Wojciech Chrzanowski, Mirosław Wasiewicz Badania Obozu Naukowego W Wińcu Koło Ostródy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wojciech Chrzanowski, Mirosław Wasiewicz Badania obozu naukowego w Wińcu koło Ostródy Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 373-375 1983 Wojciech Chrzanowski, Mirosław Wasiewicz BADANIA OBOZU NAUKOWEGO W WIŃCU KOŁO OSTRÓDY Związek Harcerstwa Polskiego (dalej ZHP) — Hufiec Łódź Śródmieście pod egidą Kwatery Głównej ZHP oraz Koło Naukowe Studentów Historii Uniwersytetu Łódzkiego (dalej UŁ) zorganizowały w dniach 27 lipca — 24 sierpnia 1982 r. ogólnopolski obóz naukowy w Wińcu, w gm inie Miło młyn. Uczestniczyła w nim młodzież licealna z Łodzi, Gdańska, Katowic, Wrocławia, Prudnika, Hajnówki i Słupska. Funkcje instruktorów naukowych pełniło siedmiu studentów historii UŁ, a opiekunów naukowych: adiunkt In stytutu Historii UŁ dr Andrzej Brzeziński i adiunkt Międzyuczelnianego In stytutu Nauk Politycznych dr Marek Wiktorowski; komendantem obozu była — Małgorzata Kostecka, podharcmistrz — studentka III roku Wydziału Prawa UŁ. Badania dotyczyły osadnictwa na obszarze gminy Miłomłyn w latach 1945— 1958. Miały one charakter ankietowy. Przeprowadzono je według kw e stionariusza „Osadnicy na Warmii i Mazurach” opracowanego przez pracowni ków Zakładu Historii Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Ol sztynie (dalej OBN) pod kierownictwem dr. Tadeusza Filipkowskiego. 33 py tania ankiety koncentrowały się wokół kilku spraw: przyczyny i czas przy bycia osadników na ziemie odzyskane; zagospodarowanie się na nowym tery torium; aktywność społeczna i polityczna w pierwszych latach powojennych; stosunek władz państwowych do życiowych problemów Warmii i Mazur; pro blemy narodowościowe i wyznaniowe. Badaniami objęto Miłomłyn i wsie: Barcinek, Boguszewo, Bagiensko, Bynowo, Dębinkę, Fałtyjanki, Gil Duży i Mały, Glizny, Iląg, Ligi, Liwę, Lu bień, Majdany Wielkie, Ostrów Wielki, Piławki, Przejazd, Rogowo, Skarpę, Tardę, Wielimowo, Wólkę Majdańską, Winiec, Zalewo, Zatokę, Ziemaki, Za cisze. Z ludnością tych wsi przeprowadzono ogółem 104 wywiady. Podsumo waniem zebranego materiału była sesja historyczna 20 sierpnia 1982 r. zorga nizowana przez opiekunów naukowych i grupę studentów. Wygłoszono refe rat pt. „Problemy osadnictwa na obszarze gminy Miłomłyn w latach 1945— 1958”, odbyła się także dyskusja z udziałem m.in. obecnego na sesji dr. Ta deusza Filipkowskiego z OBN w Olsztynie. Badania ankietowe prowadzono wśród właścicieli gospodarstw, przyby łych do gminy Miłomłyn w latach 1945—1958, w okresie szczególnie intensyw nej akcji osadniczej na ziemiach zachodnich. 60% ankietowanych stanowili mężczyźni. 72% ogółu ankietowanych przybyło do aktualnego miejsca za mieszkania z rodzicami. Najliczniej przybyli osadnicy urodzeni przed I wojną KOMUNIKATY MAZURSKO-WARMIŃSKIE, 1983, NR 2 -3 (1*0—161) (Cronika naukowo światową. Drugą poważną grupę stanowili urodzeni w pierwszym dziesięcio leciu Polski międzywojennej. Wykształcenie ludności było dość zróżnicowane. Ponad połowę ankieto wanych stanowili tacy, których nauka ograniczyła się do czterech klas. Warto zaznaczyć, że spora część ankietowanych przyznała się do wtórnego analfa betyzmu. Spośród czterech osób mających