Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY Gmina Cegłów

PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY

Europejski Fundusz na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Cegłów 2014 Publikacja powstała z inicjatywy Gminnej Biblioteki Publicznej w Cegłowie.

Zespół redakcyjny: Danuta Grzegorczyk i Małgorzata Śluzek oraz Alicja Branicka i Mirosław Kurek Recenzja Korekta: Diana Gajc-Piątkowska, Justyna Kowalczyk

Fot. na okładce: orzeł – pomnik niepodległościowy w Cegłowie, fot.: Przemysław Piątkowski

Projekt, skład i opracowanie graficzne: Fotopia – Diana i Przemysław Piątkowscy tel.: +48 607 221 522 http://www.fotopia.com.pl, e-mail: [email protected]

Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Cegłowie ul. J. Piłsudskiego 22, 05-319 Cegłów, tel.: +48 25 757 01 81 http://www.bibliotekaceglow.pl, e-mail: [email protected]

Druk i oprawa: Legra

Nakład: 1000 egz.

© Gminna Biblioteka Publiczna w Cegłowie

ISBN 978-83-931153-3-4

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych – również częściowe – tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich. PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 7

Z Dziennika Zarządu Miasta Warszawy (nr 84/1921) W 1935 roku AGRIL wydał 11 tysięcy zł na inwesty- wynika, że przekazano na własność gminie Warszawa cje, po dwóch latach – ponad 17 tys. zł na wykonanie majątek fundacji: folwarki Mienia, Piaseczno, Rudnik, kapitalnego remontu domu administratora, gajówek A Ruta i Skwarno (razem 2043 morgów), położone w gmi- i budynków gospodarczych, brukowanie podwórza, nie Cegłów, domek drewniany w osadzie Cegłów, lasy budowę szopy na wozy i narzędzia, ogrodzenie sadu. Mienia i Piaseczno (razem 3900 morgów). Przedsiębiorstwo AGRIL działało do 1948 roku, a jego W latach międzywojennych AGRIL posiadał w swej go- majątek przekazano Państwowym Nieruchomościom A spodarce majątki ziemskie, wśród których były: folwark Ziemskim, które tworzyły Państwowe Gospodarstwa Mienia (268 ha) i lasy Mienia – Piaseczno z gajówkami Rolne (PGR), jakie wiele lat działało w Mieni. Kokoszki, Pełczanka Skwarne, Piaseczno – 2506 ha, Huta, Huta Nr 2, Leśniczówka (własność fundacji Szpital Anna Mazowiecka Fiodorówna (ok.1395-1458) – zało- św. Ducha) oraz folwark Piaseczno, Rudnik (własność życielka szpitala w Mieni, miasta Cegłów i innych miej- fundacji Szpital św. Ducha). scowości. Gospodarstwo leśne, obejmujące lasy dóbr Mienia Była córką Fiodora Olgierdo- – Piaseczno, stanowiące własność szpitala św. Ducha wicza herbu Pogoń Litewska, wraz z tartakiem, było głównym obiektem dochodowym księcia litewskiego, i Anny – AGRIL-u, prowadziło eksploatację terenów leśnych, pierwszej żony Olgierda. Fiodor przekazywanych mieszkańcom okolicznych wsi w za- był przyrodnim bratem Włady- Adamiak Janusz (1936-2012) – mieszkaniec Cegłowa; Administracja Gospodarstw Rolnych i Leśnych mian za zlikwidowane serwituty pastwiskowe i opałowe. sława Jagiełły. Obaj byli syna- sołtys w latach 1982-2011 i działacz społeczny; żona (AGRIL) – przedsiębiorstwo rolne i leśne, które z ramie- W nadleśnictwie Mienia – Piaseczno wyrąbywano i za- mi Olgierda, ale matką Jagieł- Halina, córka Urszula. nia Zarządu Miasta Warszawa gospodarowało głównie lesiano niemałe tereny lasu, np. w roku 1923/1924 wy- ły była druga żona Olgierda, Janusz Adamiak angażował się w sprawy całej gminy, na terenach folwarków fundacyjnych. Początków nale- rąbano 60 ha i zalesiono 210 ha, a zysk wynosił ponad księżniczka twerska Julianna. pełniąc funkcje członka zarządu i radnego gminy w latach ży szukać w 1915 roku. Wtedy była to komisja uprawy 166 mld. marek. Władysław Jagiełło (po mieczu) 1990-2002. Był to okres, w którym w gminie realizowano gruntów podmiejskich. Komisja zatrudniała bezrobot- W latach 30. zyski odnotowano w folwarku Rudnik (20 był stryjem Anny. Prawdopo- inwestycje wodociągowe. Człowiek-instytucja, znający nych, dostarczała miastu produkty spożywcze po niskich tys. zł), cegielni w Mieni (13 tys.), a nadleśnictwo Mienia dobnie dlatego niektóre źródła mieszkańców Cegłowa i ich problemy, współpracują- cenach, a przede wszystkich opiekowała się terenami – Piaseczno i tartak przynosiły bardzo duże zyski (od 60 Annę Mazowiecką nazywają cy z opieką społeczną. Zawsze państwowymi pozostającymi bez nadzoru. Uchwałą do 80 tysięcy złotych). Największy dochód osiągał tartak Anną Jagiellonką. zaangażowany w sprawy miej- Rady Miejskiej z 6 maja 1920 roku komisja ta połączyła w 1937 roku. Likwidacja serwitutów opałowych i pastwi- Mąż Anny: Bolesław III Janu- scowości – zarówno te duże, jak się z sekcją majątków fundacyjnych i przekształciła się skowych, które wiele lat obciążały lasy dóbr Mienia – szowicz – książę mazowiecki i małe – od oświetlenia przez w Administrację Gospodarstwa Rolnego i Leśnego, zwa- Piaseczno na rzecz okolicznych wsi, wpłynęła niezmiernie (czerski), syn Janusza I Starszego drogi po zbiorniki przeciwpoża- ną w skrócie AGRIL-em. AGRIL otrzymał autonomię dodatnio na podniesienie się stanu gospodarczego tych (ślub 1412 r.); zmarł w 1428 r. rowe i bezpieczeństwo. Członek gospodarczą, a jego głównym zadaniem było prowadze- lasów. Przede poprawiły się warunki sztucznego i na- Dzieci: Zarządu Gminnego Ochotni- nie racjonalnej gospodarki na administrowanych tere- turalnego odnowienia lasu, przyrost masy drzewnej – Konrad (ok.1400 - 1427), czych Straży Pożarnych w Ce- nach i przygotowanie odpowiednich miejsc dla przyszłej i zdrowotności drzewostanów. Umożliwiło to też sku- – Bolesław IV (1421 -1454), książę warszawski, głowie. Nie tylko inicjował różne rozbudowy miasta. Zarządzał nim zarząd z dyrektorem teczną walkę z defraudacjami leśnymi i kłusownictwem. – Eufemia – wydana za kandydata do tronu litewskiego przedsięwzięcia, ale włączał się Józefem Kleinem na czele. Na skutek wzmożonej opieki nadzoru łowieckiego i za- Michajłuszkę. we wszystkie działania, które AGRIL posiadał grunty miejskie, państwowe (razem biegów zmierzających do poprawienia zwierzostanu Jak podają źródła, księżna mazowiecka Anna była zało- służyły gminie. 3.715 morgów) i fundacyjne (razem 6.883 morgi), w tym: w lasach Mieni zwierzostan uległ wydatnej poprawie życielką miasta Cegłów. Uzyskawszy w 1452 r. przywilej Angażował się również w kul- folwarki należące do fundacji Szpitala św. Ducha: Rudnik nie tylko pod względem liczby zajęcy, kuropatw i ba- na wyniesienie Cegłowa do godności miasta, oddała go turalne życie Cegłowa. Przede (330 morgów), Piaseczno (370 morgów) i Mienia (560 żantów, ale i saren, których hodowlę zapoczątkowano na własność wraz z przyległymi dobrami pannom mar- wszystkim był współtwórcą morgów) oraz największy obszar, czyli lasy Mienia-Pia- w poł. lat 30. XX wieku. cinkankom warszawskim. W 1441 roku założyła szpital i członkiem zespołu śpiewaczego seczno o powierzchni 3.788 morgów (1 morga = 0,56 ha). Leśnictwo Mienia – Piaseczno osiągało zyski ponad 184 „Kantylena”. Zespół powstał w 1988 r. Stworzyła go gru- AGRIL, dążąc do zmniejszania kosztów, wydzierżawiał tys. zł., w tym głównie ze sprzedaży drewna, ale także pa 45 osób, na których czele, na prośbę pomysłodawcy, tereny odległe od Warszawy, w tym np. folwark Rud- siana i z biletów na prawo zbierania jagód i grzybów. Po stanęła Jolanta Kowalczyk. Kolejny zespół, jaki założył nik i Piaseczno. Zmniejszał też zatrudnienie personelu odliczeniu kosztów administracyjnych i innych dochód Janusz Adamiak, to grupa teatralna prezentująca przed- urzędniczego na rzecz robotników. W folwarku Mienia wyniósł prawie 83 tys. zł, natomiast sam tartak 10 tysięcy zł. stawienie „Herody”. Oto, co sam mówił o jej powstaniu: pracowało 2 urzędników i 44 robotników, w tym 26 W leśnictwie Mienia – poza zalesianiem – prowadzono Pojechałem do Skwarnego, Kruków do znajomych, któ- dniówkowych. Ponadto, AGRIL posiadał służbę leśną. trzebieże, czyszczenia, prześwietlenia oraz zakładano rzy trochę pamiętali teksty, dali mi piosenki. Złożyłem W nadleśnictwie Mienia – Piaseczno było zatrudnionych nowe i prowadzono dawne szkółki leśne. Leśnictwo po- to w całość. Zebrałem 12 osób. Przygotowania trwały od 16 osób, w tym nadleśniczy, kancelista, objazdowy, 10 siadało pięć szkółek leśnych, produkujących sadzonki września do grudnia, a tydzień przed świętami robiliśmy gajowych i 2 stróżów. na własne potrzeby. Inne prace gospodarstwa leśne- próby – w baraku na targowisku. Pierwszy występ, a ra- Tzw. administracja klucza Mienia zarządzała lasami go to porządkowanie terenów łowieckich dóbr Mienia czej próbę generalną urządziliśmy w moim domu. Potem Mienia – Piaseczno. Był tam dom dla administracji i podniesienia zwierzostanu przez zorganizowanie występowaliśmy w szpitalu, strażnicach, szkołach, DPS- i przy nim niezbędne zabudowania gospodarcze, dom racjonalnej walki z kłusownictwem i wnykarstwem, -ach czy domach kultury. W latach 1990 – 1991 zespół dla leśniczego i siedem domów dla gajowych z odpo- podkarmianie zwierzyny, tępienie szkodników oraz zakup pod patronatem rady sołeckiej w Cegłowie występował wiednimi zabudowaniami oraz cegielnią (→ cegielnia pewnej liczby bażantów i zajęcy, a także zorganizowanie również na przeglądzie w Siedlcach – w 2011 roku. w Mieni). W latach 20. na folwarku Mienia wybudo- straży łowieckiej. Naprawiono też drogi w lasach, wy- Za serce i działalność na rzecz mieszkańców Cegłowa wano jeden czworak drewniany i jeden murowany konano remont gajówki przeznaczonej na mieszkanie i gminy Janusz Adamiak został patronem nowego targo- oraz → tartak w Mieni, a w Piasecznie – oborę i sto- leśniczego i remont dwóch innych gajówek przeznaczo- wiska, którego otwarcie odbyło się 30 listopada 2013 roku. dołę drewnianą. nych dla straży łowieckiej dóbr Mienia. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 8 9

w Mieni jako filię szpitala świętego Ducha w Warszawie – mgr Zbigniew Bujalski (ur. 1918 r.) – 10 czerwca 1953 Głównym Obserwatorium Geofizycznym w Petersbur- Gminy: Cegłów, Kałuszyn, Chróścice i Kuflew, w skład i uposażyła go. W 1442 r. oddała folwark w Mieni na r. – 19 sierpnia 1953 r., gu oraz w Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu. której wchodziły Mrozy i Wola Rafałowska, stanowiły A wieczystą własność szpitalowi św. Ducha. Odtąd posia- – mgr Halina Pisarek (ur. 1922) – od 14 sierpnia 1953 r. Działa w organizacjach naukowych takich jak: Klub IV ośrodek obwodu mińskiego AK, który miał siedzibę A dłość ta stała się materialnym zapleczem najstarszego – mgr Irena Kisiel (ur. 1917 r.) – od 15 marca 1955 r. – Polarny przy Polskim Towarzystwie Geograficznym, w Mrozach i liczył ponad 240 osób. Dowódcą był Józef warszawskiego szpitala. do 12 maja 1955 r., Polskie Towarzystwo Geofizyczne (gdzie jest sekreta- Pajda „Roman”, zastępcą Leonard Krysiak „Krzyżan”. Księżna Anna znana jest z wielu pobożnych fundacji – mgr Jadwiga Gontarska (ur. 1923 r.) – 1956 r., rzem), Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Europejskie Szefem cegłowskiej placówki był Wiktor Mrozek „Wit”, w Warszawie m.in.: wybudowała i uposażyła kościół oraz – Maria Majewska (ur. 1939 ) technik farmacji – od Towarzystwo Meteorologiczne, Międzynarodowe Towa- a szefem dywersji – Edward Wasilewski „Wichura”. klasztor Bernardynów, uposażyła kilka kaplic w warszaw- 1 stycznia 1965 r., rzystwo Biometeorologii, Stowarzyszenie Klimatologów skiej kolegiacie św. Jana Chrzciciela, założyła fundację – Anna Kozłowska (ur. 1940 r.) technik farmacji – od Polskich oraz Zespół Klimatologii i Kriologii Polarnej Przysięga żołnierzy AK: szpitala św. Ducha. kwietnia 1972 r. KBN PAN. Uczestniczy i realizuje projekty badawcze „W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi W 1428 roku, już jako wdowa, zapisem syna Bolesława W latach 70. apteka doczekała się swojego miejsca obok w Polsce i wielu innych krajach. Panny Królowej Korony Polskiej, przysięgam być wierny IV otrzymała ziemię warszawską z tytułu dożywocia. ośrodka zdrowia przy ul. Kościuszki. W 1982 r. rozpo- Jest autorem i współautorem ponad 100 publikacji popu- Ojczyźnie mej Rzeczypospolitej Polskiej. Stać nieugięcie W poł. XV wieku odnowiła kościół św. Marcina wy- częła tam pracę Halina Zawiska, która prowadzi apte- larno-naukowych i sprawozdań z klimatologii obszarów na straży Jej honoru, o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć budowany w 1352 roku przez Siemowita III i przy tym kę do dziś. polarnych i Polski, biometeorologii człowieka, zmian i wa- ze wszystkich sił, aż do ofiary mego życia. Prezydentowi kościele założyła przytułek św. Ducha, który uposaży- hań bioklimatu oraz monitoringu środowiska przyrod- Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza ła własnymi nadaniami. Przytułek okazał się za mały, Araźny Andrzej (ur. 13 sierpnia 1972 r. w Mińsku Ma- niczego. Kierownik Obserwatorium Meteorologicznego oraz wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej dlatego w 1442 r. księżna od augustianów warszawskich zowieckim, wychował się w Pełczance) – doktor nauk Katedry Meteorologii i Klimatologii UMK (od 2008 r.) będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy bezwzględnie kupiła plac, na którym postanowiła wznieść budynki o Ziemi. oraz zastępca redaktora głównego czasopisma „Bulletin dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało. Tak mi szpitala oraz zakrystię klasztorną, przeznaczoną również Wykształcenie: of Geography. Physical Geography Series” (2010-2014). dopomóż Bóg”. na mieszkanie dla siebie. Po zawarciu transakcji z augu- Ukończył wydział biologii i nauk Nagrody: Przyjmujący wypowiadał słowa następujące: stianami wystąpiono do najwyższej instancji kościelnej o ziemi na Uniwersytecie Miko- – Nagroda Wydziału BiNoZ UMK w Toruniu za roz- „Przyjmuję cię w szeregi Armii Polskiej, walczącej z wro- o jej zatwierdzenie. Transakcję potwierdził papież Euge- łaja Kopernika w Toruniu – spe- prawę doktorską (2005). giem w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obo- niusz IV. Założenie i utrzymywanie szpitala były formą cjalizacja klimatologia i ochrona – Zespołowa Nagroda Rektora UMK za działalność na- wiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo modlitwy za zdrowie syna Bolesława IV, gdyż czterech klimatu oraz Studium Pedago- ukowo-badawczą (2007, 2012). będzie twoją nagrodą. Zdrada karana jest śmiercią”. jej wnuków (synów tego księcia) zmarło w dzieciństwie. giczne w Toruniu (1998). – Nagroda Dyrektora Geofizyki PAN w Warszawie (2008). Zgodnie ze słowami przysięgi akowcy w całym powiecie Anna Mazowiecka, przejęta wzorem cnót i pobożności W 2005 roku w Zakładzie Klima- – Stypendium POLITYKI „Zostańcie z nami” (2008). prowadzili różne akcje osłabiające wroga. Było ich dużo, św. Jana Kaspiryna, którego widziała w Krakowie na tologii UMK w Toruniu uzyskał – Wyróżnienie Rektora UMK za działalność naukowo- z mniejszym lub większym rozmachem. Komendant Lu- uroczystości zaślubin króla Kazimierza Jagiellończyka tytuł doktora nauk o Ziemi – -badawczą (2009). dwik Wolański „Lubicz” wydał rozkaz utworzenia dru- z Elżbietą Austriaczką, sprowadziła z Krakowa pierwszych geografia w zakresie klimatologii żyn do zadań specjalnych (dywersyjne i sabotażowe), do franciszkanów, w Polsce nazywanych bernardynami. na podstawie dysertacji „Biokli- Armia Krajowa – konspiracyjna siła zbrojna Polskie- których należeli przeszkoleni akowcy. Oto kilka najważ- Darowała im plac przy ówczesnym trakcie Czerskim, mat Arktyki Norweskiej i jego go Państwa Podziemnego, działająca w czasie II wojny niejszych akcji z udziałem żołnierzy AK z IV Ośrodka. za murami miasta, ale nieopodal siedziby książęcej, zmienność w okresie 1971-2000”. światowej od lutego 1942 roku. Cegłowska placówka gdzie przy jej pomocy już w 1454 r. wzniesiono klasztor. Pracę zawodową rozpoczął po wchodziła w skład IV ośrodka obwodu mińskiego AK. Akcje dywersyjne Armii Krajowej: W tym samym roku przy klasztorze ufundowała kościół ukończeniu studiów w 1998 roku w Zakładzie Geomorfo- W czasie okupacji niemieckiej na terenie całego kraju Okupant wprowadził swoje zasady, jakim Polacy mieli św. Anny (Krakowskie Przedmieście). logii i Hydrologii Niżu Instytutu Geografii i Przestrzen- prowadzona była ożywiona działalność partyzancka się podporządkować. Za najmniejsze nieposłuszeństwo Anna Mazowiecka zmarła 25 maja 1458 r. w Czersku. nego Zagospodarowania PAN w Toruniu. Następnie w oddziałach podziemnych organizacji. Na początku Niemcy stosowali kary. Mimo zakazów, harcerze i człon- Anna Mazowiecka Fiodorówna (ok.1395-1458) + Bo- w Instytucie Geofizyki PAN w Warszawie pełnił funk- wojny utworzono Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), a od kowie Armii Krajowej bohatersko walczyli z wrogiem, lesław III (mąż) cję zastępcy kierownika i meteorologa XXII Wyprawy 14 lutego 1942 r. przekształcono go w Armię Krajową organizując akcje zbrojne i sabotażowe. Również koleja- Dzieci: Konrad (ok.1400 - 1427), Bolesław IV (1421-1454), Polarnej PAN na Spitsbergen. W latach 2001-2007 był (AK). Kryptonimy komendy na powiat miński brzmiały: rze włączyli się do walk z okupantem, niszcząc transport książę warszawski; Eufemia asystentem w Zakładzie Klimatologii Instytutu Geo- „Mewa-Jamnik-Kamień”. i łączność wroga poprzez cięcie słupów oraz drutów te- Wnuk: Konrad III Rudy (ur. 1447/1448, zm. 28 paździer- grafii na Uniwersytecie w Toruniu. Na terenie gminy Cegłów na początku 1940 roku po- lefonicznych i telegraficznych. W każdej gminie i waż- nika 1503) – książę mazowiecki. Był kierownikiem XXX Wyprawy Polarnej PAN na wstała Tajna Armia Polska (TAP), która działała do nych miejscach Niemcy mieli swoich ludzi. W Cegło- Prawnuczka: Anna – córka Konrada III i wnuczka Bole- Spitsbergen. W latach 2008-2012 był adiunktem w Za- 1942 roku. Działał też Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), wie urzędowało dwóch żołnierzy, którym pomagało 15 sława IV, księżna mazowiecka, ostatnia przedstawicielka kładzie Klimatologii Instytutu Geografii, od 2012 roku połączony później z Armią Krajową. Kałmuków. Ich głównym zadaniem była ochrona torów. linii Piastów mazowieckich. – adiunktem w Katedrze Meteorologii i Klimatologii ZWZ w Mieni. Komendantem placówki w Mieni został na Natomiast w Mieni było sześciu żołnierzy i kilkunastu na toruńskim Uniwersytecie. Od 2014 roku kierownik początek mianowany Piotr Chabiera pod pseudonimem Ukraińców oraz Kałmuków. Zachowały się oryginalne Apteka – placówka zajmująca się sprzedażą leków i in- XXXVII Wyprawy Polarnej Instytutu Geofizyki PAN Jastrząb. Wspólnie z Czesławem Morawskim zwerbo- rozkazy szefa ośrodka IV, Józefa Pajdy „Romana” oraz nych produktów medycznych. Aptekę w Cegłowie – je- na Spitsbergen. wał Andrzeja Zychowicza, Stefana Zychowicza, Feliksa Sylweriusza Płatka „Znicza” z Cegłowa. dyną w gminie – prowadzi mgr Halina Zawiska. Kilkakrotnie uczestniczył w wyprawach polarnych na Gaska, Stanisława Robakiewicza, Zygmunta Podstaw- Niemcy, zarządzając administracją gminną, nakładali Dawniej większość leków wyrabiana była na bazie ziół. Spitsbergen do stacji im. S. Siedleckiego w Hornsundzie kę i innych. Podlegali dowódcy kompanii Wiktorowi kontyngenty na zboże i zwierzęta, prowadzili rejestry Apteki skupowały zioła zbierane przez ludzi. W okresie i do Stacji UMK na Kaffiøyra (Arktyka) oraz na stację Mrozkowi „Witowi”. Prasę konspiracyjną otrzymywali ludzi, których planowali wysłać na przymusowe roboty międzywojennym w Cegłowie utrzymywały się w ten im. H. Arctowskiego (Antarktyka). Spędził łącznie ok. od „Kreta” Jana Rżyska z Cegłowa, zaś odprawy i rozka- do Rzeszy. Żołnierze AK postanowili im w tym prze- sposób niejednokrotnie całe rodziny. Apteka mieściła 50 miesięcy w naukowych wyprawach polarnych. Brał zy odbywały się u „Świta”, Piotra Książka. Działalność szkodzić i zniszczyć księgi w urzędach gmin (1943 r.). się w rynku, w miejscu dzisiejszego budynku po po- udział w pracach badawczych m.in. w: Norweskim In- ZWZ-AK w latach 1941-1943 to stopniowe przechodzenie sterunku policji. Po jego spaleniu we wrześniu 1939 r. stytucie Meteorologicznym w Oslo, Instytucie Geografii od akcji sabotażowo-dywersyjnych do działań dywer- Akcja w Kałuszynie przeniesiona została do domu Czerniaków na ul. Pił- Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie, Moskiewskim syjno-partyzanckich, tj.: napady na pociągi niemieckie Trudno jest dziś ustalić datę ataku na magistrat i gmi- sudskiego. Przed wojną skład apteczny prowadził Jerzy Instytucie Energetycznym, Australian Antarctic Divi- przewożące pocztę, żywność i umundurowanie; nisz- nę w Kałuszynie, jakiego dokonali akowcy z Cegłowa. Piątkowski. Po wojnie pracowali tam m.in.: sion w Kingstone, Głównym Instytucie Meteorologii czenie niemieckich linii telefonicznych, dokumentów Wspomnienia kilku z nich nie są spójne. Przebieg akcji – mgr Artur Laube (ur. 1915 r.) zatrudniony: 31 grudnia i Geodynamiki w Wiedniu, Uniwersytecie Lwowskim, oraz wykonywanie akcji zbrojnych. opisują też różnie, ale ogólny zarys jest podobny, czyli 1952 r. – 10 czerwca 1953 r., fakt, że udało im się wykonać zamierzone cele. Strategiem Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 10 11

akcji był Wiktor Mrozek „Wit”, a dowódcą Piotr Chabie- przebierali się, przygotowali worki i w pięciu weszli do 27/28 czerwca 1943 r. – akcja na linie telekomunika- wiązania Armii Krajowej. Decyzja nie do wszystkich ra „Osa”. W jego drużynie znaleźli się: chor. Sylweriusz urzędu od podwórka. A Wiktor Mrozek z peronu stacji cyjne. Przecięcie 6 słupów na trasie Mienia-Cegłów. dotarła, zaczęło się działanie w tzw. drugiej konspira- A Płatek „Znicz”, Stanisław Mazek „Tygrys” i Wojciech wszystko bacznie obserwował. W gminie, przy pomocy Udział brali: Ryszard Rechnio i Marian Walaszczyk. cji, czyli w organizacji „Niepodległość” (NIE) i innych. A Dominik „Lis”, Tadeusz Wojtkowski, Antoni Sykuła, sekretarza Nasiorowskiego, załadowali dokumenty do Dla Armii Czerwonej i polskich komunistów najważ- Władysław Piątkowski i inni. Łącznikiem pomiędzy worków. Przy okazji zniszczyli portrety Hitlera i guber- 22 lipca 1943 r. – zamach na szefa gestapo Johana niejszym zadaniem pod koniec wojny było wyelimino- phm. Stanisławem Pułką „Natanielem” a drużyną z Ka- natora Hansa Franka. Całą akcją dowodził Sylweriusz Schmidta („za Cegłów”) wanie podziemnego ruchu niepodległościowego. Nowa łuszyna był Stanisław Kuśmierczyk „Orzeł”. Płatek, (wachmistrz 7. Pułku Ułanów). Wszystkie doku- Tadeusz Wiśniewski „Konrad” wezwał do siebie w La- władza powoli rozprawiała się z członkami ruchu opo- Sylweriusz Płatek „Znicz” (szef) oraz Wojciech Domi- menty wynieśli za stodołę w żyto. Nocą mieli je w lesie towiczu żołnierzy III Ośrodka: Jana Rechnio „Dzier- ru. Stosowali rozmaite szantaże, gnębili, torturowali, nik „Lis”, Stefan Wojtkowski, Stanisław Mazek „Ty- spalić, ale gajowy Kowalczyk powiadomił wójta, a ten żyńskiego”, Stanisława Gelo „Samouka” oraz Tadeusza wysyłali na Sybir. grys” i Leon Żłobiński „Rydz” (przebrani w niemieckie żandarmów w Mrozach. Przyjechali, popatrzyli na worki, Pasika „Zucha”. Poinformował ich o wydaniu wyroku Dla żołnierzy AK wojna nie skończyła się z chwilą roz- mundury) pierwsi weszli do miasta i zajęli posterunki ale bali się je poruszyć, bo podejrzewali, że jest w nich na szefa gestapo, Johana Schmidta za pacyfikację Cegło- prawienia z niemieckim okupantem. Jak w całym kra- wartownicze przy magistracie, gminie, poczcie i policji. bomba. Kiedy odeszli, akowcy je spalili. wa, w której zginęło 36 osób. Obersturmfuhrer Schmidt ju, tak i w Cegłowie dla wielu bojowników wojennego Następnie mieli opanować budynek magistratu i znisz- znany był z wyjątkowej brutalności. Zlecił im obserwa- podziemia rozpoczął się akt drugi dramatu: prześla- czyć dokładnie cały urząd oraz znajdujące się tam akta Czerwiec 1943 r. – atak na tartak w Mieni cję, przydzielając do pomocy policjanta granatowego dowania radzieckich służb NKWD i polskiej Służby i papiery. Natomiast Stanisław Mazek „Tygrys” z dzie- W czerwcu 1943 roku (data nieustalona) o godz. 22.00 Tadeusza Witka z posterunku w Latowiczu, członka Bezpieczeństwa. Na nowo zapanował strach wobec ter- sięcioma żołnierzami miał się zająć posterunkiem żan- grupa uderzeniowa akowców opanowała tartak w Mie- AK. Przeprowadzenie akcji zaplanowano na 22 lipca ’43. roru tym razem „bratniego”. Wielu mieszkańców Ce- darmerii. Grupa z Marianem Walaszczykiem miała za- ni. Po założeniu ładunków wybuchowych przez patrol Z rana przyjechali rowerami do Wiciejowa, a do Miń- głowa nie uniknęło aresztowań i pobytu w obozie m.in. atakować pocztę (przeciąć telefony). A grupa Franciszka minerski żołnierze z grupy uderzeniowej podpalili za ska dotarli pieszo. Akcja się powiodła, Schmidt przed w Rembertowie (→ Obóz w Rembertowie). Niektórych Wojtkowskiego otrzymała zadanie ubezpieczać przejście pomocą butelek z benzyną sterty składowanego na te- śmiercią usłyszał słowa „za Cegłów”. Zamachu dokonali: deportowano do obozów pracy na Syberii (→ Sybiracy), przez ulicę Warszawską, gdzie wciąż kursowały niemiec- renie tartaku drewna. Błyskawicznie rozszerzający się Stanisław Gelo „Samouk” i Tadeusz Pasik „Zuch” ze wsi skąd nie wszyscy powrócili, a ci co przetrwali i żyją kie transporty. Po akcji nad ranem wrócili do Cegłowa. pożar zaalarmował stacjonujących w pobliskim dworze Redzyńskie. Niemcy w odwecie zgromadzili setki ludzi do dziś, są świadectwem tych strasznych czasów dla własowców, którzy otworzyli silny, ale mało skuteczny na rynku z zamiarem masowej egzekucji. Uratował ich młodszych pokoleń. Akcja w Cegłowie ogień z broni maszynowej i ręcznej. Mimo silnego ognia por. Ludwik Wolański „Lubicz”(komendant Obwodu Akowcom z Mrozów nie udało się wykonać ataku na ze strony Kałmuków, akowcy wycofali się bez strat. Wy- AK Mińsk Mazowiecki), który – jak mówili świadkowie Wyroki na konfidentach gminę, ponieważ spłoszyli ich dwaj żandarmi, pilnu- miana strzałów trwała krótko. Zakończyła się z chwilą – wystosował list do starosty Carla Bittricha, ostrzega- – grudzień 1942 r. – sąd podziemny na karę śmierci ska- jący tego dnia Cyganów. Policjant Mojnowski z kara- wycofania z zakładu patrolu minerskiego. Zniszczenie jąc go represjami odwetowymi AK, w których ofiarami zał policjanta Mojnowskiego, który wyróżniał się aktyw- binem na kolanach usiadł pod oknem budynku gminy tartaku było tak duże, że Niemcy do końca wojny nie miał być nie tylko on i pracownicy, ale również rodziny. nością w wysługiwaniu się Niemcom. Wyrok wykonali: i patrzył na areszt, w którym zamknięto Cyganów. Zza zdołali uruchomić produkcji. Wtedy zaniechano akcji odwetowej. Wojciech Dominik, Stanisław Mazek z Pełczanki i Leon stodoły nadchodził oddział AK z Mrozów, Mojnowski Żłobiński (wysiedleniec). Wojciech Dominik, niestety, zaczął strzelać. Przybiegli żandarmi, zatelefonowali 9 czerwca 1943 r. – atak na Urząd Pracy 17 lipca 1944 r. – patrole bojowe poszczególnych ośrod- przypłacił to życiem, po pomoc, przybyli Niemcy, wywiązała się strzelanina Arbeitsamt (Urząd Pracy) w Mińsku Mazowieckim ków opanowały urzędy pocztowe, m.in. w Cegłowie, Je- – z relacji byłej mieszkanki Pełczanki oraz wspomnień i akowcy się wycofali. mieścił się na ul. Kwiatowej (obecnie ul. Kopernika). ruzalu, Siennicy i in. Z urzędów zarekwirowano łącznice, Jana Rżyski wynika, że w czasie II wojny akowcy: Woj- Następnego dnia (13 czerwca 1943 r.) wójt Schultz poin- W czasie wojny zajmował się pozyskiwaniem robotni- baterie i aparaty stacyjne, zdobyty sprzęt przekazano ciech Dominik i Stanisław Mazek z Pełczanki zabili wy- formował sekretarza gminy Stanisława Nasiorowskiego ków do III Rzeszy. Tam przechowywano ewidencje osób, do szefa łączności. jątkowo służalczego konfidenta – Bolesława Zychowicza (należał do AK) o ataku na gminy w powiecie, dodając które miały być wywiezione na przymusowe roboty. z Mieni. Za to Niemcy spędzili pod krzyż wszystkich że ma rozkaz przesłać dokumenty do starostwa, co pla- Członkowie Armii Krajowej postanowili przeszkodzić Lipiec 1944 – kompania por. Józefa Pajdy „Romana” mieszkańców z Pełczanki i planowali ich rozstrzelać. nuje uczynić po Zielonych Świątkach w poniedziałek Niemcom i zniszczyć te akta. Akcję zaplanował szef (Ośrodek IV) licząca trzy plutony (240 ludzi) – pomiędzy Wtedy od strony Kałuszyna podjechał wysiedleniec, 14 czerwca. Wydał polecenie sekretarzowi przygoto- mińskiej dywersji por. Tadeusz Wiśniewski „Konrad”, 27 lipca a 1 sierpnia 1944 r. – w ramach akcji „Burza” (→ porozmawiał z Niemcami i wkrótce opuścili Pełczan- wanie furmanki na szóstą rano. który do wykonania zadania wybrał „Osę” Piotra Cha- Burza, akcja) nękała i niepokoiła cofające się oddziały kę. Kolejny raz za sprawą krzyża zdarzył się cud. Jednak Po południu akowcy spotkali się u Książków i postano- bierę z Mieni (→ Chabiera Piotr). Ten skompletował niemieckie w rejonie Cegłowa, Mrozów i Kałuszyna. ubowcy aresztowali potem Stanisława Mazka i słuch wili sami zniszczyć dokumenty gminne. Akowcy po- grupę uderzeniową, dobierając sobie siedmiu żołnierzy 6 sierpnia rozbroili akowców w okolicy Mieni. Przejęli o nim zaginął, AK z IV i III ośrodka. władzę, na czele z gen. Popowem. Rozpoczęły się ma- – 20 czerwca 1943 r. – akowcy zabili niebezpiecznego Z IV Ośrodka: poza Piotrem Chabierą (→ Chabiera Piotr) sowe aresztowania, zapanował nowy strach i terror. Za- niemieckiego sługusa, Stanisława Zakrzewskiego, przo- byli jeszcze: Wojciech Dominik „Lis”, Stanisław Mazek pełniały się więzienia i obozy. Pod koniec sierpnia 1944 downika policji granatowej z Kałuszyna. „Tygrys”, Leon Żłobiński „Rydz” i Zefiryn Rajnke „Ze- roku dowódca mińskiego obwodu AK, Ludwik Wolański fir” vel „Zero” (obaj przesiedleńcy z poznańskiego), a z „Lubicz” na spotkaniu w okolicach żwirowni w Mrozach Ujawnienie AK III ośrodka: Stanisław Gelo „Samouk”, Tadeusz Pasik oświadczył akowcom, że „przysięga nadal obowiązuje, We wrześniu 1945 roku nastąpił czas formalnego złoże- „Zuch” vel „Boruta” i Jan Rechnio „Dzierżyński” vel wobec tego kontynuujemy pracę konspiracyjną”. Za swój nia broni przez akowców. Jedyne wydarzenie sfilmowa- „Żandarm”. patriotyzm przepłacił życiem. W grudniu NKWD (z ne przez Polską Kronikę Filmową: 24 września 1945 r. Akcję zaplanowano na dzień targowy – 9 czerwca 1943 żołnierzami sowieckimi był Józef Światło) zamordowało w lasku k. liceum w Mrozach, w obecności najwyższych r., aby uczestnicy mogli ukryć się w tłumie. Cała akcja „Lubicza” w Kałuszynie. Ciało wywieziono w niezna- władz Urzędu Bezpieczeństwa złożyło broń i ujawniło zakończyła się sukcesem, dokumenty zostały spalone, nym kierunku i do dziś nie ustalono miejsca pochówku. się ok. 1400 akowców (Lista ujawnionych w „Roczniku grupa uderzeniowa wycofała się bez strat, zdobywając Po zakończeniu walk oddziały Armii Krajowej zostały Mińskomazowieckim”, Nr 10). Pełna nadziei i wzru- broń niemiecką. Wykonano również wyrok na kon- rozbrojone przez Armię Czerwoną. Sowieci wprowa- szająca uroczystość okazała się początkiem rejestracji fidencie Rymkiewiczu (wysiedleniec z poznańskiego, dzili własne prawo, surowe szczególnie dla żołnierzy w Urzędzie Bezpieczeństwa. mieszkał w Cegłowie). Jako wysiedleniec wraz z córką AK. Prawo „karania” Polaków dawał im dekret „PKWN Ten świadomy i zbrodniczy plan ujawniania AK opra- otoczony był przez cegłowskie społeczeństwo opieką. 1944”, który podporządkowywał sprawy AK wojskowym cował gen. Iwanow A. Sierow, pełnomocnik NKWD Ale stał się zdrajcą, poszedł na usługi Niemców, został sądom radzieckim. w Polsce. Kolejnym etapem pozbycia się AK był pre- ich szpiclem i łapaczem. Nasiliła się fala aresztowań. 19 stycznia 1945 roku gen. tekst ujawnienia. Chodziło o to, aby wreszcie rozszy- Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz roz- Gmina Cegłów 12

frować całą organizację, przeprowadzić aresztowania i zlikwidować ją. A Był ołtarz polowy, a naokoło w czworoboku wszystkie okoliczne oddziały AK w pełnym rynsztunku. W cza- sie mszy śpiewano „Boże, coś Polskę”, a ks. Kazimierz Fertak z Mrozów wygłosił patriotyczne kazanie, potem defilada, hymn „Jeszcze Polska nie zginęła” i składanie broni. Uroczystość trwała pół dnia. B A po ujawnieniu rozpoczęły się masowe aresztowania członków AK. Prowadził je III Departament Minister- stwa Bezpieczeństwa pod kierownictwem ówczesnego dyrektora, płka Czaplickiego. Aresztowanych żołnierzy zsyłano do obozów pracy przy- musowej rozsianych po całej Polsce.

Bajszczak Elżbieta, z d. Mućko (ur. w 1951 r., wycho- i Wiadomości w TVP1 oraz Te- wała się w Kiczkach, od 1970 r. mieszka w Podcierniu) leexpressu Extra w TVP INFO. – sołtys wsi Podciernie; laureatka Perły 2003; mąż Ta- Poza dziennikarstwem i polityką deusz, dzieci: Agnieszka, Marcin i Ireneusz. interesuje się psychologią i me- Po wyjściu za mąż przybyła do Podciernia i od razu roz- dycyną. W 2007 r., po ukoń- poczęła aktywną działalność czeniu Wydziału Psychologii w KGW. Wychowała troje dzie- Ogólnej w Szkole Wyższej Psy- ci, wraz z mężem prowadziła chologii Społecznej w Warsza- 7-hektarowe gospodarstwo rolne. wie, uzyskała dyplom magistra Od 1990 roku jest sołtysem wsi psychologii. Ukończyła również Podciernie. W wolnych chwilach dwuletnią Szkołę Podyplomową wymyśla teksty piosenek, przy- Seksuologii w Szkole Wyższej śpiewki, monologi czy skecze. Psychologii Społecznej, gdzie W ogólnopolskim konkursie w 2009 r. uzyskała dyplom psy- „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” chologa-seksuologa klinicznego. zdobyła Perłę 2003, czyli Oskara W 2011 r. ukończyła czteroletnią Podyplomową Szko- kulinarnego za kiełbasę jałow- łę Psychoterapii prowadzoną wspólnie przez Centrum cową nożem krojoną. W 2014 r. Terapii Poznawczo-Behawioralnej i Oxford Cognitive – w ramach wyróżnienia sołec- Therapy Centre. Obecnie jest na studiach doktoranc- twa Podciernie – uczestniczyła kich na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycz- w wyjeździe do Brukseli. nego w Łodzi. Przygotowuje rozprawę doktorską na Inne nagrody: temat jakości życia pacjentów z zaburzeniami rozwoju 1989 – Srebrny Krzyż Zasługi; płci. Doświadczenie psychologiczne zdobywa w Porad- 1995 – podziękowanie za udział w woj. prezentacjach ni Psychiatrycznej w Instytucie „Pomnik – Centrum wielkanocnych zwyczajów; Zdrowia Dziecka” w Warszawie-Międzylesiu. Pracuje 2001 – III nagroda za kiszkę ziemniaczaną w konkur- tam jako psycholog, psychoterapeuta. Ma dwie pasje – sie ogólnopolskim; dziennikarstwo telewizyjne i pracę naukową. Obecnie 2002 – II miejsce za napój zimny w konkursie ogólno- mieszka w Warszawie. polskim; 2004 – podziękowanie za udział w konkursie „Nasze Bajszczak Lucyna (ur. 1979 r.) Kulinarne Dziedzictwo”. – prezes Stowarzyszenia Roz- woju Wsi Podciernie i Okoli- Bajszczak Katarzyna (ur. 26 listopada 1971 r. w Mro- ce; mieszka w Podcierniu; mąż zach) – dziennikarka i wydawca; do ukończenia szkoły Artur, dzieci: Hubert i Patryk. średniej mieszkała w Podcierniu. Studiuje pedagogikę w Wyższej Jest absolwentką Szkoły Podstawowej w Kuflewie. Ukoń- Szkole Nauk Społecznych w Miń- czyła Liceum Ogólnokształcące w Mińsku Mazowieckim. sku Mazowieckim. W 1990 r. rozpoczęła studia na Wydziale Dziennikar- W 2008 roku była inicjatorką stwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. założenia Stowarzyszenia Roz- W 1997 r. uzyskała dyplom magistra dziennikarstwa. woju Wsi Podciernie i Okoli- Od 1992 r. związana z Telewizją Polską. Zaczynała jako ce. Została zastępcą, a wkrótce reporterka, obecnie jest redaktorem wydań Teleexpressu prezesem tego stowarzyszenia. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 14 15

Wtedy Stowarzyszenie przejęło prowadzenie powstałego temu – 287 osób, a w 2006 roku już 320 (8%), w tym: Branicka Alicja (ur.26 marca 1932 r.) – kronikarz gmi- w 2007 r. przedszkola. kobiety – 137, mężczyźni – 183. ny Cegłów; mąż Stanisław, synowie: Marek i Mirosław. B Lucyna Bajszczak z powodzeniem kieruje przedszkolem Bezrobotni w latach 2002 – 2014: Po ukończeniu szkoły handlowej w Mińsku Mazowiec- B w Podcierniu. Zdobywa fundusze unijne oraz sponsorów. 2002 – 287 osób, 2005 – 330 osób, 2006 – 320 osób, 2009 kim została księgową i pracowała w tym zawodzie aż do Prowadzi działalność kulturalno-oświatową na rzecz – 123 osoby, 2010 – 159 osób, 2011 – 173 osoby, 2012 – emerytury, czyli do 1986 roku. lokalnej społeczności. W 2012 roku przedszkole było 248 osób, 2013 – 255 osób, 2014 – 259 osób. Aktywna i zaangażowana zarówno w pracy, jak i w swoim przedmiotem badań w Instytucie Studiów Politycznych Największą grupę zarejestrowanych bezrobotnych sta- środowisku. Z przyjemnością i entuzjazmem wspomina PAN w ramach rozprawy doktorskiej „Rola organizacji nowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodo- działalność w Kole Gospodyń Wiejskich, gdzie mogła non – profit w polityce opieki i edukacji przedszkolnej wym oraz podstawowym, zaś największą grupę bezro- z pasją angażować się w organizowanie imprez. Śpiewała w Polsce po 1989 roku”. botnych według wieku stanowią ludzie młodzi do 24 także w zespole „Kantylena”. Zarówno opieka nad dziećmi, jak i większość niezbęd- czej w okresie przedwojennym należeli: Ignacy Kotuniak lat – około 30%. Alicja Branicka w pełni angażuje się w działalność spo- nych prac prowadzona była społecznie przez Lucynę (przewodniczący Rady), Feliks Wojda, Władysław Kąca, łeczną, a wrodzony upór powoduje, że udaje jej się re- Bajszczak oraz innych członków Stowarzyszenia. W 2011 Stanisław Żmudzin, Karol Żydkiewicz, Józef Karpiński, Biblioteka, → Gminna Biblioteka Publiczna w Ce- alizować to, co zamierzy. Najważniejszym według niej roku udało się pozyskać pierwsze środki z Europejskiego Adam Skrzeczkowski, Jan Krążała, Stefan Kuźniarski. głowie. jest ocalenie od zapomnienia historii Cegłowa i okolic. Funduszu Społecznego na realizację projektu lokalnego Na początku lat trzydziestych Kasy Spółdzielcze prze- Dlatego tak wytrwale i konsekwentnie zbiera dokumen- o szerszym zasięgu, adresowanego nie tylko do dzieci, kształciły się w Kasy Stefczyka z nieograniczoną odpo- Bracławski Alojzy (1896-1977) - wychowawca i na- ty życia społecznego: artykuły, stare zdjęcia, fotografuje ale także do dorosłych z prawie 10 miejscowości. wiedzialnością. Kasy te miały swoje siedziby w/w miej- uczyciel. Pochodził z wielodzietnej rodziny. Początko- architekturę Cegłowa, przeprowadza wywiady, zdo- W latach 2012 i 2013 koordynowała następujące projekty: scowościach. wo pracował jako kancelista u notariusza Roszewskiego bywa stare i ważne dokumenty, opisuje ludzi, miejsca - „Lokalna inicjatywa dla Podciernia i okolic” współfi- 18 czerwca 1950 r. na wspólnym Walnym Zgromadzeniu w Latyczowie. i zdarzenia. Prowadziła również zajęcia dla młodzieży, nansowanego z EFS – wartość projektu: 49.880 zł; Kasy Stefczyka w Kuflewie i Kasy Stefczyka w Mrozach, Od 1915 do 1918 r. odbywał obowiązkową służbę w woj- przekonując, że warto sięgać do korzeni. Zamiłowanie - „Uczę się poprawnie mówić” współfinansowanego na podstawie zarządzenia Min. Skarbu z dn. 4.01.1950 r. sku carskim, potem wstąpił w szeregi nowo powstałego do historii odkryła dopiero na emeryturze, kiedy za- z EFS – wartość projektu: 49.890,00 zł; powołano Gminną Kasę Spółdzielczą w Mrozach oraz wojska polskiego. Służył w nim prawie do końca 1920 interesowała się korzeniami swojej rodziny. Swoje za- - „Czas na kulturę” współfinansowanego z EFS – war- przekształcono Kasę Stefczyka w Cegłowie w PK Gmin- r. Zwolniony do cywila wyjechał do Kowla, gdzie pod- interesowania powoli poszerzała i dziś nazywana jest tość projektu: 49.991,00 zł; nej Kasy Spółdzielczej w Mrozach. Zlikwidowano też jął pracę jako sekretarz w Państwowym Gimnazjum. „kronikarzem gminy”. Jest autorką wielu artykułów - „Z kulturą na TAK od najmłodszych lat – integracyjne Kasę Stefczyka w Kiczkach. Po ukończeniu nauki i zdaniu w „Zeszytach historycznych Cegłowa i okolic”. Chętnie spotkanie przedszkoli w powiatu mińskiego” – wartość Z 1 czerwca 1956 r. Gminne Kasy Spółdzielcze prze- egzaminu dojrzałości podjął i aktywnie uczestniczyła w kole literackim, działającym dotacji: 2.700 zł; kształcono na Kasy Spółdzielcze. W następstwie dal- pracę w warszawskim banku przy bibliotece publicznej. Służy radą i podpowiedzią - „Festyn Folklorystyczny Podciernie 2012” – wartość szych przekształceń z 5 lipca 1968 r. Kasa Spółdziel- i zaczął uczęszczać do Wyższej przy gromadzeniu wiedzy historycznej regionu. Jej wie- dotacji: 16.000 zł; cza w Mrozach zmieniła nazwę na Bank Spółdzielczy Szkoły Handlowej (1933 – rok loletnia działalność społeczna jest przykładem ogrom- - „I Mazowiecki Turniej Piłkarski – Cegłów 2012” – war- w Mrozach, a na bazie Punktu Kasowego w Cegłowie ukończenia). W 1935 r. zawarł nego patriotyzmu. tość dotacji: 7.000 zł; powstał Oddział w Cegłowie. związek małżeński z Ireną w ko- - „II Mazowiecki Turniej Piłkarski – Cegłów 2013” – war- Od 18 marca 2002 roku Bank Spółdzielczy w Mrozach ściele parafialnym pw. św. św. Broda Jan (ur. 1 lutego 1941 r. w Kośminach, gm. Sien- tość dotacji: 6.000 zł. jest akcjonariuszem Banku Polskiej Spółdzielczości. Jana Chrzciciela i Andrzeja Apo- nica) – nauczyciel geografii i dyrektor szkoły w Cegło- Za indywidualne lub zbiorowe osiągnięcia twórcze, go- Cegłowska placówka, która funkcjonuje jako filia w Ce- stoła w Cegłowie. Zamieszkali wie; żona Grażyna, również nauczycielka; córka Agata, spodarcze i społeczne służące rozwojowi i promocji głowie, obsługuje osoby fizyczne, rolników, jednostki w Mrozach. Żona Irena w cza- syn Radosław. powiatu otrzymała Nagrodę Powiatu Mińskiego Laura samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa i spółdziel- sie okupacji pracowała w po- Po ukończeniu Liceum Pedagogicznego w Siennicy w 1960 2011 w dziedzinie nauki i oświaty. nie oraz inne podmioty gospodarcze. Świadczy usłu- wszechnej szkole w Cegłowie r. rozpoczął pracę zawodową w Szkole Podstawowej W maju 2013 r. opublikowana została biografia Lucyny gi w zakresie m.in.: otwierania i obsługi rachunków, jako nauczyciel języka polskiego. w Cegłowie. Po roku podjął studia (geografia) w Studium Bajszczak w jednym z dzieł serii wydawniczej Hübners udzielania kredytów, przyjmowania lokat, wydawania Alojzy Bracławski rozpoczął Nauczycielskim w Gorzowie Wielkopolskim. Do Cegło- Who is Who w Polsce. W leksykonie umieszczane są kart bankomatowych, prowadzenia rachunkowości elek- pracę jako administrator i na- wa wrócił w 1963 roku, zostając społecznym zastępcą biografie szczególnych osiągnięć zasłużonych osobisto- tronicznej. Od trzech lat filia mieści się w pomieszcze- uczyciel w prewentorium w Mie- kierownika szkoły. W 1978 r. ukończył studia zaoczne ści w różnych dziedzinach. niach dzierżawionych od Gminnej Spółdzielni „Samopo- ni, gdzie pracował do wybuchu na Wydziale Geografii w Lublinie, potem Podyplomowe moc Chłopska” (→ Gminna Spółdzielnia „Samopomoc wojny w 1939 r. Wspólnie z innymi nauczycielami or- Studium Organizacji i Zarządzania Oświatą. Wiedzę Bank Spółdzielczy – placówka działająca w Cegło- Chłopska”) w Cegłowie, przy Placu Anny Jagiellonki 4. ganizował komplety tajnego nauczania, które swym za- doskonalił na kursach organizowanych przez CDN, wie, wchodzi w skład instytucji macierzystej z siedzibą Placówkę obsługuje 3 osoby. Kierownikiem od 1996 r. sięgiem obejmowały Mrozy i Cegłów. Kiedy w Mrozach WOM i władze oświatowe. Do w Mrozach, stąd jej pełna nazwa brzmi: Bank Spółdzielczy jest Krystyna Mroczek. powstała szkoła średnia (gimnazjum i liceum – 1944 r.), podnoszenia kwalifikacji mo- w Mrozach. Filia w Cegłowie. Jako oddział tegoż banku Bracławski został jednym z pierwszych wykładowców, bilizował – już jako dyrektor została zarejestrowana w 1968 roku, ale jej prawdziwe Bezrobocie – zjawisko społeczne polegające na tym, a od 16 kwietnia 1946 r. – po zamordowaniu Franciszka – innych nauczycieli. początki są znacznie wcześniejsze. że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć Modzelewskiego – dyrektorem placówki. W 1947 r. Ku- W latach 1965-1972 pełnił funkcję Najstarsze, zachowane w archiwum dokumenty świad- jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z ratorium Warszawskiego Okręgu Szkolnego powierzy- prezesa ogniska ZNP. W 1972 czące o rozwiniętej spółdzielczości bankowej na obecnym różnych powodów. ło mu stanowisko dyrektora Powiatowego Gimnazjum r. awansował na stanowisko obszarze działania Banku Spółdzielczego pochodzą z 1921 Pojęcie bezrobotnego można definiować jako osobę Handlowego i Państwowego Liceum Administracyjnego dyrektora cegłowskiej szkoły, roku. Ówczesne Kasy Spółdzielcze z nieograniczoną od- niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodar- w Mińsku Mazowieckim. Stanowisko to pełnił aż do przygotowując placówkę do peł- powiedzialnością miały siedziby w: Kuflewie, Jeruzalu, czej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną emerytury w 1967 r., tj. przez 20 lat. nienia zadań szkoły zbiorczej. Mrozach i Cegłowie. Na początku lat 30. kasy te prze- i gotową do podjęcia zatrudnienia. Natomiast w rozu- Należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Za pracę Jako dyrektor dbał o poziom kształciły się w Kasy Stefczyka. Najprężniej działającą mieniu Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach pedagogiczną, związkową i społeczną odznaczony zo- edukacji i wszechstronny roz- Kasą Spółdzielczą była Kasa Spółdzielcza w Kuflewie. rynku pracy – bezrobotnym jest ktoś, kto ma zdolność stał Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, wój uczniów, współpracował W Kasie Spółdzielczej w Kuflewie w roku 1921 w skład do pracy i poszukuje zatrudnienia. Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką ZNP, Złotą z rodzicami i władzami samo- Zarządu wchodzili: Ignacy Gałązka, Stanisław Grasiak. Na koniec 2013 roku w Urzędzie Pracy było zarejestro- Odznaką „Zasłużony dla Ruchu Spółdzielczego”. rządowymi. Zdobywał sojusz- Do osób zaangażowanych w działalność Kasy Spółdziel- wanych 255 bezrobotnych z gminy Cegłów. Ponad 10 lat ników do realizacji wielu zadań, Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 16 17

