De Antitankgracht:

Wat eens begon als een militair bouwwerk, is nu een aantrek- kelijk natuurlint dat uitnodigt tot wandelen, fietsen, relaxen en verkennen.

De Antitankgracht dateert van net voor de Tweede Wereldoor- log. Ooit maakte hij deel uit van een heel netwerk van verde- digingslinies, forten en bunkers rond Antwerpen. Hij moest vijandige tanks tegenhouden en de troepen vertragen.

Na de oorlog nam de natuur het over van de militairen. Er ontstonden heel bijzondere plekjes met een grote diversiteit Praktische info aan planten en dieren. Vele soorten die hier hun vaste stek vonden, zijn op andere plaatsen in Vlaanderen vaak zeldzaam Startplaatsen met parking geworden. De Antitankgracht is een echte “dieren-autostra- 1) Provinciaal Groendomein Vrieselhof, knooppunt 57 Antitankgrachtroute de” die ervoor zorgt dat dieren van het ene naar het andere 2) Gemeentedomein De Mik, knooppunt 36 natuurgebied trekken. Hoe bereik je de startplaats? Naast de mooie natuur, is er natuurlijk ook nog het indruk- 1) E34 Antwerpen - , afrit 19 erfgoed en natuur ontdekken wekkende militaire erfgoed in de onmiddellijke omgeving van 2) E19 Antwerpen - , afrit 4 de gracht: forten, bunkers en allerhande bouwwerken die [ langs de Antitankgracht ] destijds een militair doel dienden, maar die nu al lang niet Afstand meer daarvoor gebruikt worden. Dankzij Joseph de Hasque, Vlak traject, 45,5 km lang, voor de helft autovrij de pionier van het Vlaams Vestingbouwkundig Centrum Si- Oelegem, , , Brecht, Opmerking i.v.m. de bewegwijzering mon Stevin, werden de Antitankgracht en het omringende , of de staat van het wegdek? militaire erfgoed uitgebreid geïnventariseerd en beschermd. www.routedokter.be Tot slot zie je langs de route ook veel mooie oude kasteeldo- Surf naar www.antwerpsekempen.be meinen. De beide vertrekplaatsen zijn daarvan al een goed voor meer details over de voorbeeld. blikvangers langs het traject.

Depotnr: D/2012/0408/28 Colofon Redactie: Toerisme Provincie Antwerpen (TPA) Opmaak: Gekko Druk: Favorit Kaart: Elke Feusels Foto’s: TPA, Vilda Verantwoordelijke uitgever: TPA, Koningin Elisabethlei 16, 2018 Antwerpen

De informatie werd met zorg verzameld. Wijzigingen zijn al- tijd mogelijk, maar vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de uitgever. Kelenven De Leeuwerk

BONTGENOTENLEI 4,8 Meerven N Blikvangers: Blokven 1,8 N133 0 km 2 km E19 98 1. Provinciaal Groendomein Vrieselhof, BRASSCHAATSEBAAN 68 1 2,9 Brug 11 5,6 Klokkeven Oelegem () Maria ter 99 LOCHTSE BAAN 69 Het rustige kasteeldomein Vrieselhof ligt in de vallei van de Heide N117 Kooldries 4,3 MISHAGEN 2 WESTMALLEBAAN rivier de Grote Schijn. Je kunt er zonder veel moeite talrijke 4,5 Rommersheide 38 37 N115 dieren zien en horen. In het bezoekerscentrum kun je wis- DE KEI GARÇON- 65 DREEF 0,7 4,2 selende natuureducatieve tentoonstellingen bezoeken. Bethanie 4 36 vertrek Trappistinnenabdij Legende Het kasteel is een bijna identieke kopie van het originele Brechtse Heide 3,2 N1 Gemeentedomein 66 kasteel, dat tijdens Wereldoorlog I vernield werd. Antitank- De Mik Sluis 2 Marmerven FORTSEBAANgracht 3 2,6 kerk 4 SINT-JOBBAAN Driehoek 40 Sluis 3 ABDIJLAAN 2. Schildestrand 3 DENNENLAAN 1,7 GROOT- kapel2,7 AKKER Het fort van ’s Gravenwezel heet ‘Schildestrand’ in de volks- De Inslag 1,6 5,5 2,4 1,6 49 Brug - Sluis 4 SINT-JOBBAAN 0,6 50 mond omwille van zijn wel heel aparte geschiedenis na de 2,9 Vraagheide Scherpenbergmolenabdij 41 Brug - Sluis 5 48 oorlog. De zone rond het fort werd immers in de jaren 1950 35 E10 Plas 51 Trappistenbossen Westmallefort een recreatiezone. Er verrezen allerlei chalets, optrekjes en Sluis 6 Sint-Job-in- 44 Domein 2,3 2,7 GOUDVINK- ’t-Goor 2,7 de Renesse schuurtjes. Vandaag wonen er ongeveer 250 mensen per- 1,8 BRASSCHAAT kasteelN179 LAAN 0,8 Sluis 7 manent, hoewel dat wettelijk niet mag. Op het tuinterras Kasteel van Zand 2,4 Brasschaat WATERSTRAAT Trappistenabdij 2,3 N12 boerderij van de fietsvriendelijke taverne MaNo kun je even uitblazen. 32 N121 47 1,1 E. VERMEULEN- 1,6 1 HERTENDREEF 5,3 Brug 7 62 2 HALLEBAAN windmolen 3. Gemeentepark De Mik in Brasschaat 42 STRAAT NOOIT- PEERDSEBOS- RUST 33 Antitank- 61 Lindepaviljoen ‘De Mik’ komt van de naam ‘Micke’ die al in de 13e eeuw op Klein Schijn 63 BAAN over Turnhout gracht bezoekerscentrum DREEF die plaats voorkomt. Het huidige kasteel is het resultaat van Botermelk CATHARINA- Fietsbandenautomaat N115 N121 54 heropbouw en veranderingen na enkele branden. Vandaag is Zeurt Kanaal van naar De Caters museum 2,6 Sint-Antonius Sluis 8 2,5 2,7 3 FORTSTEENWEG ZOERSEL vooral het park, met zijn mooie bomen, zonne- en speelwei- 2 2,9 4,3 recreatiedomein den en schilderachtige vijver, enorm geliefd bij wandelaars Vordenstein 43 2 20 55 0,4 en sportvissers. Voor kinderen is de kinderboerderij Mikerf

