ORGANIZATORZY

POLSKIE TOWARZYSTWO NEUROPSYCHOLOGICZNE

***

WYDZIAŁ PSYCHOLOGII I NAUK O RODZINIE KRAKOWSKIEJ AKADEMII IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO

***

KATEDRA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ WSFP „IGNATIANUM”

1

KOMITET HONOROWY

Prof. zw. dr hab. Jerzy Malec, J.M. Rektor Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ks. Prof. dr hab. Ludwik Grzebień, SJ, J.M. Rektor WSFP IGNATIANUM Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Maciąg, Dyrektor Instytutu Prawa Publicznego, Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Prof. zw. dr hab. Waldemar Tłokiński, J.M. Rektor ATENEUM Szkoły Wyższej Dr Leszek Buliński, Prezes Zarządu NZOZ Gdańsk – Południe, Dyrektor Gdańskiego Centrum Badań Neuropsychologicznych

KOMITET NAUKOWY

Prof. dr hab. med. Leszek Bidzan Prof. zw. dr hab. Tadeusz Marek Prof. UG dr hab. Mariola Bidzan Ks. Prof. zw. dr hab. Zbigniew Marek, SJ Prof. zw. dr hab. Marta Bogdanowicz Dr Katarzyna Markiewicz Ks. Prof. zw. dr hab. Józef Bremer, SJ Dr Andrzej Mirski Dr Leszek Buliński Prof. Prem C. Misra, M.D. Prof. Jason W. Brown, M.D. Prof. dr hab. med. Marek Moskała Prof. dr hab. Bogusław Borys Dr Beata Ledwoch Prof. zw. dr hab. med. Zbigniew Czernicki Prof. dr hab. med. Jerzy Leszek Prof. Ron Chandran-Dudley, M.D. Dr Małgorzata Lipowska Prof. zw. dr hab. Dariusz Doliński Prof. AWF dr hab. Mariusz Lipowski Prof. zw. dr hab. med. Henryk Gaertner Prof. UW. dr hab. Emilia Łojek Prof. zw. dr hab. Anna Grabowska Prof. dr hab. Leszek Pawłowski Prof. dr hab. med. Bożena Grochmal-Bach Prof. zw. dr hab. Kazimierz Obuchowski Prof. zw. dr hab. Anna Herzyk Prof. zw. dr hab. Piotr Oleś Prof. nadzw. dr hab. Grażyna Makiełło- Prof. zw. dr hab. Roman Ossowski Jarża Prof. UG dr hab. Henryk Olszewski Prof. zw. dr hab. Bożydar Kaczmarek Prof. zw. dr hab. Krzysztof Owczarek Prof. zw. dr hab. Danuta Kądzielawa Prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska Prof. dr hab. Henryk Knapik Prof. zw. dr hab. Zdzisław Ryn Prof. Juri D. Kropotov, PhD. Prof. zw. dr hab. Waldemar Tłokiński Prof. UMCS dr hab. Grażyna Kwiatkowska Dr n. med. Wiesław Tomaszewski Doc. dr Małgorzata Leśniak Prof. zw. dr hab. Grzegorz Węgrzyn Prof. Bruce Duncan MacQueen, Ph.D.

2 KOMITET ORGANIZACYJNY

Przewodniczący: Prof. dr hab. med. Bożena Grochmal-Bach, Ks. dr Grzegorz Łuszczak SJ

Sekretarz: mgr inż. Maria Masłowska

Członkowie: mgr Małgorzata Alberska, mgr Maciej Banach, lek. med. Artur Dziadkiewicz, mgr Anna Gibek, dr Michał Harciarek, mgr Ewelina Konkolewska, mgr Jakub Kowalczyk, mgr Agata Krawiec, mgr Maria Kupiec, dr Beata Łukaszewska, mgr Natalia Mirska, dr Anna Rasmus, mgr Joanna Sztuka, dr Edyta Szyszka, Ernest Tyburski, Kamil Tyburski

3 INFORMACJE OGÓLNE

Miejsce Obrad

Aula 026, Budynek A [na prawo] KRAKOWSKA AKADEMIA IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO ul. Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków

*******************************

Rejestracja

KRAKOWSKA AKADEMIA IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO ul. Herlinga-Grudzińskiego 1 30-705 Kraków

Niedziela: 21 Luty, 16:00 – 20:00 Recepcja pokoi gościnnych u Frycza, Budynek C [pośrodku]

Poniedziałek: 22 Luty, 8:00 - 16:00 Wtorek: 23 Luty, 8:00 - 18:00 Hall, Budynek A [na prawo]

4

POWITANIE

Prof. Bruce Duncan MacQueen, Ph.D. Prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska

Zamęt i pokój, ciemno i światło były jak dzieła jednego umysłu, rysy tej samej twarzy, kwiaty na jednym drzewie; Postacie wielkiej apokalipsy, Typy i symbole Wieczności tego co pierwsze, ostatnie, średnie i bez końca.

Wordsworth

Silną pokusą dla naukowca, na podstawie dostarczonych nam przez zmysły faktów, jest lepsze zrozumienie problematyki życia i śmierci człowieka. Mówiąc o tym zagadnieniu podkreślamy różnorodne przyczyny dezintegracji osobowości np. pod wpływem silnego stresu, jako wynik poczucia deprywacji i leku czy w następstwie uszkodzenia mózgu. Wieloaspektowe i wielowymiarowe aspekty życia i śmierci człowieka stanowić mogą tło do dalszych rozważań zarówno w sensie ujęcia różnorodnych zaburzeń występujących w szeroko rozumianym procesie rozwoju, jak i terapii zaburzeń. Interdyscyplinarny charakter problematyki życia i śmierci człowieka, aspekty filozoficzne, psychologiczne i neuropsychologiczne, teologiczne, prawne, medyczne, a przede wszystkim duchowe sprawia, że kongres poświęcony tej tematyce skupia specjalistów i tematy z różnych dyscyplin, które rzadko, albo nigdy nie spotkają się na tym samym kongresie.

Bruce Duncan MacQueen Maria Pąchalska Sekretarz Polskiego Towarzystwa Prezes Polskiego Towarzystwa Neuropsychologicznego Neuropsychologicznego

5 PROGRAM NAUKOWY

13. Międzynarodowy Kongres Polskiego Towarzystwa Neuropsychologicznego

2. Międzynarodowa Konferencja Psychologiczno-Pedagogiczna

Kraków 22 Luty – 23 Luty 2010 r.

6

Poniedziałek, 22 luty 2010 r.

9:00 – 9:30: UROCZYSTE OTWARCIE KONGRESU Powitanie zaproszonych Gości Przemówienia przedstawicieli władz Krótkie przemówienie Sekretarza Polskiego Towarzystwa Neuropsychologicznego Wręczenie Copernicus Price 2010 i Dyplomów Virtuti Medicinali PTNeur

9:30 – 10:00: Keynote speaker: Juri D. Kropotov -What can event related potentials contribute to neuropsychology? 10:00 – 11:45: I sesja plenarna: Na granicy życia i śmierci 10:00 – 10:30: Wykład plenarny Maria Pąchalska – Na granicy życia: od śpiączki do świadomości. Przewodniczący: prof. Maria Pąchalska, prof. Juri D. Kropotov 10.30 – 11.00 Piotr Lass, Jarosław Sławek – Problematyka neuroobrazowania w neuropsychologii ze szczególnym uwzględnieniem śmierci mózgu. 11.00 – 11.30 Jason W. Brown – Time and process in the border of human life. 11.30 – 11.45 Bożena Grochmal - Bach – Doświadczenia na pograniczu życia i śmierci. DYSKUSJA

11:45 – 12:00 PRZERWA NA KAWĘ

12:00 – 14:15: II sesja plenarna: Eros i Tanatos 12:00 – 12:30: Wykład plenarny Bruce D. MacQueen – Eros i Tanatos w ujęciu mikrogenetycznym. Przewodniczący: prof. Grażyna Kwiatkowska, prof. Bruce D. MacQueen 12.30 – 12.45 Dorota Schmidt – Pospuła - Poglądy Jędrzeja Śniadeckiego na problem śmierci. 12.45 – 13.00 Józef Bremer - Zwłoki jako przedmiot szacunku i czci. 13.00 - 13.15 Grażyna Kwiatkowska – Nawet w śmierci jest życie – egzystencjalny wymiar śmierci. 13.15 – 13.30 Tomasz Niemirowski - Czy człowiek może stać się Bogiem? Filozoficzne, psychologiczne, teologiczne i inne aspekty teorii przebóstwienia. 13.30 – 13.45 Krzysztof Woźniak – Śmierć i życie przyszłe w głównych religiach świata.

7 13.45 – 14.00 Maria Gerowska - Syn umiera, czas się rozpryskuje, czyli dialogi ze Zmarłym. Śmierć ks. Jerzego Popiełuszki w poezji. 14.00 - 14.15 Elżbieta Gleba - Problem lęku przed śmiercią, samotności, odpowiedzialności i sensu życia w ujęciu psychoterapii egzystencjalnej według Irvina Yaloma i pedagogiki Ćwiczeń Duchownych św. Ignacego z Loyoli. DYSKUSJA

14:15 – 15:00 PRZERWA NA OBIAD 15:00 – 16:50: III sesja plenarna: Neuropsychologia 15:00 - 15:20: Wykład plenarny Krystyna Domańska - Janik -Komórki nerwowe z krwi pępowinowej w perspektywie terapeutycznej. Przewodniczący: prof. Agnieszka Maryniak, dr Andrzej Mirski 15.20 - 15.35 Agnieszka Maryniak – Mózg, serce i autonomiczny układ nerwowy- trójkąt pełen tajemnic. 15.35 – 15.50 Michał Harciarek - Neuropsychologiczne następstwa chorób wewnętrznych i sposobów ich leczenia. 15.50 - 16.05 Andrzej Mirski – Stymulacja aktywności twórczej osób po urazie mózgu. 16.05 – 16.20 Andrzej Mirski, Natalia Mirska – Neuropsychologiczne aspekty depresji. 16.20 - 16.35 Andrzej Mirski, Maria Kupiec – Neuropsychologiczne aspekty schizofrenii. 16.35 – 16.50 Bartoszek Barbara - Neuropsychologiczne mechanizmy powstania zaburzeń rozwojowych - upośledzenie umysłowe. DYSKUSJA

16:50 - 17:05 PRZERWA NA KAWĘ 17:05 – 18:35: IV sesja plenarna: Neurodegeneracja 17:05 - 17:35: Wykład plenarny Jan Rostowski - Bioneuropsychologiczne podłoże anorexia nervosa. Przewodniczący: prof. Jan Rostowski, prof. Waldemar Tłokiński 17.35 – 17.50 Henryk Olszewski, Waldemar Tłokiński - Obserwacja procesów językowych – jako objawów kryterialnych we wczesnym różnicowaniu FTD i AD. 17.50 – 18:05 Iwona Poczęsny - Arthrogrypoza wielopostaciowa jako neurodegeneracyjna choroba dziecięca – studium przypadku. 18:05 -18.20 Aleksandra Cios Goldsztajn - Zespół Hallervordena - Spatza jako postępująca genetyczna choroba neurodegeneracyjna. 18.20 – 18.35 Łucja Domańska, Ewa Zawadzka - Obraz własnej choroby, a lęk i objawy depresyjne u osób z dysfunkcjami mózgu o etiologii naczyniowej. DYSKUSJA 20:00 UROCZYSTA KOLACJA

8 Wtorek, 23 luty 2010 9:00 – 9:30: Keynote speaker: Iwona Nowakowska - Kempna - Życie – gniew - śmierć. Profilowanie gniewu w reklamach społecznych.

9:30 – 11:00: V sesja plenarna:– Neuropsychologia sądowa Przewodniczący: dr. Beata Ledwoch, prof. Bożydar L.J. Kaczmarek 9.30 – 9.45 Beata Ledwoch, Anna Rasmus – Problemy prawne w postępowaniu przygotowawczym – przypadek zgwałconej kobiety po urazie głowy. 9.45 – 10.00 Beata Ledwoch, Piotr Kalbarczyk – Postępowanie w przedmiocie orzekania o niezdolności do pracy - bezdroża opiniowania w przypadku pacjentki po operacji naczyniaka tętniczo-żylnego mózgu. 10.00 – 10.15 Beata Ledwoch, Paweł Krukow, Bożydar L.J. Kaczmarek, Anna Herzyk – Kontrola zachowania dorosłych sprawców przestępstw – analiza neuropsychologiczna. 10.15 – 10.30 Marian Ledwoch, Kazimierz Hubert Konarzewski, Małgorzata Konarzewska – Neuropsychologiczny, prawny i filozoficzny wymiar życia i śmierci pacjenta po przebytym tętniaku mózgu. 10.30 - 10.45 Eliza Mazur – System wartości skazanych agresywnych odbywających karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Kielcach. 10.45 – 11.00 Paweł Krukow, Agnieszka Bielak - Neuropsychologiczno-pedagogiczne problemy diagnozy dzieci z zaburzeniami wynikającymi z płodowej ekspozycji na alkohol, wychowującymi się w środowisku o znacznym nasileniu patologii społecznej – analiza na przykładzie porównawczego studium przypadku. DYSKUSJA

11:00 – 11:15 PRZERWA NA KAWĘ

11:15 – 12:30: VI sesja plenarna: Rehabilitacja neuropsychologiczna Przewodniczący: mgr Irena Martynowa, prof. Henryk Olszewski 11.15 – 11.30 Danuta Pluta - Wojciechowska - Odtwarzanie twarzy i mowy dziecka z wadą twarzoczaszki jako szansa na pomyślne życie w społeczeństwie. 11.30 - 11.45 Irena Martynowa - Rehabilitacja wzroku metodą biologicznego sprzężenia zwrotnego. 11.45 – 12.00 Karol Pawlas - Metoda behawioralna w terapii mowy dziecka autystycznego. Studium przypadku. 12.00 – 12.15 Iwona Nowakowska - Kempna, Małgorzata Barakomska, - Konwencja kognitywno – językowa w przywracaniu mowy pacjentów z afazją. 12.15 – 12.30 Tatiana Lewicka, Iwona Nowakowska - Kempna - Diagnoza i możliwości terapii zaburzeń mowy u osób ze schorzeniami neurozwyrodnieniowymi. DYSKUSJA

9 12:30 – 13:00 PRZERWA NA KAWĘ SESJA PLAKATOWA Przewodniczący: prof. Bożena Grochmal-Bach, prof. Piotr Lass 13:00 – 15:00: VII sesja plenarna: Społeczny aspekt życia i śmierci 13:00 – 13:30: Wykład plenarny Barbara Pilecka - Postawy wobec śmierci w kontekście zachowania autodestruktywnego. Przewodniczący: prof. Barbara Pilecka, prof. Ewa Małgorzata Szepietowska 13.30 – 13.45 Ewa Małgorzata Szepietowska, Beata Daniluk, Justyna Malinowska, Małgorzata Tyburek, Ewelina Gmitruk - „Ja wśród bliskich” – o roli poczucia wsparcia społecznego. 13.45 – 14.00 Monika Szpringer, Edyta Laurman - Jarząbek, Barbara Błaszczyk - Rola rodziny w opiece nad chorym w terminalnej fazie choroby nowotworowej. 14.00 – 14.10 Edyta Laurman – Jarząbek, Monika Szpringer - Społeczny aspekt opieki i wsparcia dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS. 14.10 – 14.20 Krzysztof Mudyń, Anna Weiss - Orientacje życiowe u osób w wieku senioralnym, a satysfakcja z życia i deklarowane wartości. 14.20 – 14.30 Jadwiga Daszykowska – Twórczość - warunek rozwoju i jakości życia człowieka. 14.30 – 14.45 Natalia Wiszniakowa – Zelinskiy - Autorska diagnostyka i metoda rozwoju kreatywnego potencjału w stosowanej akmeologii. 14.45 -15.00 Jolanta Baran - Matka czy terapeutka? Dylemat roli i wybory życiowe podejmowane przez matki dzieci z uszkodzonym słuchem. DYSKUSJA

15:00 – 15:45 PRZERWA OBIADOWA 15:45 – 17:00: VIII sesja plenarna: Dzieci i młodzież a życie i śmierć przewodniczący: prof. Natalia Wiszniakowa – Zelinskiy, prof. Henryk Knapik 15.45 – 16.00 Maria Królica - Śmierć w rozmowach z dzieckiem przedszkolnym – problem dla rodziców i nauczycieli. 16.00 – 16.15 Krystyna Zabawa - Dziecko a śmierć. Sposoby ujmowania problemu we współczesnej literaturze dla najmłodszych. 16.15 – 16.30 Edyta Skoczylas – Krotla - Spojrzenie językoznawcy na literackie obrazy życia i śmierci w książkach dla dzieci. 16.30 – 16.45 Celestyna Grzywniak - Rola rozwoju odruchów wczesnodziecięcych w procesie uczenia się. 16.45 – 17.00 Mirosław Rewera - Autorytety w życiu młodzieży. DYSKUSJA

10 17:00 – 17:30: ZAKOŃCZENIE KONGRESU 1. Podsumowanie obrad. 2. Wręczenie nagród za najlepsze poster. 17:30 – 18:30 WALNE ZEBRANIE PTNeur

11

SESJA PLAKATOWA

Paweł Atroszko Osobowościowe uwarunkowania pracoholizmu hiszpańskich studentów i osób czynnych zawodowo – badanie korelacyjne. Mariola Bidzan, Mirella Tałaj - Czernych, Łucja Bieleninik, Dominika Salwach „Śmierć społeczna” systemu rodzinnego w sytuacji pojawienia się dziecka autystycznego. Anna Borucka – Kotwica, Małgorzata Kubiak Terapia neuropsychologiczna pacjenta w obliczu śmierci po zawale serca. Artur Chaberski, Edyta Chaberska Zaburzenia w życiu człowieka w świetle wybranych koncepcji. Justyna Chabros Zespół Stresu Pourazowego u osób z amnezją po urazie czaszkowo – mózgowym. Renata Chrzan Problem śmierci w literaturze obozowej. Elżbieta Drewniak – Wołosz, Anna Paluch Niedokształcenie mowy o typie afazji - kryteria diagnozy. Wiesław Fidecki, Mariusz Wysokiński, Irena Wrońska, Robert Ślusarz, Jadwiga Burian Wybrane elementy samooceny jakości życia osób starszych. Grażyna Jastrzębowska, Agata Jastrzębowska Stereotyp niepełnosprawności – percepcja ograniczeń w społeczeństwie. Małgorzata Klecka, Iwona Palicka Dylematy diagnostyczne w obszarze poalkoholowych zaburzeń rozwojowych (Fetal Alcohol Spectrum Disorder – FASD). Perspektywa medyczna, psychoterapeutyczna i neuropsychologiczna. Maria Kliś Adaptacyjna rola empatii w różnych sytuacjach życiowych człowieka Patrycja Kniejska, Edyta Barska, Jagoda Biczysko, Aleksandra Inglot, Anna Półtorak, Krystyna Szablicka „Pochowajcie mnie w tej czerwonej sukience”, człowiek stary w rolach organizatora własnej ceremonii pogrzebowej i autokreatora życia pozagrobowego – doniesienia z badań słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Opolu. Justyna Kotowicz Śmierć w kontekście terminalnej choroby dziecka. Małgorzata Maria Kulik Temporalność u osób cierpiących na choroby przewlekłe. Agata Lutek, Artur Lorens, Anna Piotrowska, Joanna Putkiewicz, Henryk Skarżyński Zmiana jakości życia pacjenta z NF2 po wszczepie implantów pniowych w obszarze komunikacyjnym i społecznym. Beata Łukaszewska Diagnoza różnicowa otępienia typu Alzheimera (DAT), otępienia czołowo - skroniowego (FTD) i naczyniowopochodnego (VaD) przy użyciu Testu Rysowania Zegara. Mikut Małgorzata Jakość życia, a doświadczenia szkolne młodzieży ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych – komunikat z badań.

12 Katarzyna Pająk Definicja pojęcia „eutanazja” a interdyscyplinarność problematyki. Maja Patalong – Ogiewa, Małgorzata Bujak, Grzegorz Opala Zespół Gerstmana izolowaną manifestacją wieloogniskowego udaru mózgu - opis przypadku. Joanna Putkiewicz, Anna Piotrowska, Agata Lutek, Małgorzata Zgoda, Artur Lorens, Henryk Skarżyński Pacjenci z autyzmem wczesnodziecięcym w Programie Implantów Ślimakowych w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Anna Rasmus, Małgorzata Lipowska, Mariusz Lipowski, Kamil Tyburski, Ernest Tyburski „Śmierć społeczna” matek dzieci po urazach mózgu. Anna Rasmus, Ryszard Makarowski, Jakub Kowalczyk, Ewelina Konkolewska - Zaburzenia zachowania u dzieci wybudzonych z długotrwałej śpiączki. Agnieszka Sekułowicz Zagadnienia śmierci i moralności w perspektywach antropologicznych i estetycznych. Magdalena Senderecka, Jakub Szewczyk, Krzysztof Gerc, Roman Chmylak, Anna Grabowska Elektrofizjologiczne korelaty zaburzeń uwagi u dzieci z ADHD - badania w paradygmacie oddball. Emilia Sitek, Artur Dziadkiewicz, Piotr Robowski, Dariusz Wieczorek, Mirosława Dubaniewicz, Bogna Brockhuis, Piotr Lass, Jarosław Sławek Neuropsychologiczny profil objawów pacjenta z czystą akinezją z zamrożeniami chodu – wariantem postępującego porażenia nadjądrowego - studium przypadku. Aleksandra Szulman - Wardal Temporalna percepcja choroby onkologicznej dziecka, w obliczu możliwości jego śmierci - analiza przypadku. Robert Turek, Henryk Knapik Sens i bezsens istnienia w obliczu choroby nowotworowej. Ewa Zawadzka, Łucja Domańska Kompetencje społeczne osoby z dysfunkcjami czołowymi mózgu – ocena z perspektywy pacjenta i opiekuna.