np. preferujących „Piękne i Zielone Podlasie” czy mo- Po II wojnie światowej, w 1946 r. szkoła ta została zlikwi- Inżynier Władysław Bucholc przybył do Cegłowa z Wilna W pewnym oddaleniu od chałupy znajdował się chlewik dernizacji bazy szkolnej. Kierował zagospodarowaniem dowana i połączona z państwową szkołą powszechną. jako nauczyciel. Powierzono mu prowadzenie prywat- na świnie i prosięta, obórka dla krów i stajnia na konie. B terenu wokół placówki. Stworzył ogródek jordanowski, W drugiej połowie lat 40. i na początku lat 50. szkoła nej szkoły mariawickiej, tzw. progimnazjum. W 1927 r. – Piwnica, czyli dół osypany ziemią, a później wymu- B a w nim mnóstwo roślinności, tajemne ścieżki, pole bi- cegłowska cieszyła się bardzo wysokim poziomem na- został przewodniczącym Zarządu Obwodowego Towa- rowany, służył do przechowywania żywności. wakowe, plac zabaw, ogródek biologiczny na potrzeby uczania. Znana była w całym powiecie mińskim, a nawet rzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W związku z wpro- – Stodoły: w głębi podwórka stała szopa na wóz i drewno, istniejącej wówczas szkoły rolniczej oraz zielona sala województwie warszawskim. Po jej ukończeniu uczniowie wadzeniem w Wojsku Polskim stanowiska kapelana a tuż obok stodoła. Zbudowana na podpartych kamie- gimnastyczna. Szkoła dwukrotnie zwyciężyła w kon- chętnie przyjmowani byli do średnich szkół w okolicy. mariawickiego brano pod uwagę kandydaturę księdza niami podwalinach z bali lub desek. Składała się z dwóch kursie wojewódzkim na najbardziej estetyczne otocze- Siostra Alicja nadal pracowała w placówce jako nauczy- z Cegłowa, Władysława Bucholca, ale ostatecznie nie sąsieków (miejsca do składania snopów) rozdzielonych nie. Dyrektor Broda miał dwa najważniejsze priorytety: cielka, poświęcając czas dzieciom i młodzieży. Uczyła powierzono mu tych obowiązków. Od 27 marca 1928 przejezdnym klepiskiem. W środku dwóch ścian podłuż- edukacja na wysokim poziomie oraz tworzenie i pielę- różnych przedmiotów. Była bardzo dobrym pedagogiem r. przez 3 lata był członkiem Powiatowej Rady Szkolnej nych (przeciwległych) znajdowały się duże wrota, czyli gnowanie przestrzeni wokół szkoły. Rezultatem dobrej i wychowawcą, ale też wspaniałym psychologiem, zna- w Mińsku Mazowieckim, a w 1937 r. administrował wierzeje, przez które wjeżdżało się do stodoły furmanką organizacji i zaangażowania nauczycieli były sukcesy jącym możliwości i osobowość swoich podopiecznych. parafie w Wilnie i Łodzi. przy zwożeniu zboża. Podłogę stodoły stanowiło klepi- uczniów w wielu konkursach i olimpiadach na szczeblu Każdą lekcję potrafiła tak poprowadzić, aby zaintereso- W przedwojennej prasie ukazały się wiersze autorstwa sko (ubita glina lub twarda ziemia, później beton). Po wojewódzkim oraz krajowym. wać uczniów, a nowy temat tak wytłumaczyć, że prawie Wł. Bucholca. Oto ich fragmenty: żniwach na klepisku młócono zboże za pomocą cepów. Jan Broda był ceniony za swoją pracę i osiągnięcia w or- każdy go rozumiał. Na zakończenie, aby przekonać się, Po obu stronach wierzei często dostawiano przybudówki ganizacji procesu dydaktycznego, wychowawczego i go- że młodzież opanowała materiał, przepytywała z niego „Kto się poniża, podwyższon będzie” na składowanie drewna czy sprzęt gospodarski. spodarczego w szkole w Cegłowie i innych podległych przy tablicy jednego z najmniej zdolnych uczniów. Kiedy – głosi Chrystusa Pana orędzie. – Zagroda cała otoczona była płotem zwyczajnym z żer- placówkach oświatowych na terenie gminy. Jego dzia- zorientowała się, że nie dla wszystkich temat był zrozu- Ot i na Tobie dziś się sprawdzają dzi długich przymocowanych do słupków, rzadko ple- łania zyskiwały wsparcie władz oświatowych, gminy, miały, pozostawiała ich po lekcji i dodatkowo wyjaśniała. słowa, co wieczne znaczenie mają. cionym. Zdarzały się i ogródki, w których uprawiano powiatu i województwa. W połowie lat 90. powierzono W umysłach i sercach wielu uczniów pozostały na całe Mogłeś być księciem na złotym tronie, warzywa i zioła. mu kierowanie utworzonym Zespołem Szkolnym i sa- życie lekcje wychowawcze, na których siostra Alicja wolałeś spocząć na Boskim Łonie. modzielną jednostką administracyjną GZEAS. Przy mówiła o szacunku dla ludzi starszych i niepełnospraw- Mogłeś być panem na wsie i miasta - współpracy z władzami gminnymi w roku szkolnym nych, o opiece nad młodszymi, mówieniu brzydkim wszystkoś opuścił na głos Niewiasty. 1999/2000 doprowadził do modernizacji budynku by- językiem, używaniu wulgarnych słów czy używaniu Żeś się poniżył i oddał siebie łej agronomówki, gdzie przeniesiono przedszkole, obok rąk lub – jeszcze gorzej – nóg do rozwiązywania pro- Tej, co królową tu, w trzecim Niebie - którego zaplanował też i urządził funkcjonalny plac blemów z kolegami. Wiele osób na pewno zapamiętało Bóg Cię wywyższył: w dowód wybraństwa zabaw dla dzieci. lekcję, podczas której siostra Alicja tłumaczyła, że nie dziś dał Ci pełnię swego kapłaństwa. Jan Broda w zawodzie nauczyciela przepracował 44 lata, wolno nigdy uderzyć kogoś w twarz, nawet kwiatkiem. w tym 32 lata na stanowisku dyrektora, zaangażowany Uderzenie w twarz odbiera drugiemu człowiekowi rzecz * * * również w działalność społeczno-polityczną. Przez 12 najcenniejszą – jego honor. W twarz w okupację bili Jeszcze Bóg nam pozwolił doczekać lat pełnił funkcję radnego powiatowego, w tym jako tylko hitlerowcy. Przestrzegała młodzież przed tym ha- Biedaczyny Franciszka Imienin zastępca przewodniczącego Rady Powiatu oraz komisji niebnym czynem i bardzo mocno uczulała, żeby nigdy tu, gdzie się szatan tak wściekał budżetowej. Jest laureatem wielu nagród i odznaczeń. w życiu tego nie robili. Pan zaś oczyszczał w płomieniach: Trzykrotnie otrzymał Nagrodę Ministra Oświaty i Ku- Siostra Alicja była bardzo sprawiedliwa w ocenianiu prac chciał nasze dusze odmienić... ratora, liczne nagrody Inspektora i Wójta Gminy. Został i wystawianiu stopni. Wszystkie dzieci traktowała jed- Ubożuchny był Brat nasz Franciszek, odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodze- nakowo, bez względu na to, z jakich pochodziły domów zanim przeszedł przez Wiśniew Sąd Boży. nia Polski, Złotym Krzyżem Zasług, Medalem Komisji i środowisk oraz jakiego były wyznania. Interesowała Dziś do reszty odarty: i z ciszy Edukacji Narodowej, Złotą Odznaką ZNP, Złotą Od- się szczególnie sierotami, półsierotami oraz dziećmi swej celi przy Panu, i z Ołtarza, znaką Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa z biedniejszych rodzin. Pomagała im często po lekcjach, gdzie serce swe korzył Mieszkaniowego, Odznakę „Za zasługi dla wojewódz- tłumacząc dodatkowo niezrozumiałe wątki z przerabia- i z pamiątek... tyle uczuć w nie włożył... twa siedleckiego” oraz Srebrnym i Złotym Medalem za nego materiału. Swój wolny czas potrafiła też poświęcić Niech Ci więcej, wciąż więcej przymnaża Zasługi dla Pożarnictwa. dzieciom z zaburzeniami mowy. Niektórzy uczniowie Swoich darów i łask Utajony! w późniejszym swym życiu jej właśnie zawdzięczali swą Niech nas z Tobą oczyszcza, obnaża, Bucholc Alicja (1892-1969) – zakonnica w parafii ma- czystą wymowę i piękną polszczyznę. by miał chwałę na serc naszych tronie riawickiej w Cegłowie, pedagog i wychowawca. Imię Siostra Alicja była osobą energiczną, stanowczą, lubiącą Pan Swą Miłością ku nam Szalony! zakonne: Alicja; data wstąpienia do zakonu: 5 paździer- ład i porządek, a także bezinteresowną i uczynną. Była nika 1920 r. w Płocku; nowicjat: 15 lipca 1921 r.; śluby wspaniałym pedagogiem i wychowawcą, otwartym na Kapł. M. Tadeusz Bucholc zakonne (wieczyste): 20 maja 1931 r. Znajomość języków problemy swoich podopiecznych i bardzo dbającym Budownictwo mieszkaniowe – nie zachowały się obcych: francuski, niemiecki, rosyjski. o prawidłowe wychowanie dzieci i młodzieży. Budownictwo gospodarcze – jeszcze dziś można informacje dotyczące budownictwa w XIX wieku na Po zawarciu małżeństwa z Wła- Po przejściu na emeryturę wyjechała do Płocka, gdzie spotkać na wsiach budynki gospodarcze, budowane terenie gminy Cegłów, jednak należy przypuszczać, że dysławem Bucholcem na stałe za- zamieszkała w klasztorze przy świątyni mariawickiej. w XIX i XX wieku. Są to: – podobnie jak w pozostałej części Mazowsza – można mieszkała w Cegłowie. Pomagała Zajęła się tam m.in. oprowadzaniem wycieczek krajowych – Brogi, które składały się z czterech drewnianych słu- tu było spotkać jeszcze kurne chaty. Były to domy bez ojcu Tadeuszowi w prowadzeniu i zagranicznych. Zmarła 17 sierpnia 1969 r. w Płocku pów podpierających słomianą konstrukcję zadaszenia. kominów i przewodów dymowych. Palenisko (ognisko) progimnazjum. Była nauczycielką i tam została pochowana. Stawiano je w oddalonym miejscu od zabudowań, rów- znajdowało się najczęściej w środkowej części chaty, matematyki i przedmiotów ścisłych. nież na łąkach zdarzały się brogi, czyli nieduże drew- a dym uchodził poprzez otwór w centralnym, najwyż- Od 1924 r. uczyła w prywatnej Bucholc M. Władysław, kapł. (1889-1947) – proboszcz niane zabudowania – zwykle przeznaczone na siano. szym punkcie dachu. Domy budowane w drugiej poło- 7-klasowej szkole powstałej na parafii mariawickiej w Cegłowie w latach 1924-1947; – Obory, stajnie – budynki drewniane, czasem murowane wie XIX w. i pierwszej ćwierci XX wieku składały się bazie progimnazjum, popularnie imię zakonne: Tadeusz (przez wiernych nazywany był z gliny lub kamienia polnego, potem murowane składały typowo z izby, alkierza, sieni, komory i miały murowany nazywanej szkołą mariawicką. Ojcem Tadeuszem); absolwent Politechniki Warszawskiej. się z trzech pomieszczeń pełniących funkcje stajni (dla komin. Budowano także domy dwurodzinne z dwiema koni), obory (dla bydła) i chlewu (dla trzody chlewnej). izbami, dwiema komorami i sienią jedną na przelot lub Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 18 19

dwiema oddzielnymi. Chałupy – z powodu wąskich mogły uszkodzić strzechę. Z tej słomy należało związać a drugimi układano watę, a na niej ozdoby. Okiennice siedlisk – stawiano zwykle szczytem od ulicy. Wejście mały snopek, mocno ściskając go powrósłem splecionym malowano z reguły na taki sam kolor, jak deski przy- B znajdowało się od podwórza. Drzwi były zamykane również ze słomy. Następnie dwa snopy związywał po- bite na narożnikach domu, a białą farbą malowano na B na skobel. W izbach były zwykle po dwa okna o 4 lub wrósłem tuż pod kłosami, wkładał kijek między snopki nich dodatkowo kontury odpowiadające konturom szyb 6 szybach z okiennicami zamykanymi na noc. Dębowe i obracał jeden snopek wokół drugiego o 360 stopni. Taki w oknie. W ścianach od ulicy i od podwórka znajdowały podwaliny układano na dużych polnych kamieniach, wykręcak następnie kładło się na dach i przywiązywało się zwykle po dwa okna. Drzwi wejściowe były masyw- a na zimę ocieplano liśćmi, stosując ogaty. Ściany bu- do łat (poziome żerdzie). Słomę układało się od dołu war- ne, otwierane do wewnątrz, pomalowane innym kolo- dowane były z bali sosnowych, które w rogach chału- stwowo w taki sposób, aby następna warstwa zakrywała rem niż ściany – zwykle takim jak okiennice. Niekiedy py (węgłach) wiązano na jaskółczy ogon. Dachy kryto przewiąsła poprzedniej. Na koniec na kalenicy układa- domy ozdabiano także stanikami – krótkimi pionowymi strzechą z żytniej słomy. Słoma musiała być skoszona ło się drewniane kozły i przybijało się kołki w poprzek deskami z profilowanym dolnym końcem, przybitymi wcześnie – kiedy była jeszcze zielona – nie nadawała się dachu dla ochrony przed wiatrem. Snopki skierowane do ścian na wysokości dachu dookoła całego domu. Od stara, przestała i krótka. Strzecharz oczyszczał materiał w dół (głowacze) dawały powierzchnię gładką, natomiast drogi czasami dobudowywano ganek z oknami z każdej przez wytrząsanie. Robił to, chwytając słomę za kłosy układane kłosami do góry (zakłośniki) pokrywały poła- z trzech ścian. O ile na wsiach w gminie Cegłów ganki i mocno potrząsając. Wtedy trawa, chwasty i krótkie cie dachu charakterystycznymi schodkami (kiczkami). są stosunkowo nowym tworem to w samym Cegłowie źdźbła wypadały. Słoma żytnia musiała być dokładnie Wnętrze budynku od strychu oddzielał pułap (powała, budowa ganków ma znacznie starszą tradycję – naka- wymłócona (cepem), w przeciwnym wypadku pozostałe strop, sufit), czyli warstwa desek ułożonych na belkach zywało ją już rozporządzenie Kapituły Warszawskiej w słomie ziarna mogły kiełkować lub wabić myszy, które pułapowych. Liczba belek stropowych i szerokość ich z 1771 r., by podkreślić miejski charakter upadającego rozstawu zależała od rodzaju i wielkości budynku. Pod- miasteczka. Większość drewnianych domów w Cegło- łogę stanowiła ubita ziemia (glina), niekiedy układano wie ma ganki. Wiele z nich wybudowano przed drugą ją z płaskich kamieni lub cegły. Później zaczęto układać wojną światową. deski na tzw. legarach, czyli drewnianych belkach. Pu- Od ostatniej ćwierci XX wieku dominowało w gminie łap dźwigał grube belki podłużne. Izba była miejscem Cegłów budownictwo murowane z dachami krytymi pracy, wypoczynku, spania. W izbie spali gospodarze blachą lub blachodachówką. z dziećmi (w pozostałych pomieszczeniach pozostali do- Budowie domu towarzyszyły różne zwyczaje. Starannie mownicy: dziadkowie, dorosłe dzieci). W dawnej izbie wybierano miejsce, np. nigdy nie budowano domu na była kuchnia i zapiecek, stół z narożnymi ławami oraz pogorzelisku, w miejscu, w które uderzył piorun lub wy- przedmiotami świętymi – miejsce kultu. Było też łóżko darzyło się nieszczęście. Pierwszą podwalinę zawsze obo- gospodarzy zasłane pierzynami i poduszkami oraz ko- rywano pługiem, aby w domu i gospodarstwie wszystko łyska dla niemowląt. Na ścianach nie mogło zabraknąć się darzyło. Na chwilę kładł się przy niej gospodarz, aby świętych obrazów. W izbie znajdowały się niezbędne podkreślić swój związek z budową i prawo własności. rzeczy do higieny: szaflik, gliniane i blaszane miednice Plac i wybudowany dom kropiono święconą wodą. Pod służące do mycia, ręczniki. Chałupa chłopska służyła węgły zakopywano jajko – symbol życia, kromkę chleba, do przechowywania tego wszystkiego, co zostało wy- garść zboża i monetę oraz przedmioty poświęcone w ko- produkowane w gospodarstwie, dlatego w izbie spotkać ściele, by odpędzić złe moce. Po zakończeniu jakiegoś można było wszelkiego typu drobny sprzęt rzemieślniczy etapu budowy majster zawieszał zielony bukiet, zwany służący do napraw, tkactwa itd. W komorze, która czę- wiechą. Gospodarze częstowali robotników i sąsiadów sto miała małe okieneczko bez szyby (zasuwane zwykłe wódką, aby wszyscy byli zadowoleni, bo miało to przy- okiennicą z wewnątrz) mieściły się różne beczki, sprzę- nosić szczęście, radość i pomyślność przyszłym miesz- ty, naczynia z nabiałem i zapasy gospodarskie. Czasem kańcom domu. Pod dach wkładano gałązki brzozowe do komory prowadziło oddzielne wejście. Alkierz był zerwane z ołtarza w Boże Ciało (przeciw czarownicom). mniejszą izbą, który czasem służył jako sypialnia, cza- Na progu lub na drzwiach wejściowych przybijano pod- sem jako pomieszczenie do przechowywania garnków, kowę, która według powszechnego w Polsce wierzenia, pościeli i dobytku. przynosi szczęście. Na szczycie dachu kładziono stare Począwszy od okresu międzywojennego podwaliny za- koło od wozu, aby bocian zechciał założyć tu gniazdo, częto kłaść na betonowych podmurówkach, a oprócz bo pod bocianim gniazdem szczęście mieszka – mówiono. słomy na pokrycie dachu zaczęto stosować także ce- Do nowego domu najpierw wnoszono stół i rozpalano mentową dachówkę. ogień. Zapraszano gości i biesiadowano do rana. Wie- Od połowy XX wieku zaczęto budować domy z dwuspa- rzono, że kto w nowym domu wcześnie zaśnie, wcześnie dowym dachem kryte eternitem, stawiane przeważnie rozstanie się z życiem, dlatego usypiano przed świtem. w zabudowie kalenicowej z wejściem od podwórza. Bale A pierwszy sen miał być proroczy. Wiele z tych zwycza- łączono czopami. Ściany szalowano do wysokości pa- jów dziś już zanikło. rapetu deskami ułożonymi pionowo, a wyżej poziomo W XIX w. do oświetlania mieszkań w gminie Cegłów i malowano farbą olejną. Na narożnikach ścian nabija- używano łuczywa, od XX w. zaczęto stosować lampy no pionowo po dwie deski pomalowane innym kolo- naftowe. Elektryczność w domach wiejskich pojawiła rem niż ściany. Okna otwierane na zewnątrz były dwu- się po II wojnie światowej. skrzydłowe, każde skrzydło miało dwie lub trzy szyby. Do ogrzewania domów powszechnie używano drewna. Parapety robiono z drewna i malowano na biało farbą Dawniej zaopatrzenie w drewno regulowały serwituty, olejną. Czasami zdobiono okna, umieszczając nad nimi czyli przydział określonej ilości drewna dla rodziny. nadokienniki. Na zimę często wstawiano od wewnątrz Kmiecie mieli prawo do kilku wozów opału rocznie, na- drugie okna („okna dubeltowe”) a pomiędzy jednymi tomiast bezrolni mogli jedynie zbierać susz w określone Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 20 21

dni tygodnia. Przy braku drewna ludzie palili chrustem, Budownictwo przemysłowe – budynki służące do Społecznych w Warszawie oraz Centrum Kształcenia stworzenia przyjacielskich stosunków, a poza tym miał szyszkami, igliwiem, zeschłymi badylami, łodygami działalności usługowej. Na terenie gminy zachowały Służby Zagranicznej. W latach 1988 – 1991 był amba- w Polsce własny ośrodek władzy, czyli Krajową Radę B słoneczników, słomą, a nawet zeschniętym łajnem by- się (nieczynne) niektóre z nich: sadorem Rzeczypospolitej Polskiej w Managui w Ni- Narodową. Taka postawa była zagrożeniem dla AK, B dlęcym, jakie zbierali na pastwiskach. Do połowy XX – kuźnia – budynek przeznaczony do wykonywania prac karagui. Był pedagogiem, działaczem, społecznikiem, a mimo to, akcja „Burza” miała wiele sukcesów. wieku cenionym opałem był również torf wyrabiany kowalskich, którego najważniejsze wyposażenie stano- dyplomatą, publicystą, poetą i powieściopisarzem. Na- Akcja „Burza” w Obszarze Warszawskim AK trwała od m.in. na torfowiskach w Kiczkach oraz pomiędzy Pia- wiły piec, palenisko i kowadło. W gminie Cegłów były leżał do Związku Literatów Polskich. 26 lipca do 2 października 1944 roku. W powiecie miń- secznem a Cegłowem. Węgiel kamienny stał się dostępny niemal w każdej wsi, zachowały się kuźnie w Wiciejowie; Działalność literacką rozpoczął w latach licealnych od skim akcja „Burza” rozpoczęła się w nocy 25/26 lipca dopiero od drugiej połowy XX wieku. – młyn wodny – budynek wyposażony w urządzenia do poezji. Pierwsze utwory poetyckie publikował w gazetce 1944 wysadzeniem torów na trasie Mińsk Maz. – Dębe Do rozpalenia ognia przez wieki służyły krzesiwa. Proces przemiału zbóż na mąkę, kaszę i ospę poruszane za po- szkolnej, a nieco później zakładowej. Zadebiutował tomi- Wielkie. Przeprowadzono wiele uda- rozpalania był długi, dlatego starano się nie wygaszać mocą koła napędzanego siłą wody. Do mielenia ziarna we kiem poezji erotycznej „Bukiet jesieni”, wydanym w 1994 nych akcji dywersyjno-sabotażowych ognia. A kiedy tak się zdarzyło, od sąsiadów pożyczano młynie służył zestaw dwóch kamieni (żarna), z których roku w Warszawie. Jego wiersze ukazywały się również na kolei, ścinano też słupy telefoniczne żar. Trzeba było to zrobić szybko, aby iskra nie zgasła, dolny (leżak) był nieruchomy, a górny (biegun) ruchomy. w prasie i książkach. Stworzył około tysiąca utworów. i telegraficzne, zrywano druty i niszczo- dlatego o krótkiej wizycie mówi się, że ktoś „wpadł, jak W górnym umieszczony był otwór służący do wsypywania Zajmował się także publicystyką, zamieszczając liczne no izolatory. Akcje takie powodowały po ogień”. Pod koniec XIX wieku pojawiły się zapałki. ziarna. Pracę tę ułatwiał kosz z desek, nadwieszony nad artykuły w prasie lokalnej i centralnej podczas pobytu opóźnienia w niemieckim transporcie Były drogie, dlatego z powodu oszczędności dzielono je kamieniami i doprowadzający ziarno wąską rynienką w Nikaragui, gdzie pracował w charakterze dyplomaty kolejowym i samochodowym. Razem na części. Pozostało powiedzenie o osobie oszczędnej, do otworu zsypowego. Roztarte pomiędzy kamieniami w Ambasadzie RP. Jednocześnie pełnił obowiązki kon- z wojskiem radzieckim wyzwalano dzie- że „dzieli zapałkę na czworo”. ziarno kierowane było do pytla, tj. urządzenia w formie sula polskiego w Managui. Ze względu na aktywność siątki miejscowości. Sowieci, zaraz po rękawa, uszytego z rzadkiej tkaniny wełnianej, podda- reporterską został uznany przez redakcję nikaragu- opuszczeniu danej miejscowości przez wanego wstrząsom. W pytlu następowało oddzielenie ańskiego neutralnego dziennika ogólnokrajowego „El Niemców, urządzali administrację pod mąki od grubszych otrąb. W gminie Cegłów zachował Nuevo Diario” za stałego publicystę. Zamieszczał tam własnym kierownictwem. Armia Kra- się młyn wodny w Kiczkach; też teksty o Polsce. jowa miała jednak inny cel – tworzyć – wiatrak – budynek wyposażony w urządzenia do prze- 1994 – „W masywie Chontales” – powieść o działalności polską administrację. miału ziarna poruszane za pomocą skrzydeł napędza- ówczesnego polskiego kapłana – o. Józefa Nieborowskie- Kompania por. Józefa Pajdy „Ro- nych siłą wiatru. Służył do mielenia ziarna na mąkę, go († 1942) w Ameryce Łacińskiej; man” (ośrodek IV) licząca trzy plu- kaszę i ospę. Mechanizm wiatraka składał się z trzech 2003 – „Ambasada na Las Sierritas” – powieść; tony (240 ludzi) w dniach 27-31 lipca części: napędowej, transmisyjnej i roboczej. Wiatrak był 2004 – „Sny wdowy Salomei” – nowela; 1944 r. aktywnie uczestniczyła w akcji wyposażony w urządzenie do obracania całego budyn- 2009 – zbiór wierszy: „Kto my i jacy? Polska historio- „Burza” w rejonie Cegłowa, Mrozów ku w celu odpowiedniego ustawienia skrzydeł do wia- zofiada poetycka”; i Kałuszyna. Między innymi w nocy tru oraz urządzenia hamulcowe. Do wciągania worków 2009 – zbiór wierszy: „W naporze fal i uniesień”. z 27/28 lipca kompania zaatakowała z ziarnem i wydawania worków z mąką służyły koło- W setną rocznicę urodzin swego ojca Czesław Budzyński w Cegłowie gmach szkoły, w którym wroty i windy. W gminie Cegłów zachował się wiatrak napisał zbiór esejów poświęconych rodowi, z którego się stacjonowała kompania niemieckiej w Posiadałach (ruina). wywodzi. Nosi on tytuł „Po śladach rodowej pamięci” piechoty, zmuszając ją do wycofania. i został wydany w 2006 roku w Warszawie. Ostatnią Wróg pozostawił 3 zabitych, 5 rannych Budzyński Czesław (ur. 23 lipca 1932 r. w Kiczkach, (nieukończoną) książkę poświęcił swojej żonie Emilii. oraz 2 wozy z amunicją. Następnie akowcy opanowali zm. 10 grudnia 2010 r. w Warszawie, pochowany na Nadał jej tytuł „Emilia”. Przedstawił w niej całe swoje stację kolejową. Akowcy z Cegłowa na drodze Skwarne Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie) barwne życie widziane oczyma żony. Pisanie przerwała – Cegłów zdobyli niemiecki wóz pancerny. Zostawia- – poeta, pisarz, publicysta, dyplomata; syn Piotra i Flo- ciężka choroba autora. Ostatnie zdania dotyczą pobytu jąc jeden pluton w Cegłowie, por. Pajda ruszył na czele rentyny z Mistewiczów. w szpitalu, po czym pojawia się pustka – wątek został dwóch pozostałych do majątku Szymony k. Kałuszyna. Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, przerwany tak jak życie pisarza. Zmarł 10 grudnia 2010 Zebrana w stodole Czeczyna w Cegłowie grupa akowców a także Studium Socjologiczne Wyższej Szkoły Nauk r. na rękach swojej ukochanej żony. z okolic Posiadał przemieściła się w okolice cmentarza, Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Ka- gdzie dołączyli akowcy z Mrozów ze Świderskim na walerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficer- czele. Zgodnie z rozkazem dowódcy ruszyli do Mińska skim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotą Odznaką „Za Mazowieckiego. Zakwaterowano ich w zielonym dom- Zasługi dla Województwa Warszawskiego”. ku na ulicy Piłsudskiego. Byli w ochronie miasta – ich zadaniem było zabezpieczanie miasta z resztek wojsk Burza, akcja – kryptonim operacji wojskowej zorgani- niemieckich. Potem akowcy uczestniczyli w zorganizo- zowanej i podjętej przez żołnierzy Armii Krajowej (AK) wanej defiladzie. Za akcję „Burza” żołnierze AK dostali (→ Armia Krajowa) przeciwko Niemcom, tuż przed dary żywnościowe. Planowali iść do Miłosnej, ale trwało wkroczeniem Armii Czerwonej. Komendant główny AK już powstanie warszawskie i ich zatrzymano. gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał rozkaz nr 126 Następnie – na rozkaz przełożonych – poszli do Chmie- z 20 listopada 1943 roku zapowiadający wsparcie Armii lewa, potem skierowano ich do Mieni, gdzie Sowieci Czerwonej w walce z Niemcami. Chodziło o krótkie, ale rozbroili akowców. Niektórym udało się uciec. Tych, co gwałtowne i skuteczne działania zbrojne przeciwko od- zostali, wcielili do armii w Lublinie, a wielu wywieźli działom niemieckim. Rozkaz nakazywał współdziałanie na Sybir. Rosjanie przejęli władzę, na czele z gen. Alek- taktyczne z Armią Czerwoną w walce z Niemcami, jednak siejem Popowem, dowódcą Grupy Wojsk Radzieckich, bez podporządkowywania się dowództwu sowieckiemu. stacjonujących na obszarze powiatu mińskiego. Do spra- Emigracyjny rząd przedstawił Związkowi Radzieckie- wowania rządów powołał Stanisława Dąbrowskiego mu propozycję współpracy wojskowej Armii Krajowej „Burza” (PPR), dając mu władzę absolutną. z Armią Czerwoną, ale Stalin nie był zainteresowany, Rozpoczęły się masowe aresztowania, zapanował nowy twierdząc, że rząd odcięty od narodu jest niezdolny do strach i terror. Zapełniały się więzienia i obozy. PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 23

nie kilkudziesięcioosobowe grupy dzieci wyjeżdżają na Podobas, Cegłów – Stanisława Konik. W 1947 r. para- kolonie nad morze i zimowiska w góry. Ponadto Caritas fialny oddział Caritas liczył 54 członków i opiekował się organizuje półkolonie dla dzieci, które nie mogą wyje- 49 rodzinami (100 osób, w tym 35 dzieci, 52 starców). C chać, udziela materialnej i środowiskowej pomocy po- Udzielano im pomocy rzeczowej (żywność, ubrania): trzebującym, organizuje paczki świąteczne dla dzieci rozdzielano dary z zagranicy, zaopatrywano w produkty i żywnościowe dla rodzin, wigilie i spotkania dla cho- żywnościowe kupowane na miejscu. Na początku 1950 rych i samotnych. Pomaga dzieciom w ramach programu r. Prymas Wyszyński rozwiązał Caritas Archidiece- C „Rozwinąć skrzydła” (zakup książek, roweru czy wypo- zji Warszawskiej, w związku z czym likwidacji uległ sażenie do szkoły). Wspólnie ze Szkolnym Kołem Cari- również oddział cegłowski. Parafialny Zespół Caritas, tas organizowane są imprezy kulturalno-rozrywkowe, który formalnie działa od 2007 r., jest więc już trzecim kiermasze świąteczne, programy poetycko-muzyczne w historii parafii Cegłów. poświęcone Janowi Pawłowi II oraz pomoc pielgrzymom idącym do Częstochowy. Miejscowe Koło Caritas włącza się również w akcje organizowane przez Caritas Polska. Środki na swoją działalność Caritas pozyskuje, sprze- dając znicze, świece czy wykonane przez dzieci palmy wielkanocne oraz dzięki „jałmużnie wielkopostnej” i wsparciu mieszkańców przekazujących 1% podatku Caritas – katolicka organizacja charytatywna działająca dochodowego na rzecz wypoczynku dzieci. zarówno w Polsce, jak i na świecie od 1926 r. W Cegło- Dzięki ks. Grzegorzowi Kocięckiemu, który zorganizo- wie Parafialny Zespół Caritas koordynuje działalność wał remont budynku parafialnego, Caritas ma lokal na charytatywną na terenie całej parafii rzymskokatolickiej. swoją działalność statutową. Po wyposażeniu świetlicy Aktualnie zespół zrzesza 17 wolontariuszy. Formalnie w meble i sprzęt do kuchni organizuje tam różnego typu istnieje od 2007 r. (dzięki staraniom ówczesnego pro- spotkania np. półkolonie, wigilie dla samotnych czy boszcza ks. Grzegorza Kocięckiego), ale swoją faktycz- spotkania na Dzień Chorego. W ten sposób zabytkowy ną działalność zaczął już w 2003 r. z inicjatywy Zofii sierociniec uzyskał swoje drugie życie. Goźlińskiej (→ Goźlińska Zofia) i przy wsparciu ów- czesnego proboszcza Jerzego Chyły. W listopadzie 2005 Historia r., na wniosek ówczesnej dyrektor Szkoły Podstawowej Początki Caritasu w Cegłowie sięgają okresu przed- Cegielnia – miejsce, gdzie wyrabiano cegłę. Do wy- w Cegłowie Beaty Walas (→ Walas Beata), ks. Krzysztof wojennego. Pierwsze Parafialne Koło zostało założone rabiania cegły potrzebna była glina zmieszana z pew- Ukleja, dyrektor Caritas Diecezji Warszawsko-Praskiej prawdopodobnie w czasie probostwa księdza Katuszew- ną ilością piasku, bo z samej gliny cegły pękały. Glinę powołał Szkolne Koło Caritas. Opiekunką została na- skiego (→ Katuszewski Feliks), który znany był ze swego przeznaczoną na wyrób cegieł po wykopaniu zostawia- uczycielka religii, Anna Chojnacka. społecznego zaangażowania i działalności charytatyw- no przez rok, by pod wpływem zmian atmosferycznych Przewodniczącym Caritasu jest ksiądz proboszcz, który nej. Po II wojnie światowej, w związku z trudną sytuacją bryły kruszały. Potem glinę rozrabiano wodą (z odrobiną odpowiada za całokształt działalności zespołu. Władzami ekonomiczną społeczeństwa, było duże zapotrzebowanie piasku) do gęstości ciasta, usuwając to, co w glinie było są przewodniczący i zarząd. W skład zarządu wchodzą: na tego typu pomoc. 21 listopada 1946 r. nastąpiło wzno- obce. Następnie glinę układano do foremek i trzeba było prezes – Zofia Goźlińska, z-ca prezesa – Mirosław Mete- wienie działalności cegłowskiego Caritasu. W zarządzie powoli suszyć, najlepiej w pomieszczeniach, bo cegły zbyt ra, sekretarz – Marzena Gójska, skarbnik – Małgorzata znalazł się Walenty Szymanek (prezes), Stanisława Ko- szybko wyschnięte pękały. Następnie, aby nadawały się Borowa, członek zarządu – Anna Chojnacka. nik (sekretarz), Maria Mianowska (skarbnik) – później do budownictwa, trzeba było je w piecu wypalić. Aby Pierwszym krokiem było zorganizowanie wyjazdu ko- zastąpiła ją Janina Białobrzeska. Przewodniczącym był uniknąć pękania cegieł, wyjmowano je dopiero po zu- lonijnego w góry dla 55 dzieci. Od tego czasu rokrocz- ks. proboszcz Franciszek Fijałkowski (→ Fijałkowski pełnym oziębieniu pieca. Cegła po wypaleniu ma kolor Franciszek, ks.). Koło działało w sekcjach: kulturalno- mniej lub bardziej czerwony. Wypalanie cegły znane -oświatowej (kier. Władysława Kluczek), dożywiania było już w starożytności. W Polsce wiele domów z cegły (kier. Anna Wiszker) i propagandowej (kier. Janina Bia- powstało w XIV wieku. łobrzeska, później Ewa Sowiak). Członkowie (35 osób) W Cegłowie – ze względu na duże zasoby gliny na pocz. opodatkowali się składką miesięczną w wysokości 10 zł. XVI wieku rozpoczęto produkcję cegieł, z których wy- Ponadto fundusze na działalność zdobywano poprzez budowano kościół rzymskokatolicki. organizację kwest ulicznych, zbiórek dla potrzebujących, W Kiczkach – cegielnię w Kiczkach Gródzi założył po różnych przedstawień, Jasełek, do organizacji których parcelacji dworu Aleksander Ryfka (→ Ryfka Aleksan- włączał się chór parafialny → Gloria i wychowankowie der) i zawiadował nią do końca jej funkcjonowania tj. domu dziecka (→ sierociniec). Parafialny oddział brał do lat 60. XX wieku. udział w corocznych akcjach organizowanych przez W Mieni – cegielnia istniała także w folwarku Mienia Krajową Centralę Caritas pod hasłem „Tydzień Mi- już od lat 20. XX wieku. W połowie lat 20. XX wieku łosierdzia”. Całość akcji opiekuńczej w parafii i pracę cegielnia przynosiła zyski (13 tysięcy rocznie). W 1927 biura koordynowała opiekunka parafialna – Stanisława sprzedała prawie 500 tysięcy cegieł, a w 1929 roku już Konik (→ Konik Stanisława). Czuwała ona nad pracą ponad 800 tysięcy. W 1932 roku wykazywano, że cegielnia 8. opiekunek rejonowych: Pełczanka – Helena Mazek, jest nieczynna. Po kilku latach podlegała pod → tartak. Mienia – Józefa Zgódka, Rudnik – Maria Zakrzew- W Pełczance – w XIX w. istniała w Pełczance cegielnia, ska, Woźbin – Leokadia Małachowska, Rososz – Józefa należąca do dóbr Mienia. Z dokumentów wynika, że Materka, Skwarne – Helena Zawadzka, Cisie – Józefa w 1879 r. sprzedano ją za 196 rs. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 24 25

Cegiełka – biuletyn informacyjny Gminy Cegłów przez UW oraz książek – „Matematyka dla studentów (rejestr urodzin, małżeństw, zgonów), przeprowadzania – lokalne pismo wydawane przez Gminę Cegłów od finansów i rachunkowości oraz zarządzania” (2009) spisu rolnego, wyborów do parlamentu. C marca 2011 roku z inicjatywy zastępcy wójta Dariusza i „Matematyczne wspomaganie decyzji” (2012). Urząd Gminy w Cegłowie od 1991 roku mieści się przy C Uchmana (→ Uchman Dariusz). Redaguje ją biblioteka W roku 2002 współtworzył program nauczania ma- ul. T. Kościuszki 4, w budynku wybudowanym na po- publiczna; red. naczelna Danuta Grzegorczyk (→ Grze- tematyki w liceum. Natomiast w latach 1999-2007 or- trzeby apteki na początku lat 90. na terenie wykupionym gorczyk Danuta). ganizował (w ramach Fundacji Rozwoju Matematyki z gruntów kościelnych. Polskiej) Seminarium Edukacji Matematycznej prze- Przed wojną, w czasie wojny i po niej (do 1991 roku) Cegiełka Kazimierz (ur. 5 stycznia 1944 r. w Woli Sta- znaczone głównie dla nauczycieli matematyki i dozoru Urząd Gminy mieścił się w budynku drewnianym przy nisławowskiej) – doktor nauk matematycznych, autor pedagogicznego. ul. Piłsudskiego (obecny budynek biblioteki), a wcześniej wielu publikacji i książek. Otrzymał wiele odznaczeń i wyróżnień, m.in. Złoty me- ratusz miasta znajdował się na rynku w centrum Cegłowa. W wieku 10 lat zmarł mu ojciec. Do roku 1990 pomagał dal za zasługi dla pożarnictwa (1999), Srebrny Krzyżem Władza ustawodawcza gminy: → Rada Gminy. mamie w prowadzeniu gospodarstwa rolnego w Woli Zasługi (2005), Złoty Znak Związku OSP (2010) i Medal Władza wykonawcza – wójt, który wykonuje uchwały Stanisławowskiej. W latach 1950-57 uczęszczał do szko- Komisji Edukacji Narodowej (2001). Rady Gminy i zadania gminy określone przepisami pra- ły podstawowej w Kuflewie, a później – do 1962 roku – wa. Do zadań wójta należy w szczególności: był uczniem Technikum Mechanicznego im. W. Piecka Cegłów, gmina n.p.m. w południowo-wschodniej części gminy do 183 m – przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, w Ursusie. W latach 1962-67 Charakterystyka. Gmina Cegłów – o powierzchni 95,74 km2 n.p.m. na północy. Gmina ma bogate walory przyrod- – określanie sposobu wykonywania uchwał, studiował matematykę na Wy- – położona jest we wschodniej części województwa ma- nicze – 35% terenu zajmują lasy, w tym wspaniałe leśne – gospodarowanie mieniem komunalnym, dziale Matematyki, Informaty- zowieckiego, w powiecie mińskim. Miejscowość gminna uroczysko o pow. 70 ha – rezerwat → Jedlina – zaliczone – wykonywanie budżetu, ki i Mechaniki Uniwersytetu – Cegłów oddalona jest 55 km od centrum Warszawy, 13 do obszarów o regionalnej randze przyrodniczej. Rezer- – zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych Warszawskiego. Do 1983 roku km od Mińska Mazowieckiego, 44 km od Siedlec. Przez wat należy do najbardziej wartościowych w Polsce i wciąż jednostek organizacyjnych. pracował tam najpierw jako asy- teren gminy biegnie linia kolejowa War- zachwyca turystów. Największym walorem są natural- stent, a następnie – adiunkt. szawa-Terespol, z dwoma przystankami ne stanowiska jodły, objęte ochroną. Czyste powietrze, Prowadził zajęcia z geometrii – w Cegłowie i Mieni. Gmina Cegłów przepojone żywiczną wonią lasów tworzy mikroklimat różniczkowej, algebry liniowej graniczy: od północy z gminą Jakubów, o leczniczych właściwościach, dlatego Cegłów i okolice z geometrią i algebry. Pracę dok- od północnego wschodu z gminą Kału- są doskonałym miejscem do wypoczynku i uprawiania torską pt. „Koneksje w modu- szyn, od wschodu z gminą Mrozy, od turystyki weekendowej. Turyści mają do dyspozycji wiele łach różniczkowych” obronił południa z gminą Latowicz, od zachodu kilometrów ścieżek rowerowych i pieszych. Przez gminę w Instytucie Matematycznym z gminami Siennica i Mińsk Mazowiecki. przepływają dwa prawostronne dopływy Świdra, czyli Polskiej Akademii Nauk w roku W gminie, liczącej 6.120 mieszkańców, rzeka Mienia i Piaseczna. 1974, uzyskując tytuł doktora znajduje się 19 wsi i 20 sołectw: Cegłów Położenie, infrastruktura, dogodne powiązania komu- nauk matematycznych. (2 sołectwa), Huta Kuflewska, Kiczki nikacyjne, oświata, edukacja kulturalna oraz przyroda Od roku 1983 do roku 2013 był adiunktem w Szkole Pierwsze, Kiczki Drugie, Mienia, Peł- i mikroklimat to czynniki mające ogromne znaczenie Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie. Prowadził czanka, Piaseczno, Podciernie, Pod- dla rozwoju społeczno–gospodarczego gminy Cegłów. zajęcia z matematyki, statystyki, teorii gier i matema- skwarne, Posiadały, Rososz, Rudnik, Funkcjonują tu instytucje użyteczności publicznej: urząd tycznego wspomagania decyzji. Od roku 1993 jest ofi- Skupie, Skwarne, Tyborów, Wiciejów, gminy, biblioteka, ośrodek zdrowia, apteka, urząd pocz- cerem Państwowej Straży Pożarnej, przy czym od roku Wola Stanisławowska, Woźbin i Wólka towy, bank spółdzielczy, gminna spółdzielnia. Są dwa 2008 – brygadierem w stanie spoczynku. Wiciejowska. Mieszkańcy tych wsi należą Domy Pomocy Społecznej w Mieni. Zadania oświato- W latach 1996-2005 oraz 2008-2014 pracował w Wyż- do czterech parafii katolickich: w Ce- we realizują 4 przedszkola, 3 szkoły podstawowe oraz Struktura organizacyjna Urzędu Gminy (stan w 2014 szej Szkole Zarządzania i Prawa w Warszawie (obecnie głowie, Kiczkach, Kuflewie i Ignacowie gimnazjum. roku): Uczelnia Techniczno-Handlowa im. H. Chodkowskiej) oraz do parafii mariawickiej w Cegłowie Gmina stwarza odpowiednie warunki do działalności – wójt: Marcin Uchman (→ Uchman Marcin) jako adiunkt, a w latach 1998-2004 był prodziekanem i podległym jej Piasecznie. sportowej oraz kulturalnej. Jedną z największych imprez – zastępca wójta: Dariusz Uchman (→ Uchman Dariusz) Wydziału Zamiejscowego w Płońsku. Prowadził zajęcia Rzeźba gleb w gminie ma charakter rów- jest → Sójka Mazowiecka, festyn folkloru, wszelkiej – sekretarz: Kinga Łoniewska z matematyki, badań operacyjnych i statystyki. W latach ninny, miejscami pagórkowaty. Wyso- twórczości ludowej oraz kultury polskiej i zagranicznej. – skarbnik gminy: Milena Dąbrowska 1987-2000 nauczał geometrii i matematyki w Liceum kości bezwzględne wahają się od 150 m Referaty: Ogólnokształcącym im. S. Staszica w Warszawie. Administracja. Od 1 stycznia 1999 r. jest podstawową – Wydział Finansowo-Podatkowy, W latach 1976-1991 był redaktorem, a następnie zastępcą jednostką samorządu terytorialnego. Jej mieszkańcy – Wydział Infrastruktury i Zamówień Publicznych, redaktora naczelnego czasopisma dla nauczycieli „Mate- z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową, która – Wydział Promocji, Spraw Społecznych i Funduszy Ze- matyka”. Od 1988 r. do 1998 r. pełnił funkcję redaktora stanowi podstawową formę organizacji życia publicznego. wnętrznych, naukowego czasopisma naukowego Instytutu Matematyki Mieszkańcy gminy realizują swoje prawo do samodziel- – Wydział Administracyjno-Organizacyjny. Politechniki Warszawskiej „Demonstratio Mathematica” nego decydowania o swoich prawach, m.in. uczestnicząc (kwartalnik o zasięgu międzynarodowym). Natomiast w powoływaniu władz gminnych. Do jednostek organizacyjnych gminy należą: w latach 1976-1979 był redaktorem Biuletynu Infor- Do zadań własnych gminy należą przede wszystkim te, – → Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Cegłowie, macyjnego Polskiego Towarzystwa Matematycznego. które mają na celu zaspokojenie potrzeb mieszkańców – instytucja kultury: → Gminna Biblioteka Publiczna Kazimierz Cegiełka jest autorem lub współautorem ponad gminy, np. zagospodarowanie przestrzenne, ochrona w Cegłowie, 100 publikacji naukowych, metodycznych, podręczni- środowiska naturalnego, organizacja ochrony zdrowia, – placówki oświatowe na terenie gminy: ków, zbiorów zadań i skryptów. Współautor haseł En- oświaty, pomocy społecznej, działalności kulturalnej, – Zespół Szkolny w Cegłowie (→ Szkoła w Cegłowie), cyklopedii Szkolnej „Matematyka” (wyd. I 1988, wyd. II budownictwa mieszkaniowego, budowy i utrzymania – Zespół Szkolny w Piasecznie (→ Szkoła w Piasecznie). 1997). Członek trzyosobowego Komitetu Redakcyjnego dróg gminnych oraz ochrona porządku publicznego. Do W 2002 r. w Urzędzie Gminy zatrudnionych było 17 osób Encyklopedii dla wszystkich „Matematyka” (2000 r.). zadań zleconych przez administrację państwową należy (etatów) oraz radca prawny: ½ etatu. Obecnie pracuje Autor skryptu z Geometrii różniczkowej wydanego m.in. prowadzenie przez gminę spraw stanu cywilnego 20 osób (etatów) oraz dawni pracownicy ZGK (7 osób). Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 26 27

