Tomo 2 Blg. 1 Hunyo 2009

Alay-aklat sa kabataan ng SJDM, Pambansang Seminar ‘09 isinagawa; Garcia, nagbigay ng lektyur ng departamento, tagumpay ni Genaro Gojo-Cruz sa mga guro Matagumpay na naidaos ng Departamento ng Filipno ng Pamantasang De Pormal nang ibinigay ng Departa- La Salle-Maynila ang taunang pambansang seminar-worksyap sa Filipino mento ng Filipino ang mga babasa- noong Mayo 6 hanggang 8, 2009 sa CSB International Convention Center (De hin para sa Muzon High School, isang La Salle Hotel School) na may temang Ekonomiya at Teknolohiya ng Pagtu- pampublikong paaralan sa San Jose turo ng Filipino: Mga Metodo, Estratehiya, at Teknika. Ang pambansang sem- del Monte, Bulacan, bilang bahagi ng inar-worksyap ay dinaluhan ng mga guro at administrador sa buong bansa. proyektong Alay-Aklat noong Abril 6, 2009. Ang Departamento ng Filipino ay nagtataguyod Nagbigay rin ng mga panayam sina Dr. Lydia B. Nilalayon ng proyektong ito na makapag-am- ng taunang pambansang seminat-worksyap bi- Liwanag ukol sa Pagtuturo ng Wika at Pagbasa bag sa paglutas sa problema ng kakulangan lang gawaing akademiko, panriserts at eksten- sa Elementarya; Dr. Arthur P. Casanova ukol sa ng mga aklat sa mga pampublikong paar- syon para sa kapakanan at kagalingan ng mga Pagtuturo ng Filipino bilang Pangalawang Wika; alan sa bansa dahil sa mababang badyet guro at administrador sa bansa. Pangunahing Prop. Teresa Wright ukol sa Pagtuturo ng Paniti- na inilalaan ng pamahalaan sa para sa edu- layunin ng seminar-worksyap ngayong taon ang kan sa Kolehiyo; at Dr. Rolando A. Bernales ukol kasyon. pagbabahaginan ng mga guro at ng mga pan- sa Pagtuturo ng Panitikan sa Hayskul. Nagpak- gunahing tagapagsalita ng mga pangunahing itang-turo naman sina Prop. Josephine Calam- Ayon kay Prop. Genaro Gojo Cruz, tagapa- estratehiya at teknika sa pagtuturo ng pagbasa, lam (Elementarya) ng Pamantasang Normal ng muno ng proyekto, “Ang mga silid-aklatan ng wika at panitikang Filipino. Pilipinas; Prop. Cecilia T. Correa (Sekondarya) ng maraming paaralan, hindi lamang sa prob- Science High School; at Dr. Lakangiting C. insya ng Bulacan, kundi sa buong bansa, Ang seminar-worksyap ay pinasimulan ni Dr. Is- Garcia (Tersyarya) ng DLSU-Manila. kakarampot lamang ang libro, at marami pa agani R. Cruz bilang Panauhing Tagapagsalita. rito ay luma na. Hindimagiging matagumpay Tinalakay ni Dr. Cruz ang ukol sa Teknolohiya at Pambansang Seminar... ang proyektong ito kung wala ang tulong ng Pagtuturo ng Wika at Panitikan. sundan sa pahina 2 mga institusyon at indibidwal na sumusupor- ta sa pagpapataas ng kalidad ng edukasyon sa bansa.”

Ipinaabot rin ng buong Departamento ang pasasalamat sa mga sumusunod na nag- bigay ng mga aklat: Adarna House, Inc., Departamento ng Literatura, DLSU-Manila, Embassy of Australia, Embassy of Finland, Embassy of the Kingdom of the Netherlands, Embassy of the Socialist Republic of Viet- nam, Embassy of the Switzerland, Komisyon sa Wikang Filipino (KWF), National Commis- sion for Culture & the Arts (NCCA), National Historical Institute (NHI), Philippine Educa- tional Theater Association (PETA), Royal Em- bassy of Saudi Arabia, Royal Norwegian Em- bassy, Royal Thai Embassy, at South African Embassy: Manila.

Alinaya Alay Aklat... Alinaya sundan sa pahina 2 Smile. Ang mga miyembro ng fakulti ng Departamento ng Filipino kasama ang mga guro ng Muzon High School sa San Jose Del Monte, Bulacan. BALITA Malay, Fortunato, pinarangalan Pambansang Seminar... mula sa pahina 2 Pinarangalan sa taunang Faculty Research Recognition presentasyon ng mga natatanging praktika at estratehiya sa pag- Ceremonies sa pangunguna ng University Research Co- tuturo ng asignaturang Filipino ang mga guro. Sila ay sina Edgar ordination Office (URCO) ang dyornal na Malay at si Dr. V. Ortinez ng Politekniko Estado Kolehiyo ng Antique; Edna C. Fre- Teresita Fortunato, sa Marilen Gaerlan Conservatory, gil ng La Consolacion College, Bacolod City; Ramon Ermino Flores ika-27 ng Marso. ng Pasay City West High School; Dr. Emmanuel Signo Gonzales ng Far Eastern University; at Aurora D. Yumul. Nabigyan din ng Bahagi ng pagpapalakas sa larangan ng pananaliksik ng buong pagkakataon ang mga guro na mapanood ang isang Indie Film institusyong De La Salle, kinikilala ang mga mag-aaral, guro, em- na may pamagat ni Rolyo ni Alvin Yapan ng Ateneo De Manila pleyado at ang mga publikasyon ng unibersidad na patuloy na nag- University. sasagawa ng mga pananaliksik na inaasahang makapag-aambag Tumayong Direktor ng pambansang seminar-worksyap ngayong sa balon ng karunungan. taon si Dr. Raquel E. Sison-Buban at mga Ko-Direktor naman sina Dr. Dolores R. Taylan at Genaro R. Gojo Cruz. A Kinilala si Dr. Fortunato para sa kanyang pagtatapos ng sabbati- Alay Aklat... cal project na pinamagatang “Isang Eksploratoring Pag-aaral sa mula sa pahina 1 Eufemismong Filipino”. Samantala, binigyan rin ng natatanging pagkilala ang Malay para sa pinakabinibisita at pinagkukuhanan Malaki rin ang pasasalamat ng administrasyon at kaguruan ng ng mga artikulo mula sa website na Philippine Journals Online. Ang Muzon High School dahil makakatulong umano ang mga libro naturang website ay kung saan matatagpuan ang maraming dyor- hindi lamang sa kanilang mga estudyante kundi maging sa mga nal na inililimbag sa buong bansa. Si Dr. Rhod Nuncio ang tumang- gradweyt nito dahil marami rin sa mga libro ay para sa mga nasa gap ng parangal para sa Malay. antas kolehiyo.

Si Prop. Rowell Madula ng Departamento ng Filipino ang naging Kasabay ng pagkakaloob ng mga aklat, nagsagawa rin ng isang tagapagpadaloy ng naturang programa. A lektyur workshop si Dr. Lakangiting Garcia sa mahigit 30 mga guro ng naturang paaralan ukol sa pagpapaunlad ng mga meto- do at estratehiya sa pagtuturo. A Prop. Madula sa CEGP Convention

Nagbigay ng lektyur-workshop si Prop. Rowie Madula sa taunang pambansnag kumbensyon ng College Editors Guild of the (CEGP) na ginanap sa Ouan’s Farm and Resort sa Lucena City, Mayo-17-21.

Dinaluhan ng mahigit sa 170 mga manunulat at mamamahayag- pangkampus sa kolehiyo mula sa buong bansa, ang CEGP, ang itinu- turing na pinakamalawak at pinakaprestihiyosong organisasyon ng mga pahayagang pangkampus sa Pilipinas at Asya.

Tinalakay ni Prop. Madula ang paksang “Gender Related Literature” kung saan kanyang binigyang-pansin ang katangian at kahalaga- han ng mga akdang pampanitikan na tumatalakay sa kasarian at sekswalidad partikular ng mga kababaihan, bakla, at lesbyana. Naging hurado rin siya para sa Gawad Ernesto Rodriguez Jr. (Gawad ERJ) para sa mga kategoryang Magasin, Literary Folio at Alternative Form.

Naging tagapagsalita rin sa naturang kumbensyon si Joselito de los Reyes, guro ng Southern Luzon State University (SLSU) at kasalu- kuyang mag-aaral ng MA Araling Filipino sa Pamantasang De La Salle-Maynila. A

Si Prop. Madula ay isa sa mga naging hurado ng Gawad Ernesto Rodriguez Jr. para sa pinakamahuhusay na pangkolehiyong publikasyon sa bansa na ginanap sa lungsod ng Lucena, lalawigan ng Quezon. Kuhang larawan ni Om Narayan Velasco ng Philippine Collegian

Alinaya Alinaya 2 BALITA Fortunato, nagbigay ng Panayam Workshop ng departamento, isinagawa

Profesoryal Cecilio M. Lopez Bilang bahagi ng patuloy na pagpapatatag ng Departa- “Paano ba Sasabihin ang Katotohanan? Isang sosyoling- mento ng Filipino, isinagawa ang regular na workshop gwistiks na Pag-aaral sa Eufemismo sa mga Kontempo- sa Bro. Connon Seminar Room, Abril 15. raryong Tabloid.” Dinaluhan ng mga full-time at part-time na fakulti, ang workshop ay Ito ang pamagat ng papel na binasa ni Dr. Teresita Fortunato para sa nagbigay ng pagkakataon sa mga guro upang suriin ang ilang mga kanyang Panayam Profesoryal Cecilio M. Lopez sa Wika at Panitikang programa at proyekto ng Departamento. Filipino sa Bulwagang Ariston Estrada, Abril 7. Hinati ang mga guro batay sa mga kursong ibinibigay ng Departa- Nagsimula ang programa sa isang panalangin na pinangunahan ni mento tulad ng Filkomu, Fildlar at Wikakul. Gayundin, nagkaroon Dr. Lakangiting Garcia, na sinundan ng Pambansang Awit. Si Prop. rin ng maliit na pang-grupong talakayan ang mga gurong kabahagi Rowell Madula ang nagbigay ng pambungad na pananalita na siya ng Paaralang Gradwado at Andergradweyt ng Departamento. ring nagpakilala kung sino nga ba si Cecilio M. Lopez. Ang ikalawang bahagi ng workshop ay ipinagpatuloy sa Faculty As- Si Cecilio M. Lopez ang kinikilalang kauna-unahang linggwistikang sociation outing na ginanap sa White Rock Beach Resort noong historical sa Pilipinas at dean ng mga lingwistang Pilipino. Ang kan- Abril 22-23. A yang mayamang pag-aaral at karanasan sa pagtuturo ay nag-ambag nang malaki sa pagpapaunlad ng wikang pambansa. Siya ay pinaran- galan ng Pambansang Samahan ng Linggwistikang Filipino (PSLF) Fakulti ng Filipino sa White Rock bilang “Ama ng Linggiwstikang Pilipino” noong 1970. Nakibahagi ang mga guro ng Departamento ng Filipino sa taunang outing at workshop ng mga guro ng Paman- Ipinakilala naman ni Dr. Dolores Taylan, na siya ring tagapagdaloy tasang De La Salle-Maynila sa pangunguna ng Faculty ng programa, ang tagapanayam na si Dr. Fortunato sa pamamagitan Association (FA) sa White Rock Beach Resort sa Subic, ng pagbabahagi ng mga naging ambag niya sa Departamento at sa Kolehiyo ng Malalayang Sining bilang Pangalawang Dekano . Si Dr. Abril 22-23. Fortunato ay kinikilala sa kanyang kahusayan sa larangan ng wika, panitikan, pagsasalin, linggiwstiks, at bilang guro ng una at pangala- Ang mga dumalo mula sa Departamento ng Filipino ay ang taga- wang wika. pangulong si Dr. Josefina Mangahis, Prop. Ramil Correa, pangala- wang-tagapangulo, at mga full-time na fakulti na sina Prop. Van- Sa kanyang panayam, tinalakay ni Dr. Fortunato ang naging bunga gie Encabo, Dr. Teresita Fortunato, at mga part-time na sina Prop. ng kanyang mahabang panahon ng pag-aaral sa wika ng tabloid. Ipi- Rowie Madula, Prop. Genaro Gojo Cruz, Dr. Ruby Alunen, Dr. Felicitas nakita niya ang ilang mga salita at pahayag na matatagpuan sa iba’t Herrera, at Dr. Eriberto Astorga. ibang tabloid sa Pilipinas, na nagpapakita ng eufemismo. Sumali ang mga guro sa mga inihandang palaro ng FA tulad ng Nagbigay naman ng kanyang reaksyon si Dr. Imelda P. De Castro, bowling tournament sa hapon, at isang pa-bingo sa gabi. Nagwagi Pakultad ng Sining at Panitik, Pamantasan ng Santo Tomas. Ang rin sa patimpalak na Little Miss and Mr. FA ang mga anak ni Prop. tagapangulo ng departamento na si Dr. Josefina Mangahis ang nag- Encabo na nagpakita ng mga talento at talino sa question and an- bigay ng pangwakas na pananalita. A swer portion. A Eksena

TAMPISAW. Ang ilang fakulti ng Departa- mento ng Filipino sa outing ng De La Salle University-Manila Faculty As- sociation na ginanap noong Abril 22-23, 2009 sa White Rock Beach Resort sa Subic, Zambales.

