Plan Ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego

Narodowa Fundacja ochrony Środowiska Członek Światowej Unii 01-445 WARSZAWA, UL. ERAZMA CIOLKA 13 ochrony Przyrody tel./fax: (48) (22) 877 23 59 – 62

e-mail: [email protected]

www.nfos.org.pl

PLAN OCHRONY WELSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

ANEKS DO DOKUMENTACJI PROJEKTU PLANU OCHRONY WPK Z 2007 R.

Warszawa, grudzień 2010 Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego przygotowanego w 2007 r. przez Instytut Ochrony Środowiska opracowany został przez zespół pod kierunkiem Generalnego Projektanta planu ochrony – Andrzeja Weigle

Plan ochrony Parku Krajobrazowego „Dolina Jezierzycy” przygotowywany jest na zlecenie Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych

Zadanie współfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Spis treści:

WPROWADZENIE ...... 5

CZĘŚĆ I – ANALIZA STANU ZACHOWANIA ORAZ ZAGROŻEŃ DLA TORFOWISK WELSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO POŁOŻONYCH W GRANICACH OBSZARÓW NATURA 2000 „OSTOJA WELSKA” I „PRZEŁOMOWA DOLINA RZEKI WEL” ...... 7 1. Obszar badań i metodyka prowadzonych prac w terenie...... 8 2. Identyfikacja typów siedliskowych torfowisk...... 9 3. Wyniki weryfikacji / rozpoznania terenowego torfowisk na stanowiskach w odniesieniu do obszaru...... 9 3.1. Ostoja Welska ...... 9 3. 2. Przełomowa Dolina Rzeki Wel ...... 14 3. 3. Torfowiska na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego poza obszarami Natura 2000 ...... 18 4. Szczegółowa waloryzacja trzech wybranych obiektów z siedliskiem 7230 w obszarze Ostoi Welskiej...... 22 4.1. Torfowisko Kopaniarze – lewy brzeg...... 22 4. 2. Torfowisko Kopaniarze – prawy brzeg...... 30 4.3. Torfowisko Szczupliny – prawy brzeg...... 36 5. WSKAZANIA DO PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH ...... 42 5.1. Elementy planu zadań ochronnych dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH280015 „Przełomowa Dolina rzeki Wel”...... 42 5.2. Elementy planu zadań ochronnych dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH280014 „Ostoi Welskiej”...44 6. Literatura ...... 50

CZĘŚĆ II ROŚLINY NATURA 2000 W WELSKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM W OBSZARACH OSTOJA WELSKA I PRZEŁOMOWA DOLINA RZEKI WEL...... 53 1. Obszar prowadzenia badań...... 53 2. Zakres pracy ...... 54 3. Materiały źródłowe...... 54 4. Metodyka prowadzonych prac w terenie...... 54 5. Wyniki weryfikacji / rozpoznania terenowego w odniesieniu do obszaru, gatunków i ich siedlisk na stanowiskach...... 55 5.1 Gatunki roślin z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej zarejestrowane na obszarze WPK ...... 55 5.2 Ostoja Welska – PLH 280014...... 56 5.3 Wskazania do planu zadań ochronnych dla Ostoi Welskiej PLH 280014...... 92 5.4 Przełomowa Dolina Rzeki Wel - PLH 280015...... 95 5.5 Wskazania do planu zadań ochronnych dla Przełomowej Doliny Rzeki Wel PLH 280015 ...... 98 6. Inne ważne garunki roślin...... 100

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

6.1 Inne ważne gatunki roślin w obszarze Natura 2000 „Ostoja Welska”...... 100 6.2 Inne ważne gatunki roślin w obszarze Natura 2000 „Przełomowa Dolina Rzeki Wel”...... 102 7 Literatura ...... 104

CZEŚĆ III ANALIZA I CHARAKTERYSTYKA LEŚNYCH SIEDLISK PRZYRODNICZYCH W OBRĘBIE WELSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW NATURA 2000 – „OSTOJA WELSKA” I „PRZEŁOMOWA DOLINA RZEKI WEL” WRAZ Z WNIOSKAMI DO PLANU OCHRONY WELSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO...... 110 1. Rozpoznanie występowania przedmiotów ochrony, tj. zbiorowisk leśnych odpowiadających chronionym siedliskom wymienionym w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. na dwu obszarach NATURA 2000: Ostoja Welska i Przełomowa Dolina Rzeki Wel. .. 110 1.1. Dotychczasowe dane o występowaniu siedlisk chronionych ...... 110 1.2. Aktualna analiza występowania chronionych siedlisk na terenie obszaru Natura 2000 ...... 113 1.3. Nie zweryfikowane typy siedlisk chronionych podawane wcześniej dla Ostoi Welskiej i Przełomowej Doliny Rzeki Wel...... 116 2. Stan ochrony chronionych siedlisk w zakresie zbiorowisk leśnych (ocena wg. trzech parametrów) ...... 117 2.1. Ostoja Welska ...... 117 2.2. Przełomowa Dolina Rzeki Wel ...... 118 3. Elementy wskazań do planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego w związku z ochroną siedlisk leśnych występujących na obszarach NATURA 2000...... 120

CZĘŚĆ IV AKTUALIZACJA STANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OBSZARU WPK, W TYM ZWŁASZCZA W ZAKRESIE DOKUMENTÓW PLANISTYCZNYCH GMIN ZA OKRES 2007-2010...... 122 1. Gmina Lidzbark...... 122 2. Gmina Rybno ...... 124 3. Gmina Grodziczno...... 125 4. Gmina Płośnica ...... 127

ZAŁĄCZNIK NR 1 – - PROJEKT UCHWAŁY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO W SPRAWIE PLANU OCHRONY WELSKIEGO PK. - PROJKET PLANU OCHRONY WELSKIEGO PK

ZAŁĄCZNIK NR 2 – - PROJEKT UCHWAŁY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO W SPRAWIE WELSKIEGO PK. - PROJKET UCHWAŁY RADY GMINY W SPRAWIE WELSKIEGO PK

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

WPROWADZENIE W roku 2007 Instytut Ochrony Środowiska z Warszawy opracował dokumentację oraz projekt planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego. Dokumentacja ta prezentowała obszerną charakterystykę obszaru oraz propozycję ustaleń planu ochrony zasad ochrony poszczególnych typów ekosystemów, zasad udostępniania Parku, propozycje nowych obszarów chronionych, sposoby ograniczenia zagrożeń, kierunki badań naukowych oraz zasady monitoringu. Na dokumentację tę składały się następujące opracowania cząstkowe: 1. „Ochrona ekosystemów nieleśnych (wodnych i podmokłych)” 2. „Ochrona ekosystemów nieleśnych (polnych i łąkowych)” 3. „Operat ochrony ekosystemów leśnych” 4. „Ochrona flory i grzybów” 5. „Operat ochrony fauny” 6. „Ochrona krajobrazu” 7. „Ochrona walorów kulturowych” 8. „Turystyka i edukacja” 9. „Zagrożenia środowiska” oraz tom „Plan ochrony WPK – Synteza”. W składzie zespołu autorskiego IOŚ znaleźli się: Jadwiga Sienkiewicz, Marek Kloss, Maria Bednarek, Grzegorz Rąkowski, Małgorzata Walczak i Zbyszko Pisarski. Na podstawie powyższej dokumentacji zespól Instytutu Ochrony Środowiska przygotował projekt rozporządzenia Wojewody Warmińsko-Mazurskiego w sprawie planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego, który przeszedł wymagany ówczesnym prawem proces opiniowania przez samorządy gmin. Zmiana w roku 2008 przepisów ustawy o ochronie przyrody, w tym w zakresie organów odpowiedzialnych za uchwalanie planów ochrony parków krajobrazowych wymusiła przygotowanie nowego projektu planu ochrony WPK, uwzględniającego także fakt ustanowienia w granicach Parku dwóch obszarów Natura 2000 – specjalnego obszaru ochrony siedliska „Ostoja Welska” PLH280014 oraz specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 „Przełomowa Dolina Rzeki Wel” PLH280015. Zadanie to, w efekcie rozstrzygnięcia procedury przetargowej, powierzone zostało Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska. Kierownikiem projektu, a zarazem Generalnym projektantem planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego został Andrzej Weigle. W trakcie roboczych uzgodnień z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Olsztynie ustalono, że zgodnie z zapisami art. 20 ust. 5 plan ochrony WPK ma uwzględniać zakres planu zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 położonych w granicach Parku.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Szczegółowa analiza dostępnych materiałów, w tym omówionej powyżej dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. oraz wyników inwentaryzacji obszarów Natura 2000 wykazały, że dla przygotowania planu ochrony opartego na aktualnym i wiarygodnym materiale wyjściowym konieczne jest wykonanie uzupełniających prac terenowych i kameralnych. Prace te objęły następujące sfery: 1. analizę stanu zachowania oraz zagrożeń dla torfowisk obszarów Natura 2000 położonych w granicach WPK wraz z mapą ich występowania, 2. analizę występowania chronionych gatunków roślin obszarów Natura 2000 położonych w granicach WPK wraz z mapą ich stanowisk, 3. analizę i charakterystykę leśnych siedlisk przyrodniczych w obrębie Welskiego Parku Krajobrazowego wraz z mapą z występowania, 4. aktualizację stanu zagospodarowania przestrzennego w tym zwłaszcza w zakresie dokumentów planistycznych gmin za okres 2007-2010. W ramach zespołu NFOŚ, autorami powyższych analiz byli: Pkt 1 i 2 – Mirosław Szczepański Pkt 3 – prof. dr hab. Jan Marek Matuszkiewicz Pkt 4 – Krzysztof Wittbrodt Efekty tych prac zestawione zostały w niniejszym opracowaniu, stanowiącym aneks uzupełniający do dokumentacji projektu planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego z 2007 r. Na podstawie wszystkich tych materiałów przygotowany został nowy projekt planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego oraz komplet projektów dokumentów (uchwał) związanych z procedurą opiniowania i uzgadniania planu ochrony. Zostały one dołączone do opracowania w załączniku nr 1 (wersja projektu planu na dzień 15 grudnia 2010 r.) W trakcie prac nad planem ochrony pojawił się pomysł włączenia w granice Welskiego Parku Krajobrazowego niewielkiego fragmentu obszaru Natura 2000 „Ostoja Welska” pozostającego poza jego granicami. Rozwiązanie to w znaczący sposób uprościłoby zarządzanie tym obszarem, zniknąłby także problem konieczności sporządzania planu zadań ochronnych lub planu ochrony, dla fragmentu Ostoi położonej poza dotychczasowymi granicami Parku. W związku z tym zespół Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska przygotował projekt uchwały Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego w sprawie Welskiego Parku Krajobrazowego zawierający zaktualizowany opis granic oraz jej mapę na przygotowaną na podkładzie ewidencyjnym. Przygotowano także propozycję tekstu uchwał rad gmin (wraz z uzasadnieniem) uzgadniających nowy akt prawny związany z funkcjonowaniem WPK. Materiały z tym związane dołączono do niniejszego opracowania w załączniku nr 2.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Fot. Torfowisko wysokie k. Straszew. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

1. Obszar badań i metodyka prowadzonych prac w terenie Prace terenowe - weryfikację torfowisk prowadzono w miesiącach czerwiec - wrzesień 2010 roku. Przed przystąpieniem do prac przestudiowano literaturę przedmiotu (por. wykaz literatury). Rozpoznanie było prowadzone również w latach wcześniejszych w ramach kartowania torfowisk w Welskim Parku Krajobrazowym. Inwentaryzację siedlisk dla wybranych stanowisk przeprowadzono zgodnie z zaleceniami metodyki inwentaryzacji siedlisk Natura 2000 - poradników GIOŚ. Na stanowiskach siedlisk notowano czynniki, które negatywnie lub pozytywnie wpływają na zachowanie siedliska. Wykonano dokumentację fotograficzną. Zamieszczono również informacje o stanowiskach interesujących gatunków roślin (niektóre z czerwonej księgi lub umieszczone na czerwonych listach) znalezionych w trakcie prac terenowych. W terenie korzystano z map topograficznych w skali 1:25 tys., map leśnych, ortofotomap (źródło: geoportal.gov.pl). Opracowano mapę rozmieszczenia torfowisk na obszarze Welskiego Parku Krajobrazowego ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000 Ostoja Welska i Przełomowa Dolina Rzeki Wel. Mapa obejmuje obszar WPK w nowych proponowanych granicach (dolina Welu k. Szczuplin).

Fot. Torfowisko w rezerwacie Ostrów Tarczyński. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

2. Identyfikacja typów siedliskowych torfowisk Jednoznaczne określenie typów siedlisk przyrodniczych związanych z torfowiskami nastręcza wiele problemów identyfikacyjnych związanych ze znacznym odkształceniem tego typu siedlisk i ich dużą heterogenicznością (dynamiczne kręgi zbiorowisk). W wielu wypadkach wymagane jest przeprowadzenie szczegółowych badań fitosocjologicznych (komputerowe analizy porównawcze zdjęć fitosocjologicznych), chemicznych (pH, przewodnictwo, poziom Ca) i stratygraficznych (ustalenie wcześniejszych stadiów sukcesji) znacznie wykraczających poza niniejsze opracowanie. Szczególnie dużo problemów wiąże się z identyfikacją torfowisk zasadowych głównie torfowisk topogenicznych (gytiowisk) o mozaikowym układzie przy zbiornikach eutroficznych. W kilku przypadkach zmieniono klasyfikację torfowiska w stosunku do materiałów z sdf dla obszarów Natura 2000. Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje jednoznacznej weryfikacji tego typu siedlisk jak i ich rozmieszczenia na terenie Ostoi Welskiej i Przełomowej Dolinie Rzeki Wel.

3. Wyniki weryfikacji / rozpoznania terenowego torfowisk na stanowiskach w odniesieniu do obszaru 3.1. Ostoja Welska W Ostoi Welskiej zanotowano trzy typy torfowisk z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej • 7120 – torfowiska wysokie zdegradowane, • 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska, • 7230 – torfowiska zasadowe.

Tab.1 Wykaz torfowisk w Ostoi Welskiej. Id kod siedlisko obiekt 12 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Ostrów Tarczyński 17 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Bagno Koziana 19 7120 torfowiska wysokie zdegradowane Bagna Jeleńskie 20 7230 nizinne torfowiska zasadowe Kopaniarze lewy brzeg 21 7230 nizinne torfowiska zasadowe Kopaniarze lewy brzeg ruiny mostu 22 7230 nizinne torfowiska zasadowe Kopaniarze prawy brzeg 23 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Zompy Jeglijskie 40 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Głowacz łąki k. Buchnowa 41,42,43 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Zompy Jeglijskie fr 45 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Szczupliny Bagno 46 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Szczupliny lewy brzeg

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

47 7230 nizinne torfowiska zasadowe Szczupliny prawy brzeg

Znaczenie siedliska dla sieci Natura 2000 W strukturze użytkowania obszaru Ostoi Welskiej torfowiska zajmują względnie niedużą powierzchnię (kilka %), jednak są tu duże obiekty – Bagna Jeleńskie, Bagno Kozina (jeden z największych kompleksów kwaśnych torfowisk w regionie) jak i obszary z torfowiskami bardzo dobrze zachowanymi – Torfowisko Kopaniarze. Torfowiska te wraz z gatunkami roślin Natura 2000, które rosną na tego typu siedliskach są głównym przedmiotem ochrony w ostoi.

Tab.2 Siedliska torfowiskowe z Dyrektywy Siedliskowej w Ostoi Welskiej (na podstawie SDF).

Kod Reprezentaty- Względna Stan % pokrycia Ocena ogólna wność powierzchnia zachowania 7120 B B C C 7140 A C B B 7230 A C A A

Typ 7120 - torfowiska wysokie zdegradowane - zanotowano w jednym bardzo dużym obiekcie o nazwie Bagna Jeleńskie. Torfowisko położone jest między miejscowościami Wąpiersk i Jeleń (na E od tych miejscowości). Jedno z największych torfowisk wysokich w regionie. W kompleksie z siedliskami 3160 i 91D0-2. Obiekt podzielony na liczne działki torfowe. W części środkowej (Włochynia) widoczne liczne doły potorfowe (szczególnie przy niskim poziomie wód latem) o regularnych kształtach w zaawansowanej fazie regeneracji. Dominującymi zbiorowiskami są tu zbiorowisko z wełnianką pochwowatą i torfowcem kończystym oraz zbiorowisko bagna zwyczajnego i torfowca magellańskiego.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Map. Bagno Kozina (po lewej) i Bagna Jeleńskie (po prawej). (źródło:www.geoportal.gov.pl)

Fot. Torfowisko wysokie zdegradowane na Bagnach Jeleńskich. Widoczne zagłębienia – regenerujące się potorfia. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.3 Zestawienie wskaźników siedliska 7120 dla stanowiska w Ostoi Welskiej. Id. Obiekt Powierzchni Struktur Szanse Ocena a siedliska a zachowania ogólna siedliska i funkcje 19. Bagna Jeleńskie FV FV FV FV

Typ 7140 - torfowiska przejściowe i trzęsawiska - zanotowano na siedmiu obiektach o nazwach: Bagno Koziana (rezerwat), Szczupliny Bagno, Szczupliny Rzeka, Zompy Jeglijskie, Bagno Głowacz, Ostrów Tarczyński. Dużą powierzchnię siedlisko pokrywa na Bagnie Koziana przy zachodnim brzegu Jeziora Jeleńskiego i reprezentuje typową kwaśną postać tego typu siedliska. Znacznie mniejszą powierzchnię zajmuje na Zompach Jeglijskich (niewielkie enklawy pośród zakrzaczeń). Skrajne skrzydło tego siedliska (zbliżone do 7230) prezentują obiekty koło Szczuplin i Buchnowa. Odczyn jest tu lekko kwaśny i siedlisko to tworzy mozaikę z małopowierzchniowymi zbiorowiskami typowymi dla zasadowych torfowisk. Należy zaznaczyć, że w tych obiektach swoje stanowiska mają rzadkie gatunki roślin Stellaria crassifolia, Eriophorum gracile, Liparis loeselii, Hamatocaulis vernicosus, Helodium blandowii. Torfowisko w rezerwacie Ostrów Tarczyński z dominującym zbiorowiskiem wełnianki pochwowatej i torfowca kończystego Eriophoro vaginati-Sphagnetum recurvi nawiązuje do torfowisk wysokich, jednak dominacja torfowców z sekcji Cuspidata, brak „czerwonych torfowców” i struktury kępowo-dolinowej typowej dla torfowisk wysokich, duża grząskość i widoczna sukcesja brzóz (nie zaś sosny) skłania ku klasyfikacji jako torfowisko przejściowe.

Fot. Torfowisko przejściowe w rezerwacie Bagno Koziana. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.4 Zestawienie wskaźników siedliska 7140 dla poszczególnych stanowisk w Ostoi Welskiej (* poza obecnym WPK)

Id. Obiekt Powierzchnia Struktura Szanse Ocena siedliska zachowania ogólna i funkcje siedliska 12. Ostrów Tarczyński FV U1 FV U1 17. Bagno Koziana U1 FV U1 U1 23. Zompy Jeglijskie U2 U1 U2 U2 40. Głowacz łąki k. Buchnowa FV U1 U1 U1 41,42,43 Zompy Jeglijskie fr U2 U1 U2 U2 45. Szczupliny Bagno* U1 FV U1 U1 46. Szczupliny lewy brzeg* U2 U1 U2 U2

Typ 7230 - górskie i nizinne torfowiska zasadowe - zlokalizowano w sześciu obiektach przy czym trzy płaty związane są z zatorfieniem wokół rzeki Wel koło Kopaniarzy. Jeden z płatów na lewym brzegu Welu jest doskonale zachowany z kompleksem gatunków charakterystycznych dla tego typu siedlisk. Doskonałe zachowanie wiąże się z dobrymi warunkami wodnymi aczkolwiek porównując powierzchnię mechowisk z końca XIX w. w dolinie Welu na odcinku Grabacz – Jezioro Tarczyńskie do obecnej to zachowała się zaledwie ich piąta część, resztę obecnie pokrywają zbiorowiska leśne i krzewiaste. Obiekt Kopaniarze cechuje wyjątkowe bogactwo florystyczne. Swoje stanowiska mają tu skalnica torfowiskowa, lipiennik Loesela, wyblin jednolistny, żłobik koralowaty, gółka długoosostrogowa, sierpowiec błyszczący, mszar nastroszony i wiele innych. Mniejszą powierzchnię siedlisko zajmuje na prawym brzegu Welu koło Szczuplin i jest doskonale zachowane. Wszystkie tego typu siedliska wymagają ochrony czynnej poprzez odkrzaczanie, ekstensywne użytkowanie i stabilizację poziomu wody.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Map. Torfowisko Kopaniarze - widoczne „otwarte” enklawy mechowisk. (źródło:www.geoportal.gov.pl)

Tab.5 Zestawienie wskaźników siedliska 7230 dla poszczególnych stanowisk w Ostoi Welskiej (* poza obecnym WPK) Id. Obiekt Powierzchni Struktur Szanse Ocena a siedliska a zachowania ogólna siedliska i funkcje 20. Kopaniarze lewy brzeg U1 U1 U1 U1 Kopaniarze lewy brzeg - ruiny U1 U1 U1 U1 21. mostu 22. Kopaniarze prawy brzeg U2 U1 U2 U2 47. Szczupliny prawy brzeg* U1 U1 U1 U1

3. 2. Przełomowa Dolina Rzeki Wel W Przełomowej Dolinie Rzeki Wel zanotowano dwa typy siedlisk z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej • 7110 – torfowiska wysokie, • 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska,

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.6 Wykaz torfowisk w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel. Id kod siedlisko obiekt 3 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Starszewy z brzozą 4 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Straszewy z czermienią 5 7110 torfowiska wysokie Straszewy - orlik 6 7110 torfowiska wysokie Kurojady - Las Nadwelski 29,30 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Linowiec 31 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Straszewy ramienice 32 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Kiełpińskie k źródlisk

Fot. Torfowisko wysokie Kurojady w Lesie Nadwelskim. (fot. M.Sz.)

Typ 7110 - torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą - zanotowano w dwóch obiektach. Śródleśne torfowisko w zagłębieniu na zachód od jeziora Linowiec. Torfowisko wysokie w początkowym stadium rozwoju o słabo wykształconej strukturze kępowej. Na obrzeżach zbiorowiska z bagnicą torfową, turzycą bagienną, przygiełką białą, w środkowej części z luźno rozrzuconymi sosnami. Śródleśne torfowisko koło Straszew zajmuje podobną powierzchnię. Wśród zbiorowisk duży areał zajmuje zbiorowisko z wełnianką pochwowatą i torfowcem kończystym. W środkowej części wykształcona struktura kępowo-dolinowa.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.7 Zestawienie wskaźników siedliska 7110 dla poszczególnych stanowisk w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel.

Id. Obiekt Powierzchnia Struktura Szanse Ocena siedliska zachowania ogólna i funkcje siedliska 5. Starszewy - orlik FV U1 U1 U1 6. Kurojady – Las Nadwelski U1 U1 U1 U1

Typ 7140 - torfowiska przejściowe i trzęsawiska - zanotowano na pięciu obiektach. Jedno nich znajduje się koło Lidzbarka. Torfowisko wokół jeziora Linowiec jest niewielkie powierzchniowo i występuje w mozaice z zaroślami łozowymi. Pięć niewielkich torfowisk położonych jest w śródleśnych zagłębieniach k. Straszew. Torfowisko na północ od źródlisk Kiełpinskich prezentuje typową kwaśną postać z dominacją wełnianki wąskolistnej i torfowca kończystego miejscami w stadium sukcesyjnym do brzeziny bagiennej. Podobny charakter mają dwa obiekty na NE od torfowiska wysokiego. Torfowisko wokół wypłyconego zbiornika wodnego z ramienicami ma charakter nasuwającego się pła na niewielki zbiornik wodny.

Fot. Torfowisko przejściowe k. Straszew. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.8 Zestawienie wskaźników siedliska 7140 dla poszczególnych stanowisk w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel.

Id. Obiekt Powierzchnia Struktura Szanse Ocena siedliska zachowania ogólna i funkcje siedliska 3. Starszewy z brzozą U1 U1 U1 U1 4. Straszewy z czermienią U1 U1 U1 U1 29,30. Linowiec U2 U1 U1 U2 31. Straszewy ramienice FV FV FV FV 32. Kiełpińskie k. źródlisk U1 FV FV U1

Fot. Torfowisko przejściowe k. Straszew. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.9 Siedliska torfowiskowe z Dyrektywy Siedliskowej w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel. (na podstawie SDF)

Reprezentatywn Kod % pokrycia Względna Stan ość Ocena ogólna powierzchnia zachowania

7110 A C A B 7140 A C A B

Charakterystyka zagrożeń Torfowiska zajmują małe powierzchnie. Wśród zagrożeń dla takich siedlisk najważniejszym jest powszechny spadek poziomu wód gruntowych i przesuszenie złoża i tym samym ekspansja zbiorowisk zaroślowych i nitrofilnych. Torfowiska położone są w niewielkich zagłębieniach co uniemożliwia kontrolę i stabilizacje poziomu wody.

3. 3. Torfowiska na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego poza obszarami Natura 2000

Tab.10 Wykaz torfowisk na terenie WPK poza ostojami Natura 2000. Id kod siedlisko obiekt 0 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Zespół Szkół w Rybnie 1 7110 torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą Kostkowo 2 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Kielerowo 7 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Ciechanówko W 8 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Ciechanówko E 9 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Jeleń za siedzibą WPK 10 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Bagno Koziana wysypisko 11 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Bagno Koziana wysypisko małe 13 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Koło jeziora Zakrocz 14 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Torfowisko Wąpierskie 15 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska k. Torfowiska Wąpierskiego - małe przy szosie 16 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Murawki przy Płośniczance 18 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Murawki małe przy Płośniczance 24 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Rybno

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

25 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Rumian 26 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Rybno Kolonia 27 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Korzeniec las 28 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Bladowo 33 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Kiełpiny las 34 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Kiełpiny las małe 35 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Tarczyny małe 36 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Wybowo 37 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Wybowo 1 38 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Koty 39 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Ciechanówko potorfia 44 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Murawki większe przy Płośniczance

Map. Zompy Jeglijskie – widoczne liczne potorfia w większości zakrzaczone. (źródło:www.geoportal.gov.pl)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Fot. Torfowisko przejściowe na Zompach Jeglijskich. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Przełomowa Dolina Rzeki Wel. Ostoja Welska

Ryc. Mapa rozmieszczenia torfowisk na obszarze Welskiego Parku Krajobrazowego (wg nowych granic): 7110 – torfowiska wysokie, 7120 – torfowiska wysokie zdegradowane, 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska, 7230 – torfowiska zasadowe.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

4. Szczegółowa waloryzacja trzech wybranych obiektów z siedliskiem 7230 w obszarze Ostoi Welskiej

4.1. Torfowisko Kopaniarze – lewy brzeg

Fot. Mechowisko na Torfowisku Kopaniarze. (fot. M.Sz.)