W gminie Cegłów aktywnie działa ok. 50 podmiotów zachorowania – przez 3 miesiące należy psy trzymać Cegłów zostali: Jan Kurek i Onufry Zieliński. W gmi- gospodarczych. na uwięzi w zamkniętych pomieszczeniach – a nawet nie Cegłów zorganizowano 3 obwody do głosowania. C odpowiedniego zbierania i suszenia pokrzyw. Ponad 80% głosów zdobył PSL „Wyzwolenie”, na który C Historia Cegłów był osadą o charakterze miasteczkowym, mają- w większości głosowała drobna szlachta wyznania ma- Po powstaniu styczniowym decyzją Komitetu Urzędu- cą pewną odrębność administracyjną, nie posiadającą riawickiego. W powiecie partia ta zdobyła drugie miej- jącego z 1869 roku Cegłów przemianowano na osadę, statusu miasta. sce. Na początku 1919 r. wybierano też sołtysów, wójtów a władze miejskie zastąpiono gminnymi. W 1866 roku Spis gospodarstw i mieszkańców w gminie Cegłów i członków Rad Gminnych. Wójtem gminy Cegłów zo- w miejsce powiatu stanisławowskiego utworzono 2 po- w 1909 r. stał Marcin Wojtecki. Sołtysem był Aleksander Rżysko. wiaty: miński i radzymiński. Gmina Cegłów znalazła się W lipcu 1920 r. sejm powołał Radę Obrony Państwa, a J. w powiecie mińskim. W powiecie działały sądy gmin- miejscowość gospodarstwa ludność Piłsudski ogłosił ochotniczy zaciąg do wojska. W powiecie ne. Gmina Cegłów należała do sądu w Nowo-Mińsku. powstał Powiatowy Komitet Obrony Państwa (23 lipca W 1868 roku zmieniono nazwę powiatu na nowomiński. Cegłów 89 406 1920 r.). Jednym z członków był ks. Feliks Katuszew- W 1870 roku utworzono gminę Cegłów, zlikwidowano ski (→ Katuszewski Feliks, ks.) z Cegłowa. Mężczyźni Cisie 10 58 gminę Mienia, a jej terytorium włączono do gminy Ce- zgłaszali się do Armii Ochotniczej. Zgłosił się do niej głów. W jej skład weszło 12 wsi: Cegłów, Cisie, Dzielnik, Dzielnik 22 116 również ziemianin, Bronisław Szwejcer z Kuflewa. Ale Kiczki, Mienia, Pełczanka, Piaseczno, Posiadały, Rososz, byli też przeciwnicy i dezerterzy. Żydzi i biedni chłopi Rudnik, Skupie i Skwarne. Mieszkało w nich blisko 2300 Kiczki 157 630 wspierali Armię Czerwoną. Czerwonoarmiści grabili mieszkańców, w tym w samym Cegłowie ok. 350 osób. mienie państwowe. Tereny powiatu mińskiego w sierp- Mienia 91 318 Najwięcej mieszkańców liczyła Mienia (ok. 500). niu 1920 r. były miejscem, gdzie rozegrał się końcowy Pełczanka 55 308 etap bitwy warszawskiej. Cegłów formalnie został gminą 31 maja 1870 roku. Zgodnie Ludność wiejska narzekała na ciężary z tytułu prowa- z ukazem carskim z 1864 r. o urządzaniu gmin wiejskich, Posiadały 74 340 dzenia wojny. Rozwijający się ruch chłopski niewiele gmina składała się z wiosek i posiadłości dworskich w jej poprawił ich sytuację. Na stan gospodarki miały wpływ: Piaseczno 67 302 granicach. Od wójtów wymagano, by mieli na własność niekorzystna polityka państwowa i samorządowa (np. po 6 morgów ziemi. Organem uchwalającym w gminie Rososz 22 94 ustalanie cen), epidemie, choroby zwierząt, brak rąk było ogólne zebranie pełnoletnich gospodarzy posiada- do pracy, pobór koni dla wojska, susza w 1921 roku. Andrzej Gadaj, z-ca – Jan Smater. W latach 1928-1932 jących co najmniej 3 morgi ziemi. Nie było wymogu, by Rudnik 31 110 Dopiero od marca 1921 roku zniesiono ustalanie cen – Stanisław Skwieciński, z-ca – Stanisław Miłosiewicz. umieli czytać i pisać. Na takim zebraniu wybierano wójta na artykuły pierwszej potrzeby i wprowadzono wolny Z pisma „Głos Gminy Wiejskiej” (6/1929) dowiadu- Skwarne 19 82 i ławników, pisarza i innych urzędników, kontrolowano handel zbożem. To doprowadziło do powoływania sto- jemy się, że 25 lutego 1929 r. zgromadzenie gminne ich czynności i rachunki, podejmowano uchwały dot. Skupie 46 268 warzyszeń spożywczych oraz kół i stowarzyszeń rol- obradowało nad budżetem gminnym. Po uzgodnieniu gminy, urządzania szkół i ustanawiano składki. niczych. W wykazie z 1921 r. w Cegłowie znajdował sześciu działów zebranie przerwano, ponieważ obrady Wójt był organem decydującym: zwoływał zebrania, Ogółem: 683 3032 się zakład ceramiczny Franciszka Materki oraz młyn nad wnioskiem o uchwalenie kredytu na remont szkoły kierował działalnością urzędników, wykonywał uchwały parowy Szymona Sosnowskiego. Pod koniec lat 20. do mariawickiej stały się do tego stopnia burzliwe, że wójt zebrań gminnych. Jego obowiązkiem było prowadzenie W latach 20. XX w. na wsiach odnotowano spore stra- czasu wybuchu wojny rozwinął się → handel i → usługi. gminy musiał zebranie rozwiązać. Ponowne zebranie ksiąg ludności i wydawanie książeczek legitymacyjnych ty. W gminie Cegłów wojska bolszewickie zabrały 155 W gminie Cegłów było 13 sołectw, w 1921 r. mieszkało wyznaczono na inny termin. dla stałych mieszkańców gminy. Miał prawo legitymo- koni. W samym Cegłowie 73 osoby doznały szkód od w niej 5082 osób, a w 1928 r. – 5339. Największe w po- W latach międzywojennych działały różne partie. W gmi- wania wszystkich, rewizji w domach czy karania grzyw- wroga, a 68 – od Wojska Polskiego. Właściciel folwarku wiecie skupiska ludzi narodowości niemieckiej były nie Cegłów spadało poparcie dla PSL „Wyzwolenie”. ną lub aresztem. Mienia, Wacław Różycki zabrane przez Rosjan dobra w Pałczance, Rudniku i Mieni. Większość to osadnicy Zwiększyło się zainteresowanie przynależnością do po- W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z końca wycenił na 509.474 mk – 6 koni, 5 krów, 16 jałówek, 26 niemieccy, którzy przybyli tu w okresie zaborów (→ Niem- wstałych w powiecie partii: Niezależnej Partii Chłop- XIX wieku wymieniono miejscowości, które obejmują owiec, 2 wozy i wolant, a przez Polaków na 202.950 mk cy, mieszkańcy gminy). skiej, której koła powstały w Cegłowie i Kiczkach oraz teren dzisiejszej gminy Cegłów: Cegłów, Cisie, Huta Ku- – 4 konie, siodło. Pod koniec lat 20. XX w. w gminie Cegłów największy- Komunistycznej Partii Polskiej, której koła powstały flewska, Kiczki, Mienia, Pełczanka, Piaseczno, Piaski, Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Mińsku mi właścicielami ziemskimi byli: Aleksander Czeczyn w Kiczkach i Skwarnem. Młodzież skupiała się w Związku Podciernie, Poddębniak, Podlesie, Posiadały, Podskwarne, Mazowieckim powstała policja państwowa i sądy pra- (Cegłów; 52 ha), Jan Rokicki (Kiczki; 213 ha), szpital św. Młodzieży Wiejskiej (→ Związek Młodzieży Wiejskiej). Półwłóki, Rososz, Rudnik, Sachalin, Skupie, Skwarne, cy, które zajmowały się sprawami o nikłej szkodliwości Ducha w Warszawie (Mienia; 2041 ha), Antoni Grobic- W wyborach do rady powiatowej i gminnych w 1927 roku Tyborów, Ujazdów, Wiciejów, Wola Stanisławowska, społecznej. Gmina Cegłów podlegała pod sąd w Miń- ki (Mienia; 180 ha) i Wacław Goljan (Mienia; 165 ha). w powiecie wygrało PSL „Piast”, natomiast w gminie Woźbin, Wólka Wiciejowska, Wyględówka, Wygwiz- sku. Nad bezpieczeństwem czuwały także Ochotnicze Działało 5 stowarzyszeń spożywczych. Poziom rolnictwa Cegłów dominujące wpływy uzyskało PSL „Wyzwole- dów. Jak podaje Encyklopedia Orgelbranda, w samym Straże Pożarne. W 1920 roku wybudowano w Cegłowie mogły podnieść szkoły rolnicze, ale takie w powiecie nie”. Obydwie partie ludowe rywalizowały ze sobą, tylko Cegłowie w 52 drewnianych domach mieszkało 256 osób, murowaną strażnicę, która pełniła jednocześnie funkcje nie istniały. Koło Rolnicze z Cegłowa w 1924 r. zwróciło nieliczni proponowali zjednoczenie. Cegłowianie w lu- w tym 228 to Polacy, a 28 – Izraelici. Działała tam szkoła kulturalne, np. była tam biblioteka. Powstawały orga- się do Ministerstwa Rolnictwa z inicjatywą utworzenia tym 1928 roku wiecowali na rzecz PSL „Wyzwolenie”. elementarna oraz rzemieślnicza – niedzielna. nizacje społeczno-polityczne. szkoły rolniczej o powiatowym zasięgu. Koło prosiło Bardzo aktywna była kampania wyborcza we wrześniu W okresie I wojny powiat miński – w tym gmina Ce- W 1918 roku sytuacja mieszkańców wsi nie była najlep- o wydzielenie z majątku państwowego Cegłów 30 mor- 1930 roku. Na liście kandydatów do sejmu z listy lewicy głów – znalazł się w części Królestwa Polskiego, będącej sza, nasilały się strajki ludzi pracujących w majątkach. gów „najlepszej ziemi” z przeznaczeniem na poletka chłopskiej „Samopomoc” znaleźli się: Bolesław Kurek pod okupacją niemiecką. Prenumerata urzędowej prasy Chłopi postanowili uzyskać jak największe wpływy doświadczalne szkoły rolniczej. Powiat stwierdził, że z Cegłowa, Stefan Król z Rudnika. Jednak listę „Samo- powiatowej była obowiązkowa. W niej ukazywały się w organach samorządowych. Wzorem rad robotniczych założenie takiej szkoły nie jest pilne, mimo że Jan Ro- obrony” unieważniono. wszelkie zarządzenia i sprawy administracyjno-gospo- powoływali rady chłopskie albo wybierali nowy samo- kicki (→ Rokicki Jan) z Kiczek testamentem z 1928 r. 5 marca 1931 roku partie ludowe złączyły się i powsta- darcze oraz ogłoszenia. Naczelnik Powiatu Mińskie- rząd. W gminie Cegłów powstały efemeryczne i słabo przeznaczył dla powiatu 120 morgów ziemi i pieniądze ło Stronnictwo Ludowe (SL), w powiecie mińskim SL go, książę Lewenstein wydawał wszelkie zarządzenia, zorganizowane rady, gdzie wpływy utrzymywali człon- na budowę szkoły. W latach 1924-1925 funkcję sołty- utworzono w maju 1931 r. Po roku działało już 58 kół np. w sprawie nie dręczenia zwierząt, ich przewożenia kowie PSL „Wyzwolenie”. sa pełnił Józef Wójcicki,a zastępcy – Tomasz Jezierski. terenowych. 17 stycznia 1932 roku SL zorganizowało i humanitarnego zabijania; zawiadamiania i spisywa- W 1919 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego W 1926 r. (krótko) – Jan Kubalski, potem do 1928 r. – w Cegłowie Uniwersytet Ludowy, a 13 marca odbył się nia chorób zaraźliwych i zasad postępowania w razie i Sejmiku Powiatowego. Członkami sejmiku z gminy w Cegłowie walny zjazd powiatowy, na którym nowym Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 28 29

wiceprezesem został Władysław Zychowicz. Stowarzy- 8 września 1915 r. wprowadzono kartki na cukier, a w Drugie, Mienia, Pełczanka, Pia- Sekretarze (dawniej pisarze) po odzyskaniu niepod- szenie, poprzez intensywny rozwój kół ZMW „Wici”, powiecie mińskim 24 stycznia 1916 r. Z 1 październi- seczno, Posiadały, Rososz, Rud- ległości: C pozyskiwało młodych działaczy. Niestety, w 1935 roku ka 1916 r. wprowadzono w powiecie kartki na mydło, nik, Skwarne, Skupie, Woźbin. Władysław Chodorowski, Bolesław Chodorowski, Jó- C nastąpił rozłam partii. Sytuacja gospodarcza kraju nie a także zakaz sprzedaży mięsa w poniedziałki i piątki. W 1970 roku gromada Cegłów zef Matusiak, sekretarz Stanisław Nasiorowski – czł. była najlepsza, rosło bezrobocie i podatki. Fala strajków Cesarski naczelnik powiatu nowo-mińskiego, książę miała 5.909 mieszkańców, w tym AK, Marian Mrozik, Tadeusz Rżysko i Maria Szczęsna. i wybory samorządowe w 1934 roku wzmocniły pozycję Loewenstein wydał do gmin zarządzenie w sprawie w Cegłowie mieszkało 1603 osób. rządów sanacyjnych. Obóz rządowy (Bezpartyjny Blok utworzenia Gminnych Rad Opiekuńczych oraz two- Z 1 stycznia 1973 r. Cegłów po- Władze po transformacji ustrojowej - od 1990 Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego – BBWR) rzenia i organizacji szkół ludowych. nownie stał się siedzibą gminy, Władza ustawodawcza → Rada Gminy. prowadził na wsi intensywną akcję zakładania ZMW W „Gazecie Powiatu Mińskiego” (nr 18/1916) podano, w skład której weszły następujące Władza wykonawcza – wójt. „Siew”. W powiecie zmniejszyła się działalność Stron- że 19 kwietnia 1916 r. – podobnie jak w Niemczech – na wsie: Cegłów, Cisie, Huta Ku- 27 maja 1990 roku odbyły się wolne wybory samorzą- nictwa Ludowego. Po śmierci Józefa Piłsudskiego – 12 terenie obszaru General-Gubernatorstwa wprowadzono flewska, Kiczki Pierwsze, Kiczki dowe. Wójta wybierali radni. Pierwszym wójtem został maja 1935 r. – sanacja przeżywała kryzys. Rosło nieza- czas słoneczny od 1 maja do 30 października. Drugie, Mienia, Pełczanka, Pia- Czesław Wąsowski, potem przez 10 lat funkcję tę pełnił dowolenie z powodu kryzysu gospodarczego, wybuchały Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości pierwszym seczno, Podciernie, Podskwarne, Stanisław Pieńkowski. Od 2002 roku wójtów wybierają strajki robotnicze, protestowała ludność wiejska. W latach aktem prawnym odnoszącym się do samorządu gmin- Posiadały, Rososz, Rudnik, Sku- mieszkańcy w wolnych wyborach. międzywojennych panowały w powiecie mińskim epide- nego był dekret Naczelnika Państwa z 27 listopada 1918 pie, Skwarne, Tyborów, Wicie- 1990 – 1991 – Wąsowski Czesław mie i choroby, atakujące zwierzęta, najczęściej włośnica. r. o utworzeniu rad gminnych na obszarze byłego Kró- jów, Wola Stanisławowska, Woźbin, Wólka Wiciejowska. 1992 – 2002 – Stanisław Pieńkowski W czasie okupacji w okolicach Cegłowa działało kilka lestwa Kongresowego. Na jego podstawie zgromadzenie 2003 – 2005 – Jerzy Lisicki grup partyzanckich należących do różnych organizacji, gminne wybierało wójta, jego zastępcę, członków Rady Liczba mieszkańców gminy: lipiec – wrzesień 2005 – komisarz Lech Stanisław Jacyna które zajmowały się głównie działalnością dywersyjną: Gminnej oraz ich zastępców. Prawo do udziału w zebra- 1978 – 7072 2005 – 2010 – Krzysztof Miklaszewski napadami na pociągi niemieckie przewożące pocztę, niu (zgromadzeniu) gminnym posiadali mieszkańcy bez 1990 – 6556 od 2010 – Marcin Uchman żywność i umundurowanie; niszczeniem niemieckich względu na płeć, którzy ukończyli 21 lat i zamieszkiwali 2000 – 6508 Zastępcy wójta: linii telefonicznych, dokumentów itp. Więcej → okupa- na jej obszarze co najmniej od sześciu miesięcy. Rada 2005 – 6387 2003 – 2005 – Janina Olszewska cja 1939-1945. Gminy składała się z wójta (musiał mieć skończone 25 2010 – 6232 2005 – 2011 – nie powołano zastępcy W 1939 roku rozporządzeniem Ministra Spraw We- lat) i 12 członków zwanych radnymi. Wybór wójta i za- 2013 – 6120 od 2011 – Dariusz Uchman wnętrznych z gminy wiejskiej Cegłów wyłączona została stępcy zatwierdzał starosta, a okres kadencji trwał 3 lata. Ludność zamieszkująca tereny gminy rozmieszczona Sekretarze: wieś Dzielnik i włączona do gminy Wielgolas. Nadzór nad działaniami gminy z zakresu administracji jest nierównomiernie. Największą miejscowością jest 1990 – 2002 – Alina Duda miało starostwo. Zebrania gromadzkie wybierały sołtysa, Cegłów, gdzie liczba mieszkańców rośnie (w 2005 r. było 2003 – 2005 – Kazimierz Prochenka Po II wojnie światowej, w 1944 r. Manifest Polskiego który był jednocześnie pomocnikiem wójta. 2.113, w 2013 r. – 2.200 osób). Mieszka w niej około 36% od 2006 – Kinga Łoniewska. Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) odrzucił W 1921 r. nastąpił podział gmin, o czym pisała „Gazeta ogółu mieszkańców gminy. Drugą pod względem licz- Konstytucję Kwietniową, a władzę sprawował poprzez Urzędowa” nr 27 z 20 lipca 1921 r., poz. 125. Projekt ad- by ludności jest Mienia. Na 6120 mieszkańców gminy Cegłów, miejscowość wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne rady naro- ministracyjnego podziału gmin powiatu mińsko-mazo- w 2013 roku, 3803 osoby są w wieku produkcyjnym. Nazwa dowe. Ustawa z 11 września 1944 r. o organizacji i za- wieckiego, przyjęty na posiedzeniu Wydziału Powiato- Cegłów to jedna z najstarszych osad na południowo- kresie działania rad narodowych określiła wszystkie wego 3 czerwca 1921, s. 2-5. Gmina Cegłów powiększyła Władze gminy -wschodnim Mazowszu, wzmiankowana w źródłach już kwestie związane z funkcjonowaniem rad narodowych. się o grunty należące do włościan wsi Dzielnik z gm. Wójtowie gminy Cegłów (1870-1954): od XIV wieku. Wtedy występowała pod nazwą Cebrowo, Organem wykonawczym gminnej rady narodowej był Siennica (112 mórg). Władze państwowe nie zatwier- 1870 – 1918 br. danych co należy interpretować jako nazwę dzierżawczą, tj. osie- zarząd gminny. dziły tego projektu. 1919 – 1921 Marcin Wojtecki dle Cebra. W dokumentach z 1. poł. XVI w. spotyka się W 1950 roku ustanowiono podział administracyjny 21 października 1926 r. odbyły się w Cegłowie wybory 1921 – 1928 Stanisław Kaczorek Czebrowo (np. dokument „Ordinatio Plebani in Czebro- wzorowany na rozwiązaniach radzieckich. Zwierzch- wójta gminy. Głosowało ok. 600 osób. Ludzie chcieli 1928 – 1940 Józef Kieliszczyk wo” z r. 1533/34). Wykaz Antoniego Pawińskiego z 1576 ni nadzór nad radami narodowymi sprawowała rada jawnego głosowania, ale starosta miński wyjaśnił, że zastępca – Józef Jędreas, potem do 1937 r. Stanisław roku podaje już miano Czeglowo (Czegłowo). Obecną państwa. Samorząd lokalny został formalnie zniesiony. muszą być tajne, bo wymagają tego przepisy. Po długich Mistewicz swą nazwę Cegłowo, Cegłów, występującą już stale w do- Wtedy zlikwidowano urzędy i stanowiska wojewodów, dyskusjach mieszkańcy ustąpili i głosowali kartkami, 1940 – 1942 – wysiedleniec z bydgoskiego (?) Żurkowski kumentach późniejszych, miejscowość zawdzięcza praw- starostów, burmistrzów i wójtów. a po zakończeniu wyrażono zadowolenie z nowego spo- 1942 – 1944 – Arnold Schultz dopodobnie uruchomionej tu produkcji ceramicznej. Jej We wrześniu 1954 r. Polska została podzielona na 17 sobu głosowania. Kandydatami byli: Stanisław Kaczorek 1944 – 1953 – Aleksander Ryfka niewątpliwym osiągnięciem było dostarczenie m.in. co województw i gromady (Dz.U. z 1954 r. Nr 43, poz. 191). (zastępczo pełnił obowiązki wójta), Józef Jędreas z Ce- najmniej stu kilkudziesięciu tysięcy sztuk cegieł na bu- Organem wykonawczym gromady była Gromadzka Rada głowa i Józef Kieliszczyk z Pełczanki, który tuż przed Przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej w Ce- dowę w pierwszej połowie XVI w. kościoła. Miasteczko Narodowa, na czele której stał przewodniczący. Wtedy głosowaniem zrzekł się kandydatury. Na St. Kaczorka głowie (1954-1972): zyskało sławę także dzięki rozwiniętej sztuce garncar- powstały gromady: Cegłów, Kiczki i Posiadały. Kiczki oddano 327 kartek, w tym 248 białych i 79 kolorowych, 1953 – 1959 – Józef Bożym skiej. Wyrabiane tu naczynia – cembry również mogły i Posiadały przetrwały tylko jedną kadencję. na Jędreasa – 400 kartek, w tym 384 białych i 16 kolo- 1959 – 1972 – Henryk Kielak (17.09.1925-27.08.2000) dać nazwę osadzie. Cegłów jest więc nazwą kulturową, W 1973 r. po kolejnej zmianie administracyjnej kraju rowych. Ostatecznie, starosta zdecydował, że wójtem Władzą wykonawczą Gromady Cegłów było prezydium: nawiązującą do wytworów ludzkiej kultury. gromada Cegłów przekształciła się w gminę Cegłów. zostanie Stanisław Kaczorek. Marian Węglarz, Wacław Olszewski, Edward Wąsowski, Cegłów położony jest w granicach dawnej prawobrzeż- Wtedy przybyło kilka wsi z gromady Kuflew. W 1975 r. Istotne zmiany w zakresie prawa wyborczego w samo- Władysław Kociszewski, Władysław Zgódka. nej części Ziemi Czerskiej, która rozciągała się po obu wprowadzono podział 2-stopniowy, na województwa rządzie terytorialnym wprowadziła ustawa z 23 marca stronach Wisły. Znaleziska archeologiczne: fragmenty i gminy. Wtedy gmina Cegłów znajdowała się w woje- 1933 r. Tym razem radnych wybierało gminne kole- Naczelnicy Gminy Cegłów (1973-1990): ceramiki, narzędzia krzemienne, ozdoby brązowe oraz wództwie siedleckim. gium wyborcze. Przewodniczącym Rady Gminnej był 1973 – 1989 – Jan Zwierz (1933-1993), dotychczasowy pozostałości pogańskich cmentarzysk, świadczą o prze- W 1999 r. na nowo wprowadzono powiaty oraz ustano- wójt, który zwoływał radę na posiedzenia co najmniej kierownik szkoły w Latowiczu. bywaniu tu obozowisk łowieckich czy pasterskich. Są też wiono 16 województw. Gmina Cegłów – z niezmienio- raz w miesiącu. Radny, który 3 razy był nieobecny bez W tamtych czasach najważniejsze decyzje podejmowa- dowodem bardzo dawnego osadnictwa na tym terenie. ną liczbą sołectw – znalazła się w powiecie mińskim, usprawiedliwienia mógł być z rady wykluczony. li I sekretarze Komitetu Gminnego PZPR, a w gminie Przepływające rzeki sprzyjały lokowaniu miejscowości. w województwie mazowieckim. W latach 1954-1972 Cegłów był siedzibą Gromadzkiej Cegłów takie funkcje pełnili: Marian Węglarz, Andrzej Dzięki dobrej komunikacji z sąsiednimi miastami osada Rady Narodowej. Do gromady Cegłów należały następu- Warchoł i Albin Gutkowski z Mińska Mazowieckiego. rozwijała się. Położenie osady na skrzyżowaniu szla- jące miejscowości: Cegłów, Cisie, Kiczki Pierwsze, Kiczki ków prowadzących z Kuflewa do Mińska oraz z Kołbieli Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 30 31

dobrami pannom marcinkankom warszawskim. Osada W drugiej połowie XVI wieku Cegłów liczył ok. 300 położona w okolicy lesistej, jest miejscowością zdrowot- mieszkańców. Był ośrodkiem garncarskim. C ną, mogącą z czasem stać się letnią siedzibą warszawian, W XVII wieku Cegłów nadal miał charakter rzemieśl- C a tem więcej, że nie mając jarmarków ani jakiegokolwiek niczo-targowego ośrodka. Przecinające Cegłów dwa handlu, nie ma też w swych murach Żydów. Wygląda ona trakty handlowe sprzyjały rozwojowi miasta, ale rosła raczej na lichą wioskę śród piaszczystego gruntu i wykar- też konkurencja, czyli rozwój na ziemi czerskiej in- czowanych lasów położoną. Posiada urząd gminy, szkołę nych miasteczek. Zabudowa mieszczańska zgrupowana początkową i od roku 1899 przystanek pocztowy. Uboga była przy południowej i wschodniej części (od rynku), ludność trudni się rolnictwem”. północna – zasłonięta farą – nie brała udziału w inwe- Jak podaje J. Łukaszewicz, „miasteczko Cegłowo lub stowaniu, a zachodnia była wykorzystywana na cele Cegłów nadał podobno Siemowit, książę mazowiecki związane z potrzebami parafii. Ponieważ mieszkańcy księżom Augustyanom warszawskim w środku XIV wie- trudnili się również rolnictwem, wyodrębniono na ten ku”. Autor ten i inni używają słowa miasteczko i przy- cel teren południowo-wschodni, gdzie budowano sto- ległe wsie, więc Cegłów już wtedy nie mógł być wsią. doły i inne budynki gospodarcze. Z powodów zagrożeń Był ośrodkiem targowym, co wówczas było charakte- pożarowych musiały być one odsunięte od gęsto zabu- rystyczne dla miast. dowanego centrum. S. Nowacki pisał podobnie: miasteczko Cegłów do 1530 Wiadomo, że o jakości i rozwoju miasta świadczy liczba r. stanowi więc uposażenie szpitala św. Ducha, zarządza- ludności, a ta z wielu różnych powodów malała (wojny, nego przez mansjonarzy. Od 153 r. – należy do Kapituły pożary, zarazy, klęski żywiołowe). W drugiej poł. XVII Warszawskiej. Biskup Jan Latalski ponadto uzupełnił wieku mieszkańców Cegłowa dotknęły zniszczenia, po- i Siennicy do Kałuszyna pozwalało na rozwój rzemiosła dotację plebanii w Cegłowie w dziesięciny ze wsi: Rud- odrabiania pańszczyzny na rzecz czynszu, jaki opłacało żary, choroby i głód wywołany dewastacją plonów przez i handlu – w tym czasie oprócz przemysłu ceramicznego nik, Pełczanka, Cisie, Skwarne, Rososz, Węgliny i zagród miasto – od 15 włók 200 zł rocznie. wojska w czasie wojen szwedzkich w latach 1655-1657. funkcjonowała także huta szkła. w samym Cegłowie i Glonkowej Woli. Dnia 23.11.1547 Dla Cegłowa oznaczało to wzrost prestiżu i duże możli- Miasteczka powoli traciły prawa miejskie. Upadek miast, biskup Benedykt Izdbieński wcielił plebanię Cegłów do wości rozwoju. Nowo lokowane miasto otrzymało władzę zarysowujący się w Polsce w XVII i XVIII stuleciu, odbił Historia Kapituły Warszawskiej. i sądownictwo, stanowiąc tym samym odrębny okręg się także na Cegłowie. W drugiej połowie XVII wieku Wzmianki o Cegłowie i okolicach sięgają XIV wieku. Cegłów w XVI w. liczył 300 mieszkańców, w 1660 roku administracyjno-prawny, pozwolenie na dwa targi ty- Cegłów liczył mniej niż 100 mieszkańców. Miejscowość występuje też jako Cebrowo, Cegłowo, cza- – 100, w 1777 r. – 260, w 1825 r. – 358 osób, a przed po- godniowo i trzy jarmarki rocznie. Pieniądze z opłat od Mimo licznych klęsk, podejmowano próby gospodarczego sem jako Czegłowo. W Cebrowie było 30 zagrodników. wstaniem styczniowym mieszkały tu 283 osoby. okolicznych kupców przeznaczano zaś na użytek i roz- ratowania miasta. Królowie, chcąc zachęcić do rozwoju, Cegłów od XIV do XIX w. był własnością duchowieństwa. Nowsze źródła podają, że dokumenty nie zachowały się wój miasta. nadawali kolejne przywileje, które tylko potwierdza- Od XIV w. stanowił uposażenie klasztoru augustianów i do rangi miasta Cegłów podniosła Kapituła Generalna Położenie na skrzyżowaniu dwóch starych gościńców ły dawne uprawnienia miasta. Jedną z ostatnich prób w Warszawie, później założonego przy klasztorze w 1444 przy kościele św. Jana w Warszawie, a przywilej loka- – z Kuflewa do Mińska oraz z Kołbieli przez Siennicę podniesienia Cegłowa z upadku, podjętą już w okresie r. szpitala św. Ducha, jaki był pod opieką sióstr marcin- cyjny nadający Cegłowowi prawa miejskie magdebur- do Kałuszyna – dawało miastu możliwości rozwojowe oświecenia, była Ordynacja dla ustanowienia dobrego kanek. Osadę oraz w różnym okresie lokowane wsie (→ skie wydał 16 lutego 1621 roku król Zygmunt III Waza. poprzez handel i rzemiosło. Cegłów stał się poważnym porządku w miasteczku Cegłowie wydana 20 lipca 1771 osadnictwo) nadał im książę mazowiecki Siemowit. Od Z przywileju również wynika, że Cegłów miasteczkiem ośrodkiem rzemieślniczo-targowym spełniającym funk- roku przez Kapitułę Warszawską, wskazująca główne 1530 r. prawnym feudalnym właścicielem Cegłowa była był już wcześniej, ale „nie zachował się przywilej i targi cje miejskie. Mieszkańcy Cegłowa (260 osób) zajmowa- kierunki rozwoju. Kapituła Warszawska, reprezentowana przez księdza ustały”, dlatego decyzją królewską na nowo ustanowione li się rolnictwem, rzemiosłem, wyszynkiem trunków Wtedy do Cegłowa przybyli komisarze Kapituły War- ekonoma dóbr szpitalnych w Mieni. zostały prawa miejskie. Sprecyzowania praw i obowiąz- i przede wszystkim garncarstwem, któremu sprzyjały szawskiej i podjęli różne działania dla poprawienia sy- Nie było tu prepozytury (urzędu proboszcza), kościołem ków mieszczan cegłowskich w oparciu o przepisy prawa liczne pokłady gliny. tuacji. Na 10 lat znieśli opłatę targową dla wszystkich, zarządzał wikariusz wieczysty, który wraz z mansjona- magdeburskiego dokonano aktem Kapituły Warszaw- miejscowym nakazali ziemią usypywać plac, by woda rzami i z udziałem sektora szkoły i kantora odprawiał skiej, występującej w roli feudalnego właściciela miasta, Uruchomiona w Cegłowie produkcja ceramiczna pozwo- go nie zalewała i w dobrym stanie utrzymywać drogę oficjum maryjne i wotywy w niedziele i święta maryjne, wydanym w 1628 roku, co potwierdził bp poznański liła wyprodukować cegły na budowę nowego kościoła. z Warszawy do Cegłowa. Dla ożywienia handlu zobowią- w adwencie i wśród oktawy Bożego Ciała. Fundację tę Maciej Łubieński 7 kwietnia 1631 roku. W poł. XVI wieku drewniany kościółek zastąpiony został zali mieszkańców, by oferowali sprzedaż mięsa, żelaza zatwierdził 29 marca 1632 r. biskup Adam Nowodwor- Wraz z prawami miejskimi Cegłów uzyskał uposaże- murowanym. Oficjalnie podaje się, że parafia Cegłów i innych potrzebnych towarów. Handlowano też wyroba- ski. Tak więc, przez kilka stuleci Cegłów z Warszawą i z nie 15 włók (1 włóka = ok. 18 ha) oraz przywilej 2 tar- została utworzona w 1575 r. przez oddzielenie kilku wsi mi garncarskimi oraz trunkami w gorzelni miejscowej, jednym z pierwszych jej szpitali łączyły ścisłe związki gów tygodniowo (poniedziałki i piątki) i 3 jarmarków od parafii w Kiczkach (→ parafia rzymskokatolicka plebana i dóbr Mienia. W istniejących trzech karczmach ekonomiczne i gospodarcze. rocznie (w wigilie: św. Mateusza – 21 IX; św. Jana – 24 w Cegłowie). Liczyła wówczas 1240 wiernych. Jednak (miejska, dóbr szpitala w Mieni i miejscowego probosz- W latach 1441-1444 z fundacji Anny Mazowieckiej (→ VI; św. Michała – 29 IX), co dawało spore dochody do dużo wcześniej miała już zorganizowaną formę. cza) ustalono zasady cenowe. Mieszkańcy Cegłowa uzy- Anna Mazowiecka) i biskupa poznańskiego Andrzeja kasy miejskiej oraz zarobek samym mieszkańcom (→ W 1546 r. przy kościele cegłowskim urządzono szpital- skali prawo korzystania z pastwisk i lasów położonych z Bnina wybudowano tu pierwszy kościół z drewna. Ona targowisko). Tylko mieszkańcy Cegłowa byli zwolnieni -przytułek dla ubogich i zniedołężniałych poddanych wokół wsi: Mienia, Cisie, Pełczanka, Rudnik, Skwarne, też założyła miasteczko Cegłów. z opłat targowych na rzecz monarchy (płacili tylko na szpitalnych (→ szpital w Cegłowie). 21 grudnia 1629 Piaseczno. Jednak za uzyskane korzyści, gospodarze rzecz dworu). Dostali też prawo wyrabiania piwa, wina, roku Maciej Łubieński, ówczesny biskup poznański, posiadający grunta i rzemieślnicy, zobowiązani byli Miasto. Mimo wydania przywileju nadania praw miej- gorzałki, miodu i likieru na ich własny użytek. Miesz- poświęcił kościół wraz z ołtarzem i trzema dzwonami. do odrobienia dwóch dodatkowych dni. Rzemieślnicy skich 16 lutego 1621 roku, Cegłów tak naprawdę został kańcy mieli różne obciążenia, np. na rzecz dworu musieli Odbyło się potwierdzenie założenia parafii. w zamian mogli uiścić czynsz wg ustalonych stawek. miastem już w XV wieku. Świadczą o tym poniższe płacić czynsz od wyrobu słodu (skiełkowane i wysuszone Nie wiadomo, od kiedy Zgromadzenie Sióstr Miłosier- Komisarze określili również nowe zasady wybierania informacje: „Dawniej miasteczko dziś osada w guberni ziarna zbóż, służące do produkcji piwa) czy odrabiać na dzia św. Wincentego à Paulo (francuski założyciel zgro- władz miejskich. warszawskiej, powiecie nowomińskim, posiada przystanek rzecz posiadłości Mienia dwie „tłoki” (dodatkowa robota madzenia) zarządzały cegłowskimi terenami, ale skoro Pierwsza połowa XIX wieku nie przyniosła większych kolei terespolskiej. Domów 56, ludności 480. Założycielką pańszczyźniana w czasie pilnych robót) w okresie żniw. w 1684 roku powierzono im zarząd szpitalem św. Ducha zmian dla osady. W okresie zaborów nie było warunków miasta była księżna mazowiecka Anna, która uzyskaw- Dwór w Mieni przyjął na siebie obowiązek wybudowania w Warszawie, można się domyślać, że wkrótce trafiły sprzyjających do rozwoju gospodarczego miasta, a nie szy w 1452 r. przywilej na wzniesienie Cegłowa do god- wiatraka do mielenia słodu, za co pobierał część zboża tutaj i pozostały na długo, czyniąc wiele dobrego. pomagały też spory z dworem Mienia. Mieszkańcy Ce- ności miasta, oddała go na własność wraz z przyległymi mielonego. Mieszkańcy zwolnieni byli od obowiązku głowa w 1807 roku wnieśli skargę do komisarza w Sta- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 32 33

nisławowie na dwór z powodu bezprawnego wyszynku wojnie w 1809 roku w ramach Galicji Zachodniej wszedł 217 kop. 95. Jest tu kościół parafialny murowany, szpital, posiadającym mniej niż 3000 mieszkańców. Przeprowa- i robienia trunków oraz zniszczenia ratusza, który dwór w skład Księstwa Warszawskiego. szkoła elementarna i niedzielno-rzemieślnicza”. Inne dzono kasację 338 miast na terenie Królestwa Polskiego. C Mienia przeznaczył na karczmę. W zapisach archiwal- Pierwsza połowa XIX wieku nie przyniosła większych źródła (z 1878 r.) potwierdzają, że Cegłów – miastecz- Na obszarze Mazowsza do rangi osady obniżono wówczas C nych zachowały się dokumenty świadczące o wielolet- zmian dla osady. Miasto nadal było własnością szpitala ko drewniane, położone jest na równinie i ma kościół 66 miasteczek. Cegłów utracił prawa miejskie i został nich sporach między mieszkańcami Cegłowa a dworem Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. W 1810 r. znajdowały murowany, a mieszkańcy są rolnikami. przyłączony do gminy Mienia. Postanowieniem komite- w Mieni, które musiał rozstrzygać komisarz ze Stanisła- się tu 54 domy, w których żyło 289 mieszkańców, w tym Mieszkańcy miasta utrzymywali się z rolnictwa, handlu tu „Urzędującego w Królestwie Polskim w 1869: Cegłów, wowa, a nawet Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, 15 Żydów. Mieszkańcy trudnili się rolnictwem i garn- i drobnego rzemiosła. Istniał tu wówczas cech rzemiosł Kołbiel, Latowicz, Siennica, Stanisławów przemianowane która wyrokiem z 13 kwietnia 1810 roku w większości carstwem. Wśród rzemieślników było aż 18 garncarzy, ceramicznych posiadający własną pieczęć urzędową. Wie- zostały na osady, w których wkrótce powołano do życia spraw oddaliła żądania mieszczan. Tylko w sprawie po- 2 piekarzy i 3 handlarzy, którzy sprzedawali artykuły le rodzin garncarskich posiadało własne znaki firmowe, władze gminne”. Cegłów utracił prawa miejskie, stał się bierania przez dwór miary młyńskiej komisja zakazała spożywcze. które umieszczali na swoich wyrobach. Fachu uczono wsią, którą wcielono do gminy Mienia. mieszczanom wolnego wyrębu lasu i ustaliła, że dwór Upadły targi i jarmarki, handlujący przenieśli się do w miejscowej niedzielnej szkole rzemieślniczej, która może pobierać osep dopiero po wystawieniu wiatraka sąsiedniego Kałuszyna. Dowodem są informacje archi- istniała obok szkoły elementarnej. Według miejscowej Władze miasta na gruntach miejskich. Nie przywróciła też miastu tzw. walne, że „miasto Cegłów ma przywilej na jarmarki lecz tradycji garncarstwem od wielu pokoleń zajmowały Cegłów – nowo lokowane miasto otrzymało władzę Przez mieszkańców gruntów wójtowskich, ponieważ na podniesienie ich funduszów nie posiada”. się tu rodziny: Mieszczanków, Miroszów i Wójcickich. i sądownictwo, stanowiąc tym samym odrębny okręg tak naprawdę w 1724 roku otrzymała je Barbara Piłka Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, Z danych archiwalnych wynika, że w 1839 r. w Cegło- administracyjno-prawny. Dokument lokacyjny ustalał w posagu od ojca, kiedy wychodziła za mąż za Grzego- Cegłów – osada, przedtem miasteczko, pow. nowomiń- wie znajdowały się następujące budowle o charakte- elementy prawno-ustrojowe oraz gospodarcze miasta. rza Kaskę, wójta wsi Cisie. ski, gm. i par. Cegłów, odległość od Warszawy 48 wiorst. rze publicznym: Na placu rynkowym wybudowano drewniany ratusz W 1822 roku rozebrano budynek szkoły, a dochód ze Brukowanych ulic nie było. W 1827 r. było tu 54 domy – Kościół parafialny – murowany, stan dobry, o wymiarach 113x115 m (rozebrany w 1815 r.), w któ- sprzedaży zasilił budżet miasta. Dochód miejski skła- i 358 mieszkańców, w 1859 roku były 44 domy i 283 – Parkan przy kościele – wybudowany w 1821 r., rym urzędował wójt. Władzę stanowili: wójt, czterech dał się z różnych podatków, jakie płacili mieszczanie, mieszkańców. – Plebania – murowana, wzniesiona w 1836 r., ławników i czterech radnych, którzy musieli uzyskać ak- np. ofiarę 50-groszową, podymne, czynsz z gruntów – Dzwonnica, w której są dzwony – murowana, ceptację zarządcy księdza-ekonoma. Wójt miał również miejskich, składkę ogniową, szkolną, na utrzymanie W 1861 r. władze rosyjskie wprowadziły ustawę o uwłaszcze- – Karczma dóbr szpitala w Mieni – drewniana, z zajaz- władzę policyjną, ściągał podatki na rzecz państwa, ad- dróg (wtedy jeszcze niebrukowane) oraz kontyngent niu chłopów w zaborze rosyjskim, z wyłączeniem Kró- dami o dwóch izbach, ministracji i szpitala w Mieni. Wojny i choroby spowodo- wojskowy i dziesięcinę kościelną dla proboszcza (naj- lestwa Polskiego, a 2 marca 1864 r. również w Króle- – Karczma miejska o dwóch izbach – drewniana, odbu- wały upadek miasteczka, podjęto więc próby ratowania. większa składka). Czynsz z gruntów miejskich pobierał stwie Polskim. dowana w 1827 r., remontowana w l. 50. XIX w. Kapituła Warszawska w 1771 roku wydała Ordynację szpital w Mieni, składka szkolna była przekazywana do Cegłowianie zawsze byli przywiązani do historii i tradycji – Karczma proboszcza cegłowskiego, wskazującą główne kierunki rozwoju Cegłowa. Komi- kasy szkolnej obwodu stanisławowskiego. Poza tymi ojców, czego dawali wyraz w trakcie zrywów narodowych – Gorzelnia miejska – drewniana, odbudowana w 1826 r., sarze określili również nowe zasady wybierania władz opłatami, mieszkańcy doraźnie płacili na budowę szpi- w okresie zaborów. W czasie powstania listopadowego – Obora przy gorzelni – drewniana, miejskich: burmistrza, czterech radnych miasta, czterech tala w Mieni, restaurację kościoła, utrzymanie nocnego 1830 roku (→ powstanie listopadowe 1830 r.) w tych re- – 3 studnie publiczne – drewniane. gminnych, pisarza i instygatora pełniącego rolę pro- stróża i na włóczęgów. jonach rozegrało się kilka bitew i potyczek z wrogiem, W latach 1837-1841 w Cegłowie wybrukowano główne kuratora oraz ławników. Członkowie władz miejskich W 1826 roku dozorca przysłany miast województwa w których aktywny udział brała miejscowa ludność (m.in. ulice. W połowie XIX wieku miasto miało następujące musieli umieć pisać i czytać, co było zachętą do posy- mazowieckiego napisał następujące uwagi: „…nie ma bitwa pod Dobrem, Kuflewem, Kałuszynem). Podobnie dochody roczne: z wydzierżawiania Żydom Lejbel Zy- łania dzieci do szkoły. Wybory odbywały się co roku widoku, aby miasto Cegłów stanęło kiedyś w rzędzie było w późniejszym powstaniu styczniowym (→ powsta- lbersztein i Hajer Cytrynbaum karczmy miejskiej, po- w wigilię św. Marcina. Burmistrza wybierano spośród miast znacznych z przyczyny, że leży blisko miast innych: nie styczniowe 1863 r.), podczas którego mieszkańcy dymne, czyli podatek od mieszkańców i „zarobkujących czterech kandydatów na radnych, których wcześniej Kałuszyn, Mińsk, Siennica, Latowicz, a do tego miesz- walczyli w oddziałach partyzanckich rozmieszczonych w mieście”. W kolejnych latach doszedł dochód z han- zatwierdzał dwór w Mieni. kańcy nie biorą się do handlu i rękodzieł, z rolnictwa w okolicznych lasach, a także wspomagali oddziały po- dlu i usług, składki na ofiary i kontyngent liwerunko- Władzę miasta w 1771 roku sprawowało czterech rad- utrzymują się i do tego procederu dzieci swoje sposobią, wstańcze na Podlasiu. Dziś pozostały po tych czasach wy (na utrzymanie wojska), składka szkolna, ogniowa nych, w tym: Wojciech Miastkowski (burmistrz), Paweł jednak mając fundusz na utrzymanie burmistrza może liczne mogiły – miejsca pamięci narodowej. i kwaterunkowa. Miastkowski, Tomasz Prokurat i Franciszek Woycicki istnieć w rzędzie miast”. W Encyklopedii Powszechnej z 1861 roku czytamy: Wydatki roczne miasta to: pensja burmistrza (Konstanty oraz ławnicy: Błażej Iwaszkiewicz, Jan Miastkowski, Kolejne lata przynosiły stały wzrost liczby mieszkańców. „Cegłów, miasteczko rządowe w guberni warszawskiej, Nienałtowski) trzymającego kasę – 120 rubli srebrnych Kasper Prandota i Antoni Zychowicz i pisarz Franciszek Mimo to, miasto wegetowało i nieuchronnie chyliło się gdzie mieszkańcy trudnią się rolnictwem. Ludności (rs), policjanta (22 rs), stróża nocnego (18 rs), wydatki Miastkowski. Funkcję instygatora pełnił Wojciech Je- ku upadkowi. Przyśpieszyła go utrata przez Polskę nie- liczy: Polaków 228, Izraelitów 28, razem 256. Domów na służbę zdrowia (18 rs), pomieszczenie burmistrza ziorski. Przed sądem grodzkim pełnił rolę oskarżyciela podległości. Po trzecim rozbiorze Cegłów znalazł się drewnianych ma 52, ubezpieczonych na sumę 7.980 rubli i kancelarii (18 rs) oraz niewielkie wydatki stanowiące publicznego w przypadku popełnienia przestępstw ści- pod zaborem austriackim w okręgu Wiązowna, a po srebrnych (rs.), dochód roczny kasy miejskiej wynosi rs. czynsz administracji szpitala w Mieni oraz materiały ganych z urzędu oraz w sprawach prywatnych ściganych administracyjne i inne. W wydatkach figuruje składka na wniosek. kwaterunkowa, ogniowa i potrzeby szkolne. Burmistrz kierował obradami rady, dbał o spokój i bez- W 1860 roku miasto otrzymało 93 rs na naprawę trzech pieczeństwo w mieście, przestrzeganie wag i cen produk- mostów w Cegłowie. Duże znaczenie dla rozwoju mia- tów, rozporządzał funduszem gminnym i wykonywał steczka miało przeprowadzenie przez jego obszar linii polecenia dworu. Razem sprawowali władzę sądową I in- kolejowej Warszawa – Terespol w latach 1865-1867. Osie- stancji. Apelację można było składać (tylko dla grzywien dlały się tu wówczas nowe rodziny, w tym dużo rodzin 50 i więcej) do sądu II instancji, czyli Sądu Dworskie- kolejarskich z Warszawy. Wielu zaś miejscowych go- go, w skład którego wchodził ekonom, dwóch radnych spodarzy znalazło zatrudnienie na kolei, dając początek i dwóch wójtów okolicznych wsi. Ostatnią instancją był nowej miejscowej tradycji zawodowej. Sąd Kapituły Warszawskiej. Epidemie a także → powstanie styczniowe 1863 r. były W roku 1842 zarządy w miastach przemianowano na kolejnym powodem wyniszczającym miasta. Rozpoczął magistraty. Magistrat władz miejskich układał budżet się okres prześladowań i planowej rusyfikacji. W 1868 r. roczny przesyłany do zatwierdzenia, zajmował się także wprowadzono język rosyjski jako urzędowy. nadzorem nad własnością miasta oraz nad miarami, wa- W 1869 roku car Aleksander II wydał dekret, na mocy gami i targami, troszczył się o stan dróg i mostów. Ma- którego odebrał prawa miejskie wszystkim miasteczkom gistrat wykonywał następujące czynności zlecone przez Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 34 35

władze administracyjne: pobór podatków rządowych, z departamentu Siedlce i włączono do warszawskiego. w egzekucjach ponad 30 osób. W czasie wojny i kilka lat opłat i kar sądowych, prowadzenie ksiąg ludności sta- Cegłów znalazł się w powiecie siennickim, departamen- po niej sołtysem był Jan Majewski, z-cą Wacław Kaska. C łej, zarządzanie aresztem miejskim, wręczanie wezwań tu warszawskiego. Po wojnie Cegłów, jako wieś gminna, znalazł się w po- C sądowych, dostarczanie kwater dla wojska, podwodów Po powstaniu Królestwa Polskiego w 1815 roku utwo- wiecie mińskim, województwie warszawskim. Później dla policji i żandarmerii, prowadzenie list poborowych, rzono województwa, obwody i powiaty. Powstał obwód należał do województwa siedleckiego, po 1998 r. znalazł zarządzanie gmachami skarbowymi, wykonywanie wy- stanisławowski z dwoma powiatami: siennickim i stani- się ponownie w powiecie mińskim, województwie ma- roków sądowych/karnych, prowadzenie ksiąg USC wy- sławowskim. Cegłów znalazł się w obwodzie stanisławow- zowieckim. znań niechrześcijańskich i spraw dozoru kościelnego. skim, powiecie mińskim, województwa warszawskiego. Cegłów leży w północnej części gminy, w bezpośrednim Kolejni burmistrzowie nie pomagali miastu, np. burmistrz W 1837 roku województwa przemianowano na gubernie, sąsiedztwie wsi: Mienia, Pełczanka, Rudnik, Skwarne, Korytowski zabrał pieniądze z kasy gminnej, Kacper a w 1842 r. obwody przemianowano na powiaty. Cegłów Woźbin i Rososz. Zajmuje ok. 767,3 ha powierzchni Wysocki przywłaszczył sobie 4 obligacje – każda po 390 był w powiecie mińskim w woj. warszawskim. Prace użytkowej i liczy 2.200 mieszkańców (2013 r.). zł. Trzeci, Ludwik Bardziński zabrał podatki miejskie, gmin od 1864 roku regulowała ustawa o samorządzie Wieś została zelektryfikowana w latach 1949-1951. Sołty- nawet zastępca Adam Adamski skrzywdził mieszczan gminnym w Królestwie Polskim. sem był Jan Sadoch, a w latach 70. – Marian Cabaj. Wielo- na 50 zł. Stan gospodarki oceniła Komisja Wojewódz- Podstawą urządzeń miejskich w Królestwie Polskim były letnim sołtysem w latach 1982-2011 był Janusz Adamiak ka, której przedstawiciel przyjechał do Cegłowa 18 lipca prawa z 10 lutego 1816 roku i 30 maja 1818 r. w sprawie (→ Adamiak Janusz). Od 2011 roku Cegłów ma dwóch 1819 roku i stwierdził, że dokumenty nie były prowa- organizacji zarządów miejskich. Zarząd miejski składał Początkowo wierni wyznania mariawickiego ze swoim sołtysów. Są to Halina Balcerak i Stanisław Wąsowski. dzone przyzwoicie. Po roku na kontrolę przyjechał ko- się z burmistrza i ławników. Burmistrz i ławnicy miano- kapłanem odprawiali nabożeństwa w miejscowym koście- Cegłów jest siedzibą wielu instytucji i urzędów sprawu- misarz obwodu stanisławowskiego, bo miasto zalegało wani byli przez Komisję Rządowa Spraw Wewnętrznych, le rzymskokatolickim. Później jednak zostali zmuszeni jących opiekę nad mieszkańcami całej gminy. Należą z podatkami na rzecz Skarbu. Okazało się, że burmistrz z tym że ławników wybierano spośród mieszkańców do jego opuszczenia i budowy własnej świątyni (1906 r.). do nich m.in.: Urząd Gminy, Urząd Pocztowy, Gmin- Bardziński pieniądze z podatków z dwóch lat na „swój posiadających nieruchomości. W 1910 roku Cegłów liczył 1034 mieszkańców. W latach na Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, filia Banku użytek obrócił”, więc odesłano go pod eskortą żandar- 1907-1910 panowała epidemia cholery i liczne zachoro- Spółdzielczego w Mrozach, zespół szkolny, biblioteka mów do komisji wojewódzkiej. Mieszczan ponownie Wiek XX wania na ospę. Liczba mieszkańców spadła. publiczna, ośrodek zdrowia i apteka. obciążono podatkami, bo zamiast do kasy, wpłacali je Na początku XX wieku Cegłów stał się dużym ośrodkiem Po I wojnie światowej w Cegłowie bardzo rozwinęło Niewielka obecnie osada może poszczycić się XVI-wiecz- burmistrzowi. Zaległe podatki wyegzekwowało wojsko powstającego wówczas ruchu religijnego mariawitów. się życie społeczno-kulturalne i sportowe. Głównymi nym murowanym kościołem w stylu gotyku mazowiec- przysłane ze Stanisławowa. Po wieloletnich kłopotach W grudniu 1905 roku w miejscowym kościele rzym- organizatorami były parafie i szkoła. Powstawały i ak- kiego, z zabytkowym wyposażeniem oraz neogotyckim w 1820 roku burmistrzem został oficer Wojska Polskiego, skokatolickim nastąpił rozłam. Ówczesny proboszcz tywnie działały organizacje młodzieżowe: Wici, Strzelec, kościołem mariawickim z początku XX wieku. Cieka- Antoni Zalewski, który przez wiele lat kierował miastem, ks. Bolesław M. Łukasz Wiechowicz (→ Wiechowicz Junak czy Templariusze. Mieszkańcy tworzyli zespoły wym miejscem jest budynek sierocińca (→ sierociniec) ale nie podźwignął go z upadku. Bolesław M. Łukasz, kapł.) przeszedł na wyznanie ma- śpiewacze. W 1928 roku wybudowano → sierociniec. z okresu międzywojennego z charakterystyczną pła- W kolejnych latach dość często zmieniał się burmistrz. riawickie (→ parafia mariawicka). Osobowość księdza W latach 1932-1934 sołtysem Cegłowa był Aleksander skorzeźbą pelikana oraz → młyn motorowy – zabytek Ostatnim był Konstanty Nienałowski, uczestnik powsta- Wiechowicza, jego głęboka wiara, uczciwość i życzliwość Rżysko, zastępcą Jan Mazowiecki, w latach 1934-1940 budownictwa przemysłowego z pocz. XX w. nia styczniowego. Od 1870 roku Cegłów stał się gminą. sprawiła, że wraz z nim przeszła niemalże cała parafia Ignacy Maciejewski. W strukturach Cegłowa znalazła się wieś → Cisie, którą (z wyjątkiem kilku rodzin). Druga wojna światowa (→ wojna światowa 1939-1945) w 1991 roku włączono do miejscowości Cegłów. Obecnie Burmistrzowie Cegłowa od 1771 roku: Po rozłamie religijnym w 1905 roku katoliccy kolejarze była dla cegłowian czasem ciężkiej próby uczuć i postaw jest to ul. Mickiewicza. Wojciech Miastkowski przyjeżdżali do Cegłowa na msze święte. Oni też za- patriotycznych. W ramach odwetu za śmierć kilku żoł- Cegłów jest największą miejscowością w gminie. Licz- Konstanty Korytowski częli organizować → odpusty kolejarskie (6 sierpnia). nierzy w czasie walk w Cegłowie, Niemcy rozstrzelali ba jego mieszkańców rośnie (w 2005 r. było 2.113 osób, 1815 – Kacper Wysocki Tego dnia dwa dodatkowe darmowe pociągi z Warsza- czterech harcerzy podejrzanych o współpracę z polskim w 2013 r. – 2.200). 1820 – Ludwik Bardziński, z-ca: Adam Adamski wy i Terespola przywoziły całe rodziny oraz orkiestry wojskiem. Kolejna taka tragedia miała miejsce 27 listopada 1820-1832 – Antoni Zalewski (oficer Wojska Polskiego) dęte biorące udział w sumie odpustowej i procesji. Tę 1942 roku, kiedy rozstrzelano 8 mieszkańców Cegłowa. → Dzielnice Cegłowa – nazwy zwyczajowe; 1832-1935 – Jan Chmieliński tradycję przerwała II wojna światowa. Następnie 28 czerwca i w sierpniu 1943 roku stracono → Ulice Cegłowa 1836-1858 – brak danych 1859 – (?) Frank 1860-1961 – nazwisko nieczytelne 1862 – (?) Mroczek 1863-1867 – Konstanty Nienałowski 1867-1869 – J. Osiński Ławnikami przez wiele lat byli: Karol Miastkowski i Piotr Jędreas.

