Petrology, 8th Year, No. 32, Winter 2018

Geochemical-metallogenic evolution of Agh-Daragh igneous rocks (north of Ahar) links to Cu-Au±W occurrences

Heydar Asgharzadeh-Asl 1, Ebrahim Tale Fazel *2 Behzad Mehrabi 1 and Fariborz Masoudi 3 1 Department of Geochemistry, Faculty of Earth Sciences, Kharazmi University, Tehran, 2 Department of Geology, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran 3 Department of Geology, Faculty of Earth sciences, University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran

Abstract The Agh-Daragh study area in the north of Ahar is located in Ahar- zone. The area is distinguished by W, Cu and Au metal endowment and has been explored during stream sediment and heavy mineral exploration. At least, three mineral occurrences are detected in Agh-Daragh area including Cu stockwork-disseminated mineralization in Chupanlar (occurred in Omz quartz-monzonite), Cu-Au±W vein-type mineralization in Ayran Goli (occurred in Og granodiorite), and Fe±Cu skarn in Gowdal (occurred between quartz-monzonite unit and crystallized carbonate). Chemically, Agh-Daragh mineralization- related metaluminous granitoids belong to oxidized, I-type and high-K calc-alkaline to shoshonitic series. They have SiO2 = 63.5–67.6 wt%, Al2O3 = 14–16.5 wt%, and K2O/Na2O = 0.5–1.8. Moreover, LILE enrichment relative to HFSE depletion and HREE in the granitoids and the dikes occurred due to fluid-melt interaction, which are characteristics of subduction tectonic environment. In their magmatic evolution, the Agh-Daragh intrusive rocks underwent a transition from the early intrusive phases belonging to granodiorite (Og unit) with low K/Na and Fe2O3/FeO ratios and to the late intrusive phases belonging to mz quartz-monzonite (O unit) enriched in K (K/Na >1) and oxidized (Fe2O3/FeO >1). It seems that high content of volatiles in high-K and oxygenate magmas occurs due to saturation of magmatic melt in water under a lower degree of quartz-monzonite crystallization immediately preceding Cu-Au±W mineralization at Agh-Daragh intrusive suite. Combining our field geology and geochemical-metallogenic evidences, we conclude that the mineralization in Agh-Daragh area mostly occurred in accompany with late quartz- monzonite stocks; as a result, identification of high-K intrusive rocks and related dikes have important implications for proceeding exploration planning specially indicating of drilling points, and further refines the basis for mineral exploration in Sheyviar Dagh intrusive suite and subsequently in Ahar-Arasbaran metallogenic zone. Key words: geochemical-metallogenic, high-K late intrusive rocks, exploration implication, Ahar-Arasbaran zone, Agh-Daragh

* [email protected]

Copyright©2018, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پتـــرولوژي، سال ﻫﺸتﻢ، شماره سي و دوم، زمستان ١٣٩٦، ﺻﻔﺤﻪ ٢١- ٤٤ تاريخ دريافت: ٠٣/٠٨/١٣٩٥ تاريخ پذيرش: ٠٢/٠٥/١٣٩٦

بررسي تﺤوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگﻫاي آذرين منطقﻪ آقدرق (شمال اﻫر) و ارتباط آن با رخداد عنﺼرﻫاي Cu−Au±W

ﺣيدر اﺻغرزاده ١، ابراﻫيﻢ طالعفاﺿﻞ ١*، بهزاد مهرابي ٢ و فربيرز مسعودي ٣

١ گروه زمينشيمي، دانشكده علوم زمين، دانشگاه خوارزمي، تهران، ايران ٢ گروه زمينشناسي، دانشكده علوم، دانشگاه بوعلي سينا، همدان، ايران ٣ دانشكده علوم زمين، دانشگاه شهيد بهشﺘي، تهران، ايران

ﭼكيده منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) در پهنﻪ اهر - ارسباران، از مناطق توانمند براي كانيســازي شــناخﺘﻪ ميشــود كــﻪ هنگــام پيجوييهــاي رسوبهاي آبراهﻪاي و كاني سنگين، نشانﻪهايي از عنصرهاي تنگﺴﺘن، مس و طﻼ در آن گزارش شــده اســت. ســﻪ رخــداد معــدني چندفلزي، شامل كانﻪزايي اسﺘوكورك- انﺘشاري مــس چوپــانﻼر (ميزبــان كوارتزمونزونيــت Omz)، كانــﻪزايي رگــﻪاي مــس - طــﻼ± تنگﺴﺘن آيرانگلي (ميزبان گرانوديوريت Og) و اسكارن آهــن± مــس گــودال (ميــان واحــد كوارتزمونزونيــت و ســنگهاي كربناتــﻪ مﺘبلور)، در منﻄﻘﻪ شناسايي شدند. از ديدگاه شيميايي، در منﻄﻘــﻪ آقدرق، گرانيﺘوييــدهاي مﺘــاآلومينِ ميزبــانِ كانــﻪزايي سرشــت اكﺴيدان و تيپ I دارند و از سريهاي ماگمايي پﺘاسيم باﻻ تا شوشونيﺘي هﺴــﺘند. در ايــن تودههــا، ميــزان SiO2 برابــر بــا ٥/٦٣ تــا %wt ٦/٦٧، Al2O3 برابر با ١٤ تا %wt ٥/١٦ و نﺴبت K2O/Na2O برابر با ٥/٠ تا ٨/١ است. در گرانيﺘوييــدها و دايكهــاي منﻄﻘــﻪ، غنيشدگي LILE در برابر تهيشدگي نﺴبي HFSE و HREE پيامد فرايندهاي تبادلي سيال - مذاب مرتبﻂ بــا پهنــﻪ زمينســاخﺘي فرورانش است. بﻪدنبال تحوﻻت ماگمــايي، نــوعي گــذار شــيميايي در تودههــاي نفــوذي منﻄﻘــﻪ آقدرق ديــده ميشــود كــﻪ در آن mz g خاسﺘگاه گرانوديوريت ( O) از فاز ماگمايي نخﺴﺘين با نﺴبت كم K/Na و Fe2O3/FeO اســت و پــس از آن كوارتزمونزونيــت ( O) بﻪصورت يك فاز تأخيري سرشار از پﺘاسيم (K/Na>1) و اكﺴيدان (Fe2O3/FeO>1) در منﻄﻘﻪ پديد آمده است. بــﻪنظر ميرســد در ماگماي سرشار از پﺘاسيم و اكﺴيژن باﻻ، محﺘواي باﻻي عنصرهاي فرار پيامــد اشباعشــدگي آب و درجــﻪ كــم تبلــور در ســنگهاي كوارتزمونزونيﺘي با رخداد مجموعﻪ عنصرهاي Cu−Au±W در مجموعﻪ آذريــن درونــي آقدرق ســازگار اســت. از آنجاييكــﻪ برپايــﻪ ويژگيهــاي زمينشناســي صــحرايي و زمــينشــيميايي - فلززايــي، رخــداد كانــﻪزايي در منﻄﻘــﻪ آقدرق اغلــب بــا اســﺘوكهاي كوارتزمونزونيت تأخيري وابﺴﺘگي دارد، پس شناسايي دقيق اين تودهها و دايكهاي پﺘاسيم باﻻي وابﺴﺘﻪ بﻪ آنهــا بــﻪعنوان راهبــرد اكﺘشافي، نﻘش مؤثري در پيشبرد عملياتهاي پيجويي و بﻪويژه برگزيدن نﻘاط حفاري در مجموعــﻪ آذريــن درونــي شــيورداغ و در پي آن پهنﻪ فلززايي اهر - ارسباران دارد. واژهﻫاي كليدي: زمينشيمي- فلززايي، تودههاي نفوذي تأخيري پﺘاسيم باﻻ، راهبرد اكﺘشافي، پهنﻪ اهر- ارسباران، آقدرق

* [email protected] Copyright©2018, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

٢٢ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

مقدمﻪ عنصرهاي اصلي، كمياب و خاكي نادر مﻘايﺴــﻪ و تحليــل پهنﻪ البرز- آذربايجان محل اتصال صفحﻪ اوراســيا بــا شدهاند. هــدف از ايــن پــژوهش بررســي ارتبــاط رخــداد ايــران مركـــزي اســـت و در بخــش مركـــزي كمربنـــد كانيسازي و دگرساني با سرشت اكﺴيدان- احيــا و تــوان چينخورده آلــپ- هيماليــا جــاي دارد. برپايــﻪ ردهبنــدى فلززايــي تــوده نفــوذي آقدرق اســت. دســﺘيابي بــﻪ ايــن واحدهاى زمينشناخﺘى ايران (Nabavi, 1976)، منﻄﻘــﻪ هدفها، افزونبــر جنبــﻪهاي علمــي و تحﻘيﻘــاتي، نﻘــش بررسيشدة آقدرق در بخش باخﺘري البرز- آذربايجان يا موثري در پيشبرد عمليات پيجوييهاي عمــومي در ايــن گﺴﺘره اهر- ارسباران جــاي گرفﺘــﻪ و در حﻘيﻘــت، ادامــﻪ منﻄﻘﻪ دارد. جنوبي قفﻘاز كوچك است. از ديدگاه فلززايي، عنصــرهاي طــﻼ، مــس، تنگﺴــﺘن، نﻘــره، موليبــدن و ســرب و روي زمينشناسي ناﺣيﻪاي و منطقﻪ معدني اهميت ويژهاي دارند. برپايــﻪ بررســيهاي Aghazadeh و گﺴــﺘره فلززايــي اهــر- ارســباران (پهنــﻪ قــرهداغ) بــا همكـــاران (٢٠١١)، Simmonds و Moazzen (٢٠١٥)، راسﺘاي WNW- ESE و پهناي ٥٠ تا ١٠٠ كيلــومﺘر، در Mederer و همكــــاران (٢٠١٤)، Moritz و همكــــاران پهنﻪ ماگمايي البرز باخﺘري، پس از گذر از ارمنﺴــﺘان تــا (٢٠١٢) و Jamali و Mehrabi (٢٠١٥)، بخش بزرگي از كمان پونﺘايد خاوري در شــمالخــاور تركيــﻪ ادامــﻪ دارد. رخــدادهاي فلــزي و كانيســازيهاي چنــدفلزي منﻄﻘــﻪ فرايندهاي ماگمايي در گﺴﺘره اهــر- ارســباران در زمــاني اهر- ارســباران در ســنگهاي ژرف تــا نيمــﻪژرف آلكــالن كمﺘر از ٢٠ ميليون سال، بﻪصورت سنگهاي آتشفشــاني مرتبﻂ با كمانهاي ماگمايي بــالغ روي دادهانــد. منﻄﻘــﻪ حدواســﻂ تــا اســيدي ائوســن آغــاز شــده و ســﭙس بــا آقدرق از منــاطق بــا توانــاييِ معــدني در پهنــﻪ اهــر- جــايگيري تودههــاي درونــي گرانيﺘوييــدي اليگوســن- ارســباران اســت و در عملياتهــاي پيجــويي و انجــام ميوسن ادامﻪ يافﺘﻪ است ( ;Lescuyer and Riou, 1976 پيجوييهــاي رســوبهاي آبراهــﻪاي و كــاني ســنگين، Hezarkhani, 2006). بيشﺘر اين تودهها گرانيﺘوييــدهاي نشــانﻪهايي از عنصــرهاي تنگﺴــﺘن، مــس و طــﻼ در آن اكﺴيدي گروه I با سرشت مﺘاآلومين تا پرآلومين هﺴﺘند گزارش شــده اســت (Gholami, 2004; Jamali, 2013). و شامل طيفي از سنگهاي سابآلكالن تا آلكالن هﺴﺘند منﻄﻘﻪ آقدرق بﻪ گﺴﺘردگي نزديك بﻪ ٣٣ كيلومﺘر مربع (Jamali et al., 2009). مجموعــﻪ آذريــن شــيورداغ (يــا و در فاصلﻪ نزديك بــﻪ ٣٥ كيلــومﺘري شــمال شهرســﺘان باتوليت اهر)، با درازاي نزديــك بــﻪ ٣٠ كيلــومﺘر، پهنــاي اهــر جــاي دارد. ايــن منﻄﻘــﻪ ميــان مخﺘصــات طــول مﺘغير ٣ تا ١٠ كيلومﺘر و راســﺘاي خــاوري- بــاخﺘري، از جغرافيايي خاوري "٥٨'٠٦°٤٧ تا "١٠'١١°٤٧ و عــرض مهمﺘــرين پديــدههاي ماگمــايي منﻄﻘــﻪ اهــر- ارســباران جغرافيــايي شــمالي "٣٤'٣٥°٣٨ تــا "٣٢'٣٨°٣٨ و در بﻪشمار ميروند. اين مجموعﻪ از كهــن بــﻪ جديــد شــامل جنــوببــاخﺘري برگــﻪ زمينشناســي ١:١٠٠٠٠٠ كليبــر ســنگهاي كربناتــﻪ و آتشفشــاني زيردريــايي (كرتاســﻪ (Mehrparto and Nazer, 1999) اســت. شــركت ملــي بـــاﻻيي)، تواليهـــاي رســـوبي- آتشفشـــاني ﻻتيـــت و صنايع مس ايران با همكاري شركت تلﻪمﺘال فرانﺴــﻪ بــﻪ ايگنمبريــت (ائوســن ميــاني)، تودههــاي گرانوديــوريﺘي و فعاليتهــاي شــدادي و حفــر گمانــﻪ در ايــن منﻄﻘــﻪ ديوريﺘي شيورداغ (اليگوسن) و سنگهاي آلكاليبازالت و پرداخﺘﻪانـــد. در ايـــن پـــژوهش، زمـــينشـــيمي تـــوده آندزيت (كــواترنري) اســت. برپايــﻪ سنســنجي بلورهــاي گرانيﺘوييــدي آقدرق و رخــدادهاي كانــﻪزايي همــراه بــا زيركن با روش LA-ICP-MS، ســن ٢٣ تــا ٣٠ ميليــون بررسي كانيشناســي و تغييــرات الگــوي زمــينشــيميايي سال پيش براي تــوده آذريــن درونــيِ شــيورداغ بﻪدســت

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٢٣

آمده است (Aghazadeh et al., 2011). در نﺘيجــﻪ نفــوذ زنــدآباد، جــوان شــيخ، مزرعــﻪ، آقدرق و گــودال) در توده شيورداغ بﻪ درون سنگهاي كربناتﻪ كرتاسﻪ باﻻيي، پيرامــون ايــن تــوده گــزارش شــدهاند ( ,.Mollai et al كانيسازيهاي اسكارن- پورفيري فراواني (مانند: انجــرد، 2009) (شكل ١).

