môc lôc T¹p chÝ ß NguyÔn thÞ thu hiÒn, philippe lebailly. V Ên ®Ò giíi trong c«ng 3 - 11 viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp thñ c«ng truyÒn thèng vïng ven thñ ®« Hµ NÔNG NGHI P Néi ( ViÖt Nam) & PHÁT TRI N NÔNG THÔN ß Ph¹m thÞ thanh xu©n, bïi ®øc tÝnh. Liªn kÕt trong s¶n xuÊt vµ 12- 17 ISSN 1859 - 4581 tiªu thô hå tiªu ë Qu¶ng TrÞ ß Phan xu©n t©n, nguyÔn thÞ huyÒn ch©m, ng« minh h¶i. 18-24 N¨m thø m−êi t¸m §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c m« h×nh s¶n xuÊt nÊm trªn ®Þa bµn huyÖn L¹ng Giang, tØnh B¾c Giang 25-32 Sè 337 n¨m 2018 ß NguyÔn träng khanh, hoµng ph−¬ng anh, hå thÞ lam trµ. N XuÊt b¶n 1 th¸ng 2 kú ghiªn cøu gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quü ®Êt t¹i thÞ x· Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh
ß NguyÔn ®øc léc, trÇn träng ph−¬ng. X ©y dùng b¶n ®å trùc 33--38 tuyÕn c¶nh quan Häc viÖn N«ng nghiÖp VIÖt Nam
ß TrÇn quèc hoµn, trÇn quang b¶o. P h¸t triÓn phÇn mÒm lËp kÕ 39- 46 Tæng biªn tËp ho¹ch sö dông ®Êt cÊp huyÖn 1.17 Ph¹m Hµ Th¸i ß NguyÔn träng tïng, nguyÔn ®øc th¾ng, hoµng long, 47- 55 §T: 024.37711070 nguyÔn v¨n minh, ®Æng v¨n m¹nh, ng« thÞ bÝch diÔm, lª thanh tïng, hoµng kim, tian - qing zheng, zhikang li. Nghiªn cøu hai gièng lóa siªu xanh GSR65, GSR90 n¨ng suÊt cao, Phã tæng biªn tËp chÊt l−îng tèt vµ quy tr×nh kü thuËt th©m canh lóa thÝch hîp t¹i c¸nh d−¬ng thanh h¶i ®ång Tuy Hßa, tØnh Phó Yªn §T: 024.38345457 ß NguyÔn thÞ th¶o, trÇn thanh, lª mËu tóy, vò v¨n tr−êng. 56- 64 Nghiªn cøu c¸c kiÓu di truyÒn Amazon triÓn väng tõ quü gien c©y cao su ViÖt Nam
Toµ so¹n - TrÞ sù ß TrÇn xu©n miÔn, d−¬ng ®¨ng kh«i, lª xu©n léc. § ¸nh gi¸ 65- 72 Sè 10 NguyÔn C«ng Hoan møc ®é nhiÔm phÌn ®Êt n«ng nghiÖp HËu Giang
QuËn Ba §×nh - Hµ Néi ß TrÇn thÞ ph−îng, huúnh v¨n ch−¬ng. ø ng dông ph−¬ng 73-81 §T: 024.37711072 ph¸p néi suy nghÞch ®¶o kho¶ng c¸ch (IDW) ®Ó m« pháng ¶nh h−ëng cña h¹n h¸n trªn diÖn tÝch ®Êt trång lóa t¹i huyÖn Hßa Vang, Fax: 024.37711073 thµnh phè §µ N½ng E-mail: [email protected] Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn ß trÞnh thÞ chung, ®ç thÞ mai, ®Æng c«ng th¾ng, trÇn 82- 86 v¨n chÝ, ®inh thÞ kim hoa, l−u hång s¬n, ph¹m thÞ vinh. Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p trÝch ly thu håi dÞch chÌ cho chÕ biÕn s¶n v¨n phßng ®¹i diÖn t¹p chÝ phÈm bét chÌ hßa tan tõ l¸ chÌ giµ Trung du Th¸i Nguyªn
t¹i phÝa nam ß trÇn thÞ bÝch v©n, lª b¶o long. ¶ nh h−ëng cña biÖn ph¸p xö 87- 93 135 Pasteur lý canxi ®Õn hiÖn t−îng nøt tr¸i vµ phÈm chÊt ch«m ch«m Rongrien (Nephelium lappaceum Linn) t¹i huyÖn Phong §iÒn, thµnh phè CÇn QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh Th¬ §T/Fax: 028.38274089 ß tr−¬ng v¨n ph−íc, nguyÔn nhùt xu©n dung, l−u h÷u 94 - 103
m·nh. ¶ nh h−ëng c¸c tû sè lizin/n¨ng l−îng trao ®æi trong khÈu phÇn lªn n¨ng suÊt sinh s¶n, chÊt l−îng trøng, hiÖu qu¶ sö dông nit¬ vµ c¸c chØ sè lý hãa m¸u cña gµ ¸c GiÊy phÐp sè: ß huúnh minh trÝ, nguyÔn ngäc h¶i. K h¶o s¸t kh¸ng thÓ kh¸ng 104-110 290/GP - BTTTT porcine epidemic diarrhea virus (PEDV) trªn heo n¸i vµ x¸c ®Þnh c¸c Bé Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng yÕu tè nguy c¬ liªn quan ®Õn bÖnh PED t¹i tØnh BÕn Tre cÊp ngµy 03 th¸ng 6 n¨m 2016 ß Ng« thÞ thu th¶o, lª v¨n b×nh. ¶ nh h−ëng cña pH ®Õn kÕt qu¶ 111-117 −¬ng gièng èc b−¬u ®ång ( Pila polita ) ß T¹ thÞ b×nh, nguyÔn ®×nh vinh, nguyÔn h÷u dùc, ®ç v¨n 118-125 tø. ¶ nh h−ëng cña chÕ ®é tËp chuyÓn ®æi thøc ¨n ®Õn sinh tr−ëng, tû lÖ sèng cña c¸ chuèi hoa giai ®o¹n c¸ 4 - 30 ngµy tuæi C«ng ty cæ phÇn Khoa häc vµ ß TrÇn ngäc h¶i, nguyÔn thµnh l−¬ng, ph¹m v¨n c−êng. § a 126- 132 C«ng nghÖ Hoµng Quèc ViÖt d¹ng tµi nguyªn thùc vËt l©m s¶n ngoµi gç t¹i Khu B¶o tån Thiªn nhiªn §Þa chØ: Sè 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hang Kia - Pµ Cß, tØnh Hßa B×nh 133-138 NghÜa §«, CÇu GiÊy, Hµ Néi ß TrÇn thÞ thanh h−¬ng, nguyÔn ®¨ng héi, triÖu v¨n hïng. § Æc ®iÓm cÊu tróc tÇng c©y cao cña mét sè quÇn x· thùc vËt rõng hçn giao l¸ réng, l¸ kim t¹i V−ên Quèc gia Bidoup - Nói Bµ, L©m
§ång Gi¸: 30.000® ß NguyÔn quèc hoµn, nguyÔn m¹nh kh¶i, nguyÔn thÞ 139- 148
hång h¹nh, ph¹m hång tÝnh, bïi thÞ thu trang, nguyÔn
duy tïng. N ghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ ®Õn qu¶n lý rõng ngËp mÆn ven biÓn huyÖn Giao Thñy, tØnh Nam §Þnh ß Ph¹m thÞ thanh mai. §a d¹ng hÖ thùc vËt ë Khu Du lÞch sinh th¸i 149-156 G¸o Giå ng, huyÖn Cao L·nh, tØnh §ång Th¸p
CONTENTS ß Nguyen thi thu hien, philippe lebailly. The gender’ problem 3- 11 VIETNAM JOURNAL OF in traditional handicraft enterprises in the periphery of Ha Noi (VietNam) AGRICULTURE AND RURAL ß Pham thi thanh xuan, bui duc tinh. The linkage in producing 12- 17 and trading of pepper in Quang Tri province DEVELOPMENT ß Phan xuan tan, nguyen thi huyen cham, ngo minh hai. 18-24 ISSN 1859 - 4581 Analysis economic efficiency in mushroom production of diverse models in Lang Giang district, Bac Giang province ß Nguyen trong khanh, hoang phuong anh, ho thi lam 25-32 tra. Research reality and solution for development of land fund in Tu THE eighteenth YEAR Son town, Bac Ninh province No. 337 - 2018 ß Nguyen duc loc, tran trong phuong. Building online campus 33--38 map of Vietnam National University of Agriculture ß Tran quoc hoan, tran quang bao. Developping an application 39- 46 software version 1.17 for land use plan at district level 47- 55 ß Nguyen trong tung, nguyen duc thang, hoang long, nguyen van minh, dang van manh, ngo thi bich diem, le thanh tung, hoang kim, tian -qing zheng, zhikang li. Two green super rice varieties GSR65, GSR90 and appropriate technical process of intensive rice cultivation in the fields of Tuy Hoa, Phu Yen Editor-in-Chief ß Nguyen thi thao, tran thanh, le mau tuy, vu van truong. 56- 64 Pham Ha Thai Performances of fromising Amazonian genotypes from Hevea Tel: 024.37711070 germplasm in Viet Nam Deputy Editor-in-Chief ß Tran xuan mien, duong dang khoi, le xuan loc. 65- 72 Duong thanh hai Assessment of acid sulfate infected soils in Hau Giang province Tel: 024.38345457 ß Tran thi phuong, huynh van chuong. A pplication of 73-81 inverse distance weighting (IDW) spatial interpolation method to simulate the effect of drought on paddy land area in Hoa Vang ditrict, Da Nang city ß trinh thi chung, do thi mai, dang cong thang, tran 82- 86 Head-office van chi, dinh thi kim hoa, luu hong son, pham thi vinh. No 10 Nguyenconghoan Study on extraction methods on recovery of solvent extracts from Badinh - Hanoi - Vietnam old tea leaves Tel: 024.37711072 ß tran thi bich van, le bao long. E ffects of calcium treatment 87- 93 Fax: 024.37711073 methods on the fruit cracking phenomenon and quality of “Rongrien” E-mail: [email protected] rambutan ( Nephelium lappaceum Linn) in Phong Dien district – Can Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn Tho city ß truong van phuoc, nguyen nhut xuan dung, luu huu 94 - 103 manh. E fects of dietary lysine to energy ratios on reproductive performance, egg quality, nitrogen utilisation and blood parameters of Ac layers ß huynh minh tri, nguyen ngoc hai. S ero – prevalence of PED 104-110 Representative Office virus in sows and identify risk factors associated to PED in Ben Tre 135 Pasteur province from april to december 2016 Dist 3 - Hochiminh City ß Ngo thi thu thao, le van binh. E ffect of pH levels on the 111-117 Tel/Fax: 028.38274089 results of nursing snail, Pila polita ß Ta thi binh, nguyen dinh vinh, nguyen huu duc, do van 118-125 tu. E ffect of diet changer during 4 -30 day of nursing on survival and growth of blotched snakehead ( Channa maculata LacepÌde, 1801)
ß Tran ngoc hai, nguyen thanh luong, pham van cuong. 126- 132 Plants of Non timber forest products in Hang Kia – Pa Co protected area of Printing in Hoang Quoc Viet Hoa Binh province 133-138 technology and science ß Tran thi thanh huong, nguyen dang hoi, trieu van joint stock company hung. S tructural characteristics of high trees of mixed broad, needle leaf forest communities in Bidoup – Nui Ba National Park, Lam Dong province ß nguyen quoc hoan, nguyen manh khai, nguyen thi 139- 148 hong hanh, pham hong tinh, bui thÞ thu trang, nguyen duy tung. S tudy on impacts of livestock activities to mangrove management in the coastal area of Giao Thuy district, Nam Dinh province ß Pham thi thanh mai. F loral diversity in Gao Giong ecotourism in 149-156 Cao Lanh district, Dong Thap province KHOA H C CÔNG NGH
V N GI I TRONG CÔNG VI C T I CÁC DOANH NGHI P TH CÔNG TRUY N TH NG VÙNG VEN TH Ô HÀ N I (VI T NAM)
NNNgNggguuuuyyyy nnnn Th Th Thu Hi n 111, Philippe Lebailly 222 TÓM TT T T T T Ph n t lâu ã luôn óng vai trò quan tr ng trong phát tri n kinh t , v n hóa, xã h i c a Vi t Nam. Tr c ây, do nh h ng n ng n b i t t ng nho giáo phong ki n trên các bình di n v n hóa, xã h i nên ph n không c phép tham gia vào các ho t ng ch ch t trong các doanh nghi p ngh th công truy n th ng. Hi n nay, cùng v i s thay i i u ki n kinh t , xã h i, h ã d n tham gia vào các ho t ng mà tr c ây ch dành riêng cho nam gi i, nh : s n xu t tr c ti p, th ng m i và th m chí là qu n lý doanh nghi p. Nghiên c u cho th y, t i các doanh nghi p nh th công m ngh truy n th ng các xã có các làng ngh truy n th ng n i ti ng c a Vi t Nam có s thay i trong vai trò, v trí c a ng i ph n trong s n xu t kinh doanh. Ngoài ra, thông qua ph ng v n 50 ch doanh nghi p và 157 lao ng, ã xác nh c th c tr ng phân bi t i x theo gi i trong công vi c thông qua phân công công vi c, ra quy t nh và thu nh p. Vì v y, c n ph i có các chính sách phù h p nh m trao quy n cho ph n , gi m s b t bình ng gi i trong s n xu t và kinh doanh l nh v c th công truy n th ng, i u này s góp ph n phát tri n b n v ng nông thôn. TTT T khókhókhóakhó aaa:::: N gi i, doanh nghi p, th công truy n th ng, nh ki n gi i, phân chia công vi c, Hà N i.
1. T V N 1 tòng, t c ép bu c ph n xu ng hàng l thu c nam gi i, th m chí xu ng hàng nô l . Nho Vi t Nam là n c ang phát tri n v i 67% dân s giáo mang n ng t t ng phân bi t i x v gi i, s ng khu v c nông thôn. T i khu v c này n gi i theo ó nam gi i có th tham gia vào các ho t ng chi m 50% dân s và lao ng n chi m 62% t ng s ngoài xã h i, c i h c và làm vi c trong khi n lao ng nông thôn (GSO, 2015). V n gi i nói gi i ch c phép nhà n i tr . S phân bi t i chung và quan h gi i trong công vi c nói riêng x v gi i t ng i ph n Vi t Nam nói chung và khu v c nông thôn ang c Chính ph quan tâm ph n nông thôn nói riêng vào m t v trí b t bình nh m M c tiêu Phát tri n Thiên niên k th ba thúc ng, ph i ph c tùng và b t l i so v i nam gi i y bình ng gi i và nâng cao v th c a ph n . (Gleeson, 2002). i u này h n ch c h i cho ng i V n gi i c a vào Hi n pháp Vi t Nam ph n nông thôn tham gia các ho t ng s n xu t, t n m 1946 nh ng n n m 2003 bình ng gi i kinh doanh trong các l nh v c c xem nh thu c m i a vào th c ti n và mang ý ngh a khoa h c v v nam gi i nh ngành công nghi p, ti u th công gi i. Hi n nay, v n gi i Vi t Nam ang giai nghi p. o n quá . M c dù nh ng khuôn m u gi i và giá Ngành th công truy n th ng c a Vi t Nam có tr gi i ã thay i theo cùng v i s phát tri n c a l ch s phát tri n h n 1000 n m. Ngành ngh phi kinh t , chính tr , xã h i, nh ng vi c ph i “v t l n nông nghi p ang c Chính ph Vi t Nam quan v i nh ng mong mu n, ôi lúc là nh ng mong tâm phát tri n b i óng vai trò to l n trong công cu c mu n mâu thu n nhau t o nên s c ép m i cho th CNH-H H khu v c nông thôn do không ch thu hút h ph n tr Vi t Nam” (Gleeson, 2002). l ng l n lao ng nông thôn, n nh xã h i mà còn Tr c ây, các m i quan h v gi i ch u nh góp ph n t ng ngân sách a ph ng, xóa ói gi m h ng n ng n b i ch phong ki n v i các t nghèo và gìn gi giá tr truy n th ng, v n hóa c a t ng, tôn giáo c h , l c h u. Trong ó, Nho giáo dân t c (V , 2010). Theo kh o sát c a JICA có 1,42 th i phong ki n v i t t ng áp b c c a ch ngh a tri u h gia ình (chi m 10% t ng s h ) khu v c ph quy n ã a nh ng lu t t c hà kh c nh tam nông thôn có ngu n thu nh p t s n xu t hàng th công. Thu nh p t ngh th công th ng cao h n 3-4 1 l n thu nh p t s n xu t nông nghi p (JICA, 2004). Tr ường Đạ i h ọc Bách khoa Hà N ội 2 L c l ng lao ng chính c a ngành là ph n nông Tr ường Đạ i h ọc Liège, B ỉ 3 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH thôn. 2.2.2.2.2.2. a a bàn nghiên c u S n ph m th công c s n xu t b i các h Hà N i là m t thành ph “tr m ngh ” k t sau s n xu t, các h p tác xã, các doanh nghi p nh (g i khi sáp nh p a gi i v i t nh Hà Tây. V i s làng chung là các doanh nghi p nh ) t i các làng ngh ngh l n nh t c n c (1350 làng ngh , chi m 15,25% truy n th ng nh m áp ng nhu c u tiêu dùng c a s làng ngh c n c), Hà N i có 47 ngh th công ng i dân và xu t kh u. Nguyên li u s n xu t truy n th ng (chi m 90% t ng s ngh c a c n c) các s n ph m th công ch y u là các s n ph m (S Công Th ng HN 2012). Vùng ven Hà N i t p nông nghi p t i a ph ng nh : mây, tre, lá, t trung nhi u doanh nghi p s n xu t, th ng m i s n sét, g ,… Các doanh nghi p th công th ng t p ph m th công truy n th ng. trung t i các làng ngh n m khu v c ven các thành a bàn nghiên c u là 3 xã có các làng ngh ph l n nh : Hà N i, à N ng, thành ph H Chí truy n th ng và c ng là “cái nôi” s n sinh ra các Minh và huy ng ph n l n lao ng t i a ngh th công này t i các huy n ven ô Hà N i. ó ph ng, trong ó s l ng lao ng n chi m u là xã Bát Tràng (huy n Gia Lâm) v i ngh g m s , th . xã Phú Ngh a (huy n Ch ng M ) v i ngh mây tre M t s ngh th công truy n th ng (ch ng h n an và xã S n ng (huy n Hoài c) v i ngh t c ngh t c t ng, g m s ,...) ã h n ch s tham gia t ng. 3 ngành này có giá tr s n xu t cao và có c a ph n trong quá kh . V i s thay i chính nhi u doanh nghi p, h SX cá th ho t ng (S sách c a Nhà n c Vi t Nam, ph n nông thôn ã Công Th ng HN, 2012). có th tham gia sâu h n vào h u h t các l nh v c 2.3. Thu thth p p s li u c a n n kinh t nông thôn, bao g m nông nghi p, 2.3.1. S li u th c p công nghi p và h có th m nh n các v trí ch ch t nh qu n lý t i doanh nghi p. Chính sách thúc S li u th c p c thu th p thông qua các tài y công nghi p hoá nông thôn, phát tri n các li u v ngành th công, v n gi i t i Vi t Nam c a ngành ngh phi nông nghi p cho phép ph n nông các t ch c, c quan nh : JICA, ILO, S Công thôn tìm c vi c làm trong các l nh v c phi nông Th ng HN, T ng c c Th ng kê nh m hi u c nghi p nh m nâng cao thu nh p, c i thi n m c các v n gi i, lao ng ang c quan tâm hi n s ng gia ình. nay c ng nh th c tr ng c a ngành th công c a Vi t Nam nói chung và Hà N i nói riêng. Ngoài ra, Nghiên c u này nh m tìm hi u các v n : (i) m t s nghiên c u v gi i, nh ki n gi i, nh ki n vai trò gi i có thay i qua các th i k ? (ii) có t n gi i trong công vi c c ng c tham kh o nh m t i v n gi i trong công vi c t i các doanh nghi p thi t l p c s lý lu n. th công truy n th ng hay không?, (iii) âu là c h i và thách th c c a n gi i khi tham gia làm vi c 2.3.2. S li u s c p t i các doanh nghi p th công này? T ó xu t S li u s c p c thu th p thông qua b ng h i, các gi i pháp nh m gi m b t bình ng trong công ph ng v n dành cho ch doanh nghi p và lao ng vi c, nâng cao v th c a lao ng n , nâng cao nh m tìm hi u n i dung nh ki n gi i trong công nh n th c c a ng i dân v gi i. vi c. Ngoài ra, các câu chuy n c a nh ng ng i th 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U th công cao tu i, m t s doanh nhân n c ng là nh ng d n ch ng quan tr ng hi u thêm v vai trò 2.1.2.1.2.1. i i t ng nghiên c u gi i và các nh ki n gi i còn t n t i c ng nh các lí Kh o sát 50 ch doanh nghi p và 157 lao ng do d n n khác bi t gi i trong công vi c. c a các doanh nghi p này v i các b ng h i dành riêng cho t ng i t ng. Các doanh nghi p th 2.4.2.4.2.4. Ph ng pháp phân tích và xx l lýl ý sý s s li u công truy n th ng trong nghiên c u này là các S li u thu th p c qua b ng h i c t ng doanh nghi p nh , các h cá th có ng kí s n xu t h p và phân tích b ng ph ng pháp th ng kê mô t hàng th công truy n th ng t i khu v c ven Hà N i. nh m tìm hi u th c tr ng v n gi i trong công vi c thông qua phân công công vi c và quy n ra M t s ý ki n c a các nhân ch ng quan tr ng là quy t nh trong doanh nghi p. các th th công cao tu i t i các làng ngh c ng c thu th p. D li u nh tính bao g m các câu chuy n thu
4 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
c t m t s nhân ch ng quan tr ng t i a công ch a phát tri n, ch y u d i hình th c trao ph ng b ng ph ng pháp dân t c h c k t h p v i i (Lâm, 2008). Doanh nghi p nh th công ang ph ng pháp quan sát nh m xác nh vai trò gi i hình th c s khai là các h s n xu t. qua các th i k thông qua vi c phân công lao ng th i k này, phân công công vi c theo gi i theo gi i. Trong quá trình ti p c n th c a thu ch a rõ ràng. Các “bí quy t” ngh th ng c th p d li u v lao ng và vi c làm t i 50 doanh truy n cho àn ông và không truy n cho con gái l y nghi p c a 3 ngành ngh tiêu bi u và n i ti ng c a ch ng làng khác vì s b phát tán ngh n i khác. Vi t Nam t i khu v c ven Hà N i t n m 2014 n Theo thông tin c a m t s th th công cao n m 2016, chúng tôi có c h i quan sát, thâm nh p niên t i xã S n ng, ngh t c t ng th i phong vào các ho t ng di n ra t i các làng ngh và các ki n ch y u s n xu t các s n ph m th cúng cho doanh nghi p th công c a 3 ngành nghiên c u. các n chùa và m t s gia ình quý t c. S n xu t Sau ó, b ng vi c s d ng ma tr n SWOT xác s n ph m này ch y u là nam gi i vì quan ni m nh các i m m nh, i m y u, c h i, thách th c tr c ây kiêng k n gi i s n xu t các s n ph m c a n gi i i v i công vi c t i các doanh nghi p th cúng. H n n a, s n ph m th công này th ng th công. n ng và c ng k nh nên m t s công o n s n xu t 3. K T QU NGHIÊN C U yêu c u ng i th th công ph i có s c kh e t t 3.1.3.1.3.1. Vai trò cc a a n gi i trong các doanh nghi p mang vác. Vì v y, ngành t c t ng g ch y u dành ththth th công truy n th ng qua các th i k cho nam gi i. Trong th i k phong ki n, ph n Vi t Nam nói 3.1.2. Giai o n t n m 1956 n n m 1986 chung và ph n nông thôn nói riêng ch u nh h ng Vào cu i nh ng n m 1950 Chính ph Vi t Nam n ng n b i t t ng tr ng nam khinh n c a Nho ã tri n khai các chính sách c i cách kinh t theo giáo. Ph n b h n ch tham gia các ho t ng kinh h ng t p th hóa, xóa b kinh t t nhân. T ó, t , chính tr , xã h i. H ch tham gia s n xu t nông các doanh nghi p t nhân, các h SX không c nghi p, buôn bán nh và b h n ch tham gia các phép ho t ng c l p mà ph i t p th hóa vào các ho t ng trong ngành công nghi p, ti u th công HTX. Ph ng th c s n xu t t p th ã bi n các th nghi p b i nh ki n c a xã h i cho r ng ây là th công, các ch doanh nghi p t nhân thành xã ngành dành cho nam gi i. Cùng v i s thay i c a viên h p tác xã qu c doanh. S n ph m th công xã h i, ph n ngày nay không ch tham gia vào t t truy n th ng ngoài áp ng tiêu dùng trong n c c các công o n s n xu t c a ngành th công còn c xu t kh u sang th tr ng các n c ông truy n th ng mà còn tr c ti p i u hành qu n lý Âu d a trên các quan h hi p nh th ng m i gi a doanh nghi p. S thay i vai trò c a n gi i trong các n c XHCN. th i k này, n gi i c tham công vi c thông qua phân công công vi c t i doanh gia s n xu t s n ph m m t s công o n. Thay vì nghi p c xem xét giai o n chính: Tr c giai ch m nh n công vi c n i tr , ch m sóc gia ình o n c i cách ru ng t; t n m 1950 n n m 1986; và s n xu t nông nghi p, ng i ph n nông thôn t n m 1986 n n m 2005 và t n m 2005 n nay. ã tr thành các th th công có thu nh p, t ng 3.1.1. Tr c th i k c i cách ru ng t (n m i c l p so v i nam gi i. H c ào t o ngh 1956) t i ch có th th c hi n c các thao tác s n Tr c th i k c i cách ru ng t, ngành ti u xu t n gi n. Lúc này, bí quy t ngh không còn th công nghi p và th ng m i không c xem c gi l i trong ph m vi nhóm nh nh gia ình, tr ng vì xã h i luôn m c nh “s , nông, công, dòng t c, làng xã mà ph i chia s cho t p th vì l i th ng”. Vì v y, ngh th công th ng b xã h i k nhu n thu c chia u cho các xã viên HTX. Bí th h n các ho t ng s n xu t khác (Franchette, quy t làm ngh c truy n r ng rãi h n ra các xã 2009). Ngh th công ch c xem là ngh ph . lân c n và th m chí t nh khác. H p tác xã ngh th Ng i nông dân tranh th nh ng lúc nông nhàn công truy n th ng không ph i ch dành riêng cho s n xu t ra các s n ph m th công nh : các công c àn ông mà còn có s tham gia tích c c c a ph n . s n xu t nông nghi p, th cúng, v t d ng trong M c dù có s thay i v vai trò c a n gi i gia ình. giai o n này, giao th ng m t hàng th trong các HTX ngh nh ng v trí công vi c c a ph
5 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
n v n còn h n ch so v i nam gi i. Thu nh p c a n n m 2005 v i s i u ch nh b sung h p lý, Lu t n gi i thua kém thu nh p c a nam do tay ngh và ã t o ng l c cho các doanh nghi p ngoài qu c trình h c v n kém h n so v i nam gi i. doanh ho t ng. H n n a, Chính ph ban hành các Tóm l i, giai o n này ghi nh n s gi i phóng chính sách thúc y công nghi p hóa nông thôn và c a ph n trong công vi c n i tr v n c xem ch ng trình xây d ng nông thôn m i. i u này thúc nh công vi c ch dành cho ph n . Tuy nhiên, ph y tinh th n kh i nghi p t i khu v c nông thôn. n v n b ph thu c vào nam gi i trong công vi c Doanh nghi p nh th công ã t o vi c làm cho lao t i các HTX. ng a ph ng và khu v c lân c n. T i xã Bát Tràng không còn h s n xu t nông nghi p mà thay 3.1.3. Giai o n t n m 1986 n nay-giai o n vào ó là s n xu t, kinh doanh m t hàng g m s thay i l n v vai trò c a n gi i trong công vi c truy n th ng. Doanh nghi p g m s Bát Tràng ã ây là th i k i m i c a Vi t Nam v i vi c t o vi c làm cho r t nhi u lao ng trong xã, xã lân chuy n i t n n kinh t k ho ch hóa t p trung c n nh ông D (Hà N i) và các xã khác thu c sang kinh t th tr ng. S tham gia c a Nhà n c huy n V n Giang (H ng Yên). trong các ho t ng kinh t d n gi m sút và thay vào Hi n nay, ph n nông thôn tham gia sâu h n ó là s phát tri n c a kh i kinh t t nhân. Trong vào t t c các công o n s n xu t, kinh doanh c a giai o n này các h s n xu t c công nh n là các doanh nghi p th công. H là th th công, là th tay n v kinh t t ch , ng i nông dân c giao ngh cao, là ngh nhân ho c ch doanh nghi p. Nh quy n s d ng t lâu dài, c Nhà n c h tr v n s tr giúp c a máy móc, th th công n có th th c và c ào t o khoa h c k thu t. hi n các thao tác k thu t khó. Trong s h , có Giai o n t n m 1986 n n m 2005 nh ng th th công c tôn vinh danh hi u ngh Gi m s b o tr c a Nhà n c trong các ho t nhân — tr c ây ch dành cho nam gi i. Doanh ng s n xu t, th ng m i ng ngh a v i vi c các nghi p th công ho t ng theo hình th c doanh doanh nghi p ph i c l p h n và ho t ng theo c nghi p gia ình, trong ó ng i v m nhi m qu n ch th tr ng. Ch doanh nghi p c t do l a lý tài chính, nhân l c, th ng m i và ng i ch ng ch n, tuy n d ng tr c ti p lao ng phù h p v i yêu ph trách k thu t s n xu t, thu mua nguyên li u và c u c a công vi c. giao d ch v i i tác. Ngoài ra, n gi i c ng g t hái c nhi u thành công trên c ng v ch doanh T i các làng ngh truy n th ng, hàng lo t các nghi p. M t s doanh nghi p do n gi i i u hành doanh nghi p gia ình, các h kinh doanh cá th không ch s n xu t s n ph m tiêu dùng trong n c c thành l p. Ch ng h n làng g m Bát Tràng có mà còn xu t kh u sang các n c phát tri n khác. H n 86% h gia ình tr thành h kinh doanh cá th còn tham gia tích c c vào các công tác xã h i nh là (Franchette, 2009). giai o n này, m t s h kinh thành viên các hi p h i ngh , h i doanh nghi p. H n doanh cá th ho c doanh nghi p không chính th c th n a, n gi i còn c k th a qu n lý doanh ã ng ký ho t ng kinh doanh có t cách pháp nghi p gia ình. Bí quy t ngh không còn c nhân trong giao d ch v i khách hàng trong n c và truy n d y riêng cho con trai n a. Trình h c v n qu c t . Các doanh nghi p th công t ng b c u và kh n ng qu n lý c a n gi i trong các doanh t cho i m i k thu t s n xu t và d n chuyên môn nghi p th công c ng ngày càng c c i thi n. hóa các công o n s n xu t (Bùi, 2013). Th th công nam m nhi m các công vi c n ng nh c và òi 3.2. ThThTh cTh c tr ng nh ki n gi gi ii trong công vivi c c t i h i k thu t ph c t p, trong khi th th công n th c các doanh nghinghi p p th công truy n th ng hi n các khâu n gi n. 3.2.1. c i m lao ng t i các doanh nghi p Vai trò c a n gi i t i các doanh nghi p th công th công ã c c i thi n. H không ch là th ph mà còn là K t qu kh o sát t i 50 doanh nghi p th công th c , th tay ngh cao và m nhi m công vi c n m 2015 cho th y s n gi i chi m t l l n (chi m qu n lý doanh nghi p. 62,5% t ng s lao ng). Doanh nghi p ngành g m Giai o n 2005 n nay và mây tre an s d ng nhi u lao ng n , còn doanh nghi p t c t ng s d ng nhi u lao ng nam. Lu t Doanh nghi p ban hành n m 2000 nh ng
6 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 11.... C cc u u lao ng theo gi i t i các doanh Lao ng t i các doanh nghi p t c t ng có nghinghi p p c a 3 ngành tu i tr h n 2 nhóm doanh nghi p còn l i v i 44,6% VT: % s lao ng n m trong kho ng tu i 15-30. Lao ng Mây tre TTT cT c GGG mG m CCC C 3 trong các doanh nghi p mây tre an có tu i 45-60 Phân lolo i i i i an an an t t t ngt ng ng ng sss s ngành chi m 31,6% t ng s lao ng. Lao ng nam 32,1 76,6 27,9 37,5 BBB ngB ng 333.3... C cc u u tu i c a lao ng trong các doanh Lao ng n 67,9 23,4 72,1 62,5 nghinghi p p th công (Ngu n: T ng h p s li u i u tra, 2015) VT: % Doanh nghi p t c t ng và mây tre an ch y u TuTuTu iTu i i i Mây tre an T c t ng G m s s d ng lao ng trong xã (t l lao ng trong xã c a 2 ngành l n l t là 81% và 61% t ng s lao ng). <15 0 0 0 Trong khi ó, doanh nghi p g m s s d ng nhi u 15-30 19,9 44,644,644,6 31,8 lao ng t i xã bên (chi m 74% t ng lao ng) do s 30-45 47,8 45,9 49,8 lao ng trong xã không áp ng (b ng 2). BBB ngB ng 22.... T T l lao ng phân theo khu v c 45-60 31,631,631,6 9,6 17,5 VT: % >60 0,7 0 0,9 Mây tre T c a a i m G m Total 100 100 100 an t ng Trong xã 65 81 17 (Ngu n: T ng h p s li u i u tra, 2015) Xã bên 32 7 747474 Thu nh p t làm ngh có s khác bi t theo gi i, T nh mi n B c 2 11 3 theo k t qu kh o sát c a 157 lao ng t i 50 doanh T nh mi n Trung 1 2 6 nghi p nghiên c u, phân ph i thu nh p theo gi i TTT ngT ng c ng 100 100 100 các m c l ng c th hi n trong hình 1a, 1b, 1c. (Ngu n: T ng h p s li u i u tra, 2015)
Hình 1a, 1b, 1c1c.... T T l thu nh p theo gi i (Ngu n: T ng h p s li u i u tra, 2016) Có th th y thu nh p c a n gi i n m 2015 ch phân bi t i x theo gi i t i các doanh nghi p y u phân khúc lao ng h c vi c (< 3 tri u/tháng) nghiên c u. 90% s ch doanh nghi p c h i u và lao ng ph thông (thu nh p 3-5 tri u/tháng) tiên tuy n d ng nam gi i và 94% s ch lao ng trong khi thu nh p c a th th công nam n m trong mu n gi l i lao ng nam vào th i i m ít vi c và phân khúc thu nh p dành cho th có tay ngh cao (5- c n tinh gi n b t nhân l c. 10 tri u/tháng). i v i s n xu t tr c ti p: 3.2.2. V n gi i trong công vi c t i các doanh Hi n nay n gi i tham gia vào h u h t các công nghi p th công truy n th ng o n c a s n xu t s n ph m. Tuy nhiên h ch s n i v i tuy n d ng và sa th i nhân l c : t n t i xu t n gi n, trong khi ó nam gi i th ng nh ng khâu òi h i tay ngh cao h n.
7 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
- i v i qu n lý, kinh doanh Doanh nghi p th công truy n th ng là doanh nghi p gia ình vì v y có s tham gia qu n lý c a c ch ng và v . Theo k t qu kh o sát 50 doanh nghi p n m 2015, 84% ch doanh nghi p là nam gi i. i u ó ng ngh a v i vi c nam gi i là ng i có t cách pháp nhân trong các giao d ch th ng m i. i v i công tác qu n lý doanh nghi p, ng i v tham gia cùng ch ng t t c các khía c nh qu n lý, s n xu t,
th ng m i và quan h xã h i. Tuy nhiên, có s khác Hình 222.2... Phân công lao ng ng theo gi i t i doanh bi t gi i trong quy n ra quy t nh. Quy n quy t nghi pnghi p c a 3 ngành nghi p c a 3 ngành nh c a nam chi m t l l n h n n trong qu n lý, (Ngu n: i u tra c a tác gi , 2015) kinh doanh. BBB ngB ng 444.4... T T l tham gia các quy t nh theo gi gi ii trong ququ n n l n lýl ý doanh nghinghi p p p p VT: % Quan h K i u Quan h Qu n l ý Quan v i chính Nguyên t thu t ki n Th ng v i các Phân lo i nhân V n h v i quy n li u ai s n làm m i t ch c, l c i tác a xu t vi c các H i ph ng Nam 52 44 32 34 707070 444444 52 58 83,83,83,6 83, 666 83,783,783,7 N 22 32 6 4 888 141414 26 22 8,28,28,2 6,16,16,1 C 2 gi i 26 24 62 62 22 42 22 20 8,2 10,2 (Ngu n: i u tra c a tác gi , 2015) i v i s n xu t s n ph m, i u ki n làm vi c và không ch di n ra v i lao ng n t i các doanh các m i quan h xã h i, ng i quy t nh chính là nghi p th công truy n th ng mà còn nh h ng ch ng, chi m t l khá cao. ó là 70% i v i k n s tham gia c a n doanh nhân vào công tác xã thu t s n xu t, 44% i v i các i u ki n làm vi c, h i và các ho t ng chuyên môn. Th c v y, doanh 83,4% trong các quan h v i chính quy n a ph ng nhân n g p nhi u khó kh n trong vi c cân b ng và 83,6% trong các quan h v i các t ch c, các h i gi a gia ình-công vi c. Theo quan ni m truy n ngh , h i doanh nghi p. th ng, ph n là ng i quán xuy n công vi c trong gia ình. Nhi m v hàng u c a n gi i là ch m sóc 3.2.3. Nguyên nhân c a s phân bi t theo gi i gia ình, con cái, sau ó m i n công vi c. Vì v y, trong s n xu t và qu n lý h c n ph i chia s th i gian gi i quy t hài hòa M c dù vai trò c a n gi i ã t ng r t nhi u t i hai nhi m v . Thi u s ng h c a ng i ch ng, h các doanh nghi p th công truy n th ng nh ng v n s g p nhi u khó kh n trong công vi c l n vi c ti p còn t n t i nh ng nh ki n c a ng i dân v n ng c n các ngu n l c cho s n xu t kinh doanh. l c làm vi c c a n so v i nam gi i. nh ki n gi i …Tôi mu ốn vay v ốn ngân hàng để m ở r ộng s ản xu ất nh ưng ngân hàng yêu c ầu ph ải th ế ch ấp s ổ đỏ có ch ữ ký c ủa c ả v ợ và ch ồng nh ưng tôi thuy ết ph ục mãi anh ấy không đồ ng ý kí vay ngân hàng vì anh ấy mu ốn tôi theo ngh ề c ủa gia đình.
(V.N.Q, n ữ doanh nhân tr ẻ t ại xã Bát Tràng-tháng 7/2015)
H n n a, n doanh nhân ngành th công còn ph ng b i ngoài nh ng cu c g p g chính th c, g p m t s tr ng i trong vi c tham gia và có v trí th t ch t m i quan h , các thành viên còn t ch c trong các hi p h i ngh , h i doanh nghi p t i a thêm các cu c g p g , giao l u.
8 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
…Th ật khó đố i v ới n ữ gi ới l à ch ủ doanh nghi ệp khi tha m gia vào các hi ệp h ội t ại đị a
ph ươ ng vì chúng tôi không th ể u ống bia r ượu và càng không th ể v ề mu ộn khi tham gia hội hè cùng nh ững thành viên khác nh ằm thi ết l ập các quan h ệ bên ngoài ……
(V.N.Q, n ữ doanh nhân tr ẻ t ại xã Bát Tràng-tháng 7/2015)
333.3.3.3..3..3. C hC h ih i và thách th c c a lao ng n t i các b o v t t h n l i ích c a n gi i nông thôn khi tham doanh nghinghi p p th công truy n th ng gia vào th tr ng lao ng. Trong ph n này ã s d ng ma tr n SWOT Ngành th công truy n th ng ang ng tr c xác nh i m m nh, i m y u, c h i, thách th c nhi u khó kh n nh v n, th tr ng u ra, m u mã c a n gi i nông thôn khi làm vi c t i các doanh s n ph m, ch t l ng lao ng. Vì th , tính n nh nghi p th công truy n th ng. Ma tr n c xây c a ngành ch a cao. H n n a, lao ng trong doanh d ng d a trên vi c ph ng v n m t s nhân ch ng nghi p th công nói chung và lao ng n nói riêng quan tr ng và th o lu n nhóm. th c hi n công vi c thông qua hình th c th a thu n mà ch a c ký h p ng và óng b o hi m nên V i m m nh, lao ng n c a doanh nghi p công vi c c a lao ng n v n còn nhi u b p bênh. th ng sinh ra và l n lên t i các xã ngh ho c xã bên S n xu t th công còn gây ô nhi m không khí, ti ng c nh nên h có th th c hi n công vi c ngay khi n, ngu n n c vì th nh h ng n s c kh e c a c tuy n d ng mà không c n ph i ào t o vì h n gi i khi tham gia công vi c. Cu i cùng, v n còn c truy n ngh t gia ình. Ngoài ra, ph n nông thi u các d án h tr lao ng n và d án h tr thôn có c tính c n cù, ch u khó và kiên nh n. kh i nghi p n i v i ngành th công truy n th ng. Nh ng c tính này phù h p v i yêu c u c a ngh 4. K T LU N VÀ M T S XU T th công. Tuy nhiên, lao ng n nông thôn còn m t s Nghiên c u tr ng h p t i các xã th công h n ch . ó là ph n nông thôn v n luôn là ng i truy n th ng ã cho th y có s thay i vai trò c a ph i quán xuy n công vi c gia ình và ng áng. n gi i i v i công vi c t i các doanh nghi p th Trong khi m t s ngành th công v n g n li n v i công. H không còn m nhi m duy nh t công s n xu t nông nghi p vì v y n ng su t lao ng b vi c n i tr , ng áng mà ã tích c c và ch ng nh h ng vào mùa v . Ngoài ra, v n còn t n t i nh tham gia các ho t ng kinh t , xã h i. Riêng v i ki n gi i trong công vi c t i khu v c nông thôn do ngành th công, n gi i tham gia sâu h n vào các nh h ng c a t t ng ph quy n vào Nho giáo công o n s n xu t s n ph m k c nh ng khâu tr c ây làm h n ch kh n ng tham gia các ho t tr c ây ch dành riêng cho nam gi i và m ng xã h i, kinh t c a n gi i. Các quan i m l c nhi m vai trò lãnh o doanh nghi p. h u v phân công công vi c theo gi i ít nhi u nh Hi n nay, trong doanh nghi p th công truy n h ng n s óng góp c a n gi i trong công vi c. th ng, lao ng n t i a ph ng và vùng ph c n N gi i nông thôn v n còn mang tính cách cam ch u, v n chi m t l l n. Tuy nhiên, thu nh p c a n ch p nh n ph n nào tính gia tr ng c a nam gi i. gi i v n th p h n so v i nam gi i và công vi c h H n n a, n gi i nông thôn còn nhi u h n ch v m nhi m ch y u là các công o n s n xu t n trình h c v n d n n h n ch kh n ng ti p c n gi n, không yêu c u tay ngh . V i c ng v là công vi c òi h i chuyên môn cao và h n ch kh ng i qu n lý ho c ng i tr giúp qu n lý, n gi i n ng th ng l ng, àm phán b o v quy n l i v n là i t ng y u th trong vi c ra các quy t chính áng c a mình trong công vi c. nh liên quan n ho t ng s n xu t, kinh doanh M t s ngành th công truy n th ng nh t c l n trong các m i quan h xã h i trong công vi c. t ng, g m s v i áp ng tiêu dùng trong n c và Vì v y, v n t n t i phân bi t i x theo gi i trong qu c t ã mang l i c h i vi c làm cho n gi i nông công vi c do các tác ng c a nh ki n gi i t i thôn, giúp h c i thi n thu nh p và tham gia công khu v c nông thôn. T t ng ph quy n v i nh vi c bình ng v i nam gi i. H n n a, quy n bình ki n gi i trong công vi c c n c thay i phù ng c a n gi i ngày càng c kh ng nh thông h p v i s bi n i c a i u ki n kinh t , chính tr , qua Lu t Bình ng gi i do Vi t Nam ban hành giúp xã h i. M c dù ch ph quy n và t t ng tr ng nam khinh n ngày càng gi m t i khu v c
9 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
nông thôn nh ng nh ng tàn d còn sót l i v n là nghi p nh ngành th công v tín d ng, vi c làm, rào c n i v i công vi c c a n gi i ngành th t ai giúp các doanh nghi p phát tri n b n v ng công nói riêng và s phát tri n c a n gi i nói nh m t o vi c làm n nh cho lao ng nói chung chung. Thay i quan ni m c v phân công lao và ph n nông thôn nói riêng. Các c quan ch c ng theo gi i không ch làm thay i các quan h n ng c n c th hóa các quy nh h tr doanh v gi i trong công vi c mà còn các khía c nh nghi p nh do ph n làm ch ; ban hành các khác. m nhi m t t các công vi c t i doanh chính sách nh m t o i u ki n và khuy n khích nghi p giúp ph n có ti ng nói trong gia ình ph n t trau d i, nâng cao trình và tham gia c ng nh ngoài c ng ng tích c c vào các ho t ng chính tr , kinh t , xã Tr c nh ng khó kh n v nhân l c hi n nay h i, góp ph n nâng cao quy n n ng c a ph n c a doanh nghi p th công truy n th ng nh nói chung và t ng c ng s tham gia c a ph n thi u lao ng tay ngh cao, n ng l c qu n lý y u, vào các v trí qu n lý doanh nghi p nói riêng. Nhà n c c n ph i có nh ng bi n pháp can thi p trong ng n h n và dài h n nh m nâng cao vai trò, TÀI LI U THAM KH O v trí c a n gi i trong vi c góp ph n c i thi n ch t 1. B ch Th Lan Anh (2012). Phát tri n b n l ng nhân l c c a ngành th công truy n th ng v ng làng ngh truy n th ng vùng kinh t tr ng Trong ng n h n, B Lao ng- Th ng binh i m B c b [Developpement durable des villages de và Xã h i k t h p v i B Nông nghi p và Phát métier dans les zones économiques du Nord], tri n nông thôn c n m các l p ào t o ng n h n Université nationale d'Économie. Doctoral. t i ch cho lao ng n ngành th công nh m 2. Bùi Xuân ính (2013). Bát Tràng, làng ngh nâng cao tay ngh cho lao ng n , t ó nâng cao làng v n [Bat Trang, village de métier, village de thu nh p, c i thi n v trí c a h trong công vi c. littérature]. Éds. Hà N i. Ngoài ra, c n m các l p ào t o n ng l c qu n lý cho n nh m nâng cao n ng l c. H i Ph n , H i 3. Sylvie Franchette (2009). À la découverte des Nông dân và Hi p h i Ngh c n y m nh công villages de métier au Vietnam. Dix itinéraires autour tác tuyên truy n v quy n l i c a lao ng n i de Hanoi, édition The gioi. v i ngành th công, nâng cao nh n th c c a n 4. GSO (2015). Statistical Handbook of gi i v vai trò c a h trong công vi c nói riêng và Vietnam, Éds. Th ng kê. xây d ng, phát tri n nông thôn nói chung. Ngoài 5. Gleeson, K. (2002). Tóm t t tình hình gi i. ra, H i Liên hi p Ph n k t h p chính quy n a Vietnam:: 87. ph ng c n có nh ng chính sách và áp d ng ngay
nh ng chính sách v h tr v n cho ph n kh i 6. ILO (2017). Bình ng và phân bi t i x . nghi p c ng nh m các l p ào t o t i a Retrieved 22.11, 2017, from ph ng nh m nâng cao n ng l c qu n lý c a n http://www.ilo.org/hanoi/Areasofwork/equality- doanh nhân. and-discrimination/lang--vi/index.htm
Trong dài h n, gi m kho ng cách gi i 7. JICA (2004). Étude de planification du trong công vi c t i các doanh nghi p th công, développement de métiers d'artisanat traditionnel Chính ph c n hoàn thi n h th ng v n b n quy vers l'industrialisation rural au Vietnam [Nghiên c u ph m pháp lu t v bình ng gi i và t ng c ng quy ho ch phát tri n ngh th công truy n th ng vi c th c hi n pháp lu t bình ng gi i trong công theo h ng công nghi p hóa nông thôn t i Vi t vi c nh : y m nh vi c thanh tra vi c th c hi n Nam]. pháp lu t v bình ng gi i, v lao ng vi c làm 8. Lâm Bá Nam (2008). Ngh th công c i v i lao ng n trong các doanh nghi p nh truy n các dân t c n c ta: di n m o và nh ng v n nông thôn nói chung và doanh nghi p nh ngành ang t ra. C h i và thách th c i v i vùng dân th công truy n th ng nói riêng. Gi m b t bình t c thi u s khi Vi t Nam gia nh p WTO [Métier ng gi i trong công vi c s t o i u ki n và môi artisanal traditionnel dans les ethniques du Vietnam: tr ng t t h n cho lao ng n . Ngoài ra, Chính profils et problèmes à résoudre. Opportunités et ph c n giám sát các chính sách h tr doanh menaces pour les ethniques mineurs quand le
10 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Vietnam s'intègre à l'OMC]. Lí lu n chính tr : 105- 11. Tr n Th Minh c (2011). nh ki n và 114. phân bi t i x theo gi i. Hanoi, i h c Qu c gia 9. Nguy n H u Th ng (2010). Phát tri n làng Hà N i. ngh , doanh nghi p làng ngh th công nh m y 12. Tr nh Kim Liên (2013). Phát tri n làng ngh m nh xu t kh u hàng TCMN trong i u ki n h i s n xu t hàng th công m ngh n n m 2012 nh p kinh t qu c t [Development of traditional [Développement des villages de métier de handicraft village ands enterprises to promote the production des produits artisanaux et artistiques export of handicraft product in conditions of jusqu'en 2020]. Université d'Economie Nationale. international economic intergration]. International Doctoral. economic and International economic relationship. 13. S Công th ng Hà N i (2012). Quy ho ch Hanoi, Foreign trade university. Doctoral. phát tri n ngh , làng ngh thành ph Hà N i n 10. Tr n Minh Y n (2003). Phát tri n LNTT n m 2020, t m nhìn n n m 2030 [Planification de nông thôn trong quá trình CNH, H H développement du métier, du village de métier de [Développement des villages de métier dans les Hanoi jusqu'en 2020, une vision pour l'an 2030]. zones rurales dans le processus d'industrialisation et 14. V Qu c Tu n (2010). Làng ngh , ph ngh de modernisation]. Hanoi, Institut d'Économie. Th ng Long - Hà N i trên ng phát tri n [Village Doctoral. de métier, ville de métier de Hanoi en voie de développement]. Éds. Hà N i.
THE GENDER PROBLEM IN TRADITIONAL HANDICRAFT ENTEENTERPRISESRPRISES IN THETHE PERIPHERY OF HANOI (VIETNAM) NNNgNggguuuuyyyyeeeennnn Th Thiiii Thu HiHieeeennnn111, Philippe Lebailly 222 1Hanoi University of Science and Technology 2University of Liège Summary Women always play an important role in economic, cultural and social developments of Vietnam. Previously, due to the heavy influence by the feudal confucian ideology on the social and cultural aspects, women were not allowed to participate in the key activities in the traditional handicraft businesses. Currently, with the change of the economic and social conditions, they were gradually involved in the activities that only reserved for men previously as direct production, trade and even control the business. So, it’s needed to have consistent policies in order to empower to women, reducing the gender inequalities in production and business in the field of traditional handicraft, this will contribute to sustainable rural development. Keywords: Handicraft enterprises, traditional handicrafts, gender discrimination, gender division of labor, rural women, Hanoi.
Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: GS.TS. NguyNguy n n V n Song Ngày nhnh n n bàibài: 23/02/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 23/3/2018 Ngày duyduy t t ng: 30/3/2018
11 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
LIÊN K T TRONG S N XU T VÀ TIÊU TH H TIÊU QU NG TR PhPhPh mPh m Th Thanh XuâXuânnnn111, Bùi c c Tính 222 TÓM TT T T T T Qu ng Tr là m t t nh có i u ki n thu n l i cho phát tri n cây h tiêu. Tuy nhiên, ho t ng s n xu t h tiêu v n còn g p nhi u khó kh n nh n ng su t th p và không n nh, giá u vào t ng cao, giá s n ph m th ng xuyên bi n ng. Vì v y, t ng c ng m i quan h trong s n xu t và tiêu th s n ph m c xem là m t gi i pháp quan tr ng giúp phát tri n s n xu t m t cách b n v ng. Trong chu i giá tr s n ph m, ng i thu gom là tác nhân chính k t n i ng i s n xu t v i th tr ng. K t qu phân tích cho th y, s liên k t gi a các tác nhân trong chu i giá tr h tiêu còn mang tính t phát, l ng l o, ch a có nh ng ràng bu c. Gi i pháp quan tr ng hi n nay là a d ng hóa các m i quan h liên k t trong ó chính quy n a ph ng óng vai trò là nhân t quan tr ng k t n i các tác nhân trong chu i giá tr . TTT T khóa: Liên k t, s n xu t, h tiêu, Qu ng Tr .
1. M U 2 2.1. Cách titi p p c n Liên k t trong s n xu t và tiêu th nông s n Liên k t kinh t là vi c g n k t mang tính th ang là xu h ng c k v ng giúp ti t ki m chi ch kinh t nh m th c hi n m t ki u ph i h p hành phí, nâng cao hi u qu s n xu t, h tr tiêu th s n ng gi a các ch th kinh t c l p t ch v i nhau ph m, t o v th và nâng cao s c c nh tranh cho m t cách t nguy n, th a thu n, ôi bên cùng có l i nông s n trong b i c nh h i nh p. Liên k t s n xu t và tin t ng l n nhau; ràng bu c l n nhau theo m t phát sinh do yêu c u thích ng v i th tr ng hi n k ho ch ho c quy ch nh tr c, dài h n ho c i (Tr n Ti n Khai, 2012). Nó c ng giúp mang l i th ng xuyên; nh m n nh và nâng cao hi u qu nhi u l i ích h n so v i s n xu t riêng l . ây c kinh t (H Qu H u, 2013). Quan h liên k t v b n xác nh là m t gi i pháp quan tr ng, là h ng i t t ch t là quan h ph i h p, h p tác gi a các ch th y u trong hi n t i và lâu dài cho phát tri n b n v ng (h s n xu t, tác nhân trung gian, doanh nghi p và chu i ngành hàng. Tuy nhiên, th c t hi n nay c a các t ch c) nh m th a mãn nhu c u c a các bên ngành hàng h tiêu còn thi u tính liên k t d n n liên k t. Vì v y, nghiên c u m i quan h liên k t tình tr ng phát tri n s n xu t ch a g n v i th c ti p c n nghiên c u d a vào lý thuy t chu i giá tr ng, ch t l ng s n ph m ch a c quan tâm, tr , c th là nghiên c u và ánh giá m i quan h giá c s n ph m th ng xuyên bi n ng i u này gi a các tác nhân tham gia trong m i ngành hàng. ch a nhi u r i ro ti m n i v i ng i s n xu t và Qua ó nh m t o ra s ng thu n và t nguy n các doanh nghi p ch bi n xu t kh u h tiêu. C ng tham gia liên k t nh m nâng cao hi u qu và phát gi ng nh nhi u a ph ng s n xu t h tiêu trong tri n m t cách b n v ng. c n c, s n xu t h tiêu Qu ng Tr ã hình thành 2.2. DD li u và ph ng pháp nghiên c u m i quan h liên k t s n xu t và tiêu th s n ph m. Tuy nhiên, m i quan h liên k t còn n gi n và D li u th c p c thu th p t các báo cáo và niên giám th ng kê t nh Qu ng Tr , các v n b n, mang tính t phát. Vi c th c hi n các hình th c liên sách và t p chí trong và ngoài n c có liên quan. k t còn g p nhi u khó kh n. Vì v y, vi c nghiên c u nh m nâng cao m i quan h liên k t gi a h s n xu t D li u s c p c thu th p t các m u i di n v i các t ch c và doanh nghi p c xem là bi n cho các h s n xu t h tiêu, ng i thu gom và i lý pháp kh thi trong s n xu t và tiêu th s n ph m, thu mua hai huy n V nh Linh và Cam L , t nh giúp gi m thi u r i ro, t ng hi u qu cho h s n xu t Qu ng Tr . Huy n V nh Linh và Cam L c ch n h tiêu. nghiên c u vì i di n cho i u ki n sinh thái và là 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U nh ng huy n s n xu t h tiêu tr ng i m c a t nh Qu ng Tr . Các i t ng i u tra c ch n theo ph ng pháp ch n m u ng u nhiên. Thông tin d 1 Tr ường Đạ i h ọc Kinh t ế, Đạ i h ọc Hu ế li u s c p c thu th p thông qua ph ng v n và
12 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH trao i tr c ti p v i các tác nhân d a trên phi u 3.1.1. Th c tr ng s n xu t kh o sát c thi t k s n cho t ng tác nhân. Quy Di n tích, n ng su t và s n l ng h tiêu t nh mô m u kh o sát bao g m 60 h s n xu t h tiêu, 8 Qu ng Tr trong giai o n 2012 — 2016 có nhi u bi n ng i thu gom, 4 i lý thu mua. Ngoài ra, nghiên ng. Di n tích s n xu t h tiêu có xu h ng t ng c u c ng kh o sát Công ty Th ng m i Qu ng Tr qua các n m. N m 2016 di n tích h tiêu t 2.448 làm rõ h n m i liên k t trong tiêu th s n ph m h ha, t ng 442,3 ha so v i n m 2012. i u này xu t tiêu. phát t th c t , giá h tiêu trong nh ng n m qua Các ph ng pháp phân tích th ng kê mô t , s bi n ng theo xu h ng t ng, h tiêu tr thành cây t ng i c s d ng phân tích s li u i u tra. tr ng mang l i hi u qu kinh t cao h n so v i các Ph ng pháp s c s d ng phân tích và mô cây tr ng khác trên a bàn. N ng su t h tiêu thu t m i quan h gi a các tác nhân trong quá trình s n c hàng n m ch u nh h ng nhi u c a i u ki n xu t và tiêu th h tiêu. t nhiên c ng nh vi c u t ch m sóc c a các h 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N s n xu t. N ng su t bình quân t kho ng 10 — 11 t /ha. N m 2016 n ng su t bình quân t 10,50 3.1. ThTh c c tr ng s n xu t và tiêu th h tiêu t /ha, s n l ng t 1.917,2 t n tiêu khô. ttt nht nh Qu ng Tr BBB ngB ng 1. Di n tích, n ng su t và s n l ng h tiêu t t nhnh Qu ng Tr giai o o o n o n 2012 ——— 2016 Ch tiêu Di n tích (ha) N ng su t S n l ng T ng DT KTCB TKKD (t /ha) (t n) 2012 2.005,7 302,8 1.702,9 11,51 1.959,8 2013 2.094,7 392,7 1.702,0 12,56 2.138,3 2014 2.273,7 487,1 1.786,6 8,70 1.566,0 2015 2.390,5 580,5 1.810,0 11,48 2.077,0 2016 2.448,0 622,6 1.825,4 10,50 1.917,2 Ngu n: Niên giám Th ng kê t nh Qu ng Tr n m 2017 Bên c nh ó, không ng ng nâng t m cho c hình thành các vùng s n xu t h tiêu có quy mô l n. s n h tiêu, t nh Qu ng Tr ã ti n hành xây d ng 3.1.2. Th c tr ng tiêu th ch d n a lý cho s n ph m h tiêu. Vi c làm này Hi n nay, s n ph m h tiêu t nh Qu ng Tr ngoài vi c minh ch ng cho ch t l ng h tiêu c a c s n xu t và bán d i d ng tiêu en. Tiêu tr ng m t vùng nó còn có ý ngh a l n trong vi c kh ng ho c các s n ph m ch bi n t tiêu ch a c chú nh ch t l ng c a m t trong nh ng m t hàng nông tr ng u t . Vi c tiêu th s n ph m h tiêu khá n s n hàng u c a Vi t Nam trên th tr ng trong và gi n, ch a có nh ng cam k t hay h p ng ràng ngoài n c. i u này khuy n khích ng i dân ý th c bu c gi a h s n xu t và ng i thu mua. Chu i thu h n n a trong s n xu t và nâng cao ch t l ng s n gom s n ph m h tiêu Qu ng Tr c th hi n qua ph m. Qua ó, góp ph n nâng cao hi u qu kinh t hình 1. và thu nh p cho h tr ng tiêu, ti n t i làm giàu và
100% Tiêu khô 99,8% Tiêu khô
Nông dân -Thu gom nh ỏ (60%) - Công ty TM Qu ảng Tr ị (85 - 90%) 1.917,2 t ấn - i lý công ty (20%) - i lý ngoài t nh (10 – 15%) Đạ Đạ ỉ - Đại lý khác (20%)
Tiêu t i và khô ươ Ch ợ trong vùng (l ượng r ất ít)
Hình 1. Các kênh tiêu thth s n ph m h tiêu Qu ng Tr Tr C ng nh các vùng tr ng h tiêu khác trong c n c, s n ph m h tiêu t nh Qu ng Tr ch y u c s n xu t xu t kh u. L ng s n ph m c 13 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH tiêu th th tr ng n i a và t i a ph ng chi m tiêu m t t tr ng nh . Kh i l ng s n ph m h tiêu c Hình 2 cho th y chu i giá tr s n ph m h tiêu ng i thu gom, i lý thu mua và Công ty Th ng bao g m các giai o n chính là cung c p các y u t m i Qu ng Tr thu mua cung c p cho các doanh u vào, s n xu t, thu gom, ch bi n, th ng m i và nghi p ch bi n và xu t kh u ông Hà, thành ph tiêu dùng. Trong m i giai o n s l ng các tác nhân H Chí Minh xu t kh u i các n c M , Trung tham gia khác nhau. Các tác nhân tham gia vào chu i Qu c, Pakistan, Philippines và các n c khác. giá tr s n ph m h tiêu t i t nh Qu ng Tr g m nhà 3.2. ThTh c c tr ng liên k t trong s n xu t và tiêu cung c p các y u t u vào, h s n xu t h tiêu, ththth th h tiêu Qu ng Tr ng i thu gom và i lý thu mua, công ty th ng m i 3.2.1. Các tác nhân tham gia vào chu i giá tr h Qu ng Tr .
Cung c p ấ S n xu t Thu gom Ch bi n Th ươ ng m ại Tiêu dùng u v ào ả ấ ế ế đầ Ho t - Gi ng, - Làm t, - Thu gom, - Phân lo i, - Bán s , - Tiêu dùng ng - Phân bón, - Tr ng, - V n - S ch ,.. - Bán l cá nhân - BVTV - Ch m sóc, chuy n, - Thu ho ch,.. Tác - Các i lý - H nông dân - Ng i thu - i lý thu - Công ty -Trong n c, nhân t i a gom mua TM Qu ng - Ngoài n c ph ng - i lý thu mua - Công ty Tr TM Qu ng - Ng i bán Tr l - i lý ngoài t nh Hình 2. Các tác nhân tham gia vào chuchu ii giá trtr s s nn phn ph ph mm hm h h tiêu H nông dân là tác nhân chính th c hi n ho t s n xu t v i các nhân khác trong chu i giá tr . ng s n xu t h tiêu. Hi n nay, trên a bàn t nh Liên k t gi a các h s n xu t: Trong ho t ng Qu ng Tr có 19.404 h tham gia s n xu t h tiêu. s n xu t h tiêu, m i quan h liên k t gi a các h Trong quá trình s n xu t và tiêu th s n ph m, h s n xu t c th hi n thông qua hình th c liên k t s n xu t th ng có quan h v i các h s n xu t khác phi chính th ng gi a các h s n xu t v i nhau và trong vùng, ng i thu gom, i lý thu mua. Ng i hình th c liên k t gi a các h s n xu t thông qua thu gom tr c ti p thu mua s n ph m c a h s n xu t vi c tham gia vào các câu l c b s n xu t h tiêu t i cung c p cho các i lý trong huy n ho c công ty a ph ng. Nh ng n m g n ây, s h s n xu t th ng m i Qu ng Tr . Trung bình m i xã có t 5 — 7 tham gia vào câu l c b có xu h ng t ng. N m 2016, ng i thu gom, m i huy n có 3 — 4 i lý thu mua. toàn t nh Qu ng Tr có 63 câu l c b ang ho t ng Ng i thu gom c xem là tác nhân chính k t n i v i quy mô m i câu l c b t 20 — 30 h s n xu t. s n ph m c a h s n xu t v i v i th tr ng trong Vi c tham gia liên k t thông qua câu l c b c chu i giá tr . Các i lý thu mua và Công ty Th ng th c hi n trên nguyên t c t nguy n, không có ràng m i Qu ng Tr ch y u thu mua s n ph m h tiêu t bu c v m t th t c hành chính. Các h s n xu t ng i thu gom ho c m t ph n nh tr c ti p t h s n tham gia liên k t u có chung m t m c tiêu là mu n xu t và s ch s n ph m cung c p cho th tr ng h c h i và chia s nh ng ki n th c liên quan nh m trong và ngoài t nh. nâng cao hi u qu s n xu t m t cách b n v ng. L i 3.2.2. M i quan h liên k t gi a các tác nhân ích là nhân t ch y u thu hút và gi chân h s n xu t ti p t c th c hi n m i quan h liên k t này. Trong chu i giá tr h tiêu, h s n xu t là tác nhân th c hi n ho t ng s n xu t h tiêu. Vì v y, Liên k t gi a s n xu t và tiêu th s n ph m h nghiên c u t p trung nghiên c u m i quan h liên tiêu : Bên c nh vi c liên k t v i các h s n xu t khác, k t gi a các h s n xu t và quan h liên k t gi a h m i h s n xu t còn có m i quan h liên k t v i các tác nhân khác nh ng i thu gom, i lý thu mua và
14 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Công ty Th ng m i Qu ng Tr ch ng trong tác nhân thu gom không có ràng bu c v th i gian, khâu tiêu th s n ph m c ng nh nh n c s h cách th c, giá c c ng nh kh i l ng s n ph m tr liên quan n ho t ng s n xu t. M c tiêu tham cung c p. Nh ng ng i thu gom và i lý thu mua gia liên k t c a các tác nhân trong s n xu t và tiêu ho t ng c l p, gi a h không có ho c có r t ít th h tiêu c th hi n qua B ng 2. m i quan h . Công ty Th ng m i Qu ng Tr ch BBB ngB ng 2. Ý kiÝ ki nki n c a các tác nhân v m c tiêu liên k t y u liên k t tr c ti p v i ng i thu gom và i lý thu i tác liên k t M c tiêu liên k t (%) mua, ch a có nhi u liên k t v i ng i tr ng tiêu. Tiêu th Cung Cung H tr i u này cho th y s thi u chuyên nghi p và không s n ph m ng ng s n ch t ch trong t ch c liên k t s n xu t h tiêu v t t v n xu t Qu ng Tr v n còn ph bi n. 1. H s n xu t 100,00 41,67 70,00 78,33 3.2.3. M c liên k t gi a các tác nhân 2. Ng i thu 100,00 0,00 43,33 0,00 gom ánh giá quan h liên k t gi a các tác nhân 3. i lý thu 45,00 15,00 26,67 0,00 trong chu i giá tr h tiêu, nghiên c u ti n hành mua kh o sát ý ki n c a m i tác nhân v m i quan h v i 4. Công ty TM 36,67 0,00 0,00 61,67 các tác nhân khác trong chu i. M c liên k t gi a Qu ng Tr các tác nhân c ánh giá theo thang o Likert v i Ngu n: S li u i u tra n m 2017 thang i m t 1 n 5 theo m c ch t ch c a liên k t t ng d n t m c “r t không ch t ch ” n “r t K t qu b ng 2 cho th y, nhu c u liên k t xu t ch t ch ”. Hình 3 cho th y k t qu ánh giá v m c phát t phía h s n xu t h tiêu nhi u h n so v i các liên k t gi a các tác nhân trong chu i. tác nhân khác. H s n xu t th ng có c hai nhu c u: c m b o ho t ng s n xu t và tiêu th c s n ph m, trong khi các tác nhân ng i thu gom, i lý thu mua và Công ty Th ng m i Qu ng Tr th ng ch có m t nhu c u ch y u là n nh ngu n hàng thu mua và bán l i cho các tác nhân ti p theo trong chu i. Ng i thu gom, i lý thu mua liên k t v i các h s n xu t h tiêu b ng hình th c không chính th ng. M i quan h liên k t ch y u d a trên th a thu n mi ng, s tin t ng nhau ch không có ràng Hình 3. MM c c liên k t gi a các tác nhân trong bu c b ng v n b n chính th c. 100% s h s n xu t chuchuchu ichu i giá tr s n ph m h tiêu mua bán b ng hình th c th a thu n mi ng. Th i Liên k t trong chu i giá tr s n ph m h tiêu i m th a thu n gi a hai bên mang tính ch t ng u c th hi n qua m i liên k t gi a các tác nhân nhiên, xu t phát t nhu c u bán s n ph m c a h s n trong các khâu s n xu t và tiêu th s n ph m. K t xu t. Không t n t i quy nh v quy n l i, trách qu kh o sát cho th y, các quan h liên k t ch a nhi m và x lý vi ph m th a thu n hai bên i v i c hình thành m t cách rõ nét. Các liên k t ch nhau. Tùy theo kh i l ng s n ph m c n bán m i l n y u hình th c quan h th i i m. Các tác nhân nhi u hay ít, h s n xu t s quy t nh bán cho th ng ho t ng c l p, ch a có s h p tác ch t ng i thu gom hay i lý thu mua. H s n xu t có ch v i nhau. C th m c liên k t gi a các tác th bán s n ph m cho nh ng ng i thu mua khác nhân c th hi n nh sau: nhau. Trung bình m i h s n xu t có quan h liên H s n xu t c ánh giá là tác nhân có m i k t v i 3 — 4 ng i thu gom. Giá bán h tiêu bi n quan h liên k t ch t ch nh t v i các tác nhân khác ng theo th i i m bán và do ng i mua a ra, h trong chu i giá tr s n ph m h tiêu. Liên k t gi a h s n xu t có th th ng l ng giá tuy nhiên không có s n xu t v i các h s n xu t khác c ánh giá s chênh l ch giá gi a nh ng ng i thu gom nên s m c 3,5 i m, ây là m c liên k t khá ch t ch . Tuy h tr v v n, s tin t ng và quan h làng xóm là nhiên, liên k t gi a các h s n xu t m i d ng m c y u t duy trì m i quan h liên k t. H s n xu t và chia s thông tin trong vi c tr ng và ch m sóc h
15 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH tiêu. Vi c t ng c ng liên k t, h p tác trong quá trình v i các s n ph m có ch t l ng kém. N u ng i tiêu s n xu t nh quy ho ch các v n h tiêu, tránh phát dùng cu i cùng òi h i s n ph m có ch t l ng cao tri n s n xu t m t cách t phát s giúp phát tri n s n và n nh thì vi c ki m soát các ngu n cung tr xu t h tiêu m t cách b n v ng. Liên k t gi a h s n thành m t y u t quy t nh n ng l c c nh tranh. xu t v i ng i thu gom c ng c ánh giá khá ch t Nh v y vi c t ng c ng liên k t gi a các tác nhân ch , t 3,2 i m. Liên k t gi a h s n xu t và i lý trong chu i m t cách chính th ng là yêu c u c p thu mua t ng i l ng l o, t 1,8 i m. Quan h thi t hi n nay. liên k t gi a h s n xu t v i ng i thu gom và i lý 3.3. MM t t s bi n pháp t ng c ng m i quan h thu mua ch y u d a trên lòng tin và quan h làng liên kk t t trong s n xu t và tiêu th h tiêu xóm lâu n m nh ng v n mang tính ch t th i i m. t ng c ng quan h liên k t trong s n xu t Nguyên nhân gi i thích cho liên k t mang tính th i và tiêu th h tiêu, m t s v n c n u tiên th c i m là do giá bán h tiêu không có s chênh l ch hi n bao g m: gi a nh ng ng i thu mua, nhu c u s n ph m h - T ng c ng xây d ng m i quan h liên k t tiêu trên th tr ng cao vi c tiêu th s n ph m hi n ngang gi a các h s n xu t h tiêu: Các h s n xu t nay r t thu n l i cùng v i kh i l ng s n ph m c a trong vùng c n liên k t v i nhau trong quá trình s n h ít (s n l ng trung bình 160 — 170 kg/h /n m). xu t, ch ng h n nh vi c xây d ng v n h tiêu Tuy nhiên, trong i u ki n th tr ng có nhi u bi n tránh tình tr ng phát tri n t phát d gây lây lan d ch ng vi c duy trì quan h liên k t b n v ng s giúp b nh ho c h tr chia s kinh nghi m s n xu t. n nh u ra, m b o l i ích kinh t và nâng cao v Ngoài ra, m i quan h liên k t ngang gi a các h s n th cho h s n xu t là v n quan tr ng. xu t c th c hi n thông qua câu l c b s n xu t. Các tác nhân trung gian trong chu i giá tr h Hi n nay, s h s n xu t tham gia vào các câu l c b tiêu nh ng i thu gom, i lý thu mua và Công ty s n xu t ch a nhi u. Vì v y, c n y m nh tuyên Th ng m i Qu ng Tr ho t ng t ng i c l p truy n, t p hu n, t ch c h i th o nâng cao nh n v i nhau. i u này c th hi n qua ánh giá liên th c cho các h s n xu t v t m quan tr ng trong k t gi a các tác nhân t ng i l ng l o, t 1,2 n vi c tham gia vào các câu l c b s n xu t. Bên c nh 2,5 i m. M c dù quan h liên k t gi a các tác nhân ó, câu l c b s n xu t nên xây d ng quy ch ho t hình thành d a trên quan h làm n lâu n m nh ng ng, k ho ch ho t ng c th và chi ti t h s n v n t n t i d ng th i i m. Liên k t ch y u di n ra xu t th y c nh ng l i ích khi tham gia vào câu l c d i d ng th a thu n giá c , không hình thành c b . Câu l c b c n t ng c ng liên k t v i các t ch h p ng chính th c. M c dù giá c c th a ch c, vi n nghiên c u h tr cho h s n xu t thu n nh ng v n do ng i mua a ra và quy t nh trong vi c ti p c n v i nh ng ti n b khoa h c k d a trên giá tr tr ng và ch t l ng h t tiêu ( m, thu t m i trong s n xu t. dung tr ng và t p ch t). i u này t o ra tính thi u - Xây d ng m i quan h liên k t d c trong s n ch c ch n cho các m i liên k t do giá c và s chia s xu t và tiêu th : y m nh xây d ng m i quan h l i ích là nhân t quan tr ng trong vi c duy trì m i liên k t d c gi a h s n xu t v i các tác nhân thu quan h liên k t gi a các tác nhân. Tính thi u ch c mua. M i quan h hi n t i gi a các tác nhân ch a có ch n trong liên k t s d n n chu i giá tr khó m nh ng ràng bu c nên d b phá v khi có s xung t b o c v ch t l ng s n ph m, n nh giá và s n l i ích x y ra. Phát tri n m i quan h liên k t d c l ng, tác ng l n n n ng l c c nh tranh c a trong s n xu t và tiêu th thông qua m i quan h ngành hàng h tiêu. liên k t ngang ang t n t i, nh thông qua câu l c b Nh v y, liên k t s n xu t, thu gom và ch bi n s n xu t k t n i v i doanh nghi p cung c p u h tiêu trên a bàn Qu ng Tr còn l ng l o, ch a vào hay doanh nghi p ch bi n và xu t kh u nh m hoàn toàn ch t ch . V n này nh h ng l n n tiêu th s n ph m u ra. Bên c nh ó c n khuy n vi c v n hành b n v ng và nâng cao ch t l ng chu i khích các tác nhân hình thành và xây d ng hình th c giá tr h tiêu. Nhìn chung, m c th p trong liên mua bán thông qua h p ng. i u này giúp m k t ch ng t các giao d ch mua bán h tiêu trên a b o l i ích c a các bên và m b o ch t l ng s n bàn t nh Qu ng Tr ang d ng phi chính th ng, ph m. T ó, thi t l p quan h dài h n, th ng không ki m soát, ít ràng bu c. Hình th c này th ng xuyên gi a ng i s n xu t v i các nhà cung c p và t n t i nh ng th tr ng a ph ng nh hay i nhà thu mua.
16 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
3. Chính quy n a ph ng: óng vai trò là ng i v ng và nâng cao ch t l ng chu i giá tr h tiêu. h tr ho t ng c a các tác nhân trong chu i. y m nh th c hi n m i liên k t gi a các tác m b o cho các m i liên k t d c hi u qu , UBND nhân trong chu i giá tr c xem là gi i pháp then t nh Qu ng Tr c n có v n b n giao S NN&PTNT ch t trong quá trình nâng c p chu i giá tr . Vì v y, ch trì làm u m i t p trung s c m nh c a các l c vi c t ng b c t o l p và duy trì các m i liên k t b n l ng, tác nhân tham gia vào chu i giá tr , tri n khai v ng trong s n xu t, ch bi n và tiêu th s n ph m ng b các gi i pháp s n xu t - ch bi n - tiêu th ; trên c s hài hòa l i ích gi a các tác nhân tham gia l y tín hi u th tr ng làm c s tác ng vào chi n chu i giá tr có ý ngh a quan tr ng trong phát tri n l c phát tri n s n ph m và a ra các khuy n cáo v s n xu t h tiêu m t cách b n v ng. s n xu t. S Công Th ng c n t ch c các ch ng TÀI LI U THAM KH O trình xúc ti n th ng m i, ch ng trình qu ng bá và 1. Trung Bình (2013). S n xu t h tiêu h u gi i thi u s n ph m h tiêu th tr ng trong và c Vi t Nam thách th c và c h i , trình bày t i H i ngoài n c. Ngoài ra, bên c nh vi c h tr t p hu n ngh phát tri n h tiêu b n v ng n m 2013. Hi p h i cho ng i s n xu t nh hi n nay, chính quy n a H tiêu Vi t Nam, tr 15 - 31. ph ng c n phát tri n các ho t ng h tr trong 2. Th Nga, Lê c Niêm (2016). Liên k t h vi c cung c p thông tin th tr ng, k t n i h s n nông dân và doanh nghi p trong s n xu t và tiêu th xu t v i ng i thu gom và công ty Th ng m i cà phê Tây Nguyên . T p chí Khoa h c Nông Qu ng Tr ; quy ho ch các vùng s n xu t h tiêu t p nghi p Vi t Nam, t p 14, s 11 trung; có chính sách h tr vay v n hay huy ng các 3. ào M nh Hùng (2014). Phân tích chu i giá ngu n v n tín d ng h tr cho h s n xu t, ch bi n tr s n ph m h tiêu Qu ng Tr . Lu n v n th c s . nâng cao ch t l ng và a d ng hóa s n ph m. 4. H Qu H u (2013). Các y u t nh h ng 4. K T LU N n k t qu th c hi n liên k t doanh nghi p — nông Liên k t trong s n xu t và tiêu th h tiêu t i dân . T p chí Kinh t và Phát tri n, s 193. t nh Qu ng Tr ch y u là liên k t gi a các h s n 5. Niêm giám Th ng kê t nh Qu ng Tr n m xu t thông qua câu l c b s n xu t và gi a h s n 2017. xu t v i ng i thu mua. Nhìn chung, m i quan h 6. Tr n Ti n Khai (2012) . Phân tích chu i giá tr liên k t còn mang tính t phát, ch a hoàn toàn ch t và ngành hàng nông nghi p . Ch ng trình gi ng d y ch và ch a có s ràng bu c gi a các tác nhân trong kinh t Fulbright. chu i, i u này nh h ng l n n vi c v n hành b n
THE LINKAGE IN PRODUCING AND TRADING OF PEPPER IN QUANG TRI PROVINCE Pham Thi Thanh Xuan 1, Bui Duc Tinh 1 1College of Economics, Hue University Summary Quang Tri province has favorable land and climate conditions for growing pepper. However, pepper production are facing up with various difficulties, such as low and unsustainable production outputs, increasing production costs, fluctuating sale price. So, the inter-connection of production and consumption is considered as a viable solution for sustainable production. In pepper value chain, collectors are the main agents connecting farms with markets. Results of analysis showed that, the linkage in the pepper value chain is still poor and no constraints. The important solution is vary the related linkage while the local government, the important factor, connects the agents in the pepper value chain. Keywords: Linkage, production, pepper, Quang Tri. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. D ng Ng c Thí Ngày nhnh n n bài: 9/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 10/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 17/4/2018
17 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
ÁNH GIÁ HI U QU KINH T C A CÁC MÔ HÌNH S N XU T N M TRÊN A BÀN HUY N L NG GIANG, T NH B C GIANG Phan Xuân Tân 111, NguyNguy n n Th Huy Huy nn Châm 111, Ngô Minh HH i i i i 111 TÓM TT T T T T Nghiên c u c th c hi n trên a bàn hai xã có vùng hình thành s n xu t n m t p trung là Tiên L c và Ngh a H ng trên a bàn huy n L ng Giang trong n m 2017 nh m ánh giá th c tr ng s n xu t n m trên a bàn, qua ó ánh giá hi u qu kinh t s n xu t m t s lo i n m ch y u thông qua các mô hình s n xu t c l p, s n xu t theo h p tác xã và s n xu t theo nhóm. Thông qua các ch tiêu v tình hình u t , chi phí trung gian và chi phí lao ng s n xu t n m, nghiên c u ã ánh giá hi u qu kinh t c a các mô hình s n xu t n m. K t qu cho th y n m ã mang l i hi u qu kinh t t ng i cao cho các h s n xu t n m, trong ó mô hình s n xu t theo h p tác xã t hi u qu kinh t cao nh t so v i mô hình s n xu t c l p và s n xu t theo nhóm, t ó nghiên c u khuy n ngh thúc y mô hình s n xu t theo h p tác xã c n c nhân r ng nâng cao hi u qu kinh t trong s n xu t n m. Nghiên c u c ng khuy n ngh các h s n xu t c l p xem xét m r ng quy mô và liên k t v i nhau k t h p v i vi c t i u hóa h n n a các y u t u vào nh meo gi ng, m, lân d i s h ng d n c a các nhà khoa h c và cán b k thu t. TTT T khóa: Hi u qu kinh t , mô hình, s n xu t n m.
