Mazurskiego W 2016 Roku

Inspekcja Ochrony Œrodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŒRODOWISKA OLSZTYN 2017 Praca zbiorowa pod kierunkiem Joanny Kazanowskiej

Redaktor prowadz¹cy Tomasz Zalewski

Zdjêcie na ok³adce Kamilla Smoter

W publikacji zamieszczono opracowania przygotowane przez: Departament Ochrony Œrodowiska Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ we Wroc³awiu, Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ w Olsztynie, Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów Pañstwowych w Olsztynie i Bia³ymstoku, Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku.

Badania wód powierzchniowych sfinansowano ze œrodków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie

Projekt „Wzmocnienie systemu pomiarowego jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim” dofinansowano ze œrodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. £¹czny koszt projektu wyniós³ 3 273 728,99 z³, a poziom dofinansowania 2 402 262,33 z³.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie 10-011 Olsztyn, ul. ks. Wac³awa Osiñskiego 12/13, tel. (89) 612 34 56 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Elbl¹gu 82-300 Elbl¹g, ul. Powstañców Warszawskich 10, tel. (55) 232 54 32 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Gi¿ycku 11-500 Gi¿ycko, ul. £uczañska 5, tel. (87) 428 36 16 e-mail: [email protected]

Przygotowanie publikacji: Studio Wydawnicze EDYCJA, Olsztyn Spis treœci

WSTÊP ...... 5

I. WODY POWIERZCHNIOWE ...... 7 1. GOSPODARKA WODNO-ŒCIEKOWA (Halina Andrzejewska) ...... 7 2. MONITORING RZEK (Ma³gorzata Libecka, Justyna Kopiec, Hanna Koniecka, Rafa³ Górynowicz, Helena Wróblewska) ...... 11 2.1. Wstêp ...... 11 2.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci wód badanych w 2016 roku ...... 13 2.3. Podsumowanie...... 21 3. MONITORING JEZIOR (Kamilla Smoter, Waldemar Gêbka, Hanna Koniecka, Helena Wróblewska, Krzysztof Zachwieja) ...... 29 3.1. Wstêp ...... 29 3.2. Charakterystyka badanych jezior...... 29 3.3. Podsumowanie...... 41 4. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO (Justyna Kopiec) ...... 55 4.1. Badania wód Zalewu Wiœlanego prowadzone w 2016 r...... 55 4.2. Ocena stanu ekologicznego ...... 56 4.3. Ocena stanu chemicznego...... 59 4.4. Ocena obszarów chronionych...... 59 4.5. Podsumowanie...... 59

II. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ OKRÊGOWYCH STACJI CHEMICZNO-ROLNICZYCH (El¿bieta Kaczyñska, Sandra Samsel, Pawe³ Bielski) ...... 63 1. WPROWADZENIE ...... 63 2. ORGANIZACJA I METODYKA BADAÑ ...... 63 3. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAÑ ...... 64 3.1. Stan zakwaszenia gleb u¿ytków rolnych w województwie...... 64 3.2. Zasobnoœæ gleb w makroelementy...... 64 3.3. Podsumowanie ...... 65

III. ZALESIENIA GRUNTÓW NIELEŒNYCH – KONSEKWENCJE DLA ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO (Andrzej Sobania) ...... 69 1. WPROWADZENIE...... 69 2. RYS HISTORYCZNY ZALESIEÑ ...... 69 3. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW ZAK£ADANYCH NA GRUNTACH NIELEŒNYCH ...... 70 4. KONSEKWENCJE DLA GOSPODARKI LEŒNEJ...... 71 5. KONKLUZJA...... 72

IV. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH (Ewa Liana, Mariusz Adynkiewicz, Jan B³achuta, Agnieszka Kolanek, Ewa Terlecka, Micha³ Pobudejski, Bart³omiej Miszuk, Irena Otop, Micha³ Mazurek, Wies³awa Rawa) ...... 73 1. WPROWADZENIE...... 73 2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2016 ROKU...... 74

V. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Tomasz Zalewski) ...... 91 1. WPROWADZENIE...... 91 2. PRESJA...... 91 3. STAN ...... 92 3.1. Ochrona zdrowia...... 92 3.2. Ochrona roœlin ...... 94 4. REAKCJA...... 94

VI. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE W 2016 ROKU (Ma³gorzata Krupa, Elwira Ba³dyga) ...... 99 1. WPROWADZENIE...... 99 2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM ...... 99 2.1. Pomniki przyrody ...... 99 2.2. U¿ytki ekologiczne ...... 100 2.3. Obszary chronionego krajobrazu...... 100 2.4. Rezerwaty przyrody...... 101 3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY ...... 103 3.1. Ochrona rezerwatów przyrody ...... 103 3.2. Ochrona torfowisk alkalicznych...... 104 3.3. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000 ...... 104 3.4. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym przez bobry...... 104 3.5. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji zwierz¹t...... 105 3.6. Ochrona zagro¿onych gatunków zwierz¹t...... 105 3.7. Monitoring populacji œlimaka winniczka ...... 106 3.8. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ gatunkow¹...... 106 3.9. Opracowanie planów zadañ ochronnych dla obszarów Natura 2000...... 106 3.10. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” ...... 107 4. PODSUMOWANIE...... 107

3 VII. HA£AS (Dorota Jakimuszko-Bryœ) ...... 109 1. HA£AS W ŒRODOWISKU...... 109 2. BADANIA KLIMATU AKUSTYCZNEGO ŒRODOWISKA...... 109 2.1. Ha³as drogowy...... 109 2.2. Ha³as kolejowy ...... 110 2.3. Ha³as przemys³owy...... 110 3. WNIOSKI ...... 111

VIII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE (Dorota Jakimuszko-Bryœ)...... 113 1. RÓD£A PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 113 2. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH...... 114 3. WYNIKI POMIARÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH W ŒRODOWISKU...... 115 4. WNIOSKI ...... 117

IX. DZIA£ANIA URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA RZECZ GOSPODARKI ODPADAMI (Agnieszka Rzymowska) ...... 119

X. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ (Wies³aw Aftanas) ...... 123 1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI...... 123 2. CYKLE KONTROLNE OGÓLNOKRAJOWE...... 125 3. CYKL KONTROLNY WOJEWÓDZKI ...... 126 4. KONTROLE ZAK£ADÓW PODLEGAJ¥CYCH DYREKTYWIE IPPC...... 126 5. KONTROLE WIELKOPRZEMYS£OWYCH FERM TUCZU TRZODY CHLEWNEJ, WYMAGAJ¥CYCH POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO...... 127 6. KONTROLE FERM DROBIU WYMAGAJ¥CYCH POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO ...... 127 7. KONTROLE ZAK£ADÓW, NA TERENIE KTÓRYCH EKSPLOATOWANE S¥ INSTALACJE STOSUJ¥CE CIÊ¯KI OLEJ OPA£OWY, KONTROLE STATKÓW STOSUJ¥CYCH OLEJ DO SILNIKÓW STATKÓW ¯EGLUGI ŒRÓDL¥DOWEJ...... 128 8. KONTROLE W ZAKRESIE PRZESTRZEGANIA USTAWY O SZWO...... 128 9. POWA¯NE AWARIE I ZDARZENIA O ZNAMIONACH POWA¯NYCH AWARII ...... 128 10. UDZIA£ WIOŒ W DZIA£ANIACH ZWI¥ZANYCH Z SIECI¥ IMPEL...... 129 11. WYKONANIE ZARZ¥DZEÑ POKONTROLNYCH ...... 129

XI. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WFOŒiGW W OLSZTYNIE (Grzegorz Siemieniuk) ...... 131 1. FUNDUSZE W£ASNE WFOŒIGW W OLSZTYNIE ...... 131 2. FUNDUSZE EUROPEJSKIE ...... 132 3. EFEKTY EKOLOGICZNE ORAZ PRZYK£ADOWE INWESTYCJE ...... 132 4. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA LATA 2014–2020 – STAN WDRA¯ANIA NA 31.12.2016 R...... 135 5. INNE DZIA£ANIA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU W 2016 ROKU...... 135

SPIS TABEL ...... 151

SPIS RYCIN...... 152

SPIS MAP...... 153

4 WSTÊP

Szanowni Pañstwo,

z przyjemnoœci¹ przekazujê do Pañstwa dyspozycji „Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku”, który stanowi ocenê stanu œrodowiska na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego, prezentuje wyniki badañ monitoringowych realizowanych w ramach Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2020 oraz zawiera bie¿¹c¹ klasyfikacjê jakoœci poszczególnych elementów œrodowiska wraz z okreœleniem zmian zachodz¹cych w trakcie ca³ego okresu badawczego. Opracowanie podsumowuje równie¿ dzia³alnoœæ kontroln¹ i laboratoryjn¹ prowadzon¹ przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz jego delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku. Publikacja, dziêki uprzejmoœci instytucji wspó³pracuj¹cych, zosta³a poszerzona o informacje dotycz¹ce: badañ chemizmu opadów atmosferycznych wykonanych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddzia³ we Wroc³awiu, dzia³añ zwi¹zanych z ochron¹ przyrody prowadzonych przez Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska oraz Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów Pañstwowych, monitoringu jakoœci gleb prowadzonych przez Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹, realizacji planu gospodarowania odpadami przygotowane przez Warmiñsko-Mazurski Urz¹d Marsza³kowski w Olsztynie oraz dzia³alnoœci Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie. Serdecznie dziêkujê wszystkim pracownikom Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, delegaturom w Elbl¹gu i Gi¿ycku uczestnicz¹cych w kontrolach, badaniach oraz w przygotowaniu rozdzia³ów Raportu o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku. Dziêkujê za wspó³pracê wszystkim instytucjom samorz¹dowym i rz¹dowym wspó³pracuj¹cym z nami w ca³ym procesie zbierania i opracowywania danych, a w szczególnoœci Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Narodowemu Funduszowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej za udzielenie wsparcia finansowego na przeprowadzenie badañ monitoringowych w zakresie zapisanym w Programie Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2020 oraz pokrycia kosztów wydania niniejszej publikacji.

Joanna Kazanowska Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska

5 Fot. Archiwum WIOŒ

I. WODY POWIERZCHNIOWE

1. GOSPODARKA WODNO-ŒCIEKOWA

Polityka wodna w województwie warmiñsko-mazurskim rodzaju presje, zwi¹zane w du¿ej mierze z dzia³alnoœci¹ cz³owieka. kszta³towana jest w oparciu o zasady okreœlone Dyrektyw¹ Najwa¿niejsze z nich to pobór wody oraz wprowadzanie zanieczysz- 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia czeñ: ze Ÿróde³ punktowych (œcieki komunalne oraz przemys³owe, 23 paŸdziernika 2000 roku, ustanawiaj¹cej ramy wspólnotowego o ró¿nym stopniu oczyszczenia, odprowadzane w zorganizowany dzia³ania, dotycz¹cego œródl¹dowych wód powierzchniowych, wód sposób systemami kanalizacyjnymi); ze Ÿróde³ powierzchniowych przejœciowych, wód przybrze¿nych oraz wód podziemnych. Trans- (zanieczyszczenia sp³ukiwane przez opady atmosferyczne z pól, ³¹k, pozycji zapisów tej Dyrektywy, zwanej równie¿ Ramow¹ Dyrek- pastwisk, obszarów leœnych i terenów zurbanizowanych, nie posia- tyw¹ Wodn¹ (RDW), do prawodawstwa polskiego dokonano przede daj¹cych systemów kanalizacyjnych); ze Ÿróde³ liniowych (zanie- wszystkim poprzez ustawê Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku czyszczenia komunikacyjne, wytwarzane przez œrodki transportu (Dz. U. 2001 r., nr 115, poz. 1229 z póŸn. zm.) wraz z aktami wyko- drogowego i kolejowego, sp³ukiwane z powierzchni dróg lub toro- nawczymi, okreœlaj¹cymi miêdzy innymi formy i sposób prowadze- wisk, a tak¿e zanieczyszczenia przenikaj¹ce do wód gruntowych nia badañ monitoringowych jednolitych czêœci wód powierzchnio- z ruroci¹gów, kana³ów œciekowych lub osadowych). wych i podziemnych (Dz. U. 2011 r., Nr 258, poz. 1550 z póŸn. zm.) Z dostêpnych danych GUS wynika, ¿e ca³kowity pobór wody oraz sposób wykonywania klasyfikacji stanu tych wód (Dz. U. 2016 r. w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku wynosi³ poz. 1187). Jednolite czêœci wód powierzchniowych (jcwp) s¹ to oko³o 140,7 hm3 (o 1,4 hm3 wiêcej ni¿ w 2014 r.). Na eksploatacjê oddzielne, znacz¹ce jednostki wód, o podobnych warunkach hydro- sieci wodoci¹gowej pobrano 74 hm3 wody (o 3,5 hm3 wiêcej ni¿ morfologicznych, geologicznych i biologiczno-siedliskowych, dla w 2014 r.), na cele produkcyjne (poza rolnictwem, ³owiectwem, których sporz¹dzane s¹ analizy presji i programy wodno-œrodowi- leœnictwem i rybactwem) – z ujêæ w³asnych – 34,1 hm3 wody skowe. Wykaz jcw, na jakie podzielona zosta³a sieæ wodna Polski, (o1hm3 wiêcej ni¿ w 2014 r.), a do nawodnieñ w rolnictwie i leœnic- zamieszczony zosta³ w planach gospodarowania wodami na obsza- twie oraz nape³niania i uzupe³niania stawów rybnych – 32,7 hm3 rach dorzeczy, opracowywanych i aktualizowanych przez Krajowy (o3hm3 mniej ni¿ w 2014 r.). W 2015 roku odsetek pobranej wody Zarz¹d Gospodarki Wodnej. na cele zaopatrzenia sieci wodoci¹gowej wynosi³ 52,6% ca³kowite- Województwo warmiñsko-mazurskie po³o¿one jest na obsza- go poboru wody, na cele produkcyjne – 24,2%, a w rolnictwie rze czterech dorzeczy: Wis³y, Prego³y, Jarftu oraz Œwie¿ej, w obrê- i leœnictwie – 23,2%. bie regionów wodnych: Dolnej Wis³y, Œrodkowej Wis³y, £yny Podstawowym Ÿród³em zaopatrzenia w wodê w naszym woje- i Wêgorapy, Jarftu oraz Œwie¿ej. Do monitorowania przez Woje- wództwie by³y wody podziemne, których zasoby eksploatacyjne – wódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz Delega- wed³ug szacunkowych danych GUS – wynosi³y w 2015 roku tury w Elbl¹gu i Gi¿ycku wskazano 622 jednolite czêœci wód 1147,4 hm3 (przyrost o 2,7 hm3 w stosunku do roku poprzedniego). powierzchniowych (jcwp) znajduj¹ce siê w granicach naszego woje- Oko³o 95% zasobów wód podziemnych czerpano z utworów geolo- wództwa, w tym 302 jcwp p³yn¹cych oraz 320 jcwp stoj¹cych. Bada- gicznych czwartorzêdowych, ponad 5% – z utworów trzeciorzêdo- nia monitoringowe jednolitych czêœci wód powierzchniowych pro- wych i 0,1% z utworów kredowych. Pobór wody podziemnej na wadzone s¹ zgodnie z aktualnym Programem Pañstwowego Monito- potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w województwie war- ringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego i jego miñsko-mazurskim w 2015 roku wynosi³ ogó³em 84,5 hm3, z czego aneksami. na eksploatacjê sieci wodoci¹gowej pobrano 73,8 hm3, tj. ponad Ochrona wód jest jednym z priorytetowych zadañ, wyma- 87% wszystkich pobranych wód podziemnych (99,7% zaopatrzenia gaj¹cych podejmowania zdecydowanych dzia³añ w zakresie pra- sieci wodoci¹gowej), a na cele produkcyjne – 10,7 hm3, tj. oko³o wid³owego zarz¹dzania gospodark¹ wodn¹, prowadz¹cego do reali- 13% ogólnego poboru wód podziemnych (ponad 31% ca³kowitego zacji celów œrodowiskowych, zapisanych w RDW, w tym przede poboru na cele produkcyjne). Pobór wody powierzchniowej wynosi³ wszystkim nadrzêdnego celu, tj. osi¹gniêcie dobrego stanu (lub ogó³em oko³o 56,2 hm3, z czego wiêkszoœæ – 32,7 hm3 – przeznaczo- potencja³u) wód oraz zapobieganie jego pogorszeniu. na by³a do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie oraz do nape³niania Istotny wp³yw na jakoœæ i walory u¿ytkowe wód powierzchnio- i uzupe³niania stawów rybnych (58% ca³kowitego poboru wód wych województwa warmiñsko-mazurskiego wywiera³y ró¿nego powierzchniowych, a 100% poboru do nawodnieñ). Na cele produk-

7 30 0,80% cele produkcyjne nawodnienia w rolnictwie i leœnictwie 0,20% eksploatacja sieci wodoci¹gowej 25 0,40%

20 21,3%

hm 15

10 mechanicznie

chemicznie 5 biologicznie 0 z podwy¿szonym usuwaniem biogenów

piski

e³cki

olecki

gi¿ycki

i³awski

elbl¹ski

nidzicki

ostródzki

m. Elbl¹g

lidzbarski

go³dapski

olsztyñski

kêtrzyñski

m. Olsztyn

braniewski

mr¹gowski

bartoszycki

dzia³dowski nieoczyszczone

nowomiejski

szczycieñski

wêgorzewski Ryc. 1. Pobór wody w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku z wyszczególnieniem na trzy podstawowe cele (Ÿród³o GUS) 77,3%

Ryc. 2. Struktura oczyszczania œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, odprowadzanych do wód lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku 3 cyjne pobrano 23,4 hm wód powierzchniowych (41,6% ogólnego (Ÿród³o GUS) poboru wód powierzchniowych, a 68,6% ca³kowitej iloœci wody pobranej na te cele). 10 Pobór wody w 2015 roku w poszczególnych powiatach woje- nieoczyszczone wództwa warmiñsko-mazurskiego by³ zró¿nicowany (ryc. 1). Zde- oczyszczone cydowanie najwiêksze iloœci wody pobrano w Elbl¹gu (powiat 8 grodzki) – 28,3 hm3 (o 2,9 hm3 wiêcej ni¿ w 2014 r.), w tym na cele komunalne – oko³o 32%, na cele produkcyjne – oko³o 68%. Przesz³o 6 dwukrotnie mniej wody pobrano w Olsztynie (powiat grodzki) – 3 3 3 14 hm (o 0,9 hm mniej ni¿ w 2014 r.), w tym na eksploatacjê sieci hm wodoci¹gowej – oko³o 72%, na cele produkcyjne – ponad 28%). 4 Pobór wody w pozosta³ych powiatach kszta³towa³ siê w granicach od 1,2 hm3 (go³dapski) do 12,5 hm3 (ostródzki). Na cele zaopatrzenia sieci wodoci¹gowej najwiêcej wody 2 pobrano w miastach na prawach powiatu: Olsztynie – 10 hm3 3 i Elbl¹gu – 9,1 hm . W innych powiatach naszego województwa 0 pobór wody na te cele wynosi³ od nieco ponad 1 hm3 (go³dapski,

piski 3 e³cki

olecki

gi¿ycki wêgorzewski) do ponad 5 hm (i³awski, ostródzki, olsztyñski). i³awski

elbl¹ski

nidzicki

ostródzki

m. Elbl¹g

lidzbarski

go³dapski

olsztyñski

kêtrzyñski

m. Olsztyn

braniewski

mr¹gowski

bartoszycki Najwiêkszy pobór wody na cele produkcyjne odnotowano dzia³dowski

nowomiejski

szczycieñski

wêgorzewski w Elbl¹gu (powiat grodzki) – 19,2 hm3, zdecydowanie mniejszy – 4hm3 – w Olsztynie (powiat grodzki), a w pozosta³ych powiatach – Ryc. 3. Œcieki wymagaj¹ce oczyszczania, odprowadzane do wód powierzchnio- od oko³o 0,04 hm3 (wêgorzewski, nowomiejski) do oko³o 1,8 hm3 wych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku – wed³ug powiatów (Ÿród³o GUS) (ostródzki). Do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie najwiêksze iloœci wody 3 – ponad 5 hm pobrano w powiatach: ostródzkim, olsztyñskim oraz wiêcej ni¿ roku poprzednim), tj. oko³o 99,4% wszystkich œcieków i³awskim. W oœmiu powiatach naszego województwa (braniewski, wymagaj¹cych oczyszczania, w tym blisko 44,8 hm3 – œcieków e³cki, gi¿ycki, go³dapski, lidzbarski, piski oraz miasta na prawach komunalnych, stanowi¹cych oko³o 93% ogó³u œcieków wymaga- powiatu – Olsztyn i Elbl¹g), podobnie jak roku 2014, nie zarejestro- j¹cych oczyszczania oraz ponad 3,3 hm3 œcieków przemys³owych. wano poboru wody na ten cel. W pozosta³ych powiatach pobór wody 3 3 Najwiêcej œcieków oczyszczano z podwy¿szonym usuwaniem bio- kszta³towa³ siê w zakresie od 0,15 hm (kêtrzyñski) do oko³o 3,8 hm genów – 37,4 hm3 (77,3% wszystkich œcieków wymagaj¹cych (mr¹gowski). oczyszczania), biologicznie – 10,3 hm3 (21,3%), mechanicznie – Zu¿ycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci 0,4 hm3 (0,8%), chemicznie – 0,1 hm3 (0,2%), a bez oczyszczenia w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku wynosi³o odprowadzono ponad 0,2 hm3 œcieków (0,4%). Strukturê oczyszcza- oko³o 123,9 hm3 (o 1,3 hm3 mniej ni¿ w 2014 r.), w tym na potrzeby 3 nia œcieków zobrazowano na rycinie 2. Zdecydowan¹ wiêkszoœæ przemys³owe – 34,6 hm , do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie – œcieków komunalnych – ponad 81% – oczyszczano z podwy¿szo- 3 3 32,7 hm , a na cele komunalne – 56,6 hm . Szacunkowe zu¿ycie nym usuwaniem biogenów, natomiast œcieki przemys³owe w wiêk- wody z wodoci¹gów w gospodarstwach domowych naszego regionu szoœci oczyszczano biologicznie – 50% ogólnej iloœci œcieków prze- 3 3 wynosi³o ogó³em 45,4 hm , a na jednego mieszkañca – 31,5 m . mys³owych wymagaj¹cych oczyszczania, a z podwy¿szonym usu- Z dostêpnych danych GUS wynika, ¿e w 2015 roku do wód waniem biogenów – ponad 31%. powierzchniowych lub do ziemi na terenie naszego regionu kierowa- W 2015 roku najwiêksze iloœci œcieków wymagaj¹cych oczysz- no ³¹cznie oko³o 69,4 hm3 œcieków (o 0,1 hm3 wiêcej ni¿ w 2014 r.), czania (³¹cznie komunalnych i przemys³owych) odprowadzono z czego 64,6% stanowi³y œcieki komunalne, a 35,4% – œcieki prze- z miast na prawach powiatu, tj. Olsztyna – oko³o 8,61 hm3 (z tego mys³owe, odprowadzane z zak³adów bezpoœrednio do wód lub do oczyszczono 8,45 hm3 – w ca³oœci z podwy¿szonym usuwaniem bio- ziemi. Udzia³ wód ch³odniczych (traktowanych jako nie wyma- genów) oraz Elbl¹ga – oko³o 5,58 hm3 (z tego oczyszczono 5,55 hm3 gaj¹ce oczyszczania) w œciekach przemys³owych w naszym woje- – w tym 94,2% z podwy¿szonym usuwaniem biogenów). Iloœci œcie- wództwie wynosi³ ponad 85% (ponad 30% œcieków odprowadza- ków kierowanych do œrodowiska z pozosta³ych powiatów nych do wód lub do ziemi z ca³ego województwa). kszta³towa³y siê w zakresie od 0,5 hm3 (powiat wêgorzewski) do W 2015 roku, podobnie jak w roku 2014, oczyszczania wyma- 3,6 hm3 (powiat ostródzki) – rycina 3. ga³o oko³o 48,4 hm3 œcieków, tj. 69,7% ogólnej iloœci œcieków wpro- Intensywnoœæ produkcji rolnej na terenie województwa war- wadzanych do œrodowiska. Oczyszczano ponad 48,1 hm3 (o 0,4 hm3 miñsko-mazurskiego jest niewielka. Z danych GUS wynika, ¿e

8 100% 12,5 dam3/d. Zewidencjonowano najwiêcej oczyszczalni biologicz- 90% nych – ³¹cznie 184 obiekty (172 – komunalne, 12 – przemys³owe), 80% równie¿ du¿o by³o oczyszczalni z podwy¿szonym usuwaniem bioge-

70% nów – 68 obiektów (65 – komunalnych, 3 – przemys³owe). W oczyszczalnie œcieków wyposa¿one s¹ wszystkie miasta naszego regionu, 60% a tak¿e wiele mniejszych miejscowoœci. Miejsca zrzutu œcieków 50% z tych oczyszczalni zamieszczono na mapie 1. 40% Liczba ludnoœci korzystaj¹cej z oczyszczalni œcieków 30% w 2015 roku kszta³towa³a siê na poziomie oko³o 1092,6 tys. osób,

20% tj. 75,9% ca³kowitej liczby mieszkañców województwa (o 9,3 tys. osób wiêcej ni¿ w 2014 r.). Oczyszczalnie obs³ugiwa³y 97% miesz- 10% kañców miast oraz ponad 45% mieszkañców wsi. Ogó³em najwiêcej 0% go³dapski osób korzysta³o z oczyszczalni z podwy¿szonym usuwaniem bioge-

piski

e³cki

olecki

gi¿ycki

i³awski

nidzicki elbl¹ski nów – 58,1% ca³kowitej liczby mieszkañców województwa korzy-

ostródzki

m. Elbl¹g

lidzbarski

olsztyñski

kêtrzyñski

m. Olsztyn

braniewski

mr¹gowski

bartoszycki

dzia³dowski

nowomiejski

szczycieñski wêgorzewski staj¹cych z oczyszczalni (wzrost o 0,2% w stosunku do 2014 r.), Ryc. 4. Ludnoœæ korzystaj¹ca z oczyszczalni œcieków w powiatach województwa z oczyszczalni biologicznych natomiast – 17,8% (wzrost o 0,7%). warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku, w % ludnoœci powiatu ogó³em (Ÿród³o GUS) Liczba mieszkañców obs³ugiwanych przez oczyszczalnie w poszczególnych powiatach naszego regionu w 2015 roku by³a zró¿nicowana, co zilustrowano na rycinie 4. W wiêkszoœci powia- tów z oczyszczalni korzysta³o od oko³o 60% do ponad 81% ogó³u zu¿ycie nawozów mineralnych (NPK) w przeliczeniu na czysty ludnoœci danego powiatu. Najmniejszy odsetek mieszkañców sk³adnik w roku gospodarczym 2014/2015 wynosi³o ogó³em korzystaj¹cych z oczyszczalni zanotowano w powiatach: nowomiej- 97,3 tys. ton (o 2,7% mniej ni¿ w roku gospodarczym 2013/2014). skim (ok. 45,3%) oraz elbl¹skim (ok. 47,8%), najwiêkszy – w mia- W przeliczeniu na 1 ha u¿ytków rolnych zu¿yto ogó³em 97,9 kg NPK stach na prawach powiatu: Elbl¹gu (97,6%) i Olsztynie (93,8%). (o 2,3 kg mniej ni¿ w poprzednim roku gospodarczym), w tym nawo- Dzia³ania inwestycyjne maj¹ce na celu porz¹dkowanie gospo- zów azotowych – 61,5 kg/ha (o 3,7 kg mniej), fosforowych – darki wodno-œciekowej, prowadz¹cej do poprawy jakoœci wód 14,6 kg/ha (bez zmian), potasowych – 21,8 kg/ha (o 1,3 kg wiêcej). w województwie warmiñsko-mazurskim obejmowa³y miêdzy inny- Zu¿ycie nawozów wapniowych (CaO) w roku gospodarczym mi: rozbudowê sieci wodoci¹gowo-kanalizacyjnej województwa, 2014/2015 zmniejszy³o siê, w porównaniu do roku gospodarczego budowê nowych, rozbudowê lub modernizacjê istniej¹cych oczysz- 2013/2014, o 33,2% i wynosi³o ogó³em 29,2 tys. ton, mniejsze by³o czalni œcieków oraz budowê oczyszczalni indywidualnych (przydo- równie¿ zu¿ycie tych nawozów na 1 hektar – 29,4 kg (o 14,4 kg). mowych). Wed³ug danych GUS, w 2015 roku, w województwie Poziom nawo¿enia wapniowo-magnezowego (CaO+MgO) wynosi³ warmiñsko-mazurskim nak³ady na œrodki trwa³e s³u¿¹ce ochronie 12 tys. ton (o 44,3% mniej ni¿ w poprzednim roku gospodarczym), œrodowiska wynosi³y ogó³em 278,8 mln z³, w tym na gospodarkê a w przeliczeniu na 1 ha u¿ytków rolnych – 12,1 kg. œciekow¹ i ochronê wód – 110,2 mln z³ (najwiêcej w powiatach: Wed³ug danych statystycznych w 2015 roku na terenie woje- wêgorzewskim, ostródzkim i m. Olsztyn). Nak³ady na œrodki trwa³e wództwa warmiñsko-mazurskiego zlokalizowanych by³o 255 oczysz- s³u¿¹ce gospodarce wodnej wynosi³y oko³o 71,5 mln z³ (najwiêcej czalni œcieków, w tym 237 komunalnych, o ³¹cznej przepustowoœci w powiatach – elbl¹skim i lidzbarskim). 324,9 dam3/d oraz 18 przemys³owych, o ³¹cznej przepustowoœci

