FILMMUZIEKMAGAZINE

MICHELINO BISCEGLIA – Componist van De achtste dag

NUMMER 197 – 47ste JAARGANG – MEI 2018

1

Score 197

Mei 2018 47ste jaargang ISSN-nummer: 0921- 2612

Het e-zine Score is een uitgave van de stichting FILMMUZIEKMAGAZINE Cinemusica, het Nederlands Centrum voor Filmmuziek REDACTIONEEL Informatienummer: +31 050-5251991 Linda Pols in Nederland, Zsófia Tallér in Hongarije, Laura Cutler in de Verenigde Staten. In elk land zijn vrouwelijke E-mail: filmcomponisten werkzaam. Voor bekende namen moeten we [email protected] naar Duitsland (Annette Focks), maar vooral naar Engeland

gaan. Geen land kent zoveel bekende vrouwelijke filmcom-

Kernredactie: Paul ponisten als onze westerburen: Rachel Portman, Anne Dud- Stevelmans en Sijbold ley, Debbie Wiseman, Jocelyn Pook en Mica Levi. En wat te Tonkens denken van Ilona Sekacz die voor onder meer twee films van Marleen Gorris de muziek schreef. Stuk voor stuk zijn dit ge- Aan Score 197 werkten talenteerde componisten die voor zowel publieksfilms als mee: Paul Stevelmans en Sijbold Tonkens onafhankelijke films werken. Goede opleidingsmogelijkhe- den, de BBC als kweekvijver van jong talent en vrouwen (en mannen) op cruciale posities die vrouwelijke filmcomponisten Eindredactie: Paul kansen bieden, zijn slechts enkele van de factoren die een Stevelmans bloei van dit vrouwelijke filmmuziektalent mogelijk hebben gemaakt in de afgelopen decennia. In deze Score een nieuw

Vormgeving: Paul Brits filmmuziektalent dat van zich doet spreken: Alexandra Stevelmans Harwood. Maar ook andere componisten komen in deze editie aan bod zoals de Belg Michelino Bisceglia. Ook een talent.

Met dank aan: Micheli- no Bisceglia, Alexandra INHOUDSOPGAVE Harwood, Alice Atkin- son, Thijs van Otterloo 3 Michelino Bisceglia - Interview

9 Alexandra Harwood - Interview

14 Rogier van Otterloo - Terugblik

19 John Morris – In memoriam

24 Recensies

2

MUZIEK DIE DE KIJKER MOET VASTHOUDEN

Michelino Bisceglia over zijn muziek voor De achtste dag

De achtste dag is een documentaire die de kijker terugvoert naar de begindagen van de finan- ciële crisis van 2008, toen ook in Nederland en België het gehele bankensysteem op instorten stond. Binnen acht dagen voorkwam een handvol politici en bankiers uit beide landen een ca- tastrofe van ongekende omvang. Hoe je een negentig minuten durende reconstructie van deze crisissituatie met voornamelijk pontificaal in beeld pratende hoofden toch spannend weet te houden, daarover vertelt de Belgische componist Michelino Bisceglia in een gesprek met Sco- re. Een week lang overlegden toenmalig mini- ster-president Jan Peter Balkenende, mini- ster van financiën Wouter Bos en hun Bel- gische evenknieën Yves Leterme en Didier Reynders, bijgestaan door voormalige top- bankiers als Nout Wellink (De Nederland- sche Bank) en zelfs Jean-Claude Trichet (Europese Centrale Bank) over de drei- gende ondergang van Fortis/ABN AMRO en in het kielzog daarvan het omvallen van andere Nederlandse en Belgische banken. Op de achtste dag na deze zeven zenuwslo- pende dagen leek het gevaar in eerste in- stantie geweken. Regisseurs Yan Ting Yuen en Robert Kosters maakten van de Nederlands-Belgische coproductie een documentaire thriller waarvan de afloop algemeen bekend mag worden veronder- steld. Bart van Langendonck van de Bel- Michelino Bisceglia. gische deelnemende productiemaatschappij Savage Film schoof landgenoot Michelino tuurverschillen voel je op gegeven moment Bisceglia (1970) naar voren om de muziek in de documentaire, maar het zit hem ook te schrijven. Beiden kenden elkaar van de in een verschil in taalgebruik, waar de film Le Fidèle van Michaël R. Roskam nuances anders liggen zonder bijbedoelin- waarvoor Bisceglia vorig jaar als orke- gen waarschijnlijk, in beide richtingen.՚ Bij strator had gewerkt. de totstandkoming van De achtste dag on- dervond Bisceglia zelf hoe het communice- Bisceglia vertelt hoe hij deze financiële ren met regisseuse Yuen, editor Ralf Ver- crisis tien jaar geleden op de voet volgde beek en de Nederlandse producent, niet en gefascineerd raakte door met name de altijd soepel verliep. ‛Over muziek praten communicatie die zelfs tussen twee landen is sowieso een heel moeilijke zaak. Hoe met een ogenschijnlijk identieke voertaal moet je die muziek uitleggen? Als ik het regelmatig spaak liep. Bisceglia: ‛Die cul- theoretisch probeer uit te leggen, dan ver-

3 staan ze mij ook niet, dat heeft echt geen tot einde neer te zetten, dat vind ik belang- zin. Yan Ting vroeg het ook aan mij: Mi- rijk.՚ chel, hoe wil je dat ik met jou werk? Waar- Donkere soundscapes en drones vol onheil op ik zei: geef mij in plaats van ellenlange begeleiden de beelden. Tegen het einde, als uitleg en benaderingen keywords, woorden een tweede reddingspoging om de bank waarbij je het gevoel hebt dat je er veel overeind te houden slaagt, klinkt de mu- mee kunt zeggen. Daar had ik heel erg veel ziek opgewekter. ‛Ja, tegen het einde is er aan, en vooral zijzelf ook, want opeens opluchting, want het was erop of eronder, vond zij het veel gemakkelijker om met ook al zei Didier Reynders: er is nog heel mij te communiceren. Ze gaf me een lijstje veel werk te doen. Want Dexia moest nog met keywords en daarmee kwamen we me- worden gered, en we zagen dat de KBC teen to the point, dus je ziet hier hoe we Bank ook nog eens tien miljard ontving om eigenlijk aan een taal niet genoeg hebben om muziek uit te leggen.՚ Thriller Op het affiche van de film valt te lezen: een documentaire thriller. Heeft Bisceglia de film ook als een thriller benaderd? ‛Ja, maar ik vind subtiel spannend veel interes- santer dan spannend in your face. Dat laatste vind ik niet meer spannend, want Didier Reynders in De achtste dag. het is dan echt in je gezicht. Ik vind het te worden gered, en waarschijnlijk waren er in Nederland ook nog banken om te redden, dus ze waren hier nog niet klaar mee.՚ Een opvallend instrument in deze scènes is de viool. ‛Die zit erin vanwege het menselijk aspect. Ik denk dat de viool het meest menselijke muziekinstrument is buiten de stem. Je kunt met zo’n viool alles zeggen, die klinkt zo naakt en zo puur. Ik Wouter Bos in De achtste dag. dacht: hier moeten we tot de pure essentie gaan en altijd in het achterhoofd houden: subtiele passen bij deze film. Je voelt con- hoe kunnen we met weinig instrumenten stant die spanning: de Belgische regering, zo veel mogelijk zeggen?՚ Wat verder op- de Nederlandse regering, de Fortis gigant, valt is gezang, zowel aan het begin, in het niemand wil gezichtsverlies lijden, dat is midden en aan het einde van de film. ‛Dat wat ze naar buiten willen uitstralen. Maar is koormuziek die ik tien jaar geleden heb je voelt echter dat ze op los zand zitten en gecomponeerd voor Blue Bird, een arthou- dat wilde ik in de muziek ook: een mooi se film die door een klein publiek is ge- beeld geven naar buiten toe, zo van: kijk zien. Yan Ting had die muziek die nooit is het zit wel goed, maar het zit eigenlijk he- uitgebracht ontdekt. Ze was van mening lemaal niet goed. Ik houd er wel van om dat dit gezang onwijs goed zou gaan wer- met subtiele elementen te spelen. Het is ken. Omdat ik alle rechten van die muziek veel zoekwerk om tegelijkertijd ook een heb, heb ik in die originele opnamen nieu- soort toon, een soort samenhang van begin we edits gemaakt.՚

4

Wat gaandeweg het kijken naar De achtste melijk willekeurig in en uit de film lijken dag opvalt, is dat er vrij veel muziek te ho- te gaan. Maar dat is niet zo, bezweert Bi- ren is, zowel tijdens de herinneringen van sceglia: ‛Het was een keuze die hoofdzake- de hoofdrolspelers die het leeuwendeel van lijk door de regisseuse is genomen, omdat de film beslaan als tijdens enkele nage- zij die muziek nodig had om het verhaal te speelde scènes. ‛Ik had misschien iets min- vertellen. De muziek blijft ondergeschikt der gewild, maar het was de keuze van de aan de film, zo zou het altijd moeten zijn. regisseuse waar ik uiteraard in mee ben ge- gaan. Je moet dan heel goed doseren, zodat de muziek niet de overhand krijgt. Er zijn momenten waar dat heel minimaal is, maar het moet toch wel staan, dus het is niet eenvoudiger dan bombast, wat soms veel gemakkelijker is. Een minimale inzet is