wykształcenie wyższe, dwie uzy skały je po r. 1945. Najwięcej osadników przybyło w latach 1945— 1947, zw ła szcza zaś w 1947 r. Tłumaczyć to należy m.in. zwiększonym napływem lud ności w wyniku akcji „Wisła” i akcji przesiedleńczej z województw wschod nich oraz osadnictwem wojskowym. W latach pięćdziesiątych osadnictwo wy raźnie osłabło. Do gminy Miłomłyn przebywali ludzie z różnych stron kraju, w tym ponad połowa z dawnego województwa warszawskiego, oraz ze wschod nich rubieży II Rzeczypospolitej (Wileńszczyzna. Białoruś). Od r. 1947, który można traktować jako początek stabilizacji, głównymi przyczynami przybycia osadników było poszukiwawnie lepszych warunków życia i brak ziemi w daw nym miejscu zamieszkania lub sprawy rodzinne (przyjazdy do rodziny przy byłej już wcześniej). Ludność przybywała z rodziną bądź w zorganizowanych grupach. Zdecydowana większość była zorientowana, gdzie jedzie. Responden ci przywozili ze sobą najczęściej nieliczny inwentarz żywy i przedmioty co dziennego użytku. 87% ankietowanych zastało na nowym gospodarstwie bu dynki, często zabudowania gospodarcze. Były one jednak w większości przy padków zniszczone przez działania wojenne. Tylko pięciu respondentów za stało niezdewastowane gospodarstwa. Gospodarstwa osadnikom nadawały głównie: Państwowy Urząd Repatria cyjny w Ostródzie, Urząd Gminy w Miłomłynie oraz sporadycznie PCK, ko mendantury radzieckie. W latach pięćdziesiątych osadnicy nabywali ziemię na zasadzie kupna lub przejęcia po członkach rodziny. Pierwsi osadnicy (w latach 1945— 1948) zastawali w e w si rodziny nie mieckie i mazurskie, przybywający w późniejszym okresie znajdowali wsie zamieszkane już głównie przez osadników polskich, nieliczni tylko byli daw nymi mieszkańcami tych ziem. Większość respondentów twierdziła, że na te renach zamieszkałych przez nich, nie było żadnych organizacji politycznych i społecznych. Jedynie niewielka część ankietowanych, szczególnie ci, którzy, brali czynny udział w życiu politycznym regionu, potwierdziła istnienie kilku organizacji i podała informacje na ten temat. Najwięcej organizacji po wstało w Miłomłynie. W lipcu 1945 r. założono komórkę PPR oraz ORMO, składającą się z kilku ludzi posiadających broń. W 1946 r. działało FSL, Związek Samopomocy Chłopskiej (dalej ZSCh), Ochotnicza Straż Pożarna (da lej OSP), kółka rolnicze. We wsiach działalność organizacji była znikoma. Można wymienić: ZSCh założone w Malinniku w 1947 r., kółka rolnicze w Maj danach W ielkich i Liwie czy OSP w Bynowie (w 1947 r.). O zebraniach wiejskich w pierwszych latach po wojnie respondenci wyra żali się niejednoznacznie. Organizował je sołtys najczęściej w celu poinformo wania chłopów o zarządzeniach administracyjnych, bądź omówienia aktual nych spraw wsi (zorganizowanie wzajemnej pomocy w pracach rolnych, roz strzyganie kwestii spornych). Pierwsza czteroklasowa szkoła powstała w Miłomłynie jesienią 1945 r. W r. 1946 otwarto szkoły w Liwie, Boguszewie i Bynowie, a w roku następnym w Majdanach Wielkich, Uągu i Fałtyjankach. W latach 1948— 1952 zbudowa no nowy gmach dla siedmioklasowej szkoły w Miłomłynie. Kronika naukowa 375 Po zakończeniu działań wojennych, a także w początkowym okresie osad nictwa, w Miłomłynie znajdował się kościół ewangelicki oraz