Przynależność administracyjna W czasie I Rzeczpospolitej Cegłów należał do ziemi czerskiej. Z chwilą utraty niepodległości – po III roz- biorze Polski (1795) – Cegłów znalazł się pod zaborem austriackim w okręgu Wiązowna. W 1803 r. z okręgu Wiązownej Austriacy utworzyli cyrkuły. Cegłów był w cyrkule siedleckim, a po wojnie austriacko-polskiej w 1809 r. w ramach Galicji Zachod- niej wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Utwo- rzono departamenty. Cegłów był w powiecie siennic- kim departamentu siedleckiego. W 1810 r. utworzono powiaty: stanisławowski i siennicki, które wyłączono Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 36 37

Chabiera Piotr (1901-1985) – żołnierz dwóch wojen, Chabiera Stefan „Twardy” (1925-1942) – syn → Pio- członek Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik wojny tra Chabiery. Mieszkał w Mieni. Włączył się do walki C polsko-bolszewickiej, żołnierz kampanii wrześniowej, z Niemcami, dołączył do ruchu oporu – sekcji dywer- C aktywny członek Armii Krajowej. Po wojnie twórca syjnej, którą założył i kierował ojciec, Piotr Chabiera. amatorskiego teatru, malarz amator. Pełnił funkcję łącznika i gońca. Jego rodzina na pocz. XX w. W grudniu 1942 r. czterej żan- przeszła na mariawityzm. Nie- darmi z granatowym policjan- długo potem rodzice sprzedali tem Mojnowskim wtargnęli do ziemię w Szczytniku i przenieśli mieszkania Chabierów. Stefa- się do Wiśniewa, a w 1909 roku na położyli twarzą do podłogi, do Mieni (gm. Cegłów). Piotr a ojca pod lufą karabinu wy- Chabiera uczył się w cegłowskiej prowadzono za stodołę sąsia- szkole mariawickiej. W 1918 da Robakiewicza. Piotr ude- roku ukończył progimnazjum. rzył żandarma i uciekł. Stefana Edukację kontynuował w Semi- żandarmi rozstrzelali i kazali narium Nauczycielskim w Sien- py: Mariana Walaszczyka – „Brytana”, Wojciecha Do- zakopać pod Cegłowem przy nicy. Tam wstąpił do Polskiej minika – „Lisa”, Stanisława Mazka – „Tygrysa”, Leona torach kolejowych. Nie udało roku wraz z żoną Zofią i dziećmi przybył do gminy Organizacji Wojskowej. W dniu Żłobińskiego – „Rydza” i Zefiryna Rainke – „Zero”. Syn się akowcom odbić go z aresztu. Cegłów, bowiem powierzono mu funkcję kierownika odzyskania niepodległości – 11 Chabiery, Stefan pod pseudonimem „Twardy” również Wiosną 1943 r. akowcy ekshu- Szkoły Podstawowej w Piasecznie, a w 1973 roku został listopada uczestniczył w roz- należał do organizacji. Zadaniem członków było or- mowali ciało Stefana i pochowali nauczycielem Zbiorczej Szkoły Gminnej w Cegłowie. brajaniu niemieckich żołnierzy ganizowanie akcji sabotażowych oraz likwidowanie po żołniersku na cmentarzu W cegłowskiej szkole pracował 29 lat – do 2002 roku. na siennickich ulicach. W 1919 zdrajców i kolaborantów. Do najbardziej niebezpiecz- w Cegłowie przy grobie jego Był nauczycielem wielu przedmiotów. Uczył przede roku, wraz z uzyskaniem peł- nych i spektakularnych akcji, której przewodniczył Piotr zmarłej przed dwoma laty mat- wszystkim plastyki, techniki, muzyki, a także wycho- noletniości, zaciągnął się na wojnę polsko-bolszewicką. Chabiera, należy zaliczyć zamach na Arbeitsamt (Urząd ki. W pogrzebie, który odbył się wania fizycznego i wiedzy obywatelskiej. Był również Służbę wojskową odbywał w Pierwszym Pułku Szwo- Pracy) w Mińsku Mazowieckim 9 czerwca 1943 roku. nocą, udział wzięli najbliżsi koledzy pod komendą Syl- nauczycielem nauczania początkowego, a czasem opie- leżerów im. Józefa Piłsudskiego, dowodzonym przez Po wyzwoleniu Polski Piotrowi Chabierze szczęśliwie westra Płatka „Znicza”. Nawet ojciec nie mógł tam być. kował się uczniami w świetlicy. Dbał o rozwój talentów majora Gustawa Orlicz-Dreszera. W jego szeregach brał udało się uniknąć wywózki na Sybir, ale miał problem Nocna, trzykrotna salwa honorowa nad mogiłą Stefana dzieci i młodzieży poprzez ich aktywne uczestnictwo udział w zdobyciu Kijowa, uczestniczył w obronie War- ze znalezieniem zatrudnienia. Po krótkim okresie pracy odbiła się szerokim echem wśród mieszkańców Cegło- w kołach zainteresowań, takich jak: plastyczne, technicz- szawy na północnym odcinku frontu. Po zakończeniu w tartaku w Mieni, a potem w Urzędzie Gminy w Ce- wa. Wójt gminy, Niemiec Schultz przesiedział podobno ne, modelarskie, fotograficzne i sportowe. Wprowadzał wojny zamieszkał ponownie w Mieni. W 1923 ożenił się głowie, stracił pracę w 1947 r. Każda następna próba w kurniku całą noc, obawiając się napadu partyzantów. różnorodne techniki plastyczne, wyrażające ich własną z Zofią Będkowską, z którą miał dwoje dzieci: Stefana znalezienia jakiejkolwiek posady kończyła się niepowo- twórczość. Uczestniczył w wielu kursach, organizowa- (1924-1942) i Zbigniewa (1929-1997). Żona zmarła na dzeniem. Jedynym źródłem utrzymania rodziny stała się Chocholski Witold (ur. 11 czerwca 1943 r. w Mławie) nych przez ośrodek metodyczny czy władze oświatowe. tyfus w 1940 roku. praca na roli. Dopiero w 1955 r. został przyjęty do ZNTK – muzyk, pedagog, artysta; rodzice: Antoni i Bronisła- Rozwijał także swoje umiejętności niezbędne do pełnie- We wrześniu 1939 r. w okolicach Rejowca Piotr Chabie- na stanowisko kierownika świetlicy. W latach 50. Piotr wa z Rogozińskich. Ojciec – murarz i muzyk multiin- nia różnych funkcji społecznych. ra dostał się do niewoli niemieckiej, z której niebawem Chabiera zorganizował amatorski teatr, w którym wy- strumentalista, matka – po warszawskiej Szkole Haftów Witold Chocholski to konsekwentny i wymagający na- zbiegł. W pierwszych dniach października po okresie stępowali liczni mieszkańcy Mieni i okolic. Inną pasją, Artystycznych. Starsze rodzeństwo: dwie siostry i brat. uczyciel. Poprzez swoją pasję zachęcał uczniów do ak- tułaczki szczęśliwie powrócił do domu w Mieni. Dal- której poświęcił dużo czasu i energii, było malowanie. Od czwartego roku życia grał na akordeonie. Należał do tywnego uczestnictwa w życiu szkoły, przyczyniając się szą walkę z okupantem prowadził w szeregach Związku Za wkład w upowszechnianie kultury na wsi Minister- zespołu artystycznego przy Kolejowym Domu Kultury. do rozwoju ich osobowości. W 2001 roku na spotka- Walki Zbrojnej. Początkowo pełnił funkcję dowódcy stwo Kultury przyznało mu w 1954 r. dyplom uznania. Grał w grupie tanecznej, akompaniował śpiewającym niu Dziedzictwa Kulturowego w Mińsku Mazowiec- placówki „Jastrząb” w Mieni. Wiosną 1942 r. otrzymał Został również odznaczony Krzyżem Kawalerskim Or- i sam też występował jako solista. Grał na szkolnych po- kim przygotował ekspozycję prac plastycznych swoich zadanie zorganizowania specjalnej sekcji dywersyjnej. deru Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Partyzanckim. tańcówkach, okolicznościowych akademiach, imprezach, uczniów „Pejzaże Cegłowa”. Jego podopieczni stawali Przyjął pseudonim „Osa” i wybrał ludzi do swojej gru- balach. Żona – Zofia, ceniona nauczycielka historii i wie- się artystami, znanymi w całym regionie, bowiem ob- dzy o społeczeństwie w szkole razy namalowane przez nich były wystawiane podczas w Cegłowie. Dwie córki: Karina różnych imprez i ozdabiały sale szkolne, Urzędu Gminy i Izabella, także nauczycielki. oraz Domu Nauczyciela w Mińsku Mazowieckim. Przez Szkołę podstawową i średnią trzy kadencje działał w Wojewódzkiej Komisji Konkur- ukończył w rodzinnej Mławie. sowej Techniki w Siedlcach. W 1965 roku ukończył Studium Poza zajęciami dydaktycznymi Witold Chocholski był Nauczycielskie w Ciechanowie zaangażowany w działalność na rzecz społeczności szkoły – kierunek: zajęcia praktycz- i gminy. Swoim talentem i pomysłowością dbał o estety- no-techniczne i wychowanie kę pomieszczeń szkolnych, uświetniał imprezy szkolne, plastyczne, natomiast dyplom przygotowując z uczniami dekoracje i gazetki. Prowadził magistra wychowania plastycz- kronikę szkoły, uwieczniając sukcesy edukacyjne, wy- nego zdobył w 1985 roku na chowanie i rozwój artystyczny uczniów. Rozwijał dzia- Uniwersytecie Marii Skłodow- łalność Szkolnej Kasy Oszczędnościowej, przyczynił się skiej-Curie w Lublinie. także do pięknego wyglądu terenu szkolnego. Sprowadzał Po uzyskaniu kwalifikacji peda- i wyświetlał filmy edukacyjne dla uczniów starszych klas, gogicznych pracował w dwóch a dla najmłodszych – bajki. W okresie ferii zimowych szkołach podstawowych w po- i wakacji również organizował młodzieży czas wolny. wiecie przasnyskim. W 1968 Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 38 39

Witold Chocholski był jednocześnie chętny do wielu narodowe targi w Kielcach. Jego prace opublikowano Cieślak Honorata (ur. 1959) – gospodyni produkująca czynne, zabytkowe. Pozostały po nich tylko fragmenty zadań społecznych, sprawując wiele funkcji, np. człon- w wydawnictwie „Gmina Cegłów w grafice”. sery; wychowała się i mieszka w Rososzy. Jest rolnikiem nagrobków i płyt nagrobnych. C ka Kolegium Orzekającego przy Sądzie Rejonowym Zdobył tytuł „Osobowość Powiatu Mińskiego” (2009), na 10 ha, część areału zalesiła. W 2002 r. zaczęła robić Historia C w Mińsku Mazowieckim oraz ławnika w tym sądzie. nominowany do powiatowej nagrody Laura 2012. sery – najpierw z krowiego mleka, potem z koziego. Już W książce Tomasza Gajowniczka „Na tropach tajemnic W dokumentacji nie brakuje podziękowań za wkład po dwóch latach zdobyła I nagrodę w konkursie „Nasze Cegłowa i okolic” czytamy : „na północny zachód od szpi- pracy i przygotowywanie uczniów do konkursów szkol- kulinarne dziedzictwo”, a po roku została laureatką Oskara tala św. Józefa w Mieni, na granicy pól Wiciejowa, Mieni nych, wojewódzkich i ogólnopolskich. Za szczególne kulinarnego w ogólnopolskim i Tyborowa znajduje się opuszczony cmentarz ewange- zaangażowanie w pracy wielokrotnie nagradzał go dy- konkursie. Za sery podpuszcz- licki. Są tam prochy osadników niemieckich, mieszkają- rektor szkoły oraz inspektor i kurator oświaty. W 1977 kowe otrzymała „Perłę 2005”. cych w okresie XX-lecia międzywojennego w okolicznych r. otrzymał nagrodę Ministra Oświaty i Wychowania. W 2010 roku za ser podpuszcz- wsiach”. – Jeszcze dziś zabłądzi tu czasami samochód W 1987 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, kowy dojrzewający otrzymała z niemiecką rejestracją, a przybysze dopytują się o cmen- a w 1991 roku – Złotą Odznaką ZNP. Po przejściu na Laur Marszałka Województwa tarz poniemiecki – mówią miejscowi ludzie. Pani Kwiat- emeryturę, wraz z żoną, opiekuje się wnuczkami. Ma Mazowieckiego, czyli I miej- kowska opowiada, że ziemie pod cmentarz podarował jednak czas na hobby, czyli uprawianie ogródka i czy- sce w konkursie na najlepszą mieszkający tu Niemiec Siepko. Na polną drogę (od tanie dobrych książek. potrawę. Od Mazowieckiego asfaltowej do cmentarza) z jednej strony ziemię też dał Ośrodka Doradztwa Rolniczego Siepko, a z drugiej rolnicy Polacy, którzy mieli tam swoje Chyliński Mirosław (ur. 1956 r. w Cegłowie) – ma- w Warszawie otrzymała podzię- pola uprawne. Droga prowadzi z północy na południe, aż larz; żona Ewa, córka Marta – muzyk i syn Karol, kowanie za wieloletnie działanie do pól Wiciejowa (dawne gospodarstwa Chabrowskich również muzyk. w zakresie promocji produktów i Smatra) i polnej drogi biegnącej ze wschodu na zachód. Z wykształcenia elektryk, wraz z żoną prowadzi kwia- tradycyjnych i pielęgnowania W tym miejscu obie drogi się zbiegają. W ich narożni- ciarnię. Rysował i malował od zawsze, choć sztuki tej dziedzictwa kulinarnego Ma- ku usytuowany jest cmentarz ewangelicki. Wśród traw nigdy się nie uczył. Jak sam twierdzi – maluje, bo lubi zowsza. i krzaków spotkać można potłuczone i poprzewracane i sprawia mu to największą przyjemność. Sentymentalny Honorata Cieślak wielokrotnie nagrobne płyty z piaskowca z wyrytymi, mocno już i wrażliwy, bardzo związany ze swoją rodzinną miej- gościła w radiu i telewizji, pisała zniszczonymi nazwiskami. Cmentarzysko jest bardzo scowością utrwala na płótnie wszystko co ważne w Ce- o niej prasa lokalna i ogólno- zaniedbane, porośnięte krzakami i zdziczałym bzem. głowie i okolicy. Maluje pejzaże i urokliwą mazowiecką polska. Prezentuje swoje sery na festynach i wystawach, Do niedawna rosło tu jeszcze kilka starych drzew, wy- architekturę: drewniane chaty i zabytki sakralne. Dzięki promując potrawy regionalne oraz gminę Cegłów. ciętych nie wiadomo przez kogo i kiedy. Pozostały tylko odpowiednio dobranej kolorystyce każdy namalowany grube karpy. Wśród traw i chwastów widać całe polanki obiekt ma swój urok, oddaje nastrój, a każde miejsce na Cisie – do 1991 roku jednorzędowa wieś, potem ulica kwitnącej ogrodowej konwalii. Cmentarz położony jest jego obrazie przyciąga wzrok i wzrusza. Uwielbia malo- Mickiewicza w Cegłowie. na wzniesieniu. Widoczny z szosy wygląda jak duża kępa wać też kwiaty i martwą naturę. Jego obrazy prezento- Na mocy Uchwały Nr X/60/91 Rady Gminy z 26 czerw- zarośli, krzaków i samosiewek młodych drzew. W okre- wane są w wielu miejscowościach na Mazowszu, a stałą ca 1991 roku – na wniosek mieszkańców – wieś Cisie sie dwudziestolecia międzywojennego był ogrodzony ekspozycję można podziwiać w cegłowskiej bibliotece. włączono w obręb terytorialny miejscowości gminnej parkanem z metalowych prętów. Posiadał też zamyka- Malował na potrzeby aukcji charytatywnej prowadzonej i nadano nazwę ul. A. Mickiewicza. ną bramę. Ogrodzenie częściowo zżarła rdza, a resztę przez aktorów „Rancza”. Dochód był przeznaczony na Etymologia nazwy rozebrali miejscowi mieszkańcy. Między cmentarzem remont kościoła w Jeruzalu. Organizowane wystawy: Nazwa utworzona od wyrazu pospolitego określającego a polną droga dojazdową z północy na południe, z boku Cegłów, Mińsk Mazowiecki, Halinów, Mrozy, między- szatę roślinną. Oznacza zbiorowisko bądź siedlisko ci- przed dawną bramą cmentarną znajdują się resztki za- sów. Obecnie pod taką nazwą w Polsce istnieje jeszcze sypanej, zarośniętej szuwarami i wyschniętej sadzaw- pięć miejscowości. ki. Kiedyś pełna była wody, którą wykorzystywano do Historia podlewania kwiatów na cmentarzu. W 1525 r. powstała wieś Ciska Wola, późniejsze Cisie. Wieś stanowiła dobra kościelne, będące uposażeniem szpitala św. Ducha w Warszawie. W 1581 r. podano, że Cisie – wieś w gminie Mienia, parafii Cegłów miała 6 domów i 34 mieszkańców. Od 1870 r., kiedy zlikwi- dowano gminę Mienia, wieś Cisie należała do gminy Cegłów. W 1827 r. obejmowała 6 domów, w których mieszkało 54 osoby. Po 1870 r. z rozparcelowanej części majątku ziemskiego Mienia – podarowanego szpitalo- wi św. Ducha w Warszawie przez księżnę Annę Mazo- wiecką – powstała wieś Mienia pod Cisiem (nazywana też Cisiem mienieńskim), która z czasem połączyła się ze wsią Cisie. W 1970 r. wieś liczyła 248 mieszkańców. Obecnie Cisie stanowi część ul. Mickiewicza w Cegłowie.

Cmentarz ewangelicki – w pobliżu wsi Tyborów i Peł- czanka znajdują się resztki dwóch cmentarzy ewangelic- kich. Do II wojny światowej chowani tam byli niemieccy osadnicy z Tyborowa, Pełczanki i Mieni Pełczańskiej (→ Niemcy w gminie Cegłów). Obecnie są to miejsca nie- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 40 41

Cmentarz parafii rzymskokatolickiej w Cegło- r., Ewy i Wacława hrabiów Skarbków, Augusta Hallera wie – zabytkowa nekropolia położona na obrzeżach, (brata Józefa, generała w okresie II Rzeczypospolitej), C w północno-zachodniej części Cegłowa, przy drodze symboliczny grób ks. Feliksa Katuszewskiego, probosz- C do Mieni. cza cegłowskiej parafii (1918-1933) zamordowanego Cmentarz założony został na początku XIX wieku. Było w Dachau w 1942 r., mogiła zbiorowa Sióstr Miłosier- to konsekwencją Uniwersału Komisji Policji Obojga Na- dzia Wincentego à Paulo, mogiła zbiorowa dzieci, które rodów z 1792 r., na mocy którego usunięto cmentarze zmarły w szpitalu dla chorych z porażeniem mózgowym, z terenu wszystkich miast, zakazano grzebania zmarłych mogiła zbiorowa żołnierzy Wojska Polskiego z 1939 r. (9 w kościołach i nakazano zakładanie nowych większych NN żołnierzy z 1.DPLeg. oraz 26. Pułku Ułanów Nowo- cmentarzy pozamiejskich. grodzkiej Brygady kawalerii), mogiła zbiorowa harcerzy Z inwentarza kościoła parafialnego z lipca 1825 r. wy- rozstrzelanych przez hitlerowców we wrześniu 1939 r. nika, że wtedy już istniał w polu cmentarz do chowania Cmentarz wpisany został do rejestru zabytków nr 21/89 ciał zmarłych. Był on „założony na części poduchownego z 5 listopada 1957 r. folwarku, parkanem z drzewa startego w słupy ogrodzony Więcej: www.polski-cmentarz.pl/ceglow i posiadał bramy również z drewna. Pośrodku cmenta- rza był krzyż nowy, zielono pomalowany, z wizerunkiem Cmentarz w Kiczkach – nekropolia w kształcie wy- Chrystusa Pana Ukrzyżowanego. Obszerność tego cmen- dłużonego trapezu, usytuowana na północ od kościoła tarza wynosiła wzdłuż gościńca z Cegłowa do Mieni łokci parafialnego, wśród pól, w pobliżu drogi z Posiadał do 150, szerokość łokci 51 cala”. Kiczek. Cmentarz założony został prawdopodobnie na W połowie XIX w. teren cmentarza powiększono z grun- pocz. XIX w. (niektóre źródła podają rok 1751). Wpis tów probostwa o około 1/5 dotychczasowej długości w inwentarzu kościelnym z 1810 r.: oprócz tego cmentarza w stronę Mieni. Wtedy też cmentarz ogrodzono na nowo, [przykościelnego –red.] jest inny w polu, otoczony nowym gdyż stary parkan został rozebrany i spalony w cza- płotem, z jednym wejściem, na którym znajduje się średni sie działań powstańczych 1830/1831 r. Nowe ogrodze- krzyż drewniany. W inwentarzu z 1830 r. odnotowano: nie przetrwało do lat 70. XX wieku. Później (1981 r.) cmentarz w polu na chowanie ciał, bez oparkanienia, do zmieniono je na kamienny parkan, który stoi do chwili Najstarsza część cmentarza ciągnie się wzdłuż alei na którego obmurowania kamienie i cegła w znaczney części obecnej. W latach 1992-1994 parafia dokupiła ziemię wprost od bramy głównej oraz na lewo i prawo od niej. są zwiezione. W 1840 r. był już obmurowany kamienia- pod nowy cmentarz, który ogrodzono w 1997 roku. Znajdują się tu mogiły z 2 połowy XIX i początków mi polnemi z bramą i furtką z tarcic. Przy powiększaniu Drzewa na cmentarzu rosną swobodnie, w większości XX wieku. cmentarza w 1896 r. wymieniono bramę na żelazną ze wyrosłe z samosiewów. Jedynie drzewa w narożnikach Do najstarszych na cmentarzu i najciekawszych pod słupami murowanemi z cegły, za staraniem Ks. Juliana i przy ogrodzeniu zostały świadomie zakomponowane. względem historycznym należą mogiły m.in.: Marcelego Cichockiego Pro[boszcza] Kiczkowskiego i parafian. Do najstarszych drzew należą: lipa drobnolistna, sosna, zaś w zachodniej części cmentarza grzebano pensjona- Tupskiego (z 1807 lub 1867 r.), Józefa Kosa (1870 r.), ss. Cmentarz powiększany w latach: 1896, 1926, 1935, 1994. robinia, brzoza brodawkowa. riuszy Domów Pomocy Społecznej w Mieni. Obecnie Józefy Kozłowskiej (1881 r.), Ignacego Marchlewskiego W 1961 r. na nowo ogrodzony. W roku 1980 przeszedł Początkowo zmarli chowani byli przy alejkach wyzna- nowe groby kopane są już kolejno wzdłuż alejek wyty- (1885 r.), Jadwisi Rafaeli Sierzputowskiej (1887 r.), Józefa nad Kiczkami i parafią huragan, który na cmentarzu czonych dla poszczególnych wsi należących do parafii, czanych na nowej części cmentarza. Oktawiana Targowskiego (1889 r.), Apolonii Buncicher wyłamał wszystkie drzewa i zniszczył 1/3 pomników (1890 r.), Stefanii z Ateńskich hrabiny Gołowinowej na grobach. i dwojga jej dzieci (zginęli podczas pożaru kolei syberyj- Od bramy wejściowej przez cały cmentarz prowadzi aleja skiej w 1895 r.), rodziny Poncet de Sandon, Józefa Kwiat- zamknięta widokowo grobowcem – kaplicą z 1923 r. Na kowskiego – powstańca styczniowego – mogiła z 1930 środku cmentarza nowej części znajduje się niewielka kaplica polowa z 2005 r. wzorowana na obiektach gó- ralskich. W ostatnich latach cmentarz został znacznie poszerzony w kierunku północnym. Najstarsze gro- by znajdują się w głównej, starej części cmentarza. Do najciekawszych należą: usytuowany w pobliżu kaplicy nagrobek Jana Leona Rokickiego – właściciela mająt- ku Kiczki, zmarłego w 1928 r. Przy głównej alei odna- leźć można najstarsze nagrobki na cmentarzu, m.in. ks. Kajetana Monta – proboszcza parafii Kiczki zmarłego Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 42 43

względnie podlegać proboszczowi i pytać się, gdzie ma Cmentarz wpisany do rejestru zabytków nr A-304 z 29 być każdy poszczególny grób wykopany; zabraniało grudnia 1983 r. C się surowo samowolnego rozporządzania drzewami Obok kościoła mariawickiego znajduje się grób pierw- C cmentarnymi. Jeżeli kradzieży tych drzew dokonał ktoś szych i najbardziej zasłużonych kapłanów mariawickich: ze służby klasztornej, miał być bezwzględnie usunięty, Bolesława M. Łukasza Wiechowicza (→ Wiechowicz jako jednostka szkodliwa dla klasztoru i parafii. To samo Bolesław M. Łukasz, kapł.) i Władysława Bucholca (→ dotyczyło kradzieży innych przedmiotów własności Bucholc M. Władysław, kapł.). kościelnej; służba klasztorna oraz przytułek podlegały całkowicie proboszczowi parafii. Czerniawska Teresa (ur. 1947 r. w Gułowie, pow. Kolejne decyzje dotyczące cmentarza i jego administracji łukowski) – społecznik, pielgrzym, turysta; urodzona podjęto 10 listopada 1940 r., kiedy to zarząd i rada (ko- z wrodzoną wadą układu kostnego. Rodzice: Stanisław mitet) parafii mariawickiej w Cegłowie powzięła kolejną i Maria, sześcioro rodzeństwa. Od 1963 r. mieszka w Ce- uchwałę. Po pierwsze podjęto decyzję o powiększeniu głowie ze starszą siostrą Marią. terenu cmentarza grzebalnego (30 m w stronę kościoła Teresa Czerniawska od najmłod- parafialnego). Po drugie ustalono, że w nowej części cmen- szych lat śniła o tym, żeby podró- tarza należy wyznaczyć alejki. Co do sposobu grzebania żować i zwiedzać świat. Kiedy parafian przyjęto kilka rozstrzygnięć: należało osobno w kościele rzymskokatolickim grzebać dorosłych i dzieci, dopuszczalne były jedynie proboszczem był ks. Marian dwuosobowe groby rodzinne. Decyzje o założeniu grobu Laskowski, zaczęła pracować rodzinnego podejmował proboszcz, jako prezes zarządu w świątyni dla dobra wiernych. parafii, łącznie z członkami zarządu. Wyrażał on rów- Dbała o bieliznę kościelną. Po- nież zgodę na wycięcie drzew. Zaznaczono, że pieniądze magała przy układaniu kwiatów otrzymane za postawienie grobu rodzinnego mogą być na ołtarzach. Wtedy uwierzyła używane wyłącznie na remont parkanów kościelnych, we własne siły i w to, że może być a więc i grzebalnego cmentarza oraz na remont kościo- potrzebna i przydatna innym. ła lub budynków parafialnych. Bez zezwolenia zarzą- Za namową księdza zajęła się w 1891 r. oraz Marii Godlewskiej, zmarłej w 1899 r. Na du można było stawiać krzyże kamienne i drewniane. organizowaniem pielgrzymek miejscowym cmentarzu spoczywa także ks. Zygmunt Ofiarodawcy gruntu pod cmentarz mogli sobie wybrać do sanktuariów maryjnych: na Muszalski – proboszcz parafii Kiczki, zastrzelony przez miejsce na ich groby rodzinne bez uiszczania opłaty za Jasną Górę, do Lichenia, Kod- nieznanych sprawców w lipcu 1942 r. Na cmentarzu Cmentarz Parafii Mariawickiej w Cegłowie– ne- miejsce pochówku. nia, a nawet do Ostrej Bramy. jest też mogiła Żołnierzy Wojska Polskiego poległych kropolia na planie prostokąta, ogrodzona ceglanym par- Cegłowianie polubili te wyjazdy. w walce o wolność Ojczyzny w 1943 r. kanem z dwoma bramami: od strony północnej i zachod- Teresa Czerniawska stopniowo, na życzenie mieszkań- Wpis do rejestru zabytków: nr 645 z 5 kwietnia 1962 r. niej, znajduje się w południowej części Cegłowa przy ul. ców, zaczęła organizować też wycieczki turystyczne do Łokietka, w otoczeniu lasu. Drzewa na cmentarzu rosną Krakowa, Wieliczki, Zakopanego czy na Mazury. Była swobodnie i nie tworzą żadnych alejek czy szpalerów. duszą każdego wyjazdu. Potrafiła połączyć modlitwę ze Wśród drzewostanu występują: brzozy brodawkowate, śpiewem, przeplatać to dowcipem i humorem. Z wyjaz- robinie akacjowe, sosny, świerki. dów korzystali ludzie starsi, młodzież, dzieci i całe ro- Cmentarz obecnie służy wiernym z parafii Cegłów i Pia- dziny. Dzięki tym podróżom wiele osób poznało piękno seczno. Do 1920 roku chowani tu byli także mariawici przyrody, architektury i cudowne zakątki naszego kraju. z parafii Mińsk Mazowiecki oraz Kamionki. Cennym Potrafiła pokonać własną słabość i nieśmiałość. Była zabytkiem na terenie cmentarza jest piaskowcowy na- otwarta na ludzi, potrafiła wyciszyć i załagodzić każ- grobek kapłana Maksymiliana Szymańskiego z 1929 r., dy konflikt. W organizowanych przez nią wycieczkach kapł. Witolda Marii Tadeusza Szymańskiego (1926-2001) brali udział zarówno miejscowi katolicy, jak i mariawici – wieloletniego proboszcza parafii Narodzenia NMP oraz chętni z sąsiednich parafii i gmin, np. z Mrozów, w Mińsku Mazowieckim, nagrobek Józefa Mistewicza Barczącej, Siennicy, a nawet z Mińska Maz. i Warszawy. „Boryny” (1912-1945) – żołnierza niepodległościowego, Jako pilot wycieczki cieszyła się sympatią i uznaniem. więźnia politycznego reżimu stalinowskiego, zabitego Śpiewając swym mocnym głosem, potrafiła przemóc przez UB 17 lutego 1945 r., zbiorowa mogiła 7. miesz- ospałość i zmęczenie oraz wywołać uśmiech na twa- kańców Cegłowa zamordowanych przez hitlerowców rzach i zachęcić do dalszego zwiedzania. 14 września 1939 r. w Łękawicy. Jednym z najstarszych Była także członkiem Zespołu Śpiewaczego „Kantyle- jest grób Józefa Wiechowicza (ojca kapłana Bolesława na”, potem zespołu „Zorza”. Od grudnia 1979 r. Teresa Wiechowicza) zmarłego w 1909 r. Czerniawska jest czynnym członkiem Koła Emerytów Historia i Rencistów w Cegłowie. Bierze udział w organizowanych Cmentarz założony został po utworzeniu parafii Staro- spotkaniach, wieczornicach czy ogniskach, w spotka- katolickiego Kościoła Mariawitów w Cegłowie w 1906 r. niach organizowanych przez Gminną Bibliotekę Pu- Początkowo teren cmentarny nie był ogrodzony. Zgro- bliczną. Teresa Czerniawska potrafiła przemóc własne madzenie Ogólne parafian zdecydowało się na to dopiero kalectwo i nieśmiałość, żeby wyjść naprzeciw ludziom. w 1931 r. Odnośnie zarządu nad cmentarzem podjęto Udowodniła, że piękno człowieka tkwi w jego wnętrzu następującą uchwałę: cmentarzem grzebalnym zarzą- i to, że tyle jesteśmy warci, ile dajemy z siebie innym. dzał w imieniu parafii proboszcz; kościelny musiał bez- PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 45

Doceniając walory przyrodnicze i mikroklimat tych te- autor licznych prac z zakresu higieny wsi i rzemiosła, renów, doktor Dobrzycki chciał stworzyć w Mieni wiel- lecznictwa klimatycznego. Stał na czele komitetu budowy ki ośrodek wczasowy, skupiony wokół zakładu. Dzięki pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie i Towarzystwa D zamożnym letnikom zaspokajałby potrzeby finansowe Akcyjnego wykupującego zamek w Pieskowej Skale (w sanatorium. Planów tych nie udało się niestety zreali- celu urządzenia tam letniska) oraz wielu innych akcji zować, ale idea została i wzdłuż linii siedleckiej, dzięki społecznych. Współpracownik i redaktor czasopism: walorom przyrodniczym, uformował się z czasem długi „Medycyna” i „Kronika Lekarska”. Wykonawca testa- D ciąg letniskowy z modnymi Mrozami na czele. Mienia zaś mentu Andriolliego. Zmarł 7 marca 1914 roku w War- co jakiś czas przyciągała inwestorów, którzy zakładali tu szawie. Spoczywa na Powązkach różne instytucje. Dobrzycki po latach również powrócił w kwaterze 85-VI-14. w te strony. To on skierował w tę okolicę warszawskich Z inicjatywy Społecznego Komitetu lekarzy higienistów z dr. Teodorem Duninem, którzy Pamięci Narodowej 16 czerwca stworzyli w 1908 r. w Rudce pod Mrozami sanatorium 1991 r. – w 150. rocznicę urodzin przeciwgruźlicze. Sam zresztą po śmierci Dunina objął doktora Henryka Dobrzyckie- prezesurę społecznego komitetu sanatorium (1909-1914). go – odsłonięto tablicę pamiąt- Doświadczenia Dobrzyckiego wykorzystywali inni leka- kową, ufundowaną z funduszy rze, którzy podjęli się zorganizowania podobnych pla- własnych ks. proboszcza parafii cówek. Do nich należał dr Józef Marian Geisler, także cegłowskiej i rektora mieńskie- wybitny klimatolog i higienista. Obaj byli członkami go. W uznaniu jego zasług dla Dębiny Piaseczyńskie, rezerwat przyrody – pro- Dobrzycki Henryk Franciszek h. Leszczyc (5 stycznia Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego i działali miejscowej społeczności także jektowany do objęcia ochroną obszar leśny występujący 1841 r. – 7 marca 1914 r.) – lekarz, działacz społeczny, w komisji powołanej do zbadania stanu sanitarnego jednej z ulic w Cegłowie nada- w uroczysku Mienia Nadleśnictwa Mińsk, w odległości literat i kompozytor; absolwent Szkoły Głównej w War- Otwocka Stacyjnego, przyczyniając się do nadania mu no jego imię. 2,5 km od Cegłowa. Obejmuje szawie; pseudonim: Henryk Leszczyc. Człowiek wielu praw stacji klimatycznej, a później uzdrowiska. ponad 170-letni, bardzo dorod- talentów i pasji. Z zawodu lekarz ftyzjatra i internista, Doktor Dobrzycki – czytamy w czasopiśmie „Kłosy” Dożynki, Święto Plonów – ludowe święto połączone ny drzewostan dębowy w głębi z zamiłowania: literat i kompozytor. W Mieni pracował z 1879 roku, nr 720 – kierownik szpitala w Mieni, wy- z obrzędami dziękczynnymi za ukończenie żniw. W XVI zwartego kompleksu leśnego na w latach 1867-1882. głosił odczyt o jednym ze środków dźwignięcia oświaty, w. dożynki zagościły na dworach majątków ziemskich. powierzchni 2,45 hektara. Jeden z najbardziej zasłużonych w którym dowiódł, że jest specjalistą w swoim zawodzie, Urządzano je dla żniwiarzy (służby folwarcznej i pra- Drzewostan dębowy rośnie tu polskich lekarzy społeczników nie szczędzi trudu dla działania na rzecz społeczeństwa. cowników najemnych) w nagrodę za wykonaną pracę na siedlisku lasu mieszanego przełomu XIX i XX wieku wal- Proponował zakładanie w całej Polsce stowarzyszeń ma- przy żniwach i zebrane plony. Obrzęd dożynek w życiu i osiąga średnią wysokość 27 czący o poprawę warunków ży- terialnej pomocy dla uczącej się młodzieży. Uważał, że dawnej wsi zajmował ważne miejsce. m. Flora rezerwatu liczy ok. 56 cia najuboższych. Pionier kli- taka pomoc jest obowiązkiem społecznym i propono- Obchody dożynek rozpoczynały się wiciem wieńca z po- gatunków roślin naczyniowych, matycznego leczenia gruźlicy wał obowiązkową składkę od każdego obywatela kraju zostawionych na polu zbóż, kiści czerwonej jarzębiny, np.: borówka czernica, pszeniec na ziemiach polskich. Wielki w kwocie kilku groszy rocznie. Uznano jednak, że jej kwiatów i kolorowych wstążek. Wieńce dożynkowe zwyczajny, siódmaczek leśny, za- propagator idei pracy społecz- wyegzekwowanie byłoby kłopotliwe. Dobrzycki myślał miewały zwykle kształt wielkiej korony lub koła. Wie- wilec gajowy, perłówka zwisła, nej, szczególnie zaangażowany też o opiece moralnej nad uczącą się młodzieżą. niec niesiono do poświęcenia do kościoła, a następnie śmiałek darniowy, trzcinnik le- w sprawy ubezpieczenia rolników, Mimo ogromnego zaangażowania w sprawy higieny ze śpiewem w uroczystym pochodzie udawano się do śny. Są także gatunki chronione pomocy lekarskiej w folwar- i zdrowia, doktor Dobrzycki miał zawsze czas na życie dworu lub do domu gospodarza dożynek. W czasie do- i rzadkie: kruszyna, konwalia. kach, racjonalnego budownic- kulturalne i sztukę. Przyjaźnił się z Michałem Elwiro żynek organizowano biesiady z poczęstunkiem i tańcami. Ze względu na niewielką po- twa wiejskiego i higieny pracy Andriollim, artystą pochodzącym ze spolonizowanej W okresie międzywojennym zaczęto organizować do- wierzchnię awifauna projek- w warsztatach rzemieślniczych. rodziny włoskiej, znanym ilustratorem polskich kla- żynki gminne, powiatowe i parafialne. Organizowały je towanego rezerwatu liczy 36 Urodził się w Kaliszu, gdzie syków (m.in. „Pan Tadeusz”), mieszkającym w Stasi- lokalne samorządy i partie chłopskie. Dożynki w czasach gatunków ptaków lęgowych ukończył gimnazjum. W War- nowie (obecnie Mińsk Mazowiecki), z którym łączyły PRL były ważnym przedsięwzięciem kulturalnym wielu i zalatujących. Należą do nich szawie w szkole sztuk pięknych go m.in. pasje rysownicze i muzyczne. Przez całe życie społeczności lokalnych. Zachowywano w nich elemen- m.in.: krzyżodziób świerkowy, uczył się budownictwa, potem interesował się – i po trosze uprawiał – malarstwo. Naj- kruk, myszołów zwyczajny, pusz- rozpoczął nauki lekarskie w aka- większą miłością obok leczenia była dla doktora muzy- czyk, nietoperz. demii medyczno-chirurgicznej w Warszawie. ka. Sam był biegłym pianistą, a także próbował swoich W 1866 r. Dobrzycki został lekarzem szpitala ogólnego sił w komponowaniu. Był mecenasem polskich pisarzy w Mieni, w 1867 roku objął stanowisko dyrektora. W 1878 i artystów, sam też – pod pseudonimem „Leszczyc” – r. stworzył w Mieni pierwszy w Polsce (i na świecie) za- pisał artykuły i eseje. kład leczniczy dla niezamożnych chorych na suchoty (na Od 1884 roku był kierownikiem zakładu klimatycz- 30 łóżek), czym zapoczątkował metodę klimatycznego nego w Sławucie. Był bardzo aktywny, działał w wielu – nizinnego leczenia gruźlicy płuc, opartego na dwóch towarzystwach, gorliwie zajmował się sprawami arty- podstawowych warunkach: czystym powietrzu w miej- stycznymi i społeczno-naukowymi. Poza pracą zawodo- scowościach położonych na glebach przepuszczalnych wą w szpitalu nie zaniedbywał działalności naukowej. i otoczonych lasami iglastymi oraz reżimie sanatoryj- Od roku 1898 Dobrzycki kierował Wydziałem Higieny nym. Dla niezamożnych chorych przewidział nawet Zdrojowisk i Miejscowości Klimatycznych w utworzo- bezpłatny dojazd koleją i pełny zwrot kosztów leczenia nym właśnie Towarzystwie Higienicznym. Ponadto dr z kasy Warszawskiej Rady Dobroczynności Publicznej. Henryk Dobrzycki to członek Towarzystwa Naukowego Było to → sanatorium ludowe. Warszawskiego, badacz polskich źródeł mineralnych m.in. w Sławinku czy Nałęczowie leżących na Lubelszczyźnie; Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 46 47

ty tradycyjne: uroczyste pochody z wieńcami i pieśnią Ważną rolę pełnią wieńce, budzące powszechny po- Gospodarze dożynek: „Przynosimy plon”. Potem, już w świetlicy czy strażnicy, dziw. Najładniejsze wieńce zostają nagrodzone. Dożynki D grupa miejscowych artystów (ZMW lub KGW) śpiewała kończy festyn ludowy, podczas którego coraz rzadziej 1984 – Cegłów 2003 – Podciernie D starą pieśń „Błogosławioną dobroć człowieka”, następnie śpiewane są przyśpiewki. 1989 – Podciernie 2004 – Cegłów – powiatowe jedna z kobiet wychodziła na scenę i rzucając ziarnem 1992 – Cegłów 2006 – Kiczki w publiczność, mówiła: Na szczęście, na zdrowie, na ten Tak śpiewały Podciernianki w 2009 r. w Pełczance: 1993 – Kiczki 2007 – Mienia dobry rok, żeby się rodziła pszenica i groch, żeby się szczę- 1994 – Podskwarne 2008 – Posiadały ściło w stodole, w oborze, w komorze, wszędzie, wszystko Podciernie, Podciernie 1995 – Pełczanka 2009 – Pełczanka piękne było szczęść Boże! To wioska niemała 1996 – Mienia 2010 – Piaseczno Potem były występy arty- Z dożynkowym wieńcem 1997 – Podciernie 2011 – Podciernie styczne. Śpiewano też przy- Dzisiaj przyjechała. 1998 – Posiadały 2012 – Cegłów – powiatowe śpiewki w treści krytyku- Zboże już skoszone 1999 – Cegłów 2013 – Kiczki jące znanych mieszkańców I wszystko sprzątnięte 2001 – Pełczanka 2014 – Skupie i pełniących ważne funkcje A dzisiaj w Pełczance 2002 – Kiczki społeczne, ale nikt się nie Dożynkowe święto. obrażał. Innym razem tak śpiewały: Po transformacji ustrojo- Dzisiaj są dożynki wej najczęściej organizowa- Gminno-powiatowe Fragmenty przyśpiewek z połowy lat 90. autorstwa no dożynki parafialne. Po My kobitki ze wsi Krystyny Smuniewskiej z Cegłowa: kilkunastu latach również Do śpiewu gotowe. gminne i powiatowe. Do- A my Podciernianki Tu w cegłowskiej gminie musi być wesoło żynki gminne w Cegłowie Mocne głosy, mamy Bo jeszcze istnieje gospodarskie koło rozpoczynają się uroczystą Trochę potańczymy Skończyły się żniwa, a przy nich roboty Mszą Świętą. Starostowie Trochę pośpiewamy. Teraz popatrzymy na gminne kłopoty. dożynek wręczają bochen Tańcuj, że se tańcuj Mamy policjantów, co zawsze czuwają chleba gospodarzowi doży- Przytupuj nogami i nie wiedzą jak im sklepy okradają. nek, czyli wójtowi gminy. Pojedziesz do domu Księżom dobrodziejom też trzeba wtórować Potańczysz z widłami. by chcieli w kryzysie wszystkich darmo chować.

DPS Jedlina (budynek główny) – najstarszy w kom- pleksie budynków należących do DPS Jedlina. Jest zabyt- kiem, podlegającym ochronie, wpisanym do ewidencji gminnej. Wybudowany w 1924 r. jako obiekt terenowy dla Gimnazjum im. Generała Sowińskiego w Warszawie. Rozbudowany i zmodernizowany w latach 1993-1998. Oprócz pokoi mieszkalnych dla pensjonariuszy znajdu- ją się tu sale: rehabilitacji, terapii zajęciowej, sportowa, muzyczna, kawiarnia, kaplica, gabinet lekarski oraz kuchnia, stołówka, pralnia i kotłownia. Historia W 1924 roku w lasach mieńskich – na obszarze folwar- ku miejskiego AGRIL – dyrekcja Tramwajów Miejskich w Warszawie wybudowała gmach na wypoczynek dla dzieci swych pracowników, czyli Gimnazjum im. Jene- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 48 49

rała Sowińskiego w Warszawie. Od października 1929 zarządzał Wydział Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego Jeden z wychowanków, Zbigniew Wiciak gra na butelce r. zorganizowano tu całoroczne → osiedle szkolne. w Warszawie. Po roku nastąpiła niewielka zmiana w na- z tworzywa sztucznego po 2-litrowej wodzie. Wystarczy, D Budynek odpowiadał wszelkim wymaganiom higieny, zwie na Państwowy Dom Pomocy Specjalnej dla Prze- że raz usłyszy utwór, potrafił go zagrać bezbłędnie. Wy- D pedagogiki i estetyki. Złożony z obszernej sali, przezna- wlekle Chorych Ze Schorzeniami Układu Nerwowego stępował w kraju i za granicą. W dziedzinie artystycznej czonej na świetlicę i jadalnię, z dużej na 50 łóżek sypialni (PDPS) i uchwałą rady wojewódzkiej włączono insty- to nie jedyny talent. W DPS „Jedlina” mieszka malarz i drugiej takiej sali, w której w razie niewygody odby- tucję do DPS św. Józefa w Mieni. Nowe zarządzenie o nieprzeciętnych zdolnościach. wać się mogły ćwiczenia gimnastyczne, posiadał nadto wojewódzkie przywróciło samodzielność administra- – Robert Bindas ur. w 1964 roku w Ciechanowie. Od 7. dwie mniejsze sale do nauki, pokój lekarski, oddzielne cyjną PDPS-u, wracając do nazwy Państwowego Domu roku życiu jest mieszkańcem Domu Pomocy Społecznej skrzydło gospodarcze, pokoje dla nauczycieli itp. Higie- Pomocy Specjalnej dla Dzieci Głęboko Niedorozwi- w Mieni. Robert jest jednym z twórców niepełnospraw- nę reprezentowały umywalnie, natryski, wanny i nowo- niętych. Władze nowego województwa (siedleckiego) nych intelektualnie o ukształtowanej osobowości arty- cześnie urządzone ustępy. Budynek miał też centralne zarządzeniem z 19 września 1984 r. zmieniło nazwę na stycznej. Jego twórczość cechuje niezwykła muzyczność ogrzewanie, własną stację elektryczną i wodociąg. Sale Państwowy Dom Pomocy Specjalnej dla Upośledzonych kompozycji barwnych o wyjątkowej sile wyrazu i eks- jasne i pogodne tonące w zieleni były ozdobione cera- Umysłowo Mężczyzn, a w październiku 1991 roku skró- presji twórczej. Są to abstrakcyjne kompozycje barwne, miką i innymi wytworami sztuki ludowej ze wszystkich cono nazwę, zostawiając tylko Państwowy Dom Pomocy rysowane pastelami z perfekcyjnym wyczuciem koloru ziem polskich. Społecznej (PDPS). i formy. Jego wyjątkowy talent plastyczny został dość Od 1 stycznia 1999 r. dom pomocy stał się jednostką or- wcześnie zauważony i doceniony. Poczynając od na- ganizacyjną powiatu mińskiego, a od 23 stycznia 2001 kuchnia stołówka, pralnia i kotłownia; pozostałe dwa – gród zdobywanych na konkursach plastycznych, jego r. funkcjonuje jako Dom Pomocy Społecznej „Jedlina” to budynki nowe, w całości przeznaczone na mieszkania twórczość w dojrzałej już formie trafiła do prestiżowych w Mieni. DPS jest miejscem stałego pobytu osób do- dla chorych. Pokoje, połączone w 9-10 osobowe „gniazda galerii w Polsce i za granicą; rosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Przebywa rodzinne” są dobrze i nowocześnie wyposażone. Oprócz 1994 – udział w wystawie pt. „Sztuka innych wśród w nim 108 mężczyzn, którzy mają zapewnioną nie tyl- pokoi mieszkalnych pensjonariusze mają do dyspozy- nas” w Galerii przy ul. Chmielnej w Warszawie; ko całodobową opiekę i pomoc w zakresie potrzeb by- cji kuchenkę z podstawowym sprzętem AGD, jadalnię, 1995 – uczestnictwo w II spotkaniach z twórczym życiem towych i pielęgnacyjnych. Do zadań DPS należy także salon i oranżerię. Mieszkańcy sami dbają o porządek ludzi z upośledzeniem umysłowym pt. „Świat mało realizacja usług wspomagających, m.in. umożliwienie w pokojach, sami przynoszą posiłki z kuchni centralnej, znany» w Gdańsku; udziału w warsztatach terapii zajęciowej, podnoszenie wspólnie je spożywają i po nich sprzątają. 1995 – wykonanie scenografii do cyklicznego programu sprawności i aktywizacja mieszkańców, stymulowanie Rozbudowa domu pomocy, która nastąpiła w latach TVP „Tacy sami”; nawiązywania kontaktów z rodziną i środowiskiem, 1993-1998 umożliwiła zwiększenie liczby pensjonariuszy 1997 – jego prace zgłoszone przez Polskie Stowarzy- zajęcia zmierzające do usamodzielnienia mieszkańca o 60 miejsc. Do budynku głównego dobudowano dwa szenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, w miarę jego możliwości. Wszystkie działania mają na nowoczesne, wysokostandardowe pawilony mieszkalne biorą udział w 32. Międzynarodowej Wystawie Sztuki celu jak najpełniejszą rehabilitację społeczną, psychiczną i zmodernizowano stare pomieszczenia. Osób z Upośledzeniem Umysłowym i są licytowane na i fizyczną podopiecznych DPS. Opiekę nad mieszkańcami sprawują: lekarz rodzinny, charytatywnej aukcji Londyńskiego Domu Aukcyj- Dom posiada do dyspozycji własny teren rekreacyjny lekarz psychiatra, psycholog, pielęgniarki, instruktorzy nego – Fhilips Fine Art Auctioneers; Dom Pomocy Społecznej „Jedlina” w Mieni (DPS z kompleksem dziennym do bezpośredniego odpoczyn- terapii zajęciowej, opiekunowie. Pensjonariusze mogą 1998 – udział w zbiorowej wystawie prezentującej twór- „Jedlina”) – jednostka organizacyjna powiatu mińskiego ku i relaksu w otoczeniu rezerwatu przyrody Jedlina. korzystać z dobrze wyposażonego zaplecza sportowe- czość Domu w Miejskiej Galerii Mińska Mazo- o zasięgu ponadlokalnym, przeznaczona dla ponad 100 Położenie, walory mikroklimatyczne i krajobrazowe go, fizykoterapeutycznego i rekreacyjnego. Swoje zain- wieckiego; osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. DPS terenów leśnych znajdujących się wokół DPS stwarzają teresowania realizują poprzez udział w różnorodnych 1999 – bierze udział w wystawie zorganizowanej w Sto- „Jedlina” znajduje się na terenie gminy Cegłów w od- szczególnie dobre warunki do prowadzenia działań re- formach terapii zajęciowej, m.in. hipoterapii i ergotera- łecznym Centrum Edukacji Kulturalnej w War- ległości 12 km od Mińska Mazowieckiego. Położony habilitacyjnych oraz przebywania w placówce. pii, w pracowni plastycznej, rękodzieła artystycznego, szawie z okazji zakończenia obchodów 35-lecia Pol- jest w pięknym, 70-hektarowym kompleksie leśnym, Bazę mieszkalną stanowią trzy budynki: główny – naj- muzycznej, komputerowo-multimedialnej. Mieszkańcy skiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem którego część jest rezerwatem przyrody (→ Jedlina, re- starszy, z 1925 r., w którym oprócz pokoi mieszkalnych korzystają również z jazdy konnej, organizowane są też Umysłowym. Wtedy to prof. Trzeciak z Warszawskiej zerwat przyrody). znajdują się sale: rehabilitacji, terapii zajęciowej, sporto- kuligi i jazdy bryczką. Kilku mężczyzn samodzielnie Akademii Sztuk Pięknych powiedział „Z szacunkiem wa, muzyczna, kawiarnia, kaplica, gabinet lekarski oraz dojeżdża autobusami do pracy w Zakładzie Pracy Chro- i zainteresowaniem obserwuję sztukę ludzi, których kon- Historia nionej w Mińsku Mazowieckim. W 1924 roku w Lasach Mieńskich – na obszarze folwarku Mieszkańcy domu często uczestniczą w różnego rodza- miejskiego → AGRIL – dyrekcja Tramwajów Miejskich ju imprezach sportowych, turniejach, mityngach itp. w Warszawie wybudowała gmach na wypoczynek dla Wspomagani przez wykwalifikowanych instruktorów dzieci swych pracowników, czyli Gimnazjum im. Jene- nierzadko wykazują się dużymi zdolnościami i osiągają rała Sowińskiego w Warszawie. W październiku 1929 r. znaczne sukcesy nawet na forum międzynarodowym. zorganizowano tu całoroczne → osiedle szkolne. Budynek Oto ich przykłady: odpowiadał wszelkim wymaganiom higieny, pedagogiki – Zespół muzyczny „Oaza”. Na początku działał pod i estetyki (→ DPS Jedlina, budynek). kierunkiem Jana Majewskiego z Cegłowa (→ Majewski Po wojnie w1950 roku Kuratorium Oświaty w Warsza- Jan Zbysław). Od wielu już lat prowadzi go Janusz Ko- wie organizowało tu Dom Wczasów Dziecięcych dla muda z Mińska Mazowieckiego – nauczyciel mińskiej najmłodszych. Jednak już po trzech latach przejęło go szkoły artystycznej. Zespół występował i nadal kon- Ministerstwo Zdrowia i adaptowało na Państwowe Pre- certuje w powiecie oraz poza jego granicami. Bierze wentorium Przeciwgruźlicze przeznaczone dla dzieci udział w konkursach wokalnych dla niepełnosprawnych. w wieku 7-10 lat. Aby mali pensjonariusze nie tracili nauki, „Oaza” występuje dla rodziców i pracowników, a także zorganizowano dla nich 4-klasową szkołę podstawową. uczestniczy w różnego rodzaju imprezach, przeglądach W 1967 roku utworzono Państwowy Dom Pomocy Spe- muzycznych, festiwalach. cjalnej dla Dzieci Głęboko Niedorozwiniętych, którym Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 50 51