13 ABSTRAKTY

Kraków 22 Luty – 23 Luty 2010 r.

14

REFERATY

Baran Jolanta - Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Katedra Pedagogiki Specjalnej, Kraków Matka czy terapeutka? Dylemat roli i wybory życiowe podejmowane przez matki dzieci z uszkodzonym słuchem.

Abstrakt Referat przedstawia fragment obszernego projektu badań własnych. Zawarta w tytule problematyka ukazuje dylematy ujęte w kategorii przeżywania cierpienia/wyzwania w kontekście pełnienia przez kobiety roli macierzyńskiej wobec własnego dziecka z uszkodzonym słuchem. Zastosowano triangulację metodologiczną: objęte badaniami matki udzielały wywiadu narracyjnego oraz wypełniały ankiety, które między innymi dotyczyły kwestii wyborów życiowych przez nie dokonywanych (Kwestionariusz Dutkalskiej1). Dobór kobiet do badań był celowy. Uwzględniając etapy adaptacji rodziców do niepełnosprawności dziecka uznano, iż matki, których dzieci z uszkodzonym słuchem są w okresie edukacji szkolnej, mają już za sobą fazę szoku i depresji w związku z potwierdzoną diagnozą niepełnosprawności ich dziecka. Podejmowane, zatem przez nie działania wychowawcze prawdopodobnie są zracjonalizowane (produktywnie lub nieproduktywnie). Wśród takich właśnie kobiet szukano zgody na udział w badaniach. Ponadto uwzględniono różne formy edukacji ich niesłyszących dzieci, tj. integracja vs. segregacja. Wyprowadzenie jednoznacznych wniosków z badań wymaga dużej ostrożności z uwagi na wiele czynników wpływających na produktywne lub nieproduktywne podejmowanie roli macierzyńskiej przez badane kobiety, a tym samym eksponowanie i przeżywanie przez nie własnego cierpienia w związku z syndromem „niepełnosprawnego macierzyństwa”. Odzwierciedlenie tego stanu można jednakże odnaleźć w wyborach życiowych przez nie dokonywanych. Ważną kwestią jest ponadto efekt sprzężenia zwrotnego pomiędzy podjęciem zadania matki-terapeutki i osiągnięciami rozwojowymi dzieci niesłyszących. Modyfikuje on postrzeganie zarówno pełnionych przez badane kobiety ról, jak i dziecka z uszkodzonym słuchem.

****************

Bartoszek Barbara1,2 1Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin; 2Ośrodek wczesnej interwencji, Jarosław Neuropsychologiczne mechanizmy powstania zaburzeń rozwojowych - upośledzenie umysłowe.

1 Narzędzie udostępniła prof. dr hab. E. Dryll, Wydział Psychologii UW.

15 Abstrakt Neuropsychologia kliniczna dziecka jest intensywnie rozwijającą się dyscypliną, która ciągle staje przed nowymi zadaniami i wyzwaniami. Nieustannie rośnie populacja dzieci, które wymagają interwencji neuropsychologicznej. Rozwój tych dzieci odbiega od wzorców rozwojowych w ich grupie wiekowej. Zadania rozwojowe są realizowane w zmienionym tempie, a niekiedy niektóre nie zostają w ogóle osiągnięte. Jakościowo odmienny rozwój rodzi liczne problemy wtórne, często są to problemy psychologiczne związane z niskim poczuciem własnej wartości, niską samooceną, itd., które dodatkowo kompilują możliwość zaspokajania potrzeb i wykonywanie zadań stawianych przez otoczenie. Dzieci te wymagają wczesnych i długotrwałych oddziaływań terapeutycznych, które powinny być efektem kompleksowego oddziaływania lekarzy, neurologów, psychologów, psychiatrów, rehabilitantów i pedagogów. Zaburzenia funkcjonowania tych dzieci wynikają z patologii mózgu powstałych w różnych momentach kształtowania się OUN. W swoim referacie chciałabym przedstawić biologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń na tle procesów zachodzących w toku rozwoju mózgu dziecka. Wskazać na specyfikę dynamizmów wynikających z plastyczności rozwojowej w interakcji z oddziaływaniami środowiskowymi. Następnie chciałabym przedstawić złożoną problematykę upośledzenia umysłowego oraz nawiązać do praktycznych problemów diagnostycznych i terapeutycznych wobec dzieci z upośledzeniem umysłowym, omawiając przy tym psychologiczne metody badań, tj.: obserwację, wywiad, skale rozwojowe: test Denver, skala Psyche – Cattell, Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa; testy do badania rozwoju umysłowego, skale do oceny dojrzałości społecznej, testy i próby eksperymentalno – kliniczne do badania funkcji percepcyjno – motorycznych, oraz ocenę psychologiczną cech rozwoju emocjonalno – społecznego oraz osobowości.

****************

Bremer Józef1,2 1Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydział Filozoficzny, Kraków; 2 Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny, Kraków Zwłoki jako przedmiot szacunku i czci.

Abstrakt Ani z wiary w życie pozagrobowe, ani z jej braku nie wynika konieczność okazywania zwłokom ludzkim należnego szacunku czy ochrony prawnej. W zwyczajach społecznych przyjmuje się jako coś oczywistego bliski związek zwłok z osobą zmarłą. Zwyczaje te ustalają normatywne wymogi względem zwłok, bez wskazania ich podstaw. Teoretyczna, filozoficzno-etyczna refleksja nad tymi wymogami zadaje pytania: Dlaczego powinniśmy okazywać cześć zwłokom i obchodzić się z nimi z szacunkiem? Dlaczego mają one podlegać szczególnej ochronie moralnej i prawnej? Udzielenie odpowiedzi na te pytania wymaga zdefiniowania śmierci oraz wyjaśnienia antropologicznej zależności, w jakiej znajdują się osoba i ciało, czy ciało i zwłoki.

****************

16 Brown Jason W. - Department of Neurology, New York University Medical School, New York, USA Time and process in the border of human life.

Abstrakt Temporal order in perception and memory has been conceived as realized within a mind/brain state or over a succession of states. Serial order might involve a concatenation of states with a blurring of the boundaries between them. However, succession alone cannot map directly to passage, i.e. perceived succession in the world does not give that in the mind, since objects and entities perish on actualization. The perception of temporal order requires that past, no- longer existent objects recur in memory. However, to attribute serial recall to short-term, working or episodic memory merely re-states the problem without explaining it. A succession of perceptual states may be necessary for serial order but it is not a solution to the consciousness of succession. Moreover, succession is as essential to change as to stability. Object stability occurs when replacements are similar, change when recurrrences are novel. Serial order is required both to see a tree and hear a sonata. For epochal theory, events arise within non-temporal spatial wholes, with the simultaneity within a state replaced by its successor. This article argues that perception develops out of memory through the effects of sensory constraints on a memorial infrastructure. The state lapses to its precursors in the incomplete revival (decay) of perception in a series of replacements. The transition from simultaneity to succession within a state and the layering of the state in the graded revival of past states, i.e. the orderly regress from a prior object to a present image, transposed to a temporal series within the virtual present, is the basis of serial order in memory and perception. In this paper I will concentrate on the description of time and process in the border of human life.

****************

Cios - Goldsztajn Aleksandra - NZOZ Centrum Zdrowia Psychicznego ASANA, Zawiercie Zespół Hallervordena - Spatza jako postępująca genetyczna choroba neurodegeneracyjna.

Abstrakt Referat porusza problemy logopedyczne występujące u dzieci dotkniętych dziedziczną chorobą neurodegeneracyjną – zespołem Hallervordena – Spatza. Problem został omówiony na przykładzie 11-letniej dziewczynki, której przypadek obrazuje zaburzenia charakterystyczne dla tego zespołu i potwierdza trudności diagnostyczne.

****************

Daszykowska Jadwiga - Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie KUL Jana Pawła II, Instytut Pedagogiki, Stalowa Wola Twórczość - warunek rozwoju i jakości życia człowieka.

Abstrakt Pojęciem jakości życia operuje się dziś na płaszczyźnie wielu dziedzin nauki, w tym pedagogiki. Dyscyplina ta postrzega życie ludzkie poprzez pryzmat dokonujących się w jego

17 obrębie ustawicznych zmian, którym towarzyszą przemiany samego człowieka, wytwarzają się różne formy interakcji i równowagi między nim i światem. Ich kierunek zależy od tego, jaką wizję życia i swojej w nim roli przyjmuje człowiek, jaką wartość nadaje życiu – tu powstaje pytanie o jego jakość. Z pedagogicznego punktu widzenia jej wskaźnikiem będzie satysfakcja z dobrego życia osiągana poprzez realizację wartości, które leżą u podstawy dążeń i celów człowieka. Urzeczywistnienie wizji, własnej filozofii życia wiąże się z rozwojem człowieka. Aby jednak poprzez własny rozwój mógł on wpływać na kształt i jakość swego życia, musi spełnić zasadniczy warunek: być jego twórcą, a nie odtwórcą. W niniejszym artykule podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o rolę twórczości w kształtowaniu (rozwoju) człowieka oraz jakości jego życia. Okazuje się, że świadome wykorzystanie własnego potencjału życiowego oraz twórcze działanie, pozwala człowiekowi na samorealizację oraz sprzyja zadowoleniu z życia.

****************

Domańska - Janik Krystyna – Polska Akademia Nauk, Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego, Warszawa Komórki nerwowe z krwi pępowinowej w perspektywie terapeutycznej.

Abstrakt Koncepcja użycia komórek krwi pępowinowej (KP) do leczenia chorób innych, niż te związane z układem krwiotwórczym, pojawiła się w wyniku odkrycia w niej pluripotencjalnych komórek macierzystych, które można przekształcać (różnicować) in vitro w komórki potomne typowe dla wielu różnych tkanek. Na początku pierwszej dekady tego wieku odkryliśmy w naszym zespole, że komórki KP posiadają potencjał do przekształcania się w pełni funkcjonalne neurony. W ciągu następnych lat nasze wyniki zostały potwierdzone przez szereg innych ośrodków badawczych, a KP używana jest do niestandardowego leczenia różnych schorzeń neurologicznych w wielu prywatnych klinikach powstających obecnie na całym świecie. W ciągu dalszych badań eksperymentalnych prowadzonych na zwierzętach wykazaliśmy, że rzeczywiście przeszczepy ukierunkowanych neuralnie komórek pochodzących z KP mogą uzupełniać ogniskowe ubytki tkanki nerwowej. Natomiast w przypadku uogólnionych uszkodzeń lepszą strategią wydaje się być infuzja komórek terapeutycznych do przestrzeni płynowych OUN, takich jak zbiornik wielki czy komory boczne mózgu. W ostatnim roku, w wyniku wieloośrodkowej współpracy koordynowanej przez Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie wykonaliśmy pierwszy, klinicznie i radiologicznie monitorowany, dokomorowy przeszczep autologicznych, neutralnie ukierunkowanych komórek KP. Terapii poddano roczne dziecko z ciężkim poniedokrwiennym uszkodzeniem mózgu, powstałym w wyniku długotrwałego zatrzymania akcji serca. Dziecko przebywające około pół roku w utrwalonym stanie wegetatywnym, w ciągu 5 miesięcy po 3-krotnym przeszczepie neuralnych komórek pochodzących z KP wykazało ewidentną poprawę kliniczną. W badaniach MRI stwierdziliśmy, że podane komórki przeżywają w ścianie komór mózgu przez około 4 miesiące po przeszczepie. Nasz pacjent, pozostając w dalszym ciągu poważnie uszkodzony neurologicznie, według zgodnej oceny lekarzy prowadzących nie znajduje się obecnie w stanie wegetatywnym, zmniejszyła mu się liczba napadów padaczkowych i lepiej odpowiada na prowadzoną w dalszym ciągu konwencjonalną rehabilitację. Jednak pomimo zachęcającego wyniku tej pierwszej eksperymentalnej terapii neuralnie ukierunkowanymi komórkami KP, wiele pytań, w tym o mechanizm działania przeszczepu komórkowego, pozostaje ciągle bez odpowiedzi. Dlatego,

18 pomimo nieuniknionych ograniczeń wpisanych trwale w eksperyment zwierzęcy, prowadzimy dalsze badania w takich właśnie modelach doświadczalnych chorób OUN.

****************

Domańska Łucja, Zawadzka Ewa- Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii, Lublin Obraz własnej choroby, a lęk i objawy depresyjne u osób z dysfunkcjami mózgu o etiologii naczyniowej.

Abstrakt W grupie pacjentów z dysfunkcjami mózgu o etiologii naczyniowej, określono rodzaj poznawczego ujęcia własnej choroby. W tym celu zastosowano kwestionariusz Skala Oceny Własnej Choroby S. Steuden i K. Janowskiego, wyróżniający następujące poznawcze kategorie ujmowania choroby: zagrożenie, korzyść, przeszkoda/strata, wyzwanie, krzywda, wartość. Przeanalizowano powiązania między poznawczym ujęciem choroby, a nasileniem lęku i objawów depresji u badanych osób.

****************

Gerowska Maria – Uniwersytet Gdański, Gdańsk Syn umiera, czas się rozpryskuje, czyli dialogi ze Zmarłym. Śmierć ks. Jerzego Popiełuszki w poezji.

Abstrakt Porwanie i męczeńska śmierć ks. Jerzego Popiełuszki stała się wydarzeniem w życiu narodu, które gruntownie zmieniło jego świadomość. Modlitewne czuwania niewyzbyte nadziei, wiadomość o śmierci, proces toruński i stopniowe odsłanianie szczegółów zbrodni oraz przekształcenie grobu kapłana w sanktuarium odmieniły Polaków, przeniosły jakby w inny wymiar wspólnej egzystencji, pogłębiły zrozumienie rzeczywistości, w której przyszło żyć. Obecność w świecie stała się bardziej dojmująca, bogata wewnętrznie, pełna większej odpowiedzialności za wizję życia w Ojczyźnie. W czasie tego historycznego dramatu zrodziło się słowo, które zostanie przeze mnie zinterpretowane. 19 października 1984 rok stał się zjawiskiem literackim. Ten dorobek poetycki, będący produkcją o masowym zasięgu, bogaty i zróżnicowany pod względem ambicji artystycznych, nie stanowił dotychczas przedmiotu zainteresowania wydawców i historyków literatury. A warto sięgnąć po tę twórczość, z kilku co najmniej powodów. Przede wszystkim ta ogromna masa wierszy wiernie towarzyszyła tamtym wydarzeniom – ściśle współgrając ze społecznymi nastrojami, starała się na kształt zbiorowości wpłynąć. Jest, więc ta poezja cenna nie z powodu swych literackich wartości, (bo takich z reguły nie posiada), ale jako świadectwo zbiorowej reakcji na historię, przejaw świadomości i mentalności społecznej. Jednocześnie jest zapisem wezbranego uczucia kogoś jedynego, jego osobistą odpowiedzią na to, co się stało i w niego zapadło. Przynosi ona obfitą dokumentację, pozwalającą odtworzyć swoiste kalendarium owych wydarzeń. Przekazuje prawdę o życiu psychicznym chrześcijańskiej wspólnoty, cierpieniu, nadziei i jej utracie, samotności i poczuciu bezradności. Ukazując zmagania wspólnoty zintegrowanej wokół hasła bardzo popularnego po sierpniu 1980 r.: Bóg – Honor – Ojczyzna próbuje dotrzeć do mechanizmów historii XX wieku, które miażdżyły ludzi. Wyraża również niezgodę i sprzeciw wobec świata przemocy i nienawiści. Wobec przedstawionego materiału poetyckiego zostaną

19 zastosowane kryteria interpretacyjne czerpane ze współczesnych badan literaturoznawczych, socjologicznych, psychologicznych i teologicznych. Ta wielość inspiracji metodologicznych została spowodowana potrzebą znalezienia narzędzia skutecznego w zetknięciu z tak różnorodnym świadectwem, jakie przywołam w wystąpieniu. Analiza poezji o ks. J. Popiełuszce wykazuje jej wartość, brak autentyczności. Ta poezja od początku do końca mówi cudzym językiem, wpisuje doświadczenie historyczne jednostki i zbiorowości w znany kod mityczny. Mówienie gotowym sprawdzonym językiem, wpisanie aktualnych wydarzeń w znany schemat mityczny i projektowanie zachowań społecznych według tradycyjnych scenariuszy wydawało się oczywiste i wręcz pożądane. Myślenie stereotypami i oswajanie nowej jakościowo sytuacji przez sprowadzenie jej do znanego, powtarzalnego schematu jest najłatwiejsze i dla wielu, szczególnie anonimowych, przygodnych twórców była to jedyna dostępna im możliwość ekspresji. Z analizowanego przez mnie materiału literackiego wynika jednak, że podobnie postępują poeci profesjonalni, których twórczość polega na świadomej redukcji i nie różni się niczym od utworów amatorskich. Bez względu jednak na indywidualne cechy poszczególnych twórców, mamy tu do czynienia ze świadomie przejmowanym kodem językowym, uznanym za właściwy do opisania doświadczenia historycznego i realizowania funkcji tej poezji: informacyjnej, perswazyjnej czy terapeutycznej.

****************

Gleba Elżbieta - Uniwersytet Medyczny, Zakład Psychologii Klinicznej, Lublin Problem lęku przed śmiercią, samotności, odpowiedzialności i sensu życia w ujęciu psychoterapii egzystencjalnej według Irvina Yaloma i pedagogiki Ćwiczeń Duchownych św. Ignacego z Loyoli.

Abstrakt Podstawowe zagadnienia egzystencjalne: świadomość skończoności i ograniczoności własnego istnienia, poszukiwania jego sensu, fundamentalnej samotności i odpowiedzialności za własny los Irvin Yalom w swojej pracy z pacjentami podejmuje w oparciu o filozofię Epikura i Nitschego. Towarzyszy jej założenie o braku kontynuacji ludzkiej świadomości w jakiejkolwiek formie poza granicą śmierci. Ćwiczenia Duchowne prowadzą człowieka do dokonywania świadomych wyborów w osobistej relacji z Bogiem, w perspektywie życia wiecznego. Chciałabym rozważyć podobieństwa i różnice obydwu podejść oraz ich konsekwencje dla praktycznej pracy z ludźmi doświadczającymi dylematów egzystencjalnych.

****************

Grzywniak Celestyna - Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków Rola rozwoju odruchów wczesnodziecięcych w procesie uczenia się.

Abstrakt Celem mojego wystąpienia będzie przedstawienie w zarysie koncepcji dr S. Goddard i dr P. Blythe dotyczącej wpływu odruchów pierwotnych i posturalnych na rozwój psychomotoryczny i uczenie się dziecka oraz przedstawienie badań pilotażowych dotyczących występowania przetrwałych odruchów pierwotnych u dzieci z trudnościami w uczeniu się. Do tej pory w literaturze medycznej zwracano głównie uwagę na występowanie

20 przetrwałych odruchów pierwotnych u dzieci z porażeniem mózgowym. W rozumieniu medycznym, a ściślej neurologicznym odruchy przetrwałe powstają na skutek poważnych uszkodzeń organicznych mózgu w czasie życia płodowego bądź w trakcie porodu tworząc pewien zespół objawów nazywany dziecięcym porażeniem mózgowym (Chymlik J., Michałowicz R. 2001 s. 114). A. J. Ayres w swojej teorii o integracji sensorycznej również zwracała uwagę na wybrane przetrwałe odruchy, które mogą zakłócić rozwój dziecka, z tym że przyczyną ich powstawania mogą być zaburzenia funkcjonalne. Podobne stanowisko do J. Ayres prezentuje dr P. Blythe i jego żona dr S. Goddard-Blythe. W koncepcji tych autorów przetrwałe odruchy mogą występować z mniejszym nasileniem, powodując zakłócenia rozwoju psychomotorycznego w postaci tzw. opóźnień neurorozwojowych. Zakłócenia te mają raczej podłoże funkcjonalne niż organiczne, dlatego możemy je spotkać u dzieci, które pozornie dobrze się rozwijają. Następnie krótko scharakteryzuję wybrane odruchy pierwotne pokazując ich wpływ na rozwój psychomotoryczny i uczenie się np.: odruch Moro, dłoniowy, ssania, asymetryczny toniczny odruch szyi, toniczny odruch błędnikowy itd. W dalszej części przedstawię wyniki badań pilotażowych, w których spróbuję odpowiedzieć na następujące pytania: Czy występują w śladowej postaci przetrwałe odruchy pierwotne u dzieci w wieku szkolnym z trudnościami w uczeniu się? Czy wraz z wiekiem liczba przetrwałych odruchów maleje w dwóch grupach badanych? Czy u dzieci z ilorazem inteligencji poniżej przeciętnej, śladowe przetrwałe odruchy występują z większym nasileniem niż u dzieci z inteligencją przeciętną? Otrzymane wyniki należy traktować z dużą ostrożnością, zachęcają jednak do dalszych badań.