38°40’N E ’ N 55 ° Anjerd 46

0 2 km Mazrae Garnet skarn

Zandabad Javan Sheykh Gowdal Fig. 2

Alkali andesite and basalt (Quaternary) Latite and ignimbrite (middle Eocene) Submarine volcanic rocks (upper Cretaceous) Limestone and marl (upper Cretaceous) 38°32’N 47°15’E Sheyviar Dagh (Ahar batholite) Fault Inferred fault Ore deposits/occurrence Monzonite and granite (Oligocene)

شكل ١- نﻘشﻪ زمينشناسي مجموعﻪ نفوذي شيورداغ كﻪ در آن جايگــاه كانــﻪزاييهاي گونــاگون نمــايش داده شــده اســت (بــا تغييراتــي پــس از Mollai و همكاران، ٢٠٠٩)

منﻄﻘﻪ بررسيشدة آقدرق در بخش خاوري مجموعﻪ شــــيورداغ بــــا جــــنس گرانيــــت، مونزوديوريــــت و نفوذي شيورداغ جاي دارد (شــكل ١). در كــل، دو واحــد كوارتزمونزونيــت در اليگوســن، دســت كــم در دو چرخــﻪ سنگشناســـي اصـــلي شـــامل ســـنگهاي رســـوبي و زماني (چرخﻪ اول ١/٢±٨/٣٠ ميليون سال پــيش شــامل آتشفشاني- رسوبي (كرتاسﻪ باﻻيي) و ســنگهاي آذريــن ســنگهاي كالــك آلكــالن و چرخــﻪ دوم ٥/٠±٣/٢٣ تــا نفوذي و دايكها (اليگوسن) در منﻄﻘﻪ كانــﻪزايي آقدرق ٩/٠±١/٢٥ ميليـــون ســـال پـــيش شـــامل ســـنگهاي رخنمون دارند (شكل ٢). كهنﺘرين سنگهاي منﻄﻘﻪ بــﻪ شوشــونيﺘي؛ Aghazadeh و همكــاران، ٢٠١١)، در ايــن سن كرتاسﻪ بــاﻻيي- پالﺌوســن هﺴــﺘند و بيشــﺘر شــامل واحدها نفوذ كــرده اســت. ســﭙس و بــﻪويژه در اليگوســن سنگهاي نيمﻪدروني تا آتشفشــاني- رســوبي زيردريــايي بــاﻻيي، همــﻪ ايــن مجموعــﻪ بــا دايكهــايي اســيدي تــا (مانند: توف سبز، گدازههاي بــازالﺘي، ﻻتيــت پــورفيري و حدواسﻂ قﻄع شده است. در منﻄﻘــﻪ آقدرق دســت كــم تراكي آندزيت (افق زيرين) و مجموعﻪ سنگهاي رسوبي ســﻪ گﺴــﺘرة كانــﻪزايي چنــدفلزي (ماننــد: چوپــانﻼر (بــا آهكهــاي خاكﺴــﺘري- مــارني (افــق بــاﻻيي)) هﺴــﺘند. ميزبـــان كوارتزمونزونيـــت)، آيـــران گلـــي (در ميزبـــان بيشﺘر ايــن ســنگها در شــمال و جنوبخــاوري منﻄﻘــﻪ گرانوديوريــت) و اســكارن گــودال) در ميــان اســﺘوك آقدرق رخنمون دارنــد (شــكل ٢). تــوده آذريــن درونــي كوارتزمونزونيت (اليگوسن) و سنگهاي كربناتــﻪ مﺘبلــور

٢٤ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

(كرتاســﻪ بــاﻻيي)، ديــده ميشــود. در تصــوير دورنمــاي با تودههاي آذرين دروني منﻄﻘﻪ و واحدهاي سنگي ديگر عمومي شكل ٣- A، وابﺴﺘگي فضايي ايــن كانيســازيها نشان داده شده است.

شــكل ٢- نﻘشــﻪ زمينشناســي سادهشــده منﻄﻘــﻪ آقدرق و نمــايش جايگــاه منﻄﻘــﻪهاي كانــﻪزايي چوپــانﻼر، آيــران گلــي و گــودال (بــا تغييرات از برگﻪ زمينشناسي ١:٢٥٠٠٠ آقدرق- چوپانﻼر (Jamali, 2013)

در پي فراينــدهاي كششــي- فشارشــي پوســﺘﻪاي در درون اين درزهها، رگﻪهاي آپليــت، پگماتيــت و كــوارتز و مﻘياس ناحيﻪاي، دست كم دو دســﺘﻪ درزه بــا راســﺘاهاي گاه كانيسازي مس بﻪصورت ماﻻكيت نيز ديده ميشــود. NNE- SSW و NNW- SSE در تــوده آذريــن درونــي پيــرو ايــن فراينــدهاي زمينســاخﺘي در منﻄﻘــﻪ معــدني شــيورداغ پديــد آمــده اســت (Mollai et al., 2009). در آقدرق، دو روند ساخﺘاري بــا راســﺘاهاي NNE- SSW و

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٢٥

NE- SW شناخﺘﻪ شد كﻪ دسﺘﻪ اول با رونــد دايكهــاي منﻄﻘــﻪ وابﺴــﺘگي دارنــد و كنﺘرلكننــده كانــﻪزايي و حدواسﻂ تا اســيدي منﻄﻘــﻪ و دســﺘﻪ دوم بــا گﺴــلهاي دگرساني نيز هﺴﺘند (شكل ٣- B).

شكل ٣- A) دورنماي عمومي از واحدهاي ســنگي گونــاگون منﻄﻘــﻪ معــدني آقدرق و جايگــاه منﻄﻘــﻪهاي كانــﻪزايي چوپــانﻼر (مــس) و گــودال (آهن±مس) در آن (ديد رو بﻪ شمالباخﺘري)؛ B) رخنموني از شكﺴﺘگيها و گﺴلهاي كنﺘرلكننده دگرساني در ســنگهاي گرانوديــوريﺘي (Og) منﻄﻘﻪ چوپانﻼر (ديد رو بﻪ شمال)

روش انجام پژوﻫش زمينشيميايي - فلززايي سنگ ميزبان برگزيــده شــدند. ايــن پس از گــردآوري اطﻼعــات، نﻘشــﻪهاي زمينشناســي و نمونﻪها با روشهاي دسﺘگاهي فلورســانس اشــعﻪ ايكــس يــا زمينشيميايي منﻄﻘﻪ در مﻘياس معدني، براي دســﺘيابي بــﻪ XRF (تجزيــﻪ عنصــرهاي اكﺴــيدي اصــلي) در دانشــگاه هدفهاي تعيينشده، برداشتهاي صحرايي و نمونــﻪبرداري خــوارزمي تهــران و روش طيفســنجي جرمــي پﻼســماي از رخنمونهــاي ســنگي، ترانشــﻪها و بخشهــاي گونــاگون جفﺘيده الﻘــايي يــا ICP-MS (تجزيــﻪ عنصــرهاي كميــاب و انجام شد. در كل، شمار ٥٠ مﻘﻄع نازك، صــيﻘلي و نــازك - خــاكي نــادر) درآزمايشــگاه Acme كانــادا (كــد AQ250) صيﻘلي براي انجام بررسيهاي سنگشناســي، كانــﻪنگاري و تجزيــﻪ شــد. بــراي تخريــب كامــل نمونــﻪ و دســﺘيابي بــﻪ دگرساني ساخﺘﻪ شد. سﭙس مﻘﻄعها با ميكروسكوپ نــوري عنصرهاي اكﺴــيدي اصــلي در آزمــايش XRF، قــرص ذوب بازتابي - عبــوري مــدل ZEISS در آزمايشــگاه كانيشناســي (fused disc) نمونﻪ بﻪكار برده شد. مﻘدار LOI يا مواد فــرار دانشــگاه خــوارزمي تهــران بررســي شــدند. پــس از بررســي سنگ نيز بــا بــﻪكارگيري كــوره تــا دمــاي ٩٠٠ تــا درجــﻪ ميكروسكوپي و بررسي كمﺘرين ميزان دگرساني، شــمار ١٥ سانﺘيگراد١٢٠٠ در مركز تحﻘيﻘــات فــرآوري مــواد معــدني نمونﻪ سنگي (١٠ نمونﻪ از توده آذرين درونــي و ٥ نمونــﻪ از ايران بﻪدست آمد. آســﺘانﻪ آشكارســازيِ دســﺘگاه ICP-MS دايــك) بــراي بررســيهاي سنگشناســي و ويژگيهــاي براي عنصرهاي گوناگون ٠١/٠ تــا ١/٠ گــرم در تــن (ppm)

٢٦ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

است. براي اطمينان از تجزيــﻪ كامــل عنصــرهاي ليﺘوفيــل و تارنمــاي www.ACMELAB.com، بخــش Schedule of تخريب كامل كانيهاي مﻘــاوم (ماننــد: زيــركن، مونازيــت و Services and Fees آورده شــده اســت. مﻘــدار آهــن كــل روتيــل)، روش آمادهســازي ذوب قليــايي مﺘــابورات ليﺘــيم (FeOt) و آهــن ســﻪظرفيﺘي (Fe2O3) بــا آنــاليز شــيميِ تــر (LiBO3)، بــﻪكار بــرده شــد. جزييــات كامــل ايــن روش در انجام شد. دادههاي بﻪدستآمده در جدول ١ آورده شدهاند.

جدول ١- دادههاي تجزيﻪ دسﺘگاهي سنگكل از شمار ١٥ واحد سنگي منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) (١٠ نمونﻪ از توده آذرين دروني و ٥ نمونــﻪ از دايــك) (مﻘــدار عنصرهاي اكﺴيدي اصلي برپايﻪ درصد وزنــي (%wt) و عنصــرهاي كميــاب و خــاكي نــادر برپايــﻪ گــرم در تــن (ppm) اســت. رابﻄــﻪ شــاخص ﻻرســن (LI) برابــر mz g (٣٣SiO2+K2O- (FeO+CaO+MgO/٠ است) ( O: واحد گرانوديوريت، O: واحد كوارتزمونزونيت) Sample No. Ch13 Ch16 Ch18 Ch20 A24 A25 A31 A34 Ag35 Ag36 Ag37 Ag38 Ag39 Ag40 Ag41 Units Og Og Og Og Og Omz Omz Omz Omz Omz dike dike dike dike dike

SiO2 63.8 64.01 63.79 67.23 63.48 63.5 67.6 65.23 64.11 65.81 57.45 55.95 56.23 73.23 73.32

TiO2 0.37 0.5 0.55 0.43 0.6 0.56 0.35 0.47 0.57 0.4 1.05 0.69 1.21 0.14 0.13

Al2O3 14.57 15.73 16.25 15.32 16.48 15.08 15.73 15.34 13.94 15.76 15.11 15.84 16.23 11.23 11.08

Fe2O3 2.9 2.12 3.57 1.1 2.77 3.29 2.55 2.17 3.4 3.04 3.21 4.89 3.32 4.21 3.23 FeO 2.1 2.42 2.1 2.54 3.21 2.3 1.34 2.01 1.89 2.34 2.31 1.31 2.32 2.13 1.55 MnO 0.05 0.05 0.06 0.06 0.09 0.08 0.04 0.11 0.06 0.06 0.15 0.09 0.04 0.06 0.04 MgO 1.7 1.98 2.12 1.58 2.2 1.89 0.85 1.45 2.86 1.44 5.23 2.1 2.3 1.23 1.32 CaO 3.34 3.74 5.02 2.73 4.13 2.91 2.34 2.76 4.25 2.44 7.03 9.27 8.32 0.76 0.8