takt ze światem nie polega na konwencjach i modach, lecz ną oczyszczalnią ścieków. Naj- dla Nieuleczalnie Chorych, do którego siostry uzyska- mych, personel domu oraz podopiecznych i pracowni- malowaniu w sposób prosty – tak jak śpiewa ptak. Tak starszym budynkiem DPS jest ły potwierdzenie tytułu własności i księgę hipoteczną. ków zaprzyjaźnionych placówek pomocowych. Wśród D maluje Robert Bindas z Mieni”. → pałac księżnej Anny mazo- Opiekę pielęgniarską sprawowały aż do 1994 r. Z powodu gości nie brakuje również przedstawicieli gminnych D 2001 – w Wielkiej Sali Zamku Królewskiego w War- wieckiej, wzniesiony w 1809 r. małej liczby powołań siostry szarytki odeszły z Mieni i powiatowych władz samorządowych, reprezentantów szawie, podczas aukcji charytatywnej na Rzecz Osób według projektu Jakuba Kubic- i obecnie pracują tam tylko osoby świeckie. lokalnych organizacji pozarządowych oraz zaprzyjaź- z Upośledzeniem Umysłowym, zorganizowanej z inicja- kiego, a w 1956 r. wpisany do Od 1 października 1991 r. Państwowy Dom Opieki Spo- nionych seniorów. Podczas imprezy wystawiane są prace tywy i pod patronatem prezesa Rady Ministrów Jerzego rejestru zabytków. łecznej dla Dorosłych w Mieni powrócił do przedwo- mieszkańców wykonane w ramach terapii zajęciowej. Buzka, był licytowany pastel Roberta. jennej nazwy i znów znajduje się pod opieką św. Józefa, Jest też wiele innych atrakcji. 2003 – Rok Osób Niepełnosprawnych staje się oka- Historia którego figura postawiona jest na postumencie przed zją do wielu spektakularnych wydarzeń artystycznych Pierwotny szpital w Mieni zo- budynkiem głównym domu. Dróżdż Grzegorz, ks. (ur. 5 maja 1958 r. w Łodzi) z udziałem artystów niepełnosprawnych intelektual- stał założony z fundacji księżnej Jednym z najważniejszych zadań realizowanych przez – duchowny, nauczyciel, społecznik, kawaler Orderu nie. W Centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Anny Mazowieckiej (→ Anna placówkę jest opieka zdrowotna. Mieszkańcy są objęci Uśmiechu. Od 1992 r. wraz z żoną Grażyną i córką Pau- Ujazdowskim w Warszawie odbyła się wystawa pt. Mazowiecka Fiodorówna) stałą kontrolą lekarzy rodzinnych, mają zapewniony do- liną mieszka w Cegłowie. Od 1992 r. proboszcz parafii „Oswajanie Świata” prezentująca twórczość czternastu w XV wieku, która wyposaży- wóz na konsultacje specjalistyczne. Na miejscu zatrud- Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Cegłowie. najbardziej uznanych polskich artystów niepełnospraw- ła go w dobra oraz lasy Mieni niony jest lekarz psychiatra, psycholog, wykwalifikowane Piotr M. Grzegorz Dróżdż ukończył Seminarium Staro- nych intelektualnie, wśród których znalazł się Robert i Piaseczna. W szpitalu, zgodnie pielęgniarki, rehabilitanci, opiekunowie. Pacjenci mają katolickiego Kościoła Mariawitów w Płocku. W wieku 26 Bindas. Wystawa miała swoją kontynuację w Instytucie z jego przeznaczeniem, leczono możliwość korzystania z bezpłatnych zabiegów rehabi- lat przyjął święcenia kapłańskie. Ukończył Chrześcijańską Polskim w Dusseldorfie oraz Centrum Edukacji okoliczną ludność (→ szpital litacyjnych oraz wyjazdów na turnusy rehabilitacyjno- Akademię Teologii w Warszawie, w Instytucie Pedago- Berchum w Hadze w Niemczech. w Mieni). Pozostawał on jed- -wypoczynkowe. gicznym uzyskał tytuł magistra teologii i pedagogiki. W 2004 roku ponownie prezentowana w kraju przez nak w zależności od szpitala Zajęcia terapeutyczne prowadzą instruktorzy terapii Organizuje kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży z róż- Poznańską Galerię „Tak” w Dolnym Pałacu Sztu- Św. Ducha w Warszawie jako zajęciowej w pracowniach: majsterkowicza, komputero- nych parafii w całej Polsce, zarówno mariawickich jak ki w Krakowie twórczość Roberta wpisuje się w ga- jego własność. Od 1684 r. pieczę nad mieńskim szpita- wej, kulinarnej. Stosowana jest też biblioterapia, zajęcia i katolickich, a także dla dzieci niepełnosprawnych in- lerię prac prezentowanych na wystawie zatytułowanej lem sprawowały Siostry Miłosierdzia Św. Wincentego á manualne i plastyczne, ergoterapia (terapia poprzez pra- telektualnie z Mińska Mazowieckiego. Podczas takich „Nikifor i inni”. Paulo (s. szarytki), a od 1720 roku pod ich zarząd prze- cę), hortikuloterapia (terapia poprzez pracę w ogrodzie), obozów prowadzone są lekcje angielskiego, zabawy – Andrzej Przybysz – medalista olimpijski. Reprezento- szły także dobra wiejskie tego szpitala (Mienia). gimnastyka i zajęcia sportowe oraz zajęcia kulturalno- integracyjne i rozrywkowe, konkursy, przejażdżki wał Polskę na letnich Igrzyskach Olimpiad Specjalnych, Kiedy po trzecim rozbiorze Polski (1795 r.) Warszawa -rozrywkowe. Prace powstałe w toku zajęć biorą udział statkiem, dorożką, jazda konna, wyjazdy do muzeum, jakie odbyły się w Szanghaju w Chinach w dniach 2-11 znalazła się pod panowaniem pruskim, a Mienia – au- – często zwycięski – w różnych konkursach, wystawach; zoo, ogrodu Jordanowskiego, na różne festiwale i występy października 2007 roku. Andrzej Przybysz wystąpił striackim, szarytki – nie chcąc utracić stanu posiadania – są też sprzedawane na kiermaszach i aukcjach. oraz wycieczki zagraniczne – do Heyde-parku, Hansa- w jeździe konnej w trzech konkurencjach: jazda konna założyły tu w 1796 roku nowy, samodzielny szpital. Dzięki W DPS organizowane są także imprezy kulturalne. Jedna -parku w Niemczech, Legolandu, Bombonlandu, Tivo- w stylu angielskim, bieg z przeszkodami i dwuosobowa temu uchroniły dobra przed konfiskatą. W 1809 roku z nich to cykliczne spotkania integracyjne pod hasłem li-parku w Danii i innych. sztafeta. Zdobył 3 medale: 2 srebrne w konkurencjach wybudowano obecny gmach szpitala w Mieni, w miejsce „Śpiewać każdy może”. Piknik jednoczy we wspólnej Kapłan Dróżdż organizuje również zimowiska, podczas indywidualnych oraz 1 brązowy w sztafecie. poprzedniego – drewnianego i znacznie skromniejsze- zabawie mieszkańców placówki, ich rodziny i znajo- których zapewnia różnorodne atrakcje sportowo-rekre- W okresie ponad 40-letniej działalności domem zarzą- go. W nim znalazła się kaplica. Trud się opłacił, gdyż dzały następujące osoby: austriackie władze okupacyjne uznały dobra Mienia Barbara Augustyn (do 1990) i Piaseczno za własność szpitala. Ryszard Ptak (1991-1992) Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego w 1810 r., na Grzegorz Chabiera (1993-1998) mocy dekretu z 1 czerwca, dobra instytutowe Mienia Grzegorz Sosnowski (1998 -1999) i Piaseczno zostały zwrócone szpitalowi Św. Ducha, Urszula Majak-Witkowska (1999-2002) a mieński szpital stał się filią i własnością szpitala war- Witold Chojnacki (2002-2003) szawskiego. Dobrami, podległymi szpitalowi Św. Ducha, Sylwester Podniesiński (2003- …) zarządzał ksiądz ekonom z nadania Kapituły Warszaw- skiej, mający swoją siedzibę we dworze w Mieni. Dom Pomocy Społecznej Św. Józefa – jednostka Uzdrawiające właściwości miejscowego mikroklimatu organizacyjna powiatu mińskiego, podlegającą Powia- wykorzystał doktor Henryk Dobrzycki (→ Dobrzyc- towemu Centrum Pomocy Rodzinie. Przeznaczony jest ki Henryk), zakładając tu w 1879 r. pierwsze w Polsce dla osób obojga płci, starszych, niepełnosprawnych, (a także w Europie) nizinne sanatorium dla suchotni- przewlekle chorych, których stan zdrowia nie wyma- ków. Funkcjonowało ono krótko, ale później – w okresie ga leczenia szpitalnego, natomiast uzasadnia potrzebę międzywojennym, po wybudowaniu szpitala ogólnego stałej pracy opiekuńczo-wychowawczej. Obecnie jest w Mińsku – wznowiono tę działalność, zamieniając tu miejsce dla 180 osób z różnego typu dysfunkcjami placówkę w Mieni na zakład zajmujący się jedynie le- psychofizycznymi: są to osoby przewlekle somatycznie czeniem chorych na gruźlicę. chore i przewlekle psychicznie chore. Od 2008 dyrek- Do chlubnych kart historii mieńskiego szpitala należy torem jest Małgorzata Chwedoruk. Wcześniej długo- pomoc rannym żołnierzom powstania listopadowego letnim dyrektorem była Barbara Wilk. Zatrudnionych 1830 r. i styczniowego 1863 r., później także żołnierzom jest 146 pracowników do obsługi bezpośredniej i prac rannym w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. administracyjno-gospodarczych. W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli mieński DPS Św. Józefa to kompleks czterech pawilonów wolno szpital, chcąc otworzyć tu szkołę rolniczą – co nie doszło stojących na obszarze 4,5 ha, o nazwach: Pałac, Pomoc- jednak do skutku. Po wojnie siostry szarytki założyły na Dłoń, Nadzieja, Serduszko; położonych wśród lasów własnym kosztem przedszkole i schronisko dla starców, i zieleni, z własną stacją uzdatniania wody i biologicz- a w 1950 r. otworzono tu Państwowy Zakład Specjalny Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 52 53

acyjne dla dzieci i młodzieży. Realizuje motto Janusza Durko Jan, pseud. „Druciarz”, „Julian”, „Julek”(ur. Dworek w Kiczkach – wybudowany prawdopodobnie brzoza brodawkowata krzewami. Dominują drzewa li- Korczaka „Gdy dziecko się śmieje – to cały świat się 12 października 1880 roku w Cegłowie, zm. 20 lutego w latach 1840-1844 i istniejący do 2014 roku. Stanowił ściaste, jak: lipa drobnolistna, kasztanowiec biały, grab, D śmieje”. Pełni misję wychowania w duchu odpowie- 1943 roku w obozie koncentracyjnym w Majdanku) – jedyny w gminie Cegłów przykład architektury rezy- dąb szypułkowaty, robinia, wiąz, klon zwyczajny, jesion D dzialności i wzajemnej tolerancji. Działacz PPS i SDKPiL, organizator bibliotek. dencjonalnej. Usytuowany był na północnym zboczu wyniosły. Rosną tam też sosny, świerki i topole. Ozdobą Chętnie wozi dzieci i młodzież na konkursy i zawody Ukończył szkołę techniczną L. Kronenberga w War- niewielkiego wzniesienia, w odległości kilkuset metrów parku jest okazały wiąz szypułkowy o obwodzie 435 cm sportowe, które odbywają się poza szkołą. Działał także szawie, następnie specjalizował się w elektrotechnice od rzeczki Piaseczna, otoczony parkiem. Dworek wraz i wysokości 21 m., będący od 1980 r. pomnikiem przy- w Komisji Do Spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholo- w Wiedniu. z otoczeniem wpisany był do gminnej ewidencji zabytków. rody (→ pomniki przyrody). wych, pomagając dzieciom i całym W 1897 roku wstąpił do PPS. Był więźniem X Pawilonu rodzinom w walce z nałogiem. Cytadeli Warszawskiej, aktywnym uczestnikiem rewo- Architektura Historia Brał czynny udział w różnych lucji 1905 roku. Po aresztowaniu i emigracji politycznej Dwór zwrócony był frontem na zachód. Wybudowany Dworek wybudowany został prawdopodobnie w latach akcjach charytatywnych. Kapłan od 1917 roku działał aktywnie w PPS i kontrolowanych z drewna, później obmurowany cegłą paloną i otynko- 1840-1844. Początkowo budynek wraz z otoczeniem – Grzegorz Dróżdż zainicjował przez tę partię związkach zawodowych. Był członkiem wany. Wzniesiony na rzucie prostokąta, z nieco węż- folwarkiem Kiczki należał do szpitala św. Ducha w War- w Cegłowie charytatywną akcję Rad Delegatów Robotniczych (1919). szą dobudówką od strony południowej oraz okazałym szawie. W wyniku licytacji majątek w 1873 r., przeszedł „Pomóż Dzieciom Przetrwać W 1919 roku podjął pracę w Gazowni Warszawskiej. gankiem na osi od frontu. Układ wnętrz dwutraktowy. na własność Floriana Grużewskiego, który jeszcze w tym Zimę”, do której dołączyli inni. Jako prezes Polskiego Związku Pracowników Gazowni Bryła prostopadłościenna, jednokondygnacyjna, nakry- samym roku odstąpił go Arturowi Franciszkowi Rokic- Wielokrotnie organizował w ce- założył w 1919 i prowadził do 1934 roku bibliotekę liczą- ta dachem dwuspadowym, nad gankiem również dach kiemu, herbu Rogala. Po śmierci właściciela i jego żony głowskim kościele cykl imprez cą 3.180 książek. Był członkiem zarządu międzyzwiąz- dwuspadowy. Elewacje gładkie na dość wysokim cokole, Wiktorii z d. Zgliszczyńskiej, folwark odziedziczył ich kulturalnych sponsorowanych kowego Klubu Robotniczego „Ognisko” w Warszawie. narożniki ujęte lizenami. Okna dwuskrzydłowe, skrzy- syn, Jan Leon Rokicki (→ Rokiccy Jan Leon i Józefa Ger- przez Narodowe Centrum Zainicjował założenie Związku Robotniczych Organizacji dła dziesięciopolowe. Drzwi prostokątne dwuskrzydłowe truda), który obudował cegłą wcześniejszą drewnianą Kultury „Koncerty Sakralne Kulturalno-Oświatowych i Wychowawczych wydające- wybijane listewkami. W ścianie frontowej ganku cztery bryłę budynku i wzniósł szklaną oranżerię. Wraz z jego Cegłów”. Był także współor- go w latach 1920-24 czasopismo „Kultura Robotnicza”. wtopione kolumny w tym dwie w narożach, na których bezpotomną śmiercią w 1928 r. majątek zgodnie z zapi- ganizatorem trzech Zjazdów Wraz z H. Dulębiną założył i prowadził Bibliotekę wsparto trójkątny fronton o gładkim tympanonie. sami testamentu został podzielony między żonę, Józe- Gnieźnieńskich w 2003, 2005 Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych, biorąc Dwór otacza park z elementami układu regularnego fę Gertrudę z Rapcewiczów i dalszą rodzinę. Na mocy i 2007 roku – „Dialog w Eu- jednocześnie udział (1934-1939) w gromadzeniu ma- i swobodnego. Posiada kształt prostokąta o zaokrąglo- dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego ropie”, „Rodzina w Europie” teriałów biograficznych do „Księgi życiorysów” dzia- nym narożniku północno-zachodnim. Dłuższa oś parku z 14 października 1944 r. pozostała w rękach wdowy po i „Europa Ducha”. łaczy robotniczych w „Kronice Ruchu Rewolucyjnego skierowana jest na linii północno-południowej, a krót- Janie Rokickim część majątku wraz z dworem przeszła Za swoją aktywną działalność w Polsce”, organie Stowarzyszenia. Z inicjatywy Wandy sza – wschodnio-zachodniej. Całe założenie parkowe na rzecz państwa. Aż do roku 2000 r. w dworku mieściła kapłan Grzegorz Dróżdż otrzy- Filipowicz, Jana Durko i Janusza Korczaka powstało składa się z zasadniczej części obsadzonej drzewami się szkoła podstawowa. W 2002 roku został wykupiony mał Medal Komisji Edukacji Towarzystwo „Nasz Dom”. Zgodnie z zatwierdzonym i krzewami w układzie swobodnym oraz z części od przez Krzysztofa Kozaka, który miał zamiar odrestau- Narodowej, Medal im. Hen- 27 listopada 1921 r. Statutem Towarzystwa „Nasz Dom” strony wschodniej, będącej pozostałością sadu owo- rować go na swój własny użytek. W 2013 roku dworek ryka Jordana, Medal Serce za miał na celu zakładanie i prowadzenie domów wy- cowego. W głównej części parku występuje na całym odkupiła Małgorzata Tarnowska z Warszawy. Wiosną Serce od Organizacji Pro Pu- chowawczych. Jan Durko był wiceprzewodniczącym terenie zwarte zadrzewienie dodatkowo zagęszczone 2014 roku dwór został rozebrany. blico Bono, Srebrny Krzyż Za- Zarządu Warszawskiego Towarzystwa Uniwersytetu sługi. Jest Kawalerem Orderu Uśmiechu – nagrody od Robotniczego (TUR). dzieci. Uroczystość wręczenia odbyła się 15 września W bibliotekach stowarzyszenia „Nasz Dom”, TUR oraz 2002 roku w Cegłowie podczas Festynu Rodzinnego. w „Gospodzie Włóczęgów” w Zakopanem miał duży Podczas ceremonii, zgodnie z tradycją, kapłan musiał wpływ na odpowiedni dobór książek, zdobywanie fun- wypić sok z cytryny. W 2013 roku otrzymał powiatową duszy na ich zakup i rozwój czytelnictwa. Współpra- nagrodę „Laura 2012”. cował z Biblioteką Związków Zawodowych Kolejarzy, Hobby: motocykle, razem ze swoim „klubem” występuje Biblioteką Stowarzyszenia „Szklane Domy” im. K. To- podczas festynów. łwińskiego w Warszawie oraz z Sekcją Badania Czytel- nictwa Związku Bibliotekarzy Polskich. Aktywnie uczestniczył w działalności Straży Obywatel- skiej w czasie wrześniowej obrony Warszawy. Pracował (wraz z synem) w Społecznym Przedsiębiorstwie Budow- lanym na Żoliborzu w Warszawie. Rodzina ofiarnie po- magała Żydom. Więziony na Pawiaku, zginął w obozie koncentracyjnym w 1943 roku.

Durko Janusz, prof. (ur. 1915) – zasłużony historyk, muzeolog i archiwista; syn Jana Durko. W latach 1951- 2003 dyrektor Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. Otrzymał ponad trzydzieści polskich i zagranicznych odznaczeń za zasługi dla kultury. W 1989 roku Janusz Durko i jego żona Janina otrzymali tytuł Sprawiedli- wy Wśród Narodów Świata. W 2001 roku odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia, w 2008 roku medalem im. Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 54 55

Dzieci Zamojszczyzny – określenie dotyczące dzie- roboty z powodu złego stanu zdrowia wysiedlonych. zwoleniu pojechaliśmy do swojego Grabowca – dodaje ci mieszkających na Zamojszczyźnie, które podczas II W marcu 1943 roku na tyfus zmarli 9-letni bliźniacy: Jan Daniec. D wojny światowej objęto przymusowymi wysiedleniami, Jan i Szczepan Pawelec. Są pochowani w Cegłowie. RGO W Cegłowie mieszka Irena Kosimowa z d. Mróz. Podczas D w celu założenia nowych osad dla ludności niemieckiej. pokryło koszt pogrzebu (135 zł). tamtych wydarzeń wraz z bratem zamieszkała w Mro- Według szacunków historyków Niemcy wysiedlili z Za- W maju – czytamy w sprawozdaniu – stan zdrowotny zach. Po wojnie przyjechał do nich ojciec i razem już mojszczyzny ponad 30.000 dzieci. wysiedlonych z Zamojszczyzny był bardzo ciężki, 45. zostali w Mrozach, bo nie mieli do czego wracać. Podczas II wojny światowej – na rozkaz H. Himlera – dzieci chorych na odrę i zapalenie płuc. w ramach Generalnego Planu Wschodniego przeprowa- Należy także pamiętać o ogromnej pomocy warszawskie- Dzielnice Cegłowa – nazwy zwyczajowe, stosowane dzono akcję masowego wysiedlania polskiej ludności. go gimnazjum i liceum im. Janiny Popielewskiej i Janiny dla oznaczenia fragmentów miejscowości, które nigdy Od listopada 1942 r. do lipca 1943 r. usunięto przemocą Roszkowskiej. Jesienią 1943 r. uczniowie i nauczyciele nie funkcjonowały w nazewnictwie formalnym, a uży- z gospodarstw ponad 110 tys. mieszkańców, w tym ok. utworzyli „Koło Opiekuńcze”, które do czerwca 1944 r. wane są do dziś jako nazwy potoczne. Niezależnie od 30 tys. dzieci. Odebrane rodzicom dzieci były osobno organizowało w swojej szkole i warszawskich sklepach nazewnictwa oficjalnego nazwy te odzwierciedlały sto- przewożone w wagonach bydlęcych (w jednym wagonie zbiórki odzieży, gotówki itp. dla wysiedlonych dzieci sunki własnościowe (np. Czeczynowizna, Klarysew), przewożono od 100 do 150 dzieci) do obozów śmierci przebywających w Cegłowie. określały położenie (np. Droga Młyńska), były związa- w Majdanku i Oświęcimiu oraz do fabryk w Rzeszy. Na W sprawozdaniu referent kontrolujący warunki bytowe ne z określonymi cechami środowiska przyrodniczego trasach przejazdu wykupywano dzieci od niemieckich napisał: „W Cegłowie wysiedleni mieszkają w porząd- (np. Jagodne, Borek), a także kulturą materialną (np. konwojentów. Polscy kolejarze przekazywali wiadomo- nych izbach i są urządzeni dobrze. Niemowlę Jarmu- Kominy, Stodoliska). Większość z nich nie ma swego ści o transportach dzieci do obozów. Na wielu stacjach, lisowej i jej córka (po odrze) muszą dostać mleko peł- odzwierciedlenia w czasach obecnych, pamiętają o nich ludność podejmowała ryzyko pomocy, a nawet odbicia notłuste. To samo – chłopiec Kotowodów po tyfusie. tylko starsi mieszkańcy. dzieci z rąk Niemców. Delegatura RGO będzie to mleko kupować”. Mleko to Bezgórze – tereny po lewej stronie drogi z Cegłowa do 28 lutego 1943 r. jeden z transportów, w którym przewo- było bardzo drogie. Piaseczna (dzisiaj ul. Leśna), na wschód sięgające do żono 1064 osoby, został skierowany do Mrozów. Miesz- Mimo ciężkich warunków, wielu mieszkańców przy- terenów Borku, a na południe aż do lasu. Przed koma- kańcy Mrozów i okolicznych wsi poinformowani o za- jęło pod swój dach wysiedlonych – niektórzy nawet po sacją (1922-1935) ziemie orne miała tam m.in. rodzi- planowanej akcji zjawili się tuż po odejściu z peronów kilka osób, jak w przypadku rodziny Henryka Kozara, na Świątków. niemieckich żandarmów. Przerażone i wyrzucone w błoto który z ogromnym wzruszeniem opowiada o kobietach Borek – obecnie niezabudowane tereny po prawej stronie dzieci szybko znalazły się pod opieką. Największą część Raczko, Halina Kowalczyk, Wanda Wolf, Wiesława Ja- z Cegłowa, dzięki którym przeżył. ul. Piaskowej (dawnej Lubelskiej) ciągnące się aż do lasu. ludzi zawieziono przygotowanymi wcześniej furmankami cak, Filomena Rucińska, Maria Łupierz, Stanisława Tro- Po okrutnym rozdzieleniu z matką i strasznym transpo- Cegiełkowizna – lewa strona ul. W. Oczki (od Poprzecz- do Kałuszyna. Dla chorych zorganizowano w Mrozach janowska, Barbara Trojanowska, Helena Wróblewska, rcie w bydlęcym wagonie 28 lutego 1943 roku rodzina nej do torów), dzisiejsze ulice Ks. Katuszewskiego i Zyg- szpitalik. Opiekę lekarską sprawował wysiedlony dr Jan Janina Jankowska, Irena Jankowska, Marta Kozik, Anna Kozarów – jak wiele innych – wysiadła na stacji Mrozy. munta III Wazy. Dawniej ziemie należące do rodziny Poczekaj na zmianę z dr Władysławą Chodorowską. Łopuszyńska, Helena Żmudzin, Irena Zawiska, Zofia Do Cegłowa pojechali furmanką. Kilkuletni Henryk Cegiełków, podzielone i sprzedane na działki budowlane. Pomagających dziewcząt było wiele, m.in. Antonina Mroczek, Janina Furmankowska, Marta Piotrowska, Kozar wraz z babcią Anną, bratem ciotecznym Ryśkiem Ciechanówka – tereny przy lesie pod Woźbinem. Polna Regina Stelmaszczyk, Lucyna Kołak, Wanda Midera, i jego matką Weroniką Surmą pojechali do pani Matu- droga między ul. Partyzantów a ul. Sienkiewicza, gdzie Jadwiga Mizikowska, Janina Lech i inne. szewskiej. Tam dostali małe pomieszczenie. Gospodyni, mieszkały trzy rodziny Ciechańskich. Do Cegłowa trafiło 113 osób, w tym 21 rodzin (oczy- jej córka i 4-letni wnuk Olek mieszkali w drewnianym Czeczynowizna (Czeczynówka) – tereny po obu stro- wiście niepełnych) i samotne dzieci, które umieszczono domu z gankiem. Niedaleko był staw. nach ul. Mickiewicza (aż do dawnego Cisia). Dawniej w rodzinach zastępczych. Dwóch chłopców trafiło do Anna Prokop i syn Piotr (5 lat) zamieszkali najpierw pola uprawne i łąki należące do Aleksandra Czeczyna. w działającego wówczas Katolickiego Schroniska dla u Śliwińskich. Kiedy Niemcy zabili gospodarza Śliwiń- Po II wojnie w większości sukcesywnie podzielone na Sierot. Wysiedlonym wydano 30 kg chleba, 150 obiadów skiego, przenieśli się do państwa Szczęsnych. Mimo że działki budowlane. Część tych ziem to obecnie ulice oraz 15 metrów gałęzi na opał. Piotr Prokop był mały, doskonale pamięta dom Czeczy- Ogrodowa, Mickiewicza, Słowackiego i Orzeszkowej. Po kilku dniach zawiązała się delegatura Rady Głów- nów, sierociniec, kościół, stację PKP i niedaleko sklep Droga młyńska – obecna ulica Sienkiewicza, od pól nej Opiekuńczej (RGO) na czele z proboszczem parafii pana Rżyski. Miłosiewiczów, aż do Woźbina. Zanim wybudowano rzymskokatolickiej, ks. Franciszkiem Fijałkowskim (→ – Miał takie półokrągłe wejście – wyznał po 70 latach. – w Cegłowie młyn, gospodarze jeździli tą drogą do mły- Fijałkowski Francieszek, ks.). Sprawami mieszkanio- Moja mama zarabiała u Ceregrów w Mieni, pomagając nów w Mrozach, aby tam mielić zboże. wymi i gospodarczymi zajmował się sekretarz Stanisław w gospodarstwie. Czasem z nią tam chodziłem, żeby Górki – tereny dawnej Mieni pod Cisiem (nazywanej też Nasierowski. Do akcji pomocy wysiedlonym włączyli się się z dziećmi pobawić. Wiosną 1944 roku wróciliśmy Cisiem Mienieńskim). Obecnie lewa strona ulicy Mic- również: nauczyciel Edward Kujawa, Zofia Kulczyńska, do swojego domu. kiewicza, za tzw. wygonem do przejazdu kolejowego. Wł. Zychowicz. Pracę na terenie gminy Cegłów dano 12 Jan Daniec miał wówczas 10 lat. W transporcie był z sio- W opowieściach przekazywanych z pokolenia na po- osobom wysiedlonym. W Cegłowie i Kiczkach urządzo- strą i rodzicami. Siostra została w szpitaliku w Mrozach, kolenie mówi się o istnieniu w tym miejscu cmentarza no kuchnie, w których wydawano żywność dla dzieci. potem zawieźli ją do szpitala w Warszawie, gdzie zmar- powstańczego. Na polu Makowskich (ostatnio należą- Kuchnia Cegłów wydawała 100 porcji, a w Kiczkach – 30 ła. On i rodzice trafili do pustego domu w Cegłowie. cym do Kieliszczyków i Branickich), pomiędzy trzema porcji, głównie dla dzieci (w tym wysiedlonych). Akcją – W jednej połowie mieszkała pani Miastkowska, w dru- sosnami stał duży drewniany krzyż. Tu było wejście na dożywiania kierował Jan Rżysko. Kuchnię w Cegłowie giej umieścili nas. Pamiętam nazwiska sąsiadów: Wój- cmentarz powstańców. Pracującym na tych polach go- prowadziła Janina Kuśmierczykowa, zaś w Kiczkach – ciccy i Królowie. Z sierocińca przynosili nam zupę. Moja spodarzom zdarzało się wyorywać kości ludzkie. Opo- Zygmunt Nowakowski. Już od marca rozdawano wysie- matka, chcąc trochę zarobić, handlowała chlebem – wo- wiadano też o ognikach unoszących się nad tą działką. dlonym artykuły żywnościowe, mydło, proszek, garnki, ziła go do Warszawy. Byłem świadkiem masakry, jaka Prawdopodobnie pochowani tu byli powstańcy pułkow- świece, wydano też 20 kart zapotrzebowania na obuwie. się wydarzyła 28 czerwca 1943 roku. Niemcy wyganiali nika Henryka Dembińskiego, który po bitwie pod Kufle- Na zasiłki wydano 2000 zł. ludzi z domów w okolice sierocińca i kościoła. Ustawili wem w kwietniu 1831 r. wycofał się w okolice Cegłowa. Opiekę lekarską – bezpłatną dla wysiedlonych – spra- ich w koło, mieli jakieś listy, ludziom sprawdzali dowo- Jagodne – przylegało do obszaru Borka i ciągnęło się wował dr Tadeusz Osiński z Cegłowa, który wraz z Ka- dy – niektórych puścili, a resztę (33 osoby) poprowadzili dalej w stronę południowo-wschodnią, aż do terenów zimierą Piwowarską i Julią Piątkowską miał pełne ręce do torów kolejowych. Tam zabili wszystkich… Po wy- będących własnością folwarku, który mieścił się w okolicach Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 56 57

obecnej leśniczówki w Skwarnem. Tą nazwą określano Cieszyły się one dużym powodzeniem. Przychodziła na Dzwonnica – w południowo-wschodnim narożu cmen- fialnego. W akcji tej brali udział: Jan Rżysko, Ignacy też fragment lasu przy ul. Willowej „koło Spodarów”, nie młodzież nie tylko z Cegłowa, ale i okolicy. tarza przykościelnego usytuowana jest XVIII-wieczna Maciejewski, Stanisław Duszyński, Władysław Rżysko D gdzie było dobre miejsce do zbierania jagód. Poduchowne – pola uprawne pomiędzy torami i ulicą dzwonnica, stanowiąca część zabytkowego zespołu sakral- i Feliks Niciewicz. Ze wspomnień Jana Rżyski wynika, D Klarysew – tereny na południe od dzisiejszej ulicy Ko- Poprzeczną z jednej strony, a od wschodu ciągnące się nego parafii katolickiej. Jest ona murowana z czerwonej że dzwony ukryte były pod parkanem siedziby żandar- ściuszki (dawniej Siennickiej) aż do lasu, przy drodze za budynkami gospodarstw przy ulicy Piłsudskiego, aż cegły, wewnątrz wzmocniona konstrukcją drewnianą mów i dzięki temu oba przetrwały. Jeden z nich – Jan dojazdowej do młyna. Na dobrach Klarysewa (→ Klary- do pól ciskich. Na części tego terenu znajduje się obecnie słupową. Czworoboczna, na planie kwadratu, z dachem w 1917 roku miał ok. 350 lat. Po kilku latach pękł i zo- sew) został zbudowany młyn, nadzorowany i zarządzany → cmentarz katolicki. namiotowym. W przyziemiu pierwotnie znajdowały stał przetopiony na nowy dzwon. Podobnie w czasie II przez proboszcza parafii katolickiej. Dochody z niego Pogorzelec – tereny Cegłowa położone przy dawnej uli- się trzy arkadowe wejścia – obecnie dwa zamurowane. wojny światowej dzwony były ukrywane przed konfi- wspomagały budowę, a później utrzymanie schroniska cy Warszawskiej (dziś Piłsudskiego), pomiędzy torami W dzwonnicy znajdują się dwa dzwony: jeden o nazwie skatą niemiecką. Mieszkańcy: Józef Perzyk i Stanisław dla sierot. Klarysew był własnością III Zakonu Sióstr kolejowymi a rondem. Jan, odlany w 1922 r. z napisem: Janie wzywaj wszystkich Wójcicki zakopali dwa dzwony w stawie za plebanią. św. Franciszka (tercjarki). Była to świecka wspólnota Przydawki – mokradła i trzęsawiska ciągnące się po wiernych do modlitwy i jedności z Kościołem Chrystuso- Trzeci – sygnaturkowy – Niemcy przetopili na broń. żeńska kierująca się zasadami życia franciszkańskiego. lewej stronie torów kolejowych w stronę Mrozów. Obec- wym. Staraniem Ks. Feliksa Katuszewskiego, Proboszcza Wpis do rej. zab. nr 21/89 z 5 listopada 1957 r. Utrzymywała się z pracy, a w razie potrzeby z jałmuż- ne kolonie Cegłowa, za polami Żaczków, Maciochów Parafii Cegłów a kosztem Parafian. R.P. 1922. Na dzwonie ny. Franciszkanki parafialne wspólnie prowadziły go- i Bontruchów. Podobnie jak na tzw. Rezerwach rzeczka widnieje płaskorzeźba Chrystusa i Św. Jana Chrzciciela. Dzwonnica w Kiczkach – murowana dzwonnica, która spodarstwo i dbały o kościół. Szczytem do drogi, przy przepływająca przez Cegłów tworzyła rozlewiska, na Dzwon wykonany został w odlewni dzwonów F. Lott, pełni jednocześnie rolę bramy wejściowej na teren ko- obecnej posesji Wierzchnickich, stał stary drewniany których dzieci łowiły ryby, a zimą ślizgały się na drew- M. Dziarski i S-ka w Pustelniku pod Warszawą. Drugi ścielny; wybudowana w 1884 r., gruntownie odrestauro- dom, a dalej budynki gospodarcze. Nowy dom (który nianych łyżwach, tzw. druciankach. dzwon, starszy, silnie skorodowany, z napisem w języku wana w 2012 r. W bramie są trzy wejścia, nad środkowym stoi dziś) został wybudowany w okresie XX-lecia mię- Rezerwy – tereny położone po obu stronach torów ko- niemieckim: „O LAND. LAND. LAND. HOERE DES HER- dwa dzwony – Anna z roku 1992 i Maria z roku 2000. dzywojennego. Do widnych, słonecznych pomieszczeń lejowych, z których część należała do PKP. Po prawej RN WORT” („O kraju, kraju, kraju, słuchaj słów Pana”). Dzwonnica wpisana jest do rejestru zabytków – nr 645 przeniosły się siostry. W starym budynku wykonywane stronie w kierunku Warszawy za budynkiem kolejowym z 5 kwietnia 1962 r. były czynności gospodarskie. Po śmierci tercjarek ma- (obecnie rozebranym) znajduje się miejsce, w którym Historia jątek Klarysew został sprzedany przez oo. Kapucynów w czerwcu 1943 r. hitlerowcy rozstrzelali 26 osób za- W roku 1917, w czasie, kiedy niemiecki okupant naka- Dzwony gospodarzom Gójskim. trzymanych w Cegłowie. Obecnie tę tragedię upamiętnia zał parafianom dostarczenie dzwonów potrzebnych do Anna ważący 284 kg, z napędem elektrycznym, ton D. Kominy – tereny po lewej strony drogi z Cegłowa do Po- pomnik w postaci krzyża i tablicy (→ miejsca pamięci). produkcji broni, cegłowscy członkowie POW (Polskiej Napis od strony zachodniej: ODLEWNIA DZWONÓW siadał (dziś część ul. Willowej). W usytuowanej w polu Po lewej stronie torów w kierunku Warszawy, wzdłuż Organizacji Wojskowej) (→ Polska Organizacja Woj- BRACI KRUSZEWSKICH W WĘGROWIE. Napis od cegielni wypalano kostki gliny, zwane cegłą. Początkowo rzeczki (dopływu Mieni przepływającego przez Cegłów), skowa) postanowili schować dzwony z kościoła para- strony wschodniej: >ANNA< OFIARA WIERNYCH PAR. używano jej do budowy palenisk i kominów. Pierwszym która często wylewała na okoliczne pola, tworzyły się KICZKI 1992. Dzwon zawieszony na dzwonnicy w pół- murowanym budynkiem w Cegłowie był kościół (z I ćw. duże zbiorniki wodne. W tych rozlewiskach miejscowe nocnej nawie, uroczyście konsekrowany na zakończenie XVI w.) i plebania (XIX w.). Tereny dawnej cegielni dzieci łapały ryby, pływały w baliach i jeździły na tzw. rekolekcji wielkopostnych 7 kwietnia 1992 roku przez należały w późniejszych latach m.in. do rodziny Woł- dłubankach lub druciankach. ks. bp. Kazimierza Romaniuka. kiewiczów. W 1944 r. na terenach Kominów i Koźleńca Sadochowizna – dawniej ziemie należące do rodziny Dzwon Maria z roku 2000, znajdowało się rosyjskie lotnisko polowe z warsztata- Wójcickich. Gospodarstwo z siedliskiem przy ulicy Pił- o wadze ok. 150 kg, napęd mi (w stodole u p. Nielepca), w którym remontowano sudskiego sprzedali Sadochom (obecnie posesja Elżbiety elektryczny, ton F. Napis od uszkodzone samoloty (kukuryźniki). i Jerzego Wąsowskich). Pozostałą ziemię orną Lucyna strony zachodniej: JUBILEUSZ Konikówka – dawna kolonia Cegłowa, dziś obszar uli- Sadoch zdała na rzecz Skarbu Państwa. Rozsprzedano CHRYSTUS WCZORAJ DZIŚ cy Sportowej. Nazwa od nazwiska rodziny Koników (→ ją na działki budowlane. Są to dzisiejsze tereny przy ul. ZAWSZE A. D. 2000. Napis od Konik Stanisława), która tam mieszkała w l. 50. XX w. Konopnickiej i Prusa. strony wschodniej: >MARIA< W latach 30. miał tam posiadłość Julian Grobelny (→ Stodoły (Stodoliska) – tereny pomiędzy ul. Piasko- DEO OPTIMO MAXIMO AD Grobelny Julian) z żoną, obecnie – rodzina Sadochów. wą i Partyzantów. Dawniej, stosując się do przepisów GLORIAM BEATAE MARIAE Koźleniec – pola i łąki po prawej stronie drogi z Cegło- miejskich dotyczących bezpieczeństwa przeciwpoża- VIRGINIS VOTUM PARAFII wa do Piaseczna (naprzeciwko dawnej piekarni Myst- rowego, porządku i higieny, zabudowania gospodarcze, KICZKI W R.P. 2000 (Bogu kowskich). Tereny sięgały do lasu. Na terenach Koźleń- a przede wszystkim stodoły budowane były poza cen- Najlepszemu Największemu ku ca znajduje się obecnie m.in. → cmentarz mariawicki. trum miasta. Do dziś z tych zabudowań pozostały już Chwale Błogosławionej Maryi Ogólne (lub Nowiny) – kolonia Woźbin. Tereny za tylko resztki stodół. Dziewicy lub Bogu Najlepsze- Przydawkami i za przejazdem kolejowym, przy drodze Szubienica – dawne kolonie Cegłowa, dziś stanowiące mu Największemu dla Chwały z Rudnika do Woźbina; ciągnęły się na wschód aż do część ul. Partyzantów, ze względu na właścicieli części Błogosławionej Maryi Dzie- ziem dawnej kuflewszczyzny (obecnie Mrozów). Były tamtych terenów ziemie nazywane były później Podo- wicy). Ludwisarnia: Odlewnia to ogólne pastwiska i lasy, z których mogli korzystać basówką. Tu w dawnych czasach znajdował się wydzie- Dzwonów Braci Kruszewskich gospodarze z Cegłowa. W czasie komasacji gruntów, lony plac, na którym stał pręgierz. Tu wykonywane były w Węgrowie. Dzwon zawieszo- przeprowadzanej w Cegłowie w latach 1922-1935, część wyroki chłosty zasądzone przez sądy burmistrzowskie. ny na dzwonnicy w południo- tych ziem otrzymali na własność gospodarze z Cegłowa. Zaszpitale – obecnie prawa strona ulicy Kolejowej (od wej nawie. Perzykowizna – dawna ziemia uprawna Małgorzaty Piaskowej do torów). Posiadłość Knyziów i obecnie GS-u, W dokumentach kościelnych na i Józefa Perzyków, po prawej stronie ulicy Piłsudskiego na której stoi biurowiec, piekarnia i magazyny. Dawniej przestrzeni wieków wzmian- w stronę Pełczanki, za siedliskiem Jana Perzyka. Obec- były tu ogrody i pola uprawne. kowane są dzwony: nie działki przy ulicy Nowej. – Antoni – pochodzący z okre- Podobasówka – tereny dawnej dzielnicy Szubienica, przed su powstania miejscowego ko- wojną kolonie Cegłowa, gdzie miały swe gospodarstwa ścioła (1751 r.), mający 30 cali, rodziny m.in. Podobasów i Rutkowskich. Obecnie środ- ozdobiony wyobrażeniem Pana kowa część ulicy Partyzantów. Na Podobasówce ułożone Jezusa na krzyżu z jednej strony, były „dechy”, na których odbywały się zabawy taneczne. a Matki Bożej z Dzieciątkiem Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 58 59

z drugiej; u góry wieniec z aniołów, pod nim napis: Me fec. Joh. Gottleb Anthoni Gedani 1751 (co znaczy: MNIE D WYKONAŁ JOHANN [albo JAN] GOTTER ANTONI C GDAŃSK 1751). Dzwon został uszkodzony, gdy miesz- kańcy chcieli go uchronić przed konfiskatą niemiecką. – sygnaturka z roku 1768, waga 7 kg, napis dookoła kieli- cha dzwonu: IOH ZACHA NEUBERDT F M WARSCHA 1768 (co znaczy: JOHANN [albo JAN] ZACHARIAS E [albo ZACHARIASZ] NEUBERDT MISTRZ ODLEW- NICZY WARSZAWA 1768). – dzwon zrabowany przez hitlerowców podczas II wojny światowej; rok – prawdopodobnie lata 30. XIX wieku, waga ok. 57 kg, ton H.

Historia Podczas wizytacji w 1667 roku odnotowano 3 dzwony w dobrym stanie. W późniejszych spisach jest już mowa tylko o dwóch. Do lat 80. XIX w. dzwonnica znajdowała się na cmentarzu przykościelnym. Była to wolnostojąca drewniana budowla, konstrukcji słupowej, oszalowana, Epitafium Stanisława Oczki – pamiątkowa tablica w górnej części otwarta, zwieńczona daszkiem namioto- umieszczona na wschodniej ścianie kościoła katolickiego wym, kryta gontem. Inwentarz kościelny z 1810 r. podaje: w Cegłowie, którą Wojciech Oczko (→ Oczko Wojciech), Dzwonnica przy kościele znajduje się, z drzewa pobudo- przejeżdżając przez Cegłów w drodze do Lublina, ufun- wana, wymaga naprawy, na jej szczycie krzyż żelazny, dował ku czci swego ojca Stanisława, zmarłego w 1572 r. posiada dwa dzwony, z których mniejszy od pięciu lat Epitafium jest późnorenesansową (z końca XVI w.) pła- na środku pęknięty. Później prawdopodobnie była wy- skorzeźbą wykonaną z piaskowca i należy do grupy epi- mieniona na nową: Obok Kościoła na cmentarzu nowo tafiów figuralnych. Przedstawia postacie Matki Boskiej, wystawiona na podmurowaniu gontami kryta, w około św. Jana Ewangelisty i postać zmarłego klęczących pod tarcicami obita, o 2ch dzwonach średniej wielkości, w do- krzyżem. Tablica inskrypcyjna zawiera napis w języku brym znajduje się stanie, dzwony obydwa łacińskim: STANISLAO OCKO VIRO NOBILI LVCKA DI= / STRIC- TUS LVBLIN. ORIVND: QUI IN IVVENIA / VICINA POTENTIORVM PRESSVS AD POPV= / LA- REM SE STATVM DEMISE- RAT. ET TANDE / OBSEVITIEM PESTIS VAR- SEVIA VBI DOMICILV / DE- FIXERAT EXVLANS XVIVS PACI SD PRIMUM / LAPIDE OCTOGENARIVS AN CHR: MDLXXII AD / ALBERTUS OCKO STEPH PR.. POST / SIGISM: III REG MED PA- RENTIDESS POSS. Napis ten po polsku brzmi: „Stanisławowi Oczko, mężo- wi szlachetnie urodzonemu w Łucku, powiecie Lubel- skim, który w młodości prześladowany przez możnych do plebejskiego stanu przeszedł, a na koniec dla srożącej się zarazy morowej z Warszawy, gdzie zamieszkiwał, uchodząc, na pierwszej mili w 80 roku życia w 1572 roku umarł – Wojciech Oczko, Stefana Króla Polskie- go i Zygmunta III Króla lekarz, ojcu zmarłemu ten pomnik położył”. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 60 61

festiwalu sprawdza się wiedzę z zakresu przedmiotów we wrześniu 1939 roku Niemcy rozstrzelali miejscowych przyrodniczych. Co roku rywalizuje w tym konkursie harcerzy, a dwóch z nich przeżyło, ks. Fijałkowski polecił F między sobą 10 najlepszych gimnazjalistów. zaprząc konia do wozu i przetransportować rannych do F Przedsięwzięcie było wspierane przez wiele życzliwych szpitala w Mieni. Pomagał nie tylko swoim parafianom. i bezinteresownych osób, które pracę z młodzieżą i dla Przyczynił się do uratowania cegłowskiej żydówki (Chaja jej dobra traktują jako swoją życiową pasję. Należy tu Estera Stein). Wystawił jej fałszywą metrykę urodzenia wymienić szczególnie: dyrektora Instytutu Biologii Uni- na nazwisko → Tucholska Teresa i dostarczył ją do Ireny F wersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach Sendlerowej, która zaopiekowała się 14–letnią Teresą. Po – prof. Barbarę Kot oraz wykładowców tegoż uniwersy- wojnie wyjechała do Izraela, ale kilkakrotnie wracała tetu – dra Ryszarda Kowalskiego (organizatora festiwalu do Cegłowa – ostatnio z dorosłym synem w 1998 roku. w Siedlcach) i dra Wojciecha Nowakowskiego, starostę Wskazując na zdjęciu ks. Fijałkowskiego, z wielkim powiatu mińskiego – Antoniego Jana Tarczyńskiego, wzruszeniem mówiła, że dzięki temu człowiekowi po wójtów gminy Cegłów: śp. Jerzego Lisickiego, Krzysz- raz drugi się narodziła. tofa Miklaszewskiego i Marcina Uchmana, dyrektora Ze względu na stan zdrowia ks. Fijałkowski w 1950 Studium Języków Obcych w Mińsku Mazowieckim – roku został przyjęty do domu starców dla księży eme- Tomasza Paudynę, przewodniczącą Gminnej Komisji rytów w Warszawie. Pochowany w rodzinnym grobie Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkomanii w Łowiczu. – Jadwigę Kaczorek, prezesów Rady Rodziców Zespołu Szkolnego w Cegłowie: Mirosława Walasa, Andrzeja Folklor – ludowa twórczość artystyczna obejmująca: Festiwal Nauki i Kultury w Publicznym Gimnazjum są wykłady z genetyki (mgr Marek Kamecki), ze współ- Ceregrę, Jacka Wąsowskiego, Agnieszkę Marczuk oraz legendy, baśnie, podania, ballady, bajki, przysłowia, w Cegłowie – cykliczna impreza w latach: 2003-2013; czesnej fizyki (dr Marek Siłuszyk), z historii szermierki nadleśniczego Nadleśnictwa w Mińsku Mazowieckim muzykę (piosenki, tańce), sztukę, zdobnictwo. Jego mottem festiwalu są słowa Stefana Żeromskiego: „Na- (dr Wojciech Nowakowski) oraz prelekcje „Bliżej Eu- – Piotra Serafina i wielu innych. twórcami są przede wszystkim chłopi, jednakże uka jest jak niezmierne morze…im więcej jej pijesz, tym ropy” (dr Marek Duszczyk) czy „Podróże po Afryce” ukształtował się także folklor miejski. Współcze- bardziej jesteś spragniony”. (dr Wojciech Nowakowski). Dużym zainteresowaniem Fijałkowski Franciszek, ks. – ksiądz patriota i społecz- śnie w zakres folkloru włącza się zwyczaje, obrzę- Organizator i koordynator: nauczycielka biologii i chemii, cieszyły się pokazy „Co piszczy w trawie?” (Agniesz- nik; proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Cegłowie dy, wierzenia oraz kulturę artystyczną obejmującą Beata Walas – laureatka medalu „Polska Niezapominajka”. ka Kaczan-Delegacz), „Oszustwa matematyczne” (dr w najtrudniejszych latach 1933-1950. Przez te wszystkie literaturę ustną, muzykę i taniec. Wszystkie te zja- Festiwale nauki i kultury przywędrowały z Edynburga. Krzysztof Mostowski) i „Baba w babie” (mgr Adam lata opiekował się wychowankami, których los zesłał wiska były nierozerwalnie związane ze sobą oraz Głównymi organizatorami tej formy prezentowania wie- Kominiak). Stałym elementem programu festiwalu są do sierocińca. Bardzo dbał o ich edukację. Uratował z życiem wsi. Podstawowymi wyrobami rękodzieła dzy są wyższe uczelnie. Gimnazjum w Cegłowie propa- spotkania warsztatowe. Młodzież odbywa bezpośrednie Żydówkę z Cegłowa. ludowego są tkaniny, hafty i koronki, wycinanki, guje te szczytne idee od 2003 roku. Placówka nawiązała rozmowy ze znanymi osobami i naukowcami, wcho- Przed wojną uczył dzieci nie stroje ludowe, wyroby kaletnicze, kowalskie i od- współpracę z Akademią Podlaską w Siedlcach (dzisiaj dząc w fantastyczny świat nauki. „Termorianie budują tylko modlitwy i prawd wiary, lewnicze, wyploty ze słomy, wikliny i korzeni, ga- Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny). Od tamtej demokrację”, „Wyszywanki paraboliczne”, „Spotkanie ale także historii parafii i pa- lanteria drewniana, meble i sprzęt gospodarstwa pory uczelnia wspiera szkołę w organizacji imprezy. Na przy samowarze”, „ABC filmu”, „Co jedzą sowy”, „Gry triotyzmu. Cały czas opiekował domowego oraz wyroby garncarskie i ceramiczne. festiwal do Cegłowa co roku przyjeżdża dr Wojciech świata” to tylko niektóre spośród propozycji warsztato- się miejscowym schroniskiem Sztuka ludowa związana jest z istnieniem kultury chłop- Nowakowski, a wraz z nim inni wykładowcy oraz stu- wych. Oferta warsztatowa jest urozmaicona. dla sierot. Dbał o potrzeby ma- skiej. Nikt nie znał tego pojęcia, ale wrodzone człowie- denci z Siedlec. Dzięki temu uczniowie mogą uczyć się, Imprezę co roku uświetniają liczne występy artystyczne, terialne chłopców (wyżywienie, kowi poczucie rytmu i harmonii sprawiało, że nawet tworzyć i eksperymentować. W 2009 roku Publiczne pokazy multimedialne i wystawy. Młodzież na forum schludny wygląd) oraz intere- wytwarzając przedmioty domowego użytku, robił je Gimnazjum w Cegłowie otrzymało wyróżnienie od Ka- szkoły prezentuje swoje umiejętności wokalne, spraw- sował się ich postępami w na- ładnie. Umiejętności techniczne przekazywano z pokole- pituły Polskiej Niezapominajki za propagowanie treści nościowe i ujawnia talenty. Dużym zainteresowaniem uce. Prowadził naukę religii nia na pokolenie. Nie starano się demonstrować swojego przyrodniczych w ramach Festiwalu Nauki i Kultury cieszyła się festiwalowa edycja konkursu „Mam talent” we wszystkich klasach szko- autorstwa, nikt nie uważał się za artystę. w gimnazjum w Cegłowie. W 2011 roku takie samo wy- oraz „Must be the music”. Poza tym odbywały się: „Ta- ły podstawowej i zawodowej Folklor w gminie Cegłów kultywuje się poprzez mu- różnienie otrzymała Beata Walas – nauczycielka biologii niec z wyobraźni” zespołu RESPECT z Mińska Mazo- szkole rolniczej w Mieni. Zdol- zykę i strój ludowy oraz rękodzielnictwo, głównie haft, i chemii, główna organizatorka festiwalu. wieckiego, recital grupy „Razem” z Mrozów, przed- niejszych i chętnych do nauki ale także malarstwo i rzeźbę, natomiast gwary jest co- Głównym celem festiwalu jest propagowanie nauki, ona stawienia teatrów: „Pajace” i „Pod spodem” z Mińska kierował do szkół gimnazjal- raz mniej. bowiem jest częścią kultury społeczeństwa jak muzyka, Mazowieckiego, występy iluzjonistyczne nauczyciela nych uiszczając za nich czesne. literatura, malarstwo czy teatr. Festiwal ukazuje przy- – Karola Sieńkowskiego oraz spotkanie z filmowcy Pozostałych uczył zawodów. Muzyka datność nauki w życiu codziennym, uświadamia jego z formacji CREATYVNI, którzy prezentowali kulisy Wychowankowie schroniska Jeszcze do niedawna modne były uczestnikom korzyści, jakie całe społeczeństwo może powstania filmu „Piąte koło u wozu”. Rozrywka i na- wyrośli na uczciwych, dobrze przyśpiewki weselne. Obecnie zyskać przez właściwy jej rozwój. Kontakt wszystkich uka – dwa w jednym, tworzą niepowtarzalny klimat wychowanych młodzieńców. Mąkę z parafialnego młyna niektóre kobiety jeszcze ukła- zainteresowanych z naukowcami i badaniami przez nich cegłowskiego festiwalu. dzielił pomiędzy potrzebujących. Podtrzymywał para- dają przyśpiewki dożynkowe prowadzonymi zachęca młodzież do kreatywnego działa- Z festiwalem związane są także liczne konkursy, w któ- fian na duchu i wspierał w ich kłopotach i dramatach. (→ dożynki). W gminie Cegłów nia, sprawdzenia własnych możliwości, pogłębienia wie- rych młodzież może wykazać się wiedzą i pomysłowo- Wzbudzał nadzieję i wolę przeżycia ciężkich i niebez- członkinie Kół Gospodyń Wiej- dzy na różne tematy. Naukowcy pracujący w ośrodkach ścią, a co więcej, wygrać cenne nagrody, jak rowery, piecznych lat. Ksiądz Fijałkowski zakupił aparat i za- skich (→ Koła Gospodyń Wiej- akademickich i nauczyciele szkół niższych szczebli mają słuchawki czy gry planszowe. Bywało, że uczestniczyło łożył w sierocińcu kino, organizował pielgrzymki na skich) okazyjnie (najczęściej ciekawe zainteresowania. Festiwal jest dla nich okazją w nich blisko 200 osób. Podczas festiwalowych zmagań Jasną Górę i do Matki Bożej Ostrobramskiej w Wilnie. na dożynkach) śpiewają znane do prezentacji swoich pasji. Robią to z wielką radością, odbywały się konkursy plastyczne, fotograficzne, zręcz- Kiedy rozpoczęła się wojna, był zawsze z mieszkańcami, na Mazowszu i w Polsce pieśni co roku uatrakcyjniając festiwalowe programy. nościowe, chemiczne. Nie zabrakło też turnieju wiedzy wygłaszał płomienne, patriotyczne kazania, wspierając ludowe. W ich śpiewie jednak Młodzież z cegłowskiego gimnazjum uczestniczy w róż- „Jeden z dziesięciu”, który na trwałe wpisał się w tradycje ich w trudnych chwilach. Podczas okupacji hitlerowskiej brak jest autentycznej nuty ludo- norodnych wykładach oraz zajęciach warsztatowych. cegłowskich festiwali. Ma on formę zapożyczoną z tele- wykazał się ogromną odwagą i hartem ducha, dając wej, nie ma prawdziwych cech Tematyka naukowych spotkań jest szeroka. Prowadzone wizyjnego konkursu o tym samym tytule, ale podczas piękny przykład postawy ludzkiej i kapłańskiej. Kiedy ludowości. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 62 63