Tab.11 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu siedliska i perspektyw ochrony (wg metodyki GIOŚ) wraz z komentarzem do metodyki badań. Karta obserwacji siedliska przyrodniczego 7230 na stanowisku Kod podtypu siedliska 7230 Nazwa obszaru i obiektu Torfowisko Kopaniarze -lewy brzeg Oznaczenie stanowiska (kod nadany na mapie numerycznej) Obszary chronione, na których znajduje się obszar natura 2000 Ostoja Welska, proj. stanowisko rezerwat Torfowisko Kopaniarze, Welski Park Krajobrazowy

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Charakterystyka obszaru zasilania/zlewni obszar zlewni rolniczo-leśny z dominacją borów sosnowych Charakterystyka stanowiska i obiektu dolina torfowiska przy rzece Wel. (otoczenia płatu) + fotografie Torfowisko przepływowe z słabo widocznym systemem melioracyjnym. W sąsiedztwie olsy (w tym torfowcowy). Szkic topograficzny Bibliografia obiektu Obserwator Mirosław Szczepański Data obserwacji Data wypełnienia 02.09.2010 Festuco rubro-Caricetum rostrate, Dryopteri- Zbiorowiska roślinne stwierdzone na Thelyptiredum, Menyantho-Sphagnetum stanowisku teretis, Caricetum acutiformis, Caricetum paniculate, Equisetum limosi, Współrzędne geograficzne Wysokość n.p.m. Ok. 144 m.n.p.m Zdjęcia fitosocjologiczne Współrzędne geograficzne środka, wys. npm, Powierzchnia zdjęcia, nachylenie, ekspozycja, Zwarcie warstw a, b, c, d Wysokość warstw a, b, c, d Jednostka fitosocjologiczna + fotografie płatów Stan ochrony siedliska przyrodniczego na stanowisku Opis stanu siedliska na Ocena stanowisku Parametr

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Powierzchnia siedliska na stanowisku 1. Obligatoryjnie podać informacje na temat zmian powierzchni Stabilna (równowaga dynamiczna lub wzrost) siedliska (zmniejsza się, wzrasta lub ORAZ pozostaje w równowadze). brak znaczących zmian w strukturze przestrzennej Powierzchnia torfowiska siedliska na stanowisku zmniejsza się

FV - powierzchnia stabilna lub jej wzrost, brak 2. Optymalnie - należy oszacować znaczących zmian w strukturze przestrzennej tempo zmian (najlepszą metodą siedliska na stanowisku oceny tempa zmian/równowagi jest U1 - powierzchnia siedliska zmniejsza się lub porównanie zajmowanej obserwuje się znaczące zmiany w jego strukturze powierzchni przez siedlisko na przestrzennej, zmiany obserwuje się na powierzchni podstawie zdjęć lotniczych mniejszej niż 1% wykonanych w odstępie kilkunastu U2 - obserwuje się duże zmniejszanie powierzchni lub kilkudziesięciu lat, Uwaga! - tj. utrata 1% siedliska w ciągu roku lub duże zmiany rzetelnych danych na temat zmian w strukturze przestrzennej zachodzących w obrębie torfowiska dostarczają jedynie badania jego XX - nieznana stratygrafii, niestety pracochłonne i wymagające od obserwatora dużej wiedzy. Na przestrzeni ok. 80 lat pozostało ok. 1/5 dawnej otwartej powierzchni torfowiska.

3. Wskazać przyczynę zmiany powierzchni, np. ekspansja lasu, FV-U1-U2- eksploatacja lub w przypadku XX wzrostu powierzchni - np. obumieranie roślinności leśnej. Zarośnięcie drzewami i krzewami na skutek zaprzestania użytkowania kośnego

4. W ramach opisu należy podać szacunkową powierzchnię całkowitą siedliska (w opinii obserwatora jednoznacznie kwalifikującą się jako 7230) na stanowisku oraz prawdopodobną powierzchnię historyczną siedliska (w miarę możliwości). Aktualna 4-5 ha 24 Historyczna co najmniej Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, ©kilkana ście ha

5W ii dć if j Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

1. Za gatunki charakterystyczne dla siedliska i jednocześnie stosunkowo Specyficzna struktura i Gatunki łatwo rozpoznawalne uznaje się w funkcje (łącznie z charakterystyczne części niżowej Polski: typowymi gatunkami) mchy brunatne: Paludella

squarosa, Scorpidium scorpioides, FV - struktura i funkcje Drepanocladus vernicosus, zachowane, brak Drepanocladus intermedius, (inne znaczących oznak gatunki z rodzaju Drepanocladus), pogorszenia Campylium stellatum, Helodium U1 - funkcje i struktura blandowii, Tomenthynum nitens, siedliska są niekorzystne, Messia triquetra, Aulacomnium ale na powierzchni palustre, Bryum bimum, Philonotis mniejszej niż 25% calcarea, Ctenidium molluscum, Pseudocaliergon trifarium, Cynclidium U2 - struktura i funkcje stygium siedliska nie są zachowane na powierzchni ponad 25% torfowce: Sphagnum teres, Sphagnum warnstorfi

rośliny naczyniowe: Eleocharis quinqueflora, Carex lepidocarpa, C. panicea, C. flava, C. dioica, F Eriophorum latifolium, Dactylorhiza V FV- incarnata, Epipactis palustris, U1-U2 Menyanthes trifoliata, Juncus

subnodulosus, Parnassia palustris, Carex davaliana, Carex diandra, Carex aproppinquata, Liparis loeseli, Saxifraga hirculus, Schoenus ferrugineus 2. W ocenie uwzględnia się wyłącznie gatunki obecnie występujące na torfowisku, a jeżeli wskazuje się gatunki z danych literaturowych to należy to wyraźnie zaznaczyć! 3. W opisie należy wymienić jakie gatunki charakterystyczne mszaków stwierdzono na torfowisku w trakcie oceny z podaniem informacji które dominują, ewentualnie jaki procent powierzchni poszczególne gatunki zajmują

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Ocenie podlega całkowita powierzchnia zajmowana przez Pokrycie i struktura wszystkie gatunki mszaków (z gatunkowa torfowiska rozbiciem na procentowy udział (bez drzew i krzewów) pokrycia przez mchy brunatne i torfowce) oraz rośliny naczyniowe U (z rozbiciem na warstwę b, c) 1 Mchy warstwa d ok. 80% Torfowce głównie Sphagnum teres do 50%, reszta mchy brunatne Warstwa c zwarcie ok. 60% Dokonać oceny na podstawie występowania gatunków obcych Gatunki inwazyjne i geograficznie i ekologicznie dla ekspansywne siedliska. Np. gatunkiem obcym geograficznie w Polsce północno- zachodniej będzie olsza szara, gatunkiem obcym ekologicznie dla U siedliska będzie trzcina, pałka 1 szerokolistna Wymienić gatunki, ewentualnie podać procent pokrycia każdego z nich. Obecna trzcina pospolita Phragmites comunis na obrzeżach torfowiska Ocenie powinien podlegać poziom wody gruntowej. Optymalnie - na Odpowiednie uwodnienie podstawie odczytu z piezometru tj. podanie na jakiej głębokości znajduje się lustro wody w stosunku do powierzchni torfowiska (sytuacja najbardziej pożądana - na stałe zainstalowany automatyczny F rejestrator poziomu wody). W opisie V należy podać dodatkową informację na temat symptomów ewentualnego przesuszenia (np. liczne występowanie wrzosu, porostów itp.) Dobre uwodnienie, do kilku cm pod powierzchnią terenu

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Należy ocenić na podstawie np. występowania kęp wysokich turzyc, Struktura powierzchni wyniesionych fragmentów torfowiska F porośniętych torfowcami itp. V Powierzchnia torfowiska względnie wyrównana Ocenie powinna podlegać skala pozyskania torfu oraz przedział Pozyskanie torfu czasowy a także występowanie bądź F brak zjawiska V brak Ocenie powinna podlegać istniejąca infrastruktura melioracyjna oraz jej Melioracje odwadniające wpływ na warunki wodne torfowiska. W opisie należy podać informację na temat występowania F rowów melioracyjnych tj. ich V głębokości, poziomie wody w rowach a także czy w rowach woda odpływa czy też stagnuje Ślady zarośniętych rowów Ocena powinna opierać się na szacunku pokrywania, osobno Obecność krzewów i drzew i krzewów na torfowisku, drzew optymalnie - z rozbiciem na procentowy udział w pokryciu każdego z gatunków, którego pokrywanie przekracza 5% U całkowitej powierzchni stanowiska 1 Obrzeża torfowiska i jego krańce z krzewami i młodymi drzewami, także w środku torfowiska rozwój zadrzewień dzielących obiekt na 2-3 części

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Zagrożenia Ocenie powinny podlegać konkretne, istniejące oraz FV - brak realnych zagrożeń w chwili obecnej i w potencjalne lokalne zagrożenia przyszłości (mogą to być np. planowane U1 - realne zagrożenie wystąpienia niesprzyjających melioracje, inwestycje ale też warunków na torfowisku np. podtopienie przez podtopienie przez bobry, dopływu bobry, realizacja inwestycji o trudno wód powierzchniowych na skutek przewidywalnych oddziaływaniach na torfowisko zwiększonego przepływu cieków - FV-U1-U2 U2 - zagrożenie związane z planowaną inwestycją w sytuacja teoretycznie możliwa w bezpośrednim sąsiedztwie torfowiska lub w jego przypadku lokalizacji dużych obrębie itp. oczyszczalni ścieków odprowadzających wodę do małych cieków) Ewolucja biocenotyczna Perspektywy ochrony Ocenie powinny podlegać realne możliwości zachowania właściwego FV - stanowisko uzyskało oceny parametrów stanu ewentualnie poprawy stanu „Powierzchnia siedliska na stanowisku” i niewłaściwego lub złego. W opisie „Specyficzna struktura i funkcje” - FV i parametru należy zawrzeć informację na temat „Zagrożenia” - co najmniej U1 potencjalnych zabiegów ochronnych U1 - stanowisko uzyskało co najmniej 2 oceny U1 zachowujących lub poprawiających spośród parametrów „Powierzchnia siedliska na stan siedliska, ewentualnie podjętych stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” oraz lub planowanych działaniach „Zagrożenia” (przy czym trzecia ocena nie może Zachowanie możliwe pod być na U2) ale istnieją potencjalne możliwości FV-U1-U2 warunkiem prowadzenia poprawy stanu siedliska np. poprzez hamowanie aktywnej ochrony (usuwanie odpływu wody, usuwaniu drzew i krzewów z drzew i krzewów), kontrola powierzchni torfowiska, przywrócenie koszenia, itp. uwodnienia U2 - przynajmniej jeden z parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” i „Zagrożenia” - U2, brak realnych możliwości poprawy stanu siedliska.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Kod Nazwa działalności Intens Wpływ Opis ** ywnoś ć 164 Wycinka lasu C -? 220 Wędkarstwo C - 230 Polowanie A - 701 Zanieczyszczenie wód C - Stawy rybne 950 Ewolucja biocenotyczna A - 952 Eutrofizacja C - 953 Zakwaszenie C - 976 Szkody wyrządzane przez B + Buchtowa zwierzynę łowną nie przez duże ssaki Zarządzanie terenem ¼ Lasy Państwowe, reszta własność prywatna Wykonywane działania ochronne i ocena ich Małopowierzchniowe zabiegi ochrony czynnej skuteczności polegające na usuwaniu krzewów z zachodniego fragmentu torfowiska. Propozycje wprowadzenia działań ochronnych w miarę możliwości szczegółowy opis proponowanych działań, szkic z lokalizacją zabiegów np. zaznaczone pow. do usunięcia nalotów, lokalizacja zastawek itp. Usuwanie drzew i krzewów z obrzeży torfowiska, ustawienie lizawek, Inne informacje Zagrożenia Inne wartości przyrodnicze Bardzo liczna grupa gatunków roślin z czerwonej listy i Polskiej Czerwonej Księgi Roślin w tym: gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea, wyblin jednolistny Malaxis monophyllos, goździk pyszny Dianthus superbus, kruszczyk błotny Epipactis palustris Inne uwagi

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

4. 2. Torfowisko Kopaniarze – prawy brzeg

Fot. Torfowisko Kopaniarze – prawy brzeg. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.12 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu siedliska i perspektyw ochrony (wg metodyki GIOŚ) wraz z komentarzem do metodyki badań. Karta obserwacji siedliska przyrodniczego 7230 na stanowisku Kod podtypu siedliska 7230 Nazwa obszaru i obiektu Torfowisko Kopaniarze - prawy brzeg Oznaczenie stanowiska (kod nadany na mapie numerycznej) Obszary chronione, na których znajduje się obszar natura 2000 Ostoja Welska, Welski Park stanowisko Krajobrazowy, proj. rezerwat Torfowisko Kopaniarze Charakterystyka obszaru zasilania/zlewni obszar zlewni rolniczo-leśny z dominacją borów sosnowych Charakterystyka stanowiska i obiektu Zatorfiona dolina przy rzece Wel. (otoczenia płatu) + fotografie Torfowisko przepływowe z słabo widocznym systemem melioracyjnym. W sąsiedztwie olsy (w tym torfowcowy). Szkic topograficzny Bibliografia obiektu Obserwator Mirosław Szczepański Data obserwacji Data wypełnienia 02.09.2010 Festuco rubro-Caricetum rostrate, Dryopteri- Zbiorowiska roślinne stwierdzone na Thelyptiredum, Menyantho-Sphagnetum stanowisku teretis, Caricetum acutiformis, Caricetum paniculate, Equisetum limosi, Współrzędne geograficzne Wysokość n.p.m. Ok. 144 m.n.p.m Zdjęcia fitosocjologiczne Współrzędne geograficzne środka, wys. npm, Powierzchnia zdjęcia, nachylenie, ekspozycja, Zwarcie warstw a, b, c, d Wysokość warstw a, b, c, d Jednostka fitosocjologiczna + fotografie płatów Stan ochrony siedliska przyrodniczego na stanowisku Opis stanu siedliska na Ocena stanowisku Parametr

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Powierzchnia siedliska na stanowisku 1. Powierzchnia torfowiska drastycznie zmniejsza się Stabilna (równowaga dynamiczna lub wzrost) ORAZ brak znaczących zmian w strukturze przestrzennej 2. Otwarta enklawa torfowiska siedliska na stanowisku prawie zarosła

FV - powierzchnia stabilna lub jej wzrost, brak 3. Zarośnięcie drzewami i znaczących zmian w strukturze przestrzennej krzewami FV-U1-U2- siedliska na stanowisku XX U1 - powierzchnia siedliska zmniejsza się lub 4. Aktualna pow. ok. 30 a obserwuje się znaczące zmiany w jego strukturze przestrzennej, zmiany obserwuje się na powierzchni mniejszej niż 1% 5. Na podst. mapy niemieckiej U2 - obserwuje się duże zmniejszanie powierzchni topograficznej 1:25 tys z ok. tj. utrata 1% siedliska w ciągu roku lub duże zmiany 1910r. i mapy top. z ok. 1960r. w w strukturze przestrzennej skali 1:30 tys XX - nieznana

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Scorpidium scorpioides, FV - struktura i funkcje Drepanocladus vernicosus, zachowane, brak Drepanocladus intermedius, (inne znaczących oznak gatunki z rodzaju Drepanocladus), pogorszenia Campylium stellatum, Helodium U1 - funkcje i struktura blandowii, Tomenthynum nitens, siedliska są niekorzystne, Messia triquetra, Aulacomnium ale na powierzchni palustre, Bryum bimum, Philonotis mniejszej niż 25% calcarea, Ctenidium molluscum, Pseudocaliergon trifarium, Cynclidium FV- U2 - struktura i funkcje F stygium U1-U2 siedliska nie są zachowane V na powierzchni ponad 25% torfowce: Sphagnum teres, Sphagnum warnstorfi

rośliny naczyniowe: Eleocharis quinqueflora, Carex lepidocarpa, C. panicea, C. flava, C. dioica, Eriophorum latifolium, Dactylorhiza incarnata, Epipactis palustris, Menyanthes trifoliata, Juncus subnodulosus, Parnassia palustris, Carex davaliana, Carex diandra, Carex aproppinquata, Liparis loeseli, Saxifraga hirculus, Schoenus ferrugineus Mchy warstwa d ok. 60% Pokrycie i struktura Torfowce głównie Sphagnum U gatunkowa torfowiska teres do 50%, reszta mchy 2 (bez drzew i krzewów) brunatne Warstwa c zwarcie ok. 80% Gatunki inwazyjne i Sadziec konopiasty Eupatorium U ekspansywne cannabinum, brzozy Betula sp. 1 Odpowiednie uwodnienie Uwodnienie niższe od U optymalnego, do kilkunastu cm 1 pod powierzchnią terenu

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Struktura powierzchni Powierzchnia torfowiska słabo U torfowiska wyrównana, zróżnicowana 1 Pozyskanie torfu Liczne doły potorfowe w U otoczeniu torfowiska 1 Melioracje odwadniające Ślady zarośniętych rowów U 1 Obecność krzewów i Torfowisko na całej powierzchni U drzew porośnięte krzewami i młodymi 2 drzewami, zakrzewienie 40% Zagrożenia Ewolucja biocenotyczna

FV - brak realnych zagrożeń w chwili obecnej i w przyszłości U1 - realne zagrożenie wystąpienia niesprzyjających FV-U1-U2 warunków na torfowisku np. podtopienie przez bobry, realizacja inwestycji o trudno przewidywalnych oddziaływaniach na torfowisko U2 - zagrożenie związane z planowaną inwestycją w bezpośrednim sąsiedztwie torfowiska lub w jego obrębie itp. Perspektywy ochrony Zachowanie możliwe pod warunkiem prowadzenia

aktywnej ochrony (usuwanie FV - stanowisko uzyskało oceny parametrów drzew i krzewów), kontrola „Powierzchnia siedliska na stanowisku” i uwodnienia „Specyficzna struktura i funkcje” - FV i parametru „Zagrożenia” - co najmniej U1 U1 - stanowisko uzyskało co najmniej 2 oceny U1 spośród parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” oraz „Zagrożenia” (przy czym trzecia ocena nie może FV-U1-U2 być na U2) ale istnieją potencjalne możliwości poprawy stanu siedliska np. poprzez hamowanie odpływu wody, usuwaniu drzew i krzewów z powierzchni torfowiska, przywrócenie koszenia, itp. U2 - przynajmniej jeden z parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” i „Zagrożenia” - U2, brak realnych możliwości poprawy stanu siedliska.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Ocena globalna

FV - 3 spośród 4 parametrów jednostkowe zostały ocenione jako FV, parametr - „zagrożenia” - oceniony na co najmniej U1 U2 U1 - parametry „powierzchnia siedliska ....” oraz „specyficzna funkcja ...” ocenione na FV, pozostałe co najmniej na U1 U2 - jeden lub więcej parametrów ocenione na U2 Działalność człowieka Kod Nazwa działalności Intens Wpływ Opis ** ywnoś ć 701 Zanieczyszczenie wód C - Stawy rybne 950 Ewolucja biocenotyczna A - 952 Eutrofizacja C - 976 Szkody wyrządzane przez C + Buchtowa zwierzynę łowną nie przez duże ssaki Zarządzanie terenem Całość w administracji Lasów Państwowych Wykonywane działania ochronne i ocena ich brak skuteczności Propozycje wprowadzenia działań ochronnych Usuwanie drzew i krzewów z torfowiska, ustawienie lizawek, Inne informacje Zagrożenia Inne wartości przyrodnicze Liczna grupa gatunków roślin z czerwonej listy i Polskiej Czerwonej Księgi Roślin w tym: wyblin jednolistny Malaxis monophyllos, żłobik koralowaty Coralorrhiza trifida, goździk pyszny Dianthus superbus, gwiazdnica grubolistna Stellaria crassifolia, listera jajowa Listera ovata Inne uwagi

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

4.3. Torfowisko Szczupliny – prawy brzeg

Fot. Mechowisko na prawym brzegu Welu k. Szczuplin. (fot. M.Sz.)

Tab.13 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu siedliska i perspektyw ochrony (wg metodyki GIOŚ) wraz z komentarzem do metodyki badań. Karta obserwacji siedliska przyrodniczego 7230 na stanowisku Kod podtypu siedliska 7230 Nazwa obszaru i obiektu Torfowisko Szczupliny – prawy brzeg Oznaczenie stanowiska (kod nadany na mapie numerycznej) Obszary chronione, na których znajduje się obszar natura 2000 Ostoja Welska, OCHK stanowisko Grzybiny Charakterystyka obszaru zasilania/zlewni obszar zlewni rolniczo-leśny, w dolinie olsy i łęgi, mało użytków zielonych

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Charakterystyka stanowiska i obiektu Dolina torfowiska przy rzece Wel. Otwarty (otoczenia płatu) + fotografie fragment torfowiska przepływowego w olsie. Szkic topograficzny Bibliografia obiektu Obserwator Mirosław Szczepański Data obserwacji Data wypełnienia 02.09.2010 Festuco rubro-Caricetum rostrate, Dryopteri- Zbiorowiska roślinne stwierdzone na Thelyptiredum, Menyantho-Sphagnetum stanowisku teretis, Caricetum acutiformis, Caricetum paniculate, Equisetum limosi Współrzędne geograficzne Wysokość n.p.m. Ok. 153 m.n.p.m Zdjęcia fitosocjologiczne Współrzędne geograficzne środka, wys. npm, Powierzchnia zdjęcia, nachylenie, ekspozycja, Zwarcie warstw a, b, c, d Wysokość warstw a, b, c, d Jednostka fitosocjologiczna + fotografie płatów Stan ochrony siedliska przyrodniczego na stanowisku Opis stanu siedliska na Ocena stanowisku Parametr

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Powierzchnia siedliska na stanowisku Śródleśna enklawa otwartego torfowiska kurcząca się od Stabilna (równowaga dynamiczna lub wzrost) obrzeży. Cała dolina Welu k. ORAZ Szczuplin na niemieckich brak znaczących zmian w strukturze przestrzennej mapach 1:25 tys z ok. 1910 r. była siedliska na stanowisku wolna od zadrzewień i była prawdopodobnie użytkowana. Tempo zmian duże, FV - powierzchnia stabilna lub jej wzrost, brak zmniejszenie powierzchni na znaczących zmian w strukturze przestrzennej skutek ekspansji lasu na siedliska na stanowisku U1 przesuszonych i U1 - powierzchnia siedliska zmniejsza się lub nieużytkowanych fragmentach obserwuje się znaczące zmiany w jego strukturze torfowiska. Dookoła potorfia i przestrzennej, zmiany obserwuje się na powierzchni ślady rowów. Obecnie pow. mniejszej niż 1% otwartego torfowiska wynosi ok. 0,6 ha. U2 - obserwuje się duże zmniejszanie powierzchni tj. utrata 1% siedliska w ciągu roku lub duże zmiany w strukturze przestrzennej XX - nieznana mchy brunatne: Drepanocladus vernicosus, Drepanocladus Specyficzna struktura i Gatunki intermedius, Campylium funkcje (łącznie z charakterystyczne stellatum, Helodium blandowii, typowymi gatunkami) Tomenthynum nitens, Aulacomnium palustre, torfowce: U1 FV - struktura i funkcje Sphagnum teres F V zachowane, brak znaczących oznak rośliny naczyniowe: C. dioica, pogorszenia Dactylorhiza incarnata, Epipactis U1 - funkcje i struktura palustris, Menyanthes trifoliata, siedliska są niekorzystne, Parnassia palustris, Carex ale na powierzchni diandra, Liparis loeseli mniejszej niż 25% Warstwa mszysta bardzo dobrze U2 - struktura i funkcje rozwinięta (zwarcie 70-100%), Pokrycie i struktura siedliska nie są zachowane miejscami dominuje torfowiec gatunkowa torfowiska F na powierzchni ponad 25% obły Sphagnum teres, licznie (bez drzew i krzewów) V występują Helodium blandowii, Tomentypnum nitens. Roślinność w warstwie c ok. 60% Gatunki inwazyjne i brak F ekspansywne V

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Odpowiednie uwodnienie Woda do 5 cm pod powierzchnią F V Dobrze wykształcone mechowisko o równej F Struktura powierzchni powierzchni z grubą warstwą V torfowiska mchów. W otoczeniu torfowiska liczne U doły potorfowe w fazie Pozyskanie torfu 1 regeneracji. W otoczeniu torfowiska U zarośnięte rowy, którymi jednak Melioracje odwadniające 1 płynie woda (niski przepływ) Liczne siewki drzew na torfowisku, na obrzeżach Obecność krzewów i U otwartego torfowiska luźne drzew 1 zakrzaczenia z wierzbą szarą, olszą czarną i brzozą Zagrożenia Ewolucja biocenotyczna FV - brak realnych zagrożeń w chwili obecnej i w przyszłości U1 - realne zagrożenie wystąpienia niesprzyjających warunków na torfowisku np. podtopienie przez U1 bobry, realizacja inwestycji o trudno przewidywalnych oddziaływaniach na torfowisko U2 - zagrożenie związane z planowaną inwestycją w bezpośrednim sąsiedztwie torfowiska lub w jego obrębie itp.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Perspektywy ochrony FV - stanowisko uzyskało oceny parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku” i „Specyficzna struktura i funkcje” - FV i parametru „Zagrożenia” - co najmniej U1 U1 - stanowisko uzyskało co najmniej 2 oceny U1 spośród parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” oraz „Zagrożenia” (przy czym trzecia ocena nie może być na U2) ale istnieją potencjalne możliwości U1 poprawy stanu siedliska np. poprzez hamowanie odpływu wody, usuwaniu drzew i krzewów z powierzchni torfowiska, przywrócenie koszenia, itp. U2 - przynajmniej jeden z parametrów „Powierzchnia siedliska na stanowisku”, „Specyficzna struktura i funkcje” i „Zagrożenia” - U2, brak realnych możliwości poprawy stanu siedliska.