9 Mapa 1. Lokalizacja punktów zrzutu œcieków do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim (dane WIOŒ)

10 2. MONITORING RZEK

2.1. Wstêp nowe rozporz¹dzenie z dnia 19 lipca o takim samym tytule (Dz. U. poz.1187 z 5 sierpnia 2016 r.). Podstawowym celem monitoringu wód powierzchniowych, stosow- W 2016 roku jednolite czêœci wód rzecznych badano w ramach nie do zapisów art. 155a ustawy Prawo wodne, jest pozyskiwanie monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obsza- informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania rów chronionych. Poszczególne rodzaje monitoringu ró¿ni¹ siê w gospodarowaniu wodami oraz oceny osi¹gania celów œrodowi- celem, dla którego s¹ przeprowadzane, czêstotliwoœci¹ badañ oraz skowych. Przeprowadzone badania by³y dostosowane do wymagañ zakresem badanych wskaŸników. Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Monitoring diagnostyczny jednolitych czêœci wód powierzch- Europejskiego i Rady z dnia 23 paŸdziernika 2000 roku, ustana- niowych ustanawia siê w celu: wiaj¹cej ramy wspólnotowego dzia³ania w dziedzinie polityki wod- – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, nej), której zadaniem jest zapewnienie obecnym i przysz³ym pokole- – zaprojektowania przysz³ych programów monitoringu, niom dostêpu do wody dobrej jakoœci oraz umo¿liwienie korzystania z wody na potrzeby, m. in. przemys³u i rolnictwa, przy jednocze- – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- snym zachowaniu i ochronie œrodowiska naturalnego. tych czêœci wód powierzchniowych w warunkach natural- Ramowa Dyrektywa Wodna ustala ramy prawne s³u¿¹ce ochronie nych, wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych, polegaj¹ce na: – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- & zapobieganiu pogarszania siê stanu ekosystemów wodnych tych czêœci wód powierzchniowych z powodu szeroko rozu- i l¹dowych oraz terenów podmok³ych zale¿nych od wód; mianych oddzia³ywañ antropogenicznych, & promowaniu zrównowa¿onego korzystania z wód; – okreœlenia d³ugoterminowych trendów zmian stê¿eñ sub- & ochronie wód przed zanieczyszczeniami, w szczególnoœci stancji priorytetowych i innych zanieczyszczeñ ulegaj¹cych ograniczanie zrzutów do wód substancji priorytetowych bioakumulacji w osadach lub faunie i florze. i szczególnie niebezpiecznych; W 2016 roku w ramach monitoringu diagnostycznego badano dwa- & zapewnieniu odpowiedniego zaopatrzenia w dobrej jakoœci dzieœcia jednolitych czêœci wód (jcw): wodê; & Banówka do granicy pañstwa; & zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. & D¹brówka; RDW nak³ada³a obowi¹zek osi¹gniêcia dobrego stanu wód do 2015 & Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. roku w odniesieniu do wszystkich czêœci wód powierzchniowych Ostródzkiego i Elbl¹skiego; i podziemnych. W sytuacji, gdy osi¹gniêcie celów œrodowiskowych & Drwêca Warmiñska od dop³ywu z Mingajn do ujœcia; dla poszczególnych jednolitych czêœci wód jest niemo¿liwe, dopusz- & Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz z jez. Dru¿no; czalne jest przed³u¿enie terminu (tzw. odstêpstwa czasowe). Dobry & Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa; stan musi byæ jednak osi¹gniêty najpóŸniej do 2021 lub 2027 roku & Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej Strugi, z Czarn¹ Strug¹; (art. 4 ust. 4 RDW), albo w najkrótszym terminie, na jaki pozwalaj¹ & Ilma do granicy pañstwa; warunki naturalne, po 2027 roku. Odstêpstwa czasowe mo¿na & Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno; wyznaczyæ ze wzglêdu na: & Narusa; & brak mo¿liwoœci technicznych wdro¿enia dzia³añ; & Nogat; & zbyt du¿e koszty wdro¿enia dzia³añ; & Omêt od Ÿróde³ do granicy pañstwa; & warunki naturalne nie pozwalaj¹ce na poprawê stanu czêœci & Pisa od wyp³ywu z jez. Kisajno do wyp³ywu z jez. Ta³ty (EW. wód w sytuacji, gdy spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki: + z jez. Niegocin, Ryñskie); – nie zachodzi pogarszanie stanu wód; & Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszelskiego, z Kan. Reszelskim – przesuniêcie terminu i jego przyczyny s¹ wyjaœnione i jez. Widryñskim i Legiñskim; w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza; & Stara Go³dapa od oddzielenia siê Kana³u Bro¿ajckiego do – dzia³ania maj¹ce doprowadziæ okreœlone czêœci wód do ujœcia; dobrego stanu w proponowanym (przesuniêtym) termi- & Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœcia nie, wraz harmonogramem ich realizacji, s¹ podane w pla- & Wel od dop³. spod Mroczna do ujœcia nie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. & Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa; Rok 2016, w zakresie badañ i oceny stanu jednolitych czêœci wód & Wkra od dop³ywu z Zagrzewa do po³¹czenia ze Szkotówk¹ rzecznych, by³ pierwszym z szeœcioletniego cyklu gospodarowania bez Szkotówki; wodami (2016–2021). G³ównym celem badania wód by³o dostarcze- & Zb. Pierzcha³y. nie wiedzy o stanie ekologicznym i chemicznym rzek Polski, nie- Z rzek objêtych monitoringiem diagnostycznym pobierano próbki zbêdnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich wody, aby oznaczyæ wskaŸniki fizykochemiczne charakteryzuj¹ce ochrony przed eutrofizacj¹ i zanieczyszczeniami antropogeniczny- stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zaso- mi. W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska lenie, zakwaszenie i warunki biogenne. W celu oznaczenia stanu w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku, realizuj¹c chemicznego badano wskaŸniki chemiczne charakteryzuj¹ce wystê- „Program Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa powanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodne- warmiñsko-mazurskiego na lata 2016–2020”, przeprowadzi³ bada- go (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce nia 57 jednolitych czêœci wód rzecznych. Badania prowadzono – ponad 30 wskaŸników). Czêstotliwoœæ badañ poszczególnych zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 15 listopada wskaŸników by³a zgodna z rozporz¹dzeniem z dnia 15 listopada 2011 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jed- 2011 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr nolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550). Dnia 21 listopada 2013 roku zosta³y wprowadzone 258, poz. 1550 z póŸn. zm.). Czterokrotnie w roku badano wodê na zmiany do tego rozporz¹dzenia og³oszone w Dzienniku Ustaw z dnia obecnoœæ 22 substancji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla 16 grudnia 2013 roku (poz. 1558). W po³owie 2016 roku wesz³o œrodowiska wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne

11 i niesyntetyczne). Nale¿a³y do nich: aldehyd mrówkowy, arsen, bar, Pas³êce (jcw „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœcia”). bor, chrom szeœciowartoœciowy i ogólny, cynk, miedŸ, fenole lotne, Rzeka Pas³êka by³a badana w ramach monitoringu badawczego wêglowodory ropopochodne, glin, cyjanki wolne, antymon, fluorki, intensywnego. Dodatkowo w szeœciu jcw by³y wykonywane badania molibden, selen, srebro, tal, tytan, wanad, beryl i kobalt. rzek (Wêgorapa – Mieduniszki, Guber – Prosna, £yna – Sêpopol, Z grupy elementów biologicznych wykonano badania fito- Pas³êka – Pierzcha³y, Elbl¹g – B¹gart, Liwa – Kwidzyn) na potrzeby planktonu, fitobentosu, makrofitów i makrobezkrêgowców bentoso- bilansu ³adunków zanieczyszczeñ odprowadzanych do Morza wych. Dodatkowo w niektórych jcw rzecznych, na zlecenie GlOŒ, Ba³tyckiego. Badania te trwaæ bêd¹ od 2015 roku do 2017 roku. Pro- zosta³y wykonane badania ichtiofauny przez Instytut Rybactwa gram rocznych badañ obejmuje 18 wskaŸników fizykochemicznych Œródl¹dowego im. Stanis³awa Sakowicza w Olsztynie. i chemicznych badanych 12 razy w roku, takich jak: zawiesina ogól- Wyniki wskaŸników fizykochemicznych, biologicznych i sub- na, BZT5, ChZT-Cr, zwi¹zki azotu i fosforu, dwie formy chromu, stancji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla œrodowiska cynk, miedŸ, wêglowodory ropopochodne, kadm, o³ów, rtêæ, nikiel. wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetycz- Monitoring obszarów chronionych ustanawia siê w celu: ne) s³u¿¹ do oceny stanu ekologicznego w przypadku wód natural- – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych nych lub potencja³u ekologicznego dla wód sztucznych lub silnie wystêpuj¹cych na obszarach chronionych; zmienionych. – ustalenia stopnia spe³niania dodatkowych wymagañ okre- Badania wskaŸników chemicznych charakteryzuj¹cych wystê- œlonych dla tych obszarów w odrêbnych przepisach; powanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodne- – oceny wielkoœci i wp³ywu odpowiednich znacz¹cych go (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce) oddzia³ywañ na jednolite czêœci wód powierzchniowych s³u¿¹ do oceny stanu chemicznego. Badania wskaŸników chemicz- nale¿¹ce do obszarów chronionych b¹dŸ z nimi powi¹zane; nych by³y wykonywane przez Laboratorium WIOŒ w Olsztynie oraz Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku, a tak¿e w organizmach ¿ywych – oceny zmian stanu jednolitych czêœci wód powierzchnio- w niektórych jcw, na zlecenie GIOŒ. wych wystêpuj¹cych na obszarach chronionych wynika- Monitoring operacyjny jednolitych czêœci wód powierzchnio- j¹cych z podjêtych programów dzia³añ, które zosta³y przyjê- wych ustanawia siê w celu: te dla poprawy jakoœci jednolitych czêœci wód powierzch- – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, niowych uznanych za zagro¿one niespe³nieniem okreœlo- które uznano za zagro¿one niespe³nieniem okreœlonych dla nych dla nich celów œrodowiskowych. nich celów œrodowiskowych; W 2016 roku w 47 punktach pomiarowych (na 60 badanych ppk) – dokonania oceny wszelkich zmian stanu jednolitych czêœci prowadzono badania pod k¹tem spe³nienia wymagañ dla obszarów wód powierzchniowych wynikaj¹cych z programów chronionych, przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla dzia³añ, które zosta³y przyjête dla poprawy jakoœci jednoli- których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem tych czêœci wód powierzchniowych uznanych za zagro¿one w ich ochronie, o których mowa w art.113 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia niespe³nieniem okreœlonych dla nich celów œrodowisko- 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wych; wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. – obserwacji zmian objêtoœci i natê¿enia przep³ywu w zakresie stosownym dla stanu ekologicznego i chemicznego oraz Ocena jakoœci wód potencja³u ekologicznego. W 2016 roku monitoring operacyjny prowadzono prawie we wszyst- Ocenê jakoœci wód przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie kich badanych jednolitych czêœciach wód (w 54 jcw na 57 Ministra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie sposobu badanych). klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz Monitoring badawczy jednolitych czêœci wód powierzchnio- œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz. U. wych ustanawia siê w celu: z 2016 r. poz. 1187). Prezentowana ocena nie zosta³a jeszcze zwery- – wyjaœnienia przyczyn jakichkolwiek przekroczeñ i nie- fikowana przez GIOŒ i mo¿e ulec zmianie. osi¹gniêcia celów œrodowiskowych okreœlonych dla danej Sposób klasyfikacji zak³ada, ¿e je¿eli w jednolitej czêœci wód jednolitej czêœci wód powierzchniowych, je¿eli wyjaœnienie powierzchniowych ustanowiono jeden punkt pomiarowo-kontrolny, tych przyczyn jest niemo¿liwe na podstawie danych oraz klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód powierzch- informacji uzyskanych w wyniku pomiarów i badañ prowa- niowych jest wynikiem klasyfikacji sporz¹dzonej dla tego punktu. dzonych w ramach monitoringu diagnostycznego i opera- Natomiast je¿eli w jednolitej czêœci wód powierzchniowych ustano- cyjnego; wiono wiêcej ni¿ jeden punkt, w klasyfikacji stanu ekologicznego – wyjaœnienia przyczyn niespe³nienia celów œrodowiskowych wykorzystuje siê: przez dan¹ jednolit¹ czêœæ wód powierzchniowych, je¿eli – w przypadku elementów fizykochemicznych, wynik uzy- z monitoringu diagnostycznego wynika, ¿e cele œrodowisko- skany dla poszczególnych wskaŸników na podstawie we wyznaczone dla danej jednolitej czêœci wód powierzch- ca³oœciowego zbioru danych pochodz¹cych ze wszystkich niowych nie zostan¹ osi¹gniête, i gdy nie rozpoczêto realiza- punktów pomiarowo-kontrolnych (le¿¹cych w obrêbie tej cji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej czêœci wód jednolitej czêœci wód), powierzchniowych; – dla elementów biologicznych, wynik uzyskany dla poszcze- – okreœlenia wielkoœci i wp³ywów przypadkowego zanieczy- gólnych elementów bêd¹cy uœrednion¹ wartoœci¹ liczbowych szczenia; wartoœci indeksów obliczonych dla ka¿dego z punktów. – ustalenia przyczyn wyraŸnych rozbie¿noœci miêdzy wynika- Dla wskaŸników jakoœci wód wchodz¹cych w sk³ad elementów fizy- mi oceny stanu ekologicznego na podstawie biologicznych kochemicznych, ocenê oparto o wartoœæ œredni¹ roczn¹ ze zbioru i fizykochemicznych elementów jakoœci; danych. Wartoœci te porównano z wartoœciami granicznymi klas – zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w zwi¹zku jakoœci wód powierzchniowych, uzyskuj¹c klasê dla ka¿dego bada- z uwarunkowaniami lokalnymi lub umowami miêdzynaro- nego wskaŸnika. Zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie sposobu dowymi. klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz W ramach monitoringu badawczego w 2016 roku przeprowadzono œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych do badania na trzech rzekach – £yna w Stopkach (jcw „£yna od Pisy do obliczeñ œredniej rocznej iloœæ wyników pomiarów nie mo¿e byæ granicy pañstwa”), Wêgorapa w Mieduniszkach (jcw „Wêgorapa od mniejsza ni¿ 4. Dodatkowo przy przeprowadzaniu oceny jakoœci jcw wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa”) i Pas³êka w Nowej wyniki badañ mog¹ byæ dziedziczone z poprzednich lat. Elementy

12 biologiczne mog¹ byæ dziedziczone przez szeœæ lat w monitoringu Po przeprowadzeniu ³¹cznej oceny spe³nienia wymagañ dla diagnostycznym, a przez trzy lata w monitoringu operacyjnym. obszarów chronionych, okreœla siê stan w obszarach chronionych. W przypadku elementów fizykochemicznych wyniki s¹ wa¿ne przez Ocena ogólna stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowych trzy lata, natomiast dla substancji priorytetowych z grupy 4.1 i 4.2 – opiera siê na ocenie stanu lub potencja³u ekologicznego, stanu che- szeœæ lat. micznego wód oraz na ocenie spe³nienia wymagañ dla obszarów Pierwszym etapem klasyfikacji wód jest ocena elementów bio- chronionych. Przyjmuje siê „stan dobry” – dla wód o bardzo dobrym logicznych. Klasyfikacjê elementów biologicznych mo¿na przepro- (maksymalnym) i dobrym stanie (potencjale) ekologicznym, wadziæ na podstawie wartoœci wskaŸnika fitoplanktonowego dobrym stanie chemicznym oraz spe³niaj¹cych wymagania dla (IFPL), multimetrycznego indeksu okrzemkowego (IO), makrofito- obszarów chronionych. W pozosta³ych przypadkach stan jednolitej wego indeksu rzecznego (MIR), wskaŸnika wielometrycznego dla czêœci wód okreœla siê jako z³y. makrobezkrêgowców bentosowych (MMI_PL) i wskaŸnika ichtio- W procedurze oceny stanu jednolitych czêœci wód stosuje siê fauny. równie¿, tzw. zasadê dziedziczenia. Regu³a ta umo¿liwia zestawienie Drugim etapem jest ocena elementów fizykochemicznych na koniec okresu badawczego wyników klasyfikacji wszystkich (z grupy 3.1–3.6), wspieraj¹cych elementy biologiczne, w tym rów- wskaŸników monitorowanych w danym okresie, z zastrze¿eniem, i¿ nie¿ ocena substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wod- do koñcowej oceny s¹ wykorzystane najnowsze dostêpne i kompletne nego (specyficznych zanieczyszczeñ syntetycznych i niesyntetycz- roczne wyniki badañ. Zastosowanie dziedziczenia jest mo¿liwe przy nych – grupa 3.6). jednoczesnym zachowaniu wynikaj¹cych z ramowej dyrektywy wod- W ocenie stanu ekologicznego specyficzn¹ rolê maj¹ hydro- nej terminów wa¿noœci wyniku. Przyjmuje siê, ¿e dziedziczone mog¹ morfologiczne elementy jakoœci wód (trzeci etap oceny), które wraz byæ wyniki nie starsze ni¿ 6 lat, przy czym w przypadku uznania jed- ze wskaŸnikami fizykochemicznymi s¹ elementami wspieraj¹cymi nolitej czêœci wód za zagro¿on¹ niespe³nieniem celów œrodowisko- ocenê parametrów biologicznych. Badania wód powierzchniowych wych lub objêcia jej z innych przyczyn monitoringiem operacyjnym, w zakresie elementów hydrologicznych i morfologicznych wykonu- okres wa¿noœci danych biologicznych, fizykochemicznych i hydro- je pañstwowa s³u¿ba hydrologiczno-meteorologiczna, przekazuj¹c morfologicznych (w ka¿dym przypadku w zakresie wskaŸników wyniki tych badañ w³aœciwym wojewódzkim inspektorom ochrony wybranych do monitoringu operacyjnego) skraca siê do 3 lat, zaœ dane œrodowiska na potrzeby oceny stanu wód powierzchniowych, oceny wskaŸników chemicznych wybranych do tego monitorowania w ogó- stanu wód podziemnych oraz oceny obszarów chronionych. Nato- le nie mog¹ byæ dziedziczone. Dotyczy to rzek, w których wyst¹pi³y miast wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska prowadzi obser- przekroczenia wskaŸników chemicznych (benzo(g,h,i)perylenu wacje elementów hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu i indeno(1,2,3-cd)pirenu) w monitoringu diagnostycznym (np. £yna ekologicznego. w Stopkach, czy Sajna przy ujœciu do Gubra) i które s¹ badane co roku. W monitoringu diagnostycznym wyniki wskaŸników chemicznych Te trzy etapy klasyfikacji pozwalaj¹ oceniæ stan ekologiczny z grupy 4.1 i 4.2 oraz elementów biologicznych s¹ wa¿ne 6 lat. wód naturalnych i przyporz¹dkowaæ mu jedn¹ z piêciu klas jakoœci Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê jednolitych czêœci wód w Polsce objêcie wód: I (stan bardzo dobry), II (stan dobry), III (stan umiarkowany), ich wszystkich monitoringiem jest niemo¿liwe. Z tego powodu przy IV (stan s³aby) lub V (stan z³y). W przypadku wód silnie zmienio- prezentowaniu oceny stanu lub potencja³u ekologicznego rozró¿nia nych i sztucznych ocenia siê ich potencja³ ekologiczny. Zasady kla- siê wyniki dla jednolitych czêœci wód monitorowanych i dla jednoli- syfikacji wód s¹ identyczne jak dla wód naturalnych, przy czym tych czêœci wód niemonitorowanych, które klasyfikowane s¹ poprzez I klasa oznacza maksymalny potencja³ ekologiczny, II klasa – dobry, ekstrapolacjê, na podstawie wyników uzyskanych dla czêœci wód III klasa – umiarkowany, IV klasa – s³abyiV–z³y. monitorowanych lub w wyniku oceny eksperckiej. Wyniki klasyfika- Kolejnym etapem procesu oceny wód jest okreœlenie stanu che- cji stanu/potencja³u ekologicznego niemonitorowanych jcw, ze micznego wód, tj. ustalenie poziomów stê¿eñ wystêpowania sub- wzglêdu na stosunkowo niski poziom ufnoœci, prezentuje siê poprzez stancji chemicznych zaliczanych do grupy substancji szczególnie nadanie tak ocenianym jednolitym czêœciom wód dwóch klas – stan szkodliwych dla œrodowiska wodnego (substancje priorytetowe oraz lub potencja³ ekologiczny „co najmniej dobry” oraz „poni¿ej dobre- inne substancje zanieczyszczaj¹ce). W przypadku, gdy wskaŸniki go”. Ostatni¹ ocenê niemonitorowanych jcw, za lata 2010–2012, chemiczne wystêpuj¹ poni¿ej wartoœci granicznych mówi siê o sta- wykona³ Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Katowicach nie chemicznym dobrym, a gdy wystêpuj¹ powy¿ej wartoœci gra- na podstawie autorskiej metodyki. nicznych – o stanie chemicznym poni¿ej dobrego. Substancje prio- W rozdziale tym przedstawiono jednolite czêœci wód badane rytetowe nale¿¹ce do grupy 4.1 oraz inne substancje zanieczysz- w 2016 roku w ramach monitoringu diagnostycznego oraz wa¿niej- czaj¹ce z grupy 4.2 s¹ wymienione w za³¹czniku 9 rozporz¹dzenia sze jcw objête zakresem monitoringu operacyjnego. Tabela 1 zawie- MŒ z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu ra ocenê jakoœci wszystkich jednolitych czêœci wód rzecznych bada- jednolitych czêœci wód powierzchniowych… (Dz. U. z 2016 r. poz. nych w 2016 roku, a mapy 2 i 3 prezentuj¹ ocenê w uk³adzie 1187). przestrzennym. Dodatkowo przeprowadza siê ocenê spe³nienia wymagañ dla obszaru chronionego. Wyró¿nia siê: 2.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci – obszary chronione przeznaczone do ochrony gatunków wód badanych w 2016 roku zwierz¹t wodnych o znaczeniu gospodarczym (wody przeznaczone do bytowania ryb) i obszary chronione przezna- PLRW2000202869 WEL OD DOP£. SPOD MROCZNA DO czone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzy- UJŒCIA manie lub poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem w ich ochronie, o których mowa w art.113 ust. 4 pkt 6 usta- Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Wel od dop³. spod Mroczna 2 wy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne; do ujœcia” zajmuje powierzchniê 82,6 km , a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 26,6 km. Le¿y na obszarze dorzecza Wis³y, w regionie wod- – obszary chronione, bêd¹ce jednolitymi czêœciami wód prze- nym Dolnej Wis³y, w granicach obszaru ochrony siedliskowej Natu- znaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym k¹pielisko- ra 2000 Dolina Drwêcy o kodzie PLH280001. Jest to jcw silnie zmie- wych; niona, z uwagi na trzy elektrownie wodne. – obszary chronione wra¿liwe na eutrofizacjê wywo³an¹ W zlewni jcw wystêpuj¹ gliny zwa³owe, piaski i ¿wiry wodno- zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych; lodowcowe, miejscami wystêpuj¹ torfy. Na takim pod³o¿u – obszary chronione nara¿one na zanieczyszczenia zwi¹zkami wykszta³ci³y siê gleby p³owe, brunatne wy³ugowane, a w dolinach azotu ze Ÿróde³ rolniczych. rzeki miejscami wystêpuj¹ gleby hydromorficzne – kompleksy gleb