****************

Grochmal - Bach Bożena – Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Katedra Pedagogiki Specjalnej, Kraków Doświadczenia na pograniczu życia i śmierci.

Abstrakt Celem badań na temat przeżyć na progu umierania jest „przytomne przeżywanie doświadczenia z zachowaną świadomością”, które może odbywać się poza ciałem. Za pomocą reanimacji - po jakimś czasie - wracają czynności biologiczne organizmu (krążenie i oddychanie). Mogą to być minuty, godziny a nawet doby od chwili stwierdzenia śmierci klinicznej. U nikogo z badanych osób nie doszło do żadnego uszczerbku w ich zdrowiu wskutek pozornej śmierci, pomimo iż po 4 lub 5 minutach mózg bez tlenu zaczyna obumierać. Badania zostały przeprowadzone analizą indywidualnych przypadków, z tym że przeprowadzono je innymi metodami psychologicznymi. U Marzeny Bajorek badani wypełniali Skalę Poczucia Sensu i Celu Życia (PIL). J.C. Crumbaugha i L.T. Maholika. Adjective Check List (ACL) autorstwa H.G. Gougha i A.B. Heilbruma, Inwentarz Postaw Wobec Śmierci (IPWS) J. Makselona oraz Test Zdań Niedokończonych (TZN) ułożonych przez badającego. Do kompletu badań Bajorek dołączyła jeszcze wywiad psychologiczny oraz obserwację wyglądu i zachowania osób badanych. Natomiast Katarzyna Ludwin oprócz wywiadu psychologicznego, obserwacji, Skali Poczucia Sensu Życia (PIL) J.C. Crumbaugha i L.T. Maholika oraz Inwetarza PostawWobec Śmierci (IPWS) J. Makselona badała pacjentów Arkuszem Samopoznania R.B. Cattella, Skalą Wartości Schelerowskich (SWS) P. Brzozowskiego oraz Metodą autobiograficzną M. Straś - Romanowskiej. Metoda autobiograficzna M. Straś – Romanowskiej dotyczy linii życia osób badanych, oparta jest na dialogu i wzbogacona rysunkową prezentacją doświadczeń z pogranicza śmierci, które są wplecione w kontekst całego życia pacjenta (określenie orientacji temporalnej i percepcji

21 czasu określonych osób). Z wniosków otrzymanych po badaniach, należy zwrócić uwagę, iż pacjenci zmienili swój stosunek do życia, doceniając i znając jego wartość, ponadto nie przywiązują wagi do rzeczy materialnych, ale interesują się życiem duchowym, są bardziej życzliwi dla ludzi i mniej boją się śmierci.Wierzą również w życie pozagrobowe, wzmacniają swą wiarę w Boga lub na nowo zaczynają wierzyć. Są również i tacy, którzy widzą u siebie nowe zdolności (np. zdolności parapsychologiczne).Tak, więc doświadczenia z pogranicza śmierci stają się u tych chorych jakby wkraczaniem w inną rzeczywistość oraz stawianiem się „istotą duchową”. Osoby, które doświadczyły niezwykłych przeżyć w stanie śmierci klinicznej sprawiają wrażenie jak gdyby zabrały ze sobą część rzeczywistości, która była przepełniona światłem, miłością i dobrocią i powrócili do świata żywych.

****************

Harciarek Michał – Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk Neuropsychologiczne następstwa chorób wewnętrznych i sposobów ich leczenia

Abstrakt Jedną z najbardziej intensywnie rozwijających się dziedzin neuropsychologii jest obecnie neuropsychologia medyczna. W przeciwieństwie do diagnozy i terapii pacjentów z patologią ośrodkowego układu nerwowego wywołaną niejako w sposób bezpośredni (np. na skutek urazu głowy lub udaru), neuropsychologia medyczna analizuje wpływ chorób somatycznych oraz sposobów ich leczenia na wtórne uszkodzenie mózgu i wynikające z niego różnorodne zaburzenia zachowania. Celem wykładu jest ukazanie mechanizmów powstawania dysfunkcji neuropsychologicznych w wybranych chorobach somatycznych. W szczególności zaprezentowane zostaną wyniki badań poświęconych poznawczym i emocjonalnym następstwom przewlekłej niewydolności nerek oraz sposobów jej leczenia. Niezależnie, bowiem od rodzaju stosowanego leczenia (terapia farmakologiczna vs. dializoterapia vs. transplantacja nerki) u osób z przewlekłą niewydolnością nerek niejednokrotnie obserwuje się różnie nasilone deficyty neuropsychologiczne, choć rozpoczęcie dializoterapii lub transplantacja nerki w istotny sposób przyczyniają się do redukcji opisywanych objawów. Podczas wykładu podkreślone zostanie także znaczenie badania neuropsychologicznego w procesie kwalifikacji chorych z przewlekłą niewydolnością nerek do operacji transplantacji nerki. Ponadto w referacie omówione będą problemy neuropsychologiczne w praktyce kardiologicznej i kardiochirurgicznej, ze szczególnym uwzględnieniem dynamiki funkcjonowania poznawczego u osób z chorobą niedokrwienną serca poddanych, operacji rewaskularyzacji mięśnia sercowego.

****************

Kropotov Juri1,2 1Institute of the Human Brain, Russian Academy of Sciences, St. Petersburg, Russia 2Institute of Psychology, Norwegian University of Science and Technology, Trondheim, Norway What can event related potentials contribute to neuropsychology?

22 Abstrakt While psychometrics measures brain functions in terms of behavioral parameters, a recently emerged branch of neuroscience called neurometrics relies on measuring the electrophysiological parameters of brain functioning. There are two approaches in neurometrics. The first relies on the spectral characteristics of spontaneous electroencephalograms (EEG) and measures deviations from normality in EEG recorded in the resting state. The second approach relies on event related potentials that measure the electrical responses of the brain to stimuli and actions in behavioral tasks. The present study reviews recent research on the application of event related potentials (ERPs) for the discrimination of different types of brain dysfunction. Attention deficit-hyperactivity disorder (ADHD) is used as an example. It is shown that the diagnostic power of ERPs is enhanced by the recent emergence of new methods of analysis, such as Independent Component Analysis (ICA) and Low Resolution Electromagnetic Tomography (LORETA).

****************

Królica Maria - Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Instytut Edukacji Przedszkolnej i Szkolnej, Częstochowa Śmierć w rozmowach z dzieckiem przedszkolnym – problem dla rodziców i nauczycieli.

Abstrakt Przedmiotem wystąpienia jest obraz postawy rodziców i nauczycieli dzieci w wieku przedszkolnym, na temat sposobów wprowadzania dzieci w zagadnienie śmierci. Zauważalne zjawisko traktowania tego tematu jako tabu w rozmowach z dziećmi, przy jednoczesnym „osaczaniu” dziecka śmiercią przez media oraz jej rzeczywista obecność w doświadczeniach dziecięcych (własnych i najbliższych) stwarza sytuację, która dla dzieci rodzi sytuacje trudne, traumatyczne. Kulturowe zmiany wzmacniają eliminowanie tego zagadnienia z refleksji prowadząc do zachowań odzierających śmierć z tajemnicy, a umieranie z godności. Czy i jak powinno się (i można) rozmawiać z dziećmi o śmierci już od najmłodszych lat? Czy to może być pomocne w formowaniu etycznych postaw wobec umierania i śmierci? Co może być pomocne w takich rozmowach? Próba odpowiedzi na te i podobne pytania stanowi treść referatu.

****************

Krukow Paweł1, Bielak Agnieszka2 1Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii UMCS, Lublin; 2Centrum Aktywności Środowiskowej, MOPR, Lublin Neuropsychologiczno-pedagogiczne problemy diagnozy dzieci z zaburzeniami wynikającymi z płodowej ekspozycji na alkohol, wychowującymi się w środowisku o znacznym nasileniu patologii społecznej – analiza na przykładzie porównawczego studium przypadku.

Abstrakt Problemy medyczne i neuropsychologiczne wynikające z płodowej ekspozycji na alkohol (grupa FASD) uznawane są aktualnie za jedną z najczęstszych przyczyn trwałych dysfunkcji rozwojowych, doprowadzających także do zakłóceń w przystosowaniu społecznym w dorosłości. Ponadto, do dzisiaj nie ustalono trafnego algorytmu postępowania, które mogłoby doprowadzić do stawiania pewnych diagnoz klinicznych wspomnianych zaburzeń.

23 Dodatkową trudnością może okazać się identyfikowanie dzieci z grupy FASD, wychowujących się w środowisku cechującym się znacznym nasileniem patologii społecznej. Dzieci funkcjonujące w takich środowiskach, częściej niż dzieci adoptowane obciążone są dodatkowo negatywnymi czynnikami psychospołecznymi, a poza tym, u większej części ich rówieśników także rozpoznaje się zakłócenia rozwojowe będące wynikiem zaniedbań edukacyjnych i wychowawczych a także zaburzenia zachowania, co dodatkowo utrudnia rozpoznanie tych dzieci, u których zaburzenia rozwojowe są w istocie manifestacją biologicznie uwarunkowanych zaburzeń neuropsychologicznych. Autorzy zamierzają omówić wspomniane zagadnienie posiłkując się studium przypadku dotyczącym 10-letniego chłopca z FAE, będącym pod opieką grupy wsparcia. Zachowanie i procesy poznawcze chłopca zostaną porównane z tożsamymi parametrami dwójki dzieci w tym samym wieku – jednym wychowującym się także w środowisku patologii społecznej, ale bez uchwytnych cech FAE i drugim, wychowującym się w pełnej rodzinie niewykazującej cech patologii. Autorzy zwracają także uwagę na potrzebę podjęcia próby reinterpretacji genezy patologii społecznej, o której nadal najczęściej myśli się w kategoriach czynników psychospołecznych, nie doceniając zmiennych neuropsychologicznych.

****************

Kwiatkowska Grażyna - Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, Instytut Psychologii UMCS, Lublin Nawet w śmierci jest życie – egzystencjalny wymiar śmierci.

Abstrakt Skończoność ludzkiej egzystencji określa konkretną sytuację odpowiedzialnością. Śmierć stanowi koniec przyszłości i określa ograniczenia ludzkich możliwości. Ludzka egzystencja jest nieodwracalna. Dlatego śmierć nie tylko nadaje głęboki sens ziemskiej egzystencji człowieka, ale również ona sama, jako taka, jako proces umierania, może być pełna najgłębszego sensu. Wskazują na to zarówno filozofowie (od Platona po M. Heideggera), jak i psychologowie (od Z. Freuda po V. Frankla), którzy podkreślają, że życie jawi się człowiekowi jako jego niezastępowalna własność, ponieważ w odniesieniu do śmierci odnosi się ono do siebie samego, jako coś, co w każdym przypadku musi być przeżywane przez „Ja” należące do siebie samego.

****************

Lass Piotr, Sławek Jarosław – Gdański Uniwersytet Medyczny, Zakład Medycyny Nuklearnej, Gdańsk Problematyka neuroobrazowania w neuropsychologii ze szczególnym uwzględnieniem śmierci mózgu.

Abstrakt Neuropsychologia i neuropsychiatria nie dorobiły się bazy diagnostyki laboratoryjnej – nie można rozpoznać większości tych dysfunkcji badaniem krwi lub moczu. Podstawą są badania psychologiczne + uzupełniająco diagnostyka obrazowa. Czynność mózgu jest stanem elektrycznym. Niedoskonałym zapisem tej czynności jest EEG. W związku z tym tworząc, więc obraz („mapę”) czynności mózgu, posługujemy się parametrami pośrednimi – odzwierciedleniem czynności poszczególnych okolic mózgowia przez uzyskanie obrazów

24 regionalnego mózgowego przepływu krwi i regionalnego metabolizmu glukozy. Regionalny przepływ i metabolizm mózgowy można badać czterema badaniami neuroradiologicznymi: tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (SPECT), pozytonowa tomografia emisyjna (PET) oraz funkcjonalne modyfikacje tomografii komputerowej (fCT) i jądrowego rezonansu magnetycznego (fMRI). Ponadto można obrazować gęstość receptorów dla dopaminy, serotoniny, opiatów etc., ulegającą znacznym zmianom w różnych stanach psychopatologicznych. Czynnościowe badania neuroradiologiczne mają zastosowania kliniczne w różnicowaniu stanów otępiennych, stanów po urazach czaszkowo-mózgowych, PTSD, parkinsonizmie, pomocniczo i/lub naukowo w zasadzie wszystkich zagadnieniach psychologicznych i psychiatrycznych: depresji, fobiach, ch. dwubiegunowej, zaburzeniach łaknienia, neuromarketingu, etc. Diagnostyka śmierci mózgu oparta jest na badaniu klinicznym, w szczególności nieobecności odruchów pniowych. Obowiązkowo w rozległych urazach twarzoczaszki, w uszkodzeniach podnamiotowych mózgu, w głębokich zatruciach i innych wątpliwościach diagnostycznych oraz u noworodków i dzieci poniżej 2 roku życia muszą być wykonane badania instrumentalne (obwieszczenie Min. Zdrow. z 2007 r., M.P. ). Obejmują EEG, potencjały wywołane i ocenę krążenia mózgowego za pomocą – do wyboru - arteriografii mózgowej, radioizotopowego badania przepływu mózgowego krwi lub przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej (TCD). Badania te wykazują ustanie przepływu krwi wywołane obrzękiem tkanki mózgowej. Najprostsza i najtańsza jest metoda radioizotopowa, najbardziej zawodna ultrasonograficzna, najczęściej stosowana – zwyczajowo angiografia mózgowa. Obserwuje się powolne zwiększanie liczby tych badań wynikające z postępów transplantologii.

****************

Laurman - Jarząbek Edyta1,2, Szpringer Monika2 – 1Wszechnica Świętokrzyska, Kielce; 2Uniwersytet Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Kielce Społeczny aspekt opieki i wsparcia dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS.

Abstrakt Opieka, pomoc i wsparcie społeczne to pojęcia wykreowane przez pedagogikę społeczną i odnoszące się do humanistycznego spojrzenia na człowieka i jego życiową drogę. Humanistyczne spojrzenie na człowieka, wymaga skupienia uwagi na potrzebach, uznawanych wartościach, dążeniach, ale i na drugiej stronie życia, jakim są określone działania opiekuńcze, wspomagające i wspierające wobec osób przeżywających dramaty życiowe. Od momentu pojawienia się kwestii HIV/AIDS w Polsce dużą trudnością było zapewnienie zakażonym i chorym właściwej opieki. Akceptacja osób zakażonych i chorych to bardzo ważny aspekt społeczny, bowiem niewątpliwie choroba ma wymiar psychospołeczny. Osoby zakażone potrzebują wsparcia i pomocy, bezinteresowności i akceptacji. Liczne kampanie medialne, informacyjne, przekazywanie rzetelnych wiadomości na temat ryzyka zakażenia w codziennym życiu z osobą zakażoną sprawiły, ze opór społeczny powoli zanika, ale i tak wciąż jeszcze pojawiają się sygnały o dyskryminowaniu osób zakażonych i chorych. Ważny aspekt w badaniach nad problematyką HIV/AIDS stanowi zagadnienie, w jaki sposób studenci różnych kierunków kształcenia wypowiadają się na temat opieki nad zakażonymi, co stanowi treść niniejszego opracowania.

****************

25

Ledwoch Beata1, Kalbarczyk Piotr2 1Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej, Instytut Psychologii, Lublin; 2Kancelaria Radcy Prawnego, Lublin Postępowanie w przedmiocie orzekania o niezdolności do pracy - bezdroża opiniowania w przypadku pacjentki po operacji naczyniaka tętniczo-żylnego mózgu.

Abstrakt Przedmiotem prezentacji jest przedstawienie problemów prawnych doświadczanych przez pacjentkę operowaną z powodu naczyniaka tętniczo-żylnego. Problemy te początkowo dotyczyły ustalenia niepełnosprawności, a następnie prawa do uzyskania renty socjalnej. W przedstawionej analizie zostaną zasygnalizowane również problemy kompetencyjne biegłych reprezentujących różne dyscypliny naukowe i opiniujących w przedmiotowych sprawach.

****************

Ledwoch Beata1, Krukow Paweł1, Kaczmarek Bożydar L. J.2, Herzyk Anna1 1Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin; 2Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Kontrola zachowania dorosłych sprawców przestępstw – analiza neuropsychologiczna.

Abstrakt Celem prezentacji jest przedstawienie wyników badań uzyskanych w ramach grantu ministerialnego 1 H01F 065 27 dotyczącego tematyki neuropsychologicznych uwarunkowań kontroli zachowania u dorosłych sprawców przestępstw. Badania objęły 130 osób, wśród których przebadano 90 skazanych prawomocnymi wyrokami sądowymi, 20 żołnierzy służby zasadniczej oraz 20 pacjentów z potwierdzonymi uszkodzeniami płatów czołowych. Analizy dotyczyły takich kategorii neuropsychologicznych, jak: planowanie z uwzględnieniem struktury czasowej, refleksyjności i impulsywności, strategii podejmowanych decyzji, uogólniania i abstrahowania, monitorowania zachowań językowych i plastyczności poznawczej. W zakresie przebadanych charakterystyk uzyskano różnice istotne statystycznie między grupą więźniów, pacjentów i żołnierzy świadczące o występowaniu w grupie eksperymentalnej różnorodnych cech zaburzeń funkcji wykonawczych. W prezentowanych treściach zostanie także przedstawiona aplikacja wyników badań dla potrzeb prawa karnego.

****************

Ledwoch Beata1, Rasmus Anna2 1Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej, Instytut Psychologii, Lublin; 2Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Gdańsk Problemy prawne w postępowaniu przygotowawczym – przypadek zgwałconej kobiety po urazie głowy.

Abstrakt Od kilku lat urazy mózgu stają się przedmiotem zainteresowania różnych dyscyplin naukowych oraz różnych środowisk zawodowych, a nie tylko medycznych. W niniejszym referacie wskażemy na potrzebę rozwoju kolejnej gałęzi neuropsychologii, jaką jest neuropsychologia sądowa. Przedstawimy studium przypadku pacjentki po urazie mózgu z

26 następowym uszkodzeniem płatów czołowych i skroniowych, która zgłosiła przestępstwo zgwałcenia. Sprawa została umorzona, gdyż nie udało się ustalić jednoznacznej wersji wydarzeń, poza tym uznano, iż pacjentka prowokowała swoim zachowaniem mężczyzn. Sprawę utrudniały zaburzenia pamięci występujące u pacjentki, zaburzenia zachowania (wybuchy agresji, czasem infantylność), konfabulacje. Z drugiej strony zaobserwować można było wśród osób przesłuchujących, brak wiedzy i brak zrozumienia zaburzeń wynikających z urazu mózgu. Przypadek AK pokazuje, że rozwój neuropsychologii sądowej jest niezbędny. Istnieje konieczność szkolenia prawników, adwokatów, itp. w zakresie zaburzeń występujących po urazach mózgu.

****************

Ledwoch Marian1, Konarzewski Kazimierz Hubert2, Konarzewska Małgorzata3 1Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Psychologii, Lublin; 2Kancelaria Adwokacka, Lublin; 3Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza, Lublin Neuropsychologiczny, prawny i filozoficzny wymiar życia i śmierci pacjenta po przebytym tętniaku mózgu.

Abstrakt W prezentacji autorzy przedstawią poznawczy i emocjonalny opis funkcjonowania pacjenta po przebytym klipsowaniu krwawiącego tętniaka tętnicy łączącej przedniej z powikłaniami pooperacyjnymi skutkującymi śpiączką, a następnie śmiercią. Uwzględniając schorzenie mózgowe pacjenta, analizie poddane zostaną jego problemy prawne sprowadzające się do: kwestii ważności testamentu, kwestii dziedziczenia ustawowego żony i syna, kwestii rozliczenia nakładów na remont mieszkania, kwestii roszczeń odszkodowawczych. Śmierć pacjenta oraz jego swoisty akt woli będą również opisane w płaszczyźnie ontologii umierania.

****************

Lewicka Tatiana1, Nowakowska Kempna Iwona2 1SP CSK Śląski Uniwersytet Medyczny im. Prof. Kornela Gibińskiego, Odział Neurologii, Pododdział Udarowy, Katowice; 2Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Kraków Diagnoza i możliwości terapii zaburzeń mowy u osób ze schorzeniami neurozwyrodnieniowymi.

Abstrakt Postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa sprawia, że choroby o podłożu neurozwyrodnieniowym stają się coraz powszechniejsze. Wśród obserwowanych deficytów znaczne miejsce zajmują zaburzenia mowy i komunikowania się. Najczęstszymi zaburzeniami mowy, jakie możemy zaobserwować w przypadku chorób neurozwyrodnieniowych są afazja i/lub dysartria. Właściwie postawiona diagnoza i zaplanowanie terapii neurologopedycznej pozwala na poprawę jakości życia pacjenta i utrzymanie umiejętności komunikowania się z otoczeniem. Współistniejące deficyty poznawcze wymagają, aby wspierać terapię logopedyczną współpracą z neuropsychologiem. W przypadku braku możliwości posługiwania się mową językową istnieją metody zastępcze, które ułatwiają pacjentowi porozumiewanie się. Wśród wielu dostępnych metod komunikacji

27 zastępczej i alternatywnej można pacjentom zaproponować posługiwanie się Piktogramami i/lub metodą Makaton. W terapię zaburzeń mowy powinna także być włączona rodzina pacjenta. Choroby neurozwyrodnieniowe mają charakter postępujący, dlatego też możliwości terapii logopedycznej są dość ograniczone, mimo to należy w głównej mierze brać pod uwagę poprawę jakości życia chorego.