Na2O 4.02 3.85 4.02 3.06 3.16 3.26 3.09 3.54 3.02 3.95 2.33 3.63 4.34 2.34 2.05

K2O 3.54 3.04 2.17 4.27 2.29 5.65 5.62 4.32 4.68 4.01 4.23 3.67 3.21 3.34 4.53

P2O5 0.15 0.13 0.3 0.14 0.35 0.33 0.14 0.16 0.3 0.18 0.53 0.45 0.54 0.04 0.05 LOI 3.61 1.41 1.1 1.52 0.93 0.83 0.87 1.78 1.21 0.85 1.65 1.07 1.21 2.22 1.03 Total 100.15 98.98 101.05 99.98 99.69 99.68 100.52 99.34 100.29 100.28 100.28 98.96 99.27 100.93 99.13 Ba 859 935 877 806 724 829 857 729 789 807 935 775 857 798 769 Rb 92.3 50.6 71.7 78.9 123.1 237 197.4 105 87 101 97 86 79 121 106 Sr 684 897 786 740 477 724 729 524 678 856 560 567 789 567 456 Y 8.1 10.9 17.7 20.6 14.6 12.2 10.4 13.9 12 14 34 54 36 23 32 Zr 123 121 102 121 125.5 156 89 156 135 165 154 132 165 133 187 Nb 15.4 20.3 34 35 27.3 28.5 18.6 25.1 15.5 17.2 13.3 17.3 15.1 17.2 14.2 Th 16.6 11.2 15.9 16.1 24.7 11.6 13.4 17.8 14 12 16 13 16 13 12 Pb 52.7 13.66 14.84 20.17 11.99 19.68 8.73 14.41 18 23 45 33 23 43 12 Ni 17.9 19.8 7.8 6 5.1 4 45 5.3 5 4 23 2 1 2 1 V 55 87 121 111 56 160 99 66 43 3 3 5 44 43 23 Cr 34 50 69 56 94 22 65 84 43 44 32 67 32 22 56 Hf 1.93 0.85 0.74 0.99 0.43 4.2 1.47 0.55 1.22 0.77 0.76 0.9 1.22 1.45 2.3 Cs 1.3 0.9 2.2 1.7 2.5 1.8 0.7 2.6 2.3 2.4 1.5 4.3 3.3 2.3 2.4 Sc 4.5 5.6 7.2 7.1 3.7 5.8 7.6 4.9 5.4 4.3 4.6 7.6 4.4 5.4 4.7 Ta 1.2 1.2 1.8 2.4 2.2 1.6 1.3 1.8 3.2 1.3 2.4 3.3 4.3 2.2 1.2 Co 7.5 10.4 13.2 11.2 4.3 18.2 6.6 7.3 12.4 10.4 16.5 14 16 12.4 14.3 La 27.5 31.9 36.3 37.4 46.3 21.7 24.3 33.5 34.6 24.5 33.5 28.6 31 27 27.9 Ce 52.85 67.48 77.08 82.16 83.98 51.55 50.36 64.13 54.3 87.5 56.7 67.5 66.5 56.4 66.7 Pr 4.9 7.3 7.7 8.7 7.8 5.2 5.7 6.3 6.6 5.6 7 8.7 5.6 5.7 6.7 Nd 16 29.3 30.1 34 27.4 19.9 22.3 23 22.4 24.3 32.4 31.5 32.4 22.6 25.4 Sm 2.8 4.8 5.7 6.3 4 4 4.2 3.9 3.3 2.4 4.3 5.4 4.4 3.4 3.4 Eu 0.8 1 1.1 0.7 1 1.3 1.1 1 1 0.8 1 1.1 0.8 0.9 0.8 Gd 2.5 4.1 4.6 5.3 3.4 3.8 3.4 3.4 2.3 3.2 3.5 3.3 4.2 4.5 4.7 Tb 0.3 0.4 0.7 0.7 0.5 0.5 0.4 0.4 0.3 0.4 0.7 0.5 0.3 0.5 0.7 Dy 1.5 2.6 3.2 4.1 2.9 2.8 2.1 2.8 3.2 2.4 3.3 2.9 4.4 3.2 2.7 Ho 0.3 0.4 0.7 0.8 0.4 0.4 0.4 0.5 0.5 0.4 0.3 0.7 0.5 0.6 0.4 Er 1 1.2 1.9 2.6 1.4 1.5 1.1 1.3 1.3 1.2 1.4 1.3 1.2 1.2 1.5 Tm 0.1 0.2 0.3 0.3 0.2 0.2 0.1 0.2 0.2 0.1 0.4 0.5 0.2 0.1 0.2 Yb 1 1.3 1.9 2.3 1.8 1.4 0.9 1.5 1 1.5 1.4 2.1 1.3 1.6 1.8 Lu 0.1 0.2 0.3 0.3 0.2 0.2 0.1 0.2 0.2 0.4 0.2 0.2 0.3 0.1 0.1 (La/Yb)n 18.5 16.5 12.9 11.0 17.3 10.5 18.2 15.1 23.3 11.0 16.1 9.2 16.1 11.4 10.5

K2O/Na2O 0.9 0.8 0.5 1.4 0.7 1.7 1.8 1.2 1.5 1.0 1.8 1.0 0.7 1.4 2.2 LI 17.5 16.0 14.0 19.6 12.7 19.5 22.4 19.6 16.8 20.5 8.6 9.5 8.8 25.4 24.1

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٢٧

همچنـــين، بـــراي شناســـايي دقيـــق كانيهـــا و بر اين دو تــوده نفــوذي انجــام شــده اســت. از ديــدگاه g پهنــــﻪهاي دگرســــان منﻄﻘــــﻪ پــــس از بررســــي توزيـــع فضـــايي، واحـــد سنگشناســـي O بخـــش ميكروســـكوپي شـــمار ٢٧ مﻘﻄـــع نـــازك، شـــمار ١٠ بيشــﺘري از سنگشناســي منﻄﻘــﻪ را در بــر ميگيــرد mz نمونــﻪ پــودر ســنگي بــا بزرگــي ٧٥ ميكــرون (گــذر از و واحــــد O تنهــــا در بخشهــــاي شــــمالباخﺘري الــك ٢٠٠ مــش) بــا تجزيــﻪ دســﺘگاهي پــراش اشــعﻪ (كنــــار اســــكارن گــــودال) و جنــــوب (ميزبــــان ايكــس (XRD) مــدل فيليــﭙس X′pert (مــدت زمــان كانيســازي چوپــانﻼر) رخنمــون دارد (شــكل ٢). ايــن جريــان الكﺘرونــي ٣٠ دقيﻘــﻪ)، در مركــز تحﻘيﻘــات تودههــا تركيــب كانيشناســي كمــابيش هماننــد دارنــد فرآوري مواد معدني ايران تجزيﻪ شدند. و دربردارنـــــــدة كانيهـــــــايِ پﺘاسيمفلدســـــــﭙار، پﻼژيــوكﻼز، كــوارتز، هورنبلنــد، بيوتيــت و كانيهــاي سنگنگاري و توزيع فضايي سنگﻫا فرعــيِ آپاتيــت، اســفن و زيــركن هﺴــﺘند (شــكل ٤- همانگونــﻪاي كــﻪ گفﺘــﻪ شــد بــراي بررســيهاي A). بافــت گرانــوﻻر يــا همانــدازه شــاخصترين بافــت سنگشناســي و سرشــت زمــينشــيميايي- فلززايــي ايــن ســنگها بــوده و بزرگــي بلورهــا در آنهــا ٢/٠ تــا ســنگهاي منﻄﻘــﻪ آقدرق، شــمار ١٠ نمونــﻪ ســنگ ٧/٠ ميليمﺘر است (شكلهاي ٤- B و ٤- C). نفــوذي و ٥ نمونــﻪ از دايكهــاي حدواســﻂ تــا اســيدي دايكﻫــاي ﺣدواســط تــا اســيدي: در منﻄﻘــﻪ تجزيﻪ دسﺘگاهي شــدند. در ادامــﻪ بــﻪ بررســي ايــن دو معــدني آقدرق، دايكهــا از ديــدگاه حجمــي كمﺘــر از واحد اصلي سنگشناسي در منﻄﻘﻪ پرداخﺘﻪ ميشود: ١٠ درصــد ســنگهاي منﻄﻘــﻪ را در بــر ميگيرنـــد. تـــوده نﻔـــوذي آقدرق: تـــوده نفـــوذي آقدرق اين دايكهــا سرشــت حدواســﻂ تــا اســيدي و تركيــب بخشـــي از مجموعـــﻪ آذريـــن شـــيورداغ بـــﻪ ســـن گرانيـــت و ســـينيت پـــورفيري، آپليـــت، ديوريـــت و اليگوســـن و رنـــگ خاكﺴـــﺘري روشـــن، گوشـــﺘي و گرانوديوريـــت دارنـــد و رخنمـــوني آنهـــا بـــﻪ پهنـــاي ســـفيد رنـــگ فراوانتـــرين واحـــد ســـنگي منﻄﻘـــﻪ نزديــك بــﻪ ١ مﺘــر و درازاي ٥٠ مﺘــر تــا بــيش از ١ بﻪشــمار ميرونــد (شــكل ٢). برپايــﻪ شــواهد صــحرايي كيلـــومﺘر اســـت. دايكهـــاي اســـيدي بـــا رنـــگ و نﻘشــﻪ زمينشناســي ١:٢٥٠٠٠ منﻄﻘــﻪ ( ,Jamali خاكﺴــﺘري روشــن و دايكهــاي حدواســﻂ بــا رنــگ 2013)، ايــن تــوده ســﻪ زيرگــروه ســنگي دارد كــﻪ بــﻪ ظــاهري قهــوهاي تــا ســبز تيــره و بــا رونــد شــمالي- ترتيـــــب فراوانـــــي عبارتنـــــد از: ١) گرانيـــــت و جنــوبي، بلورهــاي ريــز تــا مﺘوســﻂ دارنــد. فراوانــي گرانوديوريــت درشــت بلــور خاكﺴــﺘري روشــن (واحــد دايكهــاي حدواســﻂ از دايكهــاي اســيدي بيشــﺘر g O)، ٢) كوارتزمونزونيـــت مﺘوســـﻂ بلـــور خاكﺴـــﺘري اســـت و رخنمـــون بيشـــﺘر دايكهـــاي اســـيدي در mz مايــــل بــــﻪ گوشــــﺘي ( O) و ٣) گرانوديوريــــت و نزديكــي منﻄﻘــﻪ چوپــانﻼر ديــده ميشــود (شــكل ٢). كوارتزمونزونيـــت مﺘوســـﻂ بلـــور خاكﺴـــﺘري روشـــن دايكهـــاي حدواســـﻂ بـــا بافتهـــاي آفانيﺘيـــك تـــا mg (واحد O) (شكل ٢). پــــورفيري هﺴــــﺘند و از ديــــدگاه كانيشناســــي از آنجاييكــــﻪ رخــــداد كانيســــازي در ســــﻪ دربردارنــدة درشــت بلورهــاي پﻼژيــوكﻼز، آمفيبــول، محــدوده چوپــانﻼر، آيرانگلــي و گــودال در ميزبــان بيوتيـــت، بـــا زمينـــﻪاي از ريزبلورهـــاي پﻼژيـــوكﻼز، mz g واحــــــدهاي O و O روي داده اســــــت، پــــــس پيروكﺴـــن، آمفيبـــول، بيوتيـــت، پﺘاسيمفلدســـﭙار و نمونــﻪبرداري و بررســيهاي زمــينشــيميايي بــا تاكيــد كانيهــاي كــدر هﺴــﺘند (شــكل ٤- D). دايكهــاي

٢٨ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

اســيدي نيــز بافــت ميكروپــورفيري دارنــد و از ديــدگاه پﻼژيـــوكﻼز، كـــوارتز، بيوتيـــت و مﻘـــدار نـــاچيزي كانيشناســي دربردارنــدة كانيهــاي پﺘاسيمفلدســﭙار، هورنبلند هﺴﺘند.

شــكل ٤- تصــويرهاي ميكروســكوپي از ســنگنگــاري واحــدهاي نفــوذي و دايكهــاي منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهــر) (تصــويرهاي A :(XPL) كانيهــاي آمفيبــول، پﺘاســيمفلدســﭙار، اســفن، كــوارتز و پﻼژيــوكﻼز در كوارتزمونزونيــت (Omz)؛ C ،B) بافتهــاي گرانــوﻻر بــﻪترتيب، در گرانوديوريــت (Og) و كوارتزمونزونيــت (Omz) بــا كانيهــاي آمفيبــول، پﻼژيــوكﻼز، پﺘاســيمفلدســﭙار، بيوتيــت، كــوارتز و كــاني كــدر؛ D) بافــت پــورفيري در دايــك آنــدزيﺘي بــا كانيهــاي آمفيبــول، پﻼژيــوكﻼز، آپاتيــت و اســفن درشــت بلــور (Kf= پﺘاســيمفلدســﭙار؛ Sph= اســفن؛ Amp= آمفيبول؛ Bt= بيوتيت؛ Cal= كلﺴيت؛ Zr= زيركن؛ Plg= پﻼژيوكﻼز)

زمينشيمي سنگﻫاي آذرين آلكــالن جــاي گرفﺘﻪانــد (شــكل ٦- A). برپايــﻪ ايــن زمينشيمي عنﺼرﻫاي اﺻلي نمودار، دايكهــاي منﻄﻘــﻪ نيــز در محــدوده گرانيــت تــا برپايـــﻪ ردهبنـــدي Streckeisen, 1976) QAPF)، ديوريــت هﺴــﺘند. در تودههــاي آذريــن درونــي منﻄﻘــﻪ، تودههــاي نفــوذي آقدرق در گﺴــﺘرهي ســينوگرانيت- ميـــزان SiO2 برابـــر بـــا ٥/٦٣ تـــا %wt ٦/٦٧، Al2O3 مونزوگرانيــت، گرانوديوريــت و كوارتزمونزونيــت جــاي برابــــــر بــــــا ١٤ تــــــا %wt ٥/١٦ و Na2O و K2O دارنــد (شــكل ٥). همچنــين، ايــن ســنگها در نمــودار بـــﻪترتيب، برابـــر بـــا ٣ تـــا %wt ٣/٤ و ٢/٢ تـــا ٧/٥ عنصــــرهاي آلكــــالي كــــل (Na2O+K2O) در برابــــر %wt اســـــت (جـــــدول ١). همچنـــــين، نﺴـــــبت ســـيليس (Cox et al., 1979) (SiO2) در محـــدوده K2O/Na2O برابـــر بـــا ٥/٠ تـــا ٨/١ اســـت. برپايـــﻪ گرانيــت و گرانوديوريــت بــا سرشــت ســابآلكالن تــا دادههــاي زمــينشــيميايي، دايكهــاي اســيدي منﻄﻘــﻪ

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٢٩

Nb/Y نزديــك بــﻪ ٥/٠ و نﺴــبت Zr/TiO2 نزديــك بــﻪ بـــاﻻتر و Zr كمﺘـــر از ســـنگهاي اســـيدي شـــناخﺘﻪ

١/٠ دارنــد. بيشــﺘر دايكهــاي بازيــك نيــز بــا TiO2 ميشوند (جدول ١).