Alinaya Alinaya 3 OPINYON

Sa Wika at iba pa DR. JOSEFINA MANGAHIS Tagapangulo Departamento ng Filipino

Metakognitiv na Pagbasa

Isa sa mahahalagang konsepto sa paglinang ng kahusayan sa pagbasa ay tinatawag na kamalayang metakogni- tiv. Nagbigay sina Baker at Brown (1980) ng depinisyon sa metakognitiv na kasanayan ng mga estudyante. Ayon sa kanila, ito ay tumutukoy sa kaalaman at pagkontrol sa sariling pag-iisip at mga gawain sa pagkatuto ng mga estudyante.

Hinati naman nina Jacobs at Paris (1987) sa masyong nakalap at natutuhan, iniuugnay ito pag-alam kung kailan at paano gagamitin dalawang kategorya ang metakognisyon: (1) sa dating kaalaman at may pagkakataon na ang metakognitiv na estratehiya kapag hindi sariling pagtataya at (2) sariling pamama- naunawaan ang binasa. hala. Katulad ito ng kategorya nina Baker at Brown na tinatawag na kaalaman at Ang pagkatuto sa tiyak na Ang metakognitiv na estratehiya ay binig- kontrol. Kasama sa sariling pagtataya yan ng kahulugan na “pinatnubayang pa- ang pagpapahayag ng kaalaman tungkol impormasyon at paggamit ng mamaraan ng pagkatuto para maisaloob sa kognisyon. Kasama rin dito ang kaala- impormasyong ito para maga- ang bagong impormasyon at magampan- man sa pamamaraan o kaalaman kung an ang pamamahala sa pinakamataas na paano ginagawa ang bagay, kondisyunal wa ang ilang gawain ang na- antas ng kaisipan” (Ciardiello 1998). na kaalaman o kaalaman kung bakit at giging hangarin o layunin ng kailan mahalaga ang partikular na es- Si Morrow at iba pa (1999) ay nagmung- tratehiya. Ang sariling pamamahala na- pagbasa. kahi ng metakognitiv na estratehiya sa pa- man ay tumutukoy sa pagpaplano, pag- glinang ng pag-unawa sa tekstong binasa. tatasa at pag-aayos ng estratehiya. Gumamit dito ng kwento at pinatnubayan ang pagbasa. Maliban dito, ipinakilala Ang pinakamahalagang proseso sa ka- iwasto ang dating kaalaman mula sa bagong rin ang iba’t ibang estratehiya sa mga mag- malayang metakognitiv na ginagamit ng impormasyon na natutunan. aaral gaya ng muling pagpapakwento ng mambabasa upang makuha ang kahulugan kwentong binasa, muling pagpapabasa ng ay ang pagmomonitor ng sariling pag-unawa 2) sadyang pagpili ng estratehiyang pangkai- kwento, muling pagtingin sa teksto, pag- para malaman kung tagumpay o bigo siya. sipan- Nabubuo ang sariling pagpapasya sa bibigay ng hinuha, pagbuo ng kongklusyon, Alam ng mahusay na mambabasa kung pagpili ng estratehiyang pangakaisipan na at pagpapakita ng kaalaman sa estruktural naintindihan nila o hindi ang kanilang binasa angkop sa pagbuo ng kaisipan. na elemento o sangkap ng kwento. at alam din nila kung ano ang kanilang ga- gawin kung hindi nila ito naintindihan. Kasa- 3) pagpaplano, pagmomonitor at pagtataya Si Maclellan (1997) ay nagmungkahi na na- ma rin sa paggunita sa pagbasa ang sadyang sa prosesong pangkaisipan- Gamit ang napil- katutulong sa mga mag-aaral sa kanilang pagpili ng proseso sa muling pag-alala gaya ing estratehiya, isinasagawa ang pagpaplano metakognitiv na pagbasa ang mga estrate- ng pagbubuod, pag-aayos at pagpapabuti ng sa pamamagitan ng paggamit ng sistema- hiyang gaya ng muling pagsasaad ng pan- paglalapat ng maraming proseso na tradi- tikong pamamaraan at pagsisiyasat kung gungusap, paglalagom, pagtatala at pag- syunal na tinatawag na kasanayang pam- akma at wasto ang proseso. sagot sa mga tanong. Ayon pa kay Maclellan, pag-aaral: pagkuha ng mga tala, pagsasanay kung hindi pa rin makaunawa ang mag-aaral at pagbabalik-aral. Ang pagkatuto sa tiyak na impormasyon at sa kanyang binasa, kailangan niyang gu- paggamit ng impormasyong ito para maga- mamit ng metakognitiv na pagbasa gaya Ang batayan ng metakognitiv na estratehiya wa ang ilang gawain ang nagiging hangarin ng paglikha ng sariling mga tanong, muling ay: o layunin ng pagbasa. Ang ganitong uri ng pagtingin sa teksto, pagbibigay ng hinuha at pagbasa ay kasama sa ilang masalimuot iba pang metakognitiv na estratehiya. A 1) pag-uugnay ng bagong impormasyon sa na gawain gaya ng pag-unawa at paggunita dating kaalaman- Matapos matamo ang sa pangunahing ideya ng seleksyon, pag- bagong kaalaman mula sa mga impor- momonitor sa pag-unawa at pagkatuto at

Alinaya Alinaya 4 OPINYON

Usapang Berde PROP. RAMILITO CORREA Pangalawang Tagapangulo Departamento ng Filipino

Ang Nakakatakot na Influenza AH1N1

Isa sa mga pamantasang unang nagbukas ng klase ang ating mahal na Pamantasang De La Salle noong Mayo 25, 2009. Sa unang araw pa lamang ng pasukan ay naging abala na ang bawat estudyante, propesor at administrador sa kani-kanilang gawain. Lalo pa nga at pinaghahandaan ng ating pamantasan ang PAASCU Accreditation sa unang linggo ng Agosto.

Bagamat ang bawat mamamayan ng DLSU postibong tinamaan ng sakit na Influenza Lasalyano at Pilipinong kinakitaan ng gani- ay mulat sa kaganapan tungkol sa nakakata- A H1N1 na kilala sa dating tawag na swine tong klase ng sakit. Patuloy nating sundin kot na sakit na Influenza A (H1N1), hindi na- flu. Habang sinusulat ko ang kolum na ito ay ang mga tagubilin at babala ng DOH kung man gaanong nababahala ang bawat isa lalo mahigt tatlumpu na ang kaso ng A(H1N1) na paano maiiwasan ang sakit na ito. pa nga’t hindi naman nagkukulang ang De- naitala sa Pilipinas. partment of Health (DOH) at ang administra- Nakakatakot ang sakit na ito dahil sa mabi- syon ng pamantasan tungkol sa mga babala Noong Mayo 21, 2009, unang pumasok ang lis na paghawa nito sa ibang tao at mabilis balitang may A(H1N1) na sa Pilipi- nitong sinisira ang immune system ng ating nas mula sa babaeng nanggaling katawan. Mag-ingat tayo sa sakit na ito. Nakakatakot ang sakit na sa Estados Unidos noong Mayo 18. Sinuri ng Research Institute for Tropi- Hanggang sa susunod na kolum. A ito dahil sa mabilis na pa- cal Medicine (RITM) ang kanyang throat speci- ghawa nito sa ibang tao men at natuklasang Bagamat ang bawat ma- at mabilis nitong sinisira positibo siya sa sakit na ito. Subalit ayon kay Dr. mamayan ng DLSU ay mu- ang immune system ng Eric Tayag ng DOH, may nauna pang kaso sa lat sa kaganapan tungkol ating katawan. Mag-ingat kanya. sa nakakatakot na sakit tayo sa sakit na ito. Mula naman ito sa isang na Influenza A (H1N1), sampung taong gulang na batang babaeng nasa hindi naman gaanong na- rito at kung paano ito maiiwasan. Estados Unidos na bumisita sa Canada. babahala ang bawat isa Subalit noong Miyerkules ng hapon, Hu- lalo pa nga’t hindi naman nyo 3, 2009, sa kasagsagan ng malakas Mula sa isang babaeng Japa- na pagbuhos ng ulan, isang memorandum nese exchange student ng DLSU nagkukulang ang Depart- ang ipinadala sa bawat tanggapan ng DLSU ay nadagdagan pa ang kaso ng mula kay Bro. Armin Luistro, FSC, Pangulo at mga estudyanteng Lasalyano na ment of Health (DOH) at Tsanselor ng Pamantasan na simula kinabu- may A(H1N1). Kabilang dito ang ang administrasyon ng pa- kasan nito, Hunyo 4 hanggang Hunyo 14, kasama nito sa dormitoryong isa 2009 o sa loob ng sampung araw ay isasara namang lalaking Hapones, at mantasan tungkol sa mga muna ang buong pamantasan upang mag- isa pang labimpitong taong gu- self quaratine ang bawat indibidwal na mi- lang na Lasalyanong estudyante babala tungkol dito at yembro ng pamayanang Lasalyano. na hindi naging kaklase ng dala- kung paano ito maiiwasan. wang naunang Hapones. Ito ay dahil sa isang 17 taong gulang na babaeng Japanese exchange student ang Nawa’y maagapan ang lahat ng

Alinaya Alinaya 5 LATHALAIN

Sa dinami-dami ng sinulat ni Lumbera, sigurado akong marami na rin tayong mapupulot para itaguyod ang isang kritikang Filipino. Sa malawak na karanasan niya bilang guro at alagad ng sining, alam kong marami na siyang ta- gasunod na ginagawang inspirasyon ang mga turo’t akda niya. Marangal kong sasabihin na isang bigating intelek- tuwal ng ating panahon si Lumbera. Isang bigating iskolar ng sining at lipunan na tumatagos ang impluwensiya at presensiya sa iba’t ibang institusyong panlipunan at pangkultura sa bansa. Sa ganang akin, isang dambuhalang mohon si Lumbera sa mga larangan tulad ng panitikang pambansa, teatro, pelikula’t kulturang popular at kritika. Para sa okasyong ito, pinili ko ang larang ng kritika para itampok ang mga kritikal na akda at texto ni Lumbera hing- gil sa nabuo/mabubuong praktis/pamantayan ng pagbasa ng panitikan at kultura batay sa mga kaisipan/pananaw/ teorya niya. Itatampok ko rito ang tatawagin kong Kritikang MakaLumbera.