Jan Peter Balkenende in De achtste dag. De kijker moet er eigenlijk niet teveel naar luisteren, maar de muziek moet de kijker helpen om nog dieper in de emotie en in het verhaal te geraken zodat je hem niet verliest. Er zijn zeker momenten geweest waar ik suggesties heb gedaan aan Yan Yves Leterme in De achtste dag. Ting: ik denk dat we hier later moeten be- moeilijker omdat er iets moet zijn, maar ginnen of hier iets vroeger.՚ Bisceglia wijst het moet wel werken en het mag ook weer in dit verband op een uitzonderlijk ken- niet teveel zijn, want dan loop je constant merk van het compositieproces: ‛Ik heb op eieren. Ik was dan ook verrast toen de gedurende de hele editingperiode gecom- regisseuse na de lange productie zei: Mi- poneerd, dus het is niet zo dat de film klaar chel, zou je hier niet nog wat stukken kun- was en dat ik toen pas de muziek moest nen aanleveren? Goed, dan gaan we kijken schrijven. Nee, ze waren nog bezig met de of ik de juiste stukken kan vinden. We heb- montage en ondertussen leverde ik eigen- ben eerst de hoofdmomenten, zeg maar de lijk al enkele demo’s waarmee zij aan het pilaarmomenten in de film, ingevuld en experimenteren zijn geslagen. Zo heeft toen zijn we daartussen nog wat gaan bij- mijn muziek hun ook nog geholpen om de kleuren.՚ Wordt de muziek ook uitge- montage te verfijnen.՚ Op bepaalde accen- bracht? ‛Ja, we zijn met voorbereidingen ten in de muziek hebben de editors inge- bezig om er een digitale release van te ma- speeld. Daardoor was echt van een samen- ken via iTunes en Spotify, maar het wordt werking sprake, de film heeft zich als het geen cd. Ik weet niet of alle stukken van de ware ontwikkeld samen met de muziek. film erop komen, want het is heel veel. ‛Wat daarbij heel leuk is, is dat de muziek Sommige stukken komen namelijk terug zich helemaal verweeft in de film tot een op een iets andere manier, daarom gaan we onlosmakelijk geheel. Je kunt sommige een selectie maken.՚ scènes daarom niet meer zien zonder de muziek. Het betekende iets meer werk voor De score bestaat grotendeels uit soundsca- mij, want ik moest meer leveren omdat er pes en drones die op het eerste gehoor ta-

5 geëxperimenteerd moest worden, dus ik zaam in de plaatselijke mijnen. Zelf noemt heb ook veel muziek geschreven die niet is hij zich een jongen van de straat die we- gebruikt. Dat was wel een speciale erva- gens gebrek aan middelen thuis het spelen ring, want normaal gesproken wordt er hier en leren van muziek al doende heeft ont- en daar muziek gebruikt om een toon te wikkeld. Een muziekopleiding heeft hij zoeken en dan wordt de editing gedaan, nooit gevolgd, muzikale kennis ontving hij waarna het in mijn handen wordt geduwd van mensen om hem heen evenals door om het af te werken. Maar hier was het zelfstudie. Filmmuziek kwam tamelijk laat echt anders.՚ Dat de muziek een grote rol in zijn leven, ondanks een liefde voor film speelt in de documentaire behoeft dan ook die teruggaat naar zijn jonge jaren. ‛Ik geen betoog. ‛Ja, omdat de makers de mu- koos films niet op basis van de titel of op ziek ook echt gebruikt hebben om de film basis van de spelers, maar gewoon op basis een zekere toon te geven en de kijker echt van de componist. In een gang met alle- vast te houden. Immers: het is een film van maal affiches zag je allemaal mensen naar anderhalf uur waarin tachtig procent wordt de filmtitel en naar de grote namen kijken gepraat. Hoeveel mensen zijn er die geïnte- en dan zat daar iemand altijd naar beneden resseerd zijn om naar politiek gepraat te te kijken en dat was ik: wie is de compo- luisteren?՚ nist? Toen ik een jaar of zeven was – ik was al met muziek bezig – kreeg ik van mijn vader een speelgoedorgeltje. Toen ik dat ding aanzette, wist ik niet wat ik ermee moest doen. Ik ging toen noten zoeken en op gegeven moment kwam ik uit op een paar noten en wat bleek achteraf? Dat wa- ren de noten van ’s The Godfa- ther. Op dat moment wist ik niet wat dat was, ik had het ergens gehoord.՚ Zijn eerste Jean-Claude Trichet in De achtste dag. score schreef Bisceglia voor de eerder ge- Op de aftiteling stond alleen jouw naam noemde film Blue Bird uit 2011, een Bel- vermeld bij de muziek. ‛Ja, het budget was gisch-Franse coproductie van Gust van den niet zo groot, dus is het allemaal hier bij Berghe. In de jaren daarna werkte hij ook mij thuis opgenomen. Ik heb het ook zelf regelmatig met enkele Nederlandse film- gemixt, ik heb het helemaal zelf gedaan. Ik componisten zoals Jorrit Kleijnen en was ook nog met twee andere producties Alexander Reumers. Met zijn drieën schre- bezig, gelukkig heb ik daar meer tijd voor ven ze de score van de komedie Valentino gekregen dan oorspronkelijk de bedoeling (2013) van Remy Heugten en voor enkele was. Het lag dus niet aan mij, want ze had- volgende films van het componistenduo den meer tijd nodig voor de edit, dus dat zoals Midden in de winternacht (2013) en kwam mij ook heel erg goed uit, en ik heb Gluckauf (2015) werkte hij respectievelijk alles hier echt op mijn gemak geschreven.՚ als orkestrator/dirigent en orkestrator. Straat Van het dozijn lange films waarvoor hij tot nu toe de muziek heeft geschreven is Mari- Michelino Bisceglia werd, zoals de naam na (2013) van Stijn Coninx beslist zijn be- ongetwijfeld doet vermoeden, geboren uit kendste. De biografie van Rocco Granata, Italiaanse ouders die in Belgisch Limburg die op jonge leeftijd als kind van Italiaanse waren neergestreken. Zijn vader was werk- migranten naar België kwam, verhaalde

6 over zijn liefde voor muziek die culmineer- ziek voor de film. Ja, zo gaan die dingen.՚ de in de wereldhit Marina uit 1959. Grana- Bisceglia kreeg voor zijn originele score ta en Bisceglia hadden in 2007 samenge- tot zijn grote verrassing in 2014 tijdens de werkt aan een album, waarvoor de laatste World Soundtrack Awards de Public Choi- de productie en de arrangementen deed. ce Award. ‛Ik was heel erg dankbaar, want Granata speelde toen al met de gedachte een film te maken over Marina, zijn lijf- lied. Bisceglia: ‛Hij zei tegen mij: ik vind dat er een film moet komen over Marina

Michelino Bisceglia met de Public Choice Award. het was een film die voor mij emotioneel dichtbij lag. Het was Rocco zijn verhaal, maar eigenlijk was dit het verhaal van elke migrant; mijn ouders hebben hetzelfde meegemaakt. Veel van wat in de film voor- komt herken ik zelf, zoals hoe het er bij en jij moet de componist worden en Stijn Rocco thuis aan toeging, dat ging bij mij Coninx moet de film draaien.՚ Toen de film op dezelfde manier. Mijn broer heeft ook in 2012 in productie ging liet producent in de mijn gewerkt en het was vanzelf- Peter Bouckaert tijdens een telefoonge- sprekend dat ik daar ook ging werken. Ik sprek met Bisceglia weten dat deze niet de zei: no way, ik ga daar niet heen, dus dat componist voor de originele muziek zou verhaal zat heel diep in mij. En bepaalde worden. Men dacht bij deze klus aan Nico- scènes ontroerden mij ook heel erg.՚ la Piovani en zelfs . Bi- Stilte sceglia stelde een pitch voor waarvoor hij enkele thema’s schreef waarmee hij de Een recente film met een Italiaanse band is mensen achter de film trachtte te raken. ‛Ik Hannah van Andrea Pallaoro. Charlotte had drie thema’s gemaakt: het tema d’amo- Rampling kreeg op het laatste Filmfestival re, het tema passione en het tema pensiero, van Venetië een Zilveren Leeuw voor haar dat laatste is wat diep binnenin de mens zit. magistrale vertolking van de eenzame Han- Die drie thema’s droegen voor mij de hele nah die praktisch in elk shot van de 95 mi- film. Dat liefdesthema was nodig voor het nuten durende film in beeld is. Haar leven liefdesverhaal, ook al ging het natuurlijk lijkt zich te voltrekken in zwijgzaamheid over die migratie, maar de film was sterker en stilte, muziek is amper te horen. ‛Er zit- door dat liefdesverhaal. Dus ik heb die drie ten maar twee stukjes muziek van mij in de thema’s gemaakt en ze opgestuurd. Nadat film. Ik had veel meer gemaakt, ik denk in ik twee dagen niets gehoord had belde totaal vijfentwintig minuten. De regisseur Stijn mij: Michel, ik heb je muziek ge- twijfelde de hele tijd: gaan we hier voor de hoord, we zijn weggeblazen, dit is de mu- volledige eenzaamheid van het personage 7