Q

Q=quartz A=alkali feldspar P= plagioclase feldspar

e it n a r G Granite T g r r a o a n n p o a s d li d i t l o e e f r i i- Syno- Monzo- t l e a lk A granite granite Quartz Quartz Quartz syenite monzonite monzodiorite

A P

شكل ٥- نمودار سﻪتايي كوارتز- آلكاليفلدسﭙار- پﻼژيوكﻼز (Streckeisen, 1976) براي ردهبندي تودههاي آذرني درونــي منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهر) (نمادها مانند شكل ٦ هﺴﺘند)

بــﻪ مجموعــﻪاي از ســنگهاي آذريــن بــا تركيــب (Na2O+K2O) بـــاﻻتري دارد. بـــراي ارزيـــابي ميـــزان شــيميايي و كانيشناســي مﺘفــاوت كــﻪ در پــي جــدايش اشـــباعپذيري ســـنگها از آلـــومينيم (انـــديس اشـــباع ماگمــايي از يــك ماگمــاي بازيــك پديــد آمــده باشــند، آلــــومين)، نمــــودار دوتــــايي نﺴــــبتهاي مــــوﻻر ســــري ماگمــــايي گوينــــد (Winter, 2001). بــــراي (Al2O3/Na2O+K2O) يــــــــــا A/NK در برابــــــــــر بررســي ســريهاي ماگمــايي برپايــﻪ ميــزان آلكــالينيﺘي (Al2O3/Na2O+K2O+CaO) يــــا Maniar ) A/CNK (درجـــﻪ قليـــايي) ســـنگها، نمـــودار دوتـــايي SiO2 در and Piccoli, 1989) بــﻪكار بــرده ميشــود. ســنگهاي برابــر Le Maitre et al., 1989) K2O) بــﻪكار بــرده نفــوذي منﻄﻘــﻪ در محــدودة مﺘــاآلومينوس تــا كمــي ميشــود. در ايــن نمودار،ســنگهاي منﻄﻘــﻪ در گﺴــﺘره پرآلومينــوس جــاي گرفﺘﻪانــد (شــكل ٦ - C). در نمــودار كالكآلكالن پﺘاســيم بــاﻻ تــا شوشــونيﺘي جــاي گرفﺘﻪانــد بررســي جايگــاه زمينســاخﺘي گرانيﺘوييــدها ( Pearce (شــــكل ٦ - B). بــــﻪ بــــاور Aghazadeh و همكــــاران et al., 1984)، تودههــــاي نفــــوذي منﻄﻘــــﻪ از (٢٠١١)، مجموعــــﻪ ماگمــــايي شــــيورداغ از ديــــدگاه گرانيتهـــاي كمـــان آتشفشـــاني بﻪشـــمار ميرونـــد ميــزان آلكــالينيﺘي، دســتكم بــا دو چرخــﻪ ماگمــايي (شـــــكل ٦- D). برپايـــــﻪ بررســـــيهاي Muller و كالكآلكـــالن (چرخـــﻪ ١) و شوشـــونيﺘي (چرخـــﻪ ٢) Groves (٢٠١٦)، بـــــراي شناســـــايي خاســـــﺘگاه شــناخﺘﻪ ميشــود كــﻪ ايــن ويژگــي زمــينشــيميايي در ســــنگهاي مﺘــــاآلومينوسِ پﺘاســــيم بــــاﻻ (يــــا g ميــان واحــد نفــوذي نخﺴــﺘين O و واحــد تـــأخيري شوشــونيﺘي)، نمــودار دوتــايي TiO2/Al2O3 در برابــر mz O در منﻄﻘــﻪ آقدرق نيــز ديــده ميشــود (شــكل ٦ - Zr/Al2O3 بـــﻪكار بـــرده ميشـــود. در ايـــن نمـــودار B). همانگونﻪكـــﻪ در شـــكلهاي ٦ - A و ٦ - B ديـــده نمونــــﻪهاي ســــنگي در پهنــــﻪ كمــــان قــــارهاي و mz ميشـــود، واحـــد تـــأخيري O ميـــزان آلكـــالينيﺘي پﺴابرخوردي جاي گرفﺘﻪاند (شكل ٦- E).

٣٠ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

Ultrabasic Basic Intermediate Acid 15 A Nepheline Alkaline syenite Syenite

10 Syenite

O (wt%) Syeno- 2 Granite diorite O+K

2 Magmatic Ijolite Gabbro Grano- Na evolution

5 diorite Diorite Gabbro

Subalkaline/Tholeiitic 0 40 50 60 70

SiO2 (wt%)

7 6 B Late intrusion 6 C 5 Metaluminous Peraluminous 5 Shoshonite series 4

4 High-K calc-alkaline series

O (wt%) O 3 2 K 3 A/NK

Early intrusion Calc-alkaline series 2 2

1 1 Tholeiitic series Peralkaline 0 0 45 50 55 60 65 70 75 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 SiO2 (wt%) A/CNK 100 1000 D Syn-collisional E granites Within-plate Within-plate Continental arc and granites 100 postcollisional arc 3 O 2 Rb 10 Zr/Al

10 Volcanic arc granites Ocean-ridge Initial oceanic arc and granites late oceanic arc

0.1 1 10 100 0.01 0.1

Yb+Ta TiO2/Al2O3 Granite and granodiorite (Og unit) Quartz-monzonite (Omz unit) Dikes

شــكل ٦ - تركيــب ســنگهاي آذريــن منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهــر) در: A) نمــودار دوتــايي SiO2 در برابــر (Cox et al., 1979) (Na2O+K2O)؛ B) نمــودار دوتــايي SiO2 در برابــر Le Maitre et al., 1989) K2O) بــراي ارزيــابي ميــزان آلكالينيﺘــﻪ ســنگها؛ C) نمــودار دوتــايي A/CNK در برابــــر Maniar and Piccoli, 1989) A/NK)؛ D) نمــــودار دوتــــايي Yb+Ta در برابــــر Pearce et al., 1984) Rb)؛ E) نمــــودار دوتــــايي TiO2/Al2O3 در برابر Muller and Groves, 2016) Zr/Al2O3)

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٣١

زمينشيمي عنﺼرﻫاي كمياب و خاكي نادر نﺴــبت La/Yb)n) در ســنگهاي منﻄﻘــﻪ از ٢/٩ تــا ٣/٢٣ كاربرد نمودارهاي عنكبوتي و بهنجاركــردن نمونــﻪها بــﻪ اســت (جــدول ١). تهيشــدگي نﺴــبي Eu از ٨/٠ تــا ٣/١ اســﺘاندارهايي ماننــد تركيــب كنــدريت و گوشــﺘﻪ اوليــﻪ، از گويايي جدايش بلورينِ آلكاليفلدسﭙار در سنگهاي منﻄﻘــﻪ مﻼكهاي اصلي ارزيابي پهنﻪ زمينساخﺘي پيــدايش ماگمــا است (شكل ٧ - A). در نمودار بهنجارشده سنگها در برابــر و تحوﻻت سيال - مــذاب هنگــام پيــدايش ســنگهاي يــك تركيــب گوشــﺘﻪ اوليــﻪ (Sun and McDonough, 1989)، ناحيﻪ بﻪشمار مــيرود. الگــوي توزيــع عنصــرهاي كميــاب و غنيشدگي عنصرهاي ليﺘوفيل با شعاع يــوني بــاﻻ يــا LILE خاكي نادر در ســنگهاي منﻄﻘــﻪ آقدرق، رفﺘــاري هماننــد (ماننــد: Th ،Rb و K) پيامــد تبادلهــاي ســيال - مــذاب در مجموعﻪ نفوذي شيورداغ و بﻪ دنبــال آن، گﺴــﺘره ماگمــايي پهنﻪ فــرورانش اســت (Wilson, 1989)؛ امــا تهيشــدگي از اهر - ارســباران نشــان ميدهــد (شــكلهاي ٧ - A و ٧ - B). عنصرهاي Zr ،Nb و Ti از ويژگيهاي ماگماي كالكآلكــالن نمونــﻪهاي ســنگي منﻄﻘــﻪ آقدرق بــا محﺘــواي عنصــرهاي مرتبﻂ بــا كمانهــاي آتشفشــاني در برابــر ماگماهــاي درون خاكي نادر كل (REE∑) از ١١٢ تا ppm ٥/١٨٦ در نمــودار صــفحﻪهاي ســنگكرهاي اســت (Gioncada et al., 2003). بهنجارشده سنگها در برابر تركيــب كنــدريت ( ,Boynton تهيشــدگي نﺴــبي در عنصــرهاي Zr ،Ti و P در بيشــﺘر 1984)، غنيشدگي نﺴــبي دربــارة عنصــرهاي خــاكي نــادر نمودارها، گويــاي ارتبــاط ســنگنگــاري - شــيميايي در پــي سبك (LREE) در برابر سنگين (HREE) نشــان ميدهنــد تبلور كانيهاي اسفن، زيركن و آپاتيــت در مرحلــﻪ جــدايش (٢٦/١٢=LREE/∑HREE∑) (جــــدول ١). همچنــــين، ماگمايي است (شكل ٧ - B).

1000 1000 A B

Sheyviar Dagh intrusive suite 100 100

10 Sample/Chondrite 10

Sheyviar Dagh intrusive suite Sample/Primitive mantle

1 1 La Ce Pr Nd Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Cs Rb Ba Th Nb K La Ce Pb P Nd Zr Ti Y Yb Lu شكل ٧ - نمودارهاي عنكبوتي بهنجارشده در برابر: A) تركيب كندريت (Boynton, 1984)؛ ) تركيــب گوشــﺘﻪ اوليــﻪ (Sun and McDonough, 1989) (نمادها مانند شكل ٦ هﺴﺘند)

كانﻪزايي و دگرساني آيرانگلــــي (مــــس±طــــﻼ±تنگﺴــــﺘن) و گــــودال بخــــش بيشــــﺘري از عملياتهــــاي پيجــــويي در (آهـــن±مـــس) در ايـــن منﻄﻘـــﻪ شناســـايي شـــدهاند. منﻄﻘـــﻪ كانـــﻪزايي آقدرق را ســـازمان زمينشناســـي و بﻪعلت ارتباط بــا مجموعــﻪ نفــوذي شــيورداغ يــا باتوليــت اكﺘشــافات معــدني كشــور در ســال ١٣٩٣ انجــام داده اهــر، پژوهشــگراني ماننــد Mollai و همكــاران (٢٠٠٩) اســت و گزارشهــاي فراوانــي نيــز دربــاره آن منﺘشــر و Jamali و همكـــاران (٢٠٠٩)، ايـــن كانيســـازيها را كــرده اســت (Jamali, 2013). برپايــﻪ ايــن گزارشهــا، دربردارنــدة طيفــي از اندوخﺘــﻪهاي اســكارن، پــورفيري ســـﻪ بخـــش كانـــﻪزايي، شـــامل چوپـــانﻼر (مـــس)، و كـــمژرف رگـــﻪاي يـــا اپيترمـــال دانﺴـــﺘﻪاند. رخـــداد

