilt u klooster- of kerk- beroemde architect Jacob Sint-Nicolaaskerk was in muziek uit de 16e eeuw van Campen een ontwerp, het begin een stuk kleiner, horen, ga dan naar Horeca maar tot de bouw is het maar in de 15e eeuw werd vanoostsanen.nl/muziek Café Hoppe nooit gekomen. begonnen met de uitbouw Bruin café uit 1670. van een serie kapellen (Spui 18, cafehoppe.nl) • Achter de 19e-eeuwse waardoor de kerk rond 1571 Wynant Fockink gevel van Warmoesstraat 90 zijn huidige vorm kreeg. Al bijna 400 jaar een gaat het oudste huis (1485) likeurstokerij met van Amsterdam schuil. De 1) Naast een van de grote proeflokaal. (Pijlsteeg 31, Warmoesstraat was in de 15e stadspoorten, de Sint-Olofs- wynant-fockink.nl) eeuw de belangrijkste straat poort, werd tussen 1440 en Café In ’t Aepjen van Amsterdam. Dit pand 1450 een gelijknamige kapel Een café met zo’n grote is gebouwd na de grote gebouwd. De poort en de geschiedenis dat er zelfs stadsbrand van 1452, toen kapel stonden aan het begin Op de 17e-eeuwse winterse een gezegde uit voor- grote delen van Amsterdam van de Zeedijk, die bescher- afbeelding zien we een De Waag komt. Het deels houten opnieuw gebouwd moesten ming bood tegen het water samenvoeging van de twee pand dateert uit 1544 en worden. Het skelet van dit van het IJ. Omstreeks 1490 kapellen. Ze waren inmiddels 1@ Achter de gesloten gevel de orde opgeheven. Het nu waarschijnlijk heeft er huis is van hout, maar de werd naast de kapel een omgedoopt tot de protes- in Barndesteeg 6B lag het overgebleven gebouw heeft altijd een café/logement zijmuren waren inmiddels achthoekige kapel aange- tante Oudezijds Kapel. Bethaniënklooster (gesticht bijna 500 jaar dienstgedaan gezeten. (Zeedijk 1) van steen; heel wat beter bouwd, de Jeruzalemkapel De Sint-Olofspoort was al kort vóór 3 mei 1462). als school. Nadat de school Hof van Wijs bestand tegen brand dan of Heilige Grafkapel. In de in 1618 gesloopt. De huidige Oorspronkelijk was het in 1885 werd samengevoegd Al 220 jaar verkoopt Wijs de volledig houten huizen kapel stond een kopie van het kapel is een kopie uit 1991 nonnenklooster een toe- tot het Barleaus Gymnasium, thee en koffie. Nu is er ook uit de periode daarvoor. Heilige Graf, het monument met enkele originele vluchtsoord voor prostituees stond het tijden leeg. Er heeft de mogelijkheid ter plekke dat in Jeruzalem was elementen. die hun losbandige leven zelfs nog een timmerfabriek thee te proeven. (Zeedijk ª De Oude Kerk, ingewijd in gebouwd op de plek waar achter zich wilden laten, maar ingezeten. Totdat de 43, hofjevanwijs.nl) 1306, is het oudste gebouw Christus begraven zou zijn. 1! In een van de torens van al spoedig woonden er vooral gemeente het monument Café-restaurant In het Waaggebouw op de rijke en aanzienlijke dames die in 1970 kocht en er een de Waag – Restaurant Nieuwmarkt zit een gedenk- boete wilden doen. Zij hielden kleine concertzaal van gevestigd in voormalige steen die de eerste steenleg- zich bezig met spinnen en maakte. stadspoort uit 1488, met ging memoreert: 'Op 28 april weven maar waren bekend prachtige ‘salle privée’ in 1488 werd de eerste steen van vanwege de levering van 1# Vanaf hier hebt u goed de toren. (Nieuwmarkt 4, deze poort gelegd'. Van de ossen voor de schuttersmaal- uitzicht op de kapel aan de indewaag.nl) 15e tot de 16e eeuw stond tijden. Rond 1462 woonden overkant van de gracht: het Restaurant Blauw aan hier namelijk de Sint-Antho- er 220 nonnen. voormalige Agnietenklooster, de Wal – Chic dineren in nispoort, een van de vijf In de loop van de 16e eeuw een nonnenklooster uit 1397. mooie binnentuin. toegangspoorten tot de stad. viel het grote terrein van het De Agnietenkapel had twee (Oudezijds Achterburgwal De muren zijn bijna twee klooster uiteen en werden verdiepingen. Het bovenste 99, blauwaandewal.com) meter dik en maakten deel steeds meer stukken land gedeelte, bereikbaar vanuit Café Kaptein Zeppos uit van de middeleeuwse van de nonnen aan de stad het klooster, was uitsluitend Muziekcafé met restau- bakstenen stadsmuur. Met de verkocht voor bebouwing. toegankelijk voor de zusters. rant. (Gebed zonder eind stadsuitbreidingen verloor de Bij de Alteratie in 1578, De overige gelovigen hadden 5, zeppos.nl) 17e-eeuwse winterse afbeelding waar de samenvoeging van de twee poort aan het einde van de werden de kloosterterreinen via de straat toegang tot de kapellen te zien is 16e eeuw zijn functie. onteigend en in 1585 werd kapel op de begane grond. 4