Ocena globalna FV - 3 spośród 4 parametrów jednostkowe zostały ocenione jako FV, parametr - „zagrożenia” - oceniony na co najmniej U1 U1 U1 - parametry „powierzchnia siedliska ....” oraz „specyficzna funkcja ...” ocenione na FV, pozostałe co najmniej na U1 U2 - jeden lub więcej parametrów ocenione na U2 Działalność człowieka Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Opis ** 950 Ewolucja biocenotyczna B - zakrzewianie 953 Zakwaszenie C - 976 Szkody wyrządzane B + Buchtowani przez zwierzynę łowną e przez duże ssaki Wykonywane działania ochronne i ocena ich brak skuteczności Propozycje wprowadzenia działań ochronnych Kontrola odpływu wody zarośniętymi rowami, kontrola ekspansji torfowca obłego Sphagnum teres, usuwanie nalotu drzew i krzewów na torfowisku

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Inne informacje Zagrożenia Rozbudowa kopalni kruszyw Grzybiny – planowana eksploatacja zasobów na prawym brzegu Welu pomiędzy rzeką a Szczuplinami Inne wartości przyrodnicze Największa populacja lipiennika Loesela w obszarze Ostoji Welskiej i duża populacja sierpowca błyszczącego. Liczne rzadkie gatunki roślin w tym wełnianka delikatna Eriophorum gracile, goździk pyszny Dianthus superbus, listera jajowata Listera ovata Inne uwagi

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

5. WSKAZANIA DO PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH 5.1. Elementy planu zadań ochronnych dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH280015 „Przełomowa Dolina rzeki Wel”. Tab.14 Istniejące i potencjalne (I/P) zagrożenia dla zachowania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLH280015: L.p. Przedmiot ochrony Stan Opis zagrożenia Obszaru Natura 2000 zagrożenia PLH280015 [I – istniejące /P – potencjalne] 1 2 3 4 1. 7120 Torfowiska wysokie I/P Spadek poziomu wody. I/P Zręby w drzewostanach przyległych do torfowiska. 2. 7140 Torfowiska I/P Spadek poziomu wody. przejściowe i trzęsawiska I Ewolucja biocenotyczna.

Tab.15 Cele działań ochronnych Obszaru Natura 2000 PLH280015: Lp. Przedmiot ochrony Obszaru Natura Cel do osiągnięcia w okresie planu ochrony 2000 PLH280015 Parku

1 2 3

Działania ochronne dotyczące przedmiotów ochrony Obszaru Natura 2000 PLH280015 ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie:

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.16 Zalecenia w zakresie ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin zwierząt i ich siedlisk, w ramach których, przy uwzględnieniu wymogów o których mowa w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Lp. Rodzaj działania Sposób wykonania i Obszar Podmiot ochronnego zakres wdrażania odpowiedzialny działań za wykonanie / ochronnych podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Zwiększenie Poprawa retencji w całej Zlewnia rzeki Sprawujący nadzór retencjonowania wody w zlewni rzeki Wel, poprzez Wel. nad Obszarem dolnie rzeki Wel i ochronę i utrzymanie Natura 2000 przyległych obszarach populacji bobra. Realizacja PLH280015 we hydrogenicznych. projektów małej retencji współpracy z przez Welski Park Nadleśnictwem

Krajobrazowy i Lasy Lidzbark, Państwowe. WZMiUW w Działdowie, RZGW w Gdańsku i Parkiem.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

5.2. Elementy planu zadań ochronnych dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH280014 „Ostoi Welskiej”.

Fot. Zakrzewiające się torfowisko na lewym brzegu Welu k. Szczuplin. (fot. M.Sz.)

Tab.17 Istniejące i potencjalne (I/P) zagrożenia dla zachowania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLH280014. L.p. Przedmiot ochrony Stan Opis zagrożenia Obszaru Natura 2000 zagrożenia PLH 280014 [I – istniejące / P – potencjalne] 1 2 3 4 1. 7120 Torfowiska wysokie, I/P Spadek poziomu wód gruntowych. zdegradowane zdolne do I/P Eutrofizacja wód powierzchniowych w zlewni regeneracji. bezpośredniej Bagien Jeleńskich, spowodowana nawożeniem mineralnym na przyległych polach 44

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

uprawnych. 2. 7140 Torfowiska I/P Spadek poziomu wody na naturalnych przejściowe i trzęsawiska. torfowiskach i w zarastających dołach

potorfowych. I Ewolucja biocenotyczna. 3. 7230 Torfowiska zasadowe. I Ewolucja biocenotyczna i postępująca fragmentacja „otwartego” torfowiska.

Zmiany w hydrologii torfowiska – w tym P zmniejszenie wydajności wysięków wód podziemnych, spadek poziomu wód gruntowych. Ekspansja trzciny pospolitej na otwarte P torfowisko. Zalesianie torfowiska i zręby w przyległych starych drzewostanach. P Zmniejszenie populacji dużych ssaków

tworzących inicjalne stadia sukcesji na I/P torfowiskach, poprzez buchtowanie i wydeptywanie oraz zgryzanie siewek drzew i krzewów.

Tab.18. Cele działań ochronnych Obszaru Natura 2000 PLH280014.: Lp. Przedmiot ochrony Obszaru Natura Cel do osiągnięcia w okresie planu ochrony 2000 PLH 280014 Parku

1 2 3

1. Wszystkie siedliska przyrodniczeZachowanie stanu i różnorodności siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywyprzyrodniczych, w tym szczególnie rzadkich i Rady 92/43/EWG stwierdzone wzagrożonych oraz objętych ochroną prawną Obszarze Natura 2000 PLH280014. 2. 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane iZwiększenie uwodnienia torfowisk. 7140 torfowiska przejściowe. 3. 7230 Torfowiska zasadowe. Zachowanie powierzchni otwartych torfowiska zasadowego koło Kopaniarzy. Działania ochronne dotyczące przedmiotów ochrony Obszaru Natura 2000 PLH280014 ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie:

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.19 Zalecenia w zakresie ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin zwierząt i ich siedlisk, w ramach których przy uwzględnieniu wymogów o których mowa w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Lp. Rodzaj działania Sposób wykonania i Obszar Podmiot ochronnego zakres wdrażania odpowiedzialny za działań wykonanie / ochronnych podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Utrzymanie powierzchni Usuwanie podrostu drzew i Torfowisko Sprawujący nadzór otwartych torfowisk krzewów z torfowiska. Kopaniarze – nad Obszarem zasadowych koło zachodni i Natura 2000 PLH Kopaniarzy i Szczuplin. wschodni we współpracy z brzeg, Nadleśnictwem Torfowisko Lidzbark, Parkiem, Szczupliny właścicielami (prawy brzeg). gruntów i organizacjami pozarządowymi. 2. Ograniczenie odpływu Ograniczenie przepływu Torfowisko w Sprawujący nadzór wody z torfowiska w wody w rowie poprzez rezerwacie nad Obszarem rezerwacie Ostrów podwyższenie rzędnej jego Ostrów Natura 2000 PLH Tarczyński. dna i zmniejszenie Tarczyński. we współpracy z przekroju, z Nadleśnictwem wykorzyataniem materiałów Lidzbark i Parkiem. naturalnych. 3. Utrzymanie wysokiego i Retencjonowanie wody Zompy Sprawujący nadzór stabilnego poziomu wody wiosennej poprzez Jeglijskie. nad Obszarem w potorfiach Zompów zmniejszenie odpływu Natura 2000 PLH Jeglijskich. wody rowami, w wyniku we współpracy ze zaniechania konserwacji Starostwem rowów oraz budowy Powiatowym w nowych przetamowań. Działdowie, WZMiUZ oddział w Działdowie, RZGW w Gdańsku i Parkiem. 4. Zachowanie procesu Retencjonowanie wody Bagno Sprawujący nadzór torfotwórczego na wiosennej poprzez Głowacz. nad Obszarem torfowisku poprzez zmniejszenie odpływu Natura 2000 PLH ograniczenie odpływu wody rowami, w wyniku we współpracy ze wody z Bagna Głowacz. zaniechania konserwacji Starostwem rowów z zachodniego Powiatowym w

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

fragmentu rynny Jeziora Działdowie, Gronowskiego. WZMiUZ oddział w Działdowie, RZGW w Gdańsku i Parkiem. 5. Ochrona torfowiska Podjęcie działań Bagna Sprawujący nadzór wysokiego ograniczających dopływ Jeleńskie. nad Obszarem zdegradowanego zdolnego biogenów w zlewni Natura 2000 PLH do naturalnej i bezpośredniej Bagien we współpracy z stymulowanej regeneracji. Jeleńskich poprzez użytkownikami zmniejszenie nawożenia gruntów, przyległych pól, stworzenie Ośrodkiem barier ochronnych wokół Doradztwa Bagien Jeleńskiech w Rolniczego, ARiMR wyniku zalesienia oraz w Działdowie i zmiany użytkowania na Parkiem. pastwiskowe. Wspieranie gospodarstw rolnych prowadzących ekstensywną gospodarkę i przystąpienie do programów rolnośrodowiskowych. 6. Zachowanie procesów Zabiegi stabilizujące Rezerwat Sprawujący nadzór torfotwórczych na poziom wody poprzez Bagno nad Obszarem torfowiskach w rezerwacie utrudnianie jej odpływu Koziana. Natura 2000 PLH Bagno Koziana. rowami na zachód i we współpracy ze wschód. Zasypanie rowów Starostwem lub budowa przegród Powiatowym w drewniano-ziemnych, Działdowie, zasatawek i innych WZMiUZ oddział w przetamowań Działdowie, RZGW zmniejszających odpływ. w Gdańsku i Parkiem. 7. Zwiększenie Poprawa retencji w całej Zlewnia rzeki Sprawujący nadzór retencjonowania wody w zlewni rzeki Wel poprzez Wel. nad Obszarem dolinie rzeki Wel i ochronę i utrzymanie Natura 2000 PLH przyległych obszarach populacji bobra. Realizacja we współpracy z hydrogenicznych, projektów małej retencji. WZMiUW w zwłaszcza poprzez Działdowie i gromadzenie wody RZGW w Gdańsku, wiosennej. Nadleśnictwem Lidzbark i Parkiem.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Fot. Zastawka ziemna rowu dprowadzającego wodę z torfowiska w rezerwacie Ostrów Tarczyński. (fot. M.Sz.)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.21 Zaleenia w zakresie monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów. Lp Rodzaj monitoringu Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot . monitoring odpowiedzialny za u wykonanie / podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Monitoring powierzchni Pomiary w transektach i na Torfowisko Sprawujący nadzór otwartych torfowisk i podstawie zdjęć na stałych Kopaniarze, nad Obszarem Natura stopnia zakrzaczenia. powierzchniach raz na dwa Torfowisko 2000 PLH280015 we lata. Szczupliny współpracy z (po obydwu ośrodkami naukowo- brzegach badawczymi, rzeki). organizacjami pozarządowymi i Parkiem.

Tab. 22 Zalecenia w zakresie zupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony Lp. Rodzaj działań Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot uzupełniających stan wdrażania odpowiedzialny za wiedzy działań wykonanie / podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Badania poziomu wody Instalacja piezometrów na Zomy Sprawujący nadzór na torfowisku Zompy torfowiskach. Jeglijskie i nad Obszarem Natura Jeglijskie i Bagno Bagno 2000 PLH280015 we Głowacz Głowacz współpracy z ośrodkami naukowo- badawczymi, organizacjami pozarządowymi i Parkiem.

Wskazuje się potrzebę sporządzenia planu ochrony dla części Obszaru Natura 2000 PLH280014 o nazwie Torfowisko Kopaniarze (rzeka Wel wraz z otaczającymi ją torfowiskami od miejscowości Grabacz do Jeziora Tarczyńskiego). W/w obszar cechuje się ponadregionalnymi wartościami przyrodniczymi i dużym skomplikowaniem warunków siedliskowych (torfowiska

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

źródliskowe) oraz szybkim tempem przemian. Niezbędne jest zaplanowanie ochrony długofalowej i podjęcie próby kompleksowego zarządzania obszarem (w większości grunty prywatne). Plan należy sporządzić nie później niż dwa lata od zatwierdzenia planu zadań ochronnych dla Obszaru Natura 2000 PLH280014 a do tego czasu należy realizować wstępne działania zawarte w planie zadań ochronnych zapobiegające ustąpieniu i degradacji przedmiotów ochrony.

6. Literatura Abromeit J., Neuhoff W., Steffen H., 1889-1940. Flora von Ost-und Westpreussen. Königsberg. Burak Sz., Pawski A., 1996. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego Welskiego Parku Krajobrazowego I, II etap (część toruńska). Cyzman W., Kosowicz M., 1993a. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Kopaniarze”. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Cyzman W., Załuski T., Kosowicz M., 1993b. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Koszelewskie Ostoje”. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Czubiński Z., 1939, Badania nad zabytkową roślinnością Nadleśnictw Lidzbark – Ruda na Pomorzu. Spraw. PTPN za III i IV kwartał 1938 r. Czubiński Z., 1948. Stosunki florystyczne południowo–wschodniej części Pojezierza Brodnickiego. Prace Kom. Biol. PTPN 11, 3. GDLP 2007. Inwentaryzacja przyrodnicza. Baza danych INVENT. Grudziński Z., 1963. Dokumentacja geologiczna torfowisk-obiekt Wel na odcinku Chełsty. Centralne Biuro Studiów i Projektów Wodno–Melioracyjnych w Warszawie, mscr., Warszawa. Jutrzenka -Trzebiatowski A., Dziedzic J., 1984. Waloryzacja botaniczna obszaru chronionego krajobrazu położonego w obrębie gmin: Rybno, Lidzbark, Lipowiec i Iłowo, mscr. Okr. Ośr. Rzecz. i Dor. Roln., Olsztyn. Cz. I, II + aneks. Jutrzenka-Trzebiatowski A., Dziedzic J., Kosowicz M., 1993. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Dolina Rzeki Rumian” mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Kępczyński K., Załuski T., 1993. Szata roślinna torfowiska Jeleńskie Bagna. Acta. Univ. Nic. Biologia 42 :2-81 Kępczyński K., Załuski T., 1986. Charakterystyka florystyczna i fitosocjologiczna proj. Górznieńsko Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. Ośr. Rzecz. i Dor. Rol. SITR Toruń mscr. Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Lidzbark. 1993. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. 50

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Rybno. 1993 Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Szczepański M. 2001. Mechowiska jako ostoja ginących i rzadkich gatunków roślin. Materiały sesji i sympozjów 53 zjazdu PTB. Poznań. (poster) Szczepański M. 2001. Mechowiska jako ostoja ginących i rzadkich gatunków roślin. Materiały sesji i sympozjów 53 zjazdu PTB. Poznań. (poster) Szczepański M. 2004. Relikty glacjalne wśród mchów na torfowiskach Polski północno- wschodniej.Przyroda Polski w europejskim dziedzictwie dóbr natury. 53 zjazd PTB. Toruń. (poster) Szczepański M. 2008. Lipiennik Loesela i sierpowiec błyszczący w RDLP Olsztyn. Łagów. (npbl) Szczepański M., 1999. Reliktowe, chronione i rzadkie gatunki roślin naczyniowych Welskiego Parku Krajobrazowego. Praca magisterska, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody ART Olsztyn. Tryk S., 1999. Rozmieszczenie i degeneracja zbiorowisk leśnych na terenie leśnictwa Kiełpiny w Welskim Parku Krajobrazowym. Praca magisterska, Zakład Taksonomii i Geografii Roślin UMK, Toruń. Załuski T. Kosowicz M. 1993. Dokumentacja przyrodnicza proj. rezerwatu “Olszyny Grzybińskie”. Mscr. Fund. Ek. “Czysta Wkra. Załuski T., Kosowicz M., 1993.a Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Las Nadwelski”. mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Załuski T., Kosowicz M., 1993.b Dokumentacja przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego “Koszelewki”. mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Map. Bagna Jeleńskie (źródło:www.geoportal.gov.pl)

Map. Rezerwat Bagno Koziana. (źródło:www.geoportal.gov.pl)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

CZĘŚĆ II ROŚLINY NATURA 2000 W WELSKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM W OBSZARACH OSTOJA WELSKA I PRZEŁOMOWA DOLINA RZEKI WEL (Opracował Mirosław Szczepański)

1. Obszar prowadzenia badań Prace prowadzono w granicach dwóch obszarów Natura 2000 Ostoi Welskiej i Przełomowej Dolinie Rzeki Wel. W pierwszej ostoi rozpoznania dokonano również we fragmencie poza obszarem Welskiego Parku Krajobrazowego (dolina Welu od Wądzyna do Szczuplin) ze względu na plany poszerzenia granic Welskiego Parku Krajobrazowego o fragment doliny na wschód od jeziora Rumian.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

2. Zakres pracy

• przegląd materiałów źródłowych i baz danych w zakresie gatunków mchów, roślin naczyniowych objętych ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej • terenowa weryfikacji występowania roślin naczyniowych i mchów objętych ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej • określenie stanu ochrony przedmiotów ochrony wg metodyki poradników monitoringu gatunków GIOŚ • opracowanie map gatunków objętych ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej • przygotowanie danych do uzupełnienia SDF-u w pkt 3.3 Inne ważne gatunki roślin.

3. Materiały źródłowe Przed przystąpieniem do prac terenowych przestudiowano literaturę dotyczącą flory i szaty roślinnej terenu. Uwzględniono historyczne prace botaników niemieckich jak i współczesne opracowania (por wykaz literatury).

4. Metodyka prowadzonych prac w terenie Prace terenowe - weryfikację terenową mchów, roślin naczyniowych ujętych w Dyrektywie Siedliskowej prowadzono w sierpniu 2010 roku. Rozpoznanie było prowadzone również w latach 1996 - 2009 w ramach badań nad florą Welskiego Parku Krajobrazowego. Inwentaryzację gatunków roślin przeprowadzono zgodnie z zaleceniami metodyki inwentaryzacji gatunków roślin Natura 2000 prowadzonej przez GIOŚ. Gatunki oznaczano za pomocą kluczy: dla mchów Frahm i inni 2006, dla roślin naczyniowych Rutkowski 1998. Korzystano również z „Poradnika ochrony gatunków roślin Natura 2000 – podręcznik metodyczny” - pod redakcją B. Sudnik- Wójcikowskiej & H. Werblan-Jakubiec 2004. Lokalizację gatunku, siedliska (oddział lub sąsiedztwo) ustalono w oparciu o mapy leśne, topograficzne i ortofotomapy. Liczebność gatunku na stanowisku ustalono poprzez liczenie osobników lub szacowanie wielkości populacji. W przypadku sierpowca błyszczącego Hamatocaulis vernicocus (Drepanocladus vernicosus) wielkość populacji ustalano uwzględniając powierzchnię kępek i powierzchnię całego zajmowanego siedliska (najczęściej zbiorowiska roślinnego). Należy zaznaczyć, że dla sierpowca dane populacyjne mają charakter szacunkowy. Na stanowiskach gatunków i siedliskach notowano czynniki, które negatywnie lub pozytywnie wpływają na rozwój gatunku lub zachowanie siedliska. Wykonano dokumentację fotograficzną. Oprócz gatunków z listy Natura 2000 zamieszczono informacje o innych stanowiskach interesujących gatunków roślin (niektóre z czerwonej księgi lub umieszczone na czerwonych listach) znalezionych w trakcie prac terenowych. Gatunki roślin oznaczano w terenie bez pobierania prób. Sierpowca błyszczącego oznaczano przy pomocy lupy x30. Podstawowymi cechami odróżniającymi ten gatunek od innych z rodzaju Drepanocladus

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

(sensu lato) to: podłużnie fałdowane lekko zakrzywione liście, zakrzywiony górny szczyt łodyżki (tzw. pastorał), żółty odcień kęp (brak kolorów czerwieni i czerni), obojętne-zasadowe siedliska – pła nad jeziorami eutroficznymi, siedliska mokre latem o charakterze trzęsawisk. Przed oznaczaniem w terenie przestudiowano rodzaje Drepanocladus (sensu lato) w materiałach zielnikowych uwzględniając cechy makro i mikroskopowe. W terenie korzystano z map topograficznych w skali 1:25 tys., map leśnych, ortofotomap (źródło: geoportal.gov.pl).

5. Wyniki weryfikacji / rozpoznania terenowego w odniesieniu do obszaru, gatunków i ich siedlisk na stanowiskach 5.1 Gatunki roślin z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej zarejestrowane na obszarze WPK W Ostoi Welskiej zanotowano cztery gatunki roślin z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej − Skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus (kod 1508) − Lipiennik Loesela Liparis loeselii (kod 1903) − Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus (kod 1393) − Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum (poza granicami WPK) (kod 1437)

W Przełomowej Dolinie Rzeki Wel zanotowano jeden gatunek rośliny z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej − Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus (kod 1393)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Mapa. Rozmieszczenie gatunków roślin Natura 2000 w Ostoi Welskiej i Przełomowej Dolinie Rzeki Wel

5.2 Ostoja Welska – PLH 280014

Skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus L.) Kod gatunku: 1528 Ochrona prawna: gatunek podlegający ochronie prawnej od 2001 roku Kategoria zagrożenia wg Czerwonej Listy (Mirek i in. 2006): E - wymierający, krytycznie zagrożony wymarciem na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem występowania. Na regionalnych listach gatunków zagrożonych: pomorsko-kujawskiej (Rutkowski 1997), Pomorza Zachodniego (Żukowski, Jackowiak 1995) Pomorza Gdańskiego (Markowski, Buliński 2004) należy do tej samej kategorii – gatunek wymierający.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Wymagania ekologiczne Skalnica torfowiskowa to gatunek okołopolarny arktyczno-borealno-górski, obejmujący swym zasięgiem Europę północną i środkową, Azję, Amerykę Północną. W Europie największe zasoby populacyjne znajdują się w Skandynawii. W Polsce występuje na niżu na rozproszonych stanowiskach skupionych głównie w Polsce północnej w granicach zlodowacenia bałtyckiego. Uznawana jest za relikt glacjalny, znana z ok. 200 stanowisk (Załuski T., Bloch-Orłowska J. 2004), z których zachowało się obecnie niespełna 30. W Polsce północno-wschodniej gatunek był znany z co najmniej 70 historycznych stanowisk (Abromeit i in. 1889-1940), z których pozostało kilkanaście. Największe współczesne populacje liczące po kilka tysięcy osobników znajdują się na Pojezierzu Litewskim w dolinach małych rzek, w tym nad Rospudą i Marychą (Pawlikowski 2008, Brzezińska 2007). Aktualne nieliczne stanowiska ma również na Pomorzu Zachodnim. Skalnica torfowiskowa rośnie na dobrze uwodnionych obojętnych lub zasadowych torfowiskach przy jeziorach lub w dolinach rzecznych. Siedliska te mają charakter trzęsawisk i określane są mianem mechowisk. Silnie uwodnione związane jest z zasilaniem wodami podziemnymi lub płynącymi (doliny małych cieków i rzek). Nie znosi zalewania. Najczęściej rośnie w niskoturzycowych mezotroficznych zbiorowiskach roślinnych, z klasy Scheuchzerio-Caricetae nigrae. Skalnica torfowiskowa jest gatunkiem światłolubnym, preferuje miejsca mszyste o luźnym zwarciu warstwy zielnej gdyż jest gatunkiem o niskich zdolnościach konkurencyjnych. Rośnie w towarzystwie takich gatunków jak turzyca dzióbkowata Carex rostrata, kruszczyk błotny Epipactis palustris, kostrzewa czerwona Festuca rubra. W warstwie mszystej duży udział mają mchy brunatne tj. błotniszek wełnisty Helodium blandowii, błyszcze włoskowate Tomentypnum nitens, mszar nastroszony Paludella squarrosa. Często towarzyszą im próchniczek bagienny Aulacomnium palustre, torfowiec obły Sphagnum teres i mokradłoszka kończysta Calliergonella cuspidata. Jednak ostatnie dwa przy dużym pokryciu są wskaźnikami niekorzystnych zmian acydyfikacji (torfowce) lub eutrofizacji (mokradłoszka).

Rozmieszczenie skalnicy torfowiskowej w regionie Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego gatunek znany był z kilkudziesięciu historycznych stanowisk. Współcześnie potwierdzony jedynie w dolinie Welu koło Kopaniarzy (Nadleśnictwo Lidzbark, leśnictwo Olszewo). Ostatnio podawano go również z rezerwatu „Krutynia Dolna” koło Nowej Ukty w Mazurskim Parku Krajobrazowym gdzie populacja liczyła zaledwie kilka osobników kwitnących (Kruszelnicki 2008). Na torfowisku przy rzece Wel koło Kopaniarzy (1 km na wschód od Jeziora Tarczyńskiego) skalnica rośnie na mszystym, zasadowym torfowisku niskim (pH 6,7-7,8), którego wierzchnia warstwa ma charakter grząskiego pła, w mezotroficznym zbiorowisku z turzycą dzióbkowatą i kostrzewą czerwoną określanym przez Sokołowskiego (1998) jako Festuco rubro – Caricetum rostratae. Na mechowisku widoczne są liczne wysięki wody co wskazuje na jego źródliskowy charakter. Fragment „otwartego” torfowiska jest enklawą o długości 800 m nieopanowaną przez drzewa i krzewy. W otoczeniu rośnie ols torfowcowi Sphagno squarrosi-Alnetum i łęg jesionowo – olszowy Circaeo – Alnetum. Na podstawie

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. map z początków XX w. można stwierdzić, że większość powierzchni dawniej zajmowały niskoturzycowe, „otwarte” mechowiska, które obecnie zajmują stosunkowo nieduże powierzchnie (1/5 dawnej powierzchni) ustępując zbiorowiskom leśnym i zaroślowym. Obecnie na torfowisku razem ze skalnicą torfowiskową rosną: lipiennik Loesela Liparis loeselii, wyblin jednolistny Malaxis monophyllos, gółka dłógoostrogowa Gymnadenia conopsea, żłobik koralowaty Corallorhiza trifida, wielosił błękitny Polemonium caeruleum, goździk pyszny Dianthus superbus, sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus, mszar pospolity Paludella squarrosa, błotniszek wełnisty Helodium blandowii, błyszcze włoskowate Tomenthypnum nitens. Flora torfowiska rozpoznana została już pod koniec XIX w. przez botaników pruskich. W 1881 roku zanotował tu skalnicę torfowiskową Abromeit, w 1901 Ahflengren, w 1903 Preuss a w 1921 Wangerin. W 1998 roku w trakcie badań nad rozmieszczeniem rzadkich gatunków roślin Welskiego Parku Krajobrazowego (Szczepański 1999) odnaleziono skalnicę torfowiskową. W ostatnich latach populację skalnicy torfowiskowej oszacowano na kilkadziesiąt osobników kwitnących a powierzchnia siedliska potencjalnego zajmuje obszar ok. 1 ha. Od 1998 r. w samym zbiorowisku ze skalnicą nie zauważono wyraźnych, jednoznacznych zmian. Stan populacji i siedliska wstępnie oceniono jako właściwy. Stosunki wodne są dobre, w samym siedlisku skalnicy brak jest zakrzaczeń. Jednak biorąc pod uwagę duże zmiany w całej dolinie rzecznej w ostatnim stuleciu związane z kurczeniem się „otwartych” mechowisk, perspektywy zachowania gatunku nie są zadawalające. Zgodnie z nowymi wytycznymi do monitoringu skalnicy torfowiskowej (Pawlikowski 2010) obecny stan zachowania populacji i siedliska należy uznać za niezadowalający. W zakresie stanu populacji brak jest znajomości ogólnej liczby osobników, znana jest jedynie liczba osobników kwitnących która wynosi ok. 50-60 sztuk (stan na 2008 r.). W końcu sierpnia 2010 r. nie odnaleziono pędów generatywnych co może być wynikiem pory kontroli jak i znacznych fluktuacji w obrębie populacji spowodowanych warunkami pogodowymi (mokre lato). Biorąc pod uwagę dane autora z poprzednich lat populacja skalnicy nie jest duża. W zakresie siedliska czynnikami, które zaważyły o niewłaściwym stanie siedliska była mała powierzchnia zajętego przez skalnicę siedliska oraz występowanie w warstwie mszystej torfowca obłego Sphagnum teres, wskaźnika acydyfikacji. Skalnica torfowiskowa na omawianym stanowisku objęta jest monitoringiem prowadzonym przez GIOŚ (Pawlikowski 2008).

