Van Protest Naar Samenwerking

VAN PROTEST NAAR SAMENWERKING Acht jaar Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee Colofon Opdrachtgever: Vereniging van Waddenzeegemeenten en het Samenwerkingsverband van Waddeneilanden INHOUD Met medewerking van: Jan Beekman, Hans Danel, Roger Davids, Eelke Sybren Dijkstra, Piet Dijkstra, Robbert van der Eijk, Voorwoord 5 Annelies van der Goot, Hartger Griffioen, Geert Hoogerduijn, Roelf Hovinga, Waddenhavens: van tegenstellingen naar saamhorigheid 6 Christiaan Kooistra, Froukje Krist, Jook Nauta, Frank Oosterhoff, Karina Pool, Henk Postma, Edwin Raap, Ambassadeurs van de Wadden 8 Tineke Schokker, Bertus van der Tuuk. Marjan Veenendaal, Peter van Weelderen, Ik pas op het Wad! Erecode voor wadliefhebbers 12 6 Pam Wennekes, Kor Wijngaarden, Els van der Zee en Inge Zuidema. De Razende Bol 14 Eindredactie: Christiaan Kooistra Interview met wadwachter Frank Oosterhoff 16 Ontwerp en realisatie: Aan het woord: Marjan Veenendaal 17 Buromeeuw

Coordinatie: Inge Zuidema Communicatie Actieplan Vaarrecreatie 18 24 Vormgeving: Ingrid Dam Programmamanager Jan Beekman blikt vooruit 20 Fotografie: Sanne van Gemerden, Christiaan Kooistra, Passantenhaven Dellewal 22 Bert Meerstra, Natuurmonumenten, Jook Nauta, Gerard Roos, SkyFixion, Sfeerreportage Monitoringsonderzoek Waddenzee 24 Harold Slomp, Marjan Veenendaal, Els van der Zee en Albert-Jan Zijlstra. Dertig jaar vaarrecreatie in vogelvlucht 26 12 Juni 2019 Waddenunit: ogen en oren van het Wad 29 Artikel 20-gebieden 30 Miljoenencampagne voor duurzaam toerisme 32 Monitoring op basis van data 34 32 Aan het woord: Hans Danel 36 Nieuwe oplossing zomervaarroute Waardgronden Terschelling 40 Ik pas op het Wad! Genieten met respect voor de waddennatuur 42

29 40 3 Voorwoord

Houden van de Waddenzee en genieten. Genieten van vogels, rust en ruimte. Van het licht dat iedere dag anders is. Van een horizon die de ene keer een bijna strenge lijn is en de andere keer onzichtbaar het water laat overgaan in de lucht. Een gebied om op een verantwoorde manier in te recreëren en tegelijkertijd goed te beschermen.

Die combinatie leek destijds bijna onmogelijk. Vaarrecreatie zou niet kunnen zonder de natuur geweld aan te doen. Stakeholders stonden soms lijnrecht tegenover elkaar en een oplossing leek oneindig ver weg. Maar de betrokkenheid van alle partijen was groot en we realiseerden ons dat het toegankelijk houden van de Waddenzee voor recreanten juist heel goed was voor het besef dat dit prachtige gebied op de juiste wijze beschermd moest (en moet) worden. En dat genieten en beschermen hand in hand zouden moeten gaan.

En als je je dat realiseert, dan kun je het gesprek aangaan. Dat is gebeurd en het heeft geresulteerd in de ondertekening van het Convenant Vaarrecreatie op 3 december 2007. Geen eindpunt, maar de start van een traject van samenwerken. Verschillende projecten zijn uitgevoerd, allemaal in het licht van “genieten van- en passen op” de Waddenzee. Er kwam een Erecode en er kwamen gastheren en –vrouwen, een lesprogramma voor scholen en natuurlijk een heel communicatietraject. Alles om ervoor te zorgen dat mensen weten wat wel of niet goed is voor de Waddenzee zodat ze op een verantwoorde manier kunnen genieten van ons mooie Werelderfgoed.

Na het Convenant Vaarrecreatie kwam het Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee, ook weer om ervoor te zorgen dat iedereen op het Wad zich houdt aan de Erecode. Dan is er ruimte genoeg voor mens en dier.

En nu is ook het Actieplan afgerond. Dat betekent niet dat wij klaar zijn met de Waddenzee. We moeten er met elkaar voor blijven zorgen dat we de inhoud en de bedoeling van de Erecode goed op het netvlies houden. En er aan blijven werken. Dit magazine geeft een terugblik op alles wat we zijn tegengekomen en vooral op wat er is bereikt. En tegelijkertijd een blik op de toekomst. De kern blijft: Ik pas op het Wad. Ik wens u als lezer veel plezier bij het lezen van dit magazine.

Vlieland, april 2019

Tineke Schokker-Strampel

(In 2007 gedeputeerde in Fryslân en Ondertekening Actieplan Vaarrecreatie. van april 2015 tot heden burgemeester op Vlieland) Den Oever, januari 2014

5 WADDENHAVENS: “Nu profileren de Waddenhavens zich als aantrekkelijk vaardoel van Werelderfgoed de Waddenzee.”

“Centraal stond en staat de boodschap: VAN TEGENSTELLINGEN ‘Volop genieten, maar met respect voor de Waddennatuur’. Dit volgens het principe ‘Wat je lief hebt, verstoor je niet’. “

NAAR SAAMHORIGHEID “Het besef dat je vaart in een uniek natuurgebied werd door de campagne flink aangewakkerd. Dat kreeg een extra impuls toen in 2009 de Waddenzee door de Het is nog niet zo lang geleden dat Dat lieten wij als jachthavens op de vijf Unesco tot Werelderfgoed werd verheven.” de recreatievaart op de Waddenzee Waddeneilanden niet op ons zitten. Wij verenigden ons in de Stichting Jachthavens “Wij als vijf eilandhavens ontwikkelden de als een belangrijke verstoorder Waddeneilanden (SJW) en gingen, website Waddenhavens.nl. Daarop staat alle van de natuur werd beschouwd. De samen met de Hiswa, de Bruine Vloot en informatie om veilig en verantwoord op de jachthavens op de Waddeneilanden Wadvaarders in de tegenaanval.” Waddenzee én naar onze jachthavens te varen.” maakten een gezamenlijke vuist. Niet “Niet zonder succes. De Tweede Kamer zonder succes, vertelt Jook Nauta, stelde vast dat de voorgestelde maatregelen “Dit alles leidde tot meer en beter inzicht te kort door de bocht waren. Recreatievaart in de unieke natuurkwaliteiten van de voorzitter Stichting Jachthavens en natuurbescherming, die toen nogal Waddenzee. Natuur waar je steeds meer Waddeneilanden. “De recreatievaart zou vijandig tegenover elkaar stonden, kregen oog voor krijgt en er daardoor steeds meer de gelegenheid om via een Convenant te van geniet. Waar je dan ook je vaargedrag vogels en zeehonden bewijzen dat er betere methodes zijn om de op afstemt en je er daardoor zorgvuldiger natuur te beschermen.” mee om gaat. De cirkel is dan rond.” “In februari 2001 kwam minister Jan Pronk verstoren.” van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke “Vier jaar overleg en onderhandelen waren “Ondertussen konden wij onze jachthavens Ordening en Milieu) op de proppen - Jook Nauta - nodig om tot een gezamenlijk beleid te blijven ontwikkelen en de verblijfskwaliteit met het ontwerp voor de planologische komen. Op 7 december 2007 werd door 23 vergroten. We profileren ons als kernbeslissing Derde Nota Waddenzee. vertegenwoordigers van Rijk, Provincies, toegangspoort tot het Werelderfgoed. Daarin werden allerlei bedreigingen Gemeenten, natuurorganisaties, watersport De havens zijn een onmisbare schakel in opgesomd voor de waddennatuur; vooral en SJW het Convenant Vaarrecreatie voorlichting en educatie over verantwoord de recreatievaart zou vogels en zeehonden Waddenzee feestelijk ondertekend. ” vaargedrag op de Waddenzee.” verstoren.” Jook Nauta is een geboren en getogen Texelaar, sinds 1969 wadvaarder “De belangrijkste opdracht werd om door “De aanvankelijke tegenstellingen tussen “Daarom werd aangekondigd de en vertrouwd met het Wad. Hij is informatie en educatie het vaargedrag recreatievaart en natuurbescherming ontwikkeling en uitbreiding van de bestuurlijk al 20 jaar nauw betrokken dusdanig te beïnvloeden dat verstoringen zijn in de loop der jaren omgebogen naar jachthavens rond de Waddenzee stil bij Waddenzee onder meer als voorzitter van vogels en zeehonden werden goede samenwerking. Natuurbehoud is De Jachthaven van Texel heeft een strand aangelegd. te zetten. Ook zouden delen van de van de Stichting Waddenhaven voorkomen. De campagne “Ik Pas op het een gezamenlijk belang geworden dat Een mooie beleving van Werelderfgoed Waddenzee. Waddenzee worden afgesloten en moest via Texel en de Stichting Jachthavens Wad’ ging van start, de ‘Erecode voor de afstraalt op onze gasten. Voor ons is de de sluizen de toevloed van schepen naar de Waddeneilanden. Wadliefhebbers’ won aan impact en wij natuurkwaliteit van de Waddenzee ook een Waddenzee worden afgeknepen.” stelden de ‘Vaar-Wijzer-Waddenzee’ samen.” economisch belang geworden.” 1 Op 14 januari 2014 kreeg het Convenant een vervolg met het Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee.

