Turystyczny Szlak I Wojny Światowej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Witold Olbryś Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim Autor tekstu i fotografii Wydawca: Witold Olbryś Mazurskie Stowarzyszenie Archiwalne zdjęcia pochodzą ze zbiorów Regionalne członków Mazurskiego Stowarzyszenia Szuć 12, 12-122 Jedwabno Regionalnego: Witolda Olbrysia i Mieczysława Rawskiego. Korzystamy z dofinansowania z Powiatu Szczycieńskiego Witold Olbryś Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim Wydanie II, Szczytno 2017 I wojna w powiecie pod Tannenbergiem. Również zwycięstwu szczycieńskim i zwycięzcom wystawiono odpowiedni mo- I wojna światowa rozpoczęła się 28 lipca nument. W pobliżu Olsztynka zbudowano 1914 r. W wyniku tej wojny po przeciwnej Tannenberg-Denkmal, któremu nadano stronie stanęli nasi zaborcy: Niemcy i carska rangę pomnika narodowego, głównego nie- Rosja. 21 sierpnia 1914 r. granicę w Opaleń- mieckiego pomnika poświęconego I woj- cu przekroczył XIII Korpus generała Kluje- nie światowej. Pomnik ten stał się również wa i wieczorem zajął Wielbark. Od wschodu, grobowcem zwycięzcy spod Tannenbergu przez Rozogi na teren powiatu szczycień- – feldmarszałka Paula von Hindenburga. skiego wkroczył VI Korpus generała Błago- Ten pomnik do naszych czasów jednak nie wieszczańskiego. 22 sierpnia Rosjanie zajęli dotrwał. opustoszałe Szczytno. W ten oto sposób Po raz drugi wojska rosyjskie wkroczyły rozpoczęła się bitwa nazwana później bitwą na teren powiatu szczycieńskiego w listopa- pod Tannenbergiem. Oba te korpusy nale- dzie 1914 r. Wówczas to w pobliżu Jerut ko- żały do II Armii dowodzonej przez generała zacki oddział zaatakował pociąg. W wyniku Samsonowa. Słabszym liczebnie Niemcom tego ataku śmierć poniosło 13 cywili i 6 żoł- dzięki zmianie dowództwa i olbrzymiej nierzy. Wydarzenie to upamiętniał nieza- determinacji udało się pokonać wojska ro- chowany drewniany pomnik. syjskie. W wyniku tych zmagań poległo W wyniku działań wojennych poważ- 35 tysięcy żołnierzy rosyjskich, 90 tysięcy nemu zniszczeniu uległo 57 ze 160 miej- dostało się do niewoli. Niemcy stracili 13056 scowości powiatu. W samym Szczytnie żołnierzy. Przygnieciony klęską dowódca zniszczonych zostało 160 domów i 321 armii rosyjskiej w nocy z 29 na 30 sierpnia zabudowań gospodarczych. Życie straci- odebrał sobie życie. W miejscu jego śmierci, ło 131 cywili, 200 zostało uprowadzonych nieopodal leśniczówki Karolinka w pobliżu w głąb Rosji. W kolejnych latach Rosjanie Wielbarka, stoi pomnik wzniesiony pokona- nie zagrażali już powiatowi szczycieńskie- nemu generałowi przez zwycięzców. Można mu, jednak pochodzący stąd żołnierze wal- powiedzieć, że pomnik Samsonowa upa- czyli i ginęli na różnych frontach do końca miętniał tragiczny dla Rosjan koniec bitwy I wojny. 