Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz DORUCHÓW (695)

Warszawa 2004

Autorzy: Tomasz Lichwierowicz**, Józef Lis***, Alicja Maćków*, Elżbieta Osendowska**, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska***

Redaktor regionalny: Albin Zdanowski***

Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka***

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

** Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” S. A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

*** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I Wstęp (A. Maćków)...... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Maćków) ...... 4 III Budowa geologiczna (J. Szałajdewicz) ...... 6 IV Złoża kopalin (A. Maćków) ...... 9 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Maćków) ...... 11 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Maćków) ...... 11 VII Warunki wodne (A. Maćków)...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 13 VIII Geochemia środowiska ...... 15 1. Gleby (A.Pasieczna, J. Lis) ...... 15 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H.Tomassi-Morawiec) ...... 18 IX Składowanie odpadów (T.Lichwierowicz, E. Osendowska)...... 21 X Warunki podłoża budowlanego (A. Maćków)...... 29 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Maćków)...... 30 XII Zabytki kultury (A. Maćków) ...... 33 XIII Podsumowanie (A. Maćków)...... 33 XIV Literatura ...... 35

I Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Doruchów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Doruchów Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Katedrze Geologii Stoso- wanej Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach. (Probierz, Marcisz, 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach: Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego − Oddział Zamiejscowy w Kaliszu, Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego Od- dział Zamiejscowy w Sieradzu oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi i Poznaniu. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z Mapą geośrodowiskową Polski w skali 1:50 000.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Położenie arkusza Doruchów wyznaczają współrzędne: 18o00’-18o15’ długości geograficznej wschodniej i 51o 20’-51o 30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten leży w granicach dwóch województw: wielkopolskiego i łódzkiego. Województwo wielkopolskie reprezentowane jest przez południowo-wschodnią część powiatu ostrzeszowskiego z fragmentami gmin: Doruchów, Kraszewice, Czajków, Mikstat, Ostrzeszów, gminy i miasta Grabów oraz niewielki teren powiatu kępińskiego z wycinkiem gminy Kępno. Do województwa łódzkiego należy północno-zachodni obszar powiatu ostrzeszowskiego, obejmujący częściowo gminy: Wieruszów i Galewice.

Fig. 1 Położenie arkusza Doruchów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 − Wysoczyzna Kaliska; 318.17 – Wysoczyzna Turecka; 318.21 – Kotlina Grabowska, 318.22 − Wysoczyzna Złoczewska; 318.24 – Wysoczyzna Wieruszowska Mezoregion Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.34 – Kotlina Milicka Mezoregion Wału Trzebnickiego: 318.46 – Wzgórza Ostrzeszowskie Mezoregion Niziny Śląskiej: 318.56 – Równina Oleśnicka Prowincja: Wyżyny Polskie Podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska Mezoregion Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej: 341.21 – Wyżyna Wieluńska

Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich, obejmując fragment makroregionu Niziny Południowopolskiej, w granicach której znajdują się częściowo mezoregiony: Kotlina Grabowska i Wysoczyzna Wieruszowska (

Fig. 1).

Obszar arkusza obejmuje fragment niziny o zróżnicowanym ukształtowaniu powierzchni terenu. W części północno-zachodniej występują wzgórza morenowe, osiągające wysoko- ści w granicach 190-208 m n.p.m. Teren południowo-zachodni stanowi falista wysoczyzna morenowa z pagórami kemów o wysokościach 180-195 m n.p.m.. Pozostałą część zajmuje rozległa kotlina, rozcięta z północy na południe doliną rzeki Prosny. W jej granicach rzędne wysokościowe kształtują się w przedziale 130-160 m n.p.m. Omawiany obszar należy do łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Średnia roczna temperatu- ra kształtuje się w granicach 7,6-7,8oC, a suma opadów atmosferycznych wynosi około 600 mm. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna trwa 60-75 dni, a okres wege- tacyjny zawiera się w przedziale 210-220 dni. Przeważają kierunki wiatrów: zachodni i wschodni (Kondracki, 1981). Większe kompleksy leśne występują w części zachodniej na obszarze wzgórz morenowych i na wschodzie – porastając wyższy prawobrzeżny taras Prosny. Niewielkie obszary borów towarzyszą dolinie Prosny w centralnej części terenu arkusza. W granicach arkusza przeważają gleby małourodzajne. Niewielkie powierzchnie gleb chronionych dla rolniczego użytkowania klas bonitacyjnych I-IVa zgrupowane są na zachodzie i południu. W dolinach Prosny i jej dopływów spotykane są łąki na glebach pochodzenia organicznego. Pod względem gospodarczym jest to teren typowo rolniczy z uprawami zbóż i ziemnia- ków. Rozwinięta jest też hodowla bydła i trzody chlewnej. W jego granicach położonych jest kilka niewielkich miejscowości. Rolę lokalnego ośrodka usługowo-handlowego pełni miej- scowość Doruchów – siedziba urzędu gminy. Przemysł wydobywczo-przetwórczy jest słabo rozwinięty. Udokumentowane są trzy małe złoża kruszywa naturalnego, z których żadne nie jest eksploatowane. Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta na poziomie dróg powiatowych i gminnych łączących poszczególne miejscowości. Przez omawiany obszar nie przebiegają drogi i linie kolejowe o znaczeniu wojewódzkim i krajowym. Lokalne połączenie kolejowe: Ostrzeszów − Grabów jest obecnie nieczynne.

III Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Doruchów opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski, arkusz Doruchów w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami (Hai- sig, Wilanowski, 2000a i b).

Cały omawiany teren w obrębie monokliny przedsudeckiej, zbudowanej z utworów permo-mezozoicznych, zapadających monoklinalnie na północny wschód. W podłożu tej jednostki znajdują się zdiagenezowane i zaangażowane tektonicznie paleozoiczne skały meta- morficzne. Najwyższe piętro strukturalne stanowią osady trzeciorzędu i czwartorzędu. Najstarszymi skałami poznanymi na omawianym obszarze są utwory triasu (kajper), wykształcone jako: iły, iłowce, mułowce oraz łupki ilasto-piaszczyste pstre z wkładkami zbrekcjowanych zlepieńców oolitowych, dolomitów i wapieni. Wychodnie tych utworów na powierzchni terenu tworzą trzy niewielkie płaty na południe od granicy arkusza. Na utworach triasu prawie zgodnie zalegają: piaskowce, piaski, iły i mułowce jury dolnej. Jurę środkową (dogger) reprezentują: iły, mułowce z syderytem i piaskowce. Jura górna i kreda to okresy erozji i denudacji związanych z orogenezami kimeryjską i laramijską. Na utworach mezozoicznych zalegają osady młodszego trzeciorzędu, reprezentowane przez: iły, piaski i mułki z wkładkami lub pokładami węgla brunatnego. Wiek tych utworów nie był datowany paleontologicznie. Są to prawdopodobnie warstwy miocenu środkowego i górnego. Wychodnie utworów trzeciorzędowych to kilka izolowanych płatów znajdujących się w częściach: środkowej i północnej obszaru arkusza (Fig. 2). Powszechnie występującymi osadami na obszarze arkusza są utwory czwartorzędu, po- wstałe w różnych okresach plejstocenu oraz w holocenie. Osady zlodowaceń południowopol- skich mają charakter trójdzielny. W zlodowaceniu Nidy powstały: iły i mułki zastoiskowe, gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. W późniejszych zlodowaceniach Sanu i Wisły osadziły się: iły, mułki i piaski zastoiskowe oraz gliny zwałowe. Interglacjał wielki rozdzielający zlodowacenia południowo- i środkowopolskie to okres akumulacji piasków i żwirów rzecznych, zachowanych tylko w kopalnych dolinach. Starsze zlodowacenie środ- kowopolskie (Odry) zaznaczyło się powstaniem: iłów, mułków i piasków zastoiskowych, glin morenowych oraz piasków i żwirów wodnolodowcowych. Utwory zlodowacenia Warty po- krywają zachodnią i środkową część terenu arkusza. Składają się na nie: iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe i gliny zwałowe. Charakterystyczne dla tego zlodowacenia są: piaski i żwiry lodowcowe, piaski i żwiry kemów oraz piaski, żwiry i głazy form szczelinowych. Płaskie powierzchnie tworzą tarasy i równiny kemowe akumulowane przez wody lodowcowe na martwym lodzie. Ponadto, we wschodniej części terenu arkusza spotyka się: piaski, mułki i iły akumulacji wodnolodowcowej i zastoiskowej. Interglacjał eemski poprzedzający kolejne zlodowacenia, był okresem erozji i akumulacji rzecznej oraz jeziornej. Zlodowacenia północnopolskie zaznaczyły się powstaniem: piasków, żwirów i muł- ków rzecznych oraz jeziornych (zlodowacenie Wisły).