7 Aan het woord PETER VAN WEELDEREN

Wat is je relatie met het Waddengebied? aan meer verdieping over de natuur. In Ruim 30 jaar ben ik als schipper van de 2008 heb ik daarom de tweedaagse Eensgezindheid, een tweemastklipper uit Ambassadeurscursus gevolgd. 1896, op het Wad te vinden. Ons vaargebied is het IJsselmeer, het Waddengebied en Hoe breng jij de Ambassadeurscursus in de Friese wateren. We varen met (Duitse) de praktijk? groepen, scholen en waddenrecreanten die Gasten vinden het interessant om te horen een week of weekendje weg willen. waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Dus niet alleen zien dat er een zeehond ligt, Waarom ben je een cursus gaan volgen? maar ook weten dat je niet mag verstoren Toen ik net begon met gasten vervoeren anders overleven de jongen het misschien over het Wad wist ik er weinig van. We niet. Het Wad ‘beleven’ wordt steeds vielen droog op een zandplaat. Gasten belangrijker en daar geeft de cursus je moesten om half 2 weer aan boord zijn goede handvaten voor. en dat was het dan. Ik had zelf behoefte Hoe ga je om met de verschillende gasten aan boord? Scholieren zijn vaak op zoek naar sensatie, dat moet geprikkeld worden. Bijvoorbeeld door een wadworm interessant te maken, omdat ‘ie er ‘vies’ uitziet. Natuurmensen raken uitzinnig als ze een Ambassadeurs van de Wadden drieteenstrandloper zien. En anderen willen ‘Mama, ist das eine Flasche?’ juist ontspanning, het hoofd leegmaken en luisteren naar wind en water. Daar probeer PETER VAN WEELDEREN ik mijn verhaal op af te stemmen. Ken je nog een sterk, waargebeurd verhaal? Ruim twintig jaar geleden, bij harde EN PAM WENNEKES ,,Het Wad ‘beleven’ wordt oostenwind en laagwater lagen we stil op de Vlielanderbalg. De groep aan In 1993 startte een enthousiaste, club wadvaarders met een basiscursus steeds belangrijker en daar boord, verpleegsters en wijnboerinnen over de Wadden. Hoe succesvol is de cursus geworden en wat heeft het de geeft de cursus je goede met kinderen, had iets bijzonders gezien. Lag er een granaat naast ons schip. De wadvaarders gebracht? Een dubbelinterview met beleidsmedewerker Pam handvaten voor.” waterpolitie moest er aan te pas komen om Een agent van de waterpolitie van Wennekes van de Vereniging voor Beroepschartervaart (BBZ) en schipper het ding te verwijderen. Achteraf bleek het Vlieland legt de, zoals later bleek - Peter van Weelderen - Peter van Weelderen. een oefengranaat, maar toch, de sensatie onschadelijke, bom in een plastic viskist was compleet! >>> met een laagje zand.

9 >>> vervolg ambassadeurs van de Wadden PAM WENNEKES

Wat was de aanleiding van een cursus opdoen over onder andere de flora, fauna, over het Wad? vogels en verschijnselen op het Wad. In de jaren ’90 wilden wadvaarders meer Daarnaast krijg je les in regelgeving en weten over de flora en fauna van het afspraken. Didactische vaardigheden zijn Waddengebied. De eerste bijeenkomst was steeds belangrijker geworden. Hoe breng een eendaagse cursus. Er bleek behoefte aan je ‘de bijzonderheid van het Wad’ over op je meer informatie en zo ontstond de huidige, gasten? tweedaagse basiscursus ‘Wat is wad?’ Wat maakt de cursus een aanrader? Hoe werd die eerste Wat is Wad cursus Je bent twee intensieve, maar gezellige ontvangen? dagen op ‘schoolreisje’ met Ecomare, doet Zeer positief. Als schipper besef je veel meer in korte tijd heel veel kennis op en komt hoe uniek het gebied is waarin je vaart. Na vijf op de mooiste plekken op Texel. De zeer jaar wilden wij een vervolgcursus geven die bevlogen docenten van Ecomare weten een dieper ingaat op de basisstof. Dat resulteerde ontzettend goede sfeer neer te zetten en in de Ambassadeurscursus Wadden. leren je anders naar onderwerpen te kijken.

Wat leer je tijdens een Ambassadeurs- Wat betekent het om Ambassadeur van cursus Wadden? de Wadden te zijn? Een groot gedeelte bestaat uit kennis Het is voor gasten leuk om te weten, maar het geeft je als schipper ook de verplichting als ambassadeur op te treden en informatie over te dragen. Het is de bedoeling dat je daarin een actieve rol inneemt.

De subsidie is afgelopen. Hoe nu verder? Een gemiddeld vaarseizoen is 7 maanden. In deze tijd ontvangt een schipper ongeveer 50 groepen bestaande uit ongeveer 20 personen. Dat zijn 1000 gasten per jaar per schipper. Op een hele directe en persoonlijke manier krijgen zij van de schipper informatie over het wad en ,,Hoe breng jij als schipper over de uniciteit van het waddengebied. Het zou jammer zijn als de cursus nu ‘de bijzonderheid van het stopt. De schippers leveren uiteraard een financiële bijdrage voor de cursus, maar Wad ’ over op je gasten?” zonder de subsidie is het vooral voor jonge beginnende schippers en bemanningsleden, - Pam Wennekes - niet te betalen.

11 Ik pas op het Wad! “Kanovaren op het Wad is spelen met de omgeving. Je bent veel aan het rekenen. Platen die droogvallen, door vaargangen kanoën op het juiste moment. ERECODE VOOR En bedenken: kan ik wel, kan ik niet gaan. Het tij biedt altijd verrassingen, ik vind het een uitdaging om dat uit te kienen.” WADLIEFHEBBERS - Robbert van der Eijk -

Kader I Vaarrecreant: Robbert van der Eijk, ervaren Robbert van der Eijk, secretaris “De Erecode is destijds ontwikkelend om het gebruik van materiaal. Bijvoorbeeld zeekanovaarder Vereniging Wadvaarders en fervent te voorkomen dat er strenge wetgeving dat je geen onderhoud pleegt aan je schip, Favoriete kano: (nog aanvullen) in werking zou treden. Dat zou de tenminste niet op het Wad. Roest krabben Favoriete plek: Lauwersoog kanovaarder, is een van de dragende bewegingsvrijheid van vaarrecreanten op een zandplaat vond men vroeger heel Mooiste route: Over de plaat bij Lauwersoog, via de Slenk krachten achter de Erecode voor enorm beperken. Wadvaarders, gewoon. Maar dat doet niemand meer. Daar door de kwelder naar de Noordzee. Vervolgens over het Wadliefhebbers. En dat al bijna een charterverenigingen en vaarrecreanten durf ik mijn hand voor in het vuur te steken. strand en dan weer terug naar Lauwersoog. hebben toen voorstellen gedaan voor We blijven wel werken aan de verbetering Uitdaging: Van Noordpolderzeil naar Siemonszand. kwart eeuw lang. een betere handhaving. De overheid gaf van de communicatie en samenwerking. Je bent tien uur onderweg. Met afgaand water erin en met vervolgens aan: ‘Als jullie die voorstellen Natuurorganisaties en wadvaarders zijn opkomend water gauw terug anders zit je vast. kunnen handhaven dan gaan we niet inmiddels heel erg naar elkaar toe gegroeid beperkend optreden’. Dat was een heel en komen ook samen met voorstellen voor positief signaal in een moeilijke tijd met verbetering. In het algemeen is er een veel discussie over natuurbehoud versus betere bewustwording gecreëerd over het natuurbelasting. Met succes: die wetgeving omgaan met de Wadden als bijzonder en is er uiteindelijk niet gekomen!” kwetsbaar natuurgebied. Ons credo daarbij niet elke dag. Maar zij moeten zich wel is: natuurlijk kom je om te genieten, maar de beseffen dat het geen attractie is waar In 2014 kwam er, naar aanleiding van natuur gaat voor. je naartoe gaat. De Erecode zegt ‘houd het nieuwe Actieplan Vaarrecreatie, een genoeg afstand, dat is beter voor de dieren’. herziening van de Erecode. Er lag al een De Erecode voor Wadliefhebbers is Daar moet je een balans in vinden en de goede basis, de Erecode functioneerde na inmiddels een begrip onder recreanten Erecode helpt daarbij. Als je de Wadden als al die jaren nog prima. Sinds de herziening en waddenliefhebbers, maar zou van mij vaargebied ziet, respecteert en je beseft dat Tips voor vaarrecreanten: hebben steeds meer wadvaarders zich nog meer aandacht mogen krijgen. Ik durf je te gast bent, is er niets aan de hand. Ik gehouden aan de Erecode en zich ingezet gerust te zeggen dat ik verbaasd ben als vind persoonlijk dat het nu best goed gaat. • Vaar zonder hoge hekgolven. • Houd uw hond aangelijnd. als ambassadeur. Maar goed ook, anders mensen de Erecode niet kennen. Bij alle Men is eerder onwetend, dan kwaadwillend. • Vaar niet sneller dan de wettelijk • Werk niet aan het schip met verf, olie, diesel, krijgen we weer een strengere wetgeving jachthavens ligt de Erecode klaar voor En laten we niet vergeten dat er een toegestane snelheid van 20 km per uur oplosmiddelen. “ en dat moeten we zien te voorkomen. De toeristen en zeilend publiek. Belangrijk, enorme omslag teweeggebracht is over (snel-varen is alleen toegestaan in de • Ga niet vliegeren. Wadvogels denken dat Als wadvaarder kun je gedragsregels zijn nu duidelijk. Met de want bijna iedere vaarrecreant komt wel het denken en doen op De Wadden. Van betonde geulen tussen zee en havens een vlieger een roofvogel is. het gewoon niet maken om je Erecode promoten we de gedragsregels. Het eens in zo’n jachthaven. Uit een onlangs droogleggen en het bouwen van een dam en in de veerbootroutes). • Kitesurf alleen in de daartoe aangewezen is een verlengstuk van de professionals, de gehouden enquête onder wadvaarders naar Ameland, tot waar we nu zijn. Je hoeft • Gooi geen afval overboord. kitesurfgebieden. Deze staan op de niet te gedragen.” beroepskrachten. “Als wadvaarder kun je het blijkt, dat bij een grote groep nieuwe maar te wijzen naar het Waddengebied of • Vermijd harde muziek, luide radio of hydrografische kaart en zijn gemarkeerd gewoon niet maken om je niet te gedragen.” recreanten de kennis iets afneemt. er gaan alarmbellen af. Ik bedoel dat op een marifoon. met boeien. - Robbert van der Eijk - Meestal zijn dat mensen die over het wad positieve manier. Die signaalfunctie, daar • Gebruik geen onnodige felle verlichting. • Probeer niet met motorgeweld los te komen. De erecode stimuleert beroepskrachten gaan ‘zwerven’. Toeristen willen vlakbij heeft de Erecode namelijk een belangrijke om na te denken over duurzaamheid en de zeehonden komen, want ze zien dat bijdrage aan geleverd.”