Stan zachowania gatunku w obszarze ostoi Wskaźniki kardynalne w ocenie stanu zachowania skalnicy torfowiskowej - liczba pędów - stopień zarośnięcia przez drzewa i krzewy - ocienienie przez drzewa i krzewy - udział wskaźników acydyfikacji i eutrofizacji - poziom wód gruntowych

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.23 Ocena stanu zachowania skalnicy torfowiskowej w obszarze Ostoi Welskiej (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.) Populacja U1 Siedlisko U1 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U1

Tab.24 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony (wg metodyki GIOŚ).

1. Stan ochrony gatunku Saxifraga hirculus na stanowisku KOPANIARZE LEWY BRZEG Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba pędów brak danych XX Typ rozmieszczenia (liczba pędów w skupieniach) XX rozproszony U1 Struktura Liczba osobników generatywnych ok. 50 - 60 FV Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. FV brak Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) ok. 1 ha FV Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 60m2 U1 Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) FV Określić w procentach dla całego płatu siedliska stanowiącego potencjalne miejsce Stopień zarośnięcia siedliska przez występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki (nazwa polska i łacińska) roślinność drzewiastą i krzewiastą FV (dla siedlisk otwartych) Pojedyncze siewki olszy czarnej Alnus glutinosa i brzozy omszonej Betula pubescens Określić w procentach pokrycie gatunków, takich jak: trzcina, wysokie turzyce, ostrożnie, sadziec konopiasty itp. W płacie, w którym występuje gatunek. Podać gatunki (nazwa Stopień zarośnięcia siedliska przez polska i łacińska). FV wysokie byliny jedno- i dwu-liscienne Od obrzeża luźno wkracza trzcina pospolita Phragmites communis, sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum U1 Określić w procentach w płacie, w którym występuje gatunek Zwarcie warstwy ziół FV 60% Określić w procentach pokrycie mchów z rodzajów Tomentypnum, Aulacomnium, Paludella Pokrycie sprzyjających gatunków FV mchów i Helodium w płacie, w którym występuje gatunek powyżej 25% Udział wskaźników eutrofizacji i Określić w procentach pokrycie torfowców i Caliergonella cuspidata U1 acydyfikacji w warstwie mszystej pH, EC Chemizm wód XX

Określić w cm w okresie kwitnienia gatunku odległość lustra wody od powierzchni Poziom wód gruntowych torfowiska w wykopanej studzience FV -5-10 cm Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Dobre ze względu na dużą powierzchnię siedliska potencjalnego i dobre uwodnienie. Osobnych badań wymaga wpływ ponadregionalnego wzrostu U1 temperatury powietrza na gatunek (ocieplenie klimatu). Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) Małopowierzchniowe zabiegi usuwania krzewów z zachodniej części torfowiska poza miejscem występowania skalnicy Ocena globalna U1

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.25 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku (wg SDF)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie 1528 Saxifraga hirculus ok.50 - 60 osobników C B A C (1 stanowisko)

Zagrożenia Do najważniejszych czynników zagrażających istnieniu skalnicy torfowiskowej należą sukcesja biocenotyczna siedliska (w tym także jego fragmentacja) i zmiana reżimu wód gruntowych. Ocienienie zmienia warunki siedliska a okresowe obniżenie poziomu wód powoduje przesuszenie i zwiększenie żyzności siedliska. Współczesne badania (Harry i inn. 2008, Vittoz i inn. 2006, Wassen i inn. 2005) potwierdzają, że torfowiska na których rośnie skalnica torfowiskowa mają niskie zawartości fosforu i azotu (P or N limited fens), wysokie żelaza (ogranicza dostępność składników pokarmowych) a odczyn wierzchniej warstwy torfu jest zasadowy. Wkraczanie wysokich bylin w tym trzciny, co widoczne jest na obrzeżach torfowiska w dolinie Welu, stanowi zagrożenie ze względu na małe zdolności konkurencyjne skalnicy. Lokalne zmiany w hydrologii torfowiska prowadzące do ograniczeniem przepływu wód podziemnych mogą prowadzić do wkraczania torfowców i zakwaszenia siedliska (acydyfikacja). Duże zagrożenie stanowi rozwój drzew i krzewów na obrzeżach torfowiska, które znacznie ograniczają powierzchnię potencjalnego siedliska skalnicy. Nadmierny rozwój drzew i krzewów był główną przyczyną wyginięcia skalnicy torfowiskowej na większości stanowisk w Polsce.

Tab.26 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Torfowisko Kopaniarze Aktualne oddziaływania

Nazwa Wpływ Kod Intensywność Syntetyczny opis działalności 220 wędkarstwo C - Penetracja terenu, ścieżki Na torfowisku są 3 ambony myśliwskie i kilka lizawek. Buchtowanie dzików i wydeptywanie 230 polowanie C - sprzyja rozwojowi skalnicy (inicjalne stadia sukcesji torfowiska). Nie należy płoszyć i obniżać populacji zwierzyny łownej. ewolucja Kurcząca się od obrzeży enklawa otwartego 950 B - biocenotyczna torfowiska Słaba ekspansji trzciny od obrzeża otwartego 954 inwazja gatunku C - torfowiska

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

inne naturalne Fragmentacja otwartego torfowiska na 2-3 części 990 C - procesy przez drzewa i krzewy Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Możliwe podejmowanie prób zalesiania 161 zalesienia C - otwartego torfowiska przez właścicieli wielu małych działek (zdarzały się w przeszłości) Wykonywanie zrębów dużych powierzchniowo w 164 wycinka lasu C - przyległych lasach Konserwacja koryta rzecznego Welu, rowów, modyfikowanie pobór wód na stawy rybne, zmniejszenie 850 funkcjonowania C - wydajności wysięków wód - ogólnie zmiany w hydrologii torfowiska w dolinie ewolucja 950 A - Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna Możliwość ekspansji trzciny od obrzeża 954 inwazja gatunku B - otwartego torfowiska

Ochrona Wskazana jest ochrona czynna zmierzająca do utrzymania większego areału siedliska gatunku. W obrębie samych płatów ze skalnicą nie należy prowadzić aktywnych działań ochronnych. Na obrzeżach otwartego torfowiska powinno się usuwać młode drzewa i krzewy co powstrzymuje sukcesję drzew i krzewów, ogranicza występowania ekspansywnych bylin o dużych zdolnościach konkurencyjnych, obniża żyzność (wynoszenie biomasy) i polepsza warunki świetlne. Należy utrzymać obecny areał siedliska potencjalnego i nie dopuścić do jego fragmentacji drzewami i krzewami (enklawa 500m długości i 60 m szerokości). Kluczowym czynnikiem utrzymania siedliska skalnicy torfowiskowej jest zachowanie dobrego uwodnienia w tym utrzymanie stałego przepływu wód gruntowych (zasilanie źródliskowe). Konieczne jest prowadzeniu monitoringu stosunków wodnych, który umożliwia rozpoznanie ich zmian i zaburzeń i daje informacje co do sposobu ich regulacji.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Lipiennik Loesela Liparis loeselii L. Kod gatunku: 1903 Gatunek o znaczeniu wspólnotowym - Konwencja Berneńska, załącznik I, Dyrektywa siedliskowa, załącznik II i IV Ochrona prawna: gatunek podlegający ochronie ścisłej od 1946 roku. Kategoria zagrożenia wg Czerwonej Listy (Mirek i in. 2006) E – wymierający, na regionalnych listach woj. podlaskiego, Pomorza Gdańskiego, Pomorza i Kujaw w kategorii VU (V) narażony.

Wymagania ekologiczne W Europie gatunek rozmieszczony jest w środkowej i środkowo-wschodniej części (od Alp przez Niemcy, Polskę, Ukrainę po Szwecję i zachodnią część Rosji (Kucharski 2001). W Polsce występuje w całym kraju z wyjątkiem gór (Zając & Zając 2001) na ok. 250 stanowiskach (Wyniki monitoringu ... 2008), z których większość należy już do historycznych. Duże zagęszczenie gatunku przypada na Pojezierze Litewskie (Polska północno-wschodnia), gdzie znajdują się największe zasoby populacyjne i jest największa liczba współczesnych stanowisk (55 stanowisk z zasobami ok. 15 tys. osobników (Pawlikowski 2008). Lipiennik Loesela rośnie na torfowiskach niskich najczęściej w niskoturzycowych szuwarach na płach wokół jezior (mechowiska topogeniczne na gytii lub kredzie jeziornej) w zatorfionych dolinach małych i średnich cieków (mechowiska soligeniczne) w siedliskach mezotroficznych, od lekko kwaśnych po najczęściej siedliska kalcyfilne (pH 6,5-8). Lipiennik jest gatunkiem charakterystycznym związku Carcion davallianae – eutroficzne młaki niskoturzycowe (Matuszkiewicz 2002). Wraz z innymi gatunkami takimi jak kruszczyk błotny Epipactis palustris, ponikło skąpokwiatowe Eleocharis quinqueflora, dziewięciornik błotny Parnassia palustris jest wskaźnikiem torfowisk bogatych w węglan wapnia. Najczęściej rośnie w zbiorowiskach o niskim pokryciu w warstwie ziół a wysokim w warstwie mszystej, w której dominują mchy brunatne m.in. limprichtia pośrednia Limprichtia cossonii, błotniszek wełnisty Helodium blandowii, błyszcze włoskowate Tomentypnum nitens, mszar krokiewkowaty Paludella squarrosa. Gatunek cechuje się niskimi zdolnościami konkurencyjnymi, ma wysokie wymagania świetlne, dlatego przy wzroście pokrycia torfowiska dużymi bylinami lub krzewami ustępuje. Obserwowano lipiennika rosnącego na szczytach kęp turzycy prosowej Carex paniculata. Gatunek preferuje siedliska inicjalne (np. trzęsawiska buchtowane przez dziki, wydeptane ścieżki), na których rośnie w towarzystwie świbki błotnej Triglochin palustre, turzycy bagiennej Carex limosa i dzióbkowatej Carex rostrata. Lipiennika

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. podawano również z siedlisk antropogenicznych – żwirowni (Czylok in. 2008). Znane są stanowiska gatunku na starych potorfiach i obrzeżach zbiorników wodnych. Storczyk ten rośnie zwykle w niewielkich skupiskach po kilkanaście (kilkadziesiąt) osobników, aczkolwiek obserwuje się znaczne fluktuacje liczebności na poszczególnych stanowiskach w różnych latach (Bednorz 2008, Sarosiek i in. 1995). Wielkości populacji lipiennika Loesela, szczególnie na dużych powierzchniowo obiektach, należy oceniać na podstawie rzeczywiście stwierdzonej liczby osobników (rozmieszczenie skupiskowe, losowe).

Rozmieszczenie lipiennika Loesela w regionie Gatunek zanotowano na ponad 30 stanowiskach województwa warmińsko-mazurskiego. Na ogół populacje liczą po kilkanaście osobników owocujących. Na większości stanowisk rośnie na przy-, pojeziornych torfowiskach (topogenicznych) zaś tylko na części rośnie na torfowiskach przepływowych (soligenicznych). Na stanowiskach Jezioro Łaźnica i Korea (Nadl. Szczytno), Kopaniarze (Nadl. Lidzbark), Babięta (Nadl. Strzałowo), Radomno (Nadl. Iława) lipiennik rośnie w liczbie kilkudziesięciu osobników na każdym stanowisku. Obecnie szacuje się populację lipiennika Loesela na ok. 1,4 tys. osobników ogółem, z czego 2/3 zasobów znajduje się na jednym stanowisku nad Jeziorem Łabędzim w nadleśnictwie Susz, gdzie lipiennik rośnie w liczbie ok. tysiąca osobników. Na kilku stanowiskach leżących poza gruntami lasów państwowych lipiennik rośnie w dużych populacjach np. na południowym brzegu jeziora Łaśmiady k. Sikor Juskich gdzie populacja liczy ok. 1200 osobników (Pawlikowski 2009 mat npbl., Wyniki monitoringu ... 2008) czy przy jeziorze Kirszniter z populacją rzędu kilkuset osobników (Szczepański mat. npbl).

Stan zachowania gatunku w obszarze ostoi Wskaźniki kardynalne w ocenie stanu zachowania lipiennika Loesela − ocienienie, − grubość wojłoku, − stopie uwodnienia podłoża

Tab.27 Ocena stanu zachowania lipiennika Loesela w obszarze Ostoi Welskiej - tylko w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego. (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.) Populacja U2 Siedlisko U2 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.28 Ocena stanu zachowania lipiennika Loesela w całym obszarze Ostoi Welskiej - w tym na obszarze poza granicami Welskiego Parku Krajobrazowego (dolina Welu od Wądzyna do Szczuplin). (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.) Populacja U1 Siedlisko U1 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U1

Tab.29 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ). 1. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku KOPANIARZE PRAWY BRZEG Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba osobników 6 U2 Liczba osobników generatywnych 4 Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 2 U2 U2 Liczba osobników juwenilnych 0 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. FV brak Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 25 a U1 Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 2 m2 U2 Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) U1 Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska Stopień zarośnięcia siedliska przez stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki roślinność drzewiastą i krzewiastą (nazwa polska i łacińska) U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Olsza czarna Alnus glutinosa, brzoza omszona Betula pubescens , wierzba szara Salix cinerea 30% Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. U2 FV - konkurencyjne Sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi U2 20-60 cm Grubość warstwy nierozłożonych W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania pomiarów U1 szczątków roślin (wojłok) uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. niska Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie mszystej Miejsca do kiełkowania U1 między kępami turzycy prosowej Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) U1 Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Warunkiem utrzymania populacji jest szybkie podjęcie ochrony U1 czynnej Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochronyitp.) brak Ocena globalna U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.30 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Torfowisko Kopaniarze prawy brzeg

Aktualne oddziaływania

Nazwa Wpływ Kod Intensywność Syntetyczny opis działalności Ewolucja Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska 950 A - biocenotyczna obecnie silnie zakrzaczona Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Ewolucja Enklawa torfowiska zarośnie (zarośla 950 A - biocenotyczna wierzbowe, ols torfowcowi)

Tab.31 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ).

2. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku KOPANIARZE LEWY BRZEG Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba osobników 72 U1 Liczba osobników generatywnych 55 Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 14 U1 U1 Liczba osobników juwenilnych 3 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. FV brak Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) ok. 2 ha FV Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) ok. 80 a FV Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) FV Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska Stopień zarośnięcia siedliska przez stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać roślinność drzewiastą i krzewiastą (dla gatunki (nazwa polska i łacińska) FV siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Brzoza omszona Betula pubescens, wierzba szara Salix cinerea, olsza czarna Alnus glutinosa 5% Wysokie byliny/gatunki ekspansywne - FV Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. FV konkurencyjne W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi FV 20 – 40 cm Grubość warstwy nierozłożonych szczątków W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania U1 roślin (wojłok) pomiarów uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. ok. 10 cm Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie Miejsca do kiełkowania U1 mszystej na buchtowiskach, zagłębieniach Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) FV Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Duża powierzchnia siedliska potencjalnego i dobre uwodnienie FV Prowadzone zabiegi ochrony czynnej i ich Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) Małopowierzchniowe zabiegi usuwania krzewów z zachodniej części torfowiska Ocena globalna FV

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.32 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Torfowisko Kopaniarze lewy brzeg Aktualne oddziaływania

Nazwa Wpływ Kod Intensywność Syntetyczny opis działalności 220 wędkarstwo C - Penetracja terenu Na torfowisku są 3 ambony myśliwskie i kilka lizawek. Buchtowanie dzików sprzyja tworzeniu 230 polowanie A - inicjalnych stadiów sukcesji, sprzyja kiełkowaniu lipiennika. Nie należy płoszyć i obniżać populacji zwierzyny łownej. inne naturalne Fragmentacja otwartego torfowiska na 2-3 990 B - procesy części przez drzewa i krzewy ewolucja Kurcząca się od obrzeży enklawa otwartego 950 B - biocenotyczna torfowiska szkody wyrządzane 976 przez zwierzynę C + Buchtowiska dzików łowną Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Możliwe próby podejmowania zalesiania przez 151 zalesienia C - właścicieli wielu małych działek (zdarzały się w przeszłości) modyfikowanie Konserwacja koryta rzecznego, rowów, zmiany 850 funkcjonowania C - poboru wód na stawy rybne w Ostojach wód Koszelwskich ewolucja 950 A - Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.33 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ).

3. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku GŁOWACZ Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba osobników 3 U2 Liczba osobników generatywnych brak Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 2 U2 U2 Liczba osobników juwenilnych 1 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. FV brak Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 1m2 U2 Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 1 m2 U2 Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) U1 Stopień zarośnięcia siedliska przez Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska roślinność drzewiastą i krzewiastą stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki (nazwa polska i łacińska) i nalot) Brzoza omszona Betula pubescens, wierzba szara Salix cinerea 10% Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Zachyłka błotna Dryopteris thelypteris i inne rośliny naczyniowe znacznie U2 U2 - konkurencyjne zwiększyły pokrycie w porównaniu do wcześniejszych badań. W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi U2 40-60 cm Grubość warstwy nierozłożonych W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania pomiarów U1 szczątków roślin (wojłok) uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. 5-10 cm Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie mszystej Miejsca do kiełkowania U1 mało Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) FV Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Złe. Populacja kilka lat wcześniej liczyła ok. 20 osobników w tym wiele U2 generatywnych. Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) brak Ocena globalna U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.34 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Głowacz

Aktualne oddziaływania

Nazwa Wpływ Kod Intensywność Syntetyczny opis działalności

810 odwadnianie B - Pogłębianie rowów, obniżanie poziomu wody

składowanie Składowanie śmieci w potorfiach na obrzeżach 860 B - śmieci wypłyconego zbiornika Dawny zbiornik wodny uległ wypłyceniu, sukcesja ewolucja 950 B - zbiorowisk roślinnych, wkraczanie krzewów i biocenotyczna trzciny z obrzeży Uruchomienie biogenów z pogłębionych i wyprofilowanych rowów na przyległych łąkach w 952 eutrofizacja B - ramach realizacji małej retencjj (wzrost pokrycia roślin naczyniowych) Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) 810 odwadnianie B - Pogłębianie rowów, obniżanie poziomu wody ewolucja 950 C - Zarastanie krzewami i drzewami biocenotyczna

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.35 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ).

4. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku ZOMPY JEGLIJSKIE Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba osobników 26 (4 miejsca w kompleksie torfowiskowym) U2 Liczba osobników generatywnych 9 Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 17 U2 U2 Liczba osobników juwenilnych 0 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. U1 Brak, poj. zgryzione osobniki Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) Obrzeża dużych potorfii i luki w zakrzaczeniach, do kilkudziesięciu U1 arów Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) ok. 10 m2 U2 Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) U2 Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska Stopień zarośnięcia siedliska przez stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki roślinność drzewiastą i krzewiastą (nazwa polska i łacińska) U2 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Brzoza omszona Betula pubescens, wierzba szara Salix cinerea, olsza U2 czarna Alnus glutinosa 80% Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. FV - konkurencyjne W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi FV 20- 50 cm Grubość warstwy nierozłożonych W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania pomiarów XX szczątków roślin (wojłok) uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. Miejsca do kiełkowania Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie mszystej U1 Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) FV Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Warunkiem utrzymania się populacji jest szybkie podjęcie ochrony czynnej (odkrzaczanie) i utrzymanie wysokiego poziomu wody w U1 potorfiach. Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) brak Ocena globalna U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.36 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Zompy Jeglijskie

Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności Użytkowanie łąk przy stanowiskach lipiennika 102 koszenie, ścinanie B + zapewnia dobre warunki świetlne dla gatunku

810 odwadnianie B - Pogłębianie rowów, obniżanie poziomu wody

składowanie 860 C - Obrzeża torfowiska śmieci ewolucja Obrzeża potorfii ulegają zarośnięciu krzewami 950 A - biocenotyczna (ocienienie i utrata otwartych siedlisk) Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Zarzucenie użytkowania łąk (otwartych enklaw) zmiana sposobu 101 C - pogorszy warunki świetlne peł na przyległych uprawy potorfiach 810 odwadnianie A - Pogłębianie rowów, obniżanie poziomu wody ewolucja 950 A - Szybkie zakrzaczenie i zadrzewienie potorfii biocenotyczna

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.37 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ). 5. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku SZCZUPLINY RZEKA (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczba osobników 150 (148 szt. na prawym brzegu Welu, 2 szt. na lewym Liczebność FV brzegu Welu) Liczba osobników generatywnych 56 Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 93 FV FV Liczba osobników juwenilnych 1 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. U1 Brak, kilka osobników zgryzionych Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) FV ok. 1 ha Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) ok. 30 a FV Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) FV Mała na prawym brzegu, duża na lewym brzegu Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska Stopień zarośnięcia siedliska przez stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki roślinność drzewiastą i krzewiastą (nazwa polska i łacińska) FV (dla siedlisk otwartych – także siewki 5% na prawym brzegu, 60% na lewym brzegu i nalot) brzoza omszona Betula pubescens, wierzba szara Salix cinerea, olsza FV czarna Alnus glutinosa Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. FV - konkurencyjne W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi FV 20- 30 cm Grubość warstwy nierozłożonych W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania pomiarów FV szczątków roślin (wojłok) uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. Miejsca do kiełkowania Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie mszystej FV Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) FV Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Dobre perspektywy ochrony na prawym brzegu Welu a złe na lewym brzegu. Stanowiska wymagają monitoringu rozwoju krzewów na FV torfowisku. Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) brak Ocena globalna FV

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.38 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny rzeka

Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności składowanie 860 C - Obrzeża torfowiska śmieci Na lewym brzegu duże zakrzaczenie na potorfiach, ewolucja 950 A/C - na prawym brzegu pojedyncze krzewy i drzewa na biocenotyczna torfowisku. Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) ewolucja 950 A/B - Kurczenie się enklaw otwartych torfowisk biocenotyczna

Tab.39 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami (wg metodyki GIOŚ).

6. Stan ochrony gatunku Liparis loeselii na stanowisku SZCZUPLINY BAGNO (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczebność Liczba osobników 1 U2 Liczba osobników generatywnych 0 Struktura populacji Liczba osobników wegetatywnych 1 U2 U2 Liczba osobników juwenilnych 0 Stan zdrowotny Stwierdzone choroby, pasożyty itp. FV Brak Siedlisko Powierzchnia potencjalnego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) U2 1m2 Powierzchnia zajętego siedliska Powierzchnia (ha, a, m ) 1m2 U2 Fragmentacja siedliska Ocena w 3-stopniowej skali (duża, średnia, mała) U1 Określić w procentach (lub przedziałach procentowych) dla całego płatu siedliska Stopień zarośnięcia siedliska przez stanowiącego potencjalne miejsce występowania gatunku, np. torfowisko. Podać gatunki roślinność drzewiastą i krzewiastą (nazwa polska i łacińska) U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Brzoza omszona Betula pubescens, wierzba szara Salix cinerea, olsza czarna Alnus glutinosa 30% U1 Wysokie byliny/gatunki ekspansywne Gatunek (nazwa polska i łacińska) i procent pokrycia. FV - konkurencyjne W cm; średnia z 20 pomiarów głównej masy roślinności (min.- maks.) Wysokość runi FV 20 cm Grubość warstwy nierozłożonych W cm; średnia z 20 pomiarów wykonanych w płacie (dobór miejsc wykonania pomiarów FV szczątków roślin (wojłok) uwzględnia powinien maks. i min.) oraz min. i maks. Miejsca do kiełkowania Określić w procentach; powierzchnia i częstość występowania luk w warstwie mszystej FV Stopień uwilgotnienia podłoża Ocena w 3-stopniowej skali (słaby, średni, dobry) FV Perspektywy ochrony Perspektywy utrzymania się gatunku na stanowisku w kontekście utrzymania się populacji, dostępności odpowiedniego siedliska, w obliczu istniejących i potencjalnych zagrożeń także innych informacji, np. własnych wcześniejszych danych) Zła ze względu na wielkość populacji U2 Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Wymienić widoczne w terenie oznaki wykonywania i ich skuteczność działań ochronnych ewentualnie posiłkując się wiedzą zebraną w przeszłości (plany ochrony itp.) brak Ocena globalna U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.40 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny bagno Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis Obniżanie poziomu wody, odpływ 810 odwadnianie C - wody rowem z torfowiska Kurcząca się od obrzeży enklawa 950 ewolucja biocenotyczna B - otwartego torfowiska szkody wyrządzane przez Buchtowiska dzików na znacznych 976 A + zwierzynę łowną powierzchniach Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Obniżanie poziomu wody, odpływ 810 odwadnianie B - wody rowem z torfowiska Kurcząca się enklawa otwartego 950 ewolucja biocenotyczna A - torfowiska

Tab.41 Zestawienie wskaźników dla poszczególnych stanowisk (* poza WPK)

Lp. Obiekt Stan Stan Perspektywy Ocena zachowania zachowania ochrony ogólna populacji siedliska 1. Kopaniarze prawy brzeg U2 U2 U1 U2 2. Kopaniarze lewy brzeg U1 FV FV FV 3. Głowacz U2 U2 U2 U2 4. Zompy Jeglijskie U2 U2 U1 U2 5. Szczupliny Rzeka* FV FV FV FV 6. Szczupliny Bagno* U2 U1 U2 U2

Tab.42 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku wg SDF

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie 1903 Liparis loeselii 110 osobników C B C B (4 stanowiska)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.43 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku na podstawie aktualnego rozpoznania (cała ostoja)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie 1903 Liparis loeselii 258 osobników C B C B (6 stanowisk)

Tab.44 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku na podstawie aktualnego rozpoznania (ostoja tylko w granicach WPK)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie 1903 Liparis loeselii 107 osobników C B C B (4 stanowiska)

Zagrożenia Lipiennik Loesela jest w Polsce gatunkiem wymierającym a regionalnie narażonym na wymarcie lub wymarłym. Powszechnie uważa się, że ustępuje i zmniejsza swoją liczebność, aczkolwiek znane są przypadki współczesnej ekspansji na stanowiska, na których wcześniej nie był obserwowany. Największym zagrożeniem dla gatunku są zmiany w siedlisku – torfowiskach. Najczęstszą przyczyną jest obniżenie poziomu wody na torfowisku i jego przesuszenie, co w konsekwencji prowadzi do eutrofizacji i sukcesji zbiorowisk zaroślowych i leśnych. Najbardziej zagrożone są stanowiska z niewielkimi populacjami gatunku na siedliskach o małych powierzchniach. Biorąc pod uwagę liczebność gatunku ocena wielu stanowisk na omawianym obszarze jest zła ze względu na małą liczbę osobników (poniżej 30). Na niektórych stanowiskach nie obserwowano osobników juwenilnych, co świadczy o starzeniu się populacji. Obecnie na trzech stanowiskach nie potwierdzono występowania gatunku pomimo jego notowań kilkanaście lat wcześniej. Główną przyczyną były zmiany w siedlisku, głównie sukcesja biocenotyczna – zakrzewienie wierzbami i olszą oraz przesuszenie.