1. T V N 3 L ng Giang là huy n n m phía ông B c c a Trong nh ng n m 60 c a th k XX, s n xu t t nh B c Giang và là m t trong nh ng a ph ng i n m g n li n v i ph ng pháp thông th ng b t u u c a t nh v s n xu t n m, trong ó ch y u là t i Vi t Nam. Ngành công nghi p s n xu t n m th i các lo i n m sò, n m m , n m r m, n m m c nh . T i m ó ã tr i qua s th ng tr m, lên xu ng th t n m 2013 huy n ã tri n khai án phát tri n s n th ng và nhìn chung ngành công nghi p này không xu t n m và cho n n m 2016 ã hình thành c cho th y s phát tri n. Cho n nh ng n m 90 c a các vùng s n xu t n m t p trung t i 6 xã là: Tiên L c, th k XX, ngành công nghi p n m b t u n nh Ngh a H ng, Tân D nh, Phi Mô, Tân Thanh, M Hà 2 và phát tri n, i cùng v i m t s yêu c u tiêu chu n v i 276 h tham gia, di n tích h n 46 nghìn m , t ng c a s n ph m (Phan, 2005). Xét v m t kinh t , s n s n l ng n m các lo i trung bình t g n 2 nghìn xu t n m có th mang l i giá tr kinh t cao và giúp t n/n m (Thúy, 2016). u n m 2016 C c S h u trí t ng thu nh p, c i thi n sinh k và gi m nghèo cho tu (B Khoa h c và Công ngh ) ã c p Gi y ch ng ng i dân khu v c nông thôn hay vùng ven ô th nh n ng ký nhãn hi u t p th s n ph m cho “N m (Marshall và Nair, 2009). L ng Giang" (Thoa, 2016). án Tái c c u ngành nông nghi p theo h ng Trong s n xu t n m t i a bàn, hi n nay ang nâng cao giá tr gia t ng và phát tri n b n v ng giai t n t i song song y các hình th c t ch c s n o n 2015-2020 c a t nh B c Giang ã xác nh n m xu t t nông h , h p tác xã và trang tr i. Hi n nay có là m t trong nh ng s n ph m nông s n ch l c, ph n r t nhi u khuy n ngh h ng t i phát tri n s n xu t u t s n l ng 10 nghìn t n n m t i vào n m quy mô l n, cho r ng trong giai o n hi n nay n u 2020, t ng g p ôi so v i n m 2015; giá tr thu nh p không tái c c u t ch c s n xu t nông h nh , cá t h n 250 t ng (Lan, 2016). Ngoài ra, tr ng n m th m t cách quy t li t trên ph m vi r ng thì nông còn mang l i giá tr kinh t cao, u ra n nh, góp nghi p s khó v n lên t m cao h n và cu c s ng ph n nâng cao thu nh p và gi i quy t vi c làm cho nông dân v n quanh qu n trong nghèo khó. Bài vi t ng i nông dân, có nhi u tri n v ng v th tr ng nh m phân tích hi u qu kinh t gi a các mô hình xu t kh u. s n xu t trong s n xu t n m, qua ó a ra nh ng khuy n ngh nh m hoàn thi n mô hình s n xu t n m t i a ph ng. 1 Bộ môn Kinh t ế, Khoa Kinh t ế và PTNT, H ọc vi ện Nông nghi ệp Vi ệt Nam 18 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
2. A I M VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U mô hình s n xu t n m trên a bàn. 2.1. a a bàn nghiên c u Phân tích l i ích — chi phí (Benefit Cost Nghiên c u này ch n m t huy n c tr ng trong Analysis): Phân tích l i ích chi phí c áp d ng s n xu t n m t i t nh B c Giang (t nh có ngh tr ng nh m xác nh kh n ng sinh l i c a s n xu t n m. n m phát tri n) là L ng Giang. T n m 2013 ã tri n B ng vi c s d ng ch s l i ích/chi phí (Benefit khai án phát tri n s n xu t n m và cho n n m Cost Ratio), tác gi h ng n so sánh hi u qu l i 2016 huy n ã hình thành c các vùng s n xu t nhu n trên m i ng v n b ra nh m xác nh hi u n m t p trung t i 6 xã là: Tiên L c, Ngh a H ng, Tân qu c a m i mô hình t ch c s n xu t. D nh, Phi Mô, Tân Thanh, M Hà. Do ó, th c 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N hi n tài ã l a ch n 70 m u 2 xã có vùng s n 3.13.13.1.3.1 ... Th Th c c tr ng các mô hhìnhình ss n n xu t n m trên xu t n m phát tri n là Tiên L c và Ngh a H ng. a a bàn huy n L ng Giang, t nh B c Giang 2.2. Ph ng pháp thu thth p p s li u Hi n nay trên a bàn huy n L ng Giang ã và S li u th c p: S li u th c p c thu th p t ang i vào t ch c 3 d ng mô hình t ch c s n xu t các báo cáo c a UBND xã, huy n t i t nh B c Giang n m c th hi n t i s 1. nh m ánh giá chung v th c tr ng phát tri n n m. Bên c nh ó, các nghiên c u, báo cáo tr c ó v s n xu t - kinh doanh n m c ng c thu th p. S li u s c p: 70 h s n xu t n m c ph ng v n tr c ti p b ng câu h i bán c u trúc. áp viên là ng i ph trách tr ng n m chính c a h tr ng n m. Xã có nhi u h tr ng n m h n thì c ch n nhi u h h n ph ng v n, bên c nh ó vi c ch n h ph ng v n c ng c h tr b i cán b khuy n nông nh m m b o vi c ch n m u có tính i di n cho S S 1. Mô hhìnhình tt ch c s n xu t a bàn nghiên c u. Trong ó, ph n l n các h s n Các mô hình s n xu t n m trên a bàn huy n xu t n m trên a bàn huy n L ng Giang không L ng Giang có m t s c i m chung nh ng c ng tham gia s n xu t theo nhóm do t n t i nh ng h n có nh ng c i m riêng bi t, qua ó có th ánh giá ch nh mô hình t ch c ch a rõ ràng và trách c nh ng thu n l i và h n ch c a m i lo i mô nhi m c a các thành viên ch a c phân công c hình s n xu t và gi i thích c lí do các h nông th . T ng h p các m u i u tra i di n cho các mô dân quy t nh trong vi c s n xu t n m theo mô hình s n xu t n m c th hi n qua b ng 1. hình s n xu t c l p, s n xu t theo h p tác xã hay BBB ngB ng 1. S m u i u tra i di n cho a bàn nghiên s n xu t theo nhóm. B ng 2 th hi n so sánh mô ccc uc u u u hình s n xu t c l p, s n xu t theo h p tác xã và TT Xã H H H s n xu t theo nhóm qua các ch tiêu nh thành ph n, s n s n s n di n tích, th i gian làm vi c, quy mô và các thành xu t xu t xu t viên tham gia trong mô hình s n xu t n m. c theo theo V mô hình s n xu t c l p, các thành viên l p HTX nhóm trong h c l p s s n xu t n m trên chính di n tích 1 Ngh a H ng 9 22 6 t thu c h . Lao ng tham gia s n xu t n m ch y u 2 Tiên L c 17 13 3 là ng i trung niên, bao g m hai b m . mô hình này, con cái ã có gia ình riêng ho c i làm công vi c 2.3. PhPh ng ng pháp phân tích ss li u khác, th ng không tham gia tr c ti p s n xu t n m Th ng kê mô t , so sánh: Ph ng pháp th ng kê mà ch y u là lao ng nhàn r i t i a ph ng. M t lí mô t c s d ng nh m ánh giá th c tr ng s n do khác là các c p v ch ng tr tu i ã có t 1 n 2 xu t, kinh doanh, hi u qu s n xu t và kinh t c a con thì lao ng chính trong gia ình c ng ch g m hai các mô hình s n xu t n m. Trong khi ó, so sánh b m do các con còn nh . hi u qu s n xu t và kinh t c th c hi n gi a các V mô hình s n xu t theo, bên c nh các thành
19 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH viên tham gia vào s n xu t n m, thì c c u t ch c do khác là các c p v ch ng tr tu i ã có t 1 n 2 thành ph n c a mô hình theo nhóm bao g m tr ng con thì lao ng chính trong gia ình c ng ch g m hai nhóm, phó nhóm, i u tra cho th y 100% các h liên b m do các con còn nh . k t v i nhau t o thành nhóm s n xu t n m và các V mô hình s n xu t theo, bên c nh các thành h liên k t v i nhau trên tinh th n t nguy n, cùng viên tham gia vào s n xu t n m, thì c c u t ch c nhau s n xu t d a trên nh ng c i m nh : cùng thành ph n c a mô hình theo nhóm bao g m tr ng khu v c s n xu t, cùng nhóm s n xu t. Tuy nhiên, nhóm, phó nhóm, i u tra cho th y 100% các h liên vi c s n xu t c a các h trong nhóm v n ch a có s k t v i nhau t o thành nhóm s n xu t n m và các ch t ch vì s n xu t v n theo t ng h , các h liên k t h liên k t v i nhau trên tinh th n t nguy n, cùng v i nhau theo vùng, nhóm s n xu t và giúp nhau nhau s n xu t d a trên nh ng c i m nh : cùng trong khâu k thu t, giám sát s n xu t nh ng ch ng khu v c s n xu t, cùng nhóm s n xu t. Tuy nhiên, lo i thì có th khác nhau tùy i u ki n s n xu t c a vi c s n xu t c a các h trong nhóm v n ch a có s h . ch t ch vì s n xu t v n theo t ng h , các h liên k t V mô hình s n xu t theo h p tác xã, mô hình v i nhau theo vùng, nhóm s n xu t và giúp nhau này có c c u t ch c, quy nh trách nhi m c a ch trong khâu k thu t, giám sát s n xu t nh ng ch ng nhi m, phó ch nhi m và các thành viên rõ ràng, lo i thì có th khác nhau tùy i u ki n s n xu t c a th i gian làm vi c c nh. V liên k t y u t u vào, h . h u h t v i các y u t u vào các h c h tr b i V mô hình s n xu t theo h p tác xã, mô hình h p tác xã. này có c c u t ch c, quy nh trách nhi m c a ch V mô hình s n xu t c l p, các thành viên nhi m, phó ch nhi m và các thành viên rõ ràng, trong h c l p s s n xu t n m trên chính di n tích th i gian làm vi c c nh. V liên k t y u t u vào, t thu c h . Lao ng tham gia s n xu t n m ch y u h u h t v i các y u t u vào các h c h tr b i là ng i trung niên, bao g m hai b m . mô hình h p tác xã. này, con cái ã có gia ình riêng ho c i làm công vi c khác, th ng không tham gia tr c ti p s n xu t n m mà ch y u là lao ng nhàn r i t i a ph ng. M t lí BBB ngB ng 2. So sánh các mô hhìnhình tt ch c s n xu t n m Ch tiêu Mô hình s n xu t c l p Mô hình s n xu t theo Mô hình s n xu t theo HTX nhóm Thành ph n Thành ph n mô h ình bao Thành ph n mô h ình bao Thành ph n mô h ình bao g m các thành viên thu c g m ch nhi m, phó ch g m tr ng nhóm, phó h c l p nhi m, k toán và các nhóm và các thành viên thành viên Di n tích Là t thuê thu c h c Là t thu c h và t thuê Là t thu c h l p
Th i gian Th i gian làm vi c không Th i gian làm vi c c nh Th i gian làm vi c c nh c nh, linh ho t Quy mô 1 h s n xu t riêng l Quy mô bao g m 8-10 h Quy mô bao g m 2-3 h Thành viên Các thành viên thu c h Các thành viên thu c h p a d ng tác xã 3.2. c c i m c a các mô hhìnhình ss n n xu t n m V ch tiêu tu i bình quân gi a các mô hình B ng 3 th hi n thông tin chung c a các mô s n xu t n m, nhìn chung tu i trung bình không hình s n xu t n m bao g m mô hình s n xu t c có s chênh l ch l n, mô hình s n xu t c l p có l p, s n xu t theo HTX và s n xu t theo nhóm thông tu i trung bình tr nh t, ti p n là mô hình s n xu t qua các tiêu chí v tu i, gi i tính, trình h c v n theo nhóm và tu i trung bình cao nh t là mô hình và s n m kinh nghi m tr ng n m. s n xu t theo HTX. Lao ng tham gia s n xu t n m
20 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH ch y u là ng i trung niên, bao g m hai b m . mô c a ch h c a các mô hình s n xu t n m u t hình này, con cái ã có gia ình riêng ho c i làm công trình trung h c c s và trung h c ph thông. C vi c khác, th ng không tham gia tr c ti p s n xu t th , mô hình s n xu t c l p, t l có trình h c n m mà ch y u là lao ng nhàn r i t i a ph ng . v n trung h c ph thông t 53,84%, th p nh t so v i V ch tiêu gi i tính ch h c a các mô hình s n 2 mô hình s n xu t n m còn l i. Trong ó, t l trình xu t n m, ph n l n ch h c a các mô hình s n xu t h c v n c a mô hình s n xu t theo h p tác xã và n m là nam. C th , t l ch h là nam c a mô hình theo nhóm g n t ng ng nhau, t t l kho ng s n xu t c l p, h p tác xã và nhóm l n l t t 77% có trình h c v n trung h c ph thông. kho ng trên 75%. i u áng chú ý ây là 100% mô V ch tiêu s n m kinh nghi m tr ng n m, các hình s n xu t nhóm u nam gi i. Nguyên nhân là mô hình s n xu t n m u có kinh nghi m s n xu t do khi ch h là nam gi i s th ng ch ng h n n m trên 5 n m, trong ó mô hình s n xu t theo h p trong công vi c s n xu t, kinh doanh c ng nh tác xã có nhi u kinh nghi m nh t là 6,5 n m, ti p n nh ng quy t nh quan tr ng trong gia ình. là mô hình s n xu t c l p và mô hình s n xu t theo V ch tiêu trình h c v n, h c v n có nh nhóm là kho ng 5,5 n m. Nhìn chung, kh n ng h ng tr c ti p n nh n th c và kh n ng ti p thu trình s n xu t n m c a các mô hình s n xu t có t các ng d ng khoa h c k thu t vào trong s n xu t, vì l thu n v i tu i trung bình c a các mô hình s n v y vi c nâng cao trình h c v n cho các ch h là xu t n m. m t vi c quan tr ng và c n thi t. Ph n l n h c v n BBB ngB ng 3. Thông tin chung c a các h i u tra Ch tiêu VT H s n xu t H s n xu t H s n xu t BQ c l p theo HTX theo nhóm Lo i hình SL CC SL CC SL CC SL CC (%) (%) (%) (%) BQ tu i ch h Tu i 43,35 - 44,6 - 44,2 - 44,1 --- Trong ó Tu i già nh t 51 65 47 65 Tu i tr nh t 35 37 42 35 Gi i tính Nam 20 76,92 29 82,86 9 100 58 N 6 23,08 6 17,14 0 0 12 Trình h c v n THCS 12 46,15 8 22,86 2 22,22 THPT 14 53,84 27 77,14 7 77,78 S n m kinh nghi m tr ng n m N m 5,77 - 6,5 - 5,67 - 6,35 --- Ch tiêu BQ BQ nhân kh u Kh u/h 3,85 3,91 3,56 3,84 BQ lao ng L /h 2,88 3,31 3,33 3,15 3.3. Tình hình u u t cho s n xu t n m bóng èn, xe rùa và máy óng b ch. Trung bình các mô hình s n xu t u trang b ít nh t 1 lò h p, 1 máy Trong s n xu t nói chung và s n xu t cây n m x i, 1 bình phun. i v i máy b m n c, mô hình nói riêng n u nh ch s d ng s c lao ng c a con s n xu t c l p và mô hình s n xu t nhóm s d ng ng i thì không th cho hi u qu cao do ó c n k t trung bình kho ng 3 cái máy b m, trong khi ó s h p s d ng các công c và máy móc khác, i v i l ng máy b m c s d ng trong mô hình s n s n xu t n m thì c n có s giúp c a các lo i máy xu t h p tác xã g p kho ng 1,5 l n so v i mô hình móc, nh máy óng b ch n m, máy b m n c… s n xu t c l p và s n xu t nhóm. Nguyên nhân c a giúp gi m chi phí lao ng, t ng hi u qu s n xu t. s chênh l ch ó là do các h trong các mô hình mua B ng 4 th hi n tình hình u t trang thi t b các tài s n các hãng s n xu t khác nhau, n i tiêu s n xu t n m bên c nh u t xây d ng nhà s n xu t th khác nhau, công su t khác nhau. n m bao g m lò h p, máy x i, máy b m, bình phun, 21 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Trung bình các mô hình s n xu t u có m t công su t t nh trung bình 700-800 b ch n m/ti ng, máy óng b ch, tuy nhiên nhóm h s n xu t c l p nhóm h s n xu t theo h p tác xã s d ng máy óng và s n xu t nhóm th ng s d ng máy óng b ch có b ch có công su t l n h n 1000-1500 b ch n m/ti ng. BBB ngB ng ng ng 4. Tình hình u u t trang thi t b s n xu t n m Ch tiêu VT H s n xu t c l p H s n xu t theo HTX H s n xu t theo nhóm
SL GT (1000 ) SL GT (1000 ) SL GT (1000 ) Lò h p Lò 1 13200 0,77 12100 1 13500 Máy x i Máy 1 5000 0,82 5350 1 5000 Máy b m Máy 3,5 5250 4,5 6705 2,8 4200 Bình phun Bình 1,2 1350 1,09 1320 1 1200 Bóng èn Cái 16,65 333 42,6 639 29,17 583,4 Xe rùa Cái 1,96 959 2,26 958 2 960 Máy óng b ch Máy 1 70470 1,15 80769 1 72458 3.4. Chi phí ss n n xu t n m BBB ngB ng 5. Chi phí s n xu t c a ccácác mô hình ss n n xu t n m (tính trung bình cho 1 t n nguyên li u) VT: 1000 ng Kho n m c chi phí Mô hình s n xu t n m BQ H s n xu t c H s n xu t theo H s n xu t l p HTX theo nhóm Chi phí trung gian 1729,26 1751,14 1718,06 1732,82 Meo gi ng 321,2 334,23 311,11 322,18 Ch t n 32,17 33,84 32,97 32,99 m 31,53 35,51 44 37,017 Lân 48,47 50,77 63,176 54,13 Túi ni lông 214,55 215,29 209,77 213,20 R m 971,68 958,53 929,01 953,07 Vôi 44,21 43,66 47,65 45,17 Dây bu c 88,16 90,57 91,363 90,03 Chi phí lao ng 1091,81 1111,92 793,27 999,02 T ng chi phí 2833,07 2863,07 2511,33 2735,82 Chi phí s n xu t n m huy n L ng Giang c Meo Ch ất Đạm tóm t t b ng 5 và hình 1. T ng chi phí s n xu t 0% giống 0% độ n 1% 1% n m là 2735,82 nghìn ng/t n nguyên li u, trong ó 12% Lân 2% chi phí nguyên v t li u chi m 64% t ng chi phí s n Chi phí xu t, bao g m chi phí meo gi ng, ch t n, m, lân, lao độ ng Túi 36% nylon túi ni lông, r m, vôi và dây bu c. Chi phí lao ng 8% c dùng x lý nguyên li u vào lu ng, trung bình chi phí lao ng nhi u công o n bao g m c Rơm 35% ch m sóc và thu hái là cao nh t, chi m 36% t ng chi phí s n xu t n m, sau ó n chi phí cho r m chi m Dây buộc Vôi 35% và meo gi ng chi m 12%. 3% 2%
Hình 1. CC c c uc u chi phí s n xu t n m
22 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
3.5. KK t t qu và hi u qu kinh t trong s n xu t mô hình còn l i, tuy nhiên m c chênh l ch so v i mô nnn mn m m m hình s n xu t c l p là không áng k . N u xét theo B ng 6 th hi n k t qu s n xu t n m c a các giá tr gia t ng, mô hình s n xu t theo h p tác xã v n mô hình s n xu t c l p, s n xu t theo h p tác xã và t k t qu cao nh t t 6703,85 nghìn ng. s n xu t theo nhóm qua các ch tiêu bao g m t ng i u áng chú ý ây là giá tr gia t ng c a mô giá tr s n xu t, giá tr trung gian, t ng chi phí, giá tr hình s n xu t theo nhóm th p h n so v i giá tr gia gia t ng và chi phí công lao ng. t ng c a mô hình s n xu t c l p. C th , n u nh Mô hình s n xu t theo h p tác xã có t ng giá tr mô hình s n xu t c l p có giá tr gia t ng t s n xu t cao nh t t kho ng 8454,93 nghìn ng, 6385,68 nghìn ng trên 1 t n nguyên li u thì mô ti p n là mô hình s n xu t c l p t kho ng hình s n xu t theo nhóm ch t 6082,66 nghìn ng, 8114,94 nghìn ng và cu i cùng là mô hình s n xu t t c là chênh l ch th p h n kho ng 5% so v i mô hình theo nhóm t giá tr s n xu t kho ng 7800,72 nghìn s n xu t c l p và 10% so v i mô hình s n xu t theo ng. N u xét v s t ng i, t ng giá tr s n xu t h p tác xã. Chi phí lao ng c a mô hình s n xu t c a mô hình s n xu t theo h p tác xã g p 1,04 l n so theo nhóm là th p nh t do mô hình nhóm các thành v i mô hình s n xu t c l p và g p 1,08 l n so v i viên n h tr trong các khâu s n xu t n m, t n mô hình s n xu t theo nhóm. T ng chi phí c a mô d ng c lao ng trong các h s n xu t cùng nhau hình s n xu t theo h p tác xã c ng l n nh t so v i 2 nên gi m c chi phí lao ng thuê. BBB ngB ng 6. K t qu s n xu t n m c a các mô hhìnhình ss n n xu t (tính trung bình cho 1 t n nguyên li u) Ch tiêu VT Mô hình s n xu t n m So sánh Mô hình s n Mô hình s n Mô hình s n (2)/(1) (2)/(3) (1)/(3) xu t c l p xu t theo xu t theo HTX nhóm T ng giá tr s n xu t 1000 ng 8114,94 8454,93 7800,72 1,04 1,08 1,04 Chi phí trung gian 1000 ng 1729,26 1751,14 1718,06 1,01 1,02 1,01 T ng chi phí 1000 ng 2833,07 2863,07 2511,33 1,01 1,14 1,12 Giá tr gia t ng 1000 ng 6385,68 6703,85 6082,66 1,05 1,10 1,05 Chi phí công lao ng 1000 ng 1091,81 1111,92 793,27 1,02 1,40 1,37 BBB ngB ng 7. Hi u qu kinh t c a các mô hhìnhình ss n n xu t n m (tính trung bình cho 1 t n nguyên li u) Ch tiêu VT Mô hình s n xu t n m So sánh Mô hình s n xu t Mô hình s n xu t Mô hình s n (2)/(1) (2)/(3) (1)/(3) c l p(1) theo HTX (2) xu t theo nhóm (3) 1. Hi u qu kinh t tính trên 1 ng chi phí GO/TC L n 2,86 2,95 3,10 1,03 0,95 0,92 VA/TC L n 2,25 2,34 2,42 1,03 0,96 0,93 2. Hi u qu kinh t tính trên 1 ng trung gian GO/IC L n 4,69 4,82 4,54 1,02 1,06 1,03 VA/IC L n 3,69 3,82 3,54 1,03 1,08 1,04 B ng 7 th hi n hi u qu kinh t s n xu t n m có hi u qu th p nh p. Nhìn chung, mô hình s n qua các ch tiêu bao g m hi u qu kinh t trên 1 xu t c l p có hi u qu th p h n mô hình s n xu t ng chi phí và hi u qu chi phí trên 1 ng trung theo h p tác xã kho ng 5% và 8% so v i mô hình s n gian c a các mô hình s n xu t c l p, mô hình s n xu t theo nhóm. xu t theo h p tác xã và mô hình s n xu t theo nhóm. N u tính theo giá tr gia t ng trong s n xu t V hi u qu kinh t tính trên 1 ng chi phí, n u n m, mô hình s n xu t theo nhóm và s n xu t theo tính trên k t qu s n xu t trong s n xu t n m, mô h p tác xã t hi u qu cao nh t, t c là c u t 1 hình s n xu t theo nhóm t hi u qu kinh t cao ng chi phí thì thu l i l n l t 2,42 và 2,34 ng giá nh t, mô hình này thu c 3,1 ng khi u t 1 tr gia t ng và giá tr gia t ng thu l i ít nh t khi u t ng chi phí, trong khi ó mô hình s n xu t c l p 1 ng chi phí là mô hình s n xu t c l p v i
23 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH kho ng 2,25 ng v i m c chênh l ch kho ng 3- xu t. Nhóm h s n xu t c l p thì c n liên k t l i 7% so v i 2 mô hình s n xu t theo h p tác xã và mô v i nhau mang l i hi u qu kinh t cao h n c ng hình s n xu t theo nhóm. nh có c s n nh v lâu dài, tránh c nh ng V hi u qu kinh t tính trên 1 ng trung gian r i do trong s n xu t n m. trong s n xu t n m, n u tính trên k t qu s n xu t, TÀI LI U THAM KH O mô hình s n xu t theo h p tác xã t hi u qu kinh 1. Elaine Marshall and N. G. Nair (2009). t cao nh t, các mô hình này thu c kho ng 4,82 Making money by growing mushrooms. FAO ng khi u t 1 ng chi phí trung gian, trong ó Report, Rome 2009. v i mô hình s n xu t c l p thu c kho ng 4,69 2. Hoàng Thoa (2016). N m L ng Giang có nhãn ng, t c là thu c ít h n 0,13 ng t ng ng v i hi u t p th . http://baobacgiang.com.vn/bg/khoa- m c chênh l ch kho ng 2%. K t qu c ng t ng hoc/155582/nam-lang-giang-co-nhan-hieu-tap- t n u xét theo giá tr gia t ng trong s n xu t n m, the.html mô hình s n xu t theo h p tác xã t k t qu cao 3. Phan Huy Duc (2005). Mushrooms and nh t, sau ó n mô hình s n xu t c l p và cu i cultivation of Mushrooms in Vietnam. Retrieved from cùng là mô hình s n xu t theo nhóm. http://www.fungifun.org/mushworld/Shiitake- 4. K T LU N VÀ KI N NGH Mushroom-Cultivation/mushroom-growers- Qua phân tích k t qu , hi u qu kinh t trong handbook-2-mushworld-com-chapter10-02_p.260.pdf s n xu t n m c a các mô hình hình th c s n xu t có 4. Ph ng Thúy (2016). Xây d ng và phát tri n th k t lu n, s liên k t h tr trong s n xu t n m th ng hi u n m B c Giang. http://bnews.vn/xay- c a nhóm h s n xu t theo h p tác xã ã mang l i dung-va-phat-trien-thuong-hieu-nam-bac- hi u qu kinh t cao h n i v i mô hình s n xu t giang/25089.html c l p. Th c tr ng này cho th y mô hình s n xu t 5. Tr nh Lan (2016). B c Giang ng d ng công theo h p tác xã c n c nhân r ng v i hi u qu ngh s n xu t n m cao kinh t cao h n, mang l i s n nh v lâu dài khi c p.http://www.vietgap.com/thong- s n xu t m c dù v i m c chi phí u t cao h n, tin/1052_6821/bac-giang-ung-dung-cong-nghe-san- công ngh và k thu t tiên ti n trong ho t ng s n xuat-nam-cao-cap.html
ANALYSIS ECONOMIC EFFICIENCY IN MUSHROOM PRODUCTION OF DIVERSE MODELS IN LANG GIANG DISTRICT, BAC GIANG PROVINCE Phan XuXuaaaann Tn TaT aaannnn111, NguyNguyeeeenn Thn ThiTh iii HuyHuyeeeenn Chn ChaCh aaammmm111, Ng, NgoNg ooo Minh HHaaaaiiii111 111Department of Economics, Faculty of Economics and Rural Development, VNUA Summary The research was carried out in two communes with concentrated mushroom production areas namely Tien Luc and Nghia Hung in Lang Giang district in 2017 to evaluate the current mushroom production in the area and economic efficiency of mushroom production models. There are three main models in Lang Giang district which are the independent production, cooperative production, and group production model. The study evaluated the economic efficiency of mushroom production models through the indicators of investment in mushroom production, intermediary cost of mushroom production and labor cost. The results showed that there was a relatively high economic efficiency in mushroom models, of which the cooperative production model has the highest economic efficiency compared to the independent production and group production model. As a result, the study recommends that the cooperative production model should be replicated to improve economic efficiency in mushroom production. The study also recommends that independent households consider expanding their scale and link together with optimization of inputs under the guidance of scientists and technical staff. Keywords: Economic efficiency, mushroom production, production model. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. NguyNguy n n Anh Tu n Ngày nhnh n n bài: 16/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 16/4/2018 Ngày duyduy t t ng ng: 23/4/2018
24 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NGHIÊN C U GI I PHÁP PHÁT TRI N QU T T I TH XÃ T S N, T NH B C NINH NguyNguy n n Tr ng Khanh 111, Hoàng Ph ng Anh 222, H, H H ThThTh Th Lam Trà 333 TÓM TT T T T T Th xã T S n là m t trong nh ng khu v c tr ng i m phát tri n kinh t - xã h i c a t nh B c Ninh, t 2011- 2017 th xã T S n ã th c hi n phát tri n qu t t i 58 d án v i t ng di n tích là 376,41 ha và ã bàn giao m t b ng cho ch u t 48 d án v i di n tích 304,00 ha, t 80,76% so v i t ng di n tích c n phát tri n. H u h t các d án này là các d án phát tri n nhà , các công trình công c ng và các công trình ph c v s n xu t, kinh doanh phi nông nghi p. 445 i t ng (công ch c, viên ch c, t ch c và h gia ình, cá nhân) liên quan n công tác phát tri n qu t ã c ph ng v n v i các câu h i c thi t k s n thu th p thông tin. K t qu cho th y: công tác phát tri n qu t nh h ng n thu nh p c a ng i dân, i s ng v n hóa tinh th n và c s h t ng là l n v i ch s ánh giá t 3,45-3,91, tuy nhiên công tác t o qu t ch a mang l i c h i vi c làm nh ng i dân mong mu n (ch s ánh giá là 2,82). t ng c ng công tác phát tri n qu t c a th xã, trong th i gian t i c n: th c hi n có hi u qu chính sách t ai, quan tâm n các chính sách thu hút u t , th c hi n có hi u qu chính sách h tr và chính sách xã h i khác; quan tâm u t xây d ng c s h t ng ng b , chu n b qu t s n sàng ph c v các nhu c u c a nhân dân, nhà u t . TTT T khóa: Th c tr ng, gi i pháp, phát tri n qu t, th xã T S n. 1. T V N 4 tri n qu t ph c v phát tri n kinh t - xã h i c a th xã T S n, t nh B c Ninh t i 12 xã, ph ng và các Th xã T S n là m t trong nh ng khu v c tr ng c quan liên quan. i m phát tri n kinh t -xã h i c a t nh B c Ninh, cách thành ph B c Ninh 12 km v phía Nam, ti p 2.2. Ph ng pháp i i u u tra và thu th p s li u s giáp và là c a ngõ phía B c c a Th ô Hà N i. ccc pc p p p th c hi n ph ng án quy ho ch t ng th kinh t -xã i u tra ph ng v n 30 công ch c, viên ch c h i n n m 2020 ã c phê duy t và ph n u công tác t i Trung tâm phát tri n qu t, Phòng Tài n n m 2018 th xã s t tiêu chu n ô th lo i III nguyên và Môi tr ng, UBND xã, ph ng, 30 t thì công tác phát tri n qu t óng vai trò r t quan ch c và 385 cá nhân có liên quan n công tác phát tr ng, góp ph n t o qu t ph c v cho xây d ng tri n qu t thu c th xã theo m u phi u ã c l p các khu công nghi p, khu ô th , c s h t ng kinh s n ánh giá m c nh h ng c a công tác phát t - xã h i, các d án phát tri n s n xu t khác và s tri n qu t n thu nh p, c h i l a ch n vi c làm, d ng hi u qu các lo i t, giúp th xã hoàn thành i s ng v n hóa tinh th n c a ng i dân và c s h các ch tiêu phát tri n kinh t - xã h i theo h ng t ng t i th xã T S n. hi u qu , b n v ng. Th c t công tác phát tri n qu 2.3. Ph ng pháp xx l lý,l ý, phân tích và tt ng ng h p s t c a th xã hi n còn nhi u khó kh n, m t s d án lilili uli u u u ã c phê duy t nh ng tri n khai không m b o ti n . Do v y “ ánh giá th c tr ng phát tri n qu S d ng thang o Likert (Likert, 1932) ánh giá m c nh h ng c a công tác phát tri n qu t t i th xã T S n, t nh B c Ninh”, qua ó xu t t n thu nh p, c h i l a ch n vi c làm, i s ng nh ng gi i pháp thích h p t ng c ng công tác phát v n hóa tinh th n c a ng i dân và c s h t ng tri n qu t c a th xã là c n thi t. theo 5 m c . M i y u t c i u tra ánh giá 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U theo 5 m c : T ng nhi u/ T t h n nhi u/ R t l n; 2.1. Ph ng pháp i i u u tra và thu th p s li u th T ng/ T t h n/ L n; Không thay i/ Nh c / ccc pc p p p Trung bình; Gi m/ Kém i/ Th p; Gi m nhi u/ Kém - Thu th p các s li u v i u ki n t nhiên, kinh i nhi u/ R t th p). Ch s ánh giá chung là bình t - xã h i, tài li u, s li u v th c tr ng công tác phát quân gia quy n c a s l ng ng i tr l i theo t ng m c và h s c a t ng m c (r t nh c gán
h s 1, và r t l n c gán h s 5). Phân c p ch s 1 Trung tâm Phát tri ển qu ỹ đấ t th ị xã T ừ S ơn, t ỉnh B ắc Ninh 2 Tr ường Đại h ọc Tài nguyên và Môi tr ường Hà N ội ánh giá nh h ng c a t ng y u t c xác nh: 3 Học vi ện Nông nghi ệp Vi ệt Nam nh h ng r t l n: ≥ 4,20; nh h ng l n: t 3,40 n 25 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
4,19; không nh h ng: t 2,60 n 3,39; nh h ng 3. K T QU VÀ TH O LU N th p: t 1,80 n <2,59; nh h ng r t th p ≤ 1,8. 3.1. KK t t qu phát tritritri ntri n qu t c a th xxãã Tã T T S n BBB ngB ng 1. K t qu phát tri n qu t c a th xxãã Tã T T S n 2011 --- 2017 S d án Di n tích c a d án S ã Ch a ã Ch a h T ng bàn bàn STT Lo i t T l T l T ng bàn T l bàn T l liên (d giao giao (%) (%) (ha) giao (%) giao (%) quan án) (d (d (ha) (ha) (h ) án) án) T ng 58 48 82,76 10 17,24 376,41 304,00 80,76 72,41 19,24 8.889 1 t 17 13 76,47 4 23,53 213,89 184,50 86,26 29,39 13,74 4.325 2 t chuyên dùng 40 34 85,00 6 15,00 162,34 119,32 73,50 43,02 26,50 4.563 t xây d ng tr s 2.1 1 1 100,00 0 0 2,26 2,26 100,00 0 0 76 c quan 2.2 t an ninh 1 1 100,00 0 0 0,27 0,27 100,00 0 0 7 t xây d ng công 2.3 9 8 88,89 1 11,11 80,69 64,55 80,00 16,14 20,00 2.009 trình s nghi p t s n xu t, kinh 2.4 doanh phi nông 8 6 75,00 2 25,00 23,21 16,41 70,70 6,8 29,30 664 nghi p t có m c ích 2.5 21 18 85,71 3 14,29 55,91 35,83 64,09 20,08 35,91 1.807 công c ng 333 t t c s tôn giáo 111 111 100,00 000 000 0,180,180,18 0,180,180,18 100,00 000 000 111 (Ngu n: Trung tâm Phát tri n qu t th xã T S n, 2018) T n m 2011 n n m 2017 công tác phát tri n xây d ng khu dân c phát tri n qu t giao và qu t trên a bàn th xã T S n ã t c nh ng u giá quy n s d ng t v i di n tích 213,89 ha, k t qu nh t nh, áp ng c m t ph n yêu c u chi m 56,82% t ng di n tích c a các d án, liên quan nhi m v phát tri n kinh t - xã h i c a th xã. Tính tr c ti p n 4.325 h gia ình. n nay, 13/17 d án n 31/12/2017, th xã T S n ã th c hi n phát ã hoàn thành và bàn giao cho ch u t 184,50 ha tri n qu t t i 58 d án v i t ng di n tích là 376,41 chi m 60,69% di n tích ã bàn giao (B ng 1), t ng ha, s h gia ình liên quan 8.889 h và ã bàn giao t công tác t o qu t c a thành ph Thái Nguyên, m t b ng cho ch u t 48 d án v i di n tích t nh Thái Nguyên (Nguy n Th H ng, H Th Lam 304,00 ha, t 80,76% so v i t ng di n tích c n phát Trà (2017)). tri n. Trong ó ch y u là các d án phát tri n khu Nhìn chung các d án u c tri n khai theo dân c , xây d ng công trình s nghi p, công trình úng quy nh và ã bàn giao m t b ng, có 4 d án công c ng và công trình ph c v s n xu t, kinh ch m ti n . D án xây d ng h t ng k thu t khu doanh phi nông nghi p (B ng 1). Th xã T S n ô th và d ch v T S n và d án xây d ng h t ng ang ph n u nâng c p lên ô th lo i III n m 2018, k thu t khu th thao, tr ng h c, công trình công do v y m c tiêu ang t ra là ph i xác nh chính c ng và khu ô th t i ph ng ng K . ây là 2 d xác nhu c u v t xây d ng c s h t ng, th c án phát tri n qu t l n nh t và c ng g p nhi u hi n vi c “ i t l y c s h t ng” và kh n ng phát khó kh n, ph c t p nh t trong công tác phát tri n tri n qu t c a th xã trong th i gian t i. qu t trên a bàn th xã th i gian qua. Quá trình 3.1.1. K t qu phát tri n qu t l p h s thu h i t liên quan n nhi u h gia ình, ph i nhi u l n i u ch nh quy t nh thu h i t áp ng c nhu c u v t c a nhân dân m b o tính chính xác v di n tích, h tên ch h … và t ng ngu n thu cho ngân sách nhà n c, giai o n bên c nh b i th ng v t, ch u t ã có nh ng 2011-2017 th xã T S n tri n khai th c hi n 17 d án chính sách h tr r t có l i cho ng i dân, nh ng t
26 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH tháng 2/2013 n tháng 9/2017 qua nhi u l n tuyên H , t i th xã T S n c quy ho ch ban u v i truy n v n ng, v n còn nhi u h dân không ng di n tích kho ng 12 ha, tuy nhiên do ch a có thu n. n cu i tháng 9 và u tháng 10 n m 2017, ngu n kinh phí u t xây d ng nên d án m i UBND th xã T S n ã ban hành Quy t nh c ng ch th c hi n c giai o n 1, ch y u là xây d ng ch thu h i t th c hi n 2 d án và bàn giao t tr s và v n phòng làm vi c c a UBND ph ng cho ch u t th c hi n d án trên a bàn ph ng Trang H . D án nh n c s ng tình, ng h cao ng K . i v i ph n di n tích 22,97 ha t i ph ng t phía chính quy n c ng nh ng i dân, do ó công ng Nguyên thu c d án khu ô th và d ch v T tác gi i phóng m t b ng c ti n hành thu n l i, S n, UBND th xã T S n ã ban hành quy t nh góp ph n y nhanh ti n th c hi n. n cu i n m thu h i t t tháng 6/2012, nh ng ch u t là 2015, các h ng m c công trình c a d án ã hoàn Công ty TNHH xây d ng ng 295B t m d ng tri n thành vi c thi công xây d ng và i vào ho t ng. khai do ch a b trí c kinh phí h tr ; D án xây b. K t qu phát tri n qu t an ninh d ng h t ng k thu t khu nhà t i ph ng ình Trong giai o n 2011 - 2017, th xã T S n ã B ng, còn 2 h ch a ch p hành nh n ti n b i th ng tri n khai và bàn giao m t b ng cho ch u t thi v i di n tích 0,24 ha; D án xây d ng h t ng k công 1 d án v i di n tích 0,27 ha chi m 0,06% t ng thu t khu nhà u giá quy n s d ng t t o di n tích c phát tri n trong 7 n m, liên quan tr c v n và nhà v n hóa khu ph n R ng còn 0,014 ha ti p n 7 h gia ình. Tr s công an th xã T S n ch a gi i phóng c m t b ng do còn 1 h dân ch a c xây d ng t n m 2001, n n m 2016 c m bàn giao m t b ng cho ch u t (B ng 1). r ng v i m c ích áp ng nhu c u và nâng cao ch t 3.1.2. K t qu phát tri n qu t chuyên dùng l ng làm vi c cho l c l ng cán b th c hi n công a. K t qu phát tri n qu t xây d ng tr s c tác an ninh trên a bàn th xã góp ph n m b o tr t quan t xã h i (B ng 1). K t khi huy n T S n c tách ra t huy n c. K t qu phát tri n qu t xây d ng công Tiên Du n m 1998 n khi thành l p th xã T S n trình s nghi p ngày 24 tháng 9 n m 2008, h u h t tr s làm vi c, Th xã T S n tri n khai th c hi n phát tri n qu h th ng các khu nhà cao t ng kiên c c a các c t 9 d án xây d ng công trình s nghi p xây quan, ban, ngành, oàn th c tri n khai xây d ng, d ng, c i t o, m r ng các công trình s nghi p, t p m r ng và g n nh hoàn thi n y trong giai trung vào các tr ng h c, c s v n hóa, khu trung o n này. K t n m 2011 - 2017, th xã ch có 1 d án tâm th thao v i t ng di n tích 88,89 ha t 2011-2017, xây d ng tr s c quan c tri n khai trên a bàn có 8/9 d án c hoàn thành trong giai o n này v i t ng di n tích là 2,26 ha, chi m 0,48% t ng di n v i t ng di n tích c bàn giao là 64,55 ha. t xây tích c phát tri n trong 7 n m, liên quan tr c ti p d ng c s giáo d c và ào t o c c bi t quan n 76 h gia ình (B ng 1). tâm (5/9 d án xây d ng công trình s nghi p, và D án xây d ng khu trung tâm ph ng Trang 65,11/88,89 ha). BBB ngB ng 2. K t qu phát tri n qu t xây d ng công trtrììnhnh ss nghi p th xxãã Tã T T S n 2011 ——— 2017 S d án Di n tích c a d án ã Ch a S h ã Ch a T ng bàn bàn liên STT Lo i t T l T l T ng bàn T l bàn T l (d giao giao quan (%) (%) (ha) giao (%) giao (%) án) (d (d (h ) (ha) (ha) án) án) T ng 9 8 88,89 1 11,11 80,69 64,55 80,00 16,14 20,00 2.009 t xây d ng 1 tr s c a t 1 1 100,00 0 0 0,20 0,20 100,00 0 0 10 ch c s nghi p t xây d ng 2 1 1 100,00 0 0 8,41 8,41 100,00 0 0 128 c s v n hóa
27 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
t xây d ng 3 c s giáo d c 5 4 80,00 1 20,00 65,11 48,97 75,21 16,14 24,79 1.695 và ào t o t xây d ng 4 1 1 100,00 0 0 0,49 0,49 100,00 0 0 19 c s y t t xây d ng 5 c s th d c 1 1 100,00 0 0 6,48 6,48 100,00 0 0 157 th thao (Ngu n: Trung tâm Phát tri n qu t th xã T S n, 2018) ã có 4/5 d án ã hoàn thành bàn giao m t th ng m i t i xã H ng M c (7,22 ha), liên quan b ng cho ch s d ng t, còn 01 d án ang th c n 213 h dân, n nay ã có 132 h thôn Phù Khê hi n là d án xây d ng c s 2 Tr ng i h c Lu t ông ã nh n ti n b i th ng, h tr và bàn giao Hà N i t i ph ng ng Nguyên (27,89 ha), ã t 3,12 ha t cho ch u t th c hi n d án t 1, còn ch c chi tr ti n và bàn giao m t b ng t 1 trong l i 4,10 ha, liên quan 81 h , do ch u t ch a b trí n m 2016 v i di n tích 11,75 ha, còn 16,14 ha ang c kinh phí ti n hành chi tr ti n h tr nên ti n hành l p h s gi i phóng m t b ng (GPMB), d t m d ng tri n khai. ki n bàn giao m t b ng cho ch u t trong n m e. K t qu phát tri n qu t có m c ích công 2018 (B ng 2). c ng d. K t qu phát tri n qu t s n xu t, kinh Trong nh ng n m qua, th xã t p trung phát doanh phi nông nghi p tri n c s h t ng, m ng l i giao thông ô th và T S n có v trí a lý thu n l i, t o i u ki n cho nông thôn, góp ph n khai thác hi u qu các ngu n th xã trong giao l u kinh t , m r ng th tr ng, thu l c u t và y m nh th c hi n các công trình, d hút các nhà u t phát tri n các khu, c m công án trong quá trình nâng c p, ch nh trang ô th , hoàn nghi p, th ng m i và d ch v , ô th , khai thác l i thi n m c tiêu ph n u n n m 2018 th xã s t th ngu n nhân l c phát tri n s n xu t hàng hoá, tiêu chu n ô th lo i III. góp ph n vào phát tri n kinh t - xã h i, nâng cao i T n m 2011 - 2017, th xã ã th c hi n phát s ng v t ch t và tinh th n c a ng i dân. Giai o n tri n qu t 21 d án ph c v xây d ng công trình 2011-2017, th xã ã th c hi n 8 d án ph c v s n công c ng v i t ng di n tích 55,91 ha, s h liên xu t, kinh doanh phi nông nghi p v i di n tích 23,21 quan 1.807 h ; trong ó ã bàn giao cho ch u t ha, liên quan n 664 h . n nay, ã hoàn thành 18 d án v i di n tích 35,83 ha, chi m 64,09% t ng công tác GPMB và bàn giao cho ch u t là 6 d án di n tích c a d án (B ng 3). v i t ng di n tích 16,41 ha, chi m 70,70% t ng di n D án xây d ng ng giao thông t TL277 vào tích c a d án (B ng 1). khu l u ni m c T ng Bí th Nguy n V n C i qua D án xây d ng kinh doanh h t ng khu d ch v 3 ph ng ình B ng, Trang H , Châu Khê và xã Phù th ng m i làng ngh , bãi xe, bãi g ph ng Khê còn 18,52 ha ch a bàn giao m t b ng do S Giao ng K (5,44 ha), v n ang ti p t c th c hi n, vì thông v n t i B c Ninh làm ch u t ã t m d ng trong quá trình th c hi n g p ph i m t s v ng m c tri n khai do ch a b trí c kinh phí. v vi c xác minh di n tích và ch s d ng t (các h D án xây d ng bãi xe, ch ngoài tr i ph ng trong d án t ý i ru ng t khu ng này sang khu ông Ngàn và d án xây d ng, khai thác, qu n lý ng khác…). n nay di n tích các h ã bàn giao ch Tiêu, xã T ng Giang ch u t ang ti n hành cho ch u t th c hi n d án giai o n 1 ch là 2,74 chi tr ti n b i th ng, h tr . D ki n 2 d án này s ha chi m 50,37% di n tích c a d án. hoàn thành và bàn giao t cho ch u t th c D án u t kinh doanh h t ng k thu t c m hi n d án trong n m 2018. công nghi p làng ngh và khu nhà k t h p d ch v
28 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 3. K t qu phát tri n qu t có m c ích công c ng c a th xãx ã Tã T T S n 2011 --- 2017 S d án Di n tích c a d án S ã Ch a ã Ch a h T ng bàn bàn STT Lo i t T l T l T ng bàn T l bàn T l liên (d giao giao (%) (%) (ha) giao (%) giao (%) quan án) (d (d (ha) (ha) (h ) án) án) T ng 21 18 85,71 3 14,29 55,91 35,83 64,09 20,08 35,91 1.807 1 t giao thông 12 11 91,67 1 8,33 48,29 29,77 61,65 18,52 38,35 1.476 2 t th y l i 2 2 100,00 0 0 3,04 3,04 100,00 0 0 52 t sinh ho t 3 1 1 100,00 0 0 0,57 0,57 100,00 0 0 4 c ng ng t công trình 4 3 3 100,00 0 0 1,68 1,68 100,00 0 0 118 n ng l ng 5 t ch 2 0 0 2 100,00 1,56 0 0 1,56 100,00 151 t bãi th i, x lý 6 1 1 100,00 0 0,00 0,77 0,77 100,00 0 0 6 ch t th i (Ngu n: Trung tâm Phát tri n qu t th xã T S n, 2018) 3.1.3. K t qu phát tri n qu t c s tôn giáo thúc y s phát tri n kinh t - xã h i trên toàn th xã, t o thêm c h i cho các cá nhân, h gia ình có Là vùng t có b dày truy n th ng cách m ng nhà , t m i. Song song v i vi c u t xây d ng và v n hóa lâu i v i nhi u di tích l ch s v n hóa các khu dân c , khu ô th m i, a ph ng c bi t nh : n ô, n Bính H , Chùa Tiêu, Chùa ng quan tâm n qu t tái nh c c a các d án. Th Tâm… c bi t là n ô n i th 8 v vua tri u Lý, xã ã ch ng xây d ng các khu tái nh c t i hàng n m thu hút hàng nghìn l t khách du l ch. nh ng v trí trung tâm, u t xây d ng ng b c Chùa Nhân Th t a l c bên c nh ng t nh l s h t ng (CSHT) di d i các h dân có t b thu 295B, th i soái Tr n c Hu , m t v i soái n i h i, m b o úng ti n nhi u d án. ng th i ti ng th i nhà Tr n. Chùa có l ch s hàng tr m n m, còn ph i tính n các giá tr c a h t ng k thu t các cho n tr c khi ph c d ng l i thì ngôi chùa ch khu ô th m i mang l i nh c nh quan ô th , h còn cây a và m t ch th p h ng. Theo s li u còn th ng giao thông, cây xanh, yêu c u v phòng cháy, sót l i thì chùa Nhân Th b tàn phá nhi u l n, l n ch a cháy, v sinh môi tr ng và h t ng xã h i c a g n ây nh t là vào n m 1947. K t ó, ngôi chùa các khu ô th . không còn n a, t chùa tr thành t an ninh qu c có nh n nh khách quan v nh h ng c a phòng và sau này c c p xây d ng n công an công tác phát tri n qu t n phát tri n kinh t - xã huy n Tiên S n. K t khi phân tách huy n Tiên S n h i trên a bàn th xã T S n, ã ti n hành i u tra thành th xã T S n và huy n Tiên Du, t chùa c 445 cán b , t ch c và ng i dân liên quan n phát tr l i cho ph ng ông Ngàn. B ng s n l c c a tri n qu t trên các tiêu chí: thu nh p c a ng i chính quy n và ng i dân a ph ng, chùa Nhân dân; c h i l a ch n vi c làm; i s ng v n hóa tinh Th ã c ph c d ng, kh i công n m 2012 v i th n; c s h t ng và môi tr ng. di n tích 0,18 ha, liên quan tr c ti p n 1 h gia ình. Quá trình th c hi n công tác GPMB d án gia Trong nh ng n m v a qua th xã T S n ã tri n ình ã t nguy n hi n t a ph ng xây d ng khai 21/58 d án v i di n tích 55,91 ha, phát tri n chùa. c s h t ng, c bi t là giao thông v i các tuy n ng qu c l , t nh l c u t xây d ng, nâng 3.2. nh h ng c a công tác phát tri n qu t t t ii c p và m r ng. i v i m t th xã ang phát tri n ththth th x xãx ã Tã T T S n nh T S n, vi c u tiên u t c s h t ng là nh Qu t c m r ng trong giai o n t n m h ng úng n, là y u t n n t ng trong quá trình 2011 n n m 2017 có vai trò quan tr ng trong vi c nâng c p lên ô th lo i III và phát tri n các ngành
29 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH ngh , l nh v c khác. Do v y, tác ng c a phát tri n ho ch và ch ng trình u t xây d ng h t ng k qu t n c s h t ng t i th xã T S n trong giai thu t (giao thông, c p thoát n c và x lý n c th i, o n qua c ánh giá m c cao (3,91) cao nh t ch t th i r n, …), t ng c ng công tác ki m soát và trong các tiêu chí ánh giá. Tuy nhiên, c n nâng cao qu n lý xây d ng các công trình h t ng k thu t ch t l ng công tác l p, tri n khai quy ho ch, k theo úng quy ho ch ã c phê duy t (B ng 4). BBB ngB ng 4. nh h ng c a phát tri n qu t n phát trtri ni n kinh t --- xã h h i i và môi tr ng c a th xxãã Tã T T S n S S M c T l M c T l TT Tiêu chí phi u TT Tiêu chí phi u nh h ng (%) nh h ng (%) (phi u) (phi u) T ng nhi u 23 5,17 T t h n nhi u 59 13,26 T ng 217 48,76 i s ng T t h n 241 54,15 Thu nh p Không thay i 156 35,06 v n hóa Nh c 116 26,07 1 c a ng i Gi m 37 8,31 3 tinh th n Kém i 21 4,72 dân Gi m nhi u 12 2,70 c a ng i Kém i nhi u 8 1,80 T ng 445 100,00 dân T ng 445 100,00 Ch s ánh giá 3,45 Ch s ánh giá 3,72 T ng nhi u 15 3,37 T t h n nhi u 87 19,55 T ng 79 17,75 T t h n 236 53,03 C h i l a Không thay i 196 44,05 Nh c 118 26,52 ch n vi c C s h 2 Gi m 121 27,19 4 Kém i 4 0,90 làm cho t ng Gi m nhi u 34 7,64 Kém i nhi u 0 0,00 ng i dân T ng 445 100,00 T ng 445 100,00 Ch s ánh giá 2,82 Ch s ánh giá 3,91 K t qu i u tra cho th y công tác phát tri n qu Công tác phát tri n qu t có nh h ng t i c t có nh h ng t i thu nh p c a ng i dân và i h i l a ch n vi c làm cho ng i dân m c trung s ng v n hóa tinh th n c a ng i dân m c cao v i bình v i giá tr trung bình trung là 2,82, t ng t ch ch s ánh giá là 3,45 và 3,72, t ng t ch s ánh s ánh giá tác ng c a phát tri n qu t n c giá tác ng c a phát tri n qu t n thu nh p c a h i l a ch n vi c làm cho ng i dân (3,30) c a thành ng i dân và i s ng v n hóa tinh th n c a ng i ph C m Ph , t nh Qu ng Ninh (H Th Lam Trà và dân (3,70 và 3,81) c a thành ph C m Ph , t nh cs (2016)) và (2,93) c a thành ph Cao B ng t nh Qu ng Ninh (H Th Lam Trà và cs (2016)) và (3,41 Cao B ng (Hoàng Ph ng Anh, H Th Lam Trà và 3,80) c a thành ph Cao B ng t nh Cao B ng (2018)). Th c t cho th y trong th i gian qua t i th (Hoàng Ph ng Anh, H Th Lam Trà (2018)). xã T S n ch y u c chú tr ng phát tri n các khu Th c t , vi c thu h i t phát tri n các khu dân c , khu ô th , h th ng ng giao thông, th y dân c m i, công nghi p, ti u th công nghi p ã l i... là n n móng thu hút các nhà u t n góp ph n làm cho làm cho thu nh p bình quân u u t vào các d án khu, c m công nghi p. Trong ng i và i s ng v n hóa tinh th n c a ng i dân giai o n 2011-2017, th xã T S n m i ch có 1 d án t ng b c c nâng lên rõ r t. Trong giai o n t c m công nghi p làng ngh có quy mô 7,22 ha, tuy 2011 - 2017, th xã T S n ã u t 9 d án v xây nhiên do d án v n ch a hoàn thành xong m i ch d ng, m r ng các công trình s nghi p, t p trung bàn giao c 3,12 ha nên nhu c u tuy n d ng lao vào các tr ng h c, b nh vi n, trung tâm v n hóa v i ng trong giai o n qua là không nhi u. Bên c nh t ng di n tích 80,69 ha. H th ng c s h t ng cho y ó là 6 d án xây d ng khu th ng m i, d ch v ã i t , giáo d c, v n hóa, th thao ngày càng c u t vào s d ng v i quy mô di n tích 13,29 ha, th c t là và hoàn thi n, áp ng t t các nhu c u c a ng i dân không l n so v i t c phát tri n kinh t -xã h i c a v vui ch i, gi i trí, ch m sóc s c kh e, h c t p, v n th xã, vì v y ch a áp ng c h t c h i l a ch n hóa tín ng ng thì h s c m th y i s ng v n hóa vi c làm cho ng i dân. V n h tr ào t o tinh th n c m b o (B ng 4). chuy n i ngh và tìm ki m vi c làm cho ng i dân sau thu h i t v n còn r t nhi u b t c p, ch a phù 30 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH h p, m c dù ng và Nhà n c ã có nhi u chính 3.3.3. Nhóm gi i pháp khác sách h tr cho h . Trong th i gian t i, i ôi v i - Công tác t o qu t liên quan tr c ti p n vi c ti p t c hoàn thi n c s h t ng, th xã c n chú quy n l i, ngh a v c a nhi u i t ng s d ng t tr ng n công tác thu hút u t , l a ch n các d án khác nhau. Do ó, ng i s d ng t, nhà u t phù h p v i ti m l c hi n có c a th xã t o s a hi u rõ c quy n l i và ngh a v c a các bên khi d ng v ngành ngh c ng nh t ng c h i l a ch n tham gia t o qu t, gi m t i a khi u ki n, khi u vi c làm cho ng i dân. n i thì th xã T S n c n t ng c ng, i m i công 3.3. xu t m t s gi i pháp cho công tác phát tác tuyên truy n, ph bi n chính sách pháp lu t v tritritri ntri n qu t t i th xxãã Tã T T S n t ai t i các ngành, các c p, các t ch c, doanh Trong nh ng n m t i, ph c v phát tri n kinh nghi p và c ng ng dân c s d ng t trên a bàn t - xã h i thì nhu c u v qu t phi nông nghi p là th xã T S n. r t l n, c n c vào ánh giá th c tr ng công tác phát - Khi phát tri n qu t c n quan tâm n phát tri n qu t t 2011-2017, nghiên c u xu t m t tri n ng b c s h t ng h t ng nh m phát tri n s nhóm gi i pháp t ng c ng công tác phát tri n các v trí t này theo úng quy ho ch. C n có qu qu t c a th xã T S n nh sau: t d tr giúp a ph ng ch ng c qu t 3.3.1. Nhóm gi i pháp v chính sách ph c v các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i. - Ti p t c y m nh và th c hi n có hi u qu các - gi m áp l c cho Nhà n c trong th c hi n ch tr ng, chính sách pháp lu t t ai v phát tri n nhi m v phát tri n qu t ph c v các d án u t qu t. Th c hi n có hi u qu chính sách h tr và có s d ng t, a ph ng c n khuy n khích nhà chính sách xã h i khác trong công tác phát tri n qu u t th c hi n phát tri n qu t thông qua hình t, m b o sinh k cho ng i dân b thu h i t th c th a thu n theo quy nh c a pháp lu t. h có i s ng v t ch t và tinh th n t t h n tr c khi - T ng c ng công tác thanh tra, ki m tra vi c b thu h i t. ch p hành các chính sách, pháp lu t t ai c a các - Quan tâm n các chính sách thu hút u t , t ch c và cá nhân trên a bàn th xã; kiên quy t x c bi t là các d án u t có s d ng t. ng lý và ki n ngh x lý nghiêm nh ng tr ng h p vi th i, có c ch khuy n khích nhà u t ng v n cho ph m pháp lu t trong quá trình t o qu t. i v i công tác phát tri n qu t, khuy n khích các d án các qu t ã t o l p và ã giao cho các i t ng s d ng t vào m c ích s n xu t, kinh doanh u nh ng không hi u qu , x y ra vi ph m pháp lu t t vào các khu công nghi p, c m c ng nghi p n m v t ai thì th c hi n thu h i giao cho các i trên a bàn th xã T S n. t ng có kh n ng s d ng hi u qu tài nguyên t ai. 3.3.2. Gi i pháp t ch c th c hi n 4. K T LU N - Ngu n v n cho phát tri n t hàng n m là t ng i l n, trong khi ngân sách c a a ph ng 1. T 2011-2017 th xã T S n ã th c hi n phát còn nhi u m c ph i chi. Do ó, y ban nhân dân th tri n qu t t i 58 d án v i t ng di n tích là 376,41 xã T S n c n quan tâm, l p d toán b trí ngu n ha và ã bàn giao m t b ng cho ch u t 48 d án v n phù h p v i ti n ã l p trong k ho ch phát v i di n tích 304,00 ha, t 80,76% so v i t ng di n tri n qu t theo t ng n m, t ng giai o n. tích c n phát tri n. H u h t các d án c bàn giao trong th i gian qua là các d án phát tri n nhà , các - y ban nhân dân t nh B c Ninh nên ban hành công trình công c ng và các công trình ph c v s n quy ch ph i h p ch t ch gi a y ban nhân dân th xu t, kinh doanh phi nông nghi p. xã v i y ban nhân dân t nh B c Ninh, S Tài nguyên và Môi tr ng, S Tài chính, Trung tâm phát 2. Công tác phát tri n qu t trên a bàn th xã tri n qu t t nh B c Ninh, th xã T S n, các c T S n ã áp ng c m t ph n yêu c u phát tri n quan tr c thu c y ban nhân dân th xã T S n (T kinh t - xã h i c a th xã. Công tác phát tri n qu t pháp, xây d ng, Công an, Trung tâm phát tri n qu nh h ng n i s ng v n hóa tinh th n, c s h t...) b o m cho công tác phát tri n qu t t ng và thu nh p c a ng i dân là l n v i ch s ánh th c hi n c hi u qu . giá t 3,45-3,91, tuy nhiên công tác phát tri n qu t ch a mang l i c h i vi c làm nh ng i dân mong
31 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH mu n (ch s ánh giá là 2,82). 3. H Th Lam Trà, Mai Th Thùy D ng, Lê 3. T vi c ánh giá th c tr ng phát tri n qu t V n Th (2016). Tác ng c a công tác phát tri n c a th xã T S n, t nh B c Ninh trong giai o n qu t n phát tri n kinh t - xã h i thành ph 2011 - 2017 và nh h ng c a phát tri n qu t n C m Ph , t nh Qu ng Ninh giai o n 2010 - 2015. i s ng v n hóa tinh th n, c s h t ng, thu nh p và T p chí Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, s c h i vi c làm c a ng i dân ã xu t m t s gi i 21/2016. tr. 135-142. pháp v chính sách t ai, t ch c th c hi n và các 4. Likert R. (1932). A Technique for the gi i pháp khác nh m thúc y công tác phát tri n Measurement of Attitudes, Archives of Psychology, qu t trên a bàn th xã trong th i gian t i. 1932, Vol. 140, No. 55. New York University, USA. TÀI LI U THAM KH O 5. Phòng Tài nguyên và Môi tr ng th xã T 1. Hoàng Ph ng Anh, H Th Lam Trà (2018). S n (2011 - 2017). Báo cáo k t qu th ng kê, ki m kê ánh giá tác ng c a công tác t o qu t n phát t ai n m 2011 - 2017 th xã T S n. tri n kinh t , xã h i và môi tr ng thành ph Cao 6. Trung tâm Phát tri n qu t th xã T S n B ng, t nh Cao B ng. T p chí Nông nghi p và Phát (2018). T ng h p k t qu gi i phóng m t b ng các tri n nông thôn, s 3+4/2018. tr. 47-53. d án trên a bàn th xã T S n 2011-2017. 2. Nguy n Th H ng, H Th Lam Trà (2017). 7. y ban Nhân dân th xã T S n (2017). Báo Nghiên c u th c tr ng và xu t gi i pháp cho công cáo tình hình kinh t - xã h i và s i u hành c a tác t o qu t c a thành ph Thái Nguyên, t nh Thái UBND th xã n m 2017, ph ng h ng, nhi m v Nguyên. T p chí Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, n m 2018. s 5/2017. tr. 3-12.
RESEARCH REALITY AND SOLUTION FOR DEVELOPMENT OF LAND FUND IN TU SON TOWN, BAC NINH PROVINCE Nguyen Trong Khanh, Hoang Phuong Anh, Ho Thi Lam Tra Summary Tu Son town is one of the key socio-economic development areas of Bac Ninh province. From 2011 to 2017, Tu Son town has provided compensation, support and resettlement for 58 projects with a total area of 376.41 ha and handed over the space for 48 projects with an area of 304.00 ha, reaching 80.76% of the total area of the project. Most of these projects are residential development projects, construction of non-business works, public works and works serving production, non-agricultural business. Four hundred and fourty five people (officials, organizations and households) are related to land fund development were interviewed with the pre-designed questionnaire to collect information. The results showed that: land fund development has a great impact (3.45-3.91) on people's income, spiritual life, infrastructure. However, the employment opportunities for people are only rated at average level (2.82). The solutions to enhance the development of land fund: continue to promote and implement effective land policy; pay attention to policies of attracting investment; implement effectively the support policies and other social policies; should be interested in building technical infrastructure adequately, and prepare land fund ready to serve the needs of the people and investors. Keywords: Reality, solution, development of land fund, Tu Son town. NNNg Ng g g i i ph n bi n: TS. Hoàng Tu n Hi p Ngày nhnh n n bài: 23/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 24/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 3/5/2018
32 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
XÂY D NG B N TR C TUY N C NH QUAN H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM NguyNguy n n c L c 111, Tr, Tr nTr n Tr ng Ph ng 111 TÓM TT T T T T Bài báo trình bày k t qu xây d ng b n tr c tuy n H c vi n Nông nghi p Vi t Nam b ng công ngh Google Map API, Google Street View và JavaScript. B n c xây d ng d a trên 6 l p d li u chính, bao g m: công trình, th m c , ng h n c, d ch v , dân c . Các l p d li u c l u tr trong c s d li u v i nh d ng KML. S n ph m b n tr c tuy n th hi n n n c nh quan và cung c p ch c n ng tìm ki m v trí các khoa, gi ng ng, kí túc xá, ng th i cho phép tra c u thông tin c a m t s tòa nhà. Google Street View c ng c xây d ng và liên k t v i b n tr c tuy n giúp ng i dùng có c thông tin chân th c nh t v c nh quan môi tr ng. K t qu nghiên c u góp ph n không nh qu ng bá hình nh H c vi n Nông nghi p Vi t Nam trên internet. TTT T khóa: B n tr c tuy n, c s d li u, Google Map, Google Street View, KML.
1. T V N 5 v môi tr ng s ng c a m t s các loài ng v t. S ra i c a Google Maps (2005) là m t cu c Rousselet và c ng s (2013) s d ng Google Street cách m ng v ng d ng l p b n tr c tuy n trên View l p b n phân b không gian c a m t internet. Google cung c p cho các l p trình viên các qu n th c th . Hanson (2013) thu th p thông tin v mã ngu n m r ng g i là giao di n l p trình ng c s h t ng dành cho ng i i b t Google Street d ng (API) giúp các l p trình viên s d ng View. JavaScripts t o các t ng tác gi a máy tính v i Nh ng k t qu trên cho th y Google Maps API ng i dùng (Udell, 2009). và Google Street View có nhi u u i m trong vi c Trên th gi i, Google Maps API c khai thác xây d ng b n tr c tuy n và tái hi n c nh quan thành l p b n trên internet. Scholefield (2008) môi tr ng trên n n Google Maps. Tuy nhiên, ch a ã xây d ng m t trang b n du l ch tr c tuy n s có tác gi nào k t h p Google Maps API và Google d ng Google Map API, Oracle RDMS, Microsoft Street Viewtrong nghiên c u c a mình. Trong SQL, CSS. Liu và Palen (2010) s d ng các hàm API nghiên c u này, chúng tôi xu t s d ng k t h p c a Google Maps thành l p b n qu n lý thiên tai Google Maps API và Google Street View xây d ng nh ng t, h a ho n, n c bi n dâng. Hu (2012) b n tr c tuy n c nh quan nh m qu ng bá r ng rãi c ng s d ng Google Maps API, JavaScript phát hình nh c a H c vi n Nông nghi p Vi t Nam trên tri n d ch v b n tr c tuy n nh m hi n th và tìm internet. ki m trên 600 a i m c a nh ng khu v n thu c 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U qu n lý c a B Nông nghi p Hoa K . 2.1. Ph ng pháp thu thth p p d li u Google Street View là m t công ngh c tích D li u th c p: B n hi n tr ng s d ng t h p trong Google Maps nh m cung c p ch xem H c vi n Nông nghi p Vi t Nam là ngu n d li u th toàn c nh t các v trí d c theo nhi u ng ph . Các c p chính s d ng xây d ng d li u n n và d li u nh toàn c nh c x lý và k t n i v i nhau t o các công trình. B n c thành l p n m 2010 ra các tuy n du l ch o cho ng i dùng internet có nh ng ã c c p nh t ch nh lý b ng ph ng pháp th tham quan các khu ph , các i m du l ch, nhà o GPS ng vào n m 2016. hàng, khách s n mà h không có i u ki n t i tr c D li u s c p: D li u s c p là các nh toàn ti p. Nhi u nhà khoa h c ã coi Google Street View c nh trên các tuy n ng chính trong khu v c nh m t công c m nh trong nghiên c u. Olea và trung tâm H c vi n Nông nghi p. Các nh này c Mateo-Tomás (2013) s d ng các nh toàn c nh ch p b ng máy ch p nh toàn c nh Ricoh Theta SC, trong Google Street View nh là m t ngu n thông tin có phân gi i 14MP (5376x2688 i m nh). Vi c ch p c i u khi n b ng ph n m m THETA S cài 1 Khoa Qu ản lý đấ t đai, H ọc vi ện Nông nghi ệp Vi ệt Nam
33 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
t trên thi t b i u khi n ( i n tho i Iphone).V trí Maps) xây d ng c s d li u và JavaScript ch p nh c thi t k trên n n b n hi n tr ng, i u khi n c s d li u. Các d li u c phân l p sau ó ánh d u chính xác ngoài th c a. Kho ng và l u tr trong t p.kml. cách ch p gi a các nh b ng nhau (10 mét) ng i BBB ngB ng 1. Các l p d li u chính dùng có th tham quan c nh quan môi tr ng H c STT L p d li u N i dung vi n Nông nghi p Vi t Nam m t cách chi ti t thông 1 Duong.kml ng giao thông qua tuy n du l ch o khi thay i quan sát chuy n t 2 H n c và kênh nh này sang nh khác. Honuoc.kml thoát n c 3 Thamco.kml Th m c và cây xanh 4 Các tòa nhà hành chính, các khoa Congtrinh.kml chuyên môn, gi ng ng, kí túc xá, nhà th c hành… 5 D ch v bán cây c nh, Dichvu.kml cây gi ng, v t t nông nghi p, ngân hàng. 6 Dancu.kml Khu t p th cán b 2.2.2. Xây d ng c s d li u nh toàn c nh Thông th ng, t a các nh s c xác nh Hình 1. Máy chch p p nh Ricoh ThetaSC b ng thi t b thu GPS c cài t trong thi t b i u 2.2. Ph ng pháp xây dd ng ng c s d li u khi n. Do ng i ch p c m thi t b i u khi n cách 2.2.1. Xây d ng c s d li u không gian xa v trí t máy, chính xác c a GPS trong thi t b ch p không cao, do i u ki n ch p d i tán cây nên B n hi n tr ng s d ng t c thành l p t a l u trên nh sai l ch so v i t a ch p th c trong h t a qu c gia VN2000, múi chi u 3 °, kinh t . T a nh ch p s c xác nh l i b ng t a tuy n trung ng 105 °00 ′, nh d ng DGN. các ch p trên b n thi t k và c c p nh t b ng ph n l p d li u có h t a phù h p v i h t a c a m m Exif Pilot. Các nh sau khi hi u ch nh v trí Google Maps, h t a c a b n hi n tr ng c c l u tr trên Google Drive. chuy n v h t a qu c t WGS 84, múi 6 °, kinh tuy n tr c 105 °00’. Khuôn d ng d li u c a b n 2.3.2.3.2.3. Ph ng pháp thithi t t k h th ng b n tr c c ng c chuy n i v SHP thu n ti n xây tuytuytuy ntuy n n n d ng c s d li u. Hai quá trình này c th c hi n b ng ph n m m chuy n i FME. Ph n m m ArcGIS c dùng biên t p và phân d li u b n thành 6 l p: Duong.shp, Honuoc.shp, Thamco.shp, Congtrinh.shp, Dichvu,shp, Dancu.shp. Có r t nhi u l a ch n xây d ng h qu n tr c s d li u không gian nh m l u tr và và phân ph i d li u trên internet. B n tr c tuy n có th c phát tri n b ng cách s d ng m t trong các h qu n tr c s d li u (DBMS) nh : Oracle RDMS, Microsoft SQL, PostGreSQL. Các công c mã ngu n m khác nh : XML, JSON, GeoJSON, KML, JavaScript, HTML, XHML, CSS, Fusion Tables c ng có th c s d ng l u tr , trao i và truy n t i d li u không gian qua internet. Nghiên c u này s Hình 2. CC u u trúc h th ng b n tr c tuy n d ng KML ( nh d ng d li u tiêu chu n c a Google
34 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
B n tr c tuy n c xây d ng d a trên b n Maps API, ESRI ArcGIS API, Yahoo! Maps API. D a thành t , bao g m ng i dùng, ng i qu n tr , c s trên JavaScripts, Google Maps API xây d ng m t d li u, Google Maps/Google Street View. Khi ng i ki u t ng tác m i gi a máy khách/máy ch nh m dùng t ng tác v i b n tra c u thông tin thì h duy trì k t n i liên t c và t i v ngay l p t c các b n th ng s l c và g i các yêu c u này n c s d li u theo yêu c u c a máy khách. phiên b n th 3, và Google Map/Google Street View. Sau ó, h Google Maps API h tr c các trình duy t truy n th ng s nh n l i các thông tin phù h p tr v t c th ng trên máy tính bàn c ng nh các trình duy t s d li u và Google Map/Google Street View. Ng i trên các thi t b di ng. dùng s nh n c các thông tin tìm ki m trên b n Google Maps API c l a ch n trong phát tri n . b n tr c tuy n H c vi n Nông nghi p Vi t Nam. 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N Do d li u s n có trên Google Maps không chi ti t 3.1. Xây dd ng ng b n trtrtr ctr c tuy tuy nn Hn H cH c vi n Nông t i t ng công trình (hình 3), không th hi n c nghinghi p p Vi t Nam phân b c nh quan c a H c vi n nên nhóm nghiên 3.1.1. Xây d ng b n c u ã xây d ng b n chi ti t h n, cung c p thông tin và trang b kh n ng t ng tác c a ng i dùng v i M c tiêu c a nghiên c u này là xây d ng m t b n . Các d li u b n chính c ph lên trang web b n tr c tuy n h tr ng i dùng Google Maps, bao g m: th m c , h n c, công internet có th bi t c phân b c nh quan H c trình, d ch v , dân c và giao thông. Trên b n ã vi n c ng nh tra c u v trí các các công trình nh xây d ng (hình 4) l p d li u trên c th hi n gi ng ng, kí túc xá hay các khoa chuyên ngành. b ng các màu s c n i b t, rõ ràng h n so v i b n Vi c thành l p các trang web b n tr c tuy n có Google Maps ban u. Không nh ng th , trên b n th s d ng các mã API (Application Programming này còn c p nh t y các thông tin m i mà trên Interfaces). Các h th ng b n tr c tuy n l n cung Google Maps không có, nh qu ng tr ng sinh viên, c p các API cho phát tri n b n , g m có: Google sân tennis, sân bóng á. MapsAPI, Microsoft Bing Maps API, Nokia Ovi
Hình 3. Khu vv c c b n h H c trên Google Map Hình 4. Khu vv c c b n h ttrênrên bb n n tr c tuy n 3.1.2. Mô t chi ti t công trình b ng c a s mô t khoa và phòng, ban chuyên môn làm vi c trong tòa thông tin nhà. C a s này giúp ng i dùng d dàng tìm có Các công trình c a H c vi n không nh ng c c thông tin chi ti t c n tìm ng th i t ng tính trình bày b ng màu s c n i b t trên b n (màu t ng tác gi a ng i dùng v i b n . Tính n ng này tím) d dàng nh n bi t mà còn c cung c p các không có trên b n gi y hay b n s c thành thông tin chi ti t v công trình b ng m t c a s l p b ng các ph n m m h a truy n th ng nh thông tin. C a s này s hi n th khi ng i s d ng AutoCad và Microstation. nh n úp chu t lên các công trình. N i dung mô t Không ph i t t c các công trình u có c a s trong c a s bao g m m t hình nh minh h a cho thông tin. Nhóm nghiên c u ch thi t l p ch c n ng công trình và m t o n v n b n gi i thi u v công này cho m t s công trình chính, quan tr ng c a H c trình. Hình 5 là c a s thông tin c a Nhà hành chính. vi n. Các công trình ó có th c nh n bi t khi N i dung c a c a s g m có tiêu (Nhà hành ng i dùng di chu t vào màu s c thay i t tím sang chính), hình nh t ng th tòa nhà, danh sách các m.
35 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Nh ã bi t, Google Street View cung c p ch xem toàn c nh d c theo các tuy n ph chính. Khi s d ng Google Street View, ng i dùng nh ang i tr c ti p trong không gian mà h quan sát trên máy tính. H có th quan sát phía tr c, phía sau, phía trên, phía d i, nhìn lên thiên nh ho c nhìn xu ng d i m t t. H c ng có th i v phía tr c, lùi l i phía sau, r trái, r ph i n u tuy n c thi t l p. Do ó, ng i dùng Google Street View s c m chìm trong không gian o mà các hình nh h nhìn th y do các nh toàn c nh c a h th ng cung c p. Tr c th i i m nghiên c u, khu v c trung tâm H c vi n Nông nghi p Vi t Nam ch a c h tr Hình 5. CC a a s thông tin Nhà hành chính d ch v Google Street View. Nhóm nghiên c u ã s 3.2. Xây dd ng ng ch c n ng ttìmìm kìm kik iii m m a i m d ng máy ch p nh toàn c nh Theta SC ch p 982 B n c trang b thêm công c tìm ki m a toàn c nh nh d c theo các tuy n ng d n vào khu i m trên khu v c H c vi n. Các a i m có th tìm v c các khoa, gi ng ng và kí túc xá. Th i gian ki m c phân thành 3 lo i: khoa, gi ng ng, kí ch p t tháng 09/2017 n tháng 12/2017. Các nh túc xá. ây là 3 lo i a i m hay c quan tâm nh t u c ch p trong nh ng ngày có i u ki n th i khi n th m m t ngôi tr ng i h c. Ng i dùng ti t t t m b o ch t l ng. Hình 7 là m t nh c n nh p chu t vào m t trong ba chuyên m c “Tìm toàn c nh c ch p tr c Th vi n L ng nh khoa…”, “Tìm gi ng ng…”, “Tìm kí túc xá…” C a. l a ch n a i m c n tìm.
Hình 7. nh toàn c nh tr c Th vi n L L ngng ng nh nh CCC aC a a a Sau quá trình ch p và hi u ch nh t a , nh
c a lên Google Maps và k t n i v i nhau t o Hình 6. Tìm kiki m m a i m gi ng ng Nguy n thành các tuy n. Ng i dùng có th d a vào tuy n i ng ã thi t l p th m quan c nh quan môi tr ng. i Khi ng i dùng ch n a i m c n tìm, m t qu v i nh ã c k t n i vào tuy n s có các d u ch bóng bay màu có ch m en gi a s xu t hi n h ng i (d u m i tên) và v trí quan sát k ti p (d u nh m ch ra a i m c n tìm. Không nh ng th , v X). i u này giúp ng i quan sát có th ch ng trí c n tìm s c di chuy n vào trung tâm b n , ch n tuy n i cho mình. giúp cho ng i dùng d nh n bi t. Ch c n ng này Hình 8 minh h a m t v trí quan sát trong ch giúp b n tr c tuy n có c m t n a ch c n ng Street View t i i m giao b n h trên tr c ng c a m t h th ng WebGIS. Ph n còn thi u chính là chính c a H c vi n Nông nghi p Vi t Nam. T i i m kh n ng phân tích d li u - ch c n ng thi t y u c a này, ng i dùng có th l a ch n i ra c ng tr ng m t h th ng thông tin a lý. (hình 8a.), i ra sân v n ng (hình 8b.), i vào phía 3.3. Xây dd ng ng Google Street View khu v c H c khoa Nông h c (hình 8c.) ho c i vào phía ài phun vivivi nvi n Nông nghi p Vi t Nam n c tr c nhà hành chính. 36 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Hình 8a. Hình 8b.
Hình 8c. Hình 8d. 3.4. KKK tK t h p b n n n và ch xem ph tuy n. M i ng i có th truy c p vào trang này theo a ch : http://bando.orgfree.com/BDTTHVNNVN/VNUA_ MAP_CAMPUS.html . 3.5. HiHiHi uHi u qu c a trang bb n n tr c tuy n B n tr c tuy n c nh quan H c vi n Nông nghi p Vi t Nam không ch là m t công c ph c v tìm ki m a i m thông d ng, nó còn giúp ng i dùng c tr i nghi m du l ch o v i các hình nh th c t . ây là m t xu th m i trong công ngh th c t o c a cu c cách m ng Công nghi p 4.0.
Hình 9. Giao didi n n trang b n tr c tuy n t ng hi u qu , ã liên k t b n tr c tuy n ã xây d ng v i Google Street View. Trang b n c chia làm hai ph n (hình 9). Ph n bên trái th hi n b n tr c tuy n, còn bên ph i là Google Street View. Ngôn ng l p trình JavaScript c áp d ng xây d ng t ng tác gi a b n tr c tuy n và Google Street View. Khi ng i dùng nh n chu t vào m i tên di chuy n n v trí quan sát khác trong Google
Street View thì v trí quan sát trên b n ( c xác nh b ng hình Pegman màu vàng) s d ch chuy n Hình 10. BiBi u u th ng kê l t s d ng ch xem vào gi a tâm màn hình bên trái. T ng tác này giúp phphph ph cho ng i dùng luôn theo dõi c mình ang quan Theo th ng kê c a Google Map, tính n ngày sát c nh quan (trong Google Street View) v trí c a 05/02/2018 sau hai tháng xây d ng Google Street H c vi n (trên b n tr c tuy n). ng th i hi u View ã có g n 60.000 l t s d ng tr i nghi m ng này t o ra ho t c nh sinh ng cu n hút ng i c nh quan H c vi n Nông nghi p Vi t Nam (hình dùng, i u mà nh ng ph n m m h a không th c 10). Trong ó, ch tính riêng trong tháng 1 ã có g n hi n c. Hình 9 là giao di n c a trang b n tr c 40.000 l t s d ng. ây là minh ch ng rõ nh t v 37 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH hi u qu c a trang web b n tr c tuy n. Nó góp 2. Liu, S. B., and L. Palen (2010). The New ph n không nh vào công tác gi i thi u, qu ng bá cartographers: Crisis Map Mashups and the H c vi n Nông nghi p Vi t Nam trên m ng internet. Emergence of Neogeographic Practice . 4. K T LU N Cartography and geographic Information System. B n tr c tuy n H c vi n Nông nghi p Vi t Vol. 37. No. 1, pp. 69-90. Nam c xây d ng thành công b ng s k t h p 3. Scholefield, K. (2008). Web based map gi a Google Maps API và Google Street View. B n services for scientific tourism: a case study of không nh ng cung c p các ch c n ng c b n c a eighteenth and nineteenth century Edinburgh . m t b n s nh : di chuy n, phóng to, thu nh , mà Master of Science Thesis. còn có ch c n ng tìm ki m thông tin nh m t h http://hdl.handle.net/1842/2475. th ng GIS. 4. Udell (2009). Beginning Google Maps S liên k t gi a b n tr c tuy n xây d ng b ng mashups with mapplets, KML and Geo RSS . Apress, Google Maps API và Google Street View mang l i New York. hi u qu cao v m t th hi n c nh quan c ng nh 5. Olea và Mateo-Tomás (2013). Assessing thu hút c s quan tâm c a nhi u ng i dùng Species Habitat Using Google Street View: A Case internet. Study of Cliff-Nesting Vultures . C n ti p t c nghiên công ngh Google Maps API 6. Rousselet, J., Imbert, C.-E., Dekri, A., Garcia, và Google Street View phát tri n các ng d ng J., Goussard, F., Vincent, B., Denux, O., Robinet, C., tr c tuy n trong các l nh v c nh : môi gi i b t ng Dorkeld, F., Roques, A., & Rossi, J.-P. (2013). s n, qu ng cáo i m du l ch hay nhà hàng, khách s n Assessing species distribution using hòa vào dòng ch y công ngh trong cu c cách google street view: a pilot study with the pine m ng Công nghi p 4.0. processionary moth . PLoS One, 8 (10), e74918. doi:10.1371/journal.pone.0074918. TÀI LI U THAM KH O 7. Hanson, C. S., Noland, R. B. & Brown, C. 1. Hu, S. (2012). Online Map Service Using (2013). The severity of pedestrian crashes: an Google Maps API and Other JavaScript Libraries: analysis using Google Street View imagery. Journal An Open Source Method. Online Maps with APIs of Transportation and Mapservices (M. P. Peterson, ed.), Springer, pp. Geography, 33(0), 42—53. 265-278. http://dx.doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2013.09.002 BUILDING ONLINE CAMPUS MAP OF VIEVIETNAMTNAM NATIONAL UNIVERSITY OF AGRICULTURE Nguyen Duc Loc 111, Tran Trong Phuong 111 1Vietnam National University of Agricluture Summary This paper reprents the studying results of creating online map campus of Vietnam National University of Agriculture by Google Maps API, Google Street View và JavaScript. The map is based on six main layers: road, grass, building, lake, services, residential area. They are stored in KML format. The map shows background of landscapes and provides access functions to faculties, lecture halls, hostels as well as search information of some buildings. Google Street View are linked with the map to help user explore beautiful VNUA’s campus. Keywords: Database, Google Map, Google Street View, KML, online map. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Hoàng Tu n Hi p Ngày nhnh n n bài: 9/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 10/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 17/4/2018
38 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
PHÁT TRI N PH N M M L P K HO CH S D NG T C P HUY N 1.17 TrTrTr nTr n Qu c Hoàn 111, TrTrTr nTr n Quang B o 222 TÓM TT T T T T Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n 1.17 c phát tri n b ng Microsoft Visual C # professional 2010 vào n m 2017 v i m c tiêu t ng quát là t s li u v k t qu th c hi n k ho ch s d ng t n m tr c, hi n tr ng s d ng t, nhu c u và ch tiêu s d ng t n m k ho ch s t ng hóa phân tích, thi t l p c h th ng b ng, bi u và h th ng trích l c b n cho k ho ch s d ng t c p huy n. Ph n m m có nh ng ch c n ng c b n: (1) ánh giá c k ho ch s d ng t n m tr c. (2) Xác nh và phân b m i ch tiêu s d ng t n n v hành chính c p xã. (3) Thi t l p h th ng bi u (g m: Hi n tr ng s d ng t, ch tiêu s d ng t, k t qu th c hi n k ho ch s d ng t n m tr c, k ho ch s d ng t, k ho ch chuy n m c ích s d ng t, k ho ch thu h i t, danh m c các công trình, d án, chu chuy n t ai). (4) Thi t l p ma tr n phân tích chuy n i m c ích s d ng t và d toán thu, chi. (5) Xây d ng h th ng trích l c b n . (6) Xu t k t qu u ra d ng Excel. Ph n m m ã c ng d ng l p k ho ch s d ng t n m 2017, 2018 cho huy n H n Qu n, huy n Bù ng và th xã ng Xoài thu c t nh Bình Ph c, cho th y nh ng u i m sau: (1) K t qu u ra chính xác, t c x lý nhanh, dung l ng x lý l n. (2) Là công c h u ích, h tr c l c cho vi c l p k ho ch s d ng t c p huy n vì ã gi m c nhi u th i gian, công s c. ây là ph n m m c cài t và ch y c l p trên các máy tính cá nhân, c phát tri n v i mã ngu n m và ch c n ng ngày càng m r ng áp ng nhu c u th c ti n. Hy v ng, ng d ng s góp ph n h tr cho công tác nghiên c u c ng nh th c ti n qu n lý t ai mà c bi t là t nông nghi p c p huy n. TTT T khóa : K ho ch s d ng t, chuy n i t, huy n, ph n m m ng d ng.