13 De Razende Bol

steun van enkele fondsen (*) door het NME centrum De Helderse Vallei en Landschap MEER RUST VOOR VOGELS Noord-Holland een educatieproject opgezet. Een speciaal lespakket werd ontwikkeld voor het basisonderwijs, inclusief EN ZEEHONDEN DOOR website. Projectleider Hartger Griffioen, blikt terug op de eerste lessen. ,,Eén van de opdrachten GERICHTE VOORLICHTING gaat over privéruimte in combinatie met dansen. Hoe is het als iemand (te) dichtbij komt en je iets kwetsbaars beschermt? In De Razende Bol is een van de pilot-projecten van het Actieplan feite lijkt de opdracht op de ervaring die Vaarrecreatie Waddenzee. Rustende zeehonden werden te vaak verstoord, broedende vogels hebben als mensen te dichtbij komen. Dat was voor de jongeren net als broedende vogels. Verschillende vormen van voorlichting zorgden zo’n verhelderend inzicht. Ze waren razend voor een flinke verbetering. enthousiast!”

Tot eind 2018 hebben meer dan tien Gedurende een groot deel van het jaar is de kustbeheerder verantwoordelijk voor het basisschoolgroepen deelgenomen aan deze Razende Bol, een circa 500 hectare grote opstellen van het N2000-beheerplan pilot. Vanaf 2019 is het lespakket onderdeel zandplaat tussen Den Helder en Texel, het voor de Noordzeekustzone, heeft daarom van het reguliere aanbod van De Helderse Het overgrote deel van de bezoekers is hier De ervaring leert echter ook dat naast domein van rustende zeehonden, steltlopers opdracht gegeven aan Landschap Noord- Vallei. positief over. bebording, voorlichting en educatie, en meeuwen. Op dagen met mooi zomers Holland om de natuurwaarden op de lijfelijke aanwezigheid van een boswachter weer kan het er behoorlijk druk zijn met Razende Bol beter te borgen. Resultaten tot nu toe Voorlichting via scholen werkt, het van Landschap Noord-Holland, met recreanten. Met al deze vormen van voorlichting is lespakket is een succes gebleken. name op drukke dagen met zomerse Vanaf 2012 bezoeken boswachters van een groot deel van de doelgroep door de Een verdere uitrol ervan naar andere omstandigheden, voorlopig noodzakelijk Dit zijn vooral mensen uit Den Helder en Landschap Noord-Holland op drukke dagen jaren heen bereikt. Uit steekproefsgewijze delen van het Waddengebied waar blijft. omstreken die er veelal met een eigen (denk aan zomers weer en weekenden) metingen in 2018 blijkt dat de meerderheid spanningen tussen recreatief gebruik en bootje naar toe varen om een dagje op het regelmatig het eiland om de natuurwaarden van de bezoekers inmiddels goed op de natuurwaarden bestaan, bijvoorbeeld via eilandje te recreëren. In de lente en zomer te monitoren, om voorlichting te geven aan hoogte is van de bijzondere natuurwaarden Werelderfgoedcentra, zou onderzocht “Filmpjes, websites, is het eiland óók een plek voor broedvogels, bezoekers en om toezicht te houden. en de geldende regels op de Razende Bol. kunnen worden. zoals scholekster en dwergstern. Mede lespakketten, media en hierdoor is het noordelijk deel van het eiland Educatieproject van 15 mei tot 1 november afgesloten voor Vanaf het begin is er intensief ingezet op gesprekken: de voorlichting alle publiek. De rest van het eilandje is vrij bewustwording. Via allerlei vormen van was enorm.” toegankelijk voor bezoekers. voorlichting zijn bezoekers gewezen op de bijzondere natuurwaarden. Zo zijn er twee - Hartger Griffioen - Voorlichting en toezicht folders ontwikkeld, is contact gezocht met Op papier is het dus goed geregeld. de lokale krant, werd een website ontwikkeld De realiteit was echter dat ook in en is een voorlichtingsfilmpje gemaakt. het rustgebied de zeehonden en (*) Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting broedvogels regelmatig werden verstoord Vanuit de overtuiging dat goede De Versterking en Ars Donandi-Russell ter door recreanten. Rijkswaterstaat, als voorlichting begint op scholen, is er met Bruggefonds.

15 Interview met wadwachter Frank Oosterhoff Aan het woord opknapbeurt. “We hebben nu een extra verdieping, waardoor wadwachters en onderzoekers hier tegelijkertijd kunnen MARJAN VEENENDAAL ,,WIJ LATEN BEZOEKERS ZIEN verblijven.” Oosterhoff doet dit vrijwilligerswerk op Marjan Veenendaal ‘We zien helemaal geen vogels’, zeggen meerdere plekken. Eerder zat hij op Texel is teamleider van ze als ze worden aangesproken. Maar die WAAROM RUST BELANGRIJK IS” een week op de wadwachtpost bij Utopia – vogels zijn dan natuurlijk al lang weg, die uitkijkend over duizenden broedende grote Staatsbosbeheer Ameland. zien de mensen lang voor de mensen de sterns - en een week aan de overzijde van Engelsmanplaat valt onder vogels zien. Wadwachters houden een oogje in het Texel bij de Slufter. Later dit jaar verblijft haar verantwoordelijkheid als zeil. Met het inzetten van wadwachten hij als vogelwachter voor Staatsbosbeheer ‘Het Actieplan Vaarrecreatie en de een week op de oostpunt van Terschelling. natuurbeheerder: Erecode hebben echt bijgedragen aan slaan Natuurmonumenten en “Een prachtplek met een waanzinnige bewustwording en een positief effect Staatsbosbeheer twee vliegen in hoogwatervluchtplaats recht voor onze ‘Op Engelsmanplaat zitten het hele jaar gehad, maar wij zien ook nog veel mensen één klap: rust voor vogels en toch neus. Wij laten bezoekers daar zien waarom door wadwachten. Deze vrijwilligers die de regels niet kennen. Het is dan de Waddenzee zo waardevol is.” monitoren tussen half april en eind ook heel belangrijk dat we dit verhaal, voldoende ruimte voor bezoekers. september de broedvogels op de plaat. In bijvoorbeeld aan de hand van folders, blijven Frank Oosterhoff, één van de ruim de wintermaanden doen ze tellingen voor vertellen! Dat doen we overigens in goede Sovon. De resultaten zijn al jarenlang vrij samenwerking met de varende collega’s tweehonderd wadwachters voor Ambities na het stabiel, al zijn er mooie uitschieters, zoals van de Waddenunit van het ministerie van de Waddenzee, vertelt. Actieplan Vaarrecreatie de broedresultaten van de dwergstern LNV. Zo zorgen we er samen voor dat er in 2016. Maar de wadwachten hebben op Engelsmanplaat plek is voor vogels én Wadwachters schrijven geen bonnen nóg een belangrijke taak, dat is het mensen.’ uit, maar zijn gastheren die bezoekers begeleiden en informeren van recreanten. welkom heten met een helder en We zien dat het steeds drukker wordt pakkend Waddenverhaal. De aanpak op Engelsmanplaat, de wadwachten “Vandaag lagen er twee grote charters Vogelbescherming zijn een succes. Vooral werkt, blijkt op meerdere locaties noemen dat het Werelderfgoedeffect. met Duitse schoolklassen en twee kleine kinderen vinden het leuk om zoveel mogelijk in de Waddenzee. De Boschplaat, Wadlopen is heel populair, soms is het wadvaarders”, vertelt Frank Oosterhoff vogelsoorten van de kaart te ontdekken.” Engelsmanplaat, Richel, Utopia, de zo druk dat de nieuwe wadwachten niet vanaf Richel, een zandplaat ten zuidoosten Van mei tot september wisselt een dertigtal Slufter en Razende Bol: op al deze eens de kans krijgen hun koffer uit te van Vlieland. Als vrijwillig wadwachter van wadwachters elkaar af op Richel. Oosterhoff plekken boeken natuurorganisaties pakken. Dan staat de volgende groep Natuurmonumenten woont hij deze week doet dit nu voor het zevende jaar. Hij merkt succes. alweer voor deur van De Kalkman, onze in de verplaatsbare onderzoekspost van dat het voorlichten zijn vruchten afwerpt. nieuwe wadpost. het Koninklijk Nederlands lnstituut voor “De meeste schippers kennen onderhand De samenwerkende natuurbeheerders Onderzoek der Zee (NIOZ). de regels. Ze informeren hun gasten en willen dat het concept van ‘Onze wadwachten zijn natuurlijk de vertellen dat ze welkom zijn op onze post. wadwachters de komende jaren beste gastheer of -vrouw die je maar “Laten zien Met hoogwater staat de post in zee, Steeds meer wadvaarders hebben een op meer kwetsbare plekken in de kunt wensen. Ze kunnen niet alleen waarom de Waddenzee met laagwater vallen dichtbij vaak waddencursus gevolgd. Ook de Waddenunit Waddenzee wordt geïntroduceerd. heel bevlogen vertellen, ze zijn zich “ meerdere wadvaarders droog. Dan is tevreden, zo vertellen ze ons. Zij hoeven Denk aan De Vliehors op Vieland. ook als geen ander bewust van de Het wordt steeds drukker zo waardevol is.” loopt Oosterhoff met zijn collega langs hier nauwelijks nog handhavend op te Belangrijk is dat bezoekers overal op kwetsbaarheid van het gebied. Ze letten op de Engelsmanplaat.” de boten. “Wij vertellen waarom een treden.” dezelfde vriendelijke en professionele er goed op dat mensen de natuur niet - Frank Oosterhoff - deel van Richel afgesloten is en waar wijze worden benaderd. verstoren. Natuurlijk gaat het wel eens - Marjan Veenendaal - ze wél van het wad kunnen genieten. De post kreeg twee jaar geleden, dankzij mis, dan komen mensen te dicht bij de De vogelherkenningskaarten van een bijdrage van het Waddenfonds, een zogenaamde hoogwatervluchtplaatsen.