Sa mahigit limang dekada, nagningning ang mga ideya niya ang konsistent sa pilosipiya mga Filipino sa konteksto ng aktuwal na mga mga ideya ni Lumbera sa maraming usaping niya bilang kritiko/iskolar. Kung ano sa mga kondisyon sa lipunang Filipino” (2000: 210). pangkultura at panlipunan na kinaharap/ ito ang nabago, tinalikdan at alin pa ang ini- Ibig sabihin, kailangan nating unawain ang kinahaharap din ng ibang mga manunulat, hahaing bago? isang akda dahil unang-una, malapit ito sa guro, kritiko, kultural na manggagawa, ar- ating mga sarili at ikalawa inululuwal tayo ng tista, at ng mamamayan sa kabuuan. Sa ma- Nais kong ihapag sa inyo ang mga puntos na mga kondisyong humuhubog sa atin bilang habang panahon ng danas at diwa, nakaluk- tatalakayin ko: mga tao sa lipunang ito. Kailangan nating lok siya bilang tinitingalang intelektuwal ng 1) Pagtatangkang pagbuo ng isang kriti- lumikha ng sariling pamantayang umiikot sa ating bansa. Kung kaya’t may pangangailan- kang Filipino batay sa kritikang makaLum- pagtataya ng akda at sa pag-unlad ng ating gan na tanawin ang kanilang kontribusyon, bera; at kritika. Malinaw na ipinaliwanag ni Lumbera usisain at pag-ukulan ng masusing pag-aaral 2) Paglilinaw sa pagbasa/panunuri/kri- (Breaking Through and Away) ang sanhi at kagaya ng ginagawa sa mga kritiko/pilosopo tikang makaLumbera ayon sa proyekto ng bunga ng kontradiksyon ng gahum ng Kan- sa mundo ng kritika/teorya/pilosopiya. Pag- kanyang pagsulat/panulat sa mahabang pa- luraning teorya/kritika at kung bakit hindi aaral sa kritiko at kanyang kritika ang ka- nahon (abot-tanaw, revalwasyon, pag-akda maaaring gamitin sa lahat ng pagkakataon buuang tunguhin ng papel na ito. Mahalaga ng bansa) upang basahin/suriin ang ating mga akdang sa pag-aaral na ito ang pag-abang at pagsub- pampanitikan. aybay sa mga kritikal na akda, kung alin sa Moda ng pagbasang MakaLumbera, yug- to-yugto, cyclical Malaki ang ambag ng sanaysay na “dating”: panimulang muni sa estetika ng panitikang 1. abot-tanaw (aproksimasyon, pook-lu- Filipino sa tunguhin ng isang maka-Lum- nan-sityo, espasyo) berang pagbasa sa panitikan. Maraming kaisipan, paniniwala, katawagan, praktis, Ang abot-tanaw ay inisyal na tumu- tradisyon ang maaring gawing sangkalan tukoy sa pook, espayo o tindig sa pag-usisa sa masining na paglikha’t pag- ng bumabasa/kritiko. Bilang akda ng mga Pinoy. Naniniwala akong abot- pook, lokalidad ito ng ki- tanaw ng kritiko ang mga kasangkapang nagisnang kultura na nag- teoretikal/intelektuwal kung lilingon lamang didirehe sa pagbulwak ng tayo pabalik, kundi man papunta, sa sariling pananagisag ng isang kri- bayan. Sabi nga ni Isagani R. Cruz, isa ring tiko. Ibig sabihin sa mata kritikong makaLumbera, “dapat na maging ni Lumbera, ito ang paksa- kasangkapan ng paglaya at hindi ng kanlu- ing bayan, ang paksaing raning gahum ng mga naghaharing uri ang pambayan o sa sariling kritikang Pinoy”(2003: 11). Siya ring nagsa- bayan. Abot-tanaw ng isang bing “mas mayaman ang ating wika kaysa kritiko ang wika ng pananag- banyagang wika dahil mas marami tayong isag “sa mga akdang likha ng salitang maitutumbas sa konseptong lang-

* ni Dr. Rhoderick V. Nuncio

Alinaya Alinaya 6 LATHALAIN

yaw” (2003: 84). Bilang dating estudyante ni yan ang mga sanaysay na Towards a revised hibla ng pagkabansa. Sa ganang akin, “pag- Lumbera, dala-dala ni IRC bilang kritiko ang history of Philippine Literature, problems in sibol ito ng binhi sa kaisipan tungkol sa sarili kahalagan ng sariling konsepto sa sariling philippine film history, the nationalist literary at sa bansa. Pagpapatatag ito ng haligi ng wika para sa kritikang Filipino. Ang wikang tradition, at iba pa. karunungang Filipino at pagsasanga-sanga Filipino, samakatuwid, ang isang komunikat- b) Pag-alingaw-ngaw ng makabayan, ng matatayog na puno ng kalinangang Fili- ibong espasyo na abot-tanaw ng ating mga makaFilipinong tilamsik/himagsik ng diwa. pino. Pagdami ito ng mga hitik na prutas ng kritiko. (makulit, nakapanliligalig na diwa). Usapin diskurso’t praktika, hanggang maging bin- ito ng pagbalikwas sa ideolohiya ng kolony- hi, ang mga buto, muli’t muli, para sa mas Idagdag pa sa abot-tanaw bilang moda ng alismo – ang mga tinuring galamay ng pa- malalim at mas malawak na larangan sa pagbasa, ang demokratisasyon ng espasyo nanakop, anino man o pisikal, na kumuku- loob at labas ng ating sarili’t bansa.”(Nuncio – ang pag-akay, hangga’t maaari, sa lahat long sa isipan at katawan ng mga Filipino at Morales-Nuncio, 2004:3) Sa anumapang bilang kabuuan o ang lahat bilang kasama magpahanggang-ngayon. Isa na rito ang tunguhin at tungkulin natin, bilang mga kri- sa tinatanaw na kabuuan. Sa ganitong pali- lisyang edukasyon. Bago o dagdag na pers- tiko at alagad ng sining, inaakda natin ang wanag, nilalansag ni Lumbera ang distink- pektibo rin ang inihahatid ng revalwasyon, bansa. Malay man tayo o hindi sa ganitong syon o ang pagtatalabang baynaryo katu- katulad ng pagsasabing ang kulturang pop- proyekto, kabahagi tayo sa bisyong maka- lad ng panitikang pambansa vs. panitikang ular ay politikal, at ang pag-uusigang, kaya Lumbera. vernakular, mataas na kultura vs. kulturang ba tayong palayain ng pelikula? Sa sanaysay popular, sining vs. politika, paksain vs. es- na pelikula bilang mapagpalayang sining, 4. pag-aakda ng sarili (paninindigan, tetika, at marami pang iba. Sa kanya, ang (2000:307), kapangyarihan ng mambabasa/ politika, sabjektiviti) (biograpiya bilang lahat ng ating panitikan mula sa iba’t ibang manonood…. kritika) buhay na kritika. rehyon ay panitikang pambansa, walang dis- c) Pagragasa ng patuloy na bisyon (abot- tinksyon. Isa pa, may puwang sa kritika ang tanaw) at rebisyon (revalwasyon). Katahi Ang mga dambuhalang intelektuwal sa Euro- pagbasa hindi lamang ng mga dakilang obra, palagi ang patuloy na problematisasyon ng pa at Amerika ay nakikibaka’t humihimok sa kundi pati ang Valentine’s Card, Zuma, Bake- nasyonalismo, wika, panitikan, kultura, sin- iba para sa panlipunang pagbabago, una sa kang, na laman ng komiks, ing, kamalayan, at halos lahat na maaaring posisyon nila bilang mga publikong intelek- rock opera at mga pelikula. Katulad ng ka- paksain natin sa pag-aaral ng ating mga sari- tuwal, at ikalawa’y pagturing sa kritika/pi- tanungang laging sumasagi sa isip ni Lum- li (kaakuhan) at ng ating bansa. Nandyan ang losopiya bilang buhay na kritika. Ito ang poli- bera, para kanino ang panitikan? Ano ang paalala, tagubilin, paanyaya sa mga kritiko, tiko ng sarili, ang biograpiya bilang kritika. kapangyarihan nito para mabago ang kala- dalubwika, manunulat, makata, historyador, gayan ng mamamayan? May implikasyon din pilosopo, social scientist na tahakin ang lan- Alam na natin na malaki ang kontribusyon ito sa kritika. Kailangan din nating tanawin at das sa makabayan at makaFilipinong pag- ni Foucault sa gay rights movement, ang abutin, at sagutin hindi ang nag-iisang kata- aaral. Masasabi kong tagapangunang palai- pakikisangkot ni Giddens sa pagbubuo at pa- nungang deal or no deal o pagkompromiso sip si Lumbera sa mga larangang tinatahak glilinaw ng pilosopiya ng labor party ni Tony sa pagbasa’t pagsuri, kundi ito: para kanino ngayon ng mga iskolar ng bansa. Blair, ang makabuluhang komento ni Chom- ang kritika? Ano rin ang kapangyarihan nito sky sa buhay-politika ng Estados Unidos at sa buhay ng ating sarili’t bansa? marami pang iba. Sa mga nakakakilala kay 3. pag-aakda ng bansa (kasaysayan ng Lumbera, hindi ko na iisa-isahin, ang aktibo 2. revalwasyon bansa, ang pagsulat ay metapora (ang niyang pakikilahok sa usapin ng politika. Bil- sarili, diwa at ang bansa) ang kritiko, bahagi ito ng pag-aakda ng sarili. Katulad ng abot-tanaw, ang rebalwasyon ay Simple lang naman ang ipinapahiwatig nito isa ring moda ng pagbasa. a) ang bansa ay metapora, ang pag-aakda/ sa atin, naniniwala ako na tayong mga mag- pagsulat ay isang proyekto tungo sa imahi- aaral, iskolar, guro, kritiko at iba pa na nasa a) Pagpapakinang sa binaon o nilimot na nasyon ng bansa. akademya ay may responsibilidad sa bayan. halaga/saysay ng akda/texto/diskurso. Kasa- “The revolution as transformation continues. Sa mga landas na tinahak ni Lumbera, ma sa proyekto ng revalwasyon ang pagbab- We, Lumbera seemingly suggests, have yet maaari nating piliin ang ating kalalagyan sa alik-muli sa nakaraan, sa kasaysayan. Ito ang to achieve our nation. His works as poet, mundo ng kritika at sa mundo ng makaFilipi- premis ng naratibo, dito nakasandig ang ka- scholar and librettist bear witness to the es- nong pag-aaral. pangyarihan ng texto upang ipaunawa sa atin sential Lumbera: Lumbera writes the nation, ang kinalalagyang abot-tanaw (ang tindig, at the nation is written in Lumbera.” (www.lum- Maaari rin tayong magsimula ng bagong tun- ating posisyon). Kay Lumbera napakahalaga bera.ph) guhin, bagong pananaw, na lagpas at lalayo ng kasaysayan, kaugnay nito, napakahalaga sa nasimulan ni Lumbera. Hindi malayong ring tukuyin ang punto de bista ng pagsulat Ibig sabihin patuloy nating itampok ang mangyari ito. Subalit dahil sa makabuluhang ng kasaysayan. Sa mga nasabi nang tala ng bayan/bansa sa ating mga gawain bilang mga diskurso at dalumat tungkol sa kaaku- mga kritiko/iskolar tungkol dito, malaki ang akademiko. Hindi natin masasagot marahil han, kalinangan at bansa ang ipinupukol naging impluwensya ng ating mga historya- kung kailan ganap na mabubuo ang bansa, sa ating isipan ni Lumbera, mahirap, kung dor lalong-lalo na si Renato Constantino kay subalit sa ating maramihang pakikisangkot, inyong tatanggapin, ang kumalas sa Maka- Lumbera. Sa ganitong maalab at marubdob sa ating aktibong pakikilahok sa usapin ng Lumberang pagbasa. Sa bansang tulad ng na pagbabalik-tanaw, tiniyak ni Lumbera na ating sining, ng ating paninindigan bilang ang kanyang kritika at lahat ng produksyong akademiko, at katuwang ng mamamayan Kritikang... pampanitikan/pangkultura ay nakaangkla sa paglaya’t pag-unlad, unti-unti nating iginu- sundan sa pahina 23 sa pagtanaw sa kasaysayang Filipino. Nari- guhit sa ating imahinasyon ang iba’t ibang

Alinaya Alinaya 7 OPINYON

Tsinoy LESTER VINCENT G. TAN

Si Ninoy, Si Tsinoy, at Si Cory... Sa Pagsipat ng isang Tsinoy

Kapag papel ni Marcos gawin nating bangkang papel. Kapag papel ni Cory gawin nating eroplano. Pebrero 1986 noon. Hindi ko alam kung nasaan ang tatay ko lalong hindi ko rin alam kung nasaan ang nanay ko. Pero isang impor- masyon lang ang nagdulot sa akin ng kaba. Sabi ng katulong namin huwag daw akong lalabas at baka tamaan ako ng bala ng tora-tora. Kahit na ganoon tuwang-tuwa pa rin ako sa pagtutupi ng mga flyers nina Marcos at Cory.