****************

MacQueen Bruce Duncan – Uniwersytet Gdański, Instytut Anglistyki, Gdańsk Eros i Tanatos w ujęciu mikrogenetycznym.

Abstrakt Pomimo istnienia od ponad 10 lat czasopisma pt. „Neuropsychoanalysis” i towarzystwa naukowego o tej samej nazwie, dla większości neuropsychologów założenia, metodyka i sam język psychoanalizy stanowi coś obcego, być może nawet wrogiego. Czy neuropsychologia nie powstała m.in. po to, aby odciąć naukowe badania mózgu i jego wyższych funkcji od tradycji filozoficznej refleksji i wręcz mistycyzmu, którego wyrazem jest myślenie Freuda? Niemniej jednak rozwój wiedzy i zainteresowania neuropsychologów funkcjami niższych pięter ośrodkowego układu nerwowego, otwiera ponownie dyskusję na temat nieświadomości, jakkolwiek rozumiemy to pojęcie. Potrzebą chwili staje się wyjaśnienie struktury potrzeb i popędów ludzkich, a szczególnie w tym zakresie, gdzie ludzka świadomość w jakiś istotny sposób różni się od świadomości zwierząt. Dla celów obecnych chodzi przede wszystkim o dwa popędy, nazwane przez Freuda Eros i Tanatos, które dotyczą odpowiednio popędu ku życiu (przyjemności, jedności z drugą osobą) oraz popędu ku śmierci (zniszczeniu, uwolnieniu się od wszystkich związków oraz od obowiązków życia). W zaproponowanym referacie problematyka ta nie będzie jednak omówiona w duchu klasycznej psychoanalizy Freuda, lecz raczej w duchu teorii mikrogenetycznej. Każde powstanie (np. stanu umysłu) stanowi w zasadzie wyraz walki z niebytem. Walka ta z kolei nabiera innego kształtu w różnych fazach filo-, onto- i mikrogenezy. Takie ujęcie podstawowych popędów umożliwia neuropsychologom podejście do tych obszarów życia mózgu, które Freud określił nazwą „nieświadomość”, bez zbędnego bagażu, czy to psychoanalitycznego (chodzi o brak możliwości naukowego udowodnienia hipotez). Czy biologicznego (tj. sprowadzanie wszystkich ludzkich popędów do instynktów zwierzęcych).

****************

Martynowa Irena - Centrum diagnostyczno-rehabilitacyjne „Promyk Słońca”, Wrocław Rehabilitacja wzroku metodą biologicznego sprzężenia zwrotnego.

Abstrakt Rehabilitacja wzroku metodą biosterowania adaptacyjnego i samoregulacji w warunkach sprzężenia zwrotnego jest skuteczna, nieinwazyjna i nie ma skutków ubocznych. Co więcej, pobudza pozytywne emocje, które są niezbędne podczas rehabilitacji dzieci. Powodem do zastosowania metody biologicznego sprzężenia zwrotnego w okulistyce były badania naukowe o aktywności bioelektrycznej w płatach potylicznych kory wzrokowej dzieci z niedowidzeniem, które były przeprowadzone przez okulistkę S.A. Tumanian pod kierownictwem naukowym akademika N.P. Bechtieriewej w laboratorium neurofizjologii człowieka, w Instytucie medycyny eksperymentalnej Akademii Nauk Medycznych (były

28 ZSRR, Leningrad), w latach 70-80 ubiegłego wieku. W wyniku tych badań udowodniono, iż metoda jest efektywna w profilaktyce i rehabilitacji niedowidzenia w stopniu lekkim i średnim. Kolejne badania poszerzały zakres stosowania tej metody. Na VII Wszechrosyjskim zjeździe oftalmologów, doktor okulista A.A. Awdiejewa pod kierownictwem naukowym członka - korespondenta RANM, doktora nauk medycznych, prof. L.K. Moszetowej przedstawiła wykład na temat: „Leczenie różnych rodzajów ambliopii metodą wideo- komputerowej korekcji wzroku”. Był to rezultat wieloletniej pracy nad metodą rehabilitacji niedowidzenia wspomnianych wyżej osób. Metoda miała na celu leczenie niedowidzenia w każdej postaci u dorosłych i dzieci: niedowidzenia wiążącego się z dalekowzrocznością, krótkowzrocznością, z astygmatyzmem. Leczenie niedowidzenia wiążącego się ze zmianami organicznymi dna oka. Leczenie krótkowzroczności i skurczu akomodacji. Efektywność, nieinwazyjność i bezpieczeństwo tej metody w porównaniu z dotychczasowo stosowanymi w leczeniu ambliopii jest naukowo potwierdzona. Należy też podkreślić szerokie spektrum wskazań do zastosowania tej metody: - zaburzenia refrakcyjne – dalekowzroczność, dalekowzroczny astygmatyzm, krótkowzroczność, krótkowzroczny astygmatyzm, astygmatyzm mieszany - skurcz akomodacji - niedowidzenie anizometropowe, refrakcyjne, dysbinokularne, bezsoczewkowe; - choroby organiczne organu wzroku – wrodzone i dziedziczne choroby siatkówki; centralne i obwodowe choroby siatkówki; zwyrodnienia witreoretinalne; częściowe atrofie nerwu wzrokowego o różnej genezie; następstwa przebytych zapaleń naczyniówki i siatkówki, wylewów krwi, urazów, odwarstwień siatkówki. Należy również odnotować takie zalety metody, jak jej prostota, możliwość wykorzystania w zwykłych warunkach ambulatoryjnych, brak konieczności przebywania pacjenta w szpitalu lub sanatorium, jak i to, że metoda może być zastosowana w kompleksowym leczeniu pacjentów z niedowidzeniem niezależnie od wieku i czasu trwania choroby. Badania początkowe i osiągnięte efekty programu wdrążenia nowej w Polsce metody w Centrum diagnostyczno-rehabilitacyjne „Promyk Słońca” we Wrocławiu, są dowodem na konieczność kontynuowania programu rehabilitacji wzroku przy pomocy biosterowania adaptacyjnego i samoregulacji w warunkach sprzężenia zwrotnego.

****************

Maryniak Agnieszka - Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa Mózg, serce i autonomiczny układ nerwowy- trójkąt pełen tajemnic.

Abstrakt Praca serca kontrolowana jest przez harmonijne współdziałanie dwóch gałęzi autonomicznego układu nerwowego. W jej regulacji uczestniczą jednak także struktury ośrodkowego układu nerwowego, w tym wyspa, zakręt obręczy i kora przedczołowa. Wskazują na to badania wykazujące związek pomiędzy aktywnością poznawczą a zmiennością rytmu serca (HRV). Istotne, choć do tej pory słabo poznane znaczenie ma związek mózg – serce – autonomiczny układ nerwowy u pacjentów z zaburzeniami rytmu serca. Istnieją postacie arytmii, w których podstawową rolę odgrywa autonomiczny układ nerwowy, na przykład migotanie przedsionków związane z dominacją nerwu błędnego lub nadmierną aktywnością adrenergiczną. Opisywane jest zjawisko nagłej śmierci u chorych w trakcie napadu padaczkowego, której przyczyną może być arytmia serca. W prezentacji szczególna uwaga będzie poświęcona wyłaniającym się z praktyki klinicznej pytaniom o wpływ arytmii serca na ośrodkowy układ nerwowy, możliwość reorganizacji kory w wyniku doświadczanych przez pacjenta napadów częstoskurczu, co sugerują takie zjawiska jak na przykład „arytmie fantomowe”, warunkowanie klasyczne napadów migotania przedsionków, dowolne

29 odczuwanie pracy serca, a także zaburzenia rozwoju poznawczego stwierdzane u dzieci z napadowym częstoskurczem.

****************

Mazur Eliza - Wszechnica Świętokrzyska, Kielce System wartości skazanych agresywnych odbywających karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Kielcach.

Abstrakt Rosnąca liczba osób dorosłych przebywających w placówkach penitencjarnych świadczy o tym, że w wielu przypadkach proces wartościowania nie przebiegał prawidłowo. Dewiacyjny system wartości jest nie mniej niebezpieczny niż złe pełnienie ról społecznych, brak efektywnej kontroli społecznej czy patologia więzi międzyludzkich. U osób niedostosowanych społecznie występuje mniejsze nasilenie wartości dotyczących poszukiwania sensu własnego życia w odniesieniu do transcendencji (zbawienia) oraz jakości relacji interpersonalnych takich jak: prawdziwa przyjaźń, dojrzała miłość, uznanie społeczne. Celem artykułu jest próba ukazania hierarchii wartości skazanych agresywnych, odbywających karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Kielcach.

****************

Mirski Andrzej – Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków Stymulacja aktywności twórczej osób po urazie mózgu.

Abstrakt Przegląd literatury przedmiotu, zarówno nielicznych jeszcze badań empirycznych, jak i doniesień o charakterze teoretycznym, sugeruje występowanie istotnej zależności pomiędzy zdolnościami twórczymi oraz zachowanymi zdolnościami wyspowymi u osób z otępieniem pourazowym. Sprawdzenie hipotezy o występowaniu takiego związku oraz możliwości trenowania umiejętności artystycznych u osób po urazie mózgu przyjęto za cel badań własnych. W eksperymencie wzięło udział 40 pacjentów po urazie mózgu z otępieniem pourazowym, oraz 40 pacjentów po urazie mózgu bez cech otępienia wyselekcjonowanych do grupy eksperymentalnej metodą dobierania w pary - ze względu na wiek i płeć. Wszyscy ci badani uczestniczyli w programie terapii sztuką przeprowadzonym na trzytygodniowym turnusie rehabilitacyjnym zorganizowanym przez Centrum Reintegracyjno-Szkoleniowe Fundacji na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu. Zajęcia prowadzili: wykwalifikowany trener w zakresie arteterapii oraz psycholog kliniczny. Do zbadania uczestników posłużył Test Badania Zdolności Twórczych PPAT Gantta i Tabone (1998), zastosowany przed rozpoczęciem turnusu (badanie I) i po jego zakończeniu (badanie II). Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają istnienie związku między zachowanymi zdolnościami wyspowymi u osób z otępieniem pourazowym oraz sugerują wyższy poziom ogólnych uzdolnień plastycznych, swobody stosowania i zdolności dobierania kolorów, poziomu artystycznego rysunku (w aspekcie realizmu i szczegółowości) tych osób. Stwierdzono ponadto, że stymulacja aktywności twórczej za pomocą terapii sztuką daje lepsze rezultaty u osób ze zdiagnozowanym otępieniem pourazowym, niż u osób bez takiej diagnozy. W wyniku przeprowadzonych badań potwierdzono występowanie istotnej zależności pomiędzy

30 zdolnościami twórczymi oraz dysleksją rozwojową. Potwierdzono również, że u studentów ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową występują większe możliwości trenowania tych zdolności. Zaproponowany trening twórczości, choć sprawia, że rysunki studentów ze zdiagnozowaną dysleksją są generalnie lepsze technicznie i nie przejawiają już cech patologii, tracą jednak, zdaniem ekspertów, na oryginalności.

****************

Mirski Andrzej, Mirska Natalia - Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków Neuropsychologiczne aspekty depresji.

Abstrakt Celem referatu jest wskazanie najważniejszych neuropsychologicznych aspektów zaburzeń depresyjnych. Przedstawione zastaną tradycyjne koncepcje genezy różnych rodzajów depresji w zaburzeniach neuroprzekaźnictwa (teorie przekaźnikowe) z bardziej nowoczesnymi koncepcjami genezy depresji w zaburzeniach strukturalnych (teorie strukturalne OUN). Przedstawiony zostanie model zaburzeń depresyjnych oparty na modelu mózgu McLean‟a oraz teorii mikrogenetycznej, oraz wynikające z nich możliwe zastosowania terapeutyczne. Przedstawione zostaną także próby wyjaśnienia na gruncie neuropsychologicznym, dlaczego stosunkowo często kreatywność łączy się z zaburzeniami depresyjnymi i depresyjno – maniakalnymi oraz omówiona zostanie możliwość wykorzystania sztuki w procesie terapii tych zaburzeń.

****************

Mirski Andrzej, Kupiec Maria - Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków Neuropsychologiczne aspekty schizofrenii.

Abstrakt Celem referatu jest wskazanie najważniejszych neuropsychologicznych aspektów schizofrenii. Przedstawione zostaną różne koncepcje genezy schizofrenii, ze specjalnym uwzględnieniem teorii wskazujących na strukturalne nieprawidłowości w mózgowiu. Szczególna uwaga zostanie poświęcona związków schizofrenii z twórczością. Omówione zostaną przykłady twórczości schizofreników w dziedzinie sztuk plastycznych, malarstwa i muzyki oraz próby wyjaśnienia źródeł oraz charakterystyki ich wzmożonej aktywności twórczej. Omówione zostaną także aspekty wykorzystania sztuki w diagnozie oraz terapii schizofrenii oraz innych, zbliżonych do niej zaburzeń psychicznych.

****************

Mudyń Krzysztof, Weiss Anna - Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii Stosowanej, Kraków Orientacje życiowe u osób w wieku senioralnym, a satysfakcja z życia i deklarowane wartości.

31 Abstrakt Celem referatu jest: 1) przedstawienie zmian w zakresie dominujących w wieku senioralnym orientacji życiowych w porównaniu z orientacjami preferowanymi we wcześniejszym okresie życia (24-59 lat); 2) przeanalizowanie zależności między orientacją społeczną a satysfakcja z życia, i deklarowanymi wartościami (a także społeczno-demograficznymi uwarunkowaniami) u kobiet i mężczyzn w wieku senioralnym (60lat +). Przebadano 80 osób (40 kobiet i 40 mężczyzn), mieszkańców Krakowa w okresie lipiec-wrzesień 2009 roku. W badaniach wykorzystano takie metody, jak: ustrukturalizowany wywiad „Życie seniora”, Listę Wartości Osobistych (LWO) Juczyńskiego, Skalę Satysfakcji z Życia (SWLS) Dienera i wsp. oraz projekcyjną metodę RN-02 Mudynia, badającą orientacje życiowe, nawiązujące do typologii E. Sprangera, tj. teoretyczną, ekonomiczną, estetyczną, społeczna, polityczna i religijną. W badaniach tych szczególnie interesowała nas orientacja społeczna, ponieważ wcześniejsze badania (Mudyń, 2008) wskazywały, że w późniejszym wieku orientacja ta radykalnie zyskuje na znaczeniu. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić m.in., że: 1) zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn orientacja społeczna okazała się orientacją dominującą; 2) w odróżnieniu od młodszych grup wiekowych, w wieku senioralnym zacierają się różnice w preferowanych orientacjach miedzy kobietami i mężczyznami; 3) wysokie wyniki w orientacji społecznej nasilają się w przypadku przerwania długotrwałego związku małżeńskiego, rzadkim kontaktem z dziećmi i wnukami oraz z zakończeniem pracy zawodowej; 4) u mężczyzn orientacja społeczna pozytywnie koreluje z rangą deklarowanej w LWO wartości „Bycie potrzebnym dla innych” (R=0,41; p<0,05), podczas gdy u kobiet koreluje pozytywnie z rangą wartości „Poczucie humoru i dowcip” (R=0,33; p<0,05); 5) ponadto, w grupie mężczyzn stwierdzono pozytywna korelację (na poziomie trendu) między satysfakcją z życia a orientacją estetyczną, (R=0,31; p=0,06), nie stwierdzono natomiast żadnych innych zależności między pozostałymi orientacjami, a satysfakcją z życia. Uzyskane wyniki prowadzą, m.in. do wniosku, że nasilenie orientacji społecznej u osób w wieku senioralnym idzie w parze z deprywacją potrzeb społecznych.

****************

Niemirowski Tomasz - Krakowska Akademia im. A. F. Modrzewskiego, Kraków Czy człowiek może stać się Bogiem? Filozoficzne, psychologiczne, teologiczne i inne aspekty teorii przebóstwienia.

Abstrakt Żadnemu człowiekowi nie wystarcza to, kim jest i jak żyje; każdy chciałby być w pełni doskonały i szczęśliwy. Nietrudno zinterpretować tę chęć jako pragnienie boskości: być Bogiem, żyć jak Bóg. Filozoficzna analiza struktury bytowej i świadomości człowieka ukazuje w nim rozwarstwienie na niezmienny podmiot zarazem poznający i poznawany oraz wynik poznania siebie, czyli zmienny obraz siebie. Wskazuje też na niesamodzielność bytową człowieka oraz stałe i powszechne pragnienie szczęścia oraz niemożliwość zaspokojenia go w tym życiu, co sugeruje boskie pochodzenie i przeznaczenie człowieka. Rozróżnienie w człowieku podmiotu i obrazu siebie stosowane jest również w psychologii pod różnymi nazwami, np.: „ja podmiotowe” i „ja przedmiotowe”. Psychologia analizuje zależność poznawania oraz postępowania od koncepcji siebie, a także kształtowanie obrazu siebie poprzez decyzje, zależne od stawianych sobie celów. Podkreśla również rolę poczucia własnej wartości jako głównego motywu zachowania oraz rozwój poprzez m.in. naśladowanie osób znaczących. W teologii człowiek nazywany jest obrazem Boga; nazwa ta odnosi się przede wszystkim do niezmiennego podmiotu poznającego i poznawanego, a – wtórnie – do

32 zmiennego i niedoskonałego obrazu siebie, który kształtuje się pod wpływem kontaktu z rzeczywistością, a w pełni doskonali się poprzez poznanie Boga i miłość do Niego, wyrażającą się przede wszystkim w zaufaniu Bogu. Działanie człowieka staje się wtedy działaniem Boga i można też mu – analogicznie – przypisać nazwę „Bóg”. Z kolei w pedagogice podkreśla się rolę wzorów osobowych, a więc ludzi „doskonałych”, w wychowaniu oraz pojęcie godności człowieka, jako podstawy wychowania. Godność tę można uzasadniać boskim pochodzeniem i powołaniem człowieka. Również ważna jest problematyka celów wychowania, gdyż od nich zależy kierunek rozwoju człowieka. Celem wychowania musi być wolność i doskonałość człowieka. Właściwe pojęcie swojej wartości, spokój płynący z poczucia sensu świata i własnego życia, jako pochodnych od kochającego Boga, ma też znaczenie dla zdrowia człowieka. Jeśli traktuje on wszystkie wydarzenia jako pełne sensu, to unika przez to stresu będącego jedną z przyczyn chorób psychosomatycznych.

****************

Nowakowska Kempna Iwona - Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Kraków Życie – gniew - śmierć. Profilowanie gniewu w reklamach społecznych.

Abstrakt Odwołując się do jednej z najstarszych konwencji językowych i poznawczych zarazem, przeciwstawiających życie i gojenie „przywracanie do życia‟ - gniciu i gniewowi „odwracaniu od życia‟ w rozumieniu gniewu jako „uczucia, które odwraca od życia‟ jeszcze przez prasłowian, przyjmuję aksjologiczną podstawę tej definicji związanej z oceną gniewu jako czegoś złego dla człowieka, co niszczy jego życie. O gniewie myślimy i mówimy jak o bólu fizycznym, chorobie, szaleństwie, wściekłości. Działanie gniewu jest porównywane, bowiem do wścieklizny (szał gniewu, X się wściekł, atak furii, X szaleje z wściekłości), prowadzącej w ekstremalnych przypadkach do śmierci. Gniew wywołuje agresję słowną i/lub fizyczną, ocenianą negatywnie jako zachowania aspołeczne. Kampanie społeczne przeciwko takim zjawiskom, jak przemoc wobec dzieci i kobiet, przemoc w rodzinie czy przemoc społeczna (np. współczesny handel ludźmi) eksponuje negatywną rolę gniewu w tych zachowaniach.

****************

Nowakowska Kempna Iwona1, Barakomska Małgorzata2 1Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Kraków; 2NZOZ ,,Nasza Przychodnia”, Sosnowiec Konwencja kognitywno – językowa w przywracaniu mowy pacjentów z afazją.

Abstrakt Konwencja kognitywno-językowa odnosi do pewnych wybranych i typowych obiektów kultury, tutaj – do języka przez pryzmat poznania. Język jest zarówno przedmiotem ukształtowanym przez konwencję, jak i swoistym środkiem wprowadzania konwencji (patrz. prace G. Sawickiej). Interesującym dla nas staje się stereotyp postępowania, oparty na regulacyjnej funkcji zachowań społecznych, przyjmujący postać schematu społecznego (por. prace B. Wojciszke), odwołującego się do poznania języka i kultury o postaci: w sklepie, na dworcu PKP/PKS, w bibliotece. Schematy, pełniąc funkcję reprezentacyjną, orientacyjną i generatora działań, odwołują do prototypowej budowy np. postępowania w sklepie, przy

33 zakupach spożywczych, odzieżowych, sportowych, itp. (patrz prace M. Pąchalskiej 1999, 2007, 2008) konwencjonalnych tekstów, które się zwykle wygłasza w takich okolicznościach oraz społecznego funkcjonowania, utrwalonego kulturowo. Oddziaływają na sfery poznania socjopsychologicznego, językowego i kulturowego jednocześnie, wyzwalając reakcje polimodalne. W zaburzeniach mowy o charakterze motorycznym, amnestycznym, semantycznym, dzięki uruchomieniu danego schematu, pacjenci odbudowują komunikację interpersonalną i mowę.