Charlotte Rampling in Hannah. of zullen we die eenzaamheid kleuren met cello zijn die de breakdance begeleidt. Die muziek? Dat was een constante strijd in cello is een door mij gecomponeerde sound zijn hoofd en ik heb hem daar op geen en- die komt uit een soort luidspreker of een kele manier in willen beïnvloeden omdat ik radiootje. Ik heb toen vier thema’s geschre- het een hele gevoelige materie vond. Ik ven voor cello in de vorm van kleine sui- vond het heel moedig van hem toen hij zei: tes, en daar heb ik hem zelf uit laten kiezen ik ga die vijfentwintig minuten muziek welke het beste werkt. Ik vond het fantas- toch niet gebruiken, ik houd het bij die tisch dat het niet opgevallen is.՚ In de ande- twee stukjes. Ik heb daar respect voor, ook re scène met originele muziek zitten kinde- al heb ik vijfentwintig minuten muziek ge- ren in het bad te spelen, terwijl het water maakt. Ik persoonlijk had het niet zo ge- het bad overloopt en door het plafond in daan, ik denk dat de film meer muziek had Hannah’s woning terechtkomt. ‛Met hele mogen hebben, maar het is puur een regis- zware elektronische dancemuziek ben ik seurskeuze. Het is niet aan mij om dat hier helemaal de andere kant opgegaan: soort beslissingen te nemen.՚ een upbeat soort moderne muziek met steeds een bas.՚ Terugkijkend op dit pro- Voor de scènes die wel originele muziek ject: ‛Ik had themamuziek en ik had ook bevatten wilde de regisseur enkel diege- muziek voor het begin, maar ik heb de film tische muziek, oftewel muziek die ergens onlangs in zijn geheel gezien en ik snap in beeld een oorsprong heeft. Allereerst is zijn keuze om te zeggen: ik laat Hannah er een scène waar Hannah in de metro zit met rust, want zij is heel veel alleen in de en iemand aan het breakdancen is. ‛Op de film.՚ achtergrond hoor je een cello. Ik zei tegen Andrea: op dat moment moet je geen ty- PS pische dancemuziek gebruiken. Doe juist het tegenovergestelde van wat iedereen spontaan zou doen, laat dat gewoon een

8

BEZIELENDE MUZIEK DIE DE FILM ONDERSTEUNT Interview met Alexandra Harwood

The Guernsey Literary and Potato Peel Pie Society zal voor altijd worden herinnerd vanwege de lange titel. Het komische drama van regisseur Mike Newell over een jonge schrijfster die direct na de Tweede Wereldoorlog het eiland Guernsey bezoekt in het kader van een persoon- lijke zoektocht is een uitstekend geproduceerde film met een reeks zowel jonge als oudere top- acteurs, een intrigerend verhaal, adembenemende locaties, voorbeeldige art direction en een pakkende orkestrale score. Die werd gecomponeerd door Alexandra Harwood die voor haar eerste lange film een veelbelovende score heeft geschreven. Toen ze aan dit project begon moest ook zij heel veel moeite doen om de titel van de film correct uit te spreken, zo vertelde ze Score onlangs. Alexandra Harwood (1966) volgde een muziek en waarvoor ik nog niets had ge- klassieke muzikale opleiding aan het Royal schreven. Gelukkig klikte het na afloop College of Music in Londen, waarna ze prima tussen ons, ook zat ik vol ideeën haar studie vervolgde aan de Juilliard over de film.՚ School in New York. Sinds 2010 heeft ze de muziek voor talrijke overwegend Britse korte films geschreven. The Guernsey Lite- rary and Potato Peel Pie Society is haar eerste lange film als componist. Geholpen hierbij werd ze door haar agent Maggie Rodford die haar voorstelde voor de film, in eerste instantie niet via Mike Newell maar via de producenten. Die luisterden naar muziek van haar vorige films die ze prachtig vonden en vervolgens naar Newell en zijn editor Paul Tothill stuurden. Har- wood: ‛Tijdens de opnamen gebruikten ze mijn tempmuziek onder de ruwe montage. Dat vond ik prachtig, niet alleen omdat ze mijn muziek goed vonden, maar ook omdat die steeds meer een vast bestanddeel van de film begon uit te maken, al had ik nog niets specifieks hiervoor geschreven.՚ Uit- Alexandra Harwood. eindelijk vond vier weken na de filmopna- men een ontmoeting plaats met Newell en Terugkijkend is Harwood vol lof over Mi- Tothill, waarbij gezamenlijk naar een ruwe ke Newell: ‛Onze werkverhouding was pri- versie van de film werd gekeken. Har- ma. Hij is iemand die veel vertrouwen en wood: ‛Mike wilde erachter komen of we respect uitstraalt en die je voldoende ruim- goed met elkaar overweg konden en wat te geeft om met je eigen visie en creativi- mijn ideeën ten aanzien van de film waren. teit aan de slag te gaan, waardoor je het Het was best surrealistisch om te kijken beste uit jezelf weet te halen. Immers, als naar een lange film die vol zit met mijn je iets creëert, kan dat een moeizaam pro-

9

Lily James in The Guernsey Literary and Potato Peel Pie Society.

ces zijn en als er dan iemand in de buurt is lijk modern karakter. Voor een film die die waardeert wat je doet, leidt dat tot nog zich afspeelt vlak na de Tweede Wereld- betere resultaten, juist omdat je de ruimte oorlog met flashbacks naar deze oorlog krijgt.՚ kan ze als een hedendaags feministe wor- den gezien: ze komt op voor zichzelf en al Gedurende zijn lange carrière als regisseur heeft de film een romantische strekking, die teruggaat tot 1964 heeft Mike Newell dat is niet waar het voor haar om gaat. Wat met tal van filmcomponisten gewerkt, wel bepalend is, is de zoektocht om zich- waaronder enkele vrouwelijke zoals Anne zelf opnieuw te vinden door middel van Dudley en Rachel Portman. Wilde hij ook haar passie: schrijven. Aan het begin van een vrouwelijke componist voor de Guern- de film is ze die passie kwijt, ook heeft ze sey film? ‛Ik denk dat het Mike niet zoveel haar ouders verloren. Ze heeft de oorlog uitmaakt of je een vrouw of een man bent, overleefd en haar reis naar Guernsey helpt maar wel of je de juiste componist bent. haar om haar nieuwe ik te vinden. Ik denk Toch vermoed ik dat voor hem een vrou- dat het verhaal vooral hierover gaat. Voor welijke componist wezenlijk was, omdat mij is componeren een passie en precies de Guernsey film hoofdzakelijk over een daarom voel ik een sterke affiniteit met Ju- vrouw genaamd Juliet gaat. Hij vond dat liet. Of dit mij heeft geholpen bij het com- een vrouw haar gevoelsmatig goed zou poneren, weet ik niet. Ik moet het verhaal aanvoelen. Of een man dezelfde empathie induiken net zoals in de hoofden van de zou hebben? Natuurlijk zou dat een andere personages teneinde zo goed mogelijk het empathie zijn. Ik had in ieder geval een verhaal helpen te vertellen. Uiteindelijk is band met Juliet. Ze is namelijk een tame-

10

Lily James en Michiel Huisman in The Guernsey Literary and Potato Peel Pie Society. dat wat alle componisten nastreven: het hier was dat niet het geval. Het zou zelfs verhaal helpen vertellen.՚ verkeerd zijn geweest als de muziek te pro- minent aanwezig was geweest. Ik wilde het Heel veel muziek publiek niet al te veel bij de hand nemen, Met een speelduur van twee uur bevat The hopelijk is de muziek ondersteunend ge- Guernsey Literary and Potato Peel Pie So- noeg.՚ De dramatische film heeft een nogal ciety heel wat muziek. ‛Klopt, maar zeker romantisch einde voor beide sympathieke niet overheersend. Ik houd van muziek die hoofdfiguren, die worden gespeeld door de film ondersteunt en waarvan je niet Lily James (als Juliet, de jonge schrijfster) weet wanneer deze erin komt of eruit gaat. en Michiel Huisman (als Dawsey, de boer Dat is wat ik zo veel mogelijk nastreef. op het eiland). ‛Ik vond dat romantische Wat de hoeveelheid betreft: die is vanzelf thema een ware uitdaging omdat ik clichés zo ontstaan gedurende het merkwaardige wilde vermijden. Een romantisch einde is proces waarbij mijn tempmuziek vanaf een op zichzelf al een cliché en we wilden niet vroeg stadium al werd gebruikt. Toen Mike dat de muziek er te dik bovenop zou lig- en Paul bezig waren met het monteren ge- gen. Die laatste scène is een komen en bruikten ze de hele tijd mijn muziek. De gaan: ze rennen naar elkaar toe, dan stop- muziek is goed onder de beelden gezet met pen ze om te praten en daarna volgt de voldoende adempauzes en zonder alles als uiteindelijke climax ….. Er kwam maar het ware te verstikken. Het spreekt voor geen einde aan en dat was de echte uitda- zich dat er momenten zijn waar de muziek ging voor mij.՚ meer op de voorgrond dient te treden; er Een film met zoveel personages en zoveel zijn films die dergelijke muziek nodig heb- onderdrukte emoties kan wel een handvol ben. Ik ben gek op dat soort films, maar thema’s gebruiken zodat het verhaal goed