Noong pinalayas si Marcos sa Malacañang ta pa rin kay Marcos. Chinese-Filipino dahil ito lang ang nakikita halos wala rin akong alam o hindi ko alam nila para makasurvive ang Chinese Commu- kung matutuwa ba ako o magagalit dahil Sa aking pagsasaliksik sa aklat ni Teresita nity sa Pilipinas. apat na taong gulang pa lang ako noon. Pero Ang See at sa panonood ng rin ng mga peli- ang magulang ko parehong galit sa bagong kulang ng Regal Films. Ang LOI (Let- Sa kaso ng Pamilya namin, palihim kaming administrasyon. Mas gusto raw nila ang pa- ter of Instruction) 270 noong 1975 pala ang maka-Marcos. Ayon sa aking ina hindi ko mamalakad ni Marcos dahil sa Martial Law nagbigay ng malaking pagkakataon sa mga mabibili ang mga laruan at iba pang luho ko at sa pagiging disiplinado ang mga tao. residentrng Tsinoy maging Filipino ang pag- kung hindi kami binigyan ng pagkakataon ni Pero hindi lahat ng Tsinoy ay sang-ayon sa kamamamayan. Ayon kay See ginawa ito ni Marcos na maging mamamayang Pilipino. paniniwala ng mga magulang ko. May mga Marcos hindi para maging Pilipino ang mga Naalala ko pa na noong bata pa ako halos maka-Cory rin pero sa palagay mo mas mabali na ang takong ng nanay ko mag- kakaunti sila. karoon lang sila ng picture ni Imelda Marcos. Dagdag pa niya muntik na raw Pero kung gagamit tayo ng mikroskopyo Sabi nga ni Vera Go: umalis siyang hindi maging Filipino Citizen dahil upang tingnan ng malaliman at malapi- man ako dala ko pa rin Pilipi- hinarang daw ng hipag niya ang sulat na tan ang koneksyon ni Ninoy sa mga Tsinoy galing sa city hall. at ni Cory at kay Marcos. Ano ba ang ib- nas. Kaya bakit ko pa aal- inigay ni Marcos sa aking mga magulang isan ang hindi ko lubusang Sa aking pananaliksik at pagsipat ng mga at sa iba pang Tsinoy upang magkaroon sapantaha’t kuro-kuro ng mga tao, pare- sila ng malaking utang na loob sa dating matakasan. pareho lang tayo na may sariling kagustu- pangulo? Sa kaso ng mga Aquino at Mar- han o interes. Sa palagay ko, hindi tama cos ito ay agawan ng kapangyarihan. si Vera Go dahil puro makikibagay at pakikisama ang ginagawa niya. Eh paano Sa panonood ko ng telebisyon tuwang-tuwa Tsinoy kundi para magkaroon ang Adminis- kung masama na ang pamahalaan masisik- kong pinagmamasdan ang mga tao sa EDSA trasyong Marcos sa Tsina. mura mo ba ito? Kaya mo bang makibagay na naka-dilaw at sumesenyas ng letrang L. rito? Mas maganda pa rin kung ipaglalaban Pati ang mga madre at pari ay naroon din Sa salaysay ni Vero Go ng Mano Po 1: My natin ang tama. sa EDSA. Ewan ko ba kung ano ang kinala- Family: kung sino ang nasa posisyon ’dun man nito sa aking buhay basta’t ang alam ko kami kumakampi ang aming angkan. Nang Marami na rin akong kilalang mga Tsinoy na lang mapanganib kapag ako’y lumabas ng mapasok ni Angkong (Lolo) ang kopra trad- nag-migrate sa USA, Australia, at Canada. bahay. ing at sinuwerte, naging mabango siya sa Pero kami, sa hirap at ginhawa mananatili mga opisyal. Hati ang Chinese community kami sa Pilipinas. Muli, gaya ng sabi ni Vera Pagkatapos ng EDSA People Power 1986 sa pro-Taiwan at sa pro-Mainland China. Go: umalis man ako dala ko pa rin Pilipinas. nagkaroon ng konseho sa aming bahay. Ano Pero kami noon kasama kami sa mga wa- Kaya bakit ko pa aalisan ang hindi ko lubu- na raw ang mangyayari sa amin dahil si Cory lang kinilingan. Nagpalit ng mga presidente sang matakasan. A na raw ang namumuno. Nag-alala rin ang nagbago ang takbo ng buhay sa bansa, pero . mga Tsinoy lalo na ang mga pinanghahawa- ganoon pa rin kami. Nakikibagay, nakikiayon kan nilang negosyo. Kaya marami pa ring sa kagustuhan ng kung sinoman ang nasa Tsinoy na magpahanggang ngayon ay loyalis- posisyon. Gano’n din ang ginagawa ng mga

Alinaya Alinaya 8 OPINYON

Bayang Hikahos

PROP. GENARO GOJO-CRUZ

Ang Basilan

Malimit kong marinig at mabasa sa mga pahayagan ang lalawigan ng Basilan. Takot ang madalas kong nararamda- man kapag naririnig ko ang Basilan. Ilang guro na ba ang nakidnap sa lalawigang ito? Buo sa aking loob na hinding- hindi ko pupuntahan ang lalawigang ito kailanman. Pero dumating ang isang imbitasyon. Di ko alam kung bakit ako umoo. Bago pa man dumating ang araw ng aking pagpunta sa Basilan, napag-usapan na ang dapat na gawin.

May kasama ako sa pagbibiyahe. Pero ang Ganito ang nakasaad: Sir si Police Tanhaji pagdarasal sa mga Muslim, talagang inuna problema, di siya nakasama sa flight na da- magsndu sau and2 me nktayo s lbas nka uni- muna nila ang pag-aaral. Walang umaalis pat naming sasakyan. Biglang napuno ito. form gren my pngalan s armalite PNP. Sino hanggat di ako natatapos. Kung bakit kasi ang di mangangamba sa ganitong iginigiit sa kanila ang wikang Tagalog? Paki- mensahe? At mula noon, sa loob ng ramdam ko, hiwalay na hiwalay ang Basilan halos apat na araw di na ako iniwan sa Pilipinas. Halos 700 guro buhat sa iba’t ni Tanhaji. Sa aking silid, sa pagpun- ibang bayan ng Basilan ang ta sa Basilan, sa mga araw ng aking Sa aking halos tatlong araw na paglagi sa paglelektyur, sa aking pagpunta sa Basilan, nalaman kong di totoo ang lahat ng nakinig sa aking 2 araw na CR, pagkain, pagpapaload, at lektyur sa Filipino at Social iba pa. Sa aking halos tatlong araw Sciences. Nakita ko ang ka- Halos 700 guro buhat sa iba't nilang masidhing kagustu- ibang bayan ng Basilan ang na paglagi sa Basilan, nala- nakinig sa aking 2 araw na man kong di totoo ang lahat hang matuto ng maraming lektyur sa Filipino at Social Sciences. Nakita ko ang ka- ng balita sa TV at radyo. May bagay ukol sa wikang Filipino nilang masidhing kagustu- at mga paksang may kaug- hang matuto ng maraming mga bahagi pa rin ng Basilan bagay ukol sa wikang Filipino ang payapa tulad ng Isabela. nayan sa Agham Panlipunan. at mga paksang may kaug- nayan sa Agham Panlipunan. Mula sa gurong nagsidalo, staff, janitor, registration at Ako na lang ang kanyang pinauna. Lalong iba pa, ay nagrereview din para sa Licensure balita sa TV at radyo. May mga bahagi pa tumindi ang aking takot. Ang tanong ko sa Exam for Teachers (LET). Marami sa kanila rin ng Basilan ang payapa tulad ng Isabela. kanya, "Sino ang susundo sa akin pagdating ang di permanente sa kanilang pinagtuturu- Sa huling araw ko sa Basilan, nananghalian ko ng Zamboanga." Ang sagot niya, meron ang paaralan dahil di pa sila mga LET pass- ako sa bahay ng Governor kasama pa rin ang daw. Tinanong ko ang pangalan, ang sabi er. lagi kong kasama at iba pa. Kumain ng mga niya, di raw sila nagbibigay ng pangalan. pagkain ng Muslim. Kaya nga sa unang pagkakataon, takot ang Mabagal ang aking pagsasalita. Alam kong nararamdaman ko sa aking paglalakbay na di nila gamay ang wikang Tagalog. Nagsim- Di tulad noong papunta ako, walang anu- iyon, di tulad ng mga unang kong paglalak- ula ako sa basic. Maingat na maingat ako mang takot akong nadama nang lisanin ko bay. Sa ganitong pagkakataon pala, tala- sa pagbibigay ng mga halimbawa. Kahit nga ang Basilan. Sa aking pag-uwi, nabuo ang gang lahat ay maaaring paghinalaan. Nawa- sa pagwawasto ng mga test item, sa halip na isang pagnanais na sana ay muli akong lang bigla ang aking tiwala sa tao. Baboy para sa B, ginawa kong BATA. Alam makabalik ng Basilan at makaharap ang kong madumi at nakadidiri ang baboy sa mga gurong laging gustong matuto. A Paglapag ko ng Zamboanga, nakatanggap kanila. Lahat ng sinabi ko ay isinusulat nila. agad ako ng mensahe sa aking cellphone. Kahit araw ng Biyernes at panahon ito ng

Alinaya Alinaya 9 SALIKSIKAN

Marahil kakaunti pa lamang ang mga nagawang pag-aaral tungkol sa tuli. Sa kulturang Pilipino nagsisimulang mag- patuli ang mga bata sa edad 10 pataas o iyong mga nasa elementarya pa lamang. Mga batang nagsisimula ng magbinata. Alam naman nating lahat na sa kulturang Pilipino ang pagpapatuli ay isang mahalagang bagay na dapat pagdaanan ng mga batang nasa ganoong edad. Ito ay maituturing na isang oryentasyon upang maihanda ang mga batang Pilipino sa pagiging isang ganap na lalaki. Sa Pilipinas, mayroon tayong tradisyunal na pamamaraan ng pag- tutuli. Para sa mga Pilipino malaki ang gampanin ng pagpapatuli sa pisikal at sikolohikal na bahagi ng pagkatao ng isang indibidwal. Kabuuang layunin ng pag-aaral na ito ang malaman ang pisikal at sikolohikal na sanhi at bunga ng pagpapatuli sa tradisyunal na pamamaraan para sa mga Pilipinong lalaki na nakaranas nito. Gayundin, ang rason kung bakit marami pa ring mga Pilipino ang naniniwala sa pamamaraang ito ng pagtutuli.

Paglalahad yang ina na nagsilbi ring tagapag-ugnay o “go ito. Gayundin, nagawa ring tanungin ng ma- between” sa mananaliksik at mga kalahok. nanaliksik ang mismong tao na gumagawa Sa pag-aaral na ito nanatili ang mananalik- Nabigyan din ng pagkakataon ang manana- ng pagtutuli o manunuli. Lubos na nabigyan sik sa bayang ng Pagbilao sa loob ng limang liksik na makumusta ang kanyang mga nag- ng sapat na kaalaman ang mananaliksik sa araw upang makakuha ng mga impormasyon ing kapitbahay sa bayan ng Pagbilao, dahil puntong ito. sa kanyang isinasagawang pag-aaral. Min- dito naging maganda ang pagsang-ayon ng abuti ng mananaliksik manuluyan muna sa mga kalahok na sumagot sa mga taong ng Ang mga naging kalahok sa pag-aaral na tahanan ng kanyang lola kung saan doon din mananaliksik. ito ay mga taga-Pagbilao, isang bayan sa sya lumaki. lalawigan ng Quezon. Minabuti ng manana- Bilang mga Pilipino, nagbigay galang ang liksik na piliin ito sapagkat siya ay lumaki Unang tinanong ng mananaliksik ang kan- mananaliksik sa kanyang mga kalahok lalo rito sa loob ng labingwalong taon. Sapat na yang lola at ina. Ipinabatid niya ang kanyang na sa mga nakatatanda sa kanya. Nagpa- taon upang malaman niya ang ugali at ory- pakay bukod pa para makita o madalaw sila. pakilala muli ng sarili sapagkat medyo mata- entasyon ng mga batang naninirahan dito. Doon ipinaliwanag niya ang kanyang pag- gal na rin na hindi nakakauwi ang manana- Mahusay ang ganitong oryentasyon para sa aaral na nais isagawa. Malugod naman na- liksik sa kaniyang bayan. Bumabati rin ang naging pag-aaral sapagkat naging madali sa kinig at nagbigay ng impormasyon ang kan- mananaliksik sa mga kalahok. Gumamit din mananaliksik na makakuha ng mga kalahok yang ina. Nagbigay ang kanyang lola at ina ng pakiramdam, upang magkaroon ng ma- na siyang nagbigay linaw sa pag-aaral. ng mga posibleng sasagot sa ilang tanong husay na tanungan sa pagitan ng tagabatid ng mananaliksik na may kinalaman sa pag- at mananaliksik. Sa bawat pagtatapos ng Kinasapitan aaral. Naging positibo naman ang lahat. tanungan, hindi kinakalimutan ng manana- liksik ang magbigay ng pasasalamat sa mga Sa pag-aaral na ito binigyang pakahulugan ni Gamit ang kanyang abilidad na makisang- kalahok. Manong Romeo Glorioso, 63 taong gulang- kot sa mga taga-Pagbilao, nagtagumpay isang sikat na manunuli sa bayan ng Pagbi- ang mananaliksik na makakuha ng mga lao, ang pagtutuli bilang paghahanda sa mga kalahok. Sa pananamit, simple lamang ang Kalahok/Partisipant batang lalaki tungo sa pagiging isang tunay kasuotan ng mananaliksik, sa katunayan na- na lalaki. Walang pormal na pag-aaral kung kasuot lamang ito ng tipikal na pambahay na Walo ang kalahok o partisipant ang nakalap bakit natutong magtuli si Mang Romeo. Ayon madalas niyang suot subalit sinigurado ni- na siyang nagbibigay ng mga impormasyon sa kanya, ang pagmamasid-masid lamang yang ito ay malinis upang maging kaayaaya upang makakuha ng sapat na kaalaman ang sa pagtutuli ang naging sandata niya upang sa mga kalahok. Sa panahon/oras tinitiyak mananaliksik para sa ikauunlad ng pag-aar- siya ay matuto ng ganitong tradisyunal na pa- ng mananaliksik na ang mga kalahok ay wa- al. Ang mga ito'y lalaki na may edad sampu mamaraan. Binanggit din niya na ito ay isang lang gaanong gingawa ng mga oras na iyon. (10) hanggang labinganim (16). Mga edad tradisyong Pilipino kung saan nagpasapasa Madalas mga araw ng Sabado at Linggo kung saan nararapat tulian ang isang Pilipi- na sa iba't ibang henerasyon. Sa pagtutuli, kung magtungo ang mananaliksik sa mga nong lalaki. dito hinihiwa ang lambi (foreskin) ng ari ng bahay ng kalahok. Iyong tipong tapos na ang isang lalaki upang lumabas ang ulo nito. Sa oras ng eskwela o walang klase. Kadalasan Nagsilbi ring partisipant ang mga magulang ating bansa kadalasan tuwing Marso, Abril o matapos ang tanghaliaan. Iyong panahong ng mga batang ito kung saan nagbigay rin Mayo nagaganap ang tradisyunal na pagtutu- nagpapahinga na ang mga kalahok o nano- sila ng mga mahahalagang impormasyon li sapagkat ito ang mga buwan kung saan nood ng telebisyon. Kasama niya ang kan- na makatutulong sa pagbuo ng papel na bakasyon (summer vacation) na ang mga