****************

Olszewski Henryk1, Tłokiński Waldemar2 1Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii i Psychopatologii Rozwoju, Gdańsk; 2„Ateneum” Szkoła Wyższa, Gdańsk Obserwacja procesów językowych – jako objawów kryterialnych we wczesnym różnicowaniu FTD i AD.

Abstrakt Ocena procesów językowych, takich jak nazywanie, płynność wypowiedzi, rozumienie, u pacjentów z otępieniem czołowo-skroniowym oraz otępieniem typu Alzheimera została zaproponowana jako obraz objawów kryterialnych we wczesnym różnicowaniu pacjentów obu grup. Zwrócono uwagę na pojawiający się wcześnie deficyt zdolności do korzystania ze wskazówki fonologicznej w DAT, następnie na inny charakter zaburzeń nazywania u pacjentów z grupy DAT niż u pacjentów z grupy FTS, wreszcie na obniżoną produkcję słów (logopenię) występującą u pacjentów z FTD. Autorzy, mówiąc o funkcjach językowych, mają na uwadze funkcje zachowań symbolicznych, co burzy często stosowany podział na funkcje behawioralne i językowe.

****************

Pawlas Karol1,2,3 1Szkoła Podstawowa nr 1, Marklowice; 2Przedszkole Publiczne, Marklowice; 3Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Wodzisław Śląski Metoda behawioralna w terapii mowy dziecka autystycznego, studium przypadku.

Abstrakt Pomimo badań i publikacji, jakie ukazały się na temat języka i mowy osób, u których zdiagnozowano autyzm, jest wiele problemów, które trzeba jeszcze wyjaśnić. Porównując inne grupy osób o rozległych dysfunkcjach rozwojowych, proces porozumiewania się dzieci z autyzmem kryje wciąż bardzo wiele kontrowersji, trudnych do rozstrzygnięcia. Łączy się to z jednej strony z różnorodnością form, w jakich przejawia się opóźnienia i zaburzenia specyficzne dla zespołu rozwojowych dysfunkcji mowy, a z drugiej – z niemożnością dotarcia w diagnozie do tych mechanizmów, które kształtują reakcje i zachowania jednostek autystycznych. Jednym z najbardziej znanych na świecie przedstawicieli terapii behawioralnej jest O.I. Lowaas. Celem tej terapii jest uczenie dziecka poszczególnych umiejętności, które nie pozostają w izolacji, lecz tworzą logiczny system funkcjonalny, umożliwiający w przyszłości dziecku życie w społeczeństwie. Zdaniem O.I. Lowaasa terapia behawioralna

34 „jest drogą do otwarcia komunikacji emocjonalnej dziecka z najbliższymi, jak również obcymi mu ludźmi, umożliwiająca nawiązanie z nimi bliskich i trwałych kontaktów”. Cele i formy terapii logopedycznej w odniesieniu do dziecka wyznaczają przede wszystkim takie czynniki jak: wiek dziecka oraz stopień i charakter występujących ograniczeń w procesie porozumiewania się z innymi ludźmi. W momencie rozpoczęcia terapii, dziecko zostało przebadane za pomocą Profilu Psychoedukacyjnego PEP – R oraz powtórzono ocenę czternaście miesięcy później. Porównanie wyników wskazuje, iż wystąpił u chłopca wyraźny progres we wszystkich skalach zachowań i rozwoju, a szczególnie właśnie w mowie czynnej oraz percepcji i naśladowaniu. Profil Psychoedukacyjny PEP – R oparty jest na rozwojowej koncepcji oceny, która zakłada, że dzieci autystyczne zmieniają zachowania w miarę dorastania i należy uwzględnić aktualny poziom rozwoju dziecka, aby opracować dla niego szczegółowy program nauczania. Dlatego po zakończeniu każdego kroku nauki badanie jest powtarzane, a uzyskane wyniki umożliwiają dobieranie uczniów w grupach oraz służą obserwacji zmian zachodzących w zachowaniach dziecka pod wpływem terapii. Autyzm jest trzecim najczęściej spotykanym deficytem rozwojowym – częstszym niż Zespół Downa. Jednak większość specjalistów, w tym wielu pracowników służby zdrowia, świata nauki, nadal nie rozumie jak autyzm oddziałuje na osoby chore i jaki jest najlepszy sposób pracy z osobami cierpiącymi na autyzm.

****************

Pąchalska Maria1,2

1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2 Instytut Psychologii, Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Kraków

Na granicy życia: od śpiączki do świadomości.

Abstrakt

Śpiączka, to określony stan mózgu polegający na braku przytomności, rozumianej jako zdolność ośrodkowego układu nerwowego do odbierania, przetwarzania i wysyłania informacji w postaci sygnałów neuronalnych, przy utrzymywaniu istotnych dla życia funkcji wegetatywnych. W tym ujęciu, wybudzenie się ze śpiączki stanowi przejście od jednego stanu do innego, w którym pacjent odzyskujący przytomność nie jest już w śpiączce. W analogiczny sposób rozumiemy stan śmierci biologicznej, jako stan osoby, która już nie żyje. Wiemy, że od chwili urodzenia zaczynamy umierać (np. zjawisko strzyżenia neuronów), umierając żyjemy (zjawisko apoptozy), a nawet po śmierci ciało ulega dalszym zmianom (nie mówiąc już o dalszym losie duszy). Należy zatem zgodzić się z poglądami Heraklita, który już w V wieku przed naszą erą, nauczał, że jedyną stałą w życiu ludzkim jest zmiana. W każdej minucie naszego życia tysiące komórek w naszym ciele obumierają, tysiące nowych powstają, zbieramy nowe doświadczenia, niektóre stare – zapominamy. Nowy paradygmat funkcjonowania mózgu związany z teorią mikrogenetyczną zakłada, że życie i śmierć rozumiemy jako procesy, albo inaczej: jako dwie fazy tego samego procesu, a nie jako dwa odrębne stany organizmu. Analogicznie świadomość nie jest uważana za określony, jednolity stan mózgu, w którym można być albo nie być, lecz jako proces przebiegający w różnych skalach czasu. W końcu przejście od stanu nieprzytomności do stanu pełnej świadomości prawie nigdy nie przebiega w jednej chwili. Zjawisko to uwzględniają przykładowo nowe metody badania śpiączki jak np. Skala Rancho: Osiem Stopni

35 Funkcjonowania Poznawczego Lezaka (1995), czy dyskusje prowadzone przez wielu wybitnych uczonych światowej sławy na temat konieczności wprowadzenia innego podejścia do rozumienia procesu wybudzania się ze śpiączki. W oparciu o teorię mikrogenetyczną zakłada się, więc, że etapy odzyskiwania pełnej świadomości osoby wybudzającej się ze śpiączki, odzwierciedlają etapy w powstaniu świadomości w ujęciu filo-, onto- i mikrogenezy. W referacie omówię przypadki wybranych pacjentów z własnej praktyki klinicznej, u których można wyodrębnić serię ważnych punktów heurystycznych w procesie odbudowania świadomości, tożsamości i osobowości. ****************

Pilecka Barbara - Uniwersytet Jagielloński, Kraków Postawy wobec śmierci w kontekście zachowania autodestruktywnego.

Abstrakt Postawy wobec śmierci są jednym z czynników determinujących rozwój zachowań autodestrukcyjnych. W przypadku samobójstw, postawy wobec śmierci mają charakter ambiwalentny. Ujawnia się zarówno pragnienie śmierci jak życia i w różnym stopniu nasilenia. Traktowanie śmierci jako ulgi w doznanym cierpieniu wzmaga ryzyko zamachu samobójczego. Profilaktyka samobójstw wymaga zmiany postaw wobec śmierci i uświadomienie sobie jej nieodwracalności i tragizmu.

****************

Pluta - Wojciechowska Danuta - Uniwersytet Pedagogiczny, Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej, Kraków Odtwarzanie twarzy i mowy dziecka z wadą twarzoczaszki, jako szansa na pomyślne życie w społeczeństwie.

Abstrakt Autorka pragnie zaprezentować najważniejsze aspekty postępowania medycznego, logopedycznego i psychologicznego w przypadku dzieci urodzonych z wadą twarzoczaszki. Leczenie wielospecjalistyczne i wykorzystanie interdyscyplinarnej wiedzy jest niewątpliwie szansą dla osób, u których zdeformowana twarz, a także w wielu przypadkach mowa, mogą stać się przyczyną trudności emocjonalno-społecznych modyfikujących w różnym zakresie przebieg komunikacji. Wielospecjalistyczna diagnoza i terapia, czyli odtwarzanie twarzy i mowy jest szansą dla dzieci z wadą twarzoczaszki, a najnowsze osiągnięcia nauk medycznych i humanistycznych sprzyjają tworzeniu podstaw nie tylko życia i zdrowia tych dzieci, ale zdrowia i życia satysfakcjonującego.

****************

Poczęsny Iwona1,2 1Poradnia Logopedyczna, Olkusz; 2Przedszkole nr 13, Olkusz Arthrogrypoza wielopostaciowa, jako neurodegeneracyjna choroba dziecięca – studium przypadku.

36 Abstrakt Celem referatu jest przedstawienie aspektu diagnozy i terapii neurologopedycznej chłopca dotkniętego zespołem zaburzeń pochodzenia neurogenicznego. Powołując się na literaturę medyczną, dokonano ogólnej charakterystyki obrazu klinicznego zespołu: arthrogryposis multiplex congenita w skrócie (AMC) w kontekście, którego, uwzględniono opis rzadko występującej postaci ww. choroby tj. syndromu Freeman‟a-Shelldon‟a. Badanie neurologopedyczne zawiera cel i metodykę postępowania diagnostycznego, które dostosowano do tempa i możliwości psychofizycznych pacjenta. Kwestia diagnozy neurologopedycznej w szczególności zaś obejmuje badania pod kątem dysartrii, tj. ustalenia etiologii i typu. Okazuje się, że wnikliwa analiza materiału badawczego może ujawnić nietypowe okoliczności hamujące, prawidłowy rozwój mowy lub takie deficyty, które występują jednocześnie bądź rozwijają się na podłożu innych deficytów, tworząc swoistą multiplikację. Uzyskane wyniki badań doprowadziły do odmiennej, aniżeli pierwotnie założono diagnozy, konsekwencją, czego była weryfikacja zamierzeń terapeutycznych. Zmodyfikowany plan i przebieg terapii neurologopedycznej tworzy zaś eksperymentalny model postępowania, a zaprezentowany plan terapii zawiera wskazania do dalszej pracy terapeutycznej wraz z prognozą.

****************

Rewera Mirosław - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie, Instytut Socjologii, Katedra Makrostruktur Społecznych, Stalowa Wola Autorytety w życiu młodzieży.

Abstrakt W ponowoczesnym świecie, którego połacie staja się coraz większe, ulegają przemianie różne konstelacje aksjologiczne – również autorytet jako jeden z komponentów ładu społecznego. Coraz częściej dochodzi do głosu postawa zakwestionowania autorytetów, która narzucałaby jakieś uniwersalne wymogi moralne. Podmioty, które próbują uzurpować sobie prawo do orzekania o tym, co jest w postawach i zachowaniach ludzkich „właściwe” bądź „niewłaściwe”, zawłaszczające sobie przestrzeń moralnego dyskursu, są kwestionowane, a nawet bezwzględnie odrzucane. Odrzuca się wszelkie instancje, które próbują wyrokować o tym, gdzie leży bezwzględna słuszność w obszarze wielu opcji światopoglądowych, religijnych, moralnych, politycznych i innych. Ponowoczesny projekt wyzwalania się człowieka spod wszelkich autorytetów staje się jedną z ważnych propozycji życiowych: sposobem na życie. Określany jest on często w różnych dyskursach (naukowym, publicystycznych, a także potocznym) mianem – kryzysu autorytetów. Szczególnie interesujące jest zbadanie zakresu jego występowania wśród młodego pokolenia, przygotowującego się dopiero do przyjęcia przyszłych ról społecznych. W pracy wykorzystane zostały wyniki z badań, jakie autor artykułu zrealizował wśród młodzieży licealnej w latach 2002-2004 oraz inne opracowania empiryczne. Głównym celem artykułu było znalezienie odpowiedzi na pytanie: czy i jakie autorytety ma polska młodzież, które podmioty darzone są przez nią największym szacunkiem, które mniejszym, a które najmniejszym? Temu podstawowemu problemowi badawczemu towarzyszyło także założenie w postaci hipotezy głównej, w myśl, której młodzież częściej darzy autorytetem osoby (szczególnie te z najbliższego środowiska społecznego: rodzina, koledzy, przyjaciele, sąsiedzi) niż instytucje. Wyniki badań własnych, jak i innych potwierdziły tę hipotezę, co wskazuje na to, że zjawisko kryzysu autorytetów wśród młodzieży dotyczy głównie

37 podmiotów z przestrzeni publiczno-instytucjonalnej, nie obejmuje natomiast najbliższych kręgów społecznych, głównie rodziny.

****************

Rostowski Jan – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Wydział Psychologii, Warszawa Bioneuropsychologiczne podłoże anorexia nervosa.

Abstrakt Problematyka anorexia nervosa (AN) ma charakter interdyscyplinarny i od wielu lat jest przedmiotem często podejmowanych badań naukowych, wywodzących się z różnych teoretycznych i metodologicznych założeń. W ostatnich dwu dziesięcioleciach podejmowane są coraz częściej badania w ramach neuronauki, a ściślej, uwzględniające osiągnięcia genetyki i neuropsychologii. Zgodnie z obecnie występującymi tendencjami badań nad anorexia nervosa, głównym zamierzeniem tego wykładu jest próba zarysowania wybranych, jak się wydaje, podstawowych założeń genetycznego, a przede wszystkim neuropsychologicznego podejścia, mając na celu, w pewnej mierze, naświetlenie typowych wymiarów zjawiska anorexia nervosa. W podejściu genetycznym zasadniczo chodzi o zarysowanie niektórych prawidłowości i mechanizmów przekazu genetycznego oraz uzasadnienie wskaźnika odziedziczalności anorexia nervosa; a konkretnie wskazanie na genetyczne źródło podatności czy skłonności u niektórych jednostek do występowania określonych symptomów syndromu anorexia nervosa. Natomiast w neuropsychologicznym podejściu jest podjęta próba wskazania na neuronalne obwody podstawowych struktur mózgu i związane z nimi funkcje, które w głównej mierze stanowią, raczej bezpośrednie podłoże, w wyniku interakcji ze środowiskiem, dla pojawienia się zaburzeń zachowania typowych dla anorexia nervosa. W powiązaniu z neuronalnymi procesami i wynikającymi z nich stanami funkcjonalnymi mózgu, są uwzględnione również uczestniczące w tych procesach neurohormony o podstawowym znaczeniu dla pojawienia się i przebiegu typowych zaburzeń anorexia nervosa. W konsekwencji chodzi o zarysowanie, w oparciu o przegląd współczesnej literatury przedmiotu, w sposób względnie syntetyczny obrazu psychologicznego w zakresie zaburzeń zachowania związanego z anorexia nervosa, z uwzględnieniem aspektów genetycznych, neuropsychologicznych i neurohormonalnych.

****************

Schmidt - Pospuła Dorota – Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Poglądy Jędrzeja Śniadeckiego na problem śmierci.

Abstrakt Definicja śmierci ulegała w ciągu lat zmianom wraz z postępem wiedzy medycznej. Obok śmierci fizjologicznej, patologicznej, istnieje tzw. śmierć pozorna, czyli letarg. O takim rodzaju śmierci pisze Jędrzej Śniadecki (1768 – 1838), genialny polski uczony, lekarz, biolog, chemik i filozof, autor oryginalnego i nowatorskiego dzieła pt. „Teoria jestestw organicznych”. W swoim opracowaniu pt. „O przypadkach pozornej śmierci i sposobach przywracania tak obumarłych osób do życia”, poruszył bardzo istotny problem – konieczności i celowości zapoznania człowieka, z czynnościami, sposobami, ratującymi życie

38 w przypadku zaistniałej pozornej śmierci. Zadziwia nas trafność, praktyczność, oraz w wielu przypadkach, aktualność metod, jakie zaleca autor, a trzeba pamiętać, że jest to przełom XVIII i XIX stulecia. Taki przyczynek do historii medycyny wydaje się ciekawym i godnym zaprezentowania.

****************

Skoczylas - Krotla Edyta - Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa Spojrzenie językoznawcy na literackie obrazy życia i śmierci w książkach dla dzieci.

Abstrakt Rozważania będą dotyczyć językowych wyróżników obrazu życia i śmierci, jakie występują we współczesnych książkach dla dzieci. Do analizy językoznawczo – literackiej wykorzystane zostaną m.in. książki: Esben i duch dziadka, Ogród, Przypalona szarlotka, Mój dziadek był drzewem czereśniowym. Pozycje te mogą być pomocne w oswajaniu dzieci z wielowymiarowością egzystencji ludzkiej, obejmującej zarówno radość życia, jak i ból po stracie bliskiej osoby.

****************

Szepietowska Ewa Małgorzata, Daniluk Beata, Malinowska Justyna, Tyburek Małgorzata, Gmitruk Ewelina - Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Lublin „Ja wśród bliskich” – o roli poczucia wsparcia społecznego.

Abstrakt Na funkcjonowanie psychospołeczne osób w starszym wieku oraz osób chorych przewlekle znaczący wpływ mają relacje z innymi. W przypadku osób w wieku senioralnym percepcja tych relacji (m.in. poczucie wsparcia społecznego) rzutuje na ocenę własnych możliwości poznawczych; poczucie izolacji prowadzi do wzmożenia „czujności” wobec swoich możliwości, skupiania się na nich, analizowania, co w zestawieniu z poglądami na temat starzenia się może nieuchronnie prowadzić do potwierdzania własnej słabości poznawczej. Koncentracja na trudnościach wraz z obniżeniem nastroju nasilają tendencję do izolowania się, eksponowania bezradności, a w konsekwencji prowadzą do zmniejszenia otrzymywanej stymulacji społecznej i fizycznej. Równie znaczącą rolę poczucia wsparcia uzyskiwanego od bliskich obserwuje się u chorych przewlekle (na przykład chorych na stwardnienie rozsiane). Nieznana etiologia SM, szerokie spektrum objawów, wynikające z uszkodzeń różnych okolic mózgu, zróżnicowany przebieg wywołują niepełnosprawność ruchową, zaburzenia o charakterze poznawczym oraz emocjonalnym, tj. np. depresję. Poczucie izolacji, samotności, bycia niepotrzebnym mogą być jednak bardziej stresogenne niż czynniki kliniczne (czas trwania choroby, objawy i ich nasilenie). U części pacjentów z SM ujawniono związek pomiędzy poczuciem stresu, depresją i zaostrzeniem choroby (zwiększeniem liczby rzutów). Poczucie wsparcia społecznego pełni rolę pośredniczącą/buforową w relacjach stan psychiczny – odpowiedź immunologiczna. Chorzy przebywający w specjalistycznych placówkach diagnostyczno-rehabilitacyjnych, ale mający poczucie izolacji emocjonalnej, cechowali się szybkim postępem choroby. Osoby mające poczucie wsparcia ze strony rodziny i przyjaciół charakteryzują się lepszą percepcją swojego zdrowia psychicznego (niższym

39 poziomem depresji) i takim sposobem widzenia swojej choroby, który wzmacnia samoocenę, stymuluje aktywność w nawiązywaniu do kontaktów społecznych i podejmowaniu działań leczniczych. Referat obejmuje 2 zagadnienia, ilustrowane wynikami badań własnych: część I dotyczy poczucia wsparcia społecznego i jego wpływu na percepcję własnych możliwości poznawczych u osób w wieku senioralnym, zaś część II - poczucia wsparcia społecznego i jego relacji z czynnikami psychologicznymi i społecznymi u osób chorych na SM. Przedmiotem analiz jest m. in. związek pomiędzy poczuciem wsparcia ze strony bliskich a nasileniem objawów depresyjnych. Autorki badań omawiają percepcję sytuacji trudnych przez osoby chore na SM przed i po diagnozie oraz identyfikują zdarzenia uznawane za chorych za wybitnie stresogenne. Uzyskane wyniki pozwalają dyskutować znaczenie poczucia wsparcia społecznego w percepcji własnego funkcjonowania poznawczego u starszych osób oraz w percepcji własnej choroby u chorych na SM.

****************

Szpringer Monika1, Laurman - Jarząbek Edyta1,2, Błaszczyk Barbara1 1Uniwersytet Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Kielce; 2Wszechnica Świętokrzyska, Kielce Rola rodziny w opiece nad chorym w terminalnej fazie choroby nowotworowej.