ludowego regionu kołbielskiego, w tym również tkaniny Folwarki – grunty i majątek w danej miejscowości, na- Cegłów na prawo otrzymywania 12 sążni drzewa na Strój ludowy i strój ludowy z Posiadał i Mieni. leżące do jakiegoś właściciela. Na terenie Cegłowa fol- opał dla szkoły. F podobny do stroju obowiązującego na wschodnim Kobiety z gminy Cegłów zakładają stroje ludowe z okazji warki znajdowały się we wsiach: Mienia (560 morgów), Pełnomocnik Rady Dobr. Publ., adw. przys. Nowakow- F Mazowszu, w którym dominują pasiaki. Dawne świąt, najczęściej Bożego Ciała i dożynek. Działające koła Piaseczno (370 morgów) i Rudnik (330 morgów) i nale- ski założył opozycję przeciwko uprawomocnieniu tych pasiaki posiadały przeważnie wąskie paski i miały gospodyń wiejskich w większości na uroczystości pań- żały one do fundacji szpitala św. Ducha w Warszawie. serwitutów i innych pozycji (prawo zbierania jagód, obo- małą liczbę barw (przeważnie czarną i czerwoną). stwowe i kościelne ubierają się w stroje, mające elementy Były też niewielkie folwarki w innych wsiach, o czym wiązki właściciela jako kolatora kościołów w Cegłowie Wraz z rozkwitem sztuki ludowej w drugiej poło- stroju wschodniego Mazowsza i zachodniego Podlasia. świadczą ogłoszenia o licytacjach oraz zapisy urzędowe. i Kiczkach), wobec czego wydział hipoteczny decyzją wie XIX wieku i wprowadzeniem farb fabrycznych Nasze koła gospodyń wiejskich wybierają własną kolory- Pod koniec XIX wieku własność szpitala Św. Ducha, z 23 listopada 1900 r. wstrzymał zatwierdzenie. doszło do zwiększenia liczby barw. stykę spódnic czy fartucha. Wszystkie zakładają chustki które przejęła rada miejska w Warszawie to folwarki: Zgodnie z rejestrem klasyfikacyjnym, ułożonym przez Pasiak – tkanina o poprzecznym pasowym orna- w kolorowe kwiaty na ramiona, czasem na głowę, trady- Mienia (574 morgi), Piaseczno z wsiami Piaseczno geometrę II kl. Al. Adamowicza 21 września 1885 r., mencie, najczęściej wielobarwna. Dawniej wieś była cyjne czepki zachowały się jedynie w Podcierniu. Obec- i Skupie (524 morgi), Rudnik (329 morgów), Skwarne folwark Mienia wraz z osadą Karczemną we wsi Peł- całkowicie samowystarczalna. Z lnu wyrabiano ma- nie strój ludowy ma zespół wokalny emerytek → Zorza. (271 morgów), Huta z wsiami Rososz i Posiadały (429 czanka zajmował przestrzeń 526 morgów 186 prętów teriał na prześcieradła i ubrania, a z owczej wełny morgó), Kiczki z wsiami Kiczki i Dzielnik (503 morgi). ziemi. Ponieważ osada Pełczanka o przestrzeni 1 morgi kobiety same wyrabiały wełniaki, czyli spódnice Rękodzielnictwo (haft, kilimy, kapy, chodniki). Po roku, w 1870 r. wymieniane są majątki – Posiadały, 130 prętów została sprzedana, obszar folwarku Mienia wełniane i fartuchy (zapaski) – zwykle w drobne Jeszcze do połowy XX wieku chodniki czy kilimy z wełny Rososz, Skupie, Dzielniki i wieś Pełczanka. W wykazie zmniejszył się do 525 morgów 56 prętów. Z przestrzeni paski z przewagą czerwonych i granatowych. Jesz- owczej na warsztacie tkackim lub krosnach wyrabiały za 1872 rok nie ma już folwarku Kiczki, ponieważ w 16 tej przypadało na ziemię uprawną 428 morgów 29 pr, na cze do niedawna fartuchy zakładano na ramiona. gospodynie niemal w każdej wsi gminy Cegłów. Potem grudnia 1872 r. na licytacji folwark ten wraz z osadą łąki 67 morgów 119 pręt., na pastwiska 295 prętów, pod Dawniej dziewczęta chodziły z odkrytą głową, natomiast robiły również kapy, już bez pasów, za to miały rozmaite karczemną nabył Florian Grużewski, który w 1873 zabudowaniami 4 morgi 54. pręt., a resztę zajmowały mężatki zakładały chustki, tzw. szalinówki. Podczas wzory. Zarówno kilimy, jak i kapy wieszano na ścianach, roku odstąpił go Arturowi Franciszkowi Rokickiemu, miedze, drogi, piaski. występów kobiety na białe bluzki zakładają kolorowe przy których stało łóżko, lub przykrywano nimi łóżko. herbu Rogala. Lasów nie było. Co się tyczy rodzaju gleby to do I kate- szalinówki na ramiona. Najdłużej, bo do dziś kobiety zajmują się haftem, a swoje gorii należało 197 morgów 30 pręt., do II kategorii 191 Szerokość pasków na fartuchu jest zmienna, przy czym dzieła prezentują podczas festynów czy wystaw. Folwark w Mieni morgów. 114 pr. i III – 39 morgów 181 pręt. Łąki zali- czerwień pozostaje w szerokich polach, pomiędzy któ- Kiedyś modne były wycinanki. W grudniu 1945 r. na- W połowie XV w. (1442 r.) księżna → Anna Mazowiecka czono do II, III i IV kategorii. rymi są paski o innych barwach. Zieleń jest podstawową uczyciel z Kołbieli Józef Hełczyński dostarczył do Mi- oddała folwark w Mieni na wieczystą własność szpitalowi Granice folwarku były wyraźne. barwą w sznurowanych gorsetach. Koszule są zdobione nisterstwa Kultury i Sztuki zbiór wycinanek ludowych. św. Ducha . Odtąd posiadłość ta stała się materialnym Folwark Mienia posiadał 22 budynki w tak złym stanie, dyskretnym barwnym stylizowanym haftem. Kobiety Wszystko, co zgromadził, to jedno lub dwukolorowe zapleczem najstarszego warszawskiego szpitala. że nie nadawały się zupełnie do użytku. Budynki te były zamężne noszą na głowie białe, haftowane czepki. Wzo- kółka, gwiazdy i ośmioboki naklejane na białe lub barw- W 1862 r. na gruntach folwarcznych w Mieni Jan Kotar- ubezpieczone na ogólną sumę 14650 rb. rzyste chustki zakładają na głowę lub ramiona. W dzi- ne tło. Przekazano 85 wycinanek pochodzących od 12 ski (→ Kotarski Jan) wydzierżawił zaniedbany majątek, W celu podniesienia kultury i zapewnienia stałego do- siejszych czasach powstaje coraz więcej modyfikacji autorek, w tym Julii Królikównej i Ludwiki Zagórskiej by po kilku latach doprowadzić go do rozkwitu. Prowa- chodu koniecznym było zdrenowanie folwarku. tradycyjnych strojów. Stają się bardziej kolorowe. Na z Kiczek wykonane w 1913 roku. dził uprawę nasion traw pastewnych. Z dokumentów Folwark Mienia był oddawany w dzierżawę; kontrolę nad wzbogacenie barw wpłynęły farbiarnie, jakie powstały archiwalnych wynika, że w 1871 r. w folwarku wybuchł wykonywaniem przez dzierżawcę warunków dzierżawy w Mińsku Mazowieckim. Gwara pożar i spłonęła olejarnia, a w następnym roku podczas spełniał nadleśny lasów Mienia. 18 lutego 1902 r. Rada Na terenie gminy Cegłów nie ma ukształtowanego wzor- Dialekt mazowiecki (dialekt mazowiecki, gwara mazo- kolejnego pożaru –spichlerz. Miejska oddała w dzierżawę folwark Mienia na 12 lat ca, jednolitego stroju ludowego. Panie z kół gospodyń wiecka) obejmuje pn.-wsch. oraz środkową część Polski. Według wykazu hipotecznego folwark Mienia obejmował poprzedniemu dzierżawcy Aleksandrowi Zawadzkiemu wiejskich czerpią wzory z sąsiednich regionów – Koł- W dialekcie mazowieckim występuje mazurzenie, fo- 567 morgów 138 prętów ziemi. Prawo własności szpitala za opłatą roczną 1943 rb. 20 kop. Ponadto dzierżawcę bieli czy Podlasia. Na wystawie rolniczo-przemysłowej netyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca (ubezdź- względem folwarku, jak to widać z protokołu z 27 marca obowiązywały wszelkie podatki, które wynosiły rocznie w Warszawie w 1885 roku pokazano wytwory przemysłu więcznienie spółgłosek przed samogłoskami w nagłosie (9 kwietnia) 1900 r., opierało się na prawie przedawnie- 200 rb. 26 kop. Prawa, wynikające z tego kontraktu, prze- następnego wyrazu). Z innych ważniejszych cech należy nia, a mianowicie na fakcie, że według dokumentów już szły 7 (20) czerwca 1903 roku na Nikodema Różyckiego. wymienić asynchroniczną wymowę spółgłosek wargo- w końcu XVIII w. folwark był w posiadaniu szpitala św. Do 1 stycznia 1908 r. zaległości czynszu wynosiły 1348 wych zmiękczonych. Cechy charakterystyczne to m.in.: Ducha w Warszawie. rb. Przyczyna zalegania rat dzierżawnych tkwiła w złym wymowa grup głosek: ke, ge jak kie, gie, a kę, gę jak ke, W dziale II zaznaczono sprzedaż z folwarku Mienia 1763 stanie gleby. ge (np.: nogie, rękie, kedy, kerować; sąż. kw. W dziale III umieszczono następujące pozycje: Od 1920 roku uchwałą Rady Miejskiej powstała → Ad- brak zmiękczenia głoski: lytr, limuzyna, ulyca; No 1. Na planie majątku Mienia jest oznaczona nierucho- ministracja Gospodarstw Rolnych i Leśnych (AGRIL). Tak było do ok. lat 60. XX wieku. Obecnie rzadko uży- mość szpitala św. Józefa, będąca pod zarządem Warsz. AGRIL zajął się prowadzeniem racjonalnej gospodarki wa się dialektu mazowieckiego, mówi się przeważnie Rady Gub. Dobr. Publ.: mająca prawo otrzymywać z la- na administrowanych terenach w folwarkach i nadle- językiem literackim. Oto przykłady słów, używanych sów Mienia 100 sąż. sześc. Drzewa, a także zapomogę śnictwach. na wschodnim Mazowszu i w gminie Cegłów: 2000 rb. od szpitala św. Ducha. W folwarku Mienia było 2. urzędników i 44 robotników, chałupa – (dalej na wschód usłyszymy chata), Pod No 2.2 zaznaczono, że przywilej wyrębu drzewa, w tym 26 dniówkowych. Folwark ten prowadził gospo- dziewka – niewiasta, przysługujący poprzednio parafiom Cegłów i Kiczki darstwo rolne i hodowlano-nabiałowe. Mleko odbierał drewutnia – pomieszczenie na drzewo, w ilości 52 wozów parokonnych lub 104 jednokonnych głównie szpital św. Józefa w Mieni. Pod koniec lat 20. XX latoś – tego roku, dla każdej parafii, a także otrzymywanie budulca na wieku w folwarku w Mieni pracowało: 2 urzędników, 17 nazad – do tyłu, naprawę budynków, przeszły na rząd. robotników etatowych i 18 dniówkowych. Był tam dom podsufitka – deski przybite do belek pułapu, Pod No 3 zapisano, że właściciel majątku jest kuratorem dla administracji i przy nim niezbędne zabudowania powała – na północy też pułap, w niektórych miejscach sufit. parafii Cegłów i Kiczki i obowiązany jest ponosić 1/4 gospodarcze, dom dla leśniczego i siedem domów dla część wydatków na budowę i reperację kościołów. Da- gajowych z odpowiednimi zabudowaniami oraz → ce- lej znajduje się informacja, że szpital św. Józefa korzysta gielnia. W latach 20. na folwarku Mienia wybudowano z opału i że chorzy mają prawo spacerowania, zbierania jeden czworak drewniany i jeden murowany, → tartak jagód, grzybów itp. w lasach majątku Mienia. w Mieni oraz w Piasecznie oborę i stodołę drewnianą. Pozycje 4-16 wymieniają serwituty włościańskie leśne W Mieni było sporo maszyn i narzędzi rolniczych. Ho- i pastwiskowe, a także serwituty mieszkańców osady dowano głównie owies, żyto, jęczmień i ziemniaki oraz Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 64 65

28 koni i 17 źrebiąt, 2 buhaje, 20 krów i 23 cieląt o łącznej oprócz osady karczemnej Rososz, która według infor- popas. Dziś lekko pochylony, trochę zapomniany, jakby wartości 21.457 zł. macji mieszkańców została sprzedana. W rejestrze po- zamyślony, śni sen o latach swojej młodości i świetności. F Pod koniec lat 20. XX wieku w Mieni pracowało: miarowym z r. 1878 figurują nadto łąki w lasach Ko- Z Gazety Urzędowej Powiatu Nowo-Mińskiego wynika, że F – w folwarku: 2 urzędników, 17 robotników etatowych koszka (22 morgi 291 pręt.), które nie są włączone do w 1916 roku dzierżawcą folwarku był Józef Pomernacki. i 18 dniówkowych; niniejszego opisu. 29 sierpnia 1916 w folwarku Rudnik odbyła się licytacja – w tartaku: 4 urzędników i 69 robotników dniówkowych; Folwark miał: ziemi użytkowej 477 morgów 164 pręt.; 16 szt. krów (wartość 4000 rb.). W 1924 r. zanotowano – w nadleśnictwie Mienia: 1 urzędnik i 13 etatowych z tego ogrody zajmowały 4 morgi 196 pr., budynki 2 tam zarazę płucną bydła. robotników. morgi 193 pręt., ziemi uprawnej 422 morgi 118 pręt., łąk Z Dziennika Zarządu Miasta Warszawy (nr 84/1921 r.) Z amerykańskiej pożyczki wykonano parkan przy domu 25 morgów 196 pręt., pastwisk 22 morgi 61 pręt. wynika, że gminie Warszawa przekazano na własność administracyjnym, wybudowano szosę, wykonano plan Folwark był odległy o 13 wiorst od Nowomińska, 5 wiorst majątek fundacji św. Ducha: folwarki Mienia, Piasecz- budowy elektrowni i sieci oraz sadu w Mieni. W latach od stacji Cegłów. Granice folwarku były wyraźne i bez- no, Rudnik, Ruta i Skwarno (razem 2043 morgów), po- 30. folwark przynosiły straty. Stan inwentarza w folwarku sporne. łożone w gminie Cegłów, domek drewniany w osadzie Mienia wynosił: 32 konie, 46 krów, 45 jałówek, 6 cieląt. W folwarku znajdowało się 15 budynków; wszystkie one Cegłów, lasy Mienia i Piaseczno (razem 3900 morgów). W 1935 roku wydano 11 tysięcy na inwestycje. Po dwóch były w złym stanie i groziły zawaleniem. Zabudowania latach ponad 17 tysięcy zł przeznaczono na wykonanie ubezpieczone były na ogólną sumę 6810 rb. z opłatą Fundacja „Sławek” – założona w 1998 roku przez i readaptacji społecznej. Jest tu miejsce dla 10 osób, któ- kapitalnego remontu domu administratora, gajówek i bu- roczną 57,82 rb. rodzinę Łagodzińskich. Jej celem jest pomoc ludziom re po opuszczeniu zakładu karnego nie mają dachu nad dynków gospodarczych, brukowanie podwórza, budowę Rodzaj gleby – ten sam co w Mieni (→ folwark w Mieni) będącym w trudnej sytuacji materialnej, rodzinnej głową. Mogą oni korzystać z pomocy ośrodka w postaci szopy na wozy i narzędzia, ogrodzenie sadu. Stan inwen- – z tą jedynie różnicą, że Piaseczno miało mniej ziemi i życiowej, młodzieży opuszczającej domy dziecka lub noclegu i wyżywienia. Pomocą tą objęte są również oso- tarza w folwarku Mienia wynosił: 32 konie, 46 krów, 45 uprawnej i że grunt wymagał zdrenowania. młodzieżowe ośrodki wychowawcze, a w szczególności by uczestniczące w projekcie „Anioł Stróż”. Przebywając jałówek, 6 cieląt. W 1937 r.: 26 koni, 44 krów, 2 buhaje, Większa część pola winna być zalesiona, co mogłoby tym, którzy nie posiadają mieszkania lub pracy; pomoc w Mieni, beneficjenci programu muszą przestrzegać re- 34 jałówki, 12 cieląt. Powierzchnia: folwark Mienia: 268 przynosić stały i poważny dochód. Gospodarka nie była opuszczającym zakłady poprawcze lub schroniska dla gulaminu pobytu, którego najważniejszy punkt stanowi ha; lasy Mienia – Piaseczno: 2.505 ha. prowadzona prawidłowo, wskutek czego ogólny stan fol- nieletnich, a zwłaszcza tym, którzy nie mogą liczyć na zakaz spożywania i przebywania pod wpływem alkoholu Folwark Mienia prowadził gospodarstwo rolne i hodow- warku oceniano jako zły. Inwentarz żywy (19 koni, 31 krów, pomoc rodziny lub bliskich; młodocianym i dorosłym oraz innych środków odurzających. Zakaz ten gwarantuje lano-nabiałowe. Mleko było sprzedawane (16 gr za litr) 18 cieląt) i inwentarz martwy był własnością dzierżawcy. opuszczającym zakłady karne lub areszty śledcze, oraz przebywającym bezpieczne miejsce schronienia, w którym szpitalowi św. Józefa i ochronkom, a także sezonowym Folwark Piaseczno oddawano w dzierżawę pod kontrolą ich rodzinom, znajdującym się w trudnej sytuacji ma- mogą znaleźć przyjazne warunki w pierwszych dniach pracownikom folwarku. nadleśnego lasów Mieni i Piaseczno. Dzierżawca Sta- terialnej lub życiowej, która może spowodować szybki na wolności. Dla ludzi trzeźwiejących niezwykle cenna nisław Bobrowski miał kontrakt do 1 czerwca 1916 r., powrót do działalności przestępczej; oraz pomoc oso- jest możliwość przebywania z innymi trzeźwiejącymi Folwark w Piasecznie opłacał 1134 rb. czynszu dzierżawnego rocznie, nadto bom uzależnionym i ich rodzinom, szczególnie w okre- posiadającymi większe doświadczenie. W sposób natu- Rewizja w 1531 r. stwierdza, że w Piasecznie jest mały, zobowiązany był płacić podatki, które wynosiły rocz- sie leczenia odwykowego jednego z członków rodziny. ralny mieszkańcy domu stają się dla siebie nieformalną lichy folwarczek z 10 łanów kmiecych, po tyleż w Kicz- nie 155 rb. 30 kop. Fundacja „Sławek” ma do pomocy wolontariuszy. grupą wsparcia w życiu w trzeźwości. kach i w Posiadałach, 16 w Mieni. Dwór w Mieni przyjął Zaległości czynszu dzierżawnego wynosiły 1 stycznia Marek Łagodziński, prezes Fundacji „Sławek”, po raz Przez pierwsze lata ośrodek w Mieni prowadził Marek na siebie obowiązek wybudowania wiatraka do mielenia 1908 r. – 767 rb. pierwszy zetknął się z problemami osób skazanych, kie- Wdowiński. Obecnie opiekę nad nim sprawuje Kry- słodu, za co pobierał część zboża mielonego. Stanisław dy w 1992 r. przyszedł do więzienia na Rakowieckiej na styna Żołynia. Wiśniewski (lat 28), był ekonomem folwarku. Folwark w Rudniku mityng AA. Wówczas zainteresował się sytuacją osób Fundacja „Sławek” we współpracy z Okręgowym In- Pożytki z folwarczku i dziesięciny rzadko były spienię- W XIX i na pocz. XX wieku w Rudniku część ziemi na- osadzonych i opuszczających jednostki penitencjar- spektoratem Służby Więziennej w Warszawie corocz- żane, a raczej dostarczane do Warszawy przez podda- leżała do folwarku (344 morgi), a część do włościan (294 ne. Pierwszym podopiecznym fundacji był Sławek, od nie organizuje w Mieni „Misterium Męki Pańskiej” nych. Płaciło się z łanu 24 grosze, 7 korcy owsa, 4 kury morgi). Folwarczne ziemie orne ciągnęły się po jednej którego imienia nadano nazwę fundacji. Po wyjściu na w wykonaniu podopiecznych Fundacji – osadzonych i 30 jaj. Ziemie były piaszczyste, urodzaj musiał nie raz i drugiej stronie obecnej drogi Cegłów-Mrozy, poczy- wolność osadzeni otrzymywali od fundacji wsparcie z różnych jednostek penitencjarnych z terenu kraju. zawodzić, bo i później zarząd szpitalny zwalniał podda- nając od drogi prowadzącej do Woźbina aż do granicy w znalezieniu pracy, noclegu, doraźną pomoc finan- „Misterium…” prezentowane jest w formie inscenizacji nych od opłat z tego powodu i to na kilka lat. W latach z Mrozami. Administracyjnie folwark podlegał pod sową, a tym, którzy nie mieli zawodu, pomagano zdo- ukazującej Mękę i Śmierć Pana Jezusa, w której akto- 30. folwark Piaseczno przynosił straty. władze dworu w Mieni. Dzierżawcą folwarku był Au- być kwalifikacje. Od kilkunastu lat prezes wraz z żoną rami są osadzeni. Przy każdej stacji Drogi Krzyżowej, Księgi hipoteczne folwarku Piaseczno przechowywane gust Iwrakowski. Był on prezesem dozoru kościelnego Danutą i synem Krzysztofem pomaga innym, kierując poza modlitwą, prezentowane są wyznania skazanych są w ziemskim archiwum hipotecznym Warsz. Sądu parafii Cegłów. się zasadą: „Nieważne za co kto siedzi, ważne, że chce lub byłych więźniów o tym, jak dzięki Bogu odmienili Okręgowego. Prawa szpitala św. Ducha nie są zatwier- Obecnie rosnący po obu stronach drogi las był sadzony odmienić swoje życie”. swoje postępowanie. Od 2010 roku w ośrodku w Mieni dzone przez wydział hipoteczny i dlatego są zapisane na ziemiach dworskich w latach 1935-1937. Po folwar- W 2000 r. fundacja „Sławek” otrzymała w użyczenie organizowany jest „Plener Artystyczny Mienia Art”. w formie ostrzeżenia. ku została już tylko aleja – wjazd do dawnego dworku. dom w Mieni, w którym urządziła ośrodek resocjalizacji Skazani z różnych jednostek penitencjarnych prezentu- Według wykazu hipotecznego folwark zajmował prze- Po przeciwnej stronie folwarku, za drogą, stał budy- ją umiejętności artystyczne podczas zajęć malarskich, strzeń 489 morgów 173 pręt. nek karczmy i czworaki pracowników folwarcznych. rzeźbiarskich i literackich, a także swoją twórczość mu- Prawo własności szpitala opierało się na następujących Do dzisiaj istnieje tam wzgórek porośnięty już mura- zyczną. Plenery dają możliwość pokazania, iż osadzeni danych: a) na darze Anny księżnej Mazowieckiej majątku wą i zdziczałymi krzewami bzu. Ostatnio posadzono mogą w sposób twórczy wykorzystać czas spędzony dziedzicznego Piaseczno, wyrażonym w liście biskupa tam młode drzewa. Stojący przed leśniczówką krzyż podczas odbywania kary oraz stanowią ważny czyn- Andrzeja z 9 grudnia 1441 r.; b) na dekrecie Bolesława jest prawdopodobnie kolejnym krzyżem postawionym nik resocjalizacyjny. księcia Mazowieckiego z r. 1446; c) na dekrecie króla w tym miejscu. Jest to krzyż folwarczny potocznie zwany Gdy fundacja przejmowała dom w Mieni, był on kom- Zygmunta z 4 marca 1538 r. dworskim. Przy nim mieszkańcy i czeladź folwarku oraz pletnie zaniedbany i zrujnowany. Dzięki pracy byłych W dziale III wykazu hipotecznego zaprojektowano ta- część gospodarzy z Rudnika zbierała się wieczorami na więźniów dziś wygląda zupełnie inaczej. Przed wojną kież same pozycje jak w folwarku Mienia, lecz również wspólna modlitwę (śpiewano litanię loretańską i odma- mieściła się tu szkoła rzemieślniczo-ogrodnicza, która wobec założenia opozycji wydział hipoteczny protokołu wiano różaniec). Młodzież i dzieci stroiły krzyż polny- w latach 30. XX w. została przeniesiona do sierocińca nie zatwierdził. mi kwiatami. Czasami do śpiewów i modlitw dołączał w Cegłowie. Do połowy lat 90. XX w. mieszkały tu sio- Według planu sporządzonego w r. 1899 przez geometrę utrudzony podróżny, który zatrzymał się w karczmie na stry szarytki pracujące w mieńskim szpitalu. Adamowicza folwark zajmował 488 morgów 23 pręt., PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 67

Do chóru „Gloria” przez długie lata należeli m.in. Sta- Dopiero w styczniu 1949 roku na mocy Dekretu o bi- nisława Konik (→ Konik Stanisława), która znana była bliotekach rozpoczęła oficjalną działalność Gminnej z niezwykle silnego i dźwięcznego głosu. W chórze śpie- Biblioteki Publicznej w Cegłowie. Kolejne reorganizacje G wały często całe rodziny, jak np. Jan Kwiatkowski z dwo- administracyjne kraju przynosiły zmiany organizato- ma synami: Tadeuszem i Stanisławem oraz siostrą Han- ra i nazewnictwa placówki. W latach 1954-1973 była to ną Kwiatkowską. Przez zespół w ciągu lat przewinęło więc biblioteka gromadzka, później zaś znów działała się wiele osób. Śpiewali tam m.in. Ludwik Piwowarski jako biblioteka gminna. Po transformacji ustrojowej bi- G (1897-1957) – klarnecista u Feliksa Nowowiejskiego, blioteka została formalnie zarejestrowana w gminnym późniejszy członek Warszawskiej Orkiestry Kolejowej; rejestrze jako samorządowa instytucja kultury. Mieczysław Świątek (1912-1986) wraz z żoną Janiną (z d. W latach 1954-2001 istniała również biblioteka w Kicz- Matuszewska) (1918-2003); Genowefa Mirosz (1922-1987); kach, najpierw była gromadzką biblioteką, w 1973 roku Stanisława Czyżewska (1919-1944); Maria Mianowska stała się filią biblioteki w Cegłowie. (z d. Rżysko; 1907-1965); Jadwiga Szymanek (późniejsza żona Serwacego Szymanka; ur. 1922); Henryka Sender- Lokalizacja ska (1908-1996) z córką Barbarą Paciorkiewicz, żoną Gminna Biblioteka w Cegłowie zmieniała się wielo- Ryszarda (muzyka, pracownika Filharmonii Warszaw- krotnie na przestrzeni lat. Pierwsze udokumentowane skiej); Zbigniew Wierzchnicki (1922-2001). informacje, mówiące o początkach działania cegłowskiej W czasie wojny chór cały czas działał i skupiał wówczas książnicy, pochodzą z Księgi zebrań Ochotniczej Straży ok. 40 osób, co wiązało się z napływem do Cegłowa lud- Pożarnej w Cegłowie. W protokole nr 48 z 7 marca 1937 Gałązka Michał (ur. 13 września 1919 r.) – sanitariusz. losy żołnierzy. Michał Gałązka do domu wrócił po 11 ności wysiedlonej z woj. poznańskiego. roku znajduje się zapis, iż do Zarządu Straży wpłynęło W czasie wojny do sierpnia 1944 r. był sanitariuszem listopada 1945 roku. Po wojnie tradycje przedwojennej „Glorii” kontyunuował pismo Rady Gromadzkiej osady Cegłów o przyjęcie do w Rudce i aktywnym członkiem AK. Mieszkaniec wsi W zaświadczeniu podpisanym przez starszego lekarza Jan Majewski (→ Majewski Jan), organista miejscowe- lokalu straży biblioteki gromadzkiej: przyjęto i posta- Huta Kuflewska. Ukończył 7-oddziałową szkołę powszech- pułku, Franciszka Zawialskiego czytamy: „Kapral Mi- go kościoła katolickiego i animator chóru kościelnego. nowiono dać lokal na bibliotekę bezpłatnie i na czas ną w Kuflewie. Był aktywnym chał Gałązka s. Szczepana, ur. 13.09.1919 r. pracował jako Oprócz dawnych solistów śpiewał w nim m.in. Mieczy- nieograniczony. Wojna przerwała działalność biblioteki. członkiem Koła Młodzieży Wiej- sanitariusz w ambulatorium pułkowym od 16.11.1944 do sław Wójcik. Wznowiono ją w tym samym miejscu dopiero w 1949 skiej „Wici”, powstałego w 1937 03.11.1945 roku. Przez cały czas pracował solidnie, z po- roku. W 1961 roku siedzibą biblioteki został lokal (rów- roku. W wieku 19 lat zatrudnił święceniem tak, że zyskał uznanie przełożonych i wdzięcz- Gminna Biblioteka Publiczna w Cegłowie – sa- nież w budynku prywatnym) przy ul. T. Kościuszki 15. się w sanatorium w Rudce, gdzie ność pacjentów”. morządowa instytucja kultury. Służy społeczności Był to drewniany dom mieszkalny, w którym bibliote- zamieszkał. Wkrótce ukończył lokalnej w zakresie udostępniania zbiorów oraz kurs sanitarny. Podczas kam- Gloria – cegłowskie Towarzystwo Śpiewacze działają- zaspokajania potrzeb czytelniczych, informacyj- panii wrześniowej stracił dom. ce przy kościele katolickim w okresie przedwojennym nych i kulturalnych. Liczy ponad 26 tysięcy ksią- Ponieważ spłonęły wszystkie i po II wojnie światowej. W latach 30. chór prowadził żek, blisko 1.200 aktywnych czytelników, którzy zabudowania, rodzina Gałąz- Aleksander Kozłowski z Mieni. Towarzystwo posiadało wypożyczają rocznie około 23 tysiące książek oraz ków zamieszkała u rodziny własną bibliotekę ze zbiorami nut i śpiewników. Chór 3 tysiące czasopism. Posiada bogaty zbiór Regiona- w Podcierniu, potem w Małej liczył ok. 35 osób. Oprócz oprawy uroczystości kościel- liów i organizuje różne formy edukacji regionalnej. Wsi. Dzięki staraniom matki nych jego członkowie organizowali także przedstawienia Pierwsza w Polsce stworzyła komputerową bazę Michała, w 1940 roku powstał i zabawy karnawałowe dla dzieci z miejscowego domu Regionaliów, dostępną także w internecie. Dzięki nowy, drewniany domek. dziecka. Wyjeżdżali do pobliskich parafii, aby uczest- systemowi bibliotecznemu MATEUSZ baza zawie- W sierpniu 1944 r. do Wojska niczyć w uroczystościach religijnych i patriotycznych, ra również katalog on-line z zasobem cyfrowym. Polskiego zwerbowała go Komisja np. byli częstymi gośćmi w kościele Najświętszej Marii Biblioteka prowadzi również ożywioną działalność Rekrutacyjna w Latowiczu. Trafił Panny w Mińsku Maz. kulturalną. Zajmuje się koordynacją festynu → Sój- do 1. Samodzielnej Brygady Moździerzy (została powołana ka Mazowiecka, na który zaprasza znane gwiazdy na podstawie rozkazu Nr 8 Naczelnego Dowódcy WP polskiej i zagranicznej estrady oraz promuje folklor z 20 sierpnia 1944 r. w Mokobodach jako jednostka i rękodzielnictwo. artylerii odwodu Naczelnego Dowództwa. Do 4 maja 1945 r. podporządkowana była radzieckiej 47 Armii, Historia a później weszła w skład 1 Armii WP). Był kanonierem, Gminna Biblioteka Publiczna w Cegłowie to instytucja wezwano go do sztabu i dostał polecenie sprawowania z wieloletnimi tradycjami. Z czasopisma „Jutrzenka”, opieki medycznej do czasu, gdy przybędzie lekarz. Przez pisma uczniów Seminarium Nauczycielskiego Męskiego miesiąc pełnił obowiązki lekarza. Wraz z pułkiem ruszył w Siennicy (1927) wynika, że przed wojną w gminie Ce- w kierunku Warszawy potem do Ożarowa, Konina i Go- głów funkcjonowały niewielkie biblioteki o charakterze rzowa Wielkopolskiego. Zmotoryzowany pułk wspierał publicznym. W Cegłowie biblioteka gminna posiadała radziecką piechotę. Kierowali się na zachód, forsowali kilkaset książek. W Kiczkach bibliotekę prowadziło Koło Odrę. Osłabieni Niemcy zaczęli się wycofywać. Dotar- Młodzieży Wiejskiej oraz parafia, gdzie było około 200 li na przedmieścia Berlina, gdzie wisiały już białe flagi, książek o tematyce religijnej. W Mieni bibliotekę roz- a w centrum miasta trwały jeszcze walki. wijał Związek Strzelecki. Pierwszą bibliotekę publiczną Przez dwa tygodnie zajmował się więźniami (Polacy, uruchomiono kilka lat przed wybuchem II wojny świa- Węgrzy, Żydzi i inni), którzy byli w kiepskim stanie, towej, co pamiętają jeszcze starsi mieszkańcy Cegłowa. wymagali pomocy medycznej. Tam poznał Janusza Najwcześniejsza udokumentowana data to rok 1937. Przymanowskiego, który potem opisywał w gazetach W okresie wojennym biblioteka przestała funkcjonować. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 68 69

ka zajmowała początkowo jedno (25m2), później dwa w Cegłowie”, którego celem jest „Zaspokojenie potrzeb z bezpłatnym dostępem do internetu oraz czytelni zaprasza również kabarety, teatry dla dzieci i dorosłych. pomieszczenia o łącznej powierzchni 42 m2. Wzrastał społecznych i kulturalnych”. REGIONALIA. Czytelnictwo systematycznie rośnie: Swój występ miały tu: Kabaret Młodych Panów, Limo G księgozbiór, robiło się coraz bardziej ciasno. We wrze- Obecny budynek biblioteki – na planie prostokąta z dwo- i Artur Andrus. Biblioteka promuje mieszkańców piszą- G śniu 1990 roku nastąpiła krótkotrwała zmiana lokalu, ma gankami. Mieścił się tu Urząd Gminy. W latach 2005- rok czytelnicy wypożycz. cych wiersze, organizuje wystawy twórczości malarzy po roku bibliotekę przeniesiono do budynku Urzędu 2006 budynek został rozebrany i wybudowany nowy 2008 961 14.143 i rzeźbiarzy: Ryszarda Rechnio, Mirosława Chylińskiego, Gminy. Rozrastający się księgozbiór szybko zapełnił z zachowaniem starej architektury. Już w grudniu 2006 Andrzeja Mroczka. Ważnym wydarzeniem kultural- 2009 1062 18.444 zajmowane pomieszczenia. Na początku 2005 r., dzięki r. biblioteka rozpoczęła działalność w nowym lokalu nym w Cegłowie była wystawa światowej sławy malarza staraniom samorządowej administracji, Urząd Marszał- przy ul. J. Piłsudskiego 22, gdzie na 100 m2 powierzchni 2010 1064 18.527 Franciszka Maśluszczaka (→ Maśluszczak Franciszek), kowski Województwa Mazowieckiego przyznał dotację znalazła miejsce wypożyczalnia dla dzieci i dorosłych, 2011 1076 20.089 który związany jest z Cegłowem. w zakresie „Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dzie- czytelnia książek i prasy oraz czytelnia internetowa. 2012 1112 20.870 Organizowane są liczne konkursy, np. recytatorskie, dzictwa kulturowego”. Realizacja projektu obejmowała 2013 1166 21.510 plastyczne, literackie. Biblioteka – z pomocą mieszkań- „Modernizację i rozbudowę z adaptacją na potrzeby Pracownicy ców – nakręciła film fabularny → Harcerze z Cegłowa. Gminnej Biblioteki Publicznej drewnianego budynku Przez wiele lat funkcjonowania Gminnej Biblioteki Pu- Dużym zainteresowaniem cieszyła się wystawa „Czas blicznej w Cegłowie pracowała w niej jednoosobowa ob- Działalność kulturalna wojny”, połączona z wywiadem z Sybirakiem Henry- sada ze względu na stosunkowo niewielki księgozbiór Biblioteka oferuje bogaty księgozbiór i szeroki wachlarz kiem Konowrockim, programem literackim i emisją i liczbę czytelników. Dopiero w połowie lat 80., wraz ze działalności kulturalnej: organizuje występy artystycz- filmu. Imprezę relacjonowała TVP Info. wzrostem liczby książek, czytelników, a także zróżnico- ne, liczne konkursy, spotkania z artystami i ludźmi pió- waniem zadań, przyznano bibliotece drugi etat. ra, wystawy, projekcje filmowe, zajęcia literackie dla W 2013 roku biblioteka zorganizowała 3 konkursy, 8 za- Pierwszą bibliotekarką, twórczynią podstaw cegłowskiej dzieci i młodzieży, koncerty oraz wspiera kreatywność jęć literackich, 15 – edukacyjnych, 3 spotkania autorskie, biblioteki była Leokadia Kuczborska, posiadająca teore- mieszkańców. Od 2007 roku odbywają się cykliczne 3 wystawy oraz 10 innych imprez, np. występ kabaretu tyczne i praktyczne przygotowanie do zawodu. Ukończyła (miesięczne) spotkania koła literackiego, podczas któ- Artur Andrus, święto teatru, Odjazdowy Bibliotekarz, gimnazjum i roczny Korespondencyjny Kurs Bibliote- rych omawiane są zagadnienia literackie, historyczne, wycieczka śladami Rancza, piknik historyczny z okazji karski oraz przez wiele lat samodzielnie organizowa- a także dotyczące naszego regionu. 150. rocznicy Powstania Styczniowego, aktywny udział ła i propagowała działalność książnicy w środowisku. Biblioteka organizuje spotkania ze znanymi pisarzami, w Mińskich Tarach Regionalistów. Z chwilą przejścia na emeryturę Leokadii Kuczborskiej, dziennikarzami oraz aktorami i artystami. Do Cegło- Biblioteka współpracuje ze szkołami, kołami gospodyń od grudnia 1959 roku przez następne dziesięciolecie, wa przybyli m.in.: Edward Lutczyn, Laura Łącz, Anna wiejskich i innymi stowarzyszeniami. Wspierała Stowa- kadra w bibliotece zmieniała się kilkakrotnie. W latach Onichimowska, Barbara Rybałtowska, Ewa Nowak, rzyszenie CREATYVNI przy tworzeniu i promocji filmów. 1960-1964 placówkę prowadziła Małgorzata Majewska. Jacek Kawalec, Katarzyna Żak, Elżbieta Romanowska, Biblioteka znana jest z niekonwencjonalnych form dzia- W kolejnych trzech latach pracowały: Kazimiera Toma- Mateusz Rusin, reżyser Wojciech Adamczyk, Rafał La- łalności, jest również pionierem w rozwijaniu technolo- szewska i Hanna Mystkowska. sota, Maria Czubaszek, Artur Andrus i inni. Biblioteka gicznym warsztatu bibliotekarskiego. Przykładem może W 1968 roku pracę w bibliotece podjęła Jadwiga Kalisz być katalog Regionalia on-line z zasobem cyfrowym oraz (→ Kalisz Jadwiga), która kierowała nią do końca 2007 bogata działalność na rzecz wychowania regionalnego, roku. Od chwili objęcia stanowiska kierownika konse- łącznie z tworzeniem filmów dokumentalnych i fabu- kwentnie realizowała zamierzone cele rozwoju placówki, larnych o ludziach i wydarzeniach gminy. Zrealizowano największy nacisk kładąc na zbiory i zaplecze techniczne kilka projektów unijnych, związanych z działalnością biblioteki. Prowadziła także działalność popularyzującą kulturalną, edukacyjną i wydawniczą. książkę i czytelnictwo w środowisku. Przez ponad dwa Biblioteka opracowała i przygotowała do wydruku fol- lata – od 1986 do 1988 roku – w bibliotece pracował Jan dery dot. gminy Cegłów; wydała: Cegłów na Mazowszu, Trzeciak, potem jego miejsce zajęła Małgorzata Śluzek, Cegłów-Mrozy: wydarzenia i ludzie, Cegłów dawniej i dziś która pracuje w placówce do dziś. oraz niniejsze wydawnictwo. Małgorzata Śluzek jest autorką tekstu wydanej przez bi- bliotekę książki „Cegłów na Mazowszu”, współautorką Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Cegło- niniejszego wydawnictwa. W 2011 r. otrzymała najwyż- wie – instytucja zajmująca się wsparciem materialnym sze odznaczenie Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. i niematerialnym najuboższych mieszkańców gminy. W trakcie przerwy, spowodowanej kilkumiesięcznym Działa na podstawie uchwały Gminnej Rady Narodo- urlopem wychowawczym M. Śluzek, w bibliotece pra- wej w Cegłowie Nr XIII/59/1990 z 30 kwietnia 1990 r. cował Radosław Chmielewski (od listopada 1996 r. do w sprawie powołania GOPS Cegłów. Zasięg działania października 1997 r.) i Małgorzata Adamiak (paździer- ośrodka obejmuje teren gminy, czyli 19 wsi. nik-grudzień 1997 r.). Ośrodek od 1 stycznia 2009 r. jest oddzielną jednostką Od 1 stycznia 2008 roku dyrektorem biblioteki jest Da- budżetową z własną, odrębną księgowością. Wykonuje nuta Grzegorczyk (→ Grzegorczyk Danuta). Kadrę bi- zadania własne gminy oraz zlecone przez administrację bliotekarską tworzy również kustosz Małgorzata Śluzek rządową w szczególności z zakresu: (etat) oraz sprzątaczka Renata Cyran (1/2 etatu). – ustawy o pomocy społecznej, – ustawy o świadczeniach rodzinnych, Czytelnictwo – ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, Biblioteka gromadzi i udostępnia literaturę piękną – ustawy o wspieraniu rodzin i systemie pieczy zastępczej, polską i obcą, literaturę popularnonaukową oraz – ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finanso- dokumenty życia społecznego. W czytelni można wanych ze środków publicznych, skorzystać z bogatej oferty czasopism, komputerów – ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 70 71