KULTURANGTULI PILIPINO,SA TRADISYONGPUKPOK: PAGBILAWIN ni REYNELE BREN G. ZAFRA, MA in Philippine Studies

Alinaya Alinaya 10 SALIKSIKAN

bata sa klase. Dinagdag din niya na ang tuli 4. Matapos ang paglalanggas, lagyan ito ng Hindi na kinakailangan pa ng malaking sala- sa pukpok ay isang tradisyunal na pamama- bagay na kinuskos sa bao ng niyog. Magaling pi (Php 700-1000) para isagawa ito. raan ng pagtutuli sa isang bata/binatilyong itong pampatuyo ng sugat. lalaki sa Pagbilao. 4. Hindi napuputulan ng litid ang ari ng la- 5. Matapos ang lahat, ilagay na ngayong ang laki. Dahil dito naiiwasan ang matinding pag- Proseso sa Tradisyunal na Pagtutuli malinis na pamputpot. durugo. (Ayon kay Mang Romeo Glorioso) Dagdag pa ni Manong Romeo na ang sugat ay Sa loob ng tatlumpot-walong taon niyang 1. Ibabad ang ari ng lalaki sa yelo upang ito maaring gumaling sa loob ng apat hanggang pagtutuli, wala pang nadisgrasya si Mang Ro- ay mangimi. Ito ay ginagawa upang maibsan pitong araw. Nang tanungin ng mananaliksik meo sa pamamaraang pukpok. ang sakit na maaring idulot ng pukpok kung bakit mas maganda ang tuli sa pukpok, . nagbigay siya ng ilang mga bentahe. Nang tanungin ang walong bata/binatilyong 2. Nguyain ang mga dahon ng bayabas. mga kalahok kung bakit kailangan magpat- 3. Ilagay ang ulo o dulo ng ari ng lalaki sa 1. Mahusay ang tuli sa pukpok sapagkat hin- uli ang isang batang Pilipino, nagkaisa ang lukaw. di na ito bumabalik pa sa dating kalagayan mga ito na upang maging isang ganap at tu- (supot) hindi gaya ng tuli gamit ang moder- nay silang lalaki. Lahat sila ay sumang-ayon 4. Kunin ang labaha at pukpukin ang lambi nong operasyon o surgical operation. sa ganitong kasagutan. Lumabas din sa pag- ng ari ng lalaki upang mahati ang lambi nito aaral na isa sa mga dahilan din ng pag- at lumabas ang ulo. (Nakasalalay ang bilang 2. Tanggal din ang papatuli nila sa pukpok ay upang hindi ng pukpok, depende sa lambot at kunat ng “kupal”. Ito ay isang tuksuhin ng mga kaibigan partikular lambi ng ari ng batang lalaki). mabaho o dumi sa na ang mga kababaihan. Nariyan loob ng lambi ng ari din ang mga paniniwalang ka- 5. Pagkatapos, lagyan ng mertayulet upang ng lalaki. Hindi gaya pag nagpatuli sila sa puk- malinis ang sugat. sa makabagong pa- pok, sila ay tatangkad. mamaraan na may 6. Matapos, ilagay ang pupot upang maam- maaari pang may pat ang pagdurugo. matirang “kupal”. Matapos ang proseso, kailangan gamutin ito 3. Ito ay praktikal upang mabilis na gumaling ang sugat sa ari para sa mga or- ng lalaki. Kailangan itong langgasin sa uma- dinar yong ga at gabi. Pilipi- no. Proseso ng Paglalanggas sa Bagong Tuli (Ayon kay Mang Romeo Glorioso)

1. Mag-init ng tubig.

2. Kapag kumukulo na ang tubig, ilagay ang mga sariwang dahon ng bayabas, hayaan kumatas sa tubig.

3. Matapos ito, hayaang lumamig muna ng sandali ang dahon ng bayabas bago langgasan ang ari ng bagong tuli.

PHOTO CREDITS: http://monrock.multiply.com/photos/album/44/Biyern es?&album=44&view:replies=reverse#5

Alinaya Alinaya 11 SALIKSIKAN

Samantala, para sa mga ina ng 7. Naging ganap at tunay ang pagka- mga kalahok na bata/binatilyo, Mga Gamit ni Mang Romeo sa lalaki. ito ay isa ng tradisyong Pilipino. P A G T U T U L I Interpretasyon Kinagisnan na at kailangang mag- patuloy. Ayon din sa mga kalahok, Base sa mga sagot ng mga tagabatid, pinili nila ang tuli sa pukpok sapag- Lukaw- ito ay matulis na bagay na karani- masasabi ng mananaliksik na ang kat maganda ang tuli dito. Tatlo wang gawa sa kahoy ng bayabas. Dito isi- pagtutuli sa tradisyunal na pama- ang nagsabi sa mga kalahok, na nusuot ang dulo ng ari ng lalaking tutulian maraan (tuli sa pukpok) ay isang dito mo masusubukan ang tapang . kulturang Pilipino. Kulturang Pagbi- sapagkat wala naman itong anes- laoin na nagpasalin-salin mula noong thesia hindi gaya ng tuli sa lisen- Yelo- kung walang ilog o dagat sa lugar na sinaunang panahon hanggang sa syadong doktor. Samantala lima pagtutulian pwede rin ang yelo. Ito nagsisil- kasalukuyan. Bagamat nauuso na ang nagsabi na makasisigurado bing pangimi sa ari ng lalaki upang hindi sa kasalukuyang panahon ang pag- kang mainam ang tuli sa pukpok tutuli gamit ang modernong paraan sapagkat hindi na ito babalik pa maramdaman masyado ang sakit. (makasiyensya) partikular na sa mga sa dati hindi gaya ng tuli sa doktor. lungsod napatunayan ng pag-aaral Para sa mga magulang, pinatulian Putpot- isang maliit na telang puti na may na ito na hindi pa rin kumukupas ang naman nila ang kanilang anak sa karaniwang sukat, may butas sa gitna kung tradisyunal na pagtutuli sa mga ka- tradisyunal na pamamaraan sa bataang Pilipino. pagiging praktikal na kadahilanan. saan dito isinusuot ang ari ng lalaki matapos Halos lahat binanggit na praktikal tulian. Nagsisilbing pang-ampat ng dugo. Lumabas din sa pag-aaral na ito na ang pagpapatuli sa pukpok, sapag- ang pagiging isang tunay na lalaki ay kat pwede na ang isang kaha ng si- - gamit upang maiwasan ang isa talagang katangian pinahahala- garilyo bilang pampalubag loob sa Mertayulet gahan ng mga kalalakihan sa ating manunuli. Hindi gaya ng sa doktor impeksyon. bansa. Tunay na ang isyung ito ay na kailangan mong magbayad ng maselan para sa kanila. At ang pag- pitong daan hanggang isang libong Dahon ng Bayabas- kadalasang nginun- papatuli ang isa sa mga nakikita ng piso. mga ito (kalahok) bilang pagpapatu- guya ng mga batang lalaking tutulian. Mata- nay na sila ay isang ganap na lalaki. pos nguyain ito ay iluluwa sa mismo nilang ari Mga Bentahe ng Tuli sa Pukpok Pero aminin man natin ito o hindi, Para sa mga Naging Kalahok upang magsilbing gamot. hindi pa rin sapat na maging basehan ito sapagkat mahigit na dapat nat- ing pahalagahan ang ating ugali at 1. Nakatitipid sa pananalipi kapag Labaha- isang uri ng kutsilyo kung saan ipi- tradisyunal na pamamaraan ang kakayahan para maituring na ganap ginamit. Hindi gaya ng tuli, gamit nanghihiwa o pinupukpok sa ari ng lalaki. tayong lalaki. Isang halimbawa nito ang modernong operasyon. Magas- ay ang pagbuhay ng ating pamilya. tos. - bagay na gawa sa kahoy. Nag- Pampukpok Batid din ng mananaliksik na kinatat- sisilbing pamukpok sa labaha. 2. Mas maganda ang pagkakatuli akutan ng isang batang Pilipino ang sa pukpok sapagkat mabilis guma- hindi pagpapatuli sapagkat maaring ling ang sugat. Hindi gaya ng tuli, sila ay lokohin lalo na ng mga kaba- Mga Pisikal at Sikolohikal na Pagbabago gamit ang modernong operasyon. Tumatagal baihan. Nahihiya sila kapag ganito na Naganap para sa mga Nagpatuli sa ng dalawang linggo. ang nangyari. Pukpok 3. Mahusay ang tuli sa pukpok sapagkat ta- Tunay, mahalaga sa mga Pilipino ang sas- 1. Nakaramdam ng pagtangkad. lagang malilinis ang ari ng lalaking tinulian. abihin ng iba sapagkat tayo ay may puso Tanggal ang “kupal” o dumi sa ari ng lalaki. at hindi ganoon kaliberal gaya ng kulturang 2. Lumagong ang kanilang boses. kanluranin. Sa atin, mahalaga ang iniisip ng A 4. Maayos ang pagkakatuli sapagakat wa- ating kapwa. 3. Nahubog ang kanilang tapang. lang sobrang lambi o “foreskin”. Hindi gaya ng tuli, gamit ang modernong operasyon may 4. Nagkaroon ng tiwala sa sarili na kaya nil- SANGGUNIAN lambi pa rin natitira sa ari ng lalaki. ang lagpasan ang isang bagay. SIKOLOHIYANG PILIPINO, Teorya, Metodo at Gamit, 5. Makasisiguro na hindi na maaaring buma- Rogelia Pe-Pua, 1995./ Sikolohiyang Pilipino: Pamana ni 5. Hindi na sila nahiyang makipagkwentuhan Virgilio G. Enriquez, Rogelio Pe-pua at Elizabeth Protacio- lik pa sapagkakasupot. Hindi gaya ng tuli, tungkol sa maseselang bagay. Hindi gaya Marcelino, 2002/ Lilia F. Antonio et. Al, Sikolohiya ng gamit ang modernong operasyon, may mga Wikang Filipino, 2003/ David L. Gollaher, Circumcision: A kung supot pa, maaring tuksuin. pagkakataon na maaring bumalik sa pagka- History of the World's Most Controversial Surgery/ http:// en.wikipedia.org/wiki/History_of_male_circumcision/ http:// supot. 6. Lumakas ang loob ng manligaw sa isang www.d.umn.edu/~mcco0322/history.htm/ http://medical- babae. dictionary.thefreedictionary.com/circumcision