Abstrakt Celem tej pracy była analiza problemów związanych z opieką rodzinną nad osobą w terminalnej fazie choroby nowotworowej. Badania zostały przeprowadzone w roku 2009. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem technik kwestionariuszowych. Ankieta skierowana była do chorych w terminalnej fazie choroby nowotworowej, przebywających na oddziale terapii paliatywnej w Świętokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach i domowych hospicjach. Ogółem zbadano 100 chorych. Pacjenci uważają, iż rodzina odgrywa kluczową rolę w ich trudzie choroby. Poza rodziną ważny jest lekarz, pielęgniarka, osoba duchowna i psycholog. Ponad 70% badanych zdecydowanie chce ostatnie chwile swojego życia spędzić w domu z rodziną. Niestety większość z nich wskazuje na trudne warunki socjalne i bark pomocy ze środowiska lokalnego (pielęgniarka środowiskowa, lekarz, pracownik socjalny). Chorzy twierdzą, iż odpowiednie przygotowanie rodziny znacznie pomogłoby jej sprawować opiekę nad chorym. Według badanych odpowiednie przygotowanie otrzymało tylko 5% rodzin. Chorzy podają, iż członkowie rodziny nie potrafią z nimi rozmawiać (64%). Twierdzą również, iż są ogromnym ciężarem dla rodziny.1. Ważne jest aby rodzina udzieliła chorym wsparcia oraz zapewniła w razie potrzeby pomoc psychologiczną, ułatwiła podejmowanie osobistych decyzji i pomogła w znalezieniu się w nowej sytuacji życiowej w celu uzyskania możliwie najlepszej jakości życia. 2. Należy skierować uwagę i pomoc na rodzinę, która często nie radzi sobie ze świadomością, że ktoś bliski jest nieuleczalnie chory, cierpi, wymaga permanentnej opieki. Z badań wynika, iż rodzina nie wie jak pomóc choremu, nie potrafi z nim rozmawiać i sama często nie radzi sobie z opieką nad bliską osobą chorą terminalnie.

****************

Wiszniakowa - Zelinskiy Natalia - Uniwersytet Opolski, Instytut Psychologii, Opole Autorska diagnostyka i metoda rozwoju kreatywnego potencjału w stosowanej akmeologii.

40

Abstrakt Akmeologia (od greckiego akme – szczyt, wierzchołek) jest nauką o prawidłowościach rozwoju dojrzałości i kreatywnego potencjału człowieka dorosłego i obiektywnych oraz subiektywnych czynnikach, które wspomagają lub opóźniają osiągnięcie przez niego najwyższego poziomu twórczej dojrzałości osobowościowej i profesjonalnej. Akmeologia kreatywna, która wykorzystuje naukowe osiągnięcia psychologii rozwoju, jest również społecznie zdeterminowanym wielopoziomowym i całościowym systemem kształcenia dojrzałości i kreatywnego potencjału człowieka dorosłego, uznawanym za nową dziedzinę wiedzy w psychologii. W stosowanej, akmeologii przystosowują się psychologiczne metody diagnozowania, prognozowania i innowacyjny metodyki rozwoju twórczego potencjału człowieka dorosłego. Autorski test „Kreatywny potencjał” pozwalają oszacować poziom kreatywności jednostki, jej predyspozycje i potencjał twórczy. Innowacyjność testu wyraża się w możliwości diagnozowania nie tylko podświadomych procesów, ale także potencjału kreatywności. Kreatywność jest nowym integralnym wskaźnikiem i może być obliczona wg następującego wzoru:

Ogólna rzetelność testy „Kreatywny potencjał”, zgodności wewnętrznej wyniósł RH=0,83. Test pomaga rozszerzyć ilościowe i jakościowe diagnostyczne możliwości interpretacji. Po diagnostyce kreatywnego potencjału osobowości można zaproponować metodyku korekcji i rozwoju kreatywnego potencjału osobowości. Ona może przeprowadzać się jak tradycyjnymi, tak i innowacyjny metodykami. Proponujemy autorską metodykę rozwoju kreatywnego potencjału osobowości w procesie prognozowania i technik modelowania przyszłości w procesie korekcji osobowości. Nowa metoda autorska i innowacyjna technologia „modelowania osobistej przyszłości i antycypacja kreatywnego potencjału osobowości” pozwala zobaczyć oczyma wyobraźni przyszłe komplikacje oraz różne wersje osiągania twórczych sukcesów, oraz ciągłą dbałość o rozwój kreatywnego potencjału osobowości. Realizacji tych zamierzeń służą innowacyjne metody „modelowania osobistej przyszłości i antycypacja kreatywnego potencjału osobowości.” Akmeologia kreatywna jako nauka stosowana, wychodząc z doskonalenia osobowości twórczej, przewiduje wieloetapowy rozwój kreatywnego potencjału i osiąganie szczytowej dojrzałości twórczej człowieka dorosłego.

****************

Woźniak Krzysztof - Wyższa Szkoła Teologiczno Humanistyczna, Instytut Dziennikarstwa, Kraków Śmierć i życie przyszłe w głównych religiach świata.

Abstrakt Wszystkie niemal rodzaje wiedzy związane z człowiekiem w sobie właściwy sposób i za pomocą stosowanych na swoim terenie metod, usiłują wprowadzić jakiś promień światła w tę

41 najbardziej nieprzeniknioną rzeczywistość. Najbardziej właściwym obszarem, na którym problem śmierci stawia się wyraźnie i ujmuje w sposób uwzględniający całego człowieka jest religia. Religia ukazuje, czym jest śmierć, jakie są perspektywy ludzkiego życia po śmierci, na czym polega sąd i wymiar sprawiedliwości za całe życie człowieka. Tylko religia dysponuje takim spojrzeniem na ludzkie życie, które sięga poza doczesną egzystencję, ustala sens całego ludzkiego życia i wyjaśnia w nim miejsce i funkcję śmierci. Celem referatu jest syntetyczne ujęcie sposobów zrozumienia i interpretacji faktu śmierci, dokonane przez wielkie religie świata. Chodzi tu o buddyzm, hinduizm, islam, judaizm i chrześcijaństwo. A także ze względu na ogromną liczbę wyznawców konfucjonizm i taoizm. Syntezą referatu jest ukazanie wspólnych momentów w wyżej wspomnianych religiach i zarysowujące się wyraźne odrębności w zrozumieniu i interpretacji śmierci. Wydaje się, że żadna religia świata nie uznaje śmierci za ostateczny kres istnienia człowieka. Czy jednak jest to prawda? Czy istnieje uniwersalne pojęcie nieśmiertelności człowieka po jego biologicznej śmierci?

****************

Zabawa Krystyna - Wyższa Szkoła Filozofczno- Pedagogiczna “Ignatianum”, Katedra Edukacji Artystycznej, Kraków Dziecko a śmierć. Sposoby ujmowania problemu we współczesnej literaturze dla najmłodszych.

Abstrakt Celem referatu jest przedstawienie, analiza i interpretacja niezwykle bogatej oferty wydawniczej książek na temat śmierci, skierowanych do dzieci najmłodszych (wiek przedszkolny i wczesnoszkolny). Zainteresowanie problematyką „oswajania” dziecka ze śmiercią narasta od lat 90. XX w., z wyraźną kulminacją w ostatnich dwu-trzech latach. Na podstawie analizy kilkunastu najbardziej udanych pod względem artystycznym pozycji literackich (wydanych w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu), poszukiwane są odpowiedzi na pytania, w jaki sposób przedstawia się dzieciom śmierć (słowem i obrazem)? Jakie emocje są opisywane i „podsuwane” dziecku? Jak kreowana jest postać dziecka-obserwatora, przeżywającego śmierć bliskich i dziecka-bohatera, oczekującego na własną śmierć? W tekście zostanie także podjęta próba porównania dwu modeli literatury dziecięcej, poruszającej problem śmierci: opowieści bajkowej i realistycznej (czy realistyczno- fantastycznej).

42

SESJA PLAKATOWA

Atroszko Paweł – Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Gdańsk Osobowościowe uwarunkowania pracoholizmu hiszpańskich studentów i osób czynnych zawodowo – badanie korelacyjne.

Abstrakt Celem badania była próba udzielenia wstępnej odpowiedzi na pytanie: jakie uwarunkowania osobowościowe ma pracoholizm w Hiszpanii? Badanie na próbie hiszpańskich studentów i osób czynnych zawodowo (N = 287) wskazuje, że wysoki poziom pracoholizmu w Hiszpanii jest związany z niską kontrolą działania, wysokim perfekcjonizmem dysfunkcjonalnym, niską samooceną, niskim poziomem tonu hedonicznego, a także z wysokim poziomem pobudzenia napięciowego i ogólnego. Wyniki analizy regresji wielokrotnej metodą krokową wykazały, że takie zmienne jak pobudzenie napięciowe, kontrola działania w sytuacji planowania i podejmowania decyzji, a także związane z perfekcjonizmem zaniepokojenie błędami, wątpliwości dotyczące działania oraz standardy osobiste łącznie wyjaśniają ponad 43% wariancji pracoholizmu. Uzyskane dane dostarczają wstępnych przesłanek, pozwalających przyjąć koncepcję osobowościowych wyznaczników i mechanizmów regulacyjnych pracoholizmu Wojdyło (2004, 2006, 2007) jako wyjaśnienie osobowościowych uwarunkowań uzależnienia od pracy w populacji hiszpańskiej. Przedstawiono perspektywy dalszych badań.

****************

Bidzan Mariola1, Mirella Tałaj - Czernych2, Łucja Bieleninik2, Dominika Salwach3 1Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk; 2Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Poradnia dla Osób z Autyzmem, Gdańsk; 3Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk „Śmierć społeczna” systemu rodzinnego w sytuacji pojawienia się dziecka autystycznego. . Abstrakt W sytuacji pojawienia się dziecka z zaburzeniami rozwojowymi ze spektrum autyzmu rodzina staje w obliczu piętna spowodowanego chorobą dziecka. Wydaje się jednak, że pozytywne postawy rodzicielskie i rodzeństwa mają wpływ zarówno na rozwój intelektualny i poznawczy, jak również stanowią czynnik ochronny, neutralizujący izolację społeczną całego systemu rodzinnego. Stąd celem podjętych badań była weryfikacja wpływu jakości postaw (pozytywnych vs. negatywnych) na całościowy rozwój dziecka ze spektrum autyzmu. Dwukrotnie zbadano całą rodzinę dziecka 7-letniego (rodziców oraz trójkę dzieci, w tym chłopca z postawioną diagnozą). Do oceny funkcjonowania intelektualno-poznawczego dziecka z autyzmem, zastosowano Profil Rozwoju PEP – Schoplera oraz Skalę Leitera. Natomiast do zbadania postaw rodzicielskich wykorzystano Skalę Postaw Rodzicielskich M. Plopy (2006), w której wyodrębniono 6 typów oddziaływań rodzicielskich: akceptację, odrzucenie, autonomię, nadmierne wymagania, niekonsekwencję i nadmierne ochranianie.

43 Wszyscy członkowie rodziny zostali poddani badaniom za pomocą serii testów projekcyjnych, w tym własnej konstrukcji testu zdań niedokończonych oraz rysunku nt. Moja rodzina w świecie. Uzyskane wyniki przynoszą interesujące wnioski jakościowe. Interpretacji wyników dokonano w oparciu o teorię mikrogenetyczną.

****************

Borucka – Kotwica Anna, Kubiak Małgorzata – GEO-MAR Marcin Adamus, Malbork Terapia neuropsychologiczna pacjenta w obliczu śmierci po zawale serca.

Abstrakt Zawał serca jest chorobą, która ze względu na możliwą śmierć budzi szereg negatywnych emocji. Bardzo często, szczególnie w pierwszym okresie po wyjściu ze szpitala u pacjentów rozpoznaje się depresję o różnym nasileniu. W ostatnim czasie zwraca się uwagę na kompleksowe leczenie medyczne, rehabilitacyjne i psychologiczne, nastawione m.in. na ćwiczenia kondycyjne, rekreacyjne i edukację przeciwzawałową. U części pacjentów pożądane efekty przynosi psychoterapia. Celem pracy była ocena dynamiki funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego pacjenta po przebytym zawale serca, poddanego terapii neuropsychologicznej. Terapia miała na celu utrzymanie chorego w jak najlepszej kondycji fizycznej i psychicznej oraz zapobiegania nawrotom choroby. Dużo wysiłku terapeuty skierowano na podwyższenie nastroju i motywacji. W celu oceny efektów terapii neuropsychologicznej zdecydowano się na dwukrotne badanie, przed i po rozpoczęciu terapii neuropsychologicznej. Zastosowano baterię testów neuropsychologicznych (m.in. Testy Uwagi i Spostrzegawczości (TUS) Test Łączenia Punktów (TMT), cz. A i B, AVLT, Test figury złożonej, Test Pamięci Wzrokowej Bentona), która dała szereg informacji na temat pamięci werbalnej i niewerbalnej, elastyczności uwagi, koncentracji, szybkości psychomotorycznej i nieco informacji na temat funkcji wykonawczych bez ryzyka, że wyniki poprawią się ze względu na to, że osoba badana nauczyła się rozwiązywania testu. Terapia neuropsychologiczna przyniosła spodziewane efekty. Zarówno poznawcze, jak i emocjonalne funkcjonowanie objętego terapią pacjenta uległo znacznej poprawie. Podwyższenie nastroju sprzyjało uzyskiwaniu wyższych wyników w testach badających procesy poznawcze.

****************

Chaberski Artur, Chaberska Edyta – Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Kraków Zaburzenia w życiu człowieka w świetle wybranych koncepcji.

Abstrakt Samoświadomość jest źródłem informacji na temat własnych i aktualnych przeżyć lub zbiorem tych informacji, natomiast samowiedza jako zbiór, ale już nie tylko dane aktualne świadomości źródło, obejmuje już nie tylko aktualne dane świadomości, ale także wszelkie informacje na własny temat (ciało, charakter, osobowość, nawyki, doświadczenia przyszłe, wizja przyszłości, a także nieświadomość). Samoświadomość w filozofii była i jest przedmiotem zainteresowania z jednej strony jako dziedzina wiedzy pewnej (Ingarden), z drugiej zaś współcześnie brakuje wiary w niezawodność danych samoświadomości czy wręcz brak znajomości własnych myśli i wiedzy pierwszoosobowej (Wittgenstein). Filozofia umysłu zadaje teoretyczne pytania o funkcjonowanie umysłu, jego cechy i związek z ciałem.

44 Poszukiwanie odpowiedzi na te pytania stara się przebiegać w zgodzie z wynikami nauk empirycznych, a w szczególności neurofizjologii. Problem subiektywności świadomości pojawia się zwłaszcza wtedy, gdy rozważamy świadomość przeżyciową, posiadającą jakościowe treści (qualia). Mamy wtedy do czynienia nie tylko ze stanami posiadającymi jakąś funkcjonalną czy intencjonalną strukturę, lecz bycie w tych stanach odczuwa się w określony sposób. One właśnie określają to, co wyrażamy chociażby pytaniami typu: „Czym jest bycie sobą?”, „Jak to jest być człowiekiem?” Powstają kolejne problemy. Co to znaczy, że człowiek jest ten sam, lecz nie taki sam (starzenie, dorastanie), mimo wszelkich zamian (somatycznych, psychicznych)? Czy istnieje coś niezmiennego w człowieku? Co z perspektywy samoświadomości, samowiedzy oznacza dezintegracja osobowości?

****************

Chabros Justyna - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Oddział Neurologii z Pododdziałem Udarowym, Radzyń Podlaski Zespół Stresu Pourazowego u osób z amnezją po urazie czaszkowo – mózgowym.

Abstrakt Rozwój cywilizacyjny doprowadził do wzrostu wypadków komunikacyjnych prowadzących do urazów czaszkowo-mózgowych. U niektórych osób na skutek zetknięcia się z tego typu wstrząsającymi wydarzeniami może rozwinąć się zespół stresu pourazowego (PTSD), na obraz, którego składa się szereg psychicznych, społecznych oraz emocjonalnych objawów. Temat prezentacji stanowi analiza wyników badania, którego celem uczyniono próbę rozstrzygnięcia kwestii, czy u pacjentów po urazie czaszkowo-mózgowym, którzy przejawiają amnezję może wystąpić zespół stresu pourazowego (PTSD). Uzyskane wyniki z Kwestionariusza Badania PTSD, (Pąchalska i Chabros 2006), dowiodły, iż niektóre objawy PTSD mogą występować nawet u tych pacjentów, którzy deklarują niepamięć szczegółów wypadku. Możliwe, że w układzie pamięciowym tych osób są obecne fragmenty wspomnień traumatycznego wydarzenia, które nie składają się jednak na "epizody" w obrębie świadomej, epizodycznej pamięci, a jednak istnieją w zasobach pamięci długotrwałej, pod progiem świadomego spostrzeżenia. Jeszcze inna możliwość to działanie pamięci niejawnej. Odmiennym wyjaśnieniem tego paradoksalnego zjawiska jest wyparcie, tj. mechanizm tłumaczący jak psychika w obliczu czegoś przekraczającego nasze możliwości zrozumienia i radzenia sobie z traumą, może wypierać pewne treści bolesne z domeny świadomej pamięci do nieświadomości. Opisane możliwości wcale nie wykluczają się nawzajem. W przypadku PTSD z pewnością mamy do czynienia z wadliwym, patologicznym działaniem układu pamięciowego, który wywołuje niepożądane wspomnienia w nieodpowiednim czasie, naruszając tym samym ład psychiczny człowieka, a więc i jego zdrowie psychiczne. Niewątpliwie zjawisko zespołu stresu pourazowego zasługuje na uwagę specjalistów z różnych dyscyplin naukowych, aby móc wyjść naprzeciw potrzebom cierpiących pacjentów.

****************

Chrzan Renata - Uniwersytet Wrocławski, Instytut Filologii Słowiańskiej i Prawa, Wrocław Problem śmierci w literaturze obozowej.

45 Abstrakt Słowo tabu pochodzi z języka tonga. Po angielsku użył go po raz pierwszy w roku 1777 James Cook. Tabu zostało opisane przez badaczy pierwotnych ludów Australii, gdzie zjawisko to jest religijnym nakazem wykonywania niektórych czynności fizjologicznych w zupełnej tajemnicy przed współplemieńcami. Śmierć towarzyszy człowiekowi od początku istnienia, powodując cierpienie i wywołując strach. Jest jednym z elementów egzystencji. Stanowi ona ogromną tajemnicę. Istnieją różne rodzaje śmierci. Rosyjska literatura obozowa opisuje śmierć męczeńską. W sytuacji obozu pracy nie ma wyboru pomiędzy dobrem a złem, a ściślej mówiąc moralnie słusznego wyboru. W jednoznacznie określonej sytuacji – albo ty, albo ja, decyduje instynkt samozachowawczy: cokolwiek, tylko nie moja śmierć. Nie ma bohaterstwa i bohaterów, są tylko męczennicy, ale i ci pojawiają się rzadko. Więc, każdy wybór niesie w sobie element zła. Można tego uniknąć, ale za cenę wielkiego bohaterstwa graniczącego z szaleństwem. Tym wyjściem zawsze jest własna śmierć. Trzeciego wyjścia nie ma.

****************

Drewniak – Wołosz Elżbieta1, Paluch Anna2 1Szkoła Podstawowa Specjalna nr 165, Kraków; 2Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna dla Dzieci Dyslektycznych, Kraków Niedokształcenie mowy o typie afazji – kryteria diagnozy.

Abstrakt Jak żyć we współczesnym świecie z ograniczoną możliwością posługiwania się językiem? Nie chodzi tu bynajmniej o wady wymowy, ale głębokie zaburzenia rozwoju mowy i języka. Przysparzają one dzieciom wielu trudności w codziennym funkcjonowaniu. Zaskakują rodziców. Na określenie tych zaburzeń specjaliści używają różnych (rozwojowa dysfazja dziecięca, SLI, niedokształcenie mowy o typie afazji, alalia) odmiennie definiowanych terminów. Powoduje to wiele nieporozumień i utrudnia współpracę między teoretykami, lekarzami a terapeutami. Niewiele jest współczesnych opracowań naukowych dotyczących tego złożonego zagadnienia. Jednak, są dzieci, których mowa i język nie rozwijają się w sposób naturalny, chociaż dzieci te słyszą, nie są upośledzone umysłowo, nie mają porażeń czy niedowładów w obrębie aparatu wykonawczego mowy, nie są autystyczne i wychowują się w korzystnych dla siebie warunkach środowiskowych. Dzieci afatyczne wymagają intensywnej, wielospecjalistycznej terapii. Potrzebne im jest wsparcie ze strony państwa (np. korzystne prawo oświatowe), którego, niestety, obecnie nie posiadają. Ważne jest w związku z tym uściślenie kryteriów diagnozy różnicowej. Nasze propozycje są wynikiem doświadczeń z pracy w ośrodku dla dzieci z afazją, który działa w Krakowie od 1956 roku. Ośrodek ten nieustannie poszerza i doskonali swoją ofertę diagnostyczną i terapeutyczną. Utrzymuje ścisłą współpracę z Poradnią Psychologiczno - Pedagogiczną Dla Dzieci Dyslektycznych.

****************

Wiesław Fidecki1,2, Mariusz Wysokiński1, Irena Wrońska1, Robert Ślusarz3, Jadwiga Burian1 1Uniwersytet Medyczny, Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Lublin; 2Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Zakład Pielęgniarstwa, Instytut Zdrowia, Radom;

46 3Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum, Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego i Neurochirurgicznego, Bydgoszcz Wybrane elementy samooceny jakości życia osób starszych.

Abstrakt Celem pracy było określenie subiektywnej oceny jakości życia osób starszych przebywających w środowisku domowym. Badaniem objęto 132 osób w wieku 65 i więcej lat, zamieszkałych we wschodniej części Polski. U badanych występowały problemy zdrowotne, które zakwalifikowano do czterech grup: neurologiczne (12,0%), układu sercowo- naczyniowego (44,0%), układu kostno-stawowego (39,0%) oraz grupa czwarta schorzenia „inne” (5,0%) dotyczące pozostałych narządów i układów. Materiał badawczy zebrano za pomocą skali WHOQOL-Bref. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym w Lublinie. Wyniki badań pozwoliły stwierdzić, iż badana grupa osób w podeszłym wieku oceniła ogólną jakość swojego życia na poziomie 3,42, co wskazuje na średni poziom. Samoocena stanu zdrowia kształtowała się na poziomie 3,19. Najlepiej oceniona została dziedzina społeczna (średnia 13,50) a najniżej psychologiczna (12,76). Lepszej oceny dokonali mężczyźni w stosunku do kobiet. Wykształcenie oraz rodzaj schorzenia istotnie wpływały na samoocenę jakości życia przez osoby starsze.