LIERSE BAAN Park Vordensteyn 1,9 45 SCHILDEDREEF fietsverhuur ’s-Gravenwezel 5,8 Zoerselhof Hertebos Kasteel van een ware attractie. De kinderboerderij heeft ook een eigen ’s-Gravenwezel 92 2,2 3,2 SCHOTEN Villers parking 2,2 bijenmuseum en een winkeltje met verse boerderijproduc- Brug 14 3 VENSTRAAT 23 Park van Halle 5 Sluis 9 EEKHOORNLAAN Zoerselbos ten. In taverne Mikhof kun je honger en dorst stillen. Hallehof DREEF 1,6 3,6 0,3 infokantoor Park van 21 ZOERSELBOS- LAGE WEG Schoten 0

, HEIDE- 5,6 4. Trappistinnenabdij & Brechtse Heide 164 WEG Boshuisje gevaarlijke20 overweg 2,5 5,5 PARKLAANSCHIJN- 93 0,6 De Brechtse Heide is een uitgestrekt en weids beschermd 30 Sluis 10 BAAN P. NUYENS- LEMMEKENS- Brug15 1 drinkwaterfontein landschap van zo’n 1700 hectare groot. De toren van de LAAN HOOIDONCK Kijkuit Schilde-Bergen SCHILDE 89 Cisterciënzerabdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth, ook wel 1,6 Pulhof 90 Halle 94 N12 Spreeuwenberg Byckenhoeve 22 0,8 SNIEDERS- brouwerij BEUKEN- de ‘Trappistinnenabdij’ genoemd, is een herkenningspunt 1,2 PAD HOEK

etsknooppunt LAAN 57 3,9 LIEFKENS- Halse Bossen 5 N120 26 GRASBAAN in zowat het hele gebied. Sinds 1950 wonen er zusters, die 0,3 1,2 etsroute Dobbelhoeve 3,6 melkautomaat 24 GOORSTR. 1,3 een eenvoudige, sobere levensstijl aanhouden. Ze wijden Bleyckhof 59 2 3,1 etsroute (autovrij) Sluizen 2,4 DE PONT Wijnegem 1 1,1 ijsverkoop hun tijd aan gebed en aan het maken van producten die ze N112 2,6 Albertkanaal 25 Provinciaal Groendomein KANTONBAAN N14 95 etsroute (onverhard KNOD- Shoppingcenter& autovrij) BAAN Vrieselhof 1 0,5 BOSKANT ook verkopen, bijvoorbeeld kruidenolie, zeep en kaarsen. Meer 29 Schildehof Fort van 60 ZANDHOVEN café etsroute (onverhard) vertrek 57 0,4 Oelegem 1 R11 1 0,6 Groot Schijn 19 1,3 04 kilometeraanduiding 1,6 3,8 5. Park van Halle, Zoersel 78 Fietsbanden- Hof van Liere hotel 3 automaat Pulderbos Met dank aan UILENBAANToerisme Provincie Antwerpen VZW 19 Het gemeentepark is 25 hectare groot, met als blikvanger het 3 ,Nadruk6 18 of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden. 1,7 71 E34© 2012 -TPA | Kaartontwerp Elke Feusels2,7 & TPA ,1 15 HOGENAARDSEWEG 96 verblijf voor groepen kasteel dat de familie de Borrekens in 1902 bouwde en dat nu 4 E34 Boutersemhof CAUWEN- FORTBAAN 79 Oelegem 1,4 BERGLEI VOORT onderdak biedt aan het Provinciaal Natuur- en Landschaps-

1,4 OELEGEMSE- 56 SCHAWIJK- STEENWEG OSSEN-WEG BLAUW- jeugdherberg2,4 2 Montens HOEF huis (NALAH). Bomenliefhebbers zullen aangenaam verrast STRAAT 2,1 HOGE 2,9 2,5 97 Pulle 02 2,6 Selsaeten 1,2 WEG 77 5,2 Massenhoven natuurgebied zijn door de vele mooie en unieke bomen in het park. Vlak 1,4 01 1,3 N116 Broechemhof 70 0,7 Kasteel achter het kasteel staat een merkwaardige beuk, die al een MAAS EN 98 van Hovorst Zevenbergenbos 2,2 MOOR 19 69 jachthaven ereplaats kreeg in het boek ‘Merkwaardige bomen in Vlaande- ren’. Het pronkstuk is echter de mooie en zeldzame libanon- ceder, aan de westrand van de open vlakte achter het kasteel.