Alinaya Alinaya 12 LATHALAIN 100 Pelikulang Filipino na dapat ninyong panoorin bago malaos ang DVD! ni Dr. Rhod Nuncio Naging matagumpay ang listahan ko ng 100 Kontemporaryong Aklat na dapat ninyong basahin bago kayo kunin ni Lord! kung kaya’t ginagaya na ito ng iba (may botohan pa ang isa). Katulad nang naipangako ko, ihahatid ko naman ngayon sa inyo ang listahan ko ng 100 pinakamagagaling at pinakapaborito kong pelikulang Filipino. Siyempre pa bago tumaas ang kilay at magmaktol ang mga kritiko, iskolar, artista, direktor at film outfits, gusto kong linawin na personal ko itong listahan. Ang ang una sa akin dahil sa maraming dahilan. Hintayin ninyo ang susulatin kong kritikal na papel tungkol sa pelikulang ito. Si ang para sa akin ang (pinakang-) pinakamagaling na direk- tor na Filipino. 1. Insiang 51. . Ganito kami noon, Paano Kayo Ngayon? 52. Curacha: ang babaeng walang pahinga 3. Tinimbang ka ngunit kulang 53. Kalabog & Bosyo 4. 54. Babangon ako’t dudurugin kita 5. Mga Munting Tinig 55. Mang Kepweng 6. Orapronobis 56. Kahapon may dalawang bata 7. Kakaba kaba ka ba? 57. JOLOGS 8. Maynila…sa kuko ng liwanag 58. Spirit Warriors 9. 59. Mano po 1 10. Panday (1-4) 60. American Adobo 11. Sister Stella L 61. 12. Batch 81 62. Ang pagdadalaga ni Maximo Oliveros 13. Oro Plata Mata 63. Tatarin 14. Magnifico 64. Pila balde 15. Minsa’y isang gamo-gamo 65. Machete 16. Kubrador 66. Annie Batungbakal 17. Darna 67. Mumbaki 18. Ang Dalubhasa 68. Dyesebel 19. Bata, bata paano ka ginawa? 69. Inday bote 20. Bilangin ang butuin sa langit 70. Malikmata 21. Shake Rattle & Roll 1 71. Bukas luluhod ang mga tala 22. Scorpio Nights 72. Isang bala ka lang 23. Pasan ko ang daigdig 73. Madrasta 24. Jaguar 74. Ang tanging ina 25. ‘Wag kang lilingon 75. Once in a blue moon 26. Kasal, kasali, kasalo 76. Milan 27. Sakal, sakali, saklolo 77. Ako legal wife: Mano po 4 28. Bagets 78. Caregiver 29. Jose Rizal 79. Kulam 30. Saan darating ang umaga? 80. Bulaklak ng Maynila 31. Kapag puno na ang salop 81. Soltera 32. Ang lalaki sa buhay ni Selya 82. Dito sa pitong gatang 33. Ang tatay kong nanay 83. Pik pak boom 34. The graduates 84. Pedro Penduko 35. Ligaya ang itawag mo sa akin 85. Miguelito: ang batang rebelde 36. Captain Barbell 86. City after dark 37. John en Marsha 87. Facifica Falayfay 38. Batang Quiapo 88. Pare ko 39. Anak 89. A very special love 40. May minamahal 90. Estudyante blues 41. Ina kapatid anak 91. Ouija 42. 92. Panaghoy sa suba 43. Bayan ko: Kapit sa patalim 93. Aishite imasu 44. Ang hiwaga ng Ibong Adarna 94. Natutulog pa ang Diyos 45. Dekada 70 95. Okey ka fairy ko 46. Working Girls 96. Sarah, ang munting prinsesa 47. 97. Markova: comfort gay 48. Scorpio Nights 2 98. Dubai 49. Muro ami 99. Wansapanataym 50. Relasyon 100. Pinoy Blonde

Alinaya Alinaya 13 LATHALAIN

ni MEI ABAYA, AB PHM

Kung Boracay, Puerto Galera at Puerto Princesa pa lamang ang iyong nalalakbay masasabi kong hindi mo pa talaga natitikman ang kakaibang sayang dulot ng surfing mecca ng Pilipinas. Kung hanap mo ay kakaibang trip kasama ang iyong mga kaibigan o kapamilya. Buong puso kong ipapakilala sa iyo ang isa sa ipinagmamalaki ng ating bansa dahil sa malinis na karagatan at naglalakihang alon na inihahandog nito sa mga surfing aficionado na gaya ko, ito ang surfing capital ng bansa, ang Siargao.

Tara Na sa Siargao sa lugar na ito, marami ka pang dapat mala- Ang Siargao ang isa sa mga lugar dito sa Mula sa Manila, dalawa ang paraan upang man sa mala-paraisong paglalakbay dito. Pilipinas na may masaganang karagatan. marating ang paraisong ito – ang una ay ang Dahil dito, ang pangingisda ang pangunahing pagsakay sa eroplano at ang pangalawa na- Hello Siargao. trabaho ng mga naninirahan dito bukod sa man ay ang paglalakbay sa karagatan. Matatagpuan sa silangang bahagi ng Pilipi- pagtanggap sa mga turistang dumarayo. Ang nas ang Siargao ay nagdudulot ng kakaibang pangingisda din ang ilan sa gawaing dumad- Araw-araw ay may biyahe ang Philippine Air- saya para sa mga naghahanap ng bagong trip agdag sa listahan ng libangan ng mga dayo lines patungong Butuan City na dalawang sa kanilang bakasyon. Kung ikaw ay isang na- sa Siargao. Dahil sa pangangalaga ng mga oras na biyahe ang layo patungong Surigao ture lover, adventure seeker, beach buddy at Surigaonon sa kanilang karagatan, maram- Del Norte. Kung ikaw naman ay nagtitipid, surfing aficionado ang Siargao marahil ang ing iba’t ibang klase ng isda ang mahuhuli mayroong mga bus sa Pasay na sumasakay isa sa mga lugar na iyong dapat na mapun- dito – ilan sa mga iyan ay ang mga kilalang sa Super Ferry patungong Cebu City o deret- tahan. Sa lugar na ito – surfing, diving, pang- tuna, mackerel, tanigue at mga salmon. At song Surigao City. Mula Surigao, maglalakbay ingisda, at pamamangka ang ilan lamang sa kung hindi naman panahon ng mga isdang ka ng dalawang oras gamit ang ferry upang mga nag-aabang sa iyong pagdating dito. ito ay hindi naman mauubusan ang mga makarating mismo sa pulo ng Siargao. Kung turista ng masasaganang isda kung kailan manggagaling namang Cebu, mayroong bi- Sa pagdayo mo sa Siargao maraming mga re- man nitong naisin mangisda. yaheng panghimpapawid na patungong Siar- sort at hotel ang nag-aalay ng magagandang gao. Sa Siargao, kilala ang motorbike at jeep akomodasyon para sa mga turista ngunit Dahil din sa maayos na pangangalaga ng bilang pangunahing midyum ng transporta- hindi ang mga lugar na ito ang dinarayo ng mga taga rito sa kanilang eco-marine sys- syon patungo sa mga iba’t ibang destinasyon mga turista kundi ang naggagandahang ka- tem, isa din sa mga dinadayo dito ay ang na nais puntahan ng mga turista. likasan at malilinis na karagatan na tanging snorkelling. Ang Siargao, ang isa sa may mga sa lugar lamang na ito makikita. magagandang coral reefs dito sa Pilipinas na Kung iniisip mong surfing lang ang libangan dinadayo talaga ng mga turista. Ang munici-

14 Alinaya Alinaya LATHALAIN

palidad ng Guyam at Dako ng Siargao ang matatagpuan ang mga pinaka-tanyag at ng mga surfers. Dito nagkakatagpo-tagpo ilan lamang sa mga lugar na pinupuntahan kilalang alon sa Pilipinas, na ang ilan lamang ang iba’t ibang mga surfers mula sa ibang ng mga turistang nagnanais sisirin ang kara- ay nailista na sa mga surfing magazines ng bansa. Dahil dito ay umuusbong ang turismo gatan upang makita ang mga kakaibang ka- ibang bansa. Ang lugar na ito sa General Luna sa Pilipinas. harian ng mga isda at corales na sa Pilipinas ay nakilala dahil sa mga alon nitong mala- lamang matatagpuan. laki at mabibigat kung humampas sa kara- Dayo na sa Siargao. gatan at tanging mga magagaling na surfers Sa kasalukuyan, hindi pa rin nababago ang Kung nais mo naman ay isang tuyong pagla- lamang ang nakakalagpas. Sinasabi na ang pagtingin ng mga turista sa paraiso ng mga lakbay sa lugar na ito, maaari mong dalawin Siargao ang isa sa mga lugar na bumubuo ng naggagandahang alon ng Siargao. Dahil sa ang mga iba’t ibang tiangge o palengke na perpektong alon gaya ng Cloud 9, na kinilala maayos na pamamalakad ng mga naninira- nagbebenta ng mga souvenir items na kara- sa ibang bansa bilang isa mga mahihirap han sa lugar na ito, hindi pa rin tumitigil ang mihan ay gawa sa niyog. Tiyak kong malili- na alon na makakasagupa ng mga surfers paglabas-masok ng mga turista na dumarayo bang ka sa pamimili sa lugar na ito dahil sa kumpara sa mga matatagpuan sa Hawaii. at kumikilala sa gandang taglay ng lugar na murang halaga ng bilihin. Ang mga murang Ilan rin sa mga dinadayong alon dito ay ang ito. Dahil rin sa kakaibang handog ng kara- pagkain, damit at mga kagamitang pamba- Rocky Island, Stimpy’s at Pacifico. Dahil din gatan nito sa mga turista ay kinilala ito bil- hay na inilalako dito ay likha at alaga ng mga sa mga along ito ay nailarawan ang maliit na ang isa sa mga sampung tanyag na beach naninirahan sa Siargao at tiyak kong dito la- pulo ng Siargao sa mapa ng buong mundo. ng Pilipinas na talagang sinusugod ng mga mang sa lugar na ito matatagpuan. turista. Sa natural na kagandahang taglay ng Dahil kilala ang lugar bilang Surfing Paradise lugar na ito, hindi ka mapapadalawang-isip Kung hanap mo naman ay kakaibang aksyon ng Pilipinas, ang ilang mga resorts ay nagha- na subuking dalawin ang ipinagmamalaking ngunit ayaw mabasa ng tubig alat, nariyan handog ng mga surfing lessons para sa mga lugar na ito ng Pilipinas at dahil sa kinikilala naman ang trekking sa mga kagubatan ng nais matuto – na isa rin sa mga dinarayo ng at dinadayong mga alon ng Siargao ay talaga Siargao. Sa mga kagubatan ng Siargao ay mga turista at first-time surfers. namang karapat dapat ito sa titulong “Surf- lilibangin ka ng mga hayop na dito lamang Tuwing ikaapat na linggo naman ng Setyem- ing Capital ng Pilipinas”. Ang Siargao ang matatagpuan gaya ng pamosong tarsier ng bre hanggang Oktubre, hindi pinalalagpas ng isa lamang talagang mapagmamalaking Visayas at iba’t ibang klase ng mga ibon na mga turista ang ginaganap na Siargao Cup paraiso ng bansa na nagpapataas ng antas hindi kilala ng karamihan. para sa mga surfers mula sa iba’t ibang su- ng turismo at nagpapakilala sa iba pang ka- lok ng bansa at ng mundo. Dito nagtatagisan gandahang mayroon ang bansang Pilipinas. Ang ilan naman sa mga dayuhan ay pagga- ng galing ang mga bihasang surfer sa pag- Kaya kung hanap mo ay malinis na karaga- gala ang ginagawang libangan sa kanilang sugod at pagpapakitang gilas ng kanilang tan, magagandang tanawin, nakakagaan na pagdayo sa lugar na ito. Dahil sa malinis na mga estilo sa pagsabay sa alon ng karaga- paglalakbay at kakaibang bakasyon: Dayo kapaligirang inihahandog nito sa mga dayu- tan ng Siargao. Isa ito sa mga pinakahihintay na sa Siargao! A han sapat na para sa mga ito ang makita ang na kaganapan sa lugar na ito lalung-lalo na ganda ng kalikasan na sa Siargao lamang mararanasan. Photog- raphy, biking at sight- seeing, ilan lamang din ang mga ito sa nag- bibigay saya at sigla sa mga dumaraming turistang nagpupunta dito sa Siargao. Sa kabila ng mahabang listahan ng mga liban- gan sa paraisong ito, hindi naman tatawag- ing surfing mecca ang lugar na ito ng walang sapat na dahilan.