2 I Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim Miejscapamięcipoświęcone Tannenbergiem była jedynym niemieckim Iwojnieświatowejaturystyka zwycięstwem w trakcie I wojny światowej Na obszarze naszego powiatu zacho- i wiązał się z nią kult bohaterów. wało się kilkadziesiąt miejsc związanych Po drugiej wojnie światowej cmen- z I wojną światową. Są to cmentarze, kwa- tarze i kwatery wojenne popadły w za- tery wojenne, pomniki oraz znajdujące się pomnienie, z czasem zaczęto patrzeć w kościołach tablice pamiątkowe. Odwie- na nie jako pozostałość po niemieckim dzenie przynajmniej części z tych miejsc militaryzmie. Sytuacja powoli zaczęła się może być niesamowitą lekcją historii, jak zmieniać pod koniec lat osiemdziesiątych również pretekstem do szerszego pozna- XX w. Po 1989 r. większość cmentarzy nia mazurskiej historii, przyrody czy ar- i kwater została uporządkowana. W ko- chitektury. ściołach, pomimo tego że część z nich sta- Dlaczego warto dbać o cmentarze wo- ła się świątyniami katolickimi, zachowała jenne? Do zachowania cmentarzy wojen- się większość tablic pamiątkowych z na- nych zobowiązuje Polskę prawo i umowy zwiskami poległych parafian. Najgorzej międzynarodowe. Cmentarze i kwatery przedstawia się stopień zachowania po- wojenne na terenie Prus Wschodnich były mników wojennych. W sporej części zo- zakładane według określonych wytycz- stały zniszczone lub przekształcone. nych. Zdecydowanie zalecano, by tak samo W trakcie I wojny światowej w zabor- traktować groby swoich żołnierzy, jak czych armiach walczyli Polacy. W bitwie i poległych przeciwników. Pierwsze prace pod Tannenbergiem po obu stronach porządkowe na cmentarzach wojennych walczyć mogło nawet ponad 10% na- zaczęto przeprowadzać tuż po wypar- szych rodaków. Mylące mogą być zwłasz- ciu Rosjan z Prus Wschodnich. W latach cza oznakowane prawosławnym krzyżem dwudziestych przystąpiono do trwalszego i zazwyczaj anonimowe mogiły żołnierzy uporządkowania licznych cmentarzy. Wte- armii carskiej. Spoczywają w nich również dy to drewniane krzyże zastąpiono pulpi- katolicy, Żydzi i muzułmanie. Wszystkie towymi tabliczkami ze sztucznego kamie- te miejsca są pomnikami ludzkich trage- nia. Według instrukcji przygotowanych dii, bezsensu wojny, ale też i wielkiej histo- przez władze prowincji cmentarze miały rii, która przeszło 100 lat temu przetoczyła być skromne i zharmonizowane z oto- się po tych ziemiach. czeniem oraz obsadzone naturalnymi dla danego obszaru gatunkami roślin. W cza- Przewodnik, który oddajemy do Państwa sach niemieckich opiekę nad cmentarzami rąk nie jest opracowaniem naukowym, cho- sprawować miało, podobnie jak i dzisiaj, ciaż uwzględnia najnowsze badania i aktual- państwo. Jednak brakowało na ten cel ny stan wiedzy na opisywany temat. Nie jest środków i dlatego zachęcano, by do opie- to spis wszystkich kwater wojennych i miejsc ki nad cmentarzami włączyły się szkoły pamięci. Częściowo pominięto w nim obiekty i stowarzyszenia. Opieka nad wojennymi nieistniejące, zaginione oraz te o znikomych grobami była bardzo ważną częścią patrio- walorach turystycznych. Część obiektów bę- tycznego wychowania dzieci i młodzieży. dących obecnie w stanie niezadowalającym Istotną rolę w wychowaniu, ale również umieszczono tu z nadzieją, że ich stan lub sta- i w propagandzie, odgrywała też turystyka tus wkrótce się poprawi. pobitewna. Trzeba pamiętać, że bitwa pod Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim I 3 Szczytno Kwatera wojenna na cmentarzu ewan- gelickim zlokalizowanym przy ulicy Piłsud- W trakcie bitwy pod Tannenbergiem skiego. Pochowano tu 170 żołnierzy armii miasto Szczytno zostało w znacznym