Ochrona Do kluczowych czynników wpływających na stan zachowania gatunku należą: ocienienie, grubość wojłoku i stopień uwilgotnienia siedliska (Wyniki monitoringu.....2008). Kontrola tych czynników umożliwia utrzymanie gatunku. Na dwóch stanowiskach na omawianym obszarze siedliska gatunku są dosyć dobrze zachowane i nie wymagają intensywnych zabiegów ochrony czynnej (Torfowisko Kopaniarze – lewy brzeg, Szczupliny rzeka – lewy brzeg) – cechują się dobrym uwodnieniem (mała amplituda wahań poziomu wody w ciągu roku), znacznymi powierzchniami

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

„otwartych” torfowisk i niskim tempem ewolucji biocenotycznej. Na stanowiskach: Zompy Jeglijskie, Bagno Głowacz, Torfowisko Kopaniarze – prawy brzeg, Szczupliny rzeka – prawy brzeg, Szczupliny bagno siedliska wymagają ochrony czynnej w formie odkrzaczania.

Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus (Mitt.) Warnst. , syn. Haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus (W. Mitten) L. Hedenäs Kod gatunku: 1393 Gatunek o znaczeniu wspólnotowym - Konwencja Berneńska, załącznik I, Dyrektywa siedliskowa, załącznik II Ochrona prawna: gatunek podlegający ochronie prawnej od 2001 roku. Kategoria zagrożenia wg Czerwonej Listy (Żarnowiec i in. 2004): nie jest zagrożony.

Wymagania ekologiczne Sierpowiec błyszczący jest gatunkiem światłolubnym, rosnących na torfowiskach niskich, w młakach i turzycowiskach. Rośnie w płatach skupionych po kilkadziesiąt cm2, rzadziej jako gatunek dominujący na dużych powierzchniach. Preferuje torfowiska obojętne ale rośnie na torfowiskach o pH w przedziale 6 - 7,5 (nie jest ściśle związany z siedliskami kalcyfilnymi). Najczęściej rośnie na płach wokół płytkich zarastających jezior lub w lądowiejących zatokach większych jezior, czasami u podstawy skarp z wysiękami. Odpowiednie siedliska (torfowiska minerotroficzne - mechowiska) znajdują się również w zabagnionych dolinach małych rzek. Preferuje poziom wody wyrównany, o niskiej rocznej amplitudzie wahań poziomu wody rzadko poniżej 5 cm od powierzchni (Štechowá, Kučera 2007). Dlatego na przesuszonych torfowiskach spotykany jest czasami w rowach. Sierpowiec błyszczący występuje głównie w zbiorowiskach z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae, w których warstwa mszysta jest dobrze rozwinięta a pokrycie ziół niskie (ok. 60 %). Spośród mchów najczęściej towarzyszą sierpowcowi błyszczącemu mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata, prątnik nabrzmiały Bryum psedotriquetrum, próchniczek bagienny Aulacomnium palustre, torfowiec obły Sphagnum teres, zaś spośród roślin naczyniowych turzyca dzióbkowata Carex rostrata i turzyca obła Carex diandra. Geograficznie gatunek znany jest głównie z półkuli północnej. W Europie występuje w większości krajów. Jako gatunek borealny ma duże zasoby populacyjne w Skandynawii i krajach nadbałtyckich. W Polsce występuje na terenie całego kraju, przede wszystkim na północy. Do tej pory zanotowano sierpowca błyszczącego na ok. 180 stanowiskach (łącznie z danymi 75

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. historycznymi) z których tylko ok. 30 podano po roku 1990 (Stebel 2004). Według współczesnych badań nad rozmieszczeniem tego gatunku na obszarze województwa warmińsko- mazurskiego zanotowano go na ponad 60 stanowiskach (Szczepański 2008, mat. npbl.). Gatunek na niżu związany jest przede wszystkim z obszarami sandrowymi (liczne i duże populacje) rzadziej ma stanowiskach wśród wysoczyzn i garbów morenowych (małe powierzchniowo stanowiska). Dosyć często występuje razem z innymi gatunkami roślin Natura 2000, szczególnie lipiennikiem Loesela Liparis loeselii, a także ze skalnicą torfowiskową Saxifraga hirculus (na wszystkich stanowiskach lipiennika i skalnicy rósł również sierpowiec błyszczący). W porównaniu do w/w gatunków sierpowiec jest znacznie częstszy. W Europie Zachodniej na wielu stanowiskach gatunek ustępuje (Frey i in. 2006), a jego stan zachowania ocenia się jako niezadowalający. W Polsce sytuacja jest lepsza. Biorąc pod uwagę jego potencjalne siedliska, wielkość populacji, zasięg i możliwość przyszłego utrzymania gatunek ten jest zachowany w stopniu zadawalającym (FV). Wydaje się, że obszar szeroko rozumianej Polski północno-wschodniej to najważniejsze miejsce jego występowania i zachowania w kraju.

Rozmieszczenie sierpowca błyszczącego w regionie W województwie warmińsko-mazurskiego 2/3 stanowisk znajduje się na obszarze gruntów lasów państwowych. Przy czym rozmieszczenie sierpowca błyszczącego ogranicza się głównie do południowo-wschodniej, sandrowej części województwa. Należy jednak podkreślić, że rozmieszczenie gatunku jest pośrednio związane ze stopniem zbadania terenu, w tym lokalizacją odpowiednich dla tego gatunku siedlisk (pła nad jeziorami, trzęsawiska w dolinach rzecznych i przy małych ciekach, zatorfienia z czynnym procesem torfotwórczym). Przestrzennie gatunek związany jest z dobrze uwodnionymi ale niezalewanymi zatorfieniami (o mniejszym lub większym przepływie wody, rzadziej zatorfieniami bezodpływowymi w zlądowaciałych zbiornikach wodnych) np. w rezerwatach Galwica, Jeziorko k. Drozdowa, Bagna Nietlickie, Sołtysek. Liczne stanowiska ma na płach przy wypłyconych jeziorach (często w zlądowaciałych krańcach lub zatokach jezior) m.in. Sasek Mały, Łabędzie, Zdrużno, Rumian, Brzeźno. Doliny rzeczne na zatorfionych odcinkach to znaczące ostoje sierpowca błyszczącego. Gatunek ma stanowiska w dolinach: Welu, Łyny, Omulwi, Krutyni, Strugi Radomno, Sawicy. W kilku miejscach rośnie na płach na źródliskach w mozaice z zbiorowiskiem turzycy prosowej Caricetum paniculatae (m.in. w dolinie Strugi Radomno, Łyny). Powierzchniowo gatunek na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego zajmuje łącznie nie mniej niż kilkanaście (być może nawet kilkadziesiąt) tysięcy m2. Największe znaczenie mają duże stanowiska o powierzchni powyżej 50 m2. Wśród nich do najważniejszych należy duże śródleśne torfowisko o nazwie Bagno Krzywek k. miejscowości Dąb k. Jedwabna gdzie sierpowiec zajmuje powierzchnię ponad 10 000 m2. Duże stanowiska ma m.in. wokół zarastającego jeziora Łaźnica, na torfowisku Korea, w rezerwacie Galwica, w dolinie Welu k. Szczuplin, na południowym brzegu jeziora Sasek Mały, na północno-wschodnim krańcu jeziora Zdrużno. Zwarty zasięg uzupełniają bardzo liczne małopowierzchniowe stanowiska zajmujące po kilka, kilkanaście metrów kwadratowych.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.45 Ocena stanu zachowania sierpowa błyszczącego w obszarze Ostoi Welskiej - tylko w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego. (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.) Populacja U2 Siedlisko U2 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U2

Tab.46 Ocena stanu zachowania sierpowa błyszczącego w całym obszarze Ostoi Welskiej - w tym na obszarze poza granicami Welskiego Parku Krajobrazowego (dolina Welu od Wądzyna do Szczuplin). (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.)

Populacja U1 Siedlisko U1 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U1

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.47 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

1. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku KOPANIARZE LEWY BRZEG Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni > 25 m2 FV FV Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska mała U1 Gatunki ekspansywne Torfowiec obły Sphagnum Teres i mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata U1 Gatunki inwazyjne brak FV Negatywny wpływ z otoczenia brak FV Powierzchnia potencjalnego siedliska 2 ha FV Powierzchnia zajętego siedliska Duża, ok. 1/3 pow. obiektu FV Stopień zarośnięcia siedliska przez Bardzo niski FV roślinność drzewiastą i krzewiastą FV (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Stabilne zbiorowisko w którym występuje takson FV Uwodnienie terenu Nieco niższe od optymalnego U1 Zwarcie runi Niskie, optymalne FV Perspektywy ochrony Bardzo dobre Prowadzone zabiegi ochrony czynnej Praktycznie brak, z wyjątkiem małopowierzchniowych zabiegów usuwania FV i ich skuteczność krzewów z zachodniej części torfowiska Ocena globalna FV

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.48 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Kopaniarze lewy brzeg

Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności 220 wędkarstwo C - Penetracja terenu Na torfowisku są 3 ambony myśliwskie i kilka lizawek. Buchtowanie dzików i wydeptywanie 230 polowanie B - sprzyja rozwojowi skalnicy. Nie należy płoszyć i obniżać populacji zwierzyny łownej. inne naturalne Fragmentacja otwartego torfowiska na 2-3 części 990 C - procesy przez drzewa i krzewy ewolucja Kurcząca się od obrzeży enklawa otwartego 950 C - biocenotyczna torfowiska Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Możliwe próby podejmowania zalesiania przez 151 zalesienia C - właścicieli wielu małych działek (zdarzały się w przeszłości) modyfikowanie Konserwacja koryta rzecznego, rowów, pobór 850 funkcjonowania C - wody na stawy rybne - ogólnie zmiany w wód hydrologii torfowiska ewolucja 950 A - Kurczenie się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna Możliwość ekspansji trzciny od obrzeża 954 inwazja gatunku B - otwartego torfowiska

Tab.49 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami 2. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku KOPANIARZE PRAWY BRZEG Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni kilka m2 U1 U1 Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska duża U2 Gatunki ekspansywne Duże byliny turzyca prosowa Carex paniculata, sadziec konopiasty Eupatorium U2 cannabinum. Gatunki inwazyjne brak FV Negatywny wpływ z otoczenia brak FV Powierzchnia potencjalnego siedliska mała 20a U1 Powierzchnia zajętego siedliska niewielka, klika m2 U2 Stopień zarośnięcia siedliska przez średni roślinność drzewiastą i krzewiastą U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Ewolucja Caricetum paniculatae do zbiorowisk zaroślowych U1

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Uwodnienie terenu niższe od optymalnego U1 Zwarcie runi bardzo duże U2 Perspektywy ochrony możliwe zachowanie pod warunkiem aktywnej ochrony (odkrzaczenie i zwiększenie uwodnienia) U1 Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak i ich skuteczność Ocena globalna U2

Tab.50 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Kopaniarze prawy brzeg Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis ewolucja 950 A - Zarastanie drzewami i krzewami torfowiska biocenotyczna Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Konserwacja koryta rzecznego, rowów, modyfikowanie 850 C - zmiany w poborze wody na stawy rybne - funkcjonowania wód ogólnie zmiany w hydrologii torfowiska ewolucja Kurczenie się małej enklawy otwartego 950 A - biocenotyczna torfowiska

Tab.51 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami 3. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku GŁOWACZ Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni ok. 80 m2 FV FV Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska mała U1 Gatunki ekspansywne Rozrost zachyłki błotnej Dryopteris thelypteris U1 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia Zwiększenie żyzności związane z kopaniem rowów na przyległej łące U2 Powierzchnia potencjalnego siedliska Duża 1ha FV Powierzchnia zajętego siedliska ok. 6 a FV Stopień zarośnięcia siedliska przez słaby U1 roślinność drzewiastą i krzewiastą FV (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Eutrofizacja przyspieszyła ewolucję zbiorowisk U1 Uwodnienie terenu optymalne FV Zwarcie runi duże U1 Perspektywy ochrony możliwe zachowanie przy utrzymaniu wysokiego uwodnienia Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U1 i ich skuteczność Ocena globalna U1

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.52 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Głowacz Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności

810 odwadnianie B - Odwadnianie 2 rowami torfowiska

Zasypywanie potorfii odpadami z gospodarstw 860 składowanie śmieci C - domowych ewolucja Kurcząca się od obrzeży enklawa otwartego 950 B - biocenotyczna torfowiska Zwiększenia pokrycia roślin naczyniowych, 952 eutrofizacja B - sukcesja zbiorowisk Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) 810 odwadnianie B - Odwadnianie 2 rowami torfowiska ewolucja 950 A - Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna

Tab.53 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

4. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku ZOMPY JEGLIJSKIE Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni Poniżej 25 m2 (na co najmniej 3 stanowiskach) U1 U1 Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska duża U2 Gatunki ekspansywne Młode drzewa i krzewy Alnus glutinosa, Betula pubescens, Salix cinerea U2 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia Odwadnianie potorfii dwoma rowami U1 Powierzchnia potencjalnego siedliska Mała, obrzeża potorfii < 1 ha U1 Powierzchnia zajętego siedliska niewielka, do klikudziesięciu m2 U2 Stopień zarośnięcia siedliska przez duży U2 roślinność drzewiastą i krzewiastą U2 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja sukcesja do zbiorowisk zaroślowych U1 Uwodnienie terenu Nieco niższe od optymalnego U1 Zwarcie runi optymalne FV Perspektywy ochrony możliwe zachowanie pod warunkiem aktywnej ochrony (odkrzaczanie i zwiększenie uwodnienia) U1 Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak i ich skuteczność Ocena globalna U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.54 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Zompy jeglijskie Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności 220 wędkarstwo C - Penetracja terenu Konserwacja i udrażnianie rowów 810 odwadnianie B - odprowadzających wodę z torfowiska inne naturalne Duża fragmentacja torfowiska na wiele części 990 B - procesy spowodowana rozrostem drzew i krzewów ewolucja Prawie całe torfowisko z rozległymi potorfiami 950 A - biocenotyczna zarosło drzewami i krzewami Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) Możliwe próby podejmowania zalesiania 151 zalesienia C - przyległych łąk Konserwacja i udrażnianie rowów 810 odwadnianie A - odprowadzających wodę z torfowiska ewolucja 950 A - Zarastanie przez drzewa i krzewy biocenotyczna

Tab.55 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami 5. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku SZCZUPLINY RZEKA LEWY BRZEG (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni >600 m2 (w 3 miejscach) FV FV Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska duża U2 Gatunki ekspansywne Liczne krzewy i drzewa Alnus glutinosa, Betula pubescens, Salix cinerea U2 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia składowanie gruzu na obrzeżach torfowiska U1 Powierzchnia potencjalnego siedliska duża, > 5 ha FV Powierzchnia zajętego siedliska Duża ok. 2 ha FV Stopień zarośnięcia siedliska przez duży U1 roślinność drzewiastą i krzewiastą U2 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Potorfia zarastają zbiorowiskami zaroślowymi Salicetum pantandro - cinereae i Sukcesja U1 Betulo-Salicetum repentis ( w tym z brzozą niską Betula humilis) Uwodnienie terenu optymalne FV Zwarcie runi optymalne FV Perspektywy ochrony możliwe zachowanie pod warunkiem aktywnej ochrony (odkrzaczanie) Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U1 i ich skuteczność Ocena globalna U1

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.56 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny rzeka – lewy brzeg Aktualne oddziaływania Nazwa Kod Intensywność Wpływ Syntetyczny opis działalności Składowanie odpadów z gospodarstw 860 składowanie śmieci C - domowych na obrzeżach torfowiska ewolucja Zarastanie drzewami i krzewami regenerujących 950 A - biocenotyczna się potorfii Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) ewolucja Zarastanie drzewami i krzewami regenerujących 950 A - biocenotyczna się potorfii

Tab.57 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

6. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku SZCZUPLINY RZEKA PRAWY BRZEG (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni ok. 50 m2 FV FV Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska brak FV Gatunki ekspansywne Młode drzewa i krzewy Alnus glutinosa, Betula pubescens, Salix cinerea U1 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia FV Powierzchnia potencjalnego siedliska duża, 70a FV Powierzchnia zajętego siedliska duża 70 a FV Stopień zarośnięcia siedliska przez mały FV roślinność drzewiastą i krzewiastą FV (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Dosyć stabilne zbiorowisko FV Uwodnienie terenu optymalne FV Zwarcie runi optymalne FV Perspektywy ochrony dobre Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak FV i ich skuteczność Ocena globalna FV

Tab.58 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny rzeka – prawy brzeg Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis

950 ewolucja biocenotyczna C - Wolne zarastanie drzewami i krzewami

Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) 950 ewolucja biocenotyczna B - Zarastanie przez drzewa i krzewy

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.59 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

7. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku SZCZUPLINY BAGNO I (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni > 40 m2 FV FV Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska brak FV Gatunki ekspansywne Trzcina Phragmites communis, młode drzewa i krzewy Alnus glutinosa, Betula pubescens, U1 Salix cinerea Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia FV Powierzchnia potencjalnego siedliska duża, 2 ha FV Powierzchnia zajętego siedliska duża 1 ha FV FV Stopień zarośnięcia siedliska przez średni roślinność drzewiastą i krzewiastą U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Względnie stabilne zbiorowisko FV Uwodnienie terenu optymalne FV Zwarcie runi optymalne FV Perspektywy ochrony dobre Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak FV i ich skuteczność Ocena globalna FV

Tab.60 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny bagno I Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis

810 odwadnianie C - Odwadnianie rowem do Jeziora Rumian

ewolucja Kurcząca się od obrzeży enklawa otwartego 950 B - biocenotyczna torfowiska Możliwość ekspansji trzciny od obrzeża 954 inwazja gatunku C - torfowiska Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) 810 odwadnianie B - Konserwacja rowu ewolucja 950 A - Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna Możliwość ekspansji trzciny od obrzeża 954 inwazja gatunku C - torfowiska

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.61 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

8. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku SZCZUPLINY BAGNO II (poza WPK) Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni <25 m2 U1 U1 Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska mała U1 Gatunki ekspansywne młode drzewa i krzewy Alnus glutinosa, Betula pubescens, Salix cinerea U1 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia FV Powierzchnia potencjalnego siedliska mała, 10a U1 Powierzchnia zajętego siedliska mała 5 a U1 Stopień zarośnięcia siedliska przez mały U1 roślinność drzewiastą i krzewiastą FV (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja U1 Uwodnienie terenu optymalne FV Zwarcie runi optymalne FV Perspektywy ochrony nie są dobre ze względu na małą powierzchnię siedliska Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U1 i ich skuteczność Ocena globalna U1

Tab.62 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny bagno II Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis ewolucja Kurczenie się od obrzeży enklawy małego 950 B - biocenotyczna torfowiska Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) ewolucja 950 A - Zarastanie torfowiska biocenotyczna

Tab.63 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami 9. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku BAGNA JELEŃSKIE Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni ok. 1 m2 U2 U2 Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska mała U1 Gatunki ekspansywne Trzcina Phragmites communis, młode drzewa i krzewy Alnus glutinosa, Betula pubescens, U1 Salix cinerea Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia Kwaśne torfowisko U1 Powierzchnia potencjalnego siedliska niewielka U2 Powierzchnia zajętego siedliska niewielka U2 U2 Stopień zarośnięcia siedliska przez średni roślinność drzewiastą i krzewiastą U1 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja U1 Uwodnienie terenu Widoczne symptomy przesuszenia U2 Zwarcie runi duże U1 85

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Perspektywy ochrony Złe ze względu na duże zakwaszenie siedliska Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U2 i ich skuteczność Ocena globalna U2

Tab.64 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Bagna Jegleńskie

Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis ewolucja 950 C - Zarastanie krzewami biocenotyczna

954 inwazja gatunku C - słaba ekspansji trzciny

953 zakwaszanie A - Obrzeża kwaśnego torfowiska

Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) ewolucja 950 B - Kurcząca się enklawa otwartego torfowiska biocenotyczna 953 zakwaszanie A - Obrzeża kwaśnego torfowiska Możliwość ekspansji trzciny od obrzeża 954 inwazja gatunku C - torfowiska

Tab.65 Zestawienie wskaźników dla poszczególnych stanowisk (* poza WPK) Lp. Obiekt Stan Stan Perspektywy Ocena zachowania zachowania ochrony ogólna populacji siedliska 1. Kopaniarze lewy brzeg FV FV FV FV 2. Kopaniarze prawy brzeg U1 U2 U1 U2 3. Głowacz FV U1 U1 U1 4. Zompy Jeglijskie U1 U2 U1 U2 5. Szczupliny Rzeka lewy brzeg* FV U1 U1 U1 6. Szczupliny Rzeka- prawy FV FV FV FV brzeg* 7. Szczupliny bagno I* FV FV FV FV 8. Szczupliny bagno II* U1 U1 U1 U1 9. Bagna Jeleńskie U2 U2 U2 U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.66 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku wg sdf

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie

1393 Drepanocladus vernicosus ok. 200 m2 C B C B (7 stanowisk)

Tab.67 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku na podstawie aktualnego rozpoznania (cała ostoja)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie

1393 Drepanocladus vernicosus ok. 800 m2 C B C B (9 stanowisk)

Tab.68 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku na podstawie aktualnego rozpoznania (ostoja tylko w granicach WPK)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie

1393 Drepanocladus vernicosus ok. 300 m2 C B C B (5 stanowisk)

Zagrożenia Sierpowiec błyszczący ma specyficzne wymagania siedliskowe, z których najważniejsze są te związane z wysokim wyrównanym poziomem wody w ciągu roku (co jest typową cechą siedlisk w których rośnie – mechowisk). W związku z tym podstawowym źródłem zagrożeń są zmiany stosunków wodnych w jego siedliskach: przesuszenie latem jako skutek melioracji odwadniających i ogólnego spadku poziomu wód, długotrwałe zalewy wody (piętrzenia wykonywane przez bobry, które obecnie są w ekspansji). Eutrofizacja torfowisk (na wszystkich stanowiskach na wysoczyznach morenowych) powoduje zmianę składu gatunkowego roślin a przede wszystkim zwiększenie ich pokrycia. Wzrost ocienienia, spowodowany rozrostem wysokich szuwarów turzycowych i trzciny, znacznie ogranicza rozwój sierpowca błyszczącego. Na wszystkich stanowiskach sierpowca błyszczącego w obszarach Ostoi Welskiej zanotowano proces ewolucji biocenotycznej w różnym stopniu zaawansowania. Zadrzewianie i zakrzewianie najintensywniej zachodzi na Torfowisku Kopaniarze – prawy brzeg, Zompach Jeglijskich i na stnowisku Szczupliny lewy brzeg.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Ochrona Na silnie zakrzaczonych siedliskach warunkiem utrzymania gatunku jest prowadzenie aktywnej ochrony głównie w formie odkrzaczania. Tego typu zabiegów wymaga sierpowiec na większości stanowisk. Na dobrze zachowanym stanowisku w Kopaniarzach - lewy brzeg ochrona aktywna nie jest konieczna a zabiegi mogą być ograniczone do kontroli stosunków wodnych. Na stanowisku Zompy Jeglijskie poprawa stanu siedliska gatunku będzie polegać na niewielkim podniesieniu poziomu wody poprzez zablokowanie intensywnego odpływu wody rowami z torfowiska. Sierpowiec błyszczący jest zdolny do zajmowania nowych, wtórnych siedlisk, kształtowanych przez człowieka. Na stanowiskach Zompy Jeglijskie, Szczupliny lewy brzeg, Szczupliny bagno II gatunek rośnie na regenerujących się potorfiach gdzie zajmuje znaczne powierzchnie. Można się spodziewać, że gatunek zajmie nowe stanowiska np. na obrzeżach płytkich jezior gdzie tworzą się trzęsawiska z zachyłką błotną Dryopteris thelypteris unoszące się na błotnisto-wodnistym ple (Jezioro Neliwa).

Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Hayne

Kod gatunku: 1437 Gatunek o znaczeniu wspólnotowym - Konwencja Berneńska, załącznik I, Dyrektywa siedliskowa, załącznik II Ochrona prawna: gatunek podlegający ochronie prawnej od 2001 roku. Kategoria zagrożenia wg Czerwonej Listy (Mirek i in. 2006): V – narażony na wymarcie. Wymagania ekologiczne Gatunek związany z ciepłolubną roślinnością murawową, okrajkową, zaroślową i leśną; zasiedla widne skraje lasów i zarośli, kserotermiczne zbocza, pobocza leśnych dróg (Załuski 2004). Ze zbiorowisk leśnych preferuje najbardziej świetlistą dąbrowę Potentillo albae-Quercetum z klasy Querco-Fagetea. Leniec jest gatunkiem europejsko- kontynentalnym. Jego areał jest ograniczony zaledwie do środkowej i wschodniej Europy, na zachód sięga po Niemcy i Danię, a na wschód – dochodzi do Uralu. W Polsce najwięcej stanowisk koncentruje się na Lubelszczyźnie, Podlasiu, Suwalszczyźnie, Mazowszu i Pojezierzu Mazurskim, w północnej części Kujaw oraz w rejonie dolnej Wisły (Zając, Zając 2001).

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Rozmieszczenie leńca bezpodkwiatkowego w regionie Gatunek znany z ponad 40 stanowisk z województwa warmińsko-mazurskiego z których większość to stanowiska historyczne. Gatunek obecnie potwierdzono zaledwie na kilku stanowiskach w Puszczy Piskiej (Sawicka M. pers. inf.) w kompleksie leśnym na południe od Lidzbarka (Nowe Konopaty) (Załuski T. pers. inf.). Populacje gatunku zajmują zwykle małe areały, najczęściej od kilku do kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Obserwuje się wyraźne wahania liczebności, co może być naturalną cechą populacji. Na stanowisku w Nowych Konopatach k. Lidzbarka stwierdzono wzrost liczebności gatunku, nawet do kilkuset osobników, co nastąpiło na skutek wycięcia drzewostanu świetlistej dąbrowy i pozostawienia powierzchni pod odnowienia naturalne (Załuski 2004).

Stan zachowania gatunku w obszarze ostoi Wskaźniki kardynalne w ocenie stanu zachowania leńca bezpodkwiatkowego - ocienienie - gatunki ekspansywne

Tab.69 Ocena stanu zachowania leńca bezpodkwiatkowego w obszarze Ostoi Welskiej – (poza granicami WPK). (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.) Populacja U1 Siedlisko U1 Szanse zachowania gatunku U2 Łączna ocena stanu ochrony U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.70 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony na stanowisku wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami

1. Stan ochrony gatunku Thesium ebracteatum na stanowisku SZCZUPLINY Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Liczba osobników ok. 50 FV Liczba osobników generatywnych kilka U1 U1 Liczba osobników wegetatywnych kilkadziesiąt FV Stan zdrowotny dobry FV Siedlisko Gatunki ekspansywne <10% U1 Gatunki obce inwazyjne brak FV Ocienienie średnie (luka między młodnikiem a starszym lasem) ok. 50% ale zwiększa się wraz z U1 wzrostem młodnika Powierzchnia potencjalnego siedliska Do kilkudziesięciu metrów kwadratowych U1 Powierzchnia zajętego siedliska Kilka metrów kwadratowych U1 U1 Stopień zarośnięcia siedliska przez słaby FV wysokie byliny Warstwa nierozłożonej materii niewielka FV organicznej Zwarcie drzew i krzewów ok. 50% FV Wysokość runi/ runa niskie FV Perspektywy ochrony Złe, bez aktywnej ochrony gatunek wyginie Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U2 i ich skuteczność Ocena globalna U2

Tab.71Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Szczupliny Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis ewolucja Rozrost drzew na skraju lasu, wzrost 950 B - biocenotyczna zakrzaczenia Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) ewolucja 950 B - Zarastanie przez drzewa i krzewy biocenotyczna 954 inwazja gatunku C - Ekspansja wysokich bylin

Tab.72 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku wg SDF

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie 1437 Thesium ebracteatum 70 osobników C B C C (1 stanowisko)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Zagrożenia Najczęstszym zagrożeniem jest zacienienie a także inne czynniki działające negatywnie na roślinność lasów i ich okrajków w tym: zalesianie, likwidacja muraw i poboczy dróg oraz eutrofizacja. Poważny problem stanowi inwazja gatunków obcych (zwłaszcza łubinu i czeremchy amerykańskiej) oraz zbytnie ocienienie stanowisk, związane przede wszystkim o zbyt bujnie rozwiniętym runem. Ważnym czynnikiem jest też bardzo niewielka powierzchnia zajęta przez gatunek na stanowisku (zaledwie 1-2 m2). Na stanowisku w Szczuplinach ocena stanu zachowania gatunku i siedliska jest niezadowalająca (U1). Stan populacji oceniono jako niezadowalający ze względu na małą liczbę osobników generatywnych, aczkolwiek obiektywne rozpoznanie struktury populacji należy przeprowadzić na początku lata. Stan siedliska odbiega od typowych w regionie siedlisk tego gatunku - świetliste skraje borów suchych, świeżych (Nowe Konopaty k. Lidzbarka). Obniżenie ocen wskaźników stanu siedliska wynika głównie z niewielkiej powierzchni zajętego siedliska oraz małej powierzchni dostępnego siedliska. Szanse zachowania gatunku oceniona jako złe (U2) ze względu na dość intensywne zmiany w obrębie płatu z leńcem. Leniec rośnie na obrzeżu dojrzałego lasu i młodnika. Dobre warunki świetlne pogorszyły się wraz ze wzrostem młodnika sosnowego. Łączną ocenę stanu ochrony gatunku oceniono jako złą (U2) co wynika z perspektyw zachowania gatunku na przyszłość.

Ochrona Warunkiem zachowania populacji jest utrzymanie widnego skraju lasu. Potrzebne są zabiegi ochrony czynnej polegające na wycince zacieniających krzewów i dużych gałęzi drzew. Konieczne jest uwzględnienie w Planie urządzania lasu i Programie ochrony przyrody Nadleśnictwa Lidzbark wyżej wymienionego stanowiska gatunku aby zabezpieczyć go przed przypadkowym zniszczeniem w trakcie prac leśnych. Kluczowym dla ochrony gatunku jest monitoring ekspansji gatunków obcych (łubin, czerecha amerykańska) oraz wzrost pokrycia liściastych krzewów (zwłaszcza leszczyny) na skraju drzewostanu.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

5.3 Wskazania do planu zadań ochronnych dla Ostoi Welskiej PLH 280014

Tab.73 Istniejące i potencjalne (I/P) zagrożenia dla zachowania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLH 280014 L.p. Przedmiot ochrony Stan Opis zagrożenia Obszaru Natura 2000 PLH zagrożenia 280014 [I – istniejące / P – potencjalne] 1 2 3 4 1. 1528 I Ewolucja biocenotyczna i fragmentacja torfowiska powodujące zmniejszanie się powierzchni siedliska Skalnica torfowiskowa gatunku Saxifraga hirculus

Zmiany w hydrologii torfowiska – w tym P zmniejszenie wydajności wysięków wód podziemnych, spadek poziomu wód gruntowych.

Ekspansja trzciny pospolitej z obrzeży torfowiska na płaty ze skalnicą torfowiskową

P Zalesianie otwartego torfowiska i zręby w

przyległych starych drzewostanach

2 1903 Lipiennik Loesela I Zarastanie „otwartych” siedlisk gatunku drzewami Liparis loeselii i krzewami (zacienianie)

Spadek poziomu wody na naturalnych I/ P torfowiskach i w zarastających dołach potorfowych Wzrost trofii siedlisk i zwiększenie pokrycie I dużych bylin Zmniejszenie populacji dużych ssaków tworzących inicjalne stadia sukcesji na torfowiskach I (buchtowanie, wydeptywanie, zgryzanie siewek)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

3. 1393 Sierpowiec błyszczący I Duże roczne wahania poziomu wody w najsilniej Drepanocladus vernicosus zabagnionych fragmentach torfowisk (niski poziom latem)

Tab.74 Cele działań ochronnych Obszaru Natura 2000 PLH 280014 Lp. Przedmiot ochrony Obszaru Cel do osiągnięcia w okresie planu ochrony Parku Uwagi Natura 2000 PLH 280014

1 2 3 4

1. 1528 Skalnica torfowiskowa Zachowanie istniejącego stanowiska gatunku i jego - Saxifraga hirculus siedliska w Obszarze Natura 2000. 2. 1903 Lipiennik Loesela Liparis Zachowanie istniejących stanowisk i poprawa warunków - loeselii świetlnych siedlisk gatunku w Obszarze Natura 2000.

3. 1393 Sierpowiec błyszczący Zachowanie dobrze uwodnionych siedlisk gatunku w - Drepanocladus vernicosus Obszarze Natura 2000.

Działania ochronne dotyczące przedmiotów ochrony Obszaru Natura 2000 PLH 280014 ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie.

Tab 75 Zalecenia w zakresie ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin zwierząt i ich siedlisk, w ramach których przy uwzględnieniu wymogów o których mowa w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Lp. Rodzaj działania Sposób wykonania i Obszar Podmiot ochronnego zakres wdrażania odpowiedzialny za działań wykonanie / ochronnych podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Utrzymanie/zwiększenie Usuwanie podrostu drzew i Torfowisko Administracja Lasów powierzchni potencjalnego krzewów z obrzeży Kopaniarze Państwowych, służba siedliska skalnicy torfowiska (lewy brzeg) parku torfowiskowej Saxifraga krajobrazowego w hirculus porozumieniu z właścicielami gruntów. Współpraca ze sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

280014 i organizacjami pozarządowymi. 2. Poprawa warunków Usuwanie drzew i krzewów Torfowisko Służba parku świetlnych na w obrębie płatów z Kopaniarze krajobrazowego w stanowiskach lipiennika lipiennikiem (prawy porozumieniu z Loesela Liparis loeselii brzeg), właścicielami Zompy gruntów i we Jeglijskie. współpracy ze sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH 280014. 3. Utrzymanie wysokiego i Retencjonowanie wody Zompy WZMiUZ i służba stabilnego poziomu wody wiosennej poprzez Jeglijskie, parku w potorfiach i na zmniejszenie odpływu wody Bagno krajobrazowego w stanowiskach naturalnych rowami Głowacz, porozumieniu z lipiennika Loesela Liparis Szczupliny sprawującym nadzór loeselii i sierpowa Bagno nad Obszarem błyszczącego Drepanocladus Natura 2000 PLH vernicosus 280014. 4. Utrzymanie wysokiego Kontrola populacji dzika, Torfowisko Koła łowieckie pogłowia dużych ssaków prowadzenie odstrzałów Kopaniarze, w obrębie siedlisk poza kompleksami Zompy lipiennika Loesela Liparis zabagnień, usunięcie ambon Jeglijskie, loeselii z Torfowiska Kopaniarze, Bagno ustawienie lizawek na Głowacz stanowiskach lipiennika

Tab.76 Zalecenia w zakresie monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów. Lp Rodzaj monitoringu Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot . monitoring odpowiedzialny za u wykonanie / podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Monitoring stanu Coroczna kontrola istniejącego Torfowisko Służba parku populacji i siedliska stanowiska skalnicy Kopaniarze krajobrazowego i skalnicy torfowiskowej torfowiskowej Saxifraga hirculus ośrodki Saxifraga hirculus uniwersyteckie we współpracy z

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH 280014. 2. Monitoring stanu Coroczna kontrola stanowisk Torfowisko Służba parku populacji i siedliska lipiennika Kopaniarze krajobrazowego we lipiennika Loesela (prawy współpracy z Liparis loeselii brzeg), sprawującym nadzór Zompy nad Obszarem Natura Jeglijskie. 2000 PLH 280014.

Tab.77 Zalecenia w zakresie uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony, w ramach których zaleca się: Lp. Rodzaj działań Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot uzupełniających stan wdrażania odpowiedzialny za wiedzy działań wykonanie / podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Badania populacyjne i Założenie stałej powierzchni Torfowisko Służba parku hydrologiczne na badawczej do badań Kopaniarze. krajobrazowego i stanowisku skalnicy populacyjnych. Instalacja ośrodki uniwersyteckie torfowiskowej Saxifraga piezometrów na torfowisku. we współpracy z hirculus na Torfowisku sprawującym nadzór Kopaniarze nad Obszarem Natura 2000 PLH 280014. 2. Badania poziomu wody Instalacja piezometrów na Zomy Służba parku na torfowisku Zompy torfowiskach. Jeglijskie i krajobrazowego we Jeglijskie i Bagno Bagno współpracy z Głowacz Głowacz sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH 280014.

5.4 Przełomowa Dolina Rzeki Wel - PLH 280015 W ostoi zanotowano gatunek rośliny z załącznika Dyrektywy Siedliskowej – sierpowca błyszczącego Drepanocladus vernicosus. Jedyne stanowisko sierpowca błyszczącego znajduje się przy jeziorze Linowiec koło Lidzbarka (w jego południowej części). Rośnie tu w siedlisku o charakterze szuwaru z turzycami i trzciną w otoczeniu zarośli łozowych. Zajmuje powierzchnię ok. 4 m2.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus

Stan zachowania gatunku w obszarze ostoi Wskaźniki kardynalne w ocenie stanu zachowania sierpowa błyszczącego - uwodnienie - stopień zarośnięcia przez roślinność drzewiastą i krzewiastą - zwarcie runi Tab.78 Ocena stanu zachowania sierpowa błyszczącego w obszarze Przełomowa Dolina Rzeki Wel (ocena wg zał. do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 z 17 lutego 2010r.)

Populacja U2 Siedlisko U2 Szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony U2

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r.

Tab.79 Szczegółowa waloryzacja wskaźników stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony dla poszczególnych stanowisk wraz z oddziaływaniami i zagrożeniami 1. Stan ochrony gatunku Drepanocladus vernicosus na stanowisku JEZIORO LINOWIEC Parametr/Wskaźniki Wartość wskaźnika i komentarz Ocena Populacja Powierzchnia darni ok. 4m2 U1 U2 Liczba osobników generatywnych brak U2 Siedlisko Fragmentacja siedliska duża U2 Gatunki ekspansywne trzcina pospolita Phragmites communis U2 Gatunki inwazyjne FV Negatywny wpływ z otoczenia brak FV Powierzchnia potencjalnego siedliska Niewielka, 5 a U2 Powierzchnia zajętego siedliska Niewielka, kilka m2 U2 Stopień zarośnięcia siedliska przez duży U2 roślinność drzewiastą i krzewiastą U2 (dla siedlisk otwartych – także siewki i nalot) Sukcesja Wyraźna ewolucja zbiorowiska U1 Uwodnienie terenu Nieco niższe od optymalnego U1 Zwarcie runi duże U1 Perspektywy ochrony złe Prowadzone zabiegi ochrony czynnej brak U2 i ich skuteczność Ocena globalna U2

Tab.80 Oddziaływania na gatunek i jego siedlisko na stanowisku Jezioro Linowiec

Aktualne oddziaływania Kod Nazwa działalności Intensywność Wpływ Syntetyczny opis

950 ewolucja biocenotyczna A - Zarastanie torfowiska

954 inwazja gatunku A - Ekspansja trzciny

Zagrożenia (przyszłe przewidywalne oddziaływania) 950 ewolucja biocenotyczna A - Zarastanie torfowiska 954 inwazja gatunku A - Ekspansja trzciny

Tab.81 Ocena znaczenia obszaru dla zachowania gatunku (wg SDF)

Kod Nazwa Populacja OCENA ZNACZENIA OBSZARU Populacja St. zach. Izolacja Ogólnie

1393 Drepanocladus vernicosus ok.4 m2 C B C C

Znaczenie ostoi gatunku dla sieci Natura 2000 Znaczenie ostoi dla zachowania sierpowca błyszczącego jest niewielkie.

Zagrożenia Podstawowym źródłem zagrożenia są zmiany stosunków wodnych w siedlisku głównie przesuszenie latem (skutek ogólnego spadku poziomu wód). Wzrost ocienienia, spowodowany rozrostem wysokich szuwarów trzciny znacznie ogranicza rozwój sierpowca błyszczącego. Na stanowisku zachodzi również proces zadrzewiania i zakrzaczenie.

Ochrona Przełomowa Dolina Rzeki Wel ma tylko jednego stanowisko sierpowca błyszczącego. Istnienie gatunku uzależnione jest od tempa sukcesji na torfowisku. Przy wysokim uwodnieniu i odkrzaczaniu jest szansa na zachowanie gatunku. Stanowisko sierpowca przy Jeziorze Linowiec wymaga stałego monitoringu.

5.5 Wskazania do planu zadań ochronnych dla Przełomowej Doliny Rzeki Wel PLH 280015

Tab.82 Istniejące i potencjalne (I/P) zagrożenia dla zachowania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLH 280015 L.p. Przedmiot ochrony Stan Opis zagrożenia Obszaru Natura 2000 zagrożenia PLH 280015 [I – istniejące / P – potencjalne] 1 2 3 4 1. 1393 Sierpowiec błyszczący I/P Ewolucja biocenotyczna i fragmentacja torfowiska Drepanocladus vernicosus powodujące zmniejszanie się powierzchni

siedliska gatunku

Ekspansja trzciny pospolitej na płaty z I/P sierpowcem

Spadek poziomu wody na torfowisku i duże P roczne wahania tego poziomu (lato)

Tab.83 Cele działań ochronnych Obszaru Natura 2000 PLH 280015 Lp. Przedmiot ochrony Obszaru Natura Cel do osiągnięcia w okresie planu ochrony Uwagi 2000 PLH 280015 Parku

1 2 3 4

1. 1393 Sierpowiec błyszczący Zachowanie istniejącego stanowiska gatunku i - Drepanocladus vernicosus jego siedliska w Obszarze Natura 2000.

Działania ochronne dotyczące przedmiotów ochrony Obszaru Natura 2000 PLH 280015 ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie:

Tab.84 Zalecenia w zakresie ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin zwierząt i ich siedlisk, w ramach których przy uwzględnieniu wymogów o których mowa w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Lp. Rodzaj działania Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot ochronnego wdrażania odpowiedzialny za działań wykonanie / ochronnych podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Utrzymanie siedliska Usuwanie podrostu drzew i Jezioro Administracja Lasów sierpowa błyszczącego krzewów z płatu z Linowiec k. Państwowych, służba Drepanocladus vernicosus sierpowcem Lidzbarka parku krajobrazowego w porozumieniu z sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH 280015

Tab.85 Zalecenia w zakresie monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów: Lp Rodzaj monitoringu Sposób wykonania i zakres Obszar Podmiot . monitoring odpowiedzialny za u wykonanie / podmiot współpracujący 1 2 3 4 5 1. Monitoring stanu Kontrola co dwa lata Jezioro Służba parku populacji i siedliska stanowiska sierpowa Linowiec k. krajobrazowego i

sierpowa błyszczącego Lidzbarka ośrodki Drepanocladus vernicosus uniwersyteckie we współpracy z sprawującym nadzór nad Obszarem Natura 2000 PLH 280015.

Nie formułuje się zaleceń w zakresie uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony.

6. Inne ważne garunki roślin

6.1 Inne ważne gatunki roślin w obszarze Natura 2000 „Ostoja Welska”

Tab.86 Rzadkie gatunki roślin w Ostoi Welskiej

1 lin ś a) a) onych onych onych onych ł ż ż ż ż

sko- cis 4

ś ga Ro ń 6 ę mi ł skim Gatunek ń

2 skim3 skim3 ń onych w Polsce y ż kod motywacja ochrona gatunkowa S( Polska Czerwona Ksi Czerwona lista gat. zagro w Polsce Czerwona lista gat. zagro na Pojez.ierzu Che Dobrz Czerwona lista gat. zagro na Pomorzu Gda Czerwona lista gat. zagro na Pomorzu Zachodnim Czerwona lista mchów zagro rośliny naczyniowe - stanowiska aktualne Andromeda polifolia P D NT V Alisma lanceolata P A V VU I Aquilegia vulgaris P D S V VU V Asarum europaeum P D NT V Betula humilis P A S EN V EN V Carex chordorrhiza P A S VU V V EN E Carex dioica P A V V VU E Carex limosa P A S LR V V NT V Centaurium umbellatum P D S Chimaphilla umbellata P D S NT Cimicifuga europaea P D S V EN E Convallaria majalis P D Corallorhiza trifida P A S V E EN E Dactylorhiza fuchsii P A S V V VU Dactylorhiza incarnata P D S VU Dactylorhiza maculata P A S V V VU V Dactylorhiza majalis P D S NT

100

Dactylorhiza traunsteineri P D S DD V Daphne mezereum P D S LC R Dianthus superbus P A S V V EN E Digitalis grandiflora P D S NT Diphasiastrum complanatum P D S VU V Drosera rotundifolia P A S V V Dryopteris cristata P A V V NT V Eleocharis mamillata P D R VU V Epipactis helleborine P D S Epipactis palustris P A S V V VU V Eriophorum gracile P A S CR V EN E Frangula alnus P D Gymnadenia conopsea P D S I CR E Hedera helix P D Hepatica nobilis P D S Hippuris vulgaris P A V V VU Juncus bulbosus P D NT Ledum palustre P D S Lilium martagon P D S NT V Listera ovata P D S Lycopodium annotinum P C S Lycopodium clavatum P C S Malaxis monophyllos P A S LR V V RE EX Najas marina P D R VU Nuphar lutea P D Nymphae alba P D DD DD Ophioglosum vulgatum P A S V VU V Parnassia palustris P D Pedicularis palustris P A S V VU V Polemonium caeruleum P A S VU V VU V Polygonatum verticillatum P D VU V Polypodium vulgare P D S Primula veris P D Ranunculus lingua P A V Rhynchospora alba P D V NT V Ribes nigrum P D Salix myrsinifolia P D VU Scheuchzeria palustris P A S E UV V Senecio paludosus P D VU V Sparganium minimum P D V VU V Stellaria crassifolia P A E V CR E Thalictrum aquilegifolium P D Trollius europaeus P D S V VU V

101

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. mchy - stanowiska aktualne Bartramia ithypylla P D Campylium polygamum P D Campylopus pyriformis P A S E Dicranum bonjeani P A S V Distichium capillaceum P D Drepanocladus sendtneri P A S R Encalypta vulgaris P D Helodium blandowii P A S E Homalia trichomanoides P D S Paludella squarrosa P A S E Philonotis caespitosa P A S R Pseudoephemerum nitidum P D Scorpidium scorpioides P A S E Sphagnum fuscum P A S V Sphagnum subnitens P D S Syntrichia papillosa P A S R Syntrichia virescens P A S R Tomenthypnum nitens P A S V Ulota bruchi P A S V Ulota crispa P A S V wątrobowce - stanowiska aktualne Cladopodiella fliutans P A S V glony - stanowiska aktualne Hildenbrandia rivularis P A S V

6.2 Inne ważne gatunki roślin w obszarze Natura 2000 „Przełomowa Dolina Rzeki Wel”

Tab.87 Rzadkie gatunki roślin w ostoi Przełomowa Dolina Rzeki Wel

1 onych w lin ż ś a) ł onych w onych na onych na onych na ż ż ż ż cis ś ga Ro

5 ę

sko- 4 Gatunek ń mi ł skim ń skim3 skim3 ń

2 6 y kod motywacja ochrona gatunkowa S ( Polska Czerwona Ksi Czerwona lista gat. zagro Polsce Czerwona lista gat. zagro Pojez.ierzu Che Dobrz Czerwona lista gat. zagro Pomorzu Gda Czerwona lista gat. zagro Pomorzu Zachodnim Czerwona lista mchów zagro Polsce rośliny naczyniowe - stanowiska aktualne Andromeda polifolia P D NT V Asarum europaeum P D NT V

102

Carex limosa P A S LR V V NT V Cimicifuga europaea P D S V EN E Convallaria majalis P D Dactylorhiza fuchsii P A S V V VU Dactylorhiza incarnata P D S VU Dactylorhiza majalis P D S NT Daphne mezereum P D S LC R Digitalis grandiflora P D S NT Drosera rotundifolia P A S V V Dryopteris cristata P A V V NT V Epipactis helleborine P D S Epipactis palustris P A S V V VU V Frangula alnus P D Hedera helix P D Hepatica nobilis P D S Ledum palustre P D S Lilium martagon P D S NT V Listera ovata P D S Lycopodium annotinum P C S Lycopodium clavatum P C S Neottia nidus-avis P D S R NT V Nuphar lutea P D Nymphae alba P D DD DD Parnassia palustris P D Polypodium vulgare P D S Primula veris P D Ranunculus lingua P A V Rhynchospora alba P D V NT V Ribes nigrum P D Salix myrsinifolia P D VU Scheuchzeria palustris P A S E UV V Senecio paludosus P D VU V Sparganium minimum P D V VU V Stellaria crassifolia P A E V CR E Thalictrum aquilegifolium P D mchy - stanowiska aktualne Acaulon muticum P A R Anomodon attenuatus P D S Anomodon viticulosus P D S Bartramia ithypylla P D Bartramia pomiformis P D Dicranodontium denudatum P D Dicranum bonjeani P A S V

103

Ditrichum pusillum P D Encalypta vulgaris P D Ephemerrum serratum P A R Eurhynchium striatum P D Helodium blandowii P A S E Homalia trichomanoides P D S Hygroamblystegium tenax P A S R Neckera complanata P D S Plagiothecium latebricola P D Sphagnum fuscum P A S V Syntrichia virescens P A S R Tomentypnum nitens P A S V Ulota crispa P A S V Weissia longifolia P D wątrobowce - stanowiska aktualne Nowellia curvifolia P A S V glony - stanowiska aktualne Hildenbrandia rivularis P A S V

7 Literatura Abromeit J., 1883, Bericht des Herrn Abromeit über die botanische Untersuchung des Kreises Neidenburg. Schr. Phy. – Öko-. Gesell. Vereins 23: 44 – 54. Abromeit J., Neuhoff W., Steffen H., 1889-1940, Flora von Ost- und Westpreußen. Königsberg. Ahlfrengren E. F., 1904, Die Vegetationsverhaltnisse der westpreussischen Moore östlich der Weichsel, mit besonderer Rerucksichtigung der Veraderung der Flora durch Melioration. Ber. d. Westp. Bot. Zool. Vereins 26 : 241-316. Bednorz L. 2008. Zmiany liczebności populacji lipiennika Loesela Liparis loeselii (L.)L.C.M.Rich. w rezerwacie przyrody „Mielno” w latach 1995-2006. W Problemy badawcze i perspektywy ochrony storczykowatych w Polsce. Osowiec – Twierdza: 77-79. Bloch J., Załuski T. 2001. Saxifraga hirculus L. Skalnica torfowiskowa. W: Kaźmierczakowi R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. s. 182-184. Brzezińska K. 2007. Saxifraga hirculus – skala fitocenotyczna, wymagania siedliskowe, rozmieszczenie i liczebność populacji w Polsce. – W: Botanika w Polsce – sukcesy, problemy, perspektywy. 54 Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Szczecin, 3-8 września 2007. Streszczenia referatów i plakatów: 60. Oficyna IN-PLUS, Szczecin.) Burak Sz., Pawski A., 1996. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego Welskiego Parku Krajobrazowego I, II etap (część toruńska).