1. T V N 6 hi n hành thì vi c l p k ho ch s d ng t c p th c hi n c vi c qu n lý t ai thì Nhà huy n là nhi m v b t bu c hàng n m i v i m i n c không th thi u quy ho ch, k ho ch s d ng a ph ng [2]. Trong th c t thì vi c xây d ng k t. Hay nói cách khác quy ho ch, k ho ch s d ng ho ch s d ng t hàng n m m i huy n th ng t là công c , là c s pháp lý quan tr ng hàng u ph i u t nhi u v t l c c ng nh th i gian mà k t các c quan nhà n c th c hi n trách nhi m i qu th ng không chính xác d n n khó kh n trong di n ch s h u toàn dân v qu n lý t ai m t cách công tác qu n lý t ai. Hi n t i c ng ã có m t s th ng nh t trên toàn qu c [1], m b o s d ng t ph n m m l p k ho ch s d ng t mi n phí do B úng m c ích, có hi u qu , góp ph n hoàn thành Tài nguyên và Môi tr ng phát tri n nh ng ch a có m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i. K ho ch s ch c n ng t ng hóa truy xu t d li u : (1) ánh d ng t là vi c phân chia quy ho ch s d ng t giá c k ho ch s d ng t n m tr c. (2) Xác theo th i gian th c hi n trong k quy ho ch s nh và phân b m i ch tiêu s d ng t n n v d ng t [1]. Vi c l p k ho ch s d ng t hàng hành chính c p xã. (3) Thi t l p h th ng ph bi u n m nh m: (1) C th và chi ti t hóa quy ho ch s (g m: Hi n tr ng s d ng t, k t qu th c hi n k d ng t theo t ng n m n t ng h ng m c s d ng ho ch s d ng t n m tr c, k ho ch s d ng t, t c a các ngành, l nh v c và phân b n t ng xã. k ho ch chuy n m c ích s d ng t, k ho ch (2) Phân tích, ánh giá k t qu th c hi n k ho ch thu h i t, danh m c các công trình, d án, chu s d ng t n m tr c. (3) Làm c n c cho vi c thu chuy n t ai). (4) Thi t l p ma tr n phân tích h i t, giao t, cho thuê t, chuy n m c ích s chuy n i m c ích s d ng t và d toán thu, chi. d ng t. (4) Qu n lý và s d ng qu t ch t ch , (5) Xây d ng h th ng trích l c b n . M t khác, hi u qu , ti t ki m, h p lý và áp ng nhu c u phát y m nh ng d ng công ngh thông tin vào th c tri n kinh t , xã h i b n v ng [4]. Theo quy nh ti n s n xu t c xác nh là nhi m v mang t m chi n l c m i a ph ng. Vì v y, ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n 1.17 c phát tri n 1 Qu B o v và Phát tri n r ng t nh Bình Ph c ỹ ả ệ ể ừ ỉ ướ v i hy v ng góp ph n kh c ph c nh ng h n ch nêu 2 Tr ường Đạ i h ọc Lâm nghi ệp 39 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH trên, qua ó h tr c l c cho công tác l p k ho ch thi n, có tính t ng hóa cao và c óng gói s d ng t hàng n m c p huy n. cài t tr c ti p lên nh ng máy tính cá nhân khác. 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U 2.2. Các b b c c th c hi n 2.1. Ph ng pháp lulu n n n n nghiên c u phát tri n “Ph n m m l p k L p k ho ch s d ng t c p huy n chính là c ho ch s d ng t c p huy n 1.17” c n th c hi n qua th hóa k quy ho ch s d ng t c p huy n theo các b c sau: t ng n m n t ng h ng m c s d ng t c a các (1) Xây d ng c s d li u l p k ho ch s d ng ngành, l nh v c và phân b n t ng xã trên a bàn t c p huy n: C s d li u l p k ho ch s d ng huy n, qua ó: Phân tích, ánh giá k t qu th c t c p huy n là trang b n tính có nh d ng là .xls, hi n c a n m tr c; cân i ch tiêu và nhu c u s .xlsx, mdb. M i công trình, d án trong n m k d ng t n m i ngành, m i l nh v c và phân b ho ch c g n v i các các thông tin v t nhiên, n n v hành chính c p xã; xác nh quá trình kinh t , xã h i, qu n lý t ai, môi tr ng...M i chu chuy n t ai ai; phân tích hi u qu kinh t thông tin c thi t k m t c t, c nh d ng và th hi n các công trình, d án c a n m k ho ch phù h p v i b n ch t c a thông tin và i u ki n th c lên b n . Nh v y, có th th y l p c k t . ho ch s d ng t hàng n m c a m i huy n thì c n (2) Xây d ng quy trình phát tri n ph n m m: r t nhi u thông tin v kinh t , xã h i, qu n lý t ai Ph n m m c phát tri n tu n t theo d ng xo n t c p vi mô n v mô. Nh ng thông tin này có c, g m các n i dung: quan h m t thi t v i nhau và c xác nh c th - Xây d ng ý t ng: Ý t ng phát tri n Ph n n m i khoanh t. Bên c nh s phong phú v s m m l p k ho ch s d ng t c p huy n 1.17 là t l ng thông tin và m i quan h gi a các thông tin m t c s d li u c thi t k d ng Excel ho c trong h th ng thông tin này, thì vi c l p k ho ch Access; ph n m m s t ng hóa phân tích, t ng s d ng t còn ph i có tính k th a theo th i gian, h p và xu t k t qu u ra là nh ng b ng s li u v : yêu c u v chính xác c ng nh tính lô gíc r t ánh giá c k t qu th c hi n k ho ch s d ng cao. x lý c h th ng thông tin phong phú t n m tr c; cân i và phân b m i ch tiêu s này m t cách chính xác, lô gíc và cho ra nh ng s n d ng t n t ng n v hành chính c p xã; di n ph m cu i cùng là h th ng các bi u ph l c và h tích chuy n i m c ích s d ng t; d toán thu, th ng trích l c b n ng d ng vào th c ti n chi k ho ch s d ng t; phân b c k ho ch s ang là nh ng thách th c l n i v i nh ng a d ng t n n v hành chính c p xã; chuy n t ph ng c p huy n. Hay nói cách khác, vi c l p k ai trong n m k ho ch. Bên c nh ó là k t n i v i ho ch s d ng t c p huy n s c thu n l i h n Mapinfo và Snap xây d ng h th ng trích l c b n b ng ph ng pháp ng d ng công ngh l p trình và . phát tri n “ Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p - Th o lu n v i các chuyên gia qu n lý t ai v huy n 1.17 ”. Ph n m m này c n ph i gi i quy t ý t ng c a ph n m m, hoàn ch nh ý t ng và phác c nh ng v n c b n trong vi c l p k ho ch th o ý t ng thành s ch c n ng c a ng d ng. s d ng t c p huy n, c th nh : (1) c c c - Thi t k các mô un ch c n ng: Các mô un s d li u l p k ho ch s d ng t c thi t k c thi t k n gi n, d s d ng. L p trình x lý nh d ng .xls, xlsx, mdb. (2) Phân tích, mô hình d li u trong các mô un ph i có tính t ng hóa hóa m i quan h gi a các thông tin trong c s d cao áp ng yêu c u thi t k form n gi n. li u b ng nh ng ph ng trình và thu t toán. (3) Trong l p trình x lý các m i quan h gi a các y u t Phân tích, t ng h p và xu t k t qu u ra là h ph i c xây d ng theo h ng liên k t t ng th , khi th ng bi u ph l c c a k ho ch s d ng t. (4) m t y u t nào ó thay i thì nh ng y u t liên Xu t và l u h th ng bi u ph l c c a k ho ch s quan c ng thay i theo. L p trình xây d ng các bi u d ng t d ng Excel. (5) K t n i v i Mapinfo và ph l c là quá trình phân tích, truy v n, ch n l c, MWSnap xây d ng h th ng trích l c b n cho t ng h p theo i u ki n t c s d li u và xu t k t m i công trình, d án. qu tính toán ó vào m i ô t ng ng trong m t b ng ph n m m l p k ho ch s d ng t c p tr ng ã c thi t k s n. huy n 1.17 c ng d ng r ng rãi, thì nh ng - K t n i các mô un ch c n ng: Các mô un module c a nó c n c thi t k tr c quan, thân ch c n ng c k t n i v i nhau theo s t ng th
40 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
t o nên ng d ng. ph bi n hi n nay là .xls, .xlsx, mdb thì s c b ng - Ch y th nghi m, ánh giá, óng gói, cài t: d li u l p k ho ch s d ng t hàng n m c p (1) Ch y th nghi m ng d ng, phát hi n và i u huy n và c minh h a nh hình 1. ch nh l i ng d ng cho n khi t m c tiêu ra. (2) T o file .exe cho ph n m m và cài t c l p trên các máy tính cá nhân khác. 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 3.1. BB ng ng d li u l p k ho ch s d ng t c p huyhuyhuy nhuy n n n B n k ho ch s d ng t là c s d li u quan tr ng nh t l p k ho ch s d ng t c p huy n. B ng d li u thu c tính c a b n này c ng chính là b ng danh m c công trình, d án trong n m k ho ch mà trong ó m i công trình d án c g n v i giá tr c a các tr ng thu c tính. Nh ng tr ng Hình 1. BB ng ng d li u l p k ho ch s d ng t hàng thu c tính ó chính là nh ng thông tin v i u ki n n m cc p p huy n t nhiên, kinh t , xã h i, qu n lý t ai nh : v trí a 3.2. TiTi n n trtrìnhình phát tritri n n và s ch c n ng c c aa lý, n v hành chính, di n tích, hi n tr ng s d ng, ng d ng m c ích s d ng t, phân b ch tiêu, ch d án, 3.2.1. Ti n trình phát tri n ph n m m m c thu chi, n m tri n khai, v trí trên b n .... M i Ti n trình phát tri n ph n m m l p k ho ch s tr ng thu c tính c thi t k ki u d li u phù h p d ng t c p huy n 1.17 c phát tri n theo mô v i c i m c a thu c tính ó, ng th i gi a các hình d ng xoáy c nh hình 2. tr ng d li u có m i liên h ch t ch v i nhau. Xu t b ng d li u thu c tính này sang nh ng d ng d li u
Hình 2. TiTiTi nTi n trtrìnhình phát tritri n n ph n m m l p k ho ch s d ng t c pc p huy n 1.17 41 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
3.2.2. S ch c n ng trong m i nhóm và các nhóm ch c n ng c s p x p tu n t t trên xu ng, t trái qua ph i th ng nh t K t qu phác th o s ch c n ng c a ph n v i nh ng n i dung c n c s p x p, trình bày m m l p k ho ch s d ng t c p huy n 1.17 theo trong k ho ch s d ng t c p huy n. V i 15 mô ti n trình phát tri n ph n m m c trình bày hình un này ã áp ng c m c tiêu ch c n ng ra 3. và gi i quy t c nh ng n i dung c b n c a m t Hình 3 cho th y ph n m m l p k ho ch s k ho ch s d ng t c p huy n. d ng t c p huy n 1.17 có 15 mô un ch c n ng c phân thành 3 nhóm. Các mô un ch c n ng DDD D li u ChuyChuy n n i m c ích KKK K ho ch s d ng t ánh giá k t qu n m tr c Chuy n i m c ích s d ng t Hi n tr ng s d ng t Hi n tr ng t thu h i L p k ho ch s d ng t Di n tích n m tr c ã th c hi n K ho ch chuy n m c ích Diên tích n m tr c ch a th c hi n D ki n thu, chi k ho ch s d ng t s d ng t T ng h p ch tiêu Chu chuy n t ai Phân b ch tiêu Trích l c b n Nhu c u n m tr c chuy n sang Nhu c u b sung n m nay Hình 3. S S ch c n ng ph n m m l p k ho ch s d ng t c pc p hhuy nuy n 1.17 3.2.3. S phát tri n mô un ch c n ng
Hình 4. SS phát tri n mô un phân b ch tiêu s d ng t cc pp x p xãx ããã
42 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Hình 5. SS phát tri n mô un l p k ho ch s d ng t c p huhuy ny n Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n (2) Bi n i d li u, s d ng các hàm toán h c 1.17 có 15 mô un ch c n ng, nh ng mô un này thi t l p các bi u th c tính toán. c thi t v i giao di n thu n l i cho ng i s d ng (3) Thi t l p khuôn m u b ng d li u u ra, l p vì ã t c tính t ng hóa khá cao. t c trình nh p k t qu tính toán vào b ng khuôn m u d tính t ng hóa cao thì tr c h t m i mô un ph i li u theo d ng l ng ghép c u trúc l p cho ma tr n hai c thi t k ch t ch , lô gíc và sát v i m c tiêu ch c chi u. n ng c a mô un ó. Ti p n là ngôn ng l p trình (4) L p trình bi n i b ng d li u u ra thành và k thu t l p trình. Ngôn ng l p trình m nh, ph b ng trong Excel. bi n thì s t ng tác c v i nhi u ph n m m h tr khác ng th i có kh n ng mô hình hóa và gi i S phát tri n m t s mô un ch c n ng c quy t c nhi u m i quan h ph c t p gi a các y u trình bày nh hình 4 và 5. t . K thu t l p trình phù h p thì cho phép gi i quy t 3.3. ChCh c c n ng, hihihi uhi u qu c a ph n m m bài toán chuyên môn sát v i th c t , t c x lý B ng d li u l p k ho ch s d ng t c p nhanh, tính chính xác cao. Vì v y, vi c thi t k m i huy n nh ã c trình bày m c 3.1, ph n m m mô un c xem là m t trong nh ng y u t quy t s c b ng d li u này và t ng hóa th c hi n các nh n thành công c a ph n m m. Trong nghiên ch c n ng sau: c u này, ngôn ng l p trình c ng d ng là Microsoft Visual C# professional 2010, ph n m m h - ánh giá t ng quát k t qu th c hi n k ho ch tr Mapinfo, Access, Excel. K thu t l p trình c s d ng t n m tr c : Là truy xu t, th ng kê, ánh s d ng ch y u là: giá k t qu th c hi n k ho ch s d ng t n m tr c theo m i ch tiêu s d ng t và xu t b ng (1) Truy v n, t ng h p có i u ki n theo c u ánh giá k t qu th c hi n k ho ch s d ng t trúc l p, tr ng h p, lô gic. n m tr c ra Excel nh hình 6.
43 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Hình 6. ánh giá tt ng ng quát k t qu th c hi n k ho ch sss s d ng t n m tr c - Th ng kê di n tích ã th c hi n trong k ho ch t: V i ch c n ng này ph n m m s th ng kê t ng s d ng t n m tr c : V i ch c n ng này, ph n ch tiêu chuy n m c ích s d ng t n c p xã và m m s th ng kê di n tích ã th c hi n trong k xu t k t qu th ng kê ra Excel. ho ch s d ng t n m tr c theo t ng ch tiêu s - T ng h p ch tiêu s d ng t : V i ch c n ng d ng t n c p xã và xu t k t qu th ng kê ra này ph n m m s th ng kê ch tiêu s d ng t Excel. trong n m k ho ch theo lo i ch tiêu ph i thu h i, - Th ng kê di n tích ch a th c hi n trong k chuy n m c ích s d ng t và xu t k t qu th ng ho ch s d ng t n m tr c: V i ch c n ng này kê sang Excel. ph n m m s th ng kê di n tích ch a th c hi n - Phân b t ng th ch tiêu s d ng t : V i ch c trong k ho ch s d ng t n m tr c theo ch tiêu n ng này ph n m m s th ng kê và phân b t ng th s d ng t n c p xã và xu t k t qu t ng h p ra ch tiêu s d ng t trong n m k ho ch n c p xã, Excel. xu t k t qu th ng kê ra Excel nh hình 7. - Th ng kê nhu c u s d ng t t n m tr c - Phân b ch tiêu s d ng t (thu c di n ph i chuy n sang n m k ho ch : V i ch c n ng này ph n thu h i t) : V i ch c n ng này ph n m m s th ng m m s th ng kê nhu c u s d ng t t n m tr c kê phân b ch tiêu s d ng t (thu c di n ph i thu chuy n sang n m k ho ch theo h ng m c s d ng h i t) trong n m k ho ch n c p xã, xu t k t t n c p xã và xu t k t qu th ng kê sang Excel. qu th ng kê ra Excel. - Th ng kê ch tiêu chuy n m c ích s d ng
Hình 7. Phân bb ch tiêu s d ng t n c p xxãããã
44 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
- Phân b ch tiêu s d ng t (thu c di n này ph n m m s th ng kê, d ki n chi h tr , b i chuy n m c ích) : V i ch c n ng này ph n m m s th ng i v i di n tích ph i thu h i và xu t k t qu th ng kê phân b ch tiêu s d ng t (thu c di n d ki n h tr , b i th ng ra Excel. chuy n m c ích) trong n m k ho ch n c p xã, - D ki n ngu n thu trong n m k ho ch : V i xu t k t qu th ng kê ra Excel. ch c n ng này ph n m m s th ng kê, d ki n - Th ng kê di n tích chuy n m c ích s d ng ngu n thu trong n m k ho ch và xu t k t qu d t theo hi n tr ng : V i ch c n ng này ph n m m s ki n ra Excel. th ng kê di n tích chuy n m c ích s d ng t theo - L p b ng k ho ch s d ng t : V i ch c n ng hi n tr ng n c p xã và xu t k t qu th ng kê ra này ph n m m s th ng kê, thi t l p b ng k ho ch Excel. s d ng t n m k ho ch và xu t b ng k ho ch s - Th ng kê di n tích chuy n m c ích s d ng d ng t ra Excel nh hình 8. t theo hi n tr ng, m c ích s d ng t : V i ch c - L p b ng k ho ch chuy n i m c ích s n ng này ph n m m s th ng kê di n tích chuy n d ng t : V i ch c n ng này ph n m m s th ng kê, m c ích s d ng t theo hi n tr ng và theo m c l p b ng k ho ch chuy n i m c ích s d ng t ích s d ng t, sau ó xu t k t qu th ng kê ra và xu t b ng k ho ch chuy n i m c ích s d ng Excel. t ra Excel. - Th ng kê di n tích t ph i thu h i : V i ch c - L p b ng chu chuy n t ai : V i ch c n ng n ng này ph n m m s th ng kê di n tích t ph i này ph n m m s th ng kê, l p b ng chu chuy n t thu h i th c hi n các công trình, d án theo hi n ai n m k ho ch và xu t b ng chu chuy n t ai ra tr ng s d ng t và xu t k t qu th ng kê ra Excel. Excel. - L p ma tr n chuy n i t hi n tr ng sang m c - Ch p và xu t nh trích l c b n : V i ch c ích s d ng t: V i ch c n ng này ph n m m s n ng này ph n m m s k t n i v i Mapinfo và th ng kê, l p ma tr n chuy n i t hi n tr ng sang MWSnap xu t b n k ho ch s d ng t và m c ích s d ng t và xu t ma tr n chuy n i ch p hình nh khu v c các công trình d án xây sang Excel. d ng h th ng trích l c b n k ho ch s d ng - D ki n chi h tr , b i th ng : V i ch c n ng t.
HìHìHìnhHì nh 8. LL p p bi u k ho ch s d ng t c p huy n V i nh ng ch c n ng nêu trên ph n m m ã gi i 4. K T LU N quy t c nh ng n i dung c b n trong k ho ch - Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n s d ng t c p huy n m t cách chính xác mà không 1.17 c phát tri n b ng ngôn ng Microsoft Visual t n th i gian c ng nh công s c. Tuy nhiên, s C# Professional 2010 nh m t ng hóa gi i quy t d ng ph n m m này có hi u qu và ph bi n h n thì nh ng v n c b n trong vi c l p k ho ch s c n ti p t c c i ti n tính t ng hóa m i ch c d ng t c p huy n mà nh ng ph n m m mi n phí n ng hi n có, ng th i phát tri n thêm các ch c hi n t i ch a gi i quy t c và s n ph m cu i cùng n ng h a nh bi u , th . c a ph n m m là h th ng các bi u ph l c, h th ng trích l c b n .
45 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
- Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n phát tri n thêm các ch c n ng h a v bi u , 1.17 có các ch c n ng v ánh giá k t qu th c hi n th . k ho ch s d ng t n m tr c, cân i và phân b TÀI LI U THAM KH O ch tiêu s d ng t n c p xã, phân tích c quá 1. Qu c h i, 2013. Lu t t ai. trình chuy n i t hi n tr ng sang m c ích s 2. Chính ph , 2014. Ngh nh s 43/2014/N - d ng t, d toán thu chi trong, xây d ng c h CP ngày 15/5/2014 quy nh chi ti t thi hành m t s th ng bi u ph l c và h th ng trích l c b n . i u c a Lu t t ai. Nh ng ch c n ng này ã gi i quy t c c b n n i 3. B Tài nguyên và Môi tr ng, 2014. Thông t dung c a k ho ch s d ng t c p huy n. s 28/2014/TT-BTNMT ngày 02/06/2014 quy nh - Ph n m m l p k ho ch s d ng t c p huy n v th ng kê, ki m kê t ai và l p b n hi n tr ng 1.17 c cài t c l p trên các máy tính cá nhân, s d ng t. có tính t ng hóa cao, có giao di n n gi n d s 4. B Tài nguyên và Môi tr ng, 2014. Thông t d ng. s 29/2014/TT-BTNMT ngày 02/6/2014 quy nh - Ph n m m ã c Công ty TNHH Nông lâm chi ti t vi c l p, i u ch nh quy ho ch, k ho ch s Bình Ph c ng d ng l p k ho ch s d ng t d ng t. n m 2017, n m 2018 cho huy n H n Qu n, huy n Bù 5. B Tài nguyên và Môi tr ng, 2015. Thông t ng và th xã ng Xoài thu c t nh Bình Ph c. s 09/2015/TT-BTNMT ngày 23/3/2015 ban hành Quá trình ng d ng cho th y ph n m m ch y n nh m c kinh t - k thu t l p, i u ch nh quy nh trên máy tính cá nhân, t c x lý nhanh, m ho ch, k ho ch s d ng t. b o c tính chính xác và tính lô gíc trong h th ng 6. Nguy n V n Thêm, 2000. t và L p a . s li u. Tr ng i h c Nông lâm TP. H Chí Minh. - C n ti p t c ti p t c c i ti n tính t ng hóa 7. John Sharp, 2010 . Microsoft® Visual C#® m i ch c n ng hi n có c a ph n m m, ng th i 2010 Step by Step, Microsoft Press, 727 trang.
DEVELOPPING AN APPLIAPPLICATIONCATION SOFTWARE VERSVERSIONION 1.17 FOR LAND USE PLAN AT DISTRICT LEVEL TrTrTranTr an Quoc Hoan 111, Tran Quang Bao 222 1Binh Phuoc Forest Protection and Development Fund 2Vietnam National University of Forestry Summary Land use plan software version 1.17 has been developed by Microsoft Visual C # professional 2010 in 2017. Based on the results of implementing previous land use plan, current land use status and indicators of annualy land use plan, the software will automatically analyze, set up table and map querrying system for district land use plan. Software has the following basic functions: 1) Assessment of previous year's land use plan. (2) Identify and allocate land to the commune level. (3) Set up a table system (including: land use status, land use criteria), results of implementation of the previous year land use plan, land use planning, land conversion planning and land withdraw planning, list of construction, projects). (4) Set up matrix for analyzing land use conversion and estimating revenue and expenditure). (5) Map querrying system. (6) Export the output in Excel format. The software has been applied for land use planning in 2017, 2018 at Hon Quan district, Bu Dang district and Dong Xoai town in Binh Phuoc province, showing the following advantages: (1) Precise output, fast processing, large processing capacity. (2) It is a useful tool to support land use planning at district level because it reduces time and effort. Software is installed and runs independently on personal computers. It is developed with open source code and will be expanded functionality to meet practical needs. Hopefully, the application will contribute to the research work as well as land management practices, especially agricultural land at the district level. Keywords : Land use plan, district, land conversion, application software. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Ph m MMM nhM nh C ng Ngày nhnh n n bài: 28/02/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 30/3/2018 Ngày duyduy t t ng ng: 6/4/2018
46 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NGHIÊN C U HAI GI NG LÚA SIÊU XANH GSR 65, GSR90 N NG SU T CAO, CH T L NG T T VÀ QUY TRÌNH K THU T THÂM CANH LÚA THÍCH H P T I CÁNH NG TUY HÒA, T NH PHÚ YÊN NguyNguy n n Tr ng Tùng 111,,, NguyNguy n n c ThThTh ngTh ng ng ng 222, Hoàng Long 333, NguyNguy n n V n Minh 444, , ng ng V n M nh 444, Ngô ThTh Bích Di m 555, Lê Thanh Tùng 555, Hoàng Kim 666, TianTian----QingQing Zheng 777, Zhikang Li 777 TÓM TT T T T T tài “ Tuy n ch n gi ng lúa siêu xanh (Green Super Rice —GSR) n ng su t cao, ch t l ng t t, thích ng v i bi n i khí h u t i t nh Phú Yên ” do Trung tâm Gi ng và K thu t Cây tr ng Phú Yên ch trì th c hi n. N i dung nghiên c u bao g m: sáu kh o nghi m c b n 12 gi ng lúa trong ba v t i hai i m; b n kh o nghi m s n xu t 5 gi ng lúa tuy n ch n trong hai v t i hai i m, b n trình di n s n xu t th 2 gi ng lúa m i siêu xanh GSR65, GSR90 c l a ch n và b n thí nghi m xác nh m c bón m và l ng gi ng lúa gieo s trong hai v t i hai i m. M c tiêu nghiên c u nh m tuy n ch n và xác nh c hai gi ng lúa siêu xanh n ng su t cao ch t l ng t t và xây d ng quy trình k thu t canh tác lúa GSR thích h p ng b ng Tuy Hòa, là v a lúa ch l c c a t nh. Ph ng pháp kh o nghi m theo úng Quy chu n k thu t qu c gia QCVN 01-55: 2011 / BNNPTNT Kh o nghi m giá tr tr ng tr t và giá tr s d ng c a gi ng lúa. Bài báo này khái quát ngu n g c và c tính nông sinh h c c a hai gi ng lúa siêu xanh m i GSR65 và GSR90 (chi ti t t i hai báo cáo chuyên ) và k t qu thí nghi m xây d ng quy trình k thu t canh tác lúa GSR cho vùng ng b ng lúa Tuy Hòa. B n thí nghi m xác nh m c bón m và l ng gi ng lúa gieo s c th c hi n trong 2 v liên hoàn ( ông xuân 2016-2017, hè thu 2017) vùng t canh tác thâm canh t i xã Hòa Th ng, huy n Phú Hòa, và xã Hòa M Tây huy n Tây Hoà, t nh Phú Yên, i v i hai gi ng lúa tri n v ng GSR65, GSR90. K t qu thí nghi m cho th y: Gi ng lúa GSR65 thích h p v i l ng gi ng gieo s 90 kg, l ng m bón là 100 kg N; gi ng lúa GSR90 thích h p v i l ng gi ng gieo s 60-90 kg, l ng m bón là 100 kg N trên n n
phân bón thâm canh 80 P 2O5 (500 kg lân V n i n), 90 K 2O (150 kg kali clorua) và l ng phân h u c là 10 t n phân chu ng hoai m c cho 01 ha. TTT T khóakhóa: Lúa siêu xanh (Green Super Rice GSR), GSR65, GSR90, l ng gi ng gieo s , l ng bón m, vùng thâm canh, cánh ng lúa Tuy Hòa, Phú Yên.
1. T V N 7 ph m ch t t t, thích ng v i bi n i khí h u t i t nh Phú Yên ” nh m khai thác thành t u n i b t m i c a Vùng lúa Phú Yên có di n tích lúa c n m t b gi ng lúa siêu xanh (Zhang, Q. 2007 [11], Zhang, 57.836 ha chi m kho ng 51% t ng di n tích gieo Q et al. [10]; IRRI, 2016 [5]; Hoàng Long et al ., 2015 tr ng cây hàng n m, v i n ng su t 62,8 t /ha, s n [4], ng V n M nh và ctv 2015 [3], Nguy n Th l ng 362.210 t n (C c Th ng kê Phú Yên, 2017) [2]. B p và ctv. 2015 [6], Tr n Th L và ctv. 2015 [9]) Cánh ng lúa Tuy Hòa là v a lúa l n nh t t nh Phú b sung lúa gi ng t t n ng su t cao, ch t l ng t t, Yên và mi n Trung. tài nghiên c u khoa h c và thích ng v i bi n i khí h u cho s n xu t lúa. “K t phát tri n công ngh c p t nh “ Tuy n ch n gi ng lúa qu kh o nghi m c b n b gi ng lúa siêu xanh siêu xanh (Green Super Rice —GSR) n ng su t cao, (GSR) t i t nh Phú Yên” và “K t qu kh o nghi m s n xu t và tuy n ch n gi ng lúa GSR t i t nh Phú 1 Sở Nông nghi ệp Phát tri ển Nông thôn tỉnh Phú Yên Yên” ã so sánh s sinh tr ng phát tri n, n ng su t 2 Trung tâm Gi ống và K ỹ thu ật cây tr ồng t ỉnh Phú Yên và ch t l ng c a 12 gi ng lúa GSR36, GSR38, 3 Nghiên c ứu sinh Vi ện Hàn lâm Khoa h ọc Nông nghi ệp GSR54, GSR63, GSR65, GSR84, GSR89, GSR90, Trung Qu c (CAAS) ố GSR131, Nam u 1241, Nam u 1245 và ML 48; 4 Chi c ục Tr ồng tr ọt và BVTV t ỉnh Phú Yên 5 Trung tâm Khuy ến nông t ỉnh Phú Yên ánh giá các ch tiêu sâu b nh h i ch y u, xây d ng 6 Tr ường Đạ i h ọc Nông Lâm TP. H ồ Chí Minh c mô hình trình di n 04 gi ng lúa có tri n v ng 7 The Chinese Academy of Agricultural Science (CAAS) 47 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
GSR65, GSR90, GSR38, Nam u 1245 i u ki n thí M , huy n Phú Hòa, và thôn Hòa Th ng huy n Tây nghi m và ru ng i trà c a nông dân; ã tuy n ch n Hoà, t nh Phú Yên. c 2 gi ng lúa tri n v ng GSR65, GSR90 có n ng c i m gi ng: Gi ng lúa siêu xanh GSR65 su t cao, ch t l ng t t, c tính nông h c t t, th i n ng su t cao ch t l ng t t thích h p vùng thâm gian sinh tr ng ng n ngày A 1, ít nhi m các sâu b nh canh và vùng m n, vùng h n. Gi ng có th i gian sinh h i chính a vào thí nghi m quy trình canh tác. tr ng 95 — 100 ngày i v i lúa s và 100 - 105 ngày M c tiêu nghiên c u c a này nh m xây d ng quy khi c y. Gi ng có chi u cao cây 98 — 100 cm. Gi ng trình k thu t thâm canh lúa cho ng b ng lúa Tuy có 336 — 354 bông/m 2, kh i l ng 1000 h t kho ng Hòa i v i hai gi ng lúa tri n v ng GSR65, GSR90. 24 — 25 g. T l g o l t, g o xát và g o nguyên u 2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U t t t, ch t l ng g o lo i 1. Gi ng GSR65 t m c 2.1. VVV tV t li u protein cao trên 7%, có hàm l ng amylose trung bình, có mùi th m và c m ngon. Gi ng có c i m Hai gi ng lúa tuy n ch n cho thí nghi m g m nông sinh h c t t d ng hình lúa siêu xanh, b lá GSR65, GSR90. xanh lâu b n ( i m 1), th p cây ( i m 1), c ng cây BBB ngB ng 1. Danh sách hai gi ng lúa thí nghi m và không ngã ( i m 1), thoát c bông cao ( i m ngungungu nngu n g c xu t x 1), d ng h t g o thon dài. Gi ng GSR65 kháng v a TT Tên Tên g c/t N i và n m r y nâu, có ph n ng nhi m v a v i b nh o ôn h i gi ng h p lai nh n gi ng lúa. Gi ng lúa GSR65 t i Phú Yên trong kh o nghi m 1 GSR65 HHZ5-DT11- GSR/LP c b n t n ng su t th c thu bình quân là 8,70 t n/ SAL2-7 2013 ha v t 30,12% so v i i ch ng ML48 ( t 6,69 2 GSR90 OM9921x GSR/LP t n/ha), trong mô hình trình di n kh o nghi m s n GSR38 (*) 2013 xu t th t n ng su t th c thu bình quân là 7,98 (*) GSR38 = HHZ5-Y7-Y3 t n/ ha v t 11,92% so v i i ch ng ML48 t 71,3 t /ha. Gi ng lúa siêu xanh GSR65 Gi ng lúa siêu xanh GSR90 Ngu n g c gi ng : Gi ng lúa GSR65 có ngu n g c t gi ng lúa Huang Hua Zhang (HHZ) c i ti n Ngu n g c gi ng : Gi ng lúa GSR90 c lai t o HHZ5-DT11-SAL2-7, c lai t o và nh p n i ngu n t t h p OM9921 x GSR38 th c hi n t i Vi t Nam gien t ch ng trình ch n t o gi ng lúa siêu xanh (GSR38 có ngu n g c là gi ng lúa Huang Hua Zhang (GSR) c a Vi n Nghiên c u lúa Qu c t (IRRI) v i (HHZ) c i ti n HHZ5-Y7-Y3 nh p n i t ch ng trình Vi n Hàn lâm Khoa h c Nông nghi p Trung Qu c ch n t o gi ng lúa siêu xanh (GSR) c a Vi n Nghiên (CAAS). Gi ng lúa GSR65 c M ng l i Nghiên c u lúa Qu c t (IRRI) v i Vi n Hàn lâm Khoa h c c u Lúa Siêu Xanh Vi t Nam tuy n ch n và phát Nông nghi p Trung Qu c (CAAS). Gi ng lúa GSR90 tri n thích ng v i i u ki n bi n i khí h u t i Vi t c M ng l i Nghiên c u Lúa Siêu Xanh Vi t Nam Nam (Hoang Long et al. 2015, Nguy n Tr ng Tùng, lai t o, tuy n ch n và phát tri n thích ng v i i u Nguy n c Th ng, Hoàng Long và ctv. 2018a, ki n bi n i khí h u t i Vi t Nam (Hoang Long et Nguy n Tr ng Tùng, Nguy n c Th ng, Hoàng al. 2015, Nguy n Tr ng Tùng, Nguy n c Th ng, Long và ctv. 2018b). Gi ng lúa siêu xanh GSR 65 ã Hoàng Long và ctv. 2018a, Nguy n Tr ng Tùng, c tuy n ch n qua b y v t i Phú Yên v i sáu kh o Nguy n c Th ng, Hoàng Long và ctv. 2018b). nghi m c b n (12 gi ng lúa th c hi n trong 3 v X Gi ng lúa siêu xanh GSR 90 ã c tuy n ch n qua 2014-2015, HT 2015 và X 2015-2016 t i hai i m b y v t i Phú Yên v i sáu kh o nghi m c b n (12 vùng thâm canh là Tr i Gi ng Nông nghi p Hòa An gi ng lúa ã c th c hi n trong 3 v X 2014- và Tr i Gi ng Nông nghi p Hòa ng, t nh Phú 2015, HT2015 và X 2015-2016 t i hai i m vùng Yên); b n kh o nghi m s n xu t (5 gi ng lúa tuy n thâm canh là Tr i Gi ng Nông nghi p Hòa An và ch n trong hai v t i hai i m), b n trình di n xây Tr i Gi ng Nông nghi p Hòa ng, t nh Phú Yên); d ng mô hình s n xu t th (trong hai v t i hai b n kh o nghi m s n xu t (5 gi ng lúa tuy n ch n i m). B n v liên hoàn ( ông xuân 2015-2016, hè trong hai v t i hai i m), b n trình di n xây d ng thu 2016, ông xuân 2016-2017 và hè thu 2017) u mô hình s n xu t th (trong hai v t i hai i m). B n c th c hi n trên vùng t thâm canh thôn Hòa v liên hoàn ( ông xuân 2015-2016, hè thu 2016,
48 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
ông xuân 2016-2017 và hè thu 2017) u th c hi n t i tiêu n c hoàn toàn ch ng i u ki n c s h trên vùng t thâm canh thôn Hòa M , huy n Phú t ng, th y l i c b n áp ng t t yêu c u b trí thí Hòa, và thôn Hòa Th ng huy n Tây Hoà, t nh Phú nghi m. Khí h u th i ti t c a 2 v ông xuân 2016- Yên. 2017, hè thu 2017 hai i m u thu n l i thí c i m gi ng: Gi ng lúa siêu xanh GSR90 nghi m, v ông xuân có i u ki n phù h p và thu n n ng su t cao ch t l ng t t thích h p vùng thâm l i h n cho s sinh tr ng và n ng su t lúa so v i v canh và vùng m n, vùng h n. Gi ng có th i gian sinh hè thu. tr ng kho ng 99 — 102 ngày i v i lúa s và 101 - 2.2.2. N i dung nghiên c u 105 ngày khi c y. Gi ng có chi u cao cây 103 - 105 Xác nh l ng gi ng gieo s và l ng m thích cm. Gi ng có 309 — 351 bông/m 2, kh i l ng 1000 h p i v i 2 gi ng lúa t i 2 i m 2 v ; xây d ng quy h t kho ng 28 — 29 g. T l g o l t, g o xát và g o trình k thu t thâm canh lúa cho vùng ng b ng lúa nguyên u t t t, ch t l ng g o t lo i 1. Gi ng Tuy Hòa. GSR90 t m c protein cao trên 7%, có hàm l ng 2.3. Ph ng pháp nghiên cc u u u u amylose trung bình, có mùi th m và c m ngon. Nghiên c u xác nh l ng gi ng gieo s và li u Gi ng có c i m nông sinh h c t t d ng hình lúa l ng m bón phù h p cho 2 gi ng lúa m i GSR65 siêu xanh, b lá xanh lâu b n ( i m 1), th p cây và GSR90 t i 2 i m 2 v , g m b n thí nghi m hai ( i m 1), c ng cây không ngã ( i m 1), thoát y u t c thi t k theo ki u ô chính ô ph (SPD), c bông cao ( i m 1), d ng h t g o thon dài. Gi ng v i 4 l ng gi ng gieo s (ô chính) G 60, G90, G 120, G140
GSR90 ít sâu b nh h i ngoài ng ru ng, kháng v a và 4 công th c bón m (ô ph ) N 60, N80, N 100 N 120 b r y nâu, có ph n ng nhi m b nh o ôn h i lúa. trí 3 l n l p l i. Di n tích ô ph 20 m 2, di n tích ô l n Gi ng lúa GSR90 t i Phú Yên trong kh o nghi m c 80 m 2. T ng di n tích thí nghi m 4.680 m 2 b n t n ng su t th c thu bình quân là 8,36 t n/ha (1.170m 2/ i m/v x 2 v x 2 i m; xây d ng quy v t 25,01% so v i i ch ng ML48 t 6,69 t n/ha; trình k thu t canh tác lúa cho vùng ng b ng Tuy trong mô hình trình di n kh o nghi m s n xu t th Hòa. Các ch tiêu theo dõi, ph ng pháp ánh giá và t n ng su t th c thu bình quân là 8,17 t n/ ha v t thu th p s li u c áp d ng theo Quy chu n k 14,58% so v i i ch ng ML48 t 7,13 t n/ha. thu t Qu c gia v kh o nghi m giá tr canh tác và giá 2.2. i i i u i u ki n thí nghi m và n i dung nghiên tr s d ng gi ng lúa, QCVN 01- 55:2011/ ccc uc u u u BNNPTNT. 2.2.1. i u ki n thí nghi m 3. K T QU NGHIÊN C U B n thí nghi m hai y u t gi ng và m c bón 3.1. N ng susu t t c a 2 gi ng lúa các công th c m c b trí hai v t i hai a i m t nh Phú thí nghinghi m m m m Yên. i m 1 Cánh ng i 1, xã Hoà Th ng, huy n N ng su t th c thu (NSTT) là ch tiêu quan Phú Hòa; i m 2: Cánh ng Cây Tr y, xã Hoà M tr ng hàng u trong ch n gi ng lúa. N ng su t th c Tây, huy n Tây Hòa. t hai a i m u là t thu c a hai gi ng lúa qua b n thí nghi m Phú Yên th t pha cát có phì trung bình, nhi m phèn nh ; c th hi n t i b ng 2. B B B ngB ng 222.2. N ng susu tt tht th cth c thu (t n/ ha) c a 2 gi ng lúa GSR65 và GSR90 qua hai v t i hai i m Gi ng GSR65 Gi ng GSR90 NSTT Công th c Tây Tây Phú Phú NSTT Tây Tây Phú Phú bình Hòa, Hòa, Hòa, Hòa, bình Hòa, Hòa, Hòa, Hòa, quân X HT X HT quân X HT X HT (t n/ 16-17 2017 16-17 2017 (t n/ha) 16-17 2017 16-17 2017 ha) g g cd g e fg e e CT1:G 60 N60 5,45 5,20 5,69 4,87 5,31 5,75 5,41 5,36 4,96 5,37 def efg bc f cd de b d CT2:G 60 N80 6,11 5,57 6,23 5,62 5,88 6,45 6,00 6,89 6,02 6,34 abc bc a cd ab a a a CT3:G 60 N100 6,88 6,51 7,15 6,68 6,80 8,05 8,01 8,17 8,05 8,07 abc abc a bc ab a a a CT4:G 60 N130 6,91 6,71 7,19 6,83 6,91 8,08 8,04 8,14 8,06 8,08 fg d-g cd f de efg e e CT5:G 90 N60 5,71 5,74 5,72 5,34 5,63 5,96 5,54 5,44 5,14 5,52 cd bcd b de c cd bc c CT6:G 90 N80 6,47 6,36 6,31 6,33 6,37 6,66 6,34 6,75 6,63 6,60
49 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
a a a a a a a a CT7: G 90 N100 7,45 7,27 7,56 7,39 7,42 8,17 8,08 8,12 8,08 8,12 abc ab a ab a a a ab CT8:G 90 N130 6,96 7,03 7,48 7,13 7,15 8,13 8,12 8,00 7,80 8,01 fg d-g d f e ef d d CT9:G 120 N60 5,61 5,74 5,56 5,39 5,58 5,88 5,86 6,08 5,71 5,88 def c-f b e c cd b c CT10:G 120N80 6,13 6,07 6,39 6,12 6,18 6,80 6,43 6,93 6,75 6,73 abc bcd a bc ab b a b CT11:G 120 N100 6,84 6,42 7,13 6,85 6,81 7,85 7,41 7,84 7,55 7,66 bc bc a abc ab b a ab CT12:G 120 N130 6,79 6,51 7,38 7,05 6,93 7,82 7,32 8,07 7,77 7,75 efg fg bcd f e g cd d CT13:G 140 N60 5,74 5,39 5,86 5,30 5,57 5,64 5,40 6,23 5,75 5,75 cde cde b e c c b c CT14:G 140 N80 6,35 6,17 6,28 6,21 6,25 6,58 6,65 6,98 6,56 6,69 ab abc a bc ab b a b CT15:G 140 N100 7,09 6,65 7,18 6,76 6,92 7,71 7,25 7,94 7,62 7,63 bcd bc a abc b b a ab CT16:G 140 N130 6,63 6,56 7,32 7,01 6,88 7,56 7,42 8,05 7,79 7,71 CV% 5,74 6,80 5,01 3,82 - 4,85 4,04 4,54 3,30 - LSD 0,05 0,61 0,70 0,55 0,40 - 0,57 0,46 0,54 0,38 - N ng su t th c thu c a hai gi ng lúa GSR65 và kali clorua) và 10 t n phân chu ng hoai m c cho GSR90 u t cao nh t l ng gieo s 90 kg/ha và 01ha (B ng 2). T ng tác gi a l ng gi ng s và l ng m bón 100 kg N/ha trên n n phân bón thâm l ng bón m là có ý ngh a (B ng 3). canh 80 P 2O5 (500 kg lân V n i n), 90 K 2O (150 kg BBB ngB ng 3. nh h ng c a l ng phân m và l nl ngg gig gi nggi ng s n n ng su t th c thu (t n/ha) c a hai gi ngi ngg lúa GSR65 và GSR90 tt i i Tây HHòa,òa, Tuy Hòa, Phú Yên vv ông xuân 2016/2017 L ng bón m (N)* Gi ng L ng gi ng s * Bình quân N N60 N80 N100 N130 g def abc abc cde G60 5,45 6,11 6,88 6,91 6,33 fg cd a abc bcd G90 5,71 6,47 7,45 6,96 6,65 fg def abc bc cde G120 5,61 6,13 6,84 6,79 6,34 GSR65 efg cde ab bcd cd G140 5,74 6,35 7,09 6,63 6,45 Bình quân G 5,62 fg 6,26 cde 7,06 ab 6,82 abc Các trung bình cùng ký t không khác bi t có ngh a th ng kê m c xác su t v i p < 0,05 cho y u t G, y u t N, t ng tác G*N là có ý ngh a ; CV = 7,92% e cd ab ab c G60 5,75 6,45 8,0,5 8,08 7,08 de c a a b G90 5,96 6,66 8,1,7 8,13 7,23 e c ab ab c G120 5,88 6,80 7,8,5 7,82 7,08 e c ab b c GSR90 G140 5,64 6,58 7,7,1 7,56 6,87 Bình quân G 5,80 e 6,62 c 7,94 ab 7,89 ab Các trung bình cùng ký t không khác bi t có ngh a th ng kê m c xác su t v i p < 0,05 cho y u t G, y u t N, t ng tác G*N là có ý ngh a; CV = 6,03%
(*) Ghi chú: G60 (gi ng gieo s 60 kg/ha) G90 (gi ng gieo s 90 kg/ha), G120 (gi ng gieo s 120 kg/ha),
G140 (gi ng gieo s 140 kg/ha) N60 (m c bón m 60N) N80 ((m c bón m 80N); N100 (m c bón m 100N)
N130 (m c bón m 130N). N ng su t lý thuy t (NSLT) c a gi ng lúa h ng l n n n ng su t m i gi ng. T i Phú Yên, GSR65 t i các công th c thí nghi m dao ng t n ng su t lý thuy t c a hai gi ng lúa m i u t cao 6,32 — 10,34 t n/ha, gi ng lúa GSR90 dao ng t nh t l ng gi ng gieo s 90 kg/ ha và l ng bón 6,34-10,95 t n/ha. Quy trình k thu t thâm canh nh m 100-130 kg/ ha (B ng 4).
50 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
B B B ngB ng 444.4. N ng susu tt lý thuythuy t t (t n/ ha) c a 2 gi ng lúa GSR65 và GSR90GSR90 các ccôngông th c thí nghi m qua hai v ttt it i hai i m Gi ng GSR65 Gi ng GSR90 NSTT NSLT Tây Tây Phú Phú Tây Tây Phú Phú Công th c bình bình Hòa, Hòa, Hòa, Hòa, quân Hòa, Hòa, Hòa, Hòa, quân X HT X HT (t n/ X HT X HT (t n/h 16-17 2017 16-17 2017 ha) 16-17 2017 16-17 2017 a) e g f g h i g f CT1:G 60 N60 6,54 6,04 7,13 55,7 6,32 6,47 6,12 6,65 6,10 6,34 de fg ef f fg gh ef e CT2:G 60 N80 7,09 6,39 7,83 62,9 6,90 7,63 7,03 7,49 7,06 7,30 bc d cd de abc c ab b CT3:G 60 N100 8,41 7,77 8,94 73,9 8,13 10,54 10,10 10,52 10,02 10,29 b de cd d bc abc b ab CT4:G 60 N130 8,58 7,42 8,98 79,9 8,24 10,49 10,50 10,15 10,17 10,33 de efg f f gh h fg f CT5:G 90 N60 7,01 6,78 7,59 66,2 7,00 7,08 6,72 6,95 6,42 6,79 bc d de d ef e cd d CT6:G 90 N80 8,05 7,99 8,40 78,4 8,07 8,09 8,02 8,42 8,10 8,16 a abc ab b c bc ab ab CT7: G 90 N100 10,11 9,68 10,04 101,0 9,98 10,46 10,27 10,52 10,30 10,39 a c ab ab abc abc ab ab CT8:G 90 N130 10,21 8,94 10,16 106,7 10,00 10,74 10,51 10,48 10,45 10,55 de ef f ef fg fg ef e CT9:G120 N60 6,90 6,93 7,54 67,1 7,02 7,33 7,33 7,59 6,98 7,31 cd d de d d d c cd CT10:G 120 N80 7,66 8,02 8,37 7,69 7,94 8,87 8,54 9,05 8,58 8,76 a abc bc c abc abc ab b CT11:G 120 N100 9,97 9,23 9,66 9,19 9,51 11,07 10,51 10,40 10,09 10,52 a ab a ab ab ab ab ab CT12:G 120 N130 10,19 9,82 10,49 10,33 10,21 11,25 10,64 10,60 10,45 10,73 de ef f f f ef de e CT13:G 140 N60 7,01 6,87 7,47 6,58 6,98 7,97 7,75 7,82 7,24 7,70 bc d d d de d c c CT14:G 140 N80 8,23 7,92 8,61 7,57 8,08 8,83 8,61 8,98 8,84 8,82 a bc ab c abc abc ab ab CT15:G 140 N100 9,97 9,11 9,75 8,95 9,44 10,72 10,50 10,59 10,20 10,50 a a ab a a a a a CT16:G 140 N130 10,31 9,93 10,20 10,92 10,34 11,27 10,93 10,99 10,63 10,95 CV% 5,91 6,11 5,26 5,23 - 4,93 3,08 4,63 3,76 - LSD 0,05 0,84 0,82 0,77 0,71 - 0,76 0,46 0,71 0,55 - 3.2. Tình hình sâu bb n n n nhh hh h ih i c a 2 gi ng lúa các i m 1. B nh o ôn (Pyricularia oryzae) , b nh công thth c c thí nghi m khô v n (Rhizoctonia solani ) và b nh b c lá (Xanthomonas campestris pv. Oryzae) các công ánh giá m c nhi m sâu b nh h i trên 2 th c thí nghi m m c h i t nh n trung bình. gi ng lúa GSR65 và GSR90 nhìn chung u m c Công th c CT16 (s 130 kg/ha và bón 140 kg N/ha) nh và r t nh ; có nh h ng b i l ng gi ng gieo và b nhi m b nh o ôn, khô v n và b c lá n ng nh t l ng bón m; gi ng lúa GSR90 cho k t qu t ng ( i m 1-7). Khi t ng ng th i l ng gi ng gieo và t nh gi ng GSR65 các công th c nh ng t l h i, phân m thì s làm t ng kh n ng nhi m b nh c a t l b nh có chi u h ng th p h n (B ng 5 và B ng lúa. 6). ánh giá chung v l ng gi ng gieo s và m c Sâu cu n lá nh ( Cnaphalocrosis medinalis G) bón m i v i m c sâu b nh h i (B ng 5 và t ng t l thu n v i t ng l ng gi ng gieo và l ng B ng 6) nh h ng n n ng su t, cho th y: Hai m bón. Công th c nhi m lo i sâu này cao nh t là gi ng lúa GSR65 và GSR90 u phù h p l ng gieo CT16 s 140 kg/ha và m bón 130 kg N/ha ( i m 3- s 90 kg/ha và l ng m bón 100 kg N/ha trên n n 5). Sâu c thân ( Scirpophaga incertulas Walker) và phân bón thâm canh 80 P O (500 kg lân V n i n), r y nâu (Nilaparvata lugens Stal), h u nh không 2 5 90 K O (150 kg kali clorua) và 10 t n phân chu ng phát hi n th y các công th c, ch phát hi n r i rác 2 hoai m c cho 01 ha. các công th c v i m c bón m cao (130 kg N/ha)
51 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 5. TTìnhình hình sâu bb n n n nhh hh h ih i i i v i gigigi nggi ng ng ng lúa GSR65 m t s công th c thí nghi m v v l ng gi ng gieo và mvà m cm c bón m qua hai v t i hai i m Tây HHòaòa và Phú HòaHòa t nh Phú Yên a i m và gi ng o ôn c Sâu cu n lá Sâu c thân R y nâu Khô v n B c lá o ôn lá lúa bông ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) X HT X X 16- HT X HT X HT X HT X HT HT 17 16-17 17 16-17 17 17 16-17 17 16-17 17 16-17 17 16-17 17 Tây Hòa
CT7:G 90 N100 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0
CT8:G 90 N130 3 3 0 0 0 0 0 3 0 0 2 0 1 0
CT15:G 140 N100 1 1 0 0 0 0 0 5 0 0 1 0 1 0
CT16:G 140 N130 5 3 0 0 0 1 3 7 0 0 3 0 1 0 Phú Hòa
CT7:G 90 N100 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000
CT8:G 90 N130 333 333 000 000 000 000 111 333 000 000 222 000 000 000
CT15:G 140 N100 111 111 000 000 000 000 000 333 000 000 111 000 000 000
CT16:G 140 N130 333 333 111 000 111 111 333 777 000 111 222 000 111 000 BBB ngB ng 6. TTìnhình hình sâu bb nh nh h i i i v i gigigi nggi ng ng ng lúa GSR90 m t s công th c thí nghi m v v l ng gi ng gieo và mvà m cm c bón m qua hai v t i hai i m Tây HHòaòa và Phú HòaHòa t nh Phú Yên a i m và Sâu c o ôn c Sâu cu n lá R y nâu Khô v n o ôn lá gi ng lúa thân B c lá ( i m) bông ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) ( i m) X 16- HT X HT X HT X HT X 16- HT X 16- HT X HT 17 17 16-17 17 16-17 17 16-17 17 17 17 17 17 16-17 17 Tây Hòa
CT7:G 90 N100 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
CT8:G 90 N130 1 3 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0
CT15:G 140 N100 1 3 0 0 0 0 0 3 0 0 2 0 1 0
CT16:G 140 N130 3 3 0 0 1 1 0 7 0 0 2 0 1 0 Phú Hòa
CT7:G 90 N100 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
CT8:G 90 N130 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
CT15:G 140 N100 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0
CT16:G 140 N130 3 3 0 0 1 3 0 3 0 0 1 0 1 0 3.3. ánh giá hihi u u qu kinh t c a 2 gi ng lúa GSR65 công th c CT7 (gieo s 90 kg/ha và bón các công thth c c thí nghi m 100 kg N/ha) t 17,14 tri u ng; th p nh t là công Gi ng lúa siêu xanh GSR65 t t ng thu cao th c CT13 (gieo s 140 kg/ha và bón 60 kgN/ha) ch nh t 37,07 tri u ng/ ha l ng gi ng gieo 90 t 6,12 tri u ng/ha. kg/ha và bón 100 kg N/ha (CT7) v t 39,78% so Gi ng lúa siêu xanh GSR90 t t ng thu cao công th c có l ng gi ng gieo s 60 kg/ha và bón 60 nh t 40,73 tri u ng/ ha l ng gi ng gieo s 60 kg N/ha (CT1) t t ng thu th p nh t là 26,52 tri u kg/ha và bón 100 kg N/ha (CT3); ti p theo là l ng ng. T ng chi phí tr ng 01 ha gi ng lúa GSR65 gi ng gieo s 90 kg/ha và bón 100 kg N/ha (CT7) các công th c thí nghi m dao ng t 18,91 tri u t 40,41 tri u ng, k ti p là l ng gi ng gieo s 60 ng n 25,20 tri u ng; trong ó cao nh t là công kg/ha và bón 130 kg N/ha (CT4) t 40,40 tri u th c có l ng gi ng gieo 140 kg/ha và bón 130 kg ng, k ti p là l ng gi ng gieo s 90 kg/ha và bón N/ha; th p nh t là công th c có l ng gi ng gieo 60 130 kg N/ha (CT8) t 40,06 tri u ng; v t t ng kg/ha và m c m 60 kg N/ha. Lãi thu n bình quân ng l n l t là 51,75%, 50,55%, 50,52% và 49,05% so v i cao nh t c hai v ông xuân và hè thu c a gi ng công th c có l ng gi ng gieo 60 kg/ha và bón 60 kg 52 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
N/ha (CT1) cho t ng thu th p nh t là 26,84 tri u kg/ha và m c m 60 kg N/ha. Gi ng GSR90 lãi ng/ha. T ng chi phí tr ng 01 ha gi ng lúa GSR90 thu n trung bình cao nh t c hai v CT3 (gieo s các công th c thí nghi m dao ng t 18,81 tri u 60 kg/ha và bón 100 kgN/ha) t 20,89 tri u ng; ng n 23,90 tri u ng; trong ó cao nh t là công t th p nh t c ng là công th c CT13 ch t 7,52 th c có l ng gi ng gieo 140 kg/ha và bón 130 kg tri u ng/ha. N/ha; th p nh t là công th c có l ng gi ng gieo 60 BBB ngB ng 7. Hi u qu kinh t c a gi ng lúa GSR65 và GSR90GSR90 các công th c thí nghi m v v l ng gi ng gieo và mmm cm c bón m qua bình quân hai vv t i hai i m Tây HHòaòa và Phú Hòa t nh Phú Yên T ng chi T ng thu (tri u /ha) Lãi thu n (tri u /ha) Gi ng lúa (tri u /ha) X16-17 HT2017 Bình quân X16-17 HT2017 Bình quân Gi ng GSR65
CT1:G 60 N60 18.910 27.867 25.192 26.529 8.957 6.282 7.619
CT2:G 60 N80 19.190 30.833 27.967 29.400 11.643 8.777 10.210
CT3:G 60 N100 19.540 35.067 32.975 34.021 15.527 13.435 14.481
CT4:G 60 N130 19.960 35.242 33.833 34.538 15.282 13.873 14.578
CT5:G 90 N60 19.300 28.575 27.700 28.138 9.275 8.400 8.838
CT6:G 90 N80 19.580 31.942 31.742 31.842 12.362 12.162 12.262
CT7:G 90 N100 19.930 37.517 36.633 37.075 17.587 16.703 17.145
CT8:G 90 N130 20.350 36.108 35.383 35.746 15.758 15.033 15.396
CT9:G 120 N60 19.690 27.925 27.842 27.883 8.235 8.152 8.193
CT10:G 120 N80 19.970 31.283 30.475 30.879 11.313 10.505 10.909
CT11:G 120 N100 22.120 34.933 33.192 34.063 12.813 11.072 11.943
CT12:G 120 N130 23.140 35.442 33.900 34.671 12.302 10.760 11.531
CT13:G 140 N60 21.750 29.000 26.742 27.871 7.250 4.992 6.121
CT14:G 140N80 22.030 31.583 30.942 31.263 9.553 8.912 9.233
CT15:G 140 N100 24.180 35.683 33.508 34.596 11.503 9.328 10.416
CT16:G 140 N130 25.200 34.875 33.933 34.404 9.675 8.733 9.204 Gi ng GSR90
CT1:G 60 N60 18.810 27.767 25.917 26.842 8.957 7.107 8.032
CT2:G 60 N80 19.090 33.358 30.050 31.704 14.268 10.960 12.614
CT3:G 60 N100 19.040 40.929 40.533 40.731 21.089 20.693 20.891
CT4:G 60 N130 19.860 40.558 40.242 40.400 20.698 20.382 20.540
CT5:G 90 N60 19.200 28.492 26.700 27.596 9.292 7.500 8.396
CT6:G 90 N80 19.480 33.533 32.425 32.979 14.053 12.945 13.499
CT7:G 90 N100 19.830 40.733 40.417 40.575 20.903 20.587 20.745
CT8:G 90 N130 20.250 40.325 39.808 40.067 20.075 19.558 19.817
CT9:G 120 N60 19.590 29.892 28.917 29.404 10.302 9.327 9.814
CT10:G 120 N80 19.870 34.342 32.942 33.642 14.472 13.072 13.772
CT11:G 120 N100 21.620 39.225 37.400 38.313 17.605 15.780 16.693
CT12:G 120 N130 22.440 39.733 37.725 38.729 17.293 15.285 16.289
CT13:G 140 N60 21.250 29.667 27.875 28.771 8.417 6.625 7.521
CT14:G 140 N80 21.530 33.883 33.008 33.446 12.353 11.478 11.916
CT15:G 140 N100 23.080 39.125 37.167 38.146 16.045 14.087 15.066
CT16:G 140 N130 23.900 39.025 38.025 38.525 15.125 14.125 14.625 Ghi chú: Giá phân chu ng: 300 /kg; ure: 7.000 /kg; lân V n i n: 3.100 /kg; kali clorua: 7.000 /kg; gi ng: 13.000 /kg; công lao ng: 120.000 /công; công thu ho ch 120.000 /sào (lúa ng); s n ph m bán ra (lúa): 5.000 /kg
53 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
T k t qu nghiên c u l ng gi ng gieo s và truy n v s d ng hai gi ng lúa này trong s n xu t, m c bón phân m phù h p cho hai gi ng lúa siêu t p hu n cho ng i nông dân k thu t thâm canh lúa xanh GSR65 và GSR90, quy trình k thu t canh tác t hi u qu kinh t cao, nh m nâng cao giá tr gia lúa cho vùng ng b ng Tuy Hòa ã c xây d ng. t ng trong s n xu t lúa g o; s d ng ngu n gen t t c a b gi ng lúa siêu xanh GSR, c bi t là các gi ng 3.4. Tóm tt t t quy trtrìnhình kk thu t canh tác lúa siêu lúa GSR90, GSR65 lai t o, tuy n ch n c nh ng xanh GSR cho vùng ng ng b ng Tuy HHòaòaòaòa gi ng t t phù h p i u ki n Vi t Nam và t nh Phú (1). Ch n gi ng t t phù h p, n m v ng ngu n Yên. g c và c tính hai gi ng lúa t t tuy n ch n GSR65 và GSR90 n ng su t cao, ch t l ng t t, ng n ngày, ít TÀI LI U THAM KH O sâu b nh; (2). S d ng h t gi ng t t, t tiêu chu n xác nh n; (3). Xác nh khung th i v tr ng và thu 1. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, ho ch t t nh t cho các v tr ng lúa t i a ph ng; 2011. Quy chu n k thu t qu c gia v giá tr canh tác (4). Ch n t bùn ng u, ph ng, ch ng t i tiêu. và giá tr s d ng c a gi ng lúa (QCVN 01-55: 2011/ (5). K thu t làm t, s /c y v i m t phù h p, BNNPTNT) l ng gi ng lúa GSR65 và GSR90 gieo s Phú Yên 2. C c Th ng kê Phú Yên, 2017. Di n tích n ng thích h p là 90 kg/ ha; (6). Bón phân theo nguyên su t s n l ng lúa Phú Yên phân theo a ph ng. t c 8 úng, cân i, hi u qu . L ng m bón 100 kg Niên giám Th ng kê 2016. N/ha trên n n phân bón thâm canh 80 P O (500 kg 2 5 3. ng V n M nh, Tr n Th L , Hoàng Long, lân V n i n), 90 K O (150 kg kali clorua) và 10 t n 2 Hoàng Kim, 2015. Nghiên c u tuy n ch n gi ng lúa phân chu ng hoai m c cho 01 ha; (7). Qu n lý n c ch u m n thích ng v i i u ki n bi n i khí h u t i thích h p v i sinh tr ng phát tri n cây lúa; (8). Di t Phú Yên. T p chí Nông nghi p và Phát tri n Nông c b ng làm t, gi n c, làm c , thu c c ; (9). thôn tháng 9/ 2015, 8 trang. Phòng tr sâu b nh t ng h p (IPM) ch ng; (10). Thu ho ch ph i s y ch bi n tiêu th hi u qu . Xây 4. Hoang Long, Zhi-Kang Li, Tian-Qing Zheng, d ng quy trình VietGAP cho lúa Hoang Kim, Pham Trung Nghia, Tran Thi Le, Nguyen Trong Tung, Nguyen Thanh Phuoc, Le Huy 4. K T LU N VÀ NGH Ham et al , 2015. Result of Green Super Rice (GSR) 4.1. KK t t lu n Breeding adaptation to climate change in Vietnam. Hai gi ng lúa siêu xanh GSR65 và GSR 90 n ng “Conference of Young Scientists” hosted by IAS, su t cao ch t l ng t t ã c th thách tuy n ch n HCMC, Vietnam, 18 March. 2015. Institute of qua 7 v t i các i m Phú Yên c xác nh n là Agricultural Sciences for Southern Vietnam (IAS) gi ng t t tri n v ng. K t qu thí nghi m nh h ng 121 Nguyen BinhKhiem, district 1. HCMC, Vietnam. c a l ng gi ng gieo s và l ng m bón trong 02 5. IRRI, 2016. Breeding for better rice varieties v ông xuân và hè thu n m 2017 t i 02 i m xã Hòa GSR project updates in Asia and East and Southern Th ng, huy n Phú Hòa và xã Hòa M Tây, huy n Africa. http://books.irri.org/GSR-flyer.pdf Tây Hòa, t nh Phú Yên c a hai gi ng lúa GSR65 và 6. Nguy n Th B p và ctv, 2015. K t qu ch n GSR90 trên n n phân bón 80 P O (500 kg lân V n 2 5 t o gi ng lúa ch u m n t i Sóc Tr ng. Báo cáo t ng i n), 90 K O (150 kg kali clorua) và l ng phân h u 2 k t tài lúa ch u m n Sóc Tr ng. Tóm t t trích c là 10 t n phân chu ng hoai m c cho 01 ha. Gi ng d n t i http://nongnghiep.vn/chon-giong-lua-chiu- lúa thu n GSR 90 thích h p nh t v i l ng m bón man-post118496.html và là 100-130 kg N/ha; l ng gi ng gieo s thích h p http://xttm.agroviet.gov.vn/Site/vi- nh t là 60 - 90 kg/ha. Gi ng lúa thu n GSR 65 thích vn/76/tapchi/67/79/7973/Default.aspx h p nh t v i l ng m bón là 100 kg N/ha; l ng gi ng gieo s thích h p nh t là 90 kg/ha. 7. Nguy n Tr ng Tùng, Nguy n c Th ng, Hoàng Long, Tr ng V n Tu n, Ph m Th Th a, 4.2. ngh àm Thanh T n, Hoàng Kim, Tian-Qing Zheng, S Nông nghi p và PTNT, các a ph ng và Zhikang Li. 2018a. Tuy n ch n gi ng lúa siêu xanh nông dân s d ng hai gi ng lúa GSR90 và GSR65 (Green Super Rice —GSR) n ng su t cao, ch t l ng trong s n xu t i trà. T ng c ng công tác tuyên 54 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH t t, thích ng i u ki n khí h u t nh Phú Yên (ph n 9. Zhang, Q., Zheng, T., Hoang, L., Wang, C., 1). T p chí Khoa h c K thu t Nông Lâm nghi p - Joseph, C., Zhang, W., ... & Li, Z. 2016. Joint i h c Nông Lâm TP. H Chí Minh ( ang in). Mapping and Allele Mining of the Rolled Leaf Trait in 8. Tr n Th L và ctv, 2015. Ch n t o gi ng lúa Rice ( Oryza sativa L .). PloS one , 11(7), e0158246. ch u m n cho các t nh mi n Trung. Báo cáo t ng k t 10. Zhang, Q. (2007). Strategies for developing tài ch n gi ng lúa GSR ch u m n mi n Trung . green super rice. Proceedings of the National 180 trang. Academy of Sciences , 104 (42), 16402-16409.
TWO GREEN SUPER RICE VARIETIES GSRGSR65,65, GSR90 AND APPROPRIATE TECHNICAL PROCESS OF INTENSIVE RICE CULTIVATION IN THE FIELDS OF TUY HOA, PHU YEN Nguyen Trong Tung, Nguyen Duc Thang, Hoang Long, Nguyen Van Minh, Dang Van Manh, Ngo Thi Bich Diem, Le Thanh Tung, Hoang Kim, TianTian----QingQing Zheng, Zhikang Li Summary Topic “Selecting Green Super Rice variety - GSR with high productivity and quality, adapting to climate change in Phu Yen province" is led by Center for Plant Breeding and Technology of Phu Yen Province. The content of research includes six basic experiments on 12 rice varieties in three crops at two locations; four experiments for the production of five rice varieties selected in two crops at two locations, four production experiments of two new green-super rice varieties GSR65 and GSR90 selected and four experiments to determine the rate of nitrogen fertilization and amount of sowing rice seeds in two crops at two locations. The objective of the study is to select and identify two green-super rice varieties with high productivity and quality and to develop appropriate technical process of GSR rice cultivation in Tuy Hoa plain, the province's main granary. The experiment method is followed by national technical regulation QCVN 01-55: 2011 / BNNPTNT - Experiment of the value of cultivation and use value of rice variety. This report outlines the origin and bio-agronomic traits of two new super-green rice varieties GSR65 and GSR90 (details in two thematic reports) and the results of experiments to develop technical process of GSR rice cultivation for Tuy Hoa plain. Four experiments are conducted to determine the rate of nitrogen fertilization and amount of sowing rice seeds in 2 consecutive crops (winter-spring 2016-2017 and summer-autumn 2017) in intensive farming area in Hoa Thang commune, Phu Hoa district and Hoa My Tay commune, Tay Hoa district, Phu Yen province, for two promising rice varieties GSR65 and GSR90. Experiment results show that GSR65 variety is suitable for sowing seeds of 90 kg, nitrogenous fertilizer of 100 kg N; The GSR90 rice variety is suitable for sowing seeds of 60-90 kg, nitrogenous fertilizer of 100-130 kg N on the intensive nitrogenous
fertilizer 80 P 2O5 (500 kg Van Dien nitrogenous fertilizer), 90 K 2O (150 kg potassium chloride) and organic nitrogenous fertilizer of 10 tons of decomposed manure for 1 hectare. KeywordsKeywords: Green Super Rice GSR, GSR65, GSR90, sowing seeds, nitrogenous fertilizer, intensive farming area, Tuy Hoa Phu Yen rice field.
Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Bùi Huy Hi n Ngày nhnh n n bài: 19/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 20/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 27/4/2018
55 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NGHIÊN C U CÁC KI U DI TRUY N AMAZON TRI N V NG T QU GIEN CÂY CAO SU VI T NAM NguyNguy n n Th Th o 111, Tr, Tr nTr n Thanh 111, Lê MLê M uM u TuTuýýýý111, V, V V V n Tr ng 111 TÓM TT T T T T Thí nghi m ánh giá qu gien cao su t i Lai Khê tr ng n m 2003 (SGLK 03) g m 190 ki u di truy n Amazon sau 7 n m thí nghi m ã ch n l c c 8 ki u di truy n xu t s c. C th g m 3 ki u di truy n AC 37/345, RO 23/33C và RO 44/661 có sinh tr ng r t kho , v t i ch ng PB 235 kho ng 15,3 — 28,8% v i tr l ng g thân chính t 0,33 - 0,63 m 3/cây, v t i ch ng PB 235 kho ng 13,7 - 115,8%, không nhi m b nh ph n tr ng và n m h ng; 2 ki u di truy n RO 22/61C và AC 35/737 có n ng su t khá t t v i trung bình n ng su t cá th 7 n m c o l n l t t 63,2 g/c/c và 36,9 g/c/c, t ng ng t 106,4% và 62,1% so v i dvt i ch ng PB 235 và 3 ki u di truy n MT 7/45C, AC 43/4C và AC 56/87C có hàm l ng ng sucroza trong m r t cao t 16,64 — 23,66 mM, v t i ch ng PB 235 kho ng 492,1 — 741,4% và v t h n h n so v i qu n th nghiên c u. Các ki u di truy n này có kh n ng s d ng tr c ti p cho m c tiêu tr ng cao su theo h ng g - m , c bi t là ngu n v t li u cho lai t o gi ng m i t o ra u th lai v i t h p lai xa gi a ngu n gien Wickham x Amazon. Phát hi n áng chú ý nh t là ki u di truy n RO 22/61C v a có sinh tr ng kho , n ng su t cao, hàm l ng ng sucroza trong m cao. Bên c nh ó ki u di truy n này còn th hi n kh n ng kháng các b nh h i nh ph n tr ng, n m h ng và corynespora cho kh n ng gi i thi u tr c ti p vào v n s n xu t. Các ki u di truy n Amazon nghiên c u r t a d ng v m t di truy n v i h s kho ng cách di truy n Nei (1972) d a trên ch th ISSR gi a các các ki u di truy n dao ng 0,142 - 0,884. Bên c nh các k t qu ánh giá các ch tiêu nông h c, k t qu phân tích h s kho ng cách di truy n và phân nhóm di truy n c a các ki u di truy n Amazon ch n l c và 3 dòng vô tính thu c ngu n di truy n Wickham ã cung c p thêm nh ng d li u và c s khoa h c giá tr trong vi c ch n l c các ki u di truy n làm b m và thi t k các t h p lai h ng t i gia t ng bi n l ng di truy n trong con lai ng th i v i vi c c i thi n các c tính nông h c quan tr ng các con lai trong các ch ng trình lai t o gi ng cây cao su. TTT T khoá: Ngu n gien cao su IRRDB’81, n ng su t g , m , hàm l ng ng sucroza và a d ng di truy n ngu n gien cao su Amazon.
1. T V N 8 di truy n thu c ngu n gien Amazon có sinh tr ng Nh n th c c t m quan tr ng c a qu gien r t kho , ngu n gien này có s a d ng di truy n và cây cao su i v i công tác c i ti n gi ng cao su Vi t kho ng cách a lý r ng l n. c bi t m t s ki u di Nam, Vi n Nghiên c u Cao su Vi t Nam không truy n có hàm l ng ng mía (sucroza) trong m ng ng thu th p b sung ngu n gien cây cao su thông r t cao h a h n có ti m n ng cho n ng su t m cao qua các ch ng trình h p tác qu c t t các qu c gia và n nh. tr ng và phát tri n cao su trên th gi i. Trong ó T i Vi n Nghiên c u Cao su Vi t Nam, ngoài quan tr ng nh t là ngu n di truy n cao su hoang d i nhi m v l u gi ngu n gien ã k t h p ch n các Amazon t t s u t p n m 1981 do Hi p h i Nghiên ki u di truy n Amazon có thành tích xu t s c làm c u và Phát tri n Cao su Qu c t (IRRDB) th c hi n cha m lai tránh c n huy t làm th t thoát ngu n gien. g i là ngu n gien IRRDB’81. n nay, qu gien cây Do ó, vi c ch n l c và a các ki u di truy n cao su t i Vi t Nam có m t kh i l ng r t l n, a Amazon xu t s c có các ch tiêu nông h c, a d ng di d ng v ngu n g c, phong phú v m t di truy n v i truy n và hàm l ng sucroza cao vào ch ng trình trên 3.300 ki u di truy n hi n ang c l u gi . lai t o gi ng là r t c n thi t. Ngu n di truy n Amazon hoang d i i a s có 2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U n ng su t m th p h n r t nhi u so v i ngu n di 2.1. VV t t li u, b trí thí nghi m truy n Wickham v n ã tr i qua quá trình ch n l c nh h ng v n ng su t m , tuy nhiên m t s ki u 2.1.1. V t li u thí nghi m Thí nghi m SGLK 03 c Vi n Nghiên c u Cao 1 Vi ện Nghiên c ứu Cao su Vi ệt Nam su Vi t Nam tr ng n m 2003 b ng b u ghép c t ng n 56 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH t i Tr i Th c nghi m cao su Lai Khê — Bàu Bàng — 2.2. Thu thth p p s li u Bình D ng. Thí nghi m g m 190 ki u di truy n tài ti n hành quan tr c ánh giá các ch tiêu (trong ó 187 ki u di truy n thu c ngu n gien nông h c chính nh : Sinh tr ng (vanh thân, chu vi IRRDB’81 và 3 dòng vô tính (dvt) làm i ch ng thân), n ng su t, b nh h i, hàm l ng sucroza trong thu c ngu n gien Wickham). Sau 6 n m c o m ã m latex và ánh giá a d ng di truy n b ng ch th ch n l c và ti p t c ánh giá trên 23 ki u di truy n phân t sao chép chu i n liên i — ISSR. Amazon và 3 dòng vô tính i ch ng thu c ngu n di 2.3. Ph ng pháp xx lý slý s s li u truy n Wickham ã và ang c khuy n cáo cho s n xu t i di n cho 3 c p v hàm l ng sucroza Các s li u nông h c c c p nh t và l u tr trong m (RRIV 209 sucroza cao, RRIM 600 sucroza b ng ph n m m Excel, x lý th ng kê b ng ph n khá và PB 235 sucroza th p) n m c o th 7. Các m m SAS 9.1 (SAS Institute Inc, 1999). ki u di truy n ch n l c có trung bình n ng su t cá Sau khi i n di, các b ng ADN khu ch i c th qua 6 n m khai thác ≥ 20 g/c/c ho c có sinh chuy n sang d ng nh phân: xu t hi n b ng (ký hi u tr ng ≥ 10% so v i dòng vô tính i ch ng PB 235. là 1) và không xu t hi n b ng (ký hi u là 0). S d ng M u lá non 10 — 15 ngày tu i có màu ng ph n m m th ng kê NTSYSpc 2.1 (Rohlf, 2000) phân hay xanh t chu i c dùng tách chi t ADN tích kho ng cách di truy n theo h s Nei (1972) và dùng trong phân tích a d ng di truy n c a các ki u m i quan h di truy n c a các ki u di truy n cao su di truy n nghiên c u b ng ch th Inter — simple nghiên c u. Sequence Repeats (ISSR). 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 2.1.2. B trí thí nghi m 3.1.3.1.3.1. N ng ssuuuu t t t t Thí nghi m ã c b trí theo ki u kh i ng u Thành tích úc k t n n m c o th 6 ã ch n nhiên y 1 y u t , 3 l n l p l i, m i ô c s l c c 23 ki u di truy n Amazon tri n v ng nh t (nghi m th c) g m 3 cây. a vào công trình nghiên c u trong n m c o th 7. S cây theo dõi: 26 nghi m th c (t ng ng K t qu ánh giá n ng su t cá th và c tính n ng v i 26 ki u di truy n theo dõi) x 3 l n l p l i x 3 su t qu n th qua các n m c o c a các ki u di truy n cây/ô c s = 234 cây. Amazon nghiên c u trên thí nghi m SGLK 03 c th hi n b ng 1 và 2. K t qu cho th y n ng su t cá Kho ng cách tr ng: 7 m x 2,5 m, t ng ng v i th c a các ki u di truy n Amazon nghiên c u v i s m t 571 cây/ha. khác bi t có ý ngh a th ng kê. 2 n m c o u tiên Lo i t: xám phù sa c , cao trình: 50 m, a hình v i ch c o không áp d ng ch t kích thích m , b ng ph ng. nhìn chung n ng su t cá th c ng nh n ng su t M c o vào tháng 4/2010 v trí 130 cm cách qu n th c a t ng ki u di truy n Amazon là r t th p m t t. và không có bi n ng áng k . Tuy nhiên, t n m Ch c o: S/2 d3 7d/7 t n m c o th 3 tr i c o th 3 khi áp d ng ch t kích thích m , n ng su t áp d ng ch t kích thích m ethyphon 2,5% (S/2 d3 m có s gia t ng rõ r t. K t qu cho th y bình quân 7d/7 ET 2,5% Pa 5/y). N m c o th 7 áp d ng ch n ng su t cá th qua các n m c o t 3,8 — 63,2 c o S/2 d4 7d/7 ET 2,5% Pa 5/y. g/c/c. K t qu ánh giá các ki u di truy n n n m c o Qua 7 n m khai thác, ch duy nh t ki u di truy n th 6 ã ch n l c a vào công trình nghiên c u RO 22/61C có bình quân n ng su t m v t tr i so n m c o th 7 v i các n i dung sau: v i i ch ng PB 235 t n 63,2 g/c/c, v t i ch ng PB 235 6,4% và bình quân n ng su t qu n th + ánh giá m t s ch tiêu nông h c: N ng su t c tính t n 2.216 kg/ha/n m, v t 2,8% so v i (gam/cây/l n c o, g/c/c), sinh tr ng (vanh thân — PB 235 (B ng 1 và 2). Các ki u di truy n còn l i ch chu vi thân), n ng su t g và b nh h i. t bình quân n ng su t cá th 3,8 — 41,0 g/c/c, + Hàm l ng sucroza. t ng ng t 6,4 — 69,0% i ch ng PB 235. T các + ánh giá a d ng di truy n c a nhóm ki u di k t qu nghiên c u trên, có th th y ki u di truy n truy n ch n l c b ng ch th phân t ISSR. RO 22/61C là m t phát hi n c bi t i v i qu n th
57 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH cao su Amazon hoang d i hi n ang c l u gi , su t cá th qua 7 n m c o u t ≥ 30 g/c/c và nghiên c u và ánh giá t i Vi t Nam. bình quân n ng su t qu n th u t ≥ 1 Ngoài RO 22/61C, m t s ki u di truy n t n/ha/n m, t ng ng t 49,7 — 69,0% so v i dòng Amazon nghiên c u khác c ng cho n ng su t m n vô tính i ch ng PB 235. Các ki u di truy n Amazon nh m c trung bình qua 7 n m khai thác, i n này là ngu n v t li u quý cho công tác lai t o gi ng hình nh MT 34/55C, AC 35/737, AC 54/943, MT cao su m i nh h ng n ng su t cao và phát huy t i 7/45C, RO 22/24C và AC 43/4C v i bình quân n ng a u th lai. B B B ngB ng 111.1. N ng susu tt cá ththth th c c ac a cácácáccá c kic ki ki uu di truytruy nn nghiên cc uu qua các n m cc o o m 2010 --- 2016 trên thí nghinghi mm SGLK 03 Bình quân n ng su t cá th (g/c/c) qua các n m c o m Trung % so v i Ki u di truy n 1 2 3 4 5 6 7 bình PB 235 RO 22/61C 10,6 e-i 26,8 b 48,3 b 68,3 a 79,3 a 90,9 a 118,0 a 63,2 a 106,4 MT 34/55C 32,8 b 40,3 a 44,3 bc 36,3 b-d 38,1 b-f 42,6 cd 52,8 bc 41,0 b 69,0 AC 35/737 18,5 c-e 19,7 b-e 31,6 c-e 36,6 b-d 47,1 b 50,0 c 54,6 bc 36,9 bc 62,1 AC 54/943 15,6 c-g 20,1 b-e 32,1 cd 39,4 b 37,1 b-f 38,5 c-f 52,4 bc 33,6 b-d 56,6 MT 7/45C 18,9 cd 17,8 b-f 29,2 d-g 35,3 b-d 38,7 b-f 40,6 c-e 45,5 b-d 32,3 c-e 54,4 RO 22/24C 9,1 f-j 14,0 d-h 26,2 d-h 37,8 bc 39,2 b-e 33,8 c-g 49,5 b-d 29,9 c-f 50,3 AC 43/4C 14,2 c-h 21,0 b-d 27,0 d-h 30,7 b-d 34,0 b-g 33,9 c-g 45,9 b-d 29,5 c-f 49,7 MT 10/94 12,4 d-h 14,0 d-h 20,2 d-i 25,8 b-e 29,6 b-i 36,9 c-g 42,6 b-d 25,9 c-f 43,6 AC 4/71 12,6 d-h 13,9 d-h 24,0 d-h 31,4 b-d 28,5 c-i 29,4 d-h 35,6 c-f 25,0 d-f 42,1 AC 40/8C 7,8 g-j 8,8 e-i 19,7 d-j 29,6 b-c 32,7 b-h 33,3 c-g 39,5 c-e 24,6 d-f 41,4 RO 25/75C 6,5 h-k 11,1 d-i 15,6 g-l 33,1 b-d 45,0 bc 20,8 g-k 33,2 c-g 24,5 d-f 41,2 RO 2/178 6,8 h-k 10,8 d-i 16,5 f-l 25,5 b-e 34,0 b-g 34,0 c-g 33,4 c-g 23,4 d-f 39,4 RO 23/51C 21,6 c 26,3 bc 30,9 c-f 31,3 b-d 21,0 f-j 13,3 h-k 18,0 e-g 23,2 d-f 39,1 AC 53/35C 14,5 c-h 14,0 d-h 21,9 d-i 24,7 b-e 23,3 e-j 23,3 e-i 27,9 d-g 21,4 e-g 36,0 AC 56/87C 15,4 c-g 16,4 b-g 17,3 e-k 28,5 b-d 23,8 e-j 21,6 f-j 26,9 d-g 21,4 e-g 36,0 RO 23/33C 3,5 i-k 7,7 f-i 14,9 g-l 23,4 c-e 32,5 b-h 30,3 d-h 37,4 c-f 21,4 e-g 36,0 RO 20/17C 3,8 i-k 4,9 g-i 14,2 h-l 23,1 c-e 26,8 d-i 29,0 d-h 36,3 c-f 19,8 fg 33,3 RO 22/451 3,8 i-k 6,9 f-i 15,1 g-l 22,0 d-f 28,8 c-i 29,0 d-h 26,1 d-g 18,8 f-h 31,6 AC 53/13C 2,2 jk 3,5 hi 8,0 i-l 12,7 e-g 18,2 g-j 10,9 i-k 17,0 e-g 10,4 gh 17,5 AC 37/345 0,7 k 0,9 i 3,0 kl 8,0 fg 14,7 ij 10,7 i-k 18,5 e-g 8,7 hi 14,6 AC 37/200 1,4 jk 1,7 i 5,6 j-l 11,5 e-g 17,7 g-j 7,9 i-k 10,4 g 8,2 hi 13,8 AC 39/143 1,0 jk 1,6 i 3,5 kl 13,0 e-g 15,7 h-j 5,1 jk 10,9 g 7,7 i 13,0 RO 44/661 2,2 jk 1,1 i 2,7 l 4,2 g 7,2 j 4,0 k 13,6 fg 3,8 i 6,4 RRI M 600 16,4 c-f 14,9 c-h 29,3 d-g 34,7 b-d 42,5 b-d 29,9 d-h 38,6 c-e 28,3 c-f 47,6 PB 235 41,4 a 44,0 a 70,3 a 57,0 a 71,1 a 68,3 b 64,2 b 59,4 a 100,0 Trung bình 11,8 14,7 22,8 28,9 33,1 31,0 38 25,8 CV (%) 27,4 33,4 23,8 22,1 21,7 23,3 25,2 18,5 F tính 18,3 ** 10,8 ** 14,7 ** 9,7 ** 10,2 ** 14,7 ** 10,2 ** 18,0 ** Ghi chú: Trong cùng m t c t, sau các giá tr trung bình có cùng m u t s khác bi t không có ý ngh a th ng kê m c α = 0,05 theo phân h ng Duncan.