Osady najmłodszego okresu czwartorzędu − holocenu to głównie piaski eoliczne wystę- pujące w wydmach. Ponadto, wzdłuż cieków wodnych powszechnie spotykane są: mady, piaski i żwiry akumulacji rzecznej, a w zagłębieniach terenu − namuły i torfy. Miąższość tych osadów jest zróżnicowana i wynosi od jednego do kilku metrów.

Fig. 2 Położenie arkusza Doruchów na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – piaski akumulacji eolicznej (częściowo również plejstocen); plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 3 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej; 5 – piaski i mułki akumulacji zastoiskowej, zlodowacenia środkowopolskie: 6 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej; 7 – piaski i żwiry ke- mów, 8 – piaski i żwiry ozów, 9 – głazy, gliny, piaski, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste oraz piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Trzeciorzęd; pliocen: 10 – iły, iłowce, piaski, lokalnie z wkładkami węgli brunatnych, mio- cen: 11 – piaski, mułki, mułowce, iły, iłowce z pokładami węgli brunatnych, 12 – kry utworów trzeciorzędowych. Ju- ra środkowa: 13 – łupki ilaste, mułowce, piaskowce i piaski, przeważnie z wkładkami syderytów. Trias górny: 14 – iłowce, łupki ilasto-piaszczyste-pstre, z wkładkami zlepieńców oolitowo-brekcjowych, dolomitów i wapieni.

IV Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Doruchów udokumentowane są trzy złoża kruszywa naturalnego: „Tokarzew II”, „Tokarzew III” i „Galewice” (Tabela 1). W Bilansie zasobów (Przeniosło, red., 2002) nie ujęte jest udokumentowane w 2003 r. złoże piasków „Tokarzew III”, figuruje natomiast, ze stanem zerowym zasobów geologicznych, złoże piasków „Tokarzew”, którego eksploatacja zakończona została w 1996 r.

Złoże kruszywa naturalnego „Tokarzew II” udokumentowano w kategorii C1 (Kirschke, 1997). Stanowią je czwartorzędowe piaski wodnolodowcowe, występujące na powierzchni 3,2 ha. W nadkładzie występuje warstwa gleby o średniej grubości 0,2 m. Miąższość złoża wynosi 3,5-5,0 m, średnio 4,6 m. Stosunek nadkładu do miąższości złoża (N/Z) ma wartość 0,04. Główne jakościowe parametry kopaliny przedstawiają się następująco: zawartość ziarn o średnicy poniżej 2 mm kształtuje się w granicach 73,3-88,1%, średnio 81,5%, a pyłów mineralnych jest 0,2-6,3%, średnio 3,3%. Piaski są przydatne na potrzeby budownictwa i dro- gownictwa. Złoże jest zawodnione. W klasyfikacji sozologicznej, zaliczone zostało do konfliktowych z elementami środowiska, ponieważ jest położone w granicach obszaru chronionego krajobrazu „Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska”

Złoże kruszywa naturalnego „Tokarzew III” rozpoznano w kategorii C1 (Szulc, 2003). Na powierzchni 1,9 ha występują czwartorzędowe piaski wodnolodowcowe o średniej miąż- szości 6,6 m. Nadkład stanowi warstwa gleby o średniej grubości 0,4 m. Stosunek N/Z wynosi 0,03. Kopalina zawiera: 75,1-89,5%, średnio 86,2% ziarn o średnicy poniżej 2 mm, 1,2- 1,8%, średnio 1,4% pyłów mineralnych oraz średnio 0,1% grudek gliny. Nie stwierdzono wy- stępowania zanieczyszczeń obcych i organicznych. Piaski są przydatne do celów drogowych i budowlanych. Złoże jest zawodnione. Ze względu na położenie w granicach obszaru chronionego krajobrazu „ Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska” należy do konfliktowych. Złoże kruszywa naturalnego „Galewice”, udokumentowano kartą rejestracyjną (Jędrzej- czak, 1988) na powierzchni 2,02 ha. Stanowią je czwartorzędowe piaski wodnolodowcowe o miąższości 3,3-12,2 m, średnio 5,9 m. W nadkładzie o grubości 0,1-0,5 m, średnio 0,3 m występuje gleba. Stosunek N/Z ma wartość 0,05. Kopalina zawiera: 99,0-100,0%, średnio 99,98% ziarn o średnicy poniżej 2 mm i 0,40-1,48%, średnio 0,83% pyłów mineralnych. Jest przydatna na potrzeby budownictwa. Złoże jest suche. W klasyfikacji sozologicznej zaliczone zostało do konfliktowych. Położone jest na terenie lasu, w granicach obszaru chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Prosny”. Klasyfikację złóż z punktu widzenia ochrony środowiska uzgodniono z Geologiem Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Delegatura w Kaliszu.

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek Kategoria Stan geologiczne Wydobycie Zastosowanie Przyczyny złoża Nazwa Rodzaj kompleksu rozpozna- zagospodarowa- Klasyfikacja złóż bilansowe (tys. t) kopaliny konfliktowości na złoża kopaliny litologiczno- nia nia złoża (tys. t) złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2001 (Przeniosło, red., 2002) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Tokarzew II p Q 261 C1 N 0 Skb, Sd 4 B K

2 Galewice p Q 220 C1* N 0 Skb 4 B L, K

3 Tokarzew III p Q 218 C1 N 0 Skb, Sd 4 B K

Tokarzew p Q - - Z - - - - - 10

Rubryka 3: p − piaski Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 6: C1* − złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: N – niezagospodarowane, Z − zaniechane, wskazane do wykreślenia z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe Rubryka 10: złoża: 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: B – konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, L – ochrona lasów