17 Communicatie Actieplan Vaarrecreatie BESCHERMING BEGINT omgaan. Dan hadden we websites moeten compact kaartje van het Waddengebied vernieuwen, promotiemateriaal en ga zo dat je kunt uitvouwen. Hierop zie je alle maar door. Dat lukt niet met nul budget. natuurwaarden in één oogopslag en vind BIJ BEWUSTWORDING je handige tips. Maar de eerste versie werd Dus alles bleef hetzelfde? met de grond gelijk gemaakt. Iedereen had Nee, we hebben wel het nodige veranderd. kritiek. Ze zeiden stop er maar mee, volgend Een belangrijke pijler onder het de Rottums een onuitwisbare indruk gaven de folder daarna aan vaarrecreanten Inhoudelijk hebben we de Erecode veel jaar maar opnieuw proberen. Nou, ik dacht Actieplan Vaarrecreatie is de achtergelaten. Langs honderden zeehonden bij inschrijving. Uiteindelijk was ik alleen meer naar voren geschoven. Vanuit het niet. Dus ik heb een compleet nieuwe vaar je naar een onbewoond eiland. En aan wat geld kwijt voor een mooie fles het idee: de campagne is tijdelijk en zal “Op mij hebben de versie gemaakt. Die viel bij iedereen in communicatie. Bijeenkomsten, de horizon tienduizenden vogels. De rust, de Beerenburg. stoppen als het programma stopt. De goede aarde en was net op tijd klaar voor nieuwsbrieven, campagnes en ruimte, dat is on-nederlands mooi! Erecode is wat mij betreft tijdloos. In het Rottums een onuitwisbare het hoogseizoen. Een paar maanden later voorlichting. Van alles werd uit de In de begintijd moet je ook keuzes beleidsmatige traject zie je dat nu ook indruk achtergelaten.” noemde een hoogleraar in Noorderbreedte Je mocht de communicatie opbouwen maken. Wat is een belangrijke keuze terug. De Erecode is nu onderdeel van de het foldertje als voorbeeld van goede kast gehaald om de samenwerking met exact nul euro budget. Hoe lastig geweest die goed heeft uitgepakt? gebiedsagenda 2050. Dat heeft dus een - Christiaan Kooistra - voorlichting. te versterken en de bekendheid te is dat? Bij de nieuwe start wilden veel mensen mooie toekomst voor de boeg. Bovendien De herlancering van de Erecode was het ook het beeldmerk veranderen. Daar heb past de Erecode nu ook als onderdeel in Mooiste resultaat? vergroten. Christiaan Kooistra is er in eerste wapenfeit van het Actieplan dat we ik een stokje voor gestoken. Het beeldmerk de grote marketing-campagne rondom De gestegen bekendheid met de Erecode. alle jaren bij betrokken geweest. echt naar buiten konden brengen. Omdat van het Convenant Vaarrecreatie zit Werelderfgoed Waddenzee. begint bij bewustwording, dat idee. De Het MOCO-onderzoek vroeg in 2016 en er geen geld was, heb ik alle betrokken gewoon goed in elkaar. Het is een juichend afgelopen vier jaar is het besef over de 2018 aan zo’n duizend vaarrecreanten naar partijen om hulp gevraagd. De Wadvaarders poppetje, dat tegelijkertijd het Nederlandse Maar met alleen het promoten van Werelderfgoedstatus enorm gegroeid. Dat de bekendheid met de gedragsregels op Wat heb je zelf met de Wadden? brachten Frits Wester in, de gemeenten een Waddengebied symboliseert. Ook de tekst een set regels die in de Erecode staan, wordt nu door allemaal partijen zelfstandig het Wad. Na jaren van daling werd die lijn Als geboren en getogen Fries ging ik burgemeester, de Provincie Noord-Holland heeft een dubbele lading: Ik pas op het Wad. verover je natuurlijk niet de harten van opgepakt. Met wat mij betreft de film WAD in 2016 stopgezet en is inmiddels de weg al van jongsaf aan naar het Wad. Mijn leverde een vormgever en de Provincie Dus aan de ene kant dat je er voorzichtig mensen. als voorlopig hoogtepunt als je het hebt omhoog ingeslagen. De bekendheid met oma had bijvoorbeeld een stacaravan op Groningen kon de flyers met nieuwe teksten mee bent, maar ook dat je er pas op gaat als Nee, dat klopt. Daarom is, in nauwe over harten veroveren. de Erecode is gegroeid van zo’n 40% naar Ameland. Of gewoon een dagje fietsen drukken. Het Watersportverbond had weer je weet waar je mee bezig bent. samenwerking met het Programma naar 50%. Nu de Erecode ook is opgenomen in met de familie. Door het Actieplan kon ik goed contacten met Boot Holland en zo een Rijke Waddenzee, ook veel aandacht Leren-door-doen is het adagium. Wat is de marketingcampagne verwacht ik dat de met de Waddenunit meevaren in verboden mochten we daar in het mekka van de En het beeld was ook al behoorlijk geweest voor het ontwikkelen van het er fout gegaan? bekendheid met verantwoord gedrag op het gebied. Dan sta je ineens op Richel tussen noordelijke vaarrecreatie de vernieuwde bekend. besef over de unieke natuur. Waarom is Een echt mooi voorbeeld daarvan vind ik de Wad alleen maar zal toenemen! de krijsende meeuwen. Op mij hebben Erecode lanceren. En de havenmeesters Precies, dus daar moet je pragmatisch mee het zo’n bijzonder gebied? Bescherming z-kaart die we in 2017 maakten. Een klein

19 Beekman blikt vooruit WAT ZIJN DE SPEERPUNTEN VAN HET INVESTERINGSKADER WADDENGEBIED?

Zijn werk als programmamanager Een jaar of tien geleden werd de gestage duurzame manier van afvalinzameling. Vaarrecreatie Wadden is klaar, maar groei van de vaarrecreatie gezien als een “Voor projectontwikkeling is ,,We willen verduurzaming laten zien met grote bedreiging voor het Waddengebied. praktische voorbeelden. Het opkomend- Jan Beekman laat het Waddengebied Maar dat beeld was slechts gebaseerd 20 miljoen beschikbaar.” en afgaand tij bijvoorbeeld blijft voor veel niet los: “Vanuit het Investeringskader op indrukken en ideeën. Nu wordt dat mensen abstract. Jachthaven Terschelling Waddengebied zie ik nog vele kansen onderbouwd met wetenschappelijk heeft nu een getijdewijzer gemaakt. Een onderzoek vertelt Jan Beekman. ,,Data wordt hefboom om inzichtelijk te maken hoeveel voor duurzame ontwikkeling. Ook voor steeds belangrijker” water je nog hebt in een doorgang. Dat vind vaarrecreatie.” ik een mooi initiatief.” Beekman stond de afgelopen twee jaren aan het roer van het Actieplan namens het Programma naar een Rijke Waddenzee. Monitoring blijft wat hem betreft een ,,Op basis van data belangrijk aandachtspunt, ook na afronding naar gebiedssluitingen van het Actieplan Vaarrecreatie. ,,Onder meer radar en AIS wordt gebruikt om een gaan kijken.” systematische indruk te krijgen van de vaarbelasting op de Waddenzee. We weten Een tweede focuspunt van nu al dat er op plekken meer, of juist minder Investeringskader Wadden is de recreatie mogelijk is. Een gevolg kan zijn ontwikkeling van de Noordelijke dat je de begrenzing van gesloten gebieden Kustgebieden. “Het gaat dan met name aanpast.” om overnachtingsplekken. Qua toerisme zitten de eilanden in het hoogseizoen aan “De vaste wal kan meer Beekman is namens de Waddenprovincies hun maximum. Er is de afgelopen jaren veel ook betrokken als coördinator van de gefocust op de eilanden, vaarrecreanten ontwikkeld worden. Denk opgave Werelderfgoed bij het Investerings- en de wadloopbeleving. Het Terpen- en aan meer slechtweer kader Waddengebied. “Het investeringskader Wierdengebied is nog onontdekt, net als is erop gefocust meer gestructureerde de Kop van Noord-Holland. Juist in het voorzieningen.” projecten in het Waddengebied te Noordelijke Kustgebied is er veel ruimte voor ontwikkelen en heeft daarin een faciliterende Er is de laatste jaren veel geïnvesteerd in groei. Daar zal ook de vaarrecreant genoeg - Jan Beekman - rol. Met steun van het Waddenfonds is er zo’n het verduurzamen van de jachthavens, van mee krijgen. Denk bijvoorbeeld aan 20 miljoen beschikbaar.” bijvoorbeeld met ledverlichting of een meer slechtweer voorzieningen.”

21 Passantenhaven Dellewal

Jachthaven Dellewal op Terschelling is bijzonder omdat het de enige haven is in Nederland die echt in een natuurlijke baai ligt (baai Dellewal). Bij zonsopkomst en laagwater is het een adembenemend plaatje.

