2019 Yili Artvin Ili Ve Ilçeleri Yüzey Araştirmasi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
2019 YILI ARTV İN İLİ VE İLÇELER İ YÜZEY ARA ŞTIRMASI DERLEME MAKALES İ Dr. Ö ğr. Üyesi Osman AYTEK İN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü [email protected] ORCID: 0000-0002-1145-8290 Gönderim Tarihi: 04.05.2020 Kabul Tarihi: 23.06.2020 Alıntı: AYTEK İN, Osman (2020). “2019 Yılı Artvin ili ve İlçeleri Yüzey Ara ştırması” AHBV Edebiyat Fa- kültesi Dergisi, (2) 75-92. Bu çalı şma, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ğı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlü ğü’nün 14 Haziran 2019 tarih ve 491146 sayılı ve Proje No: YA010801 “Artvin İli ve İlçelerinde Orta ça ğ ve Sonrasına Ait Türk Dönemi Eserleri”ne yönelik yüzey ara ştırmasına ili şkin onay do ğrultusunda ve söz konusu alanlarda; Bakanlık temsilcisi olarak Kars Müze Müdürlü ğü uzmanı Bilal YET İM gözetiminde ve ba şkanlı ğımdaki ekipçe 16.07.2019-28.07.2019 tarihleri arasında gerçekle ştirilmi ştir. Ara ştırma, Türk Tarih Kurumu Ba şkanlı ğı'nın maddi destekleri ile yürütülmü ştür. Ba şkanlı ğımdaki ara ştırmaya, Dr. Ö ğr. Üyesi Turgay BEYAZ, Dr. Ö ğr. Üyesi Zehra ÖZBULUT, Ö ğr. Gör. Yunus Emre AYTEK İN ve Fatih GÜLTEK İN i ştirak etmi şlerdir. Ayrıca, Sanat Tarihçisi Fatih KARACA ile Yeşilköy Köyü ve Küre Köyü’nden yer gösteriminde vatanda şlar eşlik etmi şlerdir. Arazi çalı şmaları, Artvin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlü ğü’nden temin edilen araçla sa ğlanmı ştır. Söz konusu izinlerinden dolayı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlü ğü’ne, maddi destekleri için Türk Tarih Kurumu Ba şkanlı ğı’na, Bakanlık temsilcimize, ekip arkada şlarıma, Artvin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlü ğü’ne ve fedakâr kaptanımız Sava ş Aydemir’e çok te şekkür ederim. ÖZ: Bu makale; Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi adına, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ğımızın izinleri ve Türk Tarih Kurumu Ba şkanlı ğının maddi destekleri do ğrultusunda, ba şkanlı ğımdaki ekip tarafından, “Artvin İli ve İlçelerine Yönelik Yüzey Ara ştırması” çerçevesinde elde edilen verilerden olu şturulmu ştur. Bir kısmı ilk kez tespiti yapılan söz konusu ta şınmaz kültür varlıkları; Artvin Merkez İlçe ba şta olmak üzere Hopa, Kemalpa şa, Borçka, Murgul ve Yusufeli ilçelerinde, toplam 16 adet Orta ça ğ’dan Osmanlı dönemi sonuna kadar uzanan süreçteki manastır, kilise, şapel, kale, cami ve köprü gibi yapılardan olu şmaktadır 1997 yılından beri yörede sürdürdü ğümüz incelemeler göstermi ştir ki, küçük bir co ğrafyada, zengin sayılabilecek oranda ta şınmaz kül- tür varlı ğı potansiyeli bulunmaktadır. Bu da bize, Orta Ça ğ’dan beri kırsal mimari gelene ğin, mevcut topog- rafyasına uygunluk içerisinde geli şti ğini do ğrulamaktadır. Anahtar Kelimeler: Artvin, Manastır, Kale, Cami, Kırsal Mimari. Surface Research on Artvin Province and its Districts in 2019 ABSTRACT: This article is composed of the data from the “Surface Survey on Artvin Province and Its Dis- tricts”, conducted by the team led by me on behalf of Van Yuzuncu Yil University and with the kind permis- sions of Ministry of Culture and Tourism of Turkish Republic and the financial support of the Turkish Historical Society. The number of the immovable cultural assets in question, some of which have been determined for the first time, is 16, mainly in the Central District of Artvin, and in the districts of Hopa, Kemalpa