niemieckiej i 78 żołnierzy armii rosyjskiej, stopniu zniszczone w wyniku podpalenia prawdopodobnie w większości pacjentów i ostrzału artyleryjskiego. Znajdowały się miejscowego lazaretu. tu też lazarety. Do naszych czasów nie prze- trwały znajdujące się na terenie miasta dwa pomniki związane z I wojną światową. „Jäger-Denkmal”. Pomnik upamiętnia- jący szczycieńskich strzelców poległych w trakcie I wojny światowej, odsłonięto 17 sierpnia 1924 r. Stał pomiędzy zamkiem (ratuszem) a kościołem baptystów. W trak- cie drugiej wojny światowej został przenie- siony i ustawiony przed koszarami wojsko- wymi (obecnie Wyższa Szkoła Policji). Kilka lat temu odnalazła się na terenie byłych ko- szar podstawa tego pomnika z widoczną na pocztówce inskrypcją: „DEN GEFALLENEN HELDEN • VOM JÄGER BATAILLON • GRAF YORCK V. WARTENBURG • (OSTPR.) No. 1 • WELTKRIEG 1914–1918”. Od strony zachod- niej do kwatery wojennej przylegał wysoki mierzą- cy około 5 metrów po- mnik. W jego kamienną podstawę wmontowana była płyta z inskryp- cją. Na podstawie stała 3-metrowa „kolumna” z płaskorzeźbą przed- 4 I Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim stawiającą głowę żołnierza i zwieńczona GminaSzczytno równoramiennym krzyżem. Prawdopodob- nie pomnik ten stał jeszcze na początku lat Gawrzyjałki. We wzniesionym w 1908 r. 80. XX wieku, obecnie nie ma już po nim kościele katolickim (dawniej ewangelickim) śladu. znajdują się 2 tablice upamiętniające miesz- Cmentarz wojenny przy ulicy Poznań- kańców wsi i parafii poległych w trakcie skiej. Pochowano tu 20 żołnierzy armii rosyj- I wojny światowej. skiej i 4 żołnierzy armii niemieckiej poległych 30 sierpnia 1914 r. Odrestaurowany w 1992 r. Jęcznik. 2 października 1929 r., w 82 uro- dziny Paula von Hindenburga, w pobliżu le- śnictwa Jęczniki miejscowi leśnicy ustawili głaz pamiątkowy, nazwany później „Kamie- Cmentarz wojenny usytuowany za mia- niem Hindenburga”. Kamień z jednej strony stem przy drodze na Ostrołękę. Miejsce posiadał wygładzoną powierzchnię, na któ- pochówku 32 żołnierzy armii rosyjskiej po- rej na białym tle znajdował się napis: „Die ległych 30 sierpnia 1914 r. Po II wojnie świa- Treue ist das Mark der Ehre. Zum Andenken towej utworzono w tym miejscu cmentarz an den 82. Geburtstag des Reichspräsidenten dla żołnierzy sowieckich poległych na tere- von Hindenburg 2.10.1929”. Z drugiej strony nie powiatu szczycieńskiego. przytwierdzona była do niego metalowa ta- We wzniesionym w latach 1714–1719 blica, która zaginęła. kościele ewangelickim w Szczytnie znajdują się trzy tablice upamiętniające mieszkańców parafii poległych w trakcie I wojny światowej. Turystyczny szlak I wojny światowej w powiecie szczycieńskim I 5 Korpele. Usytuowana po prawej stronie w 2016 r. Miesiąc po odwróceniu skradziony drogi do Nidzicy mogiła wojenna. Miejsce i po kolejnym miesiącu odzyskany. Ponow- spoczynku 1 żołnierza armii niemieckiej nie ustawiony w roku 2017. z Gren. R. 5 poległego 30 sierpnia 1914 r. (Współrzędne: N 53.5614; E 21.0638) (Współrzędne: N 53.5713; E 20.9461) Olszyny. Kwatera wojenna na cmenta- Lipowiec. Kwate- rzu komunalnym, dawniej ewangelickim. ra wojenna na cmen- Miejsce spoczynku 1 żołnierza armii nie- tarzu ewangelickim mieckiej, 7 żołnierzy