niewielka ka pliczka przeznaczona dla ludności wyznania rzymskokatolickiego. W 1946 r. osadnicy z Polski zajęli kościół ewangelicki. Zarówno wtedy, jak i w czasie badań większość mieszkańców gminy należała do parafii Miłomłyn. Pierw szym duszpasterzem był ksiądz Niepiekło, a od 1948 r. ksiądz Wróbel. Część respondentów sygnalizowała zatargi na tle narodowościowym. Od nieśliśmy jednak wrażenie, że respondenci nie chcieli udzielić na ten temat pełnych odpowiedzi. Interesująco przedstawiają się dane dotyczące pomocy udzielanej osadni kom na zagospodarowanie, 56,5% ankietowanych nie otrzymało żadnej pomo cy, z pozostałych: 31% otrzymało pomoc od państwa, a 12,5% twierdzi, że otrzymało pomoc z UNRRA. Główną formą pomocy były dostawy zboża, in wentarza żywego i żywności, w mniejszym stopniu pożyczki pieniężne. Na leży tu dodać, iż przeważająca część respondentów uznała, że pomoc państwa była niewystarczająca. W 1945 r. zaopatrzenie w żywność było bardzo złe, brakło podstawowych artykułów, jak cukier, mąka, sól, odzież. Skomplikowaną sytuację gospodarczą pogarszały kontygenty. Według opinii respondentów część zamożniejszych gos podarzy nie odczuwała zbyt mocno ciężarów nakładanych przez państwo. Ina czej było z liczniejszą grupą średnio zamożnych, dla nich oddanie znacznej części plonów (czasem nawet połowy) było dużym ciężarem. Częściowe znie sienie kontygentów przy końcu lat pięćdziesiątych ludność miejscowa przyjęła z ogromną ulgą. Powszechnie wyrażano też pogląd, iż sytuacja już w poło wie lat czterdziestych i pięćdziesiątych była lepsza niż obecnie. Jak wynika z relacji respondentów, lata 1945— 1947 w gm inie Miłomłyn nie były bezpieczne. Zdarzały się akcje podziemnej opozycji politycznej (od działy AK, które nie złożyły broni), zakłócały spokój grupy złożone z niedo bitków niemieckich. Po r. 1947 kiedy w wyniku akcji „Wisła” do gminy Miłomłyn sprowadzono przymusowo ludność pochodzenia ukraińskiego, zda rzały się próby organizowania band UPA. Szabrownicy, często zorganizowani w bandy, grabili gospodarstwa niezasiedlone i zasiedlone. Sporadycznie gra bieży dokonywali też nieuczciwi funkcjonariusze milicji, ORMO, a także prze bywający na tym obszarze maruderzy wojenni. Na pytanie, czy ankietowani są zadowoleni z osiedlenia się na Mazurach 66,3% odpowiedziało twierdząco, 19,2% negatywnie (głównie przesiedleńcy z Wileńszczyzny, Wołynia i województwa lwowskiego), reszta — niejedno znacznie. Zdecydowana większość ankietowanych (71%) była przekonana o celo wości przeprowadzania badań. Pozostałe osoby okazywały stosunek obojętny lub wręcz niechętny. Niektórzy podchodzili do zadawanych pytań z rezerwą. Kilkanaście osób nie wyraziło zgody na rozmowę z ankieterem. Zebrane materiały mają znaczną wartość jako swego rodzaju wywołane źródło historyczne, chociaż do relacji tych należy podchodzić krytycznie (pa mięć jest zawodna). Wszystkie ankiety przekazano do OBN. Uczestnicy obozu poznali niektóre problemy histerii Warmii i Mazur dzię ki wykładom dr. T. Filipkowskiego. Odwiedzili OBN, zapoznali się z jego przeszłością i aktualnie prowadzonymi badaniami, zwiedzili bibliotekę i ar chiwum. W czasie obozu odbyło się także kilka dyskusji dotyczących metodo logii historii, prowadzonych przez dr. M. Wiktorowskiego. 12*.