13 glejowych i gleby torfowisk niskich i wysokich. W strukturze u¿yt- jcw znajduje siê na granicy Polski z Rosj¹. Poni¿ej punktu pomiaro- kowania terenu znajduj¹ siê g³ównie lasy iglaste po³o¿one wzd³u¿ wo-kontrolnego w Stopkach po stronie rosyjskiej znajduje siê zbior- rzeki Wel oraz ³¹ki, a tak¿e tereny rolnicze. nik zaporowy. W zwi¹zku z tym typowe dla tej jcw s¹ wahania stanu W jednolitej czêœci wód „Wel od dop³. spod Mroczna do ujœcia” wód oraz zmniejszenie natê¿enia przep³ywu zwi¹zane z regulacj¹ brak jest punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. stosunków wodnych w zbiorniku zaporowym poni¿ej ppk, co powo- W 2016 roku prowadzono badania jakoœci jcw „Wel od dop³. duje zamarzanie koryta rzeki w okresie zimowym. Badana jcw spod Mroczna do ujœcia” w jednym punkcie pomiarowo-kontrol- przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie „Ostoja Warmiñska” nym, zlokalizowanym w miejscowoœci Bratian. Badania wykonano (PLB280015). w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i obszarów W zlewni £yny wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœciwe chronionych. i wy³ugowane oraz bielicowe, charakteryzuj¹ce siê œredni¹ lub bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W ocenianej jcw wystêpuje przewaga Klasyfikacja jednolitej czêœci wód gruntów ornych, na przygranicznym odcinku po obu stronach rzeki Potencja³ ekologiczny jcw „Wel od dop³. spod Mroczna do ujœcia” znajduje siê pas lasów. okreœlono jako umiarkowany z uwagi na elementy fizykochemiczne. W badanej jcw wystêpuje punktowe Ÿród³o zanieczyszczeñ. Elementy biologiczne odpowiada³y I lub II klasie jakoœci wód. Z ele- Z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Sêpopolu odprowadza- mentów fizykochemicznych z grupy 3.1–3.6 tylko dwa wskaŸniki ne s¹, bezpoœrednio do £yny, œcieki w iloœci 156,7 m3/d (wed³ug przekracza³y dopuszczaln¹ granicê II klasy – odczyn i azot Kjeldah- informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 r.). Na terenie jcw la, a pozosta³e wskaŸniki spe³nia³y normy I lub II klasy jakoœci wód. wystêpuje równie¿ nieeksploatowane wysypisko odpadów w miej- Nie by³y spe³nione wymagania dla obszaru chronionego przezna- scowoœci D³uga. W 2002 roku zosta³o zamkniête i przeznaczone jest czonego do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których stan wód jest do rekultywacji. wa¿nym czynnikiem w ich ochronie. Stan chemiczny okreœlono jako W 2016 roku badania jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od dobry. Stan jednolitej czêœci wód „Wel od dop³. spod Mroczna do Pisy do granicy pañstwa” prowadzono w dwóch punktach pomiaro- ujœcia” oceniono jako z³y. wych „£yna – Stopki” i „£yna – Sêpopol”. W Stopkach badania by³y wykonywane w ramach monitoringu operacyjnego, badawczego PLRW20002426819 WKRA OD DOP£YWU Z ZAGRZEWA DO i obszarów chronionych. W 2011 roku badania wykonywano PO£¥CZENIA ZE SZKOTÓWK¥ BEZ SZKOTÓWKI w ramach monitoringu diagnostycznego, w którym zrealizowano Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Wkra od dop³ywu z Zagrze- komplet badañ biologicznych i chemicznych. Ich wyniki zosta³y wa do po³¹czenia ze Szkotówk¹ bez Szkotówki” zajmuje powierzch- przeniesione na rok 2016, poniewa¿ s¹ aktualne zgodnie z obo- niê 58,5 km2, a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 14,3 km. Le¿y na wi¹zuj¹cym prawem. Natomiast w Sêpopolu by³ wykonywany obszarze dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. monitoring badawczy na potrzeby bilansu ³adunków zanieczyszczeñ Wkra w górnym biegu nosi nazwê Nida, w okolicy Dzia³dowa odprowadzanych do Morza Ba³tyckiego w latach 2015–2017. zwana jest Dzia³dówk¹. Rzeka bierze pocz¹tek w zmeliorowanych W ramach tego programu zosta³o zbadanych 18 wskaŸników fizyko- bagnach na wschód od jeziora Kownatki. Dolina rzeki w wielu miej- chemicznych i chemicznych (zawiesina ogólna, BZT5, ChZT-Cr, scach pociêta jest gêst¹ sieci¹ rowów melioracyjnych i wystêpuj¹ tu zwi¹zki azotu i fosforu, dwie formy chromu, cynk, miedŸ, wêglowo- liczne do³y potorfowe. Pó³nocn¹ czêœæ zlewni pokrywaj¹ przewa- dory ropopochodne, kadm, o³ów, rtêæ, nikiel). ¿nie piaski sandrowe ze ¿wirami oraz piaski lodowcowe. Poni¿ej Dzia³dowa zlewnia zbudowana jest z piasków i glin zwa³owych, Klasyfikacja jednolitej czêœci wód miejscami z domieszk¹ ¿wirów. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê Stan jcw „£yna od Pisy do granicy pañstwa” oceniono jako z³y. przede wszystkim gleby p³owe i brunatne wy³ugowane, a w dolinach Stan ekologiczny okreœlono jako umiarkowany z uwagi na elementy rzek kompleksy gleb glejowych. W strukturze u¿ytkowania terenu biologiczne – makrofity i makrobezkrêgowce bentosowe oraz wska- zlewni wyraŸnie przewa¿aj¹ grunty orne. Ÿniki fizykochemiczne z grupy 3.1–3.5. Fitoplankton i ichtiofauna W jednolitej czêœci wód „Wkra od dop³ywu z Zagrzewa do spe³nia³y normy II klasy. Wiele wskaŸników fizykochemicznych po³¹czenia ze Szkotówk¹ bez Szkotówki” brak jest punktowych Ÿró- przekracza³o normy II klasy jakoœci wód (zawiesina ogólna, OWO, de³ zanieczyszczeñ. ChZT-Cr, twardoœæ ogólna, pH, azot Kjeldahla). Stan chemiczny Badania jakoœci wód prowadzono w 2016 roku, w monitoringu oceniono jako poni¿ej stanu dobrego. Nie by³y spe³nione wymaga- diagnostycznym i operacyjnym, w punkcie pomiarowym o nazwie nia dla obszarów chronionych. „Wkra – Dzia³dowo (Kisiny)”. PLRW20002528399 DRWÊCA OD POCZ¥TKU DO KOÑCA Klasyfikacja jednolitej czêœci wód JEZ. DRWÊCKIEGO BEZ KAN. OSTRÓDZKIEGO Ocena jcw „Wkra od dop³ywu z Zagrzewa do po³¹czenia ze Szko- I ELBL¥SKIEGO tówk¹ bez Szkotówki” wskazuje na stan ekologiczny umiarkowany, o czym zadecydowa³y trzy wskaŸniki fizykochemiczne – substancje Jednolita czêœæ wód o nazwie „Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. rozpuszczone, azot azotanowy i azot ogólny. Spoœród elementów Drwêckiego bez kan. Ostródzkiego i Elbl¹skiego” zajmuje biologicznych zosta³y wykonane badania fitoplanktonu (dziedziczo- powierzchniê 286,9 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi ny z 2011 r. – II klasa), fitobentosu – I klasa, makrofitów i makrobez- 77,3 km. Le¿y ona w obszarze dorzecza Wis³y, w regionie wodnym krêgowców bentosowych, które odpowiada³y II klasie jakoœci wód. Dolnej Wis³y. Jest naturaln¹ jednolit¹ czêœci¹ wód. Jednolita czêœæ Stan chemiczny jcw okreœlono jako poni¿ej stanu dobrego. Normê wód w znacznej czêœci przep³ywa przez szereg jezior: Drwêckie, przekracza³y wskaŸniki chemiczne badane w biocie (w rybach): bro- Morliny, Szel¹g Wielki, Szel¹g Ma³y, Puzy (Pauzeñskie), Tabórz mowane difenyloetery, rtêæ i jej zwi¹zki, heptachlor i epoksyd hepta- (Taborskie), Gil. W zlewni wystêpuje te¿ niewielkie Jezioro D³ugie. chloru. Stan jcw oceniono jako z³y. Badana jcw przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie Doli- na Drwêcy (PLH 280001). PLRW700020584911 £YNA OD PISY DO GRANICY PAÑSTWA Zlewnia jcw „Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. Ostródzkiego i Elbl¹skiego” zbudowana jest g³ównie z glin Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od Pisy do granicy zwa³owych oraz piasków i ¿wirów lodowcowych. W obni¿eniach pañstwa” zajmuje powierzchniê oko³o 42,4 km2. D³ugoœæ jcw, która terenu wystêpuj¹ licznie torfowiska. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y jest jednoczeœnie odcinkiem rzeki £yny wynosi ponad 19,8 km. Jest siê g³ównie gleby brunatne, bielicowe, a w obni¿eniach terenu gleby to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Badana hydrogeniczne. W strukturze u¿ytkowania terenu wystêpuj¹ kom-

14 pleksy leœne i grunty orne. £¹ki i pastwiska znajduj¹ siê g³ównie Zlewnia zbudowana jest g³ównie z glin zwa³owych oraz pia- w obrêbie dolin rzecznych. sków i ¿wirów lodowcowych. Symsarna poni¿ej jeziora Symsar W jcw „Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. p³ynie w zwartej dolinie. Rzeka jest tu uregulowana, a dolina wciêta Ostródzkiego i Elbl¹skiego” brak jest punktowych Ÿróde³ do kilkunastu metrów. Zlewnia ma charakter typowo rolniczy. zanieczyszczeñ. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne. £¹ki Badania jcw w 2016 roku prowadzone by³y w ramach monito- i pastwiska wystêpuj¹ przede wszystkim w dolinie rzeki. Najwiêk- ringu diagnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych sze tereny leœne znajduj¹ siê w okolicy jezior – Blanki i Symsar. w ppk „Drwêca - Samborowo”. W jcw „Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœcia” brak jest punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód W 2016 roku badania jcw prowadzono w ppk Symsarna – Stan ekologiczny jcw „Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckie- powy¿ej ujœcia do £yny w Lidzbarku Warmiñskim, w monitoringu go bez kan. Ostródzkiego i Elbl¹skiego” okreœlono jako umiarkowa- diagnostycznym i operacyjnym. ny. O klasyfikacji zadecydowa³y elementy biologiczne – fitoplankton (dziedziczony z 2011 r.), makrofity i makrobezkrêgowce bento- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód sowe oraz wskaŸnik fizykochemiczny – odczyn. Wody jcw o nazwie Stan ekologiczny jcw „Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœ- „Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. Ostródz- cia” okreœlono jako umiarkowany. Zadecydowa³y o tym elementy kiego i Elbl¹skiego” nie spe³nia³y wymagañ dla obszaru chronione- fizykochemiczne – ogólny wêgiel organiczny i odczyn. Elementy go przeznaczonego do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których biologiczne by³y w I lub II klasie (fitobentos – I, makrofity i makro- stan wód jest wa¿nym czynnikiem w ich ochronie. Stan chemiczny zoobentos – II). Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jcw okreœlono jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód „Drwêca od „Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœcia” okreœlono jako pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. Ostródzkiego z³y. i Elbl¹skiego” oceniono jako z³y.

PLRW20001856299 GI£WA Z JEZ. ŒWIÊTAJNO, PLRW7000255844859 KIERMAS DO WYP£YWU Z JEZ. WULPIÑSKIE, GI£WA KOŒNO „Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa” jest jednolit¹ czêœci¹ „Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno” jest jednolit¹ czêœci¹ wód wód o d³ugoœci 57,8 km i powierzchni zlewni 190,6 km2. Rzeka o d³ugoœci 58,7 km oraz powierzchni 236,6 km2. Le¿y na obszarze Gi³wa jest prawobrze¿nym dop³ywem Pas³êki. ród³a rzeki znajduj¹ dorzecza Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Badana jcw siê na wschód od miejscowoœci Zofijówka na wysokoœci 130 m przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie „Puszcza Napiwodz- n.p.m. Jcw przep³ywa przez (Tomaszkowskie), Œwiêtajno (Nater- ko-Ramucka”. Jcw przep³ywa przez nastêpuj¹ce jeziora: Leleskie, skie) i (Rentyñskie). Jcw Gi³wa znajduje siê w dorzeczu Wis³y, Kalwa, Koœno, £ajskie, Ma³szewskie. w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Na ujœciowym odcinku jcw Zlewnia ma urozmaicon¹ rzeŸbê, liczne suche doliny. Na tere- przep³ywa przez obszar Natura 2000 rzeka Pas³êka PLH280006. nie zlewni przewa¿aj¹ gliny zwa³owe, miejscami piaski z domieszk¹ Jest to obszar o zró¿nicowanej rzeŸbie od pagórkowatej do ¿wirów, w czêœci zachodniej wyraŸnie dominuj¹ piaski i ¿wiry p³askiej z przewag¹ falistej. Zlewnia jcw zbudowana jest g³ównie lodowcowe. W krajobrazie zlewni zaznaczaj¹ siê formy erozji i aku- z glin zwa³owych przemieszanych z utworami piaszczystymi. mulacji lodowcowej i wodnolodowcowej. S¹ to przede wszystkim Do jcw „Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa” poœrednio, wzgórza morenowe i pola sandrowe, a tak¿e liczne zag³êbienia bez- poprzez rowy melioracyjne, odprowadzane by³o 254,1 m3/d œcie- odp³ywowe. W zlewni jcw dominuj¹ gleby brunatne wy³ugowane, ków z oczyszczalni w Gietrzwa³dzie oraz 527,4 m3/d œcieków gleby odgórnie oglejone wytworzone z piasków gliniastych i py³ów. z oczyszczalni w Jonkowie (na podstawie informacji o korzystaniu Charakteryzuj¹ siê one œredni¹ lub ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W stre- ze œrodowiska za 2016 r.). Oczyszczalnia w £ajsach (Unieszewie) fie u¿ytkowania terenu przewa¿aj¹ grunty orne. Lasy wystêpuj¹ zosta³a wy³¹czona z eksploatacji w styczniu 2015 roku. g³ównie w okolicach jezior Kalwa i Koœno. Badania jakoœci wód przeprowadzono w przekroju pomiaro- Jednolita czêœæ wód „Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno” jest wo-kontrolnym na ujœciowym odcinku jcw, zlokalizowanym zanieczyszczana, poprzez rów melioracyjny, œciekami z oczyszczal- w miejscowoœci Leœnictwo ¯elazowice w zakresie monitoringu dia- ni w Ba³dach w iloœci ponad 80 m3/d (na podstawie informacji gnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych. o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 r.) oraz przez œcieki z oczyszczalni w Pasymiu odprowadzane do jeziora Kalwa, le¿¹cego w gór- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód nym biegu jcw, w iloœci 376,4 m3/d (informacja za 2015 r.). Stan ekologiczny jcw „Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa”, Badania jcw w 2016 roku prowadzono w jednym przekroju oceniony na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicz- pomiarowym „Kiermas – poni¿ej jeziora Koœno”, w monitoringu nych, by³ umiarkowany z uwagi na makrobezkrêgowce bentosowe diagnostycznym, operacyjnym i obszarów chronionych. i ogólny wêgiel organiczny. Pozosta³e monitorowane parametry fizykochemiczne oraz fitobentos i makrofity mieœci³y siê w warto- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód œciach granicznych okreœlonych dla klasy I lub II. Wymagania dla Na podstawie badanych elementów biologicznych i fizykochemicz- obszarów chronionych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanie- nych stan ekologiczny oceniono jako dobry. Makrofity i makrobez- czyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych oraz dla obszaru chronionego kregowce bentosowe wskazywa³y na II klasê, a fitobentos – na I. przeznaczonego do ochrony siedlisk lub gatunków nie zosta³y WskaŸniki fizykochemiczne spe³nia³y normy I–II klasy. Odczyn spe³nione. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jcw „Gi³wa jako jedyny wskaŸnik przekracza³ granicê II klasy, ale przekroczenie z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa” okreœlono jako z³y. to mieœci³o siê w niepewnoœci pomiaru i dlatego przyjêto II klasê dla PLRW700020584699 SYMSARNA OD WYP£YWU Z JEZ. tego parametru. Wody jcw „Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno” SYMSAR DO UJŒCIA spe³nia³y wymagania dla obszaru chronionego przeznaczonego do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których stan wód jest wa¿nym „Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœcia” jest jednolit¹ czêœci¹ czynnikiem w ich ochronie oraz wymagania dla obszarów chronio- wód o d³ugoœci 14,5 km. Zlewnia zajmuje powierzchniê 26,6 km2. nych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami Le¿y na obszarze dorzecza Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. Stan chemiczny jcw okreœlo- Jednolita czêœæ wód wyp³ywa z jeziora Symsar. Nie wystêpuj¹ tu no jako poni¿ej stanu dobrego. Normê przekracza³y wskaŸniki che- obszary Natura 2000. miczne badane w biocie (w rybach): bromowane difenyloetery, rtêæ

15 i jej zwi¹zki, heptachlor i epoksyd heptachloru. Stan jcw „Kiermas Sp. z o.o. w Wêgorzewie odprowadza bezpoœrednio do Wêgorapy do wyp³ywu z jez. Koœno” okreœlono jako z³y. 2140,2 m3/d œcieków oczyszczonych. Urz¹d Gminy Budry – oczyszczalnia przy osiedlu mieszkaniowym w O³owniku odprowadza bez- PLRW70001858488299 SAJNA OD RÓDE£ DO KAN. poœrednio 16,6 m3/d œcieków. Szko³a Podstawowa w Sobiechach RESZELSKIEGO, Z KAN. RESZELSKIM I JEZ. odprowadza, poprzez rów melioracyjny, 0,84 m3/d œcieków oczysz- WIDRYÑSKIM I LEGIÑSKIM czonych mechaniczno-biologicznie. Dane dotycz¹ce iloœci œcieków Jednolita czêœæ wód „Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszelskiego, z Kan. przyjêto na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska lub Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim” o d³ugoœci 41,7 km zaj- z materia³ów zak³adu za 2016 rok. muje powierzchniê 94,5 km2. Le¿y na obszarze dorzecza Prego³y, W 2016 roku jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do region wodny £yny i Wêgorapy. Przep³ywa przez miasto Reszel granicy pañstwa” badana by³a w ppk Wêgorapa – Mieduniszki i przez dwa jeziora – Widryñskie i Legiñskie. Nie ma tu ¿adnych w ramach monitoringu diagnostycznego, badawczego oraz obsza- obszarów Natura 2000. rów chronionych. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ rzeki s¹ œcieki Klasyfikacja jednolitej czêœci wód z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni (z pog³êbionym usuwaniem biogenów i z mo¿liwoœci¹ chemicznego wspomagania usuwa- Stan ekologiczny jcw, oceniony w oparciu o elementy biologiczne nia zwi¹zków fosforu za pomoc¹ koagulantu PIX) w Reszlu – oko³o i wskaŸniki fizykochemiczne by³ umiarkowany. O klasyfikacji 900 m3/d œcieków wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za decydowa³y wskaŸniki fizykochemiczne, gdzie wynik OWO, zasa- 2016 rok. Znacznie mniejsze iloœci œcieków odprowadzane s¹ dowoœci ogólnej i odczynu by³y poni¿ej stanu dobrego. Elementy z zak³adu „REMA” S.A. w Reszlu (9,8 m3/d – informacja o korzysta- z grupy 3.6 – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesynte- niu ze œrodowiska za 2016 r.). tyczne – spe³nia³y wymagania II klasy. Stan chemiczny jcw okreœlo- no jako poni¿ej stanu dobrego. Normê przekracza³y wskaŸniki che- Obszar zlewni jcw pokrywaj¹ g³ównie gliny zwa³owe i zwie- miczne badane w biocie (w rybach): bromowane difenyloetery, rtêæ trzelinowe, piaski gliniaste, piaski i ¿wiry oraz i³y. Na takim pod³o¿u i jej zwi¹zki, heptachlor i epoksyd heptachloru. Warunki dla obsza- wytworzy³y siê gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz czarne rów chronionych (siedliska i gatunki) oraz wra¿liwych na eutrofiza- i szare ziemie odznaczaj¹ce siê ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Na terenie cjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie ca³ej zlewni powsta³y liczne zag³êbienia bezodp³ywowe, czêsto zosta³y spe³nione. Stan jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora wype³nione wod¹. Zlewnia jcw ma charakter typowo rolniczy. Mamry do granicy pañstwa” oceniono jako z³y. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne, ³¹ki i pastwiska. Lasy zajmuj¹ stosunkowo ma³¹ powierzchniê. Wymieniona jcw badana w latach 2010–2015 osi¹ga³a stan eko- W 2016 roku badania jcw „Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszelskie- logiczny dobry i stan dobry. go, z Kan. Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim” prowadzono PLRW200025264199 PISA OD WYP£YWU Z JEZ. KISAJNO w ppk Sajna – poni¿ej Reszla w monitoringu diagnostycznym, ope- DO WYP£YWU Z JEZ. TA£TY (EW. + Z JEZ. NIEGOCIN, racyjnym i obszarów chronionych. RYÑSKIE) Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Zlewnia jednolitej czêœci wód „Pisa od wyp³ywu z jez. Kisajno do Stan jednolitej czêœci wód o nazwie „Sajna od Ÿróde³ do Kan. wyp³ywu z jez. Ta³ty (EW.+ z jez. Niegocin, Ryñskie)” zajmuje Reszelskiego, z Kan. Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim” powierzchniê 808,97 km2. Po³o¿ona jest w dorzeczu Wis³y, w regio- okreœlono jako z³y, poniewa¿ stwierdzono z³y stan ekologiczny ze nie wodnym Œrodkowej Wis³y. D³ugoœæ cieków tej jcw wynosi wzglêdu na wyniki badañ fitobentosu i makrobezkrêgowców bento- 211,2 km. Pisa bierze pocz¹tek na po³¹czeniu Kana³u Gi¿yckiego sowych oraz wskaŸników fizykochemicznych (OWO, przewod- (£uczañskiego) z zatok¹ Tracz jeziora Kisajno, nastêpnie przecho- noœæ, substancje rozpuszczone, twardoœæ ogólna, wszystkie formy dzi systemem jezior i kana³ów do Jeziora Miko³ajskiego. azotu i zwi¹zki fosforu). Nie by³y spe³nione wymagania dla obsza- Badana jcw jest objêta ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska rów chronionych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczysz- naturalnego. W jej granicach znajduj¹ siê rezerwaty: „Nietlickie czeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. Stan chemiczny Bagno” i „Ptasia Wyspa” oraz obszary Natura 2000: „Nietlickie okreœlono jako z³y z uwagi na przekroczenie poziomu dopuszczalne- Bagno” (PLB28001), „Mazurskie Bagna” (PLH280054) oraz niego dla benzo(g,h,i)perylenu oraz benzo(b)fluorantenu. wielkie fragmenty „Ostoi Pó³nocnomazurskiej” (PLH280045) i „Mazurskiej Ostoi ¯ó³wia Baranowo” (PLH28055). PLRW70002058253 WÊGORAPA OD WYP£YWU Z JEZIORA Zlewnia ca³kowita jcw zbudowana jest g³ównie z utworów gli- MAMRY DO GRANICY PAÑSTWA niastych i piaszczystych. W obni¿eniach dolin i dawnych jeziorach Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Wêgorapa od wyp³ywu wystêpuj¹ torfy i osady pojezierne. RzeŸba terenu jest zró¿nicowa- z jeziora Mamry do granicy pañstwa” zajmuje powierzchniê 117,2 na. Przewa¿aj¹ pagórkowate wzniesienia moreny czo³owej i falista km2, a d³ugoœæ cieków jcw wynosi 49,3 km. Po³o¿ona jest w dorze- rzeŸba moreny dennej. Obszar obni¿eñ jest równinny. W strukturze czu Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Wêgorapa u¿ytkowania przewa¿aj¹ grunty orne, ³¹ki i pastwiska. Mniejsz¹ odprowadza wody pó³nocnej czêœci kompleksu Wielkich Jezior powierzchniê zajmuj¹ lasy. Mazurskich (jezioro Mamry i jeziora w zlewni rzeki Sapiny) poza W zlewni jcw „Pisa od wyp³ywu z jez. Kisajno do wyp³ywu z jez. granicê Polski, na teren Federacji Rosyjskiej. Obszar naszego Ta³ty (EW.+ z jez. Niegocin, Ryñskie)” znajduj¹ siê punktowe zrzuty pañstwa opuszcza za miejscowoœci¹ Mieduniszki. Badana jcw objê- œcieków. Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. ta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska naturalnego. W jej w Gi¿ycku odprowadza do jeziora Niegocin œcieki oczyszczone granicach znajduj¹ siê obszary Natura 2000: „Niecka Skaliska” w iloœci 7351,8 m3/d, Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej (PLH280049), „Lasy Skaliskie” (PLB280011). i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Rynie odprowadza do jeziora Ryñskie- Zlewnia zbudowana jest z glin zwa³owych, i³ów, mu³ów, margli go 581,6 m3/d œcieków oczyszczonych oraz Zak³ad Wodoci¹gów i piasków. W dolinach rzecznych wystêpuj¹ torfy. W strukturze i Kanalizacji Sp. z o.o. w Miko³ajkach odprowadza do jeziora Ta³ty u¿ytkowania terenu w dolnym i œrodkowym odcinku wyraŸnie prze- 1263,6 m3/d œcieków oczyszczonych. Dane dotycz¹ce iloœci œcie- wa¿aj¹ tereny rolne, g³ównie grunty orne. W górnym odcinku ków przyjêto na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska po³o¿one jest miasto Wêgorzewo. za 2016 rok. Rzeka Wêgorapa, w badanej jcw „Wêgorapa od wyp³ywu W 2016 roku badania jcw przeprowadzono w ramach monito- z jeziora Mamry do granicy pañstwa”, jest bezpoœrednim i poœred- ringu diagnostycznego i obszarów chronionych w ppk Pisa (Kana³ nim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Zak³ad Us³ug Komunalnych Mioduñski) – Mioduñskie.

16 Klasyfikacja jednolitej czêœci wód PLRW700018582329 STARA GO£DAPA OD ODDZIELENIA SIÊ KANA£U BRO¯AJCKIEGO DO UJŒCIA Stan ekologiczny jcw, okreœlono jako umiarkowany z uwagi na wskaŸnik biologiczny (makrobezkrêgowce bentosowe – III klasa) Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Stara Go³dapa od oddziele- i parametry fizykochemiczne (poni¿ej stanu dobrego by³y: ChZT-Cr, nia siê Kana³u Bro¿ajckiego do ujœcia” zajmuje powierzchniê OWO i odczyn pH). Elementy z grupy 3.6 – specyficzne zanieczysz- 131,6 km2. D³ugoœæ cieków opisywanej jcw wynosi oko³o 55 km. czenia syntetyczne i niesyntetyczne – spe³nia³y wymagania II klasy. Po³o¿ona jest w dorzeczu Prego³y, w regionie wodnym £yny Stan chemiczny okreœlono jako dobry. Warunki dla obszarów chro- i Wêgorapy. Go³dapa jest prawobrze¿nym dop³ywem Wêgorapy. nionych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami Odcinek okreœlany mianem Starej Go³dapy jest dawnym odcinkiem ze Ÿróde³ komunalnych oraz obszarów ochrony siedlisk i gatunków ujœciowym Go³dapy (przed budow¹ Kana³u Bro¿ajckiego). Obecnie nie zosta³y spe³nione. Stan jednolitej czêœci wód „Pisa od Stara Go³dapa jest wolno p³yn¹cym ciekiem, zaczynaj¹cym siê wyp³ywu z jez. Kisajno do wyp³ywu z jez. Ta³ty” okreœlono jako w miejscu oddzielenia siê Kana³u Bro¿ajckiego, w rejonie miejsco- z³y. woœci Zaka³cze. Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie Wymieniona jcw by³a badana dotychczas tylko pod k¹tem œrodowiska przyrodniczego. Nale¿y wymieniæ: rezerwat przyrodni- spe³nienia wymagañ dla obszaru chronionego „Nietlickie Bagno” czy „Pi³ackie Wzgórza” oraz obszary Natura 2000: „Ostoja Borec- (PLB28001). ka” (PLH28000016), „Niecka Skaliska” (PLH280049) i „Lasy Ska- liskie” (PLB280011). PLRW7000185824329 GO£DAPA OD RÓDE£ DO CZARNEJ W zlewni jcw przewa¿aj¹ gliny zwa³owe, wystêpuj¹ tak¿e pia- STRUGI, Z CZARN¥ STRUG¥ ski i ¿wiry. Czêœæ pó³nocna zbudowana jest z osadów rzecznych Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Go³dapa od Ÿróde³ do Czar- i jeziornych, wype³niaj¹cych rozleg³e obni¿enia dawnego jeziora. nej Strugi, z Czarn¹ Strug¹” zajmuje powierzchniê 186,6 km2. Rzeka Stara Go³dapa jest poœrednim odbiornikiem zanieczysz- D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 92,7 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu czeñ. Urz¹d Gminy Budry – oczyszczalnia œcieków w Budrach Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Go³dapa jest prawo- odprowadza (poprzez rów melioracyjny) do rzeki 17,7 m3/d œcie- brze¿nym dop³ywem Wêgorapy. Badana jcw objêta jest ochron¹ ków, poddanych oczyszczaniu mechaniczno-biologicznemu (dane prawn¹ w zakresie œrodowiska naturalnego. W jej granicach znajdu- zak³adu z 2016 r.). je siê obszar Natura 2000 – „Puszcza Romincka” (PLH280005), W 2016 roku jcw „Stara Go³dapa od oddzielenia siê Kana³u Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej oraz rezerwat przyrodni- Bro¿ajckiego do ujœcia” badana by³a w ppk Stara Go³dapa – Budze- czy „Torfowisko na Tatarskiej Górze”. wo w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz Zlewnia zbudowana jest z gliny zwa³owej, piasków i ¿wirów. monitoringu obszarów chronionych. Dolinê rzeki wyœcie³aj¹ torfy. RzeŸba terenu jest bardzo urozmaicona. Obszar zlewni rzeki pokrywaj¹ faliste równiny moreny dennej Klasyfikacja jednolitej czêœci wód oraz wzgórza moreny czo³owej. Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód, oceniony w oparciu o ele- Rzeka Go³dapa w badanej jcw „Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej menty biologiczne i wskaŸniki fizykochemiczne by³ umiarkowany. Strugi, z Czarn¹ Strug¹” jest poœrednim odbiornikiem zanieczysz- O klasyfikacji decydowa³y zarówno elementy biologiczne (fitoben- czeñ komunalnych (odprowadzanych poprzez rowy melioracyjne) tos i makrobezkrêgowce bentosowe – III klasa), jak i fizykochemicz- z miejscowoœci: Kowale Oleckie, Babki i Pogorzel. Urz¹d Gminy ne (poni¿ej stanu dobrego by³y: ChZT-Cr, ChZT-Mn, OWO, sub- w Kowalach Oleckich – gminna oczyszczalnia w Kowalach Olec- stancje rozpuszczone, magnez, twardoœæ ogólna, wapñ i zasadowoœæ kich odprowadza 118,2 m3/d œcieków i Przedsiêbiorstwo Wodo- ogólna). Elementy z grupy 3.6 – specyficzne zanieczyszczenia syn- ci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Go³dapi – oczyszczalnia przy osie- tetyczne i niesyntetyczne – spe³nia³y wymagania II klasy. Stan che- dlu mieszkaniowym w Babkach odprowadza 22,5 m3/d œcieków. miczny jcw okreœlono jako dobry. Warunki dla obszarów chronio- Wymienione iloœci œcieków podano wed³ug informacji o korzysta- nych Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanie- niu ze œrodowiska za 2016 rok. Spó³dzielnia Mieszkaniowa „Drozd” czyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie by³y spe³nione. Stan jcw w Kowalach Oleckich – oczyszczalnia osiedlowa w miejscowoœci „Stara Go³dapa od oddzielenia siê Kana³u Bro¿ajckiego do ujœ- Pogorzel odprowadza poœrednio 2,2 m3/d œcieków poddanych cia” oceniono jako z³y. mechaniczno-biologicznemu procesowi oczyszczania (dane Wymieniona jcw by³a badana w roku 2013 w ramach monito- zak³adu z 2015 r.). ringu operacyjnego i osi¹ga³a stan ekologiczny dobry. Elementami W 2016 roku badania jcw „Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej Stru- biologicznymi, przyjêtymi do oceny by³y: makrofity (II klasa) i ich- gi, z Czarn¹ Strug¹” przeprowadzono w ppk Go³dapa – poni¿ej tiofauna (I klasa). Nie badano fitobentosu i makrobezkregowców dop³ywu Górnego Potoku w ramach monitoringu diagnostycznego, bentosowych. Wartoœci wskaŸników fizykochemicznych by³y operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. podobne, jak w 2016 roku. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód PLRW700020582479 GO£DAPA OD CZARNEJ STRUGI DO Ocena elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazywa³a ODDZIELENIA SIÊ STAREJ GO£DAPY BEZ STAREJ na stan ekologiczny umiarkowany jednolitej czêœci wód. Trzeciej GO£DAPY Z JEZ. GO£DAP klasie odpowiada³ wskaŸnik ichtiofauny. Na wynik klasyfikacji mia³y wp³yw równie¿ wskaŸniki fizykochemiczne. Poni¿ej stanu Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Go³dapa od Czarnej Strugi dobrego by³y: ChZT-Cr, ChZT-Mn, OWO i wapñ. Elementy z grupy do oddzielenia siê Starej Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap” 3.6 – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne – zajmuje oko³o 153 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw, równej spe³nia³y wymagania II klasy. Stan chemiczny jcw okreœlono jako d³ugoœci samej rzeki, wynosi 61,2 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Pre- poni¿ej stanu dobrego. Normê przekracza³y wskaŸniki chemiczne go³y, w rejonie wodnym £yny i Wêgorapy. Go³dapa w swoim biegu badane w biocie (w rybach): bromowane difenyloetery, rtêæ i jej uchodzi jako ciek Jarka do jeziora Go³dap, a wyp³ywa z niego jako zwi¹zki, heptachlor i epoksyd heptachloru. Warunki dla obszarów Go³dapa. Oceniana jcw znajduje siê na obszarze Natura 2000 „Lasy ochrony siedlisk oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanie- Skaliskie” (PLB280011) i na skraju „Puszczy Rominckiej” czyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie zosta³y spe³nione. Stan (PLH280005). jcw „Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej Strugi, z Czarn¹ Strug¹” Zlewnia Go³dapy zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej, oceniono jako z³y. znacznie mniej jest piasków i ¿wirów. Znaczne powierzchnie zaj- Wymieniona jcw, badana w 2013 roku, równie¿ zosta³a ocenio- muj¹ obszary dolin i obni¿eñ, wyœcie³anych utworami torfowymi. na w stanie ekologicznym umiarkowanym i stanie z³ym. Zlewnia ma doœæ ró¿norodny charakter pod wzglêdem u¿ytkowania.