23 Sfeerreportage Monitoringsonderzoek Waddenzee Wetenschappen van de Rijksuniversiteit ,,Kijk, kijk!”, zegt Kooistra, turend door zijn Groningen betrokken bij dit grootschalige verrekijker. ,,Ik zie er een bobberen. Ja, die onderzoek. gaat te water.” Zo heet het als een zeehond zich voortbeweegt op het land. Die dag “ALS ZEEHOND BEGINT TE zullen er nog veel meer zeehonden te water “ gaan. En er weer uitkomen. En hun hoofd Mensen die met een hond opsteken, terwijl er geen mens in de buurt BOBBEREN, DAN IS HET MENENS” recht op vogels aflopen. is. En ook andere boten waren er niet. Tot Dat is echt verstorend.” conclusies komen, blijft dan ook lastig. Van kitesurfers tot rubberbootjes en van een Waddenduin en uitgerust met Daar is het de onderzoekers om te doen, rondvaartschepen: er vaart van alles moderne verrekijkers, denkt waarschijnlijk bepalen in welke mate recreanten - van eerst aan fanatieke vogelaars. wadlopers, tot suppers, pleziervaart en Afgelopen zomer zijn de onderzoekers al op langs de zeehonden op het Wad. Hoe rondvaartboten - verstorend werken op de Terschelling en Vlieland geweest, om vanuit verstorend is recreatievaart voor de Zo hebben ze het ‘t liefst. ,,Dan hebben populaties grijze- en gewone zeehonden de duinen de reuring rond de zandplaten zeezoogdieren? we de grootste kans op natuurlijk gedrag op de Richel, Engelschhoek en de Blauwe te bekijken. Dat doen ze niet alleen met van de vaarrecreant”, zegt ecoloog Van Balg in de Waddenzee. En voor vogels. Dat is telescopen, maar ook met de Vector Range der Zee. Het is ook de reden dat de belangrijk om te weten. De overheid kijkt elk Finder. Een apparaat dat ook in het leger Het is de perfecte vermomming en dat onderzoekers niet met een bootje het jaar of gesloten gebieden in de Waddenzee wordt gebruikt om afstanden te bepalen weten ze maar al te goed, Els van der Zee Wad opgaan. Dan hebben stuurlui door nog relevant zijn. Maken zeehonden en/of (en zo raketten mee af te schieten). In dit van ecologisch adviesbureau Altenburg dat ze in de gaten worden gehouden en vogels nog gebruik van het gebied of zijn geval kunnen de onderzoekers precies zien en Wymenga en Christiaan Kooistra, van houden ze waarschijnlijk meer afstand tot andere plekken interessanter geworden? hoeveel ruimte er zit tussen de boten en de het Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee. de zandplaten tussen de eilanden, waar de Zo gaan gebieden dicht terwijl andere juist zeehonden. Iedereen die hen hier ziet staan, op de top zeehonden op liggen te rusten. opengaan. ,,Bij mooi weer is het op de platen Richel en ,,Op het Wad is al een heel uitgebreid Engelschhoek echt een komen en gaan van netwerk van biologen en vogelliefhebbers kleine rubberbootjes, vanuit de haven van MOCO actief die bewegingen en tellingen doen”, Vlieland en Terschelling”, zegt Van der Zee. zegt Kooistra. ,,Maar dat zijn waarnemingen ,,Soms gaan mensen over de plaat lopen, Om het effect van de maatregelen te bepalen uit het Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee is in en dus per definitie subjectieve gegevens. vaak met een hond. Dat is echt verstorend. 2015 een breed monitoringsonderzoek gestart: enerzijds naar de vaarrecreatie, anderzijds naar Dit onderzoek in opdracht van Actieplan Met name voor vogels die daar foerageren. de natuur in de Waddenzee. Vaarrecreatie is bedoeld om daar meer Gelukkig zien we dat in dit onderzoek niet Het onderzoek wordt uitgevoerd door MOCO, het monitoringconsortium dat bestaat uit: objectieve meetgegevens aan toe te vaak.” Stenden/ETFI, Altenburg & Wymenga, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Rijksuniversiteit voegen.” Groningen en De Karekiet landschap en ecologie. Het landelijke Centreof Expertise Leisure, Op de westpunt van Ameland is het in Tourism and Hospitality (CELTH) is een belangrijke partner bij dit onderzoek. Zo wordt er gebruik gemaakt van vergelijking met Vlieland en Terschelling radarbeelden om de aantallen bijvoorbeeld al een heel stuk rustiger met Het programma beslaat drie jaar (2016, 2017 en 2018). Het resultaat van dit onderzoek is een vaarbewegingen rond de zandplaten te vaarrecreatie, constateert ze. gebiedsdekkende registratie van de vaarbewegingen op het Wad en de mogelijke interacties registreren. Wat zijn populaire routes en tussen natuur en recreatie in ruimte en tijd (waar en wanneer). Elk jaar worden de resultaten wanneer? En houden recreanten zich aan Tijdens het interview komt er vanaf de geëvalueerd en waar nodig wordt de methodiek aangescherpt. Op deze manier groeit de de grenzen van de gebiedssluitingen? veerdam van Nes slechts één rondvaart. De monitoring naar een geheel dat steeds meer inzicht geeft in de relatie tussen vaarrecreatie Het zijn vragen die belangrijk zijn voor het rond de 100 zeehonden lijken niet erg onder en natuur. Bedoeling is dan ook dat het onderzoek wordt opgenomen in de Basismonitoring beheer. Naast Altenburg en Wymenga, de indruk. Enkelen kijken op en verplaatsen Waddenzee. zijn onder meer de vogelonderzoekers zich een beetje als het schip volgens de van SOVON en de faculteit Ruimtelijke Vector tot 57 meter komt. Meer info: www.ikpasophetwad.nl

25 Rumoerig, opstandig en soms Dat zorgde voor ongekend veel media- zelfs vijandig. Begin jaren aandacht. Alle regionale kranten en omroepen, maar ook de landelijke media ’90 stonden vaarrecreatie, berichten er over. De Leeuwarder Courant natuurbeschermers en noteerde de mooiste uitspraak uit de mond van toenmalig voorzitter Karel Helder. ,,Wij “ overheden lijnrecht tegen over Gaat voor verantwoord zijn de Indianen van het Wad!” Het was elkaar. In de rechtszaal, voor de tekenend voor de sfeer. en vrij varen op tv en op het Wad: overal werd de Waddenzee.” Beelbepalend was echter de uitzending ruzie gezocht. van de landelijke nieuwsrubriek NOVA in - Kor Wijngaarden - september. Karel Helder stond constant op beeld met een lege horizon. Nou ja, Kor Wijngaarden, oud-voorzitter Vereniging en duizenden wadvogels die aan het voor Wadvaarders legt uit . “De regelgeving foerageren waren. Hij sprak met een weids werd zo streng ingezet door overheids- gebaar ,,Waarom zou hier geen ruimte zijn instanties, dat je rond 1990 als vaarrecreant voor een paar wadvaarders?” bijna nergens meer mocht varen.” Dat beeld, vol rust en ruimte, zorgde voor de De grootste ergernis zat hem er vooral eerste barstjes in het bolwerk dat toenmalig in dat natuur en overheid alles konden minister Hans Alders had gebouwd. Zeker bepalen. ,,Er was geen overleg mogelijk”, toen de wadvaarders het ook nog met vertelt Wijngaarden. ,,Je mocht alleen in cijfers konden onderbouwen. Veertien de vaargeulen komen. Aanleggen op de verstoringen in zeventien weken. Vrijwel bijzondere plekken, zoals Dellewal, was er allemaal veroorzaakt door straaljagers, niet meer bij. Dit vonden wij als wadvaarders vliegtuigjes en helicopters. Tweede Dertig jaar vaarrecreatie in vogelvlucht onacceptabel.” Kamerleden begonnen vragen te stellen. Kan de wetgeving niet wat soepeler? Vereniging Wadvaarders Het was de start van een lange strijd. De Maar zo snel ging het niet. De juridische meest opmerkelijk actie volgde in 1993. strijd ging door. Eind jaren negentig volgde Oprichting: 1990 Engelsmanplaat, een zandplaat tussen een gang naar de Raad van State. Bij Leden: circa 1400 leden VAN OPSTAND NAAR Ameland en Schiermonnikoog, werd maar het begin van het nieuwe millenium was Deelnemers: zeilers, recreatieve liefst een half jaar bezet. Een clubje van iedereen moe van de strijd. Polarisatie motorboten de Wadvaarders zeilde op 8 mei naar het maakte langzaam plaats voor de eerste Doel: Belangen behartigen huisje op palen. Ze hadden de sleutel overleggen. recreatieve SAMENWERKING meegenomen, maar toen die niet wilde watersporters in het draaien door de roest, werd de koevoet er Procesbegeleider Piet Dijkstra werd Waddengebied bijgehaald. Waarna de bezetting een feit ingevlogen. Hij had vaker voor hete vuren was. gestaan. Tijdens de ruilverkaveling wist >>> Meer informatie: www.wadvaarders.nl