58 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
B B B ngB ng 222.2. c c títítínhtí nh n ng susu tt mt m m qu qu nn thn th th c c ac a cácácáccá c kic ki ki uu di truytruy nn trin tri ntri n v ng qua các n m c o 201020102010 ——— 201620162016 trên thí nghinghi mm SGLK 03 Ki u di c tính n ng su t qu n th (kg/ha) qua các n m c o m Trung % so v i truy n 1 2 3 4 5 6 7 bình PB 235 RO 22/61C 334 966 1.954 2.764 3.210 3.683 2.602 2.216 102,8 MT 34/55C 1.033 1.451 1.794 1.470 1.543 1.725 1.663 1.526 70,7 AC 35/737 583 708 1.280 1.480 1.906 2.025 1.203 1.312 60,8 AC 54/943 491 724 1.300 1.596 1.503 1.559 1.651 1.260 58,4 MT 7/45C 595 640 1.182 1.428 1.568 1.646 1.002 1.151 53,4 RO 22/24C 287 504 1.061 1.531 1.588 1.369 1.559 1.128 52,3 AC 43/4C 446 755 1.094 1.241 1.377 1.371 1.012 1.042 48,3 AC 56/87C 485 591 699 1.154 963 874 592 765 35,5 RO 23/33C 111 277 601 947 1.315 1.227 825 758 35,1 AC 37/345 10 31 121 322 595 432 424 262 12,1 RO 44/661 20 40 110 170 293 160 257 132 6,1 RRIM 600 517 536 1187 1.405 1721 1.211 851 1.061 50,1 PB 235 1.304 1.582 2.846 2.306 2.880 2.764 1.416 2.157 100,0 Trung bình 372 530 872 1.172 1.341 1.256 835 909 Ghi chú: N ng su t qu n th c l ng = s cây c o*s nhát c o trong n m*g/c/c. S cây c o c l ng: 350 cây/ha n m c o th 1, 400 cây/ha n m c o th 2 và 450 cây/ha t n m c o th 3 tr i. 3.2.3.2.3.2. Sinh tr tr ng ng ng ng
B B B ngB ng 333.3. KhKhKh Kh n ng sinh trtr ngng c c c ac a cácácáccá c kic ki ki uu di truytruy nn Amazon (((trên(trên thí nghinghi mm SGLK 03) Vanh mm c c oc ooo Vanh thân 4/2016 T ng vanh c c c oc ooo KI U DI % so v i PB % so v i PB % so v i PB TRUY N cm cm cm/n m 235 235 235 AC 37/345 54,3 ab 96,0 97,1 a 128,8 7,1 a 227,3 RO 23/33C 56,3 ab 99,6 88,4 ab 117,2 5,3 a-d 170,0 RO 44/661 55,4 ab 98,0 86,9 ab 115,3 5,3 a-d 167,0 AC 37/200 55,1 ab 97,6 86,8 ab 115,1 5,3 a-d 167,7 RO 22/451 55,9 ab 98,9 86,4 ab 114,6 5,1 b-e 161,7 AC 53/13C 51,1 a-e 90,3 85,0 a-c 112,8 5,7 ab 180,3 RO 22/24C 51,3 a-d 90,8 82,9 a-d 109,9 5,3 a-d 167,2 AC 39/143 51,9 a-d 91,9 82,1 a-d 108,9 5,0 b-e 160,1 RO 25/75C 47,2 c-f 83,4 80,7 b-e 107,1 5,6 a-c 178,0 RO 20/17C 57,3 a 101,4 79,0 b-f 104,8 3,6 c-h 114,9 RO 22/61C 55,6 ab 98,4 78,8 b-f 104,5 3,9 b-g 122,7 MT 10/94 50,3 b-f 89,0 69,8 c-h 92,7 3,3 e-i 103,7 MT 34/55C 55,4 ab 97,9 68,9 d-i 91,4 2,3 f-j 72,0 RO 2/178 40,2 g 71,2 65,3 e-i 86,6 4,2 b-f 132,9
59 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
AC 4/71 52,4 a-c 92,7 65,2 e-i 86,4 2,1 g-j 67,7 AC 35/737 47,1 c-f 83,2 64,5 f-i 85,5 2,9 f-i 92,3 AC 54/943 55,2 ab 97,7 64,3 f-i 85,3 1,5 ij 47,9 AC 53/35C 51,8 a-d 91,7 64,2 f-i 85,1 2,1 g-j 65,5 AC 43/4C 51,7 a-d 91,4 61,6 g-i 81,7 1,7 h-j 52,5 AC 40/8C 45,3 d-g 80,2 60,1 g-i 79,7 2,5 f-j 78,2 AC 56/87C 44,5 e-g 78,8 59,9 g-h 79,4 2,6 f-j 81,3 RO 23/51C 50,4 a-f 89,1 55,7 hi 73,9 0,9 j 28,2 MT 7/45C 43,9 fg 77,7 53,7 i 71,2 1,6 h-j 51,9 RRIM 600 45,6 c-g 80,6 65,9 e-i 87,4 3,4 d-i 107,7 PB 235 56,5 ab 100,0 75,4 b-g 100,0 3,1 e-i 100,0 Trung bình 51,3 73,1 3,6 CV (%) 5,6 9 22,9 F tính 5,5 ** 6,6 ** 7,9 ** Ghi chú: Trong cùng m t c t, sau các giá tr trung bình có cùng m u t không có s khác bi t có ý ngh a m c α = 0,05 theo phân h ng Duncan. K t qu ánh giá kh n ng sinh tr ng c a ki u 3.3.3.3.3.3. Kh Kh n ng cho n ng su t gg c c ac a cácácáccá c kic ki ki uu di di truy n Amazon tri n v ng trên thí nghi m SGLK truytruytruy truy nn cao su nghiên cc uuuu 03 c trình bày trong b ng 3. Xét v vanh thân lúc Trong nh ng n m g n ây, các n c trong khu m mi ng c o (tháng 4/2010) có th th y có 17/23 v c nói chung và Vi t Nam nói riêng ã và ang c ki u di truy n Amazon nghiên c u có vanh thân t bi t quan tâm n g cao su. G cao su có tính pháp và v t tiêu chu n m c o v i vanh thân u t t lý cao và áp ng c nhi u tiêu chí c a ngành g 50 cm tr lên. công nghi p. Vì v y g cao su ã cho kim ng ch xu t K t qu ánh giá sinh tr ng n m c o th 7 kh u cao thu v nhi u ngo i t . Do ó, n ng su t g (tháng 4/2016) cho th y vanh thân c a các ki u di cao su c ng là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng truy n nghiên c u dao ng 53,7 — 97,1 cm, trong ó ánh giá kh n ng s n xu t g và hi u qu kinh có 11 ki u di truy n có vanh thân v t tr i so v i doanh c a v n cây nh ng i u ki n môi tr ng c gi ng i ch ng PB 235 v i vanh thân t 78,8— 97,1 th , c bi t là i v i ngu n di truy n cao su cm, v t i ch ng PB 235 kho ng 4,5 — 28,8%. Amazon hoang d i. Trong ó ki u di truy n AC 37/345 d n u v sinh K t qu ánh giá n ng su t g thân chính (g tr ng v i vanh thân t n 97,1 cm, v t 28,8% so lóng) n m tu i th 13 c a các ki u di truy n v i PB 235. Bên c nh ó, các ki u di truy n RO Amazon tri n v ng dao ng 0,12 — 0,63 m 3/cây 23/33C, RO 44/661, AC 37/200, RO 22/451 và AC (B ng 4). Hai ki u di truy n cho n ng su t g khá 53/13C c ng có sinh tr ng kh e v i vanh thân t nh t là RO 37/345 và RO 44/661 t 0,42 — 0,63 85,0— 88,4 cm, v t PB 235 kho ng 12,8 — 17,2%. m3/cây và c tính kh i l ng g qu n th t 188,2 — Ng c l i, m t s ki u di truy n Amazon có sinh 283,2 m 3/ha, v t i ch ng PB 235 kho ng 43,2 — tr ng kém h n r t nhi u so v i gi ng i ch ng PB 115,8%. K t qu c ng cho th y ki u di truy n có n ng 235, i n hình nh MT 7/45C, RO 23/51C, AC su t m cao RO 22/61C ng th i c ng cho g khá 56/87C và AC 40/8C v i vanh thân n m c o th 7 ch v i n ng su t g cá th t 0,25 m 3/cây và c tính t 53,7 — 60,1 cm, t ng ng ch t 71,2 — 79,7% so kh i l ng g qu n th t 112,31 m 3/ha, t 85,6% so v i PB 235. c bi t chú ý t i ki u di truy n RO v i i ch ng PB 235. 22/61C t vanh thân 78,8 cm, v t 4,5% so v i PB 235, ây là ki u di truy n có n ng su t m r t cao ng th i sinh tr ng kho .
60 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 4.4.4. N ng susu t t ggg g cá th và qu n th c a các ki u K t qu nghiên c u cho th y: trong mùa cao di truytruy n n Amazon chchch nch n l c (((trên(trên thí nghinghi m m SGLK i m b nh n m c o th 7 (n m 2016) không th y 03 n m tutu i i th 1313)))) xu t hi n b nh corynespora, ch ghi nh n xu t hi n Tr l ng g Tr l ng g b nh ph n tr ng và n m h ng trên các ki u di truy n cá th qu n th nghiên c u (B ng 5). Các ki u di truy n Amazon Ki u di % so % so tri n v ng không nhi m b nh ph n tr ng và n m truy n m3/cây v i PB m3/ha v i PB h ng ho c nhi m b nh m c r t nh n nh , 235 235 trong khi ó hai dòng vô tính thu c ngu n di truy n AC 37/345 0,63 215,8 283,2 215,8 Wickham là PB 235 và RRIM 600 u b nhi m b nh RO 44/661 0,42 143,2 188,2 143,2 m c nh . áng chú ý ki u di truy n có n ng RO 23/33C 0,33 113,7 149,4 113,7 su t m t t khá n cao nh RO 22/61C, AC RO 22/61C 0,25 85,6 112,3 85,6 35/737 không nhi m b nh. Hai ki u di truy n có AC 43/4C 0,21 70,9 93,0 70,9 sinh tr ng kho là AC 37/345 và RO 23/33C u AC 35/737 0,16 55,0 72,2 55,0 không nhi m b nh. Các ki u di truy n này là ngu n v t li u quý và có nhi u ti m n ng cho lai t o gi ng AC 56/87C 0,12 41,4 54, 41,4 cao su kháng b nh ph n tr ng và n m h ng vì h u PB 235 ( /c) 0,29 100,0 131,4 100,0 h t các dvt cao su thu c ngu n di truy n Wickham 3 S cây c tính tr l ng g qu n th (m /ha) là hi n ang c khuy n cáo trong s n xu t u b 450 cây/ha. nhi m b nh các c p b nh khác nhau. Tình hình b nh h i B B B ngB ng 555.5. MMM M cc c nhinhinhi nhi mm bm b b nhnh phph n n tr ng và nn mm hm h h ngng c c c ac a cácácáccá c kic ki ki uu di truytruy nn Amazon (((trên(trên thí nghinghi mm SGLK 03 trong n m 2016) BBB nhB nh ph n tr ntr ngggg BBB nh B nh n m h ng Ch sss s KiKiKi uKi u di truy n CCC pC p b nh T lll l bbb b nhnh T lll l bbb b nhnhnhnh MMM cM c bbb b nhnhnhnh MMM cM c trung bình (%)(%)(%) nhi nhi m m b nh (%) nhi nhi m m b nh AC 35/737 2 83,3 Nh 0 0 Không b nh AC 37/345 0 0 Không b nh 0 0 Không b nh AC 43/4C 2 100,0 Nh 0 0 Không b nh AC 56/87C 2 100,0 Nh 0 0 Không b nh RO 22/61C 0 0 Không b nh 0 0 Không b nh RO 23/33C 0 0 Không b nh 0 0 Không b nh MT 7/45C 2 62,3 Nh 0 0 Không b nh RO 44/661 1 50,0 R t nh 16,7 4,2 Nh
RRIM 600 2 100,0 Nh 20,0 5,0 Nh PB 235 ( /c) 2 100,0 Nh 0 0 Không b nh 3.4.3.4.3.4. ánh giá vv hàm l ng sucroza trong m t 16,65 — 23,66 mM, v t i ch ng RRIV 209 ccc ac a các ki u di truy n nghiên c u kho ng 9,8 — 56,1% (RRIV 209 i di n cho dòng vô K t qu phân tích, ánh giá hàm l ng sucroza tính có hàm l ng sucroza cao nh t trong các dòng trong m n m c o th 7 trên các ki u di truy n vô tính c tr ng ph bi n hi n nay). Hai ki u di Amazon nghiên c u c trình bày b ng 6. Trong truy n RO 22/61C và AC 35/737 có n ng su t m s 8 ki u di truy n Amazon tri n v ng có hàm l ng khá cao ng th i hàm l ng sucroza c ng t 10,20 sucroza trung bình n m c o th 7 t 7,11 — 23,66 — 11,06 mM t ng ng v i i ch ng RRIM 600 mM v t i ch ng PB 235 kho ng 152,6 — 741,4%. ( i di n cho dvt có hàm l ng ng trong m t Ba ki u di truy n MT 7/45C, AC 56/87C và AC c p khá). 43/4C có hàm l ng sucroza cao nh t thí nghi m, Nh v y, t k t qu phân tích hàm l ng
61 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH sucroza trong m c a các ki u di truy n Amazon l i có n ng su t m khá là nh ng v t li u quý có th n m c o th 7 có th th y ph n l n các ki u di s d ng tr c ti p ho c gián ti p cho các ch ng trình truy n này u có hàm l ng sucroza m c khá n lai t o gi ng cao su m i nh m t o ra các con lai có r t cao và v t h n h n dvt i ch ng PB 235 thu c ti m n ng n ng su t m cao, n nh và áp ng t t ngu n di truy n Wickham. c bi t nh ng ki u di v i ch t kích thích m . truy n có hàm l ng sucroza trong m cao, ng th i BBB ngB ng 6.6.6. Hà Hàmm lm l l ngng sucrosucrozazazaza trong m ccc ac a các ki u di truy n ((( ( n m c c c oc o tho th th 7 trên thí nghinghi m m SGLK 0303)))) Hàm l ng sucroza (mM) qua các tháng c o m V t PB 235 Trung % so v i Ki u di truy n Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng bình PB 235 (%) 7/2016 8/2016 9/2016 10/2016 11/2016 12/2016 1/2017 MT 7/45C 16,81 12,50 29,59 23,43 20,59 24,77 37,96 23,66 841,4 741,4 AC 56/87C 11,98 14,86 16,88 23,67 23,75 22,15 38,13 21,63 769,1 669,1 AC 43/4C 9,91 12,65 21,06 19,56 19,63 13,81 19,89 16,65 592,1 492,1 RO 44/661 15,16 12,06 14,12 17,37 c 12,71 15,24 14,72 523,4 423,4 RO 22/61C 5,13 4,88 8,09 9,69 10,98 13,73 24,89 11,06 393,3 293,3 AC 35/737 6,96 6,52 7,10 13,65 12,62 9,99 14,55 10,20 362,7 262,7 AC 37/345 6,89 7,33 12,60 12,63 6,61 13,36 11,33 9,47 336,7 236,7 RO 23/33C 4,87 5,11 7,20 6,34 7,16 7,37 11,69 7,11 252,6 152,6 RRIV 209 14,46 8,12 12,96 12,25 15,65 15,75 26,90 15,16 539,1 439,1 RRIM 600 4,28 5,27 13,22 14,36 17,52 13,13 11,33 11,30 401,8 301,8 PB 235 ( /c) 1,86 2,78 3,23 2,57 4,22 2,24 2,80 2,81 100,0 3.5.3.5.3.5. K K t t qu nghiên c u ánh giá a d ng di truy n b ng cch h th phân t ISSR
III
II
I
Hình 111.1. Phân nhónhónhómnhó m quan hh di truy n c a cácácáccá c kic ki uki u di truy n nghiên cc uu theo chch th ISSR bb ngng ph ng pphápháp UPGMA
62 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
K t qu phân tích h s kho ng cách di truy n nhi m b nh ph n tr ng, n m h ng và khô m t c o. Nei (1972) gi a các ki u di truy n nghiên c u dao Ki u di truy n RO 22/61C hoàn toàn có th c s ng t 0,142 n 0,884. K t qu này cho th y các d ng tr c ti p cho m c tiêu tr ng cao su v a l y m ki u di truy n nghiên c u có kho ng cách di truy n v a l y g ho c s d ng làm b m cho các ch ng r t r ng, cho phép k t lu n r ng ngu n di truy n này trình lai t o gi ng có n ng su t m cao k t h p v i r t a d ng v m t di truy n. sinh tr ng kh e, ch ng ch u b nh h i t t và hàm l ng sucroza trong m cao. Theo b n phân nhóm di truy n d a trên ch Các ki u di truy n Amazon tri n v ng u có th ISSR có th th y các ki u di truy n Amazon n m hàm l ng sucroza r t cao, n i tr i nh t là các ki u di tách bi t v i ngu n gien Wichkham (nhóm II) và các truy n MT 7/45, AC 56/87C và AC 43/4C t 16,64 — ki u di truy n thu c ti u vùng Acre và Rondonia t 23,66 mM, v t PB 235 lên t i 741,4%. ra g n nhau v m t di truy n so v i nhóm Mato Các ki u di truy n Amazon r t a d ng v m t di Grosso. K t qu này nhìn chung phù h p v i k t qu truy n. Phân tích ánh giá kho ng cách di truy n t các nghiên c u tr c ây c a Besse và cs (1994) (0,142 — 0,884) và phân nhóm qua h di truy n ã b khi s d ng ch th RFLP, L i V n Lâm và cs (2009) sung c s khoa h c ch n l c các ki u di truy n khi s d ng ch th RAPD ho c Lekawipat và cs Amazon làm b m c ng nh thi t k các t h p lai (2004) khi s d ng ch th SSCP. Có th nói trong h ng t i gia t ng bi n l ng di truy n trong con lai, cùng m t vùng hay ti u vùng s u t p, các ki u di ng th i có n ng su t m cao, kh n ng sinh tr ng truy n Amazon hoang d i mang nh ng alen khác kh e, cho n ng su t g cao, hàm l ng sucroza nhau trong b gien c a t ng cá th , i u ó cho th y trong m cao và kh n ng ch ng ch u t t b nh h i ngu n di truy n Amazon r t a d ng v m t di c a các con lai trong các ch ng trình lai t o gi ng truy n. ti p theo. K t qu phân nhóm di truy n d a trên ch th
ISSR ã cho th y rõ thêm s óng góp quan tr ng TÀI LI U THAM KH O c a các ki u di truy n vào s a d ng di truy n c a ngu n di truy n Amazon, ng th i t o c s khoa 1. Besse P., Seguin M., Lebrun P., Chevallier M. h c cho vi c s d ng các ki u di truy n Amazon vào H., Nicolas D. and Lanaud C., 1994. Genetic diversity các ch ng trình c i ti n gi ng cao su c bi t t o u among wild and cultivated populations of Hevea th lai trong vi c lai xa. brasiliensis assessed by nuclear RFLP analysis. 4. K T LU N Theoretical and applied genetics 88: 199-207. K t qu thí nghi m SGLK 03 n m c o th 7 t i 2. D’Auzac J., Jacob, J. L., Prévot, J. C., Clément, vùng t xám Bàu Bàng — Bình D ng cho th y các A., Gallois, R., Crestin, H., Lacote, R., Pujade-Renaud, ki u di truy n cây cao su hoang d i Amazon có bi u V., Gohet, E., 1997. The regulation of cis-polyisoprene hi n thua kém các dòng vô tính thu c ngu n di production (natural rubber) from Hevea brasiliensis . truy n Wickham v n ng su t m , tuy nhiên m t s Recent Res. Dev. Plant Physiol. 1: 273-332. ki u di truy n Amazon l i v t tr i v kh n ng sinh 3. Gohet, E., Chantuma, P., Lacote, R., tr ng và m t s c tính khác. Obouayeba, S., Dian, K., Clement-Demange, A., ã tuy n ch n c 3 ki u di truy n AC 37/345, Dadang, K. and Eschbach, J. M. (2003). Latex clonal RO 23/33C, RO 44/661 có sinh tr ng r t kho , typology of Hevea barisiliensis: Physiological không nhi m ho c ch nhi m nh b nh ph n tr ng modeling of yield potential and clonal response to và n m h ng. Các ki u di truy n này có th c s ethepon stimulation. IRRDB Workshop on Rubber d ng tr c ti p cho các m c tiêu tr ng cao su l y g Exploitation Technology , 15-18 December 2003, ho c s d ng làm b trong công tác lai t o gi ng cao Kottayam, Kerala, India. su m i có kh n ng sinh tr ng kh e và ch ng ch u 4. Gohet, E. and Chantuma, P. (2003). Reduced c m t s b nh h i chính. tapping frequency and DCA tapping systems: c bi t RO 22/61C là ki u di truy n n i b t h n Research towards improvement of Thailand rubber c và v t i ch ng PB 235 v n ng su t m , kh plantations productivity. Annual IRRDB Meeting n ng sinh tr ng và m t s c tính ph khác, không 2003 , 15-16 September 2003, Chiang Mai, Thailand.
63 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
5. Jacob J. L., Prévôt, J. C., Lacrotte, R., Clément, A., Toojinda T. and Tragoonrung S., 2004. Evaluating A., Serres, E. and Gohet, E., 1970. Clonal typology of the genetic relatedness of wild and cultivatetd Hevea laticifer functioning in Hevea brasiliensis . Plant Rech. brasiliensis accessions with SSCP markers. Proc . of Dev. 2: 43-49. IRRDB conference 2004: 89 — 97. Kunming, China. 6. Lacrotte R., 1991. Relationship between the 9. Putranto, R. A., Herlinawati, E., Rio, M., sucrose content of the rubber latex and the Leclercq, J., Piyatrakul, P., Gohet, E., Sanier, C., production: approach of the mechanisms involved Oktavia, F., Pirrello, J., Kuswanhadi and Montoro, P. during the saccharose loading of the laticifers of (2015). Involvement of ethylene in the latex Hevea brasiliensis . PhD thesis, Université de metabolism and tapping panel dryness of Hevea Montpellier 2, Montpellier, France, 226 p. brasiliensis . Int. J. Mol. Sci. 16: 17885-17908. 7. L i V n Lâm, Lê M u Tuý và Lê Hoàng Ng c 10. Simmonds N. W., 1969. Genetical basis of Anh, 2009. ánh giá ngu n gien IRRDB’81 trong plant breeding. J. Rubb. Res. Inst. Malaysia, 21: 1-10. ch n t o gi ng kháng b nh ph n tr ng. Thông tin 11. Tupy J. and Primot, L., 1976. Control of Khoa h c — Công ngh Cao su thiên nhiên, s 05 carbohydrate metabolism by ethylene in latex tháng 04 n m 2009. NXB Nông nghi p, 2011: 3 - 6 . vessels in Hevea brasiliensis in relation to rubber 8. Lekawipat N., Teerawatanasuk K., Vanavichit production. BMC Plant Biology 18: 378-382.
PERFORMANCES OF PROMISING AMAZONIAN GENOTYPES FROM HEVEA GERMPLASM IN VIETNAM Nguyen Thi Thao, Tran ThanThanh,h, Le Mau Tuy, Vu Van Truong Summary The germplasm evaluation trial SGLK 03 at Lai Hung Experimental Station, Binh Duong province, which includes 190 Amazonian genotypes. After seven years of tapping, eight promising genotypes have been selected. Three genotypes namely AC 37/345, RO 23/33C and RO 22/661 were identifieds as the best most vigorous genotypes with the girth of 86.8 - 97.1 cm, corresponding to 15.3 - 28.8% higher than that of the control clone PB 235 and estimated bole wood volumes were 0.33 - 0.63 m 3/tree, corresponding to 13.7 - 115.8% higher than that of the control clone PB 235. These genotypes were light infection to powdery mildew and pink diseases; two genotypes namely RO 22/61C and AC 35/737 were identified as the best genotypes with the mean latex yield of 7 tapping years of 63.2 g/t/t and 36.9 g/t/t, respectively, corresponding to 106.4% and 62.1% of the control clone PB 235. Three genotypes namely MT 7/45C, AC 43/4C and AC 56/87C which were identified as the best genotypes with the latex sucrose content of 16.64 - 23.66 mM, corresponding to 492.1 - 741.4% higher than that of the control clone PB 235 and outperforming the studied population. These genotypes are likely to be used directly recommendation as latex - timber clones or new source of parental materials that creates hybridization with the crosses between Wickham x Amazon genetic bases. The most noticeable is the genotype RO 22 /61C that performed good growth, high latex yield, high sucrose content in latex. In addition, this genotype also exhibits resistance to diseases such as powdery mildew, pink diseases and corynespora being the most promising Amazonian genotype could be recommended directly for the industry. By using ISSR markers, the studied Amazonian genotypes exhibited high genetic diversity with the Nei’s genetic distance coefficient among the genotypes ranging from 0.142 to 0.884. In addition to the results on evaluation of agronomic traits, results on genetic distance and cluster analyses of the selected Amazonian genotypes and Wickham clones have provided the valuable data and background for selecting parental genotypes and designing crosses towards increasing genetic variability and improving important agronomic traits of progenies in the further Hevea breeding programs. Keywords: Rubber gene sources IRRDB'81, bole wood volumes, latex yeild, latex sucrose content, genetic diversity of Amazon genetic rubber gene. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. oàn Th Thanh Nhàn Ngày nhnh n n bài: 3/01/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 5/02/2018 NgàNgàNgàyNgà y duyduy t t ng: 12/02/2018
64 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
ÁNH GIÁ M C NHI M PHÈN T NÔNG NGHI P H U GIANG TrTrTr nTr n Xuân Mi n 111, D ng ng Khôi 222, Lê Xuân LL c c c c 333 TÓM TT T T T T Nhi m phèn t gây nh h ng nghiêm tr ng n phì nhiêu và ch t l ng t nông nghi p, vì v y nó nh h ng n n ng su t, ch t l ng s n ph m nông nghi p và th y s n c ng nh ch t l ng môi tr ng n c m t. M c ích c a nghiên c u này là ánh giá th c tr ng m c nhi m phèn c a t nông nghi p t nh H u Giang, góp ph n xu t nh ng gi i pháp gi m thi u m c nhi m phèn t nông nghi p c a -2 t nh. Trong nghiên c u này l u hu nh t ng s (SO 4 ) c phân tích theo TCVN 6656:2000 và s d ng ph ng pháp n i suy ngh ch o kho ng cách xây d ng b n phân b t b nhi m phèn trên ph m vi toàn t nh H u Giang. K t qu nghiên c u cho th y di n tích t nông nghi p không nhi m phèn chi m t l nh (3,33%), di n tích t nông nghi p b nhi m phèn nh chi m 31,52%, di n tích t nông nghi p b nhi m phèn trung bình là 12,68%, di n tích t nông nghi p b nhi m phèn n ng là 52,47%. V i các vùng nhi m phèn trung bình và n ng khuy n cáo không nên chuy n i t lúa sang t tr ng cây n qu , th ng xuyên duy trì m c n c h p lý t i các vùng t l p li p, k t h p bón vôi và phân h u c gi m thi u quá trình ô xy hóa v t li u sinh phèn gây chua t. TTT T khóa: t nhi m phèn, l u hu nh t ng s , t nh H u Giang.
1. T V N 9 chi m kho ng 30% di n tích t canh tác c a Vi t Nam). Di n tích t phèn phân b ch y u hai t nhi m phèn là quá trình hình thành axit vùng ng b ng và m t ít ven bi n mi n Trung sunfuric (H SO ) do t có ch a pyrit (Dentvà Pons, 2 4 (Chu Th Th m và nnk, 2005). 1995). Quá trình hình thành pyrit th ng di n ra trong môi tr ng t vùng ven bi n n u các i u Theo ào Xuân H c và Hoàng Thái i (2005) ki n sau th a mãn (Fitzpatrick el al., 2009; ào Xuân do quá trình hình thành và tính ch t c a t phèn H c và Hoàng Thái i, 2005): n c bi n ch a ion bi n ng và ph thu c r t l n vào tác ng c a môi s t d ng kh (Fe +3 ), n c bi n ch a l u hu nh d i tr ng xung quanh nên không th l y k t qu -2 nghiên c u m t n i, áp d ng cho nh ng n i khác d ng các h p ch t sunfat (SO 4 ), môi tr ng y m khí, quá trình này h u thu n cho quá trình kh oxit và k t qu c a vùng này dùng cho vùng khác c. s t và sunfat, môi tr ng có vi khu n kh s t và Chính vì v y i v i m i vùng c n i u tra nghiên sunfat, giàu ch t h u c là ngu n n ng l ng cho vi c u a ra các gi i pháp phù h p gi m thi u t khu n sinh tr ng và phát tri n nh các vùng ven b nhi m phèn. bi n n c ta (Chu Th Th m và nnk, 2005). T nh H u Giang n m trung tâm vùng Tây Nam Trên th gi i có kho ng 12- 13 tri u ha t phèn sông H u có t ng di n tích t nhiên 162.171 ha, (Andriesse và van Mensvoort, 2006), ch y u xu t trong ó di n tích t nông nghi p chi m 141.253 ha hi n các vùng ven bi n nhi t i hay c n nhi t i (S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang, 2016). nh : Nam Nh t B n, Nam Tri u Tiên, Nam n , Nh v y n u t nông nghi p b suy gi m ch t l ng Thái Lan, B ng-la- ét, ông và Nam Malayxia, s gây suy gi m s n l ng nông nghi p, nh h ng Pakistan, In onexia, ông Nam c a ông-Timo, tr c ti p n thu nh p c a ng i dân a ph ng Mi n i n, Vi t Nam ( ào Xuân H c và Hoàng Thái c ng nh s phát tri n kinh t - xã h i c a t nh. Theo i, 2005). T i Vi t Nam có kho ng 2 tri u ha t S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang (2017), di n phèn (chi m g n 16% di n tích t phèn trên th gi i, tích t b nhi m phèn c a t nh ã và ang gây suy gi m n ng su t và ch t l ng s n ph m ngành tr ng 1 Khoa Tr ắc đị a - B ản đồ và Qu ản lý đấ t đai, Tr ường Đạ i tr t, th y s n c ng nh ch t l ng n c t i a học M ỏ - Địa ch ất ph ng. Tuy nhiên, cho n hi n nay ch a có công 2 Khoa Qu ản lý đấ t đai, Tr ường Đạ i h ọc Tài nguyên và Môi trình nghiên c u nào ánh giá th c tr ng t b tr ường Hà N ội nhi m phèn trong ph m vi toàn t nh. Chính vì v y, 3 Công ty TNHH T v n, tri n khai công ngh và xây d ng ư ấ ể ệ ự nghiên c u này ánh giá th c tr ng m c nhi m Mỏ - Địa ch ất 65 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH phèn c a t nông nghi p trên ph m vi toàn t nh, BBB B ngng 1. Phân mm cc ánh giá tt bt b b phèn hóa góp ph n xu t nh ng bi n pháp k thu t nh m TT Phân c p m c Hàm l ng Ký gi m thi u m c nhi m phèn, nâng cao n ng su t phèn hóa l u hu nh hi u 2- và ch t l ng nông s n c a t nh. t ng s (S0 4 trên 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U %) b n 111 Không phèn hóa < 0,06 Ph 2.1.2.1.2.1. Ph ng pháp i i u u tra d li u N 222 Phèn hóa nh ≥ 0,06-0,16 Ph 1 Ph ng pháp i u tra thu th p m u t: Các 333 Phèn hóa trung bình ≥ 0,16-0,24 Ph 2 m u t c l y t t ng t m t theo các tiêu chu n 444 Phèn hóa n ng ≥ 0,24 Ph 3 TCVN 4046-85, TCVN 5297-1995 và TCVN 68-84. i 2- 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N v i ch tiêu l u hu nh t ng s (SO 4 , %) phân tích theo TCVN 6656:2000. 3.1. ánh giá thth c c tr ng phèn hóa t nông nghinghi p p t nh H u Giang 3.1.1. ánh giá m c nhi m phèn c a t nông nghi p K t qu t ng h p và th ng kê di n tích t nông nghi p b nhi m phèn t i H u Giang n m 2017(B ng 2) cho th y di n tích t nông nghi p không nhi m phèn chi m t l r t nh (3,33%), ch y u t i huy n Châu Thành. Còn l i h u h t di n tích t nông nghi p t nh H u Giang u b nhi m phèn v i các c p khác nhau, trong ó di n tích t b nhi m phèn n ng là l n nh t (chi m 52,47%), ti p n là t b nhi m phèn nh (31,52%) và t b nhi m phèn trung bình (12,68%). BBB B ngng 2. ThTh ngng kê didi nn tích tt nông nghinghi pp bp b b nhinhinhi nhi mm phèn tt ii Hi H H uu Giang Phân c p m c Di n T l TT Hình 1. SS v trí l y m u t phèn hóa tích(ha) (%) T nh H u Giang có t ng di n tích t nông 1 Không nhi m phèn 4.697,34 3,33 nghi p là 141.253 ha (S Tài nguyên và Môi tr ng 2 t nhi n phèn nh 44.454,68 31,52 H u Giang, 2017), theo quy nh c a B Tài nguyên 3 t nhi m phèn trung 17.887,57 12,68 và Môi tr ng (2012) t i t i Thông t s bình 14/2012/TT-BTNMT thì t ng s i m c n i u tra là 4 t nhi m phèn n ng 73.996,56 52,47 588 i m (141.253 ha/240 ha), t ng s m u t c n T ng 141.036,15 100,00 l y phân tích là 117 m u (588 i m i u tra/5). V So sánh k t qu t ng h p t b nhi m phèn c a trí các i m l y m u t c th hi n t i hình 1. t nh H u Giang n m 2017 v i di n tích t nhi m 2.2. Ph ng pháp ánh giá phân hh ng ng t b phèn c a t nh H u Giang trong báo cáo t ng h p k t phèn hóa qu i u tra, ánh giá thoái hóa t vùng ng b ng Trên c s s li u phân tích ch tiêu l u hu nh sông C u Long ph c v qu n lý s d ng t b n 2- v ng (T ng c c Qu n lý t ai, 2012) cho bi t di n t ng s (S0 4 ), b n t b nhi m phèn c xây d ng d a trên ph ng pháp n i suy ngh ch o tích b nhi m phèn nh ch có 993 ha n m 2012, di n kho ng cách (IDW) trong ph n m m ArcGIS. B n tích b nhi m phèn nh i u tra n m 2017 là n i suy phân b t b nhi m phèn c xây d ng 44.454,68 ha; di n tích t nhi m phèn trung bình theo quy nh c a B Tài nguyên và Môi tr ng n m 2012 là 5.993 ha và di n tích t b nhi m phèn (2012). M c t nhi m phèn c phân c p t i trung bình n m 2017 là 17.887,57 ha. S khác nhau b ng 1. này là do trong d án i u tra, ánh giá thoái hóa t vùng ng b ng sông C u Long ph c v qu n lý s 66 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH d ng t b n v ng di n tích t b nhi m phèn c l i v i huy n Châu Thành, di n tích t nông nghi p xác nh b ng ph ng pháp k th a b n th c a huy n b nhi m phèn m c n ng là ch y u nh ng n m 2002 t l b n 1/100.000 và i u (chi m 84,51%). Di n tích t không b nhi m phèn tra kh o sát th c a, khoanh v các khu v c phèn chi m m t ph n nh (0,15%), các m c nhi m phèn ti m tàng tr thành phèn ho t ng (T ng c c Qu n nh và trung bình không nhi u. i v i huy n V lý t ai, 2012), v i t ng s m u i u tra, phân tích Th y di n tích t nông nghi p b nhi m phèn ch ít h n so v i n m 2017. Vì v y, s li u t b nhi m y u m c n ng (84,23%) và m c trung bình phèn c a t nh H u Giang do T ng c c Qu n lý t (14,08%), di n tích nhi m phèn nh là r t ít. Huy n ai công b n m 2012 ch ph n ánh m c khái Long M có t l di n tích b nhi m phèn n ng quát, ch a ph n nh chi ti t c th c tr ng t chi m h u h t di n tích t nông nghi p c a huy n nông nghi p b nhi m phèn c a t nh H u Giang. (chi m 95,72%) và cao h n các huy n khác v i 3.1.2. M c nhi m phèn c a t nông nghi p 21933,07 ha. i u ó cho th y Long M c ng nh theo n v hành chính các huy n có di n tích t nhi m phèn n ng cao s có nhi u r i ro h n trong s n xu t nông nghi p c ng nh nuôi tr ng th y s n. i v i huy n Ph ng Hi p t nông nghi p b nhi m phèn nhi u m c khác nhau, trong ó b nhi m phèn m c nh là nhi u nh t, chi m 56,68%, các m c trung bình và n ng l n l t là 21,42%, 21,90%. i v i thành ph V Thanh di n tích t nông nghi p b nhi m phèn ch y u m c n ng (74,23%) và m c trung bình (20,94%), m c nh là r t ít (4,84%). i v i th xã Long M di n tích t nông nghi p ch y u b nhi m phèn m c n ng (51,74%) và m c nh (37,56%); nhi m phèn trung bình chi m 10,70%. i v i th xã Ngã B y toàn b di n tích t nông nghi p b nhi m phèn m c nh (100%). 3.1.3. ánh giá m c phèn hóa theo lo i t S d ng t có nh h ng tr c ti p n gia t ng quá trình phèn hóa. c bi t, k thu t làm t nh lên li p và qu n lý t i tiêu nh h ng nhi u nh t Hình 2. SS phân b m c nhi m phèn t nông n quá trình hình thành t ng phèn. Hi n nay, xu th nghinghi p p t nh H u Giang chuy n i t tr ng lúa sang t tr ng cây lâu n m K t qu th ng kê di n tích t nông nghi p b (cây n qu ) cho hi u qu kinh t cao h n ang c nhi m phèn theo n v hành chính huy n cho th y ng i dân H u Giang tri n khai. Hi u qu kinh t t nông nghi p c a t t c các n v hành chính c p cao, song hi u qu môi tr ng t v lâu dài g p huy n (bao g m c thành ph V Thanh, th xã Ngã nhi u r i ro. Th ng kê di n tích t b phèn hóa theo B y và th xã Long M ) c a t nh H u Giang u b lo i s d ng t chính cho th y t t c các lo i t u nhi m phèn các m c khác nhau. S phân b b nhi m phèn v i m c khác nhau, c bi t trên t b nhi m phèn t nh H u Giang c trình bày t i t b nhi m phèn n ng hi n ang c s d ng hình 2. tr ng lúa và nuôi tr ng th y s n. M c dù, các lo i t K t qu t ng h p m c phèn hóa theo n v tr ng cây hàng n m và lâu n m có t l di n tích t hành chính c th ng kê t i b ng 3 cho th y: b nhi m phèn th p h n các lo i khác, song chúng Huy n Châu Thành có di n tích t không b nhi m c ng ti m n nhi u r i ro v lâu dài vì quá trình lên cao nh t c a t nh H u Giang v i 4677,07 ha (chi m li p t o i u ki n cho bi n i t ng phèn ti m tàng 41,62% di n tích t nông nghi p c a huy n). Di n thành t ng phèn ho t ng trong t ng lai g n. tích còn l i c a huy n ch y u nhi m phèn m c nh (55,58%). Huy n Châu Thành A hoàn toàn ng c
67 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB B ngng 3. ThTh ngng kê didi nn tích tt bt b b nhi nhi mm phèn theo n vv hành chính n v hành chính Không nhi m Nhi m phèn nh Nhi m phèn Nhi m phèn Di n tích phèn trung bình n ng i u tra Di n T l Di n tích T l Di n tích T l Di n tích T l (ha) tích (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) Huy n Châu Thành 4677,07 41,62 6246,08 55,58 314,59 2,80 11237,73 Huy n Châu Thành A 20,28 0,15 578,19 4,22 1523,56 11,12 11580,28 84,51 13702,31 Huy n Long M 525,86 2,29 455,83 1,99 21933,07 95,72 22914,75 Huy n Ph ng Hi p 24817,49 56,68 9377,01 21,42 9588,80 21,90 43783,30 TP. V Thanh 444,00 4,84 1921,90 20,94 6813,21 74,23 9179,12 Th xã Long M 4926,82 37,56 1403,42 10,70 6786,80 51,74 13117,03 Th xã Ngã B y 6568,93 100,00 6568,93 Huy n V Th y 347,31 1,69 2891,27 14,08 17294,40 84,23 20532,98 T ng 4697,34 3,33 44454,68 31,52 17887,57 12,68 73996,56 52,47 141036,15 BBB B ngng 4. ThTh ngng kê dididi di nn tích tt bt b b nhi nhi mm phèn theo lolo ii i tttt Không nhi m Nhi n phèn Nhi m phèn Nhi m phèn nh phèn trung bình n ng Di n tích Lo i s d ng t Di n i u tra T l Di n tích T l Di n tích T l Di n tích T l tích (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (ha) t chuyên tr ng lúa 123,07 0,15 15083,48 18,53 12289,61 15,09 53919,91 66,23 81416,07 t tr ng cây hàng n m 2,42 0,02 8128,64 58,80 1488,97 10,77 4203,92 30,41 13823,94 t tr ng cây lâu n m 4551,33 11,17 17368,09 42,62 3528,69 8,66 15304,16 37,55 40752,27 t r ng 3531,33 81,88 522,03 12,10 259,62 6,02 4312,98 t th y s n 20,53 2,81 343,14 46,95 58,26 7,97 308,95 42,27 730,88 T ng 4697,34 3,33 44454,68 31,52 17887,57 12,68 73996,56 52,47 141036,15 T ng h p m c phèn hóa theo lo i t c là di n tích b nhi m phèn nh (46,95%) và m c n ng th ng kê t i b ng 4 theo ó: (1) t chuyên tr ng lúa (42,27%). n c có t l di n tích b nhi m phèn n ng cao, 3.2. NhNhNh ngNh ng nguyên nhân gây phèn hóa t nông chi m 66,23%. K ti p là di n tích b nhi m phèn nh nghinghi p p t nh H u Giang (18,53%) và nhi m phèn trung bình (15,09%). Di n Qua k t qu i u tra th c a, phân tích m u t tích không b nhi m phèn là không áng k ; (2) t c ng nh nghiên c u tài li u th c p v i u ki n t tr ng cây hàng n m c b n là b nhi m phèn nh nhiên c a t nh, nh ng nguyên nhân ch y u làm gia (58,80%). Di n tích t b nhi m phèn trung bình và t ng m c nhi m phèn c a t nông nghi p H u n ng l n l t là 10,77% và 30,41%; (3) t tr ng cây Giang c xác nh g m: lâu n m có di n tích không b nhi m phèn cao nh t M t là, v trí a lý và a hình: H u Giang có a v i 4551,33 ha (chi m 11,17%). Di n tích t b hình th p tr ng, cùng m ng l i th y v n ch ng ch t, nhi m phèn m c nh (42,62%) và m c n ng (37,55%) ch u nh h ng sâu s c c a ch tri u bi n ông chi m a s ; (4) t r ng v c b n là nhi m phèn t o i u ki n thu n l i cho s truy n tri u-xâm nh p nh (chi m 81,88%). Di n tích b nhi m phèn trung m n sâu vào n i ng c bi t vào các tháng mùa bình và n ng không nhi u; (5) t th y s n ch y u khô. Do s xâm nh p m n th ng xuyên ho c m n
68 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH hóa vào mùa khô d n n s hình thành các t phèn m n lên t i 7‰ làm nh h ng n sinh ho t c a g n m n trong nhóm t phèn c a H u Giang. 57.000 h dân và kho ng 10.000 ha t canh tác nông Hai là, c i m th nh ng: a ph n các lo i nghi p (S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang, t H u Giang u thu c nhóm t có thành ph n 2016). c bi t, h u nh toàn b kênh r ch t i TP V c gi i n ng, hàm l ng sét cao, t l cát th p (S Tài Thanh u b nhi m m n, làm nh h ng n cu c nguyên và Môi tr ng H u Giang, 2017). Các lo i t s ng ng i dân do thi u n c ng t s d ng cho sinh sét n ng khi g p khô h n, t o v t n t n , t o kho ng ho t. Trong n m 2010, hi n t ng xâm nh p m n v n không cho không khí ti p xúc v i các v t li u sinh ti p t c di n ra v i m n lên n 8 - 10‰ làm nh h ng kho ng 12.000 ha t canh tách nông nghi p. phèn, gây oxy hóa v t li u sinh phèn (FeS 2). Theo d báo n n m 2030 t b nhi m phèn vùng H n n a, các nhóm t H u Giang c hình BSCL t ng thêm kho ng 30 nghìn ha, toàn vùng s thành trên n n á tr m tích c hình thành do quá có 466 nghìn ha b nhi m phèn (T ng c c Qu n lý trình b i t phù sa sông su i c và phù sa bi n. Các t ai, 2012). T nh H u Giang c x p vào t nh có khoáng v t ch l c c a các á tr m tích ch a nhi u m c nhi m phèn trung bình trong vùng BSCL. Quá khoáng sét, có hàm l ng Fe, Al cao. Các h t c gi i trình nhi m phèn có th t i ch , do t ch a v t li u có kích th c nh (sét, limon) c v n chuy n t sinh phèn ho c nhi m phèn t n i khác chuy n n. th ng ngu n n h l u, tích t t i các vùng tr ng th p, hình thành các t ng á tr m tích c a vùng N m là, áp l c gia t ng dân s : Do áp l c t ng BSCL nói chung và vùng H u Giang nói riêng. Nh dân s , nhu c u s n xu t nông nghi p hàng hóa trên v y, b n ch t c a các nhóm á hình thành t ã quy mô l n ph c v xu t kh u, các lo i s n ph m ch a ng nguyên t Fe cho hình thành v t li u nông nghi p c ng nh tiêu th t i ch ã và ang gây áp l c ngày càng t ng trên qu t nông nghi p phèn (FeS 2). Khi n c bi n, n c ng m ch a nhi u -2 c a t nh H u Giang. Ph n l n các lo i t nông sunphat (SO 4 ) ti p xúc v i v t li u t, hình thành và tích l y v t li u phèn. nghi p, c bi t là t lúa u có h s s d ng t khá cao 3 v lúa trên n m ho c 2 v lúa — 1 v màu Ba là, c i m khí h u và th y v n: Do l ng (S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang, 2015). m a r t ít vào mùa khô c ng thêm v i l ng b c h i Di n tích t tr ng cây n qu nh cây xoài, cây cam, l n (S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang, 2016) cây i, cây mít, t tr ng mía u c lên li p, làm làm cho t ng t m t khô c n, n t n làm gia t ng gia t ng oxy hóa v t li u sinh phèn, làm cho phèn quá trình oxy hóa t ng pyrit (t ng phèn ti m tàng) hóa môi tr ng t. thành t ng jarosit (t ng phèn ho t ng) s n sinh Sáu là, áp l c t ng tr ng kinh t : Nhu c u v H2SO 4. M t khác, l ng n c th ng ngu n sông Mê Kông gi m, gia t ng n c m n xâm nh p sâu vào n i t ng tr ng kinh t và chuy n d ch c c u kinh t a. Nh ng n m g n ây, trình tr ng xâm nh p m n nâng cao m c s ng và thu nh p nhân dân là ch BSCL nói chung và H u Giang nói riêng tr nên tr ng úng n c a ng, Nhà n c c ng nh c a gay g t h n (B Tài nguyên và Môi tr ng, 2015). t nh H u Giang. V i c c u chuy n d ch kinh t t ng Các tháng mùa m a v i l ng m a l n t p trung l i t tr ng ngành công nghi p và d ch v òi h i ph i trùng vào mùa n c l c a sông Mê Kông gây ra tình hoàn thi n h th ng h t ng, t ng di n tích t phi tr ng ng p l nhi u khu v c thu c vùng tr ng nông nghi p và làm gi m di n tích t s n xu t nông c a H u Giang. nghi p ( y ban Nhân dân t nh H u Giang, 2016) là nguyên nhân c b n làm gi m s l ng t nông B n là, tác ng c a bi n i khí h u: Bi n i nghi p. S n xu t nông nghi p c a t nh ang phát khí h u có nh h ng tr c ti p n phèn hóa t t i tri n theo h ng y m nh thâm canh, t ng v , phát vùng BSCL (Vi n Quy ho ch và Thi t k Nông tri n các vùng chuyên canh v i quy mô công nghi p. nghi p, 2013). Nh ng nh h ng rõ nh t c a bi n Do v y, di n tích t nông nghi p c a t nh b nhi m i khí h u n phèn hóa t t i t nh H u Giang là phèn s ngày càng ch u áp l c l n h n, nguy c b gia t ng di n tích t b nhi m m n, gây gia t ng quá nhi m phèn m c n ng h n. trình phèn hóa môi tr ng t. c bi t, hi n t ng n c bi n dâng là hi n h u t i H u Giang, ã xu t B y là, chuy n i m c ích s d ng t: Nh ng hi n n m 2009-2010. T i H u Giang, n m 2009, n c chuy n i s d ng t chính trên a bàn t nh là m n ã xâm nh p a ph n t nh kho ng 30 km v i chuy n i t t tr ng lúa sang t tr ng mía, tr ng 69 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH cây t cây n qu (cam, xoài) ho c rau màu ( y ban thu t nh m gi m thi u m c nhi m phèn c a t Nhân dân t nh H u Giang, 2016) ã và ang góp nông nghi p t nh H u Giang. ph n gia t ng di n tích t phèn trên quy mô l n. T i M t là, gi m thi u quá trình hình thành v t li u các vùng tr ng cây n qu và cây mía, các bi n pháp sinh phèn (FeS 2): i u này ch có th th c hi n c i t o t nh lên líp trên t phèn n ng, ào kênh thông qua áp d ng các k thu t khác nhau không m ng n i ng, p b ao, c i t o ao ã làm cho v t t o ra i u ki n thu n l i cho quá trình hình thành và li u sinh phèn c a lên m t t hay ti p xúc v i tích l y v t li u sinh phèn. Quá trình hình thành v t oxy và b oxy hóa hình thành t ng phèn, phóng thích li u sinh phèn là quá trình t nhiên, nó xu t hi n khi c t . Theo S Tài nguyên và Môi tr ng H u -2 có s tích l y n c l ch a sunfat (SO 4 ) ti p xúc v i Giang (2015) di n tích tr ng mía n m 2010 là 13.063 t ng t có hàm l ng Fe cao. Nh v y các bi n pháp ha và có xu h ng t ng n u giá ng t ng (trong i u ti t và h n ch xâm nh p m n là h n ch i u t nh hi n ã có 3 nhà máy ch bi n ng v i công ki n thu n l i cho hình thành v t li u sinh phèn. su t 9.500 t n mía cây/ngày). Di n tích cây n qu Hai là, gi m thi u m c oxy hóa v t li u sinh trong toàn t nh n m 2010 là 22.962 ha, n n m 2015 phèn c a t phèn ti m tàng: Các k thu t áp d ng ã t 33.893 ha và có xu h ng ti p t c t ng. Di n liên quan n h n ch quá trình b c h i, m t n c tích chuy n i t lúa sang rau màu di n ra nhanh t ng t m t và t ng s ti p xúc c a không khí v i trong giai o n 2000-2015, t ng t 4.591 ha n m 2000 t ng v t li u sinh phèn. M t s k thu t c T ng lên 10.481 ha n m 2010 và t 22.801 ha n m 2015. c c Qu n lý t ai (2012) khuy n cáo, xu t nh : Tám là, h th ng th y l i và khai thác n c (1) Th ng xuyên duy trì n c m t v i m c ng m: H th ng kênh m ng phân b dày c v a là n c t i thi u là 5 cm. Có th dùng n c ng t hay i u ki n thu n l i cung c p n c t i k p th i và n c l v i n ng t ng mu i tan là 1 g/lit. T t nh t tiêu n c k p th i. Tuy nhiên, m ng l i kênh m ng là s d ng n c ng t vì n u duy trì m c n c b ng dày c này c ng là h th ng phân b n c m n n c l , ch a sunfat làm t ng quá trình hình thành nhanh n u nh n c bi n xâm nh p vào lãnh th v t li u sinh phèn (FeS ). thông qua ho t ng th y tri u, c bi t là vào các 2 tháng mùa khô (tháng 1, 2, 3) hàng n m. Các ho t (2) Gi m thi u ào x i t t i các vùng t ng khai thác n c ng m không theo quy ho ch, nhi m phèn, tránh không x kênh m ng vào các quá m c gi i h n cho phép làm m c n c ng m h phèn n ng. xu ng th p h n m c cân b ng t o i u ki n cho oxy (3) các vùng canh tác, vào u mùa khô khi hóa v t li u sinh phèn, hình thành t ng phèn trong m t t v a ráo, ti n hành cày t ch sâu 10-15 t. cm c t t mao qu n ng n không cho phèn xì lên, Chín là, c gi i hóa nông nghi p: Ho t ng c tránh l t l p phèn d i lên trên nh m ém phèn. gi i hóa là xu h ng t t y u, giúp nâng cao n ng su t Ba là, trung hòa n c m t b phèn hóa: Bi n lao ng và gi m b t n ng nh c cho nông dân. Tuy pháp c b n là trung hòa l ng axit H 2SO 4 sinh ra nhiên, c gi i hóa trong nông nghi p c ng ti m n b ng cách t ng kh n ng m axit c a t. Các v t r i ro, làm gia t ng phèn hóa môi tr ng t và góp li u hóa h c ph bi n có kh n ng làm t ng tính m ph n làm suy gi m phì nhiêu t. T i các vùng axit c a t là vôi, th ch cao ( ào Xuân H c và s n xu t lúa, c gi i hóa c th c hi n h u h t Hoàng Thái i, 2005). Ngoài ra, bón b sung phân các khâu nh san i ng ru ng, làm t, gieo s , h u c giúp làm t ng kh n ng m c a t. t i tiêu, phun thu c, thu ho ch. N u cày l t t sâu, B n là, ng n ch n n c m t nhi m phèn ch y s t o i u ki n cho các v t li u sinh phèn t ng bên tràn vào vùng ch a b nhi m phèn: d i ti p xúc v i không khí, gia t ng t ng phèn ho t ng (Jarosite). (1) Khu v c t phèn, c n ào kênh và p b hoàn ch nh, u t h th ng th y l i d n n c 3.3.3.33. 333.. xu t m t s bi n pháp gi m thi u phèn phèn. Trong m i ô ru ng ào thêm các con m ng hóa t t nông nghinghi p p t nh H u Giang thoát phèn n i li n nhau x phèn xu ng m ng Trên c s phân tích các nguyên nhân gây nhanh và thu n l i. nhi m phèn t, ã xu t m t s bi n pháp k
70 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
(2) Có bi n pháp p b , ng n không cho n c 3. Fitzpatrick, R. W., Shand, P. and Merry, R. H. x phèn ch y vào khu v c c n b o v . (2009). Acid sulfate soils. In: Jennings J. T. (Ed.). “Natural History of the Riverland and Murraylands”. (3) Khi t ã b nhi m phèn trong i u ki n Royal Society of South Australia (Inc.) Adelaide, thi u n c ng t có th dùng n c l có hàm l ng South Australia pp.65-111. mu i th p nh h n 0,1% kh ng ch y phèn ra kh i t và n c. Sau ó dùng l ng n c ng t v a 4. ào Xuân H c và Hoàng Thái i (2005). S pha loãng và tiêu x phèn. d ng và c i t o t phèn, t m n. NXB Nông nghi p, Hà N i. 4. K T LU N 5. Chu Th Th m, Phan Th Lài và Nguy n V n K t qu ánh giá phân h ng m c nhi m phèn Tó (2005). t phèn và c i t o t. NXB Lao ng, hoá c a t nông nghi p t i t nh H u Giang cho th y Hà N i. di n tích t không nhi m phèn chi m t l r t nh
(3,33%), ch y u t i huy n Châu Thành. Còn l i h u 6. B Tài nguyên và Môi tr ng (2012). Thông h t di n tích t nông nghi p u b nhi m phèn v i t s 14/2012/TT-BTNMT, ngày 26/11/2012, v vi c các c p khác nhau, trong ó di n tích t b ban hành k thu t i u tra thoái hóa t. nhi m phèn n ng là 73.996,56 ha, chi m 52,47%; di n 7. B Tài nguyên và Môi tr ng (2015). tích t b nhi m phèn trung bình là 17887,57 ha, Ch ng 6 — Môi tr ng t . Báo cáo hi n tr ng môi chi m 12,68%; di n tích t b nhi m phèn nh là tr ng Qu c gia giai o n 2011-2015. 44454,68 ha, chi m 31,52%. 8. S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang Trên c s k t qu i u tra, phân tích m u t, (2015). Báo cáo thuy t minh k t qu ki m kê t ai k t h p nghiên c u tài li u th c p ã xác nh c n m 2014 t nh H u Giang. các nguyên nhân ch y u gây phèn hoá t nông 9. S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang nghi p H u Giang g m nguyên nhân do y u t t (2016). Báo cáo thuy t minh t ng h p i u ch nh nhiên và nguyên nhân do ho t ng s n xu t c a con quy ho ch s d ng t n n m 2020 và k ho ch s ng i, trong ó nguyên nhân do ho t ng s n xu t d ng t k cu i (2016-2020) t nh H u Giang. c a con ng i óng vai trò chính làm gia t ng m c 10. S Tài nguyên và Môi tr ng H u Giang nhi m phèn trên t nông nghi p t nh H u Giang. (2017). Báo cáo thuy t minh t ng h p k t qu i u M t s gi i pháp c xu t gi m thi u m c tra, ánh giá thoái hóa t k u t nh H u Giang. nhi m phèn t nông nghi p c a t nh, ó là gi m thi u m c oxy hóa v t li u sinh phèn c a t phèn 11. y ban Nhân dân t nh H u Giang (2016). ti m tàng, trung hòa n c m t b phèn hóa, ng n Quy t nh s 193/Q -UBND ngày 29/01/2016 c a ch n n c m t nhi m phèn ch y tràn vào vùng ch a UBND t nh H u Giang ban hành k ho ch phát tri n b nhi m phèn. kinh t - xã h i t nh H u Giang 5 n m 2016-2020. 12. B Khoa h c và Công ngh (2000). TCVN TÀI LI U THAM KH O 6656:2000: Ph ng pháp tr ng l ng v xác nh hàm l ng l u hu nh t ng s trong t. 1. Andriesse, W., van Mensvoort, M. E. F. (2006). Acid sulfate soils: distribution and extent. In: 13. T ng c c Qu n lý t ai (2012). Báo cáo Rattan, Lal (Ed.), Second ed. Encyclopedia of Soil t ng h p k t qu d án i u tra, ánh giá thoái hóa Science, vol. 1. CRC Press, BocaRaton, Florida, pp. t vùng ng b ng sông C u Long ph c v qu n lý 14—19. s d ng t b n v ng. 2. Dent, D. L. and Pons L. J. (1995). A world 14. Vi n Quy ho ch và Thi t k Nông nghi p perspective on acid sulfate soils. Geoderma 67, 263- (2013). Nghiên c u d báo tác ng c a bi n i khí 276. h u n s n xu t lúa ng b ng sông C u Long. Báo cáo t ng k t tài KHCN c p B . Hà N i.
71 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
ASSESSMENT OF ACID SULFATE INFECTED SOILS IN HAU GIANG PROVINCE Tran Xuan Mien, Duong Dang Khoi, Le Xuan Loc SummaSummaryryryry Soil acidification is a major threat in Hau Giang province because it considerably reduced agri/aqua-cultural productivity as wel as surface water quality. The purpose of this research is to evaluate the current status of acid sulfate infected soils in Hau Giang province with an aim of providing a solid foundation for minimizing adverse effects. In this study, total sulfate content in soil samples were analysed by the TCVN 6656:2000method and spatial interpolation technique was applied to predict the spatial distribution patterns of acid sulfate infected soils across this province. The survey results revealed that the concentration of sulfate in surface soils varied spatially across this region. Non-acid soil covered only small area of 3.33% meanwhile the low level of acid sulfate accounts for 31.52% of the total survey area; soils with the medium level of acid sulfate covered an estimated area of 12.68% of the entire survey region; and the soils with the high level of acid sulfate was estimated approximately 52.47% of the total survey area. The soils with the medium and high levels of acid sulfate in the top soil layer is recommended to limit conversion from paddy rice into orchards or sugarcane production. In addition, the maintainance of suitable surface water level on raised bed orchards in combination with lime and organic manure application are highly valuable for minimizing pyrite oxidation in Hau Giang’s agricultural soils. Keywords: Acid sulfate infected soil, total sulphate, Hau Giang province.
Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Cao V n Ph ng Ngày nhnh n n bài: 6/02/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 6/3/2018 Ngày duyduy t t ng: 13/3/2018
72 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NG D NG PH NG PHÁP N I SUY NGH CH O KHO NG CÁCH (IDW) MÔ PH NG NH H NG C A H N HÁN TRÊN DI N TÍCH T TR NG LÚA T I HUY N HÒA VANG, THÀNH PH À N NG TrTrTr nTr n Th Ph ng 111, Hu, Hu nhHu nh V n Ch ng 111 TÓM TT T T T T Nghiên c u này s d ng ph ng pháp n i suy ngh ch o kho ng cách (IDW) mô ph ng nh h ng c a h n hán trên di n tích t tr ng lúa c a huy n Hòa Vang, thành ph à N ng. M c h n hán c tính toán b ng ch s chu n hóa giáng th y (SPI) t d li u l ng m a ngày c thu th p trong giai o n 1997- 2016 t 4 tr m quan tr c th c t và 4 tr m mô ph ng t ngu n nh vi n thám. Vi c s d ng k t h p s li u l ng m a quan tr c và l ng m a mô ph ng t nh vi n thám s giúp t ng chính xác c a k t qu mô ph ng. K t qu tính toán SPI giai o n 1997-2016 cho th y h n hán x y ra ch y u vào v hè thu t tháng 5 n tháng 8, trong ó tháng 6 và 7 có h n hán x y ra h u h t các xã trên a bàn huy n. Ph ng pháp n i suy không gian IDW c s d ng mô ph ng m c h n hán d a trên s li u SPI c a 8 tr m. K t qu sau khi ch y n i suy không gian là các b n phân b m c h n trên t tr ng lúa d a trên ch s chu n hóa giáng th y (SPI) v hè thu c a n m 2016 và s li u th ng kê di n tích t tr ng lúa b h n theo t ng xã trên a bàn huy n. H n hán phân b 6/11 xã vào tháng 6, trong khi vào tháng 7 thì h n hán l i phân b c 11 xã trong huy n. T TTT khóa: t tr ng lúa, h n hán, ph ng pháp n i suy ngh ch o kho ng cách (IDW), ch s chu n hóa giáng th y (SPI). 1. T V N 10 n m 2016 di n tích t tr ng lúa trên a bàn toàn huy n là 3117,9 ha. Lo i t này phân b toàn b 11 H n hán là m t hi n t ng ch u tác ng tr c xã trong huy n (UBND huy n Hòa Vang, 2016). Vào ti p nh t và m nh m nh t b i bi n i khí h u (Eric mùa khô trên a bàn huy n th ng x y ra hi n và cs, 2013). Nhi u nghiên c u cho th y trong nh ng t ng khô h n, thi u n c ph c v s n xu t lúa gây th p niên g n ây, tình hình h n hán trên th gi i ã nh h ng không nh n th c tr ng s d ng t tr nên nghiêm tr ng h n do s thay i c a th i tr ng lúa c a ng i dân n i ây. Chính vì v y, nghiên ti t, khí h u (Vera và cs, 2010). Trong ó, s n xu t c u này c th c hi n nh m: (i) ánh giá m c nông nghi p c coi là m t trong nh ng l nh v c h n hán thông qua ch s chu n hóa giáng th y c ánh giá d b t n th ng nh t do h n hán (SPI) c tính toán t l ng m a quan tr c và mô (Zhai và cs, 2009) . H n hán là m t trong nh ng ph ng; (ii) mô ph ng nh h ng c a h n hán trên nguyên nhân chính d n n suy gi m di n tích t di n tích t tr ng lúa t i huy n Hòa Vang s d ng tr ng lúa. Hi n nay, vi c s d ng l ng m a mô ph ng pháp n i suy ngh ch o kho ng cách (IDW- ph ng t d li u vi n thám c s d ng ph bi n Inverse distance weighting). nhi u n c trên th gi i và Vi t Nam. K t h p v i vi c s d ng GIS mô ph ng s nh h ng c a 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U bi n i khí h u n s d ng t v m t không gian 2.1. Mô tt vùng nghiên c u ã góp ph n h tr cho các c quan, ban, ngành liên Hòa Vang là huy n duy nh t c a thành ph à quan và các i t ng s d ng t trong quá trình ra N ng, n m cách trung tâm thành ph 7 km. huy n quy t nh s d ng t thích ng v i bi n i khí Hòa Vang bao g m 11 xã v i t ng di n tích t nhiên h u (Fengchang và cs, 2015) . là 73.317,2 ha, trong ó di n tích t nông nghi p là các t nh mi n Trung Vi t Nam tình hình h n 64.879,5 ha, chi m 88,28% t ng di n tích t t nhiên. hán tr nên nghiêm tr ng h n và t n su t xu t hi n a hình c a huy n a d ng, tr i r ng trên c 3 vùng: nhi u h n, ngay các h ch a c ng không có n c mi n núi, trung du và ng b ng, b chia c t theo (Bingxin và cs, 2010) . Theo k t qu ki m kê t ai h ng d c chính t Tây B c xu ng ông Nam và chia ra ba d ng a hình: vùng núi n m phía Tây 1 c a huy n g m các xã Hòa B c, Hòa Ninh, Hòa Phú Tr ường Đạ i h ọc Nông Lâm, Đạ i h ọc Hu ế 73 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH và Hòa Liên có cao kho ng 400 - 500 m, có di n SPI ≤ 1,49: T ng i m t; -0,99 ≤ SPI ≤ 0,99: G n tích chi m kho ng 78,66% t ng di n tích t t nhiên chu n; -1,0 ≤ SPI ≤ 1,49: T ng i khô; -1,5 ≤ SPI ≤ - toàn huy n; vùng trung du có c tr ng c a vùng 1,99: Khô n ng; -2 ≤ SPI ≤ -3: C c k khô. trung du bán s n a, bao g m nh ng i núi t ng 2.4. Ph ng pháp xx l lýl ý sý s s li u i th p và các ng b ng tr c núi v i di n tích Nghiên c u này s d ng k t h p hai ph n m m nh , ch y u là i núi th p có cao trung bình t trong quá trình x lý s li u, bao g m: Ph n m m 50 n 100 m, xen k là nh ng cánh ng h p, bao Excel c s d ng x lý th ng kê, tính toán, g m các xã Hòa Phong, Hòa Kh ng, Hòa S n và thi t l p c s d li u u vào cho công c SPI; tính Hòa Nh n, chi m 17,18% t ng di n tích t nhiên toàn toán t ng quan gi a l ng m a quan tr c và mô huy n; vùng ng b ng có cao trung bình t 2 ph ng s d ng ch s t ng quan Peason (R). Giá tr n 10 m, t p trung các xã Hòa Ti n, Hòa Châu và R c phân lo i nh sau: 0,01 ≤ R < 0,1 m i Hòa Ph c, chi m 4,16% t ng di n tích t nhiên. t ng quan r t th p (không áng k ), 0,2 ≤ R 2.2. Ph ng pháp thu thth p p s lilili uli u u u ≤ 0,3 m i t ng quan th p, 0,4 ≤ R ≤ 0,5 m i Ph ng pháp này c s d ng thu th p các t ng quan trung bình, 0,6 ≤ R ≤ 0,7 m i t ng thông tin v i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i, hi n quan ch t và m i t ng quan r t ch t n u R +0,8. tr ng s d ng t tr ng lúa và các s li u liên quan Giá tr ph n m m SPI_SL_6 tính giá tr ch s SPI khác t Phòng Tài nguyên và Môi tr ng, Phòng theo t ng tháng trong v hè thu và ông xuân t Nông nghi p và Phát tri n nông thôn huy n Hòa n m 1997-2016 cho vùng nghiên c u. Vang. S li u l ng m a theo ngày t n m 1997 n 2016 c a tr m à N ng, tr m Tam K , tr m Th ng 2.5. Ph ng pháp nn i i suy nghnghngh ch ngh ch o kho ng Nh t và tr m Ái Ngh a c thu th p t ài Khí cáchcáchcách IDWIDWIDW t ng Th y v n Khu v c Trung Trung b . Ph ng pháp n i suy ngh ch o kho ng cách D li u m a mô ph ng c l y t ngu n nh (Inverse Distance Weighting — IDW) c s d ng vi n thám TRMM (Tropical Rainfall Measurement n i suy giá tr l ng m a c a 4 tr m quan tr c và Mission) t ng c ng thêm các i m tr m m a 4 tr m mô ph ng khu v c nghiên c u tính toán cho b c n i suy phân b c a h n hán a bàn c l ng m a trong vùng nghiên c u. nghiên c u. Ngu n d li u m a t ngu n nh vi n IDW c tính toán theo công th c: thám TRMM s d ng trong nghiên c u này c t i t trang web http://waterdata.dhigroup.com . 2.3. Ph ng pháp ánh giá hh n n hán s d ng ch sss s chu n hóa giáng th y ——— SPI Trong ó là giá tr t i i m c n xác nh; Ch s chu n hoá giáng thu (SPI) là m t ch s c tính toán d a trên c s xác su t l ng giáng |x-xi|: Giá tr i s kho ng cách gi a i m ã bi t th y trong m t th i gian nào ó do Mckee và c ng th i v i i m c n xác nh; y i: Là giá tr t i i m th s xu t n m 1993. I; p: Là giá tr nh h ng c a kho ng cách. Giá tr p càng l n thì nh h ng c a các i m xa càng th p, Ch s SPI c tính b ng công th c: thông th ng p = 2. SPI = (2) 3. K T QU NGHIÊN C U 3.1. ThTh cc trc tr tr ngng hng h h nn hán theo chch s s chu chu nn hóa V i R là l ng m a th c t ; là l ng m a trung giáng thth yy (SPI) tt ii huyhuy nn Hòa Vang bình nhi u n m (th i o n tính); σ là l ch tiêu ánh giá th c tr ng h n hán huy n Hòa chu n. Ch s SPI c tính toán d a trên xác su t Vang, nghiên c u này s d ng ch s chu n hóa c a l ng m a quan tr c cho các kho ng th i gian giáng th y (SPI) do ây là ch s c t ch c Khí khác nhau nh 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng... t ng th gi i khuy n cáo s d ng trong các nghiên Trong nghiên c u này s d ng ch s SPI 1 tháng c u v h n hán ( WMO, 2012 ) và ã c nhi u nhà tính toán m c h n trong v hè thu và ông xuân. nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam s d ng M c h n hán c phân ng ng nh sau: 2 ≤ SPI (Monica và cs, 2016; Moreira và cs, 2015; Hu nh V n ≤ 3: C c k m t; 1,5 ≤ SPI ≤ 1,99: R t m t; 1,0 ≤ 74 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Ch ng và cs, 2015; Tr n Th Ph ng và cs, 2015; th y giá tr t ng quan gi a tr m à N ng v i Nguy n H u Ng và cs, 2017) . TRMM3 = 0,89; tr m Tam K v i TRMM2 = 0,64; Do trong ph m vi a gi i hành chính c a huy n tr m Ái Ngh a v i TRMM4 = 0,78; tr m Th ng Nh t Hòa Vang không có tr m quan tr c khí t ng và th y v i TRMM1 = 0,77. V i giá tr R phân b m c t ng v n có th cung c p c d li u trong chu i th i quan khá ch t ch n ch t ch là phù h p s gian dài nh yêu c u c a nghiên c u này (t n m d ng trong các nghiên c u. 1997 n 2016), vì v y tài ã l a ch n các tr m quan tr c c a vùng lân c n, bao g m: à N ng, Tam K , Ái Ngh a và Th ng Nh t. Hình 1 cho th y v i kho ng cách c a 4 tr m quan tr c n vùng nghiên c u xa nh t là 58 km t tr m Th ng Nh t, g n nh t là 7 km t tr m à N ng thì vi c mô ph ng nh h ng c a h n hán v m t không gian là r t khó chính xác. Chính vì v y, t ng c ng chính xác c a k t qu mô ph ng, nghiên c u này ã s d ng s li u l ng m a mô ph ng c t i v t ngu n vi n thám c a 4 tr m n m trong ranh gi i huy n Hòa Vang, bao g m: TRMM1, TRMM2, TRMM3 và TRMM4. Vi c l a ch n s d ng s li u c a 4 tr m mô ph ng là d a Hình 1. VV trí c a các tr m m a quan tr c và mô trên c s k t qu tính ch s t ng quan R. K t qu phphph ngph ng ng ng tính toán c th hi n hình 2. T hình 2 có th
Hình 2. TT ng ng quan gigi a a l ng m a quan tr c v i l ng m a vi nvi n thám (TRM(TRMM)M) V i m c tiêu là ánh giá c nh h ng c a h n hán trên di n tích t tr ng lúa, vì v y nghiên 75 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH c u này ch tính toán ch s chu n hoá giáng th y khô và khô n ng. Tuy nhiên, i u áng lo ng i là giá (SPI) cho các tháng trong th i v canh tác lúa hè thu tr SPI c a tháng 5 có xu h ng gi m t n m 2010 và ông xuân. huy n Hòa Vang v ông xuân b t n 2016. Vào tháng 6 h n hán xu t hi n ng ng u t tháng 12 n m tr c n tháng 4 n m sau, v c c k khô vào n m 2014 t i tr m Th ng Nh t (SPI hè thu b t u t gi a tháng 5 và k t thúc vào tháng = -2,11), giá tr SPI ng ng khô n ng (SPI t -1,5 8 cùng n m. K t qu tính toán SPI các tháng trong v n -1,99) xu t hi n trong các n m nhi u h n so v i ông xuân cho th y: SPI c 4 tr m quan tr c và mô các tháng khác trong v . Ch s chu n hoá giáng ph ng a s n m trong ng ng t t ng i m n th y (SPI) tháng 6 ch y u n m ng ng t ng i g n chu n. Các giá tr SPI thu c ng ng khô n ng khô n khô n ng. Giá tr SPI tháng 7 ng ng khô r t hi m xu t hi n, SPI v ông xuân c a hai n m n ng (SPI t -1,5 n -2) ít h n so v i tháng 6, tuy g n ây 2015 và 2016 không xu t hi n tình tr ng khô nhiên m c khô h n n ng tháng 7 x y ra nhi u h n. h n, ng ng c c k khô xu t hi n vào n m 2015 t i K t qu tính toán SPI v hè thu c th hi n tr m Tam K (SPI = -2,03). Giá tr SPI tháng 8 có hình 3. Hình 3 cho th y vào tháng 5 h n hán xu t xu t hi n ng ng khô n ng nh ng r t ít, không có hi n r t ít, ch có vào n m 2002 t i tr m Ái Ngh a ch ng ng c c k khô. Ch y u ch s chu n hoá giáng s chu n hoá giáng th y (SPI) = -2,28; n m 2010 t i th y (SPI) xu t hi n ng ng t ng i m t và tr m Th ng Nh t (SPI = -1,69); n m 2012 t i tr m r t m t, c bi t n m 2015 t i khu v c tr m à N ng (SPI = -1,79) có xu t hi n ng ng c c k Th ng Nh t SPI = 2,71 ng ng c c k m t. ------
Hình 3. ChCh s chu n hoá giáng th y (SPI)SPI) vv hè thu c a các tr m quan tr c và mô ph ng D a trên s li u l ng m a mô ph ng t ngu n vi n thám c a 4 tr m TRMM1, TRMM2, TRMM3 và TRMM 4, áp d ng công th c (1) tính toán. K t 76 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH qu thu c nh sau: T i tr m TRMM 1 SPI ch trong quá trình tham v n cho th y h n hán th ng y u ng ng âm, m c h n hán dao ng x y ra vào v hè thu. Nh v y, k t qu xác nh h n ng ng t ng i khô n khô n ng trong v hè thu; hán s d ng SPI là phù h p v i th c tr ng h n hán t i tr m TRMM2 , SPI dao ng trong ng ng g n t i a bàn nghiên c u. chu n n t ng i khô, không xu t hi n m c khô 3.2. Mô phph ng ng nh h ng c a h n hán trên di n n ng, tuy nhiên h n hán có xu h ng di n ra nhi u tích t t tr ng lúa t i huy n HHòaòa Vang h n t n m 2010 n 2016; t i tr m TRMM3, SPI 3.2.1. Phân vùng h n hán b ng ph ng pháp n i ng ng âm t ng ng v i m c t ng i khô n suy ngh ch o kho ng cách ( IDW) khô n ng xu t hi n vào nh ng th i i m khác nhau trong v , các giá tr này xu t hi n nhi u t n m 2006 mô ph ng nh h ng c a h n hán n di n n 2016; t i tr m TRMM4 SPI âm xu t hi n khá tích t tr ng lúa v m t không gian, nghiên c u này nhi u, ch y u m c t ng i khô c th t p ã s d ng ngu n t li u b n hi n tr ng t tr ng trung ch y u vào các n m 2003, 2006, 2008, 2010 lúa huy n Hòa Vang n m 2016 t công trình nghiên n 2012. c u c a cùng nhóm tác gi ã c xu t b n t p 1, 01/2018 trên T p chí Nông nghi p và Phát tri n Nhìn chung, v i l ng m a phân b không u, nông thôn làm b n n n. K t h p v i vi c s c bi t là l ng m a vào các tháng canh tác lúa hè d ng s li u SPI c a 8 tr m o m a (4 tr m quan thu t tháng 5 n tháng 8 ít, k t h p v i nhi t tr c và 4 tr m mô ph ng) c a các tháng trong v hè trong nh ng tháng này l i cao, dao ng 22 0C - thu n m 2016 ch y ch c n ng n i suy ngh ch o 32,6 0C. Trong ó, các tháng 5, 6 và 7 có nhi t kho ng cách (IDW) (theo công th c 2) trên ph n trung bình cao nh t d n n tình tr ng thi u n c m m ArcGIS 10.2.2. K t qu s phân b không gian ph c v s n xu t lúa v hè thu. K t qu phân tích s c a h n hán a bàn nghiên c u c mô ph ng li u l ng m a quan tr c và mô ph ng nh ã phân hình 4. tích trên k t h p v i thông tin thu th p c t các báo cáo, t th o lu n v i các ban ngành liên quan
Hình 4. K t qu n i suy nghnghngh ch o kho ng cách ttt d li u m a c a 4 tr m quan tr c ki m ch ng chính xác c a k t qu phân vùng h n hán t ph ng pháp ch y n i suy ngh ch
77 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
o kho ng cách c a 4 tr m quan tr c, nghiên c u k t qu n i suy l i cho th y h n hán m c t ng i này ã ti n hành i chi u v i báo cáo di n tích t khô t p trung các vùng ng b ng và không có h n tr ng lúa không s n xu t c do thi u n c thu x y ra các xã vùng núi và trung du. Nh v y, có th th p t Phòng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn th y k t qu phân vùng h n hán các vùng không có c a huy n, k t h p v i ph ng pháp kh o sát th c tr m quan tr c bên trong ranh gi i là thi u chính a. K t qu rà soát và i chi u cho th y: th c t xác. Chính vì v y, trong nghiên c u này s d ng không có hi n t ng h n n ng x y ra vào tháng 7, thêm s li u l ng m a c a 4 tr m mô ph ng l y t trong khi k t qu n i suy l i th hi n m c h n n ng ngu n nh vi n thám ph i h p v i s li u m a c a 4 các xã trong toàn huy n; vào tháng 6 th c t có x y tr m quan tr c ch y n i suy phân vùng h n hán. ra h n m t s xã vùng núi và trung du, trong khi K t qu c th hi n hình 5.
Hình 5. KK t t qu n i suy nghnghngh chngh ch o kho ng cách ttt t d li u m a quan tr c và mô ph ng K t qu hình 5 cho th y vi c k t h p thêm d ch ng ghép l p b n t tr ng lúa v i các b n li u m a t 4 tr m mô ph ng n m trong ranh gi i phân vùng h n hán hình 5, k t qu mô ph ng c hành chính c a huy n (hình 1) ã cho k t qu phân nh h ng c a h n hán trên di n tích t tr ng lúa vùng h n hán g n úng v i th c tr ng h n hán d a t i huy n Hòa Vang nh sau. trên ch s chu n hóa giáng th y (SPI) ã tính toán Hình 6 cho th y trong v hè thu n m 2016 trong giai o n 1997-2016, các báo cáo, tài li u th không có h n hán x y ra vào tháng 5 và tháng 8 trên c p và k t qu kh o sát th c a. Nh v y, có th di n tích t tr ng lúa huy n Hòa Vang. Trong khi th y vi c s d ng k t h p l ng m a mô ph ng v i tháng 6 và tháng 7 u có hi n t ng h n hán x y ra, l ng m a quan tr c s làm t ng chính xác c a tuy nhiên có s khác bi t gi a các xã trong huy n. k t qu mô ph ng. Vào tháng 6 di n tích lúa b h n t p trung các xã 3.2.2. Mô ph ng h n hán trên di n tích t tr ng Hòa B c, Hòa Liên, Hòa Ninh, Hòa Nh n, Hòa Phú lúa t i huy n Hòa Vang và Hòa Kh ng, ch 6/11 xã b nh h ng b i h n hán. Tháng 7 h n hán di n ra nghiêm tr ng h n, t t S d ng k t qu n i suy không gian d a trên s c 11 xã u b nh h ng b i h n hán, ch m t ph n li u l ng m a c a 4 tr m quan tr c và 4 tr m mô di n tích t tr ng lúa c a xã Hòa Ti n và Hòa ph ng, nghiên c u này s d ng ch c n ng ch ng Kh ng không b nh h ng. ghép b n trong ph n m m ArcGIS 10.2.2
78 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Hình 6. BB n n mô ph ng nh h ng c a h n hán trên di n tích t tr ng lúa v m t không gian t i huy n Hòa Vang Trên c s b n phân b h n hán v m t trên a bàn huy n. S li u chi ti t c th hi n không gian, nghiên c u ã s d ng ch c n ng tính b ng 1. toán th ng kê di n tích t tr ng lúa theo t ng xã BBB ngB ng 1. DiDiDi nDi n tích t tr ng lúa b h n v hè thu n m 2016 phâphânn theo xxãã theo chch s chu n hóa giáng th y (SPI) Tháng 5 Tháng 6 Tháng 7 Tháng 8 TT Tên xã G n chu n G n chu n T ng i khô G n chu n T ng i khô G n chu n 1 Hòa B c 121,5 121,5 121,5 121,5 2 Hòa Liên 302,9 302,9 302,9 302,9 3 Hòa Ninh 103,4 103,4 103,4 103,4 4 Hòa S n 209,7 71,4 138,3 209,7 209,7 5 Hòa Nh n 370,9 335,4 35,5 370,9 370,9 6 Hòa Phú 58,2 58,2 58,2 58,2 7 Hòa Phong 501,4 490,6 10,8 501,4 501,4 8 Hòa Châu 261,5 261,5 261,5 261,5 9 Hòa Ti n 548,7 548,7 175,2 373,5 548,7 10 Hòa Ph c 162,5 162,5 162,5 162,5 11 Hòa Kh ng 402 356,3 45,7 80,7 321,3 402 Toàn huyhuy n n n n 3.042,7 2.284,6 758,5 255,9 2.786,8 3.042,7
79 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
S li u b ng 1 cho th y t ng di n tích t t ng xã. K t qu nghiên c u cho th y h n hán phân tr ng lúa b h n tháng 6 là 758,5 ha (chi m 24,9% b 6/11 xã vào tháng 6, toàn b 11 xã vào tháng 7. t ng di n tích t tr ng lúa), trong khi tháng 7 di n T ng di n tích t tr ng lúa b h n tháng 6 ch tích t tr ng lúa b h n l i lên n 2786,8 ha (chi m chi m 24,9%, trong khi tháng 7 l i chi m n 91,6% n 91,6% t ng di n tích t tr ng lúa). Các xã b nh t ng di n tích t tr ng lúa trên a bàn toàn huy n. h ng b i h n hán ch y u thu c vùng núi và trung Các xã b nh h ng b i h n hán ch y u thu c vùng du. S li u mô ph ng này ã c s d ng i núi và trung du. Vi c s d ng k t h p s li u l ng chi u v i báo cáo các di n tích lúa không s n xu t m a quan tr c và l ng m a mô ph ng t nh vi n c do thi u n c trên a bàn huy n vào n m 2016 thám s giúp t ng chính xác c a k t qu mô c a Phòng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn ph ng i v i nh ng vùng nghiên c u không có tr m huy n Hòa Vang, k t h p v i kh o sát th c a. K t quan tr c n m trong ranh gi i hành chính. Ph ng qu cho th y s t ng ng gi a hai ngu n s li u, pháp n i suy ngh ch o kho ng cách (IDW) hoàn c bi t là nh ng vùng canh tác lúa d a vào n c toàn có th c ng d ng mô ph ng nh h ng m a các xã vùng núi và trung du. c a h n hán trên di n tích t tr ng lúa t i huy n Hòa Vang và các a bàn có i u ki n t ng t . S li u quan tr c l ng m a theo ngày c a b n TÀI LI U THAM KH O tháng 5, 6, 7 và 8 cho th y, tháng 6 và 7 là hai tháng có l ng m a th p h n (trung bình 100 mm). T ng 1. Bingxin, Y., Tingju Z., Breisinger, C., and s ngày không m a c a tháng 6 và 7 nhi u h n so Nguyen Manh Hai, 2010. Impacts of Climate Change v i tháng 5 và tháng 8 trong giai o n 1997-2016 on Agriculture and Policy Options for Adaptation: (trung bình 20 - 25 ngày/tháng). Trong khi ó n n The Case of Vietnam. International Food Policy nhi t trong tháng 6, 7 l i cao làm cho l ng n c Research Institute (IFPRI) Discussion paper. 01015. b m t b c h i nhanh d n n gi m m c n c trong Development Strategy and Governance Division. các h ch a và h th ng sông su i, n m c các Environment Production and Technology Division. tr m b m không th b m t i cho các ho t ng s n 2. Hu nh V n Ch ng, Nguy n Hoàng Khánh xu t nông nghi p, c bi t là b m t i cho cây lúa Linh, Ph m Gia Tùng, Tr n Th Ph ng, D ng Qu c trong th i k sinh tr ng và c n n c t i nh t. Nõn, Lê ình Phùng, 2015. Nghiên c u tình hình h n Chính hi n t ng này d n n th c tr ng thi u n c hán t tr ng lúa v hè thu b ng công ngh vi n thám nghiêm tr ng ph c v cho s n xu t lúa v hè thu, và GIS t i huy n i L c, t nh Qu ng Nam. T p chí c bi t là vào tháng 7. Khoa h c - i h c Hu . T p 103. S 4. ISSN 1859- 4. K T LU N 1388. M c h n c xác nh d a trên ch s chu n 3. Eric, J. G. and Brian, R. S., 2013. Modeling hóa giáng th y ( (SPI) 4 tr m quan tr c và 4 tr m mô Forest Mortality Caused by Drought Stress: ph ng t d li u vi n thám cho th y h n hán trên a Implications for Climate Change. Ecosystems 16: 60— bàn huy n Hòa Vang ch y u x y ra trong v hè thu 74 DOI: 10.1007/s10021-012-9596-1. t tháng 5 n tháng 8, trong ó vào tháng 6 và 7 4. Fengchang Xue, Xiaoyi Song, Dong Dong hi n t ng h n hán x y ra h u h t các xã trên a Shen, Jin Wang, 2015. Evaluating Agricultural bàn huy n. Giá tr SPI c a các tháng v ông xuân Drought Hazard Risk Based on GIS-MCE. ch y u n m trong ng ng g n chu n n t ng i International Journal of Signal Processing. Image m nên h n hán h u nh ít nh h ng n canh tác Processing and Pattern Recognition. Vol. 8 (12), lúa. pages 389-400. Th c tr ng h n hán trên di n tích t tr ng lúa 5. Monica Ionita, Patrick Scholz, Silvia Mihaela t i huy n Hòa Vang ã c tính toán và mô ph ng Chelcea, 2016. Assessment of drought in Romania thành l p b n h n hán cho các tháng trong v using the Standardized Precipitation Index. Journal hè thu (5, 6, 7 và 8) n m 2016 nh m th hi n s of Natural Hazards. Vol. 81 (3). phân b h n hán v m t không gian t t c các xã 6. Nguy n H u Ng , 2017. ánh giá tình hình trên a bàn huy n; i kèm v i b n là s li u h n hán b ng ch s chu n hóa giáng th y (SPI) t i th ng kê di n tích t tr ng lúa các m c h n theo t nh Th a Thiên - Hu . T p chí Khoa h c - i h c
80 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Hu . T p 123. S 7A. ISSN: 1859 - 1388. th ng kê t ai n m 2016 . Huy n Hòa Vang, thành 7. Tr n Th Ph ng và Hu nh V n Ch ng, ph à N ng. 2018. ng d ng GIS và vi n thám trong phân tích 11. Vera, P., Lubos, T., Ko žnarová, V., Martin, bi n ng s d ng t tr ng lúa t i huy n Hòa Vang, M., 2010. Drought episodes in the Czech Republic thành ph à N ng . T p chí Nông nghi p và Phát and their potential effects in agriculture. Theor. Appl. tri n nông thôn . K 1, tháng 1, trang: 104-110. Climatol. Journal 99:373—388. DOI 10.1007/s00704- 8. Tr n Th Ph ng, D ng Qu c Nõn, Hu nh 009-0148-3. V n Ch ng, Nguy n Hoàng Khánh Linh, Ph m Gia 12. World Meteorological Organization, 2012. Tùng, Lê V n An, 2015. nh h ng c a h n hán n Standardized precipitation index user guide, Vol. n ng su t lúa trên a bàn huy n i L c, t nh WMO-No.1090, World Meteorological Organization. Qu ng Nam, T p chí Nông nghi p và Phát tri n nông 13. Zhai, F., and J. Zhuang, 2009. Agricultural thôn. S : 6/2015. Trang: 37-45. Impact of Climate Change: A General Equilibrium 9. Phòng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Analysis with Special Reference to Southeast Asia. huy n Hòa Vang, 2016. Báo cáo các di n tích t lúa Asian Development Bank. Institute Working Paper không s n xu t c n m 2016. Huy n Hòa Vang, Series 131. Manila, the Philippines: Asian thành ph à N ng. Development Bank. 10. UBND huy n Hòa Vang, 2016. Báo cáo
APPLICATION OF INVERSE DISTANCE WEIGHTING (IDW) SPATIAL INTERPOLATION METHOD TO SIMULATE THE EFFECT OF DROUGHT ON PADDY LAND AREA IN HOA VANG DISTRICT, DA NANG CITY Tran Thi Phuong 111, Huynh Van ChuonChuongggg111 1University of Agriculture and Forestry, Hue University Summary This study has applied the inverse distance weighting (IDW) spatial interpolation method to simulate effect of drought on paddy land area in Hoa Vang district, Da Nang city. The drought level was calculated by Standardized Precipitation Index - SPI from daily rainfall data collected of 4 actual observation and 4 simulation stations from remote sensing images during 1997-2016. The combination of observed and simulated precipitation data will increase accuracy of simulation results. The SPI calculated shows that drought occurred mainly in the summer-autumn season from May to August, of which drought occurred in almost communes of the district in June and July. The inverse distance weighting (IDW) spatial interpolation method was used to simulate drought level based on SPI data of eight stations. The results of spatial interpolation method are maps of drought level distribution on paddy land based on the summer- autumn SPI in the year 2016 and statistical data of drought area of paddy land per commune in Hoa Vang district. The drought was distributed in 6/11 communes in June, while drought was distributed in all 11 communes in July. Keywords: Paddy land, drought, inverse distance weighting (IDW) method, standardized precipi tation index (SPI).
Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. Nguy n V n Tu n Ngày nhnh n n bàibài: 9/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 9/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 16/4/2018
81 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 2 - Th¸ng 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NGHIÊN C U PH NG PHÁP TRÍCH LY THU H I D CH CHÈ CHO CH BI N S N PH M B T CHÈ HÒA TAN T LÁ CHÈ GIÀ TRUNG DU THÁI NGUYÊN TrTrTr nhTr nh Th Chung 111, , Th Mai 111, , ng ng Công Th ng 111, TrTrTr nTr n V n Chí 111, inh ThTh Kim Hoa 111, L u HH ng ng S n 111, Ph, Ph mPh m Th Vinh 111
TÓM TT T T T T Chè Trung du là m t trong nh ng l i th c a vùng Thái Nguyên và a d ng hóa s n ph m t lá chè hi n ang c quan tâm trong ngành công nghi p th c ph m. Nghiên c u này nh m kh o sát nh h ng c a các ph ng pháp trích ly t i hi u su t thu h i d ch và ch t l ng d ch trích ly t lá chè già gi ng chè Trung du Thái Nguyên cho ch bi n b t chè hòa tan. Nghiên c u c th c hi n trên b n ph ng pháp trích ly: b ng ph ng pháp h p, theo ph ng pháp n u, theo ph ng pháp xay và theo ph ng pháp xay- n u. Ph ng pháp trích ly c l a ch n áp ng c hai tiêu chí là hi u su t trích ly cao và n ng ch t tan thu c cao nh t. S li u c x lý theo ph n m m SAS 9.0 và GrapPad Prism 7.0. K t qu nghiên c u cho th y ph ng pháp xay-n u th i gian 15 phút trích ly v i t l nguyên li u chè: n c là 1:3 c ph i tr n thêm n c t l 1:7 và n u v t l 1:3 cho hi u su t trích ly và d ch ch t tan có n ng cao nh t. TTT T khóa: B t chè hòa tan, dung d ch trích ly, hi u su t trích ly, lá chè già, ph ng pháp trích ly.
1. M U 1 m t khác Vi t Nam ang ph i nh p kh u m t s m t hàng s n ph m ch bi n t lá chè nh b t chè hòa Hi n nay, vi c a d ng hóa s n ph m ph c v tan v i giá thành cao. Nguyên li u s n xu t chè ch a cho nhu c u n u ng công nghi p, c ng nh h n ch c s d ng hi u qu t i Thái Nguyên [9]. V i l i ngu n rác th i th c ph m ang là m t trong h ng th c a a ph ng Thái Nguyên là m t trong nh ng phát tri n u tiên c a ngành công nghi p th c ph m. t nh có di n tích tr ng chè l n, t ng bình quân 2,4% Trên th gi i nói chung c ng nh Vi t Nam nói riêng hàng n m [7] và ng th 2 trên c n c sau Lâm bên c nh nh ng s n ph m truy n th ng s n xu t t ng v i 18.600 ha, cho nguyên li u chè và s n cây chè nh chè xanh, chè bán lên men và chè , có l ng chè l n nh t c n c. Th c t , các s n ph m r t nhi u các s n ph m khác nh chè u ng li n, chè c ch bi n t i Vi t Nam h u h t thu hái t matcha, các s n ph m b sung tinh ch t lá chè nh búp chè tôm m t, hai ho c ba lá v i ch t l ng t ng k o và u ng óng chai, áp ng nhu c u n u ng i t t, trong ó ph n búp già, lá già và búp kém ch t c ng nh ph c v s c kh e. Ch bi n b t chè hòa l ng chi m t l áng k ch a c t n thu m t tan t lá chè già c coi nh là h ng nghiên c u cách hi u qu s n xu t, ph c v (ch y u bán gi i quy t bài toán trên. d i d ng s n ph m t i ph c v nhu c u u ng chè Vi t Nam nói chung và Thái Nguyên nói riêng t i hàng ngày v i giá thành r t th p) [1], [3]. có r t nhi u ti m n ng v công nghi p phát tri n t Ph ng pháp trích ly t n thu ch t tan t chè s n ph m cây chè, tuy nhiên giá tr mang l i t s n cho ch bi n b t chè hòa tan ã c nghiên c u, ph m ngành hàng chè ch a t ng x ng v i các n c tuy nhiên ch y u trích ly t thành ph m chè en s n xu t trong khu v c [8]. ho c chè xanh (5), trong ó các nhân t nh nh Theo Worldatlas 2016 Vi t Nam hi n ng th 6 h ng c a nhi t và th i gian hi u su t trích ly ã trên th gi i v s n l ng chè c s n xu t hàng c nghiên c u. Tuy nhiên, tác ng v t lý i v i n m, trong ó ph c v c công vi c cho h n 3 m c ích này ch a c xem xét (6). Trong nghiên tri u lao ng. V xu t kh u Vi t Nam n m trong top c u này ph ng pháp trích ly c th c hi n tr c 10 v xu t kh u s n ph m chè trên th gi i [1], [8], ti p trên nguyên li u lá chè t i già t n thu ngu n nguyên li u (4). ng th i, ph ng pháp trích ly n gi n d a trên s tác ng v m c v t lý khác nhau 1 Tr ường Đạ i h ọc Nông Lâm Thái Nguyên
82 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH nh m em n tính ng d ng cao cho các mô hình sau khi trích ly c a nghi m th c) c xác nh b ng s n xu t nh và v a trên a bàn và lân c n. cách nguyên li u c t nh ‰ trích ly theo nghi m
2. V T LI U, PH NG PHÁP NGHIÊN C U th c (h p, n u, xay và xay - n u) ‰ thu bã r i em s y t s y memmert 105 oC cho n kh i l ng 2.1. VV t t li u nghiên c u không i. Lá chè t i ( Camellia sinensis L.) c thu hái + G NL: t chè Trung du Thái Nguyên, là lá già không c (tan) a vào ch bi n chè búp thông th ng. Lá c hái G (tan) NL = G k1(nguyên li u) — G k2(x nguyên li u).
v trí lá th 5, 6 tr i. Th i gian thu hái 8-11 gi Gk2 (x nguyên li u) có trong 100 (g) lá t i : Kh i sáng. Th i gian t lúc thu hái t i khi ch bi n không l ng (g) c a x nguyên li u c xác nh b ng quá 24 h. Lá chè c l a ch n ng u v ch t cách nguyên li u ‰ xay ‰ n u ‰ cân v i t ‰ v t l ng, không b d p nát [2], [10]. nhi u l n n trong ‰ cân nguyên v i ‰ l y xác ‰ o 2.2. Ph ng pháp nghiên cc u u u u s y t s y memmert 105 C cho n kh i l ng không i [3]. 2.2.1. Trích ly theo ph ng pháp h p + Tính n ng ch t tan (Cm ) : Thí nghi m c th c hi n v i 100 g lá chè t i (ch t tan) c t nh kho ng 3-4 mm tr n v i t l n c t ng ng Cm (ch t tan) (%) = (G tan (NT) / G d ch ) * 100%. là 800 ml, 900 ml, 1000 ml (1:8, 1:9, 1:10) l n l t 2.2.6. Ph ng pháp x lý s li u các m c th i gian là 5 phút, 10 phút, 15 phút nhi t S li u nghiên c u c x lý theo ph n m m o 100 C, m i thí nghi m c l p l i 3 l n. SAS 9.0 và GrapPad Prism. 2.2.2. Trích ly theo ph ng pháp n u 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N Thí nghi m v i 100 g lá chè t i c t nh (3-4 3.1. nh h ng c a ph ng pháp trích ly h p t i o mm) tr n v i 1000 ml n c 100 C, sau ó trích ly hihihi uhi u su t trích ly và n ng ch t tan v i 3 m c th i gian khác nhau là: 5 phút, 10 phút, 15 phút, m i thí nghi m l p l i 3 l n. 2.2.3. Trích ly theo ph ng pháp xay L y 100 g chè vò c t nghi n nh (3-4 mm) r i tr n v i t l n c (n c nóng 90 - 100 oC) là 300 ml, 500 ml, 700 ml (1:3, 1:5, 1:7) trong th i gian 15 phút, m i thí nghi m c l p l i 3 l n. 2.2.4. Trích ly theo ph ng pháp xay-n u L y 100 g chè t i c t nh (3-4 mm) và t ph ng pháp xay ch n t l phù h p nh t 1:3, sau ó ph i tr n v i n c các t l 1:5, 1:6, 1:7 và th c hi n Hình 1. HiHi u u su t trích ly (%) thu c theo ph ng b trí thí nghi m t ng t ph ng pháp xay. M i thí pháp trích ly hh p p p p nghi m c l p l i 3 l n. 2.2.5. Ph ng pháp xác nh hi u su t trích ly và n ng ch t tan
Hi u su t trích ly ch t tan (HSTL (ch t tan) ):
HSTL (ch t tan) (%) = (G (tan) NT/G (tan) NL) * 100%.
+ G (tan) NT= G k1(nguyên li u) — G k2(nghi m th c).
Gk1(nguyên li u) : Kh i l ng (g) khô c a nguyên li u c xác nh b ng cách nguyên li u c t nh em s y t s y Memmert 105 oC cho n kh i l ng không i. Hình 2. NN ng ng ch t tan (%) thu c c theo ph ng pháp trích ly hh p p p p G k2(nghi m th c) : Kh i l ng (g) khô (ph n còn l i
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 83 KHOA H C CÔNG NGH
Hi u su t trích ly (HSTL) ch t tan ph thu c vào c thay i t 35,49% t i 40,21%. K t qu x lý 2 y u t là th i gian và t l n c (hình 1). Khi th i th ng kê có s sai khác có ý ngh a α ≤ 0,05. Theo gian trích ly và t l n c thay i thì HSTL thay i. b ng 2 hi u su t trích ly cao nh t t c t l K t qu x lý phân tích th ng kê cho th y hi u su t n c 1:7. trích ly có s sai khác có ý ngh a gi a các công th c BBB ngB ng 2 . HiHiHi uHi u su t trích ly và n ng ch t tan c a và th i gian trích ly m c ý ngh a α ≤ 0,05. Hi u su t ph ng pháp xay theo thth i i gian trích ly b ng ph ng pháp h p cho k t qu cao nh t Th i gian (phút) 15 15 15 th i gian 15 phút v i t l n c 1:10 trong các th i gian và t l kh o sát. T l nguyên li u/n c 1:3 1:5 1:7 N ng ch t tan (N CT) thu c c ng ph (g/ml) thu c vào 2 y u t th i gian và t l n c. Khi thay Hi u su t trích ly (%) 35,49 b 39,94 a 40,21 a i th i gian trích ly t 5 phút t i 15 phút t i các công th c có n ng khác nhau thì n ng ch t tan thu N ng ch t tan (%) 1,23 a 1,13 a 0,90 b c sai khác có ý ngh a m c ý ngh a α ≤ 0,05. K t qu phân tích cho th y N CT t giá tr cao nh t là N ng ch t tan c ng thay i theo t l n c. 2,16% khi c trích ly n ng 1:8 v i th i gian 15 B ng 2 cho th y n ng ch t tan thu c có s sai phút trong các th i gian và t l kh o sát. khác có ý ngh a α ≤ 0,05 và t giá tr cao nh t v i t l n c 1:3. Do ó, v i m c ích ch bi n b t chè 3.2. nh h ng c a ph ng pháp trích ly n u t i hòa tan nên công th c có n ng ch t tan cao nh t hihihi uhi u su t trích ly và n ng ch t tan c a d ch s c ch n là công th c phù h p nh t cho ph ng BBB ngB ng 1. Hi u su t trích llyy và nn ng ng ch t tan c a pháp xay. T l này s c s d ng cho b c xác ph ng pháp nn u u theo th i gian nh công th c ph ng pháp xay-n u thí nghi m T l nguyên sau. 1:10 1:10 1:10 li u/n c (g/ml) 3.4. nh h ng c a ph ng pháp trích ly xayxay---- Th i gian (phút) 5 10 15 nnn un u t i hi u su t trích ly và n ng ch t tan c a Hi u su t trích ly (%) 29,42 c 32,04 b 35,47 a ddd chd ch BBB ngB ng 3. HiHiHi uHi u s u sus uuu t t trích ly và n ng ch t tan c a N ng ch t tan (%) 1.85 c 2.74 b 3.56 a ph ng pháp xayxay----nnnn u u theo th i gian Hi u su t trích ly theo ph ng pháp n u thay i T l nguyên 1:3 1:5 1:7 theo th i gian trích ly. K t qu phân tích cho th y li u/n c (g/ml) hi u su t trích ly thu c thay i t 29,42% t i c b a 35,47% có s khác nhau có ý ngh a th ng kê m c Hi u su t trích ly (%) 42,69 45,54 50,50 α ≤ 0,05. S khác nhau này c gi i thích do th i N ng ch t tan (%) 4,63 c 5,38 b 6,31 a gian trích ly càng dài d n n l ng ch t tan c trích ly càng nhi u. K t qu cho th y trích ly m c T ng t ph ng pháp xay, hi u su t trích ly th i gian 15 phút cho hi u su t trích ly cao nh t ch t tan theo ph ng pháp xay-n u ph thu c vào t trong các th i gian kh o sát. l n c. Sau khi xay t l 1:3, thêm n c theo t l N ng ch t tan thu c t ph ng pháp n u 1:3, 1:5 n 1:7, thì hi u su t trích ly thu c có s c ng ph thu c vào y u t th i gian. X lý th ng kê sai khác có ý ngh a α ≤ 0,05. K t qu cho th y hi u cho th y có s sai khác có ý ngh a m c α ≤ 0,05 và su t trích ly thu c cao nh t khi xay t l 1:03 r i n ng ch t tan t cao nh t m c th i gian trích ly ph i tr n t l 1:7. 15 phút. N ng ch t tan thu c theo ph ng pháp 3.3. nh h ng c a ph ng pháp trích ly xay t i này c ng ph thu c vào t l n c. X lý th ng kê hihihi uhi u su t trích ly và n ng ch t tan c a d ch cho th y khi xay t l 1:3, ph i tr n thêm n c v i t l 1:7 cho n ng ch t tan cao nh t là 6,31%. Kh o sát nghiên c u cho th y hi u su t trích ly theo ph ng pháp xay ph thu c vào t l n c. T T k t qu thu c b n ph ng pháp trích ly, l n c thay i t 1:3 t i 1:7 thì hi u su t trích ly thu hi u su t trích ly ch t tan và n ng ch t tan d ch
84 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH chè thu c ph thu c vào các y u t th i gian và t ng v t lý m nh h n cùng v i th i gian ti p xúc c a l n c nh nghiên c u c a Huang, W.-Y. & c ng s lá chè v i dung môi n c có nhi t cao lâu h n (2013). Tuy nhiên, t b ng 4 so sánh hi u su t trích (ph ng pháp xay-n u) giúp phá v các phân t lá ly và n ng ch t tan t các ph ng pháp trích ly thì chè t i t t h n và trích ly m c cao nh t l ng ch t th y cùng th i gian 15 phút và t l n c g n t ng tan trong lá chè. ng nhau, trong ó ph ng pháp trích ly v i tác BBB ngB ng 4. So sánh hi u su t trích ly và n ng ch t ttanan t các ph ng pháp trích ly Ph ng pháp T l nguyên li u/ Hi u su t trích ly N ng ch t tan Th i gian (phút) trích ly n c cao nh t (%) cao nh t (%)
15 1:10 33,75 H p 15 1:8 1,44
N u 15 1:10 35,47 3,56
1:7 40,21 Xay 15 1:3 1,23
Xay-n u 15 1:7 1:3 50,50 6,31 Hi u su t trích ly ch t tan và n ng ch t tan 5. Pandey R. K and M. N. (2014). Production of d ch chè thu c cao nh t trong ph ng pháp di t Instant Tea Powder by Spray Drying. International men - trích ly xay - n u. Thông s nghiên c u c Journal of Agriculture and Food Science Technology k t lu n th i gian 15 phút trích ly v i t l n c: 5(3): 197-202. dung d ch xay là 1:3 c ph i tr n thêm n c t l 1:7 c ch n. 6. Huang, W.-Y., Lin, Y.-R., Ho, R.-F., Liu, H.-Y., 4. K T LU N & Lin, Y.-S. (2013). Effects of Water Solutions on K t qu trích ly d ch chè hòa tan t lá chè già Extracting Green Tea Leaves. The Scientific World b ng ph ng pháp trích ly xay-n u cho hi u su t Journal , 2013 , 368350. http:// doi.org/ 10.1155/ trích ly và n ng ch t tan cao nh t. Thông s c 2013/368350. ch n v i th i gian 15 phút trích ly v i t l n c: 7. Pham, V. H., MacAulay, T. G. & Marsh, S. P., dung d ch xay là 1:3 c ph i tr n thêm n c t l 2007. The economics of land fragmentation in the 1:7. north of Vietnam. The Australian Journal of TÀI LI U THAM KH O Agricultural and Resource Economics , vol. 51, pp. 1. International Monetary Fund. World 195—211. Economic Outlook Database (GDP based on Purchasing Power Parity). Accessed on April 23, 8. Ng c Qu và Nguy n Kim Phong (1997). 2017. Cây chè Vi t Nam. NXB Nông nghi p Hà N i. 2. Tuy n t p tiêu chu n nông nghi p (2001). T p 9. Nguy n V n Toàn và Ph m V n L m (2014). IV tiêu chu n nông s n ph n II - Tiêu chu n chè. C s khoa h c s n xu t chè an toàn, ch t l ng . NXB Hà N i. NXB Nông nghi p. 3. K. M. Mariya John et al. (2006). Factors Influencing the Efficiency of Extraction of 10. V Thy Th , oàn Hùng Ti n, ng Th Polyphenols from Young Tea Leaves. Asian Journal G m và Giang Trung Khoa (2001). Các h p ch t hóa of Plant Sciences 5(1): 123-126. h c có trong chè và m t s ph ng pháp phân tích 4. Dossat, R. J. (2002). Principles of thông d ng trong s n xu t chè Vi t Nam . NXB refrigeration. John Wiley and Sons New York. Nông nghi p.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 85 KHOA H C CÔNG NGH
STUDY ON EXTRACTION METHODS ON RECOVERY OF SOLVENT EXTRACTS FROM OLD TEA LEAVES Trinh Thi Chung 111, Do Thi Mai 111, Dang Cong Thang 111, Tran Van Chi 111, Dinh Thi Kim Hoa 111, Luu Hong Son 111, Pham Thi Vinh 111 1Thai Nguyen University of Agriculture and Forestry - TUAF Summary
Trung Du tea is one of the most favourite crops in Thai Nguyen province and diversification from tea leaves is currently emphasized and interested in food industry. The purpose of this study was to investigate the effect of extraction methods on the recovery efficiency and high soluble substance content from old tea leaves for processing tea powder. The research was carried out four extracting methods: steamed extraction method, cooking extraction method, milling extraction method and cooking-grinding extraction method. Appropriate extraction method meets two criteria: high extraction efficiency and high soluble concentration. The results have shown that the cooking - milling extraction method induced the higher extraction efficiency and soluble substance content. The optimized extraction conditions obtained were: mixture of tea material : water = 1:3; then diluted to 1:7 by distilled water in a 15 minutes extraction time. KeywordKeywordssss: Extraction efficiency, extraction methods, dissolving tea powder, old tea leaves, solvent extract. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Tr n Th Mai Ngày nhnh n n bài: 23/02/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 23/3/2018 Ngày duyduy t t ng: 30/3/2018
86 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NH H NG C A BI N PHÁP X LÝ CANXI N HI N T NG N T TRÁI VÀ PH M CH T CHÔM CHÔM RONGRIEN ( Nephelium lappaceum LINN) T I HUY N PHONG I N, THÀNH PH C N TH TrTrTr nTr n Th Bích Vân 111,,, Lê BB o o Long 111
TÓM TT T T T T M c ích c a thí nghi m là ánh giá nh h ng c a các bi n pháp x lý canxi n hi n t ng n t trái và ph m ch t chôm chôm Rongrien ( Nephelium lappaceum Linn). Thí nghi m c th c hi n t i xã M Khánh, huy n Phong i n, thành ph C n Th trên cây 5 n m tu i trong cùng m t v n có cùng ch ch m sóc, mùa v 2016. L ng phân vô c s d ng cho 1 cây trên t t c các nghi m th c là nh nhau, c
chia làm 4 l n bón: t 1 (sau thu ho ch) 0,32 kg N - 0,23 kg P 2O5, t 2 (tr c khi ra hoa 1 tháng): 0,1 kg N
- 0,1 kg P 2O5 - 0,075 kg K 2O, t 3 (khi cây u trái): 0,1 kg N - 0,1 kg P 2O5 - 0,075 kg K 2O và t 4 (khi cây
mang trái): 0,12 kg K 2O. Thí nghi m c b trí theo th th c kh i hoàn toàn ng u nhiên, g m có 4 nghi m th c, m i nghi m th c có m i l n l p l i, m i l n l p l i t ng ng m t cây. K t qu thí nghi m cho th y nhúng tr c ti p trái làm gi m t l n t trái 4,15 l n và t ng n ng su t th ng ph m 19,8%; phun tr c ti p lên trái 3,67 l n và 20,3%; phun u lên lá và trái 1,93 l n và 11,0% so v i i ch ng (theo th t ). Các bi n pháp
b sung CaCl 2 u có khuynh h ng làm gi m brix th t trái. TTT T khoá: Canxi, chôm chôm ‘Rongrien’ (Nephelium lappaceum Linn), n t trái, rò r ion, C n Th .
1. M U 2 gây ra hi n t ng n t trái nh ng có liên quan n hàm l ng canxi c ghi nh n b i Fernández và Chôm chôm Rongrien c tr ng nhi u các Florez (1998) trên trái anh ào, Astuti (2002) cà n c Ma-lai-xi-a, In- ô-nê-xi-a và Thái Lan (Morton, chua, Huang et al . (2005) trên trái v i,... Phun canxi 1987). Vi t Nam, gi ng chôm chôm Rongrien c làm h n ch hi n t ng n t trái ã c ghi nh n du nh p t Thái Lan và c tr ng t n m 1996, ây v i (Huang et al ., 2005), anh ào (Erogul, 2014), cà là gi ng có c tính sinh tr ng m nh, d ra hoa và chua (Astuti, 2002), l u (Hoda và Khalil, 2013), chôm u trái, c bi t là thích nghi v i i u ki n ng chôm Rongrien (Tr n Th Bích Vân và ctv ., 2016),… b ng sông C u Long và mi n ông Nam b , hi n là M c ích c a nghiên c u là tìm bi n pháp cung c p gi ng có nhi u tri n v ng thay th d n gi ng canxi hi u qu nh m h n ch hi n t ng n t trái, chôm chôm Java hi u qu kém ang c tr ng ph nâng cao n ng su t và ph m ch t trái chôm chôm bi n n c ta ( ào Th Bé B y và ctv., 2005). M c Rongrien. dù có nhi u u i m nh ng h n ch l n nh t hi n nay mà nhà v n g p ph i khi tr ng chôm chôm 2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP THÍ NGHI M Rongrien là hi n t ng n t trái, c bi t là khi m a 2.1.2.1.2.1. VVV tV t li u thí nghi m nhi u (V Công H u, 2000). T i Thái Lan có nh ng Cây chôm chôm Rongrien 5 n m tu i. n m t l n t trái trên gi ng chôm chôm Rongrien D ng c o và phân tích: khúc x k (model lên n trên 50% (Lam và Kosiyachinda, 1987). Khi ATAGO, Nh t s n xu t), cân phân tích (model i u tra v hi n t ng n t trái gi ng chôm chôm Ohaus CL 201, M s n xu t), th c k p (model này t i thành ph C n Th và t nh V nh Long thì h u Mitutoyo, Nh t s n xu t), máy o EC (HANNA, h t nông dân u cho r ng có kho ng 75-100% s cây model HI 8633, EURORE s n xu t), máy h p thu trong v n b n t trái v i t l n t trái trên gi ng nguyên t (model iCE - 3500, M s n xu t) ,… chôm chôm này lên n 30-40% (Lý Thành Th nh, 2015; Nguy n V n H , 2015). Có nhi u nguyên nhân 2.2.2.2.2.2. Ph ng pháp thí nghinghi m m m m Thí nghi m c th c hi n trên v n chôm chôm Rongrien 5 n m tu i tr ng t cây ghép v i g c 1 Khoa Nông nghi ệp và Sinh h ọc ứng d ụng, Tr ường Đạ i ghép là chôm chôm Java, có cùng ch ch m sóc học C ần Th ơ
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 87 KHOA H C CÔNG NGH
t i xã M Khánh, huy n Phong i n, thành ph C n 4 (khi cây mang trái): 0,12 kg K 2O. Thí nghi m c Th v thu n n m 2016, kho ng cách tr ng gi a 2 b trí theo th th c kh i hoàn toàn ng u nhiên g m cây là 4 x 4 m. M t s c tính lý - hóa t v n tr ng có 4 nghi m th c, m i nghi m th c có m i l n l p c trình bày b ng 1. L ng phân vô c cho 1 cây l i, m i l n l p l i t ng ng m t cây (B ng 2). M u s d ng trên t t c các nghi m th c là nh nhau, t c thu th p khi b t u thí nghi m, 10 v trí c chia làm 4 l n bón: t 1 (sau thu ho ch) 0,32 khác nhau, sâu l y m u là 0 - 20 cm. M u trái thu kg N - 0,23 kg P 2O5, t 2 (tr c khi ra hoa 1 tháng): ng u nhiên trên 4 cành, phân b u v 4 h ng
0,1 kg N - 0,1 kg P 2O5 - 0,075 kg K 2O, t 3 (khi cây khác nhau, thu ho ch khi trái có màu vàng cam theo
u trái): 0,1 kg N - 0,1 kg P 2O5 - 0,075 kg K 2O, và t mô t c a Kosiyachinda (1988) (Hình 1). BBB ngB ng 1. MMM tM t s c tính llýý --- hóa t t v n tr ng chôm chôm Rongrien sâu 0 --- 20 cm khi bbb b trí thí nghnghiiii m m m m ttt it i x i xãx ã MMM M Khánh, huy huy n n Phong i n i n,,,, thành phph C n Th STT M t s c tính lý - hóa t Giá tr Ph ng pháp phân tích
1 pH (H 2O 1:2,5) 5,42 2 N h u d ng (mg/100g) 7,8 Mulvaney (1996) 3 P h u d ng (mg/100g) 6,5 Olsen và Sommers (1982) 4 K trao i (meq/100g) 0,34 Gillman và Sumpter (1986) 5 Ca trao i (meq/100g) 2,61 “ 6 Mg trao i (meq/100g) 3,43 “ 7 B d tiêu (mg/100g) 2,32 Aitken et al . (1987)
N h u d ng: NH 4 -N và NO 3 —N BBB ngB ng 2. Mô tt c cácc ác nghinghi m m th c thí nghi m Nghi m th c N i dung Mô t 1 i ch ng Phun n c Phun CaCl 2% vào lúc sáng s m, phun 4 l n, l n u vào giai Phun u lên lá và trái 2 2 o n 8 tu n sau khi u trái v i kho ng cách hai l n phun là
15 ngày (4 lít /cây). Phun CaCl 2% tr c ti p lên chùm trái vào lúc sáng s m, phun Phun tr c ti p lên trái 2 3 4 l n, l n u vào giai o n 8 tu n sau khi u trái v i kho ng
cách hai l n phun là 15 ngày (4 lít/cây). Nhúng tr c ti p chùm trái vào xô nh a có ch a dung d ch CaCl 2% vào lúc sáng s m, nhúng 4 l n, l n u vào giai o n 4 Nhúng tr c ti p trái 2 8 tu n sau khi u trái v i kho ng cách hai l n nhúng là 15 ngày. 2.3.2.3.2.3. Các chch tiêu theo ddõiõiõiõi T l n t trái (%): ch n ng u nhiên 20 chùm trái/cây, m t ng s trái và s trái n t, t l n t trái c tính theo công th c (1), trái b n t c bi u hi n hình 1. 100 * S trái b n t T l n t trái (%) = (1) T ng s trái Hàm l ng Ca v trái: xác nh theo ph ng pháp c a Walinga et al . (1989). Hàm l ng Ca-pectat v trái (%): c o theo ph ng pháp c a Sadasivam và Manickam (2005) có c i bi n: cân 50 g m u pha tr n vào c c có 1 lít và thêm vào 300 ml HCl 0,01 N, un kho ng 30 phút và l c (bình tam giác có 1 vòi d i c bình g n ng Hình 111.1. Trái chôm chôm Rongrien bb n t hút t máy hút), r a ph n còn l i v i n c nóng và
88 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH l y ph n l c l i. Ph n còn l i thêm 100 ml HCl 0,05 dày v (mm): c t ngang gi a trái, o tr c ti p N, un kho ng 20 phút, l c l y ph n l c l i. Ph n d b ng th c k p (model Mitutoyo, Nh t s n xu t). lúc này thêm 100 ml HCl 0,3 N, un kho ng 10 phút, brix (%): o tr c ti p t n c ép th t trái, d ch l c l y ph n l c l i. Lên th tích 500 ml, l c dung trái c nh tr c ti p lên l ng kính c a khúc x k d ch qua gi y l c Whatman. L y 1 ml c a dung d ch (model ATAGO, Nh t s n xu t). B sung n v tính. trích ly k t h p v i 9 ml dung d ch CsCl , l c u. 2 Axit t ng s (%): chu n tr c ti p n c ép th t Sau ó em o b ng máy h p thu nguyên t (AAS) trái b ng dung d ch NaOH v i ch t ch th là b c sóng 422,7 nm. Hàm l ng Ca-pectat c tính phenolphtalein. theo công th c (2): N ng su t t ng (kg/cây): c tính b ng t ng (a - b) ppm x V (ml) kh i l ng trái trên cây. x hspl x100 Hàm l ng = x 100 (2) N ng su t th ng ph m (kg/cây): c tính Ca-pectate (%) W(g) x v (ml) x 1.000.000 theo công th c (4): Trong ó: N ng su t th ng ph m (kg/cây) = N ng su t t ng - kh i l ng trái n t (4) V (ml): t ng th tích d ch trích ly. 2.4.2.4.2.4. Ph ng pháp xx l lýl ý sý s s li u và th ng kê Hspl: h s pha loãng. X lý s li u và v th b ng ch ng trình W(g): kh i l ng m u phân tích. Microsoft Excel. Phân tích ph ng sai (ANOVA - V (ml): th tích d ch trích ly em o. analysis of variance) phát hi n s khác bi t gi a T l rò r ion (%): xác nh theo ph ng pháp các nghi m th c và phân tích m i t ng quan b ng c a Shao et al . (2013) có c i bi n: trái thu ho ch v ph n m m SPSS version 20.0, so sánh các giá tr c r a m nh d i vòi n c lo i b dinh d ng trung bình b ng ki m nh LSD. khoáng và b i b n bám trên b m t v , dùng khoan 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N tròn (¢ 21 mm) khoan l y m u v , ti p t c r a m u 3.1. TTT T l n t trái b ng n c kh ion 3 l n lo i b ion ti t ra sau K t qu hình 2A cho th y t l n t trái gi a các khi khoan. Cho m u vào ng nghi m 50 ml có nghi m th c có s khác bi t th ng kê m c ý ngh a ch a 30 ml n c kh ion, o d n i n sau 3 gi 1%. Phun u lên lá và trái có t l n t trái 9,9%, phun ng nhi t phòng (EC1). ông l nh/rã ông tr c ti p lên trái và nhúng tr c ti p trái có t l n t ng ch a m u 3 l n, o d n i n (EC2). d n trái t ng ng 5,2 và 4,6% (th p h n i ch ng 1,93, i n o b ng máy EC (HANNA, model HI 8633, 3,67 và 4,15 l n theo th t ). K t qu phân tích th ng EURORE s n xu t). T l rò r ion c tính theo kê cho th y nghi m th c phun tr c ti p lên trái hay công th c (3): nhúng tr c ti p trái có s khác bi t ý ngh a v i 100 * (EC1 - EC0) T l rò r ion (%) = (3) nghi m th c i ch ng c ng nh phun u lên lá và EC2 trái nh ng không có s khác bi t gi a 2 nghi m th c Trong ó: này v i nhau (Hình 2A). Cung c p canxi tr c ti p lên trái có hi u qu cao h n là phun u lên lá và trái, EC0: d n i n c a n c kh ion. i u này có th do canxi là nguyên t không di ng EC1: d n i n c a dung d ch ngâm m u sau 3 nên s h p thu qua lá h u nh không c chuy n v gi . n trái. Khi c cung c p lên b m t trái, canxi có th xâm nh p tr c ti p vào trong trái (Van Goor, EC2: d n i n c a dung d ch ngâm m u sau 1973; Glenn và Poovaiah, 1985). khi ông l nh/rã ông 3 l n. Cung c p canxi làm gi m hi n t ng n t trái Kh i l ng trái (g): cân tr c ti p b ng cân i n chôm chôm Rongrien ch y u do làm t ng hàm t (model Ohaus CL 201, M s n xu t). l ng canxi v trái. Hình 2B cho th y các bi n pháp Kích th c (cao và r ng; mm): o tr c ti p chi u áp d ng u làm t ng hàm l ng Ca v trái. Hàm cao nh t và r ng nh t c a trái b ng th c k p l ng Ca trong v trái nghi m th c nhúng tr c ti p
(model Mitutoyo, Nh t s n xu t). trái vào dung d ch CaCl 2 là cao nh t (574 mg/100g),
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 89 KHOA H C CÔNG NGH k n phun tr c ti p lên trái (532 mg/100g), phun canxi u có hàm l ng Ca-pectat cao và t l rò r u lên lá và trái (454 mg/100g) và nghi m th c i ion th p h n so v i i ch ng. Hàm l ng Ca-pectat ch ng là th p nh t (243 mg/100g), có s khác bi t trong v trái cao nh t nghi m th c nhúng tr c ti p th ng kê gi a các nghi m th c m c ý ngh a 1%. trái vào trong dung d ch CaCl 2 (0,34%), k n phun Nghi m th c nhúng tr c ti p trái có hàm l ng Ca tr c ti p lên trái (0,30%), phun u lên lá và trái v trái cao h n i ch ng 2,36 l n; trong khi phun (0,27%) và th p nh t là nghi m th c i ch ng tr c ti p lên trái là 2,18 l n, x lý u lên lá và trái là (0,19%) (Hình 2C). Phun u lên lá và trái có t l rò 1,87 l n. r ion v trái th p h n i ch ng 1,73 l n, trong khi Canxi làm gi m t l n t trái ch y u do tác phun tr c ti p lên trái hay nhúng tr c ti p trái có t ng c a canxi n vách t bào, làm gia t ng s n l rò r ion v trái th p h n 2,5 - 2,8 l n theo th t nh và tính c ng ch c c a t bào. K t qu c trình (Hình 2D). bày hình 2C và 2D cho th y các bi n pháp cung c p
(B) (A)
(C) (D)
Hình 222.2. T. T T l n t trái (A), hàm l ng canxi (B), canxicanxi----pectatpectat (C) và tt l rròò rò r r ion v trái chôm chôm Rongrien 5 n m tutu i i t i xxãã Mã M M Khánh --- huy huy n n Phong i n --- TP. CC n n Th mùa v 2016 [NT2: phun u lên lá và trái; NT3: phun trtr c c ti p lên trái; NT4: nhúng tr ctr c ti p trái] Ngoài làm t ng hàm l ng canxi v trái d n n làm gi m hi n t ng n t trái, cung c p canxi còn làm t ng dày v trái và ây c ng là y u t làm gi m hi n t ng n t trái chôm chôm Rongrien. Khi kh o sát v c tính lý - hóa trái chôm chôm Rongrien, Tr n Th Bích Vân và Lê B o Long (2016) nh n th y có t ng quan ngh ch gi a dày v và t l n t trái, trái bình th ng có v dày h n trái b n t. Các nghi m th c cung c p canxi u có dày v trái dày h n i ch ng, có s khác bi t qua phân tích th ng kê m c 5%. dày v trái nghi m th c Hình 333.3. . dày vv trái chôm chôm Rongrien 5 n m phun u lên lá và trái là 2,17 mm, th p nh t là i tututu tu ii ti t t ii xã MM Khánh --- huy huy nn Phong i i nn --- TP. CC nn ch ng 2,06 mm, phun hay nhúng tr c ti p trái u có Th mùa vv 2016 [NT2: phuphunn n uu lên lá và trái; NT3: dày v 2,26 mm (Hình 3). phun trtr cc tic ti ti pp lên trái; và NT4: nhúng trtr cc tic ti ti pp trái]
90 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
3.2. Các yy u u t n ng susu t t t t và n ng susu t t t t gi a các bi n pháp x lý v i nhau. Phun u lên lá và 3.2.1. Các y u t n ng su t trái, phun tr c ti p lên trái hay nhúng tr c ti p trái có chi u r ng nh h n i ch ng 1,04, 1,02 và 1,03 l n Các bi n pháp x lý canxi u làm gi m chi u (theo th t , b ng 3). cao trái, khác bi t có ý ngh a th ng kê so v i i ch ng m c ý ngh a 1% nh ng không khác bi t gi a Các bi n pháp x lý CaCl 2 có xu h ng gi m các bi n pháp v i nhau (B ng 3). Nghi m th c i kh i l ng trái nh ng không khác bi t ý ngh a th ng ch ng có chi u cao trái khi thu ho ch là 41,3 mm, kê (B ng 3), i u này có th do canxi làm t ng hàm cao h n so v i phun u lên lá và trái, phun tr c ti p l ng ch t khô. Khi nghiên c u chôm chôm 5 n m lên trái hay nhúng tr c ti p trái là 1,08, 1,07 và 1,06 tu i t i xã Nh n Ái, huy n Phong i n, thành ph l n (theo th t ). Ngoài nh h ng n chi u cao C n Th mùa v 2015, Tr n Th Bích Vân và ctv . trái, bi n pháp x lý còn nh h ng n chi u r ng (2016) nh n th y phun CaCl 2 làm t ng hàm l ng trái. Các bi n pháp x lý canxi u làm gi m chi u ch t khô. r ng trái, nh ng c ng không có khác bi t th ng kê BBB ngB ng 3. Kích th c, kh i l ng trái khi thu hoho ch ch chôm chôm Rongrien 5 n m tu i t i xxãã Mã M M Khánh, huyhuyhuy nhuy n Phong i n, TP. C n Th mùa v 2016 Bi n pháp x lý Chi u cao trái (mm) Chi u r ng trái (mm) Kh i l ng trái (g) i ch ng 41,3a 32,2a 31,3 Phun u lên lá và trái 38,4 b 31,0 b 29,0 Phun tr c ti p lên trái 38,5 b 31,5 b 30,1 Nhúng tr c ti p trái 38,8 b 31,4 b 29,4 F ** ** ns CV (%) 4,6 4,5 9,7 Các s trong cùng m t c t có m u t theo sau gi ng nhau không khác bi t th ng kê qua phép th LSD; ns: không khác bi t ý ngh a th ng kê; **: khác bi t m c ý ngh a 1% 3.2.2. N ng su t BBB ngB ng 4. N ng su t trái khi thu ho ch chôm chôm RonRongriengrien 5 n m tu i t i xãx ã Mã M M Khánh, huy n Phong i n, TP. CC n n Th mùa v 2016 Bi n pháp x lý N ng su t t ng (kg/cây) N ng su t th ng ph m (kg/cây) i ch ng 26,8 21,7 c Phun u lên lá và trái 26,9 24,1 b Phun tr c ti p lên trái 27,4 26,1a Nhúng tr c ti p trái 27,2 26,0a F ns ** CV (%) 7,1 6,7 Các s trong cùng m t c t có m u t theo sau gi ng nhau không khác bi t th ng kê qua phép th LSD; ns: không khác bi t ý ngh a th ng kê; **: khác bi t m c ý ngh a 1% K t qu b ng 4 cho th y không có s khác bi t v n ng su t t ng nh ng có khác bi t v n ng su t
th ng ph m gi a các nghi m th c m c ý ngh a
1%. Các nghi m th c b sung CaCl 2 u có n ng su t trái th ng ph m cao h n i ch ng, phun u lên lá và trái cho n ng su t th ng ph m cao h n 11,0% so v i i ch ng (24,1 kg/cây so v i 21,7 kg/cây); phun tr c ti p lên trái hay nhúng tr c ti p trái là 20,3% và 19,8% theo th t (26,1 kg/cây, 26,0 kg/cây so v i Hình 444.4. T ng quan gigi a a t l n t trái và n ng su t 21,7 kg/cây). Các bi n pháp b sung CaCl 2 u có th ng phph m m m m n ng su t th ng ph m cao h n so v i i ch ng,
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 91 KHOA H C CÔNG NGH ch y u là do làm gi m t l n t trái; hình 4 cho th y nh m h n ch hi n t ng n t trái c ng nh c i thi n có m i t ng quan ngh ch gi a t l n t trái và n ng n ng su t chôm chôm Rongrien. su t th ng ph m (r=-0,75**). TÀI LI U THAM KH O 3.3. PhPhPh Ph mm chm ch ch tt trái 1. Aitken, R. L., A. J. Jeffery and B. L. Compton, K t qu thí nghi m cho th y các nghi m th c có 1987. Evaluation of selected extractants for boron in b sung CaCl 2 không nh h ng n hàm l ng axit some Queensland soils. Australia Journal Soil t ng s nh ng làm gi m brix th t trái so v i i Research, 25: 263-273. ch ng (B ng 5). Erogul (2014) c ng nh n th y phun 2. Astuti, Y. A., 2002. The effect of preharvest canxi có khuynh h ng làm gi m TSS trái anh ào, CaCl 2 application frequency on the quality and storage khi nghiên c u trái quýt Chahal và Bal (2012) c ng of tomato fruit. Ph.D Thesis. Bogor Agricultural có k t qu t ng t . Phun CaCl 2 u lên lá và trái hay University, Bogor, Indonesia, 61: 498-510. phun tr c ti p lên trái làm gi m brix nh ng khác 3. Chahal, T. S., and J. S. Bal, 2012. Effect of bi t không có ý ngh a th ng kê so v i i ch ng, có preharvest treatments of calcium salts on harvest s khác bi t th ng kê gi a nhúng tr c ti p trái v i maturity in kinnow mandarin. HortFlora Research i ch ng m c ý ngh a 5%. Spectrum, 1(2): 153-157. BBB ngB ng 555.5. . brix và axit th t trái khi thu ho ch chôm 4. ào Th Bé B y, Nguy n Huy C ng, Lê chôm Rongrien 5 n m tutu i i t i xxãã Mã M M Khánh, huy n Minh Tâm và Ph m Ng c Li u, 2005. K t qu tuy n Phong i i n, n, TP. C n Th mùa v 2016 ch n chôm chôm Rong Riêng. K t qu nghiên c u Bi n pháp x lý Axit t ng s (%) brix khoa h c công ngh rau hoa qu n m 2003-2004. i ch ng 0,36 20,6a Nhà xu t b n Nông nghi p, trang 88-98. Phun u lên lá và trái 0,35 20,1ab 5. Erogul, D., 2014. Effect of preharvest calcium Phun tr c ti p lên trái 0,35 19,9ab treatments on sweet cherry fruit quality. Notulae Nhúng tr c ti p trái 0,34 19,5 b Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca, 42: 150-153. F ns * 6. Fernandez, R. T. and J. A. Florez, 1998. CV (%) 6,3 3,9 Intermitent application of CaCl 2 to control rain cracking of sweet cherry. Journal of Acta Các s trong cùng m t c t có m u t theo sau Horticulturae, 468: 683-689. gi ng nhau không khác bi t th ng kê qua phép th 7. Gillman, G. P. and E. A. Sumpter, 1986. LSD; ns: không khác bi t ý ngh a th ng kê; *: khác Modification to the compulsive exchange method for bi t m c ý ngh a 5% measuring exchange characteristics of soils. 4. K T LU T VÀ NGH Australia Journal Soil Research, 24: 173-192. 4.4.4.1.4. 1. KKK tK t lu n 8. Glenn, G. M., B. W. Poovaiah and H. P. Nhúng tr c ti p trái vào xô nh a có ch a dung Rasmussen. 1985. Pathways of calcium penetration d ch CaCl 2 2% (nhúng 4 l n, l n u vào giai o n 8 through isolated cuticles of ‘Golden Delicious’ apple tu n sau khi u trái, kho ng cách hai l n nhúng là fruit. Journal American Society Horticultural Science, 15 ngày) làm gi m t l n t trái 4,15 l n và t ng n ng 110: 166-171. su t th ng ph m 19,8%; phun CaCl 2 2% tr c ti p lên 9. Hoda, A. and S. H. A., Khalil, 2013. Cracking trái (phun 4 l n, l n u vào giai o n 8 tu n sau khi and fruit quality of pomegranate ( Punica granatum u trái, kho ng cách hai l n phun là 15 ngày) là 3,67 L.) as affected by pre-harvest sprays of some growth l n và 20,3%; phun u lên lá và trái (phun 4 l n, l n regulators and mineral nutrients. Journal of u vào giai o n 8 tu n sau khi u trái, kho ng Horticultural Science & Ornamental Plants, 5: 71-76. cách hai l n phun là 15 ngày) là 1,93 l n và 11,0% so 10. Huang, X., H. C. Wang, J. Li, W. Yuan, I. Lu, v i i ch ng (theo th t ). Các bi n pháp b sung and H. B. Huang, 2005. An overview of calcium’s role CaCl không nh h ng n hàm h ng axit t ng s 2 in lychee fruit cracking. Journal of Acta nh ng có khuynh h ng làm gi m brix th t trái. Horticulturae. In: Chomchalow N., N. Sukhvibul 4.4.4.2.4. 2. ngh (eds.), Proceedings of the IInd International C n nghiên c u nhi u v khác nhau có k t Symposium on Lychee, Longan, Rambutan, and lu n chính xác h n tr c khi khuy n cáo phun CaCl 2 Other Sapindaceae Plants. pp: 231- 240.
92 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
11. Kosiyachinda, S., 1988. Handbook of 18. Sadasivam, S. and A. Manickam, 2005. harvesting index for rambutans. Institute of Biochemical Method, Revised second edition, New Horticultural Research, Department of Agriculture, Age International Publishers, New Delhi, pp 17-18. Bangkok, Thailand. 8 pages. 19. Shao, Y., J. Xie, P. Chen, and W. Li, 2013. 12. Lam, P. F. and S. Kosiyachinda, 1987. Changes in some chemical components and in the Rambutan: Fruit Development, Postharvest physiology of rambutan fruit ( Nephelium lappaceum Physiology and Marketing in ASEAN, p. 32- L.) as affected by storage temperature and packing 38ASEAN Food Handling Bureau, Kuala Lumpur, material. Fruits, 68: 15 - 24. Malaysia. 20. Tr n Th Bích Vân và Lê B o Long, 2016. 13. Lý Thành Th nh, 2015. i u tra hi n tr ng Kh o sát hi n t ng n t trái chôm chôm Rongrien canh tác chôm chôm Rongrien t i huy n Phong (Nephelium lappaceum Linn) t i huy n Phong i n, i n, thành ph C n Th . Lu n v n t t nghi p i thành ph C n Th . T p chí Khoa h c - Tr ng i h c ngành nông h c. Tr ng i h c C n Th . h c C n Th . S chuyên : Nông nghi p (T p 3): 14. Morton, J. F., 1987. Fruits of Warm Climates. 210-217. Florida Flair Books, Boynton Beach, FL, USA. 21. Tr n Th Bích Vân, Lê B o Long và Nguy n 15. Mulvaney, R. L., 1996. Nitrogen-inorganic B o V , 2016. nh h ng c a canxi clorua phun qua forms, page 1123-1184. In Sparks D. L., A. L. Page, P. lá n hi n t ng n t trái, n ng su t và ph m ch t A. Helmke, R. H. chôm chôm Rongrien ( Nephelium lappaceum Linn). 16. Nguy n V n H , 2015. i u tra hi n tr ng T p chí Khoa h c - Tr ng i h c C n Th . 45b: 93- canh tác chôm chôm Rongrien t i huy n Long H , 100. t nh V nh Long. Lu n v n t t nghi p i h c ngành 22. Van Goor, B. J., 1973. Penetration of surface- nông h c. Khoa Nông nghi p & Sinh h c ng d ng, applied Ca into apple fruit. Journal of Horticultural Tr ng i h c C n Th . Science, 8: 261-270. 17. Olsen, S. R. and L. E. Sommers, 1982. 23. V Công H u, 2000. Tr ng cây n qu Vi t Phosphorus, page 403 - 430. In Page, A. L., H. Miller Nam. Nhà xu t b n Nông nghi p. and D. R. Keeney (eds.). Methods of Soil Analysis 24. Walinga, I., W. van Vark, V. J. G. Houba, and Part 2: Chemical and Microbio - logical Properties J. J. van der Lee, 1989. Soil and Plant Analysis. Part 7. (ed 2nd). Madison Publisher. Wisconsin. Plant Analysis Procedures. Wageningen Agricultural University, Wageningen, The Netherlands EFFECTS OF CALCIUM TREATMENT METHODS ON THE FRUIT CRACKING PHENOMENON AND QUALITY OF ‘RONGRIEN’ RAMBUTAN (Nephelium(((Nephelium lappaceum L Linninninninn ) IN PHONG DIEN DISTRICT --- CAN THO CITY TrTrTraTr aaann Thn ThiTh iii B Biiiichch Vch VaV aaannnn,,,, L Leeee B Baaaaoo Long Summary The purpose of the study was to evaluate the effect of calcium treatment methods on the fruit cracking phenomenon and quality of Rongrien rambutan ( Nephelium lappaceum Linn). The experiment was carried out in My Khanh ward - Phong Dien district - Can Tho city on the five-year-old trees, in one orchard under the same care regime, in 2016 season. The amounts of inorganic fertilizer applied on all treatments were the
same. Fertilizers were supplied for trees in 4 times. The first time was 0.32 kg N - 0.23 kg P 2O5 after
harvesting, the second time was 0.1 kg N - 0.1 kg P2O5 - 0.075 kg K 2O 1 month before flowering, the third
time was 0.1 kg N - 0.1 kg P 2O5 - 0.075 kg K 2O at fruit set, and the final was 0.12 kg K 2O after fruit set. The experiment was carried out in randomized complete block design, including four treatments with ten replications, each of which equal to one tree. Results showed that dipping directly fruits declined the proportion of fruit cracking 4.15 times and increased commercial yield 20.3%, spraying directly to fruit was 3.67 folds and 19.8%, spraying foliar and fruit was 1.93 times and 11.0% in contrast with the control (respective). All calcium supplement methods had a tendency to reduce oBrix of fruit-flesh. KeywordKeywordssss:::: Calcium, ‘Rongrien’ rambutan (Nephelium lappaceum Linn ), fruit cracking, ion leakage, Can Tho. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. Nguy n Qu c Hùng Ngày nhnh n n bài: 12/02/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 13/3/2018 Ngày duyduy t t ng ng:::: 20/3/2018
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 93 KHOA H C CÔNG NGH
NH H NG CÁC T S LIZIN/N NG L NG TRAO I TRONG KH U PH N LÊN N NG SU T SINH S N, CH T L NG TR NG, HI U QU S D NG NIT VÀ CÁC CH S LÝ HÓA MÁU C A GÀ ÁC Tr ng V n Ph Ph c c c c 111, NguyNguy n n Nh t Xuân Dung 222, L u HH u u M u MãnhM ãnhãnhãnh 222
TÓM TT T T T T Thí nghi m ã c ti n hành t i trang tr i Ti n Giang ánh giá nh h ng c a các t s khác nhau gi a lizin (Lys, mg) và n ng l ng trao i (ME, kcal) lên n ng su t sinh s n, hi u qu s d ng nit , các ch tiêu sinh hóa máu, ch t l ng tr ng và chi phí s n xu t m t qu tr ng c a 960 gà Ác tr ng t 32 n 42 tu n tu i. Thí nghi m c b trí theo 2 nhân t (ME và Lys/ME), trong ó giá tr ME v i th th c th a s mô hình phân nhánh (nested model) l n l t là 2750 kcal/kg và 2850 kcal/kg và Lys/ME l n l t là 0,32, 0,35, 0,37, 0,39, 0,41 và 0,43 mg/kcal; có t ng c ng 12 nghi m th c v i 10 l n l p l i. K t qu cho th y, t s Lys/ME ã nh h ng lên s l ng d ng ch t và n ng l ng n vào c a gà. Gà nuôi kh u ph n có t s Lys/ME 0,32 tiêu th nhi u th c n nh t. M c lizin n vào t ng theo m c t ng c a Lys trong kh u ph n. T l tr ng cao nh t và h s chuy n hóa th c n th p nh t t s Lys/ME 0,41 v i m c ME 2750 kcal/kg gà s n xu t qu tr ng l n h n m c 2850 kcal/kg. Hàm l ng nit tích l y t ng tuy n tính v i t s Lys/ME trong kh u ph n. Gà nuôi có t s 0,41 c ng tích l y c nhi u nit h n, gi m bài th i axit uric và dày v tr ng t t. Gà Ác nuôi tr ng nuôi kh u ph n có t s Lys/ME 0,41 m c ME 2750 cho t l cao, kh i l ng tr ng l n, tích l y nit cao và giá thành s n xu t qu tr ng th p h n. TTT T khóakhóa: Axit uric, gà Ác, kh i l ng tr ng, Lys/ME, nit tích l y, t l .
1. T V N 3 M c n ng l ng c a kh u ph n nh h ng n Gia c m nói chung và gà nói riêng r t nh y c m l ng n vào c a gà, nh th s l ng axit amin n v i m t n ng l ng và protein trong kh u ph n. vào có th b thay i khi m t n ng l ng c a Richard (2005) cho r ng n ng l ng cao trong kh u kh u ph n thay i. Vì th r t c n thi t duy trì t ph n làm gà ch m t ng tr ng và t l ch t cao, d l Lys/n ng l ng t i u khi hàm l ng axit amin th a m trong thân th t (Ghaffari, 2007). Trong khi ho c n ng l ng c a kh u ph n t ng hay gi m. T l ó Mbajiorgu et al . (2011) cho bi t thay i n ng t i u c a Lys i v i n ng l ng có nh h ng n l ng kh u ph n nh h ng lên n ng su t c a gà. n ng su t sinh s n và chuy n hóa th c n c a gia c m (Mbajiorgu et al ., 2011; Ghaffari et al ., 2007). H n n a, gà nh n axit amin t th c n th c Trong th c t , nhu c u protein ch y u d a trên m c hi n các ch c n ng t ng tr ng, s n xu t th t và lizin c a kh u ph n (NRC, 1994) và n ng l ng tr ng. Vì v y, Lizin c u tiên trong t ng h p c a kh u ph n là y u t chính nh h ng n n ng protein và các axit amin khác t i u hóa m c s su t v t nuôi và c ng là thành ph n t n kém nh t khi d ng protein c a kh u ph n; b t k s thi u h t lizin ph i h p kh u ph n. u d n n gi m n ng su t tr ng (Hiramoto et al ., 1990). Lizin c ng c xem là axit amin tham chi u Ch n nuôi gà Ác tr ng theo qui trình ch n i v i các axit amin thi t y u khác trong ph i h p nuôi công nghi p ã và ang phát tri n m t s t nh kh u ph n s d ng mô hình axit amin lý t ng (Han ng b ng sông C u Long. Các nghiên c u v nhu và Baker, 1994). Khái ni m t s n ng l ng trên c u n ng l ng trao i c a các th c li u dùng cho protein ho c trên axit amin c s d ng r ng rãi gà Ác tr ng ã c công b (Tr ng V n Ph c trong ph i h p kh u ph n n c a gà nh t là gà th t. et al. 2016a). Ngoài ra, Tr ng V n Ph c et al . (2017) c ng ã công b m c protein và n ng l ng phù h p cho gà Ác là 16% CP và 2750 kcal ME/kg 1 Tr ường Đạ i h ọc Ti ền Giang m b o c n ng su t và ch t l ng tr ng t t nh t. 2 Tr ường Đạ i h ọc C ần Th ơ Tuy nhiên, i v i gà Ác tr ng, nh h ng c a t
94 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH s lizin và n ng l ng trong kh u ph n lên n ng su t Tro 11,13 10,53 sinh s n ch a t ng c nghiên c u. Protein thô (CP) 16,00 15,90 Vì v y, th c hi n nghiên c u này nh m ánh giá Béo thô (EE) 2,59 3,45 nh h ng các m c lizin trong quan h v i n ng X thô (CF) 2,50 2,30 l ng trong kh u ph n c a gà Ác tr ng d a theo NDF 12,05 11,18 tiêu chu n c a NRC (1994) n n ng su t sinh s n, Ca 4,06 4,04 ch t l ng tr ng, tích l y và bài th i nit c a th c n. P h u d ng 0,41 0,40 2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U Lizin (2) 0,87 0,87 2.1. ThTh i i gian và a i m Methionin (2) 0,38 0,38 Thí nghi m c th c hi n t i trang tr i Ph c Methionin + cystin (2) 0,71 0,71 Khang, thành ph M Tho, t nh Ti n Giang. Gà c Tryptophan (2) 0,17 0,16 nuôi thích nghi 2 tu n, th i gian thu th p s li u là 10 AMEn (kcal/kg) (3) 2765 2865 tu n t tháng 5 n tháng 8 n m 2017. (1) Thành ph n khoáng vi l ng cho 1 kg th c 2.2. ChuChu ng ng tr i và ng v t thí nghi m n g m có: Fe 20 mg (d ng sunphat s t), Cu 40 mg Chu ng tr i thí nghi m c thi t k theo (d ng sunphat ng), Zn 60 mg (d ng oxit k m), Mn h ng ông B c - Tây Nam, cách t nh l 2 km, xây 60 mg (d ng oxit mangan), Co 0,3 mg (d ng sunphat d ng theo ki u mái ôi l p tôn v i di n tích 320 m2 coban), iôt 0,3 mg (d ng io at canxi), Se 0,3 mg (40 x 8 m). (d ng selenit natri). Thành ph n vitamin cho 1 kg Thí nghi m c ti n hành trên 960 gà Ác th c n g m có: vitamin A: 8000 IU, vitamin B6: 3 tr ng 38 tu n tu i nuôi trong các ô chu ng 35 x 40 x mg, vitamin D3: 2500 IU, vitamin B12: 15 mcg, 50 cm ch a 4 gà m i ô. Máng n và u ng t bên vitamin E: 30 mg, pantothenic axit: 8 mg, vitamin B1: ngoài ô chu ng. T t c gà thí nghi m u c tiêm 1,5 mg, folic axit: 0,5 mg, vitamin B2: 4 mg, biotin 100 phòng y các b nh truy n nhi m theo quy trình mcg, vitamin K3: 2 mg, niaxin 20 mg, vitamin C 100 c a ngành Thú y cho gà công nghi p. Chu ng c mg, colin clorua 500 mg. chi u sáng 16 gi m i ngày t 4 gi sáng n 8 gi (2) Thành ph n axit amin c a kh u ph n c t i. Gà c cho n t do v i th c n d ng nghi n tính toán theo s li u phân tích các th c li u do thô. Máng u ng c r a m i ngày, n c u ng s ch phòng thí nghi m Invivo Labs (Pháp) t t i Bình luôn y . D ng th c hi n. 2.3.2.3.2.3. KhKhKh uKh u ph n thí nghi m (3) Giá tr n ng l ng trao i hi u ch nh nit BBB ngB ng 1. Công th c ph i h p, thành ph n hóa hh c c và (MEn) c tính theo Tr ng V n Ph c et al. giá trtr n ng l ng c a hai kh u ph n c s (2016b), tr ng thái khô hoàn toàn trong lúc các M c n ng l ng (ME, kcal) thành ph n khác tính tr ng thái cho n. Th c li u (kg/100 kg) ME 1 (2750) ME 2 (2850) Thí nghi m g m có 12 kh u ph n d a trên hai B p 58 60,44 kh u ph n c s có cùng m c protein v i hai m c Cám mì viên 8,33 5 n ng l ng là 2750 (ME1) và 2850 (ME2) kcal ME Khô d u nành 23,5 24 (B ng 1). Hai m c n ng l ng này là d a theo nghiên c u c a Tr ng V n Ph c et al. (2016b) ã D u cá 0,3 1,2 công b . M i m c n ng l ng có 6 hàm l ng lizin B t á vôi 4.225 3,715 khác nhau t o ra 6 t s lizin/n ng l ng. Các á h t 4,0 4,0 kh u ph n thí nghi m c ph i ch 2 m c n ng Dicanxi ph t phát 1,0 1.0 l ng có chung 6 t s Lys/ME (b ng 2). Premix khoáng- 2.4. BB trí thí nghinghi m m nuôi d ng vitamin gà (1) 0.5 0, 5 Methionin 0,145 0,145 t o ra 6 t s Lys/ME v i 2 m c n ng l ng khác nhau (2750 và 2850 kcal/kg), thí nghi m c Thành ph n hóa h c (%) và giá tr n ng l ng b trí hoàn toàn ng u nhiên hai nhân t theo mô V t ch t khô (DM) 89,46 89,45 hình l ng nhau (nested model). Nhánh (nhân t ) 1 là
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 95 KHOA H C CÔNG NGH m c ME1 là 2750 kcal/kg, trong ó có 6 m c lizin 2.6. Thí nghinghi m m cân b ng nit (0,88, 0,96, 1.02, 1,07, 1,12 và 1,18%) và nhánh 2 có Thí nghi m cân b ng nit c th c hi n trong m c ME2 là 2850 kcal/kg trong ó có 6 m c lizin giai o n gà c 42 tu n tu i, s d ng ph ng pháp (0,91, 0,99, 1,05, 1,11, 1,17 và 1,23). Nh v y, thí thu th p t ng s c mô t b i Sibbald (1986). nghi m có t ng c ng 12 nghi m th c, l p l i 10 l n Hàng ngày thu ch t th i 4 l n, cân t ng l ng ch t và 120 n v thí nghi m ( VTN), m i VTN là 2 ô th i thu c m i ô chu ng, cho vào túi ni lông ký chu ng nuôi 8 con th c hi n trên 960 gà Ác . hi u và c n th n d tr trong t ông -18 oC h n
BBB ngB ng 2. S b trí thí nghi m ch s m t mát NH 3. Tr c khi ti n hành phân tích, ME 2750 ME 2850 m u phân c rã ông, tr n u và l y m u phân
(kcal/kg) (kcal/kg) tích hàm l ng v t ch t khô và nit tr ng thái t i. Lizin (%) Lizin (%) T s lizin/ME L ng th c n tiêu th , kh i l ng tr ng c ghi 0,88 0,91 0,32 nh n m i ngày trong giai o n thí nghi m tính 0,96 0,99 0,35 cân b ng nit và nit tích l y. 1,02 1,05 0,37 Công th c tính t l tiêu hóa và cân b ng nit 1,07 1,11 0,39 (N) bình quân m i gà/ngày c trình bày nh sau: 1,12 1,17 0,41 S l ng N ch t th i (g) = SLDM ch t th i (g) * 1,18 1,23 0,43 % N ch t th i; v i SLDM: s l ng v t ch t khô. S l ng N n vào (g) = SLDM n vào (g) * % N 2.52.52.5.2.5 ... Các chch tiêu theo ddõiõi cho thí nghinghi m m nuôi th c n. d d d ngd ng S l ng N tr ng (g/ngày) = s n l ng tr ng 2.5.1. N ng su t sinh s n c a gà mái (g/gà/ngày) * % N tr ng. L ng th c n tiêu th , l ng th c n th a, t ng s tr ng và kh i l ng tr ng (toàn ô chu ng) c Nit tích l y (%) = 100*[(N n vào (g) — N ch t thu th p m i ngày làm c s tính l ng n vào th i (g)]: N n vào (g). (LAV, g/con/ngày), t l tr ng (TL , % = t ng Cân b ng nit (%) = 100*[(N n vào (g) — N ch t s tr ng *100/s gà mái có m t), kh i l ng tr ng th i (g) - N tr ng)]: N n vào (g). (KL tr ng, g/qu ), s n l ng tr ng (SL tr ng, 2.7. Phân tích hóa hh c c c c g/gà/ngày = t l (%) * kh i l ng tr ng (g), h Thành ph n hóa h c c a th c n nh v t ch t s chuy n hoá th c n (FCR) cho tr ng = T ng LAV khô (DM), tro, protein thô (CP = % N * 6,25), béo (g/ngày)/ SL tr ng (g/gà/ngày). (EE), x thô (CF), NDF, Ca, P c ti n hành theo 2.5.2. Ch t l ng tr ng qui trình tiêu chu n c a AOAC (1995). Giá tr ME Sau 8 tu n nuôi th c n thí nghi m, tr ng c c tính theo báo cáo c a Tr ng V n Ph c et al. thu liên t c 2 ngày, l y t t c s tr ng trong m i ô (2016b). Hàm l ng axit amin c a các th c li u c chu ng. Sau ó, m i ô ch n ng u nhiên ra 4 qu ti n hành phân tích t i c s Invivo Labs Vietnam làm m u kh o sát các thành ph n và phân tích hàm g c t Pháp t t i Thu n An, t nh Bình D ng. l ng nit c a qu tr ng. T ng s tr ng là: 120 2.8. Phân tích thth ng ng kê VTN x 4 qu = 480 qu tr ng. S li u thu th p c tính toán s b b ng 2.5.3. Xác nh các ch tiêu sinh hóa máu ch ng trình Excel (2003), sau ó ti n hành phân Vào cu i giai o n thí nghi m, m u máu c tích ph ng sai b ng mô hình tuy n tính t ng quát l y t nh m ch cánh, cho vào ng nghi m có ch a (general linear model) c a ch ng trình Minitab 16 ch t kháng ông EDTA, c tr l nh, sau ó (2010). Khi giá tr xác su t ch ra s khác bi t gi a chuy n n phòng thí nghi m, ti n hành ly tâm 3000 các trung bình nghi m th c có ý ngh a (P<0,05), so vòng/phút trong 5 phút, huy t t ng c tách ra và sánh c p c ti n hành theo ph ng pháp Tukey ti n hành xác nh hàm l ng colextêrôn, triglyxerit, v i kho ng tin c y 95%. Mô hình phân tích th ng kê protein toàn ph n, anbumin và axit uric b ng máy xét phân nhánh (nested model) th hi n theo bi u th c nghi m huy t h c Hitachi 917 do Trung tâm Ch n th c sau: ε oán Y khoa V n Ph c th c hi n. Yijk = µ + A i + B (i)j + (ij)k
96 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Trong ó: s l ng ME n vào c a gà không khác nhau (P=0,25) là 153,9 và 152,2 kcal/ngày. Khi n ng l ng Yijk : là giá tr bi n quan sát th i và th j i v i gà nuôi nhân t B trong A; µ là trung bình qu n th ; c a kh u ph n th p, gà n nhi u h n cung c p A là nhân t n ng l ng và B là nhân t lizin; i: là nh n ng l ng c n thi t theo nhu c u c a chúng, hi n h ng m c th i = 1, 2; j = 1, 2..6; (i)j: m c B trong A; t ng này ã ghi nh n c trên gà Ác trong thí (ij)k ch ra m c l p l i; ε nh h ng c a y u t ng u nghi m tr c ây (Tr ng V n Ph c, 2017). Do n nhiên. nhi u h n nên l ng protein tiêu th c a gà m c ME1 cao h n ME2, nh ng m t n ng l ng không 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N nh h ng lên s l ng lizin n vào c a gà. 3.1.3.1.3.1. nh nh h h ngng các mm cc n ng l l ngng và llizizizizinin 3.1.2. nh h ng c a t s lizin/n ng l ng trong khkh uu phu ph ph nn lên l l ngng thu nhnh nn chn ch ch tt khô, các d d d d ngng chch tt và n ng l l ngngngng Bên c nh m c n ng l ng, hàm l ng lizin trong kh u ph n c ng nh h ng lên m c n ng l ng n 3.1.1. nh h ng c a n ng l ng vào, protein và lizin c a gà. t s Lys/ME là 0,32, K t qu b ng 3 cho th y m c ME c a kh u gà n nhi u, tiêu th nhi u n ng l ng và protein ph n nh h ng rõ r t lên l ng thu nh n th c n h n các t s còn l i, tuy nhiên do t s này th p nên c a gà. V i m c ME1 gà tiêu th nhi u th c n l ng lizin n vào c a gà th p h n các t l khác. (62,22 g) h n m c ME2 (59,39 g/ngày). Tuy nhiên, BBB ngB ng 3. L ng th c n, d ng ch t và n ng l ng n vvàoào c a gà ME, Lizin LAV DM ME CP Lizin, Lys/ME kcal/kg (%) (g/ngày) (g/ngày) (kcal/ngày) (g/ngày) (mg/ngày) 2750 0,88 0,32 66,19 a 59,21 a 164 ab 10,59 a 582 e 0,96 0,35 61,16 bcd 54,71 bcd 151 b 9,79 bcd 587 e 1,02 0,37 62,67 abc 56,06 abc 155 abc 10,03 abc 639 cd 1,07 0,39 61,25 bcd 54,79 bcd 152 c 9,8 bcd 659 bc 1,12 0,41 62,37 abcd 55,79 abcd 154 acb 9,98 abc 699 ab 1,18 0,43 59,71 cd 53,42 cd 148 c 9,55 bc d 705 ab Trung bình 62,2262,22 55,66 153,9 9,96 645,1 2850 0,91 0,32 64,57 ab 57,76 ab 166 a 10,27 ab 589 e 0,99 0,35 57,67 d 51,59 d 148 c 9,17 d 571 e 1,05 0,37 57,77 d 51,67 d 148 c 9,19 d 607 de 1,11 0,39 58,30 cd 52,15 cd 149 c 9,27 cd 647 cd 1,17 0,41 58,78 cd 52,57 cd 151 c 9,35 cd 688 abc 1,23 0,43 59,26 cd 53,01 cd 152 c 9,42 cd 729 a Trung bình 59,39 53,13 152,2 9,44 638,2 ME SEM/P 4,09/<0,01 0,37/<0,01 1,03/0,25 0,06/<0,01 4,2/0,25 (ME)Lys SEM/P 1,00/<0,01 0,90/<0,01 2,53/<0,01 0,16/<0,01 10,31/<0,01 LAV: l ng n vào, DM: v t ch t khô, ME: n ng l ng trao i, CP: protein thô. Các s in m bên ph i c t là trung bình c a ch tiêu ch n ng l ng kh u ph n. a,b,c,d,e : Các s mang ch mã trên ch r ng các giá tr cùng c t mang ít nh t m t ch gi ng nhau là sai khác không ý ngh a (P<0,05) theo phép th Tukey. t s t 0,35 n 0,39, gà tiêu th l ng cáo r ng nhu c u lizin t ng s n vào i v i gi ng protein và lizin t ng ng nhau, nh ng do n ng gà Hy-line nên là 773 mg/gà/ngày. Do gà Ác có l ng kh u ph n khác nhau, l ng ME n vào c a kh i l ng nh , s n l ng tr ng ít nên l ng lizin n nhóm gà nuôi ME1 cao h n nhóm ME2. t s t vào không th so sánh v i gà tr ng công nghi p. 0,41 n 0,43, l ng lizin n vào c a gà t ng cao nh t, M c dù thí nghi m th c hi n trên 2 m c ME khác nh ng v n duy trì m c ME và CP nh các t l khác. nhau, nh ng cùng t s Lys/ME gà tiêu th n ng Rostagno et al. (2005), Figueiredo et al. (2012) báo l ng, protein và lizin t ng ng nhau.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 97 KHOA H C CÔNG NGH
3.2.3.2.3.2. nh nhnhnh h h ngng cng c c aa n ng l l ngng và llizizizizinin lên n ng cao h n nên h s chuy n hóa th c n kh u ph n sususu su tt sinh ss nn cn c c aa gà Ác tr tr ngngngng ME1 cao h n (3,25) kh u ph n ME2 (3,13). 3.2.1. nh h ng c a n ng l ng 3.2.2. nh h ng c a lizin và n ng l ng B ng 4 cho th y t l tr ng, kh i l ng tr ng B ng 4 trình bày n ng su t sinh s n c a gà Ác không b nh h ng b i ME c a kh u ph n và theo tr ng. T l tr ng c a gà ch u nh h ng c a b ng 3 s l ng ME n vào c a gà t ng ng nhau m c ME và lizin trong kh u ph n. gi a hai ch n ng l ng. Do m c th c n n vào BBB ngB ng 4. nh h ng c a ME, lizin và t s Lys/ME lên n ng su t sinh s n c a gà Ác tr ng T s TL KL tr ng SL tr ng ME, kcal/kg Lizin HSCHT lys/ME (%) (g) (g/gà/ngày) 2750 0,88 0,32 46,66 39,46 18,41 3,64 a 0,96 0,35 50,58 39,08 19,75 3,10 bc 1,02 0,37 51,76 39,10 20,24 3,11 bc 1,07 0,39 49,29 38,51 18,99 3,25 abc 1,12 0,41 52,77 39,10 20,66 3,06 bc 1,18 0,43 47,31 38,21 18,08 3,31 abc Trung bình 494949,7349 ,73,73,73 38,91 19,35 3,253,253,25 2850 0,91 0,32 48,98 39,56 19,40 3,38 ab 0,99 0,35 48,35 38,33 18,54 3,12 bc 1,05 0,37 46,70 39,25 18,34 3,18 bc 1,11 0,39 48,07 38,80 18,66 3,14 bc 1,17 0,41 52,94 38,46 20,34 2,92 c 1,23 0,43 51,70 38,48 19,87 3,01b c Trung bình 49,45 38,81 19,19 3,133,133,13 ME SEM/P 0,66/0,77 0,15/0,64 0,28/0,67 0,04/0,03 (ME)Lys SEM/P 1,64/0,03 0,36/0,08 0,68/0,06 0,10/<0,01 Các s in m bên ph i c t là trung bình c a ch tiêu ch n ng l ng kh u ph n. a,b,c : ch mã trên ch r ng các giá tr cùng c t mang ít nh t m t ch gi ng nhau là sai khác không ý ngh a (P<0,05) theo phép th Tukey. M c dù phép so sánh c p c a Tukey không ch al., 2004; Gunawardana et al., 2008a,b). M c lizin ra s khác bi t gi a các trung bình nghi m th c, trong kh u ph n ã c ch ng minh là làm gi m h trong nhóm gà nuôi kh u ph n ME1-0,32 gà có t l s chuy n hóa th c n (HSCHT ) và t ng s n l ng tr ng là 46,66% th p h n so v i m c ME2 là tr ng hàng ngày (Liu et al., 2004). Vì th , lizin c 48,98%. t s 0,41, c hai m c n ng l ng u có t xem là axit amin u tiên nh t trong vi c t ng h p l tr ng, t ng ng 52,77 và 52,94%, cao h n các protein cho c th , m c úng lizin cho gà mái t s khác. c n c xác nh m b o t c t ng h p Kh i l ng tr ng c a gà không thay i theo protein c a tr ng trong quan h v i n ng l ng, m t m c ME n vào và ít thay i theo hàm l ng lizin y u t nh h ng lên s tiêu th th c n c a gà. c a kh u ph n, tuy nhiên s n l ng tr ng c a gà Cái g i là ch ME kh u ph n, 2750 hay 2850 nuôi t s 0,41 có khuynh h ng cao h n các t s kcal/kg, th c ra ch là ph ng oán và áp t vì gà s khác (P=0,06). T s Lys/ME nh h ng lên t i u ch nh l ng n vào, ít nh t trong ph m vi 2 HSCHT c a gà, th p nh t ME1 và ME2 t s ch này, sao cho t m c tiêu th 148 — 166 kcal 0,41 và ME2 l n l t là 3,06 và 2,92. ME/ngày. i v i gà Ác, hàm l ng lizin nh h ng Lizin c xem là axit amin tiêu chu n trong n n ng su t sinh s n nhi u h n m c ME c a kh u quan h v i các axit amin khác và ch y u quan h ph n. Trong thí nghi m tr c ây c a Tr ng V n v i quá trình t ng h p protein c a tr ng (Novak et Ph c và c ng s (2017), gà c nuôi cùng m t
98 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH hàm l ng lizin là 1,12%, m c ME*CP là 2750*CP, t là i v i gà Ác mái, s l ng lizin c n cung c p cho l tr ng c a gà không khác nhau 2 m c gà nên t 688 n 699 mg/con/ngày t t l 2850*17 và 2950*18. Trong thí nghi m này hàm và s n l ng tr ng t t nh t. l ng CP gi m xu ng còn 16%, vì m c tiêu c a thí 3.3.3.3.3.3. nh nh h h ngng cng c c aa n ng l l ngng và llizizizizinin lên hihi uu nghi m là gi m l ng protein thô, xác nh m c quququ qu s s d d ngng nit lizin phù h p gà t t l tr ng t t nh t ng Hi u qu s d ng nit c trình bày qua b ng 5. th i gi m c s bài th i nit . K t lu n s b có th BBB B ngng 5. nh nh h h ngng cng c c aa ME, llizizizizinin và tt s s Lys/ME lên hihi uu quu qu qu s s d d ngng nit Nit Nit Nit tr ng/N Tích l y ME (kcal/kg) Lys (%) Lys/ME tích l y (%) (1) tr ng (g) n vào (%) nit cu i cùng (%) (2) 2750 0,88 0,32 30,19 b 0,24 b 14.44 b 15,75 0,96 0,35 33,45 ab 0,29 ab 20.65 a 12,80 1,02 0,37 34,26 ab 0,29 ab 20.72 a 13,53 1,07 0,39 35,14 ab 0,26 ab 19.34 a 15,80 1,12 0,41 37,14 a 0,31 a 22.82 a 14,32 1,18 0,43 36,67 ab 0,26 ab 20.22 a 16,45 Trung bình 34,47 0,270,270,27 19,719,719,7 14,78 2850 0,91 0,32 32,67 ab 0,29 ab 21.11 a 11,56 0,99 0,35 34,46ab 0,27 ab 19.96 a 14,50 1,05 0,37 35,58 ab 0,29 ab 20.91 a 14,66 1,11 0,39 34,66 ab 0,26 ab 18.89 ab 15,77 1,17 0,41 36,28 ab 0,31 a 22.2 a 14,08 1,23 0,43 35,32 ab 0,30 ab 20.97 a 14,35 Trung bình 34,83 0,29 20,67 14,15 ME SEM/P 0,55/0,66 0,01/0,20 0,41/0.09 0,66/0,51 (ME)Lys SEM/P 1,37/0,04 0,01/0,01 1,00/<0,01 1,62/0,66 (1) Nit tích l y (%) = 100((N n vào (g) - N ch t th i (g)): N n vào (g). (2) Cân b ng nit (%) = 100((N n vào (g) - N phân ti u (g) - N tr ng (g)): N n vào (g). Các s in m bên ph i c t là trung bình c a ch tiêu ch n ng l ng kh u ph n. a,b : ch mã trên ch r ng các giá tr cùng c t mang ít nh t m t ch gi ng nhau là sai khác không ý ngh a (P<0,05) theo phép th Tukey. M c n ng l ng c a kh u ph n không nh xu t ra qu tr ng có nit cao. Khi so sánh gi a hai h ng lên l ng nit n vào, bài th i và tích l y. Tuy m c n ng l ng, cân b ng nit c a nhóm gà nuôi nhiên, t s Lys/ME có nh h ng lên t l cân b ng kh u ph n có 2750 kcal ME/kg có quan h tuy n nit , gà nuôi kh u ph n có ME1 và ME2 v i t s tính cao v i t s Lys/ME (hình 1) theo ph ng 0,41, tích l y nhi u nit h n (P=0,04); ng th i còn trình sau: s n xu t ra qu tr ng l n h n, nên l ng nit tr ng Y1 = 60,931x + 11,468; R² = 0,91; RSD = 0,83. cao h n các nghi m th c khác. M c ME và Lys Trong khi nhóm nuôi kh u ph n có 2750 không nh h ng lên cân b ng nit c a gà, ch ng t kcal/kg có quan h tuy n tính th p h n: gà nuôi v i t s Lys/ME 0,41 l i d ng c nhi u Y = -403,53x 2 + 327,23x — 30,668; R² = 0,82; RSD nit t th c n h n. 2 = 0,67. Hi u qu s d ng nit c a tr ng ch u nh h ng b i t s Lys/ME (P<0,01), 2 nhóm gà nuôi kh u V i Y 1, Y 2 là nit tích l y (%) kh u ph n 2750 ph n có t s 0,41 s n xu t ra qu tr ng có s l ng và 2850 kcal/kg, x = t s Lys/ME. nit t ng ng nhau (0,31 g/tr ng) nhi u và vì th Gà nuôi kh u ph n có t s Lys/ME là 0,41 nh t hi u qu s d ng nit c a chúng t t h n các t s là m c ME 2750 kcal/kg s d ng nit hi u qu h n khác và nh v y m c ME là 2750 kcal/kg, gà v n s n các nghi m th c khác.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 99 KHOA H C CÔNG NGH
3.4. nh nh h h ngng cng c c aa n ng l l ngng và llizizizizinin lên các thông ss sinh hóa máu B ng 6 trình bày các thông s sinh hóa máu c a gà Ác d i nh h ng c a t s Lys/ME. M c n ng l ng c a kh u ph n không làm thay i hàm l ng colextêrôn, triglyxerit và protein toàn ph n c a huy t t ng, tuy nhiên hàm l ng anbumin kh u ph n có ME1 (2,74 g/dl) cao h n ME2 (2,68 g/dl). Các NT có m c ME1, hàm l ng axit uric có khuynh h ng th p h n m c ME2 (P=0,09).