17 W górnym biegu wystêpuj¹ lasy i tereny rolne. W œrodkowym i dol- obszar 59,5 km2. D³ugoœæ ca³kowita cieków w tej jcw wynosi 24,2 nym odcinku dominuj¹ tereny rolne. km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Prego³y, w regionie wodnym £yny Rzeka Go³dapa w badanej jednolitej czêœci wód jest bezpoœred- i Wêgorapy. ród³owy odcinek ¯ytkiejmskiej Strugi, o nazwie nim i poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Przedsiêbiorstwo Dybowska M³ynówka, wyp³ywa z jeziora Pob³êdzie. Rzeka trzy- Wodoci¹gów i Kanalizacji Go³dap Sp. z o.o. w Go³dapi odprowadza krotnie opuszcza granicê pañstwa, wp³ywaj¹c na teren Federacji bezpoœrednio do rzeki 1967,1 m3/d œcieków oczyszczonych mecha- Rosyjskiej. niczno-biologicznie (na podstawie informacji o korzystaniu ze œro- Badana jcw objêta jest prawn¹ ochron¹ w zakresie œrodowiska dowiska za 2016 r.). Urz¹d Gminy Banie Mazurskie – oczyszczalnia przyrodniczego. Dolny odcinek rzeki po³o¿ony jest w Parku Krajo- w Baniach Mazurskich odprowadza (poprzez rów melioracyjny) brazowym Puszczy Rominckiej. Zlokalizowane s¹ w jej obrêbie dwa 152,31 m3/d œcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie rezerwaty przyrodnicze – Struga ¯ytkiejmska oraz Dziki K¹t. Oce- (dane zak³adu z 2016 r.). niana jcw znajduje siê na obszarze Natura 2000 „Puszcza Rominc- W 2016 roku jcw „Go³dapa od Czarnej Strugi do oddzielenia siê ka” (PLH280005). Starej Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap” badana by³a w ppk Zlewnia jcw „¯ytkiejmska Struga od Ÿróde³ do granicy Go³dapa – Zaka³cze w ramach monitoringu operacyjnego oraz moni- pañstwa” zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej, a drobne, liczne toringu obszarów chronionych. zag³êbienia wype³nione s¹ torfem. Rzeka ¯ytkiejmska Struga w badanej jednolitej czêœci wód jest Klasyfikacja jednolitej czêœci wód bezpoœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Urz¹d Gminy Dube- Stan ekologiczny jcw, oceniony w oparciu o elementy biologiczne ninki – oczyszczalnia w ¯ytkiejmach odprowadza bezpoœrednio i wskaŸniki fizykochemiczne by³ dobry. Wymagania dla obszarów 36,82 m3/d œcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie (na chronionych Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 r.). wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych by³y spe³nio- W 2016 roku jcw „¯ytkiejmska Struga od Ÿróde³ do granicy ne. Stan jednolitej czêœci wód „Go³dapa od Czarnej Strugi do pañstwa” badana by³a w ppk ¯ytkiejmska Struga – pon. miejscowo- oddzielenia siê Starej Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. œci ¯ytkiejmy w ramach monitoringu operacyjnego i monitoringu Go³dap” oceniono jako dobry na podstawie wyników oceny stanu obszarów chronionych. ekologicznego i oceny stanu chemicznego dziedziczonego z 2011 roku. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Wymieniona jcw by³a badana w 2013 roku i osi¹ga³a stan ekolo- Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód, oceniony w oparciu o ele- giczny dobry i stan dobry. menty biologiczne i wskaŸniki fizykochemiczne by³ dobry. Bada- nym elementem biologicznym by³ fitobentos (wskaŸnik IO odpo- PLRW7000185824769 GO£DA wiada³ II klasie). Parametry fizykochemiczne odpowiada³y w wiêk- Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Go³da” zajmuje powierzch- szoœci I klasie. Wymagania dla obszarów chronionych Natura 2000 niê 55,98 km2, a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 24,9 km. Po³o¿ona oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze jest w dorzeczu Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Ÿróde³ komunalnych by³y spe³nione. Stanu jcw „¯ytkiejmska Go³da jest niewielkim, naturalnym ciekiem, po³o¿onym w œrodko- Struga od Ÿróde³ do granicy pañstwa” nie oceniono poniewa¿ nie wej czêœci zlewni Go³dapy. Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ wykonywano badañ substancji charakteryzuj¹cych stan w zakresie œrodowiska naturalnego. W jej granicach znajduj¹ siê chemiczny. pó³nocne obrze¿a obszarów Natura 2000 – „Ostoja Borecka” Wymieniona jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem oceny (PLH280016) i „Puszcza Borecka” (PLB280006). stanu ekologicznego. Zlewnia zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej. Wystêpuj¹ te¿ piaski i ¿wiry oraz piaski gliniaste. W dolinach cieków wystêpuj¹ PLRW7000175849881 ILMA DO GRANICY PAÑSTWA utwory aluwialne i torfy. W strukturze u¿ytkowania terenu wyraŸnie Niedu¿a zlewnia ca³kowita jednolitej czêœci wód „Ilma do granicy przewa¿aj¹ grunty orne. Czêœæ po³udniowo-zachodni¹ zlewni pañstwa” zajmuje powierzchniê 9,9 km2. Po³o¿ona jest w dorzeczu pokrywaj¹ stosunkowo niedu¿e obszary leœne Puszczy Boreckiej. Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. W granicach nasze- Rzeka Go³da jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków z oczysz- go kraju znajduje siê niewielki Ÿród³owy odcinek cieku, o d³ugoœci 3 czalni w Boæwince. Iloœæ odprowadzanych œcieków wynosi 27 m /dobê 4,7 km. ród³a rzeki znajduj¹ siê na pó³noc od miejscowoœci Góra. (wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 r.). Rzeka przep³ywa przez teren powiatu wêgorzewskiego (gmina W 2016 roku jcw „Go³da” badana by³a w ppk Go³da – Boæwin- Budry). P³ynie w kierunku pó³nocno-wschodnim, do granicy ka w ramach monitoringu operacyjnego oraz obszarów chronionych. pañstwa, doœæ szerok¹ i stosunkowo p³ask¹, zatorfion¹ dolin¹ Klasyfikacja jednolitej czêœci wód i wp³ywa na teren Obwodu Kaliningradzkiego. Ze wzglêdu na Ÿród³owy charakter cieku nie ma on istotnych dop³ywów. Badana Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód, oceniony w oparciu o ele- jcw nie jest objêta ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska menty biologiczne i wskaŸniki fizykochemiczne by³ dobry. Bada- naturalnego. nym elementem biologicznym by³ fitobentos (wskaŸnik IO odpo- Zlewnia zbudowana jest z glin zwa³owych, zaœ dolina rzeczna wiada³ II klasie). Parametry fizykochemiczne odpowiada³y I–II kla- pokryta jest aluwiami z du¿ym udzia³em torfów. W obrêbie dolin sie. Wymagania dla obszarów chronionych Natura 2000 oraz wra¿li- rzecznych i obni¿eñ wystêpuj¹ ³¹ki i pastwiska, czêsto podmok³e. wych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ Lasy zajmuj¹ znaczny obszar pó³nocno-wschodniej czêœci zlewni komunalnych by³y spe³nione. Stanu jcw „Go³da” nie oceniono (w rejonie przygranicznym). poniewa¿ nie wykonywano badañ substancji charaktery- Rzeka Ilma nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zuj¹cych stan chemiczny. zanieczyszczeñ. Wymieniona jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem oceny W 2016 roku badania jcw „Ilma do granicy pañstwa” przepro- stanu ekologicznego. wadzono w ppk Ilma – Olszewo Wêgorzewskie, w ramach monito- PLRW700018582845 ¯YTKIEJMSKA STRUGA OD RÓDE£ ringu diagnostycznego i operacyjnego. DO GRANICY PAÑSTWA Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Na obszarze Polski znajduje siê oko³o 1/3 zlewni ca³kowitej jednoli- Ocena elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazywa³a tej czêœci wód o nazwie „¯ytkiejmska Struga od Ÿróde³ do granicy na stan ekologiczny umiarkowany jednolitej czêœci wód. Wœród ele- pañstwa”. Cz¹stkowa zlewnia ca³kowita na terenie Polski zajmuje mentów biologicznych III klasie odpowiada³ fitobentos i makrobez-

18 krêgowce bentosowe. Na wynik klasyfikacji mia³y równie¿ wp³yw PLRW200017296529 KAKAJ wskaŸniki fizykochemiczne. Poni¿ej stanu dobrego by³y: tlen roz- 2 puszczony, ChZT-Cr, ChZT-Mn, OWO i odczyn pH. WskaŸniki Jednolita czêœæ wód o nazwie Kakaj zajmuje powierzchniê 43,8 km , biogenne (azot, fosfor) nie przekracza³y norm I–II klasy. Elementy w której d³ugoœci cieków wynosz¹ 16,8 km. Rzeka nale¿y do dorze- z grupy 3.6 – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesynte- cza Wis³y w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Kakaj jest rzek¹ III rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Osy tyczne – spe³nia³y wymagania II klasy. Poziom substancji prioryte- 2 towych oraz innych substancji zanieczyszczaj¹cych z grupy 4.1 i 4.2 o d³ugoœci 17 km i powierzchni zlewni 47,3 km . ród³a rzeki znaj- nie przekracza³ wartoœci granicznych œrodowiskowych norm jako- duj¹ siê w okolicach miejscowoœci GryŸliny na wysokoœci 93,4 m œci. Stan chemiczny jcw okreœlono jako dobry. Stan jcw „Ilma do n.p.m. W swoim biegu Kakaj p³ynie w g³êbokiej rynnie subglacjal- granicy pañstwa” oceniono jako z³y. nej przez 11 jezior. Najwiêksze z nich to: GryŸliny, Studa, Lekarty, Wymieniona jcw by³a badana w roku 2010 w ramach monito- Kakaj, Dêbno i Wielki Staw. Rzeka sk³ada siê z krótkich odcinków ringu operacyjnego i posiada³a stan ekologiczny umiarkowany. Ele- ³¹cz¹cych poszczególne jeziora. mentem biologicznym, przyjêtym do oceny by³y makrobezkregow- Zlewnia jcw jest obszarem o zró¿nicowanej rzeŸbie, od ce bentosowe. Indeks MMI odpowiada³ III klasie. Stan ekologiczny p³asko-równinnej i niskofalistej do pagórkowatej. Jednak przewa- dobry przekracza³y tak¿e wartoœci wskaŸników fizykochemicznych. ¿aj¹ca czêœæ rzeki znajduje siê na terenie pagórkowatym o deniwela- Obni¿ona jakoœæ wody wynika z naturalnego charakteru cieku, który cjach dochodz¹cych do 40 m. Dodatkowo powierzchniê zlewni p³ynie zatorfion¹ dolin¹, o otoczeniu bagienno-leœnym. urozmaicaj¹ g³êbokie doliny erozyjne. W strukturze u¿ytkowania gruntów przewa¿aj¹ tereny leœne. Lasy zajmuj¹ oko³o 60% PLRW700017584965 OMÊT OD RÓDE£ DO GRANICY powierzchni zlewni. Zlewnia jcw Kakaj zbudowana jest g³ównie PAÑSTWA z utworów gliniastych i piaszczystych. W obni¿eniach terenu stale zawilgoconych powsta³y torfowiska. Na obszarze zlewni wystêpuj¹ Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Omêt od Ÿróde³ do granicy przede wszystkim gleby brunatne w³aœciwe. 2 pañstwa” zajmuje powierzchniê 142,3 km . D³ugoœæ cieków tej jcw Rzeka Kakaj nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿró- wynosi 57,8 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Prego³y, w regionie wod- de³ zanieczyszczeñ. Badania w 2016 roku wykonano w zakresie nym £yny i Wêgorapy. Po³udniowa czêœæ zlewni znajduje siê monitoringu diagnostycznego i operacyjnego w przekroju „Kakaj – w obrêbie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, pó³nocna na Nizinie Biskupiec”, na ujœciowym odcinku rzeki. Sêpopolskiej. Omêt ma Ÿród³a na zachodnich obrze¿ach Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Przep³ywa przez Srokowo i przekracza Klasyfikacja jednolitej czêœci wód granicê pañstwa, uchodz¹c na terenie Federacji Rosyjskiej do £yny. Ocena jcw „Kakaj” wskazuje na s³aby stan ekologiczny o czym Najwa¿niejsze dop³ywy Omêtu to: prawobrze¿na Czarna Struga zadecydowa³y elementy biologiczne – makrobezkrêgowce bentoso- i lewobrze¿na M³ynówka. we. Z pozosta³ych badanych wskaŸników biologicznych makrofity Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska odpowiada³y III klasie, fitobentos – II. Spoœród elementów fizyko- naturalnego. W jej granicach znajduje siê obszar Natura 2000 „Osto- chemicznych granice II klasy przekracza³y: tlen rozpuszczony, ja Warmiñska” (PLB280015) i niewielkie skrawki „Ostoi nad Oœwi- OWO, substancje rozpuszczone, siarczany, wapñ, pH, azot amono- nem” (PLH280044). wy i azot Kjeldahla. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jcw Zlewnia Omêtu zbudowana jest z glin zwa³owych, natomiast Kakaj oceniono jako z³y. w dolinach, szczególnie w odcinku przygranicznym, wystêpuj¹ torfy i utwory aluwialne. RzeŸba terenu ma charakter urozmaicony. PLRW200005299 NOGAT W strukturze u¿ytkowania przewa¿aj¹ tereny rolne, ale doœæ znaczny jest równie¿ udzia³ du¿ych kompleksów leœnych. Nogat jest jednolit¹ czêœci¹ wód o d³ugoœci cieków 65,4 km 2 Omêt jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków. Zak³ad Gospo- i powierzchni zlewni 112,79 km . darki Komunalnej i Mieszkaniowej w Srokowie – gminna oczysz- Nogat jest skanalizowan¹ odnog¹ Wis³y, odciêt¹ od niej œluz¹ czalnia œcieków w Srokowie odprowadza bezpoœrednio do rzeki 220 w Bia³ej Górze. D³ugoœæ rzeki wynosi 62,2 km, a powierzchnia m3/d œcieków, poddanych mechaniczno-biologicznemu procesowi zlewni 1330,3 km2. Rzeka nale¿y do dorzecza Wis³y w regionie oczyszczania (wed³ug informacji zak³adu z 2016 r.). wodnym Dolnej Wis³y. Przep³yw wody w Nogacie uzale¿niony jest Badania jcw „Omêt od Ÿróde³ do granicy pañstwa” w 2016 roku od dop³ywu wód wiœlanych, który jest regulowany sztucznie za przeprowadzono w ppk Omêt – Asuny, w ramach monitoringu dia- pomoc¹ jazu w Bia³ej Górze oraz zasilania z w³asnej zlewni, tj. Liwy gnostycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. i Malborskiej M³ynówki. Nogat jest rzek¹ nizinn¹ o minimalnym spadku, leniwym Klasyfikacja jednolitej czêœci wód przep³ywie, a tak¿e nasilaj¹cej siê eutrofizacji, powoduj¹cej zakwity Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód, oceniony w oparciu o ele- oraz zarastanie dna i brzegów. Ujœciowy odcinek Nogatu jest pod menty biologiczne i wskaŸniki fizykochemiczne by³ umiarkowany. wp³ywem s³onawych wód Zalewu Wiœlanego. Silne wiatry pó³nocne Elementy biologiczne odpowiada³y II klasie. Na obni¿ony wynik i pó³nocno-zachodnie powoduj¹ cofkê, czyli wlewanie wód zalewo- klasyfikacji mia³y wp³yw wskaŸniki fizykochemiczne. Poni¿ej sta- wych do rzeki. W bilansie wodnym Nogatu przewa¿aj¹ wody wiœla- nu dobrego by³y: ChZT-Cr, ChZT-Mn, OWO, substancje rozpusz- ne. Nogat jest rzek¹ ¿eglown¹, na której funkcjonuj¹ 4 œluzy. Nogat czone, siarczany, chlorki, wapñ, twardoœæ ogólna, zasadowoœæ ogól- stanowi granicê pomiêdzy ¯u³awami Elbl¹skimi i Malborskimi na, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot azotanowy oraz azot ogól- (Wielkimi). Ujœciowy odcinek Nogatu wraz z przyleg³ym terenem ny. Elementy z grupy 3.6 – specyficzne zanieczyszczenia syntetycz- znajduje siê w obrêbie rezerwatu przyrody „Ujœcie Nogatu” oraz ne i niesyntetyczne – spe³nia³y wymagania II klasy. Stan chemiczny w sieci Natura 2000 i objêty jest ochron¹ siedliskow¹ „Zalew Wiœla- jcw okreœlono jako dobry. Wymagania dla obszarów chronionych ny i Mierzeja Wiœlana” PLH280007 i gatunkow¹ „Zalew Wiœlany” Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczysz- PLB2800010. czeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie by³y spe³nione. Stan jcw Pod wzglêdem administracyjnym dolny odcinek rzeki stanowi gra- „Omêt od Ÿróde³ do granicy pañstwa” oceniono jako z³y. nicê pomiêdzy województwem pomorskim, a warmiñsko-mazurskim. Wymieniona jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem oceny Nogat jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanie- stanu ekologicznego. czyszczeñ na terenie województwa pomorskiego. Badania w zakresie monitoringu diagnostycznego i operacyjnego prowadzono w przekroju pomiarowo-kontrolnym w Kêpie Dolnej.

19 Klasyfikacja jednolitej czêœci wód azot Kjeldahla oraz fosforany. Stan chemiczny oceniono jako poni¿- Potencja³ ekologiczny jednolitej czêœci wód „Nogat” oceniono jako ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenie stê¿enia maksymalnego we s³aby z uwagi na niekorzystn¹ ocenê elementów biologicznych. wskaŸniku benzo(g,h,i)perylen. Normê przekracza³y te¿ wskaŸniki Ocena makrobezkrêgowców bentosowych wskazywa³a na IV klasê chemiczne badane w biocie (w rybach): bromowane difenyloetery, i zadecydowa³a o klasyfikacji. Makrofity odpowiada³y III klasie, kwas perfluorooktanosulfonowy i jego pochodne (PFOS), hepta- fitobentos – II. Ocena elementów fizykochemicznych wskazuje na chlor i epoksyd heptachloru. Nie zosta³y spe³nione wymagania dla potencja³ poni¿ej dobrego. WskaŸnikami, które przekracza³y grani- obszarów chronionych i wra¿liwych na eutrofizacjê. ce dopuszczalne dla II klasy by³y: zawiesina ogólna, BZT5, OWO, ChZT-Cr, przewodnoœæ w 20°C oraz pH. Stan chemiczny oceniono PLRW2000175514 D¥BRÓWKA jako dobry. Nie zosta³y spe³nione wymagania dla obszarów chronio- D¹brówka jest potokiem I rzêdu o d³ugoœci 7,4 km i powierzchni nych Natura2000 i wra¿liwych na eutrofizacjê komunaln¹. Stan jed- zlewni 10,2 km2. ród³a rzeki znajduj¹ siê w centralnej czêœci Wyso- nolitej czêœci wód „Nogat” okreœlono jako z³y. czyzny Elbl¹skiej na wysokoœci oko³o 150 m n.p.m. W okolicy miej- PLRW200005499 ELBL¥G OD M£YNÓWKI DO UJŒCIA scowoœci Rubno uchodzi do Zatoki Elbl¹skiej bêd¹cej czêœci¹ Zale- WRAZ Z JEZ. DRU¯NO wu Wiœlanego. Potok przep³ywa przez teren by³ego poligonu woj- skowego w g³êbokiej dolinie o deniwelacjach lokalnie osi¹gaj¹cych Jednolita czêœæ wód o nazwie „Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz 30 m. Na odcinku ujœciowym le¿¹cym na ¯u³awach Wiœlanych, z jez. Dru¿no” obejmuje powierzchniê zlewni wynosz¹c¹ 501,9 km2. D¹brówka p³ynie w wa³ach przeciwpowodziowych. Potok charakte- D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 197,25 km. Rzeka Elbl¹g nale¿y do ryzuje siê du¿ymi spadkami i szybkim przep³ywem, szczególnie dorzecza Wis³y w regionie wodnym Dolnej Wis³y. w strefie krawêdziowej wysoczyzny. D¹brówka nale¿y do dorzecza Poziom wód w rzece uzale¿niony jest od dop³ywu z dorzecza Wis³y w regionie wodnym Dolnej Wis³y. oraz stanu wody na Zalewie Wiœlanym. Przy silnych wiatrach z kie- Zlewnia D¹brówki jest obszarem o rzeŸbie falisto-pagórkowa- runku pó³nocnego i pó³nocno-wschodniego nastêpuje cofka i wle- tej z licznymi rozciêciami erozyjnymi i zag³êbieniami wytopisko- wanie s³onawych wód zalewowych do rzeki. Kierunek przep³ywu wymi. Teren ten w przewa¿aj¹cej czêœci pokryty jest lasem. Nie- wody jest wtedy odwrotny, tj. od Zalewu do jeziora Dru¿no, czyli znaczn¹ czeœæ stanowi¹ tereny rolnicze w postaci gruntów ornych. w górê rzeki. Zmiany kierunku przep³ywu wód w rzece powoduj¹ Jcw D¹brówka objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska du¿e wahania zasolenia oraz resedymentacjê osadów dennych. przyrodniczego. W jej granicach znajduje siê Rezerwat Zatoka Elbl¹g skupia w sobie wszystkie niekorzystne cechy rzeki Elbl¹ska, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbl¹skiej oraz obszary nizinnej i skanalizowanej, które decyduj¹ o jakoœci wód oraz inten- Natura 2000 – „Zalew i Mierzeja Wiœlana” (PLH 280007) oraz sywnoœci procesów samooczyszczania: minimalny spadek oraz „Zalew Wiœlany” (PLB2800010). przep³yw, a czasami jego brak, postêpuj¹ca eutrofizacja powoduj¹ca Rzeka D¹brówka nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych zarastanie dna i brzegów oraz du¿a iloœæ osadów dennych. Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Badania przeprowadzono w zakresie moni- Dorzecze rzeki Elbl¹g posiada rozga³êziony uk³ad hydrogra- toringu diagnostycznego i operacyjnego w przekroju Rubno, na ujœ- ficzny, a przewa¿aj¹c¹ jego czêœæ stanowi zlewnia jeziora Dru¿no. ciowym odcinku cieku. Bezpoœrednio do rzeki Elbl¹g wp³ywa kilka niewielkich cieków (Fiszewka, Tyna, Kumiela i Babica ). G³ówne zasilanie rzeki Elbl¹g Klasyfikacja stanu ekologicznego pochodzi z jeziora Dru¿no. Stan ekologiczny jcw „D¹brówka” oceniono jako umiarkowany Jcw le¿y na obszarze objêtym ochron¹ Natura 2000: „Zalew zarówno z uwagi na elementy biologiczne, jak i fizykochemiczne. Wiœlany” (PLB280010), „Zalew Wiœlany i Mierzeja Wiœlana” Ze wskaŸników biologicznych makrobezkrêgowce bentosowe i ich- (PLH280007), „Jezioro Dru¿no” (PLB280013) i „Jezioro Dru¿no” tiofauna (dziedziczona z 2014 r.) kwalifikowa³y jcw do III klasy. (PLH280028). W pó³nocno-wschodniej czêœci zlewni znajduje siê Fitobentos i makrofity zosta³y zaliczone do klasy II. Ocena wskaŸni- Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbl¹skiej. Ponadto na obszarze ków fizykochemicznych wskazuje na stan poni¿ej dobrego. Wska- zlewni wystêpuj¹ cztery rezerwaty przyrody (Jezioro Dru¿no, Zato- Ÿnikami przekraczaj¹cymi granice II klasy by³y: zawiesina ogólna, ka Elbl¹ska, Dêby w Krukach Pas³êckich, Lenki) oraz piêæ obszarów ChZT-Mn, OWO, ChZT-Cr, wapñ, zasadowoœæ ogólna, fosforany chronionego krajobrazu (Jeziora Dru¿no, Rzeki Dzierzgoñ, Kana³u i fosfor. Wymagania dla obszarów chronionych nie zosta³y spe³nio- Elbl¹skiego, Rzeki W¹skiej, Rzeki Nogat). ne. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jcw „D¹brówka” Rzeka Elbl¹g wykorzystywana jest jako szlak ¿eglugowy. okreœlono jako z³y. Poprzez Kana³ Jagielloñski i Nogat posiada po³¹czenie z Wis³¹, a Kana³em Elbl¹skim ³¹czy siê z Ostród¹ i I³aw¹. Na rzece znajduje PLRW2000175569 NARUSA siê Port Morski w Elbl¹gu. Woda z rzeki pobierana jest do celów technologicznych przez zak³ady przemys³owe miasta Elbl¹ga, Narusa jest rzek¹ I rzêdu o d³ugoœci 13,1 km i powierzchni zlewni 2 a w okresach suszy za pomoc¹ systemu melioracyjnego, mo¿e byæ 56,5 km . ród³a rzeki znajduj¹ siê na WysoczyŸnie Elbl¹skiej wykorzystana do nawadniania obszarów rolniczych na ¯u³awach. w okolicach miejscowoœci Pogrodzie na wysokoœci 100 m n.p.m. Rzeka Elbl¹g jest odbiornikiem 22 456 m3/d œcieków (2016 r. – iloœæ Najwa¿niejszym dop³ywem Narusy jest Krzywiec o d³ugoœci œcieków z automonitoringu) z mechaniczno-biologicznej oczysz- 13,8 km. Narusa le¿y w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym Dolnej czalni z miasta Elbl¹ga. Dodatkowo ³adunek zanieczyszczeñ dopro- Wis³y. wadzany jest za poœrednictwem licznych dop³ywów. Zlewnia Narusy le¿y w obrêbie Obszaru Chronionego Krajobrazu Badania jakoœci prowadzono w ramach monitoringu diagno- Wysoczyzny Elbl¹skiej oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki stycznego i operacyjnego w przekroju Nowakowo (2,5 km). Baudy. Odcinek ujœciowy rzeki znajduje siê w sieci Natura 2000 i objê- ty jest ochron¹ siedliskow¹ „Zalew Wiœlany i Mierzeja Wiœlana” Klasyfikacja potencja³u ekologicznego (PLH280007) i gatunkow¹ „Zalew Wiœlany” (PLB2800010). Potencja³ ekologiczny jcw „Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz Zlewnia Narusy jest obszarem o zró¿nicowanej rzeŸbie od z jez. Dru¿no” okreœlono jako s³aby z uwagi na elementy biologiczne p³asko-równinnej do falisto-pagórkowatej. Powierzchniê zlewni – makrobezkrêgowce bentosowe. Makrofity zaliczono do III klasy, urozmaicaj¹ g³êbokie doliny erozyjne Narusy i jej dop³ywów. Zlew- a fitobentos – do I. W oparciu o monitorowane wskaŸniki fizykoche- niê buduj¹ g³ównie gliny zwa³owe przemieszane z piaskami i ¿wira- miczne potencja³ jcw oceniono jako poni¿ej dobrego. WskaŸnikami mi lodowcowymi, na których wytworzy³y siê gleby brunatne niespe³niaj¹cymi kryterium II klasy by³y: zawiesina ogólna, BZT5, wy³ugowane. Pod wzglêdem u¿ytkowania gruntów jest to obszar ChZT-Mn, OWO, ChZT-Cr, przewodnoœæ, twardoœæ ogólna, pH, rolniczo-leœny z nieznaczn¹ przewag¹ powierzchni zalesionej.