şa, Borçka, Murgul and Yusufeli. They consist of structures such as monasteries, churches, chapels, castles, mosques and bridges dating back to the period from the Middle Ages to the late Ottoman period. Our investigations, which have been carried on by us in the region since 1997, show that in a small geography there is a potential for a wealth of immovable cultural assets. This finding shows us that since the Middle Ages, rural architec- tural tradition has developed in accordance with its current topography. Key Words: Artvin, Monastery, Castle, Mosque, Rural Architecture. Giri ş Artvin, Do ğu Karadeniz Bölgesi’nin en do ğu ucunda yer almakta olup, Gürcistan Cum- huriyeti ile kom şulu ğu bulunan; Arhavi, Hopa ve Kemalpa şa kıyı şeridinde, Artvin Merkez, Borçka, Murgul, Ardanuç, Şav şat ve Yusufeli ilçeleri ise iç kısımda olmak üzere 9 ilçeye sahip- tir. İlin tarihsel geçmi şi Eski Ça ğlara kadar götürülmeye çalı şılsa da eldeki verilerin ekseri- yeti Orta ça ğ dönemine aittir. Yüzeydeki verilerden yola çıkarak Orta ça ğda zengin bir Hıristi- yan kültürünün varlı ğı dikkat çekmektedir. 16. Yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı 76 AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi (HEFAD) Sayı 2 / 2020 Bahar İmparatorlu ğu içinde yer almaya ba şlayan bölge, 1878’de biten Osmanlı-Rus Sava şı sonra- sında Çarlık Rusya’nın i şgaline u ğramı ş ve 7 Mart 1921 yılında tekrar ana vatana kavu şma şansını yakalamı ştır. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi adına 1997 yılında ba şlattı ğımız Artvin İli ve İlçelerine yö- nelik Yüzey Ara ştırmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ğı’nın izinleri ve Türk Tarih Kurumu Ba şkanlı ğı’nın kısıtlı destekleri ile yürütülmektedir. Bu bildirinin içeri ği, 2019 yılında yapılan Yüzey Ara ştırmalarına ait incelemelerine dayanmaktadır. Bu bildiri; bir kısmı ilk kez tarafımızca belgelenen ta şınmaz kültür varlıklarından olu ş- makta olup, a ğırlıklı olarak Artvin Merkez ilçesine ait köylerde olmak üzere; Hopa, Kemalpa şa, Borçka, Murgul ve Yusufeli ilçelerine ait toplam 16 adet Orta ça ğ’dan Osmanlı dönemi sonuna kadar uzanan farklı i şlevlere sahip ta şınmaz kültür varlı ğının hava foto ğraflarıyla desteklenmi ş biçimde anlatımını içermektedir. Bir kısmı daha önceki ara ştırmalarımız sırasında tespit ve incelemeleri yapılmı ş olmakla birlikte, güncel durumlarının belirlenmesi ve ula şılması mümkün olmayan kale yapılarının uzaktan da olsa ilk kez drone ile çekilmesi bizim açımızdan çok faydalı olmu ştur. Artvin Merkez İlçesi Aşağı Maden Köyü Camii: Kare planlı olan camiye, yakla şık 120 cm yüksekli ğindeki 6 basamaklı bir merdiven ile giri ş sa ğlanmaktadır. Caminin dı ş cephe duvarlarının kalınlı ğı 80 cm ile 100 cm arasında de ğişiklik göstermekte olup, duvarlar yöreye ait kaba yonu ta şları kul- lanılarak örülmü ştür. Kahverengi, gri, kiremit rengi ve devetüyü renklere sahip ta şlar arasında derz dolgu bulunmaktadır. Caminin kuzeyinde iki katlı son cemaat yeri; kuzeybatı kö şesinde ise tek şerefeli, üzeri sac ile örtülü fazla yüksek olmayan bir ah şap minaresi bulunmaktadır. Son cemaat yerinden camiye giri şte ceviz a ğacından yapılmı ş, yakla şık 180 cm yüksekli ğinde ve 100 cm geni şli ğinde, üzerinde oyma tekni ğinde yapılmı ş bitkisel motifler bulunan çift kanatlı bir kapı bulunmaktadır. Alt katta, bayanların namaz kılmı ş oldu ğu üst kattaki mahfil bölümünü ta şıyan 2 ah şap direk bulunmaktadır. Bu direkler ile mahfil bölümünde