27 >>> vervolg van opstand naar samenwerking De Waddenunit bestaat uit Eelke Sybren Dijkstra vier bemande boten die namens het Ministerie van WADDENUNIT: OGEN EN LNV rondvaren voor handhaving, monitoring en voorlichting. OREN VAN HET WAD werd gezamenlijk opgesteld. In het artikel zoveel kennis van zaken, dat iedereen mee Een soort boswachters, maar van Robbert van der Eijck, elders in dit ging.” dan voor het wad. Ze kennen magazine, wordt hier nader op ingegaan. bij wijze van spreken iedere Door elkaar vaak te ontmoeten, groeide Het meest in het oog springende het vertrouwen. Voor Wijngaarden was het resultaat van dit tweede Pact van Rede geul en boot. Ze monitoren “ bijvoorbeeld aanleiding om het indianen- is het concept van dynamische zonering: nieuwe mosselbanken, noteren Men houdt rekening met imago op een subtiele manier van zich af te gebieden openstellen als het kan en sluiten hoe geulen zich verplaatsen, elkaar en met het Wad. schudden. Het motto ‘Vrij en verantwoord wanneer het vanwege de natuur moet. varen’, werd omgedraaid. ,,Varen in zo’n controleren vistuigen van Het beeld dat men had van bijzonder natuurgebied begint met De criticaster kan de uitkomst mager vissers, tellen vogels op elkaar klopte gewoon niet.” verantwoording nemen voor je eigen gedrag noemen. Immers, er is nu in 2019 maar één als wadvaarder”, vertelt Wijngaarden. ,,En route waar dynamisch zonering op van hotspots en vertellen zeilers als dat goed zit, kun je vrij genieten.” toepassing is. Volgens Wijngaarden ligt dat - Piet Dijkstra - waar ze wel of niet kunnen anders. ,,Dit is geen eindresultaat, maar een droogvallen. Om de goede verhoudingen te bestempelen nieuw begin. Een fundamenteel andere werd in 2009, zestien jaar na de manier van werken. De overheid denkt niet bezettingsactie (!) het eerste Pact van in beperkingen, maar in mogelijkheden. hij boze boeren om te kneden. Niet door Rede afgesloten. ,,Rede staat voor rust en En dat doen ze in goed overleg met alle harde woorden, maar door te kijken waar redelijkheid, na al die jaren van polarisatie”, partijen.” de overeenkomsten in het conflict zitten. legt de toenmalig voorzitter uit. ,,Bovendien Een formule die hij ook toepaste bij de heeft Rede ook een nautische klank. Denk Wijngaarden is dan ook hoopvol over de vaarrecreatie. aan de Rede van Texel bijvoorbeeld.” toekomst na het Actieplan Vaarrecreatie. ,,We hebben een aantal wensen. Varen ,,Mijn eerste gesprek was in Harlingen of Hoe goed de afspraken van het eerste Pact in gesloten gebieden bij hoogwater Eelke-Sybren Dijkstra is een van de mij neemt het begrip toe. Dat komt mede Franeker voor een zaal vol Wadvaarders”, ook waren. Er zat een kleine weeffout in. bijvoorbeeld. Zeehonden zwemmen nu vaak bemanningsleden van de Waddenunit. door de Wadwachters bij posten zoals vertelt Dijkstra. Dat voelde als het hol van Het was zonder de overheid opgesteld. En met je bootje mee. Dan ben je één met de Hij vaart op de Asterias. Deze boot vaart Richel. Maar ook op charterschepen zien de leeuw. ,,Ik ontdekte toen waar het fout als al die mooie plannen ook gerealiseerd natuur.” vooral in het westelijke Waddengebied, van we de schippers tekst en uitleg geven.” ging. Wadvaarders zijn geen verstoorders, moesten worden, dan was het Rijk toch Harlingen tot aan Terschelling. “Wij zien dat maar natuurliefhebbers met een bootje. noodzakelijk. de meeste recreanten zich aan de regels Het bemanningslid van de Waddenunit Dat merkte ik aan hoe de mensen erover Dijkstra werd in 2012 opnieuw ingeschakeld. houden. Kitesurfers blijven bij Harlingen telt ook vaak vogels. Afgelopen zomer spraken, hoe zij het wad beleven.” Hij introduceerde een bijzondere manier bijvoorbeeld keurig in hun gebied. Op dagen was er een speciale telling om eventuele van werken: de Schetsschuit. Het recept “Die rust en ruimte met mooi weer zien we wel een toename verstoring in kaart te brengen. Toevallig De sleutel voor het latere succes was is simpel. ,,Zet alle partijen bijelkaar in een daar kan ik echt van kleine rubberbootjes, die vanuit de was het net een regenachtige dag gevonden. ,,Natuurbeschermers en ruimte, zonder achterban en na een uur haven rondom Richel varen of richting waardoor het rustig was, weinig recreanten Wadvaarders hebben allebei een intrinsieke maken we een kaartbeeld. Op basis van van genieten.” zeehonden nabij Terschelling gaan.” en grote aantallen vogels. “Voor mij zijn liefde voor het Wad en de natuur.” dat beeld praten we weer een uur en zo dat de mooie momenten. Dan loop je in passen we dat net zolang aan totdat er één - Eelke Sybren Dijkstra - De afgelopen jaren heeft Eelke-Sybren een bijzonder gebied en ben je echt even Het duurde vervolgens nog jaren voordat gemeenschappelijk beeld is. De inbreng van een geleidelijke verandering gezien in het alleen. Die rust en ruimte daar kan ik echt de argwaan zou verdwijnen. De Erecode de Waddenunit was cruciaal. Zij hadden gedrag van mensen in hun rayon. “Volgens van genieten.”

29 Verboden gebieden

Deze kaart is slechts een grove impressie. In het Waddengebied kunnen bovendien gebieden open of juist op slot gaan, afhankelijk van de natuur. De bebording en betonning in het veld is leidend. Bij het ontbreken daarvan zijn de coördinaten leidend zoals ze in de hydrografische kaart staan. Vaar uiteraard ook op (in)zicht en ervaring. En kijk voor de meest actuele informatie op www.nautin.nl

Hoogwatervluchtplaatsen Verboden gebieden voor vogels Kitesurfgebied Zeehondenligplaatsen

Vaarweg; alleen hier is Haven/aanleggelegenheid snelvaren toegestaan

Vaarroutes (recreatie) Havens, niet voor recreatievaart

31 Marketing Waddengebied MILJOENENCAMPAGNE VOOR DUURZAAM TOERISME

In Nederland zijn er in 2030 ruim 50% veranderde in lovende woorden. gebied”, weet Davids. ,,Dus is het ook logisch meer toeristen. De komende jaren zal Maar Davids is er de man niet naar om op dat daar veel activiteiten in gaan zitten.” zijn lauweren te gaan rusten. “Je bent zo die toestroom begeleid worden door goed als je laatste opdracht.” En dus zet hij Wie denkt dat marketing vooral reclame een grote marketingcampagne voor zich nu samen met zijn hele team in voor maken is, heeft het mis. ,,We gaan echt Werelderfgoed Waddenzee. promotie van het Waddengebied. het verhaal van het gebied vertellen. Waarom is het Werelderfgoed? Wat Geen gemakkelijke opgave, want het is maakt het zo bijzonder. En dat doen we Een miljoen euro per jaar wordt er de ook een gevecht tegen de beeldvorming. niet alleen. Dat doen we samen, onder komende 6 jaar gestoken in de promotie Veel mensen associëren marketing met het motto: Wij Wadden Werelderfgoed. van Werelderfgoed Waddenzee. Niet om bussen vol Aziaten, overvolle pleinen Ondernemers kunnen zich aansluiten bij de meeste toeristen te trekken, maar juist en natuurverstoring. ,,Wij mikken niet de routes en ambassadeur worden. En de de liefhebbers van natuur en cultuur. op massatoerisme, maar op natuur- en Waddenvereniging organiseert bijvoorbeeld Roger Davids is de man die, samen met cultuurtoeristen. Dat heeft twee belangrijke de marketingorganisaties Merk Fryslân, voordelen. Ze geven al snel twee keer Holland Boven Amsterdam en Marketing zoveel geld uit als de gemiddelde toerist. Groningen, aan de slag gaat om het Bovendien gaan ze zorgvulder om met de Waddengebied op de kaart te zetten. Een omgeving.” cursussen zodat ondernemers ook het In de voorgaande jaren hebben het Het gedrag op het Wad is daar onderdeel marketeer pur sang. Davids strooit met verhaal kennen van de unieke natuur.” Actieplan Vaarrecreatie en Werelderfgoed van. We gaan niet op een betuttelende speels gemak met termen als augmented Het marketingprogramma is opgebouwd Waddenzee al samengewerkt. Zo is er een manier vertellen wat niet mag. We houden reality, VR, mobile first en 360’s foto’s. rondom zeven verhaalijnen, zoals Hoewel de focus in de eerste jaren op online campagne geweest over de Erecode, het positief. Hoe kun je helpen? Nou door ,,Maar de basis blijft nog altijd gewoon de Werelderfgoed en Watererfgoed. Beleving wandelen en fietsen ligt, wordt ook onder meer op Facebook. Mede door dit bijvoorbeeld een tasje mee te nemen en website: visitwadden.nl” is daarbij het sleutelwoord. Het gaat onder de vaarrecreant meegenomen in de soort initiatieven is de bekendheid met troep op te ruimen.” meer om bijzondere ervaringen, zoals campagne. De (jacht)havens zijn onderdeel de Erecode in de afgelopen jaren weer Wie mag beslissen over een miljoen euro Wadlopen, Wadeten, kunst en duisternis. De van routes en anders zijn de routes toegenomen. Van 40% in 2016 naar 50% Voor beide marketeers geldt dat de per jaar, heeft natuurlijk al wat op zijn cv zeven verhaallijnen vormen de basis voor altijd wel in de buurt. De aandacht in in 2018. Nu het Actieplan stopt, neemt promotie van het Waddengebied zo’n leuke staan. Zo schreef hij het marketingplan 200 lokale verhalen. Opvallend daarbij is dat “We moeten vechten de pers zal de komende tijd toenemen. Werelderfgoed Waddenzee het stokje klus is vanwege de unieke natuur. Davids: voor Leeuwarden Culturele Hoofdstad van tweederde van die verhalen zich afspelen in Internationaal, maar ook in de landelijke helemaal over. ,,Het gaat niet om zoveel mogelijk toeristen, Europa. En hij managede vervolgens de het kustgebied aan de vaste wal. tegen de beeldvorming en regionale kranten. Op verschillende maar om de juiste. Zo lever je een bijdrage uitvoering van de doelgroepcampagnes. ” plekken kun je het Wad ‘in het echt Een mooi resultaat weet Karina Pool van aan de economie, aan de ecologie en aan Het aanvankelijke cynisme dat veel Friezen De vaste wal is, in vergelijking tot de omtrent toerisme. beleven’ via een virtuele voorstelling. En Merk Fryslân. Ze is inmiddels aangeschoven de leefbaarheid in het gebied. Duurzaam hadden tegen de Europese hoofdstad, Waddeneilanden, natuurlijk nog minder wie in de jachthaven even op de website bij het gesprek. ,,De Erecode is een kleiner, Toerisme is een unieke kans voor de natuur - Roger Davids - smolt gaandeweg als sneeuw voor de zon. bekend als toeristische bestemming. visitwadden.nl gaat, krijgt genoeg mee van maar wel een belangrijk onderdeel in de én de economie van het Waddengebied.” De gemeenschap draaide om en kritiek ,,Bovendien is het ook een veel groter de campagne. campagne. Duurzaamheid staat voorop.