11

Alexandra Harwood tijdens de muziekopnamen van de Guernsey film in Air Studio, Londen. te volgen is. ‛We hebben in een vroeg sta- het kleine meisje, dat een paar keer heel dium over thema’s gesproken, en ook al subtiel werd verweven in de score.՚ liep ik er in gedachten vaak op vooruit, Het grootste gedeelte van de film speelt toch is mijn wijze van componeren meer zich af op Guernsey met zijn prachtige organisch. Tijdens het componeren ben ik natuur en adembenemende uitzichten. mij meestal niet zo bewust van mijn voor- Heeft Harwood deze landschappen in de nemens, zodat thema’s zomaar kunnen op- muziek weergegeven? ‛Niet bewust of di- duiken en zich ontwikkelen.՚ Harwood legt rect, niemand had daarom gevraagd. De uit hoe een van de voornaamste thema’s tot enige keer dat de natuur ter sprake kwam stand kwam: ‛Een van de belangrijkste scè- was bij de zogeheten ‛mysterieuze՚ stuk- nes voor Mike was het moment dat Juliet ken. Hier probeerde Juliet steeds stukjes voor het eerst met paard en wagen naar van het verhaal in elkaar te passen, wan- haar onderkomen wordt gebracht en we neer ze door het bos liep en naar het huisje een blik op de verre rotsen werpen. Hij zei: van Elizabeth keek en daarnaast in de op- Alex, die rotsen zijn de kern van de film. namen van de zee. Deze sfeerstukken wa- Dat was een zeer bruikbare aanwijzing om- ren de enige waarbij ik mij echt bewust dat ik doorkreeg wat hij wilde zeggen: het was van de natuur.՚ ging echt over Guernsey. Dit is het begin van haar tocht en dit Guernsey thema duikt Guernsey was tijdens de Tweede Wereld- vaak op in de film.՚ Wat kun je over de an- oorlog bezet door de Duitsers. Harwood dere thema’s zeggen? ‛Het thema van de gebruikte veel percussie zoals de marimba typemachine dat Juliet tijdens het typen voor enkele nazistukken. En verder wer- begeleidt, had ik al heel snel klaar. Verge- den diverse cymbalen, metalen drums, bas- leken met de rest van de score heeft het een drums en sidedrums in deze cues gebruikt. andere klankkleur en was het vooral be- De voornaamste instrumenten die in de doeld om uit te drukken hoe hartstochtelijk score zijn te horen zijn piano, harp, diverse ze steeds aan het schrijven is. Verder is er strijkers en houtblazers. een liefdesthema en een thema voor Kit,

12

Typemachine draaien in de Verenigde Staten en in juli in Engeland. Op dit moment werk ik aan het Een van de hoogtepunten is het thema van laatste van vier concertstukken voor het de typemachine. Tenor sax, trompet, hobo, kamergezelschap iMusicanti voor een serie fagot, klarinet en fluit alsmede strijkers ho- concerten in St. John’s Smith Square. Het ren we hier. Heeft Harwood ook gebruik laatste vindt plaats op 3 juni.՚ gemaakt van elektronica? ‛Ja, voor de sfeerstukken zoals de mysterieuze cues. Voor deze film heb ik hoofdzakelijk de sample library Omnisphere gebruikt. Ik ge- bruik dit soort geluiden graag om een on- werelds gevoel uit te drukken.՚ Het orkest dat tijdens de opnamen de originele score uitvoerde bestond uit 56 spelers, wat voor een filmscore behoorlijk indrukwekkend is. ‛Inderdaad. Ik ben een klassiek geschoold componist, het schrijven van concertante muziek vormt een deel van mijn achter- grond. Op het moment dat ik met een or- Zou je graag Amerikaanse films willen kest aan het opnemen ben voel ik me volle- doen? ‛Ja, mijn voorkeur gaat voorname- dig op mijn gemak. En geweldig dat er een lijk uit naar films. Ik heb zoveel films ge- budget was voor een orkest. Voor de kleine zien, daar sta je van te kijken! Wanneer ik films die ik heb gedaan was dat er vaak de tv aanzet kijk ik altijd films en nauwe- niet en daarom ben ik heel blij dat ik kan lijks tv-programma’s. Ik heb de ambitie om doen wat ik als klassieke componist altijd zoveel mogelijk films te doen, wat bete- heb gedaan, als ze me vragen voor grotere kent dat ik heel graag Amerikaanse, Britse, films.՚ Franse films wil doen .…. wat er maar op Harwood orkestreerde de score met Geoff mijn weg komt! Dankzij internet en betere Alexander. ‛Orkestraties heb ik altijd ge- reismogelijkheden is de wereld gelukkig daan. Dat is voor mij bekend terrein, waar- steeds kleiner geworden, waardoor het mo- bij ik niet al teveel hoef na te denken. Dit gelijk is in Engeland te blijven werken was de eerste keer dat ik met Geoff heb sa- zonder naar Amerika te moeten verhuizen. mengewerkt. Ik ken hem net zoals de films Ik ken Britse componisten die hier nog waaraan hij heeft gewerkt goed en daar- steeds wonen en ook Hollywoodproducties door had ik het gevoel dat hij mijn stijl en doen. Mogelijk dat een verblijf daar het werkwijze door en door kent, wat inder- voordeel heeft dat je overal makkelijker daad zo was.՚ Wordt de score uitgebracht toegang hebt, maar mijn vader die in de op cd of als download? ‛Als download op filmwereld werkt heeft altijd tegen me ge- het Decca label. Dit wordt mijn eerste al- zegd: ga niet naar LA, laat LA naar jou ko- bum, wat ik heel erg spannend vind.՚ Wat men. Stel dat ik ernaartoe zou gaan, dan kun je vertellen over toekomstige projec- eindig ik misschien wel als een nietig visje ten? ‛Een andere film waarvoor ik afgelo- in een immens grote vijver. Ik voel mij hier pen jaar – met iemand anders – de muziek eerlijk gezegd een klein visje in een kleine heb gecomponeerd is The Escape, met in vijver!՚ We zullen nog veel van Alexandra de hoofdrollen Gemma Arterton en Domi- Harwood horen. Zonder enige twijfel. nic Cooper. Die is onlangs in roulatie ge- PS gaan in Frankrijk en deze maand gaat hij 13

DE EERSTE MODERNE NEDERLANDSE FILMCOMPONIST De erfenis van Rogier van Otterloo

Dit jaar is het dertig jaar geleden dat componist, arrangeur en dirigent Rogier van Otterloo op slechts 46-jarige leeftijd kwam te overlijden. Groot was indertijd de verslagenheid onder collega’s en het grote publiek over het verlies van de getalenteerde musicus. Als componist van een dozijn Nederlandse en Belgische films heeft Van Otterloo een onuitwisbaar stempel op de toenmalige vaderlandse film gedrukt, met name met zijn oorspronkelijke muziek voor Turks fruit en Soldaat van Oranje, beide films van Paul Verhoeven. Wat is er van die onaan- tastbare reputatie van weleer overgebleven anno 2018? hoeven was met het resultaat niet zo tevre- den. In een interview met Score (nr. 65, de- cember 1987) vertelt hij: ‛… er zaten wat drummetjes in en van dat veeg-gedoe. An- deren vonden het goed. En later bleek het allemaal wel te kloppen.՚ Van Otterloo had zijn rug recht gehouden en gelijk gekregen, want ook nu nog is zijn muziek een onlos- makelijk bestanddeel van een film die zon- der deze muziek een geheel andere film zou zijn geworden. De aanstekelijke mix Rogier van Otterloo. van jazz en easy listening die de componist hanteerde, week af van de gangbare symfo- Na een opleiding in de klassieke muziek – nische stijl en wist zo de tijdgeest, vooral onder meer aan het Conservatorium van onder het merendeels jonge publiek, moei- Amsterdam – kwam Rogier van Otterloo teloos te raken. Dat laatste bleek ook uit (Bilthoven, 1941) medio jaren ’60 terecht in de wereld van kleinkunst en lichte mu- ziek. Gestaag bouwde hij een carrière op als muzikant, arrangeur en componist. In die laatste hoedanigheid schreef hij de mu- ziek voor Turks fruit (1973), met ruim 3,3 miljoen bezoekers nog steeds de meest be- zochte Nederlandse film aller tijden. Drie stukken uit deze score zijn al gauw in de Nederlandse filmmuziekcanon terechtge- komen: het titelthema dat is te horen tij- dens de fietstocht van Rutger Hauer en Monique van de Ven door Amsterdam, Ro- sa Turbinata en Dat mistige rooie beest met het onnavolgbare mondharmonicaspel van Toots Thielemans. De totstandkoming van de muziek verliep nogal moeizaam: het grote succes dat de elpee met de origi- Jan Wolkers wilde veel liever Willem nele score in de hitlijsten wist te behalen. Breuker voor de muziek. En regisseur Ver- En dat was voor een Nederlandse film-