Podstawowym celem działalności GOPS w Cegłowie Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” ul. Piłsudskiego i Dobrzyckiego. Kierownikiem była kursy z gospodarstwa domowego, wystawy, wyjazdy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób w Cegłowie (pot. GS) – spółdzielcze przedsiębiorstwo tam początkowo Henryka Fiutkowska, później Zdzi- szkoleniowe oraz wycieczki. Zapewniała kobietom czyn- G i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji material- produkcyjno-handlowo-usługowe prowadzące wspól- sława Pieśko. ny udział w przeglądach artystycznych oraz związanych G nej. W gminie Cegłów ośrodek pomocy społecznej jest ną działalność gospodarczą na rzecz swoich członków. W latach 70. poszerzono bazę o następną działkę, gdzie z tradycjami i obrzędami wsi. W 1984 r. rozpoczęła najczęściej pierwszym i zasadniczym miejscem, do któ- Spółdzielnie tworzone były w większości gmin wiejskich powstał magazyn zbożowy i nawozowy, a w później- organizację dożynek w Cegłowie. Były też współza- rego osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej za czasów PRL. Zajmowały się sprzedażą wszelkich ar- szym okresie – budynek biurowy. W tym czasie powstał wodnictwa między kołami, np. Więcej owoców, warzyw zwracają się o pomoc. tykułów, począwszy od spożywczych poprzez przemy- również budynek baru na działce własnej. W latach 80. i kwiatów, Więcej mleka wysokiej jakości i inne. Pamię- Pomoc może być przyznana w różnych formach. Nale- słowe aż do sprzedaży materiałów budowlanych i węgla poszerzono powierzchnię bazy o przylegającą działkę, tała również o dzieciach. Potrafiła zdobyć fundusze na ży do nich system zasiłków pieniężnych, usług, pomoc na opał. Zajmowały się również skupem żywca, prze- gdzie powstała nowa piekarnia. Utwardzono plac węglo- ich wypoczynek i wycieczki, w tym także do Niemiec. rzeczowa, poradnictwo specjalistyczne i specyficzna twórstwem spożywczym, prowadząc piekarnie, rzeźnie, wy, drogi wewnętrzne oraz zainstalowano wagę 50 ton. Pomogła paniom w zorganizowaniu dziecińców w Kicz- działalność zawodowa, jaką jest praca socjalna. Czło- masarnie, rozlewnie piwa, wytwórnie wód gazowanych, Obecnie GS zatrudnia ponad 38 pracowników (stan na kach, Posiadałach i Podcierniu. wiek znajdujący się w sytuacji trudnej, podczas kontak- restauracje i bary. Większość GS-ów przetrwała refor- 2011 r.). Ma nowoczesną piekarnię, prowadzi 8 sklepów Była prezesem koła PTTK w Cegłowie. Koło aktywnie tu z pracownikiem socjalnym otrzymuje odpowiednią my rynkowe i działa współcześnie. Poza działalnością spożywczych, sklep AGD, sprzedaż węgla i nawozów oraz uczestniczyło w Wojewódzkich i Międzywojewódzkich informację dotyczącą możliwości uzyskania pomocy, gospodarczą gminne spółdzielnie często zajmowały wydzierżawia lokale. Wspiera Koła Gospodyń Wiejskich Zlotach Turystów Wsi, Rajdach Mikołajkowych. Orga- jej form i warunków jej otrzymania. się również aktywizacją lokalnej społeczności poprzez (→ Koło Gospodyń Wiejskich). nizowała wycieczki dla dzieci, wyjazdy do teatru oraz W roku 2013 r. do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecz- działanie klubów rolnika. 14 września 2011 roku w Cegłowie odbyło się uroczyste rajdy piesze, wycieczki szkoleniowe oraz kursy organi- nej w Cegłowie zostały przekazane kolejne zadania do otwarcie nowego sklepu ,,Carrefour Express”. Z Carrefo- zatorów turystyki. realizacji tj. stypendia szkolne, dodatki mieszkaniowe urem podpisano umowę franczyzy. To system sprzedaży W 2003 roku Zofia Goźlińska założyła i została prezesem oraz dodatek energetyczny. towarów oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomię- Parafialnego Zespołu Caritas w Cegłowie (→ Caritas). Poza statutową działalnością GOPS w Cegłowie zajmuje dzy prawnie oraz finansowo odrębnymi i niezależnymi Caritas Jest głównym organizatorem akcji charytatyw- się rozdawnictwem darów żywnościowych dla najuboż- przedsiębiorstwami, czyli Gminną Spółdzielnią i Carre- nych dla mieszkańców. szej ludności – PEAD. Jest współorganizatorem spotkań fourem. GS zapewnia lokal, wyposażenie i pracowników, środowiskowych ,,Kolędowanie pod Chmurką” i innych. a Carrefour skomputeryzował sklep i dostarcza towar. Gójska Genowefa, s. Firmina (ur. 16 grudnia 1910 Ponadto ośrodek realizuje różnego rodzaju projekty: W zamian widnieje ich logo. Zatrudnienie znalazły r.) – nauczycielka w mariawickiej szkole w Cegłowie. - systemowy projekt unijny „Aktywizacja osób bezrobotnych cztery osoby, poszerzono asortyment, obniżono ceny Mieszkała w Cegłowie przy ul. Mariawickiej; z gminy Cegłów” – od 2008 r. do 2014 r. i przewidziano codzienne promocje. Po ukończeniu progimnazjum mariawickiego w Cegło- - projekt w ramach Programu Osłonowego „Wspieranie wie wstąpiła do klasztoru Sióstr Mariawitek w Płocku. jednostek samorządu terytorialnego Gospodarstwo Eko-Agroturystyczne ,,GRAJAN” Po roku otrzymała habit i przyjęła imiona: Maria Fir- w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w ro- – gospodarstwo prowadzone przez Grażynę Stelma- mina. Rozpoczęła naukę w Seminarium Nauczycielskim dzinie Rodzina wola od przemocy” – 2012 r. chowską w Rososzy. Posiada certyfikaty ekologiczne. w Lublinie, a po zakończeniu nauki pracowała w Lubli- - resortowy program wspierania rodziny i systemu pie- W gospodarstwie Grażyna Stelmachowska hoduje głów- nie, Łodzi i Płocku. czy zastępczej – Asystent Rodziny – od 2012 r. do 2014 r. nie kozy oraz kucyki. Mleko przetwarza na sery twaro- W sierpniu 1935 r. przyjechała do Cegłowa, aby uczyć W GOPS pracowały: gowe i ser żółty wg tradycyjnej metody. Prowadzi także w szkole mariawickiej. Wkrótce zdała pedagogiczny Maria Meleszko, Marianna Cyran, Jolanta Całka i Anna GS „Samopomoc Chłopska” w Cegłowie powstała 23 sklep, w którym znajduje się dział produktów ekolo- egzamin praktyczny. Mitura. marca 1947 r. 2 sierpnia 1948 roku z Gminną Spółdziel- gicznych. Wyrób Grażyny Stelmachowskiej „kozi ser W czasie II wojny prowadziła tajne nauczanie. Mimo Obecnie pracują: nią w Cegłowie połączyły się Spółdzielnie Spożywców twarogowy z Cegłowa” wpisano na listę produktów zakazów ustanowionych przez okupanta, realizowała Katarzyna Korzeń – Kierownik GOPS; Elżbieta Lan- „Cegłowianka” (działająca już w latach 30. XX w.), „Po- tradycyjnych. zamierzone cele, ucząc dzieci historii Polski. Pewnego kajtes – główny księgowy; Krystyna Mazowiecka – spe- siadalanka” z Posiadał oraz „Kiczkowianka” z Kiczek. Ekoturystyka: 2 pokoje, wyżywienie na bazie produktów dnia Niemcy wkroczyli do klasy na lekcję historii, ale cjalista pracy socjalnej; Edyta Fedorowicz-Bońkowska Pierwszymi członkami zarządu zostali: Wacław Wadas, ekologicznych. Od 2012 roku w sierpniu w gospodar- na ławkach – dla stworzenia pozorów – leżały książki – pracownik socjalny; Beata Orzechowska – inspektor Marian Szczepański, Feliks Kurek i Jan Skwieciński. stwie odbywają się imprezy pod nazwą „Dni sera”. To do matematyki, a na tablicy było rozpoczęte zadanie. ds. ekonomicznych i księgowości; Elżbieta Antosiewicz Pierwszym prezesem GS-u był Stanisław Chrust. Kolejni impreza promująca gospodarstwa ekologiczne z terenu Okazało się przyszli tylko zbadać przydatność budynku – inspektor ds. funduszu alimentacyjnego i świadczeń prezesi to: Piotr Książek, Helena Bajszczak, Jan Grzego- Mazowsza. Odbywa się tam również degustacja pro- na kwatery dla wojska. rodzinnych oraz Emilia Bińkowska – pracownik socjalny. rzewski, a od 2004 r. – Waldemar Jankowski. duktów ekologicznych i tradycyjnych oraz konkursy - Od września 1939 do 1946 roku pani Genowefa Gójska W początkowych latach biuro i sklepy GS mieściły się i zabawy ekologiczne z nagrodami. była moją wychowawczynią i nauczycielką. Prowadziła w wynajmowanych pomieszczeniach (biuro znajdo- naszą klasę przez te lata. Uczyła mnie prawie wszystkich wało się w oficynie Skwiecińskich na ul. Piłsudskiego, Goźlińska Zofia (ur. 1952 r. w Pełczance) – opiekunka przedmiotów łącznie z zakazaną geografią Polski, językiem wówczas Armii Ludowej). Pod koniec lat 50. XX wieku kół gospodyń wiejskich, prezes Parafialnego Zespołu polskim na czele, a więc i literaturą polską. Lekcje zakaza- wybudowano w Cegłowie budynki dla spółdzielni: baza Caritas w Cegłowie; c. Stanisława i Sabiny; mąż Piotr ne prowadziła także na lekcjach rysunków i gimnastyce. magazynowa, punkt skupu żywca, siedziba i sklepy. Paweł, dzieci: Arkadiusz, Przemysław i Tomasz. Nauka zakazanych przedmiotów odbywała się w bardzo Na początku, oprócz podstawowej swej działalności, W 1971 r. ukończyła Technikum Chemiczne, potem niebezpiecznych warunkach. Tym bardziej czekaliśmy na spółdzielnia prowadziła także szeroko zakrojoną pracę rozpoczęła pracę w Warszawskiej Fabryce Tworzyw te lekcje, na których nasza wychowawczyni przekazywała wśród kobiet, organizując kursy kroju i szycia, przygo- Sztucznych, a później na poczcie w Mińsku Mazowiec- nam wspaniałe wiadomości z dziejów naszego narodu, towywania przetworów na zimę, stosowania nawozów kim; była laborantką kontroli jakości wody. przybliżała nam sylwetki Polaków, budząc i kształtując mineralnych i innych prac potrzebnych w prowadzeniu Po założeniu rodziny zatrudniła się w Spółdzielni Kółek patriotyzm w naszych sercach – napisał we wspomnie- gospodarstw domowych i rolnych. Rolniczych w Cegłowie jako specjalistka ds. kół gospo- niach uczeń J. Duda. Gminna Spółdzielnia prowadziła także restaurację „Na dyń wiejskich i kółek rolniczych w terenie (do 1989 r.). W 1946 r. władze państwowe nakazały zlikwidować Tarasie”, która początkowo mieściła się w domu Kielisz- Pracowała też w biurze PSL w Siedlcach, była referentką mariawicką szkołę. Parafii zabrano budynek wraz z wy- czyków na ul. Armii Ludowej (obecna Piłsudskiego). w warszawskiej firmie. posażeniem, by stworzyć szkołę państwową. Siostrom Potem przeniesiono ją do własnego lokalu i jako „Zaci- Zofia Goźlińska w latach 80. wspierała działalność kół pozwolono w niej pracować, ale tylko w ubraniach świec- sze” funkcjonowała przez długie lata na skrzyżowaniu gospodyń wiejskich w gminie Cegłów. Organizowała kich. Genowefa Gójska nadal uczyła i znów musiała Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 72 73

przemycać wiedzę zakazaną przez władzę ludową. Pra- pracowity, wymagający najwięcej od siebie, a dopiero potem nego w kunszcie gry organowej Praca zawodowa w latach 1975-2007 kierowała bibliote- cowała do 1972 roku. od podwładnych. Miał kryształowy charakter. Posiadał oraz dyrygentury, wieloletniego ką publiczną w Mrozach, gdzie organizowała wiele im- G Za wzorową pracę na tajnych kompletach i bohaterską rzadko spotykaną cechę u ludzi na wysokich stanowiskach organisty w parafii Cegłów – oraz prez kulturalno-oświatowych i rozrywkowych, w tym G postawę w okresie okupacji otrzymała dyplom okoliczno- – działał w sprawach wielkich i ważnych, a jednocześnie Jolanty Kowalczyk, pedagoga festyny i koncerty. Ponad 10 lat jednocześnie pracowała ściowy ZNP, została uhonorowana Złotą Odznaką Tajnej liczył się dla niego każdy człowiek. Potrafił okazać za- muzycznego, który zaszczepił w Zakładzie Poprawczym w Mrozach oraz 3 lata uczyła Organizacji Nauczycielskiej 1939-1945. Za całokształt interesowanie każdemu potrzebującemu. Pracował bez w Emilii miłość do muzyki. dziennikarstwa w LO w Mrozach. pracy pedagogicznej otrzymała Krzyż Polonia Restituta. wytchnienia całe dnie, a często i noce. Miał usposobienie W dążeniu do celu wspierał ją Od 2008 r. kieruje biblioteką bardzo pogodne, a jednocześnie dziwna moc jego wnętrza ks. Jerzy Chyła, który zawsze publiczną w Cegłowie, gdzie Grobelna Helena – w 1936 roku wraz z mężem Ju- działała na otoczenie ogromnie uspokajająco. W jego to- wierzył w jej możliwości arty- również organizuje działalność lianem przybyła do Cegłowa z Łodzi. Założyła tam warzystwie mimo ciągłego zagrożenia, mimo grozy, która styczne i wokalne. Wspierali ją kulturalną, na którą zdobywa Ligę Kobiet, organizowała dla dziewcząt i kobiet różne była wszędzie, ta jego wewnętrzna siła działała tak, że także najbliżsi. fundusze unijne i od sponsorów. kursy: gotowania, żywienia drobiu, szycia, organizacji każdy czuł się bezpiecznie – napisała Irena Sendlerowa. W Miejskiej Szkole Artystycznej Szczególnie bliski jest jej regio- pracy w gospodarstwach. Interesowała się losem ko- Julian Grobelny pomagał, ratował życie ludzi, mimo że kształciła się pod kierunkiem nalizm. Stworzyła innowacyjny biet i dzieci na wsi. Własnych dzieci nie miała. Wraz wraz z żoną Heleną żyli w biedzie. Mieli niewielkie za- Pawła Hruszwickiego w jedynej projekt „Regionalia”, w tym ka- z mężem wychowywała nastoletniego kuzyna Tade- siłki oraz skromne dochody z ogrodu przy domku w Ce- w Polsce Klasie Kameralistyki Wokalnej. Zaprzyjaźniła talog on-line. Jest autorką filmu usza Aleksandrowicza. głowie. Ukrywali kilka osób narodowości żydowskiej, się tam ze znakomitą piosenkarką, Kingą Szaniawską. dokumentalnego „Bronisław Po śmierci męża sprzedała domek w Cegłowie i wy- członków przedwojennej PPS. Kiedy pod koniec 1943 r. Wielokrotnie miały okazję występować na jednej scenie. Kurek z Armią Andersa” oraz jechała do Zgierza k. Łodzi, potem kupiła jednopo- gestapo aresztowało Irenę Sendlerową, która trafiła na Emilia Gromulska przez wiele lat kształciła się pod filmu fabularnego na faktach kojowe mieszkanie w Łodzi. W 1987 r. pośmiertnie Pawiak, potem na Aleję Szucha, Julian Grobelny zdobył okiem wielu profesjonalistów. Wydział solowy ukończyła z września 1939 r. „Harcerze wraz z mężem otrzymała tytuł Sprawiedliwego wśród pieniądze i ją wykupił. u profesor Grażyny Ciopińskiej, wieloletniej solistki Te- z Cegłowa”. Narodów Świata. W czasie wojny w ich domu w Cegłowie ukrywała się atru Narodowego w Warszawie oraz Łodzi. Jej głos to Napisała: „Dzieje Mrozów i oko- Maria Dąbrowska, Maria Rodziewiczówna oraz prezy- sopran, o szerokiej skali. To właśnie ta niezapomniana lic, Mrozy: przewodnik po gmi- Grobelny Julian „Trojan” (1893-1944) – socjalista, pre- dentowa miasta Łodzi i inni. Odwiedzali ich znani ludzie. solistka oszlifowała diament w głosie Emilii. nie”, „80 lat OSP w Mrozach”, zes Rady Pomocy Żydom „Żegota”, pierwszy starosta Grobelni przechowywali Żydów, zaopatrując ich w fał- W swoim repertuarze Emilia Gromulska posiada: pieśni „Dzieje klubu sportowego Watra powiatu mińskiego. szywe dokumenty. Jak opowiadają mieszkańcy Cegło- romantyczne, arie operetkowe, arie operowe, takie jak: w Mrozach”, „Z Winnogóry do Urodził się 16 lutego 1893 r. w Brzezinach (woj. łódzkie). wa, za budynkiem gospodarczym był ukryty wykop, „Quando me’n vo” – „La Boheme” G. Puccini, „O mio Kuflewa”, „Cegłów-Mrozy: wydarzenia i ludzie”. Opra- Od 1915 roku aktywnie działał w Polskiej Partii Socjali- który prowadził w łąki aż do lasu. Za stodołą długo po babbino caro” – „Gianni Schicchi” G. Puccini, „Libia- cowała: „Gmina Cegłów w galerii”, „Cegłów w prozie stycznej. W latach 1920-1921 był uczestnikiem powstań wojnie istniały nierówności terenu. Orząc czy przeko- mo” –quartet „La Traviata” G. Verdi, „Pieśń Rusałki” i poezji”, folder „Gmina Cegłów”, „Cegłów na Mazow- śląskich. W latach 30. pracował w magistracie w Łodzi pując pole, można było natknąć się na wiązki nieprze- – A. Dvorak. Występuje podczas wielu koncertów, m.in. szu”, „Przewodnik po Gminie Cegłów”. i działał wśród robotników. Był członkiem Samoobrony gniłej całkowicie słomy czy resztki siana. Jednak nikt na Gali Luksusowa Marka Roku 2013. Najważniejsze nagrody: Robotniczej w Łodzi. dokładnie nie pamięta, czy była to część tego tunelu czy Emilia Gromulska ma niezwykle charyzmatyczną oso- 1982 – odznaczenie „Zasłużony Działacz Kultury” Chorował na płuca. Postępująca gruźlica spowodowała, pozostałości schronu. Pomagał m.in. Teresie Tucholskiej bowość. Łamie konwenanse i stereotypy, przeciera nowe 1984 – I miejsce w wojewódzkim konkursie „Za- że po 1930 roku przebywał głównie w miejscowościach i Janowi Himilsbachowi. W czasie powstania w getcie szlaki, a wszystko po to, by muzyka klasyczna stała się bytki mojej gminy” kuracyjnych i na wsi. Około 1936 roku zakupił od Wój- warszawskim organizował pomoc dla walczących. Tak bliska każdemu. Promuje najpiękniejszą zagraniczną 1985 – nagroda im. Jędrzeja Cierniaka cickiego (zwanego „Spaleńcem”) gospodarstwo rolne stresujący tryb życia doprowadził do nawrotu gruźlicy. i polską muzykę klasyczną. Jest esencją wysokiej kultu- 1987 – tytuł „Polak 87” nadany przez Rzeczpospolitą w Cegłowie. Grobelni ocieplili dom i oszklili ganek. Wiosną 1944 r. został aresztowany w Mińsku Mazo- ry, a przede wszystkim niezwykłą osobowością w świe- 1988 – nagroda Rady Funduszu Literatury Min. Julian Grobelny wspierał aktywność sołtysa Ignacego wieckim jako niebezpieczny działacz polskiej lewicy. cie muzycznym. Kultury i Sztuki oraz „Złoty Wawrzyn” Maciejewskiego i miejscowych działaczy społecznych Dzięki pomocy przyjaciół doczekał końca wojny i mógł Założyła Fundację Oh!pera, która dzięki sponsorom 1994 – nagroda im. Macieja Rataja przy rozpoczętej budowie szkoły, domu ludowego czy opuścić więzienie. wspiera młode polskie talenty. Jej podopieczni mają 2001 – medal Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich założeniu Spółdzielni „Cegłowianka”. Żona → Grobelna Został pierwszym starostą w Mińsku Mazowieckim, możliwość rozwijania wrodzonego talentu, a także za- 2006 – nagroda powiatowa LAURA 2005 Helena zajmowała się działalnością społeczną. jednak ciężka choroba i systematyczne wyniszczanie kupienia instrumentów, nut, udziału w warsztatach 2012 – odznaczenie „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” Kiedy wybuchła wojna, Grobelny znalazł się od razu na organizmu przez ponad 5 lat okupacji sprawiły, że po we współpracy z uznanymi specjalistami. Organizacja 2014 – tytuł „Mazowiecki Bibliotekarz 2013” listach osób poszukiwanych przez okupanta niemiec- roku zaszczytnej pracy na nowym stanowisku zmarł 9 pomaga także w kreowaniu ścieżki rozwoju. Fundacja 2014 – statuetka „Złota Sójka”, przyznana przez Wójta kiego. Nie przeszkodziło mu to jednak zaangażować się grudnia 1944 r. Oh!pera została nominowana do statuetki „Osobowości Gminy Cegłów. w pomoc skazanym na zagładę. Julian Grobelny całe życie walczył o dobro i sprawiedli- i Sukcesy Roku 2014” za osiągnięcia i szeroką działal- Kiedy 4 grudnia 1942 roku powstała Rada Pomocy Żydom wość dla wszystkich mieszkańców Polski bez względu na ność charytatywną. Grzegorczyk Jan (1898-1975)– „Żegota”, na jej czele stanął Julian Grobelny i przez dwa przekonania religijne i narodowe. W 1987 r. pośmiertnie uczestnik bitwy pod Monte Ca- lata był prezesem tej jedynej w Europie, ogólnopolskiej otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Grzegorczyk Danuta z d. Sadowska (ur. 1956 r.) – sino. Pochodził z Mieni organizacji. Grobelny zajął się kolportażem nielegalnej bibliotekarz, animator kultury, regionalista i dzien- W 1939 r. dostał się do niewo- prasy i zabezpieczaniem porzuconej w czasie wojny Emilia Gromulska (ur. 13 lutego 1987 r.) – śpiewaczka. nikarz. li sowieckiej, przeżył Syberię. broni. Używał pseudonimów „Trojan”, „Julek” i „Anar- Wychowała się w Cegłowie. Jest dyplomantką wydziału Wychowała się w Podcierniu, mieszka w Woli Ra- Wstąpił potem do armii gen. chista”. Współpracował z takimi ludźmi jak Władysław śpiewu solowego Szkoły Muzycznej II stopnia im. Fryde- fałowskiej. Andersa, z którą przeszedł cały Bartoszewski czy Irena Sendlerowa. Zajmował się nie ryka Chopina w Warszawie. Z wyróżnieniem ukończyła Wykształcenie: Policealne Studium Bibliotekarskie szlak bojowy, biorąc między tylko ukrywaniem Żydów, szczególnie dzieci, ale rów- Miejską Szkołę Artystyczną I stopnia w Mińsku Mazo- w Warszawie, Kurs Starszego Bibliotekarza – War- innymi udział w zdobyciu nież organizacją i przerzutem broni dla powstańców wieckim. szawa, mgr pedagogiki ze specjalnością kulturalno- Monte Cassino. Po zakończe- z warszawskiego getta. Dzięki niemu uratowano wiele Zdolności muzyczne odkryto u niej w wieku 7 lat. Za- -oświatową w Siedlcach, Podyplomowe Dziennikar- niu wojny powrócił do Mieni. istnień ludzkich. częła śpiewać w kościele rzymskokatolickim w Cegłowie stwo na UW, Podyplomowe Studium Menedżerów Zmarł w 1975 r., pochowany – We wspomnieniach zachowałam Juliana Grobelnego jako i wielu innych. Na swojej drodze miała szczęście spotkać Kultury na SGH; ma certyfikat organizatora imprez na cmentarzu rzymskokato- wielkiego człowieka i patriotę. Szanował i zawsze niósł wielu wspaniałych muzyków. Grała i kształciła się pod masowych i zgromadzeń. lickim w Cegłowie. pomoc mniejszościom narodowym. Był niezmordowanie kierunkiem m.in. Zbigniewa Majewskiego – niezrówna- PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 75

obecnie w tym miejscu dom p. Gomółkowej). Zbierali Artykuły tekstylne, chemiczne i galanteryjne można się tu też cegłowscy Żydzi na rytualne modły; było nabyć: sklep ze śledziami (prowadziła go Żydówka Ruchla na w sklepie pani Dudowej (sklep spożywczy i papierniczy H ul. Granicznej; dziś dom Żyłków); z galanterią). P. Dudowa prowadziła sklep z córką na po- Abram (sprzedawał śledzie, na ul. Piłsudskiego, dziś sesji Hanny Jarzębskiej – dziś ul. Piłsudskiego, posesja dom pp. Wąsowskich); pp. Rucińskich, mieści się tu sklep „Niagara”); sklep ogólnospożywczy Żydówki Janklowej (na obecnej w sklepie bławatno-łokciowym u p. Jarończyk (w domu H posesji pp. Czyżów, ul. Sienkiewicza). Później w tym Szymanków, w rynku). mieszkaniu jej syn produkował konopiane postronki, Także w sklepach żydowskich, które prowadziła: które sprzedawał na targach; Fajga (żona Arona Sztajna prowadziła sklep tekstylny na wtedy też działała → Spółdzielnia Spożywców „Bra- ul. Piłsudskiego, w obecnym domu Czerniaków; obok, terstwo”, gdzie handlowano artykułami spożywczymi za obecnym domu pp. Kowalczyków Aron Sztajn miał i przemysłowymi; przekształcona później w „Cegło- w obszernej murowanej piwnicy wytwórnię wód gazo- wiankę”, a po II wojnie – w Gminną Spółdzielnię „Sa- wanych i lemoniady), mopomoc Chłopska” (→ Gminna Spółdzielnia „Samo- Frida (ew. Frajda) – wynajmowała lokal w rynku od Urbań- pomoc Chłopska”). skiej (później dom Walentego Szymanka); sprzedawała tekstylia: kołdry, narzuty, także obuwie gumowe, itp. Cegłów słynął z wyrobów wędliniarskich, czego ślad ss. Mariawickie – artykuły papiernicze. można znaleźć nawet w literaturze. Stanisław Ryszard Handel – od połowy XV wieku Cegłów był ośrodkiem sklep z tkaninami: L. Fajgenbauer, A. Sztejn), rzeźnictwo Dobrowolski wysłał Zofię i Stanisława Fochtów – boha- Wybuch wojny i lata okupacji były tragicznym okre- targowym. Wraz z potwierdzeniem praw miejskich w 1621 (W. Markowska, klasztor ss. Mariawitek). terów swojego opowiadania „Historia zwykłych ludzi” sem dla społeczeństwa, gospodarki i polityki. Wiele roku przez Zygmunta III Wazę mieszczanie otrzymali W latach 20. i 30. istniało wiele prywatnych sklepów z Warszawy do Cegłowa, który miał być bezpiecznym codziennych czynności zostało w tym czasie zabronio- zgodę do odbywania 2. targów tygodniowo (→ targowi- z różnorakim asortymentem. Najwięcej jednak było schronieniem dla Żydówki Zofii. nych. Rolnictwo zostało objęte kontyngentami, czyli sko). W ciągu kolejnych stuleci targi w Cegłowie kilka- sklepów spożywczych. Często były to punkty, w których „Mamy znajomych pod Cegłowem. Niedaleko. Można obowiązkowymi dostawami zboża, mięsa i mleka. Ceny krotnie były wznawiane po okresach upadku. W XIX – oprócz produktów typowo spożywczych – oferowano by pojechać… (…) były minimalne, a często stosowano zapłatę w wódce, w. w gminie Cegłów handel rozwijał się w niewielkim towar przemysłowy, czyli artykuły pierwszej potrzeby - Niegłupia myśl – Zygmunt przytaknął zamiarowi kolegi. celem rozpicia społeczeństwa. Kontyngenty były ciągle stopniu. W latach 1835-1838 w Cegłowie wymienia się do domu, stąd określenie: „mydło i powidło”. W latach - Żebyś wiedział, co za kiełbasa w tym Cegłowie! podwyższane, a sposób ściągania coraz bardziej bez- dwóch piekarzy i trzy osoby zajmujące się handlem. 30. sklepy spożywcze prowadzili: - Przestań żartować. względny. System kar za niedostarczenie kontyngentu Upadły całkowicie targi i jarmarki, głównie ze względu Jan Rżysko (sklep spożywczo-kolonialny założony w 1925 - Ja nie żartuję. Jedźcie! Uważajcie tylko, żeby was po przewidywał: więzienie, obóz koncentracyjny, a nawet na bliskość Kałuszyna, w którym odbywały się tego sa- r., na ul. Piłsudskiego, w ówczesnym domu Józefa Wójcic- drodze żandarmi nie ucapili. karę śmierci. W miastach wprowadzono drobiazgową mego dania, co w Cegłowie (w poniedziałki). Ponadto, kiego; sklep ten działał także w czasie wojny i jakiś czas Pojechalibyście nie na cegłowską kiełbasę, a na bludwu- kontrolę handlu produktami rolnymi i reglamentację dozorca miast województwa mazowieckiego, opisując po wojnie). Sklep kolonialny zaopatrzony był w towary rszt do jakiegoś bauera. (…) żywności na kartki, które pokrywały zaledwie 1/3 ka- Cegłów, stwierdził, że „nie ma widoku, aby miasto Cegłów spożywcze jak kawa, herbata, ryż, przyprawy, sprowa- - Chyba pojadę jednak do tego Cegłowa… Przywiozę coś lorycznego zapotrzebowania dorosłego człowieka. Jed- stanęło kiedyś w rzędzie miast znacznych z przyczyny, dzane z zamorskich krajów, głównie z kolonii; dla ciebie.”. nocześnie obowiązywał całkowity zakaz handlu mięsem że leży blisko miast innych: Kałuszyn, Mińsk, Siennica, Jan Wiśniewski (budynek spłonął w l. 80.; stał za dzi- i tłuszczem, a za nielegalny ubój groziła kara śmierci, Latowicz, a do tego mieszkańcy nie biorą się do handlu siejszą kwiaciarnią); Mięso i wyroby wędliniarskie kupowano u: obóz lub wywózka na roboty. i rękodzieł, z rolnictwa utrzymują się i do tego procederu Walentyna i Leokadia Cegiełkówny (na ul. Kościuszki; Ignacego Kazimierczyka (ul. Piłsudskiego); przy skle- Mieszkańcy Cegłowa utrzymywali się z rolnictwa, wiele dzieci swoje sposobią”. naprzeciw plebanii mariawickiej); pie było też pomieszczenie, gdzie gospodarze mogli np. też osób trudniło się szmuglem (nielegalne przewożenie W okresie międzywojennym we wsiach gminy Cegłów Duda (sklep spożywczy i papierniczy z galanterią p. wypić litkup po udanej transakcji handlowej; towarów, przemyt) i handlem zakazanymi towarami funkcjonowały pojedyncze sklepy. Handlowano przede Dudowa prowadziła z córką Ireną, na posesji Hanny Feliksa Kazimierczyka (ul. Kościuszki); w Mińsku czy Warszawie. W ten sposób utrzymywały wszystkim artykułami spożywczymi (w Kiczkach: K. Jarzębskiej – dziś ul. Piłsudskiego, posesja pp. Ruciń- Kazimierza Majewskiego (w rynku; dziś sklep p. Ositków); się m. in. rodziny Walaszczyków, Rechniów, Celestyna Rywka, S. Szpigner i L. Walenty; w Posiadałach: W. Ka- skich, mieści się tu sklep „Niagara”); Jana Kazimierczyka (w rynku; budynek spalony we wrze- Miastkowska, p. Bajerowa, Adamiakowa, Kaczorkowa czorek, D. Kowalik, A. Kurek; w Rososzy: I. Sadowska) Znyk (sklep monopolowo-cukierniczy; w domu Wójcic- śniu 1939 r., dziś posesja p. Jędreasów); z Pełczanki. oraz mięsnymi (rzeźnik w Kiczkach: J. Rżysko; w Roso- kich – w latach powojennych wł. Bernarda Kaczorka; ul. ss. Mariawitek (sklep mieścił się za kościołem maria- W Cegłowie działał w tym czasie sklep Jana Rżyski na szy: J. Kazimierczyk i J. Kurek). W latach 30. swoje skle- Piłsudskiego, obok kiosku); wickim). ul. Piłsudskiego, gdzie można było nabyć podstawowe py prowadziły Spółdzielnie Spożywców: Posiadalanka, ss. Mariawitki (budynek stał za kościołem mariawickim, artykuły na obowiązujące kartki. Ignacy Kazimierczyk Kiczkowianka i Cegłowianka. naprzeciwko dawnej szkoły mariawickiej; po wojnie W Cegłowie przed II wojną światową działały dwie pie- w dawnym sklepie wędliniarskim prowadził kantynę dla Handel w Cegłowie odbywał się w sklepach oraz na targu. był tam sklep żelazny prowadzony przez GS; później karnie: Niemców. Działał jeszcze sklep Znyka. Starsi mieszkań- Miejscem wolnego handlu był cały plac Anny Jagiellonki budynek został rozebrany); Mystkowskich (na ul. Granicznej; właściciel Jan Myst- cy wspominają, że po wybuchu wojny Znyk wystawiał (→ rynek w Cegłowie), miejsce nieutwardzone, na środku sklepik z ciastami p. Padzik (naprzeciwko dzisiejszej kowski; później prowadziła ją córka z m. Chodowicz); w oknie radio głośnikowe, dzięki czemu mieszkańcy którego stali kupcy z furmankami. Z nich bezpośrednio kwiaciarni; posesja pp. Mieszczanków). ss. Mariawitek (które prowadziły w Cegłowie także sklep mogli wysłuchiwać nadawanych komunikatów. sprzedawali owoce, warzywa i inne produkty. Istniało także kilka sklepików żydowskich : rzeźniczy, spożywczy i papierniczy; piekarnia mieściła Po wojnie nowa władza wprowadzała gospodarkę uspo- Według Księgi Adresowej Polski dla przemysłu rzemiosł Sztejn („U Szyi” na ul. Piłsudskiego; dawny dom p. Szersze- się od ul. Granicznej, dziś teren posesji organisty ma- łecznioną. Szybko doprowadzono do upadku drobnej i rolnictwa za lata 1928 i 1929 w Cegłowie prowadzona niów, rozebrany po wojnie; dziś posesja p. Zagańczyków); riawickiego). prywatnej wytwórczości i handlu. Krótko po wojnie była m.in.: herbaciarnia (P. Duda, J. Wiszkowski, A. Sa- sklep w domu Osińskich (plac w rynku; po wojnie w la- Siostry mariawickie prowadziły rozwiniętą działalność działały jeszcze sklepy spożywcze: Jana Wiśniewskiego, dowski), jadłodajnia (R. Suchowski, S. Kazimierczyk), tach 1955-63 prowadziła tam sklep Berta Osińska; obec- usługową i społeczną na rzecz cegłowian (szkoła, ochron- J. Rżyski, Stanisławy Śledziewskiej (ul. Piłsudskiego, dziś piekarnia (ss. Mariawitek, Ch. Szpancera), artykuły nie parking przed sklepem GS „1”); ka, piekarnia, sklepy z różnym asortymentem), w pod- pos. p. Brodów), Skwiecińskich i sklep na posesji Wła- spożywcze (W. Gręziak, S. Konikowa, W. Michalski, B. Judka Wyszkowski (sklep spożywczo-przemysłowy, ziemiach kościelnych prowadziły kuchnię i magiel. Do dysława Jakubickiego (na ul. Piaskowej), który później Raduszyńska, A. Sztejn, Ch. Zabielska), bławaty (czyli szlachtuz (rzeźnia); dom w rynku, spłonął w 1939 r.; dziś mieszkańcy wspominają smak żuru, w który wszy- należał do Spółdzielni Inwalidów w Kałuszynie, sklep scy zaopatrywali się u sióstr. sióstr Cegiełkówien. Wyroby wędliniarskie dalej robił Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 76 77

Feliks Kazimierczyk (ul. Kościuszki) i Kazimierz Majew- jęta przez wojska niemieckie. Ta informacja pozwoliła com Cegłowa i okolicznych wsi. Zostały tylko podpalone ski (w rynku; dziś sklep p. Ositków). Jednak właścicie- przygotować się Polakom do potyczki. przez wojsko cysterny z paliwem i ze zbożem. H le, gnębieni wysokimi podatkami, szybko likwidowali Założona w 1935 roku przez nauczyciela Stanisława 14 września około godz. 17. w Cegłowie pojawili się Niem- H swoje interesy. Pułkę 42. Kolejowa Drużyna Harcerska im. Tadeusza cy, zaczęli ostrzeliwać miejscowość z artylerii. O poby- Jednym z najdłużej działających prywatnych zakładów Kościuszki w Cegłowie już wcześniej przygotowywała cie Niemców w Cegłowie harcerze powiadomili wojsko była wytwórnia wód gazowanych Mariana Walaszczy- swoich członków do nadchodzącej wojny. polskie, które tego dnia stacjonowało we wsi Woźbin. ka, który przejął ją po swoim teściu Ignacym Macie- W chwili jej wybuchu St. Pułko, komendant hufca po- Po przybyciu do Cegłowa żołnierze polscy zorganizo- jewskim. Wytwórnia działała do 1989 r., a po śmierci wiatu ZHP sprawił, że cegłowska drużyna nabrała roz- wali atak na Niemców, w wyniku którego k. Łękawicy Mariana prowadziła ją jego żona Regina i – od 1977 r. machu. W oświadczeniu podpisanym przez dha Pułkę, zginęło siedmiu mężczyzn, w tym sześciu cegłowian – syn Grzegorz Walaszczyk (→ Walaszczyk Grzegorz) czytamy: „Szczep liczył 30 członków w wieku od 14 do 18 oraz czterech Niemców, pozostali Niemcy wycofali się. W przeciwieństwie do działalności prywatnej, władze lat. W zależności od grupy wiekowej byli szkoleni i przy- Po dwóch dniach, 16 września około godz. 14., od strony sprzyjały rozwojowi spółdzielczości. Na bazie przedwo- gotowywani do służby łącznościowej, wartowniczej oraz wsi Pełczanka przyjechało kilka samochodów z wojskiem jennej „Cegłowianki”, „Kiczkowianki” i „Posiadalanki” przysposobienia wojskowego. W okresie okupacji niemiec- niemieckim. Pozostawili samochody przed osiedlem powstała → Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłop- kiej byli wykorzystywani do rozpoznawania przewożonych i maskując się, przedostali się na teren rynku. Niemcy ska” w Cegłowie, która otworzyła sklepy z różnorakim ładunków przez pociągi niemieckie, kolportażu prasy, też groby poległych żołnierzy. Młodzież w czasie wojny z okolicznych domów przy rynku spędzili ludność pod asortymentem i prowadziła sprzedaż artykułów rolnych. konserwacji broni oraz jako łącznicy”. również uczęszczała na tajne nauczanie. budynek straży pożarnej. Zabrali również księdza Fijał- Powrót do gospodarki sprywatyzowanej nastąpił dopie- 7. Puk Ułanów Lubelskich wyposażył drużynę w sprzęt Najstarsi harcerze zostali oddelegowani do urzędu gmi- kowskiego (→ Fijałkowski Franciszek, ks.) powracają- ro po transformacji ustrojowej na początku lat 90. XX obozowy i namioty, z których harcerze korzystali w czasie ny jako pomocnicza służba dla potrzeb wojskowych. Na cego z cmentarza. Przypadkowo, czy też po wskazaniu w. W całej gminie otwierano na nowo prywatne sklepy obozów wakacyjnych. Pułk ufundował także sztandar początku mieli obserwować zamieszkujące w okolicy przez konfidenta, żołnierze niemieccy zrezygnowali i zakładano różnoraką działalność. W większości były harcerski, podarował werble, trąbki fanfarowe, karabi- osoby pochodzenia niemieckiego, które mogłyby współ- z rozstrzelania kilkudziesięcioosobowej grupy, podeszli to sklepy spożywcze, ale też np. przemysłowe: z artyku- nek szkoleniowy oraz motocykl „Sokół” z przyczepką. pracować z Niemcami w ramach tzw. V kolumny. Przez do budynku państwa Skwiecińskich, gdzie w tym czasie łami budowlanymi, elektrycznymi, dziecięcymi, apteka Harcerze tworzyli „Bojowe Sekcje Specjalne”. Jedna tydzień ubezpieczali transporty i naprawiali tory kole- przebywało 6 chłopców – harcerzy grających w karty. czy stacja paliw. z pierwszych i najbardziej aktywnych powstała w Ce- jowe, by Warszawa mogła się bezpiecznie ewakuować. Byli to Stanisław Skwieciński – gospodarz domu, Stani- Na początku lat 90. wznowiono sobotnie targi, które stop- głowie. Jej dowódcą – z rozkazu Wiktora Mrozka (→ Dostarczali też wodę żołnierzom, pasażerom pociągu, sław Padzik, Aleksander Wnuk, Zbigniew Wierzchnicki, niowo rozrastały się. Obecnie nowoczesne Targowisko Mrozek Wiktor) – był żołnierz września plut. Piotr rozwozili karty mobilizacyjne. Zygmunt Ostrowski i Ryszard Zakrzewski. Mieli po 16-17 im. Janusza Adamiaka jest miejscem handlu artykułami Chabiera „Osa” (→ Chabiera Piotr), jego z-cą był plut. lat. Według relacji ocalałych, budynek został otoczony rolnymi, ogrodniczymi, spożywczymi i przemysłowymi. rez. Sylweriusz Płatek „Znicz”. W harcerstwie działali Harcerze z Cegłowa i okolic: Józef Bigałowski, Ste- również inni młodzi z okolic Cegłowa i Mrozów. fan Chabiera „Twardy” (syn), Wojciech Dominik „Lis”, Harcerstwo w latach 1939-1945 – w Cegłowie już Drużyny harcerskie ściśle współpracowały ze sobą pod- Antoni Fiutkowski „Kolejarz”, Mieczysław Gass, Feliks przed wojną działała 42. Kolejowa Drużyna Harcerska czas różnych akcji sabotażowych, niszczyli urządzenia Gasek „Burak”, Ryszard Jankowski, Jan Jarząb „Filate- im. Tadeusza Kościuszki (→ harcerstwo). Wybuch II na linii kolejowej, sieci telefonicznej, dostarczali Żydom lista”, Ryszard Kaczorek, Ignacy Kazimierczak, Alek- wojny zmienił strukturę harcerstwa. 27 października żywność, czasem pomagali im uciec, ostrzegali Polaków sander Konik „Kolarz”, Janusz Konopski „Bil”, Henryk 1939 roku ZHP powołało do życia organizację konspi- o terminach wywozu na roboty do Niemiec. Pielęgnowali Konowrocki „Cygan”, Tadeusz Kotuszewski, Tadeusz racyjną pod nazwą Szare Szeregi. Harcerze związani Królak, Piotr Książek „Świt”(drużynowy), Piotr Ryszard z nurtem katolicko-narodowym dołączyli do hm. Stani- Książek (syn) „Orlę ”, Tadeusz Makowski, Stanisław sława Sedlaczka, który założył nową organizację – Har- Mazek „Tygrys”, Józef Mistewicz „Huragan”, Czesław cerstwo Polskie, które przyjęło konspiracyjny kryptonim Morawski „Nałęcz”, Andrzej Mrozowski „Poznaniak”, Hufce Polskie (HP). Nazewnictwo drużyn harcerskich Edward Nicewicz „Orzeł”, Zygmunt Ostrowski, Stani- było różne, powodowane poglądami i konspiracją. Bez sław Padzik, Władysław Piątkowski „Orkan”, Ryszard względu na nazwę harcerze wykazywali się odwagą i po- Płatek „Szpak”, Zenon Płatek „Nauczyciel”, Sylweriusz święceniem w walce z wrogiem. Od początku II wojny Płatek „Znicz”, Zygmunt Podstawka „Rudy”, Marian światowej na terenie powiatu mińskiego istniał hufiec, Przybiński „Bufetowy”, Zefiryn Rajnke „Zero”, Ryszard którego komendantem był Stanisław Pułko (→ Pułko Rechnio „Weleń”, Stanisław Robakiewicz „Gwóźdź”, Jan Stanisław) z Cegłowa, a jego zastępcą i sekretarzem – Rżysko „Kret”, Stanisław Skwieciński, Zbigniew Skwie- Leonard Krysiak z Mrozów. ciński, Józef Sobich, Andrzej Sybilski „Rawicz”, Marian Dzięki współpracy z 7. Pułkiem Ułanów w Mińsku Ma- Walaszczyk „Brytan”, Zbigniew Wierzchnicki, Lucjan zowieckim harcerze byli wyposażeni w sprzęt obron- Wiśniewski, Aleksander Wnuk, Franciszek Wojtkow- ny, co pozwoliło przed wojną na ćwiczenia wojskowe ski, Stefan Wojtkowski, Tadeusz Wojtkowski, Ryszard organizowane na obozach szkoleniowych. Po wybu- Zakrzewski, Andrzej Zychowicz „Garbaty”, Stefan Zy- chu II wojny światowej drużyna włączyła się do służby chowicz „Klon”, Leon Żłobiński „Rydz”. w obronie kraju. Wielu młodych ludzi przygotowywało Sanitariuszki i łączniczki z drużyny żeńskiej: Otylia posiłki i napoje, zbierano owoce w pobliskich sadach, Bożym „Kinga”, Bogusława Książek, Eugenia Książek którymi karmiono polskich żołnierzy przejeżdżających (matka) „Łza”, Maria Mrozek „Wisła”, Amelia Płatków- w transportach wojskowych, stacjonujących lub zatrzy- na, Hanna Płatkówna, Halina Ryfkówna. omendantkąK mujących się w Cegłowie. oddziału była Zofia Kulczyńska. Dużą rolę odgrywał też wywiad harcerski, który korzy- Na początku września na torach kolejowych stał pociąg stał ze sprzętu łączności radiotelefonicznej podarowanej za pociągiem. Wojsko konwojujące te transporty po- przez 7. PUL. Dzięki niemu oddział polskich żołnierzy, otwierało wagony z żywnością – mąką, słoniną, chlebem który po bitwie pod Kałuszynem znalazł się w okolicach oraz powypuszczało z wagonów inwentarz żywy: krowy, Cegłowa, został poinformowany o tym, że osada jest za- owce, konie i kazali to wszystko pozabierać mieszkań- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 78 79

przez żołnierzy i po trzech zostali wyprowadzeni pod Młodzieży w Palmirach, zbierała pieniądze na rzecz ofiar ogrodzenie budynku przy ul. Kościuszki. Tam zostali trzęsienia ziemi we Włoszech. W 1981 i 1982 r. druży- H rozstrzelani salwą z karabinów maszynowych, a następ- na w składzie: Radosław Broda, Grzegorz Śluzek i Piotr H nie obrzuceni granatami. Na miejscu zginęli: Stanisław Wiktorowski, uczestniczyła w finale IX Ogólnopolskiego Skwiecinski, Stanisław Padzik i Zygmunt Ostrowski. Młodzieżowego Turnieju Turystyczno-Krajoznawczego. Aleksander Wnuk bardzo ranny zmarł z upływu krwi. W 1982 r. harcerze brali udział w XV Ogólnopolskim Ryszard Zakrzewski (zm. 1987 r.) i Zbigniew Wierzchnicki Rajdzie Kleeberga, w turnieju o puchar Komendanta (zm. 2001 r.) przeżyli. Ryszard Zakrzewski miał urwaną Hufca Mrozy zdobyli II miejsce, a w Przeglądzie Ma- piętę, do końca życia kulał, zaś Zbigniew Wierzchnicki łych Form Artystycznych zespół w składzie: Andrzej został ciężko ranny – od kul i odłamków granatów po- Kowalczyk, Piotr Wiktorowski, Aneta Mikoda, Renata szarpane miał biodro, rękę i pierś. Leczenie ran i rozle- Królak, Ewa Mądzik, zdobył I miejsce. Grzegorz Śluzek głych obrażeń trwało bardzo długo. zdobył III miejsce w wojewódzkim finale Turnieju Wie- Ze wspomnień mieszkańców wynika, że Niemcy od- dzy Pożarniczej w Siedlcach. Drużyna K. Puchowskiej chodząc z Cegłowa, rzucali pociski. Spaliło się kilka co roku uczestniczyła w rajdach, zlotach młodzieżowych budynków mieszkalnych i gospodarczych. Między inny- i rajdach harcerskich, akcjach wojewódzkich i ogólno- mi budynek apteki i poczty, budynek ratusza, w którym Po ogłoszeniu mobilizacji druhowie rozwozili na polskich. W 1985 r. zastęp I cegłowskiej drużyny wystą- mieściła się szkoła i sklep spółdzielczy. terenie gminy karty mobilizacyjne. Kto miał rower, pił w telewizji w turnieju zastępów „Świata Młodych”. W czasie wojny harcerze czynnie uczestniczyli w szko- jeździł do miejscowości poza Cegłów, pozostali na W kolejnych latach harcerze byli również aktywni i jed- leniach w zakresie budowy i obsługi linii telefonicznych, miejscu. ni z najlepszych w województwie. Wyjeżdżali na obozy radiostacji wojskowych oraz rozpoznawania obcych sa- Harcerze, poza działaniami statutowymi, jak pomoc i rajdy piesze oraz rowerowe, uczestniczyli w gminnych molotów wojskowych. innym, organizowali biwaki, wycieczki, kursy i obozy uroczystościach patriotycznych z okazji świąt narodo- szkoleniowe. Do 1939 r. zorganizowano wiele obozów wych oraz w akcjach charytatywnych. W 1986 r. dru- Harcerze 42. drużyny ZHP byli później wcieleni do Taj- w: Zaleszczykach, Zakopanem, Orłowie czy Chode- żyna została laureatem konkursu GK ZHP „Harcerze nej Armii Polskiej (TAP), następnie do Związku Walki czu. Drużyna cegłowska współpracowała z drużynami współgospodarzami wsi”. Po transformacji ustrojowej Zbrojnej (ZWZ) i wreszcie w 1942 roku do Armii Kra- w Kiczkach i Mrozach. W chwili wybuchu II wojny St. doszły imprezy religijne, w których nie zabrakło udzia- jowej (AK) (→ Armia Krajowa). Dowódcą harcerzy był Pułko, sprawił, że cegłowska drużyna nabrała rozmachu łu harcerzy. Nadal harcerze zdobywali czołowe miejsca Stanisław Pułko „Nataniel”, a kiedy stali się żołnierza- (→ harcerstwo w latach 1939-1945). w różnorodnych konkursach. W 1995 r. w warszaw- mi AK, komendantem był Wiktor Mrozek „Wit” – obaj W latach 1965-75 – działała 4. Drużyna Harcerska im. skim Teatrze Ochota w konkursie „Strofy o Ojczyźnie” nauczyciele z Cegłowa. T. Kościuszki. Opiekunami drużyny byli wyznaczani cegłowscy harcerze zdobyli czołowe miejsca: I – To- nauczyciele: Jan Broda, Janina Małecka. Prowadzili róż- mek Szczęśniak, II – Michał Wadas. Za kronikę dru- W 2009 roku Zespół Szkolny w Cegłowie otrzymał imię siebie wielu młodych ludzi, którzy działali w myśl hasła norodną działalność społeczno-kulturalną i rozrywko- żyna kilkakrotnie zdobywała pierwsze miejsca. Były „Bohaterskich Harcerzy z Cegłowa”. Rok później biblio- „Bóg, Honor, Ojczyzna, Nauka, Cnota” oraz 10 punktów wą. Od 1975 r. pod opieką nauczycieli: Grażyny Brody, też kolejne sukcesy w imprezach na orientację i ringo. teka publiczna stworzyła o nich film fabularny „Harce- harcerskiego prawa. Działali czynnie do okresu wojen- Adeli Zych, Jadwigi Kaczorek, Zofii Wójcik, Krystyny Arkadiusz Walas zdobył I miejsce w indywidualnych rze z Cegłowa”, w którym zagrali mieszkańcy Cegłowa nego tj. organizowali liczne wycieczki, kursy, szkolenia, Mikody, działały drużyny zuchowe i harcerskie. mistrzostwach ZHP w ringo (1995 r.). Podczas Świato- i okolic. W 2012 roku został wymieniony nagrobek, biwaki, obozy, pomagali najuboższym kolegom, zbierając Od 1978 roku działała Drużyna Harcerska im. Henry- wego Zlotu Harcerstwa Polskiego „Zegrze ‘95” harcerz którego odsłonięcie odbyło się 23 września. Uroczystość np. pieniądze na wyżywienie. ka Sienkiewicza i opiekowała się nią nauczycielka Kry- przywieźli 12 dyplomów, wystąpili w audycji „Lato z Ra- rozpoczęła się Mszą Świętą, następnie odbyło się odsło- Opiekunowie drużyn wiele czasu poświęcali na wy- styna Puchowska (→ Puchowska Krystyna). Harcerze diem”, chwaląc okolice Cegłowa. Harcerzy wspierał wójt nięcie pomnika na rzymskokatolickim cmentarzu. Przy- chowanie moralne i patriotyczne. Kształtowanie tych uczestniczyli w wycieczkach, rajdach i zawodach na Stanisław Pieńkowski (→ Pieńkowski Stanisław), często były władze gminne, powiatowe, parlamentarzyści oraz najlepszych cech charakteru takich jak: odwaga, uczci- orientację, a w biegu patrolowym w Siedlcach zdoby- odwiedzając ich podczas zlotów z nagrodami. W 1996 żyjący harcerze z tamtych lat. Odsłonięcia dokonali: wójt wość, prawdomówność, rzetelność, miłość do przyrody li I miejsce. W następnym roku w III Wojewódzkim roku było kilkanaście imprez z aktywnym udziałem Marcin Uchman (→ Uchman Marcin), posłowie, były wpłynęły na bezgraniczną gotowość służenia Ojczyźnie, Zlocie Młodzieży – III miejsce. Drużyna uczestniczy- cegłowskich harcerzy. W XIX Ogólnopolskim Rajdzie harcerz Janusz Konopski, dyrektor szkoły Beata Walas która w 1939 roku potrzebowała różnorodnego wsparcia. ła w obozach wędrownych, w XIX Centralnym Zlocie na Orientację „Podkurek” I miejsca zdobyli: Monika oraz Bożena Witkowska, siostrzenica jednego z harce- Przed wojną miński hufiec ZHP liczył 13 drużyn. Ko- Kaska i Maciej Gromek. W mistrzostwach UKS w biegu rzy, Zygmunta Ostrowskiego. Złożono na grobie kwiaty. mendantem hufca był Stanisław Pułko z Cegłowa (→ na orientację Krzysztof Kaska zdobył I miejsce. W Wo- Autorem projektu pomnika, który również przybył na Pułko Stanisław), zastępcą Leonard Krysiak z Mrozów. jewódzkim Turnieju Turystycznym drużyna zdobyła uroczystość, jest prof. Stanisław Fijałkowski. Pomnik Bardzo aktywni byli harcerze z Cegłowa. Założona w 1935 I miejsce. W 1997 r. drużyna pojechała do Krakowa na powstał dzięki pracy komitetu i wsparciu wielu sponso- roku przez nauczyciela Stanisława Pułkę 42. Kolejowa spotkanie z papieżem Janem Pawłem II. Nadal chętnie rów, którym dyrektor i przewodnicząca komitetu wrę- Drużyna Harcerska im. Tadeusza Kościuszki w Cegło- wspierała akcje charytatywne, co roku uczestniczyła czyła specjalnie przygotowane statuetki. Gimnazjaliści wie już wcześniej przygotowywała swoich członków do w uroczystościach z okazji Święta Niepodległości. Dru- zaprezentowali bardzo ciekawy program artystyczny, nadchodzącej wojny. hna Krystyna Puchowska w 1998 r. od Komendy Hufca łącząc historię ze współczesnością. Starsi druhowie przeszli zimą 1938/1939 r. szkolenie „Mazowsze” otrzymała podziękowanie za „bardzo duży w zakresie rozpoznawania samolotów, które odbyło wkład pracy w wychowanie młodzieży zgodnie z har- Harcerstwo – Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP) się w warszawskim gimnazjum, a z obsługi radio- cerskimi ideałami”. powstał 1 listopada 1918 roku w wyniku połączenia stacji – w Urzędzie Poczty Głównej w Warszawie Obecnie działa 29. Drużyna Harcerska „Burza”. Składa wcześniej działających organizacji harcerskich i skau- na ul. Nowogrodzkiej. Praktyczne przeszkolenie się z 2 zastępów i liczy ponad 20 osób. 29.DH jest dru- towych. Przy szkole w Cegłowie założona została 71. w terenie odbyło się wiosną 1939 r. w okolicy wsi żyną dwupoziomową, co znaczy, że w jej skład wchodzą Drużyna Harcerska im. T. Kościuszki. Po reorganizacji Topór. Linia telefoniczna pobudowana została przez 2 grupy wiekowe: harcerze (10-12 lat) i harcerze star- hufców została przemianowana na 42. Jej inicjatorem organizację Związku Strzeleckiego, a harcerze ob- si (13-15 lat). Przynależy do Hufca ZHP „Mazowsze” i pierwszym opiekunem był nauczyciel Władysław Ko- sługiwali tę radiostację. w Mińsku Mazowieckim. Drużyna jest w całości także nopski. Założyciele i opiekunowie zgromadzili wokół stowarzyszona w Polskim Towarzystwie Turystyczno- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 80 81