****************

Jastrzębowska Grażyna1 Jastrzębowska Agata2 1Uniwersytet Opolski, Opole; 2Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Stereotyp niepełnosprawności – percepcja ograniczeń w społeczeństwie.

Abstrakt W Polsce żyje około 15% osób z ograniczoną sprawnością, co stanowi aż jedną siódmą społeczeństwa. Potoczny język polski dostarcza wielu informacji na temat spostrzegania tzw. stereotypu niepełnosprawności. Kaleka, debil, inwalida, osoba niepełnosprawna. Jednym ze sposobów zmiany nastawienia otoczenia do niepełnosprawności jest dążenie do wprowadzenia pojęcia osoba z ograniczoną sprawnością (ang. person with disability) by oddzielić wartościowego pracownika od jego niepełnosprawności. Dzięki efektywnie rozwijającej się medycynie oraz architekturze, niwelowane są bariery fizyczne czy architektoniczne – skuteczniejsze leki, wygodniejsze protezy, łatwiejsza komunikacja miejska. W celu zmiany postaw społecznych wobec osób z ograniczoną sprawnością tworzone są liczne kampanie społeczne (np. „Niepełnosprawni – pełnosprawni w pracy”). Tego typu działania są konsekwencją funkcjonującego w społeczeństwie stereotypu niepełnosprawności, stającego się barierą m.in. w zatrudnieniu osób z ograniczoną sprawnością. Przyczyną owego stosunku może być niewiedza jak powinno się postępować z osobą w niepełni sprawną. Osoby z ograniczoną sprawnością są spostrzegane jako „inni”, nieefektywni pracownicy. Czy kampanie społeczne działają? Czy zmienia się percepcja osób z ograniczoną sprawnością na rynku pracy? W celu uzyskania odpowiedzi na powyższe pytania zostało skonstruowane narzędzie SuperLab służące do uzyskania oceny deklaratywnej i niedeklaratywnej (czasy reakcji) percepcji osób z ograniczona sprawnością. Na tle owej oceny przedstawiona zostanie sytuacja społeczna i zawodowa osób z ograniczoną sprawnością (dane GUS BAEL).

47 ****************

Klecka Małgorzata1,2, Palicka Iwona3 1Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice; 2Pracownia Psychoedukacji i Terapii, Lędziny; 3Centrum Stymulacji Rozwoju Dziecka, Poznań Dylematy diagnostyczne w obszarze poalkoholowych zaburzeń rozwojowych (Fetal Alcohol Spectrum Disorder – FASD). Perspektywa medyczna, psychoterapeutyczna i neuropsychologiczna.

Abstrakt Czynniki, które zaburzają rozwój potomstwa na skutek zatrucia w ciągu życia płodowego i powodują wrodzone upośledzenia zwane są teratogenami. Dzięki przeprowadzonym badaniom zaobserwowano, że płód, na który działa, teratogen, narażony jest następujące, dramatyczne skutki: 1. śmierć, 2. anomalie rozwojowe, 3. opóźnienia wzrostu 4. zaburzenia funkcjonowania. Nie wszystkie teratogeny powodują wszystkie 4 skutki. Alkohol jest jednym z nielicznych, które działają właśnie w ten sposób przyczyniając się do trwałego uszkodzenia płodu, znanego jako FAS (Fetal Alcohol Syndrome – Płodowy Zespół Alkoholowy). Dramatyczne skutki działania alkoholu na płód widoczne są po narodzeniu zarówno w sferze funkcjonowania zmysłów, jaki i motoryki. Wpływ ten widoczny jest także w rozwoju emocjonalnym, braku zachowań przywiązaniowych oraz funkcjonowaniu poznawczym. Większość dzieci po intensywnej prenatalnej intoksykacji alkoholowej doświadcza zaniedbania i odrzucenia po narodzeniu i trafia do rozmaitych form opieki zastępczej, rodzin adopcyjnych (często jako dzieci zdrowe) oraz pod opiekę instytucji bez właściwej diagnozy i oferty terapeutycznej, co dodatkowo pogłębia wrodzone deficyty. Podczas wystąpienia uczestnicy zapoznają się z możliwościami diagnostycznymi FAS i innych zaburzeń poalkoholowych oraz dylematami diagnostycznymi, z jakimi styka się neuropsycholog. Badania funkcji poznawczych dzieci z FASD przynoszą dość zróżnicowane wyniki w zakresie poziomu intelektualnego, jak i funkcji percepcyjno-motorycznych. Wstępne doniesienia z badan polskich psychologów mówią o podobieństwach profili neuropsychologicznych dzieci z FASD w zakresie wykonawczych funkcji oraz funkcji językowych zależnych od prawej półkuli mózgu. Trudności diagnostyczne dotyczą przede wszystkim dzieci małych w fazie pre-werbalnej, u których na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia sensoryczne oraz zaburzenia aktywności i uwagi (konieczna jest tu współpraca z terapeutami innych specjalności, np. terapeutami integracji sensorycznej, terapeutami neurorozwoju, fizjoterapeutami, logopedami) oraz u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, dla których nie posiadamy standaryzowanych narzędzi badających funkcje językowe zależne od prawej półkuli. Pojawia się, zatem pytanie, jaki warsztat powinien zastosować neuropsycholog podczas diagnozy dziecka z FASD, aby wyniki badań mogły być w pełni użyteczne podczas planowania terapii oraz edukacji. Przedstawione zostaną 2 zróżnicowane studia przypadków dzieci z rozpoznanym FAS.

****************

Kliś Maria - Akademia Krakowska im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków Adaptacyjna rola empatii w różnych sytuacjach życiowych człowieka

48 Abstrakt W referacie zaprezentowano aktualne, funkcjonujące w psychologii, rozumienie zjawiska empatii. Wskazano na istotne funkcje, jakie empatia pełni w życiu człowieka oraz przedstawiono wyniki własnych badań nad empatią studentów i nauczycieli, a także wyniki badań pacjentów po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano prewencyjną funkcję empatii w redukowaniu objawów zespołu wypalenia zawodowego u nauczycieli oraz destruktywnego poczucia osamotnienia.

****************

Kniejska Patrycja, Barska Edyta, Biczysko Jagoda, Inglot Aleksandra, Półtorak Anna, Szablicka Krystyna - Uniwersytet Opolski, Koło Naukowe Gerontopedagogów, Opole „Pochowajcie mnie w tej czerwonej sukience” Człowiek stary w rolach organizatora własnej ceremonii pogrzebowej i autokreatora życia pozagrobowego – doniesienia z badań słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Opolu.

Abstrakt Cel badań: poznanie opinii względnie wizji seniorów na temat własnego pogrzebu oraz życia pozagrobowego. Metodyka: badania miały charakter jakościowy ze względu na specyfikę (intymny charakter) problemu; zastosowano metodę indywidualnych przypadków, za technikę obrano wywiad pogłębiony (otwarty, nieustrukturyzowany); posłużono się miękkim kwestionariuszem wywiadu. Wykorzystano również analizę dokumentów (w tym wypadku testamentu, ostatniej woli itp.). W celu wzbogacenia materiału badawczego, niektóre wywiady nagrano za pomocą kamery. W badaniach wzięło udział siedmiu słuchaczy opolskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Wyniki i wnioski: badania pozwoliły na konstatacje dotyczące tego: w jakim stopniu ludzie starzy przygotowują się do umierania i nieuchronnej śmierci; gdzie leżą przyczyny zbyt wczesnego rozpoczęcia przygotowań do własnego pogrzebu i jakie ma to konsekwencje zarówno dla samych badanych jak również ich najbliższego otoczenia; dlaczego rytuał pogrzebowy i jego odpowiednia oprawa mają dla osób III wieku tak niebagatelne znaczenie; jaki jest poziom świadomości seniorów, co do życia pozagrobowego i jak te wierzenia wpływają na ich życie doczesne. Badania mają wymiar prakseologiczny, gdyż pozwalają na: poznanie potrzeb osób starych, zdiagnozowanie przyczyn takiej a nie innej postawy życiowej czy wyznawanego systemu wartości, a co za tym idzie, wypracowanie odpowiednich metod wsparcia psychopedagogicznego oraz duchowego, które będą niwelowały lęk seniorów przed umieraniem i przeciwdziałały społecznej stygmatyzacji względnie idiosynkrazji (wyparciu ze świadomości) śmierci.

****************

Kotowicz Justyna - Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Katedra Pedagogiki Specjalnej, Pedagogika Rewalidacyjna, Kraków Śmierć w kontekście terminalnej choroby dziecka.

Abstrakt Przedmiotem referatu jest analiza postrzegania śmierci przez dzieci terminalnie chore i przez ich rodziców. W pierwszej kolejności ten temat wymaga przedstawienia, jak kształtuje się pojęcie śmierci u dziecka na kolejnych etapach rozwojowych. Na podstawie piagetowskiej koncepcji rozwoju dziecka można obserwować zmiany w postrzeganiu umierania

49 (analogiczne wyniki badań otrzymała M. Nagry). Istotne jest również określenie czynników wpływających na interpretowanie śmierci przez dziecko (wg R. Kastenbauma). Następnie należy zwrócić uwagę na zmiany zachodzące w psychice dziecka terminalnie chorego. M. Górecki przedstawił model trajektorii umierania, który pozwala zrozumieć etapy w postrzeganiu siebie i świata zewnętrznego, zależne od zmieniającej się świadomości śmierci. Nie można również zapomnieć o strachu przed śmiercią, występującym u dzieci terminalnie chorych. Wiedzy na temat stanów emocjonalnych, w szczególności nieuświadomionych obaw tanatologicznych, dostarczają wytwory plastyczne dzieci. Należy również podkreślić, że dzieci potrzebują czasu na przygotowanie się do umierania. Młodzi pacjenci, tak jak osoby dorosłe mają prawo znać diagnozę. Im wcześniej dziecko zostanie poinformowane o swojej chorobie, tym więcej będzie mieć czasu na przyswojenie informacji oraz przygotowanie się do śmierci. Ważne jest również spojrzenie na sytuację rodziców dzieci w stanie terminalnym. W momencie postawienia diagnozy o śmiertelnej chorobie dziecka, rodzina może równocześnie zacząć odczuwać lęk przed śmiercią oraz potrzebę współtowarzyszenia dziecku w umieraniu i wspieraniu go. Rola rodziny zmienia się z prokreacyjnej na tanatologiczną. Na podstawie obserwacji wyodrębniono etapy reakcji, przez które najczęściej przechodzą rodzice dzieci terminalnie chorych (wg E. Kübler- Ross). Na zakończenie należy podkreślić rolę edukacji w kształtowaniu się właściwych postaw wobec cudzej i własnej śmierci. Dzieci terminalnie chore oraz ich rodzice poprzez własne doświadczenie zostają zmuszeni do konfrontacji z tematyką śmierci. Trzeba również pamiętać o konieczności przygotowania społeczeństwa do uznania realizmu śmierci. Jest to zadanie stojące przed tanatopedagogiką, subdyscypliną pedagogiki, której nadrzędnym celem jest przygotowanie do (ku) śmierci.

****************

Kulik Małgorzata Maria - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Katedra Psychologii Rehabilitacji, Lublin Temporalność u osób cierpiących na choroby przewlekłe.

Abstrakt W referacie podjęto problematykę doświadczania czasu przez osoby chorujące na stwardnienie rozsiane (SM). Teoretyczne założenia leżące u podstawy badań własnych nawiązują do koncepcji orientacji temporalnej Bajcar i Nosala (2004, 2006). Autorzy koncepcji zwracają uwagę na reprezentowanie czasu w umyśle jednostki poprzez wyróżnienie perspektywy temporalnej oraz specyficznej organizacji działania w czasie. W referacie przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych przy użyciu Jakościowej Analizy Personalistycznej (JAP), w których wzięły udział 24 kobiety w wieku 20 – 45 lat chorujące na stwardnienie rozsiane. Wyniki badań wskazują, iż zarówno czas bezpośrednio doświadczany jak i czas doświadczany w wyniku refleksji nad życiem lub samą sobą jest czasem realnym, istniejącym konkretnie. Jest on wymiarem, przez który badane osoby odnoszą się do samej siebie i swojej choroby. Z drugiej strony to choroba oraz sposób jej przeżywania wpływa na doświadczenie czasu przez jednostkę. Doświadczenie czasu ma swoje ugruntowanie w świecie danej osoby, nie wynika ono z chwilowego nastroju, ale ma znaczenie w kontekście całokształtu wydarzeń i doświadczeń życiowych. Badane osoby koncentrują się na przeszłości, zaś ich odniesienia do przyszłości są zdeterminowane przez aktualne samopoczucie i stan zdrowia. Teraźniejszość postrzegana jest przeważnie jako sytuacja zagrażająca, trudna i stresująca.

****************

50

Lutek Agata, Lorens Artur, Piotrowska Anna, Putkiewicz Joanna, Skarżyński Henryk - Międzynarodowe Centrum Słuchu i Mowy, Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, Kajetany Zmiana jakości życia pacjenta z NF2 po wszczepie implantów pniowych w obszarze komunikacyjnym i społecznym.

Abstrakt W przebiegu neurofibromatozy typu drugiego (NF2) może dojść do obustronnego całkowitego uszkodzenia nerwów słuchowych, a w konsekwencji do obustronnego głębokiego niedosłuchu. W takich przypadkach głównym wskazaniem klinicznym jest zastosowanie systemu implantu pniowego, który poprzez stymulacje jadra ślimakowego brzusznego wyzwala wrażenia słuchowe. Pierwszego w Polsce wszczepienia implantu do pnia mózgu dokonał Prof. H. Skarżyński wraz z Zespołem w 1998 r. W ramach stworzonego i prowadzonego Programu Implantów Pniowych pod opieką Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu pozostaje 5 pacjentów z NF2. W zależności od nasilenia choroby specyfika jej objawów pociąga za sobą konsekwencje we wszystkich obszarach funkcjonowania pacjenta prowadząc nierzadko do jego izolacji społecznej. Możliwość przywrócenia słuchu za pomocą systemu implantu pniowego daje szansę na powrót utraconych kompetencji w obszarze komunikacyjnym i społecznym, a tym samym szansę na poprawę jakości życia pacjenta zmagającego się z nieuleczalna chorobą. Celem pracy jest prezentacja subiektywnej oceny zmiany jakości życia pacjenta z NF2 po wszczepieniu implantów pniowych. Materiał został opracowany na podstawie zebranych nagrań, wywiadów z pacjentem zarówno podczas wizyt rehabilitacyjnych w Instytucie, jak i materiałów z archiwum prywatnego pacjenta. Analiza zebranego materiału wskazuje, iż jakość funkcjonowania pacjenta w obszarze komunikacyjnym i społecznym z NF2 po wszczepie implantów pniowych uległa znaczącej zmianie. Stwierdzono poprawę w ocenie jakości życia w obszarze komunikacyjnym i społecznym w subiektywnej ocenie pacjenta z NF2 po wszczepie implantów pniowych.

****************

Łukaszewska Beata – Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk Diagnoza różnicowa otępienia typu Alzheimera (DAT), otępienia czołowo - skroniowego (FTD) i naczyniowopochodnego (VaD) przy użyciu Testu Rysowania Zegara.

Abstrakt Test Rysowania Zegara (CDT - Clock Drawing Test) jest metodą często stosowaną w praktyce neuropsychologicznej. Tradycyjnie jest używany do diagnozy uszkodzenia „płata ciemieniowego mózgu” (Kaplan, 1988). Wielu badaczy koncentruje się na czułości i specyficzności CDT w różnicowaniu typów otępienia. W licznych publikacjach naukowych znajdujemy potwierdzenie użyteczności tego narzędzia diagnostycznego (Heinik, 2002; Moretti, 2002; Pontin, 2004; Tranel, 2008; Shulman, 2000). Jako test przesiewowy, ocenia poprawność funkcjonowania sfery poznawczej, obejmuje ocenę wielu obszarów jak: rozumienie ze słuchu, rozumienie mowy, umiejętność planowania, pamięć wzrokowa, graficzne odtwarzanie obrazu z pamięci, zdolności wzrokowo – przestrzenne, planowanie wykonania zadania, funkcje wykonawcze, zdolność do abstrakcyjnego myślenie, uwaga i koncentracja. Opis trzech przypadków klinicznych pacjentów cierpiących na poszczególne

51 rodzaje otępienia: typu Alzheimera, otępienie naczyniopochodne i otępienie czołowo- skroniowe. Pacjenci podczas badania proszeni byli o narysowanie zegara, wpisanie cyfr na tarczy zegara i zaznaczenie wskazanej godziny. Błędy popełniane podczas rysowania CDT zostały sklasyfikowane jako błędy semantyczne, błędy związane z zaburzeniami uwagi i błędy związane z zaburzeniami funkcji wykonawczych. Oceniano również wyniki w trzech dymensjach takich jak poprawność rozplanowania cyfr na tarczy zegara, ich rozmieszczenie i poprawność umieszczenia wskazówek (Pontin, 2004). Zgodnie z oczekiwaniem, wyniki uzyskane w Teście Rysowania Zegara u badanych osób wskazują na występowanie charakterystycznych różnic w wykonaniu testu w zależności od typu otępienia. Test Rysowania Zegara jest bardzo użyteczną metodą pomagającą w identyfikacji różnych typów otępienia. We wczesnym stadium choroby różnice nie zawsze są ewidentne. Powtarzanie badań pozwala na dokładniejszą ewaluację. Pacjenci różnią się pod względem ilości i jakości błędów popełnianych ze względu na zaburzenia uwagi, zaburzenia semantyczne i zaburzenia funkcji wykonawczych. Zaproponowany przez Pontin (2004) schemat połączenia jakościowej i ilościowej ewaluacji CDT pozwala na usystematyzowaną ocenę wykonania testu

****************

Mikut Małgorzata - Uniwersytet Szczeciński, Instytut Pedagogiki, Katedra Pedagogiki Ogólnej, Szczecin Jakość życia a doświadczenia szkolne młodzieży ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych – komunikat z badań.

Abstrakt Tekst przedstawia doświadczenia edukacyjne począwszy od nauki w szkole podstawowej aż do momentu wstąpienia w mury akademickie osób pochodzących ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych. Celem jest ukazanie związków pomiędzy jakością życia młodzieży w specyficznych warunkach środowiska wiejskiego i małomiasteczkowego, ich kapitałem kulturowym a jej doświadczeniami szkolnymi na poszczególnych szczeblach edukacji. Uzyskane informacje dzięki narracjom młodzieży pochodzącej z tych środowisk pozwoliły na uwypuklenie w ich życiu zjawiska „zderzenia dwóch światów” edukacyjnych, w jakich przyszło jej uczestniczyć: „świata rodzimej edukacji” oswojonej, zadomowionej (realizowanej w miejscu zamieszkania) i „świata edukacji obcej” (realizowanej poza miejscem zamieszkania) okupionej niejednokrotnie niepowodzeniami edukacyjnymi.

****************

Pająk Katarzyna – Uniwersytet Opolski, Opole Definicja pojęcia „eutanazja” a interdyscyplinarność problematyki.

Abstrakt Śmierć jest jednym z nielicznych aspektów ludzkiego istnienia, wspólnym dla wszystkich ludzi. Sporadycznie w społeczeństwie pojawia się chęć do prowadzenia rozmów nad losem śmiertelnie chorych pacjentów, którzy otwarcie wyrażają pragnienie zakończenia życia. Pojęcie „eutanazja” niejednokrotnie dostarczało problemów definicyjnych. W opracowaniach opisujących tą tematykę, autorzy wzmiankują o swoistym szumie informacyjnym, przejawiającym się, jako daleko posunięte niezgodności w związku z definiowaniem tego

52 pojęcia. Zazwyczaj definicja pojęcia „eutanazja” nasycona jest emocjami, pozytywnymi lub negatywnymi, w zależności od tego, czy tworzą ją jej przeciwnicy czy zwolennicy. Sądzę, iż pomiędzy dwoma biegunami zwolenników i przeciwników eutanazji znajdować się powinna jej właściwa definicja. Pozbawiona emocji jest definicja funkcjonująca w polskim prawie, którą zawiera polski Kodeks karny. Prawo w całokształcie swoich uregulowań jest sferą, w której dopuszcza się zastosowanie pewnych określonych praktyk. Owe praktyki są wypracowywane podczas codziennej pracy specjalistów z zakresu ochrony zdrowia. Niejednokrotnie, z uwagi na pewne rutynowo stosowane czynności, ustawodawca decyduje się określić je jako prawnie dopuszczalne. O ile definicja prawna pojęcia “eutanazja” wydaje się być przejrzysta, to w środowisku medycznym termin ten jest zdecydowanie mniej jasny. Eutanazja może być rozumiana jako przestępstwo lub akt miłosierdzia wobec nieuleczalnie chorego; zabójstwo lub samobójstwo dokonane z pomocą osoby trzeciej. Jeżeli w dyskursie społecznym nie zostanie doprecyzowane, w jakim znaczeniu zostało użyte słowo „eutanazja” - bardzo łatwo o nieporozumienie. Rozwiązaniem problemu definicji eutanazji mogłoby być stworzenie nowego słownika, który syntetycznie ujmowałby poszczególne pojęcia z jej zakresu.