14 soundtrack zeer uitzonderlijk, zoals John vele andere stukken. Verhoeven was dit van Markwijk in zijn biografie van Van keer meer dan tevreden. Uit het interview Otterloo uit 2011 opmerkt: ‛Door zijn bij- met Score: ‛Het is het beste wat hij heeft zondere talent om het zo vorm te geven, is gemaakt. Dat vind ik ook goede filmmu- de melancholische muziek uiteindelijk tijd- ziek: krachtig, stevig, goed georkestreerd, loos en smaakvol gebleken. De muziek sterke akkoorden. Dit is Soldaat van Oran- was dienend aan de beelden, maar ook een je. Ik ben er nog steeds van onder de ind- kenmerkend aspect van de film. Alleen de ruk.՚ Volgens Van Markwijk was de mu- beste filmsoundtracks scoren op beide ziek van internationaal niveau: ‛De muziek vlakken.՚ ¹ was dienend aan de film maar ook origi- neel en zoals gebruikelijk met vakman- schap geconstrueerd. Ook zonder filmbeel- den is de muziek goed te beluisteren.՚ ² Met deze complete score die ook op elpee een aardig succes beleefde betoonde Van Otterloo zich binnen enkele jaren als re- gelrechte filmcomponist, wellicht de eerste Nederlandse van na de oorlog. Amerika Na dit grote succes kwam de samenwer- king met Verhoeven tot een einde. Voor een handvol films, waaronder Grijpstra & de Gier (1979) van Wim Verstappen, Te

gek om los te lopen (1981) en Op hoop van Na dit opmerkelijke debuut als filmcompo- zegen (1986), beide van Guido Pieters, zou nist vervolgde Van Otterloo zijn carrière in Van Otterloo nog originele muziek voor de vaderlandse filmwereld met de muziek film schrijven. Na de kortdurende bloei voor films als Help, de dokter verzuipt! van de Nederlandse filmindustrie in de (1974) van Nikolai van der Heyde met de jaren ’70 was er in de jaren ’80 weinig hit Help en daarna met twee films van Paul vraag en daarnaast had Van Otterloo als Verhoeven: Keetje Tippel (1975) met een dirigent van het Metropole Orkest weinig lyrisch titelthema à la en tijd voor eventuele filmopdrachten. Door Soldaat van Oranje (1977). Vooral met de zijn vroege dood is zijn carrière als film- muziek voor die laatste film bewees Van componist vroegtijdig ten einde gekomen. Otterloo de kneepjes van het vak van film- Van Otterloo’s zoon Thijs – zelf saxofo- componist volledig in de vingers te heb- nist, arrangeur en componist – vertelde ben. Zijn interesse voor deze toegepaste Score onlangs wat de plannen van zijn vorm van muziek was inmiddels flink toe- vader waren vlak vóór zijn overlijden: ‛Hij genomen. De score voor de grote Neder- heeft gezegd dat hij zichzelf misschien landse verzetsfilm laat een grote variatie over een tijdje in Amerika zag terechtko- aan stukken in uiteenlopende stijlen zien: men. Hij had de ambitie om daar dan een naast een onvergetelijk en pakkend hoofd- nog grotere naam te maken. Hij had heus thema in marsvorm zijn er poëtische stuk- ook andere plannen: hij wilde nog een keer ken (Esther), lichtvoetige jazz (Ik gooi heel een orkestsuite schrijven, maar dat was Duitsland plat) en dreigende muziek (Ne- meer een lang gekoesterde droom.՚ derland mag trots zijn op zijn leger), naast 15

Filmmuziek was een van de activiteiten het de prullenmand in. Waar ik nog steeds waarmee Van Otterloo jarenlang bezig van sta te kijken is hoe hij meerdere lagen was. Naam maakte hij vooral als arrangeur van een stuk wist te belichten, en dat dat en vanaf 1980 als dirigent van het Metro- dan toch zo duidelijk allemaal bij elkaar pole Orkest. Welke plaats nam filmmuziek hoort en in elkaar grijpt, draaiende om dat binnen zijn drukke bestaan in? Thijs: ‛Hij ene thema. Dat vind ik heel bijzonder.՚ had niet gedacht dat hij daar het meest be- Reputatie nu kend mee zou worden, maar hij heeft het zich toch wel gerealiseerd, en daardoor Rogier van Otterloo verwierf dankzij de heeft hij het als specialiteit kunnen ontwik- scores voor Turks fruit en Soldaat van kelen. Het was vooral opdrachtmuziek Oranje een welhaast legendarische status, waaronder hij toch het meest zijn handte- ook bij hedendaagse generaties kijkers en kening heeft kunnen zetten. Hij werkte luisteraars. Thijs: ‛In de filmmuziek is hij nooit lang aan muziek, hij was ontzaglijk nog het sterkst gebleven. Voor velen is of stellig en zeker van zijn zaak, en het een- was hij de grootste Nederlandse filmcom- maal bedacht hebbende, schreef hij het zo ponist. Dat hoor ik van zoveel kanten en op. En dan was er geen speld tussen te krij- dat aanzien blijft wel op de een of andere gen. Hij werkte maar een deel van de dag manier.՚ Van Otterloo mag gerust de eerste aan zijn composities, daarnaast ging hij andere dingen doen. Dus zijn werk nam nooit zijn hele dag in beslag. Maar toen hij ook chef-dirigent werd, merkte ik wel dat de productiviteit wat trager werd, dat was een nadeel van een vaste baan.՚ Wat maakte zijn filmmuziek zo bijzonder? Thijs: ‛Het is niet zo dat hij iedere film vanuit eenzelfde sound benaderde, dat niet zozeer. Hij had voor de verschillende op- drachten meerdere stijlen op zijn palet, maar wel hoor je terug dat zijn muziek Rogier van Otterloo. altijd klassiek beïnvloed is geweest. Hoe licht zijn stukken voor jazz of pop ook Nederlandse filmcomponist van na de oor- waren, er zat altijd een element in dat je log worden genoemd met een consistent terug kon voeren naar Bachs contrapunt, œuvre. Thijs: ‛Ja, voor de oorlog heb je dat je hoorde dat hij dat heel goed tot zich natuurlijk andere grote componisten, maar had genomen. Hij benaderde muziek altijd het is denk ik waar: je hebt andere succes- vanuit de klassieke leer.՚ Van Otterloo wist volle mensen die ook veel geschreven heb- als geen ander binnen een paar minuten ben, maar weinigen die echt een erfenis een thema helemaal op de kaart te zetten, hebben nagelaten die je meteen herkent. En zo blijkt ook uit de biografie van Van dat je de thema’s echt blijkt te kennen, dat Markwijk. Thijs: ‛Hij was wars van ellen- komt nog vaker voor dan je verwacht, lange herhalingen en hij was als persoon vooral dankzij films als Turks fruit en niet zo heel geduldig. Hij had niet zoveel Soldaat van Oranje en soms Help, de zin in lange stukken. De hoofd- en bijza- dokter verzuipt!՚ ken werden altijd goed gescheiden bij hem. Welke voorbeelden van filmcomponisten Als hij het niet fantastisch vond, dan ging had hij? Thijs: ‛Ik weet dat hij een