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Doruchów nie jest prowadzona eksploatacja złóż kopalin. Właściciel złoża piasków „Tokarzew II” nie uzyskał koncesji na jego eksploatację, a dla złoża piasków „Tokarzew III” opracowywane są dokumenty niezbędne do podjęcia wydoby- wania kopaliny. W latach 1992-96 eksploatowane było na podstawie koncesji z 1994 r. wydanej decyzją Wojewody Kaliskiego złoże piasków „Tokarzew”. Wydobywanie kopaliny zakończono w 1996 r., a dwa lata później wygasła koncesja. Wyrobisko zostało zrekultywowane w kie- runku wodnym. Złoże należy zdjąć z Bilansu zasobów, w którym figuruje z zerowym stanem zasobów geologicznych. Na obszarze arkusza, w kilku miejscach prowadzona była niekoncesjonowana eksploatacja piasków na potrzeby lokalne. Świadczą o tym wyrobiska w miejscowościach: Miko- rzyn, Jutrków, Kowalówka. W pobliżu Osieka na powierzchni 1,5 ha, wydobywano torfy.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Doruchów wyznaczono cztery obszary perspektywiczne występo- wania kopalin: trzy dla kruszywa naturalnego i jeden dla węgla brunatnego oraz jeden obszar prognostyczny dla węgla brunatnego. Pierwszy obszar perspektywiczny występowania kruszywa naturalnego znajduje się na północ od miejscowości Mikorzyn. W jego granicach prowadzona była niekoncesjonowana eksploatacja kruszywa na potrzeby lokalne. Pod nadkładem gleby o grubości 0,3 m występują czwartorzędowe piaski o miąższości około 4 m. Na południe od Jurtkowa wskazano drugi obszar perspektywiczny dla kruszywa naturalnego (Kochanowska, 1994a). Piaski i żwiry były okresowo eksploatowane na lokalne potrzeby budowlane w dwóch niewielkich wyrobiskach. W nadkładzie występuje tylko warstwa gleby o grubości 0,3 m. Kolejny obszar perspektywiczny kruszywa naturalnego wytypowano w rejonie miej- scowości Kowalówka (Kochanowska, 1994b). W dwóch niewielkich wyrobiskach, eksploatowane były na potrzeby lokalne, piaski występujące pod nadkładem gleby. Obszar ten kon- tynuuje się dalej na sąsiednim arkuszu Wieruszów. W południowej części omawianego terenu, znajdują się niewielkie fragmenty obszarów: perspektywicznego i prognostycznego występowania węgla brunatnego. Są one położone w przewadze na obszarze arkusza Wieruszów i zostały wyznaczone na podstawie wyników badań geologiczno-poszukiwawczych przeprowadzonych przez Instytut Geologiczny w rejo-

nie Rzetnia-Przywory (Wieruszów) (Ciuk, Piwocki, 1980). Udokumentowano wówczas w kategoriach: D1 i D2 117,6 mln. ton mioceńskiego węgla energetycznego i wytlewnego. Średnia grubość nadkładu wynosi 68,6 m. Stanowią go piaszczyste osady czwartorzędu oraz piaski i iły trzeciorzędowe. Pokłady węgla osiągają średnią grubość 7,5 m (Tabela 2). Stosu- nek nadkładu do węgla wynosi 9,1:1. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Średnia Wiek Numer Średnia grubość Zasoby kompleksu Zastoso- obszaru Powierzch- Rodzaj Parametry grubość kompleksu w katego- litologiczno- wanie na nia (ha) kopaliny jakościowe nadkładu litologiczno - rii D +D surowcowe- 1 2 kopaliny mapie (m) surowcowego (tys. m3) go (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ad=26,23% 150 r Qi =8367kJ/kg I (cały obszar Wb Tr d 68,6 7,5 117 600* E Tsk =14,02% rozpoznania) d St =0,64% Rubryka 3: Wb – węgiel brunatny Rubryka 4: Tr – trzeciorzęd Rubryka 5: Ad – zawartość popiołu w przeliczeniu na stan suchy r Qi – wartość opałowa w przeliczeniu na 50% wilgoci złożowej d Tsk – wydajność prasmoły w przeliczeniu na stan suchy d St – zawartość siarki całkowitej w przeliczeniu na stan suchy Rubryka 8: * − zasoby węgla brunatnego podano dla całego obszaru rozpoznania Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne

Na obszarze arkusza Doruchów prowadzone były prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym (Nasz, 1980; Dojanowska, Włodarczyk, 1982), iłami ceramiki budowlanej (Lich- wierowicz, 1996) oraz torfami, zakończone wynikami negatywnymi. Obszary o negatywnych wynikach rozpoznania kruszywa naturalnego położone są w rejonach: Bukownica, Mikorzyn, Jutrków oraz Osiek. Stwierdzono w nich występowanie osadów piaszczystych, często glinia- stych o niewielkich miąższościach. Ze względu na parametry jakościowe, za negatywny uznano też obszar występowania trzeciorzędowych iłów ceramiki budowlanej w Doruchowie. W dolinach Prosny i jej dopływu Węglewickiej Strugi występują torfy o niewielkich miąższościach. Nie spełniają one kryteriów bilansowości i z tego powodu nie weszły w skład potencjalnej bazy zasobowej tej kopaliny (Zlokalizowanie…, 1996).

VII Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Doruchów leży w dorzeczu Odry. Głównym elementem hydrograficz- nym jest rzeka Prosna, przepływająca z południa na północ przez cały jego teren. Jej prawo-

brzeżnymi dopływami są: Struga Węglewska i Struga Kraszewicka, a do lewobrzeżnych nale- żą: Rów Zaleski, Rów Torzyniecki i Młynówka. Zlewnie tych cieków rozdzielają działy wodne czwartego rzędu. W granicach omawianego terenu istnieje gęsta sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Występują też niewielkie zbiorniki wód powierzchniowych, które w przewadze stanowią pozostałości po starych korytach rzecznych i użytkowane są jako stawy hodow- lane. W 2001 r. w ramach monitoringu regionalnego stanu czystości wód powierzchniowych, przeprowadzono badania trzech dopływów Prosny: Strugi Węglewskiej, Rowu Torzenieckie- go i Rowu Zaleskiego. Punkty kontrolno-pomiarowe położone były w odcinkach ujściowych tych cieków. Rów Torzeniecki i Rów Zaleski prowadziły wody ponadnormatywnie zanie- czyszczone bakteriologicznie. Obciążenie związkami biogennymi było też dość znaczne, ale dla żadnego wskaźnika nie przekroczyło normy III klasy. O pozaklasowym charakterze wód Strugi Węglewskiej zadecydowały wysokie stężenia azotu azotynowego i wartości miana Coli (Andrzejczak (red.), 2002), (Pułyk, Tybiszewska (red.), 2002). W lipcu 1997 r., powódź objęła tereny położone w pobliżu koryta rzeki Prosny. Wystę- pują tu w przewadze łąki, często podmokłe oraz liczne kanały, co sprzyjało rozprzestrzenieniu się wód powodziowych. W celu zminimalizowania zagrożenia powodziowego, projektowana jest budowa zbiornika retencyjnego na dopływie Prosny – Strudze Węglewskiej.

2. Wody podziemne Obszar arkusza Doruchów według regionalizacji zwykłych wód podziemnych (Paczyń- ski i in., 1995), położony jest w przewadze w regionie śląsko-krakowskim, subregionie juraj- skim i rejonie kaliskim, a tylko niewielka część południowo-zachodnia należy do regionu wrocławskiego i subregionu kluczborskiego. W podziale na jednostki hydrogeologiczne (Grześkowiak i in., 1985, 1989) omawiany teren leży w regionie wielkopolskim i podregio- nach: poznańskim i wielkopolsko-śląskim. W granicach omawianego terenu występują trzy piętra wodonośne o znaczeniu użytko- wym: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i jurajskie. W utworach czwartorzędu wyróżnić można dwa poziomy wodonośne: przypowierzchniowy i międzymorenowy. Poziom przypowierzchniowy związany jest z piaskami i żwirami rzecznymi zlodowaceń północnopolskich i holocenu. Jego zasilanie odbywa się głównie przez infiltrację na tarasach wysokich. Miąższość warstwy wodonośnej waha się w granicach 0,5- 4 m, a zwierciadło wody o charakterze swobodnym, występuje na głębokościach 0,6-4,4 m.