104

Cyzman W., Kosowicz M., 1993a. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Kopaniarze”. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Cyzman W., Załuski T., Kosowicz M., 1993b. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Koszelewskie Ostoje”. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Czubiński Z., 1939, Badania nad zabytkową roślinnością Nadleśnictw Lidzbark – Ruda na Pomorzu. Spraw. PTPN za III i IV kwartał 1938 r. Czubiński Z., 1948. Stosunki florystyczne południowo–wschodniej części Pojezierza Brodnickiego. Prace Kom. Biol. PTPN 11, 3. Czylok A., O. Rahmonov, A. Szymczyk 2008. Biological diversity in the area of quarries after sand exploitation in the eastern part of Silesian Upland Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. – OL PAN, 5 A: 15–22. Dąbrowski S., Polakowski B., Wołos L. 1999. Obszary Chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego.Olsztyn. Dietzow L. 1938. Die Moose Altpreußens und ihre Standorte. Königsberg (Pr.) Buchdruckerei R.Leupold.:1-84. Dziedzic J., Kosowicz M., 1993. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Jezioro Neliwa”, mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Fedorowicz M., Fedorowicz M., Załuski T., 1997. Zasoby populacyjne wybranych gatunków roślin chronionych w kompleksie bagienno–leśnym koło Koszelewek. Sprawozdanie z badań przeprowadzonych w 1996 roku na obozie botanicznym w Jeleniu, zorganizowanym przez Studenckie Koło Naukowe Biologów UMK w Toruniu. Frey W., Frahm J.P., Fischer E., Lobin W. 2006. The Liverworts, Mosses and Ferns of Europe. Harley Books.: 1-512. GDLP 2007. Inwentaryzacja przyrodnicza. Baza danych INVENT. Grudziński Z., 1963. Dokumentacja geologiczna torfowisk-obiekt Wel na odcinku Chełsty. Centralne Biuro Studiów i Projektów Wodno–Melioracyjnych w Warszawie, mscr., Warszawa. Harry Olde Venterink, Pascal Vittoz 2008. Biomass production of the last remaining fen with Saxifraga hirculus in Switzerland is controlled by nitrogen availability Botanica Helvetica 118: 165-174. Hedenäs L. 1989. The genera Scorpidium and Hamatocaulis, gen.nov., in northern Europe. Lindbergia 15. Copenhagen.: 8-36. Jutrzenka -Trzebiatowski A., Dziedzic J., 1984. Waloryzacja botaniczna obszaru chronionego krajobrazu położonego w obrębie gmin: Rybno, Lidzbark, Lipowiec i Iłowo, mscr. Okr. Ośr. Rzecz. i Dor. Roln., Olsztyn. Cz. I, II + aneks.

105

Jutrzenka-Trzebiatowski A., Dziedzic J., Kosowicz M., 1993. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Dolina Rzeki Rumian” mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Kępczyński K., Załuski T., 1993. Szata roślinna torfowiska Jeleńskie Bagna. Acta. Univ. Nic. Biologia 42 :2-81 Kępczyński K., Załuski T., 1986. Charakterystyka florystyczna i fitosocjologiczna proj. Górznieńsko Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. Ośr. Rzecz. i Dor. Rol. SITR Toruń mscr. Klinggraeff H., 1880. Verzeichniss der wichtigeren im August und September 1879 im Kreise Strasburg gefunden Pflanzen. Ber. d. Westpr. Bot.-Zool. Vereins 3: 14-18. Klinggraeff H., 1881. Bericht uber meine Bereisung der Lautenburg Gegend. Ber. d. Westpr. Bot.-Zool. Vereins 4: 40-60. Klinggraeff H., 1882. Bereisung der Gegend von Lautenburg im Juli 1881. Ber. d. Westpr. Bot.- Zool. Vereins 5: 26-50. Kruszelnicki J. 2008. Stanowiska rzadszych roślin naczyniowych na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego i jego okolic (Pojezierze Mazurskie). Fragm.Flor. Geobot. Polonica 15(1): 61-67. Kucharski L. 2001. Liparis loeselii (L.) Rich. Lipiennik Loesela. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe: 574-575. Inst. Bot. W. Szafera, PAN, Kraków. Kucharski L. 2008. Liparis loeselii (L.) Rich. Lipiennik Loesela. Metodyka monitoringu – przewodniki metodyczne. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. GIOŚ 1-12 (msc) Markowski R., M. Buliński 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Acta Bot. Cassubica 1. Gdańsk - Poznań: 1-75. Matuszkiewicz W. 2002. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN. Warszawa. Ochyra, R, Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003 Census Cataloque of Polish mosses. Biodiversty of Poland 3, PAN Kraków.:1-372. Pawlikowski P. 2004. Liparis loeselii (L.) Rich. Lipiennik Loesela. w: Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki Roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9: 150-154. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Pawlikowski P. 2008 Distribution and population size of the threatened fen orchid Liparis loeselii (L.).Rich. in the Lithuanian Lake District (NE Poland). Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, Botanika Steciana 12: 53-59.

106

Pawlikowski P. 2008. Skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus - wyniki monitoringu. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. GIOŚ: 1-4. Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Lidzbark. 1993. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Rybno. 1993 Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Preuss H., 1908 Betula humilis Schrank in Westpreussen. Berichte d. Westpr.Bot. Zool. Vereins 30 :50-53. Preuss H., 1903/04, Untersuchungen der Kreise Löbau und Rosenberg. Jahresbericht d. Preus. Bot. Verreins. Preuss H., 1905, Botanische untersuchungen im Kreise Löbau östlich der Drawenz. Jahresbericht d. Preus. Bot. Vereins. Rutkowski L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN Warszawa. Rutkowski L., 1997. Rośliny naczyniowe w: Czerwona lista roślin i zwierząt zagrożonych w regionie kujawsko – pomorskim. red. Rutkowski L. Acta Univ. Nic. Cop. Biologia LIII Suplement Nauki Mat. Przyr. z. 98: 5-20. Sarosiek J., Koszela M., Krukowska-Zdanowicz J. 1995. Charakterystyka populacji lipiennika Loesela Liparis loeselii (L.) L. C. Rich. z Kopanicy w Puszczy Augustowskiej. Acta Universitatis Vratislaviensis 1717, Prace Botaniczne 63: 113-124. Sokołowski A.W., 1986-1987. Plant communites dominated by Carex rostrata in north-eastern Poland. Frag. Flor. et Geobt. 31-32, 3-4. Stebel A. 2004. Drepanocladus vernicosus (Mitt.) Warnst. Sierpowiec błyszczący. W: Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Gatunki roślin. 2004. T.9. pod red. B.Sudnik-Wójcikowska & H.Werblan-Jakubiec.: 39-41. Štechová T., J. Kučera 2007. The requirements of the rare moss, Hamatocaulis vernicosus (Calliergonaceae, Musci), in the Czech Republic in relation to vegetation, water chemistry and management. Biological Conservation 135: 443-449. Szczepański M. 2001. Mechowiska jako ostoja ginących i rzadkich gatunków roślin. Materiały sesji i sympozjów 53 zjazdu PTB. Poznań. (poster) Szczepański M. 2004. Relikty glacjalne wśród mchów na torfowiskach Polski północno- wschodniej.Przyroda Polski w europejskim dziedzictwie dóbr natury. 53 zjazd PTB. Toruń. (poster) Szczepański M. 2008. Lipiennik Loesela i sierpowiec błyszczący w RDLP Olsztyn. Łagów. (npbl) Szczepański M., 1998. Rzadsze składniki flory Welskiego Parku Krajobrazowego. Historia badań florystycznych prowadzonych w rejonie rzeki Wel. W: Jabłoński Z, Tomaszewski W. (red.). Ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych – metodyka opracowań

107

studialnych. Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu. Przegląd Regionalny, rok III, 1: 185-196 Szczepański M., 1999. Reliktowe, chronione i rzadkie gatunki roślin naczyniowych Welskiego Parku Krajobrazowego. Praca magisterska, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody ART Olsztyn. Szlachetko D. L. 2001. Flora Polski. Storczyki. Multico. Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Tryk S., 1999. Rozmieszczenie i degeneracja zbiorowisk leśnych na terenie leśnictwa Kiełpiny w Welskim Parku Krajobrazowym. Praca magisterska, Zakład Taksonomii i Geografii Roślin UMK, Toruń. Vittoz P., Wyss T., Gobat J.-M. 2006. Ecological conditions for Saxifraga hirculus n Central Europe: A better understanding for a good protection. – Biological Conservation 131: 594-608. Wangerin W., 1921, Beitrage zur Kenntnis der Verbreitung der Gefasspflanzen im nordostdeutschen Flachlande. Berichte d. Westp. Bot. Zool. Vereins 43 :46- 55 Wassen M.J., Olde Venterink H., Lapshina E.D. and Tanneberger F. 2005. Endangered plants persist under phosphorus limitation. Nature 437: 547-550. Wołejko L., P. Pawlikowski, R. Stańko 2008. Poradnik utrzymania i ochrony siedliska przyrodniczego 7230 - torfowiska alkaliczne. Klub Przyrodników. Świebodzin-Warszawa.: 1-87. Wołkowycki D. 2008. Ocena stopnia zagrożenia storczykowatych w województwie podlaskim. W Problemy badawcze i perspektywy ochrony storczykowatych w Polsce. Osowiec – Twierdza: 25-32. Wyniki monitoringu - Lipiennik Loesela Liparis loeselii. 2008. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. GIOŚ 1-5 (msc) Zając A., M. Zając 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński, Kraków. Załuski T. 1988. Reliktowe i rzadkie gaunki roślin okolic Górzna i Nowego Miasta Lubawskiego. Acta UNC Biologia 29. Załuski T. Kosowicz M. 1993. Dokumentacja przyrodnicza proj. rezerwatu “Olszyny Grzybińskie”. Mscr. Fund. Ek. “Czysta Wkra. Załuski T. Kupczyk M. 1995. Zasoby populacyjne gatunków roślin chronionych i reliktowych w kompleksie torfowiskowym koło Koszelewek i rezerwacie Jar Brynicy. Sprawozdanie z I etapu badań wykonanych w ramach obozu botanicznego Koła Naukowego Biologów UMK w Toruniu. Ochrona Krajobrazu 1 Biuletyn Informacyjny Wojewódzkiego Zarządy Parków Krajobrazowych i Obszarów Chronionego Krajobrazu w Toruniu.

108

Załuski T., 1997. Charakterystyka i waloryzacja szaty roślinnej projektowanego rezerwatu “Piekło”. Urząd Wojewódzki w Toruniu. Wydział Ochrony Środowiska. Toruń. Załuski T., Bloch-Orłowska J. 2004. Saxifraga hirculus L. – Skalnica torfowiskowa. W: Sudnik- Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 180-183. Załuski T., Kosowicz M., 1993a. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody “Las Nadwelski”. mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Załuski T., Kosowicz M., 1993b. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego użytku ekologicznego “Koszelewki”. mscr. Fundacja Ekologiczna “Czysta Wkra”, Ciechanów. Załuski T., Kupczyk M., 1994. Sprawozdanie z badań zasobów populacyjnych gatunków roślin chronionych i reliktowych w kompleksie torfowiskowym koło Koszelewek i w rezerwacie “Jar Brynicy” (I etap). mscr. Badania wykonane w ramach obozu botanicznego Koła Naukowego Biologów UMK w Toruniu. Załuski T., Kupczyk M., 1995. Zasoby populacyjne gatunków roślin chronionych i reliktowych w kompleksie torfowiskowym koło Koszelewek i w rezerwacie “Jar Brynicy”. Sprawozdanie z I etapu badań wykonanych w ramach obozu botanicznego Koła Naukowego Biologów UMK w Toruniu. Ochrona Krajobrazu, Biul. Inform. Wojew. Zarządu Parków Krajobr. i Obsz. Chron. Krajobr. w Toruniu 1. Załuski T., Kupczyk M., Fedorowicz M., 1996. Zasoby populacyjne gatunków roslin chronionych w rezerwacie “Jar Brynicy” i w projektowanym rezerwacie “Ostoje Koszelewskie” - sprawozdanie z II etapu badań wykonanych w ramach obozu botanicznego Koła Naukowego Biologów UMK w Toruniu. Ochrona Krajobrazu, Biul. Inform. Wojew. Zarządu Parków Krajobr. i Obsz. Chron. Krajobr. w Toruniu 3: 9-12. Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red.) 1992, Lista roślin zagrożonych w Polsce. 98 s. IB PAN, Kraków. Żarnowiec J., Stebel A., Ochyra R. 2004. Threatened moos species in the Polish Carpathians in the light of a new red-list of mosses in Poland. w: Stebel A., Ochyra R. (eds) Bryological studies in the Western Carpathians. Sorus, Poznań : 9-28. Żukowski W., Jackowiak B., 1995, Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Prace Zakł. Takson. Rośl. UAM w Poznaniu 3: 9-95, Poznań.

109

1. Rozpoznanie występowania przedmiotów ochrony, tj. zbiorowisk leśnych odpowiadających chronionym siedliskom wymienionym w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. na dwu obszarach NATURA 2000: Ostoja Welska i Przełomowa Dolina Rzeki Wel.

1.1. Dotychczasowe dane o występowaniu siedlisk chronionych

1.1.1. Ostoja Welska Według Standartowego Formularza Danych (SDF) przygotowanego przez Wojewódzki Zespół Specjalistyczny ds. Sieci Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim w terminie 10-2004 na obszarze Ostoi Welskiej (w zasięgu mniejszym niż obecny) miało występować 4 typy siedlisk chronionych (w tym jeden w dwu podtypach) określonych ROZP.MIN.ŚROD. z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Kod Nazwa % pokrycia 9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd 0,14 subkontynentalny 9170-3 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grądy 0,03 zboczowe 91D0-1 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,18 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - brzezina bagienna 91E0-3 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo- 8,10 fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy źródliskowe); podtyp – łęg olszowo-jesionowy 91F0-2 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 0,01 podtyp – łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy

110

Na podstawie mapy numerycznej siedlisk chronionych na obszarze Natura 2000 Ostoja Welska wykonanej w grudniu 2008 r (wzs_Siedliska) stwierdza się rozpoznanie następujących chronionych siedlisk leśnych Kod Nazwa Powierzchnia [ha] / udział [%] 9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd 5,05 / 0,15 subkontynentalny 9170-3 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grądy 0,8 / 0,02 zboczowe 91D0-1 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 1,02 / 0,03 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - brzezina bagienna 91D0-2 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 5,48 / 0,16 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - bór sosnowy bagienny 91E0-3 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo- 239,43 / 7,07 fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy źródliskowe); podtyp – łęg olszowo-jesionowy 91F0-2 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 0,21 / 0,01 podtyp – łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy

Przy porównaniu powyższych zestawień widać rozdzielenie siedliska 91D0 na mapie numerycznej na dwa podtypy, podczas gdy w SDF był tylko jeden podtyp 91D0-1 (brzezina bagienna).

1.1.2. Przełomowa Dolina Rzeki Wel Według Standartowego Formularza Danych (SDF) przygotowanego przez Wojewódzki Zespół Specjalistyczny ds. Sieci Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim w terminie 08-2005 na obszarze Przełomowa Dolina Rzeki Wel ma występować 4 typy siedlisk chronionych (w tym jeden w dwu podtypach i jeden w trzech podtypach) określonych ROZP.MIN.ŚROD. z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Kod Nazwa % pokrycia 9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd 2,19 subkontynentalny

111

9170-3 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grądy 0,72 zboczowe 91D0-1 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,07 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - brzezina bagienna 91D0-2 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,05 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp – bór sosnowy bagienny 91D0-6 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,05 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp – sosnowo-brzozowy las bagienny 91E0-3 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo- 8,67 fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy źródliskowe); podtyp – łęg olszowo-jesionowy 91F0-2 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 0,67 podtyp – łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy

Na podstawie mapy numerycznej siedlisk chronionych na obszarze Natura 2000 Przełomowa Dolina Rzeki Wel wykonanej w listopadzie 2008 r (wzssiedliska) stwierdza się rozpoznanie następujących chronionych siedlisk leśnych Kod Nazwa Powierzchnia [ha] / udział

[%] 9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd 62,64 / 4,97 subkontynentalny

9170-3 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grądy 9,19 / 0,73 zboczowe

91D0-1 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,86 / 0,07 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno

girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - brzezina bagienna 91D0-2 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,60 / 0,05 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno

girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - bór sosnowy bagienny

112

91D0-6 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 0,58 / 0,05 Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno

girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - sosnowo-brzozowy las bagienny 91E0-3 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo- 110,21 / 8,75 fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy

źródliskowe); podtyp – łęg olszowo-jesionowy 91F0-2 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 8,39 / 0,67 podtyp – łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy

Zwraca uwagę znaczna różnica pomiędzy powyższymi zestawieniami (SDF i mapa) w zakresie udziału siedliska 9170-2 – mapa pokazuje ich mniej więcej dwukrotnie więcej niż SDF.

1.2. Aktualna analiza występowania chronionych siedlisk na terenie obszaru Natura 2000 Przeprowadzona w lipcu-sierpniu 2010 r. przez wyżej podpisanego analiza rozmaitych danych kartograficznych oraz wizja terenowa pozwalają na przeprowadzenie weryfikacji identyfikacji przedmiotów ochrony w zakresie siedlisk leśnych. Przy weryfikacji odnoszono się do opisów siedlisk zamieszczonych w opracowanym na zlecenie Ministerstwa Środowiska „Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5. Lasy i bory” (Herbich J. red. 2004). Jako zweryfikowane uznać można następujące typy siedlisk leśnych.

9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd subkontynentalny. Jednostka niewątpliwie występuje na obszarze Ostoi Welskiej oraz Przełomowej Doliny Rzeki Wel. Pod względem fitosocjologicznym odpowiada jej zespół grądu Tilio-Carpinetum, którego zasięg obejmuje badany teren, co wiadomo z analizy wielu materiałów, zarówno przeglądowych (np. przeglądowa mapa potencjalnej roślinności naturalnej Polski), jak i regionalnych opracowań geobotanicznych. Zespół ten wykształcać się może w różnych podzespołach, w zależności głównie od żyzności i wilgotności gleby. Najczęstszymi podzespołami grądu subkontynentalnego są: • Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, reprezentujący grądy wysokie, na stosunkowo ubogich siedliskach, • Tilio-Carpinetum typicum, reprezentujący typowe grądy świeże, siedlisk umiarkowanie zasobnych i zasobnych, • Tilio-Carpinetum stachyetosum, reprezentujący grądy wilgotne, siedlisk żyznych. Fakt jednoznaczności identyfikacji typu w badanym obszarze nie oznacza jednak pełnej jednoznaczności w określeniu jego rozprzestrzenienia. Niewątpliwie przedmiotem ochrony jako siedlisko 9170-2 są typowo wykształcone fitocenozy grądów, problemem jest natomiast

113

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. zaliczanie (lub nie) do tej kategorii silnie odkształconych grądów oraz leśnych zbiorowisk zastępczych występujących na siedliskach grądowych. W omawianym regionie jako potencjalne siedliska grądów rozpatrywane być mogą wszystkie (w przybliżeniu) siedliska leśne określane w klasyfikacji leśnej jako: lasy mieszane świeże i wilgotne oraz lasy świeże i lasy wilgotne. W zależności od sposobu zagospodarowania, gatunku i wieku drzewostanu oraz innych czynników leśne zbiorowiska zastępcze reprezentują różny stopień regeneracji lub degeneracji roślinności w stosunku do potencjalnego zbiorowiska grądowego. Rozmaity i ciągły charakter odkształcenia roślinności od stanu typowego dla zespołu powoduje trudności z ustaleniem, które z płatów odkształconych grądów zaliczyć należy już obecnie jako przedmiot ochrony, a które traktować jako zasób potencjalnie możliwy do zrealizowania w przyszłości. Przy niniejszej weryfikacji siedlisk leśnych przyjmowano, że przedmiotem ochrony są jedynie zbiorowiska grądów o małym lub umiarkowanym stopniu odkształcenia, uwidocznionym w składzie florystycznym i strukturze runa leśnego. Do tej kategorii mogły zostać zaliczone fragmenty lasu o składzie drzewostanu mniej lub bardziej odpowiadającemu dla zespołu i regionu (patrz: Matuszkiewicz J.M. 2007. Regionalne optymalne składy gatunkowe drzewostanów w typach siedliskowych lasów i zespołach leśnych. w: Matuszkiewicz J.M. (red). Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leśnych w wybranych regionach Polski. – IGiPZ PAN Monografie 8, ISBN 978-83-87954-78-0; załącznik w zapisie numerycznym) jak również fragmenty z drzewostanem w części nie odpowiadającym zespołowi (np. duży udział sosny) ale wykazującymi znaczny stopień regeneracji niższych warstw w kierunku grądu.

91D0-2 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp – bór sosnowy bagienny Występowanie boru bagiennego (zespół Vaccinio uliginosi-Pinetum) wydaje się niewątpliwe na terenie Ostoi Welskiej, pomimo iż w SDF nie był on wymieniony. Zajmuje on niewielkie powierzchnie i dość niski stopień reprezentatywności w Ostoi Welskiej. Siedlisko to jako priorytetowe warte jest szczególnej uwagi. W zasadzie jest to stosunkowo łatwe do identyfikacji siedlisko, ze względu na jednoznaczne odniesienie do leśnych jednostek typologicznych (bór bagienny, ew. bór mieszany bagienny) oraz zwykle zgodność drzewostanu gospodarczego (sosna) z naturalnym dla zespołu. Natomiast nie potwierdzono występowania boru bagiennego na obszarze Natura 2000 Przełomowa Dolina Rzeki Wel, pomimo wykazania go w SDF.

91E0-3 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy źródliskowe); podtyp – łęg olszowo- jesionowy Występowanie łęgu olszowo-jesionowego, tj. zespołu Fraxino-Alnetum (=Circaeo-Alnetum) jako przedmiotu ochrony zarówno w Ostoi Welskiej jak i w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel jest

114

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. jednoznacznie potwierdzone. Są jednak poważne wątpliwości odnośnie areału jednostki, co wynika z trudności w jej jednoznacznej identyfikacji zarówno na podstawie kartograficznych danych leśnych jak i nawet w oglądzie w terenie. Omawiany zespół może być wiązany z typem siedliskowym lasu – ols jesionowy a ponad to częściowo ze znacznie częstszym typem – ols, przy czym w tym drugim przypadku brak jest jednoznaczności, bowiem typ siedliskowy lasu „ols” praktycznie może pod względem fitosocjologicznym być reprezentowany przez łęg jesionowo- olszowy zespołu Fraxino-Alnetum albo przez olsy zespołów Ribeso nigri-Alnetum lub (znacznie rzadziej) Sphagno squarrosi-Alnetum. Tak się składa, że w pewnych sytuacjach olsy i łęgi jesionowo-olszowe mogą tworzyć kompleksy przestrzenne, niekiedy w formie zonacji w obrębie doliny cieku lub misy jeziornej, co dodatkowo utrudnia delimitację pomiędzy tymi zbiorowiskami, mającymi zwykle podobny (lub w warunkach lasów gospodarczych nawet jednaki) skład drzewostanu, z dominacją olszy czarnej. Należy także wziąć pod uwagę, że przy zmianach stosunków wodnych w poszczególnych płatach lasu mogą zachodzić przemiany, które interpretuje się jako przejścia pomiędzy łęgami jesionowo-olszowymi a olsami; łęg podtopiony może przejść w ols a odwodniony ols może przekształcić się w łęg. Rozważania te są o tyle istotne, że łęg jesionowo-olszowy jest priorytetowym siedliskiem chronionym a ols (o ile nie jest olsem źródliskowym, cokolwiek by to znaczyło) nie podlega ochronie. Zatem siedliskowe, przestrzenne i dynamiczne związki między tą parą zbiorowisk wpływają na przestrzenny aspekt przedmiotu ochrony.

Powierzchnia leśnych siedlisk chronionych w obszarze Natura 2000 Ostoja Welska (Dwa warianty: Wariant 1 patrz mapa N2000_OW_JM2, wariant 2 patrz mapa N2000_OW_JM3)

Siedliska Wariant 1 Wariant 2 Kod Nazwa Pow. [ha] Udz. [%] Pow. [ha] Udz. [%] 9170-2 Grąd subkontynentalny 8,11 0,24 78,76 2,33 91D0-2 Sosnowy bór bagienny 5,48 0,16 10,62 0,31 91E0-3 Niżowy łęg jesionowo-olszowy 215,30 6,36 216,10 6,39 Razem 228,88 6,76 305,48 9,03

Powierzchnia leśnych siedlisk chronionych w obszarze Natura 2000 Przełomowa Dolina Rzeki Wel (Dwa warianty: Wariant 1 patrz mapa N2000_PDRW_JM2, wariant 2 patrz mapa N2000_ PDRW _JM3) Siedliska Wariant 1 Wariant 2 Kod Nazwa Pow. [ha] Udz. [%] Pow. [ha] Udz. [%] 9170-2 Grąd subkontynentalny 102,32 8,12 103,25 8,20 91E0-3 Niżowy łęg jesionowo-olszowy 106,59 8,46 107,16 8,51 Razem 208,91 16,58 210,41 16,70

115

1.3. Nie zweryfikowane typy siedlisk chronionych podawane wcześniej dla Ostoi Welskiej i Przełomowej Doliny Rzeki Wel 9170-3 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grądy zboczowe Charakterystyka podtypu grądu zboczowego podana w „Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5. Lasy i bory” (Herbich J. red. 2004) jest bardzo niejednoznaczna i heterogeniczna. Przede wszystkim nie są podane syntaksony określające jednostkę ani nawet gatunki spełniające kryteria gatunków wyróżniających. Co więcej jednostka ta traktowana jest jako podtyp w ramach typu 9170, podczas gdy podawany w Poradniku jej zasięg (nie obejmujący badanego terenu) w znacznym stopniu znajduje się w ramach areału innego regionalnego zespołu grądu (Stellario-Carpinetum), będącego w klasyfikacji siedlisk Natura 2000 odrębnym typem 9160. Z tych powodów nie widzę jednoznacznego uzasadnienia dla wydzielania omawianego podtypu 9170-3 w obu analizowanych obszarach Natura 2000, tj ani na terenie Ostoi Welskiej, ani nawet na terenie Przełomowej Doliny Rzeki Wel, tym bardziej, że nie wszystkie grądy występujące na zboczach zostały do niej zaliczone. Można stwierdzić, że występujące na zboczach w badanym terenie zbiorowiska grądów mieszczą się dobrze w podtypie 9170-2 i nie wymagają oddzielnego traktowania.