16 behoorlijke partiturenkennis had en dat hij Dat mistige rooie beest is vertolkt. Dus ook wel werk dirigeerde van John eigenlijk zijn de drie hoofdthema’s aan bod Williams en ook andere filmmuziek gekomen. Maar Turks fruit is niet uitge- gedirigeerd heeft. Hij heeft E.T. gezien, werkt voor een heel orkest, dat is slechts daar was hij helemaal van ondersteboven. gespeeld met publiek en met gefluit, inter- En Star Wars heeft hij ook gedirigeerd. Ik actief zeg maar. Dat was een geintje, maar denk dat wel echt een wel leuk!՚ filmcomponist was die hij hoog had zitten. Ook uit Soldaat van Oranje werd die En voor Leonard Bernstein had hij ook een avond muziek gespeeld. Thijs over deze ongelooflijke fascinatie vanwege diens bijzondere score: ‛Er is een mooi thema West Side Story.՚ van het Joodse meisje en de Waalsdor- pervlakte is ook een heel indrukwekkend stuk. Er komt maar een heel klein stukje van in de film voor. Het is een enorm uitgesponnen, lang stuk, terwijl de meeste stukken maximaal drie minuten duren. Je kunt je er eigenlijk meteen wel wat bij voorstellen als je het hoort.՚ Het hoofd- thema is inmiddels uitgegroeid tot een ware evergreen die vandaag nog volop wordt gespeeld. ‛Klopt. Ik heb meege- maakt dat die muziek bij de Idols-finale werd gestart om een belangrijke Neder- landse gebeurtenis aan te kondigen. Die muziek wordt vaak geassocieerd met de kleuren rood-wit-blauw. Nog steeds. Ik zit zelf in het orkest van de luchtmacht, waar het in het vaste repertoire zit. Bij herden- kingen of vrolijke aangelegenheden wordt het dan gespeeld. Ik geloof dat het nog steeds een van de meest gespeelde stukken is.՚ Je zou het zelfs een alternatief volkslied Thijs van Otterloo heeft in maart van dit kunnen noemen. ‛Ja, een beetje wel. Ieder- jaar meegewerkt aan een avondvullend een kent het. Dan zit ik in het orkest en dan concert in Dordrecht dat onder de titel hoor ik regelmatig: tadadadada. Ik ben er Rogier in het teken stond van zijn vader. wel trots op.՚ Het carillon van de Domtoren ‛Ik had een solistische rol, ook in een in Utrecht speelde onlangs, op Bevrijdings- filmthema van Turks fruit. En toen werden dag, het thema van Soldaat van Oranje ….. vanwege de generaties en de familie ook enkele composities van mijzelf uitgevoerd De muziek van Soldaat van Oranje en een stuk van zijn vader, mijn opa, dus verscheen indertijd op elpee. Over de het was een avond met muziek van drie rechten van de muziek werd lang generaties Van Otterloo.՚ Welke stukken onderhandeld met als gevolg een wat werden gespeeld van Turks fruit? ‛Het ondoorzichtig resultaat. Een sleutelrol was thema op de fiets – het hoofdthema van in dit verband weggelegd voor Rob Turks fruit – en het orkest heeft Rosa Houwer, de producent van de film. Van Turbinata gespeeld, maar ook een deel van Markwijk schrijft in zijn biografie: ‛De 17 zakelijke afspraken waren echter zodanig waaronder vijf stukken uit Soldaat van dat Rob Houwer de rechten van de origine- Oranje. le opnames bleef houden. Het gebruik van ¹ De biografie van John van Markwijk de originele banden is niet mogelijk zonder werd op 10 maart 2011 in Vredenburg toestemming van Houwer. Soldaat van Leidsche Rijn in Utrecht aan de weduwe Oranje is, ondanks meerdere verzoeken, van Rogier van Otterloo aangeboden nooit integraal op cd verschenen door een tijdens een eerbetoon aan de componist en voortdurende blokkade van Houwer.՚ ³ arrangeur. De titel luidt Rogier van Otte- Kunnen we er ooit nog een cd van ver- rloo. Arrangeur, componist, orkestleider. wachten? ‛Nou, ik weet zeker dat het een Van de biografie verscheen in 2015 een keer gaat gebeuren. Ik zat zelf nog te herdruk bij Stichting Metropole Orkest. denken: het zou toch gaaf zijn als je Het citaat staat op pagina 79. gewoon die veertien stukken van die plaat op cd zou zetten. Voordat ik de film kende, ² Van Markwijk, p. 106. vond ik hem al spannend. Ik wist dat het een oorlogsverhaal was, ik had er al een ³ Van Markwijk, p. 105. heel eigen voorstelling bij, omdat ik die plaat heel vaak gedraaid had. Ik had heel veel met die plaat.՚ Wie niet kan wachten, kan altijd terecht bij de bijzonder

fraaie door Thijs en broer Bas samen- gestelde box Verzameld werk, bestaande uit drie cd’s waarvan één geheel gevuld is met filmmuziek van Rogier van Otterloo, PS

18

MEER DAN ALLEEN MUZIEK VOOR KOMEDIES In memoriam John Morris

De eerder dit jaar overleden Amerikaanse filmcomponist John Morris zal altijd worden geas- socieerd met Mel Brooks, wiens vaste componist hij enkele decennia lang was. Vooral in de jaren ’70 was de samenwerking intensief toen Brooks zijn wellicht bekendste films maakte zo- als Blazing Saddles, Young Frankenstein, Silent Movie en High Anxiety. Regisseur en com- ponist verschilden slechts vier maanden in leeftijd. Bij het overlijden van Morris prees Brooks diens vermogen om emoties in muziek te vervatten. Dat die muziek vaak in de schaduw heeft gestaan van de maffe liedjes van Brooks is altijd jammer geweest. Morris werd als filmcom- ponist steeds onderschat en dat is niet terecht, zo bleek ook weer bij zijn overlijden. de muziek had geschreven. Met Gerald Freedman schreef hij de tekst die geba- seerd was op de roman How Green Was My Valley van Richard Llewellyn. Helaas was de musical geen groot succes. Op Broadway werkte hij voor het eerst samen met Mel Brooks voor de musicals Shin- bone Alley (1957) en All-American (1962) die beide flopten. Bij zijn eerste film als regisseur deed Brooks een beroep op Morris die hiermee ook zijn filmdebuut maakte. Voor de nog steeds hilarische komedie The Producers (1968) arrangeerde Morris de underscore alsmede het centrale shownummer Spring- time for Hitler. Bij dit nummer werkte hij zowel nauw samen met Brooks als met choreograaf Alan Johnson. Met zijn drieën creëerden ze een shownummer dat gedu- rende de totstandkoming steeds grootser, John Morris. levendiger en vreselijker werd. De lol die John Morris werd in 1926 geboren in Eli- ze beleefden spat er nog steeds vanaf. The zabeth, New Jersey. Als kleuter leerde hij Producers genoot ondanks een beladen de piano te bespelen. Zijn muzikale oplei- inhoud een bescheiden succes en leverde ding volgde hij in New York aan de be- Brooks een jaar later verrassend de Oscar faamde Juilliard School, waarna hij als ar- voor het beste originele script op. rangeur werkzaam was voor talrijke shows Brooks beschreef Morris, met wie hij altijd op Broadway. In 1966 ging de musical A goed bevriend is gebleven, in een interview Time for Singing in première waarvoor hij

19

Marty Feldman, Teri Garr, Gene Wilder en Peter Boyle in Young Frankenstein (1974). met Monthly uit 1997 als een score die levendig, opgewekt en amper vriendelijke, zachtaardige man met een dreigend klonk en toewerkte naar een enorm talent. Morris zou voor alle films bruisende finale. Enkele liedjes van Mel van Brooks de muziek schrijven, met uit- Brooks overheersten de muziek echter. zondering van diens laatste twee, Robin Monstermuziek Hood: Men in Tights (1993) en Dracula: Dead and Loving It (1995). Voor Brooks’ Misschien nog succesvoller was de score tweede film, The Twelve Chairs (1970), die Morris schreef voor de andere film van schreef Morris een meeslepende, bij vlagen Brooks uit datzelfde jaar: Young Franken- weemoedige score die dankzij de situering stein. Voor deze parodie op de populaire in de Sovjet-Unie van vlak na de Eerste Frankensteinfilms schreef de componist Wereldoorlog een Slavische klankkleur een donkere, overwegend sinistere score meekreeg. De atypische komedie was geen met op sommige momenten een krakend succes, want noch maf noch parodie. Vier geluid zoals dat in de jaren ’30 van de jaar later volgde de doorbraak voor zowel vorige eeuw, de hoogtijdagen van dit Brooks als Morris met liefst twee films die horrorgenre, niet ongebruikelijk was. Vio- tot de succesvolste van het jaar zouden be- len overheersten de score en vaak klonken horen. Blazing Saddles, de eerste van de zij zoals dat in sentimentele zigeunerme- twee, was een westernparodie waarvoor lodieën uit Midden- en Oost-Europa, de Morris het titelliedje schreef op tekst van locatie van deze in zwart-wit gedraaide Brooks (beiden ontvingen er een Oscarno- horrorkomedie, gebruikelijk was. Mis- minatie voor). Frankie Laine zong het lied- schien wel het bekendste stuk uit de score je dat een Americanagevoel ademde in een is de compositie voor het monster, Transyl- weids geluid, daarbij ondersteund door vanian Lullaby geheten, een van de hoog- mannenzang en een regelmatige zweep- tepunten uit het rijke œuvre van Morris. slag. Morris verwerkte het thema in ande- re, veelal korte stukken in de originele In de jaren na dit dubbele succes zou Mor- ris vrijwel uitsluitend werkzaam zijn voor

20 komedies. Enkele acteurs uit de entourage De jaren ’70 waren de hoogtijdagen van van Brooks gingen ook regisseren. Morris John Morris als filmcomponist. Het de- schreef ook voor hun de muziek, zoals Ge- cennium werd afgesloten met een relatief ne Wilder (The Adventure of Sherlock Hol- kortdurende score voor een uitzinnige ko- mes’ Smarter Brother (1975) en The medie van Arthur Hiller, The In-Laws World’s Greatest Lover (1977)) en Marty (1979). Regisseur en componist werden Feldman (The Last Remake of Beau Geste uitstekend geholpen door het perfecte ge- (1977) en In God We Tru$t (1980)). Voor legenheidsduo Peter Falk en Alan Arkin de volgende film van Brooks – Silent Mo- die doldwaze avonturen beleven in New vie (1976) – schreef hij een feestelijke York en een fictief Latijns-Amerikaans mars als main title. In eerste instantie had staatje. Morris schreef een onweerstaan- de regisseur geen muziek gewild, maar op baar hoofdthema dat in stemmige variaties last van de nerveuze studio voegde hij mu- steeds weer opdook alsook enkele Latin- ziek van Morris van begin tot einde toe aan thema’s evenals achtervolgingsmuziek de film. En dat was maar goed ook, want voor deze caperkomedie. Brooks had geen dankzij de levendige score kreeg de kolde- enkele bemoeienis met deze film. Morris’ rieke film vaart en humor, zoals dat in volgende project is zonder enige twijfel slapstickfilms ook het geval was. En een een van de hoogtepunten, zo niet het beste wat de componist heeft voortgebracht.