Z poziomu tego ujmują wodę studnie kopane i jedna studnia wiercona (w Skrzynkach) o wy- dajności 1,0 m3/h (Górnik, 1998). Poziom międzymorenowy tworzą piaszczysto-żwirowe osady rzeczne z okresu zlodowaceń środkowopolskich. Występuje on prawie na całym obszarze arkusza, z wyjątkiem niewielkiego fragmentu na zachodzie. Miąższość warstwy wodono- śnej zmienia się od kilku do ponad czterdziestu metrów (w kopalnej dolinie Prosny). Wody tego poziomu występują pod ciśnieniem dochodzącym lokalnie do 400 kPa. Głębokość na- wierconego zwierciadła wody wynosi od kilku do 66 m (w Torzeńcu). Stabilizuje się ono czę- sto kilka metrów powyżej powierzchni terenu. Wydajności ujęć kształtują się w przedziale 25-95 m3/h, przy depresjach 4-16 m. Wartości współczynników filtracji są zmienne i miesz- czą się w przedziale 6-22 m/dobę. Wody tego poziomu charakteryzują się niską mineralizacją, (średnio 285 mg/dcm3). Zawierają jednak często ponadnormatywne ilości związków żelaza i manganu i wymagają prostego uzdatniania. Piętro trzeciorzędowe ogranicza się do obszaru występowania piaszczystych osadów miocenu, zalegających wśród serii ilastej. Zwierciadło wody nawiercane na głębokościach 21,2-84,0 m jest pod ciśnieniem hydrostatycznym i stabilizuje się 2,4-12,5 m poniżej powierzchni terenu. Miąższość warstwy wodonośnej zmienia się od kilku do około dwudziestu metrów. Wydajności ujęć są rzędu 25-53 m3/h, przy depresjach 6,5-43,0 m. Współczynniki filtracji są niskie i średnio wynoszą 6 m/dobę. Wody tego piętra charakteryzują się minerali- zacją ogólną w granicach 140-330 mg/dcm3 i wymagają często uzdatnienia ze względu na podwyższone zawartości: żelaza, manganu i baru oraz nieodpowiadające wymaganiom wskaźniki fizyczne: mętność, barwę i twardość ogólną (Pułyk, Tybiszewska (red.), 2002). Piętro jurajskie reprezentowane jest przez wody związane z utworami dolnej jury: pia- skowcami, piaskami, żwirami i zlepieńcami zalegającymi wśród serii iłowców na głęboko- ściach 45-145 m. Jest to poziom o zwierciadle napiętym, stabilizującym się 6-18 m poniżej powierzchni terenu. Wydajności ujęć kształtują się w granicach 30-70 m3/h, przy depresjach od kilku do kilkudziesięciu metrów. Średni współczynnik filtracji ma wartość 8,3 m/dobę. Wody piętra jurajskiego charakteryzują się dobrą jakością. Ich mineralizacja ogólna wynosi 181-775 mg/dcm3, a zawartości poszczególnych składników nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla wód pitnych. Na obszarze arkusza Doruchów trzy ujęcia wód podziemnych mają wydajności powyżej 50 m3/h. Należą do nich ujęcia: czwartorzędowe w Zalesiu (95 m3/h), trzeciorzędowe w Bu- kownicy (53 m3/h) i jurajskie w Torzeńcu (70 m3/h). Dla dwóch czwartorzędowych ujęć zlokalizowanych w: Węglewicach (40 m3/h) i Osieku (45,6 m3/h) wyznaczone zostały strefy ochrony pośredniej. Lokalizacje wymienionych ujęć przedstawione zostały na mapie.

W granicach omawianego arkusza występują fragmenty dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP), wymagających wysokiej ochrony (Fig. 3). Na północy znajduje się część czwartorzędowego zbiornika Pradolina Barycz-Głogów nr 303, a z północy na połu- dnie przebiega czwartorzędowy zbiornik rzeki Prosny nr 311, oba zbiorniki nie posiadają jeszcze dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3 Położenie arkusza Doruchów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - obszar najwyższej ochrony (ONO); 2 - obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 - granica GZWP w ośrodku porowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 303 – Pradolina Barycz-Głogów (E), czwartorzęd (Q); 310 – Dolina kopalna rzeki Ołobok, czwartorzęd (Q); 311 – Zbiornik rzeki Prosna, czwartorzęd (Q)

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 695-Doruchów zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania uzupełniono je danymi zawartości pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995) – opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m). Po- bierane gleby o masie około 1000 g były suszone w temp. pokojowej, kwartowane i przesie- wane przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej.

Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych (me- glebach na arkuszu (median) w glebach na dian) w glebach obszarów Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- 4) dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) 695-Doruchów arkuszu 695-Doruchów niezabudowanych Polski Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-95 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4-1273 10,5 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-7 1,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 5-32 15,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-1,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-6 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-3 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-5 1,5 3

17 Pb Ołów 50 100 600 4-12 9 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 695-Doruchów w poszczególnych grupach zanie- 1) czyszczeń grupa A As Arsen 7 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 7 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Zn Cynk 8 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- Cd Kadm 7 1 dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 8 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod Cu Miedź 8 stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 8 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów Pb Ołów 8 przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 8 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 695-Doruchów do poszcze- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 gólnych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) N – ilość próbek 7

Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A oraz pozaklasowych (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 3). Przeciętne wartości arsenu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości median w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco niższe wartości zanotowano dla baru, chromu i cynku. Pod względem zawartości metali, 7 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Próbka gleby w punkcie nr 6 jest pozaklasowa z uwagi na przekroczenia warto- ści stężeń dopuszczalnych dla grupy C przez arsen i bar. Zawartość kadmu w tej próbce odpowiada wartością grupie B. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. 2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do prawie 35 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 20 nGy/h i jest nieco niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschod- niego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 5 do około 35 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 15 nGy/h. Nieco wyższe wartości da- wek promieniowania gamma występujące wzdłuż zachodniego profilu są rezultatem wystę- powania w tej części arkusza pokryw plejstoceńskich glin zwałowych, piasków i żwirów lo- dowcowych oraz moren czołowych. Wschodnia strona arkusza pokryta jest przede wszystkim przez piaski i żwiry polodowcowe, osady zastoiskowe oraz piaski wydmowe, a także holo- ceńskie piaski i torfy, charakteryzujące się niższą radioaktywnością. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 1 do około 7 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschod- niego - od około 0,5 do około 2,5 kBq/m2.

F i g .

Z t r a o n w i e e c j z

a y r s k z c u z s e z n a i ) a

glebpierwiast kam i promieniotwórczymi (na 20 osi rz ę dnych - opis siatkikilome-

IX Składowanie odpadów

Dla potrzeb Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, zgodnie z obowiązują- cymi aktami prawnymi, ustalono wytyczne do wyznaczania obszarów, które ze względów środowiskowych są predysponowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów. Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary lokalizowania składowisk uwzględniono wymagania zawarte w Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Ministra Śro- dowiska z dnia 24 marca 2003 r w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składo- wisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnymi zapropono- wano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne, nawiązujące do istniejących praktycznych warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: - wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, - warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, - wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: - tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizowania wszystkich typów skła- dowisk, - tereny, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej (w rejonach tych lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu), - tereny, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej.

Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wszystkie istniejące wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, położone w obrębie określonej jednostki geomorfologicznej, stanowią potencjalne obszary dla lokalizacji składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: - izolacyjnych właściwości podłoża - odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów (N, K, O); - rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczno- ści publicznej oraz lotnisk, p - przyrody i dziedzictwa kulturowego, w - wód podziemnych, z - złóż kopalin). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych rejonów zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (Tabela 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska miąższość współczynnik filtracji rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 ×10−9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne od 1 do 5 ≤ 1 ×10−9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 ×10−7 gliny Z uwagi na wykształcenie i zmienność naturalnej bariery geologicznej w obrębie prefe- rowanych obszarów wyróżniono: - tereny, gdzie izolacyjność podłoża jest w pełni zgodna z wymaganiami przyjętymi w Tabeli 1 dla określonego typu składowisk odpadów, - tereny o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoża.