٣٢ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

كانيســازي در منﻄﻘــﻪ معــدني آقدرق بــﻪ ســﻪ صــورت - كانيســازي جانشــيني (اســكارن) گــودال بــا عنصــرهاي ديــــده ميشــــود: (١) اســــﺘوكورك - انﺘشــــاري، ٢) آهــن±مــس، در فاصــلﻪ ميــان واحــد نفــوذي اســﺘوك رگﻪاي و ٣) جانشيني (اسكارني). كوارتزمونزونيت (اليگوسن) و سنگهاي كربناتــﻪ تبلــور - كانيسازي اســﺘوكورك - انﺘشــاري چوپــانﻼر همــراه بــا دوبارهيافﺘﻪ (كرتاسﻪ باﻻيي)، در شــمالباخﺘري منﻄﻘــﻪ دگرســانيهاي پﺘاســيك و فيليــك و عيــار مﺘوســﻂ آقدرق رخ داده است (شــكل ٢). مگنﺘيــت، هماتيــت، عنصرهاي مس (%wt ٠٥٦/٠)، آهــن (%wt ١٤/٣) و كالكوپيريت، كالكوسيت و بورنيــت از كانيهــاي فلــزي تيﺘـــــانيم (%wt ٢٧/٠)، در ميزبـــــان واحـــــد در اين بخش بوده و مﺘوسﻂ عيار عنصــرهاي كانﻪســاز mz كوارتزمونزونيــت ( O) رخ داده اســت (شــكلهاي ٨ - در آنهـــا %wt ٥/١ آهـــن و %wt ٣/٠ مـــس اســـت. A و ٨ - B). در اين كانيســازي كانيهــاي ســولفيدي كانيهــاي كالكســيليكاتة اوليــﻪ (ماننــد: گروســوﻻر، كالكوپيريــت، اســفالريت و پيريــت بﻪصــورت رگــﻪاي و آنـــدراديت، ديوپﺴـــيد و هـــدنبرژيت) بـــا مجموعـــﻪ انﺘشاري در زمينﻪ سنگ ديده شدند (شكل ٨ - C). كانيهاي دگرسان (مانند: آمفيبول، اپيــدوت، كلﺴــيت، - كانيسازي رگﻪاي آيران گلي در شــمال منﻄﻘــﻪ آقدرق كوارتز و كلريت) جانشين شدهاند (شكل ٨ - F). با عيار مﺘوسﻂ براي عنصرهاي مس (%wt ٣/٠)، طــﻼ همانگونﻪكﻪ گفﺘﻪ شد، بﻪ دنبــال رخــداد فراينــدهاي (ppm ١/٠)، تنگﺴـــﺘن (ppm ٥٠) و نﻘـــره (ppm ٥) ماگمــايي چندمرحلــﻪاي در منﻄﻘــﻪ آقدرق، ضــربانهاي شناخﺘﻪ ميشود. در ايــن كانيســازي دســتكم چهــار دورهاي سيالهاي گرمابي پديدآمده از ايــن جــايگيري و گروه رگﻪ بﻪترتيب ديده شدند: سردشــدن آرامآرام ايــن تودههـــا، پيــدايش هالـــﻪهاي ١) رگچــﻪهاي درشــتبلور آمفيبــول - بيوتيــت (پهنــاي ٢ دگرساني گوناگوني را در پــي داشــﺘﻪ اســت. پيامــد ايــن ميليمﺘر تا ١ سانﺘيمﺘر)، با كانيهــاي فرعــي مگنﺘيــت، فرايندها، رخــداد دو مجموعــﻪ دگرســاني جــدا (يكــي در روتيـــل، آپاتيـــت و مونازيـــت در ميزبـــان واحـــد ارتباط بــا واحــد اســكارنزايي منﻄﻘــﻪ گــودال و ديگــري g گرانوديوريت ( O) (شكل ٨- D)؛ دگرســانيهاي مــرتبﻂ بــا كانيســازي اســﺘوكورك- ٢) رگﻪ سيليﺴي تنگﺴﺘن و طﻼ (پهناي مﺘوســﻂ ١ مﺘــر و انﺘشاري و رگــﻪاي منــاطق چوپــانﻼر و آيرانگلــي) اســت درازاي بيش از ٢٠ مﺘر)، با كانيهــاي فرعــي شــيليت، (Asgharzadeh-Asl, 2014). دگرســانيهاي پﺘاســيك پيريت، طﻼي آزاد (ابعاد تﻘريبي ٢٠ ميكرون) در كنــار (سيليكات- پﺘاسيم)، فيليــك و آرژيليــك از فراوانتــرين اسﺘوك كوارتزمونزونيت (شكل ٨- E)؛ دگرسانيهاي منﻄﻘــﻪ هﺴــﺘند. دگرســانيهاي سيليﺴــي، ٣) رگﻪ - رگچﻪهاي ميليمﺘري كوارتز - سولفيدي بﻪصــورت كلريﺘي و آغشﺘگيهاي ســﻄحي هيدروكﺴــيد آهــن نيــز ناپيوسﺘﻪ و نامنظم در ميزبان گرانوديوريت؛ بﻪگونة فرعي ديده ميشوند. ٤) رگچــﻪهاي بيكــوارتز بــا پيريــت و مﻘــدار نــاچيزي - دگرساني پﺘاســيك يــا ســيليكات - پﺘاســيم در پهنــﻪهاي كالكوپيريت. معدني چوپانﻼر و آيرانگلي با كانيهاي اصــليِ بيوتيــت مگر رگــﻪ مافيــكِ نخﺴــت كــﻪ هماننــد بخــش دگرســاني (بﻪصورت اوليﻪ و نﺌوفرم)، پﺘاسيمفلدسﭙار درشت بلــور و پﺘاسيك در مركز سيﺴﺘمهاي پــورفيري اســت، بيشــﺘر كانيهــاي فرعــي كــوارتز، آلبيــت و كلريــت شــناخﺘﻪ رگــﻪهاي يادشــدة ديگــر در منﻄﻘــﻪ آيرانگلــي و در ميشــود (شــكل ٨ - G). ويژگيهــاي بــافﺘي (ماننــد: دگرساني فيليك و تا اندازهاي سيليﺴي پديــد آمدهانــد ميرمكيﺘـــي، پرتيﺘـــي و بافـــت نﺌوفرمـــﻪ بيوتيـــت) از و آغشﺘگيهاي اكﺴيد/هيدروكﺴيد آهن نيز گاه آنهــا را نشــانﻪهاي رخــداد دگرســاني پﺘاســيك در كانﺴــارهاي همراهي ميكنند. مــس - موليبــدن پــورفيري هﺴــﺘند ( ;Collins, 1997

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٣٣

Meyer and Hemley, 1997). كانـــﻪهاي فلـــزي كانﻪزايي چوپانﻼر همــراه بــا كانيســازي اســﺘوكورك - كالكوپيريت، پيريت، مگنﺘيت و روتيــل نيــز همــراه ايــن انﺘشــاري مــس - طــﻼ و در منﻄﻘــﻪ آيــران گلــي همــراه دگرساني ديده ميشوند. دگرساني پﺘاســيك در منﻄﻘــﻪ رگچﻪهاي آمفيبول - بيوتيت پديد آمده است.

شــكل ٨- رخنمونهــاي صــحرايي و تصــويرهاي ميكروســكوپي XPL از كانــﻪزايي و دگرســانيهاي منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهــر). A) رخنمــون كوارتزمونزونيت (Omz) با شكﺴﺘگيهاي كانﻪدار در منﻄﻘﻪ كانﻪزايي چوپانﻼر؛ B) كانيزايي مس سﻄحي در ميزبــان كوارتزمونزونيــت (Omz) خــاور چوپانﻼر؛ C) تصوير ميكروسكوپي بازتابي از كانﻪزايي انﺘشاري پيريت، كالكوپيريت و اسفالريت، D) رگچﻪهاي ســانﺘيمﺘري آمفيبــول و بيوتيــت در ميزبــان گرانوديــوريﺘي (Og) منﻄﻘــﻪ كانــﻪزايي آيرانگلــي؛ E) تصــوير ميكروســكوپ الكﺘرونــي روبشــي (BSE) از حضــور طــﻼي آزاد در كنــار كوارتزمونزونيــت (F ،(Omz) درهمرشــدي گارنــت گروســوﻻر و كلﺴــيت در بخــش كانــﻪزايي اســكارن گــودال؛ G) دگرســاني پﺘاســيك بــا رخــداد بيوتيتهاي اوليﻪ و نﺌوفرم در ميزبان آمفيبول بﻪهمراه مگنﺘيت و پﻼژيوكﻼز؛ H) دگرســاني آرژيليــك بــا مونتموريونيــت و سريﺴــيت در منﻄﻘــﻪ چوپانﻼر (Cpy: كالكوپيريت؛ Sp: اسفالريت؛ Py: پيريت؛ Mag: مگنﺘيــت؛ Ser: سريﺴــيت؛ Mont: مونتموريونيــت؛ Amp: آمفيبــول؛ Bt: بيوتيــت؛ Cal: كلﺴيت؛ Grs: گروسوﻻر؛ Plg: پﻼژيوكﻼز)

- دگرساني فيليــك نيــز در كانــﻪزاييهاي آيــران گلــي و با كانيهاي اصلي كوارتز ريزبلور، سريﺴــيت و پيريــت خاور روسﺘاي چوپــانﻼر رخنمــون گﺴــﺘردهاي دارد و و كانيهاي فرعي آلبيت و كلريت شــناخﺘﻪ ميشــود. در كنار پهنﻪ پﺘاسيك روي داده است. اين دگرســاني در اين پهنﻪ دگرساني، كاني ثانويﻪ سريﺴــيت در پــي

٣٤ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

رابﻄــﻪ ١ (Meyer and Hemley, 1997)، جانشــين زمــينشــيميايي در گرانوديوريــت و مونزوگرانيتهــاي درشت بلورهاي پﺘاسيمفلدســﭙار شــدهاند و بلورهــاي منﻄﻘــﻪ آقدرق گويــاي آنﺴــت كــﻪ ايــن ســنگها بــا كــوارتز بــا بزرگــي كمﺘــر از ٢/٠ ميليمﺘــر در فضــاي ماهيــــت مﺘــــاآلومين تــــا كمــــي پرآلــــومين (١/١- پيرامون آنها پديد آمدهاند. ٧/٠=A/CNK)، بـــا افـــزايش ميـــزان SiO2 محﺘـــواي رابﻄﻪ ١: P2O5 در آنهــا كــاهش يافﺘــﻪ اســت. برپايــﻪ بررســيهاي 3KAlSi O +2H+ → KAl SiO (OH) +2K++6SiO Zhang 3 8 3 10 2 2 و همكـــاران (٢٠١٦)، ايـــن رونـــد ســـازگار بـــا K- feldspar → muscovite/sericite + quartz A I - دگرســاني آرژيليــك بــا كانيهــايِ مونتموريونيــت، روند گرانيﺘوييدهاي تيپ است (شكل٩- ). Na2O/K2O ايليــــت، پيريــــت و موســــكوويت، كمــــابيش در افزونبـــر ايـــن، بـــا كـــاربرد نﺴـــبت و Na2O سراســـر منﻄﻘـــﻪ آقدرق گﺴـــﺘرش دارد. بيشـــﺘرين رســم آن در نمــودار دوتــايي درصــد وزنــي در Collins et al., 1982; Zhang et al., K2O فراوانــي ايــن دگرســاني در خــاور روســﺘاي چوپــانﻼر برابــر ( S A I 2009 و شــمال روســﺘاي آقدرق جديــد ديــده ميشــود )، گرانيﺘوييـــــــدهاي تيپهـــــــاي ، و از (شـــكلهاي ٢ و ٨- H). بخـــش بزرگـــي از ايـــن يكــديگر شناســايي ميشــوند. بــر پايــﻪ ايــن نمــودار، دگرســــــاني از تجزيــــــﻪ درشــــــت بلورهــــــاي ســنگهاي آذريــن درونــي منﻄﻘــﻪ آقدرق بــا نﺴــبت Na2O/K2O پﺘاسيمفلدســﭙار پديــد آمــده اســت و گﺴــﺘرش آن برابـــــر بـــــا ٥/٠ تـــــا ٢، در محـــــدوده I در راســـﺘاي پهنـــﻪهاي گﺴـــلي و شكﺴـــﺘگيهاي گرانيﺘوييـــدهاي تيـــپ جـــاي گرفﺘﻪانـــد (شـــكل ٩- B محلي منﻄﻘﻪ بيشﺘر است. ). نمــودار دوتــايي وضــعيت اكﺴيداســيون در برابــر درجــﻪ جــدايش بلــوريِ ماگمــا، بــﻪترتيب، بــﻪ دو مﺘغيــر بﺤﺚ Fe2O3/FeO در برابــر Rb/Sr وابﺴــﺘﻪ اســت ( Baker et al., 2005 الف- خاستگاه گرانيتوييدﻫا ). در ايــن نمــودار، ســنگهاي منﻄﻘــﻪ در دســــﺘيابي بــــﻪ خاســــﺘگاه ماگمــــايي و پهنــــﻪ محــدوده ســري مگنﺘيﺘــي بــا تــوان كانيســازي طيفــي زمينســاخﺘي مجموعــﻪهاي ســنگي يــك منﻄﻘــﻪ نﻘــش از عنصــــــرهاي W-Mo ،Cu-Au و Au±Bi جــــــاي مهمــي در پيشــبرد اهــداف اكﺘشــافي و دسﺘرســي بــﻪ گرفﺘﻪاند (شكل ٩- C). تــوان فلززايــي و كانــﻪزايي تودههــاي نفــوذي خواهــد برپايـــــﻪ بررســـــيهاي Mahdy و همكـــــاران داشـــت. گﺴـــﺘره اهـــر- ارســـباران در شـــمالباخﺘري (٢٠١٥)، گرانيﺘوييـــدها معمـــوﻻً دو تركيـــب آهنـــي ايــران از پهنــﻪهاي بــا تــوانِ كانــﻪزاييهاي چنــدفلزي و (ferroan) و منيزيمـــي (magnesian) نيـــز دارنـــد. وابﺴــﺘﻪ بــﻪ تودههــاي آذريــن درونــي اكﺴــيدي/احياء نوع آهنــي آنهــا بيشــﺘر بــﻪ رخــداد عنصــرهاي فلــزي اســــت. بررســــيهاي Wu و همكــــاران (٢٠٠٣)، Li و پايــﻪ و موليبــدن (Cu- Fe- Mo) و نــوع منيزيمــي همكــــــاران (٢٠٠٧) و Zhu و همكــــــاران (٢٠٠٩)، بــﻪ كانــﻪزاييهاي عنصــرهاي W- Au±Bi وابﺴــﺘﻪ گويــاي آنﺴــت كــﻪ تركيــب آپاتيتهــا شاخصــي بــراي اســـــــت. ازايـــــــنرو، در نمـــــــودار دوتـــــــايي شناســـايي گرانيﺘوييـــدهاي تيـــپ I وS اســـت. برپايـــﻪ (FeOt/(FeOt+MgO در برابـــر درصـــد وزنـــي SiO2 ايــــن بررســــيها، انحــــﻼل آپاتيــــت در مــــذابهاي (Frost et al., 2001)، ســـنگهاي منﻄﻘـــﻪ در گرانيﺘـــي مﺘـــاآلومين تـــا پرآلـــومين كـــم اســـت و بـــا محـــدوده گرانيﺘوييـــدهاي منيزيمـــي نـــوع I جـــاي D افـــزايش ميـــزان SiO2 كـــاهش مييابـــد. بررســـيهاي گرفﺘﻪاند (شكل ٩- ).