20 Od po³owy 2013 roku Narusa nie jest odbiornikiem œcieków 240 ha i objêtoœæ 11 500 tys. m3. Jest to akwen o stosunkowo ma³ych z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Rzeka stanowi jednolit¹ czêœæ wahaniach poziomu zwierciad³a wody. Wahania te nie przekraczaj¹ wód o nazwie „Narusa”. Badania w zakresie monitoringu diagno- 1 m, zwykle osi¹gaj¹c maksymaln¹ wartoœæ kilkudziesiêciu centy- stycznego i operacyjnego prowadzono ma odcinku ujœciowym metrów. Na zbiorniku znajduj¹ siê 4 wyspy. Trzy z nich s¹ zalesione, w ppk Frombork w odleg³oœci 0,4 km od ujœcia do Zalewu natomiast czwarta jest w fazie tworzenia. Dno zbiornika w przewa- Wiœlanego. ¿aj¹cej czêœci jest muliste. Wystêpuj¹ równie¿ niewielkie partie twardego, piaszczystego dna, miêdzy innymi w okolicach mostu Klasyfikacja stanu ekologicznego drogowego. Konfiguracja dna ulega sta³ym zmianom, spowodowa- Przeprowadzona na podstawie elementów biologicznych, hydro- nym silnym pr¹dem rzeki oraz gromadzonymi osadami, które przy- morfologicznych i fizykochemicznych ocena jcw „Narusa” wskazu- czyniaj¹ siê do systematycznego wyp³ycania zbiornika. Jest to je na z³y stan ekologiczny. WskaŸnikiem decyduj¹cym by³a ichtio- akwen reolimniczny o okresie retencji wynosz¹cej oko³o 8,5 doby. fauna (ocena dziedziczona z 2015 r.), któr¹ zaliczono do V klasy. Odleg³oœæ zbiornika od Ÿród³a rzeki Pas³êki wynosi 170 km. Pozosta³e badane elementy biologiczne – fitobentos, makrofity Jest to zbiornik retencyjny utworzony w 1916 roku przez spiê- i makrobezkrêgowce bentosowe spe³nia³y normy II klasy. Elementy trzenie dolnej Pas³êki zapor¹ ziemn¹. Wykorzystywany jest do fizykochemiczne oceniono poni¿ej stanu dobrego, z uwagi na prze- celów energetycznych i retencyjnych. Znajduje siê tutaj elektrownia kraczaj¹ce granice II klasy wartoœci tlenu rozpuszczonego, OWO o mocy 2 MW. Zbiornik wraz z przyleg³ym terenem jest obszarem i pH. Wymagania dla obszarów chronionych nie zosta³y spe³nione. prawnie chronionym w zakresie œrodowiska przyrodniczego. Znaj- Stan chemiczny jcw okreœlono jako poni¿ej stanu dobrego. Normê duje siê tutaj rezerwat Ostoja Bobrów na rzece Pas³êce oraz obszar przekracza³y wskaŸniki chemiczne badane w biocie (w rybach): bro- Natura 2000 „Rzeka Pas³êka” (PLH280006) i „Dolina Pas³êki” mowane difenyloetery, rtêæ i jej zwi¹zki, heptachlor i epoksyd hepta- (PLB280002). Zlewnia ca³kowita Zbiornika Pierzcha³y wynosi chloru. Jcw „Narusa” charakteryzuje siê stanem z³ym. 2100 km2. Natomiast zlewnia bezpoœrednia obejmuje powierzchniê 15,4 km2 i jest to obszar niemal w ca³oœci zalesiony. Brzegi zbiornika PLRW40001757231 BANÓWKA s¹ urozmaicone, z przewag¹ stromych i wysokich o deniwelacjach Banówka jest rzek¹ I rzêdu uchodz¹c¹ do Zalewu Wiœlanego po stro- lokalnie przekraczaj¹cych 40 m. Zbiornik jest tylko w niewielkim nie rosyjskiej w okolicach miejscowoœci Mamonowo. D³ugoœæ rzeki stopniu u¿ytkowany rekreacyjnie. Nie jest odbiornikiem œcieków ze w granicach Polski wynosi 30 km (ca³kowita 49,6 km), a powierzch- Ÿróde³ punktowych. Badania przeprowadzono w pó³nocnej czêœci nia zlewni 118,9 km2 (ca³kowita 214,9 km2). D³ugoœæ cieków w jed- akwenu w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. nolitej czêœæ wód „Banówka do granicy pañstwa” wynosi 65,2 km. Klasyfikacja potencja³u ekologicznego Banówka nale¿y do dorzecza Jarft, w regionie wodnym Jarft. ród³a Na podstawie elementów biologicznych, hydromorfologicznych rzeki znajduj¹ siê na wysokoœci oko³o 110 m n.p.m. w okolicach i fizykochemicznych jcw „Zb. Pierzcha³y” przypisano potencja³ miejscowoœci Wysoka Braniewska. Banówka, niemal na ca³ej umiarkowany. Elementy biologiczne oceniono na podstawie wska- d³ugoœci p³ynie w g³êbokiej dolinie o stromych stokach, gdzie deni- Ÿnika flora (klasa oceny ³¹cznej wskaŸnika okrzemkowego i fito- welacje lokalnie przekraczaj¹ 20 m. Dolina w przewa¿aj¹cej czêœci planktonu) – III klasa oraz makrobezkrêgowców bentosowych – jest zalesiona. I klasa. Wszystkie badane elementy fizykochemiczne spe³nia³y Zlewnia jcw le¿y w obrêbie Obszaru Chronionego Krajobrazu wymagania II klasy. Nie zosta³y spe³nione wymagania dla obszarów Rzeki Banówki i Rzeki Wa³szy oraz na obszarze Natura 2000 „Osto- chronionych. Stan chemiczny jcw „Zb. Pierzcha³y” oceniono jako ja Warmiñska” (PLB280015). Jest to obszar o zró¿nicowanej rze- dobry. Stan jednolitej czêœci wód „Zb. Pierzcha³y” okreœlono Ÿbie od pagórkowatej w po³udniowej czêœci do falistej, jak równie¿ jako z³y. zupe³nie p³askiej w strefie przygranicznej. Dodatkowo powierzch- niê zlewni urozmaicaj¹ liczne rozciêcia erozyjne i doliny rzeczne. W strukturze u¿ytkowania gruntów, oko³o 50% powierzchni stano- 2.3. Podsumowanie wi¹ lasy. Pozosta³a czêœæ to g³ównie tereny u¿ytkowane rolniczo. Banówka nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsz- zanieczyszczeñ. Badania prowadzono w ramach monitoringu dia- tynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku przeprowadzi³ bada- gnostycznego i operacyjnego w strefie przygranicznej z Obwodem nia 57 jednolitych czêœci wód powierzchniowych rzecznych Kaliningradzkim w odleg³oœci oko³o 15 km od ujœcia rzeki do Zale- w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawcze- wu Wiœlanego. go i obszarów chronionych (tab. 1, mapa 2 i 3). Dodatkowo w jcw: „Sajna od starego koryta Sajny do ujœcia” i „£yna od Pisy do granicy Klasyfikacja stanu ekologicznego pañstwa” wykonywano badania sumy dwóch substancji prioryteto- W oparciu o elementy fizykochemiczne, hydromorfologiczne i fizy- wych benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu, których warto- kochemiczne jcw „Banówka” przypisano stan ekologiczny umiar- œci zosta³y przekroczone w latach ubieg³ych. kowany. Spoœród badanych wskaŸników fizykochemicznych naj- Na podstawie wyników badañ elementów biologicznych mniej korzystn¹ ocenê uzyska³ fitobentos – III klasa, makrofity zali- i wspieraj¹cych je elementów fizykochemicznych wykonano klasy- czono do klasy II, makrobezkrêgowce bentosowe – do klasy I. Ele- fikacjê stanu lub potencja³u ekologicznego wód (tab. 1). W 2016 menty fizykochemiczne sklasyfikowano poni¿ej stanu dobrego. roku w 6 jednolitych czêœciach wód stwierdzono dobry stan lub Wartoœci dopuszczalne dla II klasy przekroczy³y: pH i fosforany. potencja³ ekologiczny. Nale¿a³y do nich: Wymagania dla obszarów chronionych nie zosta³y spe³nione. Stan – „£yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u chemiczny jcw okreœlono jako poni¿ej stanu dobrego. Normê prze- Dywity”; kracza³y wskaŸniki chemiczne badane w biocie (w rybach): bromo- – „Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno”; wane difenyloetery, rtêæ i jej zwi¹zki, kwas perfluorooktanosulfono- – „Wa³sza od Warny do ujœcia”; wy i jego pochodne (PFOS), heptachlor i epoksyd heptachloru. Stan – „Go³dapa od Czarnej Strugi do oddzielenia siê Starej jcw „Banówka” oceniono jako z³y. Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap”; – „Go³da”; PLRW200056939 ZB. PIERZCHA£Y – „¯ytkiejmska Struga od Ÿróde³ do granicy pañstwa. Zbiornik Pierzcha³y po³o¿ony jest na rzece Pas³êce, na wysokoœci W 38 jednolitych czêœciach wód stwierdzono umiarkowany stan lub 18,9 m n.p.m., w œrodkowej czêœci Równiny Warmiñskiej. Zbiornik potencja³ ekologiczny, w 8 jcw – s³aby, a w 4 jcw – z³y („Dop³yw posiada d³ugoœæ 7,9 km i przy pe³nym spiêtrzeniu powierzchniê spod Jedwabna”, „Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszelskiego, z Kan.

21 Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim”, „Burzanka do wp³ywu stan jcw okreœlono jako dobry, by³y „Wa³sza od Warny do ujœcia” do jez. Dru¿no”, „Narusa”). W jednej jednolitej czêœci wód – „Liwa oraz „Go³dapa od Czarnej Strugi do oddzielenia siê Starej Go³dapy od wyp³ywu z jez. Liwieniec do ujœcia” nie oceniono potencja³u eko- bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap”. W 4 jednolitych czêœciach wód logicznego z uwagi na brak badañ elementów biologicznych. nie okreœlono ich stanu, z uwagi na brak oceny stanu chemicznego W 35 jednolitych czêœciach wód przebadano stan chemiczny. W nie- lub brak badañ wskaŸnika biologicznego. których punktach stan chemiczny by³ dziedziczony z lat 2011–2015. W 22 jcw stwierdzono stan dobry, a w 13 – stan chemiczny poni¿ej Materia³y Ÿród³owe dobrego. W jcw, w których stan by³ dobry nie odnotowano ¿adnych Podzia³ hydrograficzny Polski, IMGW, Warszawa 1983 przekroczeñ substancji priorytetowych i innych substancji zanie- Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. czyszczaj¹cych, a ich zawartoœæ w wodach kszta³towa³a siê na poziomie poni¿ej granicy oznaczalnoœci. WskaŸnikami fizykoche- (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych Instytutu Mete- micznymi najczêœciej obni¿aj¹cymi jakoœæ wód by³y: ogólny wêgiel orologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Œrodowi- organiczny, ChZT-Cr, przewodnoœæ, substancje rozpuszczone, ska i sfinansowana ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony twardoœæ ogólna, odczyn, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogól- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej) ny, fosforany czy fosfor ogólny. Geobaza WaterFrameworkDirective.gdb, KZGW 2010 W badanych, w roku 2016, jednolitych czêœciach wód stan okreœlono dla 53. W 2 stwierdzono stan dobry, a w pozosta³ych stan Dane WIOŒ z³y (tab. 1). Najczystszymi jednolitymi czêœciami wód, w których

STAN TNWPKMNTRNUOSAÓ CHRONIONYCH OBSZARÓW MONITORINGU PPK W STAN

Z£Y Z£Y

Z£Y Z£Y TNCHEMICZNY STAN

PSD Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y TN/PTNJ£EKOLOGICZNY POTENCJA£ / STAN

S£ABY

UMIARKOWANY

ls lmnó iyohmcnc pcfcn aicyzznasneyzeineyttcn (3.6) niesyntetyczne i syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne - fizykochemicznych elementów Klasa

aicyzznasneyzeiniesyntetyczne i syntetyczne - zanieczyszczenia

- ley rwoy(mg/l) mrówkowy Aldehyd - œr. st.

- . usacesceóneskdie-specyficzne - szkodliwe szczególnie Substancje 3.6

ficzne

zanie

specy

dliwe -

stancje

nia syn

tetyczne

3.6 Sub

i niesyn

tetyczne

nie szko

szczegól

czyszcze ls eetwfzkceizyh(rp . 3.5) - 3.1 (grupa fizykochemicznych eementów Klasa

ofroón (mgP/l) ogólny Fosfor t œr. st.

4 /l) ofrn m P-PO (mg Fosforany t œr. st.

ztoón (mgN/l) ogólny Azot t œr. st.

3 /l) ztaoaoy(mgN-NO azotanowy Azot t œr. st.

ztKedha(mgN/l) Kjeldahla Azot t œr. st.

/l) ztaooy(mgN-NH amonowy Azot t œr. st.

3 /l) aaooæoón (mgCaCO ogólna Zasadowoœæ t œr. st.

dznpH Odczyn œr.

3.4 Zakwaszenie 3.5 Substancje biogenne

3 wroæoón (mgCaCO ogólna Twardoœæ /l) t œr. st.

278 7,0 - 8,0 0,18 1,30 1,39 2,68 0,093 0,256 PPD 0,021 II

anz(mgMg/l) Magnez t œr. st.

añ(mgCa/l) Wapñ t œr. st.

hok (mgCl/l) Chlorki

3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE œr. st.

4 /l) irzn (mgSO Siarczany t œr. st.

3.3 Zasolenie

usacerzuzzn (mg/l) rozpuszczone Substancje t œr. st.

(uS/cm) C reonœ 20 w Przewodnoœæ œr.

2 hTC (μgO ChZT-Cr /l) œr.

W (mgC/l) OWO t œr. st.

2 /l) hTM (mgO ChZT-Mn

œr.

Klasyfikacja wskaŸników i elementów jakoœci wód

2 Z5(mgO BZT5 /l) œr.

3.2 Warunki tlenowe

2 /l) lnrzuzzn (mgO rozpuszczony Tlen t œr. st.

aisn gla(mg/l) ogólna Zawiesina t œr. st.

C) eprtr ( Temperatura œr.

fizyczny o

3.1 Stan

3.1.1 3.1.5 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.6 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.4.1 3.4.2 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.5 3.5.6 3.5.7 3.6.1 - hydromorfologicznych elementów Klasa

MORF.

2. ELE

MENTY

HYDR.- ls lmnó biologicznych elementów Klasa

II I 10,4 4,1 10,6 3,9 7,6 14,2 49,5 448

Ichtiofauna

sankMZB WskaŸnik

arbzrgwebnooe(nesMMI) (indeks bentosowe Makrobezkrêgowce 1)

ls sank FLORA wskaŸnika Klasa

arft mkoioyidk zcn MIR) rzeczny indeks (makrofitowy Makrofity wartoœæ indeksu

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE

ioets(sankorekw IO) okrzemkowy (wskaŸnik Fitobentos iolntn(sankftpakooyIFPL) fitoplanktonowy (wskaŸnik Fitoplankton

1.1 1.2 1.3 1.5 1.6 y abiotyczny Typ

25 0,43 0,409 35,1 0,591 III II 10,7 9,0 3,0 10,8 359 247 209 6,8 - 8,2 0,17 1,28 0,31 1,58 0,074 0,162 PSD 0,023 II

25 0,651 47 0,692 II II 10,1 7,8 9,6 2,8 6,3 8,6 23 305 196 6,9 - 8,1 0,24 1,22 0,195 1,40 0,021 0,128 PPD II

20 0,656 40,3 0,939 0,888 II II 11,1 10,1 2,2 8,7 369 242 7,1 - 7,9 0,07 1,38 1,06 2,42 0,062 0,135 PPD 0,016 II

24 0,69 0,608 37 0,77 II I 9,3 9,2 1,7 11,0 463 346 240 7,0 - 7,8 0,07 1,07 2,00 3,05 0,080 0,198 PSD 0,019 II

17 36,8 0,278 IV II 9,2 11,1 1,4 9,2 639 474 366 7,3 - 8,0 0,04 1,14 1,54 2,70 0,057 0,141 PSD

18 0,61 38,5 0,634 III I 9,6 8,7 2,6 13,8 370 268 265 6,9 - 7,8 0,09 1,32 0,75 2,13 0,034 0,125 PSD 0,025 II

17 0,525 30,1 II I 9,4 9,8 2,0 9,2 420 316 213 7,0 - 7,9 0,20 1,03 1,33 2,34 0,116 0,253 PSD

23 0,31 0,867 III II 9,6 7,5 2,0 13,9 612 467 289 6,8 - 7,9 0,23 1,63 4,25 6,02 0,170 0,256 PSD

0 (17) 0,66 41,8 0,421

- aw erznayng ukupomiarowo-kontrolnego punktu reprezentatywnego Nazwa

Wkra - Dzia³dowo (Kisiny) Kana³ Elbl¹ski - powy¿ej Jez. Drwêckiego, Liwa Drwêca - Sam borowo

Dop³yw z Niel barku-Nielbark Gi³wa - Leœnic two ¯elazowi ce Wkra - Zalesie - Krokowo Kana³ M³yñski - na drodze Gnojno - Prusi nowo

o erznayng ukupomiarowo-kontrolnego punktu reprezentatywnego Kod o cnae jcw ocenianej Kod

3 4 5 67891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344

PLRW2000202869 PL01S0301_0950 Wel - Bratian

PLRW20002426819 PL01S0301_0954

PLRW2000028369 PL01S0301_0899

PLRW20002528399 PL01S0301_0879

PLRW20001728714 PL01S0301_3888

PLRW20001856299 PL01S0301_3555

PLRW200017268189 PL01S0301_0953

PLRW200023268321 PL01S0301_0901

- aw cnae jcw ocenianej Nazwa

Wel od dop³. spod Mroczna do ujœcia Wkra od dop³ywu z Zagrzewa do po³¹czenia ze Szkotówk¹ bez Szkotówki

Kana³ Elbl¹ski od jez. Iliñskiego do jez. Drwêckiego

Drwêca od pocz¹tku do koñca jez. Drwêckiego bez kan. Ostródzkie- go i Elbl¹skiego

Dop³.z Nielbarku

Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñ skie, Gi³wa

Wkra od Ÿróde³ do dop³ywu z Zagrzewa

Kana³ M³yñski

Wel do wyp³ywu z jez. Gr¹dy PLRW20002528653 PL01S0301_0951 Wel - Tuczki

1 2 1

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku

23 Z£Y

Z£Y

b.o.

Z£Y Z£Y

Z£Y Z£Y Z£Y

Z£Y Z£Y

PSD Z£Y Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY b.o. Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

PSD_sr Z£Y

PSD_sr Z£Y Z£Y

PSD_max Z£Y

PSD_max Z£Y Z£Y

Z£Y

S£ABY

DOBRY

UMIARKOWANY

0,05 0,99 0,12 1,09 0,036 0,112 II 0,014 II

326 7,1 - 7,7 0,15 2,00 3,83 5,88 0,177 0,39 PSD

II I 9,0 7,2 1,5 16,9 679 520

25 0,75 38,9 0,773 II I 11,0 10,4 1,5 9,6 285 146 209 7,7 - 8,3

25 0,675 30,5 III I 9,6 6,7 1,9 13,1 504 363 292 6,8 - 7,8 0,30 1,38 1,23 2,64 0,058 0,178 PSD

25 37,9 0,6 III II 13,2 5,4 2,01 18,4 1320 568 7,1 - 7,8 0,05 6,93 12,63 21,89 0,081 0,186 PPD

25 0,66 I II 14,5 3,6 3,1 27,8 580 251 7,3 - 9,2 0,8 2,88 0,66 3,41 1,209 1,316 PPD

17 0,62 38,7 II I 9,5 4,6 1,5 14,4 525 407 292 6,8 - 7,5 0,30 1,49 1,74 3,25 0,046 0,18 PSD

19 0,305 41,3 0,749 0,357 IV II 10,3 6,4 7,8 3,7 11,7 16,2 35,4 460 203 7,0 - 8,0 0,46 2,37 0,98 3,40 0,258 0,386 PPD 0,0378 II

18 0,696 0,374 V I 8,7 7,2 1,5 12,5 421 314 240 7,2 - 7,7 0,15 1,13 0,39 1,49 0,040 0,191 PSD

17 0,441 20 0,48 28,3 0,653 0,672 III II 9,3 24,0 8,6 2,2 8,8 14 31,1 580 424 43,4 23,4 92,8 15,5 295 7,2 - 8,2 271 0,13 1,21 4,50 6,02 0,113 0,262 PSD 0,0298 II

20 0,56 35,2 0,788 II I 9,7 10,5 2,5 13,9 370 276 233 7,5 - 8,2 149 0,05 1,15 2,26 3,42 0,073 0,160 PSD 0,023 II

20 0,79 34,2 0,527 0,578 III I 15,4 18,1 9,4 2,2 6,7 12,2 31,4 503 357 18,7 297 7,0 - 8,0 0,07 1,45 1,83 3,22 0,069 0,22 PSD II

20 37 II II 11,7 8,4 2,4 9,8 400 271 190 7,3 - 8,3 0,35 1,47 0,42 1,96 0,214 0,127 II

18 0,484 II I 9,4 8,5 1,5 16,9 612 504 359 7,5 -7,8 0,09 1,41 5,08 6,51 0,057 0,168 PSD

20 0,477 32,2 0,57 0,64 III I 13,2 43,2 8,6 1,8 11,5 14,6 35,4 595 484 34,5 13 99,7 16 399 6,9 - 8,0 283 0,11 1,56 4,58 6,19 0,118 0,269 PSD II

18 0 28,1 0,138 V II 9,1 8,8 4,2 15,6 550 424 336 7,3 - 8,1 1,04 2,8 2,7 5,56 0,127 0,37 PSD 0,027 II

17 0,45 II II 12,3 6,8 2,79 17,9 857 646 403 7,6 - 7,9 0,202 5,13 8,07 13,39 0,099 0,198 PSD

23 0,47 II II 14,3 5,1 1,9 15,03 538 266 7,3 - 8,2 0,19 1,33 0,574 1,93 0,078 0,159 PPD

23 0,52 II II 12,2 3,7 3,2 29,8 853 695 434 7,1 - 7,5 0,32 3,99 4,64 8,07 0,143 0,281 PSD

19 30 III II 14,2 2,8 3,4 23,4 554 392 246 7,1 - 8,7 0,69 2,54 0,94 3,39 0,787 0,92 PSD

17 0,49 35,7 0,456 IV II 14,6 6,6 6,4 3,1 6,9 12,3 23 578 407 60,3 15,7 87,6 11,5 275 7,2 - 8 196,5 0,804 2,24 1,49 3,77 0,060 0,205 PSD 0,028 II

17 0,48 II II 11,8 7,6 2,7 12,7 524 373 270 7,9 - 8,2 0,131 1,82 2,27 4,12 0,085 0,256 PSD

19 0,68 26,9 III II 13,8 8,7 6,2 2,2 5,9 11,9 26,3 659 280 7,7 - 8,1 0,13 1,6 2,28 3,93 0,128 0,235 PPD 0,147 PPD

0 (19) 0,69 33,3 0,328 IV II 15,9 19,1 7,7 3,8 9,3 13,9 32,5 992 266 7,7 - 8,8 0,21 1,13 1,35 2,5 0,082 0,192 PPD 0,024 II

Korbania - Zaci sze I³awka - Ma³y Bór Dop³yw spod Jedwabna - Szuæ

Symsarna - powy¿ej ujœcia do £yny w Lidzbarku War miñskim

Kiermas - poni¿ej jeziora £yna - Redykaj Koœno ny Symsarna - poni¿ej Jezio- ran Pisa - pon. ujœ- cia Po³apiñskiej Strugi Sajna - powy- ¿ej ujœcia do Gubra

Sajna - poni¿ej Reszla_02 Dop³yw z Dar- gowa - Piniewo Osa - Piotrowi- ce

M³ynówka - S³upnica Liwa - Kamie niec Dop³yw z Lub nów Ma³ych - Kamieniec Liwa - Brono wo Kakaj - Bisku Nogat - Kêpa piec Dolna/Kêpiny W¹ska - LeŸni ca W¹ska - Wêzi na

PL08S0301_3055 £yna - Sêpopol

PL08S0301_0139 £yna - Stopki

3 4 5 67891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344

PLRW200019285699 PL01S0301_0892

PLRW700020584699 PL08S0301_0152

PLRW700020584511 PL08S0301_0170

PLRW7000255846939 PL08S0301_0166

PLRW7000185847849 PL08S0301_0143

PLRW7000205848899 PL08S0301_0145

PLRW70001858488299 PL08S0301_3044

PLRW20002529639 PL01S0301_3566

PLRW200019522371 PL01S0301_3558

PLRW200019545699 PL01S0301_0948

Korbania od Kan. I³awskiego PLRW200017283689 PL01S0301_3537

I³awka od wyp³ywu z jez. I³awskiego do ujœcia

Dop³yw spod Jedwabna PLRW2000182654172 PL01S0301_3553

Drela PLRW2000172836349 PL01S0301_3536 Drela - Glêdy Guber od Rawy do ujœcia PLRW70002058489 PL01S0301_3939 Guber - Prosna

Symsarna od wyp³ywu z jez. Sym sar do ujœcia

£yna od Pisy do granicy pañstwa PLRW700020584911

Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno PLRW7000255844859 PL08S0301_3046 £yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Dywity Symsarna do wyp³ywu z jez. Sym- sar

Pisa od Ÿróde³ do Po³apiñskiej Strugi, z Po³apiñsk¹ Strug¹

Sajna od starego koryta Sajny do ujœcia

Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszel skiego, z Kan. Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim Dop³yw z Dargowa PLRW200017283612 PL01S0301_3881

Osa do wyp³ywu z jez. Trupel bez Osówki

M³ynówka PLRW200023296532 PL01S0301_3562

Liwa do Starej Liwy PLRW20002552219 PL01S0301_3567

Dop³yw z Lubnów Ma³ych PLRW20002352232 PL01S0301_3575

Liwa od Starej Liwy do dop³ywu z jez. Burgale Kakaj PLRW200017296529 PL01S0301_3579 Nogat PLRW200005299 PL01S0301_0914

W¹ska do Sa³y z Sa³¹ PLRW200017545669 PL01S0301_3893

W¹ska od Sa³y do wp³ywu do jez. Dru¿no

1 2

13 14

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku (cd.)