BBB ngB ng 6. nh h ng c a ME, lizin và t s Lys/ME lênlên các thông s sinh hóa máu ME Colextêrôn, Triglyxerit, Anbumin, Protein TP, Axit uric, Lys (%) Lys/ME (kcal/kg) mmol/L mmol/L g/dL g/L µmol/L 2750 0,88 0,32 2,68 6,70 2,87 5,87 398 ab 0,96 0,35 3,27 8,75 2,73 5,95 331 ab 1,02 0,37 3,57 7,55 2,70 6,20 316 b 1,07 0,39 3,38 9,33 2,80 6,15 334 ab 1,12 0,41 3,12 9,90 2,63 5,70 287 b 1,18 0,43 4,18 10,63 2,73 6,27 378 ab Trung bình 3,373,373,37 8,818,818,81 2,742,742,74 6,026,026,02 340340340 2850 0,91 0,32 3,07 7,38 2,68 5,55 302 b 0,99 0,35 4,27 11,83 2,72 6,75 395 ab 1,05 0,37 3,92 8,63 2,73 6,47 363 ab 1,11 0,39 3,02 11,17 2,63 5,73 342 ab 1,17 0,41 3,47 8,53 2,68 5,73 361 ab 1,23 0,43 3,30 9,15 2,62 5,78 478 a Trung bình 333,51 3,51,51,51 9,459,459,45 2,682,682,68 6,006,006,00 373373373 ME SEM/P 0,20/0,63 0,68/0,51 0,02/0,04 0,13/0,91 13,51/0,09 (ME)Lys SEM/P 0,50/0,45 1,67/0,53 0,05/0,16 0,31/0,17 33/0,02 Các s in m bên ph i c t là trung bình c a ch tiêu ch n ng l ng kh u ph n. a,b : ch mã trên ch r ng các giá tr cùng c t mang ít nh t m t ch gi ng nhau là không sai khác th ng kê (P>0.05). T s Lys/ME không nh h ng lên nh ng thông ph n sinh hóa máu ánh giá tình tr ng s c kh e s sinh hóa c a huy t thanh nh colextêrôn, triglyxerit, và dinh d ng c a gà. M c tiêu c a thí nghi m này anbumin và protein t ng s , nh ng hàm l ng axit uric là xác nh m t t s Lys/ME cho hi u qu s d ng th p nh t gà nuôi kh u ph n có t l Lys/ME 0,41 th c n t t nh t, trong ó axit uric là s n ph m trao (ME1) 287 µmol/L và t s 0,32 (ME2) là 302 µmol/L, i nit cu i cùng gia c m. Hàm l ng axit uric hàm l ng cao nh t t s 0,43 là 478 µmol/L. thay i theo tu i, kh u ph n và giai o n tr ng c a gà (Simaraks et al., 2004). Nh v y, t s 0,41 Các thành ph n hóa h c máu c a gia c m khác v i m c ME là 2750 kcal/kg, gà s d ng protein hi u nhau gi a các loài (Woodard et al., 1983; Keçeci và qu nh t, bài th i axit uric ít nh t so v i các t s Çöl, 2011), hi n nay ch a có tài li u công b các khác và gà nuôi kh u ph n này tích l y c nit cao thành ph n này nh t là gà Ác, trong khi các ch tiêu nh t. sinh hóa máu c a các gi ng gà b n a khác nhau gi a n i này v i n i khác (Albokhadaim et al., 2012). 3.3.3.53. 555.. nh nh h h ngng cng c c aa n ng l l ngng và llizizizizinin lên chch tt Vì th , vi c r t quan tr ng là tìm hi u các thành l l l l ngng trtr ngngngng
100 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 7. nh h ng c a ME, lizin và tt s Lys/ME lên chch t t l ng tr ng gà Ác ME Lys/ KL tr ng TL v V Màu Dv Lys (%) TLL (%) TLLT (%) (kcal/kg) ME (g) (%) Haugh L (mm) 2750 0,88 0,32 42,47 35,75 a 51,82c 11,47 82,11 abc 6,4 a 0,345 ab 0,96 0,35 40,18 34,39 ab 54,05 abc 11,56 79,92 abc 5,23 b 0,363 ab 1,02 0,37 41,65 34,31 ab 54,41 abc 11,28 82,71 abc 5,27 b 0,346 ab 1,07 0,39 39,80 34,79 ab 53,61 abc 11,61 78,81 bc 5,0 b 0,37 a 1,12 0,41 39,69 34,16 ab 54,88 ab 10,97 85,04 ab 5,46 ab 0,347 ab 1,18 0,43 40,82 33,01 b 55,96 a 11,03 85,25 ab 5,43 ab 0,354 ab Trung bình 40,77 34,40 54,12 11,32 82,31 5,475,475,47 0,360,360,36 2850 0,91 0,32 41,54 36,24 a 52,73 bc 11,11 77,09 c 6,4 a 0,368 ab 0,99 0,35 39,49 35,80 a 53,27 abc 10,93 83,68 abc 5,63 ab 0,343 ab 1,05 0,37 40,27 34,87 ab 54,11 abc 11,02 83,91 ab 5,5 ab 0,355 ab 1,11 0,39 40,93 34,08 ab 54,70 ab 11,21 83,81 abc 5,4 b 0,370 a 1,17 0,41 39,61 34,21 ab 55,24 ab 10,56 83,70 abc 5,67 ab 0,340 b 1,23 0,43 39,69 35,26 ab 53,52 abc 11,22 85,70 a 5,9 ab 0,366 ab Trung bình 40,25 35,08 53,93 11,01 82,98 5,755,755,75 0,360,360,36 ME SEM/P 0,21/0,02 0,24/0,58 0,08/0,01 0,58/0,41 0,08/0,02 0,01/0,69 (ME)LYS SEM/P 0,51/0,01 0,59/0,01 0,20/0,10 1,42/0,01 0,21/0,01 0,01/0,01 TL: t l , L : lòng , LT: lòng tr ng; V: n v , Dv : b dày v . Các s in m bên ph i c t là trung bình c a ch tiêu ch n ng l ng kh u ph n .. a,b,c : ch mã trên ch r ng các giá tr cùng c t mang ít nh t m t ch gi ng nhau là không sai khác có ý ngh a th ng kê (P>0.05). M c n ng l ng cao c a kh u ph n ã làm t ng li u nh h ng t i s c t c a lòng là b p. m t l lòng qu tr ng t 34,4 lên 35,08% kh i l ng b o ngu n nguyên li u n nh, b p c nh p t qu tr ng nh ng làm gi m t l lòng tr ng t 54,12 Argentina, có th quá trình b o qu n và v n chuy n xu ng còn 53,93% và c i ti n rõ r t màu lòng lâu ã làm gi m s c t có trong b p, ngoài ra thí (b ng 7). T s Lys/ME c ng nh h ng lên t l nghi m không s d ng ch t t o màu cho lòng lòng , t l lòng tr ng, n v Haugh, màu lòng tr ng. và dày v . Lòng ch a các ch t béo d nh 3.6.3.6.3.6. Phân tích hihi uu quu qu qu kinh tt h ng b i th c n. Wu et al. (2005) báo cáo r ng Giá thành s n xu t ra m t qu tr ng c t ng n ng l ng c a kh u ph n d n n t ng kh i tính t t l tr ng, l ng th c n tiêu th và giá l ng lòng tr ng. Gà Ác có kh i l ng lòng ti n th c n (b ng 8), trong ó ch a tính kh u hao t ng i l n so v i kh i l ng c th . T l lòng chu ng tr i và các chi phí khác. /lòng tr ng 63% — 65% trong khi gà công nghi p nh gi ng Bovans White và Dekalb White có t l K t qu cho th y gà nuôi kh u ph n có t s th p h n r t nhi u, l n l t là 40 và 38% (Wu et al., Lys/ME là 0,41 s n xu t ra qu tr ng có giá thành là 2005), i v i gà Hisex Brown và ISA Brown t l 780 ng/qu (ME = 2750 kcal/kg) và 753 ng lòng /lòng tr ng là 39% và 37% (Lê Thanh Ph ng (ME = 2850 kcal/kg), th p h n các nghi m th c et al., 2015). n v Haugh t ng các kh u ph n có khác. M c dù giá thành qu tr ng c a v i m c ME t s Lys/ME cao, có th là do nh h ng c a m c 2750 cao h n m c 2850 kcal/kg, nh ng gà s n xu t lizin n vào nhi u h n làm t ng t l lòng tr ng nh ra qu tr ng to h n, tích l y nit cao h n, ã gi m Novak et al. (2004) ã cho bi t. Trong thí nghi m c l ng nit bài th i trong phân và l ng uric này màu s c c a lòng t ng i kém vì nguyên acid trong ti u th i ra môi tr ng
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 101 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 8. Phân tích chi phí th c n s n xu t m t ququ tr ng ( ng) ME TL L ng n Giá T / kg T /tr ng Lys (%) Lys/ME KL tr ng, g (kcal/kg) tr ng, % (g/ngày) ( ng) ( ng) 2750 0,88 0,32 46,66 66,19 6307 895 39,46 0,96 0,35 50,58 61,16 6344 767 39,08 1,02 0,37 51,76 62,67 6407 776 39,10 1,07 0,39 49,29 61,25 6491 807 38,51 1,12 0,41 52,77 62,37 6597 780 39,10 1,18 0,43 47,31 59,71 6729 849 38,21 2850 0,91 0,32 48,98 64,57 6425 847 39,56 0,99 0,35 48,35 57,67 6475 772 38,33 1,05 0,37 46,7 57,77 6550 810 39,25 1,11 0,39 48,07 58,3 6652 807 38,80 1,17 0,41 52,94 58,78 6779 753 38,46 1,23 0,43 51,7 59,26 6933 795 38,48 4. K T LU N VÀ NGH 6. Gunawardana P., D. A. Roland and M. M. Byrant, 2008b. Performance comparison and lysine Kh u ph n có t s lizin/ME 0,41 v i ME là 2750 requirements of seven commercial brown egg layer kcal/kg có t l tr ng cao, kh i l ng tr ng l n, strains during phase two. International Journal of tích l y nhi u nit và ch t l ng tr ng t t. Ngoài ra, kh u ph n này còn làm gi m c s bài th i nit ra Poultry Science 7 1156-1162. môi tr ng. Nên áp d ng t s này trong th c t 7. Han, Y. and Baker D. H., 1994. Digestible lysine requirement of male and female broiler ch n nuôi gà Ác s n xu t tr ng. chicks during the period three to six weeks TÀI LI U THAM KH O posthatching. Poultry Science 73: 1739 —1745. 1. AOAC, 1990. Official Methods of Official 8. Hiramoto K., T . Muramatsu, J. Okumura, Analytical Chemistd. 15th Edition (K. Heldrick, 1990. Effect of methionine and lysine deficiencies on Editor). Arlington. protein synthesis in the liver and oviduct and in the 2. Albokhadaim I., T. Althnaian, S. M. El-Bahr, whole body of laying hens. Poultry Science 69:84-89. 2012. Investigation of selected biochemical 9. Keçeci T., R. Çöl, 2011. Haematological and parameters of local chickens with different age and biochemical values of the blood of pheasants sex in Al-ahsa, Saudia Arabia. Pakistan J. Biol. Sci. (Phasianus colchicus ) of different ages. Turkish 2012; 15: 827—32. Journal of Veterinary and Animal Sciences , 35 3. Figueiredo G. O., A. G. Bertechini, E. J. (3):149—156. Fassani, P. B. Rodrigues, J. Á. G. Brito, S. F. Castro, 10. Lê Thanh Ph ng, Nguy n Nh t Xuân 2012. Performance and egg quality of laying hens Dung, L u H u Mãnh, 2015. nh h ng gi ng và fed with dietary levels of digestible lysine and tu i c a gà mái lên thành ph n hóa h c và thành threonine. Arq. Bras. Med. Vet. Zootec., v.64, n.3, ph n axit béo c a tr ng gà. H i ngh Khoa h c Ch n p.743-750, 2012. nuôi - Thú y toàn qu c, 28-29/4/2015, 224-231. NXB 4. Ghaffari M., M. Shivazard, M. Zaghari and R. Nông nghi p. Taherkhani, 2007. Effect of energy of diet formulation on total or digestible amino acid basis 11. Mc Donald P., R. A. Edwards and J. F. D. on broiler performance and carcass traits. Asian Greenhalgh, 2002. Animal Nutrition. 6th Edition. Journal of Poultry Science 1(1): 16—21. Longman, London and New York. 543 p.
5. Gunawardana P., D. A. Roland and M. M. 12. Mbajiorgu, C. A., J. W. Ngambi, D. Norris Byrant, 2008a. Performance comparison and lysine and O. J. Alabi, 2011. Effect of dietary lysine to requirements of seven commercial brown egg layer energy ratio on performance of unsexed indigenous strains during phase one. International Journal of Venda chickens. Asian Journal of Animal and Poultry Science 7 806-812. Veterinary Advances 6 (5): 517-524.
102 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
13. Novak C., H. Yakout and S. Scheideler, 2004. 19. Truong Van Phuoc, Nguyen Nhut Xuan The combined effects of dietary lysine and total Dung, Luu Huu Manh, 2016a. Effect of Protein and sulphur amino acid level on egg production Energy Levels on performance and egg quality of parameters and egg components in Dekalb Delta black-boned layers (Ac chicken) at early first laying hens. Poultry Science 83 977—984. production cycle. Tropical Animal Science and 14. NRC, 1994. Nutrient Requirements of Production Conference 2016 (TASP 2016), July 26- Poultry. 9th Revised edition. National Academy 29, 2016. p 209-213. Press: Washington, DC. 20. Tr ng V n Ph c, Nguy n Nh t Xuân 15. Richard, J. J., 2005. Production and growth Dung và L u H u Mãnh, 2016b. Giá tr n ng l ng related disorder and other metabolic disease of trao i c a m t s th c li u dùng cho gà ác poultry: A review. The Veterinary Journal 169 (3): tr ng và ph ng pháp c tính n ng l ng. T p chí 350-360. KHKT Ch n nuôi (08) 16, 41-46. 16. Rostagno H. S., Albino L. F. T., Donzele J., 21. Tr ng V n Ph c, Nguy n Nh t Xuân 2005. Tabelas brasileiras para aves e suínos: Dung và L u H u Mãnh, 2017. nh h ng các m c Composição de Alimentos e Exigências n ng l ng và protein trong kh u ph n lên n ng Nutricionais. Viçosa: UFV, 2005, 186p. su t, ch t l ng tr ng và hi u qu s d ng nit c a 17. Sibbald I. R., 1986, The TME System of Feed gà ác tr ng. H i ngh khoa h c Ch n nuôi - Thú y Evaluation: Methodology, Feed Composition Data toàn qu c. i h c C n Th , 3/2017, 169-177. and Bibliography. Animal Research Centre 22. Woodard, A. E., P. Vohra, B. Mayeda, 1983. Contribution 85-19, Ontario. Blood parameters of one-year-old and seven-year-old 18. Simaraks, S., O. Chinrasri and W. partridges ( Alectoris chukar ). Poultry Science, 62: Aengwanich, 2004. Hematological, electrolyte and 2492-2496. serum biochemical values of the Thai indigenous 23. Wu G., M. M. Bryant, R. A. Voitle, D. A. Sr. chickens ( Gallus domesticus ) in Northeastern, Roland, 2005. Effect of dietary energy on Thailand. Songklanakarin J. Sci. Technol., 26: 425- performance and egg composition of Bovans White 430. and Dekalb White hens during phase I. Poult Sci. 2005 Oct;84(10):1610-5. EFECTS OF DIETARY LYSINE TO ENERGY RATIOS ON REPRODUCTIVEUCTIV E PERFORMANCE, EGG QUALITY, NITROGEN UTILISATION AND BLOOD PARAMETERS OF AC LAYERS Truong Van Phuoc, Nguyen Nhut Xuan Dung, Luu Huu Manh Summary A study was conducted on-farm in Tien Giang to evaluate the effects of the amino acid lysine to energy ratios (mg Lys /kcal ME) on reproductive performance, nitrogen utilization, chemical plasma parameters, egg quality and cost per egg of 960 Ac laying hens. Birds were allocated according to a nested model with 2 factors (ME and Lys/ME), in factor one, two levels of ME of 2750 kcal/kg and 2850 kcal/kg, respectively, both levels containing 6 different lysine levels to give 6 Lys/ME ratios as 0.32, 0.35, 0.37, 0.39, 0.41 and 0.43. There was a total of 12 treatments with 10 replicates. The Lys/ME ratios effect on nutrient and energy intakes of the hens, at Lys/ME ratio of 0.32, birds consumed more feed than others. Lysine intake increased with increasing of dietary lysine levels. Hens fed diets at the 0.41 ratio had higher egg rate and lower feed conversion ratio than those in other treatments. Hens fed 2750 kcal/kg gave heavier eggs as compared to those of 2850 kcal/kg. There was a linearly increasing effect on nitrogen retention with increase of Lys/ME levels. Hens fed the ratio of 0.41 had higher nitrogen retention and lower plasma uric acid and all had the best egg shell thickness. Ac layers fed on Lys/ME ratio of 0.41 with 2750 kcal/kg gave higher egg rate, egg weight, nitrogen retention and lower cost to produce an egg. Key words: Ac hens, egg rate, egg weight, Lys/ME, nitrogen retention, uric acid. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: GS.TS. Lê c Ngoan Ngày nhnh n n bài: 5/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 5/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 12/4/2018
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 103 KHOA H C CÔNG NGH
KH O SÁT KHÁNG TH KHÁNG PORCINE EPIDEMIC DIARRHEA VIRUS (PEDV) TRÊN HEO NÁI VÀ XÁC NH CÁC Y U T NGUY C LIÊN QUAN N B NH PED T I T NH B N TRE HuHuHu nhHu nh Minh Trí 111, NguyNguy n n Ng c H i 222
TÓM TT T T T T Porcine Epidemic Diarrhea virus (PEDV- vi rút gây b nh tiêu ch y l n) là m t Coronavirus gây b nh truy n nhi m nguy hi m trên ng ru t nghiêm tr ng, c bi t gây ch t trên heo con s sinh v i m c cao. Phân tích các m u huy t thanh heo nái ch a tiêm phòng v c xin PED b ng k thu t ELISA cho th y, t l c s có nái có kháng th kháng vi rút PED t i t nh B n Tre là 59,62%. T l cá th nái có kháng th kháng vi rút PED là 30,77%, trong ó cao nh t là huy n M Cày B c (48,15%), k ó là các huy n M Cày Nam (25,86%), Châu Thành (22,00%) và th p nh t là huy n Gi ng Trôm (21,13%). Phân tích các y u t nguy c liên quan n b nh cho th y, nguy c cao nh t là không nh k tiêu c sát trùng chu ng tr i ít nh t 2 tu n 1 l n. Các y u t nguy c ti p theo là không có h sát trùng tr c tr i, kho ng cách g n v i các h ch n nuôi có d ch b nh d i 100 m. T l nái có kháng th kháng vi rút PED không ph thu c vào qui mô t ng àn nái c ng nh s l a sinh s n c a nái. TTT T khóa: B n Tre, b nh tiêu ch y c p heo (PED), heo nái, y u t nguy c .
1. GI I THI U 4 C u Long, nh ng ch a có nhi u nghiên c u v b nh khu v c này. B n Tre là t nh có s l ng àn heo B nh tiêu ch y c p trên heo (Porcine Epidemic l n th 2 khu v c ng b ng sông C u Long, v i Diarrhea - PED) là b nh truy n nhi m lây lan r t t ng àn heo trong n m 2016 là 702.825 con, trong nhanh, gây ra b i Porcine epidemic diarrhea virus - ó t ng àn nái là 141.497 con (C c Th ng kê B n vi rút gây b nh tiêu ch y c p (PEDV) thu c nhóm Tre, 2017). S hi n di n c a b nh tiêu ch y c p do Coronavirus , v i các bi u hi n lâm sàng c tr ng PEDV trên các àn nái và các y u t nguy c liên nh ói m a, tiêu ch y, x y ra h u h t heo m i l a quan n b nh t i t nh B n Tre v n ch a có nh ng tu i (Pospischil et al ., 2002) [11]. B nh lây lan r t thông tin xác th c. Heo nái b b nh PED ch xu t nhanh trong àn v i t l b nh r t cao (100%) và t l hi n tri u ch ng tiêu ch y trong th i gian ng n, sau ch t thay i 30 — 90% trên heo con theo m . c ó kháng th c hi u v i vi rút PED c hình bi t, trong các d ch x y ra các n c châu Á nh thành, t n t i trong máu, truy n cho heo con qua Hàn Qu c, Thái Lan, Philippin, t l ch t trên heo s a, giúp b o v heo con ch ng l i b nh PED giai con theo m có th lên n 100% (Kim et al ., 2001; o n theo m . Kháng th c hi u v i vi rút PED Pensaert và Yeo, 2006; Puranaveja et al. , 2009) [9, 10, c hình thành có th t n t i hàng n m trong máu 12]. T i Vi t Nam vào cu i n m 2008, d ch tiêu ch y nái ã b b nh. Xét nghi m s hi n di n c a kháng c p c phát hi n u tiên ng Nai, sau ó b nh th c hi u v i vi rút PED trong huy t thanh nái lây lan kh p các a bàn trong t nh c ng nh nhi u ch a c tiêm v c xin s cho phép ánh giá c t nh thành khác. B nh lan r ng các t nh mi n ông tình tr ng ph i nhi m v i vi rút PED trên àn nái Nam b , gây nh h ng n kinh t ch n nuôi heo trong vòng 1 n m tr l i. Kh o sát v kháng th c do làm t ng t l b nh, t l ch t cao c bi t trên hi u v i vi rút PED trong huy t thanh nái d ng nh heo con theo m (Nguy n T t Toàn và ctv , 2012) [5]. ch a c ti n hành nhi u trên th gi i và là nghiên B nh c ng ã xu t hi n các t nh ng b ng sông c u u tiên c th c hi n trên àn heo t i Vi t Nam. 1 Trung tâm Nghiên c ứu và Phát tri ển Vemedim 2 Tr ường Đạ i h ọc Nông Lâm TP. HCM
104 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN CÚU Các y u t c xem xét có liên quan n b nh 2.1. VV t t li u nghiên c u PED là: Ch có mua bán ng v t, lò gi t m gia súc, ng giao thông chính, tiêu c sát trùng chu ng - Hai tr m sáu m i m u huy t thanh heo nái tr i, ngu n n c s d ng trong ch n nuôi; nh p con ch a tiêm phòng v c xin PED c thu th p t i 52 c gi ng t bên ngoài và các h ch n nuôi li n k . C n s ch n nuôi heo nái 4 huy n Châu Thành (50 c vào kh n ng m c b nh t ng y u t xem xét m u), Gi ng Trôm (71 m u), M Cày B c (81 m u) tính ch s nguy c OR (odds ratio) theo công th c: và M Cày Nam (58 m u) c a t nh B n Tre t tháng 04 n tháng 12 n m 2016. - B kit ELISA: Porcine Epidemic Diarrhea virus antibody test kit, Swinecheck R PED indirect c a Hãng Biovet - Canada (Cat# TRM 559). v i P1: Xác su t m c b nh c a nhóm ph i nhi m v i y u t nguy c . 2.2. Ph ng pháp nghiên cc u u u u 1- P1: Xác su t không m c b nh c a nhóm ph i 2.2.1. i u tra h i c u nhi m v i y u t nguy c .
S d ng ph ng pháp i u tra h i c u b ng P2: Xác su t m c b nh c a nhóm không ph i cách ph ng v n ng u nhiên 52 c s ch n nuôi heo nhi m v i y u t nguy c . nái v ngu n gi ng, i u ki n v sinh thú y, công tác 1- P : Xác su t không m c b nh c a nhóm không phòng tr b nh, k t h p v i k t qu xét nghi m 2 ph i nhi m v i y u t nguy c . kháng th kháng vi rút PED trên các m u huy t thanh c a nái ch a tiêm phòng v c xin PED c thu Kh o sát t l nhi m virus PED trên heo nái th p t i 52 c s ch n nuôi, phân tích tình hình S m u huy t thanh có d ch b nh và các y u t liên quan n b nh PED d a kháng th kháng PEDV trên phân tích ch s OR. T l nái có kháng = 2.2.2. Xét nghi m huy t thanh h c th kháng PEDV T ng s m u - Nghiên c u c a Nguy n T t Toàn và Ti n huy t thanh xét nghi m Duy, 2012 v tình hình nhi m PED trên heo t i các 3. K T QU VÀ TH O LU N t nh mi n Nam Vi t Nam cho th y t l nhi m vi rút 3.1. KhKh o o sát kháng th kháng vi rút PED trên PED là 16,96%. Do ó, chúng tôi c tính t l nhi m heo nái tt i i t nh B n Tre vi rút PED t i các t nh ng b ng sông C u Long kho ng 20%. L y m u d ki n theo công th c c a 3.1.1. T l heo nái có kháng th kháng PEDV Thrusfield (1997) [13] v i t l nhi m là 20%, tin theo a ph ng c y 95%, chính xác tuy t i 5%. S m u c n l y t i kh o sát t l nái có kháng th kháng vi rút thi u 246 m u, phân b theo t ng àn heo c a t ng PED trên àn nái nuôi m t s huy n c a t nh B n qu n, huy n và c ch n sao cho i di n các c s Tre ã ti n hành xét nghi m ng u nhiên tìm kháng ch n nuôi trong khu v c kh o sát. M u c thu th kháng vi rút PED trong các m u huy t thanh heo th p trên các àn nái t i nh ng c s ch a tiêm nái ch a tiêm phòng v c xin PED b ng ph ng pháp phòng v c xin PED. ELISA k t qu c th hi n qua b ng 1. - Xét nghi m kháng th c hi u v i PEDV trong K t qu b ng 1 cho th y, t l c s có nái có huy t thanh b ng ph ng pháp ELISA gián ti p v i kháng th kháng vi rút PED t i B n Tre là 59,62%. b kit Porcine Epidemic Diarrhea virus antibody test Trong ó cao nh t huy n M Cày B c chi m 68,75%, kit, Swinecheck R PED indirect c a Hãng Biovet - các huy n Châu Thành, Gi ng Trôm và M Cày Nam Canada (Cat# TRM 559). có t l nái có kháng th kháng vi rút PED 53,33% - 58,33%. S khác bi t v t l c s có nái có kháng 2.3. Phân tích thth ng ng kê th kháng vi rút PED t i các a ph ng khác nhau S li u thô c x lý và tính toán trên Excel, s không có ý ngh a th ng kê. T l cá th nái có kháng li u t ng h p c x lý b ng ch ng trình th ng kê th kháng vi rút PED t i t nh B n Tre là 30,77%. Minitab, Chi bình ph ng ( χ2). Trong ó, cao nh t là huy n M Cày B c là 48,15%,
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 105 KHOA H C CÔNG NGH k n là huy n M Cày Nam (25,86%), Ch Lách lan d ch b nh là r t cao. Sau khi nhi m vi rút PED, (22,00%) và th p nh t là huy n Gi ng Trôm có t l là kháng th kháng vi rút PED c hình thành trong 21,13%. S khác bi t v t l nái có kháng th kháng c th nái, t n t i trong nhi u tháng, nên khi xét vi rút PED gi a huy n M Cày B c và 3 huy n còn nghi m phát hi n có kháng th kháng vi rút PED l i có ý ngh a th ng kê (p<0,05). Nguyên nhân có s trong m u huy t thanh heo nái thì ch ng t heo ã khác bi t này là do M Cày B c là vùng ch n nuôi t ng ph i nhi m v i vi rút PED. l n, do ó khi có d ch b nh x y ra thì kh n ng lây BBB ngB ng 1. T l heo nái có kháng thth kháng PEDV theo a ph ng
S c s có nái S c s T ng s a ph ng có kháng th T l (%) S m u (+) T l (%) kh o sát m u kháng PEDV Châu Thành 9 5 55,56 50 11 22,00 a Gi ng Trôm 15 8 53,33 71 15 21,13 a M Cày B c 16 11 68,75 81 39 48,15 b M Cày Nam 12 7 58,33 58 15 25,86 a T ng c ng 52 31 59,62 260 80 30,77 Ghi chú: Các giá tr mang ch cái a,b,c giá tr mang ch cái a,b,c khác nhau trong cùng m t c t cho bi t s khác bi t có ý ngh a th ng kê v i P<0,05. K t qu nghiên c u c a chúng tôi th p h n D a theo Thông t liên t ch s nghiên c u c a Nguy n T t Toàn và ctv . (2012) [5] 69/2000/TTLT/BNN-TCTK, Thông t liên t ch s v i t l d ng tính là 41,90%, trong ó m u ru t là 69/2000/TTLT/BNN-TCTK [4] nh ng h ch n nuôi 58,14% và m u phân là 16,96%. Nghiên c u c a t tiêu chí trang tr i ( ≥ 20 nái ho c ≥ 100 heo th t), Nguy n V n i p và ctv . (2014) [7] m t s t nh chia k t qu theo 4 m c là nh ng h ch n nuôi phía B c có t l nhi m là 83,9%. S khác bi t này là d i 20 nái và nh ng h t tiêu chí trang tr i 3 do hình th c, i t ng, a i m và ph ng pháp m c là 20 - d i 50 nái, 50 - 100 nái và trên 100 nái. nghiên c u c a các tác gi khác v i nghiên c u c a K t qu c th hi n qua b ng 2. chúng tôi. Các tác gi trên ã th c hi n nghiên c u K t qu xét nghi m kháng th kháng vi rút PED b ng ph ng pháp i u tra c t ngang và l y m u khi trong các m u huy t thanh thu th p t i 4 huy n Châu ang có d ch, heo b tiêu ch y nghi b nh PED và xét Thành, Gi ng Trôm, M Cày B c và M Cày Nam nghi m RT-PCR tìm vi rút. Trong nghiên c u này, c a t nh B n Tre cho th y, t l cá th nái có kháng ph ng pháp i u tra h i c u c s d ng, khi heo th kháng vi rút PED cao nh t qui mô àn nái 50 - không có tri u ch ng c a b nh PED và thu th p m u 100 nái chi m t l 31,34%, k n là qui mô àn trên huy t thanh hoàn toàn ng u nhiên trong các àn heo 100 nái chi m t l 30,91%, qui mô àn t 20 n d i nuôi và xét nghi m tìm kháng th kháng vi rút PED 50 nái là 30,59% và th p nh t là qui mô d i 20 nái b ng ph ng pháp ELISA. t ng ng v i t l 30,19%. Tuy nhiên, s khác bi t v 3.1.2. T l nái có kháng th kháng PEDV theo t l ph i nhi m v i PEDV theo qui mô àn không có qui mô t ng àn nái ý ngh a th ng kê (p > 0,05). BBB ngB ng 22.... T T l heo nái có kháng th kháng PEDV theo Thông th ng, vùng có m t ch n nuôi heo ít, quy mô tt ng ng àn nái s nhi m b nh th ng x y ra ch m và t l nhi m T ng s S m u Quy mô T l (%) ch duy trì m c th p và khi m t ch n nuôi càng m u (+) cao thì kh n ng nhi m b nh càng cao. Tuy nhiên, D i 20 nái 53 16 30,19 b nh PED là b nh có t c lây nhi m nhanh, khó 20 - d i 50 nái 85 26 30,59 phòng tránh, sau khi heo nhi m b nh m m b nh d 50 - 100 nái 67 21 31,34 Trên 100 nái 55 17 30,91 dàng phát tán qua phân heo, m t trong các ngu n lây p>0,05 nhi m và l u t n chính c a vi rút PED (Song et al., T ng c ng 260 80 30,77 2005) [8], c ng nh nhi u v t mang trùng trung gian
106 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
(ng i, v t, xe c …). Vi rút PED có th d dàng 30,97%, nái t 5 l a tr lên có t l nhi m là lây nhi m t gi a các b y heo, h ch n nuôi và trang 30,23%. Nh ng nái h u b có t l d ng tính th p tr i heo. Nh ng nái ã b nh có th mang trùng và nh t là 30,00%. T l d ng tính v i kháng th c bài th i virus ra môi tr ng bên ngoài, làm lây nhi m hi u vi rút PED khác bi t không có ý ngh a th ng kê cho các àn, tr i heo khác. Do ó, s ti p xúc gi a gi a các nhóm l a nái ã sinh s n. S khác bi t này heo mang trùng và heo nh y c m, góp ph n làm t ng có th do nái nhi u l a (3 — 4 l a) ã c nuôi t l nhi m trong àn, nh t là nh ng tr i có công lâu, kh n ng tái nhi m vi rút nhi u l n nên hàm tác v sinh phòng d ch kém. l ng kháng th kháng vi rút trong máu c duy trì 3.1.3. T l heo nái có kháng th kháng PEDV trong th i gian dài, hàm l ng phát hi n theo l a b ng k thu t ELISA nên t l d ng tính cao. Theo Goede et al . (2013) [1] nh ng tr i ã x y ra d ch K t qu c th hi n qua b ng 3. tiêu ch y c p do vi rút PED thì kh n ng duy trì mi n BBB ngB ng 3. T l heo nái có kháng th kháng PEDV theo d ch l a th 2 tr lên th ng kéo dài ít nh t là 7 lll al a tháng. S khác bi t gi a các l a nái không có ý ngh a T ng s S m u T l th ng kê cho th y khi nái ã nhi m vi rút PED s có L a nái m u (+) (%) áp ng mi n d ch, có th tìm th y kháng th kháng H u b 30 9 30,00 vi rút trong huy t thanh c a heo ã m c b nh. S 1 - 2 l a 113 35 30,97 áp ng mi n d ch c ánh giá b ng s xu t hi n 3 - 4 l a 74 23 31,08 c a kháng th IgG. Kháng th IgG tìm th y trên con ≥ 5 l a 43 13 30,23 v t vào ngày th 7-10 sau nhi m vi rút, t m c cao p>0,05 nh t sau 2-4 tu n. Kháng th c hi u v i PEDV t n T ng c ng 260 80 30,77 t i heo b nh trong nhi u tháng. K t qu b ng 3 cho th y, t l m u huy t 3.23.23.2.3.2 ... K K t t qu kh o sát m t s y u t nguy c liên thanh có kháng th kháng vi rút PED cao nh t quan n n b nh PED nh ng nái có s l a trong kho ng 3 — 4 l a v i 3.2.1. Ngu n n c s d ng, sát trùng chu ng 31,08%, k n là nh ng nái 1 -2 l a có t l tr i và con gi ng BBB ngB ng 44.... K K t t qu phân tích y u t nguy c i v i b nh PED Có kháng th kháng Không có kháng th Y u t xem xét OR P vi rút PED (H ) kháng vi rút PED (H ) Sát trùng chu ng Có 13 15 3,36 0,036 tr i 1-2 tu n/l n Không 18 6 Có h sát trùng Có 12 14 3,17 0,048 tr c tr i Không 19 7 Sông 16 10 Ngu n n c s d ng 1,17 0,777 Gi ng 15 11 Mua con gi ng bên Có 17 11 1,10 0,862 ngoài Không 14 10 K t qu phân tích trên 52 c s ch n nuôi, d a c a Hu nh Minh Trí và ctv (2017) [3] t i thành ph theo ch s OR cho th y, y u t sát trùng chu ng tr i C n Th là không sát trùng chu ng tr i là y u t là y u t quan tr ng trong phát sinh d ch b nh nghi nguy c i v i b nh PED cao g p 2,89 l n so v i có tiêu ch y c p trên heo t i t nh B n Tre (P < 0,05). sát trùng chu ng tr i 1-2 tu n/ l n. K t qu phân tích Nh ng c s ch n nuôi không th ng xuyên sát này cho th y, vi c áp d ng các bi n pháp v sinh thú trùng chu ng tr i có nguy c m c b nh cao h n 3,36 y và an toàn sinh h c trong ch n nuôi r t có ý ngh a l n so v i nh ng n i có th c hi n sát trùng 1-2 trong phòng b nh d ch tiêu ch y c p trên heo con tu n/l n. Nh ng c s ch n nuôi không có trang b theo m . Vi rút PED là vi rút có v envelop, m n c m h sát trùng tr c tr i có nguy c m c b nh cao h n v i các ch t sát trùng. Vi rút b b t ho t b i các thu c g p 3,17 l n so v i nh ng c s có trang b h sát sát trùng nh crezola, natri hydroxyt (2%), fomol trùng. K t qu này c ng t ng ng v i nghiên c u (1%), carbonate, clorofom... (Pospischil et al., 2002)
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 107 KHOA H C CÔNG NGH
[11]. Vi c sát trùng nh k 1-2 tu n/l n s tiêu di t [12], b nh th ng x y ra m t s trang tr i do mua c m m b nh trên n n chu ng tr i, trong không nh ng heo h u b nh p àn không có th i gian nuôi khí và d ng c ch n nuôi, làm gi m nguy c phát tán thích nghi úng cách ho c không th c hi n an toàn m m b nh. ng th i, vi c trang b h sát trùng sinh h c úng cách. tr c tr i s gi m c nguy c mang m m b nh vào Y u t ngu n n c s d ng trong ch n nuôi trong tr i nuôi t công nhân, ch tr i và khách tham c ng quan tr ng, tuy nhiên nghiên c u này không quan tr i, c ng nh các d ng c chuyên ch th c n ch ra c m i liên h gi a t l nhi m và ngu n t kho vào trong tr i nuôi. V sinh nh k s giúp n c s d ng. K t qu phân tích t s chênh OR cho ng n c n s xâm nh p c a vi rút PED vào tr i. th y, vi c s d ng ngu n n c sông có nguy c x y Nh ng c s ch n nuôi th ng xuyên mua con ra b nh d ch tiêu ch y c p cao h n s d ng n c gi ng m i nh p vào àn thì có nguy c cao g p 1,10 gi ng khoan 1,17 l n, nh ng s khác bi t này không l n so v i nh ng h t s n xu t con gi ng, tuy nhiên có ý ngh a v m t th ng kê (P > 0,05). Kh o sát v s khác bi t này không có ý ngh a th ng kê. Tuy y u t ngu n n c s d ng c a Nguy n T t Toàn và nhiên k t qu nghiên c u này th p h n so v i nghiên Ti n Duy (2013) [6] c ng cho th y, t l nhi m c u c a Hu nh Minh Trí và ctv. (2017) [3] t i thành PED cao tr i có ngu n n c ch a qua x lý, là y u ph C n Th , mua con gi ng bên ngoài là y u t t nguy c làm lan truy n d ch b nh. nguy c cao h n g p 2,35 l n so v i t túc con gi ng. 3.2.2. Y u t g n ch , g n ng giao thông, g n S khác bi t này có th do th i gian và a i m lò m và kho ng cách v i h ch n nuôi li n k , nhà nghiên c u khác nhau. Theo Puranaveja et al. (2009) BBB ngB ng 5. K t qu phân tích y u t nguy c g n ch , g g nn ng giao thông, g n llòò mò m m và v i h ch n nuôi ggg ng n k , nhà Có kháng th kháng Không kháng th kháng vi Y u t xem xét OR P vi rút PED (H ) rút PED (H ) G n ch mua bán Có 19 11 1,44 0,523 ng v t Không 12 10 G n ng giao Có 17 12 0,91 0,870 thông Không 14 9 G n lò gi t m Có 18 7 2,77 0,080 ng v t Không 13 14 Kho ng cách v i Có 21 8 h ch n nuôi g n 3,41 0,035 Không 10 13 k < 100 m Ghi chú: G n: Trong ph m vi bán kính 3 km. K t qu phân tích trên 52 c s ch n nuôi heo hi n b i các nhân viên thú y. ng v t v n chuy n nái sinh s n cho th y, c s nuôi g n ch và g n trên các tuy n ng giao thông ph i có gi y ch ng ng giao thông trong ph m vi bán kính 3 km có nh n ki m d ch v n chuy n và th c hi n sát trùng nguy c m c b nh cao h n các c s nuôi ngoài tiêu c ph ng ti n khi v n chuy n. i u này có th ph m vi này, t ng ng là 1,44 và 0,91 l n, tuy nhiên giúp làm h n ch nguy c lây lan m m b nh. s khác bi t này không có ý ngh a m t th ng kê (P > i v i y u t nguy c g n lò gi t m gia súc, 0,05). K t qu này t ng ng v i k t qu nghiên nh ng c s ch n nuôi g n lò gi t m gia súc có c u c a Hu nh Minh Trí và ctv. (2017) [3] t i thành nguy c b d ch b nh PED cao g p 2,77 l n so v i ph C n Th là 1,02 và 1,35 l n. Y u t g n ch và nh ng c s ch n nuôi khác. Lò gi t m gia súc là g n ng giao thông r t c quan tâm trong công n i ch a r t nhi u m m b nh (cho dù c v sinh tác phòng ch ng d ch b nh, nh ng nguy c làm lây tiêu c hàng ngày), do ó gia súc c a nh ng h nhi m b nh d ch tiêu ch y c p c a 02 y u t này chung quanh lò m ch u ph i nhi m các lo i b nh trong nghiên c u là không cao. ch , công tác ki m khác nhau và kh n ng nhi m b nh, trong ó có d ch ng v t và ki m tra v sinh thú y c th c b nh PED, là r t cao. Tuy nhiên qua phân tích cho
108 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH th y s khác bi t này không có ý ngh a th ng kê TÀI LI U THAM KH O (p=0,080). 1. Goede, D., Robbins, R., Dufresne, L., Engle, Phân tích y u t nguy c nh ng h nuôi g n k M. and Morrison, R. B. (2013). Detection of porcine nhau trong ph m vi 100 m ghi nh n nh ng h này có epidemic diarrhea virus in air samples at varying nguy c cao g p 3,41 l n so v i các h cách xa ngoài distances to epidemic farms in Oklahoma. In: Allen ph m vi 100 m, s khác bi t này có ngh a v m t D. Leman, 2013. Swine Conference. English, 40: pp th ng kê (P = 0,035). K t qu này cao h n k t qu 212-216. nghiên c u c a Hu nh Minh Trí và ctv. (2017) [3] t i 2. Jung, K., Wang, Q., Scheuer, K.A., Lu, Z., thành ph C n Th (2,55 l n) và g n gi ng v i k t Zhang, Y., Saif, L. J. (2014). Pathology of US porcine qu kh o sát c a Nguy n T t Toàn và Ti n Duy epidemic diarrhea virus strain PC21A in gnotobitic (2013) [6], là y u t kho ng cách v i các tr i g n k pig. Emerging infection disease, 20. pp 662 — 665. có th liên quan n m c c a d ch b nh tiêu ch y 3. Hu nh Minh Trí, Nguy n c Hi n, Nguy n c p. S di chuy n c a con ng i c ng góp ph n quan Th H ng H nh, Nguy n Ng c H i (2017). Tình hình tr ng trong lây lan d ch b nh. Theo k t qu nghiên b nh tiêu ch y c p trên heo (PED) và xác nh các c u c a Goede et al. (2013) [1], vi rút PED có th y u t nguy c liên quan n b nh PED thành ph c phát hi n trong không khí kho ng cách lên C n Th . K y u H i ngh khoa h c toàn qu c ch n n 16 km (10 d m), có th truy n qua không khí, do nuôi-thú y 2017 . NXB Nông nghi p TP. H Chí Minh, ó các h ch n nuôi g n có nguy c b lây nhi m cao tr 392 — 398. h n. Nghiên c u c a Jung et al. (2014) [2] cho th y nh ng con heo b PED thì vi rút PED c bài th i 4. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn và qua phân v i s l ng r t l n và th i gian bài th i kéo T ng c c Th ng kê. H ng d n tiêu chí xác nh dài ít nh t 56 ngày, vi rút c bài th i liên t c và v y kinh t trang tr i (2000). Thông t liên t ch s nhi m trên n n chu ng, trong n c th i ch n nuôi. 69/2000/TTLT-BNN-TCTK ngày 23 tháng 6 n m Do ó, nh ng h x y ra d ch b nh PED, vi rút PED 2000. t nh ng heo b nh th i ra môi tr ng qua phân, ch t 5. Nguy n T t Toàn, Nguy n ình Quát, Tr nh ti t,… heo m n c m s d b lây nhi m khi m m Th Thanh Huy n, Ti n Duy, Tr n Th Dân, b nh phát tán n chu ng nuôi. Nguy n Th Ph c Ninh và Nguy n Th Thu N m 4. K T LU N (2012). Phát hi n vi rút gây b nh tiêu ch y c p (PEDV) trên heo các t nh mi n ông Nam b . T p T l c s có nái có kháng th kháng vi rút chí KHKT Thú y t p 19 s 5, 2012; tr 26 - 30. PED t i t nh B n Tre là 59,62%. T l cá th nái có kháng th kháng vi rút PED trên àn nái t i t nh 6. Nguy n T t Toàn và Ti n Duy (2013). M t B n Tre là 30,77%, trong ó cao nh t là huy n M s y u t liên quan và c i m b nh h c c a d ch Cày B c (48,15%), M Cày Nam (25,86%), Châu tiêu ch y c p trên heo con theo m t i m t s t nh Thành (22,00%) và th p nh t là huy n Gi ng Trôm phía Nam. T p chí KHKT Thú y t p 20 s 2, 2013; tr (21,13%). T l nái có kháng th kháng vi rút PED 5 - 11. theo qui mô àn nái 30,19 — 31,34% và theo l a 7. Nguy n V n i p, Nguy n Th Lan, Nguy n trong kho ng 30,00 — 31,08%. Tuy nhiên t l này Th Hòa và Yamaguchi (2014). M t s c i m d ch c xác nh qua nghiên c u h i c u, d a trên xét t và b nh lý c a b nh tiêu ch y thành d ch trên heo nghi m kháng th c hi u v i vi rút PED trong m t s t nh phía B c Vi t Nam. T p chí KHKT Thú huy t thanh nái không có bi u hi n lâm sàng b nh y, t p 21, s 2-2014: tr 43-55. PED. Do v y t l nhi m PED trên th c t , vào 8. Song, D. S., Oh, J. S., Kang, B. K., Yang, J. S., nh ng th i i m d ch b nh x y ra, có th cao h n so Song, J. Y., Moon. H. J., Kim, Y. T, Yoo, H. S, Jang, S. v i k t qu trong nghiên c u. Y and Park, B. K., 2005. Fecal shedding of a highly Phân tích các y u t nguy c x y ra PED cho cell-culture-adapted porcine epidemic diarrhea virus th y, nguy c cao nh t là không sát trùng chu ng after oral inoculation in pigs. J. Swine Health Prod. tr i ho c sát trùng chu ng tr i ít h n 2 tu n/l n, 13(5): pp 269-272. không có h sát trùng tr c tr i, kho ng cách g n 9. Kim, S. Y., Song D. S., Park, B. K. (2001). v i các h ch n nuôi có d ch b nh. Differential detection of transmissible gastroenteritis
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 109 KHOA H C CÔNG NGH virus and porcine epidemic diarrhea virus by duplex 12. Puranaveja, S., Poolperm, P., RT-PCR. J. Vet. Diagnos Invest, 13, pp 516 - 520. Lertwatcharasarakul, P., Kesdaengsakonwut, S., 10. Pensaert, M. B., and Yeo, S. G. (2006). Boonsoongnern, A., Urairong, K., Kitikoon,P., Porcine epidemic diarrhea. Diseases of swine, 9 th ed, Choojai, P., Kedkovid, R., Teankum, K. and Straw, J. J. Zimmerman, S. D ’Allaire and D. J. Taylor Thanawongnuwech, R. (2009). Chinese like strain of (eds.). Oxford: Wiley-Blackwell, pp 367 - 372. porcine epidemic diarrhea virus. Thailand Emerg Infect dis, 15(7), pp 1112 - 1115. 11. Pospischil, A., Kiupel, M., Stuedli, A. (2002). Update on porcine epidemic diarrhea. J. Swine 13. Thrusfield M. (1997). Veterinary nd Health Prod. 10(2), pp 81 - 85. epidemilogy. 2 ed (reissued in paperback ith updates), Blackwell Ltd, Cambridge, pp.483. SERO --- PREVALENCE OF PED VIRUS IN SOWS AND IDENTIFY RISK FFACTORSACTORS ASSOCIATED TO PED IN BEN TRE PRPROVINCEOVINCE FROM APRIL TO DECEMBER 2016 Huynh Minh Tri, Nguyen Ngoc Hai Summary Porcine Epidemic Diarrhea virus (PEDV), a Coronavirus that caused a enteric infectous disease with high mortality for piglets particularly newborn. A survey on PED virus infection in sows was carried out in Ben Tre province. Blood samples from unvaccinated PED sows were collected and determined antibodies against PEDV by ELISA test. Results showed that, the percentage of sow farms with PED antibody in Ben Tre province is 59.62%. Mean PEDV infection prevalence of sows was 30.77%. The highest prevalence was found in Mo Cay Bac district (48.15%), then in Mo Cay Nam (25.86%), Chau Thanh (22.00%) and lowest rate was in Giong Trom district (21.13%). Rate of antibodies against the virus sows PED does not depend on the farm size of the total number of sows and litters of sow reproduction. Analysing the risk factors to PED suspected epidemic showed that, the highest risk factor was not disinfectant housing or disinfecting fewer than one time per every 2 weeks, and then without disinfectant pits in the house; the distance to the PED disease outbreak farm less than 100 m. Keywords: Ben Tre, porcine epidemic diarrhea (PED), sows, risk factors. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. Nguy n Vi t Không Ngày nhnh n n bài: 15/8/2017 Ngày thông qua phph n n bi n: 18/9/2017 Ngày duyduy t t ng: 25/9/2017
110 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NH H NG C A pH N K T QU NG GI NG C B U NG ( Pila polita ) Ngô ThTh Thu Th o 111, Lê V n BBìnhìnhìnhình 2
TÓM TT T T T T Nghiên c u này c th c hi n nh m ánh giá nh h ng c a các giá tr pH n sinh tr ng và t l s ng c a c b u ng ( Pila polita ) trong quá trình ng gi ng. Thí nghi m g m có 3 nghi m th c t ng ng v i 3 m c pH và c l p l i 3 l n pH=6 (pH6), pH=7 (pH7) và pH=8 (pH8). c gi ng m i n (kh i l ng và chi u cao là 0,05 g và 4,94 mm) c ng trong b nh a (kích th c 80 ×40 cm, chi u cao c t n c 30 cm) v i m t là 50 con/b . Sau 40 ngày ng, t l s ng nghi m th c pH8 (76,7%) cao h n pH7 (48,0%), pH6 (34,7%) và khác bi t có ý ngh a (p<0,05). Kh i l ng và chi u cao c a c nghi m th c pH8 (1,59 g và 15,60 mm) cao h n (p<0,05) so v i pH7 (0,61 g và 11,97 mm) và pH6 (0,13 g và 7,05 mm). Nghi m th c pH8 cho n ng su t và t ng sinh kh i c cao nh t (102 g/m 2, 861%) và cao h n r t rõ (p<0,05) so v i pH7 (29,5 g/m 2, 157%), pH6 (4,7 g/m 2, 11,4%). K t qu nghiên c u này góp ph n cung c p c s s li u cho vi c qu n lý môi tr ng t hi u qu cao trong quá trình ng gi ng c b u ng ( Pila polita ). TTT T khóakhóa: c b u ng, Pila polita, pH, t ng tr ng, t l s ng.
1. GI I THI U 5 Shaw và Mackie (1990) cho r ng hàm l ng canxi càng th p thì t c t ng tr ng c a c càng ch m, c b u ng là loài phân b vùng n c ng t, i u này ng ngh a v i khi pH môi tr ng th p s s ng trong các ao, m ng v n, ru ng lúa và là loài nh h ng n t c t ng tr ng chi u cao v và c b n a ng b ng sông C u Long ( ng Ng c th t c. Khi c ng nuôi trong i u ki n n c Thanh và ctv. , 2003; H Thanh H i và ctv., 2003). ng t vùng ng b ng sông C u Long có th x y ra Ngu n l i c b u ng ngoài t nhiên ngày càng tình tr ng n c có pH th p ho c hàm l ng canxi gi m sút do vi c khai thác quá m c, cùng v i s xu t gi m th p vào m t s th i i m trong n m, i u này hi n c a c b u vàng t i Vi t Nam, s c nh tranh có th s gây ra nh ng nh h ng nh t nh n t c th c n và n i s ng v i c b u ng r t cao (Ngô sinh tr ng và kh n ng s ng sót c a c b u Th Thu Th o và Tr n Ng c Chinh, 2016). Các ng. Nghiên c u này nh m ánh giá nh h ng pH nghiên c u tr c ây ã c p n các y u t môi n sinh tr ng và t l s ng c b u ng Pila tr ng có nh h ng tr c ti p n t ng tr ng và t polita trong giai o n ng gi ng, k t qu c a l s ng c a ng v t thân m m là nhi t , pH và nghiên c u s góp ph n làm c s cho vi c nâng cao canxi (Somero, 1995; Martín et al., 2001; Watson và hi u qu s n xu t gi ng loài c này. Ormerod, 2004). Ramakrishnan (2007) và Byers et al. (2013) nghiên c u c b u vàng Pomacea insularum 2. V T LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U cho th y loài c này s ng t t khi pH 6,5 - 9,0 và có 2.1. BB trí thí nghi m kh n ng s ng trong môi tr ng pH 4,0 - 10,5. Tr ng c c thu t th y v c t nhiên t i t nh Nghiên c u Bernatis (2014) cho r ng h ng Tháp, v n chuy n v Khoa Th y s n, i h c Ampullariidae phát tri n t t khi pH 7,5 - 9,0. Tuy C n Th p n thành c gi ng và ng trong kho ng nhiên, theo Lee (2000) thì hàm l ng canxi và pH là 10 ngày b trí thí nghi m. c gi ng có kh i l ng m t trong nh ng y u t chính gi i h n s phân b và chi u cao trung bình ban u (0,05 g và 4,94 mm) c a nhóm ng v t thân m m và canxi r t c n thi t c ng v i m t 50 con/b (100 con/m 2). c cho s t o v , còn pH th p làm gi m hàm l ng gi ng c ng trong b nh a xanh hình ch nh t canxi và t ng hàm l ng dioxit các bon, do ó có th (kích th c 40 ×80 cm), b c r a s ch và ph i c n tr vi c trao i khí c a nhóm ng v t này. n ng 1 - 2 ngày tr c khi s d ng. M c n c trong b ng c duy trì kho ng 30 cm (th tích 50 lít) 1 Khoa Thu ỷ s ản, Tr ường Đạ i h ọc C ần Th ơ và l p t h th ng s c khí liên t c trong quá trình 2 Nghiên c ứu sinh khóa 2015, Khoa Th ủy s ản, Tr ường Đạ i ng (hình 1A). Ngu n n c s d ng là n c t ao học C ần Th ơ
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 111 KHOA H C CÔNG NGH nuôi cá b m c a Khoa Th y s n, n c c b m b ng c thay m i 30% theo nh k 10 ngày. lên b ch a 1 m 3, l ng trong 5 - 7 ngày và b m qua Th i gian th c hi n thí nghi m ng c gi ng là 40 túi l c (m t l i 50 µm) cho vào b ng. N c trong ngày.
A B C
Hình 1. HHH H th ng thí nghi m (A); Giá th dây ni lông trong bb ng (B) và thu m u c gi ng nh k (C) c c b trí 3 m c giá tr pH khác nhau, m i tr ng, xác nh t l t ng sinh kh i c a c theo các m c pH c l p l i 3 l n nh sau: 1) pH=6 (pH6); 2) công th c sau ây: pH=7 (pH7) và 3) pH=8 (pH8). pH c a ngu n n c T ng tr ng kh i l ng, chi u cao t ng i × ban u là 7,7. Dùng phèn nhôm sunfat (SGR W, L ; %/ngày) = (Ln (W 2, L 2) - Ln (W 2, L 2))/t
Al 2(SO 4)3.18H 2O h pH và NaOH 1 M t ng pH. 100. Cho m t l ng phèn nhôm sunfat ho c NaOH 1 M T ng tr ng kh i l ng, chi u cao tuy t i vào 1 lít n c ng xác nh m c giá tr pH t ng (DWG-mg/ngày; DLG-mm/ngày) = ((W 2, L 2) - (W 1, ng, sau ó nhân lên v i th tích n c trong b L1))/t; Trong ó: W 1, L 1: Kh i l ng và chi u cao t i t c giá tr pH c n thi t. Giá th dây ni lông c th i i m b trí thí nghi m; W 2, L 2: Kh i l ng và chu n b b ng cách ngâm dây ni lông trong n c chi u cao t i th i i m thu m u; t: Th i gian ng ng t kho ng 2 - 3 ngày r i r a s ch và ph i khô, sau (ngày). ó xé nhuy n, chi u dài dây ni lông kho ng 30 cm và T l t ng sinh kh i (%) = (T ng sinh kh i bó thành t ng chùm cho vào b ng làm giá th cho (g/b )/Kh i l ng u (g/b )) × 100. c bám (hình 1B). × T l s ng (SR; %) = (N 2 100)/N 1; Trong ó: N 1: Th c n dùng trong thí nghi m là th c n công S cá th th ban u thí nghi m (con); N 2: S cá th nghi p d ng n i cho cá có v y có m là 18%, xay t i th i i m thu m u (con). nhuy n, sàng qua m t l i 50 µm. Hàng ngày c N ng su t (P; g/m 2) = Kh i l ng c thu (g/b ) c cho n 2 l n vào 7 gi sáng (40% l ng th c n) × S (S: Di n tích b ng, m 2). và 17 gi chi u (60% l ng th c n). Tr c khi cho Sau 40 ngày thí nghi m ch n ra 10 con c t ng n ngâm th c n vào n c 10 phút, r i m i t t vào b i ng c m i b thí nghi m. o chi u cao và ng cho n. Kh u ph n n t ng ng 5% kh i cân kh i l ng sau ó ti n hành p v v c, cân l ng c trong b ng và l ng th c n c i u riêng ph n th t và ph n v , tính t l v theo công ch nh theo kh i l ng c ng sau 10 ngày thu m u th c sau: T l v (%)= (kh i l ng v /kh i l ng theo dõi sinh tr ng. c) × 100. 2.2. Các chch tiêu theo ddõiõiõiõi 2.3. Ph ng pháp xx lí s li li u u u u Nhi t và pH c o b ng nhi t k th y ngân S d ng ph n m m Excel 2003 tính các giá tr và máy o pH, vào lúc 7 gi sáng và 14 gi chi u trung bình, l ch chu n các s li u thu th p c. hàng ngày. Hàm l ng NH +/NH (TAN) và NO -, 4 3 2 Phân tích ANOVA m t nhân t trong ph n m m ki m c theo dõi 10 ngày/l n b ng b test SERA SPSS 22.0 c s d ng so sánh th ng kê các giá (s n xu t t i c). tr trung bình gi a các nghi m th c m c p<0,05 Ti n hành thu m u nh k 10 ngày/l n t khi b ng phép th Duncan. b t u n lúc k t thúc quá trình ng, m s 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N l ng c trong b xác nh t l s ng, o chi u cao và cân kh i l ng 20 con/b tính t c t ng 3.1. KK t t qu nghiên c u
112 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
3.1.1. Bi n ng các y u t môi tr ng 0,18 mg/L và không có s khác bi t (p>0,05) gi a Trong quá trình thí nghi m nhi t bu i sáng các nghi m th c khác nhau. ki m các nghi m dao ng 24,5 - 27,5 oC (trung bình 26,5 oC) và bu i th c c ng t ng ng nhau (p>0,05) và dao ng chi u dao ng 28,5 - 31,5˚C (trung bình 29,7 oC), trong kho ng 58,1- 66,0 mg CaCO 3/L. Nhìn chung chênh l ch nhi t gi a bu i sáng và bu i chi u trong quá trình thí nghi m các y u t môi tr ng - bi n ng trong kho ng 1,9 - 4,7˚C. Nhìn chung nh nhi t , TAN, NO 2 và ki m u n m trong trong quá trình thí nghi m chênh l ch nhi t sáng kho ng cho phép và không nh h ng n quá trình và chi u m c khá cao, nh ng có l không nh sinh tr ng c a c b u ng gi ng. h ng n quá trình sinh tr ng c a c b u ng. 3.1.2. T ng tr ng c a c b u ng BBB ngB ng 1. Giá trtr trung bbìnhình các yy u u t môi tr ng T ng tr ng v chi u cao trong bb ng Sau 40 ngày ng, chi u cao trung bình c a c Các ch tiêu pH6 pH7 pH8 nghi m th c pH8 (15,60 mm) cao h n (p<0,05) so v i Nhi t sáng 26,50±0,9 a 26,6±0,80 a 26,7±0,70 a pH7 (11,97 mm) và pH6 là 7,05 mm (b ng 2). Chi u o ( C) cao trung bình c a c các nghi m th c trong quá Nhi t chi u 29,60±0,9 a 29,8±0,90 a 29,8±0,70 a trình thí nghi m t ng liên t c, t ng nhi u nh t o ( C) nghi m th c pH8, trong khi giá tr này luôn th p 6,26±0,20 a 7,26±0,20 b 7,70±0,10 c pH nghi m th c pH6 và pH7 (hình 2). K t qu cho th y, + NH 4 /NH 3 0,20±0,05 a 0,20±0,06 a 0,23±0,08 a nghi m th c pH8 c có t c t ng tr ng chi u (TAN, mg/L) cao g p 1,3 l n so v i pH7 và g p 2,2 l n so v i pH6. a a a - 0,15±0,04 0,16±0,06 0,18±0,06 NO 2 (mg/L) c 3 nghi m th c trong kho ng th i gian u (t Ki m (mg 65,9±5,7 a 66,0±2,7 a 58,1±10,4 a ngày 1 - 20) c gi ng c n có th i gian thích nghi CaCO 3/L) v i m c pH t ng ng nên có t c t ng tr ng Các giá tr trong cùng m t hàng có ch cái khác ch m h n so v i th i gian v sau (t ngày 20 - 40). nhau thì khác bi t có ý ngh a (p<0,05) BBB ngB ng 2. Kh i l ng và chi u cao c a c b u ng Trong quá trình ng c gi ng, pH nghi m ng các giá tr pH khác nhau th c pH8 luôn n nh, bi n ng pH gi a bu i sáng Ch tiêu pH6 pH7 pH8 và chi u không quá 0,2. Còn 2 nghi m th c pH7 và Kh i l ng c 0,05±0,00 a 0,05±0,00 a 0,05±0,00 a pH6 bi n ng khá cao gi a sáng và chi u (p<0,05). ngày 1 (g) m b o giá tr pH trong các b ng c gi ng, Kh i l ng c 0,13±0,00 a 0,61±0,08 b 1,59±0,17 c hàng ngày phèn nhôm sunfat u c b sung ngày 40 (g) duy trì m c pH t ng ng vì sau m t êm pH s t ng Chi u cao c 4,69±0,12 a 4,97±0,34 a 5,16±0,21 a lên so v i th i i m m i b sung phèn nhôm sunfat ngày 1 (mm) do h th ng s c khí liên t c trong n c làm pH t ng Chi u cao c 7,05±0,26 a 11,97±0,17 b 15,60±0,41 c lên. ngày 40 (mm)
- Trung bình hàm l ng TAN và NO 2 trong thí Các giá tr trong cùng m t hàng có ch cái khác nghi m dao ng l n l t 0,20 - 0,23 mg/L và 0,15 - nhau thì khác bi t có ý ngh a (p<0,05) BBB ngB ng 3. T c t ng tr ng chichichi uchi u cao tuy t i và t ng i c a c b u ng theotheo th i gian ng các giá trtrtr tr pH khác nhau T ng tr ng tuy t i (mm/ngày) T ng tr ng t ng i (%/ngày) Ngày ng pH6 pH7 pH8 pH6 pH7 pH8 a b c a b b 1-10 0,03±0,01 0,11±0,06 0,20±0,03 0,60±0,21 2,17±1,04 3,23±0,45 a b c a b c 11-20 0,04±0,00 0,07±0,02 0,17±0,01 0,68±0,03 1,26±0,32 2,58±0,23 a b c a b c 21-30 0,04±0,00 0,13±0,01 0,22±0,01 0,69±0,07 2,07±0,25 2,78±0,16 a b c a b c 31-40 0,05±0,01 0,18±0,01 0,26±0,01 0,87±0,14 2,35±0,22 2,77±0,14 a b c a b c Trung bình 0,04±0,01 0,12±0,02 0,21±0,04 0,71±0,12 1,96±0,47 2,84±0,28 Các giá tr trong cùng m t hàng có ch cái khác nhau thì khác bi t có ý ngh a (p<0,05)
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 113 KHOA H C CÔNG NGH
T c t ng tr ng tuy t i v chi u cao c a c nghi m th c t ng liên t c và t ng nhanh nh t các nghi m th c t ng i n nh nh ng t ngày nghi m th c pH8, trong khi ó kh i l ng c luôn 20 n ngày 40 (b ng 3) thì t ng m nh nghi m th p nghi m th c pH6 (hình 2 và b ng 2). th c pH7 hay pH8 và có s khác bi t (p<0,05) gi a 16 1,80 pH6 pH7 pH8 các nghi m th c. Trung bình t ng tr ng tuy t i pH6 pH7 pH8 12 1,20 v chi u cao c a c nghi m th c pH8 là cao nh t ng (g/con) ượ ucao (mm/con) i i l ề (0,21 mm/ngày) và khác bi t có ý ngh a (p<0,05) so ố ngkh ngchi 8 0,60 ưở v i pH7 (0,12 mm/ngày) hay pH6 (0,04 mm/ngày). ưở ngtr ngtr ă ă T T c t ng tr ng chi u cao t ng i c a c T 4 0,00 t ng i n nh trong su t th i gian ng và khác 1 10 20 30 40 1 10 20 30 40 Ngày thí nghi ệm (ngày) Ngày thí nghi ệm (ngày) bi t (p<0,05) theo s gia t ng giá tr pH (b ng 3). Trung bình t c t ng tr ng chi u cao t ng i Hình 2. ChiChi u u cao và kh i l ng c b u ng ng c a c t th p nghi m th c pH6 (0,71%/ngày) các giá tr pH khác nhau trong khi ó cao h n và t ng d n t giá tr pH=7 T c t ng tr ng kh i l ng tuy t i và (1,96%/ngày) n pH=8 (2,84%/ngày). t ng i c a c có xu h ng t ng liên t c trong su t T ng tr ng v kh i l ng quá trình ng (b ng 4). Trung bình t ng tr ng tuy t i và t ng i v kh i l ng c a c nghi m Sau 40 ngày ng, kh i l ng trung bình c a c th c pH8 là cao nh t (17,94 mg/ngày, 8,24%/ngày), nghi m th c pH8 (1,59 g) cao h n (p<0,05) so v i k n là pH7 (5,57 mg/ngày, 3,83%/ngày) và khác nghi m th c pH7 (0,61 g) ho c pH6 (0,13 g). T ng bi t có ý ngh a (p<0,05) so v i pH6 (0,98 mg/ngày, t t ng tr ng v chi u cao, c nghi m th c pH8 1,43%/ngày). có t c t ng tr ng kh i l ng cao h n g p 2,6 l n so v i pH7 và g p 11,9 l n so v i pH6. Trong 40 ngày thí nghi m, kh i l ng trung bình c a c các BBB ngB ng 4. T c t nt ngg tr g tr ngtr ng kh i l ng tuy t i và t ng i c a c b ub u ng ng theo th i gian ng các giá tr pH khác nhau T ng tr ng tuy t i (mg/ngày) T ng tr ng t ng i (%/ngày) Ngày ng pH6 pH7 pH8 pH6 pH7 pH8 a a b a a b 1-10 0,32±0,07 1,05±0,63 7,55±0,61 0,65±0,14 1,88±0,93 9,07±0,56 a a b a b c 11-20 0,57±0,35 1,29±0,23 8,44±0,48 1,06±0,62 2,09±0,18 7,29±0,22 a b c a b b 21-30 0,86±0,16 5,80±0,63 17,18±0,89 1,45±0,18 5,04±0,49 8,02±0,20 a b c a b c 31-40 2,16±0,37 14,13±2,12 38,59±4,13 2,58±0,23 6,30±0,50 8,59±0,20 a b c a b c Trung bình 0,98±0,17 5,57±0,38 17,94±1,22 1,43±0,19 3,83±0,23 8,24±0,25 Các giá tr trong cùng m t hàng có ch cái khác nhau thì khác bi t có ý ngh a (p<0,05) 3.1.3. T l s ng, n ng su t, t l t ng sinh kh i Sau 40 ngày ng, t l s ng c a c t cao nh t và t l v c a c b u ng nghi m th c pH8 (76,7%) và cao h n (p<0,05) so
100 v i pH7 (48,0%) hay pH6 (34,7%). T l s ng c a c pH6 pH7 pH8 gi ng duy trì m c cao và có xu h ng gi m nh
75 cu i th i gian ng pH8, trong khi ó các nghi m th c pH6 và pH7 thì t l s ng gi m m nh cu i chu ng (%) ng ố s ệ
l k ng (hình 3 và b ng 5). ỷ
T 50 c c ng nghi m th c pH8 cho n ng su t và t l t ng sinh kh i cao nh t (102,3 g/m2, 861%) 25 2 1 10 20 30 40 khác bi t có ý ngh a (p<0,05) so v i pH7 (29,5 g/m , Ngày thí nghi ệm (ngày) 157%) và pH6 (4,7 g/m2, 11,4%). Sau 40 ngày ng t Hình 3. TT l s ng c b u ng các giá tr pH l kh i l ng v c nghi m th c pH6 (32,6%) th p khác nhau nh t và th p h n r t rõ (p<0,05) so v i pH8 (36,3%) và
114 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH pH7 (39,2%). cho th y nh ng loài thu c l p này ít khi t n t i BBB ngB ng 5. T l s ng, n ng su t, t l t ng sinh nh ng n i có giá tr pH th p. Tuy nhiên, các gi i h n khkhkh ikh i và t l v các giá tr pH khác nhau pH th p c ng khác nhau các loài Chân b ng khác Ch tiêu pH6 pH7 pH8 nhau ví d nh : c b u vàng Pomacea insularum a b c T l s ng (%) 34,7±2,3 48,0±2,1 76,7±1,2 ch t hoàn toàn khi pH 3 - 4 (Ramakrishnan, 2007), c a b c b u vàng Pomacea canaliculata có kh n ng s ng N ng su t (g/m 2) 4,7±1,0 29,5±4,0 102,3±9,3 a b c trong i u ki n pH 5 - 7,5, tuy nhiên khi pH gi m T l sinh kh i (%) 11,4±6,8 157±40 861±45 a b b xu ng <5 thì c ti t ra nhi u nh t và t l ch t cao T l v (%) 32,6±2,0 39,2±1,9 36,3±0,6 (Phan Nh t Long, 1991; D Quan Tu n, 2001) và c Các giá tr trong cùng m t hàng có ch cái khác Bithynia tentaculata có kh n ng s ng sót khi pH>4,5 nhau thì khác bi t có ý ngh a (p<0,05) (Berezina, 2001). 3.2. ThTh o o lu n T ng tr ng v chi u cao và kh i l ng c a c K t qu thu c cho th y trong quá trình th c gi ng u t cao nh t giá tr pH=8. Nancy và hi n thí nghi m này các y u t môi tr ng nh nhi t Darby (2009) nghiên c u v nh h ng c a pH trên - , TAN, NO 2 và ki m h u nh không nh h ng c b u vàng ( Pomacea paludosa ) cho th y khi ng n quá trình sinh tr ng c a c b u ng gi ng. c b u vàng ( Pomacea paludosa ) v i pH=6,1 chi u Lê V n Bình và Ngô Th Thu Th o (2013, 2014) cho cao v c ch t 14,6 mm (t ng 1,22 mm/tu n) và r ng nhi t bu i sáng trong các b ng dao ng chi u cao v c t ng lên 18,7 mm (t ng 2,35 22,5 - 28,5 oC và bu i chi u 25,5 - 31,0 oC u không mm/tu n) khi ng v i giá tr pH=8,4. Garr et al. nh h ng n sinh tr ng c b u ng giai o n (2011) ng c b u vàng Pomacea paludosa v i ng. Lê V n Bình và Ngô Th Thu Th o (2013) hay chi u cao v ban u 4,0 - 6,0 mm (pH trung bình Ngô Th Thu Th o và ctv. (2013) ghi nh n c b u 8,2), sau th i gian 60 ngày ng t ng tr ng chi u ng gi ng khi s d ng th c n viên (18%) thì trong cao v 3,0 mm/tu n b ng th c n công nghi p. Theo các b ng ghi nh n hàm l ng TAN 0,29 - 0,33 nghiên c u c a Ngô Th Thu Th o và Lê V n Bình - mg/L và NO 2 0,42 - 0,33 mg/L. ki m gi a các (2017) thì v i chi u cao v và kh i l ng ban u c a nghi m th c không có s khác bi t, tuy nhiên pH8 c gi ng (4,44 mm, 0,06 g), m t 100 con/m 2, giá có ki m th p nh t có th là do s t ng tr ng c a tr pH trung bình là 7,6 và sau 40 ngày ng chi u c t nhanh nh t vì th c c n l ng canxi nhi u cao v và kh i l ng t ng lên t ng ng 16,4 mm và h n so v i 2 nghi m th c còn l i. K t qu thu th p 1,51 g, giá tr này t ng ng v i c ng pH8 và trong quá trình ng c b u ng gi ng c a Lê V n cao h n r t nhi u so v i ng pH6 và pH7. Bình và Ngô Th Thu Th o (2013) hay Lê V n Bình T l s ng c a c b u ng khi ng giá tr và Ngô Th Thu Th o (2014) ghi nh n ki m trung pH=8 g n nh t ng ng so v i nghiên c u Ngô bình dao ng 82 - 89 mg/L ho c có th trong Th Thu Th o (2016) hay Ngô Th Thu Th o và Lê kho ng 71 - 82 mg CaCO 3/L khi sinh kh i c trong V n Bình (2017) v i 71,6 - 78,6% c còn s ng khi b t ng lên 143 - 195 g/m 2 và ng c l i hàm l ng ng trong giá th dây ni lông (v i pH 7,5 - 7,9). ki m t ng lên 89 - 92 mg/L khi sinh kh i trong b Ramakrishnan (2007) cho r ng c b u vàng gi m xu ng 74 - 105 g/m 2. M t khác, theo Nancy và Pomacea insularum ch t hoàn toàn sau 6 - 13 ngày Darby (2009) và Ngô Th Thu Th o và ctv . (2013) do khi ng v i pH 3 - 4, trong khi ó c ch ch t 20,0 - c có t c t ng tr ng nhanh nên có nhu c u canxi 26,7% v i giá tr pH 5,5 - 6,5 và c s không ch t v i l n ph c v cho quá trình c u t o v làm cho giá tr pH 7,0 - 8,0 sau 28 ngày ng. M t khác, Lee ki m gi m xu ng th p trong quá trình ng. (2000) còn cho r ng pH th p làm gi m hàm l ng H u h t các loài ng v t thân m m thu c l p canxi (gi m quá trình hình thành v ) và t ng hàm Chân b ng c coi là nhóm nh y c m nh t v i tác l ng CO2 do ó có th c n tr vi c trao i khí và ng c a môi tr ng axit (pH th p), vì trong i u ây là nguyên nhân khi pH càng th p thì t l s ng ki n pH th p thì hàm l ng clo và sunfat r t cao s c ng gi m theo. Nghiên c u này kh ng nh vi c tác ng n kh n ng ti t nh t và hình thành v c a ng c gi ng pH=8 cho t c t ng tr ng t t và chúng (Økland, 1992; Berezina, 2001). Nghiên c u t l s ng cao, ng c l i giá tr pH càng th p thì t c c a Mackie (1987) v phân b c a l p Chân b ng t ng tr ng và t l s ng c a c s gi m i.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 115 KHOA H C CÔNG NGH
Nghiên c u này thu c k t qu là khi ng freshwater snail, Elimia livescens , in northern m c pH càng th p thì v c b u ng càng m ng và Michigan streams. General Ecology. Biological t l kh i l ng v th p h n so v i pH cao h n. Station, University of Michigan: 17 pages. M t s nghiên c u tr c ây kh ng nh dày c a 2. Berezina, N. A., 2001. Influence of ambient v c ph thu c vào các y u t nh thành ph n loài, pH on freshwater invertebrates under experimental tu i và i u ki n môi tr ng n i chúng sinh s ng, conditions. Russian Journal of Ecology, 32: 343-351. trong ó hàm l ng canxi và pH óng vai trò quan 3. Bernatis, J. L., 2014. Morphology, tr ng (DeBofsky, 2010; Anderson, 2010). Nghiên c u ecophysiology, and impacts of nonindigenous c a Nancy và Darby (2009) ã ch ra r ng khi pH<6,5 pomacea in florida. Doctor of philosophy thesis. thì c b u vàng ( Pomacea paludosa ) b mòn v University of Florid: 163 pages. nhi u nh t và có kh i l ng th t th p nh t, tác gi 4. Byers, J. E., W. G. McDowell, S. R. Dodd, R. còn ghi nh n v c c ng ch c và dày ph thu c vào S. Haynie, L. M. Pintor and S. B. Wilde, 2013. i u ki n môi tr ng nh canxi và pH. M t canxi Climate and pH Predict the Potential Range of the hòa tan trong n c nh h ng n s h p thu canxi Invasive Apple Snail ( Pomacea insularum ) in the c a v c và 80% canxi trong c th c c l y ch Southeastern United States. PLoS One, 8: 1-9. y u t môi tr ng n c (Nancy và Darby, 2009). 5. ng Ng c Thanh, H Thanh H i và D ng T l t ng sinh kh i t cao nh t giá tr pH=8 Ng c C ng, 2003. Thành ph n loài c a h c b u và cao h n so v i k t qu c a Lê V n Bình và Ngô Vi t Nam. T p chí Sinh h c, 25 (4): 1-5. Th Thu Th o (2014) ho c Ngô Th Thu Th o (2016) 6. DeBofsky A. R., 2010. The effects of habitat v i trung bình t l t ng sinh kh i khi cho n th c n and current on the shell morphology of the viên (204 - 295%) và ng v i pH trung bình 7,9 - 8,1. freshwater snail, Elimia livescens , in Northern T l t ng sinh kh i t cao nh t khi pH=8 do giá Michigan streams. General Ecology. Biological tr pH này t c t ng tr ng v chi u cao và kh i Station, University of Michigan: 20 pages. l ng cao nh t và t l s ng c ng cao. Các nghiên c u tr c ây ghi nh n n ng su t c gi ng khi ng 7. D Quan Tu n, 2001. Tình hình phân b , lây b ng th c n công nghi p có th bi n ng 74 - 143 lan, gây h i c a c b u vàng Pomacea canaliculata g/m 2 và cao nh t có th lên n 195 g/m 2 (Lê V n và m t s bi n pháp phòng tr t i m t s t nh ng Bình và Ngô Th Thu Th o, 2013 và 2014; Ngô Th b ng sông C u Long. Lu n án th c s khoa h c. Thu Th o, 2016). Tóm l i, nghiên c u này cho th y Khoa Nông nghi p, Tr ng i h c C n Th : 114 r ng ng gi ng c b u ng giá tr pH=8 cho trang. t ng tr ng, t l s ng, n ng su t và t l sinh kh i là 8. Garr, A., L, L. Helen, D. Rachael and D. t t nh t, có th ng d ng vào th c t s n xu t nh Megan, 2011. The effect of stocking density and diet l a ch n a i m ho c qu n lý môi tr ng góp on the growth and survival of cultured Florida apple ph n nâng cao hi u qu c a quá trình ng. snails, Pomacea paludosa. Aquaculture, 311: 139-145. 4. K T LU N 9. H Thanh H i, ng Ng c Thanh, Nguy n Kiêm S n, Phan V n M ch, Lê Hùng Anh, Nguy n T l s ng c a c b u ng gi ng khi ng giá Kh c và D ng Ng c C ng, 2003. B c u tr pH=8 cao h n so v i ng các giá tr pH th p h n. kh o sát môi tr ng n c và khu h th y sinh v t Chi u cao và kh i l ng c a c giá tr pH=8 c a các th y v c khu v c ng Phong Nha, t nh luôn cao h n so v i các giá tr pH=7 ho c pH=6. Qu ng Bình. T p chí Sinh h c, s 25 (1): 11-20. N ng su t và t l t ng sinh kh i cao nh t giá 10. Lê V n Bình và Ngô Th Thu Th o, 2013. tr pH=8. nh h ng c a các lo i th c n khác nhau n s 5. KI N NGH sinh tr ng và t l s ng c a c b u ng (Pila Nghiên c u các giá tr pH c a c b u ng giai polita ). T p chí Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. o n c th t có th ph c v cho nuôi th ng ph m. S 18: 84-90. TÀI LI U THAM KH O 11. Lê V n Bình và Ngô Th Thu Th o, 2014. 1. Anderson K. L., 2010. The effect of current nh h ng c a m t ng n sinh tr ng và t l and habitat on the shell morphology of the s ng c a c b u ng ( Pila polita ) gi ng. T p chí
116 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Khoa h c, i h c C n Th . S chuyên Th y s n Phát tri n nông thôn, 295: 77-83. (1): 83-91. 19. Ngô Th Thu Th o, Lê V n Bình và Lê Ng c 12. Lee J. S., 2000. The distribution and ecology Vi t, 2013. nh h ng c a rau xanh và th c n công of the freshwater Molluscs of Northern British nghi p n sinh tr ng và t l s ng c a c b u Columbia. Master of Science. University of Northern ng ( Pila Polita ) gi ng. T p chí Khoa h c, i h c British Columbia: 248 pages. C n Th . S 28b: 151-156. 13. Mackie, G. L., 1987. Effects of acidifying 20. Økland, J., 1992. Effects of acidic water on environments on freshwater mollusks in southern freshwater snails: results from a study of 1000 lakes Ontario, Canada. American Malacological Bulletin, 5: throughout Norway. Environmental Pollution, 78: 31-39. 127 - 130. 14. Martín, P. R., A. L. Estebenet and N. J. 21. Phan Nh t Long, 1991. i u tra nh h ng Cazzaniga, 2001. Factors affecting the distribution of c a pH và m n c a n c i v i s s ng và phát Pomacea canaliculata (Gastropoda: Ampullariidae) tri n c b u vàng ng b ng sông C u Long. T p along its southernmost natural limit. Malacologia, 43: chí Nông nghi p: 163-178. 13-23. 22. Ramakrishnan, V., 2007. Salinity, pH, 15. Nancy, H. P. G. and P. C. Darby, 2009. The temperature, desiccation and hypoxia tolerance in effect of calcium and pH on Florida apple snail, the invasive freshwater apple snail Pomacea Pomacea paludosa , shell growth and crush weight. insularum. Presented to the Faculty of the Graduate Aquatic Ecology, 43: 1.085-1.093. School of Doctor of philosophy thesis. University of 16. Ngô Th Thu Th o và Lê V n Bình, 2017. Texas at Arlington in Partial Fulfillment: 245 pages. Hi u qu c a vi c b sung canxi vào th c n trong 23. Shaw, M. A. and G. L. Mackie, 1990. Effects quá trình ng gi ng c b u ng ( Pila polita ). T p of calcium and pH on the reproductive success of chí Khoa h c, i h c C n Th , 52b: 70-77. Arnnicola lirnosa (Sastropoda). Canadian Journal of 17. Ngô Th Thu Th o và Tr n Ng c Chinh, Fisheries and Aquatic Sciences, 47: 1694-1 699. 2016. Nghiên c u nh h ng c a m t c b u 24. Somero, G. N., 1995. Proteins and vàng (Pomacea canaliculata ) n sinh tr ng và t l temperature. Annual Review of Physiology, 57: 43-68. s ng c a c b u ng ( Pila polita ). T p chí Khoa 25. Watson, A. M. and S. J. Ormerod, 2004. The h c, i h c C n Th , 42b: 56-64. distribution of three uncommon freshwater 18. Ngô Th Thu Th o, 2016. Nghiên c u nh gastropods in drainage ditches of British grazing h ng c a giá th n k t qu ng gi ng c b u marshes. Biological Conservation, 118: 455-466. ng ( Pila polita ) trong b . T p chí Nông nghi p và EFFECT OF pH LEVELS ON THE RESULTS OF NURSING SNAIL Pila polita Ngo Thi Thu Thao, Le Van Binh Summary This study was conducted to evaluate the effects of different pH on the growth and survival rate of black apple snail, Pila polita . There were 3 treatments and 3 replicates in each treatment as follow pH=6 (pH6), pH=7 (pH7) and pH=8 (pH8). Newly hatched snails (initial weight and shell height were 0.05 g and 4.94 mm) were reared in the plastic tanks (80 ×40 cm, water column of 30 cm) at the density of 50 ind/tank. After 40 days of culture period, the survival rate of snails in pH8 (76.7%) was higher than in pH7 (48.0%) or pH6 (34.7%) and there was significant difference (p<0.05). Rearing at pH8, snails reached highest (p<0.05) body weight and shell height (1.59 g and 15.60 mm, respectively) compared to pH7 (0.61 g and 11.97 mm) and pH6 (0.13 g and 7.05 mm). Snails in pH8 obtained the highest yield and biomass increase (102 g/m 2, 861%), it was significant difference (p <0.05) from pH7 (29.5 g/m 2, 157%) or pH6 (4.7 g/m 2, 11.4%). The results from this study will provide useful information for environmental management to achieve high efficiency in the nursing Pila polita. KeywordKeywordssss: Black apple snail, growth, Pila polita, pH, survival rate. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Thái Thanh BBìnhìnhìnhình Ngày nhnh n n bài: 15/9/2017 Ngày thông qua phph n n bi n: 16/10/2017 Ngày duyduy t t ng: 23/10/2017
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 117 KHOA H C CÔNG NGH
NH H NG C A CH T P CHUY N I TH C N N SINH TR NG, T L S NG C A CÁ CHU I HOA GIAI O N CÁ 4 - 30 NGÀY TU I TTT T Th BBìnhìnhìnhình 111, NguyNguy n n n ình ình Vinh 111,,, NguyNguy n n H u D c 222,,, V n T 333
TÓM TT T T T T xác nh th i i m s d ng th c n ch bi n phù h p cho cá chu i hoa (Channa maculata Lacepède, 1801) giai o n 4 -30 ngày tu i ã ti n hành th nghi m 6 th i i m khác nhau: S d ng th c n ch bi n t ngày th 7, 9, 11, 13, 15 và 17 sau khi ng. K t qu nghiên c u cho th y: T p chuy n i th c n cho cá t ngày ng th 15 tr i, th c n t i s ng c thay th d n b ng th c n ch bi n v i t l 20,0%/ngày ã t c hi u qu ng t t nh t; t l s ng c a cá là 77,49 - 82,61%, t c t ng tr ng c tr ng v kh i l ng 16,23 - 16,82%/ngày và chi u dài 4,35 - 4,64%/ngày, h s phân àn th p. TTT T khóa: Cá chu i hoa, th c n ch bi n, th c n t i s ng, t l s ng.