jaar later was er High Anxiety, volgens kenners een van de beste films van Brooks. Voor het door Brooks geproduceerde Morris’ ervaring op Broadway met het ar- zwart-wit drama The Elephant Man schreef rangeren van liedjes kwam bij deze film Morris een zowel dramatische als poëti- onder meer van pas bij het titelliedje dat sche score die in zijn eenvoud en beperkte Brooks schreef en zong in de nachtclubscè- omvang deze film van David Lynch won- ne. Was de film een hommage aan Hitch- derwel begeleidde. Het hoofdthema schreef cock, de muziek was een hommage aan – hij als een valse triste, die onder andere hoe kan het anders – Bernhard Herrmann, werd uitgevoerd door een draaiorgel en compleet met theremin, al liet Brooks de door handbellen werd uitgeluid. De ker- krijsende violen tijdens de douchescène mislocatie van de onfortuinlijke olifanten- achterwege. man werd zo trefzeker benadrukt. Morris ontving zijn tweede Oscarnominatie voor

21 deze oprecht ontroerende score die niet reguliere werk. De film voelde als een alleen het lijden van de olifantenman voor reünie want zowel regisseur Francis, pro- de kijker tastbaar maakte, maar evenzeer ducenten Brooks en Jonathan Sanger als het mededogen beklemtoonde van de dok- Morris hadden samengewerkt bij The ter die zich vol overgave over de olifanten- Elephant Man, waarvoor Morris een qua man ontfermde. Resultaat: een indrukwek- genre en sfeer gelijksoortige score had kende score die na beluistering nog lang geschreven. blijft hangen. Spanning en humor Na deze persoonlijke triomf was er weer Voor het speelse moordmysterie Clue een waanzinnige komedie van Mel Brooks. (1985) van regisseur Jonathan Lynn Voor History of the World: Part I (1981) schreef Morris een score boordevol drei- schreef Morris muziek voor verschillende ging, suspense en meer dan een vleugje perioden uit de geschiedenis waaronder humor, deels gespeeld door elektronische een door klavecimbel begeleide compositie instrumenten. Tijdens de aftiteling werd voor het 18de eeuwse Franse tijdperk en het pakkende hoofdthema zelfs in een voor de Vikingbegrafenis recyclede hij popidioom gegoten. Net zo spannend en zelfs eigen muziek uit The Twelve Chairs.

humoristisch was Haunted Honeymoon Beter was de score voor Yellowbeard (1986) van Gene Wilder. Voor deze in een (1983) van Mel Damski, de laatste film griezelig oud huis in Engeland gesitueerde met Marty Feldman die tijdens de opna- film pakte Morris nu eens goed uit met men in Mexico plotseling kwam te overlij- fraaie, overweldigende orkestmuziek die den. Morris schreef een daverend hoofd- toepasselijk werd uitgevoerd door The thema dat werd afgewisseld door zowel London Symphony Orchestra, gedirigeerd kolderieke klanken als regelrechte actie- door de componist zelf. Spaceballs (1987) muziek. De als grappig bedoelde piraten- betekende opnieuw een samenwerking met film was een enorme flop en dat leidde Mel Brooks die dit keer de sciencefiction- ertoe dat de muziek meer gewaardeerd film en in het bijzonder Star Wars persi- werd dan de film. Voor de horrorfilm The fleerde. Dat pakte indertijd niet helemaal Doctor and the Devils (1985) van Freddie goed uit en ook nu weer was de muziek Francis schreef Morris echter een zware, over het algemeen beter dan de film. Mor- dreigende score die veraf stond van zijn

22 ris op zijn beurt maakte een aangename schikte plaats heeft ingenomen. Maar net pastiche van sciencefictionmuziek à la zo goed excelleerde hij met scores voor Williams met hier en daar een verwijzing drama’s waarbij hij emotie en empathie in naar angstaanjagende haaienmuziek en een zijn muziek wist te verwerken. Het respect pluk woestijnmuziek. Inmiddels is de film dat hem bij zijn heengaan van diverse uitgegroeid tot een cultfavoriet. kanten tegemoet kwam kan mogelijk als een late erkenning van zijn onbetwiste meesterschap worden gezien.

In hetzelfde jaar als Spaceballs schreef Morris de underscore – voor zover die tussen de vele gouwe ouwen te horen viel – voor het onverwacht succesvolle Dirty Dancing (1987) van Emile Ardolino en schreef hij daarnaast een ingetogen, lyri- Over zijn wijze van componeren zei Mor- sche score voor het weinig geziene Iron- ris in Listening to Movies van Fred Karlin ¹ weed (1987) van de Braziliaanse regisseur het volgende: ‛Ik weet eigenlijk niet zo Héctor Babenco. Terwijl Morris met scores goed hoe ik schrijf voor film. Wat ik wel voor Stella (1990) en Life Stinks (1991) – kan zeggen is dat ik de film eerst door- zijn laatste film voor Brooks – nog enig grond en vervolgens probeer ik zijn hart- teken van filmleven gaf, verlegde hij zijn slag te pakken te krijgen. Daarna begint het werkterrein steeds meer naar de televisie. componeren, alles nogal onbewust. Zo Voor de langlopende serie Coach (1989- speur ik het verborgen tempo van een ach- 1997) schreef hij het thema en veel succes tervolgingsscène op, waarvan zelfs de edi- oogstte hij met zijn muziek voor de mini- tor niet wist dat dat er was. Ook zoek ik serie Scarlett (1994). Zijn laatste filmscore naar de thema’s voor de film, maar zonder schreef hij voor Kansas to Kandahar de juiste thema’s blijven alle deuren geslo- (2006), maar of deze film ergens in roula- ten en weigeren ze ooit weer open te gaan. tie is gegaan, laat staan is vertoond is niet Zo simpel is het allemaal.՚ bekend. En zo kwam een einde aan de car- rière van een componist die zich ontwik- ¹ Fred Karlin: Listening to Movies. Schir- kelde tot een meester van verfijnde kome- mer Books, New York, 1990. diemuziek, een genre dat binnen de wereld PS van de filmmuziek vaak een wat onderge-

23

RECENSIES

ISLE OF DOGS ABKO Music & Records 84932 22 tracks, 43:30

Een animatiefilm van Wes Anderson over Japan in de toe- komst. Er is een hondenkoorts uitgebroken en de burgemeester van de stad heeft alle honden verbannen naar Trash Island. Een jongen van twaalf jaar is op zoek naar zijn hond. Met stemmen van onder meer Bryan Cranston, Edward Norton, Bill Murray en Jeff Goldblum. De muziek voor deze film is van meervou- dig Oscarwinnaar . Deze componist is veel- zijdig en ook voor Isle of Dogs heeft hij weer een interessante score geschreven. De score heeft Japanse invloeden door gebruik te maken van Japanse instrumenten. Zo is de taiko, een grote Japanse trommel, het uitgangspunt in deze score. Percussie samen met blaasinstrumen- ten voeren de boventoon. Ook zitten er een paar tracks bij van andere componisten. Zo is on- der andere het thema uit The Seven Samurai te horen evenals Kosame no oka (uit Drunken Angel) door David Mansfield. Ook komt Prokofjev nog voorbij met een thema uit The Lieu- tenant Kijé Suite uitgevoerd door het Sauter-Finegan Orchestra. Hier en daar heeft de score iets weg van (2014) waar Alexandre Desplat ook de muziek voor schreef. Het is een verrassende score die origineel is in compositie en orkestratie. De score duurt niet al te lang, anders zou het wat eentonig worden. En de tracks die niet van Desplat zijn wisselen de muziek goed af. Voor de liefhebbers van Desplat is dit een mooie aanwinst.

ST

AVENGERS: INFINITY WAR Hollywood Records HWR-050087386436 23 tracks, 71:36

Met enige regelmaat verschijnen er weer nieuwe Marvel-films waarin superhelden de wereld redden. Avengers: Infinity War is de derde Avengers-film in de reeks. Deze is geregisseerd door Anthony en Joe Russo. De hoofdrollen worden vertolkt door onder meer Robert Downey Jr., Chris Hemsworth en Mark Ruffalo. De muziek is deze keer weer van die ook de eerste Avengers voorzag van muziek. Dit blijkt een goede keus. Silvestri pakt weer uit met een pittige symfonische score. Je krijgt wat je ver- wacht: actiemuziek in alle varianten. Maar ook mooie ingetogen thema’s voor de rustige mo- menten in de film. Al zijn die bij dit genre films spaarzaam. De track Family Affairs is hier een mooi voorbeeld van. Silvestri weet een goede balans te vinden tussen heftig en rustig waardoor de score niet een brij wordt van getetter. De muziek is veelzijdig en mooi georke- streerd. Vooral het koper- en slagwerk heeft een prominente rol in deze score. Het koorwerk klinkt of het uit een computer komt. Voor de echte liefhebbers is ook de digitale soundtrack bij iTunes te koop met dertig tracks en 1 uur en 59 minuten muziek. Eigenlijk is dit de aanra- der omdat er diverse nieuwe thema’s in zitten vergeleken met de cd-versie. Al met al een goe- de actiescore die ook los van de film goed te beluisteren is. ST