24 Z£Y Z£Y

Z£Y Z£Y

b.o. b.o.

PSD Z£Y Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY DOBRY DOBRY

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY DOBRY DOBRY

PSD_sr Z£Y Z£Y

Z£Y

S£ABY

DOBRY

UMIARKOWANY

0,056 0,87 1,06 1,95 0,046 0,128 II

7,2 -

8,2

275 7,6 - 8,1 0,49 1,62 1,11 2,73 0,224 0,191 II 0,0318 II

254 7,7 - 8,1 0,041 0,80 1,21 2,02 0,032 0,079 II

233

212,5 7,8 - 8,2 0,09 1,64 0,39 2,05 0,092 0,209 PSD

379 303

III II 12,2 7,7 3,4 15,5 410 278,8

III II 12,2 7 8,5 2,2 6,2 10,4 17,4 463 327 34,6 11,1 75,6 11 243,4 8 - 8,4 190,2 0,04 0,86 1,34 2,21 0,167 0,287 PSD 0,017 II

III II 12,4 10,0 5,5 2,3 6,7 10,3 24,5 662 394,8

0,332

0,720 0,883 II II 9,3 11,6 2,4 11,7 373 289

0 0,66 0,41 III 0,611 III II 16,3 9,2 4,4 14 27,7 447 8 - 8,7 0,346 1,51 0,037 0,15 II 0,018 II

25 0,678 47,5 0,641 III II 11,4 4,7 10,8 3,5 7,4 14,3 33,7 315 251 31,0 18,0 56,6 11,3 188 7,5 - 8,6 159,9 0,048 1,32 0,49 1,82 <0,01 0,045 PSD 0,025 II

17 21,4 0,654 0,444 V II 7,7 11,1 8,6 1,74 5,53 9,6 20,8 660 404,5 22,7 19,5 93,35 11 285 8,1 - 8,2 262,1 0,07 1,21 0,82 1,95 0,274 0,16 PSD 0,028 II

18 0,48 0,596 III II 14,8 24,2 8,1 4,8 8,52 14,6 37,7 441 289,1 23,4 36,9 69,7 9,4 191,8 7,5 - 8,6 246,5 1,17 2,78 1,15 4,16 0,170 0,489 PSD 0,048 II

18 0,47 II II 13,7 9,2 3,9 17,4 405 282,4 207,4 8,1 - 8,7 0,399 1,82 1,42 3,29 0,125 0,319 PSD

17 0,46 42,7 0,765 0,504 V II 11,9 11,1 7,2 2,4 8,8 12,6 25,7 447 293,8 18,1 8,6 68,2 12,2 218,6 7 - 8,1 199,3 0,36 1,18 1,27 2,49 0,093 0,246 PSD 0,031 II

18 0,468 0,772 IV II 12,6 8,3 14,4 546 360,3 272 7,9 - 8,1 0,103 1,55 0,8 2,38 0,052 0,184 PSD

17 0,5 41,4 0,653 0,518 III20 II 12,9 103,8 8,5 0,59 2,8 40,2 18,5 12,8 46,5 504 373,5 18,7 7,7 86,5 12,5 260,8 8 - 8,4 0,935 258,2 0,117 II 1,15 2,42 II 3,6 0,210 9,7 0,478 PSD 12,4 0,063 5,8 PSD 2,0 7,8 10,8 19,1 540 342 259 7,6 - 8,0 0,29 1,19 1,35 2,55 0,264 0,264 PSD 0,021 II

18 0,54 0,369 IV II 13,3 6,1 2,7 20,9 565,5 386,1 280,5 7,2 - 8,1 0,282 1,92 0,32 2,27 0,193 0,427 PSD

17 0,39

20 0,61 0,728 II II 10 7,9 7,3 1,2 8,5 11,9 23,9 479 255 7,8 - 8,3 0,04 1,21 1,40 2,61 0,300 0,187 II 0,02 II

17 0,4 44,1

19 9,4 3,1 19,7 0,18 1,25 1,55 2,82 0,061 0,233 b.o.

20 0,66 0,355 IV II 11,2 6,1 2,6 9,7 504 248 7,8 - 8,0 0,153 0,98 1,76 2,7 0,115 0,159 PPD

17 0,37 36,5

20 0,503 36,8 0,725 0,733 II II 9,2 5,3 10,0 1,9 7,3 12,0 25,6 342 279 28,0 11,0 71,5 11,2 224 7,7 - 8,2 201,9 0,084 1,10 1,04 2,16 0,038 0,092 PSD 0,024 II

18 0,472 40,1 0,801 0,48 III II 7,5 8,3 10,6 2,1 9,9 14,6 34,2 361 286 18,5 9,7 80,8 10,4 235 7,6 - 8,0 220,0 0,090 0,96 1,49 2,46 0,019 0,088 PSD 0,029 II

18 0,406 38,7 0,553 0,952 III II 8,2 4,6 9,4 1,7 10,8 16,8 37,1 461 380 50,0 13,0 99,0 12,2 286 7,2 - 7,9 252,7 0,106 1,24 2,06 3,31 0,045 0,109 PSD 0,038 II

20 0,669 29,5

18 0,445 II II 7,4 11,1 2,0 10,2

0 (19) 0,69 31,9 0,28 IV II 15,3 20,3 6,8 3,95 10,5 16 39,4 1465 337 7,5 - 8,5 0,261 1,52 1,97 3,52 0,152 0,271 PPD 0,039 II

Burzanka - Gro nowo Górne Elbl¹g - Nowa kowo

Grabianka - Janówek Stradanka - Tolkmicko Narusa - From bork Dop³yw z Litwy - Kalisty Drwêca War D¹brówka - miñ Rubno ska-Drwêczno Dop³yw spod Wor³awek - E³dyty Wielkie

Wa³sza - Sty- gajny Banówka - Podleœne

Pas³êka - Nowa Pas³êka - Pierz- Pas³êka cha³y Elbl¹g (Dzierz- goñ) - Stare Dolno

Zbiornik Pierz- cha³y - stan. 1 Wêgorapa - Mieduniszki

Pisa (Kana³ Mioduñski) - Mioduñskie Go³dapa - poni¿ej dop³ywu Gór nego Potoku Stara Go³dapa - Budzewo

Go³dapa - Zaka³cze

Go³da - Boæwin ka

PL01S0301_0923 PL01S0301_3895

PL01S0301_0883 PL01S0301_3894 Elbl¹g - B¹gart

3 4 5 67891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344

PLRW20001754599969 PL01S0301_3542

PLRW200005499 PL01S0301_0882

PLRW200018563729 PL01S0301_3890

PLRW20002056699 PL01S0301_0881

PLRW2000195229 PL01S0301_4025 Liwa - Kwidzyn

PLRW20002056999

PLRW2000056939 PL01S0301_0918 PLRW70002058253 PL08S0301_0159

PLRW200025264199 PL01S0301_3886

PLRW7000185824329 PL08S0301_3034

PLRW700018582329 PL08S0301_3033

PLRW700020582479 PL08S0301_0108

Burzanka do wp³ywu do jez. Dru ¿no Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz z jez. Dru¿no

Grabianka PLRW20001855369 PL01S0301_0890

Stradanka PLRW200018554 PL01S0301_0938

Narusa PLRW2000175569 PL01S0301_0913

Dop³yw z Litwy

Drwêca Warmiñska od dop³ywu D¹brówka PLRW2000175514 PL01S0301_0871 z Mingajn do ujœcia

Dop³yw spod Wor³awek PLRW20001856394 PL01S0301_3889

Wa³sza od Ÿróde³ do Kat³awki PLRW20001756829 PL01S0301_3892 Wa³sza - Wopy

Wa³sza od Warny do ujœcia PLRW2000205689 PL01S0301_0947

Banówka do granicy pañstwa PLRW40001757231 PL05S0301_0001

Liwa od wyp³ywu z jez. Liwieniec do ujœcia

Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierz cha³y do ujœcia

Elbl¹g do M³ynówki PLRW20001754356

Zb. Pierzcha³y Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa

Pisa od wyp³ywu z jez. Kisajno do wyp³ywu z jez. Ta³ty (EW. + z jez. Niegocin, Ryñskie)

Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej Stru- gi, z Czarn¹ Strug¹

Stara Go³dapa od oddzielenia siê Kana³u Bro¿ajckiego do ujœcia Go³dapa od Czarnej Strugi do oddzielenia siê Starej Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap

Go³da PLRW7000185824769 PL08S0301_3059

1 2

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych 2016 roku (cd.)

25 b.o. b.o.

DOBRY Z£Y

DOBRY Z£Y Z£Y

DOBRY

UMIARKOWANY

stan dobry

przekroczone stê¿enia maksymalne

przekroczone stê¿enia œrednioroczne

przekroczone stê¿enia œrednioroczne i maksymalne

stan chemiczny

stan z³y

dobrego

stan dobry

poni¿ej stanu

stan

Z£Y

PSD

229 7,4 - 7,9 0,042 0,73 0,28 1,02 0,021 0,068 II

PSD_sr

DOBRY

PSD_max

16,5 340 7,6 - 7,9 286,0 0,094 1,74 4,82 6,62 0,054 0,126 PSD 0,034 II

111,8

352 277,0

MAKSYMALNY

UMIARKOWANY

II II

III III

IV IV

Z£Y Z£Y

PPD PPD

S£ABY S£ABY

DOBRY DOBRY

MAKSYMALNY

UMIARKOWANY

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne) potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

18 0,495 II II 6,7 9,7 1,5 12,0

17 0,421 37,0 0,503 III II 7,7 4,0 5,8 4,0 22,3 31,8 73,3 282 266 20,0 6,0 67,9 8,8 179 6,9 - 7,5 182,4 0,080 1,28 0,34 1,63 0,084 0,152 PSD 0,05 II

17 0,544 37,0 0,830 II II 10,0 4,4 8,7 2,8 12,0 17,8 39,4 569 512 91,0 41,0

¯ytkiejmska Struga - pon. miejscowoœci ¯ytkiejmy

Ilma - Olszewo Wêgorzewskie

stan / potencja³ ekologiczny

stan / potencja³ z³y

Klasa elementów biologicznych

stan / potencja³ s³aby

stan db / potencja³ db

stan bdb / potencja³ maks.

3 4 5 67891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344

Klasa elementów hydromorfologicznych

stan / potencja³ umiarkowany

Klasa elementów fizykochemicznych (3.1-3.6)

PLRW700018582845 PL08S0301_0163

PLRW700017584965 PL08S0301_3048 Omêt - Asuny

III

Z£Y

PSD poni¿ej stanu / potencja³u dobrego

S£ABY

DOBRY

UMIARKOWANY stan / potencja³ umiarkowany

stan ekologiczny

BARDZO DOBRY stan bdb / potencja³ maks.

¯ytkiejmska Struga od Ÿróde³ do granicy pañstwa

Ilma do granicy pañstwa PLRW7000175849881 PL08S0301_0113 Omêt od Ÿróde³ do granicy pañstwa

1 2

1) makrobezkrêgowce pominiête w ocenie z uwagi na zbyt nisk¹ liczbê (<350) organizmów w próbce 2) przyjêto II klasê dla odczynu pH, poniewa¿ wartoœæ przekroczenia mieœci siê w granicy niepewnoœci pomiaru 3) wskaŸnik MIR obliczony na podstawie 6 gatunków roœlin 4) wskaŸnik ichtiofauny nieujêty do oceny z uwagi na znaczn¹ rozbie¿noœæ z ocen¹ pozosta³ych elementów biologicznych 5) wskaŸnik pominiêty w ocenie w 2011 roku 6) przyjêto II klasê dla odczynu pH, poniewa¿ wartoœæ przekroczenia mieœci siê w granicy niepewnoœci pomiaru 7) przyjêto II klasê dla wyniku OWO, poniewa¿ wartoœæ przekroczenia mieœci siê w granicy niepewnoœci pomiaru 8) przyjêto II klasê dla wyniku OWO, poniewa¿ wartoœæ przekroczenia mieœci siê w granicy niepewnoœci pomiaru OBJAŒNIENIA:

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku (cd.)

26 Mapa 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1).

27 Mapa 3. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)

28 3. MONITORING JEZIOR

3.1. Wstêp normy ustalone dla II klasy, mog¹ one obni¿yæ klasyfikacjê stanu ekologicznego do stanu umiarkowanego. W rozporz¹dzeniu w spra- Rok 2016 otwiera trzeci szeœcioletni cykl zarz¹dzania wodami wie sposobu klasyfikacji…z 2016 roku wyraŸnie zaostrzone zosta³y 2016-2021. Zgodnie z opracowanym „Programem Pañstwowego wymogi dotycz¹ce zawartoœci fosforu ogólnego w wodach jezioro- Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na wych, w stosunku do rozporz¹dzenia z 2013 roku. lata 2016-2020”(PMŒ), w 2016 roku przeprowadzono badania Klasyfikacja stanu chemicznego opiera siê na analizie wyników 39 jezior. Monitoringiem diagnostycznym objêto 21 jezior (w tym pomiarów substancji priorytetowych i innych substancji zanieczysz- 5 jezior reperowych: Jegocin, Wukœniki, Kortowskie, Miko³ajskie czaj¹cych. Stan chemiczny okreœla siê jako dobry, gdy ¿aden wska- i P³askie), a 33 – operacyjnym. Czêœæ jezior badano zarówno Ÿnik chemiczny nie przekracza granic norm, okreœlonych w roz- w ramach monitoringu diagnostycznego, jak i operacyjnego. Wiêk- porz¹dzeniu w sprawie klasyfikacji… szoœæ jezior objêtych monitoringiem po³o¿ona jest na obszarach W ocenie uwzglêdnia siê równie¿ wyniki badañ, dziedziczone chronionych. W 2016 roku przebadano 17 jezior le¿¹cych w obsza- z poprzednich lat. Dotyczy to elementów biologicznych i substancji rach ochrony siedlisk i gatunków (Natura 2000), 9 jezior w obsza- priorytetowych, badanych w latach 2011-2015 w ramach monitorin- rach zagro¿onych eutrofizacj¹ komunaln¹ i 2 jeziora w obszarach gu diagnostycznego, a nie badanych w roku 2016. przeznaczonych do celów rekreacyjnych. Ocenê koñcow¹ stanu wód przeprowadza siê w oparciu o ocenê W 2016 roku badania wykonywano w oparciu o rozporz¹dzenie stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz ocenê Ministra Œrodowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form spe³nienia wymagañ okreœlonych dla obszaru chronionego. Stan jcw i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód okreœla siê jako dobry, je¿eli stan ekologiczny jest co najmniej dobry powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011, Nr 258, poz. 1550, (bardzo dobry lub dobry) i jednoczeœnie stan chemiczny jest dobry z póŸn. zm.) oraz za³o¿enia wojewódzkiego programu PMŒ. Bada- oraz zosta³y spe³nione wymagania okreœlone dla obszaru chronione- nia biologiczne (fitoplanktonu) i fizykochemiczne wszystkich jezior go. W pozosta³ych przypadkach stan jcw okreœlany jest jako z³y. wykonywano cztery razy w roku: w okresie cyrkulacji wiosennej Opracowanie zawiera czêœæ opisow¹, tabelaryczne zestawienia (kwiecieñ), wczesnym latem (czerwiec), w okresie pe³nej stratyfika- wyników badañ oraz mapy i plany batymetryczne z zaznaczonymi cji letniej (sierpieñ) oraz w paŸdzierniku. Jeziora reperowe dodatko- stanowiskami poboru próbek. Prezentowana ocena nie zosta³a jesz- wo badano w maju i we wrzeœniu. W jeziorach objêtych monitorin- cze zweryfikowana przez GIOŒ i mo¿e ulec zmianie. giem diagnostycznym badania biologiczne obejmowa³y fitoplankton, fitobentos, makrofity oraz makrobezkrêgowce bentosowe (nie uwzglêdnione w ocenie – metodyka jest w trakcie weryfikacji). 3.2. Charakterystyka badanych jezior W niektórych jeziorach badano ichtiofaunê. Badania te by³y wykonywane przez Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie na zle- JEZIORO BARTÊ¯EK cenie GIOŒ. Ponadto w jeziorach objêtych monitoringiem diagnostycznym 12 razy w roku wykonywano badania substancji prioryte- Jezioro Bartê¿ek po³o¿one jest we wschodniej czêœci Pojezierza towych w dziedzinie polityki wodnej oraz specyficznych substancji I³awskiego, w dorzeczu rzeki Drwêcy, w granicach administracyj- zanieczyszczaj¹cych. Na tych jeziorach prowadzono równie¿ obser- nych gminy Mor¹g. wacje hydromorfologiczne, wspieraj¹ce elementy biologiczne, Jest to typowy zbiornik rynnowy o kszta³cie wyd³u¿onym zgodnie z metodyk¹ opracowan¹ w Instytucie Ochrony Œrodowiska. z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód. Powierzchnia jeziora W niektórych jeziorach oznaczano substancje priorytetowe wynosi 377,9 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 7,4 m. Na jeziorze znaj- w rybach oraz skorupiakach lub miêczakach. Te badania by³y wyko- duje siê 7 wysp o ³¹cznej powierzchni 7,4 ha. Linia brzegowa jest nywane przez firmê Polcargo International ze Szczecina, na zlecenie urozmaicona licznymi zatokami i pó³wyspami. Brzegi jeziora s¹ G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska. zró¿nicowane – od p³askich i podmok³ych do stromych i wysokich. Ocenê stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego Roœlinnoœæ wodna wynurzona, g³ównie trzcina pospolita i sitowie wód jeziornych przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie Mini- porasta ok. 90% linii brzegowej jeziora. Jezioro Bartê¿ek jest zbior- stra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfika- nikiem przep³ywowym, zasilanym g³ównie przez dop³yw z kierunku cji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz œrodowi- po³udniowo-wschodniego z jeziora Tarda oraz dop³yw z pó³nocy skowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2014, z miejscowoœci Wenecja. Wody z jeziora Bartê¿ek odp³ywaj¹ poz. 1482). Ocena stanu ekologicznego oparta jest przede wszystkim kana³em ¿eglownym do jeziora Ruda Woda, przez które przechodzi na elementach biologicznych, którym nadaje siê jedn¹ z piêciu klas Kana³ Elbl¹ski. Poprzez system kana³ów jezioro Bartê¿ek po³¹czone jakoœci wód: I (bardzo dobry stan ekologiczny), II (dobry stan ekolo- jest z jeziorami ostródzkimi i Jeziorakiem oraz Zalewem Wiœlanym giczny), III (umiarkowany stan ekologiczny), IV (s³aby stan ekolo- i Morzem Ba³tyckim. giczny) lub V (z³y stan ekologiczny). O wyniku klasyfikacji decydu- Zlewnia ca³kowita jeziora Bartê¿ek o powierzchni 59,1 km2 jest je ten element biologiczny, któremu nadano najmniej korzystn¹ kla- obszarem o zró¿nicowanej rzeŸbie od p³askiej do pagórkowatej sê. Elementy fizykochemiczne i hydromorfologiczne maj¹ znacze- z przewag¹ falistej. Obszar zlewni jest terenem leœno-rolniczym. nie wspieraj¹ce ocenê biologiczn¹. Ocena hydromorfologiczna, Lasy zajmuj¹ oko³o 60% powierzchni zlewni. Na znacznej czêœci oparta na metodzie LHS_PL (Lake Habitat Survey) pozwala na wystêpuj¹ podmok³e ³¹ki i pastwiska. Zlewniê bezpoœredni¹ w prze- zaklasyfikowanie jcw jezior do I klasy lub poni¿ej I klasy w zakresie wa¿aj¹cej czêœci zajmuj¹ lasy i zadrzewienia. W granicach zlewni elementów hydromorfologicznych. Dla elementów fizykochemicz- znajduje siê czêœæ zabudowañ wsi Winiec i Tarda. Wieœ Winiec jest nych ustalono wartoœci graniczne osobno dla I i II klasy (przezroczy- skanalizowana i œcieki odprowadzane s¹ na oczyszczalniê stoœæ wód i stê¿enie fosforu ogólnego) lub ³¹cznie dla I i II klasy w Mi³om³ynie. Jezioro Bartê¿ek jest w niewielkim stopniu zagospo- (przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa w 20°C, azot ca³kowity darowane rekreacyjnie. W miejscowoœci Winiec znajduj¹ siê domki i nasycenie hypolimnionu tlenem / stê¿enie tlenu nad dnem latem). letniskowe (czêœæ z nich jest w fazie budowy), a w miejscowoœci Tar- W przypadku, gdy ocena biologiczna wskazuje na bardzo dobry lub da – oœrodek wypoczynkowy, odprowadzaj¹cy do jeziora 9,3 m3/d dobry stan ekologiczny, a wskaŸniki fizykochemiczne przekraczaj¹ œcieków.

29 Jezioro badane by³o w zakresie monitoringu diagnostycznego, w 2016 roku móg³ byæ wynikiem sprzyjaj¹cych warunków pogodo- operacyjnego i obszarów chronionych. wych. Nie stwierdzono w ostatnich latach wzrostu zawartoœci bioge- Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- nów w wodzie. giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne, wskazuje na s³aby stan ekologiczny jeziora Bartê¿ek, o czym zadecydowa³ indeks fito- JEZIORO BIA£O£AWKI planktonowy. Obni¿on¹ jakoœæ wód potwierdzi³y równie¿ prawie Jezioro Bia³o³awki znajduje siê na obszarze gminy Pisz, w powiecie wszystkie monitorowane elementy fizykochemiczne – przezroczy- piskim. Le¿y na Równinie Mazurskiej i wchodzi w sk³ad systemu stoœæ, œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem, azot i fosfor ogólny. jezior Œniardwy - Roœ. Przez jezioro przep³ywa rzeka Wilkus, która Stan chemiczny okreœlono jako dobry. dop³ywa z jeziora Œniardwy (na tym odcinku nazywana jest Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Bartê¿ek – oceniono Kana³em Œniardwy, o przep³ywie regulowanym jazem), a odp³ywa jako z³y. do jeziora Kocio³ jako Bia³o³awka (regulowana progiem Wczeœniejsze, przeprowadzone w roku 2013 badania zbiornika, piêtrz¹cym). Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 211,1 ha. Dno równie¿ wskazywa³y na s³aby stan ekologiczny i podobnie jak muliste, ma³o urozmaicone, sk³ania siê w stronê maksymalnego w roku 2016 o ocenie zadecydowa³ indeks fitoplanktonowy. zag³êbienia (36,1 m) w czêœci centralnej. Brzegi jeziora s¹ przewa- ¿nie p³askie, podmok³e (pó³nocne nieco wy¿sze). Jezioro znajduje JEZIORO BE£DANY siê na obszarze Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska). 2 Jezioro Be³dany znajduje siê na terenie gminy Ruciane-Nida Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 9,5 km jest obszarem w powiecie piskim. Nale¿y do systemu Wielkich Jezior Mazurskich. rolniczo-leœnym, ze znacznym udzia³em terenów podmok³ych. Jej Po³¹czone jest przewê¿eniem misy jeziornej z Jeziorem pod³o¿e stanowi¹ piaski, ¿wiry, gliny zwa³owe oraz torfy. Zlewniê 2 Miko³ajskim oraz œluz¹ i jazem z jeziorem Guzianka Ma³a. bezpoœredni¹, o powierzchni 8,0 km , w oko³o 50% stanowi¹ lasy, G³ównym dop³ywem zbiornika jest rzeka Krutynia. Zasilany jest pozosta³a czêœæ to grunty orne, mokrad³a i tereny zurbanizowane. równie¿ wodami rzeki Nidki (Wigrynii), poprzez niewielkie, zara- Przy pó³nocnym brzegu po³o¿ona jest wieœ Kwik, która nie posiada staj¹ce jezioro Wygryny. Odp³yw wód nastêpuje w kierunku Jeziora wodoci¹gu i nie jest skanalizowana. Œcieki s¹ gromadzone w zbior- Miko³ajskiego. Jezioro jest g³êbokie (46,0 m), rynnowe. Powierzch- nikach bezodp³ywowych i wywo¿one do oczyszczalni w Piszu. We nia zwierciad³a wody wynosi 940,6 ha. Konfiguracja dna jest uroz- wsi i na jej obrze¿ach wystêpuje zabudowa letniskowa. Nad jezio- maicona licznymi g³êboczkami. Zbiornik wchodzi w sk³ad obszarem nie ma oœrodków wypoczynkowych i pól biwakowych. Zbior- rów Natura 2000 (PLH280048 Ostoja Piska i PLB280008 Puszcza nik le¿y na szlaku kajakowym: Œniardwy - Roœ - rzeka Pisa. Jezioro Piska) i le¿y w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Bia³o³awki nie jest odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 970,1 km2. Bezpoœred- punktowych. ni¹ zlewniê, o powierzchni 27,3 km2, pokrywaj¹ w oko³o 80% zwar- Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- te kompleksy leœne. Pozosta³¹ czêœæ zajmuj¹ tereny rolne i zabudo- gnostycznego i monitoringu obszarów chronionych. wania. Nad jeziorem znajduj¹ siê cztery wsie: Wygryny, Wierzba, Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- Piaski i Kamieñ. Do po³udniowego brzegu przylega czêœæ miasta giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na Ruciane-Nida. W rejonie zbiornika znajduje siê 11 oœrodków wypo- dobry stan ekologiczny. Wœród badanych parametrów, fitobentos, czynkowych i 11 zorganizowanych pól biwakowych. Doœæ liczna przezroczystoœæ wody i fosfor ca³kowity mieœci³y siê w normach zabudowa rekreacyjna wystêpuje w miejscowoœci Wygryny i nie- I klasy. Pozosta³e wskaŸniki odpowiada³y II klasie. liczna w Kamieniu. Przez jezioro przechodzi szlak ¯eglugi Mazur- Stan chemiczny oceniono jako dobry. skiej z Miko³ajek do Rucianego-Nidy. Odbywa siê tutaj równie¿ Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Bia³o³awki – oceniono ruch lokalnych jednostek p³ywaj¹cych oraz bardzo intensywna tury- jako dobry. styka ¿eglarska. W miejscowoœci Wierzba kursuje przez jezioro JEZIORO BLANKI prom samochodowy. Jezioro Be³dany jest bezpoœrednim odbiornikiem 19 m3/d Jezioro Blanki o powierzchni 440,1 ha po³o¿one jest w pó³nocnej oczyszczonych œcieków z oœrodka wypoczynkowego „Klub Mila” czêœci Pojezierza Olsztyñskiego w dorzeczu rzeki Symsarny, w gra- w Kamieniu. Bezpoœrednio do jeziora odprowadzane s¹ równie¿ nicach administracyjnych gminy Lidzbark Warmiñski. Jest zbiorni- wody z obiektów rybackich Gospodarstwa Rybackiego PZW kiem przep³ywowym o kszta³cie wyd³u¿onym w postaci dwóch w Rucianem-Nidzie. Ponadto Be³dany s¹ poœrednim odbiornikiem rynien po³o¿onych prostopadle do siebie. Powierzchnia jeziora œcieków oczyszczonych, odprowadzanych w iloœci 706 m3/d (wg wynosi 440,1 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 8,4 m. Zasilane jest informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 rok) z oczyszczalni przez rzekê Symsarnê oraz niewielkie dop³ywy g³ównie z kierunku miejskiej w Rucianem-Nidzie do rzeki Nidki (Wigrynii), w odleg- po³udniowego. Linia brzegowa jest urozmaicona z licznymi zatoka- ³oœci oko³o 5 km od jeziora. Oœrodek wypoczynkowy „Mazurski mi i pó³wyspami. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone od p³askich i pod- Raj” w Piaskach od 2014 roku jest pod³¹czony do oczyszczalni miej- mok³ych do stromych i wysokich. Roœlinnoœæ wodna wynurzona, skiej. Œcieki z pozosta³ych obiektów wypoczynkowych s¹ groma- g³ównie trzcina pospolita i sitowie porasta ok. 90% linii brzegowej dzone w zbiornikach bezodp³ywowych i wywo¿one do oczyszczalni jeziora. w Rucianem-Nidzie. Miejscowoœci Wygryny i Wierzba s¹ skanali- Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 195,7 km2, jest obsza- zowane i pod³¹czone do wymienionej oczyszczalni. rem rolniczym. Lasy zajmuj¹ oko³o 10% powierzchni zlewni. Na Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu opera- znacznej jej czêœci wystêpuj¹ podmok³e ³¹ki i pastwiska. Na terenie cyjnego i monitoringu obszarów chronionych. zlewni ca³kowitej znajduje siê kilka jezior (Luterskie, £awki, Kikity, Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- Pierœcieñ). Zlewniê bezpoœredni¹ w przewa¿aj¹cej czêœci zajmuj¹ giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na s³aby stan ekologiczny, obszary rolnicze z dominacj¹ gruntów ornych. Wystêpuj¹ tu pojedyn- o czym zadecydowa³ wskaŸnik fitoplanktonowy PMPL. cze zabudowania gospodarcze. Jezioro Blanki jest w niewielkim stop- Stan chemiczny oceniono jako dobry. niu zagospodarowane rekreacyjnie. W pobli¿u miejscowoœci Blanki Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Be³dany – oceniono jako i Suryty znajduje siê kilkanaœcie domków letniskowych. z³y. Jezioro Blanki badane by³o w zakresie monitoringu diagno- Jezioro Be³dany by³o wczeœniej badane w 2013 roku. Ocena sta- stycznego i operacyjnego. nu ekologicznego wskazywa³a na stan umiarkowany, z³y stan jcw. Klasyfikacja przeprowadzona na podstawie elementów biolo- O stanie ekologicznym umiarkowanym decydowa³y wówczas: fito- gicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych wskazuje na plankton i makrofity. Wzrost intensywnoœci zakwitów w jeziorze s³aby stan ekologiczny jeziora Blanki. Zadecydowa³y o tym

