TEKA KOMISJI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY PAN ODDZIAŁ W KRAKOWIE URBANITY AND ARCHITECTURE FILES TOM XLVI (2018) PL eISSN 2450-0038 s. 623–638 PL ISSN 0079-3450 MARZANNA JAGIEŁŁO Prof. dr hab. arch. Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej e-mail:
[email protected] WOJCIECH BRZEZOWSKI dr hab. arch. emeryt. prof. Politechniki Wrocławskiej e-mail:
[email protected] ZESPOŁY KALWARYJNE Z TERENU ŚLĄSKA I DAWNEGO HRABSTWA KŁODZKIEGO ORAZ ICH WALORY KRAJOBRAZOWE CALVARY COMPLEXES FROM SILESIA AND FORMER KŁODZKO COUNTY AND THEIR LANDSCAPE VALUES STRESZCZENIE Szczególnego rodzaju założeniami, których funkcjonowanie powiązano z krajobrazem były sanktuaria kal- waryjne. Począwszy od lat 70. XVII stulecia na Śląsku oraz w Hrabstwie Kłodzkim powstała spora, choć trudna dzisiaj do precyzyjnego oszacowania, liczba kalwarii opartych na jednym z dwóch podstawowych modeli: Sacro Monte (m.in. Góra Świętej Anny, Wambierzyce, Bardo) oraz linearnego (Krzeszów, Brzeg Dolny, Góra, Rudy, Trzebnica). Dziś, wobec osłabienia znaczenia religijnego, coraz częściej stanowią one cele spacerów i turystycznych wędrówek. Słowa kluczowe: kalwarie, ogrody, sacrum ABSTRACT Calvary sanctuaries were unique complexes whose functioning was connected with landscape. Beginning in the ‘70s of the XVII-th century, a large number of calvary complexes was created in Silesia and the County of Kladzko. They were based on one of two basic models – Sacri Monti (among others Góra Świętej Anny, Wambierzyce, Bardo) and linear (Krzeszów, Brzeg Dolny, Góra, Rudy, Trzebnica). Key words: calvary, gardens, sacrum 1. WSTĘP pejskim tle, poświęcona została także dysertacja dr. Proponując ten temat autorzy mają świadomość Jacka Chrząszczewskiego2. Zajmowano się także wchodzenia na ziemię w znacznym stopniu rozpo- niektórymi kalwariami na Śląsku3.