24

THE DEATH OF STALIN Mvka 190296958694 16 tracks, 29:11

Overdonderend, symfonisch, Tsjajkovski. Dat zijn enkele ken- merken van de score die Christopher Willis schreef voor deze droogkomische reconstructie van de dood van de vroegere dic- tator Stalin en wat er de dagen daarna allemaal gebeurde in Moskou. Vol vaart en vol passie voert de Britse componist in de eerste track het hoofdthema op. Dat energieke stuk horen we regelmatig langskomen op deze minder dan een half uur durende score, laatstelijk in End Credits, de langste (4:58) track. Willis maakt er een fraaie suite van met alle thema’s erin verwerkt. Tussen begin en einde schotelt hij ons korte stukjes muziek voor die alle diep ge- worteld zijn in een orkestrale stijl die regelmatig doet denken aan die grote Russische compo- nist uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Energiek klinken deze mini-symfonieën steeds met soms een krachtige finale, een welkome ontlading of een melodische klankkleur. Opvallend: Back From the Gulags begint met pianospel in een rhythm & blues groove. Voor de rest is het allemaal uptempo symfonische muziek die deze uitzinnige komedie soms een dosis ironie meegeeft, wat heeft geresulteerd in een van de krachtigste, vitaalste orkestrale scores van nu. PS A QUIET PLACE Milan Records 16 tracks, 48:08

Acteur John Krasinski regisseerde deze angstaanjagende film met zichzelf in de hoofdrol en behaalde er een onverwacht groot succes mee. Niettegenstaande de stilte uit de titel van de film creëerde componist Marco Beltrami een afwisselend emo- tionele door strijkers gedragen score en aan de andere kant van het spectrum maakte hij gebruik van vaak krijsende instrumen- ten en dito muziekeffecten. Die laatste kant heeft de overhand zoals meteen blijkt in de eerste track It Hears You. Aan de hand van een simpel motief probeert Beltrami dit onzichtbare en omineuze It, dat een gezin bedreigt, voelbaar te maken. In A Quiet Family, de tweede track, benadrukt Beltrami de stilte uit de titel door zacht pianospel tegen een halverwege invallende strijkershemel hoopgevend te laten klinken. Want zoveel is inmiddels voor de kijker duide- lijk: zwijgen en stilte, daar hangt het leven van het gezin vanaf. Beltrami is door de jaren gepokt en gemazeld in het horrorgenre en dat hoor je goed in deze score: schrik en angst worden uiterst zorgvuldig door de componist gedoseerd in de diverse tracks middels eng klinkende instrumenten en met regelmaat opduikende muzikale schrikeffecten zoals we die inmiddels genoegzaam gewend zijn. Mooi voorbeeld is Labor Intensive, de langste track van deze cd, waarin Beltrami met een pompende beat naar een climax toewerkt en waar we aan het einde een monsterlijk geluid kort kunnen waarnemen. Onnodig te zeggen dat de muziek de toch al bloedstollende film nog spannender maakt. PS

25

LADY BIRD Lakeshore Records LKS 35130 23 tracks, 27:13

Voor de tragikomedie Lady Bird van Greta Gerwig schreef Jon Brion een score die in zijn beperkte duur en eenvoud slechts het hoognodige lijkt te willen mededelen: alle stukjes behalve het titelnummer duren minder dan twee minuten en zij versterken de emoties of gedachten van de hoofdpersonages in deze film over de moeizame relatie tussen een puberdochter en haar wer- kende moeder. Qua lengte komt de componist bij sommige stukjes niet verder dan enkele ak- koorden die toch hetzij speels, hetzij ironisch of soms weer liefdevol een moment in de film weten te raken. Bij een dergelijke kleinschalige score is de bezetting eveneens beperkt, wat al gauw duidelijk wordt. Soms zet Brion de piano op de voorgrond, vooral bij enkele ongemak- kelijke of gevoelige stukken zoals Consolation en Leaving. Zwaar op de hand of tragisch laat hij het niet worden, daar past hij voor. In de langste tevens afsluitende track, Lady Bird (5:10), komen de thema’s nog een laatste keer uitgebreid aan bod, steeds op een liefdevolle wijze. Het is knap hoe Jon Brion andermaal met ogenschijnlijk luchtige, maar ietwat ernstige muziek diepgang weet te bereiken bij de personages die deze uiteindelijk warme film bevolken. PS HOSTILES Deutsche Grammophon 00289 479 9865 19 tracks, 73:22

De Duitse componist Max Richter is de laatste jaren een steeds grotere naam geworden in de filmwereld. Vooral dankzij zijn muziek voor de tv-serie The Leftovers (2014-2017) en zijn compositie On the Nature of Daylight die in diverse recente films prominent aanwezig was is hij momenteel veelgevraagd. Zijn muziek kenmerkt zich door langgerekte klanktapijten met een vaak melodieuze en me- lancholische ondertoon. Of deze stijl past bij de western Hostiles van Scott Cooper is een vraag die menigeen zich zal hebben gesteld. De combinatie blijkt goed uit te pakken, want dit is geen standaardwestern vol actie. Cooper stelt enkele wezensvragen die meer een beroep doen op het geweten van de kijker en voor die aanpak is Richters score zeer geschikt. Ook nu weer horen we trage, voortkruipende stukken die als soundscapes met soms een prachtige, door diverse strijkers gespeelde melodie eromheen zwevend, vooral de sfeer en de gemoeds- toestand van de hoofdpersonen begeleiden. Voor Rosalee, het tragische vrouwelijke hoofdper- sonage, is er een gedragen thema dat enkele keren slechts door de piano wordt uitgevoerd en ondanks die kale uitvoering een enorm mededogen oproept. Voor de spaarzame actiemomen- ten zoals Camanche Ambush verhoogt Richter het tempo en versterkt een combinatie van zware percussie en grommende muziekeffecten de vereiste spanning. Maar het merendeel der stukken op deze uitgave van Deutsche Grammophon is bedachtzaam, beklemmend en hypno- tiserend van aard en daarmee welkome stof tot nadenken over de wezenlijke vragen die de film stelt ten aanzien van geweld, vergeving en boetedoening. PS

26

DAVID SHIRE’S APOCALYPSE NOW – THE UNUSED SCORE La-La Land Records LLLCD 1439 20 tracks, 59:48

Over de opnamen van Apocalypse Now (1979) van Francis Ford Coppola zijn boeken geschreven en ook verscheen twaalf jaar later een documentaire over die helse draaiperiode in de Filipijnse jungle. Wie terugdenkt aan de muziek van deze Viet- namfilm schiet meteen The Doors te binnen die in de lange be- ginsequentie The End vertolken. Oorspronkelijk zou David Shi- re, Coppola’s zwager, de originele score schrijven. Het zou een van de eerste geheel elektroni- sche, met synthesizers uitgevoerde, filmscores worden zoals Wendy Carlos en John Carpenter dat kort daarvoor hadden gedaan en twee jaar later vooral met Chariots of Fire nog zou doen. Coppola wilde met deze elektronische sound vooral de psychedelische, hallucinante en onwereldse dimensie van de film versterken. De componist schreef met behulp van onder meer Daniel Wyman, die vooral optrad als elektronisch orkestrator, een volwaardige score. De muziek zet door de metalige, soms robotachtige synthesizersound een wat mysterieus aan- doende wereld neer die tegen het einde in stukken als The Lure of Kurtz en Kurtz Calling een ritme openbaart dat hypnotiserend en uiteindelijk gekmakend werkt, precies zoals we de ge- heimzinnige Kurtz diep in de jungle zullen aantreffen. Onder de zes bonustracks zit uiteraard het onvermijdelijke Ride of the Valkyries van Wagner, dit keer in een elektronisch jasje gesto- ken. Shire schreef de ideale Vietnamoorlogstrip, alleen haalde deze de uiteindelijke film niet. Die klus mocht Coppola’s vader Carmine klaren, met Coppola zelf ook nog op de aftiteling als componist ….. PS RED SPARROW Sony Classical 19075842092 20 tracks, 76:48

Als thriller vol vreemde plotwendingen en overbekende stereo- typen voldoet Red Sparrow van Francis Lawrence, ondanks hoofdrollen van Jennifer Lawrence, Joel Edgerton en Matthias Schoenaerts, niet helemaal. Maar dan de muziek: James New- ton Howard schreef voor de Koude-Oorlogsfilm een geïnspi- reerde orkestrale score die uit de traditionele Hollywoodschool lijkt te zijn weggelopen. De cd begint met een ouverture van ruim elf minuten en dankzij top- dirigent Esa-Pekka Salonen klinkt dit muzikale bouwwerk extra symfonisch. De Fin doet dit alles dunnetjes over in de bijna net zo lange End Titles dat veel wegheeft van een symfonie in kort bestek. Ook het merendeel der tussenliggende tracks heeft een onmiskenbaar symfoni- sche klankkleur, zij het dat hier veelal strijkers hun werk doen, om de spanning tot ongekende hoogte te doen stijgen, want het grootste gedeelte van de film speelt zich af in de wereld van de zogeheten Sparrows oftewel Russische spionnen die hun werkterrein in West-Europa heb- ben. Voor deze spionagemuziek heeft Howard goed geluisterd naar , zoveel wordt in tracks als Blonde Suits You en So What Next? duidelijk. Doet er allemaal niet toe, de twee voornoemde lange stukken plus Didn’t I Do Well? zijn meeslepende composities waarop adjectieven als onstuimig, con brio en intrigerend van toepassing zijn. PS

27