30 g³ównie elementy biologiczne – fitoplankton i fitobentos. Spoœród Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a – zajmuje powierzchniê badanych wskaŸników fizykochemicznych przezroczystoœæ i fosfor 328 km2. Na jej obszarze znajduje siê kilkanaœcie miejscowoœci, naj- ogólny nie spe³nia³y kryteriów II klasy. wiêksze z nich to: Biskupiec, Biesowo, Czerwonka, Bredynki, Stan chemiczny jcw oceniono jako dobry. Nadymowo, Rzeck. W bliskim s¹siedztwie jeziora po³o¿one s¹ wsie Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Blanki – okreœlono jako Wilimy i Ruk³awki, by³e Pañstwowe Gospodarstwa Rolne: Dadaj, z³y. Kojtryny i Nasy oraz pojedyncze gospodarstwa. Wczeœniejsze badania jeziora Blanki przeprowadzono w 2013 Zbiornik jest wykorzystywany rekreacyjnie. Znajduje siê nad roku. Podobnie jak w 2016, zbiornik charakteryzowa³ siê s³abym sta- nim kilka oœrodków wypoczynkowych i pensjonatów oraz inten- nem ekologicznym, a wskaŸnikiem decyduj¹cym o jego klasie by³ sywna zabudowa rekreacyjna. Przy po³udniowo-zachodnim brzegu fitoplankton. zlokalizowany jest hotel wraz z basenem i oœrodkiem SPA na 250 osób. Wiêkszoœæ zabudowañ w pobli¿u jeziora jest pod³¹czona JEZIORO BRZOZOLASEK do sieci kanalizacyjnej, jednak czêœæ z nich wyposa¿ona jest jedynie w zbiorniki bezodp³ywowe. Hotel Star Dadaj odprowadza do ziemi Jezioro Brzozolasek znajduje siê w Puszczy Piskiej, oko³o 2 km na 3 po³udniowy zachód od Pisza. Administracyjnie nale¿y do gminy 24 m /d œcieków, oczyszczonych mechaniczno-biologicznie. Do dop³ywu jeziora, rzeki Dymer, kierowane s¹ œcieki z oczyszczalni Pisz, w powiecie piskim. Jezioro posiada kszta³t rynnowy, z maksy- 3 malnym g³êboczkiem (17,2 m) w czêœci œrodkowej. Powierzchnia miejskiej w Biskupcu – oko³o 1230 m /d (wg informacji o stanie œro- zwierciad³a wody wynosi 155,9 ha. W czêœci pó³nocnej jeziora znaj- dowiska za 2015 rok). Wylot œcieków znajduje siê w odleg³oœci duje siê wyraŸnie oddzielone, kilkuhektarowe ploso, o pod³o¿u oko³o 5 km od jeziora, w Rzecku. mulisto-torfowym, zaroœniête roœlinnoœci¹ wynurzon¹. Dno zbiorni- Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- ka jest w wiêkszoœci piaszczysto-muliste, pokryte rozleg³ymi ³¹kami gnostycznego i operacyjnego. makrofitów. Przez jezioro przep³ywa rzeka Rybnica. Dop³ywa od Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biologicz- strony jeziora Wiartel (na tym odcinku ciek jest regulowany ne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na umiarko- zastawk¹ z przelewem), a odp³ywa w stronê jeziora Pogubie Wiel- wany stan ekologiczny, o czym zadecydowa³y makrofity. Wysokie kie. Brzegi zbiornika, g³ównie od strony pó³nocnej i pó³noc- stê¿enia fosforu ogólnego potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. no-wschodniej s¹ p³askie, otoczone drzewostanem liœciastym (brzo- Stan chemiczny oceniono jako dobry. za, olcha). Pozosta³e brzegi porasta sosna. Jezioro znajduje siê na Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Dadaj – oceniono jako obszarze Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska) i jest objête stref¹ z³y. ciszy. Jezioro Dadaj by³o wczeœniej badane w 2013 roku. Ocena stanu Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 8,1 km2 jest prawie ekologicznego wskazywa³a na stan umiarkowany, z³y stan jcw, w 100% leœna, jedynie na krañcu pó³nocno-wschodnim wystêpuj¹ i podobnie jak w roku 2016, zadecydowa³y o tym makrofity. niewielkie powierzchnie ³¹k i upraw mieszanych oraz pojedyncze zabudowania wsi Snopki i W¹glik. Zlewniê bezpoœredni¹, JEZIORO DRU¯NO 2 o powierzchni 7,9 km , stanowi¹ lasy Puszczy Piskiej. W bliskim Jezioro Dru¿no po³o¿one jest na ¯u³awach Wiœlanych, w dorzeczu s¹siedztwie jeziora, przy p³ytkiej zatoce po³udniowo-wschodniej rzeki Elbl¹g. Pod wzglêdem administracyjnym znajduje siê w obrêbie zlokalizowano 3 oœrodki wypoczynkowe: Jab³oñ „Lake Resort” gmin Elbl¹g i Markusy, nale¿¹cych do powiatu elbl¹skiego. Ze wzglê- (skanalizowany, pod³¹czony do oczyszczalni w Piszu) oraz „Wal- du na szybko postêpuj¹cy proces zarastania jeziora przyjêto nowe ter” i „Ryœ” (oba gromadz¹ œcieki w zbiornikach bezodp³ywowych). parametry morfometryczne wg Jañczaka (1997) i Choiñskiego Nad brzegami nie ma zorganizowanych pól namiotowych i nie (1986), które s¹ obecnie najczêœciej stosowane przez autorów opraco- wystêpuje zabudowa letniskowa. Jezioro Brzozolasek nie jest wañ, gdzie œrednia powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 1466 ha. odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Dru¿no jest intensywnie zarastaj¹cym, p³ytkim zbiornikiem Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- wodnym (g³. maks – 3 m), stanowi¹cym relikt dawnej zatoki mor- gnostycznego i monitoringu obszarów chronionych. skiej. W zale¿noœci od stanów wody powierzchnia jeziora mo¿e siê Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- wahaæ od 12,5 km2 do 19 km2, a w stanach ekstremalnych mo¿e giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na dochodziæ do 29 km2. Dru¿no po³¹czone jest z Zalewem Wiœlanym umiarkowany stan ekologiczny. O obni¿onej ocenie zadecydo- za poœrednictwem rzeki Elbl¹g, co wywiera wp³yw na stosunki wa³y: przezroczystoœæ wody i fosfor ca³kowity. Oba wskaŸniki nie- hydrologiczne panuj¹ce w zbiorniku. Na wahania stanów wody znacznie przekroczy³y normy II klasy. Pod wzglêdem biologicznym wp³ywaj¹ przede wszystkim dwa czynniki: dop³yw wód rzecznych jezioro odpowiada³o II klasie, a ocena hydromorfologiczna wskazy- i stan wody w Zalewie Wiœlanym. Zjawisko nap³ywu wód z Zalewu wa³a na I klasê. Wiœlanego do jeziora nastêpuje w okresie letnim, kiedy poziom Stan chemiczny oceniono jako dobry. wody jest stosunkowo niski, w wyniku intensywnego parowania Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Brzozolasek – oceniono i przesi¹kania wody do terenów depresyjnych oraz w czasie jesien- jako z³y. no-zimowych sztormów morskich. Nap³ywom wód z Zalewu Wiœla- nego towarzyszy wyraŸny wzrost zasolenia. W bilansie wodnym JEZIORO DADAJ jeziora dominuj¹c¹ rolê odgrywa dop³yw rzeczny, osi¹gaj¹c 3/4 Jezioro Dadaj po³o¿one jest oko³o 5 km na zachód od Biskupca, sumy bilansowej. Jezioro zasilane jest poprzez: Dzierzgonkê, Brze- w gminie Biskupiec (powiat olsztyñski). Jest jednym z najwiêkszych Ÿnicê, Marwick¹ M³ynówkê, Kana³ Elbl¹ski, W¹sk¹, Elszkê, Kowa- jezior na Warmii. Ma kszta³t wyd³u¿ony z pó³nocy na po³udnie, lewkê, Burzankê oraz poprzez kana³y melioracyjne za poœrednic- dobrze rozwiniêt¹ liniê brzegow¹ z licznymi zatokami, pó³wyspami twem stacji pomp. Œrodowisko jeziora wykazuje zasadnicze podo- i kilkunastoma wyspami. Dadaj jest drugim co do wielkoœci jeziorem bieñstwo do zbiorników stawowych. Ca³¹ przestrzeñ wodn¹ zajmuje Pojezierza Olsztyñskiego (976,8 ha). Najg³êbsze miejsce (39,8 m) strefa litoralowa zasiedlana nieprzerwanie przez roœlinnoœæ. Okre- znajduje siê w centralnej czêœci zbiornika. Brzegi s¹ przewa¿nie œlenie naturalnej linii brzegowej jest utrudnione ze wzglêdu na wysokie i pagórkowate, w czêœci pó³nocnej p³askie. RzeŸba dna bar- p³ynnoœæ przejœcia litoralu w bagna. Zjawisko ci¹g³ych zmian linii dzo urozmaicona, z licznymi g³êboczkami i wyp³yceniami. Najwiê- brzegowej skomplikowane jest jeszcze przez ustawiczne powstawa- kszym dop³ywem jeziora jest rzeka Dymer, uchodz¹ca do niego nie i odrywanie siê kêp p³ywaj¹cych, które przy wysokim stanie w po³udniowo-wschodniej czêœci. Inne dop³ywy to Czerwonka (z wody zmieniaj¹ po³o¿enie, natomiast przy niskim stanie osiadaj¹. jez. Wêgój), Biesówka (z jez. Tejstymy). Z po³udniowego krañca Rozleg³e trzêsawiska tworz¹ce zwarty ko¿uch roœlinny, poros³e zbiornika wyp³ywa rzeka Dadaj. trzcin¹, a w zachodniej czêœci ³oz¹ i olch¹ brzegi jeziora, stwarzaj¹ tu

31 niezwykle dogodne warunki do gnie¿d¿enia siê licznego ptactwa rekreacyjnie. Oœrodek wypoczynkowy „Bajka” z kilkunastoma wodnego i b³otnego oraz stanowi¹ doskona³e miejsce odpoczynku domkami letniskowymi znajduje siê w pó³nocno-wschodniej strefie ptactwa migruj¹cego z pó³nocy. Ze wzglêdu na walory przyrodnicze brzegowej jeziora, w miejscowoœci Pi³awki. Œcieki bytowe, groma- jezioro jest objête ochron¹ rezerwatow¹ (Rezerwat przyrody „Jezio- dzone w zbiornikach bezodp³ywowych, s¹ wywo¿one na oczysz- ro Dru¿no”) oraz znajduje siê w sieci Natura 2000 - Obszar Specjal- czalniê w Ostródzie. W rejonie miasta znajduje siê pla¿a oraz przy- nej Ochrony (OSO) Jezioro Dru¿no PLB280013 i Specjalny Obszar stanie dla statków i ³odzi. Do po³udniowo-wschodniej czêœci Jeziora Ochrony (SOO) Jezioro Dru¿no PLH280008. Drwêckiego dop³ywaj¹ wody opadowe i roztopowe z Ostródy. Wed³ug podzia³u Polski na krainy naturalne, zlewnia ca³kowita Ze wzglêdu na intensywnie u¿ytkowane brzegi jeziora na obszarze jeziora le¿y w obrêbie czterech jednostek fizyczno-geograficznych: Ostródy, zosta³o ono wyznaczone jako jednolita czêœæ wód silnie ¯u³aw Wiœlanych, Pojezierza I³awskiego, Wysoczyzny Elbl¹skiej zmieniona. i Równiny Warmiñskiej. S¹ to obszary o ró¿nej genezie powstania Badania w 2016 roku przeprowadzono w zakresie monitoringu i kontrastowych typach rzeŸby. W zlewni ca³kowitej jeziora, diagnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych. o powierzchni 1127,9 km2, przewa¿aj¹ tereny rolnicze. Jako zlewniê Na podstawie badañ elementów biologicznych, hydromorfolo- bezpoœredni¹ Dru¿na nale¿y traktowaæ obszar po³o¿ony pomiêdzy gicznych i fizykochemicznych potencja³ ekologiczny Jeziora wa³ami przeciwpowodziowymi a lini¹ brzegow¹. Jest to teren Drwêckiego oceniono jako s³aby. O wyniku klasyfikacji zadecydo- bagienny z licznymi trzêsawiskami, poroœniêty roœlinnoœci¹ wodo- wa³ fitoplankton. Ponadnormatywne stê¿enie fosforu ogólnego, lubn¹, a w niektórych miejscach zaroœlami i lasem bagiennym. przezroczystoœæ wód oraz niski procent nasycenia hypolimnionu tle- W zlewni bezpoœredniej w zasadzie nie wystêpuje zabudowa, nem potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. z wyj¹tkiem budynku gospodarczego Uniwersytetu Gdañskiego Stan chemiczny okreœlono jako dobry. w ¯ó³wiñcu oraz rybaczówki i budynku mieszkalnego we wsi Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Drwêckie – oceniono Wêgle. Bezpoœrednio za wa³ami ochronnymi znajduj¹ siê zabudo- jako z³y. wania nale¿¹ce do trzech wsi: ¯ó³winiec, Wêgle i Tropy. Jezioro nie W stosunku do badañ przeprowadzonych w 2013 roku, poten- jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ cja³ ekologiczny Jeziora Drwêckiego w 2016 r. uleg³ pogorszeniu. zanieczyszczeñ, jednak zanieczyszczenia mog¹ przedostawaæ siê do Odnotowano wzrost wartoœci indeksu fitoplanktonowego z III do IV zbiornika poprzez liczne dop³ywy oraz za poœrednictwem stacji klasy, a stê¿enie fosforu ogólnego uleg³o podwy¿szeniu do wartoœci pomp odwadniaj¹cych tereny ¿u³awskie. Otoczenie jeziora Dru¿no przekraczaj¹cych granice dopuszczalne dla II klasy. nie jest zagospodarowane na potrzeby turystyki i rekreacji. Przez jezioro przechodzi szlak ¿eglowny ³¹cz¹cy Elbl¹g z Ostród¹ i I³aw¹. JEZIORO GIM Na pó³nocno-wschodnim brzegu jeziora w 1982 roku zosta³a odkry- Jezioro Gim le¿y oko³o 25 km na po³udnie od Olsztyna, w gminie Pur- ta legendarna osada Truso. da, powiecie olsztyñskim. Jego powierzchnia wynosi 175,9 ha, a g³êbo- Jezioro Dru¿no badano w zakresie monitoringu diagnostyczne- koœæ maksymalna – 25,8 m. Akwen ma wyd³u¿ony równole¿nikowo go, operacyjnego i obszarów chronionych. kszta³t, z du¿¹ zatok¹, wysuniêt¹ na po³udnie, w zachodniej czêœci. Ocena potencja³u ekologicznego na podstawie elementów Po³udniowy brzeg jeziora jest w czêœci podmok³y i niski, pó³nocny – biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych wska- wy¿szy i piaszczysty. Jezioro nie posiada sta³ych dop³ywów zuje na potencja³ s³aby, o czym zadecydowa³y elementy biologicz- powierzchniowych, przyjmuje okresowo wody z kilku krótkich rowów ne – fitoplankton i fitobentos (IV klasa). Spoœród elementów fizyko- melioracyjnych. Odp³yw nastêpuje w kierunku po³udniowym, przez chemicznych wskaŸnikami przekraczaj¹cymi dopuszczalne granice dwa ³¹cz¹ce siê ze sob¹ cieki. Zbiornik znajduje siê na obszarze by³y przezroczystoœæ i fosfor ogólny. Natura 2000 – PLB 280007 Puszcza Napiwodzko-Ramucka. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 10,8 km2. przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych Zlewnia bezpoœrednia jest minimalnie mniejsza (o niewielki obszar difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu bezodp³ywowy) – jej powierzchnia wynosi 10,6 km2. Otoczenie heptachloru, badanych w rybach. jeziora od wschodu stanowi¹ lasy, w czêœci zachodniej przewa¿aj¹ Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Dru¿no – oceniono jako ³¹ki i pola. Od strony pó³nocno-zachodniej przylega do zbiornika z³y. wieœ Nowa Kaletka. Jezioro Gim jest intensywnie wykorzystywane Wczeœniejsze badania jeziora Dru¿no, wykonane w 2013 roku, w celach rekreacyjnych. Przy pó³nocnym brzegu znajduje siê równie¿ wskazywa³y na s³aby potencja³ ekologiczny, a wskaŸnikiem 5 oœrodków wypoczynkowych, ³¹cznie na 610 osób, dysponuj¹cych decyduj¹cym o ocenie by³ fitoplankton. równie¿ polami namiotowymi na oko³o 140 osób. Ponadto nad jeziorem s¹ jeszcze dwa pola namiotowe na oko³o 100 miejsc ³¹cznie oraz JEZIORO DRWÊCKIE kilka miejsc wykorzystywanych do k¹pieli. W okolicy wystêpuje Jezioro Drwêckie, o powierzchni 870,0 ha i maksymalnej g³êbokoœci liczna zabudowa letniskowa w kilku kompleksach – w sumie oko³o 22,3 m, po³o¿one jest na wschodnim krañcu Pojezierza I³awskiego, 250 domków – oraz nie zabudowane dzia³ki rekreacyjne. Tereny w dorzeczu rzeki Drwêcy. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y wokó³ jeziora Gim skanalizowane s¹ w niewielkim stopniu. Gospo- do miasta i gminy Ostróda. Jezioro sk³ada siê z dwóch w¹skich darka œciekowa w zdecydowanej wiêkszoœci oparta jest na zbiorni- rynien – jednej równole¿nikowej o d³ugoœci 12 km, oraz drugiej, kach bezodp³ywowych. Poprzez rów melioracyjny do zbiornika kie- odga³êzionej na pó³nocny zachód, o d³ugoœci 5 km. W najszerszej rowane s¹ œcieki z oœrodka wypoczynkowego K£OBUK w Nowej czêœci jeziora znajduje siê zalesiona wyspa Ostrów o powierzchni Kaletce, posiadaj¹cego w³asn¹, mechaniczno-biologiczn¹ oczysz- 10,8 ha. Brzegi w czêœci pó³nocnej s¹ wysokie i zalesione, w czêœci czalniê, wyposa¿on¹ w urz¹dzenia do chemicznej redukcji fosforu. po³udniowej niskie i podmok³e. Jezioro Drwêckie jest zbiornikiem W 2016 roku jezioro Gim by³o badane w ramach monitoringu przep³ywowym. Zasilane jest przez rzekê Drwêcê, Szelê¿nicê operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. i Kana³ Elbl¹ski. Jezioro znajduje siê na obszarze Natura 2000 – Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód – jezio- Dolina Drwêcy PLH280001. ro Gim – w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne, Zlewnia ca³kowita o powierzchni 1015,2 km2 jest obszarem z pominiêciem wskaŸnika tlenowego, wskazuje na bardzo dobry o przewadze lasów, które zajmuj¹ oko³o 60% jej powierzchni. stan ekologiczny (I klasê jakoœci wód). W zlewni bezpoœredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 15,5 km2, struk- JEZIORO GUZIANKA WIELKA tura u¿ytkowania gruntów jest ró¿norodna. Wystêpuj¹ tutaj lasy, ³¹ki i pastwiska, tereny podmok³e oraz zabudowa miejska i rekreacyjna. Jezioro Guzianka Wielka znajduje siê w po³udniowej czêœci systemu Jezioro Drwêckie jest w niewielkim stopniu zagospodarowane Wielkich Jezior Mazurskich, w granicach miasta Ruciane-Nida,

32 w powiecie piskim. Od strony po³udniowej ³¹czy siê Kana³em Nidz- Stan chemiczny okreœlono jako dobry. kim z Jeziorem Nidzkim, a na pó³nocy, w¹skim przesmykiem z jezio- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Hartowieckie – ocenio- rem Guzianka Ma³a. Jest zbiornikiem niewielkim, o znacznej g³êbo- no jako z³y. koœci. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 59,6 ha, a g³êbokoœæ Porównanie aktualnej oceny z przeprowadzon¹ w roku 2013 maksymalna 25,9 m. Po³udniowo-zachodni brzeg jeziora jest p³aski, wskazuje, ¿e stan ekologiczny Jeziora Hartowieckiego nie uleg³ z przylegaj¹c¹ zabudow¹ miejsk¹. Pozosta³e brzegi s¹ wysokie, oto- zmianie. W 2013 r. stan ekologiczny równie¿ oceniono jako czone lasami Puszczy Piskiej. Zbiornik wchodzi w sk³ad obszarów umiarkowany. Natura 2000 (PLH280048 Ostoja Piska i PLB280008 Puszcza Piska) i le¿y w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego. JEZIORO IS¥G Zlewnia ca³kowita jeziora jest zdecydowanie leœna i zajmuje 2 Jezioro Is¹g po³o¿one jest oko³o 13 km na pó³nocny wschód od powierzchniê 199,8 km . Na jej obszarze znajduje siê kilka miejsco- Ostródy i oko³o 20 km na zachód od Olsztyna, w gminie £ukta woœci, najwiêksze z nich to: Ruciane-Nida, Wiartel, Karwica, Krzy- 2 (powiat ostródzki). Po³udniowo-wschodnie i po³udniowe brzegi ¿e. Zlewniê bezpoœredni¹, o powierzchni 7,6 km , w oko³o 90% sta- jeziora stanowi¹ granicê miêdzy gminami £ukta i Gietrzwa³d. Zbior- nowi¹ lasy. Pozosta³e formy u¿ytkowania to: zabudowa miejska nik wchodzi w sk³ad rezerwatu „Ostoja Bobrów na rzece Pas³êce”. i tereny podmok³e. Pod³o¿e zlewni kszta³tuj¹ piaski, ¿wiry, gliny Le¿y na obszarze Natura 2000 – PLB 280002 Dolina Pas³êki. Jezioro zwa³owe i od strony wschodniej i³y. Zbiornik jest w znacznym stop- Is¹g jest du¿ym (395,7 ha), g³êbokim (maksymalna g³êbokoœæ – 54,5 niu wykorzystywany do celów turystyczno-rekreacyjnych. Przez m) zbiornikiem Pojezierza Olsztyñskiego. Wyró¿nia je miêdzy jezioro prowadzi szlak ¯eglugi Mazurskiej z Miko³ajek do Ruciane- innymi znaczna g³êbokoœæ œrednia (14,2 m). Rozci¹ga siê ono go-Nidy. Nad brzegami zlokalizowano 4 oœrodki wypoczynkowe. z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód, w pó³nocnej czêœci Dwa z nich gromadz¹ œcieki w zbiornikach bezodp³ywowych, zachodniego brzegu znajduje siê wyd³u¿ona zatoka. RzeŸba dna bar- a oœrodek Szkoleniowo-Konferencyjny „Diabla Góra” odprowadza dzo urozmaicona z licznymi przeg³êbieniami i wyp³yceniami. œcieki oczyszczone (oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, z che- W obrêbie zbiornika znajduj¹ siê 3 wyspy. Obrze¿a zbiornika s¹ na micznym str¹caniem fosforu) do gruntu, w odleg³oœci oko³o 500 m 3 ogó³ wysokie i stromo wzniesione. Wiêksze odcinki p³askich brze- od jeziora, w iloœci 7,7 m /d (wg informacji o korzystaniu ze œrodo- gów znajduj¹ siê jedynie po wschodniej stronie zbiornika. Przez wiska za 2016 rok). Port Jachtowy „U Faryja” odprowadza œcieki do jezioro przep³ywa rzeka Pas³êka, która uchodzi do niego przy krañcu oczyszczalni miejskiej w Rucianem-Nidzie (zrzut œcieków z oczysz- po³udniowym i wyp³ywa w œrodkowej czêœci brzegu wschodniego. czalni odbywa siê do rzeki Nidki, w zlewni jeziora Be³dany). Jezioro Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a (242,83 km2), w œrodko- Guzianka Wielka nie jest aktualnie odbiornikiem zanieczyszczeñ ze wej i zachodniej czêœci pokryta lasami. Wiêksze miejscowoœci Ÿróde³ punktowych, jednak nie bez znaczenia by³y wczeœniejsze le¿¹ce w jej obrêbie to: miasto Olsztynek i wsie: GryŸliny, Elgnów- zrzuty œcieków bezpoœrednio do zbiornika. ko, Biesal, D³u¿ki, Rapaty, Pelnik i Worliny. Powierzchnia zlewni Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu opera- bezpoœredniej liczy 6,1 km2, dominuj¹ w niej lasy. Znacz¹cy jest cyjnego i monitoringu obszarów chronionych. równie¿ udzia³ u¿ytków zielonych oraz terenów zabudowanych, nie- Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- co mniejszy obszar zajmuj¹ nieu¿ytki. W granicach zlewni bezpo- giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na z³y stan ekologiczny, œredniej, przy brzegu wschodnim po³o¿ona jest wieœ Pelnik, a przy o czym zadecydowa³ wskaŸnik fitoplanktonowy PMPL (V klasa). zachodnim – Worliny. Przy brzegach zbiornika s¹siaduj¹cych z gmin¹ £ukta znajduj¹ siê 2 pensjonaty, punkt gastronomiczny, JEZIORO HARTOWIECKIE k¹pielisko gminne. Miejscowoœci Worliny i Pelnik s¹ skanalizowa- Jezioro Hartowieckie po³o¿one jest na obszarze Garbu Lubawskie- ne, podobnie jak obiekty rekreacyjne, rolne i hodowlane po³o¿one go, w dorzeczu rzeki Wel. Administracyjnie niemal w ca³oœci nale¿y nad jeziorem. Brzegi jeziora s¹siaduj¹ce z terenami gminy Gietrz- do gminy Grodziczno w powiecie nowomiejskim. Tylko pó³nocny wa³d otoczone s¹ lasami. Nie wystêpuje tam zabudowa rekreacyjna. skrawek po³o¿ony jest na terenie gminy Rybno w powiecie Znajduje siê tam jedna dzia³ka z budynkiem mieszkalnym, do której dzia³dowskim. Jest to akwen przep³ywowy, o kszta³cie wyd³u¿onym kanalizacja sanitarna nie zosta³a doprowadzona. z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód. Pó³nocna czêœæ Badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach monitoringu jeziora jest znacznie p³ytsza i silnie zarastaj¹ca. Przez jezioro operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. przep³ywa niewielki ciek Katlewka. Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Is¹g w oparciu o ele- wysokie i strome, niekiedy ³agodnie nachylone lub p³askie, miejsca- menty biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowa- mi podmok³e. Dno jeziora jest bardzo zamulone i w znacznej czêœci ny stan ekologiczny (III klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ poroœniête roœlinnoœci¹ zanurzon¹ oraz wynurzon¹. fitoplankton. Zlewnia ca³kowita o powierzchni 8,67 km2 ma charakter rolni- Stan chemiczny oceniono jako dobry. czo-leœny, gdzie lasy zajmuj¹ oko³o 50% powierzchni. Znaczny jest Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Is¹g – oceniono jako z³y. udzia³ terenów podmok³ych u¿ytkowanych g³ównie jako ³¹ki. Zlew- Wczeœniejsze badania jeziora Is¹g prowadzono w 2013 roku. nia bezpoœrednia u¿ytkowana jest ró¿norodnie. Wystêpuj¹ tutaj Wówczas stan ekologiczny zbiornika okreœlono jako s³aby. O ocenie obszary zabudowane (30%) tereny zalesione (25%), ³¹ki i pastwiska równie¿ zadecydowa³ fitoplankton. (20%), a tak¿e grunty orne, tereny podmok³e i rekreacyjno-wypo- JEZIORO JEGOCIN czynkowe. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Na jego wschodnim brzegu znajduje siê wieœ Hartowiec. Jezioro Jegocin znajduje siê w Puszczy Piskiej, na terenie Mazur- Jezioro jest wykorzystywane rekreacyjnie. Znajduj¹ siê nad nim skiego Parku Krajobrazowego. Wschodnia czêœæ zbiornika le¿y na 2 oœrodki wypoczynkowe z baz¹ noclegow¹ na 250 osób, zaopatrzo- obszarze gminy Pisz, a zachodnia – gminy Ruciane-Nida (powiat ne w bezodp³ywowe zbiorniki do gromadzenia œcieków bytowych piski). Zbiornik wchodzi w sk³ad obszarów Natura 2000 oraz kilkanaœcie domków letniskowych. (PLB280008 Puszcza Piska oraz PLH280013 Ostoja Piska) i jest W 2016 roku Jezioro Hartowieckie badano w zakresie monito- objêty stref¹ ciszy. ringu operacyjnego. Jezioro jest g³êbokie, bezodp³ywowe, o nieregularnym Ocena stanu ekologicznego Jeziora Hartowieckiego na podsta- kszta³cie misy jeziornej. Najg³êbsze miejsce (36,1 m) znajduje siê wie elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazuje na stan w czêœci po³udniowo-wschodniej. Czêœæ zachodnia jest wyp³ycona umiarkowany, o czym zadecydowa³ indeks fitoplanktonowy oraz do oko³o 10 m. Znaczn¹ czêœæ zbiornika stanowi silnie wyd³u¿one, fitobentos. Wartoœci wszystkich monitorowanych wskaŸników fizy- zarastaj¹ce ploso pó³nocno-wschodnie, nazywane Zatok¹ Œniardwy. kochemicznych mieœci³y siê w granicach wyznaczonych dla klasy II. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 127,4 ha.

