PLEAN TEANGA DO BHAILE SEIRBHÍSE GAELTACHTA DHAINGEAN UÍ CHÚIS MEITHEAMH 2019 www.duchasandaingin.ie Liosta na nAcrainmeacha sa Téacs BSG Baile Seirbhí se Gaeltachta LPT Limiste ar Pleana la Teanga LPTDUC Limiste ar Pleana la Teanga Daingean Uí Chú is LPTCT Limiste ar Pleana la Teanga Chiarraí Thiar PTDUC Plean Teanga Daingean Uí Chú is PTCT Plean Teanga Ciarraí Thiar OPT Oifigeach Pleana la Teanga OC Oifigeach Cú nta OPTDUC Oifigeach Pleana la Teanga Daingean Uí Chú is OPTCT Oifigeach Pleana la Teanga Chiarraí Thiar CFCD Comharchúmann Forbartha Chorca Dhúibhne OCD Oidhreacht Chorca Dhúibhne CSB Coiste Stiú rtha Bord DanD Dú chas an Daingin TD Tobar Dhúibhne CTanD Cúmann Tra chta la an Daingin CTCD Cúmann Túraso ireachta Chorca Dhúibhne BOOC Bord Oideachas agús Oiliú na Chiarraí CCC Comhairle Contae Chiarraí RCOG An Roinn Cúltú ir, Oidhreachta agús Gaeltachta ÚnaG U dara s na Gaeltachta EnaG Ealaí n na Gaeltachta FÉ Fa ilte E ireann SCT An Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíochta ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht (O Giollaga in et al.) PFA Plean Forbartha A itiú il POG Polasaí Oideachas Gaeltachta 2 | L c h Spriocanna an Phlean Teanga 7 mBliana do Bhaile Daingean Uí Chúis Is é atá mar mhórchuspóir ghinearálta ag an bplean seo a leanas ná: • Go gcúirfear borradh faoi ú sa id agús feicea lacht na Gaeilge i mBaile Daingean Uí Chú is. • Go mbraithfidh gach dúine arb fhearr leo an Ghaeilge a labhairt go bhfúil fa ilte rompú an rogha sin a chleachtadh. • Go mbeidh siad in ann pe cúmarsa id, gno agús rochtain ar sheirbhísí poiblí is mian leo a dhe anamh go saora ideach e ifeachtach ar an mbaile. • Go mbeidh co ras measú nú i bhfeidhm gúr fe idir dúl chún cinn an Phlean a mheas. Is iad seo a leanas na spriocanna intomhaiste ar mhaith linn iad a bhaint amach faoi dheireadh an tréimhse 7 mbliana atá tugtha do chur i bhfeidhm an phlean: • Go mbeidh me adú de 25% ar lí on na gcainteoirí laethú la i nDaingean Uí Chú is (lasmúigh den cho ras oideachais) o 237 dúine go dtí 296 dúine. • Go mbeadh seirbhís ar fa il trí Ghaeilge i 50% de shiopaí agús seirbhísí i nDaingean Uí Chú is ar a laghad. • Go mbeadh Plean teanga aontaithe le ar a laghad 50% de na cúmainn, na clúbanna agús na Fe ilte ata ag feidhmiú i nDaingean Uí Chú is. 3 | L c h Brollach Deirtear go bhfuil 6,500 teanga éagsúil á labhairt timpeall na cruinne inniu, ach i gcás 2,000 dóibh siúd, níl ach níos lú ná 1,000 duine á n-úsáid. Tá brú ar go leor teangacha – ní haon eisceacht í an Ghaeilge – ach má chailltear í, is mór an chailliúnt a bheidh ann agus níl aon teacht thar n-ais ón gcailliúint san. Tá a dhóthain cainte agus plé déanta againn faoi chúrsaí teanga. Tá sé in am a bheith gníomhach. Sa Phlean seo, ta tuairimí Mhuintir Daingean Uí Chúis leagtha amach ó thaobh na Gaeilge a choiméad beo mar theanga labhartha sa mbaile seo ’gainne. Ní saineolaithe teanga sinne, ach pobal atá ag iarraidh an Ghaeilge a labhairt go laethúil mar theanga chumarsáide. Ar an mbaile seo faoi láthair, níl ach c.12% don daonra a labhrann an teanga gach lá. Teastíonn uainn cur leis an líon san, idir óg agus aosta. Cé go bhfuil sé ag teastailt, ní féidir linn brath ar chabhair ón stát ná ó saileolaithe chun a bheith cinnte go mairfidh an teanga. Ag deireadh an lae, tá sé suas dúinn féin seasamh a thógaint – a bheith ann nó as – ó thaobh na Gaeilge dó. Táim an-bhuíoch do gach éinne a chabhraigh linn an Plean seo a chur le cheile, go mór mhór Áine Moynihan agus Simon Ó Faoileáin a chnuasaigh an t-eolas a bhí ann agus a bhailigh an taighde nua. Táim buíoch do bhaill eile an Choiste – Mícheál Ó Muircheartaigh, Helena Curran, Risteard Mac Liam, Muireann Nic Giolla Ruaidh, Annette Cremin – agus do mhuintir Daingean Uí Chúis a bhí sásta freastal ar chruinnithe agus a dtuairimí a roinnt linn. Ná ligimís ár maidí le sruth, treoirigh an bád agus mairfidh an teanga. Mícheál Ó Coileáin Cathaoirleach Coiste Phlean Teanga Daingean Uí Chúis 4 | L c h Focal ó Stiúrthóir An Lab Mar Stiúrthóir An Lab agus mar Chomh-Ordnóir ar ullmhú Plean Teanga Dhaingean Uí Chúis (PTDUC) ba mhaith liom mo bhuíochas a ghabháil le gach éinne a bhí páirteach in ullmhú an Phlean seo agus chomh maith le sin, leis na healaíontóirí go léir a bhí páirteach liom in imeachtaí