bulunan 6 adet ah şap direk üzerinde oyma tekni ği ile yapılmı ş zengin bitkisel ve geometrik süslemeler bulunmakta- dır. Caminin tavanında, merkezde ah şaptan yapılmı ş bir sekizgen süsleme mevcuttur. Sekiz- genin içi sarı, turuncu ve kahverengi boyayla boyanmı ştır. Yapı, 40.99249840 Enlem, 41.83652680 Boylam, 240 Ada ve 7 Parsel üzerinde yer almaktadır. Caminin kitabesi bulunmadı ğından yapım tarihi net olarak bilinmemekle birlikte, yapım tekni ği ve bölgedeki di ğer camiler de göz önünde bulunduruldu ğunda 1830’lu yıllardan sonra yapılmı ş (19. yy.) Osmanlı dönemi camilerinden oldu ğu dü şünülmektedir. Caminin tamamen ah şap olan tavanı, çatıdan su aldı ğından tavan ah şaplarında şişme ve renk de ğişiklikleri belirgindir. Ayrıca caminin güney cephe duvarı da çatı gibi su aldı ğından, cephe duvarı üzerinde sıva dökülmeleri ve renk de ğişiklikleri göze çarpmaktadır. Camide ivedi olarak çatı bakımının yapılmasına ve gerekli tedbirlerin alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlü ğü tarafından köklü bir restorasyona tabi tutulması için ön pro- jelendirme çalı şmaları yapılmı ş ise de henüz uygulamasına ba şlanmamı ştır. Dr. Ö ğr. Üyesi Osman AYTEK İN, …Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Ara ştırması 77 Yukarı Maden Köyü (Yukarı Hod-Tanzagara Mezrası) Kalesi: Kale sur duvarları ge- nellikle temel seviyesinde ve yer yer 1-2 metre yüksekte iken, kalenin gözetleme kulesi ise yakla şık 6 metre yüksekli ğinde olup, sur duvarlarına göre daha sa ğlam olarak günümüze ula ş- mı ştır. Sarp ve engebeli bir tepe üzerinde yer alan kaleye yol olmadı ğından ula şım mümkün olamamı ştır. Kalede sadece uzaktan foto ğraflama çalı şmaları yapılmı ş, ula şımı mümkün ol- madı ğından ayrıntılı çalı şma yapılamamı ş ve koordinatı alınamamı ştır. 78 AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi (HEFAD) Sayı 2 / 2020 Bahar Derinköy Köyü Kilise Kalıntısı: Kilise, köyün So ğuksu mahallesinde yer almaktadır. Kilise önemli ölçüde tahribata u ğramı ş, do ğu duvarı nispeten ayakta, batı duvarının yakla şık 1/3 ü ayakta, kuzey ve güney cephe duvarları ise tamamen yıkılmı ş olup, bu cephelerde sa- dece temel seviyesinde duvarlar gözlemlenmi ştir. Kilisenin ayakta kalan duvarlarında küçük ve orta boy kesme ta şlar iç ve dı ş yüzeylerde kullanılmı ş, araları ise dolgu ta şlarla kireç harcı kullanılarak doldurulmu ştur. İç cephe duvarları üzerinde sıva vb. herhangi bir kaplama kulla- nılmamı ştır. Kilisenin ayakta kalan duvarları üzerinde yo ğun bitki örtüsü bulunmaktadır. Okumu şlar (Boselt) Köyü Kalesi: Sarp ve oldukça engebeli bir kayalık üzerinde yer alan kale önemli ölçüde sa ğlamdır. Kale duvarları küçük ve orta boy düzgün kesme ta şlar kul- lanılarak in şa edilmi ş ve ta şlar arasında kireç harcı kullanılmı ştır. Kalenin kuzey sur duvarları üzerinde tüm vadiye hâkim bir gözetleme kulesi bulunmaktadır. Sur ve burç yükseklikleri yer yer 10-12 metreyi bulmaktadır. Kalede sadece uzaktan foto ğraflama çalı şmaları yapılmı ş, ula- şımı mümkün olmadı ğından ayrıntılı çalı şma yapılamamı ştır. Yapı, 41.08260516 Enlem, 41.88538200 Boylam, 106 Ada ve 26 Parsel üzerinde yar almaktadır. Dr. Ö ğr. Üyesi Osman AYTEK İN, …Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Ara ştırması 79 Ortaköy (Berta)-Duganala Mezrası Parehi Manastırı: Önceki yıllarda belgeleme çalı ş- maları yapılmı ş olan manastır ve ma ğara yerle şiminde bu yıl sadece foto ğraflama çalı şmaları yapılmı ş ve manastırın son durumu tespit edilmi ştir.