33 Monitoring op basis van data deel verblijft op Texel, Terschelling en gaat het hier om relatief veel grensgeval- en bij grijze zeehonden is dit de helft Vlieland. De vaarbewegingen naar deze len. Anderzijds bestaat het vermoeden (4.000). drie jachthavens verlopen vrijwel alle- dat bij ‘echte betredingen’ van het afge- maal via de brede betonde vaargeulen. sloten gebied, het vaak gaat om vergun- 4. Confrontatie Natuur en Watersport WAT VERTELLEN DE CIJFERS ninghouders (De AIS-dataset is immers Via Oog voor het Wad geven beheerders, 2. Radar en AIS geanonimiseerd). onderzoekers en Wadwachters aan waar Veel schepen varen met een AIS aan verstoringen plaatsvinden op bepaalde boord. Dit is een geografisch informatie- 3. Tellingen vogels en zeehonden momenten. Een duidelijke verbetering is OVER VAARRECREATIE systeem om de veiligheid te waarborgen Eind jaren zeventig van de vorige eeuw er waargenomen bij de Blauwe Balg (tus- voor de scheepvaart. AIS is verplicht varieerde het seizoengemiddelde van sen Ameland en Terschelling). Doordat de voor passagiersvaart en boten die groter de Nederlandse Waddenzee rond de betonde geul 300 meter is verplaatst, is zijn dan 20 meter. De schatting is dat 600.000 Wadvogels. In het jaar 2017 is hier nu minder verstoring waargenomen WADDENZEE? een derde van de kleinere boten ook AIS dat gegroeid naar ruim 800.000. Dat van zeehonden en vogels. In zijn alge- heeft. De dataset kent wel een tekortko- lijkt gunstig, maar voor de Waddenzee meenheid geldt dat waar mensen lopen, ming: echt kleine vaartuigen, zoals RIB’s als geheel (dus inclusief Duitsland en daar vliegen de vogels weg of gaan de Wie beleid maakt, maatregelen en kano’s vallen buiten het bereik van het Denemarken) is er een afname. zeehonden te water. uitvoert en gesprekken houdt moet onderzoek. Er zijn ook verschillen tussen de vogel- Bij de ingevoerde waarnemingen in Oog ook weten wat er precies gebeurt op Door een analyse van de vele miljoenen soorten. Zo neemt de scholekster al voor het Wad is bij ruim 20% een effect de Waddenzee. Naast de traditionele AIS-data krijg je wel een goed ruimtelijk twintig jaar af. De verschillende soorten op de natuur gezien, zoals opvliegen van waarnemingen, begonnen de beeld van de vaarbewegingen op het wormeneters nemen juist sterk toe in vogels en het te water gaan van zeehon- Wad. Het meeste scheepvaartverkeer de westelijke Waddenzee, maar in de den. Het is op dit moment nog onduide- opdrachtgevers van het Actieplan ook bevindt zich binnen de vaargeulen. oostelijke Waddenzee is deze trend lijk in hoeverre dit beeld representatief is een experiment met wetenschappers. Gemiddeld bedraagt dit zo’n 72% van het alleen duidelijk voor de Bontbekplevier en in welke mate het gedrag van dieren totaal. en de Drieteenstrandloper. Verstoring op hierdoor beïnvloed wordt. De komende Kan het verzamelen van data een het Wad van vogels gebeurt in 30% van jaren is het dan ook van belang dat deze nieuw licht werpen op vaarrecreatie Ook het snelvaren lijkt relatief gezien de gevallen door roofvogels. De mens dataset verder groeit. op de Wadden? Een overzicht van de binnen de perken te blijven. Minder dan veroorzaakt de overige 70%. 1% van de AIS-gebruikers vaart te hard, uitkomsten. Overzicht van motorboten op het Wad. De routes in het westen zijn duidelijk drukker waar dat niet mag. De aantallen gewone- en grijze zeehon- www. ikpasophetwad.nl dan het oosten. den nemen nog steeds toe. Ook in 2017 Bepaalde afgesloten natuurgebieden was dit het geval. Bij gewone zeehonden De hoeveelheid vaarrecreanten op het RUG, SOVON, de Karekiet en Altenburg & dalende trend te zien. Het totaal van de worden redelijk vaak betreden. Enerzijds gaat het om ruim 8.000 exemplaren Wad neemt af, maar de verblijfsduur Wymenga. De wetenschappers doen dit sluispassages in 2017 was met 83.801 neemt toe. Daardoor is het lastig om een in opdracht van het Actieplan Vaarrecre- zo’n 7% minder dan in 2016. Dit wordt oordeel te geven over de druk van vaar- atie Waddenzee (Ik pas op het Wad). Het vooral verklaard door een daling van de recreatie op de Waddenzee. De aantallen doel is om de kennis te vergroten over de chartervaart. 130.000 vogels en zeehonden groeien nog steeds interactie tussen natuur en waterspor- 120.000 Den Helder 110.000 Den Oever licht. Verstoringen van natuurwaarden trecreatie op het Wad. Toch betekent dit niet dat het auto- 30000 zijn relatief zeldzaam. matisch rustiger wordt in het Wadden- 100.000 25000 Kornw.zand 20000 1. Vaarbewegingen op het Wad gebied. In de afgelopen 34 jaar is het 90.000 Harlingen 15000 Lauwersoog Dit blijkt uit het jaarlijkse integrale onder- Vanaf 1982 tellen de zes grote sluizen aantal ligplaatsen in de jachthavens flink 80.000 10000 zoek naar vaarrecreatie en natuurwaar- aan de Waddenzee de in- en uitgaan- gegroeid en de passanten blijven veel 70.000 5000 0 den in de Waddenzee. Het onderzoek de recreatievaart. De topperiode was langer liggen. Voor de grote jachthavens 60.000 r 2 4 6 8 0 2 4 6 8 0 2 4 6 8 0 2 4 6 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 a 8 8 8 8 9 9 9 9 9 0 0 0 0 0 1 1 1 1 ja 9 9 9 9 9 9 9 9 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 wordt uitgevoerd door een consortium in 2002-2009 met steeds meer dan is het aantal van 27.000 gestegen naar 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 van onderzoeksinstituten met ETFI, 110.000 passages. Daarna is er een 90.000 overnachtingen. Het leeuwen- Totale passages van alle sluizen 1982-2017. Sluispassages 1982-2017.

35 Overnachten in één van de vele mooie jachthavens langs de Waddenkust is een bijzondere ervaring. Maar de bereikbaarheid is soms niet zo vanzelfsprekend als dat het lijkt. “De Waddenzee slibt nu ,,Het is elke dag een gevecht nog dicht. Niets doen tegen de aanslibbing.” is geen optie”

- Hans Danel -

Havens aan de Waddenzee hebben last van aanslibbing. Hoe dichter de jachthaven bij een wantij ligt, hoe groter het probleem. Mede daardoor hoeft er bij Texel vrijwel Een man die de afgelopen jaren er mede niet gebaggerd te worden, maar is de voor heeft gezorgd dat vaarrecreanten haven van Schiermonnikoog juist vaak ‘gewoon’ overal binnen konden varen, is in het nieuws vanwege de bagger- en Hans Danel. Hans die opgegroeid is in de bereikbaarheidsproblematiek. Biesbosch, was als kind al gefascineerd door de eb/vloed natuur. Geen wonder dus Soms moet je een getijdentabel erbij pakken dat hij later Mariene Biologie ging studeren om te zien wat precies het goede moment in Groningen en nog een kopstudie Werelderfgoed status Waddenzee: is om te vertrekken of om binnen te varen. aquatische ecologie volgde in Amsterdam. Voor sommigen is dat juist de charme van Hans werkt al ruim dertig jaar aan het Waddengebied. ruimtelijke ordeningsvraagstukken in- en om de Waddenzee. Hij ging ondermeer als JACHTHAVENS DUURZAAM Niets doen is geen optie adviseur aan de slag bij Grontmij, stond aan Niets doen is in elk geval geen optie. de wieg van brakwater getijde gebieden en De havens zijn belangrijk voor de lokale mocht later als Hoofd Beleid en Onderzoek economie maar ze geven de watersporter van Waterschap Hunze en Aa’s aan de slag TOEGANKELIJK EN ook de mogelijkheid om het wad op een met Polder Breebaart. unieke manier te ontdekken. Doordat er nu eenmaal veel slib in het water zit, worden Duitse Wad BEREIKBAAR HOUDEN geulen en havens ondieper. Om een goede Met regelmaat is Hans zelf ook op het wad bereikbaarheid te garanderen, wordt er hard aan het varen. ,,Ik zeil vooral veel op het gewerkt. Duitse Wad. De betonning en >>>