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٣٥

0.4 2 .5 5 = 0 O O=1 = A 2 2 O B K K 2 / / K / O O

2 2 O 4 2 0.3 I Na Na Na t yp e g r a e n 3 t it i e n (wt%) 0.2 t a 5 r r e O (wt%) g O n 2 2 d e A-type granite P

Na p 2 y t - I 0.1 1 S-type granite

0 0 60 65 7075 80 0 5 1015 20

SiO2 (wt%) K2O (wt%) 1.0 10 Magnetite series (oxidized) W-Mo D C Ferroan Cu-Au 0.8

1 W /FeO

3 0.6 O 2

Fe Au±Bi

0.1 FeO/(FeO+MgO) 0.4 Sn Magnesian Ilmenite series (reduced) 0.01 0.2 0.01 0.1 1 10 50 60 7080 90 Rb/Sr SiO (wt%) 2 شــكل ٩ - نمودارهــاي زمــينشــيميايي بــراي ارزيــابي خاســﺘگاه ســنگهاي منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهــر). A) نمــودار دوتــايي SiO2 در برابــر P2O5 (Zhang et al., 2016)؛ B) نمــودار دوتــايي درصــد وزنــي Na2O در برابــر K2O بــراي تفكيــك گرانيتهــاي تيــپ A ،I و S؛ C) نمــودار دوتــايي Fe2O3/FeO در برابــر Baker et al., 2005) Rb/Sr) بــراي نمونــﻪهاي مــرتبﻂ بــا ســريهاي مگنﺘيﺘــي عنصــرهاي كانﻪســاز Cu-Au±W±Bi؛ D) نمودار دوتايي (FeOt/(FeOt+MgO در برابر Frost et al., 2001) SiO2) (نمادها مانند شكل ٦ هﺴﺘند)

ب- اسكارنزايي و مراﺣﻞ رخداد كانسنگ رگﻪاي (كرتاســﻪ بــاﻻيي)، رخــداد مجموعــﻪ گارنــت - پيروكﺴــن برپايــﻪ يافﺘــﻪهاي بﻪدســتآمده، منﻄﻘــﻪ كانــﻪزايي اســكارن پيشــرونده را بــﻪدنيال داشــﺘﻪ اســت. پــس از آن آقدرق نمونـــﻪاي از ســـامانﻪهاي كانـــﻪزايي اكﺴـــيدي بـــا آزادشـــدن مﻘـــدارهاي بـــاﻻي CaCl2 از ســـنگهاي اســت كــﻪ در دوره زمــاني كمــابيش كوتــاه ٧ ميليــون كربناتـــﻪ اطـــراف و بـــﻪدنبال آن، افـــزايش فشـــار گـــاز ســـــالﻪاي در اليگوســـــن (٥/٠±٣/٢٣ تـــــا ١/٢±٨/٣٠ اكﺴــيژن (fO2) در پــي شكﺴــﺘﻪشــدن پيونــدهاي OH ميليـــون ســـال پـــيش)، در پـــي دو چرخـــﻪ زمـــاني در كانيهـــاي آبدار (ماننـــد: هورنبلنـــد و بيوتيـــت) در ماگماتيﺴــــــم (Aghazadeh et al., 2011)، اســــﺘوك كوارتزمــــونزونيﺘي، اكﺘينوليــــت در مرحلــــﻪ مجموعــﻪهاي ماگمــايي كالكآلكــالن سرشــار از پﺘاســيم اســكارن پﺴــرونده برپايــﻪ رابﻄــﻪهاي ٢ و ٣ ( Luo et تــا شوشــونيﺘي را پديــد آورده اســت. برپايــﻪ بررســيها، al., 2014) پديــد آمــده اســت. در نﺘيجــﻪ واكــنش ســيال در منﻄﻘـــﻪ كانـــﻪزايي گـــودال (شـــمالباخﺘري منﻄﻘـــﻪ كلريــدي سرشــار از آهــن (FeCl2) بــا كــاني اكﺘينوليــت آقدرق)، نفــــوذ اســــﺘوك كوارتزمونزونيــــت تيــــپ I بلورهـــاي مگنﺘيـــت برپايـــﻪ رابﻄـــﻪ ٤ ( ,.Luo et al (اليگوســـن) در ميزبـــان ســـنگهاي كربناتـــﻪ مﺘبلـــور 2014) پديد آمده و كوارتز آزاد شده است.

٣٦ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

رابﻄﻪ ٢: و پديدنيامـــدنِ گارنتهـــاي كمكلﺴـــيم يـــا subcalcic → Fe,Mg)5(Si4O11)2(OH)2 + 2CaCl2) (ماننـــد: اسﭙﺴـــارتين و پيـــروپ) در هنگـــام مرحلـــﻪ Ca2(Mg,Fe)5(Si4O11)2(OH)2 + 2FeCl2 hornblende → actinolite اســـــكارن پيشـــــرونده از زمينـــــﻪهاي توانمنـــــديِ رابﻄﻪ ٣: كانــﻪزاييهاي تنگﺴــﺘن در يــك منﻄﻘــﻪ اســت. پــس در 2K(Fe, Mg) (AlSi O )(OH) + 2CaCl + 2SiO → 2 2 2 10 3 3 بخـــش خـــاوري اســـكارن گـــودال و مجـــاور اســـﺘوك Ca2(Mg, Fe)5(Si4O11)2(OH)2 + Al2O3 + 2KCl + 2FeCl2 + H2O كوارتزمونزونيـــت (شـــكل ٢)، رگـــﻪ سيليﺴـــيِ داراي biotite → actinolite شــــيليت (CaWO4) و طــــﻼ، گــــواهي بــــر ايــــن رابﻄﻪ ٤: كانيســازي اســت. افــزون بــراين، رگچــﻪهاي مافيــك Ca2(Mg,Fe)5(Si4O11)2(OH)2 + FeCl2 + 2Cl2→ 2Fe3O4 + 2CaCl2 + 2HCl + 8SiO2 آمفيبــول- بيوتيــت بــا چهــره پگمــاتيﺘي، همــراه بــا actinolite → magnetite كانيهـــاي فرعـــيِ مونازيـــت، روتيـــل و آپاتيـــت در ويژگيهــــايي ماننــــد دارابــــودن گارنــــت نــــوع منﻄﻘــﻪ آيرانگلــي، گويــاي رويــداد ســامانﻪ تحــولي آنـــدراديت در مرحلـــﻪ اســـكارن پيشـــرونده، فراوانـــي ماگمــايي- گرمــابي اســت و بخشهــاي ژرف (بــيش از مگنﺘيـــت و هماتيـــت در مرحلـــﻪ اســـكارن پﺴـــرونده، ٤ كيلـــومﺘر) اندوخﺘـــﻪاي از مـــس پـــورفيري را نشـــان Wolf and Cooke, 2011 غنيشــدگي تــوده از LREE و تهيشــدگي Eu درپــي ميدهــد ( ). ايــن رگچــﻪها primitive P حضـــور آلكاليفلدســـﭙار، همگـــي گويـــاي سرشـــت كـــﻪ بـــﻪنام رگـــﻪهاي شـــاخص تيـــپ ( ) Harris et al., 2004 اكﺴــــيدان اســــﺘوك كوارتزمــــونزونيﺘي و اســــكارن شــناخﺘﻪ ميشــوند ( )، بخــش وابﺴــﺘﻪ بــﻪ آن اســت. بــﻪ بــاور Newberry (١٩٨٣)، انﺘﻘــالي از ســامانﻪاي اســكارني بــﻪ بخــش گرمــابي- گارنتهــاي كلﺴــيك (ماننــد: آنــدراديت و گروســوﻻر) ماگمايي دانﺴﺘﻪ ميشوند (شكل ١٠).

Early Late

Grossular/andradite Skarnification Diopside/hedenbergite Actinolite Magnetite/specular Apatite/monazite Quartz Calcite/epidote Rutile/leucoxene Amphibols Pegmatitic-like Biotite appearance Magmatic-hydrothermal transition environment Cu-Au±W K-feldspar veins Sericite Native gold Scheelite Primary sulfide minerals Cu/Fe-hydroxide minerals (supergene) Chlorite

Legend: Strong Intermediate Weak

شكل ١٠ - مرحلﻪهاي زماني اسكارنزايي و رخداد سري كانيها در منﻄﻘﻪ كانﻪزايي آقدرق (شمال اهر) (توضيح بيشﺘر در مﺘن آورده شده است)

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٣٧

بــا گذشــت زمــان و كــاهش آرامآرامِ دمــاي ســامانﻪ، بيشــﺘري از درجــﻪ تبلــور ماگماســت ( ,Newberry نﺴـــبت fO2/fS2 كمكـــم كـــاهش يافﺘـــﻪ و بـــا گـــذر از 1998). از ســـوي ديگـــر، ميـــزان اكﺴـــيژن بـــاﻻي كانيســـازي اكﺴـــيدي و كـــاهش pH ســـيال، رگـــﻪ - ماگمــا، همــراه بــا محﺘــواي بــاﻻي آب، غنيشــدگي رگچــﻪهاي كــوارتز - ســولفيدي و پــس از آن، ســولفيدي نﺴـــبي ماگمـــا از ســـولفيد مـــس را در پـــي دارد بيكوارتز در منﻄﻘﻪ آيرانگلي پديد آمده است. (Jenner et al., 2010). ايــن پديــده رخــداد مــس همــراه تنگﺴــﺘن در منﻄﻘــﻪ آيرانگلــي را بــﻪدنبال پ- ويژگيﻫاي زمــينشــيميايي و تــوان فلززايــي داشــﺘﻪ اســت. نبــود گرانيﺘوييــدهاي آهنــي سرشــار از سنگﻫاي منطقﻪ اكﺴــيژن و مــذابهاي سيليﺴــي اشــباع از موليبــدن در ايــن پــژوهش ويژگــيهــاي زمــينشــيميايي- (ماننــد: ريوليتهــاي سرشــار از ســيليس) وابﺴــﺘﻪ بــﻪ فلززايــي ســنگهاي آذريــن درونــي منﻄﻘــﻪ آقدرق پهنــــــﻪهاي زمينســــــاخﺘيِ درون صــــــفحﻪاي از بـــا بـــﻪكارگيري اكﺴـــيدهاي اصـــلي و عنصـــرهاي علتهــــاي نبــــود دخــــداد موليبــــدن در منﻄﻘــــﻪ كميــاب بررســي شــدند. برپايــﻪ ايــن ويژگيهــا، گويــا آيرانگلــــي، اســــت (Mahdy et al., 2015). تودههــاي آذريــن درونــي منﻄﻘــﻪ آقدرق، بــﻪويژه موليبــدن عنصــري ناســازگار اســت كــﻪ همــواره در mg كوارتزمونزونيتهـــا ( O)، در جابجـــايي ســـيالهاي مــذاب بجامانــده (residual melt) غنــي ميشــود و گرمــابي كانﻪســاز و نيــز خاســﺘگاه تــأمين فلــز نﻘــش تنها در تودههاي آذريــن درونــي بــا جــدايش بلــورين مهمـــي داشـــﺘﻪ اســـت. همانگونـــﻪكـــﻪ دادههـــاي درجـــﻪ بـــاﻻ انباشـــﺘﻪ ميشـــود ( Candela and زمــينشــيميايي جــدول ١ نشــان ميدهنــد، نــوعي Holland, 1986). برپايـــﻪ ايـــن يافﺘـــﻪها، درجـــﻪ تحـــول شـــيميايي در تودههـــاي آذريـــن درونـــي تبلـــور كـــم ماگمـــا در شـــرايﻂ اكﺴـــيدي، محـــيﻂ mz g منﻄﻘــــﻪ، بــــﻪويژه ســــنگهاي O و O ديــــده خــوبي بــراي رخــداد عنصــرهايي ماننــد طــﻼ و نﻘــره g ميشــود كــﻪ در پــي آن، خاســﺘگاه ســنگهاي O، فـــراهم ميكنـــد. بﻪگونﻪايكـــﻪ ايـــن عنصـــرها در فـــاز ماگمـــايي اوليـــﻪ بـــا نﺴـــبت كـــم K/Na و مرحلـــﻪهاي پايـــاني تبلـــور سيﺴـــﺘم ماگمـــايي- Fe2O3/FeO بـــوده اســـت و پـــس از آن، ســـنگهاي گرمــابي، همــراه بــا عنصــرهاي تنگﺴــﺘن، بيﺴــموت و mz O بﻪصـــورت فـــاز تـــأخيري سرشـــار از پﺘاســـيم مــس تﻪنشــين ميشــوند (Wilson et al., 2003). (K/Na>1) و اكﺴــــــــــــيدان (Fe2O3/FeO>1) در رخــداد طــﻼ و نﻘــره بــا عيارهــاي مﺘوســﻂ ppm ١/٠ منﻄﻘــﻪ پديــد آمدهانــد. محﺘــواي بــاﻻي عنصــرهاي و ppm ٥ در منﻄﻘـــﻪ آيرانگلـــي در ايـــن مرحلـــﻪ فــرار در ماگمــاي سرشــار از پﺘاســيم تــا شوشــونيﺘي بــــوده اســــت. در شــــكل ١١- A، رونــــد رخــــداد پيامــد اشباعشــدگي آب در ســنگهايي بــا درجــﻪ عنصــرها برپايــﻪ شــاخص ﻻرســن (Larsen Index) SiO تبلور كمــي اســت كــﻪ محﺘــواي 2 در آنهــا ٦٥ تــا بــــــــــــــــــا تركيــــــــــــــــــب -SiO2+K2O W+Mo wt% ٧٠ بـــوده و بـــا رخـــداد عنصـــرهاي (FeO+CaO+MgO)٣٣/٠در برابــــــــــــــــر SiO2 ســازگار هﺴــﺘند (Soloviev, 2014). اشباعشــدگي (Soloviev, 2014)، در منﻄﻘــﻪ بررســيشــده نشــان آب در سيﺴـــﺘمهاي ماگمــــايي بــــا نﺴــــبت كــــم داده شــده اســت. بــا بــﻪكارگيري نمــودار دوتــايي Y اكﺴـــيژن و عنصـــرهاي قليـــايي نيازمنـــد ميـــزان در برابـــر Baldwin and Pearce, 1982) MnO)،

٣٨ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

تودههــاي آذريــن درونــي بــﻪ ســﻪ بخــش مولــد، منﻄﻘــﻪ در محــدوده تودههــاي نابــارور تــا نيمﻪمولــد نيمﻪمولــد و نابــارور ردهبنــدي ميشــوند. ســنگهاي جاي گرفﺘﻪاند (شكل ١١- B).