1. T V N 6 bi n. Do ó, vi c chuy n i th c n ch bi n thành công trên cá chu i hoa b t nói riêng và các cá b t Cá Chu i hoa ( Channa maculata LacEpède, 1801) khác nói chung s có ý ngh a r t l n trong th c ti n là loài cá có giá tr kinh t và giá tr b o t n cao, phân s n xu t, t o i u ki n thu n l i cho vi c nhân r ng b t i các th y v c n c ng t t i Vi t Nam. Cá chu i mô hình nuôi cá chu i hoa th ng ph m qui mô hoa có th t ngon, c s d ng nh là loài th y c s n. hàng hóa, gi m áp l c t th c n t i s ng trong Hi n nay, cá Chu i hoa là loài n m trong danh m c ng cá gi ng và góp ph n gi m giá thành s n xu t. các loài th y sinh quý hi m có nguy c tuy t ch ng Vi t Nam c n c b o v , ph c h i và phát tri n 2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U (Sách Vi t Nam, 2000 và B Nông nghi p và Phát 2.1. BB trí thí nghinghi m m m m tri n nông thôn, 2008). Tr c th c tr ng v ngu n l i Các thí nghi m nghiên c u v ch t p chuy n cá b gi m sút nghiêm tr ng ngoài t nhiên, vi c i th c n cá chu i hoa giai o n cá 4-30 ngày tu i nhanh chóng ph c h i ngu n l i thông qua nghiên u d a trên k t qu nghiên c u ng cá dày c a c u s n xu t gi ng nhân t o và nuôi th ng ph m cá Ti n H i Lý (2016), cá lóc en, cá lóc bông, cá Chu i hoa là c n thi t, có ý ngh a th c ti n cao. Hi n trê,...c a Ngô Minh Dung (2010), Nguy n Anh Tu n nay, trong ng cá chu i hoa t cá b t th ng s và ctv (2004), Verreth và Tongenren (1989). Trên c d ng th c n t i s ng nh moina, trùn ch ...Tuy s các k t qu nghiên c u t c cá dày, cá lóc nhiên, vi c ch ng ngu n th c n t i s ng en, lóc bông ti n hành thi t k các thí nghi m t p cung c p cho ng nuôi cá chu i hoa b t nói riêng và chuy n i th c n t th c n t i s ng sang th c n các loài cá b t khác nói chung là vô cùng khó kh n. ch bi n (TACB) trên cá Chu i hoa. Vì v y, h u h t trong các thí nghi m nghiên c u Các nghiên c u c th c hi n t i Tr i Nuôi s n xu t ra u trùng th y s n u có s ph i h p tr ng Thu s n (NTTS) n c ng t - Vi n Nông gi a th c n t i s ng và th c n ch bi n nhân t o. nghi p và Tài nguyên, i h c Vinh tháng 4-5/2018. Theo Qin và Fast (1996) s d ng th c n ch bi n Thí nghi m c b trí hoàn toàn ng u nhiên v i 4 50,0% m ã h n ch c hi n t ng n nhau trên nghi m th c t p chuy n i th c n t i s ng sang cá lóc en ( Channa striata ) b t. Tuy nhiên, n u cá TACB các th i i m: Nghi m th c 1 (NT1) chuy n quá nh (0,20 g/con) thì không th dùng th c n ch i TACB t ngày th 7 sau khi ng; NT2: chuy n bi n ng, trong khi ó cá l n h n (0,81 g/con và i TACB t ngày th 9 sau khi ng; NT3: chuy n chi u dài 3,80 cm) l i có th ng b ng th c n ch i TACB t ngày th 11 sau khi ng; NT4: chuy n i TACB t ngày 13 sau khi ng; NT5: chuy n i 1 Vi ện Nông nghi ệp và Tài nguyên, Tr ường Đạ i h ọc Vinh TACB t ngày 15 sau khi ng và NT6: chuy n i 2 Khoa Sinh h ọc,Tr ường Đạ i h ọc S ư ph ạm Hà N ội 3 Vi ện Sinh thái và Tài nguyên sinh v ật
118 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
TACB t ngày 17 sau khi ng. M i nghi m th c sinh s n nhân t o và ch n cá b t 4 ngày tu i ã tiêu c l p l i 3 l n. h t noãn hoàng, cá có chi u dài ban u trung bình là ± H th ng thí nghi m g m 18 b xi m ng v i th 0,90 0,02 cm (0,003 g/con) và c cho n (B ng 1). tích m i b là 0,81 m 3. Cá thí nghi m có ngu n t BBB ngB ng 1. Lo i th c n và th i i m thay th TACB trontrongg ng cá chu i hoa b t Nghi m Ngày thí nghi m th c 1-3 4-6 7-8 9-10 11-12 13-14 15-16 17-30 NT1 Moina Trùn ch TACB TACB TACB TACB TACB TACB NT2 Moina Trùn ch Trùn ch TACB TACB TACB TACB TACB NT3 Moina Trùn ch Trùn ch Trùn ch TACB TACB TACB TACB NT4 Moina Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch TACB TACB TACB NT5 Moina Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch TACB TACB NT6 Moina Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch Trùn ch TACB 2.2. TiTi n n hành thí nghinghi m m m m các lo i th c n moina, Trùn ch và TACB. L ng th c n t ngày 1-3 là moina b sung vào b kho ng Các b xi m ng c v sinh s ch và cho n c ã 2-4 u trùng moina/ml/ngày; ngày 4-16 Trùn ch c t x lý vào m i b s c khí th t m nh trong 24 gi t ng o n dùng kho ng 20-40 g/b /ngày; l ng m b o ngu n ô xy trong n c tr c khi th cá. TACB t ngày 7-16 kho ng 20-40 g/b /ngày và l ng Tr c khi ti n hành thí nghi m cá c ng chung TACB t ngày 17-30 kho ng 40-60 g/b /ngày. trong b compozit 0,25 m 3 có s c khí nh , n c có nhi t là 29 oC, oxy hòa tan > 5 mg/l, pH 7,5-8,0. Sau Ch m sóc và qu n lý ó cân và o ng u nhiên 30 con xác nh kh i Trong quá trình ng, n c trong b ng c l ng và chi u dài ban u, sau ó b trí ng u nhiên s c khí nh liên t c và nh k 4 ngày thay n c 1 1000 con cá vào m i b xi m ng có kích th c 0,9 x l n, m i l n thay 30-50% l ng n c trong b tránh 0,9 x 1 m ch a 500 lít n c (m t 2 con/lít) và ng gây s c và m b o các y u t môi tr ng thích h p trong 30 ngày. cho cá phát tri n. Th c n t i s ng dùng trong thí nghi m là 2.3.2.3.2.3. Ph ng pháp thu thth pp sp s s li li uuuu moina ( Moina brachiata ), Trùn ch (Limnodrilus * ánh giá t c t ng tr ng c a cá: c xác hoffmeisteri); th c n ch bi n (TACB): Ph i ch nh nh k 15 ngày/l n, trên 30 cá th c thu gi a th c n m c (42,2% m, 3,20% ch t béo, ng u nhiên, o chi u dài tiêu chu n (SL) b ng th c 5,40% tro, 24,8% NFE) tr n chung v i th t cá t p xay k p chia v ch có chính xác n 0,1 mm và kh i nhuy n v i t l ph i ch là 1/1. l ng (W) toàn thân cá b ng cân i n t TANITA có Thay th TACB: Các nghi m th c ch a n chính xác n 0,01 g. ngày thay th TACB thì cho cá n b ng Trùn ch . - Sinh tr ng theo kh i l ng và chi u dài bình n các ngày th 7, 9, 11, 13, 15, 17 sau khi ng thì quân theo ngày c a cá thí nghi m, xác nh b i công Trùn ch c thay th d n b ng TACB. Ph ng ∆ th c: ADG (g/ngày ho c cm/ngày) = (W t-W0)/ t th c thay th c th hi n b ng 2. ∆ ho c = (L t-L0)/ t. Trong ó: W 0 và L 0 là kh i l ng và
BBB ngB ng 2. Ph ng th c thay th d n TACB c a các chi u dài c a cá t i th i i m b t u thí nghi m; W t
nghinghi m m th c và L t là kh i l ng và chi u dài c a cá t i th i i m ∆ Ngày Ph ng th c thay th TACB k t thúc thí nghi m; t là s ngày thí nghi m. 1 80% Trùn ch + 20 % TACB - T c t ng tr ng c bi t c a cá, xác nh 2 60% Trùn ch + 40% TACB b i công th c: SGR (%/ngày) = 100 x [Ln (w2) — 3 40% Trùn ch + 60% TACB ∆ ∆ Ln (w1) ]/ t ho c = 100 x [Ln (L2) — Ln (L1) ]/ t. Trong ó: 4 20% Trùn ch + 80% TACB W1 và L 1 là kh i l ng và chi u dài cá t i th i i m 5 100% TACB b t u thí nghi m; W 2 và L 2 là kh i l ng và chi u ∆ Trong th i gian thí nghi m cho cá n theo nhu dài cá t i th i i m k t thúc thí nghi m; t là s c u, m i ngày cho cá n 2 l n vào 7 và 16 gi b ng ngày thí nghi m.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 119 KHOA H C CÔNG NGH
- M c phân àn c a cá c xác nh theo gi m d n các nghi m th c kéo dài th i gian s công th c: CV (%) = (SD)/ χ) x 100. Trong ó: SD là d ng trùn ch và t p cho n TACB mu n, c bi t là l ch chu n m u, χ là kích c cá trung bình. nghi m th c t p chuy n i th c n t ngày th 15 và *) ánh giá t l s ng c a cá thí nghi m c 17. Nguyên nhân có th th i i m t p chuy n i xác nh theo công th c: SR (%) = 100 x (s cá thu th c n ngày th 7, 9 và 11 này h th ng tiêu hoá c a ho ch + s cá ch t do thu m u)/s cá th ban u. cá chu i hoa b t ch a hoàn thi n có th s d ng th c n ch bi n. Nghiên c u này t ng t nh báo 2.42.42.4.2.4 . Ph ng pháp xx l lýl ý sý s s li u cáo c a Ngô Minh Dung (2010) trên cá lóc en khi S li u thí nghi m c x lý, phân tích theo thay th 20% TACB/ngày ngày th 10 t l s ng ch ph ng pháp ph ng sai m t y u t (One way t 2,33%; Bui et al., (2004) trên cá Lóc en ch có t l ANOVA) và ki m nh so sánh giá tr trung bình s ng 10% khi t p n ngày tu i th 15; Ti n H i Lý gi a các nghi m th c v i tin c y 95% (P<0,05) (2016) trên cá dày 100% cá ch t sau 16 ngày nuôi khi b ng ph n m m SPSS Version 16. t p n TACB ngày th 7 và t t l s ng 7,5% sau 3. K T QU NGHIÊN C U 15 ngày nuôi khi t p n TACB ngày th 10. M t s loài cá khác khi t p n th c n ch bi n giai o n 3.1. TT l s ng quá s m c ng cho k t qu t ng t nh trên cá K t Th i i m t p chuy n i th c n có nh h ng b t (Micronema bleekeri) có t l s ng là 11,85% khi n t l s ng c a cá chu i hoa (P<0,05). T l s ng cho n hoàn toàn th c n ch bi n vào ngày u tiên th p nh t nghi m th c t p chuy n i th c n t s d ng th c n ngoài (Nguy n V n Tri u và ctv ., ngày th 7 là 28,89%, k n nghi m th c t p chuy n 2008) và cá Thát Lát Còm (Chitala chitala) cho n i th c n t ngày th 9 là 40,31%, t p chuy n i th c n ch bi n vào ngày th 10 sau khi n thì t l th c n t ngày th 11 và 13 l n l t là 49,4%, 63,19%. s ng là 10,4% (Tr n Th Thanh Hi n và ctv, 2008). Cao nh t là nghi m th c t p chuy n i th c n t Theo Walford & Lam (1993) cá b t có ho t tính men ngày th 15 và 17 l n l t là 79,86% và 82,61% và gi a tiêu hoá th p, nên tiêu hóa th p nh ng ngày u n chúng không có sai khác có ý ngh a (P>0,05). Khác th c n ngoài và t ng d n trong su t giai o n u bi t t l s ng gi a các nghi m th c ngày ng th trùng tr c khi chuy n sang giai o n khác. Do v y, 30 có ý ngh a th ng kê ( P<0,05 ). T l s ng c a cá giai o n u cá b t không men tiêu hoá chu i hoa t ng d n t nghi m th c t p chuy n i c th c n ch bi n (Cahu & Infante, 2001). th c n t ngày th 7, 9, 11, 13, 15 và ngày th 17 sau khi ng có th do h th ng tiêu hóa c a cá chu i hoa hoàn thi n d n giai o n t 7 n 30 ngày tu i.
Hình 2. TTT l ch t c a cá chu i hoa khi t p chuy n i
ththth cth c n th i i i m m khác nhau theo th i gian ng Hình 1. TT l s ng c a cá chu i hoa khi t p chuy n nghi m th c t p chuy n i th c n s m (t i i th c n các th i i m khác nhau ngày 7 và 9), do nhi u cá th không s d ng th c n (Ch cái i k èm giá tr trung bình trên m i c t ch bi n trong khi l ng trùn ch cung c p vào thi u khác nhau th hi n s sai khác có ý ngh a th ng kê, nên t l ch t t ng c bi t t ngày 7-18 (Hình 2). Vào P<0,05) ) th i i m trên, quan sát tình tr ng b t m i c a cá K t qu thí nghi m c ng cho th y nghi m th c các nghi m th c này cho th y cá v n t p trung t i t p chuy n i th c n s m (t ngày 7 và 9, 11) cá sàng n vào nh ng ngày u sau khi chuy n TACB, hao h t nhi u. Trong khi ó t l ch t l i có xu h ng nh ng ch có m t s ít cá b t m i, s còn l i b t m i
120 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH và phun ng c tr l i môi tr ng, sau ó cá di chuy n t 61,44% sau 30 ngày ng, cao h n r t nhi u so v i kh i sàng n, i u này th hi n rõ nghi m th c nghiên c u c a Abol-Mugafi et al . (2004) trên cá lóc thay th ngày tu i th 7 và 9 cá không n c en (Channa striata) khi ng t cá 15 ngày tu i n TACB. Nghi m th c thay th TACB th i i m 7 30 ngày tu i b ng th c n nhân t o thì ch t t l ngày t l ch t 71,11% và th i i m 9 ngày t l ch t s ng 10%, tuy nhiên, thí nghi m này là th p h n so 59,69% có th do trong giai o n này ng tiêu hóa c a v i nghiên c u c a Ti n H i Lý (2016) trên cá dày khi cá chu i hoa b t còn c u t o r t n gi n, d dày t p n TACB ngày 13 t t l s ng 83% sau 30 ngày ch a ti t ra men tiêu hóa ho c ho t tính men tiêu hóa ng. Theo Ph m Minh Thành và Nguy n V n Ki m th p nên không tiêu c TACB (20% TACB/ngày). (2009) n u trong môi tr ng không có th c n a Trong nghiên c u này t l s ng cao h n so v i thí thích thì cá s d ng th c n b t bu c, khi ó t l nghi m trên cá lóc en khi s d ng hoàn toàn th c s ng th p. n ch bi n ngay t ban u mà không có th i k cho K t qu thí nghi m này cho th y, cá b t cá n k t h p ã có t l s ng là 0% (Quin et al., 1997); chu i hoa có th t p chuy n i t th c n s ng sang cá Dày thay th TACB th i i m 7 ngày ch t 100% TACB ngày nuôi th 15 . i u này cho phép rút (Ti n H i Lý, 2016) cá Tuy t ch m en t l s ng là ng n th i gian cho n th c n t i s ng góp ph n 2,8% khi t p n TACB 14 ngày. M t nghiên c u trên gi m giá thành s n xu t. cá Lóc en ( Channa striata) b t có kh i l ng 0,2 g ng trong 15 ngày, k t qu là cá ch t hoàn toàn 3.2. nh h ng c a ch t p chuy n i th c trong 10 ngày u do cá không n c TACB n n n sinh tr ng cá b t cá chu i hoa (Abol-Mugafi et al ., 2004). Trong thí nghi m này khi 3.2.1. T ng tr ng v kh i l ng cho cá Chu i hoa n TACB vào ngày 13 thì t l s ng BBB ngB ng 3. T ng tr ng (theo kh i l ng, g) c a cá chu chu ii hoa các ch t p chuy n i th c n khákhácc nhau
Nghi m th c W0 (g) Wfl (g) DWG (g/ngày) SGR (%/ngày) a a a a Chuy n i ngày 7 0,003 ± 0,0004 0,21 ± 0,020 0,007 ± 0,001 14,62 ±0,32 a a a a Chuy n i ngày 9 0,003 ± 0,0004 0,24 ± 0,015 0,008 ± 0,0006 15,02 ±0,22 a a a a Chuy n i ngày 11 0,003 ± 0,0004 0,22 ± 0,006 0,007 ± 0,0006 14,83 ± 0,09 a b b b Chuy n i ngày 13 0,003 ± 0,0004 0,32 ± 0,02 0,010 ± 0,0006 15,99 ± 0,22 a b b b Chuy n i ngày 15 0,003 ± 0,0004 0,34 ± 0,017 0,011 ± 0,0006 16,23 ± 0,17 a c c c Chuy n i ngày 15 0,003 ± 0,0004 0,41 ± 0,037 0,014 ± 0,001 16,82 ± 0,30
Ghi chú: S li u có ch m trong cùng c t khác nhau thì khác nhau có ý ngh a (P<0,05);W 0 (g) là kh i l ng c a cá t i th i i m b t u thí nghi m; W fl (g) là kh i l ng c a cá t i th i i m k t thúc thí nghi m; DWG (g/ngày) là t ng tr ng bình quân ngày c a cá trong th i gian thí nghi m; SGR(%/ngày) là t ng tr ng t bi t c a cá trong th i gian TN K t qu t i b ng 3 cho th y, cá c l a ch n g/ngày sai khác v i các nghi m th c còn l i, ti p n cho thí nghi m ng u có kh i l ng ban u 0,003 là t c t ng tr ng c a cá khi t p chuy n i th c g, khác nhau không có ý ngh a (P>0,05). Sau 30 ngày n ngày th 15 và 13 t 0,011 ± 0,0006 g/ngày và thí nghi m, cá chu i hoa t kh i l ng t 0,21 g n 0,010 ± 0,0006 g/ngày, gi a nghi m th c t p chuy n 0,41 g. Cá chu i hoa chuy n i t th c n s ng sang i th c n ngày th 15 và 13 không có s sai khác th c n ch bi n ngày th 7 t th p nh t 0,21 g và có ý ngh a (P>0,05) nh ng l i sai khác áng k v i chuy n i t th c n s ng sang th c n ch bi n các nghi m th c còn l i (P<0,05). Th p nh t là t c ngày th 17 t cao nh t 0,41 g và sai khác có ý ngh a t ng tr ng c a cá t p chuy n i th c n ngày th v i các nghi m th c còn l i (p<0,05). 11, 9 và 7 là 0,007 ± 0,0006 g/ngày, 0,008 ± 0,0006 g/ngày và 0,007 ± 0,001 g/ngày (p>0,05). T c t ng tr ng t ng i c a cá chu i hoa thí nghi m có s sai khác có ý ngh a gi a các th i Cá nghi m th c t p chuy n i th c n ngày i m t p cho n th c n ch bi n khác nhau (p<0,05). th 17 có t ng tr ng c tr ng v kh i l ng cao T c t ng tr ng c a cá chu i hoa t cao nh t khi nh t (16,82%/ngày) và sai khác v i các nghi m th c cá t p chuy n i th c n ngày 17 là 0,014 ± 0,001 còn l i (P<0,05); k n là nghi m th c t p chuy n
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 121 KHOA H C CÔNG NGH
i th c n ngày th 15 và 13 (16,23%/ngày và n 15 ngày tu i và c ng cao h n so v i i t ng 15,99%/ngày), gi a nghi m th c t p chuy n i th c này khi t p n ngày tu i th 17 nh ng t ng tr ng n ngày th 15 và 13 không có s sai khác có ý c tr ng ch t 8,24%/ngày (Ngô Minh Dung , ngh a (P>0,05) nh ng l i sai khác áng k v i các 2010). Tuy nhiên, t ng tr ng c tr ng c a cá chu i nghi m th c còn l i (P<0,05); t ng tr ng c tr ng hoa l i th p h n so v i báo cáo c a m t s loài cá th p nh t nghi m th c t p chuy n i th c n ngày khác nh cá v c m ng (Sander lucioperca) là th 11, 9 và 7 (14,83%/ngày, 15,02%/ngày và 18,5%/ngày và 16,4%/ngày khi t p n ngày tu i th 14,62%/ngày), gi a các nghi m th c th c chuy n i 19 và th 12 (Kestemont et al., 2007), trên cá ba sa th c n ngày 11, 9 và 7 sai khác không có ý ngh a (Pangasius bocourti) là 20,8%/ngày khi s d ng th c (P>0,05), tuy nhiên l i sai khác rõ ràng v i các n ch bi n ngày tu i th 2 (Le et al., 2002) và cá nghi m th c còn l i (P<0,05). K t qu nghiên c u k t (Micronema bleekeri) ngày th 7 là 17,8%/ngày c ng cho th y t ng tr ng c tr ng v kh i l ng (Nguy n V n Tri u và ctv., 2008). c a cá chu i hoa trong thí nghi m cao h n so v i thí 3.2.2. T ng tr ng v chi u dài nghi m c a Bui Minh Tam et al . (2004) trên cá lóc en ã có t ng tr ng c tr ng là 6,1%/ngày khi t p BBB ngB ng 4. T ng tr ng (theo chi u dài, g) c a cá chu ichu i hoa các ch t p chuy n i th c n khác nhau
Nghi m th c TL 0 (cm) TL fl (cm) DLG (cm/ngày) SGR (%/ngày) a a a a Chuy n i ngày 7 0,90 ± 0,02 2,20 ± 0,10 0,043 ± 0,003 2,96 ±0,15 a ab ab ab Chuy n i ngày 9 0,90 ± 0,02 2,40 ± 0,10 0,050 ± 0,003 3,25 ±0,14 a b b b Chuy n i ngày 11 0,90 ± 0,02 2,53 ± 0,06 0,054 ± 0,002 3,43 ± 0,10 a c c c Chuy n i ngày 13 0,90 ± 0,02 3,10 ± 0,27 0,073 ± 0,009 4,10 ± 0,29 a c c cd Chuy n i ngày 15 0,90 ± 0,02 3,33 ± 0,21 0,081 ± 0,007 4,35 ± 0,21 a d d d Chuy n i ngày 15 0,90 ± 0,02 3,64 ± 0,06 0,091 ± 0,002 4,64 ± 0,10
Ghi chú: S li u có ch m trong cùng c t khác nhau thì khác nhau có ý ngh a (P<0,05); TL 0 (cm) là chi u dài c a cá t i th i i m b t u thí nghi m; TL fl (cm) là chi u dài c a cá t i th i i m k t thúc thí nghi m; DLG (cm/ngày) là t ng tr ng bình quân ngày c a cá trong th i gian thí nghi m; SGR(%/ngày) là t ng tr ng t bi t c a cá trong th i gian TN. Khi ng cá có chi u dài ban u là 0,90 cm v i và sai khác áng k v i t t c các nghi m th c còn các th i i m t p chuy n i th c n các th i gian l i. Gi a các nghi m th c t p chuy n i th c n cho khác nhau. Sau 30 ngày ng chi u dài c a cá 2,20- cá ngày th 7 và 9, 9 và 11, 13 và 15 t c t ng 3,64 cm. Chi u dài c a cá t p chuy n i th c n tr ng bình quân ngày khác nhau không có ý ngh a, ngày th 7, 9 và 11 l n l t t 2,20 ± 0,10 cm, 2,40 ± l n l t là 30,043 ± 0,003 g/ngày và 3,25 ±0,14 0,10 cm và 2,53 ± 0,06 cm, trong ó cá t p chuy n i g/ngày, 3,25 ±0,14 g/ngày và 3,43 ± 0,10 g/ngày, 4,10 th c n ngày th 7 và 9, 9 và 11 khác nhau không có ± 0,29 g/ngày và 0,081 ± 0,007 g/ngày (P>0,05), ý ngh a (P>0,05) nh ng cá t p chuy n i th c n nh ng gi a nghi m th c t p chuy n i th c n ngày th 7 và 11 sai khác có ý ngh a (P<0,05). Chi u ngày th 7, 11 v i 13 và 15 sai khác nhau có ý ngh a dài c a cá t p chuy n i th c n ngày 13 và 15 l n (P<0,05). K t qu thí nghi m này c ng gi ng nh k t l t là 3,10 ± 0,27 cm và 3,33 ± 0,21 cm sai khác qu nghiên c u c a Ti n H i Lý (2016) ti n hành trên không có ý ngh a th ng kê (P>0,05). Chi u dài c a cá cá dày ( Channa lucius) cho th y t c t ng tr ng t cao nh t là nghi m th c cá t p chuy n i th c tuy t i v chi u dài c a cá có khuynh h ng gi m n ngày th 17 là 3,64 ± 0,06 cm và sai khác áng k t nghi m th c t p chuy n i th c n ngày th 16, v i t t c các nghi m th c (P<0,05) (B ng 4). 13 và 10 v i các giá tr l n l t là 0,071 cm/ngày, T c t ng tr ng bình quân ngày c a cá theo 0,070 cm/ngày, 0,057 cm/ngày. Tuy nhiên, t c chi u dài c ng có s sai khác gi a các nghi m th c t ng tr ng tuy t i c a 2 nghi m th c trên khác chuy n i th c n các th i i m khác nhau. Cá bi t (p<0,05) so v i t c t ng tr ng c a cá ng nghi m th c t p chuy n i th c n ngày nghi m th c t p chuy n i th c n ngày th 10. th 17 sau khi ng có t c t ng tr ng bình quân Nghi m th c chuy n i TACB 10 ngày có t c t ng ngày v chi u dài t cao nh t là 0,091 ± 0,002 g/ngày tr ng chi u dài th p nh t (0,057 cm/ngày).
122 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
T c t ng tr ng c tr ng c a cá các nuôi th 13 và 15. Th p nh t là h s phân àn c a nghi m th c là 2,96 - 4,64%/ngày. Trong ó, nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày 17 nuôi th 17 (4,12%). Qua giai o n 14 - 21 ngày ng t cao nh t v i t c t ng tr ng c tr ng c ng cho th y h s CV gi m khi th i i m t p 4,64%/ngày và khác bi t có ý ngh a th ng kê (p<0,05) chuy n i t th c n s ng sang th c n ch bi n so v i các nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá di n ra ch m h n. i u này có th do th i i m t p ngày 9, 11, 13 nh ng không có ý ngh a th ng kê so chuy n i th c n s m thì l ng trùn ch cung c p v i nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày cho cá ít, trong khi ch có m t s cá th v t àn là th 15 sau khi ng. có th s d ng c th c n ch bi n nên sinh 3.3. HH s phân àn và phân hóa sinh tr ng c a tr ng nhanh h n n n s phân àn cao. Tuy cá chuchu i i hoa nhiên, n giai o n 22-30 ngày thì h u h t các cá th 3.3.1. H s phân àn c a cá chu i hoa trong àn u có th s d ng th c n ch bi n, nên s chênh l ch v sinh tr ng gi a các cá th trong àn không l n nên h s CV gi m. Giai o n này cho th y th i i m t p chuy n i th c n cho cá ngày nuôi th 15 và 17 có h s phân àn th p (3,43 - 4,47%), h s phân àn c a các nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày nuôi th 7, 9, 11 và 13 l n l t là 9,72%, 9,32%, 8,43% và 7,83% (Hình 3) và sai khác không có ngh a gi a các nghi m th c này (P>0,05) nh ng sai khác có ý ngh a so v i các nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày nuôi th 15 và 17 ngày nuôi .
Hình 3. HH s phân àn v kh i l ng c a cá chu i 3.3.2. Phân hóa sinh tr ng hoa trong thth i i gian thí nghi m S phân hóa kích c trong qu n àn là m t v n H s phân àn giai o n 0-7 ngày t ng i quan tr ng i v i nh ng loài cá d , có c tính cao dao ng 11,21 - 11,81% và không có s sai khác s n m i (Kestemont et al., 2007). S phân hóa v gi a các nghi m th c thí nghi m (P>0,05). H s phân kh i l ng cá chu i hoa c trình bày trong hình 4. àn giai o n 8-14 ngày ng ã có m c phân hóa rõ S phân hoá kích c c a cá th hi n rõ nghi m gi a các nghi m th c thí nghi m. H s phân àn th c t p chuy n i th c n ngày th 7 và 9 các nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá ngày nghi m th c này có xu t hi n 4 nhóm cá có kh i nuôi th 7 t cao nh t là 15,34% và có s sai khác có ý l ng (W) khác nhau. Chi m u th là nhóm cá c ngh a (P<0,05) v i các nghi m th c khác. Ti p n là nh nh t (W<0,15 g) chi m n 47 - 49%, nhóm W = h s phân àn c a các nghi m th c t p chuy n i 0,15- 0,3 g chi m 43-46%, k n nhóm c W = 0,31 - th c n cho cá ngày nuôi th 9 và 11 l n l t là 0,45 g chi m 5 - 6% và nhóm c l n nh t (W > 0,45 g) 11,45% và 9,56% (P>0,05) và th p nh t là các nghi m ch chi m 1- 3%. Nguyên nhân c a hi n t ng này r t th c t p chuy n i th c n ngày nuôi th 15 và 17 có th cá chu i hoa b t không th s d ng hi u qu (4,34% và 4,65%) (P>0,05). H s phân àn giai o n th c n ch bi n th i i m này, t ó ã làm gia 15-21 ngày ng ã chia các nghi m th c thí nghi m t ng s khác bi t v kích c trong qu n àn. S thành 3 nhóm rõ ràng và có s sai khác có ý ngh a gi a chênh l ch v kích c gi a các cá th s d n t i t l các nhóm (P<0,05) và gi a các nghi m th c trong cùng s ng th p b i hi n t ng n nhau, i u này gi i thích 1 nhóm không có s sai khác có ý ngh a (P>0,05) c vì sao t l s ng trong nghi m th c này th p (28,89 - th nh sau: Nhóm 1 có h s phân àn cao nh t dao 40,31%) so v i nh ng nghi m th c còn l i m c ng 14,65 -17,32% g m các nghi m th c t p chuy n p<0,05. K t qu này phù h p v i nh n nh c a Qin i th c n cho cá các ngày nuôi th 7, 9 và 11. Ti p et al. (1996) i v i cá n ng v t thì s khác nhau n là nhóm 2 có h s phân àn 7,43-9,64% g m các v kích c trong cùng m t i u ki n nuôi s làm t ng nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá các ngày t l n nhau.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 123 KHOA H C CÔNG NGH
(Perca fluviatilis) c ng k t lu n r ng t l n nhau ch u nh h ng b i th c n ng th i t l này s gia t ng áng k khi có s khác bi t kích c trong qu n àn. 4. K T LU N T l s ng, m c phân hóa sinh tr ng c a cá t l thu n v i ngày tu i c a cá b t cá chu i hoa b t u c chuy n i th c n.
T p chuy n i th c n cho cá t ngày ng th Hình 4. TT l hóa v kh i l ng (%) c a cá chu i 15 tr i, th c n t i s ng c thay th d n b ng hoa bb t t s d ng th c n ch bi n các th i i m th c n ch bi n v i t l 20,0%/ngày ã t c thay thth khác nhau sau 30 ngày thí nghi m hi u qu ng t t nh t, t l s ng c a cá là 77,49 - 2 nghi m th c t p chuy n i th c n cho cá 82,61%, t c t ng tr ng c tr ng v kh i l ng ngày th 11 và 13 không xu t hi n nhóm kích c 16,23 - 16,82%/ngày và chi u dài 4,35 - 4,64%/ngày, quá l n (W ≥0,45 g) mà ch có 3 nhóm cá nh : cá c h s phân àn th p. nh (W< 0,15 g) ch chi m 15-25%, nhóm c W = Vi c chuy n i TACB thành công trên cá chu i 0,15-0,30 g chi m 58-64% và nhóm kích c l n W = hoa b t nói riêng và các cá b t khác nói chung s có 0,31-0,45 g chi m t tr ng 17-21%. S phân hóa sinh ý ngh a r t l n trong th c ti n s n xu t, t o i u ki n tr ng c a cá chu i hoa nghi m th c t p chuy n i thu n l i cho vi c nhân r ng mô hình nuôi cá chu i th c n cho cá ngày th 5 và 17 không xu t hi n hoa th ng ph m qui mô hàng hóa, gi m áp l c t nhóm kích c quá nh (W <0,15 g), cá c W = 0,15- th c n t i s ng trong ng cá gi ng và góp ph n 0,30 g chi m 15-40% và nhóm kích c l n W = 0,31- gi m giá thành s n xu t. Cá chu i hoa b t chuy n 0,45 g chi m u th v i t l (57 - 68%), nhóm c l n i t th c n t i s ng b ng TACB th i i m 15 - nh t (W > 0,45 g) chi m t l th p 3-17%. Vì th , các 17 ngày tu i ã cho t l s ng và t ng tr ng t t nh t nghi m th c này cá có t l s ng c ng t ng i cao và m c phân hóa sinh tr ng th p nh t. (77,49 - 82,61%). TÀI LI U THAM KH O Theo Ti n H i Lý (2016) cá dày b t th i i m thay th TACB 10 ngày, 13 ngày và 16 ngày tu i cá 1. Abol-Munafi, A. B., B. M. Tam., M. A. Ambak có t l phân àn cao nh t nghi m th c thay th and P. Ismai, 2004. Effect of different diets on growth TACB 10 ngày tu i. Theo Ngô Minh Dung (2010) cá and surviral rates of snakehead ( Channa striata lóc en b t th i i m thay th TACB 10 ngày, 17 Bloch, 1797) larvae. Korean Journal of Biological ngày và 24 ngày tu i cá có t l phân àn cao nh t Sciences , 8(4): 313-317. nghi m th c thay th TACB 10 ngày tu i. Nguy n 2. B Khoa h c và Công ngh (2000). Sách Th Ng c Lan (2004) cho r ng cá lóc bông thay th Vi t Nam (ph n ng v t) . NXB Khoa h c và K TACB 3 ngày u tiên cho t l phân àn cao h n thu t, 391 tr. các nghi m th c còn l i. Victor và Akpocha (1992) 3. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn cho r ng khi cá c nuôi trong i u ki n dinh (2008). Danh m c các loài th y sinh quý hi m có d ng th p, th c n không thích h p, cá ph thu c nguy c tuy t ch ng c n c b o v , ph c h i và vào th c n t nhiên thì chúng s th hi n tính n phát tri n. Quy t nh s 82/Q /BNN ngày 17 tháng nhau r t l n. K t qu nghiên c u c a Quin và Fast 07 n m 2008. (1996) trên cá lóc en cho th y t l n nhau càng t ng khi s khác nhau v kích c càng l n. Nghiên 4. Cahu, C. L. and J. Z. Infante, 2001. c u nh h ng c a khác bi t kích c n t l n Substitution of live food by formulated diets in nhau t ng c ch ng minh trên m t s loài cá khác marine fish larvae. Aquaculture, 200: 161-180. nh trên cá tuy t (DeAngelis et al., 1979), cá b n 5. DeAngelis, D. L., D. K. Cox and C. C. Coutant, Nh t B n (Paralichthys olivaceus) (Dou et al., 2000), 1979. Cannibalism and size dispersal in young-of-the- hay trong nghiên c u c a Kestemont et al. (2007) v year largemouth bass: experiment and model. 2 loài cá ch m (Dicentrarchus labrax) và cá v c Ecological Modelling, 8: 133-148.
124 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
6. Ngô Minh Dung, 2010. Nghiên c u ph ng 13. Ph m Minh Thành và Nguy n V n Ki m, th c thay th th c n ch bi n trong ng cá lóc en 2009. C s khoa h c và k thu t s n xu t cá gi ng. (Channa striata ). Lu n v n cao h c ngành nuôi tr ng Nhà xu t b n Nông nghi p. TP. H Chí Minh. 215 th y s n. Khoa Th y s n, i h c C n Th . 48 trang. trang. 7. Kestemont, P., X. Xueliang, N. Hamza, J. 14. Nguy n Anh Tu n, D ng Nh t Long, Tr n Maboudou and I. I. Toko, 2007. Effect of weaning age Th Thanh Hi n, Nguy n V n Ki m, Nguy n V n and diet on pikeperch larviculture. Aquaculture, 264: Th ng, Nguy n B ch Loan và Bùi Th Bích H ng, 197 - 204. 2004. Nghiên c u c i m sinh h c cá lóc bông 8. Tr n Th Thanh Hi n và Nguy n H ng Thùy, (Channa micropeltes Cuvier, 1831). Báo cáo k t qu 2008. Kh n ng s d ng th c n ch bi n c a cá thát tài nghiên c u khoa h c công ngh - Khoa Th y lát còm (Chitala chitala) giai o n b t lên gi ng. T p s n, i h c C n Th , 58 trang. chí Khoa h c - Tr ng i h c C n Th (1): 134-140. 15. Qin, J., A. W. Fast., DeAnda D. and R. P. 9. Nguy n Th Ng c Lan, 2004. Nghiên c u s Weidenbach, 1997. Growth and survival of larval d ng th c n ch bi n ng nuôi cá lóc bông snackehead (Channa striatus ) feed different diets. (Channa micropehes ). Lu n v n cao h c ngành nuôi Aquaculture 148: 105- 113. tr ng th y s n. Tr ng i h c C n Th . 16. Quin, J. G. and A.W. Fast, 1996. Size and feed 10. Ti n H i Lý, 2016. Nghiên c u c i m sinh dependent cannibalism with juvenile snakehead h c và k thu t sinh s n cá dày. Lu n án ti n s nuôi Channa striatus. Aquaculture, 144: 313-320. tr ng th y s n. Tr ng i h c C n Th . 154 trang. 17. Verreth, J. and M. V. Tongeren, 1989. 11. Nguy n V n Tri u, D ng Nh t Long và Weaning time in Clarias gariepinus (Burchell) Nguy n Anh Tu n, 2008. Nghiên c u ng gi ng cá larvae. Aquaculture, 83: 81-88. k t (Micronema b eekeri) b ng các lo i th c n khác 18. Victor., R and B. O. Akapocha, 1992. The nhau. T p chí Khoa h c - Tr ng i h c C n Th . biology of snakehead, Channa obscura (Gunther), (2), trang 67-75. in a Nigerian pond under monoculture. Aquaculture, 12. Bui, M. T., A. B. Abol-Munafi., M. A. Ambak 101: 17-24 Vierke, J., 1991. Der Regenbogen-Channa: and P. Ismail, 2004. Effect of different diets on Das Aquarium, v. 266, p. 15-19. growth and survival rates of snakehead (Channa 19. Walford, J. and T. J. Lam, 1993. Development striata, Bloch 1797) larvae. Korean J. Biol. Sci. 8: 313- of digestive tract and proteolic enzyme activity in 317 DeAngelis et al., 1979. seabass ( Lates calcarifer ) larva and juveniles. Aquculture, 109, 187- 205. EEEFFECTEFFECT OF DIET CHANGER DURING 44----3030 DAY OF NURSING ON SURVIVAL AND GROWTH OF BLOTCHED SNAKEHEAD ( Channa maculata Lac Laceeeepède,pède, 1801801)1)1)1) Ta Thi Binh, Nguyen Dinh Vinh, Nguyen Huu DucDuc,, Do Van Tu Summary In order to determine time point used home made feed in nursing Blotched snakehead from the age of 4- 30 days. The test at 6 different times: used home made feed from day 7, 9, 11, 13, 15 and 17 days after nursing were conducted. Results showed that used home made feed from day 15 going on, fresh foods are replaced by home made feed with ratio 20%/ day has achieved the best survival rate from 77.49 to 82.61%, special growth rate with weight from 16.23 to 16.82%/days and length 4.35 - 4.64%/days and low coefficient of variation. Keywords: Mullet snakehead, home made feed, fresh foods, survival rate. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. Ph m Anh Tu n Ngày nhnh n n bài: 12/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 12/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 19/4/2018
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 125 KHOA H C CÔNG NGH
A D NG TÀI NGUYÊN TH C V T LÂM S N NGOÀI G KHU B O T N THIÊN NHIÊN HANG KIA - PÀ CÒ, T NH HÒA BÌNH TrTrTr nTr n Ng c H i 111, NguyNguy n n Thành L ng 222 , Ph, Ph mPh m V n C ng 222
TÓM TT TTTT Khu B o t n Thiên nhiên (BTTN) Hang Kia - Pà Cò v i di n tích 5.252,98 ha ph n l n là r ng t nhiên ã b tác ng các m c khác nhau, c tr ng b i ki u r ng kín lá r ng th ng xanh á nhi t i núi th p. H th c v t trong Khu BTTN khá a d ng và phong phú v i 880 loài th c v t lâm s n ngoài g (LSNG) b c cao, có m ch thu c 498 chi c a 153 h ã c ghi nh n. Trong 71 loài th c v t LSNG có giá tr b o t n Vi t Nam và trên th gi i có 35 loài th c v t LSNG thu c nhóm s nguy c p (VU), nguy c p (EN) và r t nguy c p (CR) c ghi nh n trong sách Vi t Nam n m 2007, 16 loài th c v t LSNG thu c nhóm nguy c p, quý hi m quy nh trong Ngh nh s 32/2006/N -CP c a Chính ph , 12 loài trong Danh l c IUCN n m 2017. m i ki u ph r ng trong Khu BTTN có m t s loài th c v t LSNG quý hi m c tr ng. Do ó, tùy thu c vào t ng giai o n, m c ích và i t ng c a vi c b o t n mà xác nh các gi i pháp b o t n cho t ng i t ng trong Khu BTTN Hang Kia — Pà Cò m t cách h p lý và hi u qu . ây là c s khoa h c quan tr ng cho công tác b o t n và phát tri n Khu BTTN Hang Kia — Pà Cò. TTT T khóa: Lâm s n ngoài g , Hang Kia-Pà Cò, khu b o t n thiên nhiên, th c v t.
1. T V N 7 c a ng i dân g p nhi u khó kh n, công tác b o v r ng ch a th t t t, sinh k ch y u d a vào r ng nên Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò có t a a lý t tài nguyên r ng Khu BTTN Hang Kia — Pà Cò ã b 20 041’ n 20 046’ v B c và 104 005’ n 105 001’ kinh tác ng các m c khác nhau b i ng i dân s ng ông. Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò n m phía trong và xung quanh KBTTN th ng vào r ng khai B c t nh Hòa Bình, cách trung tâm huy n Mai Châu thác g , c i và lâm s n ngoài g . T khi Khu BTTN kho ng 20 km v phía B c. Khu BTTN Hang Kia — Pà Hang Kia - Pà Cò c thành l p (n m 2000) n nay, Cò thu c a ph n c a 07 xã (Hang Kia, Pà Cò, Tân công tác b o v và phát tri n r ng c coi tr ng, tính S n, Bao La, Pi ng V , Cun Pheo, Nà Mèo) c a huy n a d ng sinh h c ang c b o t n khá t t, nh t là Mai Châu. Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò có a gi i các ngu n gien th c v t lâm s n ngoài g . M c dù ã hành chính: phía B c giáp xã Chi ng Yên, huy n Vân có m t s k t qu i u tra, nghiên c u ánh giá v giá H , t nh S n La; phía Nam giáp các xã: Cun Pheo, tr , ti m n ng và ý ngh a c a tài nguyên sinh h c trong Pi ng V , Bao La; phía ông giáp các xã: ng B ng, Khu BTTN Hang Kia — Pà Cò, nh ng các k t qu m i Nà Mèo huy n Mai Châu; phía Tây giáp xã Xuân Nha, ch ph n ánh c giá tr , ti m n ng chung c a tài huy n Vân H , t nh S n La…Khu BTTN Hang Kia - nguyên a d ng sinh h c Khu BTTN, mà ch a có Pà Cò có t ng di n tích t nhiên 5.252,98 ha, ph n l n nh ng k t qu nghiên c u chuyên sâu v các loài th c là r ng t nhiên có tính a dang sinh h c cao, c v t cho lâm s n ngoài g (LSNG) khu v c, làm c s tr ng b i ki u r ng kín lá r ng th ng xanh á nhi t xu t gi i pháp b o t n, phát tri n LSNG t i Khu i núi th p, trong ó ki u ph r ng trên núi á vôi BTTN Hang Kia - Pà Cò m t cách có hi u qu . Vì v y chi m di n tích l n nh t, có ý ngh a quan tr ng i v i vi c nghiên c u xác nh thành ph n loài, giá tr b o công tác b o t n ngu n gien ng th c v t nguy c p t n, c i m phân b là c n thi t, có ý ngh a khoa quý hi m ph c v công tác nghiên c u khoa h c, h c và th c ti n. phòng h , b o v môi tr ng sinh thái c nh quan trong khu v c. Tr c n m 2000, do i s ng kinh t 2. I T NG VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. ii t i t t ngng nghiên cc uuuu
i t ng nghiên c u là các loài th c v t b c cao 1 Tr ường Đạ i h ọc Lâm nghi ệp 2 có m ch cho lâm s n ngoài g phân b trong Khu H ọc viên cao h ọc Qu ản lý tài nguyên r ừng, Tr ường Đạ i học Lâm nghi ệp BTTN Hang Kia- Pà Cò.
126 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
2.2. Ph ng pháp nghiên cc uu ph ng pháp hình thái so sánh th ng dùng trong - K th a các báo cáo, tài li u nghiên c u v tài phân lo i th c v t. nguyên th c v t c a Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò. - Nghiên c u, ánh giá giá tr b o t n tài nguyên - i u tra ngo i nghi p: s d ng ph ng pháp th c v t theo sách Vi t Nam (2007), Danh l c i u tra theo tuy n k t h p v i i u tra trên ô tiêu IUCN n m 2017 và Ngh nh s 32/2006/N -CP chu n (OTC). L p 5 tuy n i u tra i qua các sinh ngày 30/3/2006 c a Chính ph . c nh i di n cho các qu n xã c a Khu BTTN. Trên 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N các tuy n i u tra ti n hành thu th p các thông tin v 3.1. a dd ngng vng v v thành phph nnnn loài thth cc vc v v tt cho lâm thành ph n loài, s cá th t ng loài, c i m phân sss s nn ngoài gg c c aa KBTTN b , tái sinh b ng máy GPS, thu hái m u, mô t và K t qu i u tra ã th ng kê c 880 loài th c ch p nh các loài thu c i t ng nghiên c u. Trên v t lâm s n ngoài g (LSNG) thu c 498 chi c a 153 các tuy n i u tra, l p 20 ô tiêu chu n i n hình có h , 6 ngành th c v t b c cao có m ch có phân b di n tích (1.000 m 2) i di n cho các ki u th m th c Khu BTTN Hang Kia- Pà Cò. ó là ngành Khuy t lá v t, ai cao thu th p thông tin v s l ng loài, thông (Psilotophyta), ngành Thông t thành ph n loài, m t , chi u cao, ng kính,… (Lycopodiophyta), ngành C tháp bút c a t ng loài. (Equisetophyta), ngành D ng x (Polypodiophyta), - Ph ng pháp chuyên gia: vi c giám nh các ngành Thông (Pinophyta), ngành Ng c lan loài c th c hi n b i nhóm nghiên c u và các (Magnoliophyta) (B ng 1). chuyên gia t i Tr ng i h c Lâm nghi p theo BBB B ngng 1. SS l l ngng các taxon trong các ngành thth cc vc v v tt bt b b cc cao trong Khu BTTN HanHangg Kia --- Pà Cò Tên ngành H Chi Loài TT Tên ph thông Tên la tinh SL % SL % SL % 1 Khuy t lá thông Psilotophyta 1 0,65 1 0,20 1 0,11 2 Thông t Lycopodiophyta 2 1,31 3 0,60 8 0,91 3 C tháp bút Equisetophyta 1 0,65 1 0,20 1 0,11 4 D ng x Polypodiophyta 17 11,11 26 5,22 51 5,80 5 Thông Pinophyta 6 3,92 10 2,01 11 1,25 6 Ng c lan Magnoliophyta 126 82,35 459 92,17 808 91,82 T ng s 153 100,00 498 100,00 880 100,00 B ng 1 cho th y th c v t LSNG trong Khu BTTN 1 h , 1 chi, 1 loài v i t l t ng ng là 0,65%, 0,20% và Hang Kia - Pà Cò có y các ngành th c v t b c 0,11%. cao có m ch c a h th c v t Vi t Nam. Trong ó, 3.2. a dd ngng vng v v các loài cây lâm ss nn ngoài gg có ngành Ng c lan - Magnoliophyta chi m s l ng giá trtr b b oo to t t nnnn nhi u và a d ng nh t v i 126 h , 459 chi, 808 loài, K t qu nghiên c u cho th y trong t ng s 880 chi m t l 82,35% s h , 92,17% s chi và 91,82% s loài th c v t LSNG c a 153 h th c v t t i Khu loài c a toàn cây LSNG trong khu v c. ây là ngành BTTN Hang Kia - Pà Cò có 35 loài th c v t LSNG óng vai trò ch y u trong vi c hình thành nên th m thu c nhóm s nguy c p, nguy c p và r t nguy c p; th c v t LSNG trong Khu BTTN Hang Kia — Pà Cò. 16 loài th c v t LSNG thu c nhóm nguy c p, quý Ti p theo là ngành D ng x - Polypodiophyta có 17 hi m, trong ó có 2 loài thu c nhóm th c v t r ng h , 26 chi, 51 loài v i t l t ng ng là 11,11%, 5,2% nghiêm c m khai thác, s d ng vì m c ích th ng và 5,8%; ngành Thông - Pinophyta có 6 h , 10 chi, 11 m i (Nhóm IA), 14 loài thu c nhóm th c v t r ng loài v i t l t ng ng là 3,92%, 2% và 1,25%. Ngành h n ch khai thác, s d ng vì m c ích th ng m i Khuy t lá thông - Psilotophyta và ngành C tháp bút - (Nhóm IIA) và có 71 loài quý hi m, có giá tr b o t n Equisetophyta là nh ng ngành kém a d ng nh t v i (B ng 2).
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 127 KHOA H C CÔNG NGH
BBB B ngng 2. Các loài LSNG nguy cc pp quý hihi mm trong khu vv cccc IUCN S VN N 32/ TT Tên Khoa h c Tên Vi t Nam 2017 2007 CP I. Polypodiopyta - Ngành D ng x 1. Polypodiaceae H D ng x 1 Drynaria bonii Christ C t toái b VU 2 Drynaria fortunei (Kunze ex Mett.) J. Sm. T c kè á EN II. Pinophyta - Ngành Thông 2. Cephalotaxaceae H Ph 3 Cephalotaxus manii Hook.f. nh tùng VU IIA 3. Cupressaceae H Hoàng àn 4 Calocedrus macrolepis Kurz. Bách xanh núi t NT EN IIA 5 Calocedrus rupestris Aver., Hiep & L.K.Phan Bách xanh núi á EN 6 Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry & H.H Thomas P mu VU EN IIA 4. Gnetaceae H G m 7 Gnetum montanum Markgf. Dây g m lá bé LC 5. Pinaceae H Thông 8 Pinus kwangtungensis Chun ex Tsiang Thông 5 lá pà cò NT VU IA 6. Podocarpaceae H Kim giao 9 Nageia fleuryi (Hickel) de Laub Kim giao NT 10 Podocarpus neriifolius D.Don Thông tre lá dài LC 11 Podocarpus pulgeri Thông tre lá ng n LC LC 7. Taxodiaceae H B t m c D tùng s c tr ng 12 Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilger NT h p 13 Taxus chinensis Pilger Thông EN VU IIA III. Magnoliophyta - Ngành Ng c Lan A. Magnoliopsida - L p Ng c Lan 8. Acanthaceae H Ô rô 14 Chroesthes lanceolata (T.Ander.) B.Hansen ài mác CR 9. Alangiaceae H Thôi Ba 15 Alangium tonkinense Gagnep. Thôi chanh b c VU 10. Annonaceae H Na 16 Goniothalamusmacrocalyx Bân Màu cau tr ng VU VU 17 Goniothalamusvietnamensis Bân B béo en VU 11. Apocynaceae H Trúc ào 18 Melodinus erianthus Pitard Giom t VU 19 Rauvolfia verticillata (Lour.) Baill. Ba g c lá vòng VU 12. Araliaceae H Nhân Sâm 20 Acanthopanax trifoliatus (L.) Voss. Ng gia bì gai EN 21 Tetrapanax papyriferus (Hook.) C. Koch Thông th o EN 13. Aristolochiaceae H M c h ng 22 Asarum glabrum Merr. Hoa tiên VU IIA 23 Aristolochia balansae Franch. Nam m c h ng EN 14. Balanophoraceae H Dó t 24 Balanophoracucphuongensis Ban Dó t cúc ph ng EN
128 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
IUCN S VN N 32/ TT Tên Khoa h c Tên Vi t Nam 2017 2007 CP 25 15. Berberidaceae H Hoàng liên gai 26 Mahonia nepalensis (Thunb.) DC. Hoàng liên ô rô EN 16. Bignoniaceae H inh 27 Markhamia stipulata (Wall.) Seem. inh VU IIA 28 Markhamia stipullata (Wall.) Seem. ex Schum. Thi t inh VU IIA 17. Burseraceae H Trám 29 Bursera tonkinensis Guillaumin R m VU VU 30 Canarium tramdenum Dai. & Yakovl. Trám en VU 31 Protium serratum (Wall.ex Colebr.) Engl. C phèn VU 18. Campanulaceae H Hoa chuông 32 Codonopsis javanica (Blume) Hook.f. ng sâm VU IIA 19. Clusiaceae H B a 33 Garcinia fagraeoides A.Chev. Trai lý IIA 20. Cucurbitaceae H B u bí 34 Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) Makino Gi o c lam EN 21. Dipterocarpaceae H D u 35 Diptcrocarpus retusus Blume Chò nâu VU 36 Parashorea stellata Kurz. Chò en CR VU 37 Vatica subglabra Merr. Táu n c EN 38 Parashorea chinensis Hsie Wang Chò ch EN 22. Euphorbiaceae H Th u d u 39 Cleidiocarpon laurinum Airy Show en lá r ng EN VU 23. Fagaceae H D 40 Lithocarpus balansae (Drake) A. Camus S i á lá mác VU Lithocarpus sphaerocarpus (Hickel LA. Camus) A. 41 D qu tròn VU Camus 42 Lithocarpus vestitus (Hickel & A. Camus) A. Camus D cau lông tr ng EN 43 Quercus chrysocalyx Hickel & A. Camus S i quang VU 44 Quercua macrocalyx Hickel & A. Camus S i cau u to VU 45 Quercus platycalyx Hickel & A. Camus S i a VU 24. Juglandaceae H H ào 46 Carya tonkinensis Lecomte M y châu VU 25. Lamiaceae H Hoa môi 47 Elsholtzia communis (Collett & Hemsl.) Diels Kinh gi i bông EN 26. Lauraceae H Long não 58 Actinodaphne ellipticabacca Kosterm. B p qu b u d c VU 49 Cinnadenia paniculata (Hook.f.) Kosterm. Kháo xanh LC VU 50 Cinnamomum balansae Lecomte Vù h ng EN VU IIA 27. Loganiaceae H Mã ti n 51 Strychnos umbellate (Lour.) Merr. Mã ti n dây VU 28. Magnoliaceae H Ng c lan 52 Paramichelia baillonii (Pierre) Fin. & Gagnep. Gi i x ng LC VU 53 Michelia balansae (A.DC.) Dandy Gi i bà DD VU 29. Meliaceae H Xoan
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 129 KHOA H C CÔNG NGH
IUCN S VN N 32/ TT Tên Khoa h c Tên Vi t Nam 2017 2007 CP 54 Chukrasia tabularis A.Juss. Lát hoa LC VU 30. Myrsinaceae H n nem 55 Ardisia silvestris Pit. Lá khôi VU 31. Opiliaceae H Rau s ng 56 Melientha suavis Pierre Rau s ng VU 57 Fallopia multiflora (Thunb.) Haraldson Hà th ô VU 58 Polygonum palmatum Dunn. Ngh chân v t EN 32. Sapotaceae H H ng xiêm 59 Madhuca pasquieri (Dubard) J. Lam. S n m t VU EN 33. Styracaceae H B 60 Alniphyllum eberhardtii Guillaum. B xanh LC EN 34.Thymelaeaceae H Tr m 61 Aquilaria crassna Pierre Tr m h ng CR EN 35. Tiliaceae - H ay Excentrodendron tonkienense (Ganep.) 62 Nghi n VU EN IIA Chang&Miau B. Liliopsida - L p Hành 36. Araceae H Ráy 63 Amorphophallus interruptus Engl. & Gehm Khoai n a CR LR 37. Arecaceae H Cau 64 Calamus platycanthus Warb. & Becc. Song m t VU 38. Orchidaceae H Lan 65 Anoectochilus setaceus Blume Lan kim tuy n EN IA 66 Dendrobium chrysanthum Lindl. Ng c v n vàng EN 67 Paphiopedilum concolor (Lindl.) Pfitz. Lan hài m EN IA 68 Cymbidicum insigne Rolfe Lan ki m i EN 69 Nervilia fordii (Hance) Schlechter Lan m t lá EN IIA 39. Convallariaceae H M ch môn 70 Disporopsis longifolia Craib Hoàng tinh tr ng VU IIA 40. Trilliaceae H Tr ng lâu 71 Paris polyphylla Smith B y lá m t hoa EN H th c v t LSNG trong Khu BTTN Hang Kia - Annamocarya sinensis; 20 loài s nguy c p (VU) là Pà Cò không nh ng a d ng v thành ph n loài mà Strychnos umbellata, Canarium tramdenum, còn a d ng các loài cây b e d a có giá tr b o t n Goniothalamus vietnamensis, Cycas balansae, Taxus ngu n gien cao. Trong 71 loài quý hi m, ang b e chinensis, Drynaria bonii, Pinus kwangtungensis, do các loài có giá tr b o t n g m có: Aglaia spectabilis, Ardisia silvestris, Protium - Trong 35 loài th c v t c ghi trong Sách serratum, Cinnamomuum balansae, Castanopsis Vi t Nam (ph n th c v t, 2007) có 1 loài r t nguy c p hystrix, Disporopsis longifolia, Michelia balansae, (CR) là Cinnamomum parthenoxylon ; 14 loài ang Quercus chrysocalyx, Quercus platycalyx, Calamus nguy c p (EN) là Fokienia hodginsii, Anoectochilus platyacanthus, Stemona cochinchinensis, Stephania setaceus, Calocedrus macrolepis, Acanthopanax dielsiana và Markhamia stipullata . trifoliatus, Drynaria fortunei, Lithocarpus cerebrinus, - Trong 16 loài c x p trong nhóm nguy c p, Tetrapanax papyriferus, Nervilia fordii, Stephania quý, hi m theo Ngh nh 32/2006/N -CP có 2 loài cepharantha, Excentrodendron tonkinense, Garcinia thu c nhóm th c v t r ng nghiêm c m khai thác, s fagraeoides, Diospyros mun, Cymbidicum insigne và d ng vì m c ích th ng m i (Nhóm IA) là Thông
130 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Pà Cò Pinus kwangtungensis và Lan Kim tuy n d ng s ng khác nhau, t nh ng cây g l n cho Anoectochilus setaceus ; 14 loài thu c nhóm th c v t LSNG t o thành t ng tán r ng, t i nh ng cây b i, cây h n ch khai thác, s d ng vì m c ích th ng m i c , dây leo, th c v t ph sinh cho LSNG. ây c ng là (Nhóm IIA) là Cinnamomum parthenoxylon, n i phân b c a nhi u loài th c v t cho LSNG nguy Fokienia hodginsii, Calocedrus macrolepis, Nervilia c p, quí hi m c a Vi t Nam c ng nh th gi i, có giá fordii, Stephania cepharantha, Excentrodendron tr kinh t cao, nh t là các loài cây thu c quí. i n tonkinense, Garcinia fagraeoides, Cycas balansae, hình nh các loài Excentrodendron tonkinense , Taxus chinensis, Cinnamomuum balansae, Drynaria fortunei , Ardisia silvestris , Pinus Disporopsis longifolia, Stephania dielsiana, kwangtungensis , Taxus chinensis , Fokienia Markhamia stipullata và Fibraurea tinctoria . hodginsii , Calocedrus macrolepis , Cinnamomuum - Trong 12 loài c x p trong Danh l c th parthenoxylon ,... Nh v y, ây c ng là ki u ph r ng gi i IUCN trong ó có 1 loài r t nguy c p là Diospyros có giá tr b o t n cho h sinh thái r ng kín lá r ng mun; 2 loài ang nguy c p là Excentrodendron trên núi á vôi c n c coi tr ng trong công tác b o tonkinense và Annamocarya sinensis . t n ngu n gien th c v t LSNG nguy c p, quí hi m, v a ph c v nghiên c u khoa h c, v a b o t n môi 3.3. Phân bb c c aa các loài thth cc vc v v tt LSNG quý tr ng sinh thái c nh quan trong vùng núi á vôi. hihihi hi mm trong các kiki uu ru r r ngng chính cc aa Khu BTTN 3.3.3. Ki u ph r ng kín th ng xanh m a mùa á Hang Kia --- Pà Cò nhi t i núi th p trên núi t 3.3.1. Ki u ph r ng kín th ng xanh m a mùa á Ki u ph r ng này c ng là n i ch a ng ngu n nhi t i núi th p trên núi á vôi tài nguyên a d ng th c v t LSNG r t cao v i y Ki u ph r ng này còn gi c nhi u c tr ng các d ng s ng khác nhau, t nh ng cây g l n cho c a r ng kín trên núi á vôi, m t lo i hình th m th c LSNG, t i nh ng cây b i, cây c , dây leo, th c v t v t còn ít Vi t Nam. K t qu i u tra cho th y ki u ph sinh cho LSNG. Trong ki u ph này không ch ph r ng này không ch có phân b c a các loài cây còn r t nhi u loài cây g l n cho LSNG tham gia vào g cho LSNG r t nguy c p, quý hi m nh t ng tán r ng nh Pometia pinnata , Aglaia sp ., Excentrodendron tonkinense , Garcinia fagraeoides Bischofia javanica , Ficus sp ., Dimocarpus fumatus , mà ki u ph r ng này còn có phân b c a nhi u loài i phong t ( Hydnocarpus anthelminthica , th c v t LSNG nguy c p, có giá tr kinh t cao, c Anogeissus acuminata v.v… mà còn nhi u loài th c s d ng cho nhi u m c ích nh : Pinus v t LSNG thân th o, dây leo quí hi m c ng phân b kwangtungensis , Taxus chinensis , Podocarpus ây nh Fibraurea tinctoria Lour, Tacca chantrieri , pilgeri, Podocarpus neriifolius, Nageia fleuryi, Disporopsis longifolia Craib…. Nhi u loài th c v t Cinnamomuum parthenoxylon, Diospyros mun, LSNG có giá tr s d ng và giá tr kinh t c n phát Annamocarya sinensis, Calamus platyacanthus, tri n nh Dendrocalamus aff. pachystachys , Anoectochilus setaceus, Nageia fleuryi, Drynaria Dendrocalamus velutinus , Dendrocalamus aff. fortunei, Goniothalamus vietnamensis, Ardisia Yunanicus, Bambusa longgisima sp. nov, silvestris, Stephania cepharantha, Sargentodoxa Schizostachyum sp ., Indosasa angustata ,Canarium cuneata ,... Nh v y, ây là ki u ph r ng có ý ngh a tramdenum , Nervilia fordii …. Hi n nay, ki u ph r t l n trong vi c b o t n m u chu n h sinh thái r ng này v n ang ti p t c b tác ng, c n c u r ng trên núi á vôi, b o t n ngu n gien cây quí tiên b o v môi tr ng sinh thái c nh quan. hi m, trong ó có th c v t LSNG quí hi m ph c v 4. K T LU N nghiên c u khoa h c, du l ch sinh thái - nhân v n và Th c v t LSNG Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò b o v c nh quan môi tr ng s ng. khá a d ng v thành ph n loài c ng nh có giá tr 3.3.2. Ki u ph r ng kín lá r ng th ng xanh á b o t n cao v i thu c 498 chi c a 153 h c ghi nhi t i núi th p trên núi á vôi nh n. Trong 71 loài có giá tr b o t n c a Vi t Nam Ki u ph r ng này còn gi c nhi u c tr ng và trên toàn th gi i có 35 loài th c v t LSNG thu c c a r ng kín lá r ng trên núi á vôi. Ki u ph r ng nhóm s nguy c p, nguy c p và r t nguy c p c này c ng là n i ch a ng ngu n tài nguyên a d ng ghi nh n trong Sách Vi t Nam n m 2007, 16 loài th c v t r t cao nh t là th c v t LSNG v i y các th c v t LSNG thu c nhóm nguy c p, quý hi m quy
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 131 KHOA H C CÔNG NGH
nh trong Ngh nh s 32/2006/N -CP c a Chính Cò m t cách h p lý và hi u qu . ây là c s khoa ph , 12 loài trong Danh l c IUCN n m 2017. Th c h c quan tr ng góp ph n vào công tác b o t n và v t LSNG quý hi m u phân b c 3 ki u r ng phát tri n th c v t LSNG Khu BTTN Hang Kia — Pà chính c a Khu BTTN Hang Kia - Pà Cò. m i ki u Cò b n v ng. r ng u có các loài th c v t LSNG quý hi m c TÀI LI U THAM KH O tr ng phân b : Ki u ph r ng kín th ng xanh m a 1. Ngh nh s 32/2006/N -CP ngày mùa á nhi t i núi th p trên núi á vôi có phân b 30/3/2006 c a Chính ph v qu n lý th c v t r ng, c a các loài cây g cho LSNG r t nguy c p, quý hi m ng v t r ng nguy c p, quý, hi m. nh Excentrodendron tonkinense , Garcinia fagraeoides…; ki u ph r ng kín lá r ng th ng 2. B khoa h c và Công ngh , Vi n Khoa h c và xanh á nhi t i núi th p trên núi á vôi có phân b Công ngh Vi t Nam (2007). Sách Vi t Nam , các loài th c v t LSNG quý hi m i n hình nh : ph n II - Th c v t. Nxb Khoa h c T nhiên và Công Excentrodendron tonkinense , Drynaria fortunei , ngh - Hà N i. Ardisia silvestris , Pinus kwangtungensis , Taxus 3. Tr n Ng c H i, Lê ình Ph ng (2016). Th c chinensis , Fokienia hodginsii , Calocedrus v t r ng quý hi m VQG B n En . T p chí Nông macrolepis , Cinnamomuum parthenoxylon ; ki u ph nghi p và PTNT s 8. r ng kín th ng xanh m a mùa á nhi t i núi th p 4. Thái V n Tr ng (1978). Th m th c v t r ng trên núi t có phân b các loài th c v t LSNG quý Vi t Nam. Nxb Khoa h c và K thu t. hi m i n hình nh : Fibraurea tinctoria Lour, Tacca chantrieri , Disporopsis longifolia Craib... và các loài 5. Khu B o t n Thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò thu c chi Bambusa, Dendrocalamus và Indosasa . (2014). Báo cáo i u tra h th c v t 2014 . Tùy thu c vào t ng th i k , m c ích và i t ng 6. IUCN (2017). Red List of Threatened c a vi c b o t n c n xác nh các gi i pháp b o t n Species .b
132 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
C I M C U TRÚC T NG CÂY CAO C A M T S QU N XÃ TH C V T R NG H N GIAO LÁ R NG, LÁ KIM T I V N QU C GIA BIDOUP - NÚI BÀ, LÂM NG TrTrTr nTr n Th Thanh H ng 111, NguyNguy n n ng H i 111, Tri, Tri uTri u V n Hùng 222
TÓM TT T T T T Nghiên c u c th c hi n trên 12 ÔTC (2.500 m 2/ô) t i các qu n xã th c v t r ng h n giao lá r ng, lá kim i n hình, khu phân b t p trung c a các loài: Thông lá d t ( Pinus krempfii) , Thông n m lá ( Pinus dalatensis) , P mu ( Fokienia hodginsii) , Du sam núi t ( Keteleeria evelyniana), t i V n Qu c gia Bidoup - Núi Bà. K t qu nghiên c u cho th y, m t t ng cây cao dao ng 676-1.002 cây/ha, ng kính ngang ng c trung bình 22,6-28,1 cm, chi u cao vút ng n trung bình 12,5-18,1m; t thành loài t ng cây cao khá a d ng, dao ng 31-57 loài v i 3-9 loài u th tham gia công th c t thành, hình thành 9 u h p th c v t; ch s a d ng Shannon - Wiener (He’) dao ng 3,42-3,92, ch s Simpson (Cd) 0,03-0,05; t ng cây cao có c u trúc g m 3 t ng chính: t ng trên, t ng gi a và t ng d i v i m t trung bình 892 cây/ha, trong ó s cây
t ng trên chi m 4,8%, t ng gi a chi m 58,1%, cây t ng d i 30,9%; c u trúc N/D 1.3 khu v c nghiên c u tuân theo phân b kho ng cách. TTT T khóakhóa: Bidoup - Núi Bà, h n giao lá r ng, lá kim, t ng cây cao.
1. T V N 8 nh : Thông lá d t ( Pinus krempfii ), Thông n m lá (Pinus dalatensis )… Có th nói, hi m n i nào l i quy Là ph n ch y u c a cao nguyên Langbiang, t v i s l ng l n và a d ng các loài cây h t tr n V n Qu c gia (VQG) Bidoup - Núi Bà là m t trong quý nh vùng núi Bidoup này. Tuy nhiên, hi n nay nh ng trung tâm a d ng sinh h c c a Vi t Nam nhi u qu n th loài cây h t tr n trong tình tr ng b c u tiên b o t n, n i còn l u gi c di n tích suy thoái, ch t r i, già c i hay b khai thác trái phép r ng nguyên sinh liên t c l n nh t c n c (Nguy n e d a nghiêm tr ng n s t n t i và phát tri n c a ng H i, Kuznetsov A.N., 2011). Cùng v i y u t loài, trong khi công tác b o t n ngo i vi còn g p a hình, khí h u á nhi t i, k t h p các lu ng di c nhi u tr ng i. Do v y, vi c nghiên c u c i m c u th c v t Hymalaya - Trung Qu c, B c Vi t Nam - trúc các QXTV r ng n i loài phân b làm c s Nam Trung Hoa ã hình thành nên h sinh thái r ng xu t bi n pháp b o t n loài và sinh c nh, c ng nh m a nhi t i c xem nh m u chu n c a h sinh cho các nghiên c u v ng thái, di n th ki u r ng thái r ng ông D ng v i nhi u ki u r ng c tr ng kín th ng xanh h n giao lá r ng, lá kim là v n c a khu v c Tây Nguyên Vi t Nam và hàng nghìn c n thi t, có ý ngh a khoa h c và th c ti n. loài th c v t có m ch c ghi nh n (VQG Bidoup - Núi Bà, 2014). R ng kín th ng xanh h n giao cây lá 2. I T NG, PH M VI VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U r ng, lá kim bao g m các qu n xã th c v t (QXTV) 2.1. i i t ng, ph m vi và th i gian nghiên c u r ng h n giao cây lá r ng v i các loài cây lá kim quý Là các QXTV r ng h n giao lá r ng, lá kim i n hi m, c tr ng c a khu v c, có tính a d ng sinh hình, khu phân b t p trung c a m t s loài h t tr n h c cao. ó, các loài cây lá kim có vai trò là thành quý hi m g m: P mu ( Fokienia hodginsii ), Du sam ph n chính ki n t o nên t ng tán c a ki u r ng này. núi t ( Keteleeria evelyniana ), Thông n m lá, Cho t i nay VQG Bidoup - Núi Bà ã ghi nh n c Thông lá d t t i VQG Bidoup - Núi Bà. 15 loài h t tr n, thu c 12 chi, trên t ng s 33 loài h t M t s c i m c u trúc t ng cây cao, bao g m: tr n, thu c 19 chi c ghi nh n Vi t Nam (VQG c u trúc t thành loài, c u trúc m t và m t s ch Bidoup - Núi Bà, 2014). Trong ó, nhi u loài quý, tiêu sinh tr ng trung bình (D , Hvn), tính a d ng hi m là loài c h u h p c a khu v c và Vi t Nam 1,3 loài, c u trúc t ng th và c u trúc N/D 1,3 . Th i gian nghiên c u: t tháng 4 n m 2016 n tháng 1 n m 1 Trung tâm Nhi ệt đớ i Vi ệt - Nga 2018. 2 H ội Khoa h ọc K ỹ thu ật Lâm nghi ệp Vi ệt Nam
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 133 KHOA H C CÔNG NGH
2.2. Ph ng pháp nghiên cc u u u u sinh c nh h n giao Thông lá d t v i P mu (Tld+Pm) - i u tra theo tuy n: Ti n hành i u tra, kh o c a Lê C nh Nam (2010). T i m i ÔTC i u tra t t c sát trên 10 tuy n thu c các ti u khu: 86, 89, 90, 125, các cây g có ng kính D 1,3 ≥10 cm, xác nh tên 127 c a VQG Bidoup - Núi Bà. Các tuy n có chi u loài và o m các ch tiêu sinh tr ng: D 1,3 (cm), H vn dài không c nh, nh ng t i thi u dài 3 km i qua (m), H dc (m). khu phân b t p trung c a các loài: P mu, Du sam - X lý s li u: S li u c x lý và phân tích núi t, Thông lá d t, Thông n m lá thu c ai á nhi t b ng các ph ng pháp th ng kê toán h c thông i núi trung bình (1.000-1.700 m) và ai á nhi t i d ng trong lâm nghi p, qua các ph n m m Excel núi cao (>1.700 m). Trên tuy n kh o sát ti n hành 13.0, SPSS 20.0. Công th c t thành loài c tính thu th p các thông tin v v trí, cao, mô t sinh theo ch s IV%, mô ph ng phân b th c nghi m c nh và ánh d u các i m có th ti n hành l p ô N/D 1,3 b ng phân b Weibull, Meyer và phân b tiêu chu n (ÔTC). kho ng cách. Qua ki m nh gi thi t b ng tiêu - i u tra ÔTC: Ti n hành l p 10 ô tiêu chu n chu n , phân b kho ng cách là phù h p nh t 2 (ÔTC) i n hình di n tích 2.500 m (50 m x 50 m) t i mô t c u trúc N/D 1,3 , tính a d ng loài c xác các sinh c nh mà 4 loài: P mu, Du sam núi t, nh theo các ch s Shannon-Wiener (He ’), Simpson
Thông lá d t, Thông n m lá chi m u th , g i t t là: (Cd) và Renyi (H α). Sinh c nh P mu (Pm), sinh c nh Thông lá d t (Tld), 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N sinh c nh thông n m lá (Tnl), sinh c nh Du sam núi t (Ds), sinh c nh h n giao Thông lá d t v i Thông 3.1. CC u u trúc t thành n m lá (Tld+Tnl) và k th a 2 ÔTC 2.500 m 2 thu c BBB ngB ng 1. C u trúc t thành t ng cây cao theo ch s IIV%V% Sinh ÔTC S loài Công th c t thành c nh 1 33 17,4 Tld + 8,3 Tv + 8,0 Pm + 7,2 Sl + 6,9 Dbv + 6,1 Cttr + 46,1 Lk Tld+Pm 2 43 19,8 Dg + 13,1 Tld + 11,1 Tv + 6,3 Cn + 6,1 Hc + 5,0 Pm + 38,6 Lk 3 50 11,5 Pm + 8,2 Blt + 8,0 Cmb + 7,2 Dtq + 65,1 Lk Pm 4 48 12,4 Pm + 9,9 Bln + 8,4 Dcm + 5,6 Vt + 5,2 Qr + 58,4 Lk 5 45 14,2 Tnl+ 11,9 Cht + 6,9 Ht+ 5,3 Tld + 5,2 Vt +56,5 Lk Tld+Tnl 10,5 Cmb + 9,5 Sl + 8,8 St + 7,4 Ct + 7,2 Tv + 6,9 Ht + 6,0 Tnl + 5,5 6 31 Hq + 5,4 Tld + 32,8 Lk 19,9 Tld + 9,5 Ktn + 8,2 Tv + 8,1 Str+ 6,5 Nm + 6,0 Cmb + 5,5 Cht + 7 37 Tld 36,3 Lk 8 57 15,9 Tld + 7,9 Cmb + 6,7 Ktng + 5,4 hnt + 64,1 Lk 9 57 16,7 Tnl + 16,1 Cmb + 10,9 Ht + 56,3 Lk Tnl 10 31 18,4 Tnl + 9 Sl + 8,7 Tv + 7,4 Tt + 6 Hq + 5,2 Cht + 45,3 Lk 11 50 22,4 Ds + 9,1 Ktn + 6,5 Cmb + 5,5 Qr + 56,5 Lk Ds 12 45 18,4 Ds + 12,7 Dg + 6,2 Hq + 62,7 Lk Ghi chú: Bln: B i l i nh t; Blt: B i l i thon; Cmb: Cáp m c bidoup; Cn: C ng nhám; Cht: Ch o tía; Ct: Côm t ng; Cttr: Ch p tay tra; Dbv: D bi n v y; Dcm: D c ng m nh; Dg: D gai; hnt: a h ng nha trang; Ds: Du sam núi t; Dtq: D trung qu c; Hc: h i campuchia; Hq: H ng quang; Ht: H ng tùng; Ktn: Kha th nhím; Ktng: Kha th nguyên; Nm: Ng m c; Pm: P mu; Qr: Qu r ng; S n: Súm ng nai; Sl: S i l nh; St: S n trà; Str: S n tram; Tld: Thông lá d t; Tnl: Thông 5 lá; Tt: Trâm tr ng; Tv : Trâm v ; Vt: V i thu c r ng c a. K t qu nghiên c u c u trúc t thành t ng cây phong phú, có s chênh l ch khá l n v s loài gi a cao các QXTV r ng h n giao lá r ng, lá kim i n các ÔTC ngay c trong cùng sinh c nh, dao ng 31- hình khu v c nghiên c u c t ng h p t i b ng 1. 57 loài. Trong s ó, có 3-9 loài u th tham gia công Theo ó, thành ph n loài t ng cây cao khá a d ng, th c t thành theo ch s IV%. Theo Thái V n Tr ng
134 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
(1998) loài cây có IV%>5% và nhóm d i 10 loài có a d ng loài th c v t t ng cây cao khu v c t ng IV% t t 40% s hình thành u h p th c v t. nghiên c u c th hi n b ng h s h n loài (1/n), ’ Theo ó khu v c nghiên c u có 9 u h p th c v t, các ch s Shannon-Wienerr (He ), ch s v m c thu c 9/12 ÔTC, trong khi ó 3 ÔTC (s 3, 8, 12) phong phú - Simpson (Cd). N u các ch s n, H e’ không hình thành u h p th c v t. Nh ng u h p càng cao, ch s Cd càng th p thì m c a d ng th c v t i n hình cho các sinh c nh r ng h n giao loài càng cao. K t qu nghiên c u (b ng 2) cho th y, lá r ng, lá kim nh : Dg+Tld+Tv + Cn + Hc + Pm; Pm các QXTV r ng h n giao lá r ng, lá kim khu v c + Bln + Dcm + Vt+ Qr; Cmb + Sl + St + Ct + Tv + Ht nghiên c u có t ng cây cao a d ng. H s h n loài + Tnl + Hq + Tld; Tld + Ktn + Tv + Str+ Nm + Cmb bi n ng 1/5-1/9, ngh a là c 5-9 các th t ng cây + Cht; Tnl + Sl + Tv + Tt + Hq + Cht; Ds + Ktn + cao thì có 1 loài xu t hi n. Ch s He’ t ng i cao, Cmb + Qr. Các loài cây h t tr n (P mu, Du sam núi dao ng 3,42-3,92, ch s Cd 0,03-0,05, m c a t, Thông lá d t, Thông n m lá) u là nh ng loài, d ng loài gi a các sinh c nh không có s chênh l ch nhóm loài có h s t thành cao nh t trong ô i u l n. Sinh c nh Pm và Ds có tính a d ng loài cao tra, chi m 11,4-25,4% v m c quan tr ng. Các loài nh t v i He’ là 3,92 và ch s Cd th p nh t là 0,03. cây lá r ng u th t ng cây cao, ch y u thu c các Sinh c nh Tld+Pm có tính a d ng loài th p nh t v i chi nh : chi D ( Castanopsis ), chi S i ( Lithocarpus ), He’ là 3,42 và ch s Cd là 0,05. K t qu nghiên c u chi Cáp m c ( Craibiodendron ), chi Qu khá t ng ng v i nghiên c u v a d ng sinh h c (Cinamomum ), chi B i l i ( Litsea )... ki u r ng h n giao lá r ng, lá kim c a Nguy n Tr ng 3.2. aa da d ngd ng loài Bình (2014) t i VQG Bidoup - Núi Bà v i ch s He’ trung bình 3,62. BBB ngB ng 2. c i m a d ng loài cây gg t ng cao khu v c nghiên c u ’ TT Sinh c nh S loài S cá th i u tra T l h n loài Ch s H e Ch s Cd 1 Tld+Pm 54 460 1/9 3,42 0,05 2 Pm 80 493 1/6 3,92 0,03 3 Tld+Tnl 59 421 1/7 3,74 0,03 4 Tld 68 501 1/7 3,62 0,04 5 Tnl 73 465 1/7 3,69 0,04 6 Ds 76 338 1/5 3,92 0,03 th p nh t. Sinh c nh Ds, m c dù có ch s He’ cao h n nh ng s ng u v s l ng cá th gi a các loài th p nên ch s Renyi th p h n sinh c nh Tld+Tnl. 3.3. CC uu trúc mm tt t và mm tt st s s ch ch tiêu sinh tr tr tr tr ngngngng K t qu nghiên c u (b ng 3) cho th y, m t t ng cây cao trung bình dao ng 676-1.002 cây/ha. M t gi a các sinh c nh chênh l ch nhau khá l n, Hình 1. BiBi u u ch s a d ng Renyi khu v c n u sinh c nh Tld g m ÔTC 7, 8 có m t cao nh t, nghiên cc u u u u 880-1.124 cây/ha thì sinh c nh Ds g m ÔTC 11, 12 có m t th p nh t, ch 556-796 cây/ha. T ng cây Bên c nh ó Renyi (H ) là m t ch s v a ánh α cao có các ch tiêu sinh tr ng (D , H ) khá l n v i giá c m c a d ng loài v a th hi n c m c 1,3 vn ng kính ngang ng c trung bình dao ng ng u gi a các loài trong qu n xã thông qua vi c k t h p gi a nhi u và ng ng. K t qu 22,6-28,1 cm, chi u cao vút ng n trung bình nghiên c u khi áp d ng ch s Renyi c th hi n dao ng 12,5-18,1 m, trong ó sinh c nh Ds có t i hình 1. Theo ó sinh c nh Pm có ch s Renyi cao cao nh t, t 28,1 cm; sinh c nh Tld+Pm có cao nh t hay có tính a d ng loài và ng u cá th nh t, t 18,1 m. H u h t nh ng cá th cây có kích c a các loài cao, sinh c nh Tld+Pm có ch s Renyi th c sinh tr ng l n u thu c các loài cây h t tr n.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 135 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 33. MMM tM t và m t s ch tiêu sinh tr ng t ng cây cao kkhuhu v c nghiên c u
S cây/ M t D1,3 (cm) Hvn (m) ÔTC ÔTC (cây/ha) D1,3 tb D1,3 max Std.E Hvntb Hvnmax Std.E 1 226 904 23,9 167,8 1,2 16,6 33 0,3 2 234 936 22,9 140,8 1,1 19,5 35 0,4 TB 230 920 23,4 154,3 1,2 18,1 34 0,4 3 226 904 23,8 143,3 1,1 11,2 24 0,2 4 267 1.068 24,9 86,0 0,8 13,6 29 0,2 TB 247 986 24,4 114,7 1,0 12,5 26,5 0,2 5 230 920 24,8 89,5 1,0 18,3 31 0,3 6 191 764 20,3 73,2 0,8 14,8 24 0,2 TB 211 842 22,8 81,4 0,9 16,7 27,5 0,3 7 281 1.124 23,0 92,0 0,8 17,7 30 0,3 8 220 880 23,4 130,6 1,1 11,9 20 0,2 TB 251 1.002 23,2 111,3 1,0 15,1 25 0,3 9 236 944 24,1 91,7 1,0 15,1 30 0,3 10 229 916 21,0 101,9 0,9 15,3 26 0,2 TB 233 930 22,6 96,8 1,0 15,2 28 0,3 11 139 556 28,7 169,7 2,2 17,3 35 0,6 12 199 796 27,4 136,9 1,4 16,6 28 0,3 TB 169 676 28,1 153,3 1,8 17,0 31,5 0,5 3.4. CC u u trúc t ng th chi m 4,8%, t ng gi a chi m 58,1%, cây t ng d i 30,9%. T ng ti t di n ngang bình quân c a t ng cây K t qu i u tra t các ÔTC cho th y, t ng cây cao là 173,9 m 2/ha, t p trung t i 82,5% t ng ti t di n cao t i các QXTV r ng h n giao lá r ng, lá kim i n t ng gi a. Nhóm cây lá kim dù ch chi m 8,6% hình khu v c nghiên c u có chi u cao dao ng 3-36 m. (t ng ng v i 77 cây/ha) song chi m t i 22% t ng Theo ó t ng cây cao c chia thành 3 t ng chính: ti t di n ngang c a c qu n xã. áng chú ý t ng t ng trên (24-36 m), t ng gi a (12-24 m) và t ng d i trên cây lá kim chi m 34,9% v m t và t i 52,4% v (3-12 m) (IUFRO, 1958) (D n theo Tr n V n Con, ti t di n ngang c a qu n xã. Bên c nh ó cây lá kim 2015) c t ng h p t i b ng 4. luôn là nhóm chi m u th sinh thái t ng trên. K t qu b ng 4 cho th y, t ng cây cao có m t trung bình 892 cây/ha, trong ó cây t ng trên BBB ngB ng 44. CCC uC u trúc t ng th t ng cây cao khu v c nghiên c u S cây trong c p Ti t di n ngang-G C u trúc C p chi u chi u cao -N (cây-%/ha) (m 2- %/ha)
t ng th cao (H vn -m) T ng s Lá r ng Lá kim T ng s Lá r ng Lá kim
N % N % N % G % G % G % T ng trên 24-36 43 4,8 28 3,1 15 1,7 21,2 12,2 10,1 5,8 11,1 6,4 T ng gi a 12-24 574 64,3 518 58,1 56 6,3 143,5 82,5 117,8 67,8 25,7 14,8 6-12 272 30,5 266 29,8 6 0,7 9,1 5,2 7,7 4,4 1,4 0,8 T ng d i 3-6 3 0,4 3 0,4 0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 T ng s 892 100 815 91,4 77 8,6 173,9 100 135,7 78,0 38,2 22,0
3.5. CC u u trúc N/D 1,31,31,3 v i < hay v i tin c y 95% có th k t lu n
K t qu mô ph ng phân b N/D 1.3 t ng cây cao r ng hàm kho ng cách mô ph ng t t phân b N/D 1,3 t i các ÔTC khu v c nghiên c u (b ng 5, hình 2, 3) t ng cây cao t i các QXTV r ng h n giao lá r ng lá cho th y, có t i 10/12 ÔTC ch p nh n gi thi t Ho+ kim i n hình. K t qu nghiên c u c ng ch ra r ng,
136 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH m t cây g t ng cao t p trung ch y u các c cm thì m i ÔTC dao ng 15-20 c kính. K t qu này kính 10- 30 cm và gi m m nh các c kính l n h n, ã ph n ánh c c tr ng v m t c ng nh quy c bi t các c kính trên 50 cm, còn 1-5 cây/c lu t c u trúc t ng cây cao v i các qu n xã th c v t kính. Bên c nh ó v i c ly gi a c ng kính là 4 h n giao lá r ng, lá kim t nhiên, nguyên sinh.
BBB ngB ng 55. KKK tK t qu mô ph ng phân b N/D 1.31.31.3 b b ng ng hàm kho ng cách Phân b kho ng cách Sinh c nh ÔTC γ α χ2 χ2 n 05 K t lu n 1 0,009 0,689 12,31 15,51 H + Tld+Pm o 2 0,299 0,682 3,17 14,07 Ho+ 3 0,297 0,702 8,91 15,51 H + Pm o 4 0,004 0,706 15,94 16,92 Ho+ 5 0,204 0,695 10,28 15,51 H + Tld+Tnl o 6 0,351 0,618 9,50 11,07 Ho+ 7 0,224 0,651 10,44 15,51 H + Tld o 8 0,341 0,710 16,29 14,07 Ho- 9 0,267 0,760 7,80 14,07 H + Tnl o 10 0,013 0,624 13,55 12,59 Ho- 11 0,281 0,783 13,33 14,07 H + Ds o 12 0,150 0,803 6,29 15,51 Ho+ - T thành loài t ng cây cao khá a d ng, dao 50 ng 31-57 loài v i 3-9 loài u th tham gia công th c Ftn Flt 40 t thành và hình thành 9 u h p th c v t. Các loài
30 cây h t tr n (P mu, Du sam núi t, Thông lá d t, Thông n m lá) u là nh ng loài, nhóm loài có h s 20
N (Số (Số cây) N t thành cao nh t trong ô i u tra, chi m 11,4-25,4% 10 v m c quan tr ng. 0
… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … - T ng cây cao t ng i a d ng v thành ph n [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ D1.3 (cm)> loài, h s h n loài bi n ng 1/5-1/9, ch s He’ dao
Hình 22. Phân bb N/ N/DN/ DDD1.3 theo phân bb ng 3,42-3,92, ch s Cd 0,03-0,05. Theo ch s Renyi khokhokho ngkho ng cách c a ÔTC 12 sinh c nh Pm a d ng loài nh t, ti p sau là Tld+Tnl, 80 Tld, Ds, Tnl và Tld+Pm. Ftn Flt
60 - T ng cây cao có c u trúc g m 3 t ng chính: t ng trên, t ng gi a và t ng d i, m t trung bình 40 892 cây/ha, trong ó cây t ng trên chi m 4,8%, t ng N (Số (Số cây) N 20 gi a chi m 58,1%, cây t ng d i là 30,9%.
0 - C u trúc N/D 1.3 tuân theo phân b kho ng cách, ng cong phân b có xu h ng gi m theo c D1.3 (cm ) kính, m t cây g t ng cao t p trung ch y u các Hình 33. Phân bb N/D 1.3 theo phân bb c kính 10- 30 cm. khokhokho ngkho ng cách c a ÔTC 2 TÀI LI U THAM KH O 4. K T LU N 1. Nguy n Tr ng Bình, 2014. Nghiên c u m t s - M t t ng cây cao trung bình dao ng 676- c i m c u trúc và tính a d ng sinh h c ki u r ng 1.002 cây/ha, các ch tiêu sinh tr ng ( , H vn ) khá kín th ng xanh h n giao cây lá r ng, cây lá kim t i l n v i dao ng 22,6-28,1 cm, dao ng VQG Bidoup - Núi Bà. T p chí Khoa h c Lâm nghi p 12,5-18,1 m. (02), tr. 3255-3263.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 137 KHOA H C CÔNG NGH
2. Tr n V n Con, 2015. c i m lâm h c các h 6. V Ti n Hinh, Nguy n H i Tu t và Ngô Kim sinh thái r ng ch y u Vi t Nam. Nxb Nông Khôi, 2006. Phân tích th ng kê trong lâm nghi p. nghi p, Hà N i. Nxb Nông nghi p, Hà N i. 3. Võ i H i, 2014. Nghiên c u m t s c i m 7. Lê C nh Nam, 2010. Nghiên c u tr ng r ng c u trúc t ng cây cao r ng IIA t i khu v c r ng th nghi m m t s loài th c v t quý hi m. tài phòng h Yên L p, t nh Qu ng Ninh. T p chí Khoa nghiên c u khoa h c c p c s . VQG Bidoup - Núi h c Lâm nghi p, (03), tr. 3390-3398. Bà, Lâm ng. 4. Nguy n ng H i, Kuznetsov A. N., 2011. a 8. Thái V n Tr ng, 1998. Nh ng h sinh thái d ng sinh h c và c tr ng sinh thái VQG Bidoup - Núi r ng nhi t i Vi t Nam. Nxb Khoa h c và K Bà. Nxb Khoa h c T nhiên và Công ngh , Hà N i. thu t, Hà N i. 5. Nguy n Th Thu Hi n, Tr n Th Thu Hà, 2014. 9. V n Qu c gia Bidoup - Núi Bà, 2014. Báo cáo Nghiên c u m t s c i m c u trúc r ng t nhiên hi n tr ng a d ng sinh h c VQG Bidoup - Núi Bà, lá r ng th ng xanh t i VQG V Quang - Hà T nh. Lâm ng. T p chí Khoa h c Lâm nghi p (03), tr. 3408-3416.