An Lab thar na blianta. Ba mhór an pribhléid domsa bheith ag plé libh. Buíochas, leis, do phobal na háite a thug tacaíocht dúinn agus go háirithe don mBord a sheas linn i rith an ama. Táim fíor-bhuíoch dár n-urrathóirí, Ealaín na Gaeltachta (EnaG) faoi bhainistíocht Micheál Ó Fearraigh, a thug tacaíocht láidir don gcomhlacht ón tús. Bhí na hÁisitheoirí Ealaíne sa Mhumhan, Eibhlín de Paor agus anois Rachel Holstead, mar fhoinsí eolais, spreagach agus chabhrach riamh dúinn agus táim go mór faoi chomaoin acu. Le linn saol re An Lab tha inig borradh agús fa s ar fhorbairt na healaí ona ins An Daingean, agús ta clú agús ca il ar an gceantar de bharr go bhfúil an oiread san ealaí onto irí sna re imsí e agsú la lonnaithe ann. Tá toradh na hoibre le tabhairt faoi ndeara i ndul chun chinn go leor ealaíontóirí, féilte agus eagrais ar an mbaile agus i gCorca Dhuibhne i gcoitinne. Tá daoine a bhí bainteach leis An Lab a fuair deiseanna, taithí agus oiliúint ann, gníomhach fós i bhforbairtí ealaíne sa dúiche. Tá daoine óga a fuair taithí le hAnnÓg agus An Lab fostaithe anois sna meáin Ghaeilge, ag feidhmiú mar ealaíontóirí agus aisteoirí gairmiúla, agus gníomhach sna healaíona go náisiúnta. Ní fe idir lúach a chúr ar an anam-lo n ata le fa il o n bhfúinneamh a thagann o n ealaíon. Go dtí seo, bhí clúas agús baile le fa il ag ealaí onto irí trí d strúctú r An Lab ach mar ata mínithe níos de anaí sa phlean seo, ta deireadh ag teacht anois le strúctú r an Lab mar a bhí go dtí seo. Bhí obair An Lab ag brath go mo r ar an spa s agús ar na ha iseanna a bhí againn sa tsean-mhainistir in An Daingean chún freastal ar iliomad ealaí onto iri is ar phobal na ha ite. Beidh se mar dhúalgas ag an da choiste Phlean Teanga, Dú chas an Daingin agús Tobar Dhúibhne, fe achaint chúige go n- aimseofar ionad núa dos na healaí ona is don Ghaeilge chomh lúath agús is fe idir. Aithní tear san i mbeartanna sa dha phlean. Táimíd mórtasach gur roghnaíodh sinn mar Cheanneagraíocht chun Plean Teanga Dhaingean Uí Chúis a ullmhú - ceann des na tograí deireanacha atá curtha i gcríoch againn faoin ainm An Lab. Glacaim leis gúr roghnaí odh sinn: (a) mar gúr e irigh linn an Ghaeilge a choimea d chún cinn san obair fo nta, gairmiú il a bhí ar siú l againn i re imse na n-ealaí n gan í birt a dhe anamh de chaighdea n ealaíona na hoibre. (b) roghnaí odh An Lab ag múintir an Daingin fe in, toisc go n-aithní odar go raibh an strúctú r cúí , an cúmas teangain is an fhís i leith na Gaeilge againn a bhí riachtanach chún tabhairt faoi. An cheist ata ann anois na conas fe achaint chúige go leanfar leis an dtacú d’ealaí onto irí an cheantair la mh ar la imh le forbairt na Gaeilge sa Daingean. Tarlaíonn se go gco naí onn formho r na n-ealaí onto irí lasmúigh den Daingean, ar chú iseanna e agsú la, costas tithíochta sa Daingean mar cheann acú. Thúg An Lab la thair la rnach do ibh sa Daingean chún teacht le che ile, chún le irithe a fhorbairt, chún taispea ntaisí , insealbhaithe agús imeachtaí litrí ochta a chúr ar siú l do phobal na leithinise in iomla n. Maraon le freastal ar ealaí onto irí , chúir An Lab le saol so isialta is eacnamaí ochta an dú thaigh ar fad. Bhí fa ilte roimh cha ch agús bhí Gaeilge mar theanga oibre na ha ite. Ta sa r-obair de anta ag Ealaí n na Gaeltachta sa cheantair chún na healaí ona a chúr chún cinn. Caithfear aitheantas a thabhairt do Oidhreacht Chorca Dhúibhne chomh maith as an me id a dheineann siad chún na healaí n dú chasacha a chaomhnú is a fhorbairt. 5 | L c h Le fiche chú ig bliain anúas ta Fe ile na Bealtaine ag borradh is ag fa s is ag cúr scoth na nealaí on ar fa il do mhúintir na leithinise is do chúairteoirí . Deintear an obair go le ir ag coiste deonach. Ta meas acú ar an dteanga agús bí onn imeachtaí tre Ghaeilge la rnach sa chla r. Le tacú agús comh- oibriú o n bPlean Teanga, d’fhe adfaí cúr leis an me id Ghaeilge sa bhFe ile agús sna fe iltí go le ir ata ag feidhmiú sa Daingean. Ta An Fhe ile Bheag Filí ochta lonnaithe i mBaile an Fheirte irigh. (Ba ghna ch le ho ca idí bainteach leis a bheith lonnaithe in An Lab agús/no sa Dí seart, Ionad Spiorada ltachta agús Chúltiú ir Ghaelaigh.) Ta se faoi stiú ir ag Simon O Faola in, iar Oifigeach Litríochta in An Lab, agús coiste deonach dí ograsach ag saothrú ina theannta.