40 A 100 B Au-W-Cu±Bi

30 Non-productive ) 20 ppm 10 Y( LarsenIndex W-Cu±Mo Sub-productive 10 Productive

1 0 55 60 6570 75 0.01 0.1 1 MnO (wt%) SiO2 (wt%) شــكل ١١- نمودارهــاي زمــينشــيميايي- فلززايــي ســنگهاي منﻄﻘــﻪ آقدرق (شــمال اهــر). A) رونــد رخــداد عنصــرها در نمــودار دوتــايي شــاخص ﻻرســن (LI) در برابــر SiO2؛ B) سرشــت نيمﻪمولــد تــا نامولــد ســنگهاي منﻄﻘــﻪ در نمــودار دوتــايي Y در برابــر MnO (نمادهــا مانند شكل ٦ هﺴﺘند)

ت- جايگاه زمينساخت و تﺤوﻻت ماگمايي رخ خواهنــد داد. ايــن ويژگــي از ويژگيهــاي پهنــﻪهاي آنچـــﻪ از بررســـيهاي زمـــينشـــيميايي و كـــاربرد پﺴــابرخوردي بــوده كــﻪ در بررســيهاي گﺴــﺘردهاي نمودارهــــاي ســــنگزايي و جايگــــاه زمينســــاخﺘي در شـــمالبـــاخﺘري ايـــران گـــزارش شـــده اســـت ســنگها تــا كنــون دريافــت ميشــود، وابﺴــﺘگي تودههــا ( ;Moayyed, 2001; Tajbakhsh et al., 2012 و دايكهــاي منﻄﻘــﻪ (بــا ســن اليگوســن) بــﻪ پهنــﻪهاي Asgharzadeh-Asl, 2014). برپايــــﻪ بررســــيهاي پﺴـــــابرخورديِ صـــــفحﻪهاي قـــــارهاي، بـــــﻪهمراه Wilson (١٩٨٩)، غنيشـــــدگي عنصـــــرهاي LILE و نشــانﻪهاي زمــينشــيميايي پهنــﻪهاي فــرورانش اســت. LREE در برابــــر تهيشــــدگي نﺴــــبي عنصــــرهاي بــﻪ بــاور Turner و همكــاران (١٩٩٦)، شــواهد رخــداد HFSE و HREE در نمودارهــــاي بهنجارشــــده بــــﻪ فــرورانش در يــك منﻄﻘــﻪ پيامــد افــزايش ســيالهاي تركيـــب كنـــدريت و گوشـــﺘﻪ اوليـــﻪ از ويژگيهـــاي آزادشـــــده از لبـــــﻪ صـــــفحﻪ فرورونـــــده و تـــــأثير پهنــﻪهاي زمينســاخﺘي فرورانشــي بــوده اســت. ايــن مﺘاسوماتيﺴـــميِ آن بـــر ســـنگكره و در پايـــان ذوب الگوهـــا بـــا نمودارهـــاي عنكبـــوتي رسمشـــده بـــراي ســنگكرة مﺘاسوماتيﺴمشــده خواهــد بــود. در پــي آن، سنگهاي منﻄﻘﻪ آقدرق همخواني دارد (شكل ٧). رخـــدادهاي چندمرحلـــﻪاي گونـــاگوني از ســـنگهاي نمودارهـــاي شناســـايي جايگـــاه زمينســـاخﺘي و كالكآلكـــــالن، آلكـــــالن سرشـــــار از پﺘاســـــيم و سنگشناســي- زمينســاخﺘيِ (پﺘروتكﺘونيــك) ســنگها شوشـــونيﺘي، در دوره زمـــاني كوتـــاهي (short-lived) (شكل ٦- E) نيز گوياي پيــدايش ســنگهاي منﻄﻘــﻪ در

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٣٩

پهنــﻪهاي كمــان قــارهاي و پﺴــابرخوردي اســت. برپايــﻪ بﻪدنبال داشﺘﻪ اســت. برپايــﻪ نمــودار دوتــايي La/Sm در يافﺘـــﻪهاي بﻪدســـتآمده، گويـــا ذوببخشـــي گوشـــﺘﻪ برابر Cocherie, 1986) La)، رابﻄﻪ خﻄي مﺴــﺘﻘيمي در سنگكره پيامد رفﺘار ســيالهاي فــرورانش نﺌــوتﺘيس در پي غنيشــدگي La ديــده ميشــود كــﻪ پيامــد پيــدايش محــل برخــورد صــفحﻪهاي ايرانــي – عربــي بــوده و سنگها بﻪدنبال فراينــد ذوببخشــي (partial melting) ماگماتيﺴم آلكالن سرشــار از پﺘاســيك تــا شوشــونيﺘي را است (شكل ١٢- A).

A ng 100 B ti 15 el l m ia rt Pa MORB+OIB

10 10 Primitive mantle

Sm Arc volcanics Ce/Pb La/

5 1 Continental crust

Fractional crystallization

0 0 0 10 2030 40 50 60 1 10 100 1000 La (ppm) Ce (ppm)

Av.crust Oceanic arc Continental 10 C Mature 10 D marginal ity continental arc ur arc at m Normal SHO c Ar continental arc CA tle an Subduction m 1 d OIB enrichment he ric CA En 1 Th/Yb Rb/Zr TH Island arc E-MORB 0.1

N-MORB 0.1 0.01 1 10 100 0.01 0.1 1 10 Nb (ppm) Ta/Yb

شــكل ١٢- نمودارهــاي تحــوﻻت زمــينشــيمياييِ فراينــدهاي زمينســاخﺘي بــراي ســنگهاي آقدرق (شــمال اهــر). A) نمــايش رخــداد فراينــد ذوببخشــي در نمــودار دوتــايي La/Sm در برابــر Cocherie, 1986) La)؛ B) نمــودار دوتــايي Ce/Pb در برابــر Ce (Boztug et al., 2007)؛ C) نمــودار دوتــايي Rb/Zr در برابــر Brown et al., 1984) Nb)؛ D) نمــودار دوتــايي Th/Yb در برابــر TH) (Pearce, 2008) Ta/Yb: تولييﺘي؛ CA: كالكآلكالن؛ SHO: شوشونيﺘي) (نمادها مانند شكل ٦ هﺴﺘند)

نمـــودار نﺴـــبت عنصـــرهاي كميـــاب Ce/Pb در برابــر Boztug et al., 2007) Ce) (شــكل ١٢- B)،

٤٠ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

گويــاي خاســﺘگاه كمــام آتشفشــاني بــراي ســنگهاي بــﻪدنبال دو چرخــﻪ زمــاني ماگماتيﺴــم پديــد آمــده منﻄﻘـــﻪ اســـت. همچنـــين، جـــايگرفﺘن نمونـــﻪها در است. چرخﻪ ماگمايي نخﺴــت بــا گﺴــﺘردگي بــاﻻ بــﻪ g بخــش كمــان قــارهاي عــادي در نمــودار دوتــايي Rb/Zr رخــداد ســنگهاي گرانوديــوريﺘي O وابﺴــﺘﻪ اســت در برابـــــر Brown et al., 1984) Nb)، نيـــــز و چرخــﻪ دوم بــا سرشــت پﺘاســيمباﻻ تــا شوشــونيﺘي، نشــاندهندة ايــن نكﺘــﻪ اســت (شــكل ١٢- C). برپايــﻪ در غالـــب اســـﺘوكهاي فـــراوان و كوچـــك، در پـــي mz نمــودار دوتــايي نﺴــبتهاي عنصــري كميــاب Th/Yb رخـــداد ســـنگهاي كوارتزمـــونزونيﺘي O پديـــد در برابــــــر Pearce, 2008) Ta/Yb)، كــــــﻪ در آن آمده است. سرشــــت شــــيميايي ســــنگها، بــــﻪهمراه جايگــــاه برپايــﻪ يافﺘــﻪهاي بﻪدســتآمده، اشباعشــدگي آب زمينســـاخﺘي آنهـــا شـــناخﺘﻪ ميشـــود، نمونـــﻪهاي و درجـــة كـــم تبلـــور در ماگمـــاي كوارتزمـــونزونيﺘيِ mz سنگي منﻄﻘــﻪ بررســيشــده بــا سرشــت شوشــونيﺘي در ( O) سرشــار از پﺘاســيم، بـــﻪهمراه محﺘــواي بـــاﻻي محـــــدوده ســـــنگهاي پديدآمـــــده از گوشـــــﺘﻪاي اكﺴــــيژن، غليظشــــدن يونهــــاي فــــرار F- و Cl- و غنيشده در پهنــﻪ كمانهــاي فعــال حاشــيﻪ قــاره جــاي بـــــﻪدنبال آن، رخـــــداد مجموعـــــﻪ عنصــــــرهاي گرفﺘﻪاند (شكل ١٢- Cu−Au±W .(D در مجموعـــﻪ نفـــوذي آقدرق را در پـــي داشـــﺘﻪ اســـت. افزونبـــر ايـــن، در منﻄﻘـــﻪ كانـــﻪزايي نتيجﻪگيري آهــن±مــس گــودال (شــمالباخﺘري منﻄﻘــﻪ آقدرق)، پهنــﻪ فلززايــي اهــر- ارســباران در شــمالباخﺘري نفــــوذ اســــﺘوك كوارتزمونزونيــــتِ اليگوســــن درون ايــران بــوده و دربردارنــدة تودههــاي آذريــن درونــي ســنگهاي كربناتــﻪ مﺘبلــورِ كرتاســﻪ بــاﻻيي، رخــداد اكﺴــيدي و احيــايي اســت. ايــن پهنــﻪ از پهنــﻪهاي مجموعـــﻪ گارنـــت- پيروكﺴـــن اســـكارن پيشـــرونده را توانمنـــد بـــراي كانـــﻪزاييهاي چنـــدفلزي بﻪشـــمار بــﻪدنبال داشــﺘﻪ اســت. برپايــﻪ ايــن يافﺘــﻪها، شناســايي مـــــيرود. برپايـــــﻪ يافﺘـــــﻪهاي بﻪدســـــتآمده، دقيـــق پلوتـــون، اســـﺘوك و دايكهـــاي پﺘاســـيمباﻻي گرانيﺘوييــدهاي اكﺴــيدان و احيــاء مــرتبﻂ بــا رخــداد وابﺴــﺘﻪ بــﻪ آنهــا راهبــردي اكﺘشــافي اســت كــﻪ نﻘــش طــﻼ، بــﻪهمراه كانيســازي ســولفيدي بــا مﻘــدارهاي مــؤثري در پيشــبرد عملياتهــاي اكﺘشــافي و بــﻪويژه Te±As± Bi Cu W بــــــاﻻيي از عنصــــــرهاي ، و ( ) برگزيـــدن نﻘـــاط حفـــاري در پهنـــﻪ فلززايـــي اهـــر- هﺴــﺘند. هنگــام ايــن رخــداد، ســنگهاي آذريــن ارسباران و مجموعﻪ نفوذي شيورداغ دارد. درونــيِ ايلمنيﺘــي و مگنﺘيﺘــي بــﻪترتيب، پيــدايش اندوخﺘـــﻪهاي اســـكارن احيـــايي و اكﺴـــيدي را در سپاسگزاري پي داشﺘﻪاند. ســـازمان توســـعﻪ و نوســـازي معـــادن و صـــنايع گﺴـــﺘرة كانـــﻪزايي آقدرق در بخـــش خـــاوري معــدني ايــران (ايميــدرو) پشــﺘيبان مــالي هزينــﻪهاي مجموعــﻪ نفــوذي شــيورداغ نمونــﻪاي از ســامانﻪهاي ايـــن پـــژوهش بـــوده اســـت. از همكاريهـــاي ايشـــان كانـــﻪزايي اكﺴـــيدي بـــوده كـــﻪ در دوره زمـــاني صـــــميمانﻪ ســـــﭙاسگزاري ميشـــــود. همچنـــــين، كمـــابيش كوتـــاه ٧ ميليـــون ســـالﻪاي در اليگوســـن نگارنــــدگان از داوران محﺘــــرم مجلــــﻪ پﺘرولــــوژي

(٥/٠±٣/٢٣ تـــا ١/٢±٨/٣٠ ميليـــون ســـال پـــيش)، دانشگاه اصفهان نيز بﺴيار سﭙاسگزارند.