STRUCTURAL CHARACTERCHARACTERISTICSISTICS OF HIGH TREES OF MIXED BROAD, NEENEEDLEDLE LEAF FOREST COMMUNITIES IN BIDOUBIDOUPP --- NUI BA NATIONAL PARPARK,K, LAM DONG PROVINCE Tran Thi Thanh Huong, Nguyen Dang Hoi, Trieu Van Hung Summary Research was examined on 12 sampleplotsinmixed broad, needle leaf forest communities, concentrated distribution area of the species: Pinus krempfii , Pinus dalatensis, Fokienia hodginsii , Keteleeriaevelyniana in Bidoup - Nui Ba national park. Research results show that,density of high trees varied from 676-1,002 treesha -1, diameter from 22.6 to 28.1 cm, height 12.5-18.1 m; species composition ofhigh trees’s quite diversified 31-57 species with there’re 3-9 dominant species participated in species composition formula, formed 9 plant dominions; the Shannon - Wiener diversity index (He’) ranged from 3.42 to 3.92, Simpson index (Cd) ranged from 0.03 to 0.05; high trees’re structured by 3 main storeys: upstairs, middlestairs and
downstairs of canopy, the rate of high trees of storeys in the order is 4.8%, 58.1% and 30.9%; N/D 1.3 distribution of high trees in the study area were fitted by spacing distribution functions. Keywords: Bidoup - Nui Ba , high trees, mixed broad, needle leaf . Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. Bùi Th i i i i Ngày nhnh n n bài: 12/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 13/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 20/4/2018
138 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
NGHIÊN C U NH H NG C A CÁC HO T NG SINH K N QU N LÝ R NG NG P M N VEN BI N HUY N GIAO TH Y, T NH NAM NH NguyNguy n n Qu c Hoàn 111, NguyNguy n n M nh Kh i 222, NguyNguy n n ThTh H ng H nh 333, PhPhPh mPh m H ng Tính 333, Bùi ThTh Thu Trang 333, NguyNguy n n Duy Tùng 333
TÓM TT T T T T có c s xu t các gi i pháp qu n lý hi u qu r ng ng p m n (RNM), tài nghiên c u nh h ng c a các ho t ng sinh k n qu n lý RNM ven bi n huy n Giao Th y, t nh Nam nh ã c tri n khai. K t qu nghiên c u cho th y, hi n tr ng r ng ng p m n huy n Giao Th y, t nh Nam nh b suy gi m nghiêm tr ng trong giai o n n m 2007 n nay. Ngoài nguyên nhân do bi n i khí h u, s suy gi m r ng ng p m n còn do nh h ng c a ho t ng sinh k c a c ng ng. Các ho t ng sinh k nh h ng nhi u n qu n lý r ng ng p m n là ho t ng nuôi tr ng th y h i s n; ánh b t, khai thác th y s n t nhiên trong r ng. Nh ng mô hình sinh k b n v ng không nh h ng n qu n lý RNM t i a ph ng là mô hình ch n nuôi theo mô hình v n - ao - chu ng (VAC), du l ch sinh thái (xã Giao Xuân), nuôi ong, tr ng lúa, hoa màu (xã Giao L c) mang l i sinh k n nh lâu dài cho c ng ng ng i dân, c n c khuy n khích phát tri n. T k t qu nghiên c u ã xu t ba nhóm gi i pháp: Gi i pháp v kinh t ; gi i pháp v v n hóa, xã h i; gi i pháp v sinh thái và môi tr ng qu n lý hi u qu RNM. Trong ó, chú ý gi i pháp thi t l p c ch h tr tài chính cho ng i b o v r ng t i a ph ng, c ch chi tr d ch v h sinh thái RNM, t ng c ng phát tri n các ngành ngh không nh h ng ho c ít nh h ng n r ng ng p m n; xây d ng và thi t l p các chính sách cho các h nghèo t o thêm thu nh p t ngành ngh phi nông nghi p. TTT T khóakhóa: Ho t ng sinh k , r ng ng p m n, qu n lý r ng ng p m n, nuôi tr ng th y h i s n.
1. T V N 9 t i RNM b suy thoái. Bài toán mâu thu n gi a l i ích c a vi c b o t n tài nguyên RNM và phát tri n kinh Huy n Giao Th y là m t trong ba huy n ven t , sinh k cho c ng ng dân c ven bi n v n ch a bi n c a t nh Nam nh. Huy n có 9 xã, th tr n, c gi i quy t th a áng, còn g p nhi u khó kh n. trong ó có 5 xã ven bi n là Giao Thi n, Giao An, Tr c th c t ó có c s xu t nh ng gi i pháp Giao L c, Giao Xuân và Giao H i. Kinh t c a các xã qu n lý RNM b n v ng t i các xã ven bi n, huy n ven bi n ch y u phát sinh t ho t ng nông, lâm, Giao Th y, vi c “Nghiên c u nh h ng c a các ho t ng nghi p. Tr c n m 1991 r ng ng p m n t nhiên ng sinh k n qu n lý r ng ng p m n ven bi n t i các xã ven bi n huy n Giao Th y ã b ch t phá huy n Giao Th y, t nh Nam nh” là c n thi t và có hoàn toàn, i u này nh h ng nhi u t i i s ng ý ngh a th c ti n. K t qu nghiên c u góp ph n ánh c a ng i dân ven bi n m i khi th y tri u dâng cao giá nh h ng c a các ho t ng sinh k i v i hay khi có gió bão. T n m 1997 n nay c s tài qu n lý và b o v tài nguyên r ng, t ó xu t các tr c a H i Ch th p an M ch và s giúp v gi i pháp qu n lý r ng ng p m n t i các xã ven bi n, k thu t c a Trung tâm Nghiên c u H sinh thái huy n Giao Th y, t nh Nam nh. R ng ng p m n thì di n tích r ng ã t ng lên áng k (Phan Nguyên H ng và cs, 1997). Tuy nhiên, s c 2. I T NG, PH M VI, TH I GIAN VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U ép c a phát tri n kinh t - xã h i làm cho di n tích r ng ng p m n (RNM) c a các xã ven bi n huy n 2.1. i i t ng, ph m vi và th i gian nghiên c u Giao Th y b khai thác và s d ng không h p lý d n i t ng nghiên c u: Các ho t ng sinh k c a c ng ng dân c 1 Tổng c ục Môi tr ường, H ọc viên Cao h ọc Đạ i h ọc Qu ốc Ph m vi nghiên c u: Nghiên c u c ti n hành gia Hà N ội t i xã Giao L c, xã Giao Xuân, huy n Giao Th y, t nh 2 Tr ường Đạ i h ọc Khoa h ọc T ự nhiên Nam nh. 3 Tr ường Đạ i h ọc Tài nguyên và Môi tr ường Hà N ội
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 139 KHOA H C CÔNG NGH
Th i gian nghiên c u: t tháng 3 n m 2017 n 2.2.3. Ph ng pháp ph ng v n sâu tháng 3 n m 2018. Ngoài phi u i u tra s d ng b ng h i ph ng 2.2. Ph ng pháp nghiên cc uuuu v n sâu các nhà qu n lý c p huy n, xã nh m ánh giá 2.2.1. Ph ng pháp kh o sát th c a và thu th p c th v hi n tr ng qu n lý r ng ng p m n, thu n l i tài li u và khó kh n khi th c hi n. ng th i ph ng v n sâu các h gia ình, các ho t ng sinh k , thu nh p trung Ph ng pháp kh o sát th c a: kh o sát th c bình tháng, trung bình n m. a t i xã Giao Xuân và Giao L c, huy n Giao Th y, t nh Nam nh nh m tìm hi u s b v các mô hình 2.2.4. Ph ng pháp chuyên gia sinh k c a c ng ng ng i dân, trong ó ghi chép Tham v n nh ng chuyên gia có hi u bi t nh t và ch p nh m t s mô hình sinh k . D a trên k t nh t i i m nghiên c u có th tìm hi u, ánh qu kh o sát th c a ti n hành xây d ng phi u i u giá khách quan v i u ki n t nhiên, xã h i, môi tra. tr ng khu v c nghiên c u. ng th i, xin ý ki n Ph ng pháp thu th p tài li u: K t h p kh o sát c a chuyên gia v n i dung liên quan n gi i pháp th c a, thu th p tài li u v kinh t - xã h i c a y qu n lý, ph c h i r ng ng p m n ven bi n, xu t ban Nhân dân huy n, xã. Báo cáo v hi n tr ng r ng các mô hình sinh k b n v ng. ng p m n ven bi n t i Phòng Tài nguyên và Môi 2.2.5. Ph ng pháp phân tích s li u tr ng huy n, Ban Qu n lý VQG Xuân Th y, Trung Ph ng pháp th ng kê mô t : t k t qu i u tâm Nghiên c u H sinh thái R ng ng p m n. Ghi tra, mô t các ho t ng sinh k c a c ng ng, các nh n v nh ng v vi ph m pháp lu t liên quan n ho t ng sinh k nh h ng tr c ti p, gián ti p và r ng ng p m n t i UBND huy n, xã và Tr m Ki m không nh h ng n r ng ng p m n. lâm xã. Thu th p tài li u ã có liên quan n các Ph ng pháp th ng kê so sánh: t nh ng d li u ph ng pháp và n i dung ang nghiên c u, phân thu c, sàng l c, phân tích d a trên c s lý lu n tích, l a ch n các ph ng pháp nghiên c u phù h p. t ng h p, so sánh d n ch ng và gi i quy t v n . 2.2.2. Ph ng pháp i u tra xã h i h c 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N Xây d ng 2 m u phi u i u tra, 01 m u phi u 3.3.3.13. 111.... Hi Hi n n tr ng r ng ng p m n vùng ven bi n dành cho cán b qu n lý c p huy n và c p xã, 01 m u huyhuyhuy nhuy n Giao Th y giai o n t n m 1997 n n m phi u i u tra dành cho các h dân c trên a bàn 201720172017 i u tra. Tr c n m 1997 do chuy n i kinh t ph n l n i u tra nhà qu n lý các c p, t ng s phi u i u t r ng ng p m n b chuy n sang tr ng cói (Phan tra là 30, trong ó: 10 phi u i u tra i v i cán b Nguyên H ng và cs, 1997). Sau ó cùng v i vi c xây qu n lý c a huy n Giao Th y, 20 phi u i u tra i d ng p V p làm n c huy n Giao Th y tr nên v i cán b qu n lý c p xã (xã Giao L c 10 phi u, xã quá m n, cây cói b ch t và b phá toàn b (Lê Xuân Giao Xuân 10 phi u). Hu và cs, 2004) [4]. N m 1997, H i Ch th p i u tra các h gia ình t i xã Giao Xuân và Giao an M ch h tr cho các xã tr ng RNM b o v ê L c, t ng s phi u i u tra là 100, trong ó: xã Giao bi n, ngoài ra còn t o công n vi c làm cho nh ng Xuân 50 phi u, xã Giao L c 50 phi u. ng i lao ng trong vòng m t n m. Huy n ã d p M c ích c a vi c i u tra nh m thu th p thông h t các vây v ng C n Trong và khoanh m t vùng tin, ánh giá v hi n tr ng ho t ng sinh k c a c ng h n 300 ha tr ng r ng ng p m n. Lo i cây tr ng ng, nh h ng c a các ho t ng sinh k n qu n chính là cây trang ( Kandelia obovata ) (Phan Nguyên lý r ng ng p m n, hi n tr ng qu n lý r ng ng p m n H ng và cs, 1999). N m 2002 - 2003, các xã ã tr ng c a các c p chính quy n, nh ng thu n l i và khó kh n d m cây âng ( Rhizophora stylosa ), b n chua trong quá trình qu n lý, t ó xu t các mô hình (Sonneratia caseolaris ) vào nh ng n i cây ng p m n sinh k và gi i pháp qu n lý phù h p nh m qu n lý b ch t do bão, sâu, hà bám. Nh t ch c qu n lý b n v ng r ng ng p m n ven bi n huy n Giao Th y, r ng t t nên các d i r ng tr ng phòng h phát tri n t nh Nam nh. t t.
140 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Tính n ngày 31 tháng 10 n m 2015, huy n (b ng 1). Giao Th y có t ng di n tích r ng phòng h 631,75 ha BBB ngB ng ng ng 1. DDDiDiii n n tích r ng ng p m n huy n Giao Th y, t nh Nam n nhh tính n ngàyn gày 31/10/2015 n v tính: ha Trong quy ho ch lâm nghi p Ngoài quy ho ch lâm nghi p Di n TT N i dung Ch a thành ã thành Ch a thành ã thành tích T ng T ng r ng r ng r ng r ng A R ng c d ng 1.053,68 1.053,68 39,20 1.014,48 VQG Xuân Th y 1.053,68 1.053,68 39,20 1.014,48 B R ng phòng h 1.954,78 1.893,41 174,02 1.719,39 61,37 14,80 46,57 H. Giao Th y 631,75 620,47 5,18 615,29 11,28 3,68 7,60 Vùng m VQG 584,84 584,84 2,12 582,72 Xuân Th y Xã Giao Thi n 141,55 141,55 141,55 Xã Giao An 211,24 211,24 211,24 Xã Giao L c 174,70 174,70 174,70 Xã Giao Xuân 57,35 57,35 2,12 55,23 Ngu n: y ban Nhân dân huy n Giao Th y (31/10/2015) K t qu i u tra kh o sát và thu th p tài li u v huy n Giao Th y t n m 1997 n n m 2017 c di n tích r ng ng p m n xã Giao L c và Giao Xuân, th hi n b ng 2. BBB B ngngngng 2. HiHi nn trn tr tr ngng didi nn tích rr ngng ngng pp mp m m nn tn t t ii xã Giao LL cc và xã Giao Xuân, huyhuy nn Giao ThTh y,y, ttt t nhnh Nam nhnhnhnh n v tính: ha N m 1997 1998 1999 2004 2010 2014 2015 2017 Xã Giao L c 165,00 265,00 326,35 347,65 260,00 200,15 174,70 174,70 Xã Giao Xuân 70,00 72,18 74,00 76,00 66,72 60,88 57,35 42,46 Ngu n: Trung tâm Nghiên c u H sinh thái R ng ng p m n [2010, 2017] K t qu th ng kê t i b ng 2 cho th y, di n tích r ng ng p m n xã Giao L c cao h n so v i xã Giao Xuân, nguyên nhân là do di n tích bãi b i c a xã Giao Xuân th p h n xã Giao L c, ngay t th i i m ban u tri n khai d án tr ng RNM c a H i Ch th p an M ch vào n m 1997, di n tích r ng ng p m n tr ng t i xã Giao Xuân là 70,00 ha, trong khi ó xã Giao L c là 165,00 ha. Trong các n m ti p theo: n m 1998 d án ti p t c tr ng thêm 100 ha t i xã Giao L c và 2,18 ha t i xã Giao Xuân; n m 1999 Ngu n: Trung tâm Nghiên c u H sinh thái R ng tr ng thêm c 61,35 ha t i xã Giao L c và 1,82 ha ng p m n [2010, 2017] t i xã Giao Xuân; n m 2004 tr ng thêm c 21,3 ha Hình 1.1.1. BiBiBi nBi n ng didi n n tích r ng ng p m n xxãã t i xã Giao L c và 2,00 ha t i xã Giao Xuân. Tuy Giao LL c c và Giao Xuân, huy n Giao Th y, t nh nhiên, sau khi d án tr ng RNM c a H i Ch th p Nam nh nh t n m 1997 n n m 2017 an M ch k t thúc vào n m 2006, di n tích r ng K t qu b ng 2 và hình 1 cho th y, di n tích ng p m n có xu h ng suy gi m. r ng ng p m n c a xã Giao L c và Giao Xuân có xu Xu h ng bi n ng di n tích r ng ng p m n t i h ng t ng trong giai o n t n m 1997 n n m xã Giao L c và Giao Xuân c th hi n qua hình 1. 2004, nguyên nhân là do H i Ch th p an
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 141 KHOA H C CÔNG NGH
M ch h tr tr ng RNM và s giúp v k thu t C c u ngành ngh : c a Trung tâm Nghiên c u H sinh thái R ng ng p Theo Chi c c Th ng kê huy n Giao Th y c c u m n trong giai o n này. T giai o n 2006 n n m lao ng c a huy n Giao Th y giai o n n m 2014 2017, m c dù chính quy n a ph ng ã có nhi u n n m 2016 c chia thành 3 nhóm: Nông, lâm, c g ng trong qu n lý và b o v nh ng di n tích th y s n; công nghi p - xây d ng; d ch v . Các c RNM c a xã Giao L c và Giao Xuân suy gi m. Theo c u lao ng này có s thay i theo các n m. Nhóm ý ki n c a các nhà qu n lý, nguyên nhân d n n lao ng nông - lâm - th y s n có chi u h ng gi m, di n tích RNM suy gi m là do nh h ng c a a n m 2014 là 72,03% gi m xu ng còn 69,33% vào n m ch t và tác ng c a bi n i khí h u làm cho t ng 2016; nhóm lao ng d ch v có chi u h ng gia m n c a n c d n n cây r ng b ch t, c bi t t ng, n m 2014 là 11,74%, n m 2016 là 14,43%. Còn do nh h ng c a các ho t ng sinh k trong vi c nhóm lao ng công nghi p - xây d ng có chi u quai ê l n bi n, làm m nuôi tr ng th y h i s n h ng n nh qua các n m. c a c ng ng trong th i gian qua. Tính n h t n m 2017 xã Giao L c có 2750 h 3.2. nh nh h h ngng cng c c aa các hoho tt t ngng sinh kk nn gia ình. Nhóm c c u ngành ngh nông - lâm - ng quququ qu nn lý rrr r ngng ngng pp mp m m nn nghi p gi vai trò ch o chi m 82% v i 2255 h , 3.2.1. Sinh k , c c u ngành ngh và thu nh p nhóm ngành th ng m i - d ch v chi m 18% v i bình quân 495 h [8]. Xã Giao Xuân có 2978 h gia ình. Sinh k : C ng ng ng i dân xã Giao L c và Nhóm c c u ngành ngh nông - lâm - ng nghi p Giao Xuân, huy n Giao Th y s ng ch y u d a vào c ng gi vai trò ch o chi m 80,08% v i 2385 h , nông nghi p và ánh b t th y h i s n. S h làm nhóm ngành th ng m i - d ch v chi m 19,92% v i nông nghi p chi m trên 80% s h trong xã. H u h t 593 h [9]. K t qu i u tra v c c u các l nh v c các h trong xã u có ng i tham gia khai thác th y ngh nghi p xã Giao L c và Giao Xuân c t ng s n t nhiên. h p trong b ng 3. BBB ngB ng ng ng 3. C cc u u các l nh v c ngh nghi p xã Giao LL c c và Giao Xuân Giao L c Giao Xuân L nh v c S h T l (%) S h T l (%) Tr ng lúa và hoa màu 10 20 9 18 Buôn bán d ch v 4 8 10 20 Buôn bán h i s n nh , l và nh ng ho t ng sinh k khác 4 8 4 8 May áo c i, com lê 8 16 0 0 Mô hình du l ch sinh thái 0 0 8 16 Nuôi tr ng th y s n (trong và ngoài ê) 12 24 6 12 ánh b t, khai thác th y s n 8 16 5 10 Ch n nuôi gia súc, gia c m (VAC) 4 8 8 16 T ng c ng 50 100% 50 100% K t qu i u tra c c u các l nh v c ngh nghi p So sánh c c u ngành ngh c a hai xã cho th y, (b ng 3) cho th y, xã Giao L c có ho t ng may áo ho t ng nuôi tr ng th y s n (trong và ngoài ê) và c i và com lê v i 8 h gia ình (chi m t l 16%) so ho t ng ánh b t, khai thác th y s n t i xã Giao v i 50 h i u tra, xã Giao Xuân không có ho t ng L c nhi u h n xã Giao Xuân. Xã Giao L c v i 24% s sinh k này. Theo ý ki n c a lãnh o UBND xã Giao h i u tra nuôi tr ng th y s n, trong khi xã Giao L c, trong nh ng n m g n ây xã phát tri n ho t Xuân là 12%. Ho t ng ánh b t, khai thác th y s n ng s n xu t may áo c i v i quy mô trên 200 h t i xã Giao L c là 16%, xã Giao Xuân là 10%. gia ình. Có gia ình thành l p x ng may l n, t o Thu nh p t các ho t ng sinh k : công n vi c làm cho nhi u ng i trong xã. Còn xã Giao Xuân có mô hình du l ch sinh thái, mô hình này K t qu i u tra thu nh p bình quân tháng c a do Trung tâm B o t n sinh v t bi n và Phát tri n 100 h gia ình (50 h gia ình xã Giao L c, 50 h c ng ng (MCD) h tr . gia ình xã Giao Xuân) cho th y, trung bình m i h
142 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH có 2 -3 lao ng chính, trong ó ít nh t là 1 lao ng, n m 2017, toàn xã có 54 h nghèo, chi m t l 1,95%. nhi u nh t là 5 lao ng. Thu nh p bình quân c a So v i ch tiêu t ra, s h nghèo ã gi m 3,05%. các h dân t i ây khá ng u. Thu nh p bình Nh v y t l h nghèo c a xã Giao Xuân l n h n xã quân 2 - 4 tri u ng/tháng chi m 26% - 38%. M c Giao L c là 40 h , t ng ng 1,28%. thu nh p bình quân trên 4 tri u ng/tháng chi m t 3.2.2. nh h ng c a các ho t ng sinh k n l cao h n 62% - 74% (b ng 4). r ng ng p m n BBB ngB ng ng ng 4 4.. Thu nhnh p p b p bìnhb ình quân tt các ho t ng ánh giá nh h ng c a ho t ng sinh k sinh kk n r ng ng p m n ven bi n xã Giao L c và Giao Giao L c Giao Xuân Xuân, huy n Giao Th y, d a vào k t qu i u tra, ã Thu nh p chia các ho t ng sinh k thành 3 nhóm sau: bình quân S lao T l S lao T l ng (%) ng (%) Nhóm 1: các h gia ình có ho t ng sinh k D i 2 tri u 0 0 0 0 liên quan tr c ti p t i RNM (nuôi tr ng th y s n; 2 - 4 tri u 13 26 19 38 ánh b t, khai thác th y s n). Trên 4 tri u 37 74 31 62 Nhóm 2: các h gia ình có ho t ng sinh k ít T ng 50 100 50 100 liên quan n r ng ng p m n (bao g m các h gia K t qu i u tra cho th y, so v i 5 - 10 n m ình sinh s ng c nh ê bi n, ôi khi ch n th gia súc tr c, m c thu nh p bình quân c a các h gia ình nh trâu, bò, dê g n ho c trong r ng ng p m n, ho t u t ng lên. Tuy nhiên, do nhu c u cu c s ng ngày ng du l ch sinh thái nh a khách tham quan h càng cao, ng ti n m t giá nên v i m c thu nh p sinh thái r ng ng p m n) và các ho t ng sinh k nh trên ng i dân a ph ng ây còn g p nhi u khác (nuôi ong, …). khó kh n. Theo Báo cáo kinh t - xã h i n m 2017 Nhóm 3: các h gia ình có ho t ng sinh k c a UBND xã Giao Xuân, tính n ngày 31 tháng 12 không liên quan n r ng ng p m n ( a s các h n m 2017 t l h nghèo t d i 2,0% theo tiêu chí gia ình sinh s ng trong ê bi n, cách xa r ng ng p m i, toàn xã có 94 h nghèo (chi m t l 3,23%); h m n và ch y u s n xu t nông nghi p thu n túy nh c n nghèo là 208, t t l 7,14%. Kh o sát xác nh tr ng lúa, hoa màu, ch n nuôi gia súc, gia c m và s b t l h ch a ti p c n y các d ch v xã nh ng ho t ng d ch v khác nh buôn bán nh l , h i, h có m c s ng d i trung bình là 797 h , t t may áo c i, veston, …). Thông qua m i nhóm i l 27,37%. So v i n m 2016 t l h nghèo gi m trên t ng, có th th y thu nh p c a h t ho t ng sinh 5%. i u này cho th y, thu nh p t các ho t ng k và ánh giá m c hi u qu mang l i t các ho t sinh k c a xã ã có chi u h ng i lên. ng sinh k c a các h gia ình. T ng t , theo Báo cáo kinh t - xã h i n m 2017 c a UBND xã Giao L c, tính n ngày 31 tháng 12 BBB B ngngngng 5. Hi Hi nn trn tr tr ngng sinh kk c c aa các nhóm ii t i t t ngng nghiên cc uuuu Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nuôi tr ng Tr ng Ch n nuôi Du l ch Tr ng S n xu t Ch n nuôi N i dung th y s n; ánh lúa, hoa gia súc liên sinh thái và lúa, hoa công nghi p, theo mô hình b t, khai thác màu g n quan n các sinh k màu xa xây d ng, VAC th y s n ê r ng khác ê kinh doanh Thu nh p bình 2,5 - 4 2,5 - 4 Trên 4 Trên 4 20 - 30 30 - 100 quân m i h 5 - 200 tri u tri u tri u tri u tri u tri u tri u (VN /tháng) Di n tích s n xu t L n Nh Nh Nh Nh L n L n Quy mô s n xu t L n Nh Nh Nh Nh L n L n L n (l t L n (l L n (l R i ro 500 Nh Nh Nh Nh trên 20 trên 100 tri u/n m) tri u/n m) tri u/n m)
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 143 KHOA H C CÔNG NGH
K t qu i u tra t i xã Giao L c và Giao Xuân n hàng tri u ng m i ngày, s chênh l ch v m c cho th y, trong 3 nhóm i t ng nêu trên, thu nh p thu nh p c ng r t khác nhau, dao ng t 5 tri u bình quân c a các h gia ình có ho t ng sinh k ng n 200 tri u ng/tháng. K t qu ph ng v n thu c nhóm 2 là th p nh t (trung bình 3 - 4 tri u sâu m t s h nuôi tr ng th y h i s n cho th y, n u ng/tháng), th m trí có h gia ình v i m c thu c mùa thì m c thu nh p là phi l i nhu n. Tuy nh p d i 3 tri u ng/tháng, các nhóm i t ng nhiên, di n tích s n xu t và quy mô s n xu t là r t này phân b ch y u vùng ven ê bi n v i các ho t l n, m c u t cao, m c r i ro c ng r t l n, n u ng chính là ch n nuôi gia súc (trâu, bò, dê, …), không g p thu n l i trong s n xu t, con gi ng ch t, tr ng lúa, hoa màu g n ê. Còn các nhóm i t ng thua l có th h n 500 tri u ng/n m. Do m c thu 1 và 3 có m c thu nh p trung bình cao h n nhóm 2, nh p t ho t ng sinh k nuôi tr ng th y h i s n, m c thu nh p trung bình gi a các h gia ình có ánh b t, khai thác th y s n cao, nên ã t o áp l c ch nh l ch l n, có h gia ình sinh k t nuôi tr ng cho công tác qu n lý r ng ng p m n ven bi n. K t th y h i s n v i m c thu nh p phi l i nhu n, có h qu ph ng v n sâu c p qu n lý xã và Ban Qu n lý gia ình thu nh p 200 tri u ng/tháng. S khác bi t V n Qu c gia Xuân Th y cho th y, m t s h gia v m c thu nh p gi a các nhóm sinh k là do quy mô ình nuôi tr ng th y h i s n g n r ng có xu h ng s n xu t khác nhau (b ng 5). mu n t ng di n tích m nên ã l n t r ng, bên c nh y m t s h còn nuôi con hà ( Chthamalus Theo báo cáo phát tri n kinh t c a UBND xã stellatus ) trong r ng, l i d ng cây r ng làm giá Giao L c n m 2017, s n l ng khai thác nuôi tr ng th cho hà bám, sau m t th i gian ã làm cây suy y u th y h i s n n m 2017 t 4.150 t n ( t 103,8% ch và ch t. ng th i, ho t ng ánh b t, khai thác tiêu k ho ch). i v i xã Giao Xuân do di n tích bãi th y h i s n t nhiên trong r ng c a ng i dân ã b i c ng nh di n tích r ng ng p m n th p h n xã tác ng n cây r ng nh ào b i, d n thành b ng Giao L c, vì v y ho t ng sinh k t nuôi tr ng th y n c r ng t các lô ó nh h ng tr c ti p n h i s n c ng th p h n. Theo báo cáo kinh t - xã h i cây r ng. c a UBND xã Giao Xuân, s n l ng th y h i s n nuôi tr ng và ánh b t n m 2017 c t 11.200 t n. - Ho t ng sinh k s n xu t công nghi p, xây C hai xã u có m c thu nh p t các ho t ng sinh d ng, kinh doanh c ng mang l i ngu n thu cho c ng k khác, th p h n so v i ho t ng sinh k t nuôi ng. Ho t ng sinh k này không liên quan n tr ng th y h i s n. r ng ng p m n. T i xã Giao L c hi n nay có mô hình K t qu b ng 5 cho th y, m c thu nh p t ho t may áo c i, com lê ã t o công n vi c làm cho ng sinh k nuôi tr ng th y s n, ánh b t, khai thác nhi u ng i lao ng. Trong chuy n i u tra, chúng th y s n c a xã Giao L c và Giao Xuân là cao nh t, tôi ã n th m x ng may áo c i Lan Th ng, k t ti p n là ngành s n xu t công nghi p, xây d ng và qu ph ng v n sâu ch x ng may cho th y, hi n kinh doanh, k ti p là ho t ng ch n nuôi theo mô nay s l ng ng i làm t i x ng trên 70 ng i, m t hình v n — ao — chu ng, ti p n là ho t ng du ngày công lao ng v i giá là 250.000 ng/ng i. l ch sinh thái và các ho t ng sinh k khác (nuôi M c l ng tr cho ng i lao ng trung bình t 6 ong, …), th p nh t là tr ng lúa, hoa màu g n ê và tri u ng n trên 8 tri u ng/tháng. S n ph m ch n th gia súc trên ê, ôi khi vào r ng. c xu t i các c a hi u áo c i c a các thành ph - i v i ho t ng sinh k nuôi tr ng th y h i l n nh Hà N i, thành ph H Chí Minh và m t s s n, ánh b t, khai thác th y s n v i m c thu nh p n c khác. Hi n nay, toàn huy n Giao Th y có 370 cao, thì khai thác th y, h i s n d i tán RNM là ho t x ng s n xu t áo c i, trong ó xã Giao L c có h n ng kinh t ph bi n t i xã Giao L c và Giao Xuân; 200 x ng. ây là ho t ng sinh k mang l i ngu n nhi u lo i th y, h i s n c khai thác th ng xuyên kinh t cao cho c ng ng a ph ng, t ng thu nh p và m ng l i hi u qu kinh t cao cho ng i dân nh : cho ng i lao ng. M c r i ro i v i ho t ng cua, v ng, c, sò,…Các s n ph m khai thác c s sinh k s n xu t công nghi p, xây d ng, kinh doanh d ng cho gia ình ho c em bán t i a ph ng và c ng l n, tuy nhiên t n su t r i ro th p, x y ra khi các khu v c lân c n. Hi u qu kinh t c a nuôi tr ng phá v h p ng. th y h i s n, ánh b t, khai thác th y h i s n r t cao, - Ho t ng ch n nuôi theo mô hình VAC (v n - trung bình m i gia ình thu c t vài tr m ngàn ao - chu ng) cách xa ê bi n c ng không nh h ng
144 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
n r ng ng p m n. Trong chuy n i u tra th c a, tôi phù h p v i k t qu nghiên c u c a Aye Aye Saw chúng tôi ã n tham quan m t s h gia ình ho t (2014) k t qu nghiên c u sinh k c a ng i dân a ng ch n nuôi theo mô hình VAC t i xã Giao Xuân ph ng và các ho t ng b o t n r ng ng p m n và Giao L c, k t qu ph ng v n sâu các ch h gia Myanmar và Thái Lan, cho th y ho t ng sinh k ình ch n nuôi theo ki u trang tr i cho th y, hi n nuôi tr ng th y s n, ánh b t, khai thác th y s n c a nay các h này chuy n sang h ng nuôi v t tr i, quy ng i dân a ph ng Myanmar ã làm di n tích mô 3.000 n 4.000 con/n m, ngoài l c l ng ch n r ng ng p m n suy gi m nghiêm tr ng, c n ph i có nuôi c a gia ình, n mùa thu ho ch thuê nhân nh ng thay i s d ng t và các ho t ng sinh k công. Di n tích ao th cá là 3.000 m 2 n 5.000 m 2, khác nh m b o v và phát tri n r ng ng p m n n i thu ho ch t 3 n 4 t n cá/n m, cá th ch y u là ây. tr m c , chép nuôi xen canh v i tôm, ch n nuôi l n K t qu ph ng v n sâu nhà qu n lý t i xã Giao 300 con/n m, thu s n l ng l n 300 t n/n m. Ho t L c cho th y, n m 2007 t i xã ã có m t s v vi ng sinh k này cho thu nh p cao, trung bình 20 - ph m pháp lu t liên quan n r ng, phá r ng làm 30 tri u ng/tháng, di n tích s n xu t l n, quy mô m nuôi tôm và m nuôi gi ng ngao, làm cho di n s n xu t l n, m c r i ro t ng i l n khi v t nuôi b tích r ng b suy gi m nghiêm tr ng. b nh, giá cá th tr ng không n nh. K t qu i u tra v nguyên nhân suy gi m di n - Ho t ng sinh k theo mô hình du l ch sinh tích r ng ng p cho th y, suy gi m là do nh h ng thái, tr ng lúa, hoa màu xa ê và các ho t ng khác c a bi n i khí h u, n c bi n dâng ã làm t ng (nuôi ong, …) ít liên quan n r ng ng p m n, do m n c a n c, nh h ng n phát tri n c a r ng. v y s tác ng n r ng ng p m n là ít. Ho t ng Bên c nh ó ho t ng sinh k c a c ng ng còn sinh k nuôi ong g p c hai xã, tuy nhiên ho t ng làm di n tích r ng ng p m n b suy gi m (b ng 6). sinh k theo mô hình du l ch sinh thái ch có t i xã BBB B ngngngng 6 6.. K. K K tt qut qu qu i i uu tra vv nguyên nhân didi nn tích Giao Xuân. góp ph n nâng cao sinh k cho ng i rrr r ngng ngng pp mp m m nn suy gigi mmmm dân, n m 1997 - 2017, t i xã Giao Xuân, Trung tâm B o t n Sinh v t bi n và Phát tri n c ng ng Giao L c Giao Xuân (MCD) ã tri n khai m t s mô hình sinh k , trong Nguyên nhân S ý T l S ý T l % ó có mô hình du l ch sinh thái, nh ng ng i tham ki n % ki n gia mô hình c ào t o v h ng d n du l ch, ón Ho t ng 22 44 17 34 ti p khách t i nhà (Home say), v sinh môi tr ng, sinh k … Mô hình này c ng ã góp ph n t o vi c làm, nâng Th i ti t và cao sinh k cho c ng ng, gi m áp l c n qu n lý 27 54 33 66 B KH r ng ng p m n t i a ph ng. M c thu nh p v i N n lâm t c 1 2 0 0 ho t ng sinh k theo mô hình du l ch sinh thái và các ho t ng khác (nuôi ong, …) trung bình trên 4 Lý do khác 0 0 0 0 tri u ng/tháng. T ng 50 100 50 100 - Ho t ng tr ng lúa, hoa màu g n ê và ch n K t qu i u tra cho th y, t i xã Giao L c có 44% th gia súc trên ê, ôi khi vào r ng có thu nh p s ng i c h i cho r ng nguyên nhân di n tích bình quân tháng th p, do nh h ng c a bi n i khí r ng ng p m n suy gi m là do ho t ng sinh k , h u nh ng n m g n ây xâm nh p m n bi u hi n rõ 54% s ng i c h i cho r ng do th i ti t và bi n r t ã làm nh h ng t i ru ng lúa g n ê, vì v y s n i khí h u. Bên c nh ó, t i xã Giao Xuân có 34% s l ng lúa khu v c g n ê gi m. Theo Báo cáo kinh t ng i c h i cho r ng nguyên nhân di n tích r ng - xã h i n m 2017 c a UBND xã Giao L c, s n l ng ng p m n suy gi m là do ho t ng sinh k , 66% s lúa n m 2017 là 99,33 t /ha/n m (ch tiêu giao là 130 ng i c h i cho r ng do th i ti t và bi n i khí t /ha/n m, không t k ho ch so v i ch tiêu giao). h u. Ch có 2% s ng i c h i t i xã Giao L c cho K t qu i u tra và phân tích trên cho th y, ho t r ng nguyên nhân suy gi m di n tích r ng ng p m n ng sinh k nuôi tr ng th y s n, ánh b t, khai thác là do n n lâm t c. T ng t , theo k t qu i u tra các th y s n có m c thu nh p cao nh ng nh h ng nhà qu n lý c p huy n và c p xã v nguyên nhân nhi u n r ng ng p m n. Nh n nh này c a chúng di n tích r ng suy gi m, có 100% s ng i c h i
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 145 KHOA H C CÔNG NGH cho r ng do ho t ng sinh k c a ng i dân, 85% 3.3.2. Nhóm gi i pháp v v n hoá, xã h i cho r ng do th i ti t kh c nghi t và bi n i khí h u. Gi i pháp qu n lý và b o v r ng ng p m n d a T k t qu i u tra và nghiên c u có th th y, vào c ng ng trong nh ng n m g n ây bi n i khí h u, n c Quá trình i u tra kh o sát cho th y, s tham gia bi n dâng ã làm thay i các y u t sinh thái, nh và vi c l y ý ki n óng góp c a c ng ng a h ng n cây r ng ng p m n, làm di n tích r ng ph ng trong vi c qu n lý và s d ng b n v ng h ng p m n suy gi m. ng th i ho t ng sinh k c a sinh thái RNM là vô cùng quan tr ng vì chính h là ng i dân, c bi t là ho t ng nuôi tr ng th y, h i nh ng ng i g n bó m t thi t nh t và x ng áng s n; ánh b t, khai thác th y h i s n trong r ng, s c h ng l i nhi u nh t t ngu n tài nguyên r ng chuy n i m c ích s d ng t c a các nhà qu n ng p m n. S tham gia này óng góp tích c c vào lý ã làm cho di n tích r ng ng p m n b suy gi m quá trình xây d ng s ng thu n gi a các bên trong nghiêm tr ng. ng tr c tình hình ó, c n ph i có vi c qu n lý RNM. nh ng gi i pháp qu n lý b n v ng r ng ng p m n, ng phó v i bi n i khí h u, nâng cao sinh k c a Gi m ho t ng ánh b t ven b là gi i pháp c ng ng ng i dân ven bi n. h u hi u nh m gi m áp l c lên r ng ng p m n, ng th i lo i tr các ngh làm t n h i n môi tr ng và 3.3. xu t gi i pháp qu n llýý và bb o o v r ng ngu n l i th y s n. ngngng png p m n 3.3.1. Nhóm gi i pháp v kinh t Bên c nh ó, t nh c n quy ho ch l i h th ng ao m, t p trung theo ph ng th c d n i n i th a. Xây d ng và thi t l p các chính sách liên quan u tiên hàng u là duy trì, khôi ph c di n tích r ng n h nghèo, t o thu nh p t ngành ngh phi nông ã có và tr ng m i r ng phòng h nh ng vùng ven nghi p. gi m áp l c lên tài nguyên ven bi n, vi c sông, ven bi n, các khu xung y u gi t và b o t o thu nh p, ngành ngh c ng nh nâng cao i v các công trình s n xu t. s ng ng i dân là r t quan tr ng. Ph c h i các loài cây có giá tr hay phát tri n các ngành ngh th công Ph ng h ng duy trì ho t ng tr ng và b o v nghi p là m t trong nh ng h ng có th c ra RNM vùng này. Tr ng r ng ã khó nh ng vi c b o v r ng l i Hi n nay a ph ng ang có nh ng mô hình càng khó kh n h n. nh ng n i ho t ng khai sinh k phi nông nghi p không liên quan n RNM thác nuôi tr ng th y h i s n m nh thì vi c xâm h i khá phát tri n nh mô hình VAC, mô hình may áo RNM càng nghiêm tr ng do con ng i ch nhìn th y c i, com lê, mô hình du l ch sinh thái, nuôi ong,… cái l i tr c m t. ây là thách th c l n trong vi c b o ó là nh ng h ng i m i mà chính quy n a v và phát tri n r ng ng p m n. ph ng c n xây d ng ph ng án phát tri n và Phát huy k t qu c a ch ng trình tr ng RNM, khuy n khích h tr nông dân nghèo có nhu c u phòng ng a th m h a, ti p t c ng viên cán b H i mu n phát tri n theo các mô hình nh v y. ó c ng viên Ch th p nêu cao tinh th n trách nhi m, tích chính là bi n pháp phát tri n sinh k b n v ng mà c c tham gia ch ng trình tr ng và b o v RNM. không gây nh h ng t i RNM. Ti p t c tuyên truy n, nâng cao nh n th c v vai Chi tr d ch v môi tr ng r ng là gi i pháp trò c a r ng ng p m n trong phòng ng a tác ng nh m h n ch , ng n ch n và ph c h i các di n tích c a bi n i khí h u cho m i t ng l p nhân dân r ng ã m t. Vi c chi tr các d ch v h sinh thái là trong c ng ng. òn b y hi u qu th c hi n các sáng ki n h ng t i s phát tri n thân thi n v i r ng ng p m n. Các 3.3.3. Nhóm gi i pháp v sinh thái và môi tr ng d ch v h sinh thái (HST) là “Nh ng l i ích con Quy ho ch t ng h p ven b ng i có c t các h sinh thái, bao g m d ch v Vi c quy ho ch phát tri n và s d ng bãi b i m t cung c p nh th c n và n c; các d ch v nh i u cách t ng th v i s tham gia c a t t c các ngành ti t l l t, h n hán; các d ch v h tr nh hình thành liên quan là r t c n thi t. M t s g i ý c th trong t và chu trình dinh d ng và các d ch v v n hóa vi c quy ho ch có th nh : Quy ho ch vùng nuôi nh gi i trí, tinh th n, tín ng ng và các l i ích phi v ng, ngao h p lý, gi m b t di n tích nuôi t o môi v t ch t khác”. tr ng s ng cho các loài kinh t khác ngoài t nhiên,
146 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
ng th i t ng khu v c ánh b t h i s n cho ng i Các ho t ng sinh k nh h ng nhi u n nghèo, gi m d n s xung t quy n l i cho c ng qu n lý r ng ng p m n, ó là nuôi tr ng th y h i ng a ph ng. Quy ho ch di n tích t có kh s n; ánh b t, khai thác th y h i s n t nhiên trong n ng và c n thi t tr ng RNM nh m m b o cân RNM. Ho t ng sinh k ít nh h ng n RNM là b ng h sinh thái và các d ch v sinh k nh b o v ho t ng du l ch sinh thái, tr ng lúa, hoa màu g n ê i u. ê, nuôi ong và ch n th gia súc trên ê, ôi khi có ánh b t và nuôi tr ng th y s n theo h ng b n vào RNM. Ho t ng sinh k không nh h ng n v ng qu n lý RNM là s n xu t công nghi p, xây d ng và kinh doanh; k ti p là ch n nuôi theo mô hình VAC Vi c ánh b t và nuôi tr ng th y h i s n ven và tr ng lúa, hoa màu xa ê bi n. RNM là nguyên nhân ch y u gây nh h ng x u t i RNM. Chính quy n a ph ng c n nh n th c rõ Mô hình sinh k b n v ng không nh h ng r ng hàng tr m ng i ph i ph thu c vào các ho t n qu n lý RNM t i a ph ng là mô hình may áo ng ánh b t truy n th ng RNM t o thu nh p. c i, com lê (xã Giao L c), ch n nuôi theo mô hình Do ó c n xem xét th n tr ng nh m h tr sinh k VAC, du l ch sinh thái (xã Giao Xuân), nuôi ong, c a ng i dân, nâng cao nh n th c ng th i h tr tr ng lúa, hoa màu mang l i sinh k n nh lâu dài c ng ng nh ng ph ng th c ánh b t nuôi tr ng cho c ng ng ng i dân, c n khuy n khích phát h p lý và b n v ng. tri n các mô hình này. C n khoanh vùng rõ các khu v c mà c ng ng Ba nhóm gi i pháp ã c xu t góp ph n a ph ng c phép th c hi n, ti n hành các bi n qu n lý và b o v hi u qu RNM: Nhóm gi i pháp v pháp, hành ng ánh b t không h y di t, ng kinh t ; nhóm gi i pháp v v n hóa, xã h i; nhóm gi i th i khoanh vùng ánh b t cho dân nghèo c pháp v sinh thái và môi tr ng. Trong ó, chú ý gi i ánh b t b ng tay. Các ho t ng ánh b t có h i pháp thi t l p c ch h tr tài chính cho ng i b o cho h sinh thái nh ng ó, te i n, … c n c v r ng t i a ph ng; c ch chi tr d ch v h sinh quy nh ch t ch và có s tham v n c a c ng ng. thái RNM; t ng c ng phát tri n các ngành ngh không nh h ng ho c ít nh h ng n r ng ng p T o c s pháp lý, cam k t b o v r ng i v i m n; xây d ng và thi t l p các chính sách cho các h nh ng h có liên quan nghèo t o thêm thu nh p t ngành ngh phi nông Xây d ng c ch qu n lý vùng RNM nói chung, nghi p. bãi b i c a VQG Xuân Th y nói riêng. Ngay c i TÀI LI U THAM KH O v i vùng lõi c a VQG ngoài trách nhi m c a Ban qu n lý VQG thì c ng c n s huy ng các bên tham 1. Aye Aye Saw, Mamoru Kanzaki (2014). Local gia khác làm h hi u rõ và tham gia ch ng vào livelihoods and encroachment into a mangrove forest quá trình qu n lý và b o v vì b o v t t các tài reserve: a case study of the Wunbaik reserved nguyên vùng lõi là phát tri n ngu n gi ng h i s n mangroveforest, Myanmar. Procedia Environmental cho vùng m và các khu v c ven bi n. Sciences 28 (2015): 483 - 492. Bên c nh ó c n thi t l p các cam k t, th a 2. Phan Nguyên H ng (ch biên), Tr n V n Ba, thu n gi a các ch m nuôi tr ng th y s n, trong Viên Ng c Nam, Hoàng Th S n, Lê Th Tr , Nguy n ó yêu c u các ch m ph i cam k t phát tri n sinh Hoàng Trí, Mai S Tu n, Lê Xuân Tu n (1997). Vai trò k c a h không làm nh h ng x u t i môi tr ng c a r ng ng p m n Vi t Nam , k thu t tr ng và ch m và h sinh thái RNM. ó s là m t yêu c u b t bu c sóc . Nhà xu t b n Nông nghi p Hà N i, tr. 74-92. tr c khi chính quy n cho phép thuê t s d ng. 3. Phan Nguyên H ng (ch biên), Tr n V n Ba, 4. K T LU N Viên Ng c Nam, Hoàng Th S n, V Trung T ng, Lê Di n tích r ng ng p m n huy n Giao Th y, t nh Th Tr , Nguy n Hoàng Trí, Mai S Tu n, Lê Xuân Nam nh b suy gi m trong giai o n n m 2007 n Tu n (1999). R ng ng p m n Vi t Nam . Nhà xu t nay. Ngoài y u t khách quan do bi n i khí h u, b n Nông nghi p Hà N i, 205 tr. còn do nh h ng c a các ho t ng sinh k c a 4. Lê Xuân Hu , Nguy n Th Thu Hà (2004). S c ng ng s ng t i khu v c ven bi n làm suy gi m a d ng côn trùng RNM Nam nh và Thái Bình. di n tích c ng nh ch t l ng RNM. H sinh thái RNM vùng ven bi n ng b ng sông
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 147 KHOA H C CÔNG NGH
H ng: Qu n lý a d ng sinh h c, sinh thái h c, kinh n m 2015 c a y ban Nhân dân t nh Nam nh v t - xã h i và giáo d c . Nhà xu t b n Nông nghi p, tr. vi c Công b di n tích r ng t nh Nam nh. 109-121. 8. y ban Nhân dân xã Giao L c (2017). Báo cáo 5. Trung tâm Nghiên c u H sinh thái R ng k t qu th c hi n nhi m v phát tri n KTXH, qu c ng p m n (2010). Nghiên c u kh n ng tích l y CO 2 phòng an ninh n m 2017, ph ng h ng nhi m v c a r ng ng p m n tr ng. Báo cáo k t qu d án phát tri n KTXH, qu c phòng an ninh n m 2018. TEPCO, Nh t B n. 9. y ban Nhân dân xã Giao Xuân (2017). Báo 6. Trung tâm Nghiên c u H sinh thái R ng cáo k t qu th c hi n nhi m v phát tri n KTXH, ng p m n (2017). Báo cáo ánh giá hi n tr ng th m qu c phòng an ninh n m 2017, ph ng h ng th c v t ng p m n ven bi n ng b ng sông H ng. nhi m v phát tri n KTXH, qu c phòng an ninh 7. y ban Nhân dân huy n Giao Th y (2015). n m 2018. Quy t nh s 2156/Q -UBND ngày 23 tháng 10
STUDY ON IMPACTS OF LIVESTOCK ACTIVITIES TO MANGROVEMANGROVE MANAGEMENT IN THE COASTAL AREA OF GIAO THUY DISTRICT, NAM DINH PROVINCE Nguyen Quoc Hoan 111, Nguyen Manh Khai 222, Nguyen Thi Hong Hanh 333, Pham Hong Tinh 333, Bui Thi Thu Trang 333, Nguyen Duy Tung 333 1Vietnam Environment Administration, Master student of Vietnam National University (VNU) 2Hanoi University of Science, VNU 3Hanoi University of Natural Resources and Environment Summary To provide a basis for the effective mangrove management a study on the impacts of livelihood activities to mangrove management in the coastal area of Giao Thuy district, Nam Dinh province were conducted. The results indicated that the status of mangroves in Giao Thuy district, Nam Dinh province has been seriously reduced since 2007, due to not only climate change, but also the affects of the livelihood activities of local community. Livelihood activities that greatly affected mangrove management are related to aquaculture; aquatic resources exploitation in the mangroves. Sustainable livelihood models such as garden - pond - barn (v n-ao-chu ng) model, ecotourism (in Giao Xuan commune), honey bee rasing, rice and other crops cultivation or sewing wedding dress, suit (in Giao Lac commune), that did not affect mangrove management and provided sustainable livelihoods for the local community should be encouraged for replication. Basing on the study results, three groups of solutions were proposed, including: economic solutions; cultural and social solutions; ecological and environmental solutions for the effective management of mangroves. In which, attention should be paid to the establishment of financial support mechanisms for local mangrove protection, mangrove payment for ecosystem services, development of sustainable livelihood models which does not or insignificantly affect mangroves, establishment of policies for poor households to get more income from non-agricultural activities. KeywordsKeywords: Livelihood activities, mangroves, mangrove managment, aquaculture. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: TS. TrTr nh nh Quang Tho i Ngày nhnh n n bài: 5/4/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 7/5/2018 Ngày duyduy t t ng: 14/5/2018
148 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
A D NG H TH C V T KHU DU L CH SINH THÁI GÁO GI NG, HUY N CAO LÃNH, T NH NG THÁP PhPhPh mPh m Th Thanh Mai 111
TÓM TT T T T T K t qu i u tra ã xác nh c 326 loài th c v t, 245 chi, 89 h , 54 b và 4 l p thu c 3 ngành: Polypodiophyta, Cycadophyta và Magnoliophyta Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp. Các taxon thu c ngành Magnoliophyta là a d ng nh t và chi m u th nh t v i 316 loài, 237 chi, 81 h , 48 b và 2 l p. Các h có s l ng loài nhi u nh t là: Poaceae, Fabaceae, Asteraceae, Cyperaceae, Euphorbiaceae, Araceae, Apocynaceae, Convolvulaceae, Moraceae và Rubiaceae. Các chi a d ng nh t g m: Cyperus, Ficus, Ipomoea, Nymphaea, Alternanthera, Bougainvillea, Cassia, Phylanthus, Bambusa và Saccharum. H th c v t n i ây có 5 d ng thân chính: cây g , cây th o, cây b i, dây leo và cây kí sinh, trong ó d ng cây th o chi m u th v i 183 loài. Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng có 3 loài th c v t có nguy c tuy t ch ng theo Sách Vi t Nam là Cycas revoluta, Oryza rufipogon và Elaeocarpus hygrophilus . Khu v c nghiên c u có 9 loài th c v t ngo i lai xâm h i là: Mimosa pigra, Mimosa diplotricha, Leucaena leucocephala, Lantana camara, Imperata cylindraca, Chromolaena odorata, Eichhornia crassipes, Wedelia trilobata và Ageratum conyzoides . TTT T khóa: a d ng, h th c v t, khu du l ch sinh thái, loài.
1. T V N 10 nhà khoa h c n h c t p, nghiên c u. N m 2010, nhóm gi ng viên Tr ng i h c ng Tháp (Lê Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng thu c a bàn Ng c Ti t (ch nhi m tài), Nguy n Kim Búp, p 6 xã Gáo Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp Ph m Th Thanh Mai, Nguy n Th Bé Nhanh, Võ Th v i t ng di n tích t nhiên 1.670 ha (trong ó 350 ha Ph ng và Tr n c T ng) ã th c hi n tài c s d ng cho du l ch sinh thái, nghiên c u khoa khoa h c và công ngh c p c s “ i u tra thành h c), là vùng t i n hình và c tr ng c a m t ph n loài th c v t b c cao khu du l ch sinh thái Gáo “ ng Tháp M i thu nh ”, là vùng r ng tràm Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp ” ã xác nguyên sinh phòng h cùng các ng c r ng l n nh, mô t c 199 loài th c v t b c cao [11] ng p n c theo mùa và v n cò l n nh t vùng v i nh ng nghiên c u ch a th c hi n ánh giá s a h n 100 loài chim hoang dã. R ng tràm n i ây d ng v : các b c taxon, giá tr s d ng, ngu n gien không ch óng vai trò i u ti t dòng ch y c a l và quý hi m Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng. t o không khí trong lành cho c khu v c mà còn tr thành n i sinh s ng c a nhi u loài ng th c v t c Trong nh ng n m g n ây bi n i khí h u ã tr ng c a vùng ng Tháp M i, trong ó có nhi u nh h ng không nh n h sinh thái, làm thay i loài quý hi m c ghi vào Sách Vi t Nam. thành ph n h th c v t n i ây. Do ó, v i ý th c trách nhi m ra s c b o t n và phát tri n b n v ng Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng là m t trong các “ ng Tháp M i thu nh ” này, c ng nh góp ph n a i m quan tr ng trong b o t n a d ng sinh h c vào vi c b o t n gi i th c v t nói riêng và a d ng h sinh thái t ng p n c c a t nh ng Tháp. Ngoài sinh h c nói chung tr c nh ng nh h ng c a bi n giá tr sinh thái, Gáo Gi ng còn có giá tr v m t v n i khí h u ngày càng kh c nghi t, ã ti n hành hóa, khoa h c, ngu n tài nguyên thiên nhiên… nghiên c u a d ng h th c v t Khu Du l ch sinh thái Trong nh ng n m qua v i c nh quan thiên nhiên Gáo Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp. c s c, a danh Gáo Gi ng ã lan t a kh p m i 2. I T NG VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U mi n t n c, n i ây không nh ng thu hút hàng tr m nghìn khách th p ph ng n du l ch sinh thái, 2.1. i i t ng nghiên c u tham quan v ngu n… mà còn là a ch c nhi u Các loài th c v t có m ch nh ng khu v c c phép tham quan, nghiên c u trong Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp. 1 Tr ường Đạ i h ọc Đồ ng Tháp
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 149 KHOA H C CÔNG NGH
2.2. Ph ng pháp nghiên cc u u u u Ph ng pháp xây d ng danh l c: Phân chia các 2.2.1. Ph ng pháp nghiên c u lý thuy t ngành theo h th ng phân lo i c a Margulis và Chapman 2009 [13]. Th c v t có hoa s p x p theo h Thu th p và k th a có ch n l c các tài li u, các th ng phân lo i c a Takhtajan 2009 [14]. Các loài công trình khoa h c có liên quan n v n nghiên trong m t h c s p x p theo ABC. c u t ng h p thông tin, v n d ng vào vi c phân tích, bi n lu n các k t qu t c. Ph ng pháp ánh giá a d ng các taxon trong ngành: Th ng kê s loài, chi, h , b , l p theo t ng 2.2.2. Ph ng pháp nghiên c u ngoài thiên ngành th c v t t th p n cao, trên c s d a vào nhiên b ng danh l c h th c v t ã xây d ng, tính t l % Ti n hành kh o sát th c t 6 t (12/02/2017, c a các taxon t ó th y c m c a d ng c a 14/5/2017, 31/7/2017, 03/9/2017, 29/10/2017, chúng. 16/12/2017) t i Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng, Ph ng pháp ánh giá a d ng b c l p: D a vào huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp i u tra, ghi b ng danh l c h th c v t, th ng kê và so sánh s nh n s li u, quan sát, mô t , ghi chép v tên a phân b các taxon trong các l p theo t ng ngành ph ng, c i m c a cây và ch p nh m u. D ng c th c v t t th p n cao, tính t l % c a các taxon h tr g m có kính lúp nh , máy nh, s ghi chép, ánh giá m c a d ng c a chúng. vi t chì, bút bi. Ph ng pháp nghiên c u theo Nguy n Ngh a Thìn (n m 2008) [9], c th : Thi t l p Ph ng pháp ánh giá a d ng loài c a các h : 30 ô tiêu chu n v i kích th c 20 x 20 m m t cách Xác nh h có nhi u loài, tính t l % s loài các chi ng u nhiên d c theo các tuy n i u tra i qua nh ng ó so v i toàn b s loài c a c h th c v t. Khu h sinh c nh khác nhau c tr ng cho khu v c nghiên th c v t có 10 h có s loài nhi u nh t chi m t l < 50% c u (tr nh ng i m không c phép tham quan, t ng s loài c ánh giá là a d ng v h , còn trên nghiên c u). 50% là không a d ng v h . S d ng cách ánh giá này, ch n ra 10 h th c v t có s loài l n nh t khu du l ch sinh thái này. Ph ng pháp ánh giá a d ng loài c a các chi: Xác nh chi nhi u loài, tính t l % s loài các chi ó so v i toàn b s loài c a c h th c v t. Ph ng pháp ánh giá a d ng v d ng thân: D a vào khái ni m d ng s ng (d ng thân) c a E. Warming (1901), [9]. H th c v t Khu du l ch sinh thái Gáo Gi ng c chia thành 5 d ng thân chính: Cây thân g , cây thân th o hay cây thân c , cây thân b i, dây leo (g m các d ng cây có thân leo, bò) và Hình 1. SS l trtrìnhình và lulu ng ng l ch khu vv c c cây kí sinh. T s li u th ng kê các d ng thân chính nghiên cc u u u u trong b ng danh l c h th c v t khu nghiên c u, tính 2.2.3. Ph ng pháp nghiên c u phòng thí t l % s loài thu c m i d ng thân ó so v i t ng s nghi m loài c a c h th c v t. Xác nh tên khoa h c c a các loài th c v t b ng Ph ng pháp ánh giá a d ng v giá tr s ph ng pháp so sánh hình thái d a vào các tài li u d ng: Vi c phân chia và xác nh các nhóm cây theo chính nh : Cây c Vi t Nam , quy n 1, 2, 3, Ph m giá tr s d ng d a vào k t qu i u tra th c t và Hoàng H (1999 - 2003) [6]; Cây c có ích Vi t ph ng v n nhanh ng i dân k t h p tham kh o các Nam, t p 1, 2, Võ V n Chi và Tr n H p (2001 - 2002) tài li u nh : Nh ng cây thu c và v thu c Vi t Nam, [3]; T i n th c v t thông d ng, t p 1, 2, Võ V n T t L i (2003) [8]; Cây c có ích Vi t Nam, t p Chi và Tr n H p (2003 - 2004) [4]; Sách tra c u tên 1, 2, Võ V n Chi và Tr n H p (2001 - 2002) [3]; T cây c Vi t Nam , Võ V n Chi (2007) [5]; Th c v t chí i n th c v t thông d ng, t p 1, 2, Võ V n Chi và Vi t Nam, t p 3, h Cói - Cyperaceae, Nguy n Kh c Tr n H p (2003 - 2004) [4]; Danh l c cây thu c Vi t Khôi (2002) [7] . Nam, Vi n D c li u (2016) [12]. D a vào s li u
150 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH th ng kê công d ng c a các loài xác nh c trong th ng kê và ánh giá m c xâm h i c a các loài b ng danh l c h th c v t, tính t l % s loài thu c th c v t ngo i lai i v i h th c v t n i ây. các nhóm cây so v i t ng s loài c a c h th c v t. 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N Ph ng pháp ánh giá ngu n gien quý hi m: 3.1. a dd ng ng v các taxon b c l p, h , chi, loài D a vào Sách Vi t Nam (2007) xác nh các Qua nghiên c u v thành ph n loài th c v t có loài th c v t quý hi m có giá tr b o t n khu du l ch m ch t i Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng, huy n sinh thái này. Cao Lãnh, t nh ng Tháp, ã xác nh c 326 Ph ng pháp ánh giá th c v t ngo i lai xâm loài, 245 chi, 89 h và 54 b thu c 3 ngành: Ngành h i: D a vào Danh m c các loài ngo i lai xâm h i D ng x (Polypodiophyta), Ngành Tu c ban hành b i B Tài nguyên và Môi tr ng, B (Cycadophyta) [11] và Ngành Ng c lan Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (2013) (Magnoliophyta) (b ng 1). BBB ngB ng 1. S phân b taxon trong các ngành L p B H Chi Loài Ngành S T l S T l S T l S T l S T l l ng (%) l ng (%) l ng (%) l ng (%) l ng (%) Polypodiophyta 1 25 5 9,26 7 7,87 7 2,86 9 2,76 Cycadophyta 1 25 1 1,85 1 1,12 1 0,41 1 0,31 Magnoliophyta 2 50 48 88,89 81 90,01 237 96,73 316 96,93 T ng 4 100 54 100 89 100 245 100 326 100 S li u b ng 1 cho th y ph n l n các taxon t p Trong s 326 loài ghi nh n c n i ây thì có trung trong ngành Ng c lan (Magnoliophyta) v i 316 179 loài m c hoang t nhiên và 147 loài c tr ng loài (chi m 96,93%), 237 chi (chi m 96,73%), 81 h ph c v cho làm c nh và l y bóng mát... t o nên h (chi m 90,01%), 48 b (chi m 88,89%) và 2 l p sinh thái a d ng và c tr ng c a vùng t ng p (chi m 50%). Ngành D ng x (Polypodiophyta) có 9 n c ng Tháp M i. loài (chi m 2,76%), 7 chi (chi m 2,86%), 7 h (chi m 3.1.1. a d ng b c l p 7,87%), 5 b (chi m 9,26%) và 1 l p (chi m 25%). S phân b các taxon trong l p thu c 3 ngành: Ngành Tu (Cycadophyta) có 1 loài (chi m 0,31%), 1 D ng x (Polypodiophyta), Tu (Cycadophyta) và chi (chi m 0,41%), 1 h (chi m 1,12%), 1 b (chi m Ng c lan (Magnoliophyta) c ng khác nhau (b ng 2). 1,85%) và 1 l p (chi m 25%). BBB ngB ng 2. SSS S phân b các taxon l p trong các ngành H Chi Loài Tên ngành Tên l p S T l S T l S T l l ng (%) l ng (%) l ng (%) Polypodiophyta Polypodiopsida 7 7,87 7 2,86 9 2,76 Cycadophyta Cycadopsida 1 1,12 1 0,41 1 0,31 Dicotyledonae 62 69,66 167 68,16 226 69,33 Magnoliophyta Monocotyledonae 19 21,35 70 28,57 90 27,60 T ng 89 100 245 100 326 100 Nh v y, b ng 2 cho th y l p Hai lá m m n i ây mang tính ch t c a m t h th c v t nhi t i (Dicotyledonae) có s l ng taxon các b c là a r t rõ. d ng nh t và chi m u th nh t v i 226 loài, 167 chi 3.1.2. a d ng b c h và 62 h so v i l p M t lá m m (Monocotyledonae) S loài i u tra c là 326 loài phân b trong 89 có 90 loài, 70 chi và 19 h . L p D ng x h , trong ó có 10 h có s loài nhi u nh t chi m t (Polypodiopsida) có s taxon là 9 loài, 7 chi và 7 h . l < 50% t ng s loài nên c ánh giá là a d ng v L p Tu (Cycadopsida) là l p kém a d ng nh t v i 1 h (B ng 3). loài, 1 chi và 1 h . i u này cho th y khu h th c v t
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 151 KHOA H C CÔNG NGH
BBB ngB ng 3. Các h a d ng nh t c a h th c v t Khu Du 3.1.3. a d ng b c chi lll chl ch sinh thái Gáo Gi ng Tính a d ng h th c v t m c chi c th TT H S loài T l (%) hi n t l c a các chi giàu loài nh t. Trong s 245 1 Poaceae 34 10,43 chi th c v t th ng kê c t i Khu Du l ch sinh thái 2 Fabaceae 25 7,67 Gáo Gi ng có 10 chi a d ng nh t (có t 4 - 9 loài) 3 Asteraceae 20 6,14 v i 52 loài chi m 15,95%. K t qu c th hi n 4 Euphorbiaceae 14 4,29 b ng 4. 5 Cyperaceae 14 4,29 BBB ngB ng 4. Các chi a d ng nh t trong h th c vvv tv t Khu 6 Araceae 11 3,37 Du ll ch ch sinh thái Gáo Gi ng 7 Apocynaceae 9 2,76 S T l TT Chi H 8 Convolvulaceae 9 2,76 loài (%) 9 Moraceae 9 2,76 1 Cyperus Cyperaceae 9 2,76 10 Rubiaceae 9 2,76 2 Ficus Moraceae 7 2,14 T ng 154 47,23 3 Ipomoea Convolvulaceae 7 2,14 c i m n i b t nh t c a h th c v t th ng 4 Nymphaea Nymphaeaceae 5 1,53 c ánh giá trên khía c nh c a 10 h a d ng, ó 5 Alternanthera Amaranthaceae 4 1,23 là nh ng h có s loài nhi u nh t. H th c v t n i 6 Bougainvillea Nyctaginaceae 4 1,23 ây v i 10 h a d ng nh t (có 9 - 34 loài) b ng 7 Cassia Fabaceae 4 1,23 11,24% t ng s h c h v i s l ng loài t 154 loài, 8 Phylanthus Euphorbiaceae 4 1,23 chi m 47,23% (< 50%). H có nhi u loài nh t là h 9 Bambusa Poaceae 4 1,23 Hòa th o (Poaceae) v i 34 loài (chi m 10,43%); th 10 Saccharum Poaceae 4 1,23 T ng 52 15,95 hai là h u (Fabaceae) v i 25 loài (chi m 7,67%); th ba là h Cúc (Asteraceae) v i 20 loài (chi m B ng 4 cho th y chi a d ng nh t là chi Cyperus 6,14%); th t là 2 h : Th u d u (Euphorbiaceae) và (9 loài, chi m 2,76%), x p th hai là 2 chi: Ficus, Cói (Cyperaceae) v i 14 loài (chi m 4,29%); th n m Ipomoea (7 loài, chi m 2,14%), chi có nhi u loài x p là h Ráy (Araceae) v i 11 loài (chi m 3,37%); th th ba là chi Nymphaea (5 loài, chi m 1,53%), th t sáu g m 4 h có 9 loài (chi m 2,76%) là h Trúc ào là 6 chi: Alternanthera, Bougainvillea, Cassia, (Apocynaceae), Khoai lang (Convolvulaceae), Dâu Phylanthus, Bambusa, Saccharum (4 loài, chi m t m (Moraceae) và Cà phê (Rubiaceae). 1,23%). K t qu này c ng ph n nào nói lên tính ch t Trong s 10 h a d ng nh t t i Khu Du l ch nhi t i c a h th c v t n i ây. sinh thái Gáo Gi ng thì có n 5 h n m trong 10 h 3.2. a dd ng ng v d ng thân a d ng nh t c a h th c v t Vi t Nam, ó là: Hòa Theo E. Warming [9] h th c v t Khu Du l ch th o (Poaceae), u (Fabaceae), Cúc (Asteraceae), sinh thái Gáo Gi ng có 5 d ng thân chính nh sau: Th u d u (Euphorbiaceae) và Cà phê (Rubiaceae). Cây thân g , cây thân th o, cây thân b i, dây leo và cây kí sinh, s li u c th ng kê b ng 5. BBB ngB ng 555.5. D. D ngD ng thân các loài thth c c v t Khu DDDuDu lu l chl ch sinh thái Gáo Gi ng D ng thân Cây g Cây th o Cây b i Dây leo Cây kí sinh T ng S l ng loài 79 183 34 27 3 326 T l (%) 24,23 56,14 10,43 8,28 0,92 100
K t qu b ng 5 cho th y nhóm cây có nhi u Nh v y, d ng thân chi m u th nh t trong loài nh t là cây thân th o v i 183 loài, chi m 56,14%; vùng t ng p n c Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng d ng cây thân g g m 79 loài, chi m t l 24,23%; là d ng th o (56,14%). i u này ph n ánh h th c v t d ng cây thân b i v i 34 loài, chi m t l 10,43%; d ng m l y bao g m nh ng loài c ch u n c có thân dây leo có 27 loài, chi m t l 8,28%; cu i cùng là cao, th nh tho ng có cây g và cây b i s ng trong d ng cây kí sinh v i 3 loài, t l 0,92%. môi tr ng th ng ng p n c, t nghèo ch t dinh d ng, chua và h n vào mùa khô.
152 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
333.3...3333.. a d a d ngd ng v giá tr tài nguyên th c v t (Moraceae), Bìm bìm (Convolvulaceae), Ráy 3.3.1. a d ng v giá tr s d ng (Araceae), Bàng (Combretaceae), B ng l ng (Lythraceae), Rau r m (Polygonaceae)… Trên c s b ng danh l c thành ph n loài th c v t c xác nh, d a vào các tài li u: Nh ng cây - Nhóm cây làm rau: có 66 loài, chi m 20,25% thu c và v thu c Vi t Nam, T t L i (2003) [8]; t ng s loài c a khu nghiên c u, trong ó có nhi u Cây c có ích Vi t Nam, t p 1, 2, Võ V n Chi và cây rau m c t nhiên (Lá l t, Thu c giòi, Nhãn l ng, Tr n H p (2001 - 2002) [3]; T i n th c v t thông Rau má Centella asiatica (L.) Urb. , D n c m d ng, t p 1, 2, Võ V n Chi và Tr n H p (2003 - 2004) Amaranthus lividus L., Rau d u Alternanthera [4]; Danh l c cây thu c Vi t Nam, Vi n D c Li u sessilis (L.) A. DC., Rau trai Commelina communis (2016) [12] và ph ng v n nhanh ng i dân, ã th ng L., Càng cua Peperomia leptostachya Hook. & Arn., kê c 6 nhóm công d ng, k t qu c trình bày Rau mu ng Ipomoea aquatica Forsk, C i tr i Blumea trong b ng 6. lacera (Burm.f.) DC., C i ng Grangea maderaspatana (L.) Poir., Rau ng Enydra fluctuans BBB ngB ng 6. Giá tr s d ng c a th c v t Khu Du l ch Lour., iên i n Sesbania paludosa (Roxb.) Prain.…) sinh thái Gáo GiGi ng ng ng ng và c tr ng (Rau t n Plectranthus amboinicus TT Công d ng S loài T l (%) (Lour.) Spreng., u r ng Psophocarpus 1 Nhóm cây làm thu c 142 43,56 tetragonolobus (L.) DC., B u Lagenaria siceraria Nhóm cây làm c nh và 2 119 36,50 Standl., M p Luffa acutangula (Linn.) Roxb...) c l y bóng mát ng i dân a ph ng a chu ng dùng trong b a 3 Nhóm cây làm rau 66 20,25 c m gia ình ng th i c ng dùng làm thu c dân Nhóm cây làm phân 4 27 8,28 gian ch a các b nh thông th ng. xanh, c i t o t - Nhóm cây làm phân xanh và c i t o t: có 27 5 Nhóm cây cho qu 27 8,28 loài, chi m 8,28% t ng s loài, g m các cây nh C 6 Nhóm cây c 2 0,61 hoàng l c, iên i n, L c l c, u r ng, Keo tai - Nhóm cây làm thu c: có 142 loài có giá tr làm t ng Acacia mangium Willd., Bèo cái Pistia thu c, chi m 43,56% t ng s loài i u tra c, trong stratiotes L.… ó có các loài cây thu c nh Ké hoa ào Urena - Nhóm cây cho qu : có 27 loài, chi m 8,28% t ng lobata L., Trinh n hoàng cung Crinum latifolium L., s loài, ó là: Mít t n , Mít Artocarpus M t g u Vernonia amygdalina Del., D a c n heterophyllus Lamk., D a Cocos nucifera L., Xoài Catharanthus roseus (L.) G. Don., Nhàu Morinda Mangifera indica L., Mãng c u xiêm Annona citrifolia L., L c l c Crotalaria pallida Aiton, Lá l t muricata L., Bình bát Annona glabra L., M n Piper lolot C. DC, Nhãn l ng Passiflora foetida L., Syzygium samarangense (Blume) Merr. Et Perry, Cà Thu c giòi Poujoljia jeylanica (L.) Benn., C m n na Elaeocarpus hygrophilus Kurz., i Psidium tr u Elisine indica (L.) Gaertn., Chua me t Oxalis guajava L., Ô môi Cassia grandis L., Trâm Syzygium corniculata L., L b n Tradescantia discolor L'Hér., cuminii (L.) Skeels… B b Acorus verus Houtt. , C lá xoài Struchium sparganophorum (L.) O. Ktze, C m c Eclipta - Nhóm cây có ch t c: có 2 loài, chi m 0,61% prostrata (L.) L.… ây là các loài c ng i dân a t ng s loài i u tra c, ó là Ngái Ficus hispida L. ph ng s d ng ch a các b nh nh b nh v tim f. và Lu lu c Solanum nigrum L.. m ch, cao huy t áp, b nh v th n, b nh v tai m i 3.3.2. Giá tr v ngu n gien quý hi m h ng, b nh v gan, b nh v gân c t và dùng gi i Theo Sách Vi t Nam (2007) [1], trong t ng s nhi t, ch a b nh m t ng , b nh ph n … 326 loài th c v t c ghi nh n Khu Du l ch sinh - Nhóm cây làm c nh và l y bóng mát: có 119 thái Gáo Gi ng thì có 3 loài c n c b o v và nhân loài, chi m 36,50% t ng s loài c ghi nh n n i gi ng b o t n ngu n gien: 1 loài thu c nhóm “IIA ây. Nh ng loài làm c nh ch y u thu c các h : Trúc — H n ch khai thác vì m c ích th ng m i” là V n ào (Apocynaceae), Sen (Nelumbonaceae), Cúc tu Cycas revoluta Thunb và 2 loài c x p vào (Asteraceae), Hoa gi y (Nyctaginaceae), u danh m c loài c n c b o t n c p “S nguy (Fabaceae), Cà phê (Rubiaceae), Dâu t m c p — VU” là Lúa ma Oryza rufipogon Griff., loài này
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 153 KHOA H C CÔNG NGH m t d n ngoài t nhiên do môi tr ng s ng thay i; khai thác nhi u l y qu làm m t, ô mai và l y g Cà na Elaeocarpus hygrophilus Kurz, ây là loài b s d ng.
Hình 2. VV n n tu Hình 3. Lúa ma Hình 4. Cà na 3.4. ThTh o o lu n v t ngo i lai c n di t tr phòng tr nguy c xâm h i các loài th c v t khác là Mai d ng Mimosa pigra K t qu nghiên c u cho th y thành ph n loài h L., Trinh n móc Mimosa diplotricha C. Wright ex th c v t Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng r t a Sauvalle, Keo d u Leucaena leucocephala (Lam.) de d ng và phong phú v i 326 loài (trong ó có 179 loài Wit., Trâm i Lantana camara L., C tranh Imperata cây m c t nhiên và 147 loài cây c tr ng) v i các cylindraca (L.) P. Beauv., C lào Chromolaena h sinh thái r ng tràm r ng l n cùng h sinh thái odorata (L.) R. King & H. Robins, L c bình ng c mênh mông, phong phú c tr ng cho vùng Eichhornia crassipes (Mart.) Solms, Cúc xuy n chi t ng p n c ng Tháp M i, là “lá ph i xanh” Wedelia trilobata (L.) Hitch và C hôi Ageratum c a huy n Cao Lãnh nói riêng, t nh ng Tháp và conyzoides L. (trong nghiên c u c a Lê Ng c Ti t vùng ng Tháp M i nói chung, góp ph n quan (ch nhi m tài), Nguy n Kim Búp, Ph m Th tr ng trong vi c thanh l c không khí, i u hòa khí Thanh Mai, Nguy n Th Bé Nhanh, Võ Th Ph ng h u, t o môi tr ng sinh thái trong lành… ng th i và Tr n c T ng n m 2010 [11] ch c p n 3 tham gia tr c ti p vào vi c ch ng bi n i khí h u, loài th c v t ngo i lai là Mai d ng ( Mimosa pigra n c bi n dâng. Linn.), Trâm i ( Lantana camara L.) và L c bình So sánh v i s l ng loài c a Khu Du l ch sinh (Eichhornia crassipes (Mart.) Solms.)). Trong ó có thái Gáo Gi ng c i u tra n m 2010 do Lê Ng c 6 loài c x p vào danh m c nh ng loài th c v t Ti t (ch nhi m tài), Nguy n Kim Búp, Ph m Th ngo i lai xâm h i có quy mô l n là Mai d ng, Trinh Thanh Mai, Nguy n Th Bé Nhanh, Võ Th Ph ng n móc, Keo d u, Trâm i, C tranh, C lào. i v i và Tr n c T ng th c hi n là 199 loài [11] ã phát cây Trâm i và Cúc xuy n chi hi n ang c tr ng hi n và b sung thêm 128 loài ch a có trong danh l c làm c nh, 2 loài này thích nghi v i m i môi tr ng thành ph n loài n i ây. s ng, sinh tr ng, phát tri n r t nhanh, có xu h ng D a vào Danh m c các loài ngo i lai xâm h i m r ng khu phân b ng th i gây c n tr nghiêm c ban hành b i B Tài nguyên và Môi tr ng, B tr ng n s tái sinh t nhiên c a m t s loài th c Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (2013) [2], ã v t khác nên c n cân nh c có s d ng nh cây trang xác nh c khu v c nghiên c u có 9 loài th c trí hay là c n tiêu di t chúng.
Hình 5. Mai dd ng ng Hình 6. Trâm i i i Hình 7. Cúc xuyxuy n n chi Hình 8. C8. C C lào lào
154 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 KHOA H C CÔNG NGH
Bên c nh ó còn có 3 loài th c v t kí sinh là Dây parasitica L. có nguy c gây h i các cây thân g n i t h ng Cuscuta hydrophilae H. W. Pearson, Dây t ây, c n s m di t tr b o v các cây thân g . xanh Cassytha filiformis L. T m g i Scurrula
Hình 9. Dây tt h h ngh ng ng ng Hình 10. Dây tt xanh Hình 11. TT m m g i 4. K T LU N VÀ KI N NGH - Các c p qu n lí Khu Du l ch sinh thái Gáo H th c v t Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng, Gi ng c n có nh ng tác ng hi u qu tiêu di t, huy n Cao Lãnh, t nh ng Tháp có 326 loài, trong phòng tr 9 loài cây ngo i lai có nguy c xâm h i khu ó so v i k t qu i u tra tr c (2010) ã b sung h th c v t tránh hi n t ng chúng phát tri n m nh c 128 loài. thành “d ch” không th kh ng ch c s làm m t i s cân b ng sinh thái, h n ch s phát tri n các Trong các l p thì l p Hai lá m m loài khác và c nh quan p n i ây. (Dicotyledonae) có s l ng các taxon chi m u th nh t v i 226 loài, ây là h th c v t i di n cho h TÀI LI U THAM KH O th c v t nhi t i i n hình. 1. B Khoa h c và Công ngh , Vi n Khoa h c và Trong s 89 h ghi nh n c có 10 h a d ng Công ngh Vi t Nam (2007). Sách Vi t Nam. nh t có t 9 loài tr lên, chi m 47,23% t ng s loài và Ph n II: Th c v t. NXB Khoa h c T nhiên và Công có 5 h a d ng nh t trong h th c v t Vi t Nam: ngh . Poaceae, Fabaceae, Asteraceae, Euphorbiaceae và 2. B Tài nguyên và Môi tr ng, B Nông Rubiaceae. nghi p và Phát tri n nông thôn (2013). Thông t liên Trong s 10 chi a d ng nh t có t 4 loài tr lên, t ch s 27/2013/TTLT-BTNMT-BNNPTNT ngày 26 chi m 15,95% t ng s loài và các chi giàu loài nh t là tháng 9 n m 2013 v vi c quy nh tiêu chí xác nh chi Cyperus 9 loài , hai chi Ficus, Ipomoea cùng 7 loài , loài ngo i lai xâm h i và ban hành danh m c loài chi Nymphaea 5 loài … ngo i lai xâm h i. Trong t ng s 326 loài th c v t có m ch n i ây 3. Võ V n Chi & Tr n H p (2001-2002). Cây c ã xác nh c 3 loài th c v t có giá tr b o t n và 9 có ích Vi t Nam. T p 1-2. NXB Giáo d c. loài th c v t ngo i lai (6 loài c x p vào danh m c 4. Võ V n Chi (2003-2004). T i n th c v t nh ng loài th c v t ngo i lai xâm h i có quy mô l n, thông d ng. T p 1, 2. NXB Khoa h c và K thu t. 3 loài th c v t có nguy c xâm h i). 5. Võ V n Chi (2007). Sách tra c u tên cây c b o t n và phát tri n b n v ng s a d ng tài Vi t Nam . NXB Giáo d c. nguyên th c v t Khu Du l ch sinh thái Gáo Gi ng c n: 6. Ph m Hoàng H (1999-2000). Cây c Vi t Nam . Quy n 1, 2, 3. NXB Tr , TP. H Chí Minh. - u tiên b o t n, l u gi và nhân gi ng 3 loài th c v t có tên trong Sách Vi t Nam. 7. Nguy n Kh c Khôi (2002). Th c v t chí Vi t - Qu n lí và s d ng Khu Du l ch sinh thái Gáo Nam. T p 3, h Cói — Cyperaceae. NXB Khoa h c & Gi ng c n k t h p và cân b ng gi a b o t n s a K thu t. d ng h sinh thái th c v t và phát tri n du l ch sinh 8. T t L i (2003). Nh ng cây thu c và v thái ph c v cho s phát tri n c a a ph ng. thu c Vi t Nam . NXB Y h c, Hà N i.
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018 155 KHOA H C CÔNG NGH
9. V Trung T ng (2000). C s sinh thái h c . Tháp. Báo cáo t ng k t tài nghiên c u khoa h c NXB Giáo d c, Hà N i. và công ngh c p c s Tr ng i h c ng Tháp. 10. Nguy n Ngh a Thìn (2008). Các ph ng 12. Vi n D c li u (2016). Danh l c cây thu c pháp nghiên c u th c v t . NXB i h c Qu c gia Hà Vi t Nam . NXB Khoa h c và K thu t. N i. 13. Lynn Margulis, Michael J. Chapman (2009). 11. Lê Ng c Ti t (Ch nhi m tài), Nguy n Kingdoms and Domains An Illustrated Guide to the Kim Búp, Ph m Th Thanh Mai, Nguy n Th Bé Phyla of Life on Earth . Academic Press. Nhanh, Võ Th Ph ng, Tr n c T ng (2010). 14. Armen Takhtajan (2009). Flowering Plants . i u tra thành ph n loài th c v t b c cao khu du Second Edition. Springer. l ch sinh thái Gáo Gi ng, huy n Cao Lãnh, t nh ng
FLORAL DIVERSITY IN GAO GIONG ECOTOURISM IN CAO LANHLANH DISTDISTRICT,RICT, DONG THAP PROVINCE Pham Thi Thanh Mai Summary The result has identified 326 plant species belonging to 245 genera, 89 families, 54 orders and 4 classes in 3 divisions: Polypodiophyta, Cycadophyta and Magnoliophyta in Gao Giong Ecotourism in Cao Lanh district, Dong Thap province. Taxa belonging to Magnoliophyta is the most diversified and dominant with 316 species, 237 genera, 81 families, 48 orders and 2 classes. Families that have the most members of species are Poaceae, Fabaceae, Asteraceae, Cyperaceae, Euphorbiaceae, Araceae, Apocynaceae, Convolvulaceae, Moraceae and Rubiaceae. Genera that have the most diversity of species are Cyperus, Ficus, Ipomoea, Nymphaea, Alternanthera, Bougainvillea, Cassia, Phylanthus, Bambusa and Saccharum . Flora has 5 main types of trees: woody plants, herbs, shrubs, vines and parasitic plants in which herbaceous plants dominate with 183 species. Gao Giong Ecotourism has 3 endangered species listed in Vietnam’s Red Book such as Cycas revoluta , Oryza rufipogon and Elaeocarpus hygrophilus . The research area has 9 invasive alien plant species: Mimosa pigra, Mimosa diplotricha, Leucaena leucocephala, Lantana camara, Imperata cylindraca, Chromolaena odorata, Eichhornia crassipes, Wedelia trilobata and Ageratum conyzoides . KeyworKeywords:ds:ds:ds: Diversity, flora, ecotourism, species. Ng Ng Ng iNg i ph n bi n: PGS.TS. Hoàng V n Sâm Ngày nhnh n n bài: 12/3/2018 Ngày thông qua phph n n bi n: 13/4/2018 Ngày duyduy t t ng: 20/4/2018
156 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - K Ỳ 2 - TH¸NG 5/2018