91D0-1 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp - brzezina bagienna Charakterystyka podtypu brzeziny bagiennej podana w „Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5. Lasy i bory” (Herbich J. red. 2004) nawiązująca do podstawowej charakterystyki typu (nazwa typu siedliska podana w rozporządzeniu ministra) jednoznacznie łączy ją z subatlatyckim zespołem Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis. Zasięg tego zespołu podawany w Poradniku nie obejmuje badanego terenu. Stwierdziłem na wybranych płatach, że nie spełniają one kryteriów zaliczenia ich do wspomnianego zespołu, wobec czego identyfikację podtypu w badanych obszarach Natura 2000 zarówno w Ostoi Welskiej jaki w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel uważam za nieuzasadnioną.

91D0-6 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp – sosnowo-brzozowy las bagienny Charakterystyka podtypu sosnowo-brzozowego lasu bagiennego podana w „Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5. Lasy i bory” (Herbich J. red. 2004) jednoznacznie łączy ją z borealnym zbiorowiskiem (zespołem?) Dryopteridi thelypteridis- Betuletum pubescentis. Zasięg tego zespołu podawany w Poradniku nie obejmuje badanego terenu. Stwierdziłem na wybranych płatach, że nie spełniają one kryteriów zaliczenia ich do wspomnianego zespołu, wobec czego identyfikację podtypu w badanych obszarach Natura 2000, tj. w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel uważam za nieuzasadnioną.

116

91F0-2 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); podtyp – łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy Zbiorowiska łęgowe odpowiadające charakterystyce podtypu i typu mogą być rozpoznane na terenie Ostoi Welskiej tylko na bardzo niewielkich powierzchniach, tak niewielkich, że trudno by identyfikować je z leśnymi wydzieleniami, do których odnosić by należało zalecenia ochronne. Fragmenty łęgu wiązowo-jesionowego występują zwykle w kompleksie z dominującym przestrzennie typem łęgu jesionowo-olszowego (Fraxino-Alnetum) zaliczanego do innego typu siedliska chronionego (91E0-3). Przy tym, należy zaznaczyć, że typ 91E0 – w przeciwieństwie do typu 91F0 – jest typem priorytetowym. Z powyższych powodów uważam, że wyróżnianie omawianego podtypu dla celów ochrony na obszarze Ostoi Welskiej nie jest konieczne, bowiem te fragmenty lasów mogą być traktowane jako siedlisko 91E0-3, mające wyższy status ochronny. Wykazane na mapie numerycznej siedlisk Natura 2000 dla obszaru Przełomowa Dolina Rzeki Wel dwa płaty (w tym jeden znacznych rozmiarów) tego siedliska zostały zanalizowane w terenie. Ogląd terenowy nie pozwala na identyfikację tych płatów z wyżej wymienionym typem siedliska, lecz z łęgiem jesionowo-olszowym, tj. siedliskiem 91E0-3. Jeden z tych płatów stanowi równocześnie stanowisko skrzypu olbrzymiego.

2. Stan ochrony chronionych siedlisk w zakresie zbiorowisk leśnych (ocena wg. trzech parametrów) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. Nr 64 poz. 401) zawiera załącznik ze skalą ocen każdego z trzech parametrów siedliska oraz podaje sposób obliczania oceny końcowej.

2.1. Ostoja Welska Ocena stanu ochrony siedlisk leśnych w Ostoi Welskiej zamieszczona jest w poniższej tabeli Siedliska Ocena stanu ochrony Parametr 3 Parametr 1 Parametr 2 szanse powierzchnia struktura i zachowania Ocena Kod Nazwa siedliska funkcja siedliska ogólna 9170-2 Grąd subkontynentalny U2(U1) U1 U1 U2(U1) 91D0-2* Sosnowy bór bagienny U2(FV) U2 U1 U2 91E0-3* Niżowy łęg jesionowo-olszowy U1 U1 U1 U1 * - siedliska priorytetowe

117

W związku z powyższą tabelą należy poczynić następujące uwagi. • Parametr 1 dla siedliska 9170 oceniono jako „zły” w przypadku przyjęcia wariantu 1 rozprzestrzenienia siedliska, bowiem siedlisko wykazuje w takim przypadku znaczną fragmentację i nawet w obrębie lasów realizuje się na małej w stosunku do potencjalnych możliwości powierzchni. Przy przyjęciu wariantu 2, w którym do zasięgu siedliska włącza się zwarty kompleks w rezerwacie Ostrów Tarczyński ocena parametru może być lepsza („niezadowalający”), bowiem i w tym przypadku fragmentacja jest jeszcze znaczna a stopień wykorzystania potencjalnych możliwości przez siedlisko niezbyt duży. • Parametr 1 dla siedliska 91D0-2 oceniono jako „zły” w przypadku przyjęcia wariantu 1 rozprzestrzenienia siedliska, bowiem nie obejmuje on stosunkowo znacznego fragmentu siedliska boru bagiennego (wg. Mapy siedlisk leśnych) w rezerwacie Ostrów Tarczyński. W przypadku wariantu 2 parametr ten można uznać nawet za „właściwy”, bowiem rzadkość siedliska wynika z niewielkich możliwości środowiskowych. • Parametr 1 dla siedliska 91E0-3 oceniono jako „niezadowalający” ze względu na umiarkowaną fragmentację siedliska. • Parametr 2 powinien odnosić się do poszczególnych wydzieleń reprezentujących dany typ siedliska. Tu w zestawieniu zbiorczym przyjęto dla dwu stosunkowo częstych typów siedlisk prawdopodobnie najczęstszą sytuację („niezadowalający”), jednak można się spodziewać, że spotykane są płaty zarówno z oceną stanu „właściwy” jak i (pewnie częściej) „niezadowalający”. Ocena tego stanu rzeczy jest zamieszczona w mapach jako cecha „Reprezent” oceniana A, B lub C. Jedynie w stosunku do rzadkiego siedliska 91D0-2 przyjęto ocenę parametru 2 jako „zły”, na podstawie niezgodności składu drzewostanu ze wzorcem siedliska oraz prawdopodobnym zachwianiem funkcjonowania ekosystemu boru bagiennego. • Parametr 3 dla wszystkich typów siedlisk chronionych oceniono jako U1 („niezadowalający”), bowiem trudno przyjąć, aby trwanie siedlisk w stanie nie pogorszonym było pewne. W stosunku do każdego z nich istnieją zagrożenia, prawdopodobnie największe w stosunku do najrzadszego typu, tj. boru bagiennego, jednak nawet w przypadku tych dwu pospolitszych siedlisk zagrożenia, przede wszystkim fragmentacją, trudno wykluczyć. • Oceny ogólne dla siedlisk wynikają z zasad jej wyprowadzania zawartych w załączniku do rozporządzenia ministra. W przypadku siedliska grądu ocena jest wariantowa.

2.2. Przełomowa Dolina Rzeki Wel Ocena stanu ochrony siedlisk leśnych w Przełomowej Dolinie Rzeki Wel zamieszczona jest w poniższej tabeli

118

Siedliska Ocena stanu ochrony Parametr 3 Parametr 1 Parametr 2 szanse powierzchnia struktura i zachowania Ocena Kod Nazwa siedliska funkcja siedliska ogólna 9170-2 Grąd subkontynentalny U1 U1 FV U1 91E0-3* Niżowy łęg jesionowo-olszowy U1 U1 U1 U1 * - siedlisko priorytetowe

W związku z powyższą tabelą należy poczynić następujące uwagi. • Parametr 1 dla obu typów siedlisk 9170-2 i 91E0-3 oceniono jako „niezadowalający” ze względu na umiarkowaną ich fragmentację. W przypadku siedliska łęgu brak jest choćby jednego dłuższego fragmentu doliny, w całości zajętego przez w pełni ukształtowany, dojrzały łęg jesionowo-olszowy. W przypadku grądu istnieje znaczna dysproporcja pomiędzy potencjalnymi siedliskami grądów (praktycznie wszystkie siedliska Lasu Mieszanego, Lasu świeżego i Lasu wilgotnego) a rzeczywiście zrealizowanymi fitocenozami, które mogły zostać zaliczone do siedliska chronionego typu 9170-2. • Parametr 2 powinien odnosić się do poszczególnych wydzieleń reprezentujących dany typ siedliska. Tu w zestawieniu zbiorczym przyjęto dla obu typów siedlisk prawdopodobnie najczęstszą sytuację („niezadowalający”), jednak jak wiadomo z przeglądu terenowego, spotykane są płaty zarówno zasługujące na oceną stanu „właściwy” jak i „niezadowalający”. Ocena tego stanu rzeczy jest zamieszczona w mapach jako cecha „Reprezent” oceniana A, B lub C. • Parametr 3 w stosunku do siedliska grądu oceniono jako „właściwy” bowiem oprócz zaliczonych do tego typu siedliska wydzieleń leśnych istnieje w sąsiedztwie wiele wydzieleń (leśne siedliska lasu mieszanego i lasu świeżego), które w perspektywie 10-20 lat mogą, zwłaszcza przy odpowiednich zabiegach gospodarki leśnej dołączyć do tych reprezentujących siedlisko grądu 9170-2. Zatem nawet ewentualne ubytki w obecnym stanie siedliska mogą być uzupełnione ze znacznej rezerwy, jaką stwarzają leśne zbiorowiska zastępcze na potencjalnych siedliskach grądowych. • Parametr 3 w stosunku do siedliska łęgu jesionowo-olszowego oceniono jako U1 („niezadowalający”) bowiem brak jest takiej rezerwy jak w przypadku grądów i perspektywa bądź fragmentacji, bądź takich przekształceń stosunków wodnych w dolinie, które dadzą w efekcie zanik siedliska, np. podtopienie doliny i zwiększone zabagnienie, co da w efekcie przejście od priorytetowych siedlisk łęgów do nie chronionych olsów.

119

3. Elementy wskazań do planu ochrony Welskiego Parku Krajobrazowego w związku z ochroną siedlisk leśnych występujących na obszarach NATURA 2000. Siedlisko 9170-2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny; podtyp - grąd subkontynentalny W odniesieniu do lasów reprezentujących zbiorowiska grądów sformułować można następujące zalecenia: • Fragmenty grądów o wysokich ocenach parametru 2 powinny być w miarę możliwości chronione od intensywnych form gospodarki leśnej, od intensywnej penetracji ludzi i zwierząt domowych oraz innych czynników mogących istotnie naruszyć stan aktualny. • Fragmenty grądów porastające zbocza winny być chronione przed ryzykiem silnej erozji (ew. ograniczenie eksploatacji, penetracji i tp). • Drzewostany z dominacją gatunków właściwych dla zespołu (patrz załącznik) nie muszą być przebudowywane. Mogą być pozostawione samym sobie lub mogą być użytkowane w sposób nie zagrażający parametrowi 1 („Powierzchnia siedliska”) dzięki sukcesywnemu doprowadzaniu leśnych zbiorowisk zastępczych do postaci odpowiadających charakterystyce typu siedliska jako przedmiotu ochrony. • Drzewostany z dużym udziałem gatunków nie właściwych dla siedliska mogą być przebudowywane w kierunku tworzenia drzewostanów o cechach odpowiednich, co nie wyklucza pozyskania drzew z istniejącego drzewostanu, np. pozyskanie starych sosen, pod którymi rozwija się samorzutny lub wprowadzony drzewostan lasu liściastego. • Należy podjąć działania dające nadzieję na utrzymanie w drzewostanach odpowiedniego udziału dębu szypułkowego, którego odnowienie może być zagrożone przez rozwój gatunków silnie zacieniających. • Należy wyeliminować wprowadzanie gatunków obcych do drzewostanów. • Wprowadzanie buka do drzewostanów na szerszą skalę powinno być poprzedzone gruntowną analizą jego wpływu na ekosystem. • Należy dążyć do rozszerzania zasięgu grądów na terenie obu obszarów Natura 2000, zarówno poprzez powolne przekształcanie (lub dopuszczenie do samorzutnych przekształceń) w lasach reprezentujących zbiorowiska zastępcze jak i poprzez odpowiednie pod względem składu gatunkowego zalesienia gruntów na których zaprzestano działalności rolniczej. Celem winno być stworzenie większych, zwartych kompleksów lasów tego typu, oczywiście w miarę możliwości, jakie stwarza naturalne środowisko.

120

Siedlisko priorytetowe 91E0-3* Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosao-incanae, olsy źródliskowe); podtyp – łęg olszowo-jesionowy W odniesieniu do lasów reprezentujących zbiorowiska łęgów jesionowo-olszowych sformułować można następujące zalecenia: • Istniejące lasy łęgowe należy traktować w miarę możliwości jako lasy chronione; w większości przypadków nie wymagają one działań w kierunku przebudowy drzewostanów, nawet w sytuacjach ograniczenia składu drzewostanu tylko do olszy czarnej. • Należy dążyć do łączenia fragmentów lasów łęgowych, zwłaszcza w dolinie rzeki Wel, w zwarte i ciągłe kompleksy, optymalnie obejmujące cały przekrój poprzeczny doliny. • Należy wykluczyć możliwość przeprowadzenia prac hydrotechnicznych i melioracji w dolinach na szerszą skalę. • Należy dążyć do ograniczenia negatywnego wpływu turystyki wodnej (spływy, żeglarstwo) na nadrzeczne i nadjeziorne lasy łęgowe. W tym kontekście należy rozważyć czyszczenie nurtu rzeki Wel z zawalonych pni, co powoduje przenoszenie kajaków lub łodzi po brzegu, czego następstwem są zniszczenia w lesie łęgowym.

Siedlisko priorytetowe 91D0-2 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensochnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne); podtyp – bór sosnowy bagienny Zbiorowiska borów bagiennych powinny być chronione przed wyrębem drzewostanu a ponadto należy bezwzględnie wykluczyć możliwość zmiany ich stosunków wodnych.

121

CZĘŚĆ IV AKTUALIZACJA STANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OBSZARU WPK, W TYM ZWŁASZCZA W ZAKRESIE DOKUMENTÓW PLANISTYCZNYCH GMIN ZA OKRES 2007-2010 (opracował Krzysztof Wittbrodt)

1. Gmina Lidzbark 1. Nazwa gminy: Lidzbark

2. Analiza zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (o ile były) lub analiza nowego studium (jeżeli w międzyczasie powstało): a) Zakres zmian w stosunku do analiz IOŚ i lokalizacja zmian: Brak b) Oddziaływanie nowych ustaleń na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000: Brak

3. Analiza mpzp uchwalonych od czasu analiz IOŚ a) Lokalizacja nowych mpzp w granicach Parku: Uchwała Nr IX/67/07 Rady Miejskiej w Lidzbarku z dnia 28 czerwca 2007 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek Nr: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8/1, 8/2, 8/3, 8/4, 8/5, 8/6, 8/7, 8/8, 8/9, 8/10, 8/11, 8/12, 9, 10, 11, 12, 13, obręb 1 Lidzbark ul. Chopina, Uchwała Nr XII/85/07 Rady Miejskiej w Lidzbarku z dnia 20 września 2007 roku w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Lidzbark w obrębie geodezyjnym 3 mapa 3 – ulica Słoneczna Uchwała Nr XXI/154/08 Rady Miejskiej w Lidzbarku z dnia 25 lipca 2008 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Lidzbark w obrębie geodezyjnym 4, Uchwała Nr XXI/155/08 Rady Miejskiej w Lidzbarku z dnia 25 lipca 2008 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Lidzbark w obrębie Ciechanówko, Uchwała Nr XXIX/226/09 Rady Miejskiej w Lidzbarku z dnia 30 kwietnia 2009 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Lidzbark w obrębie geodezyjnym Cibórz. b) Ustalenia mpzp w zakresie zmian przeznaczenia terenu i ew. inne mające znaczenie dla środowiska lub zagospodarowania Parku (np. infrastruktura):

122

Podjęte uchwały dot. mpzp w gminie Lidzbark objęły tereny głównie zlokalizowane w granicach miasta Lidzbark. Uchwała Nr IX/67/07 i Uchwała Nr XXI/154/08 dotyczyły terenów zlokalizowanych bezpośrednio w granicach miasta Lidzbark (ul. Chopina i ul. Myśliwskiej) i obecnie zabudowywanych. Uchwała Nr XXIX/226/09 dotyczyła rozbudowy istniejącej już żwirowni (terenu górniczego) przedsiębiorstwa „PREFABET”. Uchwała Nr XXI/155/08 dotyczyła rejonu miejscowości Kurojady w związku z planowaną rozbudową ośrodka wypoczynkowego w tut. miejscowości. c) Oddziaływanie nowych mpzp na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000: Obszary objęte mpzp ustanowionym Uchwałą Nr IX/67/07 porośnięte były dość gęstym młodnikiem sosnowym (samosiew). Realizacja mpzp na określonych Uchwałą działkach przyczyniła się do usunięcia znacznej części drzew. Obszary objęte mpzp ustanowionym Uchwałą Nr XXI/155/08 zlokalizowane są w całości w granicach obszaru włączonego do sieci Natura 2000 – Przełomowa Dolina Rzeki Wel (PLH 280015). Realizacja inwestycji nie będzie mieć negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze – zakłada się, że jedynie podczas prac budowlanych polegających na rozbudowie ośrodka hałas spowodowany sprzętem budowlanym może przyczynić się do czasowego przepłoszenia z omawianego obszaru dziko żyjących zwierząt. Obszary objęte mpzp ustanowionym Uchwałą XXIX/226/09 zlokalizowane są tuż przy granicy miasta Lidzbark. Realizacja inwestycji polegającej na powiększeniu terenu górniczego we wskazanym obszarze nie wpłynęła negatywnie na środowisko przyrodnicze Parku.

4. Ogólna informacja na temat indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy wydanych w granicach Parku (lokalizacja, rodzaj zabudowy): W rzeczowym okresie od stycznia 2007 do czerwca 2010 wydawano średnio 8 decyzji dot. warunków zabudowy w gminnie Lidzbark na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego. Dotyczyły one zwartej zabudowy miejscowości Kiełpiny, Cibórz i Lidzbark.

5. Ważniejsze działania inwestycyjne zrealizowane lub realizowane w granicach parku (lub poza o ile mogą zagrażać Parkowi) od czasu analiz IOŚ z oceną ich oddziaływania na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000

123

2. Gmina Rybno 1. Nazwa gminy: Rybno

2. Analiza zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (o ile były) lub analiza nowego studium (jeżeli w międzyczasie powstało): a) Zakres zmian w stosunku do analiz IOŚ i lokalizacja zmian: W rzeczowym okresie od 2007 do 2010 roku nie dokonywano zmian w planach zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w stosunku do planów analizowanych przez Instytut Ochrony Środowiska. b) Oddziaływanie nowych ustaleń na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000: brak

3. Analiza mpzp uchwalonych od czasu analiz IOŚ a) Lokalizacja nowych mpzp w granicach Parku: Od początku 2007 roku do czerwca 2010 roku w gminie Rybno uchwalono na obszarze miejscowości Rybno plan zagospodarowania przestrzennego (Uchwała Nr XXVII/12/09 Rady Gminy Rybno z dnia 27 lutego 2009 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Rybno w miejscowości Rybno). Przedmiotowa inwestycja bezpośrednio sasiaduje z działką ewidencyjną nr 920/13 obręb Tuczki (rejon młyna wodnego w okolicach Tuczek). 15 grudnia 2009 roku Rada Gminy Rybno przystąpiła Uchwałą Nr XXXIX/64/09 do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Rybno w obrębie geodezyjnym Naguszewo. Jednakże projekt uchwały w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obrębu Naguszewo w gminie Rybno został negatywnie zaopiniowany przez Welski Park Krajobrazowy i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Olsztynie z uwagi na sąsiadujący z omawianym obszarem tern planowanego rezerwatu przyrody „Dolina Rzeki Rumian” – zabudowa omawianego terenu mogłaby zarówno negatywnie wpłynąć na walory przyrodnicze, jak i krajobrazowe miejsca. b) Ustalenia mpzp w zakresie zmian przeznaczenia terenu i ew. inne mające znaczenie dla środowiska lub zagospodarowania Parku (np. infrastruktura): Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego omawianego obszaru obejmuje tereny przeznaczone pod zabudowę jednorodzinną. Teren ten jest przygotowany pod kątem logistycznym do realizacji przedsięwzięcia – doprowadzony jest wodociąg, kanalizacja oraz elektryczność. Aktualnie grunty te oznaczone są w ewidencji jago grunty rolne („R”). c) Oddziaływanie nowych mpzp na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000:

124

Fragment obszaru objętego miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego w miejscowości Rybno zlokalizowany jest na terenie włączonym do sieci obszarów Natura 2000 OSOS Ostoja Welska (PLH 200014). Tereny przeznaczone pod inwestycje budowlane znajdują się poza Ostoją Welską, w obszarze Natura 2000 w ramach omawianego mpzp znalazły się tereny leśne, oraz pastwiska, które nie zostały przeznaczone pod inwestycje. Z ustaleń przeprowadzonych z pracownikami Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie o. Jeleń wynika, że Rada Gminy Rybno przed podjęciem Uchwały Nr XXVII/12/09 w dniu 27 lutego 2009 roku nie konsultowała, ani nie przedkładała oceny oddziaływania inwestycji na środowisko Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie.

4. Ogólna informacja na temat indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy wydanych w granicach Parku (lokalizacja, rodzaj zabudowy): Średnio w ciągu roku wydawanych jest około 65 decyzji dot. warunków zabudowy na terenie gminy Rybno w granicach Parku. Opinie wydawane są w 90% na projekty zlokalizowane w miejscowości Rybno (rejon osiedla na południu miejscowości i rozbudowującego się nowego osiedla w rejonie Zespołu Szkół w Rybnie. Pozostałe decyzje dotyczą pozostałych miejscowości w gminie Rybno.

3. Gmina Grodziczno 1. Nazwa gminy: Grodziczno

125

Dnia 2 marca 2007 roku Rada Gminy Grodziczno Uchwałą Nr IV/52/07 w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części obszarów położonych w rejonie jeziora Kiełpińskiego, obejmujących tereny budownictwa letniskowego, mieszkaniowego i rekreacji dokonano zmiany przeznaczenia terenów oznaczonych symbolami 23ZU-r i 25UT-r pod zabudowę rekreacji indywidualnej, które wg wcześniejszej Uchwały Nr XVI/107/2000 Rady Gminy Grodziczno z dnia 29 września 2000 r. przeznaczone były pod zieleń urządzoną i usługi turystyczne. b) Oddziaływanie nowych ustaleń na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000: Zmiana sposobu przeznaczenia w/w terenów nie miała wpływu na środowisko przyrodnicze Parku. Obszary te znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie terenów przeznaczonych pod zabudowę letniskową i przekształcenie ich będzie stanowić kontynuacje tej zabudowy we wskazanym fragmencie gminy Grodziczno.

3. Analiza mpzp uchwalonych od czasu analiz IOŚ a) Lokalizacja nowych mpzp w granicach Parku: Uchwałą Nr XXXIII/211/09 w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmian w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grodziczno Rada Gminy Grodziczno określiła zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy obejmujące następujące tereny i zagadnienia w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego: wiejskie oczyszczalnie ścieków w Grodziczno – Lorki, Rynek – Trzcin, Ostaszewo. W dniu 8 marca 2010 roku Wójt Gminy Grodziczno obwieścił o przystąpieniu do sporządzenia zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grodziczno w związku z podjęciem przez Radę Gminy Grodziczno w/w Uchwały. b) Ustalenia mpzp w zakresie zmian przeznaczenia terenu i ew. inne mające znaczenie dla środowiska lub zagospodarowania Parku (np. infrastruktura): Prace dot. zmian w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grodziczno, są na etapie zbierania informacji oraz wniosków, dlatego pracownicy Urzędu Gminy w Grodzicznie nie byli w stanie przedstawić konkretnych zmian dotyczących zagospodarowania terenu w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego. c) Oddziaływanie nowych mpzp na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000: Na bieżącym poziomie prac nie można określić oddziaływania nowych mpzp na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000.

4. Ogólna informacja na temat indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy wydanych w granicach Parku (lokalizacja, rodzaj zabudowy): W rzeczowym okresie od stycznia 2007 do czerwca 2010 wydawano średnio 7 decyzji dot. warunków zabudowy w gminnie Grodziczno na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego. Dotyczyły one zwartej zabudowy miejscowości Lorki, Trzcin oraz Kowaliki.

126

6. Ważniejsze działania inwestycyjne planowane w granicach Parku (lub poza o ile mogą zagrażać Parkowi) nie ujęte we wcześniejszych analizach IOŚ z oceną ich oddziaływania na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000: Aktualnie poza granicami Parku planowana jest budowa siłowni wiatrowych oraz żwirowni. Siłownie wiatrowe mogą mieć one negatywny wpływ zarówno na środowisko akustyczne oraz migracje zwierząt – głównie ptaków. Natomiast żwirownie przyczyniają się do diametralnych, negatywnych zmian w krajobrazie, oraz do negatywnych zmian poziomu wód gruntowych – często ulega on obniżeniu co ma negatywny wpływ na poziom wód na terenach podmokłych, w zbiornikach wodnych oraz w ciekach.

4. Gmina Płośnica 1. Nazwa gminy: Płośnica

2. Analiza zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (o ile były) lub analiza nowego studium (jeżeli w międzyczasie powstało): a) Zakres zmian w stosunku do analiz IOŚ i lokalizacja zmian: Brak b) Oddziaływanie nowych ustaleń na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000: Brak

3. Analiza mpzp uchwalonych od czasu analiz IOŚ a) Lokalizacja nowych mpzp w granicach Parku: Brak b) Ustalenia mpzp w zakresie zmian przeznaczenia terenu i ew. inne mające znaczenie dla środowiska lub zagospodarowania Parku (np. infrastruktura): Brak

127

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, grudzień 2010, © Aneks do dokumentacji projektu planu ochrony WPK z 2007 r. c) Oddziaływanie nowych mpzp na środowisko przyrodnicze Parku, w tym na przedmioty ochrony obszarów N2000: Brak

4. Ogólna informacja na temat indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy wydanych w granicach Parku (lokalizacja, rodzaj zabudowy): W rzeczowym okresie od stycznia 2007 do czerwca 2010 nie wydano żadnej decyzji dot. warunków zabudowy w gminnie Płośnica na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego.

128