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowiska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B mapy. Na mapie dokumentacyjnej - B (dołączonej do materiałów archiwalnych) przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (Tabela 5) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń potencjalnych obszarów dla lokalizowania skła- dowisk odpadów. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej położonej poniżej utworów izolujących. Niektóre otwory zamieszczone w tabeli 5 zlokalizowano również na MGP - Plansza B. Na obszarze arkusza Doruchów wyłączono: rejony zwartej zabudowy miejscowości Druchów, Bukownica i Mikorzyn, powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holo- ceńskich w obrębie dolin rzek: Prosny, Strugi i Młynówki, obszary położone w odległości mniejszej niż 250 m od terenów podmokłych i łąk na glebach pochodzenia organicznego, obszary bezpośredniego lub potencjalnego zagrożenia powodzią, istniejące strefy ochrony ujęć wód podziemnych oraz tereny pokryte lasami o powierzchni przekraczającej 100 ha. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża analizowano tylko te obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni terenu występują grunty spoiste, spełniające wymagane kryteria przepuszczalności (Tabela 4), a ich strop znajduje się nie głę- biej niż 2,5 m p.p.t. Na badanym obszarze do takich gruntów zaliczono jedynie gliny zwało- we. Osady o lepszych właściwościach izolacyjnych (iły) nie występują na powierzchni omawianego terenu (Haisig, Wilanowski, 2000). Według kryteriów oceny naturalnej bariery geologicznej wyznaczono potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk odpadów. Wszystkie, poza jednym przypadkiem, obszary spełniają jedynie kryteria dla lokalizacji składowisk odpadów obojętnych ze względu na rodzaj naturalnej bariery geologicznej, którą stanowią gliny zwałowe zlodowaceń środkowo- polskich, o przyjętym na podstawie literatury współczynniku filtracji rzędu 10-7 m/s. W obrębie wyznaczonych obszarów dokonano podziału na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań składowania odpadów na podstawie przyjętych ograniczeń warunkowych. Na omawianym obszarze ograniczenia warunkowe obejmują: - strefy wysokiej ochrony wód (OWO) wyróżnione na mapie obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (zbiornik nr 303 Pradolina Barycz-Głogów w pół- nocnej części obszaru arkusza i zbiornik nr 311 rzeki Prosny w części wschodniej) - obszary chronionego krajobrazu (Wzgórza Ostrzeszowskie i Dolina Odolanowska) obejmujące środkową i zachodnią część obszaru arkusza,

- przyrodnicze obiekty chronione i obiekty zabytkowe: pomniki przyrody i parki podworskie w Doruchowie, Mikorzynie, Domaninie, Torzeńcu, Chlewie, Bukowni- cy, Domaniewie, Marszałkach, Wyszanowie i Godziętowach, - rejony w odległości do 1 km od zwartej zabudowy większych miejscowości gminnych. Na obszarze arkusza Doruchów gliny zwałowe występujące na powierzchni terenu two- rzą w północno-zachodniej części (okolice Bukowca i Doruchowa) rozległe płaty, rozcięte dolinami rzeki Młynówki i jej dopływów. Mniejsze rejony wychodni glin zwałowych wystę- pują w części południowo-zachodniej i południowej. Gliny tworzą płaskie powierzchnie wy- soczyznowe o spadkach terenu nieprzekraczających 3-4 %. Gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich, stanowiące naturalną barierę izolacyjną, charakteryzuje tutaj duże zróżnicowanie miąższości w granicach 1,6-30,5 m. W większości wyznaczonych obszarów miąższość glin wynosi od 10,6 m do 19,3 m. Lokalnie, w okolicy Torzeńca i Bukownicy, gliny zwałowe są podścielone serią iłów trzeciorzędowych i tam łącz- na miąższość warstwy izolacyjnej osiąga 46,0 - 55,2 m. Rozpoznanie budowy geologicznej na omawianym terenie jest dość dobre, choć nie zawsze wystarczające. Ogółem przeanalizowano profile 54 otworów hydrogeologicznych i badawczych, z czego jedynie 16 otworów znalazło się w obrębie lub w bliskim sąsiedztwie wydzielonych obszarów (Tabela 5). W pojedynczych przypadkach, potwierdzonych profilami otworów wiertniczych (nr 6, 14), pod warstwą glin zwałowych występują iły trzeciorzędowe, co wskazywałoby na bardzo dobre właściwości izolacyjne gruntów podłoża. W rejonie położonym na południe od miej- scowości Bukownica (otoczenie otworu nr 6) wytypowano niewielki rejon preferowany do lokalizacji składowiska odpadów komunalnych. Łączna miąższość plejstoceńskich glin piaszczystych i trzeciorzędowych iłów wynosi tu 55,2 m. Niezbędne jest jednak wykonanie dodat- kowego rozpoznania geologiczno-inżynierskiego i hydrogeologicznego dla potwierdzenia bardzo dobrej izolacyjności podłoża. W pozostałych przypadkach nie znaleziono wystarczających przesłanek do wskazania lokalizacji składowisk odpadów innych niż obojętne. Przykładem może być profil otworu nr 14 (okolice Torzeńca) wykazujący co prawda obecność grubej - 46 m - serii utworów izolacyjnych, ale w najbliższym jego sąsiedztwie występują obszary pozbawione przypowierzch- niowej warstwy izolacyjnej, bądź wyłączone całkowicie z możliwości lokalizowania składo- wisk odpadów.

Spodziewanej zmienności właściwości izolacyjnych podłoża można spodziewać się w wytypowanych obszarach, gdzie miąższości pakietu glin, stanowiących naturalną barierę izolacyjną, są niewielkie i zróżnicowane oraz w obrębie obszarów o niewystarczającym stop- niu rozpoznania budowy geologicznej, gdzie granice wydzielonych rejonów wyznaczono na podstawie wskazań Szczegółowej mapy geologicznej (Haisig, Wilanowski, 2000), przy braku potwierdzenia profilami otworów wiertniczych. Na obszarze arkusza Doruchów występują generalnie warunki korzystne dla lokalizowania składowisk odpadów obojętnych. Warunków mniej korzystnych można spodziewać się w obrębie kilku małych obszarów, gdzie grunty spoiste (gliny) przykryte są młodszymi piaskami, których miąższość nie przekracza 2,5 m. Warunki hydrogeologiczne są korzystne z punktu widzenia ochrony jakości wód podziemnych. W obrębie wytypowanych obszarów możliwego lokalizowania składowisk odpa- dów warstwy wodonośne przykryte są serią glin zwałowych, która izoluje wody gruntowe od wpływów antropogenicznych. W zasięgu obszaru wysokiej ochrony wód podziemnych w utworach czwartorzędowych znajduje się fragment rejonu wyznaczonego w rejonie miejscowo- ści Książenice i Marszałki. Pozostałe obszary wysokiego stopnia zagrożenia użytkowych po- ziomów wodonośnych, związanych z pradoliną Baryczy i doliną Prosny, zajmują tereny poza wyznaczonymi potencjalnymi obszarami dla składowania odpadów. Na podstawie wykorzystanych materiałów archiwalnych można przyjąć, że najlepsze warunki naturalne dla lokalizacji składowisk odpadów występują w północno-zachodniej czę- ści obszaru mapy, w okolicy Chlewa i Bukownicy, w części środkowej, na zachód od Doru- chowa oraz na południu, w okolicach Jutrkowa. Obszary te znajdują się poza strefami OWO (Kleczkowski, 1990) wyznaczonymi dla GZWP nr 303 i 311, a poszczególne rejony mają niewiele ograniczeń warunkowych. Najmniej predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów są okolice Książenicy i Marszałków (północna część obszaru arkusza), gdzie występuje szereg ograniczeń warunkowych związanych ze strefą ochrony wód podziemnych i ustanowionymi granicami obsza- rów chronionego krajobrazu. Na mapie (Plansza B) przedstawiono dodatkowo lokalizację znajdujących się w obrębie arkusza nie zrekultywowanych wyrobisk po eksploatacji piasków i żwirów. Wyrobiska te mogą być rozpatrywane jako potencjalne nisze dla składowisk odpadów, po wykonaniu nie- zbędnych badań geologicznych i zastosowaniu odpowiednich zabezpieczeń. Wyrobiska po- eksploatacyjne znajdują się w okolicach miejscowości: Mikorzyn, Teklinów i Kowalówka.

Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych potencjalnych obszarów dla lokalizacji składowisk odpadów Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Miąższość Profil geologiczny pującego pod warstwą na mapie warstwy Archiwum i izolacyjną dokumenta- izolacyj- nr otworu [m p.p.t.] cyjnej nej strop B [m] zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 2,0 Piasek gliniasty 2,5 Glina pylasta BH 1 3,0 Ił 18,5 23,0 0,2 6950028 5,0 Glina zwałowa 21,0 Piaskowiec, ił 23,0 Piasek średnioziarnisty 27,0 Piaskowiec Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta BH 8,0 Piasek średnioziarnisty 2 7,6 8,0 3,0 6950022 8,5 Muły, piasek 9,0 Piasek gruboziarnisty 18,0 Ił piaszczysty Q 0,0 Gleba 0,3 Glina BH 3,0 Glina zwałowa 3 10,6 11,0 4,0 6950023 11,0 Piasek gruboziarnisty 11,5 Glina zwałowa 25,0 Glina, piasek Q 0,0 Gleba 0,4 Glina zwałowa BH 4 2,0 Piasek średnioziarnisty 1,6 2,5 2,5 695002 5,0 Glina zwałowa 8,5 Piasek ze żwirem 0,0 Gleba 0,2 Glina Q 3,5 Ił 6,0 Piasek drobnoziarnisty BH 12,0 Węgiel brunatny 5 5,8 56,5 11,0 6950001 14,0 Ił pstry 30,0 Żwirowiec 32,5 Ił 56,5 Piasek 70,0 Ił Tr 0,0 Gleba 0,8 Glina piaszczysta Q 3,8 Ił pstry 7,0 BH Ił piaszczysty 6* 11,0 55,2 56,0 12,6 6950026 Ił pstry 31,0 Ił pstry, konkrecje 53,0 Ił piaszczysty 56,0 Piasek 70,0 Ił Tr

Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Miąższość Profil geologiczny pującego pod warstwą na mapie warstwy Archiwum i izolacyjną dokumenta- izolacyj- nr otworu [m p.p.t.] cyjnej nej strop B [m] zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Glina 3,9 Piasek drobnoziarnisty Q 11,3 Ił BH 21,0 7 Ił pstry 3,5 54,0 11,3 6950012 37,4 Konkrecje 44,0 Ił 49,0 Ił piaszczysty 54,0 Piasek drobnoziarnisty 70,2 Ił Tr 0,0 Gleba CAG 0,4 Glina piaszczysta Q 8 11,7 b.d. b.d. 126701 4,6 Ił pstry 12,1 Piasek średnioziarnisty Tr 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta BH 9 3,5 Glina zwałowa 19,3 20,0 1,5 6950007 20,0 Piasek średnioziarnisty Q 25,0 Ił Tr 0,0 Gleba 0,3 Glina 2,6 Piasek drobnoziarnisty 5,0 Glina BH 14,0 Piasek drobnoziarnisty Q 10 2,3 24,7 b.d. 6950030 16,0 Muły, piasek 18,0 Ił 23,0 Ił piaszczysty 24,7 Piasek drobnoziarnisty, pył 30,5 Ił piaszczysty Tr 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty, żwir BH 11 1,2 Glina zwałowa 20,8 22,0 0,3 6950018 22,0 Piasek średnioziarnisty, żwir 32,0 Ił warwowy Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty BH 12 1,2 Glina zwałowa 18,8 20,0 0,3 6950017 20,0 Piasek średnioziarnisty 32,0 Muły, ił Q 0,0 Gleba 0,4 Piasek drobnoziarnisty 1,0 Glina BH 3,0 Żwir 13 2,0 6,0 b.d. 6950034 5,0 Glina, żwir 8,0 Żwir 8,5 Glina zwałowa Q 13,5 Ił Tr

Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Miąższość Profil geologiczny pującego pod warstwą na mapie warstwy Archiwum i izolacyjną dokumenta- izolacyj- nr otworu [m p.p.t.] cyjnej nej strop B [m] zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Nasyp 1,0 Piasek średnioziarnisty 2,0 Ił 3,0 Glina zwałowa Q BH 18,0 14* Ił pstry Tr 46,0 48,0 12,0 6950004 20,0 Glina zwałowa Q 25,0 Ił pstry 48,0 Piasek ilasty 50,0 Ił 64,5 Piasek drobnoziarnisty Tr 0,0 Gleba 0,5 Glina, margle 3,0 Glina zwałowa BH 15* 31,0 Piasek gliniasty 6950024 32,0 Piasek średnioziarnisty, lignit 34,0 Piasek ze żwirem 36,0 Ił Q 0,0 Gleba 0,7 Glina BH 16 3,0 Glina piaszczysta 27,3 28,0 3,9 6950032 6,0 Glina 28,0 Piasek drobnoziarnisty Q Objaśnienia: CAG – Centralne Archiwum Geologiczne, BH – bank danych HYDRO, Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, b.d. – brak danych * - otwory wiertnicze zlokalizowane również na MGP - Plansza B

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na- leży traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich, projektowanie odpowiednich badań geologicznych, zgodnie z Rozpo- rządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy skła- dowisk na obszarach planowanego składowania odpadów i ich otoczenia, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych, do- łączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zagospodarowania terenu dla składo- wania odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi-

ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych.

X Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Doruchów warunki podłoża budowlanego określono z pominię- ciem terenów: leśnych, występowania gleb chronionych dla rolniczego użytkowania klas I-IVa i łąk na glebach pochodzenia organicznego. W tak określonych granicach, analizą wa- runków podłoża objęto około 70% powierzchni arkusza. Wyróżniono obszary: o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunki korzystne dla budownictwa występują na obszarach zbudowanych z gruntów spoistych (w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym) oraz gruntów niespoistych: średniozagęszczonych i zagęszczonych, na których nie stwierdzono zjawisk geodynamicz- nych, a głębokość wody gruntowej przekracza 2 m od powierzchni terenu. Na terenie arkusza takie warunki posiadają obszary występowania: piasków i żwirów wodnolodowcowych i rzecznych w stanie średniozagęszczonym z okresu zlodowaceń środ- kowopolskich (zlodowacenie Warty) oraz mniej skonsolidowanych glin zwałowych tego sa- mego wieku. Warunki korzystne przeważają w części zachodniej i centralnej omawianego terenu. Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo należą tereny występowania gruntów słabonośnych (organicznych, spoistych w stanie miękkoplastycznym i plastycznym, niespoistych luźnych) w którym zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m od powierzchni terenu, oraz obszary: zalewane w czasie powodzi, podmokłe i zabagnione, a także tereny o spadkach powierzchni powyżej 12%. Na omawianym obszarze warunki niekorzystne, utrudniające budownictwo występują w dnach dolin rzeki Prosny i jej dopływów (Strugi Węglewskiej, Młynówki, Zalewskiego Rowu i Torzynieckiego Rowu) oraz lokalnie w obniżeniach terenu na wyższych tarasach rzecznych i wysoczyźnie. Podłoże budowlane zalewowych tarasów rzecznych stanowią holo- ceńskie: mady, grunty organiczne (torfy), luźne osady piaszczyste i plastyczne mułki. Na po- zostałym obszarze, w podmokłych i zabagnionych obniżeniach terenu, spotykane są miejscami holoceńskie namuły i torfy.