genoemd. Op de plek van ALS U VAN HET CENTRAAL burgwal op, passeer de Vervolg de Oudezijds het Gebed Zonder End STATION KOMT, IS DIT EEN Koestraat, weer links de Voorburgwal, ga rechts de stonden tot 1585 het Sint- UITGELEZEN PLAATS OM DE Bethaniënstraat in en rechtsaf Kuipersteeg in en sla linksaf Claraconvent en het ROUTE TE BEGINNEN EN de Betaniëndwarsstraat. Sla het Gebed zonder End in. Sint-Barbaraklooster. EINDIGEN. HALVERWEGE op de Oude Hoogstraat Aan het einde rechtsaf de KUNT U EEN BEZOEK AAN rechtsaf, steek brug over en ga Grimburgwal op en op het Routebeschrijving HET MUSEUM BRENGEN. links de Oudezijds Achter- Rokin rechts. Loop vanaf de grote binnen- burgwal op. plaats van het Amsterdam Loop via Zeedijk naar Ga bij de Wijde Kapelsteeg Museum, door de Schutters- Nieuwmarkt. Ga over de Ga rechts de Prinsenhof- linksaf en loop door tot de galerij, naar de Gedempte Nieuwmarkt richting het steeg door naar de Oudezijds ingang van het Amsterdam Begijnensloot. water van de Oudezijds Voorburgwal en sla linksaf. Museum. U komt nu weer Achterburgwal en sla rechtsaf Steek de loopbrug bij Hotel uit bij de grote binnenplaats. Sla rechtsaf Begijnhof in. de Barndesteeg in. The Grand – ook voormalige kloosters – over en ga links de Verlaat het Begijnhof via de Vervolg Barndesteeg, ga Oudezijds Voorburgwal op tot Het Rokin met water en links in beeld de uitgang bij het houten huis, links de Oudezijds Achter- nummer 308. Heilige Stede, A. Storck. 1670-1699 Gebed zonder End ga rechts het Spui op en loop richting Singel. Hier linksaf tot In 1452 brandde de kapel voorloper van de huidige nummer 421. Keer terug naar tijdens een hevige stadsbrand Universiteit van Amsterdam. het Spui. helemaal af, net als veel andere gebouwen. In 1470 1$ Gebed zonder End. De Loop linksaf de Kalverstraat werd de nieuwe kapel, die u naam van deze steeg in, passeer de Wijde Kapel- nu ziet, ingewijd. Na 1578 verwijst naar de voormalige steeg (4) en nummer 62 (5). hield het klooster op te kloosters van de stad. De bestaan en hier werd meeste kloosters bevonden Sla rechtsaf de Gapersteeg vanaf 1632 het nieuwe zich aan deze zijde van de in loop links over het Rokin Athenaeum Illustre Amstel, daarom werd dit naar het Monument op de gevestigd, een verre deel de ‘Stille Zijde’ Dam.

Ga achter het monument Tot de 15e eeuw waren de ommuurde kloostergemeen- links de Warmoesstraat in tot schappen welvarende instellingen, die zichzelf goed kon- nummer 90. Loop een klein den bedruipen. Lakennijverheid was de belangrijkste bron stukje terug door de War- van inkomsten. Aan het einde van de 15e eeuw vond het moesstraat en ga linksaf de stadsbestuur dat er wel heel veel kloosters waren, terwijl Wijde Kerksteeg in naar © 2014 Amsterdam Museum, ANWB B.V., Den Haag en Stedelijk Museum Alkmaar de ruimte om huizen te bouwen voor het groeiend aantal Oudekerksplein. Loop rechts Coördinatie: Amsterdam Museum, Anneke van de Kieft; ANWB, Hanneke te Giffel; Stedelijk Museum Alkmaar, Aafje Moonen inwoners steeds kleiner werd. Belastingvoordelen en voor- om de kerk. Route: Anneke van de Kieft. Redactie: Quinten Lange. Vormgeving: Miranne Kalff. Cartografie: Landkaartje, Winifred Broeder rechten werden teruggedraaid, inkomsten liepen terug, Beeld: Amsterdam Museum, Monique Vermeulen; Mirande Phernambucq (openingsbeeld) waardoor veel kloosters in de loop van de 16de eeuw Ga linksaf de Oudezijds Alle rechten voorbehouden. zwaar verarmde instellingen werden. Voorburgwal op, rechtdoor Deze route werd met de meeste zorg samengesteld. De juistheid van de gegevens is aan veranderingen onderhevig. de Sint Olofssteeg en linksaf Indien de informatie onjuistheden blijkt te bevatten, kan de uitgever daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden. de Zeedijk op tot nummer 2. Opmerkingen en suggesties zijn welkom: [email protected] vanoostsanen.nl