PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz DORUCHÓW (695) Warszawa 2004 Autorzy: Tomasz Lichwierowicz**, Józef Lis***, Alicja Maćków*, Elżbieta Osendowska**, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” S. A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp (A. Maćków)............................................................................................................ 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Maćków) ............................................... 4 III Budowa geologiczna (J. Szałajdewicz) .............................................................................. 6 IV Złoża kopalin (A. Maćków) ................................................................................................ 9 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Maćków) ............................................................. 11 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Maćków) ........................................ 11 VII Warunki wodne (A. Maćków)........................................................................................... 12 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 12 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 13 VIII Geochemia środowiska .................................................................................................... 15 1. Gleby (A.Pasieczna, J. Lis) .......................................................................................... 15 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H.Tomassi-Morawiec) ............................................... 18 IX Składowanie odpadów (T.Lichwierowicz, E. Osendowska)............................................. 21 X Warunki podłoża budowlanego (A. Maćków).................................................................. 29 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Maćków)................................................................... 30 XII Zabytki kultury (A. Maćków) ........................................................................................... 33 XIII Podsumowanie (A. Maćków)............................................................................................ 33 XIV Literatura .......................................................................................................................... 35 I Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Doruchów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Doruchów Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Katedrze Geologii Stoso- wanej Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach. (Probierz, Marcisz, 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach: Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego − Oddział Zamiejscowy w Kaliszu, Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego Od- dział Zamiejscowy w Sieradzu oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi i Poznaniu. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z Mapą geośrodowiskową Polski w skali 1:50 000. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Doruchów wyznaczają współrzędne: 18o00’-18o15’ długości geogra- ficznej wschodniej i 51o 20’-51o 30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten leży w granicach dwóch województw: wielkopolskiego i łódzkiego. Województwo wielkopolskie reprezentowane jest przez południowo-wschodnią część powiatu ostrzeszowskiego z fragmentami gmin: Doruchów, Kraszewice, Czajków, Mikstat, Ostrzeszów, gminy i miasta Grabów oraz niewielki teren powiatu kępińskiego z wycinkiem gminy Kępno. Do województwa łódzkiego należy północno-zachodni obszar powiatu ostrze- szowskiego, obejmujący częściowo gminy: Wieruszów i Galewice. 4 Fig. 1 Położenie arkusza Doruchów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 − Wysoczyzna Kaliska; 318.17 – Wysoczyzna Turecka; 318.21 – Kotlina Grabowska, 318.22 − Wysoczyzna Złoczewska; 318.24 – Wysoczyzna Wieruszowska Mezoregion Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.34 – Kotlina Milicka Mezoregion Wału Trzebnickiego: 318.46 – Wzgórza Ostrzeszowskie Mezoregion Niziny Śląskiej: 318.56 – Równina Oleśnicka Prowincja: Wyżyny Polskie Podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska Mezoregion Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej: 341.21 – Wyżyna Wieluńska Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich, obejmując fragment makroregionu Niziny Południowopolskiej, w granicach której znajdują się częściowo mezoregiony: Kotlina Grabowska i Wysoczyzna Wieruszowska ( Fig. 1). 5 Obszar arkusza obejmuje fragment niziny o zróżnicowanym ukształtowaniu powierzch- ni terenu. W części północno-zachodniej występują wzgórza morenowe, osiągające wysoko- ści w granicach 190-208 m n.p.m. Teren południowo-zachodni stanowi falista wysoczyzna morenowa z pagórami kemów o wysokościach 180-195 m n.p.m.. Pozostałą część zajmuje rozległa kotlina, rozcięta z północy na południe doliną rzeki Prosny. W jej granicach rzędne wysokościowe kształtują się w przedziale 130-160 m n.p.m. Omawiany obszar należy do łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Średnia roczna temperatu- ra kształtuje się w granicach 7,6-7,8oC, a suma opadów atmosferycznych wynosi około 600 mm. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna trwa 60-75 dni, a okres wege- tacyjny zawiera się w przedziale 210-220 dni. Przeważają kierunki wiatrów: zachodni i wschodni (Kondracki, 1981). Większe kompleksy leśne występują w części zachodniej na obszarze wzgórz moreno- wych i na wschodzie – porastając wyższy prawobrzeżny taras Prosny. Niewielkie obszary borów towarzyszą dolinie Prosny w centralnej części terenu arkusza. W granicach arkusza przeważają gleby małourodzajne. Niewielkie powierzchnie gleb chronionych dla rolniczego użytkowania klas bonitacyjnych I-IVa zgrupowane są na zacho- dzie i południu. W dolinach Prosny i jej dopływów spotykane są łąki na glebach pochodzenia organicznego. Pod względem gospodarczym jest to teren typowo rolniczy z uprawami zbóż i ziemnia- ków. Rozwinięta jest też hodowla bydła i trzody chlewnej. W jego granicach położonych jest kilka niewielkich miejscowości. Rolę lokalnego ośrodka usługowo-handlowego pełni miej- scowość Doruchów – siedziba urzędu gminy. Przemysł wydobywczo-przetwórczy jest słabo rozwinięty. Udokumentowane są trzy małe złoża kruszywa naturalnego, z których żadne nie jest eksploatowane. Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta na poziomie dróg powiatowych i gminnych łączących poszczególne miejscowości. Przez omawiany obszar nie przebiegają drogi i linie kolejowe o znaczeniu wojewódzkim i krajowym. Lokalne połączenie kolejowe: Ostrzeszów − Grabów jest obecnie nieczynne. III Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Doruchów opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski, arkusz Doruchów w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami (Hai- sig, Wilanowski, 2000a i b). 6 Cały omawiany teren w obrębie monokliny przedsudeckiej, zbudowanej z utworów permo-mezozoicznych, zapadających monoklinalnie na północny wschód. W podłożu tej jed- nostki znajdują się zdiagenezowane i zaangażowane tektonicznie paleozoiczne skały meta- morficzne. Najwyższe piętro strukturalne stanowią osady trzeciorzędu i czwartorzędu. Najstarszymi skałami poznanymi na omawianym obszarze są utwory triasu (kajper), wykształcone jako: iły, iłowce, mułowce oraz łupki ilasto-piaszczyste pstre z wkładkami zbrekcjowanych zlepieńców oolitowych, dolomitów i wapieni. Wychodnie tych utworów na powierzchni terenu tworzą trzy niewielkie płaty na południe od granicy arkusza. Na utworach triasu prawie zgodnie zalegają: piaskowce, piaski, iły i mułowce jury dol- nej. Jurę środkową (dogger) reprezentują: iły, mułowce z syderytem i piaskowce. Jura górna i kreda to okresy erozji i denudacji związanych z orogenezami kimeryjską i laramijską. Na utworach mezozoicznych zalegają osady młodszego trzeciorzędu, reprezentowane przez: iły, piaski i mułki z wkładkami lub pokładami węgla brunatnego. Wiek tych utworów nie był datowany paleontologicznie. Są to prawdopodobnie warstwy miocenu środkowego i górnego. Wychodnie utworów