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Doruchów gleby chronione dla rolniczego użytkowania klas I-IVa zajmują niewielkie powierzchnie na zachodzie i południu. W obniżeniach dolin rzecznych spotykane są izolowane płaty łąk na glebach pochodzenia organicznego. Większe kompleksy leśne występują w częściach: zachodniej, wschodniej i centralnej. Są to w przewadze bory mieszane świeże i wilgotne z przewagą świerka. Inne gatunki drzew najliczniej reprezentowane są przez jodłę i buk. Ochroną przyrody i krajobrazu objęte jest około 70% obszaru arkusza. W jego granicach położone są częściowo dwa obszary chronionego krajobrazu: Wzgórza Ostrzeszowskie i Ko- tlina Odolanowska oraz Dolina rzeki Prosny. Pierwszy z nich zajmuje fragment zachodniego terenu i utworzony został w 1995 r., w celu ochrony terenów posiadających walory przyrodnicze, krajobrazowe i wypoczynkowe. Obszar chronionego krajobrazu Dolina rzeki Prosny zajmuje część wschodnią omawianego terenu i utworzony został w 1996 r. Celem ochrony są tereny wyróżniające się krajobrazowo o różnych typach ekosystemów. Na obszarze arkusza występuje jeden florystyczno-faunistyczny rezerwat przyrody „Mieczków”. Na powierzchni 22,5 ha ochroną objęta jest roślinność bagienna, torfowiskowa i wodna oraz miejsca lęgowe rzadkich gatunków płazów i ptaków. W granicach omawianego terenu znajdują się dwadzieścia cztery pomniki przyrody ży- wej (Tabela 6). Znajdują się wśród nich: lipy drobnolistne, graby pospolite, dęby szypułkowe i klon zwyczajny oraz cztery aleje drzew pomnikowych: dębowa, klonowa jesionowo-lipowo- topolowa i wierzbowa. W rejonie miejscowości Wyszanów projektuje się utworzenie użytku ekologicznego „Pustkowie”. Obejmie on kompleks roślinności łąkowo-bagiennej w dolinie rzeki Prosny.

Fig. 5 Położenie arkusza Doruchów na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 18M − Obszar Milicki; 2 − kra- jowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 37k – Prosny System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 3 – o powierzchni większej niż 100 ha: 331 – Dolina Górnej Bary- czy, 331a – Stawy w Przygodzicach; 4 − o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 332 − Olbina

Według systemu ECONET (Liro, 1998) przez obszar arkusza przebiega korytarz ekologiczny Prosny, posiadający znaczenie krajowe (Fig. 5). Według systemu CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) w granicach arkusza nie występują ostoje przyrody o znaczeniu europejskim.

Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Wieruszów Fl, Fa – „Mieczków” 1 R Mieczków 1997 wieruszowski (22,5)

Doruchów 2 P Przytocznica 1978 Pż – lipa drobnolistna ostrzeszowski

Doruchów 3 P Przytocznica 1983 Pż – grab pospolity ostrzeszowski Doruchów 4 P Przytocznica 1983 Pż – grab pospolity ostrzeszowski Doruchów Pż – dwie lipy drobno- 5 P Godziętowy 1978 ostrzeszowski listne Doruchów Pż – cztery lipy drobno- 6 P Godziętowy 1978 ostrzeszowski listne Doruchów 7 P Godziętowy 1978 Pż – lipa drobnolistna ostrzeszowski Doruchów 8 P Godziętowy 1978 Pż –lipa drobnolistna ostrzeszowski Doruchów 9 P Godziętowy 1978 Pż – dąb szypułkowy ostrzeszowski Doruchów 10 P Godziętowy 1978 Pż –lipa drobnolistna ostrzeszowski Doruchów 11 P Godziętowy 1978 Pż –lipa drobnolistna ostrzeszowski Doruchów 12 P Doruchów 1981 Pż – dąb szypułkowy ostrzeszowski Doruchów 13 P Pługawice 1983 Pż – dąb szypułkowy ostrzeszowski Doruchów 14 P Pługawice 1983 Pż – dąb szypułkowy ostrzeszowski Doruchów 15 P Pługawice 1983 Pż – dąb szypułkowy ostrzeszowski Galewice 16 P Węglewice 1978 Pż – dąb szypułkowy wieruszowski Galewice 17 P Węglewice 1978 Pż – klon zwyczajny wieruszowski Doruchów Pż – aleja drzew 18 P Pługawice-Tonia 1981 ostrzeszowski pomnikowych klonowa Torzeniec- Doruchów Pż – aleja drzew 19 P 1983 Rudniczysko ostrzeszowski pomnikowych wierzbowa Doruchów Pż – siedem dębów szy- 20 P Torzeniec 1983 ostrzeszowski pułkowych Kępno Pż – aleja drzew 21 P Mikorzyn 1988 kępiński pomnikowych dębowa Kępno Pż – pięć dębów szypuł- 22 P Mikorzyn* 1983 kępiński kowych Pż – aleja drzew Galewice- Galewice 23 P 1978 pomnikowych jesionowo- Węglewice wieruszowski lipowo-topolowa

Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Kępno Pż – trzy dęby szypułko- 24 P Domanin 1983 kępiński we Wieruszów 25 P Cieszęcin 2000 Pż – lipa drobnolistna wieruszowski Galewice „Pustkowie” 26 U Osiek * wieruszowski łąka, bagno Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody, U − użytek ekologiczny Rubryka 5: * − projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl − florystyczny, Fa – faunistyczny; rodzaj pomnika przyrody: Pż − żywej

XII Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Doruchów zachowały się ślady dawnych kultur pochodzące z epok: kamienia (neolitu), brązu i żelaza, okresu wpływów rzymskich i wczesnego średnio- wiecza. Na mapie zaznaczono stanowiska archeologiczne o najwyższych wartościach po- znawczych. Znajdują się wśród nich: cmentarzyska, osady wielokulturowe i jedno grodzisko z okresu wczesnego średniowiecza (miejscowość Wyszanów). W granicach omawianego terenu znajdują się zabytkowe obiekty: architektoniczne i sakralne objęte opieką Konserwatora Zabytków. Do architektonicznych należą: pałac z 2 połowy XIX wieku w Mikorzynie, dwór z przełomu XIX/XX wieku w Doruchowie, dwór z pocz. XX wieku w Domaninie i zespół folwarczny z pocz. XX wieku w miejscowości Mar- szałki. Chronionymi zabytkami sakralnymi są kościoły w miejscowościach: Bukownica (mu- rowany, pocz. XVIII w.), Chlewo (drewniany z XVII w.), Bobrowniki (drewniany, XVIII w.), Węglewice, Cieszęcin i Wyszanów (murowane, pocz. XX w.). Zabytkowe parki wiejskie (podworskie) wpisane do rejestru zabytków położone są w Doruchowie i Torzeńcu. Zostały one założone na przełomie XIX/XX wieku.