37 >>> vervolg jachthavens duurzaam toegankelijk en bereikbaar houden

beprikking is daar correct en alles is daar Nieuwe aanpak zorgen dat de aanslibbing van aanloopgeul nét wat dynamischer. ” HDidee heeft daarom een nieuwe aanpak én jachthaven aanzienlijk wordt beperkt. geïntroduceerd. Grofweg valt de aanpak Vanaf 2012 raakte Hans ook actief uiteen in drie stappen: (1) vakkundige Een punt van zorg voor de bagger-adviseur betrokken bij het Convenant Vaarrecreatie analyse van de lokale omstandigheden is de bestaande weten regelgeving. ,,Die is en het latere Actieplan Vaarrecreatie van de aanslibbing; (2) het toepassen van niet meer van deze tijd”, vertelt hij. ,,Het zou Waddenzee. Het adviesbureau van Hans, alternatieve baggermethoden en (3) het mooi zijn als er ruimte wordt geboden om HDidee Advies & Coaching, werd dat jaar intensief begeleiden van de uit te voeren bijvoorbeeld drempels in aanloopgeulen vlak gevraagd een analyse op te stellen van hoe baggerstrategie. te houden. Dit later in het seizoen alsnóg om te gaan met de toenemende drukte moeten doen, leidt tot meer verstoring en in jachthavens en de bereikbaarheid en Centraal bij deze aanpak staat het woord energieverspilling omdat er veel meer tijd toegankelijkheid daarvan. ‘regie’. ,,Om een voorbeeld te geven. Als elke moet worden gestoken in het verwijderen haven voor zich een baggeraar inhuurt op van sliblagen, die inmiddels hard zijn Zandhonger Waddenzee ad-hoc basis, dan vliegt zo’n ondernemer geworden. Het is duurder en slechter voor Vooral voor de oostelijke havens (met name het ene moment naar Noord Holland en het de natuur. Hoe wil je dat maatschappelijk Schiermonnikoog en Noordpolderzijl) is de volgende moment naar Oost-Groningen. uitleggen?” bereikbaarheid en toegankelijkheid een Met goede regie kun je dit slim plannen en issue. De Waddenzee verzandt namelijk. een enorm kostenvoordeel behalen. Dat kan Hartenwens Dat betekent dat er meer aanvoer is van oplopen tot wel vijftig procent!” Voor de toekomst van een goede sediment, dan dat er weggaat. Daardoor bereikbaarheid van het Waddengebied stijgen de kosten voor het onderhoud van Door een uitgekiende baggerstrategie toe te heeft Hans nog een hartenwens. ,,Ik zou vaargeulen en jachthavens. Wetenschappers passen, afgestemd op tij, stroming, diepten, heel graag zien dat er een collectief schatten in dat de ‘zandhonger’ nog tot morfologie en sedimentsamenstellingen, van opdrachtgevers een pool van, veelal ongeveer 2030 zal duren. zijn voor verschillende jachthavens kleine zelfstandige, baggeraars de de afgelopen jaren goede resultaten opdracht geeft het nautisch beheer en Tot voor kort werd het simpel op diepte behaald in termen van bereikbaarheid en onderhoud uit te voeren. Dit graag voor houden van deze jachthavens gezien als toegankelijkheid in het vaarseizoen. meerdere jaren. Daarmee realiseren we dé manier om de aanslibbing te bestrijden. aanzienlijke kostenbesparingen en dagen Maar dat is een vicieuze cirkel waar je Preventief handelen we de baggeraars uit om te investeren in niet uitkomt, vertelt de baggerstrategie- Belangrijk principe daarbij is volgens Hans innovatieve baggertechnieken. Zo houden adviseur. “Op het wad weet je één ding dat er veel meer moet worden ingezet we de jachthavens in en langs onze zeker: als je een gat graaft is het volgend op het zoveel mogelijk voorkómen van de Waddenzee bereikbaar en toegankelijk!” jaar weer dicht. Op moeilijk bereikbare jaarlijks aanslibbing. Zo heeft bijvoorbeeld plekken kleinschalig en jaarlijks vele kubieke de ‘drempel’ die in veel situaties vlak voor meters slib moeten verwijderen, is natuurlijk de jachthaven ligt, een belangrijke functie Voor meer informatie en contact: ‘interessant’ voor baggeraars, maar dat om de aanslibbing in de jachthaven te www.hdidee.nl wordt voor de eigenaren en beheerders verminderen. Een ander voorbeeld van het van de jachthavens een steeds grotere voorkómen van aanslibbing is de aanleg van financiële last.” een zogenaamde Spoelzee. Dit moet ervoor

39 NIEUWE OPLOSSING ZOMERVAARROUTE WAARDGRONDEN TERSCHELLING

Na jaren van passen en meten is er Deze extra vaarroute die, bij wijze van Zeehondenpups in goed overleg een nieuwe oplossing proef, al sinds 2015 wordt opengesteld De route loopt normaliter tot 1 september in de zomerperiode, zorgde de door gesloten gebied. Openstelling vóór gevonden voor de extra vaarroute in afgelopen jaren voor organisatorische die tijd mag pas als de Waddenunit de Waddenzee. Het gaat om de route uitdagingen. Elk jaar blijkt het lastig om (Ministerie LNV) de route vrij geeft. Dat is door de Waardgronden Terschelling, de markeringstonnen op tijd het water het geval als de gewone zeehonden die in te krijgen. Afgelopen jaar lukte dat daar in de omgeving hun jongen baren ten zuiden van Terschelling en zelfs helemaal niet. Waardoor de route en zogen, zijn vertrokken uit het gebied. Ameland. officieel niet werd opengesteld. Dat moment is niet vooraf te voorspellen.

Slechts twee tonnen neerleggen Rijkswaterstaat (RWS) lanceerde daarom bij een evaluatiebijeenkomst vanuit het Actieplan Vaarrecreatie Waddenzee een nieuw voorstel. Bedoeling is om niet de hele route meer met tonnen te markeren, maar slechts twee tonnen die de BBZ en de Waddenunit reageerden Voordelen extra route de grens van het gesloten gebied aan enthousiast op het voorstel van RWS. De extra route is geen vervanger van, de oostkant en de westkant markeren. De route kan vanwege deze werkwijze maar een aanvulling op de gebruikelijke Dynamisch zoneren Deze twee tonnen kunnen op tijd doorgaan. In 2019 gaat het om een proef. route (de noordelijke) over de Blauwe geplaatst worden. De route wordt bekend Daarna moet blijken of dit ook in de Balg. De extra zomerroute heeft als De extra zomervaarroute is onderdeel van gemaakt via Bericht voor Zeevarenden toekomst zo wordt gedaan. voordeel dat het beduidend korter is het concept van dynamisch zoneren. Hierbij met zogenaamde “waypoints. Dat zijn de en veiliger. Bijkomend voordeel is dat maken de overheden een gebaar richting coördinaten van de hele route. De kleinere hoeveelheid tonnen de noordelijke route wordt ontlast. Daar de recreatievaart om, indien de natuur het appelleert bovendien aan het ‘vrije liggen ook veel zeehonden vlak langs toelaat, toch gebruik te maken van gesloten Enthousiaste reacties gevoel’ van het wadvaren. Op de de route en die worden regelmatig gebieden in Werelderfgoed Waddenzee. De Wadvaarders, het Watersportverbond, hydrografisch kaart 2019 is de route met verstoord. De extra route zorgt dan voor een aparte noot aangegeven. meer rust.

41 Ik pas op het Wad! GENIETEN MET RESPECT VOOR DE WADDENNATUUR

De ‘Erecode voor Wadliefhebbers’ geldt voor iedereen die vaart of loopt Vogels op het wad. Uitgangspunt van deze Het Waddengebied is een unieke plek in Erecode is de verantwoordelijkheid en Nederland vanwege de miljoenen vogels het inzicht van de wadliefhebbers. die er gebruik van maken. Voor veel soorten is het de broedplek en voor andere een noodzakelijke tussenstop op hun loodzware trektochten van het hoge Noorden naar • Houd afstand tot Als u zich aan de Erecode houdt: Afrika en vice versa. broedende vogels en vogels met jongen. • kunnen vogels voldoende eten en • Zorg dat u bij opkomend water weer rusten om gezond te blijven, voldoende Bijtanken en uitrusten is het devies. Doen ze op tijd aan boord bent, zonder de vogels jongen te krijgen en groot te brengen en dat niet, dan hebben ze niet genoeg energie te verstoren. voldoende vetreserves op te doen voor om jongen groot te brengen of overleven • Weet dat als de eerste vogels opvliegen, de lange trekreizen; ze de lange trektochten eenvoudigweg u te dichtbij komt. niet. Voor trek- en broedvogels is genoeg • kunnen zeehonden voldoende rusten Zeehonden rust een noodzaak om te overleven. De om gezond e blijven, te verharen en hun Erecode roept dan ook wadliefhebber sop Tenslotte jongen groot te brengen; Op wie maken ze geen verpletterende vlucht het water in. Zo mist het jong een om afstand te houden als de eerste vogels • Goed zeemanschap gaat boven alles. indruk? Zeehonden! Zodra zij ergens zoogbeurt. Bovendien zorgt de stress wegliegen, ben je in elk geval te dichtbij. • Vaar met een actuele hydrografische Meer weten • kunt u blijven genieten van al die rijke en hun kop uit het water steken, wordt dat voor een extra energieverlies. Zowel bij Loop dan niet verder, maar stop of keer om. kaart. unieke natuur in deze laatste wildernis van met de nodige oohs en aah’s begroet. En het jong als de moeder en er is een kans • Blijf uit gebieden die gesloten zijn op www.ikpasophetwad.nl Nederland, het Werelderfgoed Waddenzee! de kans dat je ze ziet, is heel groot. In de dat ze elkaar kwijtraken.” grond van artikel 2.5 Natuurbeschermings- Nederlandse Waddenzee zwemmen er • Vaar niet te dicht langs wet 2016 en andere regelgeving. Actuele vaarinformatie meer dan 10.000 rond. • Vaar niet te dicht langs oevers waar hoogwatervluchtplaatsen. • De schipper is en blijft verantwoordelijk www.nautin.nl zeehonden rusten. • Anker op voldoende afstand van voor het gedrag van zijn opvarenden. Marifoonkanaal 4 “Juist omdat ze zo leuk zijn, komen • Ga niet ankeren of droogvallen in de hoogwatervluchtplaatsen. • Val niet te lang achter elkaar op dezelfde 0562-44.31.00 mensen soms iets te dichtbij”, zegt Jan buurt van rustende zeehonden. • Ga pas van boord als vogels die op de plaats droog: maximaal twee of drie tijen. Beekman, coördinator van de campagne • Loop er zeker nooit naar toe. waterlijn foerageren zijn verdwenen. • Bij een wandeling op het Wad geldt de Waddenzee Werelderfgoed ‘Ik pas op het Wad’. “Vooral als de dieren • Weet dat zodra een zeehond zijn kop • Loop niet naar groepen vogels toe. Provinciale Wadloopverordening, ook bij www.visitwadden.nl jongen hebben en op een zandplaat opsteekt, u te dicht bij de groep komt. • Blijf als groep(je) dicht bij elkaar en waaier wandelingen vanaf een schip. Groepen liggen is dat een probleem. De moeder niet uit. groter dan 7 personen mogen niet verder • Houd extra afstand tot grotere vogels, van hun boot gaan dan 500 meter zonder zoals wulp en lepelaar. vergunning.