-Krajoznawczym (PTTK) w ramach Harcerskiego Klubu Harcerze: Aleksander Gawor (w roli Stanisława Padzi- Po utracie praw miejskich przez Cegłów w 1869 roku Turystycznego „Mobilek”, przez co młodzież zdobywa ka); Maksymilian Gawor (w roli Zygmunta Ostrowskie- symbolu tego oficjalnie nie używano, a powrócono do H między innymi Odznaki Turystyki Pieszej, poznając go); Kuba Mućko (w roli Zbigniewa Wierzchnickiego); niego dopiero wraz z reorganizacją administracyjną H walory turystyczne okolic i różnych części Polski. Przemek Olszyński (w roli Stanisława Skwiecińskiego); kraju w 1991 roku. 29. Drużyna Harcerska „Burza” powstała 29 września Arkadiusz Śluzek (w roli Ryszarda Zakrzewskiego); Ma- 2011 r. z połączenia żeńskiej 11. Drużyny Harcerskiej ciej Zwierz (w roli Aleksandra Wnuka). Herody - grupy odgrywające biblijną opowieść o przyj- przewodzonej przez pwd. Monikę Kaskę i męskiej 18. Inni: ks. Fijałkowskiego zagrał Jacek Kwieciński, orga- ściu na świat Jezusa, w którą wplatano wątki ludowe. Drużyny Harcerskiej „Czarne Stopy” pod przewod- nistę – Krzysztof Gliwiński, matkę Aleksandra Wnuka Przedstawiali widowisko, w którym występowały posta- nictwem pwd. Krzysztofa Kaski. Numery tych drużyn, – Honorata Grudzień, ojca – Andrzej Strzała, lekarza cie: król Herod, Marszałek (adiutant), Żołnierz (sługa), jak łatwo policzyć, po zsumowaniu dają liczbę 29. Stąd – Andrzej Ceregra, felczera Witomskiego – Radosław Żyd albo Dziad, Śmierć i Diabeł. Akcja przedstawienia też nietypowe barwy drużyny – zazwyczaj są one jed- Chmielewski, pielęgniarkę – Renata Cyran, dziewczyny: mówiła o rozkazie Heroda i o jego śmierci. Potem była nolite dla wszystkich członków, jednakże w 29. DH, na Natalia Lisiecka i Joanna Suszyńska, Wiktora Mrozka – kłótnia Diabła ze Śmiercią o duszę złego władcy. Kończy- pamiątkę połączenia tamtych dwóch drużyn, chłopcy Sylwester Kielak, sekretarza gminy – Waldemar Zycho- ła się słowami: „Królu Herodzie, za twe straszne zbytki, noszą na mundurach barwy czarne z zieloną lamówką, wicz, stolarza – Bogdan Mućko, kobiety: Elżbieta Wą- chodź do piekła, boś ty brzydki”. a dziewczęta barwy chabrowe również z zieloną lamówką. sowska, Mirosława Mroszczyk, Alicja Jabłońska i Alina W Cegłowie takie przedstawienia organizował zespół Od 2009 r. drużynową jest samarytanka Adrianna Kaska, woźnego – Henryk Śluzek i inni. Janusza Adamiaka (→ Adamiak Janusz). Sam grał rolę Aniszewska. Celem drużyny jest kształtowanie postaw Niemców zagrali czł. Stowarzyszenia Rekonstrukcji Heroda, feldmarszałkiem był Marek Rutkowski, w rolę patriotycznych i kulturowych oraz czynny wypoczy- Historycznej AA7, żołnierzy polskich – członkowie To- Śmierci wcielał się Ryszard Dworzyński, Anioła – Zbi- nek latem i zimą. Harcerze uczestniczą w lokalnych warzystwa Pamięci 7. PUL w Mińsku Mazowieckim. gniew Szczygielski, żołnierza – Zygmunt Kopeć. Hero- obchodach świąt narodowych, angażują się w akcje Film wydano na płycie DVD w 1.000 egz. dy prezentowali nie tylko na terenie gminy Cegłów, ale wolontariatu. Działalność harcerska to: obozy, wyjazdy, również w Siedlcach. Chodzili też z gwiazdą „szopka- uczestnictwo w nowych przedsięwzięciach organizo- Herb gminy Cegłów – godło nadane gminie Cegłów rze”, czyli zespoły odgrywające herody. wanych przez hufiec, np. na: Zlot Stulecia Harcerstwa na mocy uchwały Rady Gminy z 26 czerwca 1991 r. w Krakowie, Zlot Ziemi Mińskiej oraz coroczny Rajd Godłem miasta jest wizerunek głowy św. Jana Chrzci- Mikołajkowy. Są też własne biwaki pod namiotami oraz ciela położonej na srebrnej misie, na tle snopa zboża. w szkołach, obozy harcerskie i wyjazdy do muzeów. Wszystko umieszczone na tarczy herbowej (w kształcie Najczęstszymi formami pracy są: zabawa, gra tereno- typowym dla wieku XV) z tłem w kolorze czerwonym. wa, współzawodnictwo między zastępami, śpiewanki przy akompaniamencie gitary, ognisko, wycieczka, Historia biwak, obóz. Drużyna aktywnie uczestniczy w życiu 16 lutego 1621 roku na mocy społeczności lokalnej m. in. poprzez trzymanie warty przywileju wydanego przez kró- honorowej przy Grobie Pana Jezusa w Wielki Piątek, la Zygmunta III Wazę, Cegłów udział w lokalnych obchodach świąt patriotycznych uzyskał potwierdzenie praw miej- oraz porządkowanie mogił leśnych. skich i otrzymał swoje godło, którym opatrywano pieczęcie Harcerze z Cegłowa – film fabularny na faktach z wrze- Na miejsce tragedii przybyło kilku mieszkańców. Okazało i wszystkie ważne pisma oraz śnia 1939 r. Zrealizowała go → Gminna Biblioteka Pu- się, że trzech harcerzy jeszcze żyje. Dzięki księdzu zawie- dokumenty urzędowe. bliczna w Cegłowie z udziałem mieszkańców. To opo- ziono ich do pobliskiego szpitala w Mieni. W nocy jeden Pierwsza wersja cegłowskiego wieść o pierwszej w Polsce egzekucji na harcerzach. Film z harcerzy – Aleksander Wnuk zmarł, jeden (Ryszard herbu przedstawiała tarczę ze nie tylko przypomina tragiczny los harcerzy, ale także Zakrzewski) z urwaną piętą po opatrzeniu ran został za- snopem zboża – będącym sym- uczy patriotyzmu, odpowiedzialności i solidarności, brany przez rodzinę do domu. Po kilku dniach Niemcy bolem urodzaju i dobrobytu, Huta Kuflewska – wieś położona w północno-wschod- a pokazane fakty poruszają wrażliwość każdego widza. wrócili, w szpitalu szukali harcerzy, ale na szczęście nie otoczonym liśćmi wawrzynu, którym przyozdabiano niej części gminy, znajdująca się około 7 km od Cegłowa. Treść: Kiedy 14 września 1939 r. w Cegłowie pojawili się rozpoznali tego, który żył, czyli Zbigniewa Wierzchnic- zwycięzców. Według tradycji miejscowej snop liczył Najbardziej rozdrobniona wieś gminy. w Cegłowie Niemcy, harcerze natychmiast powiadomili kiego. Czterech harcerzy pochowano w jednym grobie jedenaście kłosów, które miały symbolizować wszyst- Etymologia nazwy: o tym polskie wojsko, które stacjonowało w pobliskich – „razem zginęli, niech razem spoczywają” – powiedział kich Apostołów za wyjątkiem Judasza Iskarioty. Miały nazwa Huta Kuflewska pojawia się w dokumentach od lasach. Polacy zaatakowali wroga. ksiądz. Takimi słowami kończy się film. też świadczyć o randze miasta, gdyż im więcej kłosów XVIII wieku (Huta 1783; Huta Kuflewska 1827). Wcze- W odwecie 16 września Niemcy Przed filmem tamte czasy wspominają dawni harcerze: było w herbie, tym większe miasto miało znaczenie. śniej wieś istniała pod mianem Ruska Wola (Ruska vo- przyjechali do Cegłowa. Zaczęli Janusz Konopski i Ryszard Rechnio, a po zakończeniu Kiedy kapituła warszawska ostatecznie potwierdziła lia 1540; Ruska Wola 1565, 1576). Wsi o takim mianie zganiać ludzi na rynek. Planowali filmu pokazano uczniów składających kwiaty na grobie przywileje miejskie, do herbu dodano srebrną misę, na występuje wiele, zarówno na naszych terenach, jak i w ich zabić, ale w jakiś cywil coś im zabitych 16 września 1939 r. harcerzy. której znajdowała się głowa św. Jana Chrzciciela. Herb całej Polsce (obecnie jest ich 154). Huta Kuflewska to powiedział i zrezygnowali z roz- Scenariusz i reżyseria: Danuta Grzegorczyk (→ Grze- nawiązuje do tego świętego, ponieważ jest on patronem nazwa kulturowa, dwuczłonowa: część pierwsza po- strzelania. Pojechali do miesz- gorczyk Danuta) osady i miejscowego kościoła. Kłosy zboża zostały zapo- chodzi od słowa huta, człon drugi – odróżniający od kania harcerza Skwiecińskiego, Zdjęcia i montaż: Radosław Krążała życzone z herbu Wazów, na co król Zygmunt III wydał nazwy miasta Kuflew. gdzie było razem z nim sześciu Dźwięk: Marcin Śluzek kapitule specjalne pozwolenie. harcerzy. Nie spodziewając się Kierownik planu: Małgorzata Śluzek Taki herb wysłała rada miejska w 1847 roku do zatwier- Historia niczego, grali w karty. Niemcy Patronat: Krzysztof Miklaszewski (wójt w latach 2005- dzenia władzom rządowym. Wymalowany wówczas Huta Kuflewska na początku swego istnienia nazwa- wyprowadzili ich na podwórko, 2010) (→ Miklaszewski Krzysztof) w kolorach ma złoty snop, srebrną misę i czerwone tło. na była Ruską Wolą, co oznaczało, że jej mieszkańcy poprowadzili na łąkę i rozdzie- Film trwa 35 minut. Taki też utrwalony jest na suficie prezbiterium w miej- uwolnieni byli czasowo od czynszów na rzecz pana. lając na dwie grupy (po trzech), Obsada: scowym kościele. Pod taką nazwą Adolf Pawiński wymienia ją w spisie zastrzelili. Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 82 83

z roku 1576 jako własność Adama Oborskiego, mającą (lub Przy Szosie), Huta Sachalin, Huta Podlesie (lub Pod uposażenie 3 łanów. Lasem), Huta Działki. Powierzchnia użytkowa gruntów H Pod koniec XVIII wieku pojawia się w dokumentach już wiejskich liczy blisko 375 ha. Wieś należy do parafii Kuflew. I pod nazwą Huta, co wiąże się prawdopodobnie z wy- To tam znajduje się budynek, w którym producenci topem tam rudy. Regułą było, że wsie, które powstawa- kręcili wiele scen serialu „Ranczo”. Mieści się w nim ły w pobliżu większych folwarków ziemskich od nich redakcja gazety i radio „Wilkowyje” (→ plany filmowe). otrzymywały drugi człon swojej nazwy. Tak więc była to wieś podległa folwarkowi Huta – jednemu z ośmiu Huta szkła – na obszarze gminy Cegłów działały dwie I w majątku Kuflew, który aż do II wojny światowej zawsze huty: stanowił własność prywatną. W 1827 r. znajdował się tu 1) w Hucie Cegłowskiej (w odległości 3 km od Cegłowa jeden dom, w którym mieszkało 16 osób. przy drodze do Siennicy; obecnie jest tam leśniczówka). Podczas powstania styczniowego, 3 kwietnia i 27 paździer- Jeszcze w latach 70. XX w. znajdowały się tam pozosta- nika 1863 roku na terenie Huty i okolicy stoczono bitwę. łości huty w postaci stopionej masy szklistej i ułamków W 2. połowie XIX wieku dobra kuflewskie (w tym Huta glinianych donic do wytopu szkła. Od poł. XV w. lasy Kuflewska) należały do Weroniki Dąbrowskiej – żony wokół Cegłowa należały do zakonu augustianów war- Bronisława, syna Henryka Dąbrowskiego – wodza Le- szawskich jako fundacja książąt mazowieckich obejmu- gionów. W tym czasie folwark Huta liczył 533 morgi jąca powierzchnię ok. 100 km2. Należy przypuszczać, gruntów ornych, łąk i placów nieużytkowych. Znajdo- że huta została założona przez ów zakon. wał się tam zakład metalowy i wiatrak. 2) w Hucie Kuflewskiej, na polu Stefana Sadowskiego, Według księgi adresowej Polski z 1926/27 roku kolejny tuż przy drodze do Siennicy; znajdowano tam stopio- Inwestycje po transformacji ustrojowej 2005 – zakup budynku przy rondzie w Cegłowie na po- właściciel dóbr kuflewskich, Bronisław Szwejcer miał ne bryły szkła, fragmenty glinianych donic do wytopu 1990-2002 – wybudowano ponad 45 km dróg asfalto- trzeby kulturalne (remonty w latach 2006-2009); w Hucie nieco mniej ziemi, bo 474 ha i wiatrak. Na po- szkła oraz okruchów przepalonych cegieł pochodzących wych; remonty strażnic w Cegłowie, Mieni, Podskwar- 2006 – zakończenie remontu budynku po byłej siedzi- czątku XX wieku wiatrak posiadał również A. Skrzecz- prawdopodobnie z dawnego pieca. Huta znajdowała się nem i Posiadałach; bie Urzędu Gminy w Cegłowie na potrzeby biblioteki kowski oraz S. Kuźniarski. na terenie dawnych dóbr Augustianów, daty budowy 1990 – początek telefonizacji gminy. Po kilku latach wy- inwestycja dofinansowana z projektu „Odnowa wsi oraz Jeszcze w latach 60. Stał tam wiatrak koźlak Franciszka i zatrzymania nieznane. mieniono na nowoczesne centrale w Cegłowie i Kiczkach zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego”; Chylińskiego (→ wiatraki). Jeszcze pod koniec XIX w. miejscowa ludność używała oraz wybudowano centralę w Posiadałach i Podcierniu. 2006/7 – zagospodarowanie placu Anny Jagiellonki Na polu Stefana Sadowskiego funkcjonowała huta szkła nazw: Huta Szklana i Huta Kamienna. Miały one swo- Gmina została stelefonizowana bez ograniczeń; i utwardzenie kostką; oświetlenie ul. Kolejowej w Cegłowie; (→ huta szkła). je uzasadnienie tym, że tamtejsze pola były wyjątkowo 1992 – wykup terenu i budynku po Spółdzielni „Postęp” 2008 – remont stadionu i ulicy Sportowej w Cegłowie; Przed wojną administracyjnie wieś Huta należała do kamieniste, a na terenie obecnej Huty Podlesie i Huty w Cegłowie i jego modernizacja na cele szkolne; 2008 – wymiana nawierzchni placu przed kościołem gminy Kuflew. Od 1973 roku należy do gminy Cegłów. Środkowej leżała ogromna pryzma kamieni, wśród któ- 1994-1998 – budowa Domu Kultury w Kiczkach (od- w Kiczkach (asfalt, kostka) i wykonanie miejsc parkin- Obecnie sołectwo Huta Kuflewska liczy194 mieszkań- rej znajdowano różnokolorowe szkiełka – pozostałości dany do użytkowania w 2013 r.); gowych; ców (2013). po hucie szkła. 1995 – we wsi Piaseczno wybudowano Stację Uzdatniania 2009 – przebudowa ul. Prusa, modernizacja drogi Huta Mieszkańcy rozróżniają tradycyjne przysiółki, których Wody (SUW) (→ Stacja Uzdatniania Wody w Piasecz- – Wola Stanisławowska; nazwy są motywowane położeniem: Huta Środkowa nie) dostarczającej wodę do 3 gmin: Mrozów, Cegłowa 2009 – położenie nawierzchni placu targowiska w Ce- i Latowicza; głowie – nawieziono tłuczeń, żwir i gres; 1995 – wybudowanie oczyszczalni ścieków w Cegłowie 2009 – utwardzenie parkingu przy targowisku; wykonanie (→ Oczyszczalnia Ścieków w Cegłowie) na bazie ście- placu zabaw przy szkole w Cegłowie współfinansowane ków dowożonych; wybudowano – zgodnie z wymoga- w 50% ze środków Ministerstwa Edukacji; mi sanitarnymi – i oddano do eksploatacji wysypisko 2009 – remont Pomnika Niepodległości w Cegłowie; śmieci w Woźbinie; 2011 – modernizacja drogi Huta Kuflewska – Wola Sta- 1996 – początek budowy sieci wodociągowej. Do koń- nisławowska – współfinansowana ze środków Urzędu ca 2002 roku w gminie wykonano łącznie ponad 65 km Marszałkowskiego oraz remont ul. Ogrodowej w Cegłowie; sieci oraz ponad 1200 przyłączy, w tym 496 w Cegłowie; 2011 – wykonanie rowu odwadniającego w Podskwarnem 2000 – zakończenie modernizacji byłej „agronomówki” zadania współfinansowane z Nadleśnictwem Mińskim i zaadaptowanie dla przedszkola w Cegłowie; – likwidacja zagrożenia powodziowego; 2000 – oddanie do użytku pierwszego etapu kanalizacji ściekowej w północnej części Cegłowa; 2000 – wykonanie projektu kanalizacji w południowej części Cegłowa; 2000 – wykup powierzchni i urządzenie targowiska oraz parkingu w Cegłowie; 2000 – modernizacja ogrzewania – zamiana na olejo- we – w: Urzędzie Gminy, Ośrodku Zdrowia, szkołach w Cegłowie, Piasecznie i Wiciejowie; 2003/5 – roboty na ok. 6 km dróg; drugi etap kanali- zacji: południowo-wsch. część Cegłowa; modernizacja ulic: Rżysko, Graniczna, Reja, Oczki w Cegłowie; re- mont ciągów komunikacyjnych na pl. Anny Jagiellonki (chodniki, parkingi, zatoki, zjazdy); Gmina Cegłów 84

2011 – budowa wodociągu w Wiciejowie/kierunek Budy Barcząckie; rozpoczęcie rozbudowy oczyszczalni; I 2011 – remont dachu przedszkola w Cegłowie; 2011 – wybudowano boisko „ORLIK 2012” wraz z szat- niami i natryskami. Inwestycja została zrealizowana przy współfinansowaniu środków z Ministerstwa Sportu (47%), Marszałka Województwa Mazowieckiego (33%) oraz Gminy Cegłów (20%). Otwarcie odbyło się 7 paź- J dziernika 2011 roku; 2011 – wykonanie placu zabaw przy szkole w ramach projektu „Radosna Szkoła” – dofinansowanie z Mini- sterstwa Edukacji w wysokości 50%; 2012 – przebudowa drogi Kiczki – Dzielnik, dofinan- sowana z Urzędu Marszałkowskiego; 2012 – kompleksowa konserwacja rowu melioracyjne- go w Cegłowie – dofinansowanie w 50% WFOŚiGW; 2012 – docieplenie i zmiana pokrycia dachowego bu- dynku przy rondzie oraz utwardzenie placu; 2012 – wykończenie piętra Domu Kultury (Domu Lu- dowego) w Kiczkach oraz wykonanie dwóch boisk; Janicki Krzysztof (ur. 1972 r.) – rolnik, hodowca bydła. Jarek Grzegorz (ur. 1986 r.) – nauczyciel, aktor, kon- 2012/2013 – budowa kanalizacji sanitarnej w Mieni Wraz z żoną Ewą i trojgiem dzieci: Danielem, Rafałem feransjer obdarzony niezwykłą charyzmą i dowcipem; – zadanie współfinansowane przez Agencję Nierucho- i Weroniką mieszka w Kiczkach. Prowadzi zmoderni- z zamiłowania również muzyk. Syn Ireneusza i Iwony; mości Rolnych; zowane gospodarstwo rolne o powierzchni ponad sześć- wychował się w Cegłowie. 2012/13 – bodowa ostatniego etapu kanalizacji podci- dziesięciu hektarów. Wykształcenie: śnieniowej w Cegłowie; W 1997 r. po ojcu przejął go- Akademia Wychowania Fizycz- 2013 – zakończenie przebudowy targowiska w Cegłowie spodarstwo rolne o powierzch- nego w Warszawie, kierunek: (→ targowisko w Cegłowie); ni 12 ha. Dzięki pracowitości wychowanie fizyczne (2010); 2013 – zakończenie rozbudowy oczyszczalni; i przedsiębiorczości znacznie Szkoła Aktorska Jana i Haliny 2013 – zakończenie budowy ostatniego etapu kanalizacji je powiększył i unowocześnił. Machulskich w Warszawie (2012). podciśnieniowej w Cegłowie; Inwestował w gospodarstwo Uczestnik Akademickich Mi- 2013 – budowa sieci wodociągowej w Wólce Wiciejowskiej; i nowy sprzęt rolniczy. Najpierw strzostw Polski w lekkoatletyce, 2013 – oddanie do użytkowania Domu Kultury w Kiczkach; z kredytu dla młodych rolników srebrny medalista Mistrzostw 2013 – wykonanie nowych nakładek asfaltowych w Ce- wybudował nowoczesną obo- Polski Akademickich Związków głowie (ul. Sienkiewicza) i Skwarnym – współfinanso- rę, potem z pomocą środków Sportowych w kategorii junio- wane przez Nadleśnictwo Mińsk; unijnych z SAPART i PROW rów w skoku wzwyż (2005 r.). 2013 – utwardzenie dróg: Kiczki Pierwsze (Gródź), Wola kupował sprzęt. Realizuje ko- W Cegłowie założył pierwszy Stanisławowska, Piaseczno; modernizacja oświetlenia lejne projekty unijne. zespół muzyczny, który póź- ulicznego w Woli Stanisławowskiej; Hoduje ponad 130 sztuk bydła, niej przerodził się w formację 2013 – kompleksowy remont wnętrz wraz z reorgani- w tym 80 krów dojnych. Mleko Chain Reaction. Zespół był popularny w kręgu muzyki zacją Urzędu Gminy; oddaje do Węgrowa. Przez trzy heavy metalowej, nie tylko w kraju, ale i w Europie, gdzie 2014 – remonty nawierzchni asfaltowych ul. Mickiewicza, lata był na pierwszym miejscu w powiecie za średnią wy- wydawano ich płyty. Jest współzałożycielem i liderem Partyzantów, nowa nawierzchnia w Hucie Kuflewskiej, dajność z obory. Miał krowę czempionkę z najwyższą zespołu ELASTIC GOLF. remont nawierzchni Mienia – Pełczanka, Kiczki Drugie; wydajnością mleczną w województwie. Nic dziwnego, Praca zawodowa: łącznie z drogami powiatowymi wykonano prawie 10 że inni przyjeżdżają, by podpatrzeć i dowiedzieć się, jak Pracuje w Zespole Szkół Sportowych nr. 50 im. Janusza km nowych nawierzchni; budowa nowej nawierzchni on to robi. Kilkanaście wycieczek, w tym nawet z Danii, Kusocińskiego w Warszawie jako nauczyciel wychowa- asfaltowej na ul. Ogrodowej w Cegłowie; przebudowa odwiedzało gospodarstwo w Kiczkach, by obejrzeć nową nia fizycznego i trener lekkiej atletyki. drogi Mienia – Posiadały; przebudowa drogi Piaseczno oborę, jakiej w okolicy nie było. Stosuje innowacyjne W latach 2003-2005 pracował w teatrze w Bielańskim – Skupie – Kiczki; rozwiązania, ale uważa, że dopłaty unijne powinny być Ośrodku Kultury w Warszawie; W 2006 r. tworzył ama- 2014 – kompleksowy remont z utwardzeniem placu przed – na produkcję, a nie z ilości hektarów. Ziemia byłaby torskie filmy (zadania aktorskie, reżyseria, charaktery- OSP Podciernie w ramach projektu „Wioska kulinarna w rękach prawdziwych rolników, a nie tych z miasta, zacja). W latach 2008-2010: reklamy telewizyjne i in- w Podcieniu” – dofinansowania RPO; którzy jej nie uprawiają. ternetowe (kampania społeczna); Praktyka w Telewizji 2014 – dokończenie informatyzacji Urzędu Gminy, 5 Krzysztof Janicki – podobnie jak jego ojciec – jest ak- Polskiej (Redakcja Teleexpressu). Od 2011 r. konferan- publicznie dostępnych infokiosków z Internetem oraz tywny społecznie. Pełni funkcję radnego gminy Cegłów sjer, speaker; prowadzi bale, koncerty, gale, imprezy 2 ekrany informacyjne na terenie Cegłowa – dofinan- przez dwie kolejne kadencje. W 2010 r. przekazał rol- sportowe, firmowe oraz okolicznościowe (firma JA TO sowanie z RPO WM2013 –2013 –2013; nikom – powodzianom z gminy Słubice (pow. płocki) POPROWADZĘ). 2014 – docieplenie OSP Skupie i OSP Pełczanka, wy- sianokiszonki. Tworzy i występuje z autorskimi programami kabare- miana stolarki okiennej; Laureat powiatowej nagrody LAURA 2010 w dziedzinie towymi. Jest także lektorem i aktorem dubbingowym. 2014 – wykonanie sieci wodociągowej w Wiciejowie rolnictwo i ochrona środowiska. Zagrał w wielu spektaklach, m.in.: „Harper Regan”, (Wiciejów Las). „Sad Wykarczowany”, „Ślub” Witolda Gombrowicza, „Psychoterapia”, „Rozpiąć pasy” (spektakl z autorskim Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 86 87

pomysłem G. Jarka, do którego razem z Jarkiem Wój- działaczy demokratycznych. Potem dokonano zabójstwa cickim nagrał muzykę), „Ja Szczelnie Otwarty”, „Lekarz na osobach Rżyska i Strzelca. Widziałem u księdza broń J mimo woli” Moliera, „Rycerz bez konia” i in. i zeszyt, w którym zanotowani byli miejscowi członkowie J Od 2012 występuje w Teatrze XL w Warszawie, którego PPR. Większość z nich została w następstwie przez bandę jest współzałożycielem. Teatr uczestniczy w międzyna- wymordowana – zeznawał kościelny, Czesław Kobus. rodowych i krajowych festiwalach. W wyniku krótkiego śledztwa i procesu ks. Jarkiewicz został skazany 22 listopada 1946 r. jako główny oskarżony Jarkiewicz Zygmunt, ks. (1901-1949) – proboszcz pa- na karę śmierci wraz z utratą praw publicznych i obywa- rafii w Kiczkach od maja 1944 do listopada 1946 roku, telskich oraz przepadkiem majątku. Józefa Politewicza, człowiek wielkiej wiary, patriota. Jego życie oparte było Stanisława Kierasa i Henryka Rudzkiego także skazano na honorze, cnocie i godności człowieka. Po objęciu na karę śmierci. Kościelny Czesław Kobus dostał 7 lat, probostwa w Kiczkach szybko zjednał sobie wiernych a Jan Szostak 5 lat więzienia. Na prośbę matki prezydent – ludzie modlili się i słuchali jego płomiennych kazań. Bierut zmienił księdzu karę śmierci na 25 lat więzienia. Trafił na najtrudniejszy dla miesz- Pozostali zostali straceni. kańców Kiczek okres, w tym W maju 1947 roku ks. Jarkiewicz ponownie zasiadł na czasie odbywała się parcelacja ławie oskarżonych. Tym razem z organistą Czesławem dworu. Rok 1945 był niekorzystny Zawadką, który za przyznanie się został skazany na 15 dla rolników – deszcze i grady lat (wyszedł na wolność po 10 latach – w 1956 r.), nato- obniżyły zbiory o około 50%. miast ks. Jarkiewicza znów skazano na karę śmierci. Na Do tego dochodziły zniszcze- podstawie amnestii (1947 r.) wyrok złagodzono do 15 nia wojenne. A władza żądała lat więzienia. Obaj siedzieli we Wronkach k. Poznania. obowiązkowej dostawy płodów W listach do rodziny ks. Jarkiewicz żalił się na los, jaki rolnych dla państwa w pełnej go spotkał. Żałował, że wcześniej nie przeniesiono go jennym, ale prawnie powołano go 18 sierpnia 1952 roku. zbiorowisku, bardzo rzadka trawa – trzcinnik owłosio- wysokości. Ks. Jarkiewicz wsta- do innej parafii: Wyrodni„ … za dobro z mej strony, Początkowo obejmował 45,64 ha, natomiast rozporzą- ny. Obok trzcinnika występuje trzęślica modra, orlica wił się za rolnikami do władz gdy ich osłoniłem własnym życiem, bo byliby na pewno dzeniem z 10 kwietnia 1978 roku jego powierzchnię pospolita, torfowiec ostrolistny oraz płonnik pospolity. powiatowych. Miejscowi komu- wszyscy zginęli z rąk niemieckich żołdaków, odpłacili się rozszerzono do 70,4 ha. Drugim rzadkim zbiorowiskiem jest dębniak turzyco- niści oburzyli się i donosili do najczarniejszą niewdzięcznością. (…) Nie miano dla mnie Rezerwat Jedlina należy do najwspanialszych uroczysk wy, w którym pod drzewostanem dębowym rozwija się prasy i ministerstwa fałszywe litości, gdym błagał o zabranie mnie od morderców z tej mazowieckich. Rośnie tu wielogatunkowy starodrzew, runo właściwe olsom, stanowiące kombinację gatunków oskarżenia przeciwko księdzu. przeklętej parafii” – pisał ks. Jarkiewicz. Wsadzono go do w najstarszych fragmentach sięgający wieku 200 lat, olsowych, łąkowych i szuwarowych. Dominują w nim Kiedy zastrzelono Tadeusza Rży- pojedynczej celi bez okien i dano jeden koc. Zachorował a w przeważającej wielkości są to 100-130-letnie potęż- wysokie turzyce, trzcinnik lancetowaty, tojeść pospolita skę (parcelował dwór), a innego na zapalenie płuc. Chorego kapłana umieszczono w piw- ne jodły, sosny, świerki i dęby. Jodła jest w środkowej i kosaciec żółty. działacza partyjnego pobito, za nicy więziennego szpitala, gdzie zmarł 10 czerwca 1949 Polsce drzewem egzotycznym, a jej obecność w Lasach Na terenie rezerwatu występuje szereg gatunków chro- wszystko obwiniono probosz- roku. Zwłoki księdza zostały pochowane na cmentarzu Mieńskich – sensacją przyrodniczą. Tutejsze jodły ro- nionych. Należą do nich np.: widłak goździsty, storczyk cza. Ostrzeżony groźbą zabicia w lipcu 1946 r. napisał we Wronkach. W kwietniu 1975 r. staraniem rodziny sną z dala od swych naturalnych siedlisk, ale nikt ich tu leśny, wawrzynek wilczełyko, rosiczka okrągłolistna, do kurii błagalną prośbę o przeniesienie do innej parafii, prochy ekshumowano i złożono do grobu rodzinnego nie sadził. Obszar występowania jodeł rozciąga się na grzybień biały czy kopytnik pospolity. Występują tak- a wcześniej o urlop. Wyjechał do domu (okolice Rawy w Rawie Mazowieckiej. południu Polski, od Sudetów i Karpat po Góry Święto- że gatunki bardzo rzadkie: narecznica szerokolistna, Mazowieckiej), gdzie w obecności matki, braci i rodziny Kombatanci AK obwodu „Mewa-Kamień” w latach 90. krzyskie i Roztocze. Jodły w Jedlinie tworzą najbardziej zachyłka trójkątna, turzyca leśna, dziki bez koralowy został aresztowany. ufundowali ks. Jarkiewiczowi marmurową tablicę epi- wysuniętą na północ wyspę tego gatunku. oraz jaskier kaszubski. 18 listopada 1946 roku przed Wojskowym Sądem Rejo- tafijną, umieszczoną wewnątrz kościoła parafialnego W Rezerwacie Jedlina występują dwa bardzo rzadkie, Również bardzo zróżnicowany i bogaty jest świat zwie- nowym w Warszawie rozpoczęła się rozprawa przeciwko w Kiczkach. Rokrocznie w czerwcu odprawiana jest nawet w skali Polski, zbiorowiska roślinne. Jest to bór rząt występujących na obszarze Jedliny. Żyją tu: jele- pięciu akowcom i księdzu Z. Jarkiewiczowi, przywódcy Msza św. za duszę ks. Zygmunta, połączona z obecnością trzcinnikowy, charakteryzujący się drzewostanem sosno- nie, sarny, dziki, lisy, bobry. Spotkać można też żura- bandy, oskarżonym o przynależność do nielegalnej ter- akowskich sztandarów. Setki wiernych przeświadczo- wym z domieszką jodły i dębu, a w niektórych płatach wie, bociany czarne czy drapieżne bieliki i trzmielojady. rorystycznej organizacji, dokonanie szeregu napadów na nych o niewinności księdza pamiętało i pamięta o nim także świerka. Runo jest wielowarstwowe, a jego górne Przedstawicielem gadów jest rozpowszechniona tam posterunki MO i na działaczy demokratycznych oraz jako gorliwym pasterzu, który prowadził ludzi do Boga. piętro tworzy bujnie tu występująca i nadająca nazwę żmija zygzakowata. nielegalne przechowywanie broni. Zastraszani, w ob- Naraził się śmiertelnie komunistom za to, że nie lubił liczu kary śmierci zeznawali przeciwko księdzu. Józef w parafii bluźnierców i wrogów Kościoła. Politewicz opowiedział o wielu napadach i przytoczył słowa księdza, który miał powiedzieć do organisty, że Jedlina, rezerwat przyrody należy wszystkich komunistów „zlikwidować”. A oskar- – rezerwat o charakterze flory- żony St. Kieras przyznał się do udziału w napadach na styczno-leśnym; obszar leśny spółdzielnie, na działaczy demokratycznych i dezercji chroniący wyspowe stanowisko z wojska. Henryk Rudzki potwierdził zeznania innych jodły poza północno-wschod- i podkreślił kierowniczą rolę proboszcza w bandzie. nią granicą jej występowania. Procesowi towarzyszyła propaganda antykościelna za- Położony jest w Lasach Mień- mieszczona w pismach: „Gazeta Ludu”, „Expres Wie- skich (→ Lasy Mieńskie), w płn.- czorny” czy „Kurier Popularny” w Łodzi. „Rzeczpospo- -zach. części uroczyska Mienia lita” z 19 listopada 1946 r. tak relacjonowała zeznania i wchodzi w obręb Mińskiego oskarżonych: Obszaru Chronionego Krajo- - Słyszałem, jak ks. Jarkiewicz i Czesław Zawadka na- brazu. Rezerwat wyodrębniony woływali w rozmowach do zlikwidowania miejscowych został już w okresie międzywo- Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 88 89

Jeńcy w obozach niemieckich – w czasach II wojny 1944 r. była w obozach koncentracyjnym: Auschwitz, nr 7 (nr jeniecki: 104254). Potem dostał się do Włoch, Kurek Edward, ur. 1918 r. w Posiadałach, szewc. Trafił światowej służyły jako miejsca przetrzymywania inteli- Ravensbruck, Buchenwald. mieszkał w Londynie. do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, nr jeniecki J gencji państw podbitych przez III Rzeszę (w szczególno- Boruciński Ignacy, ur. 1880 r. w Kiczkach. Przed woj- Kliber Krystyna z d. Maciejewska, c. Heleny, ur. 1926 13605. Data śmierci: 15 czerwca 1942 r. J ści polskiej), kleru (w szczególności katolickiego), osób ną mieszkał w Kałuszynie. Trawił do Auschwitz, gdzie r. w Cegłowie. W sierpniu 1944 r. trafiła do obozu kon- Kuźniarski Jan, s. Stefana – aresztowany w Podcierniu, związanych z ruchem oporu i podziemiem, ofiar łapanek zginął 14 października 1943 r. centracyjnego, zwolniona 1 kwietnia 1945 r. Zmarła 23 trafił do Oświęcimia, potem wywieźli go do Anglii, skąd ulicznych oraz jeńców wojennych. W obozach masowo Budzyński Stefan, s. Jana i Julianny, ur. 1911 r. w Kicz- listopada 2006 r. już nie wrócił. wykorzystywano więźniów do niewolniczej i wyczer- kach. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, trafił do Kotuniak Aleksander s. Ignacego, ur. 1908 r. w Podcier- Lipiec Tadeusz, s. Czesława i Władysławy, ur. 1925 r. pującej pracy na rzecz niemieckich przedsiębiorstw. Stalagu XIIIA, data zwolnienia październik 1942 r. niu (brat Franciszka). Uczestnik kampanii wrześniowej, w Skwarnem. Przeżył obóz koncentracyjny (1 marca Cegiełka Stanisław, ur. 1911 r. w Podcierniu. Stalag XIII- 4 września 1939 r. wzięty do niewoli do Stalagu IIA, nr 1942 r. – 11 kwietnia 1945 r.). Z terenu gminy Cegłów do obozów niemieckich trafili: -A, nr jeńca 23427, k-do pracy 49, na karcie data zwol- jeniecki 4171, zwolniony w sierpniu 1940 r. Luba Ludwik, s. Josefa i Marianny z Ryfków, ur. 1906 r. Adamiak Jan, ur. 1908 r. w Woźbinie, strzelec, 25. pułk nienia: 16 luty 1940 r., a data śmierci: 15 grudnia 1941 r. Kotuniak Franciszek, ur. 1905 r. w Podcierniu (brat w Kiczkach. Kapral 114. Pułku Piechoty 41. Dywizji Pie- kawalerii, Stalag XXI-A, nr jeńca 3192. 12 kwietnia 1941 Chyliński Antoni, ur. 1914 w Posiadałach, szeregowy, Aleksandra) (→ Kotuniak Franciszek). choty Wojska Polskiego, powołany do wojska 24 sierpnia r. zwolniony do Rudnika. 71. pułk piechoty, jeniec wojenny. Stalag XVII-A; nr. Kotuniak Władysław, ur. 1921 r. w Podcierniu, kowal. 1939 r., wzięty do niewoli 27 września 1939 r. w Janowie, Adamiak Tadeusz, s. Bolesława i Zofii Spodar, ur. 1920 jeńca 38836. Należał do ZWZ, aresztowany przez gestapo 17 sierpnia trafił do Stalagu IIC w Greifswald, nr jeniecki: 6890. Do r. w Cegłowie, aresztowany w 1943 r. osadzony na Pa- Ciechański Stanisław, s. Stanisława i Józefy, ur. 1916 r. 1943 r. na terenie Kuflewszczyzny, osadzony na Pawiaku, domu wrócił. Zmarł w 1979 r. wiaku, trafił do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, w Cegłowie; uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r., trafił do obozu koncentracyjnego w KL Auschwitz, gdzie Łaski Józef, ur. 1906 r. w Cegłowie – jako cywil trafił do nr 156596 – przeżył. strzelec, 33. pułk piechoty, szkoła podoficerska; trafił do przebywał do wyzwolenia w maju 1945 r.; nr jeniecki: niewoli niemieckiej. Adamiec Józef, ur. 1909 r. w Kiczkach. Więziony w obozie Stalagu XIIB, nr jeńca 6379, zwolniony w grudniu 1941 r. 156247. Wrócił po wojnie. Machoń Józef, s. Michaela, matka z Kowalików, ur. 1911 r. koncentracyjnym w Auschwitz, zginął 29 październik Cis-Setzer Helena z d. Strzelec, c. Szczepana, ur. 1910 Kotuszewski Jan, ur. 1915 r. w Mieni. Był w Stalagu w Kiczkach. Uczestnik walk kampanii wrześniowej 1939 a 1942 r. w obozie. r. w Kiczkach. Od 4 września 1944 r. była w obozach XVII-A, nr jeńca 5345. 31 sierpnia 1940 r. zwolniony r., do niewoli wzięty 26 września 1939 r., trafił do Stalagu Araszkiewicz Marian, s. Władysława i Julianny, ur. koncentracyjnych: Auschwitz; Ravensbruck; Buchen- ze Stalagu VI-H. IV, nr jeniecki: 1009. Zwolniony 9 października 1940 r. 1921 r. w Cegłowie, w sierpniu 1943 r. trafił do obozu wald. Zwolniona w maju 1945 r., zm. 24 kwietnia 1995 r. Kowalczyk Wincenty, ur. 1912 r. w Wiciejowie. Starszy Makowski Franciszek, ur. 1905 r. w Mieni. Stalag XI-A, koncentracyjnego w Auschwitz, nr 138780, zwolniony Dąbrowski Stanisław – ur. w 1912 r. w Tyborowie. Za- strzelec w 28. pułku artylerii. Jeniec wojenny Stalagu nr jeńca 30750. 28 września 1940 r. zwolniony do Qu- 9 maja 1945 r. Zmarł 23 lutego 1998 r. trzymany 10 lipca 1940 r. i osadzony na Pawiaku, data VII-A, nr jeńca 2479. 6 lipca 1940 r. zwolniony jako ro- edlinburg; przeniesiony na status robotnika cywilnego. Bajszczak Franciszek, ur. 1908 r. w Podcierniu. Areszto- egzekucji: 17 września 1940 r. botnik cywilny do Arb. K-do 74 Michalski Roman, s. Stanisława i Balbiny, ur. 1908 r. wany 19 listopada 1943 r. był w obozie koncentracyjnym Dmowski Stefan, ur. 1912 w Skupiu. Przydział wojsko- Kowalik Antoni, ur. 1907 r. w Kiczkach, przydział woj- w Mieni. Przeżył obóz jeniecki, zwolniony w styczniu w Ebensee, nr 38782. Wrócił po wojnie. wy: 22. pułk piechoty (zwiadowca), trafił do Stalagu IIB, skowy: 80. Pułk Piechoty. Stalag I-B, nr jeńca 69582, Sta- 1940 r. Zmarł 4 marca 1996 r. Bakowski Stefan, ur. 1923 r. w Tyborowie. Był w obozie nr jeniecki: 13596. lag VI-J, na karcie jest stempel z datą:29 czerwca 1940 r. Mikołajczyk Leon, ur. 1900 r. w Mieni. Przed zatrzyma- koncentracyjnym od 11 września 1944 r. – Ebensee, nr Dziugieł Marian z Podciernia, 4 lata w niewoli niemiec- Kowalik Wincenty, ur. 1910 r. w Kiczkach, przydział niem mieszkał w Siedlcach. Trafił do obozu w Auschwitz, jeniecki 93137 kiej. Wrócił po wojnie wojskowy: 80. Pułk Piechoty – kapral. Stalag I-A , nr nr 10146; data śmierci: 22 lutego 1943 r. Bogusz Jan, ur. 1900 r. w Skwarnem. W sierpniu 1944 Furmański Wacław z Mieni – zginął w Oświęcimiu. jeńca 66065. Był również w Stalagu I-B. Mistewicz Jan, ur. 1916 r. w Posiadałach. Przydział woj- r. trafił do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, nr je- Gałązka Ignacy, ur. 1907 r. w Podcierniu. 20 września Kowalski Jan Teodor, ur. 1917 r. w Skwarnem. Mieszkał skowy: 15. pułk piechoty (strzelec). W październiku 1940 niecki 77412. 1939 r. w Falenicy wzięty do niewoli. Miejsce osadzenia: w Posiadałach. Trafił do obozu koncentracyjnego w Au- r. trafił do Stalagu VC – m. Offenburg, nr jeniecki: 32787. Bohm Stanisława z d. Strzelec, ur. 1919 r. w Kiczkach. Stalag IA, nr jeniecki: 45753. Wrócił do domu. schwitz, nr jeniecki 13606; data śmierci: 5 listopada 1941 r. Mistewicz Stanisław, ur. 1913 r. w Posiadałach, był w pie- Przed wojną mieszkała w Warszawie. Od 4 września Górski Wojciech, ur. 1881 w Mieni. Aresztowany w War- Kowalski Stanisław, s. Jana i Katarzyny, ur. 1914 r. w Po- chocie (strzelec), figuruje w kartotece jenieckiej. szawie 7 stycznia 1941 r., trafił do obozu koncentracyjne- siadałach. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r., Mućko Feliks, s. Franciszka, ur. 1907 r. w Kiczkach. go w Auschwitz, nr jeniecki: 8180; zwolniony w 1942 r. wzięty do niewoli, był w Stalagu IA, data zwolnienia Wzięty do niewoli 12 września 1939 r. w Szumowie, Gutwetter Marian, s. Mieczysława, ur. 1907 r. w Tybo- styczeń 1945 r. trafił do Stalagu IA , nr jeniecki 43708. rowie. Wzięty do niewoli 12 września 1939 r. w Stoczku. Kowalski Stanisław, ur. 1908 r. w Skwarnem , szewc. Myśliwiec Kazimierz z Podciernia – trafił do niemieckiej Stalag I A, nr jeńca 59688. 5 grudnia 1941 r. przeniesiony Zatrzymany 23 października 1940 r., więziony na Pa- niewoli, nigdy nie wrócił, nie wiadomo, co się z nim stało. na status robotnika cywilnego do Urzędu Pracy w Lubece. wiaku, trafił do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, Piotrak (?) z Huty Kuflewskiej – był w Oświęcimiu; Jaworski Franciszek, ur. 1903 r. w Skupiu. W 1944 r. trafił nr jeniecki 13604; data śmierci: 5 grudnia 1941 r. mieszkał w Niemczech. Wrócił do domu. do obóz koncentracyjny w Stutthofie, nr jeniecki 35801. Kozik Antoni z Podciernia – po kampanii wrześniowej Podobas Henryk, ur. 1926 r. w Skupiu. W 1943 r. trafił Jezierski Stanisław, s. Józefa, ur. 1919 r. w Cegłowie; był jeńcem niemieckim; wrócił. do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, nr jeniecki uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r., aresztowany Królik Roman, s. Antona, ur. 1907 r. w Kiczkach. Uczest- 21115. Data zwolnienia: 15 maja 1943 r. 14 września 1939 r. w Szumowie, wzięty do niewoli do nik walk kampanii wrześniowej 1939, wzięty do niewoli Podobas Stanisław, o. Adalbert, matka z d. Smater, ur. obozu Stalag IA, nr 12351. Po wojnie wrócił do Cegłowa, w Schwetz, trafił do Stalagu IIA w: Neubrandenburg, nr 1910 r. w Skupiu. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 pracował w ZTTK i dostał mieszkanie w Mińsku Maz. jeniecki: 2428, zwolniony w marcu 1941 r. r., 22 maja 1940 r. wzięty do niewoli, był w Stalagu VC Kaczorek Henryk, ur. 1922 r. w Posiadałach, szewc. Kruszewski Henryk, ur. 1922 r. w Skwarnem, krawiec. – Wildberg, nr jeniecki: 28273. W maju 1941 r. trafił do obozu koncentracyjnego w Au- Członek Armii Krajowej. Okoliczności zatrzymania: 23 Podstawka Józef, ur. 1908 r. w Mieni. Osadzony na Pa- schwitz, nr jeniecki 16725. Data śmierci: 28 maja 1942 kwietnia 1944 r. w pociągu przewoził amunicję i broń, wiaku, trafił do obozu koncentracyjnego – KL Stutthof, r. w Auschwitz. za co został osadzony na Pawiaku. W sierpniu 1944 r. nr jeniecki: 35593; zmarł. Kaczorek Ignacy, ur. 1897 r. w Pełczance. W sierpniu trafił do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, nr je- Rakowski Józef, ur. 1924 r. w Skwarnem. Przeżył obóz 1942 r. trafił do obozu koncentracyjnego w Majdanku, niecki: 12806. jeniecki (1 października 1944 r. – 1 maja 1945 r.). nr jeniecki 484, data śmierci: 11 listopada 1942 r. Kruszewski Stanisław, s. Tomasza i Marianny z d. Za- Reda Stanisław, ur. 1916 r. w Kiczkach. Zatrzymany Kieliszczyk Stanisław, s. Piotra i Ludwiki z Bożymów, wadzka, ur. 1916 r. w Skwarnem, tapeciarz. Za współpracę w Warszawie, od 17 września 1944 r. był w obozie kon- ur. 1922 r. w Mieni. W czasie powstania dołączył do ba- z partyzantami aresztowany w kwietniu 1943 r. trafił na centracyjnym – Auschwitz; nr jeniecki: 198528. W 1944 talionu „Pięść I”, po 20 września trafił do korpusu AK; Pawiak, potem do obozu koncentracyjnego Gross-Ro- r. przeniesiony do obozu Buchenwald; nr jeniecki 93657. nr leg. 00312 wydanej 1 sierpnia 1944 r. na Starówce. Po sen, nr jeniecki: 11000; data zwolnienia: styczeń 1945 r. Data zwolnienia: 1 kwietnia 1945 r. upadku powstania przebywał w obozie jenieckim Stalag Gmina Cegłów PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY 90 91

Przybysz Stanisław z Huty Kuflewskiej– po powsta- (→ Zwierz Jan). Na początku zespół występował w niż- niu warszawskim trafił do Oświęcimia, a po wyzwole- szych klasach rozgrywkowych, aby wreszcie awansować J niu – do Anglii. do okręgówki. Trenerem był wtedy Jan Michaluk. Kolejny K Rybarczyk Stanisław, ur. 1902 r. w Tyborowie. Od 8 trener – Waldemar Roszuk – ściągnął do Cegłowa swo- września 1944 r. – koleje niemieckie, zakwaterowanie ich wychowanków z Mińska. Zespół występował w IV obóz Einsiedlerhof Forsthaus. lidze siedlecko-białopodlaskiej przez 3 sezony. W 1994 r. Sadowski Władysław (ur. 1906 r., zm. 1995 r.) z Woli trener Roszuk opuścił cegłowski klub zabrawszy ze sobą Stanisławowskiej. We wrześniu 1939 roku trafił do nie- zawodników. Stanisław Wójcik (→ Wójcik Stanisław) K mieckiej niewoli (Stalag IA), do domu wrócił dopiero został z grupą juniorów. Przez kilka lat klub przeżywał w maju 1945 roku. duże trudności i był na granicy rozwiązania – także Serwatko Jan z Podciernia, s. Aleksandra – po kampanii z powodu braku wsparcia ze strony władz gminy. Do- wrześniowej był w Niemczech jeńcem; wrócił. piero w 1997 r. zebrało się grono osób, które powołały Skwieciński Wacław, s. Stanisława i Marianny, ur. 1911 społeczny komitet rozwoju sportu. Miał on za zadanie r. w Cegłowie. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. zbierać środki na działanie klubu, jak również odbudować Do niewoli wzięty w 1939 r.; był w Stalagu, nr 46638, dobrą atmosferę wokół Jutrzenki. Z tych osób powołano zwolniony w sierpniu 1943 r. Zmarł 27 kwietnia 1993 r. zarząd klubu w składzie: Tadeusz Karbowiecki (prezes), Smuga Stanisław – uczestnik kampanii wrześniowej, Adam Kaczorek (sekretarz), Ryszard Szczęśniak (skarb- w 1940 roku był wzięty do niewoli niemieckiej. Nr je- nik), Stanisław Wójcik (członek zarządu, trener). W tym niecki 44964; więziony w Stalagu XVII-A; 4 lutego 1941 czasie wielkie wsparcie dla Jutrzenki okazał też Tadeusz roku przeniesiony do Stalagu X-B, następnie do Stala- Bartnicki (miejscowy przedsiębiorca) i Andrzej Warchoł gu X-A. 30 maja 1941 roku został zwolniony (→ Smu- (biznesmen, sentymentalnie związany z Cegłowem). Do ga Stanisław). klubu wrócili byli zawodnicy, aby wesprzeć młodzież, co Woźniak Łucjan, o. Antoni; matka z d. Mączyńska, ur. zaowocowało dobrymi – na miarę możliwości – wyni- 1917 r. w Mieni. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 kami. Na jesieni 1999 r. z zarządu klubu odeszli Ryszard r. Do niewoli wzięty w m. Kłodno, trafił do Stalagu Szczęśniak i Stanisław Wójcik, którzy później zajęli się XIIIA, nr jeniecki 29328, zwolniony 31 sierpnia 1940 r. pracą z piłkarską młodzieżą w Jutrzence Junior. Zakrzewski Zygmunt (ur. 1924 r., zm. 1972 r.) z Rud- Na początku 2007 r., w wyniku działań wójta Krzysz- nika, syn Władysława i Aleksandry. Po powstaniu war- tof Miklaszewskiego, nastąpiło połączenie wszystkich szawskim trafił do obozu Viligen w Niemczech, wrócił podmiotów sportowych w Cegłowie. W czerwcu 2007 w 1946 r. Zamieszkał w Warszawie. r. zarejestrowano Stowarzyszenie Jutrzenka Cegłów. Zawadzki Wincenty, ur. 1891 r. w Skwarnem. Trafił W skład zarządu weszli: Adam Kaczorek (prezes), Ry- do obozu koncentracyjnego Buchenwald, nr jeniecki: szard Szczęśniak (skarbnik), Arkadiusz Walas (sekretarz), 84526; data śmierci: 27 marca 1945 r. Stanisław Wójcik i Adam Zwierz (członkowie zarządu); komisja rewizyjna: Sławomir Słodownik, Przemysław Ka- Jutrzenka Cegłów – Klub Sportowy Jutrzenka Cegłów czorek, Tadeusz Karbowiecki. Do rozgrywek zgłoszono założony został w 1936 r. (data nieudokumentowana). dwie drużyny seniorów (w lidze okręgowej i B-klasie) Barwy: niebiesko-biało-czerwone. Stadion: w Cegłowie. oraz trzy drużyny juniorskie. Sztab trenerski tworzyli: Najwyższy poziom ligowy – IV liga. Stanisław Wójcik, Ryszard Szczęśniak i Michał Wadas. W 2009 r. nowym prezesem klubu został Sławomir Ko- Historia siński. Wyłożył on znaczne środki na działanie I zespołu, Nazwa klubu Jutrzenka pojawiła się prawdopodobnie który zmienił nazwę na Jutrzenka-Majsterpol. W tym już na początku działania drużyny – ok. roku 1936. czasie drużyna awansowała do IV Ligi Mazowieckiej (po Według przekazu miała symbolizować początek czegoś raz drugi w swojej historii). Po czterech miesiącach pre- nowego. Przed II wojną światową grano we wszystko, zes jednak zrezygnował z funkcji. Drużyna nie dograła ale najpopularniejsza była piłka nożna i siatkowa (→ do końca rundy i rozwiązała się. Natomiast rezerwy pod sport). Grywano również w piłkę ręczną, 11-osobową. wodzą Stanisława Wójcika uzyskały awans do A-klasy, W czasie wojny drużyna Jutrzenki rozgrywała mecze gdzie grają do dziś (2014 r.) z okolicznymi wsiami na boisku „w gaju”. Po wojnie re- Równolegle z drużyną seniorów działały drużyny młodzie- aktywowany klub przystąpił do zrzeszenia Ludowych żowe piłki nożnej chłopców. Trenerzy: Stanisław Wójcik, Zespołów Sportowych. W latach 50. i 60. patronowały Ryszard Szczęśniak. Obecnie – Sławomir Słodownik. mu GS Cegłów i PGR Mienia. Na początku lat 60. klu- W 2012 r. władzę w klubie przejęło młode pokolenie. Pre- bem zajmował się Wiesław Kamiński, a po jego śmierci zesem został Przemysław Kaczorek, a w zarządzie znaleźli – Witold Jagodziński. Pod koniec lat 60. klub rozpadł się. się: Krzysztof Wąsowski, Karol Branicki, Michał Wadas. Kolejna próba reaktywacji miała miejsce w roku 1975. Od stycznia 2014 r. działanie klubu koordynuje → Sto- Henryk Wadas i Zbigniew Bajszczak skrzyknęli grupę warzyszenie Klub Sportowy Nowa Jutrzenka Cegłów. młodych ludzi, jednak po półtorarocznym graniu inicja- tywa upadła. Przyczynił się do tego także brak zaintere- sowania ze strony władz gminy. Następną – tym razem udaną – próbę reaktywacji klubu podjęto w 1982 r. przy wsparciu ówczesnego naczelnika gminy Jana Zwierza