****************

Patalong - Ogiewa Maja, Bujak Małgorzata, Opala Grzegorz - Centralny Szpital Kliniczny Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Klinika Neurologii, Katowice Zespół Gerstmana izolowaną manifestacją wieloogniskowego udaru mózgu - opis przypadku.

Abstrakt Opis przypadku 58 letniego mężczyzny, u którego nagle wystąpiły zaburzenia neurobehawioralne w konstelacji zespołu Gerstmana. W toku diagnostyki okazały się one przejawem dotychczasowo bezobjawowego wieloogniskowego uszkodzenia mózgu spowodowanego licznymi udarami „ostatniej łąki”.

****************

Putkiewicz Joanna, Piotrowska Anna, Lutek Agata, Zgoda Małgorzata, Lorens Artur, Skarżyński Henryk - Międzynarodowe Centrum Słuchu i Mowy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, Kajetany Pacjenci z autyzmem wczesnodziecięcym w Programie Implantów Ślimakowych w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu.

Abstrakt Pierwsza w Polsce operacja wszczepienia implantu ślimakowego u dziecka została przeprowadzona przez prof. Henryka Skarżyńskiego 17.07.1992r. Od tego czasu metoda implantu ślimakowego jest z sukcesem stosowana u dzieci w przypadku stwierdzenia obustronnego głębokiego niedosłuchu i częściowej głuchoty. Program implantów ślimakowych obejmuje, co raz większą grupę dzieci obciążonych dodatkowymi wadami rozwojowymi. Obecnie pod opieką Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu znajduje się czworo zaimplantowanych dzieci cierpiących na autyzm wczesnodziecięcy. Specyfika objawów, zwłaszcza ryzyko obniżonego progu wrażliwości słuchowej wzbudza dyskusje o zasadność tego typu zabiegu. Charakterystyczne dla tego zespołu zaburzenia w odbiorze i przetwarzaniu bodźców zmysłowych oraz zaburzenie rozwoju mowy, nasuwają pytanie o rokowania w

53 rehabilitacji. Celem pracy była ocena korzyści z zastosowania implantu ślimakowego u dzieci z rozpoznaniem autyzmu wczesnodziecięcego. Grupę badaną stanowiło czworo dzieci, z współwystępującym obok wady słuchu autyzmem wczesnodziecięcym. Próbę oceny korzyści z zastosowania metody implantu ślimakowego w tej grupie pacjentów podjęto za pomocą polskiej wersji ankiet opracowanych przez zespół Programu Pediatrycznego w Nottingham: Meaningful Auditory Integration Scale, kwestionariusza słuchowego Little Ears, wywiadu z rodzicami oraz wyników audiometrii tonalnej w polu swobodnym. Wyniki pokazują, że zastosowanie metody implantu ślimakowego u dziecka z autyzmem wczesnodziecięcym może być wsparciem w poszczególnych aspektach funkcjonowania. Diagnoza autyzmu wczesnodziecięcego nie powinny stanowić jednoznacznego wykluczenia pacjenta z podjęcia leczenia wady słuchu przy pomocy implantu ślimakowego. Dla zapewnienia najlepszej opieki kwalifikacja do zastosowania wszczepu ślimakowego powinna być poprzedzona wnikliwą diagnozą ogólnorozwojową dziecka, która pomoże określić rzeczywiste potrzeby i możliwości dziecka, jak również zweryfikować oczekiwania rodziców. . ****************

Rasmus Anna1, Lipowska Małgorzata1, Lipowski Mariusz2, Tyburski Kamil3, Tyburski Ernest3 1Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk; 2Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk; 3Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Gdańsk „Śmierć społeczna” matek dzieci po urazach mózgu.

Abstrakt Uraz mózgu niesie za sobą szereg następstw zarówno dla osoby poszkodowanej jak i dla jej opiekunów. Zazwyczaj osobą sprawującą codzienną opiekę nad chorym dzieckiem jest matka. Zazwyczaj poświęca ona całe swoje dotychczasowe życie opiece nad dzieckiem, rezygnując z życia osobistego, społecznego. Często nadmierne skupienie na chorym dziecku powoduje rozluźnienie więzi w całej rodzinie, zaniedbanie męża i pozostałych dzieci. Sytuacja matki jest tym trudniejsza, iż dziecko po urazie często traci zdolność empatii i nie potrafi okazywać matce wdzięczności i ciepłych uczuć. Poświęcenie matki i skupienie całej uwagi na chorym dziecku powoduje izolację społeczną, prowadząc często do „śmierci społecznej”. Celem pracy jest zbadanie jakości życia matek opiekujących się dziećmi po urazach mózgu, oraz ocena głębokości izolacji społecznej wynikającej ze sprawowanej nad dzieckiem codziennej opieki. Wykorzystano kwestionariusz badania jakości życia WHO oraz Skalę Izolacji Społecznej. Uzyskane wyniki pozwoliły stwierdzić, iż matki opiekujące się dzieckiem po urazie mózgu często nie zdają sobie sprawy z tego, że same wymagają interwencji medycznej lub psychologicznej. Jak wykazują badania, jakość życia matek dzieci po urazie mózgu uległo dużemu obniżeniu w zakresie wszystkich mierzonych parametrów, zarówno w sferze somatycznej, psychologicznej, socjalnej jak i środowiskowej. Wszystkie badane matki W zakresie izolacji społecznej podkreślały poczucie samotności, smutek, odczuwały też wrogość w otoczeniu, a także niechęć do wychodzenia z domu i nawiązywania relacji z innymi ludźmi.

****************

54 Rasmus Anna1, Makarowski Ryszard2, Kowalczyk Jakub1, Konkolewska Ewelina1 1Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk; 2Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji, Gdańsk Zaburzenia zachowania u dzieci wybudzonych z długotrwałej śpiączki.

Abstrakt Uraz czaszkowo-mózgowy, poprzez uszkodzenia tkanek, niesie ze sobą wiele poważnych konsekwencji, przerywając dotychczasowy tryb życia prowadzony przez poszkodowanego. W skutek urazu mózgu, wiele osób, nie może powrócić do wcześniej wykonywanych zajęć ani nie może zrealizować celów postawionych przed okresem uszkodzenia. Występujący u dzieci, przerywa okres rozwoju, w którym się znajdują i nie pozwala na nabycie i naukę odpowiednich zdolności poznawczych potrzebnych w dorosłym życiu. Celem badań jest ocena zachowań antysocjalnych powstałych w wyniku urazu czaszkowo- mózgowego u dzieci w wieku do lat 17. Poznanie charakterystycznych zaburzeń zachowania może pozwolić na opracowanie skutecznej terapii zachowania dzieci po urazach mózgu. Do oceny zaburzeń zachowania występujących u dzieci po urazie mózgu, zastosowano następujące narzędzia badawcze: 1.Analizę dokumentacji, 2. Wywiad i rozmowę psychologiczną, 3.Test przesiewowy Krótką Skalę Oceny Umysłu [Mini-Mental State Examination – MMSE]; 4.Kwestionariusz Zachowania się Osoby z Zespołem Czołowym (Frontal Behavioral Inventory, FBInv); 5.Zestaw dodatkowych 5 pytań uzupełniających Kwestionariusz Zachowania się Osoby z Zespołem Czołowym. Badaniami objęto 20 dzieci, które zgłosiły się do Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Gdańsk – Południe. Byli to pacjenci z Gdańska i okolic, z urazem czaszkowo-mózgowym, potwierdzonym w badaniach neuroobrazowych. Badania były prowadzone w okresie od początku stycznia 2009 roku do końca maja 2009 roku. Analiza wyników pozwoliła wywnioskować, iż u znacznej liczby osób badanych, w wyniku urazu czaszkowo-mózgowego, dochodzi do zaburzeń poznawczych. Co powoduje brak możliwości całkowitego powrotu do sprawności nabytej przed urazem. Zaburzenia zachowania, które ujawniły się podczas badań, zwłaszcza agresja, impulsywność oraz niestosowność, sprawiają, iż osoby, po urazie mózgu, mogą być często odrzucane przez grupę rówieśniczą. Z drugiej jednak strony, wysokie wyniki, w skalach niepokoju, lęku czy nadwrażliwości, mogą skutkować tym, iż badani rzadko podejmują próby ponownej integracji; Objawiające się zachowania autoagresywne, mogą z czasem przybrać formę jedynego kontaktu informującego o chęci bądź niechęci badanego na daną sytuację; są przy tym bardzo trudne do wyeliminowania.

****************

Emilia Sitek1,2, Artur Dziadkiewicz2, Piotr Robowski1,2, Dariusz Wieczorek3,Mirosława Dubaniewicz4, Bogna Brockhuis5, Piotr Lass5, Jarosław Sławek1,2 1 Gdański Uniwersytet Medyczny, Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno- Psychiatrycznego, Gdańsk; 2 Gdański Uniwersytet Medyczny, Oddział Neurologii Szpitala Specjalistycznego Św. Wojciecha, Gdańsk; 3Gdański Uniwersytet Medyczny, Katedra i Klinika Rehabilitacji, Gdańsk; 4Gdański Uniwersytet Medyczny, Zakład Radiologii, Gdańsk; 5Gdański Uniwersytet Medyczny, Zakład Medycyny Nuklearnej, Gdańsk

55 Neuropsychologiczny profil objawów pacjenta z czystą akinezją z zamrożeniami chodu – wariantem postępującego porażenia nadjądrowego - studium przypadku.

Abstrakt Wstęp i cel pracy: Postępujące porażenie nadjądrowe (progressive supranuclear palsy, PSP), charakteryzuje się, poza objawami ruchowymi, częstym występowaniem zaburzeń poznawczych i otępienia. W neuropsychologicznym obrazie klinicznym PSP dominują: spowolnienie procesów poznawczych, zaburzenia uwagi oraz funkcji wykonawczych. Towarzyszą im zazwyczaj trudności ze spontanicznym przeszukiwaniem zasobów pamięci oraz zaburzenia pamięci proceduralnej. W PSP mogą występować również zaburzenia funkcji językowych, wzrokowo-przestrzennych oraz praksji. Postać czystej akinezji z zamrożeniami chodu (pure akinesia with gait freezing, PAGF), stosunkowo rzadko opisywany wariant PSP, przebiegający zwykle bez otępienia oraz oftalmoplegii w pierwszych pięciu latach choroby, charakteryzuje się zaburzeniami inicjowania ruchu oraz objawem zamrożenia w trakcie chodu, pisania oraz mówienia. Opis przypadku: Przedstawiamy przypadek mężczyzny, z wykształceniem zawodowym, u którego w 62 r.ż. wystąpiło osłabienie prawej kończyny dolnej oraz zaburzenia chodu, a w 66r.ż. rozpoznano PAGF. Wykonano badanie neurologiczne, neuropsychologiczne, badanie tomografii komputerowej (TK) głowy, rezonansu magnetycznego (MRI) oraz tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu (SPECT). U pacjenta stwierdzono modalnie niespecyficzne spowolnienie zapamiętywania. Informacje są zapamiętywane trwale, przy współwystępujących trudnościach z selekcją śladów pamięciowych od przypadkowych skojarzeń. Zaobserwowano lepiej zachowaną pamięć procedur poznawczych niż motorycznych. Pamięć semantyczna oraz operacyjna, jak również funkcje wzrokowo-przestrzenne są zachowane. Lekko nasilona anomia występuje na tle zachowanego rozumienia mowy. W zakresie funkcji wykonawczych stwierdzono zaburzenia planowania, kontroli poznawczej, przeszukiwania zasobów oraz elastyczności poznawczej, jak również tendencje perseweracyjne. W obrazie neuropsychiatrycznym dominują obniżenie nastroju i drażliwość. W TK oraz MRI stwierdzono zaniki korowe w płatach czołowych i na sklepistości oraz w móżdżku. W badaniu SPECT wykazano ogniskowy deficyt perfuzji w okolicy czołowej, przedczołowej górnej po stronie lewej, w okolicy ciemieniowej, a także hipoperfuzję prawych jąder podstawy: wzgórza i prążkowia. Wnioski: Zestawienie neuropsychologicznej i neuropsychiatrycznej charakterystyki pacjenta z profilem zaburzeń osób z klinicznie rozpoznanym PSP, pokazuje, iż podobnie jak w klasycznym PSP w PAGF występują zarówno typowe jak i nietypowe dla otępień podkorowych zaburzenia.

****************

Sekułowicz Agnieszka - Dolnośląska Szkoła Wyższa, Wrocław Zagadnienia śmierci i moralności w perspektywach antropologicznych i estetycznych.

Abstrakt W trakcie swojego wystąpienia chciałabym przybliżyć stosunek współczesnego człowieka do śmierci. Śmierć i umieranie stają się dla nas coraz bardziej odległe i nieobecne w doświadczeniu i refleksji. W momencie, gdy przypadkowo stajemy się świadkami czyjejś śmierci, nie wiemy jak się zachować. Zupełnie nie jesteśmy przygotowani na taką sytuację. Traktujemy ją jako coś nierealnego, a wręcz niemożliwego. Bardzo często odsuwamy od siebie myśl o śmierci na tyle skutecznie, że sprawia to wrażenie jakbyśmy stali się społeczeństwem ludzi bezgranicznie wierzących we własną nieśmiertelność. To wszystko powoduje, że nie potrafimy godnie umierać. Śmierć, na co dzień zapomniana i przemilczana

56 zaskakuje przychodząc znienacka. Zastając nas całkowicie bezradnych. W momencie zaskoczenia staramy się odwoływać do sił wyższych by, choć trochę przedłużyć nasze życie. Tak bardzo jesteśmy do niego przywiązani, że nie zastanawiamy się nad „jutrem”. Pogoń za pieniędzmi i wszelkimi dobrami doczesnymi, pozbawia nasze życie, choć odrobiny metafizyki.

****************

Magdalena Senderecka1, Jakub Szewczyk1, Krzysztof Gerc2, Roman Chmylak3, Anna Grabowska4 1Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii, Zakład Psychofizjologii, Kraków; 2Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii Stosowanej, Kraków; 3NZOZ EEG-GRAF Pracownia EEG, Kraków; 4Polska Akademia Nauk, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego, Warszawa Elektrofizjologiczne korelaty zaburzeń uwagi u dzieci z ADHD - badania w paradygmacie oddball.

Abstrakt Głównym celem przeprowadzonych badań było określenie elektrofizjologicznych korelatów deficytów uwagowych, ujawniających się u nadpobudliwych dzieci na poziomie behawioralnym. Badania zostały przeprowadzone w paradygmacie oddball, na grupie dzieci z zespołem ADHD w wieku wczesnoszkolnym, bez zdiagnozowanych zaburzeń neurologicznych oraz na grupie kontrolnej, składającej się z dzieci niewykazujących symptomów nadpobudliwości, dobranych pod względem wieku i płci. Funkcjonowanie poznawcze przebadanych dzieci było analizowane na dwóch płaszczyznach – pomiarów behawioralnych oraz aktywności elektrycznej mózgu. Analiza potencjałów wywołanych wykazała, że u dzieci z ADHD amplituda i latencja określonych załamków różni się od tych, które rejestruje się podczas wykonywania tego samego zadania u osób z grupy kontrolnej. Rozbieżności zaobserwowano zarówno we wczesnych komponentach, towarzyszących procesowi automatycznej detekcji i ewaluacji bodźców, jak i późniejszych, związanych z poznawczym opracowaniem bodźca znaczącego. Wyniki skłaniają do wyciągnięcia wniosku, że u osób z zespołem ADHD w sposób zaburzony może działać zarówno system uwagi orientacyjnej, związany z detekcją nowych bodźców i analizą sensoryczną, jak i system uwagi wykonawczej, zajmujący się detekcją bodźców znaczących i kontrolą przebiegu procesów poznawczych i motorycznych.

****************

Szulman - Wardal Aleksandra1,2 1Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Gdańsk; 2Pracownia Psychologiczna Szpitala Specjalistycznego, Kościerzyna Temporalna percepcja choroby onkologicznej dziecka, w obliczu możliwości jego śmierci - analiza przypadku.

57 Abstrakt Przedmiotem rozważań jest obraz choroby dziecka w percepcji matki, która doświadczyła dwa razy choroby nowotworowej swojego dziecka. Po raz pierwszy w 2004 roku zdiagnozowano u dziecka pojedynczy rzekomobrodawkowy guz trzustki (to bardzo rzadkie przypadki nowotworu u dzieci) usunięty operacyjnie. Pod koniec 2008 zdiagnozowano wznowę i na początku nowego roku dokonano niecałkowitej resekcji trzonu i ogona trzustki oraz podjęto decyzje o 12 cyklach chemioterapii. To traumatyczne doświadczenie wywarło u matki dziecka, na obrazie utraconego zdrowia niezatarte piętno. Obraz choroby, w postaci aktualnej, retrospektywnej i prospektywnej został zbadany skalą ACL H.B. Gougha i A.B. Heilburn‟a, oraz porównany ze sobą, wyniki zostaną zinterpretowane na podstawie teorii mikrogenetycznej.

****************

Turek Robert1 Knapik Henryk2,3 1Warsztat Terapii Zajęciowej „Tratwa”, Gdańsk; 2Akademia Wychowania Fizycznego, Katedra Metod Specjalnych Fizjoterapii i Sportu Osób Niepełnosprawnych, Katowice 3Radomska Szkoła Wyższa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Radom Sens i bezsens istnienia w obliczu choroby nowotworowej.

Abstrakt Choroba nowotworowa jest dla pacjentów często wyrokiem śmierci, który finalnie przesądza ich los życia. Sytuacji tej towarzyszy przerażenie i zaskoczenie, rozpacz i brak poczucia nadziei, niewiara i głęboki smutek. Osoby dotknięte tą chorobą czują się niejednokrotnie wyalienowane ze społeczeństwa, zamknięte w obcym świecie, odcięte od normalnego przeżywania codziennych spraw. Utrata kontroli nad swoim życiem implikuje szereg negatywnych emocji trudnych do zniesienia. Wszechogarniający strach przed nieokreśloną przyszłością powoduje ogromny stres i dezorientację w otaczającym te osoby świecie. Cierpienie i lęk przed śmiercią, okaleczeniem czy porzuceniem przez bliskich zmieniają również perspektywę, z jakiej chorzy ocenia się swoje życie. Jednak dla wielu osób rak nie przekreśla ich życia, a nawet staje się doświadczeniem, które powoduje przewartościowanie, ponowną ocenę i nowe spojrzenie na dotychczasowe życie. Stawiani są oni w jeszcze bardziej wyjątkowej sytuacji, która dotyka ich poczucia sensu życia w większym stopniu niż ludzi zdrowych, jak również przewartościowuje hierarchię wartości. W tym kontekście pojawiają się pytania dotyczące sensu i bezsensu istnienia, preferowanego systemu wartości oraz współistnienia tych elementów w całości osoby jako istotnego czynnika scalającego. Celem niniejszej pracy jest psychologiczna analiza związku zachodzącego między poczuciem sensu życia a hierarchią wartości u pacjentów cierpiących z powodu choroby nowotworowej. Zbadano 20-stu mężczyzn (śr. wieku 46,9 lat, SD 6,2), pacjentów oddziału onkologicznego w Centrum Onkologii w Lublinie. Osobisty kontakt z badanymi był poprzedzony uczestnictwem w grupowej terapii, co pozwoliło zmniejszyć dystans i przyczyniło się do atmosfery zaufania i gotowości do rozmowy na temat prywatnych przeżyć osób badanych. Wykorzystano: Wywiad standaryzowany Szustrowej, Skalę Poczucia Sensu Życia C. Crumbaugha i L. T. Maholica (PIL), Skalę Preferencji Wartości K. Popielskiego (PW), Skalę Wartości P. Brzozowskiego (SW),.Uzyskane wyniki wskazują jednoznacznie na istnienie korelacji pomiędzy poczuciem sensu życia a hierarchią wartości. Poczucie sensu życia koreluje wysoko ze zbawieniem na wymiarze celowości życia, realizowania celu życiowego, spełniania się go

58 w stosunku do życia i śmierci oraz do pozytywnego nakierowania na się nań.. Także nadzieja, miłość oraz równowaga wewnętrzną wpływają na poczucie sensu życia. Osoby z niskim poczuciem sensu życia częściej preferują wartości z wymiaru psychiczno-fizycznego.

****************

Zawadzka Ewa, Domańska Łucja – Uniwersytet Marie Curie- Skłodowskiej, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Lublin Kompetencje społeczne osoby z dysfunkcjami czołowymi mózgu – ocena z perspektywy pacjenta i opiekuna.

Abstrakt W prezentacji przedstawiono pacjenta z naczyniowym uszkodzeniem płatów czołowych mózgu. Jego funkcjonowanie społeczne oceniono za pomocą zmodyfikowanej wersji Kwestionariusza Kompetencji Społecznych A. Matczak w następujących zakresach: umiejętności nawiązywania głębszych relacji z ludźmi, zachowań asertywnych, kompetencji warunkujących efektywność zachowań w sytuacjach ekspozycji społecznej. Przyjęto dwie perspektywy oceny: dokonanej przez samego pacjenta oraz przeprowadzonej przez opiekuna. Przeanalizowano wymiary funkcjonowania społecznego o największej rozbieżności oraz zgodności ocen.

****************

59