XIII Podsumowanie

Obszar arkusza Doruchów położony jest na pograniczu dwóch województw: wielkopolskiego i łódzkiego obejmując tereny nizinne , zróżnicowane krajobrazowo, słabo zaludnione i nieuprzemysłowione. Kompleksy leśne występują wzdłuż granic: wschodniej i zachodniej oraz w części centralnej. Warunki glebowe omawianego obszaru są małokorzystne. Przewa- żają gleby nieurodzajne, a gleby chronione dla rolniczego użytkowania klas bonitacyjnych I-IVa, grupują się tylko na zachodzie i południu. Znaczna część powierzchni arkusza podlega ochronie przyrodniczej i krajobrazowej. Na zachodzie znajduje się fragment obszaru chronio-

nego krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska, a część wschodnią obejmuje obszar chronionego krajobrazu Dolina rzeki Prosny. Omawiany teren ma charakter rolniczy. Gospodarka rolna nastawiona jest na uprawy podstawowych zbóż i ziemniaków oraz hodowlę trzody chlewnej i bydła. Przemysł wydobywczo-przetwórczy kopalin jest słabo rozwinięty. Udokumentowane są trzy małe złoża kruszywa naturalnego, które mogą zaspokoić tylko potrzeby lokalne. Podobny charakter mają wskazane obszary perspektywiczne występowania piasków oraz piasków i żwirów. W części południowej terenu arkusza znajdują się niewielkie fragmenty obszarów: perspektywicznego i prognostycznego występowania węgla brunatnego. Nie mają one większego znaczenia po- nieważ w przewadze położone są na sąsiednim arkuszu Wieruszów. Na omawianym terenie występują trzy piętra wodonośne o znaczeniu użytkowym: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i jurajskie. Najkorzystniejsze parametry hydrogeologiczne i duże rozprzestrzenienie posiada poziom międzyglinowy piętra czwartorzędowego, który tworzą piaszczysto-żwirowe osady rzeczne zlodowaceń środkowopolskich. Wydajności ujęć tego poziomu kształtują się w granicach 25-95 m3/h, przy depresjach dochodzących do kilku- nastu metrów. Na obszarze arkusza Doruchów istnieją na ogół korzystne warunki dla lokalizacji potencjalnych składowisk odpadów obojętnych. Warstwy przypowierzchniowych glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich pokrywają zachodnią część obszaru mapy. Tworzą one jednak powierzchnie silnie rozczłonkowane. Miejscami pakiet glin przykryty jest warstwą młodszych piasków i żwirów o miąższości dochodzącej do 2,5 m. Preferowane obszary lokalizacji składowisk odpadów obojętnych występują w północno-zachodniej i południowej części omawianego terenu, w okolicy Chlewa, Bukow- nicy i Jutrkowa. Przeprowadzona analiza budowy geologicznej wykazała znaczne zróżnico- wanie miąższości izolacyjnych gruntów spoistych od 1,6 m do 30,5 m. Lokalnie pakiet glin podścielony jest iłami (okolice Torzeńca i Bukownicy) i tu można spodziewać się bardzo korzystnych warunków izolacyjności podłoża. W rejonie położonym na południe od Bukownicy wytypowano rejon możliwej lokalizacji składowiska odpadów komunalnych, niezbędne jest jednak potwierdzenie dobrych warunków izolacyjności podłoża dodatkowym rozpoznaniem geologicznym. Rozpoznanie takie wydaje się niezbędne z uwagi na dużą zmienność budowy geologicznej, o czym świadczą profile blisko położonych otwo- rów, w których nie stwierdzono obecności gruntów spoistych. Warunki mniej korzystne dla lokalizacji składowisk występują w środkowej części obszaru arkusza, gdzie warstwa izolacyjna glin ma niedużą miąższość, a dodatkowo występuje szereg lokalizacyjnych ograniczeń warunkowych.

Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Na obszarze arkusza Doruchów nie należy spodziewać się w najbliższej przyszłości większego ożywienia gospodarczego. Czynnikami ograniczającymi rozwój tego rejonu są: brak ponadlokalnej bazy surowcowej i infrastruktury przemysłowej, znaczne oddalenie od dużych aglomeracji miejskich, przewaga niekorzystnych warunków glebowych, a także nie- dogodności komunikacyjne (brak dróg o charakterze wojewódzkim i krajowym oraz linii ko- lejowych). Dotychczas niedostatecznie wykorzystywane są walory przyrodniczo-krajobrazowe i klimatyczne omawianego terenu. Mogą one stanowić podstawę do rozwoju turystyki i zor- ganizowanego wypoczynku.

XIV Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. ANDRZEJCZAK W. (red.), 2002 − Raport o stanie środowiska w woj. łódzkim w 2001 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Biblioteka Monitoringu Śro- dowiska, Łódź. BANK DANYCH HYDRO - Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa CENTRALNE ARCHIWUM GEOLOGICZNE - Państwowy Instytut Geologiczny, Warsza- wa CIUK E., PIWOCKI M., 1980 – Badania geologiczno–poszukiwawcze złóż węgla brunatnego w Polsce, Rejon Rzetni-Przywory (Wieruszów), województwo kaliskie. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DOJANOWSKA H., WŁODARCZYK J., 1982 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za piaskami budowlanymi w południowo-wschodniej części województwa kaliskiego. Arch. Wielkopolskiego Urz. Woj., Oddział w Kaliszu. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 − Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. GÓRNIK M., 1998 − Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark. Doruchów (695). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GRZEŚKOWIAK W. i in., 1985 − Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Kalisz. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

GRZEŚKOWIAK W. i in.,1989 − Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Kalisz. Państw. Inst. Geol., Warszawa. HAISIG J., WILANOWSKI S., 2000a –Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1 50 000, arkusz Doruchów. Państw. Inst. Geol., Warszawa. HAISIG J., WILANOWSKI S., 2000b – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1 50 000, arkusz Doruchów. Państw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 − Państw. Inst. Geol., Warszawa. JĘDRZEJCZAK B., 1988 − Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Galewice”. Arch. Łódzkiego Urz. Woj., Oddział Zamiejscowy w Sieradzu.

KIRSCHKE J., 1997 − Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Tokarzew II”. Arch. Wielkopolskiego Urz. Woj., Oddział Zamiejscowy w Kaliszu. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1 : 500 000. AGH, Kraków. KOCHANOWSKA J.,1994a – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gmina Galewice – Ach. Przed. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. KOCHANOWSKA J.,1994b – Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z uwzględnieniem elementów ochrony środowiska gmina Wieruszów – Ach. Przed. Geol. we Wrocła- wiu PROXIMA S.A. KONDRACKI J., 1981 − Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LICHWIEROWICZ J.,1996 − Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych z elementami ochrony środowiska gminy Doruchów. Wielkopolski Urz. Woj., Oddział Zamiej- scowy w Kaliszu. LIRO A.(red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

NASZ A., 1980 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za złożami kruszywa naturalnego na terenie województwa kaliskiego. Arch. Przed. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. PACZYŃSKI B. i in., 1995 − Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1: 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PROBIERZ K., MARCISZ M., 1999 − Mapa geologiczno-gospodarcza w skali 1:50 000, ark. Doruchów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S. (red.), 2002 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31.XII 2001 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., (red.), 2002 − Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2001. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

SZULC, S., 2003 − Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego w kat. C1 „Toka- rzew”. Arch. Wielkopolskiego Urz. Woj., Oddział Zamiejscowy w Kaliszu. ZLOKALIZOWANIE i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska, 1996 - Instytut Melioracji i Użytków Zielo- nych, Falenty.