Siargao: Surfing Capi- tal ng Pilipinas Isa sa mga dinadayo ng napakaraming turista mula sa iba’t ibang su- lok ng mundo ay ang naggagandahan nitong mga alon. PHOTO CREDITS http://www.lakbaypilipinas.com/articles/images/siargao_surfing3.jpg Sa Tuason Point sa http://4.bp.blogspot.com/__SqfTnKrViQ/R2CbY5iaJ6I/AAAAAAAAADk/N3NsnezhUuM/s400/Siarga General Luna, muni- o%2Bsurf%2Bkathy%2Bchua3%2Bfinal.jpg sipalidad ng Siargao,

Alinaya Alinaya 15 BALITA

DANUM, patuloy sa pagdaloy ni Lucia Kristina Francesca David

Matapos ang matagumpay na taong 2008-2009, napag-usapan ng mga bagong halal na opisyal ng Dalubhasaan ng mga Umuus- Ang mga bagong opisyal ng organisasyong bong na Mag-aaral sa Araling Filipino (DANUM) na maging pokus Dalubhasaan ng mga Umuusbong na Mag- ng organisasyon ang pagsasakatuparan nang maayos sa lahat aaral sa Araling Filipino (DANUM) para sa ng mga gawain at proyektong napagplanuhan at isasagawa. taong 2009-2010: Nahahati ang mga gawaing ito sa apat: pang-akademiko, pang- developmental, socio-civic at fund raising. Pangulo: Lucia Kristina Francesca David Ikalawang Pangulo: Joanna Marie Becong Sa ilalim ng pang-akademikong gawain, Pilipino. Magkakaroon rin Kalihim: Pauline Martelino naririto ang mga lektyurs, workshops at dito ng isang Creative Writing Documentations Head: Carmina Baron mga film showings. Para sa unang termino workshop. Para sa ikatlong Logistics Head: Amanda Fernandez magkakaroon ng 3 lektyur na tatalakayin termino, may isang lektyur Ingat-Yaman: Carla May Pajarillaga ang mga sumusunod: paraan ng pagsasalin, tungkol para sa magaganap Budget Head: Mary Elizabeth Reantaso thesis making at social networks sa mga ka- na eleksyon, Production Man- bataan. Kasama rin dito ang film showing na agement workshop at film Tagapangulo para sa Akademiks: Genevieve Acio magbibigay pokus sa pelikula ni Lino Brocka. showing ng mga indie films. Tagapangulo para sa Publisidad: Philip Adrian Magkakaroon rin ng isang publication tour Fernandez para makatulong sa pagbibigay sa amin ng Ang sakop naman ng mga Publications Head: Robin Smith Benitez mga impormasyon na kailangan naming ala- pang-developmental na Tagapangulo para sa Panglabas na Ugnayan: min at matutunan. gawain ay ang mga su- John Carlos Santos musunod: para sa unang Marketing and Solicitations Head: Lea Lou Para naman sa ikalawang termino, mag- termino, kasama dito ang Algenio kakaroon ng 2 lektyur tungkol sa mga ss: pagkakaroon ng isang on- Tagapangulo para sa Gawain: Jenaira Macapagal epekto ng mga transgenders at epekto ng line website, annual recruit- Special Activities Head: Mac Macapenteg komiks na Zsa Zsa Zaturnah sa lipunang ment week at Teambuilding Modereytor: Prop. Rowell D. Madula

o Leadership Seminar. Magkakaroon rin ng isang pulong pangkalahatan na gaganapin bawat termino. Para sa ikatlong termino magkakaroon ng isang inter-organizations acquaintance party.

Para sa gawaing pang-socio civic, ito ay mag- kakaroon ng isang story telling sa St. La Salle Preschool na kanilang isasagawa sa ikala- wang termino. Ito ay magsisilbing paraan ng kanilang paglilibang at pampadagdag ng ka- nilang kaalaman.

Para sa fund raising na gawain, magkaka- roon ang DANUM ng shirt-selling sa unang termino.

Inaasahan ng DANUM ang isang mayabong at mabungang pang-akademikong taong 2009-2010. A

Ang pamunuan at mga kasapi ng Danum noong pang-akademikong taong 2008-2009

Alinaya Alinaya 16 PANITIKAN

PAYO SA MGA INIWAN BANGUNGOT NA LIGAW Genaro Gojo Cruz Rhod V. Nuncio

Nagpasya akong magising Talagang walang madaling paghihiwalay. Sa hilakbot ng dilim, habang Tiyak na tiyak, may umaalis at may naiiwan. Nasa dulo pa ng aking tenga ang naimpit Ngunit may mga paraan upang simulan ang paglimot: kong Nang sa malikmata’y lumuluha ka ng dugo, Una, kalimutan ang timpla ng kanyang kape, Nababalutan ng tinik ang dilang pinatigas, kung matamis at matapang ang kape niya, Pinaikli, sinabuyan ng kusot at buhangin. magtimpla ng maputla at matabang. Inumin itong mag-isa sa gilid ng kama, Namulatan kong humahangos ka at magsisimulang mawala ang amoy Walang saplot, tangan ang banig na ng kanyang katawan at hininga. Winisikan ng tamod, pawis at sipon Niyakap kita nang mahigpit, Ikalawa, tanggalin ang kanyang mga larawan, Inugoy-ugoy sa aking balikat, tumatangis sa mga kuwadro, sa photo album, sa wallet, Bumubulong, nagmamakaawa: sa desktop, sa puso't isipan. Sa pagpikit ng mata’y naduwal kang bigla. Palitan ito ng larawan ng dagat na pinapangarap puntahan Ngayon, ngayon na, naaalipungatan o kaya'y ng mga bulaklak na kabubuka pa lang Hubo’t hubad din ako, nagkikikisay ang at magsisimulang maglaho kalamnan, ang kanyang maamong mukha at pangalan. Bali-bali ang mga buto, basag ang bungo Samantalang sa dulo ng kuweba, Ikatlo, magpatugtog nang malakas na malakas, Naririnig ko ang tinig ng saklolo, yung mga awiting hinding-hindi pakikinggan, Ngunit malayo na ako, malayong-malayo. itodo ito hanggang magiba ang dingding ng ngayo'y ulila at maluwag na silid, at magsisimulang maging matatag ang sarili upang magsimulang muli at harapin ang bukas.

Ikaapat, ipamigay ang lahat ng kanyang mga naiwan— botelya ng kanyang mga pabango, tsinelas, panyo, damit, sapatos, at lahat-lahat ng may kaugnayan sa kanya, hayaang ang ibang tao na ang magbitbit ng kanyang mga iniwang alaala.

At sa huli, ipanalanging di na siyang bumalik nang di na rin bumalik ang dating lasa ng kape, ang kanyang maamong mukha, ang kanyang maruruming damit, at ang kanyang mga bulong sa gabi.

Tiyak na tiyak pa ring higit na masakit na gawin ang mga hakbang sa paglimot sa ikalawang pagkakataon.

Alinaya Alinaya 17 PAHATID

Manunuri ng Aklat-Filipino Departamento ng Filipino Kolehiyo ng Malalayang Sining Pamantasang De La Salle

Layunin ng Gawad IRC na parangalan ang mga pinakatatanging awtor, manunulat at iskolar na nagsusulong na payamanin ang kaalaman at diskursong Filipino sa pamamagitan ng pagpa- palimbag ng aklat at diseminasyon nito sa madla. Pinabibilis ng mga aklat na ito ang adhikain para sa intelektuwalisasyon ng wikang Filipino at ang pagbubuo ng intelektuwal na tradisyon sa bansa na nakasalig sa sariling wika, kultura at karunungan. Sa pamamagitan ng gawad na ito, makikilala ang mga dakilang aklat ng ating henerasyon at sa mga susunod pang henera- syon at ang mahuhusay na awtor na nagsusulat, tumatangkilik at taas–noong kumikilala sa wikang Filipino. Mga Tuntunin: 1. Ang gawad ay bukas sa lahat ng aklat na nakasulat sa Filipino at batay sa mga sumusunod na pamantayan: nailimbag mula 2000 hanggang 2008. Orihinalidad at kontribusyon sa larang ng kaalaman 40% 2. Sa pagpapasinaya ng gawad sa taong ito, magkakaroon ng isang Kontribusyon sa intelektuwalisasyon ng Filipino 20% pinakamahusay na aklat at dalawang finalist sa bawat kategorya. Paggamit ng wika, estilo ng pagsulat at editing 10% Hahatiin sa sampung kategorya ang gawad: literatura, wika at pag- Disenyo ng pabalat at kabuuang lay–out 30% sasalin, pilosopiya at kritika, humanidades, agham at agham pan- lipunan, reference, auto⁄biograpiya, journalism, comic book⁄graphic 4. Maaari pa ring isali ang mga nanalong aklat mula sa ibang novel, at ispiritwal⁄self–help book. gawad o patimpalak.

3. Ang mga aklat na papaloob sa sampung kategorya ay susuriin

Alinaya Alinaya 18 PAHATID/LATHALAIN 5. Hindi maaaring sumali ang limang miyembro ng Komite ng Gawad Klasipikasyon ng mga aklat sa bawat kategorya: Lasalyano sa Filipino na magmumula sa Departamento ng Filipino at mga huradong mapipili mula sa labas ng Pamantasang De La Salle. a. Literatura Mayroong tatlong hurado na uupo sa bawat kategorya. Dalawa sa • antolohiya ng mga tula o maikling kuwento, mga ito ay batikang manunulat⁄kritiko⁄awtor⁄risertser sa Filipino at kuwentong pambata ang isa naman ay manggagaling sa Komite ng Gawad Lasalyano sa • nobela Filipino. Tatawaging Manunuri ng Aklat–Filipino ang mga huradong • dula, koleksyon ng iskrip pampelikula o pantelebisyon uupo sa seleksyon ng mga gagawarang aklat. • malikhaing sanaysay (creative nonfiction) • manwal sa malikhaing pagsulat b. Wika at Pagsasalin 6. Kailangang ipadala ng manunulat⁄awtor⁄publisher ang tatlong • manwal sa pagsasalin kopya ng aklat para makasali sa gawad. Hindi na isasauli ang mga • salin sa Filipino ng aklat ng malikhaing akda aklat sa mga manunulat⁄awtor o publisher. Magiging pagmamay–ari • salin sa Filipino ng aklat sa iba’t ibang disiplina na ng Manunuri ng Aklat–Filipino at ng Departamento ng Filipino ang • aklat–sanaysay sa wika⁄pag–aaral ng wika mga aklat. c. Pilosopiya at Kritika • aklat–sanaysay sa pilosopiya 7. Tatanggap ng plake ang mga mananalong manunulat⁄awtor at tig– • aklat–sanaysay sa kritika iisang sertipiko ang mga finalist na igagawad sa Disyembre 11, 2009 d. Humanidades sa Pamantasang De La Salle. • iskolarling aklat sa arkitektura, sining–biswal, teatro, sayaw, pelikula, musika, iskultura 8. Ipadala ang mga kopya ng aklat sa: • aklat–sanaysay sa sining at kultura e. Agham at Agham Panlipunan • kasaysayan, sosyolohiya, antropolohiya, sikolohiya, Manunuri ng Aklat–Filipino, Gawad Isagani R. Cruz agham pampolitika Departamento ng Filipino, Pamantasang De La Salle • matematika, engineering, agham pangkompyuter, 2401 Taft Avenue, Manila1004 Philippines general science f. Reference 9. Kung may katanungan hinggil sa Gawad IRC maaaring kumontak • tesauro, diksyonaryo kay: • ensayklopidya, atlas, almanac • coffee table book Dr. Rhod V. Nuncio ([email protected]) g. Autobiograpiya/biograpiya 524–4611 loc. 509 ⁄ 552(fax) • kuwentong buhay, talambuhay (auto⁄biograpiya) • koleksyon ng mga interbyu h. Journalism 10. Sa Setyembre 15, 2009 ang deadline ng pagpasa ng mga aklat. • koleksyon ng mga sinulat sa dyaryo⁄magazin (balita, lathalain, kolum, atbp.) • investigative journalism i. Comic Book⁄Graphic Novel j. Ispiritwal⁄kontemplatibong aklat⁄self–help book

Kritikang... mula sa pahina 9

Pilipinas na dumaan sa mahabang panahon ng pananakop, prob- ng pagbasang makaLumbera o makaCruz at iba pa dahil nasanay lematiko lagi ang usapin ng sarili, nasyonalismo, panitikan, wika, ang tenga natin sa pagbasang Marxista, Foucauldian, Feminista at at iba pa. Kung sa kritikang Filipino (uulitin ko sa kritikang Filipino) kung anu-ano pa. natin ito tatalastasin, lagi’t laging sasagi sa isip natin ang maka- Lumberang pagbasa. Lagi’t lagi natin itong sasangguniin. Ang hangarin ko’y sentral sa pagsusuri ng sarili nating akdang pam- pantikan at pangkultura. Naniniwala akong sapat na at nasimulan Elemento ng kritikang makaLumbera: historikal, kritikal, in- na ang tradisyon ng ganitong pagbasang makabayan, makatao at tertextual, estetikong mapagpalaya. makaFilipino. Sapat at hinog nang sabihing isa sa maaaring mag- ing uri ng ating pagbasa ang kritikang makaLumbera. A Alam kong sasabihin ninyong walang pinagkaiba iyan sa ibang pag- basa o kritikang mula sa kanluranin. Sabi nga ni Soledad Reyes, si Lumbera ay Marxista. Si Isagani Cruz naman, binansagan siyang *Binasa sa International Book Fair, Pistang Panitik, kritikong postkolonyalista. Marahil ang debate ay hindi sa pag- Pagbibigay-pugay sa Pambansang Alagad ng Sining kakatulad ng mga diskurso, kundi sa usapin ng kaibahan at pag- Bienvenido Lumbera, Agosto 30, 2007, World Trade kakaiba. Ito ang kontexto, texto, ng ating sarili’t, diwa at bansa na Center, Pasay City.) nakapaloob sa mga kritikal at pampanitikang akda ni Lumbera.