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٤١

منابع Aghazadeh, M., Castro, A., Badrzadeh, Z. and Vogt, K. (2011) Post- collisional polycyclic plutonism from the Zagros hinterland: the Shaivar Dagh plutonic complex, Alborz belt, Iran. Geological Magazine Cambridge University Press 1–29. Asgharzadeh-Asl, H. (2014) Geochemistry and mineralization of the Cu- W Agh- Darragh prospect (north of Ahar). M.Sc. thesis, Kharazmi University, Tehran, Iran (in Persian). Baker, T., Pollard P. J., Mustard, R., Mark, G. and Graham, J. L. (2005) A comparison of granite- related tin, tungsten, and gold- bismuth deposits: implications for exploration. Society of Economic Geologists Newsletter 61: 5–17. Baldwin, J. A. and Pearce, J. A. (1982) Discrimination of productive and non- productive porphyritic intrusions in the Chilean Andes. Economic Geology 77: 664–674. Boynton, W. V. (1984) Geochemistry of the rare earth elements: Meteorite studies, in Henderson, P., ed., Rare earth element geochemistry. Amsterdam, Elsevier 63–114. Boztug, D., Harlavan, Y. and Arehart, G. B. (2007) K–Ar age, whole- rock and isotope geochemistry of A- type granitoids in the Divriği–Sivas region, eastern- central Anatolia, Turkey. Lithos 97: 193–218. Brown, G. C., Thorpe, R. and Webb, P. C. (1984) The geochemical characteristics of granitoids in contrasting arcs and comments on magma sources. Journal of Geological Society London 141: 413–426. Candela, P. A. and Holland, H. D. (1986) A mass transfer model for copper and molybdenum in magmatic hydrothermal systems; the origin of porphyry- type ore deposits. Economic Geology 81: 1–19. Cocherie, A. (1986) Systematic use of trace element distribution patterns in log- log diagrams for plutonic suites. Geochimica et Cosmochimica Acta 50: 2517–2522. Collins, L. G. (1997) Contrasting characteristics of magmatic and metasomatic Granites and Myth that Granite Plutons can be only magmatic. Theophrastus Contributions 7: 215–127. Collins, W. J., Beams, S. D., White, A. J. R. and Chappell, B. W. (1982) Nature and origin of A- type granites with particular reference to southeastern Australia. Contribiution to Mineralogy and Petrology 80: 189–200. Cox, K. G., Bell, J. D. and Pankhust, R. J. (1979) The Interpretation of Igneous Rocks. George Allen, London. Frost, B. R., Barnes, C. G., Collins, W. J., Arculus, R. J., Ellis, D. J. and Frost, C. D. (2001) A geochemical classification for granitic rocks. Journal of Petrology 42: 2033–2048. Gholami, N. (2004) Geochemical map of , scale 1:100000. Geological Survey of Iran. Gioncada, A., Mazzuoli, R., Bisson, M. and Pareschi, M. T. (2003) Petrology of volcanic products younger than 42 Ma on the Lipari- Volcano complex (Aeolian Island, Italy): an example of volcanism controlled by tectonics. Journal of Volcanology and Geothermal Researc 122: 191–220. Harris, A. C., Kamenetsky, V. S., White, N. C. and Steele, D. A. (2004) Volatile phase separation in silicic magmas at Bajo de la Alumbrera porphyry Cu- Au deposit, NW Argentina. Resource Geology 54: 341–356. Hezarkhani, A. (2006) Geochemistry of the Anjerd skarn and its association with copper mineralization, northwestern Iran. International Geology Review 48: 892–909.

٤٢ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

Jamali, H. (2013) Agh- Daragh- Chupanlar (south of Kaleybar), scale 1:25000. Geological survey of Iran, Tehran, Report 5 (in Persian). Jamali, H. and Mehrabi, B. (2015) Relationships between arc maturity and Cu–Mo–Au porphyry and related epithermal mineralization at the Cenozoic Arasbaran magmatic belt. Ore Geology Reviews 65: 487–501. Jamali, H., Dilek, Y., Daliran, F., Yaghubpur, A. M. and Mehrabi, B. (2009) Metallogeny and tectonic evolution of the Cenozoic Ahar- Arasbaran volcanic belt, northern Iran. International Geology Review 52: 608–630. Jenner, F. E., O’Neil, H. S. C., Arculus, R. J. and Mavrogenes, J. A. (2010) The magnetite crisis in the evolution of arc- related magmas and the initial concentration of Au, Ag and Cu. Journal of Petrology 51: 2245–2264. Le Maitre, R. W., Bateman, P., Dudek, A., Keller, J., Lameyre, J., Le Bas, M. J., Sabine, P. A., Schmid, R., Sorensen, H., Streckeisen, A., Wooley, A. R. and Zanetti, B. (1989) A classification of igneous rocks and glossary of terms. Blackwell, Oxford. Lescuyer, J. I. and Riou, R. (1976) Géologie de la région de Mianeh (Azarbayjan). Contribution de la volcanisme tertiare de l' Iran. Thèse 3 cycle, Grenoble, France. Li, X. H., Li, Z.-X., Li, W. X., Liu, Y., Yuan, C., Wei, G. J. and Qi, C. S. (2007) U–Pb zircon, geochemical and Sr–Nd–Hf isotopic constraints on age and origin of Jurassic I– and A–type granites from central Guangdong, SE China: A major igneous event in response to foundering of a subducted flat–slab? Lithos 96: 186–204. Luo, G., Zhang, Z., Du, Y., Pang, Z., Zhang, Y. and Jiang, Y. (2014) Origin and evolution of ore- forming fluids in the Hemushan magnetite–apatite deposit, Anhui Province, Eastern China, and their metallogenic significance. Journal of Asian Earth Sciences 113(3): 1100- 1116. Mahdy, N. M., El Kalioubi, B. A., Wohlgemuth-Ueberwasser, C. C., Shalaby, M. H., and El- Afandy, A. H. (2015) Petrogenesis of U- andMo- bearing A2- type granite of the Gattar batholith in the Arabian Nubian Shield, Northeastern Desert, Egypt: Evidence for the favorability of host rocks for the origin of associated ore deposits. Ore Geology Reviews 71: 57–81. Maniar, P. D. and Piccoli, P. M. (1989) Tectonic discrimination of granitoids. Geological Society of America Bulletin 101: 635–643. Mehrparto, M. and Nazer, N. (1999) Geological map of Kaleybar, scale 1:100000. Geological Survey of Iran. Mederer, J., Moritz, R., Zohrabyan, S., Vardanyan, A., Melkonyan, R. and Ulianov, A. (2014) Base and precious metal mineralization in Middle Jurassic rocks of the Lesser Caucasus: A review of geology and metallogeny and new data from the Kapan, Alaverdi and Mehmana districts. Ore Geology Reviews 58: 185–207. Meyer, C. and Hemley, J. J. (1997) Wall rock alteration. In: Geochemistry of hydrothermal ore deposits (Ed. Barnes, H. L.) 2: 166- 235. Moayyed, M. (2001) Geochemistry and petrology of volcano- plutonic bodies in Tarum area. Ph.D. thesis, University, Tabriz, Iran (in Persian). Mollai, H., Sharma, R. and Pe-Piper, G. (2009) Copper mineralization around the Ahar batholith, north of Ahar (NW Iran): Evidence for fluid evolution and the origin of the skarn ore deposit. Ore Geology Reviews 35: 401- 414. Moritz, R., Selby, D., Ovtcharowa, M., Mederer, J., Melkonyan, R., Hovakimyan, S. E., Tayan, R., Popkhadze, N., Gugushvili, V. and Ramazanov, V. (2012) Diversity of geodynamic

بررسي تحوﻻت زمينشيميايي- فلززايي سنگهاي آذرين منﻄﻘﻪ آقدرق (شمال اهر) و ارتباط آن با رخداد عنصرهاي Cu−Au±W ٤٣

settings during Cu, Au and Mo ore formation in the Lesser Caucasus: New age constraints. Proceedings, 1st Triennial EMC Meeting, Frankfurt, Germany. Muller, D. and Groves, D. I. (2016) Potassic igneous rocks and associated gold- copper mineralization. Fourth edition, Springer, Berlin. Nabavi, M. H. (1976) An introduction to the Iranian geology. Geological Survey of Iran, Tehran (in Persian). Newberry, R. J. (1983) The formation of subcalcic garnet in scheelitebearing skarns. Canadian Mineralogist 21: 529- 544. Newberry, R. J. (1998) W- and Sn- skarn deposits: a 1998 status report. In Lentz DR (ed) Mineralized intrusion- related skarn systems. Mineral Assoc Canada Short Course, 26: 289- 335. Pearce, J. A., Harris, N.B.W. and Tindle, A.G. (1984) Trace element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks. Journal of Petrology 25: 956–983. Pearce, J. A. (2008) Geochemical fingerprinting of oceanic basalts with applications to ophiolite classification and the search for Archean oceanic crust. Lithos 100: 14–48. Simmonds, V. and Moazzen, M. (2015) Re–Os dating of molybdenites from Oligocene Cu– Mo–Au mineralized veins in the Qarachilar area, Qaradagh batholith (northwest Iran): implications for understanding Cenozoic mineralization in South Armenia, Nakhchivan, and Iran. International Geology Review 57: 290- 304. Soloviev, S. G. (2014) Geology, mineralization, and fluid inclusion characteristics of the Kumbel oxidized W–Cu–Mo skarn and Au–W stockwork deposit in Kyrgyzstan, Tien Shan. Mineralium Deposita 50(2): 187-220. Streckeisen, A. L. (1976) Classification of the common igneous rocks by means of their chemical composition: A provisional attempt. Neues Jahrbuch für Mineralogie Abhandlungen 1: 1–15. Sun, S. S. and McDonough, W. F. (1989) Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle compositions and processes. In: Magmatism in the Ocean Basins (Eds. Saunders, A. D. and Norry, M. J.) Special Publications 42: 313-345. Geological Society, London. Tajbakhsh, G., Emami, M. H., Moine Vaziri, H. and Rashidnejad Omran, N. (2012) Petrology, geochemistry and tectonomagmatic setting of Kaleybar intrusion (Eastern Azarbijan). Scientific Quaterly Journal, Geosciences 22(85): 205- 224 (in Persian). Turner, S., Arnaud, N., Liu, J., Rogers, N., Hawkesworth, C., Harris, N., Kelley, S., Van Calsteren, P. and Deng, W. (1996) Post- collision, shoshonitic volcanism on the Tibetan plateau: implications for convective thinning of the lithosphere and the source of ocean island basalt. Journal of Petrology 37: 45- 71. Wilson, M. (1989) Igneous petrogenesis, Unwin Hyman, London, UK. Wilson, A. J, Cooke, D. R and Harper, B. L. (2003) The Ridgeway gold- copper deposit: a high- grade alkali porphyry deposit in the Lachlan Fold Belt, New South Wales, Australia. Economic Geology 98: 1637–1666. Winter, D. (2001) An introduction to igneous and metamorphic petrology. Jon Wiely. Wolf, R. C. and Cooke, D. R. (2011) Geology of the Didipio region and genesis of the Dinkidi alkalic porphyry Cu- Au deposit and related pegmatites, Northern Luzon, Philippines. Economic Geology 106: 1279–1315.

٤٤ پﺘـــرولوژي، سال هشﺘم، شماره سي و دوم، زمﺴﺘان ١٣٩٦

Wu, F. Y., Jahn, B. M., Wilder, S. A., Lo, C. H., Lin, Q., Ge, W. C. and Sun, D. Y. (2003) Highly fractionated I–type granites in NE China. Geochronology and petrogenesis. Lithos 66: 241–273. Zhang, Y., Sun, J. G., Xing, S. W., Zhao, K. O., Ma, Y. B., Zhang Z. J. and Wang, Y. (2016) Ore- forming granites from Jurassic porphyry Mo deposits, east–central Jilin Province, China: geochemistry, geochronology, and petrogenesis. International Geology Review 1- 16. Zhang, Q., Yin, X. M., Yin, Y., Jin, W. J., Wang, Y. L. and Zhao, Y. Q. (2009) Issues on metallogenesis and prospecting of gold and copper deposits related to adakite and Himalayan types granite in west Qinling. Acta Petrolei Sinica 25: 3103–3122. Zhu, D. C., Mo, X. X., Wang, L. Q., Zhao, Z. D., Niu, Y. L., Zhou, C. Y. and Yang, Y. H. (2009) Petrogenesis of highly fractionated I–type granites in the Zayu area of eastern Gangdese, Tibet: Constraints from zircon U–Pb geochronology, geochemistry and Sr–Nd– Hf isotopes. Science in China Series D: Earth Sciences 52: 1223–1239.