Siguro ngay hindi pa tayo sanay na tawagin ang isang dulog o moda

Alinaya Alinaya 19 OPINYON

Kolum JOEL L. ORELLANA

Turuan at turuan

ALAM mong pasukan na dahil laman na ng mga telebisyon ang iba’t ibang bilihan ng gamit pang-eskwela. Sa Divisoria mura ang mga gamit. Sa Recto mura ang mga libro. Sa mga mall dagsa ang mga tao upang mamili ng mga gamit.

Alam mong pasukan na dahil muli na na- at magkakasakit. Sisisihin ang DepEd. Ang Sa Amerika, walang nakapag-forecast ng sal- mang nagbabangayan ang Department of DepEd, ituturo ang PAGASA. Narinig na ba antang iiwan ni Hurricane Katrina. Amerika Education at PAGASA kung sino ang dapat nating itinuro ng PAGASA ang DepEd? na ‘yan. Bansang tinitingala (pa rin ba?) ng sisihin sa late na pagsuspinde ng klase. Kaya noon, sa pangalan ng babae ipinan- marami sa ating Pinoy. galan ang bagyo. Pabagu-bago raw. Ngayon, Sasabihin ng PAGASA, uulan. Umaraw na- may mga bagyong lalaki na ang pangalan. Ang cycle ng turuan kung sino ang dapat sisi- man. Sabi ng DepEd walang pasok dahil sa Unisex na ang bagyo. Lahat tayo pabagu- hin sa late na pagsuspinde ng mga klase sa malakas na ulan. May mga pumasok dahil bago na ang desisyon sa buhay kaya minsan paaralan ay magpapatuloy kung hindi tayo huli na nang kanilang malaman na suspen- nawawalan ng direksyon ang buhay. tuturuan ng mga dapat magturo na ang pa- dido pala ang klase. Sabi ng DepEd, sa PA- nahon ay kailanman nagbabago. GASA sila umaasa kung ano ang magiging Ang totoo, wala namang dapat turuan. Mga lagay ng panahon. Sabi nila, dahil sa climate change ito. Posible. Ibig sabihin, buong mundo Mali ba ang forecast ng PAGASA? Wala Wala naman tayong matutu- apektado nito. Nangyayari sa ibang na atang pag-asa. bansa, hindi lang sa Pinas. nan kung lagi nating tatang- Kaya nga forecast, walang kasiguru- Mahalaga ang DepEd at PAGASA han. Parang forecast sa karera. Hindi gapin ang turuan. Turuan na sapagkat sila ang mga institusyong naman sinasabi doon kung anong magiging gabay ng mga mag-aaral kabayo ang mananalo. Mga POSIBLE lang nating ipaunawa ang sa isyung pinag-uusapan natin. May lang na manalo. Kung lahat ng forecast pagkakataon din naman na tama na ‘yun ay tama, ang dami na sanang konseptong pinag-usapan sila. May ilang sablay nga lang. Kaya milyornayong karerista ngayon. natin dahil ito ang turo na lang mas madalas, ito ang bino- brodkas ng media. Kaya kapag sinabing weather forecast, makabubuti sa lahat. Kaya ayun, kontrabida ang dating ng ibig sabhin nito ay ito ang posibleng dalawang institusyon. maging lagay ng panahon. Ipaunawa na ang weather ay pana- Noon, “taya ng panahon” ang madalas gami- Pinoy kasi, kapag may nangyaring hindi ka- panahon. Hindi ‘yang tulad ng mga istasyon tin. Taya? Parang sugal. Tumataya tayo sa nais-nais, awtomatik na may sisihin. Bumag- sa LRT o MRT na may tiyak na patutunguhan. lotto para manalo. Ibig sabihin, game of sak ako sa quiz kasi hindi nakapag-aral. Hin- Forecast nga. Sa Tagalog, “taya” ng panahon. chance. Suwertihan. Only God knows? di ko naipasa ang reaction paper kasi nasira Maaaring magbago. ang printer. Kasi nagka-virus ang computer. Ang panahon ba ay game of chance? Scien- Wala naman tayong matutunan kung lagi tific ang approach ng PAGASA. Ibig sabihin Speaking of virus, uso ngayon ang A-H1N1. nating tatanggapin ang turuan. Turuan na may measurement na ginagamit. Hindi nga Maging dahilan kaya ito ngayon ng mga lang nating ipaunawa ang konseptong pinag- lang exact. Dahil minsan kapag sinabing estudyante? usapan natin dahil ito ang turo na maka- uulan, magugulat ang lahat titirik ang araw. bubuti sa lahat. Kapag sinabi namang walang ulan, biglang Ang sa akin, dapat may bago tayong matutu- kukulimlim ang kalangitan. nan sa sitwasyong ito. Panahon ng pasukan. Kung dumating ang araw na eksakto na nang Panahon ng turuan kung may suspensyon ng malalaman ng PAGASA ang dami ng ulan, Babaha. Magagalit ang mga magulang ng klase. Balikan natin ang forecast. ang lakas ng hangin at saan tatama ito, hindi estudyante dahil mauulanan ang mga anak na forecast ang tawag dito. For sure na. A

20 Alinaya Alinaya EDITORYAL PATNUGUTAN USO PA BA ANG DEMOKRASYA? Punong Patnugot Ang paghahalal ng pangulo ang isa sa mga pangunahing katangian ng isang ROWELL D. MADULA demokratikong bansa. Lahat ng nasa tamang edad, nakababasa man o hindi, ay sinasabing may karapatang pumili ng taong magsisilbing kanyang pinuno. Ba- Tagapamahalang Patnugot wat isa ay may boses sa bawat botong mayroon siya. Napakagandang isiping JOEL ORELLANA pagbibigay-kapangyarihan sa mga mamamayan. Ito ang demokrasya.

Ilang dekada na ang nakalilipas nang sa isang seremonya ay “pinalaya” ng Lupon ng mga Tagapayo Amerika ang Pilipinas sa kolonisasyon. Kasabay ng “pagpapalayang” ito ay DR. JO MANGAHIS ang institusyunalisasyon ng halalan, ng pagkakaroon ng isang demokratikong PROP. NONON CARANDANG sistema ng pamamahala sa bansa. Ang pagkakatatag ng Ikatlong Republika ng DR. RHOD NUNCIO Pilipinas ay isang malinaw na manipestasyon ng demokrasya. Ang mga naging pangulo, hanggang sa kasalukuyang pangulo, ang siyang pangunahing produkto DR. RAKKI SISON-BUBAN ng demokrasya. DR. LHAI TAYLAN PROP. RAMIL CORREA Marami sa kanila ay naging bar topnotcher, may mga negosyante, maybahay, artista, ekonomista at dating guro. Sinasabing ang pagpili ng pangulo sa Pilipi- nas ay ibinabatay ng marami sa popularidad. Papaano ihahalal ang isang taong MGA KONTRIBYUTOR PARA hindi kilala? Maaari bang maisulat ang pangalan sa balota kung hindi mo pa naririnig ang pangalan ng kandidato? Ano ang kailangang gawin? Ang produk- SA ISYUNG ITO: to ng demokrasya, kinakailangang ipakete upang madaling maibenta. Gaya ng BB. MEI ABAYA demokrasya. PROP. GENARO GOJO CRUZ G. LESTER VINCENT TAN Sa paglipas ng panahon, ang demokrasya ay lalo lamang nagpabagsak sa pam- pulitika at pang-ekonomikong kalagayan ng mga Pilipino. Ang mga pangulo, nag- G. REYNELE BREN ZAFRA babago lang ang maskarang gamit: isang para sa masa, para sa Pilipino, mayba- DANUM hay na magsisilbing ina ng buong bayan, ang inang mgbibigay ng kanin sa bawat mesa, isang galing sa mahirap at umunlad dahil sa pagsisikap. Ano man ang PASASALAMAT gawin nila, hindi tuluyang nitatago ng kanilang maskara ang tunay na interes nila sa pamamahala. Uso pa nga ba ng demokrasya? Isa sa mga sinasabing biyaya ng DR. GERRY TORRES demokrasya ang pagkakaroon ng pantay na karapatan ng mga mamamayan. Ang GERG ANROL CAHILES lahat ay may boses at karapatan. Ngunit sa isang mahirap na bansang tulad ng OM NARAYAN VELASCO Pilipinas, ang pagkakapantay-pantay ay isa lamang ilusyon. DEPARTAMENTO NG LITERATURA Ayon sa librong “The 22 Immutable Laws of Branding: How to Build a Product or PAMUHATAN Service into a World-Class Brand” nina Al at Laura Ries, “No brand will live for- ever. Euthanasia is often the best solution.” Ito ang ika-21 batas sa branding, The Law of Mortality. Ang kasaysayan, ay kasaysayan ng mga tunggalian. Ang lahat Departamento ng Fillipino, ay nahaharap sa mga kontradiksyon. At ang kontradiksyong ito ang nagluluwal Room 402, William Hall, ng bagong pagsasakasaysayan. Ang demokrasya bilang isang brand, ay hindi Pamantasang De La Salle-Maynila pang-habambuhay. Dito tayo ay nakatitiyak. Telepono: (02) 5244611 lokal 509 Email Address: [email protected] Ang demokrasya ay puno ng kawalang-katiyakan. Iboto man ng lahat ng tao ang isang kandidato upang maging pangulo, hindi pa rin tiyak ang kanyang pagkap- analo. Ang kasaysayan ng halalan sa bansa ay kasaysayan ng mga dayaan. Sino ang mayhawak ng kapangyarihan? Sino ang may kakayahang bumili ng puwesto PAALALA sa gobyerno. Ang pangunahing produkto ng demokrasya, ang pangulo ng bansa, ay isang produktong sa simula’t simula pa lamang ay isa ng pangulong nahalala Bukas ang A L I N A Y A para sa mga sa kawalang-katiyakan. kontribusyon, reaksyon, puna, at kritisismo. Mangyari lamang na Mula rito, inaasahan natin ang mga kahinaan ng demokrasya bilang isang brand makipag-ugnayan sa patnugutan. ng sistema ng pamamahala ay mailalantad rin sa mga mamamayan. Kung kailan, maaaring iluwal ng mga di-maiiwasan at kapansin-pansing kabulukan ng mis- Walang anumang bahagi ng mong sistema. Hindi man natin naaabot-tanaw, maaari naman nating matiyak publikasyong ito ang maaaring na ang patuloy na pagkilos ng mga mamamayan ay magpapatindi ng tunggalian, kopyahin o muling ilimbag ng walang at magpapabilis ng pagkakaroon ng isang bago at mas maunlad na sistema ng pahintulot o tamang pagkilala pamamahala sa ating bansa. A sa mga may-akda.

Alinaya Alinaya