33 Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 17,5 km2. Jej W¹giel, Wierzbowskie i Czos). Znacz¹cymi dop³ywami s¹ równie¿: pod³o¿e stanowi¹ piaski i ¿wiry. Pokrywaj¹ j¹ g³ównie lasy Puszczy dop³yw z jeziora Piecuch i ciek z okolic Polskiej Wsi. Wody odpro- Piskiej. Niewielki obszar zabudowany znajduje siê w rejonie jeziora wadzane s¹ rzek¹ Dajn¹ na pó³noc, do Jeziora Kiersztanowskiego. Jegocinek. Bezpoœrednie otoczenie Jegocina stanowi w 100% las. W zlewni ca³kowitej jeziora, zajmuj¹cej powierzchniê 227,52 km2, Nad brzegami zbiornika nie ma zorganizowanych miejsc rekreacyj- dominuj¹ grunty orne. W jej obrêbie le¿y wiele miejscowoœci, naj- nych. Jezioro nie jest odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ wiêksze z nich to miasto Mr¹gowo oraz wsie: Polska Wieœ, Marcin- punktowych. kowo, Probark, Brejdyny i Piecki. Zlewniê bezpoœredni¹ jeziora, Badania jakoœci wód w 2016 roku prowadzono w ramach moni- o powierzchni 5,16 km2 stanowi¹ g³ównie u¿ytki rolne z przewag¹ toringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontro- gruntów ornych. Niewielk¹ jej czêœæ zajmuj¹ lasy oraz tereny antro- lnym. pogeniczne (przy po³udniowym krañcu zbiornika). W obrêbie gmi- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Jegocin w oparciu ny Mr¹gowo, niedaleko zbiornika po³o¿one s¹ miejscowoœci – o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- Kiersztanowo (brak gminnej sieci kanalizacji sanitarnej) oraz Polska logiczny bardzo dobry (I klasa jakoœci wód). Wieœ (istnieje gminna sieæ kanalizacji sanitarnej). Zagospodarowa- Stan chemiczny oceniono jako dobry. nie rekreacyjne w obrêbie gminy Mr¹gowo stanowi¹: dwa gospodar- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Jegocin – okreœlono jako stwa agroturystyczne (³¹cznie 22 miejsca ca³oroczne) oraz pensjonat dobry. (10 miejsc dostêpnych przez ca³y rok). W granicach administracyj- Wieloletnie badania jeziora Jegocin nie wykazywa³y nieko- nych miasta Mr¹gowo znajduje siê hotel (66 miejsc), wynajmowane rzystnych zmian w jego stanie ekologicznym. W latach 2010-2016 s¹ te¿ pokoje i apartamenty ³¹cznie na oko³o 80 miejsc. Jezioro Juno stwierdzono tendencjê malej¹c¹ wskaŸnika fitoplanktonowego nie przyjmuje bezpoœrednio zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych, PMPL oraz azotu ogólnego. Zarówno wczeœniejsze badania, jak i natomiast do jego dop³ywów kierowane s¹ oczyszczone œcieki z ostatnich lat (2015-2016) potwierdza³y I klasê jakoœci wody i stan z oczyszczalni w Polskiej Wsi oraz mleczarni w Mr¹gowie. Oczysz- ekologiczny bardzo dobry. czalnia w Polskiej Wsi, eksploatowana przez Zak³ad Wodoci¹gów i Kanalizacji w Mr¹gowie doprowadza do jeziora poprzez rów JEZIORO JUKSTY melioracyjny 3280 m3/d œcieków (wg informacji o korzystaniu ze Jezioro Juksty po³o¿one jest oko³o 3 km na wschód od Mr¹gowa, œrodowiska za 2015 rok). Z kanalizacji sanitarnej korzysta 99% w gminie Mr¹gowo, w powiecie mr¹gowskim. Zbiornik le¿y na mieszkañców miasta. Dwie nieruchomoœci po³o¿one nad jeziorem obszarze Natura 2000: PLH280055 Mazurska Ostoja ¯ó³wia Bara- nie maj¹ pod³¹czenia do kanalizacji sanitarnej, obie gromadz¹ nie- nowo oraz na Obszarze Chronionego Krajobrazu Jezior Legiñ- czystoœci w zbiorniku bezodp³ywowym. Ponadto do cieku sko-Mr¹gowskich. Juksty to jezioro rynnowe wyd³u¿one z pó³nocy uchodz¹cego do Juna z jeziora Piecuch doprowadzane s¹ œcieki z Zak³adu Produkcji Mleczarskiej w Mr¹gowie – Spó³dzielni Mle- na po³udnie. Jego powierzchnia wynosi 330,1 ha, a g³êbokoœæ mak- 3 symalna – 38,6 m. Linia brzegowa zbiornika jest mocno urozmaico- czarskiej MLEKPOL w Grajewie, w iloœci 2680 m /d (wg informacji na licznymi zatokami i pó³wyspami, szczególnie przy brzegu o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). wschodnim. Brzegi jeziora s¹ wysokie, nieco ³agodniejsze w czêœci W 2016 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- pó³nocno-zachodniej. Otoczenie zbiornika stanowi¹ pola uprawne toringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych wra¿li- i ³¹ki. Do zatoczki przy po³udniowo-zachodnim brzegu dop³ywa wych na eutrofizacjê komunaln¹. ciek okresowy, zaœ do brzegu zachodniego, na po³udnie od wsi Czer- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Juno w oparciu o ele- wonki, dop³yw (równie¿ okresowy) zbieraj¹cy wody melioracyjne menty biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na stan ekologiczny z okolicznych pól. Odp³yw znajduje siê w pó³nocnej czêœci jeziora, umiarkowany (III klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ ³¹czy on Juksty ze zbiornikiem Zalec. fitoplankton. W zlewni ca³kowitej, o powierzchni 25,08 km2, dominuj¹ pola uprawne, lasy zajmuj¹ niewielk¹ jej czêœæ. Zlewnia bezpoœrednia to JEZIORO KALWA 2 obszar 15,87 km . W jej obrêbie, przy pó³nocnym krañcu zbiornika, Jezioro Kalwa znajduje siê oko³o 20 km na po³udniowy wschód od znajduj¹ siê rozsiane zabudowania wsi Muntowo i Woli Muntow- Olsztyna, na terenie gminy Pasym (powiat szczycieñski). Kalwa jest skiej, przy brzegu zachodnim wieœ Czerwonki, a przy wschodnim – du¿ym zbiornikiem (powierzchnia - 562,2 ha) w kszta³cie podkowy Œniadowo i Zawada. W wymienionych miejscowoœciach brak gmin- o nierównych ramionach, tworz¹cych oddzielne baseny. Basen nej sieci kanalizacji sanitarnej. Gospodarka œciekowa rozwi¹zana zachodni jest wyraŸnie d³u¿szy, wê¿szy i g³êbszy (d³. 6 km, g³êb. jest poprzez instalacje zbiorników na œcieki oraz przydomowych maks. 31,7 m) od wschodniego (d³. 4 km, g³êb. maks. 14,1 m). oczyszczalni œcieków. Nad jeziorem funkcjonuje kilka gospodarstw Pó³nocno-zachodnia czêœæ zbiornika przechodzi w w¹sk¹ odnogê agroturystycznych i pensjonatów, wynajmowane s¹ domki lenisko- o d³ugoœci 2 km. Na wielkim pó³wyspie Gaj, po³o¿onym miêdzy we – ³¹cznie jest 128 miejsc ca³orocznych i 73 dostêpne w sezonie ramionami obu g³ównych basenów, le¿y jezioro Kalwa Ma³a, letnim. o powierzchni 10,8 km2 i g³êbokoœci maksymalnej 4,7 m. Jezioro W 2016 roku badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach Kalwa ma dobrze rozwiniêt¹ liniê brzegow¹. Znajduje siê na nim monitoringu operacyjnego. 8 wysp o ³¹cznej powierzchni 6,4 ha, najwiêksza z nich to zalesiona Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Juksty w oparciu Wyspa Szpitalna, po³o¿ona u wejœcia do pó³nocno-zachodniej odno- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na stan ekologi. RzeŸba dna jest urozmaicona, z licznymi g³êboczkami i wyp³yce- giczny dobry (II klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ niami. Brzegi s¹ na przemian wysokie i strome lub p³askie, miejsca- fitoplankton. mi podmok³e. Od strony pó³nocnej porastaj¹ je lasy. G³ówny dop³yw jeziora to ciek Kalwa (górny odcinek rzeki Kiermas - Koœno, JEZIORO JUNO bior¹cej swój pocz¹tek w Jeziorze Leleskim), uchodz¹cy do Jezioro Juno le¿y w bezpoœrednim s¹siedztwie Mr¹gowa, w obrêbie po³udniowo-wschodniej czêœci zbiornika i wyp³ywaj¹cy z po³udnio- gminy Mr¹gowo. Juno jest du¿ym zbiornikiem rynnowym o osi wej czêœci odnogi zachodniej. Ponadto zbiornik zasilaj¹ ma³e cieki, zorientowanej po³udnikowo. Linia brzegowa jeziora jest doœæ np. z po³udniowego wschodu i z pó³nocnego wschodu (z okolic miej- dobrze rozwiniêta, brzegi wysokie, miejscami strome. Zbiornik jest scowoœci Otole). Wiêksze miejscowoœci le¿¹ce nad Kalw¹ to Pasym wyraŸnie przeciêty mielizn¹ na dwie czêœci – pó³nocn¹, zwan¹ tak¿e i wsie: Tylkowo, Micha³ki, Mi³uki i Rudziska Pasymskie. Junem Du¿ym i po³udniow¹ – zwan¹ Junem Ma³ym. Juno zasilane Zlewnia ca³kowita o powierzchni 71,9 km2 jest zró¿nicowana. jest kilkoma dop³ywami, najwiêkszy z nich to ciek z jeziora Kot (rze- U¿ytkowanie zlewni bezpoœredniej o powierzchni 16,64 km2 tak¿e ka Dajna, ³¹cz¹ca w górnym biegu kilka jezior, miêdzy innymi jest ró¿norodne – w pó³nocnej czêœci dominuj¹ lasy oraz zadrzewie-

34 nia i zakrzewienia, w po³udniowej przewa¿aj¹ strefy upraw miesza- 89,7 ha, a jego g³êbokoœæ maksymalna – 17,2 m. Kortowskie jest nych, tereny rolne i ³¹ki. Przy po³udniowych krañcach zbiornika zbiornikiem o s³abo rozwiniêtej linii brzegowej, brzegi zachodnie wystêpuj¹ równie¿ tereny zurbanizowane. i wschodnie s¹ miejscami wysokie i strome, pozosta³e p³askie b¹dŸ Nad jeziorem Kalwa w gminie Pasym zlokalizowane s¹ dwa ³agodnie wzniesione. Do pó³nocnej czêœci zbiornika dop³ywa Kor- oœrodki wypoczynkowe: Oœrodek Wypoczynkowy KALWA – 498 tówka, niewielki dop³yw z jeziora Ukiel. Wody jeziora zasilane s¹ miejsc ca³orocznych i POSEJDON – 25 miejsc sezonowych oraz równie¿ leœnymi strumyczkami (Potok Leœny, Potok Starodworski pensjonat na 25 miejsc sezonowych. Jezioro Kalwa nie posiada bez- oraz Potok Parkowy). Jedynym odp³ywem jest wyp³ywaj¹ca poœrednich punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Oczyszczalnia u po³udniowych brzegów rzeka Kortówka. mechaniczno-biologiczna w Pasymiu odprowadza œcieki do nie- W zlewni ca³kowitej, zajmuj¹cej obszar 38,96 km2, przewa¿aj¹ u¿ytku bagiennego (rów uchodz¹cy do jeziora Kalwa) w iloœci lasy. Znacz¹cy jest równie¿ udzia³ obszarów zabudowanych, grun- 376,4 m3/d (œrednia za rok 2015). tów ornych i wód powierzchniowych, nieco mniejszy – stref upraw W 2016 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- mieszanych i ³¹k. Zlewnia bezpoœrednia zajmuje obszar 1,23 km2. toringu operacyjnego i obszarów chronionych wra¿liwych na eutro- Zagospodarowanie brzegów zbiornika jest zró¿nicowane, znajduj¹ fizacjê komunaln¹. siê tu tereny antropogeniczne, rolne oraz lasy (g³ównie przy Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Kalwa na podstawie po³udniowo-zachodnich obrze¿ach). Do pó³nocnego brzegu przyle- elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazuje na gaj¹ ogródki dzia³kowe, a do po³udniowo-wschodniego ogrody z³y stan ekologiczny zbiornika (V klasa jakoœci wód). Elementem doœwiadczalne UWM i miasteczko akademickie z parkiem i przysta- decyduj¹cym o takiej klasyfikacji by³ fitoplankton. Z³¹ kondycjê ni¹ ¿eglarsk¹. Czêœæ po³udniowego brzegu zajmuje pla¿a. W sezonie zbiornika potwierdzaj¹ równie¿ wysokie wartoœci fosforu ogólnego, letnim na pla¿y kortowskiej organizowane jest miejsce wykorzysty- ma³a widzialnoœæ oraz z³e warunki tlenowe. wane do k¹pieli, wyposa¿one w przenoœne toalety. Sezonowo na pla- ¿y prowadzona jest drobna gastronomia. Przy po³udniowo-wschod- JEZIORO KIERSZTANOWSKIE nim brzegu zbiornika usytuowany jest równie¿ budynek przystani. Jezioro Kiersztanowskie po³o¿one jest oko³o 6 km na pó³noc od Znajduje siê w nim ca³oroczna restauracja wraz z pokojami goœcin- Mr¹gowa, w gminie Mr¹gowo. Jest to zbiornik rynnowy, wyd³u¿ony nymi dla 8 osób oraz wypo¿yczalnia sprzêtu wodnego (kajaki, rowe- z po³udniowego wschodu na pó³nocny zachód, w ci¹gu jezior ry wodne, ³odzie wios³owe, ¿aglówki). Budynek przystani pod³¹czo- po³¹czonych rzek¹ Dajn¹, w obrêbie tzw. Rynny Mr¹gowskiej. Linia ny jest do sieci kanalizacji miejskiej. brzegowa jest s³abo rozwiniêta, brzegi przewa¿nie wysokie, miej- Na Jeziorze Kortowskim zastosowano metodê rekultywacji scami strome. Najg³êbsze miejsce (32,5 m) znajduje siê w pó³nocnej zwan¹ Eksperymentem Kortowskim, stworzonym wed³ug koncep- czêœci zbiornika. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 148,6 ha. cji prof. P. Olszewskiego z 1956 roku. Polega on na odprowadzaniu Od strony po³udniowo-wschodniej do jeziora wp³ywa rzeka Dajna, prze¿yŸnionych wód hipolimnionu do rzeki Kortówki, a dalej do która odprowadza wody z Jeziora Kiersztanowskiego na pó³noc, do £yny. Woda odprowadzana jest ruroci¹giem, którego wylot znajdu- jeziora Dejnowa. je siê w najg³êbszym miejscu plosa po³udniowego. Eksperyment W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 250 km2, le¿y mia- realizowany jest obecnie przez Zak³ad Ochrony i Rekultywacji Wód sto Mr¹gowo oraz kilka wiêkszych wsi, a tak¿e szereg jezior, wœród Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego. których najwiêksze to: Czos, Juno, W¹giel i Juksty. W zlewni bezpo- W 2016 roku badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach œredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 11,48 km2, wystêpuj¹ lasy monitoringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo- (g³ównie w czêœci pó³nocnej), ³¹ki, pola i pastwiska. Na po³udnio- -kontrolnym oraz monitoringu operacyjnego. wym krañcu jeziora po³o¿ona jest wieœ Kiersztanowo, w której brak Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Kortowskiego kanalizacji sanitarnej – gospodarka œciekowa rozwi¹zana jest w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na poprzez instalacje zbiorników na œcieki oraz przydomowych umiarkowany stan ekologiczny (III klasa jakoœci wód), o czym oczyszczalni œcieków. Blisko jeziora le¿¹ wsie Gizewo i Lembruk. zadecydowa³ fitoplankton. Przezroczystoœæ wód, œrednie nasycenie Przy po³udniowo-zachodnim brzegu zbiornika po³o¿one jest Siedli- hypolimnionu tlenem oraz wysokie wartoœci fosforu ogólnego sko Gizewo, dysponuj¹ce 70 miejscami noclegowymi (w 2016 roku potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. w trakcie remontu). Jezioro Kiersztanowskie nie posiada punkto- Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na wych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Zagro¿eniem jest rzeka Dajna, przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych wyp³ywaj¹ca z jeziora Juno, do którego poœrednio dop³ywaj¹ œcieki difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu z oczyszczalni dla Mr¹gowa, zlokalizowanej w Polskiej Wsi heptachloru, badanych w rybach. (ok. 3,3 tys. m3/d – œrednia za 2015 r.) oraz z oczyszczalni Zak³adu Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Kortowskie – oceniono Mleczarskiego w Mr¹gowie (ok. 2,7 tys. m3/d – œrednia za 2015 r.) jako z³y. W 2016 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- Badania Jeziora Kortowskiego prowadzono corocznie od 2007 toringu diagnostycznego oraz monitoringu operacyjnego. roku. Stan ekologiczny w 2015 roku, podobnie jak w 2016, oceniono Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- jako umiarkowany, w poprzednich latach utrzymywa³ siê s³aby stan giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazuje na z³y ekologiczny. Za ka¿dym razem o klasyfikacji wód decydowa³ stan ekologiczny zbiornika (V klasa jakoœci wód), o czym zadecy- fitoplankton. dowa³a ichtiofauna. Stan chemiczny oceniono jako dobry. JEZIORO LAMPACKIE Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Kiersztanowskie – oce- Jezioro Lampackie po³o¿one jest w górnym biegu Krutyni, w bli- niono jako z³y. skim s¹siedztwie Sorkwit i oko³o 12 km od Mr¹gowa. Pod wzglêdem Wczeœniejsze badania Jeziora Kiersztanowskiego prowadzono administracyjnym le¿y na obszarze gminy Sorkwity, w powiecie w 2013 roku. Wówczas równie¿ ichtiofauna zadecydowa³a o z³ym mr¹gowskim. Jezioro jest pocz¹tkiem szlaku kajakowego Krutyni stanie ekologicznym zbiornika. od strony Sorkwit. Znajduje siê na obszarze objêtym ochron¹ Natura 2000 – PLH 280013 Ostoja Piska. Jest to zbiornik du¿y (198,6 ha) JEZIORO KORTOWSKIE i g³êboki (38,5 m), wyd³u¿ony z pó³nocy na po³udnie. W po³udnio- Jezioro Kortowskie po³o¿one jest w granicach miasta Olsztyna, wej czêœci akwenu znajduje siê wyniesiona wyspa. Obrze¿e jeziora w s¹siedztwie dzielnic mieszkaniowych: Kortowo, S³oneczny Stok jest wysokie i strome, a tylko po³udniowe i pó³nocno-wschodnie kra- i Dajtki; s¹siaduje z terenami Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskie- ñce s¹ p³askie i miejscami podmok³e. Jezioro zasilaj¹ niewielkie cie- go, który jest jego u¿ytkownikiem. Powierzchnia jeziora wynosi ki, a od pó³nocy dop³ywa struga (górny odcinek Krutyni), nios¹ca

35 wody z Jeziora Giel¹dzkiego. W œrodkowej czêœci wschodniego udzia³ lasów Puszczy Boreckiej (oko³o 40%). W bliskim s¹siedztwie brzegu Lampackie ³¹czy siê przewê¿eniem z jeziorem Lampasz. jeziora po³o¿one s¹ wsie: Rogajny, Borki i Zamoœcie. Wsie nie s¹ Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 85,7 km2, a zlew- skanalizowane. Œcieki s¹ gromadzone w szambach. Niektóre gospo- ni bezpoœredniej – 5,53 km2. Na terenie zlewni bezpoœredniej znajduje darstwa posiadaj¹ przydomowe oczyszczalnie. We wsiach i pomiê- siê czêœæ zabudowañ wsi Sorkwity, Maradki i Mi³uki. Jezioro Lam- dzy nimi znajduj¹ siê liczne domki letniskowe i pensjonaty. Zbiornik packie jest wykorzystywane na cele rekreacyjne. W miejscowoœci jest intensywnie wykorzystywany do celów rekreacyjno-turystycz- Sorkwity znajduje siê stanica wodna, dysponuj¹ca 60 miejscami noc- nych. Znajduje siê na szlaku kajakowym rzeki E³k. Jezioro £aŸno nie legowymi, a tak¿e zabytkowy pa³ac wraz z zespo³em parkowym. Przy jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. po³udniowym brzegu jeziora (od strony Maradek) po³o¿one jest Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu opera- gospodarstwo agroturystyczne. Zabudowania znajduj¹ce siê w obrê- cyjnego i monitoringu obszarów chronionych. bie wsi Sorkwity i Mi³uki s¹ pod³¹czone do sieci kanalizacyjnej, pozo- Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- sta³e – wyposa¿one w zbiorniki bezodp³ywowe. Do œrodkowej czêœci giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na dobry stan ekologiczny. zachodniego brzegu, przez rów melioracyjny o d³ugoœci ok. 2,5 km, Elementem biologicznym, uwzglêdnionym w ocenie by³ fitoplank- odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni gminnej w Sorkwitach, w ilo- ton (PMPL- II klasa). WskaŸniki fizykochemiczne równie¿ odpo- œci ok. 115 m3/d (dane z 2015 r.). wiada³y II klasie. W 2016 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. JEZIORO MIKO£AJSKIE Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód – Jezio- Jezioro Miko³ajskie znajduje siê w po³udniowej czêœci systemu ro Lampackie – w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne Wielkich Jezior Mazurskich, na terenie gminy Miko³ajki, w powie- wskazuje na stan ekologiczny umiarkowany (III klasê jakoœci cie mr¹gowskim. Jezioro jest wyd³u¿one, rynnowe, o urozmaiconej wód). O takiej ocenie zadecydowa³y elementy fizykochemiczne – rzeŸbie dna (z licznymi zag³êbieniami oko³o 20 m). Maksymalny fosfor ca³kowity i œrednie nasycenie tlenem hypolimnionu. g³êboczek (25,9 m) znajduje siê w czêœci œrodkowej. Powierzchnia JEZIORO LAMPASZ zwierciad³a wody wynosi 497,9 ha. Zbiornik zasilany jest wodami jeziora Ta³ty od strony pó³nocnej i jeziora Be³dany od po³udnia. Jezioro Lampasz po³o¿one jest oko³o 10 km na po³udniowy zachód od Odp³yw wód nastêpuje na po³udniowy wschód, do jeziora Œniardwy. Mr¹gowa, w gminie Sorkwity, powiecie mr¹gowskim. Jezioro le¿y na Wymienione jeziora s¹ po³¹czone przewê¿eniami mis jeziornych. szlaku kajakowym Krutyni. Znajduje siê w obrêbie obszaru Natura Po³udniowa i œrodkowa czêœæ zbiornika znajduje siê w granicach 2000 – PLH 280013 Ostoja Piska, a od po³udnia graniczy z obszarem Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro wchodzi w sk³ad PLB 28008 Puszcza Piska. Powierzchnia zbiornika wynosi 88,2 ha, obszaru Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska). a g³êbokoœæ maksymalna – 21,7 m. Jezioro jest bardzo w¹skie i silnie Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje obszar 1808,7 km2 i charak- wyd³u¿one, skrêcaj¹ce z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód. teryzuje siê wyraŸn¹ przewag¹ lasów oraz gruntów ornych. Brzegi przewa¿nie s¹ wysokie, stromo nachylone i pagórkowate. Rze- Znacz¹cy udzia³ w zlewni maj¹ równie¿ tereny zurbanizowane. Ÿba dna jest urozmaicona. W pó³nocno-zachodnim krañcu zbiornik Znajduj¹ siê na jej obszarze g³ówne oœrodki miejskie Krainy Wiel- ³¹czy siê z Jeziorem Lampackim, z po³udniowej czêœci wyp³ywa Stru- kich Jezior Mazurskich (Gi¿ycko, Ryn, Miko³ajki, Ruciane-Nida). ga Sobiepanka (odcinek Krutyni). Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 11,1 km2. Oko³o 50% 2 Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 112,7 km , bezpoœredniego otoczenia jeziora stanowi¹ lasy. Do brzegu pó³noc- 2 a zlewni bezpoœredniej – 6,8 km . Jezioro jest intensywnie u¿ytko- no-wschodniego przylega zabudowa miejska Miko³ajek. Jezioro jest wane rekreacyjnie. W pobli¿u jeziora znajduj¹ siê 4 gospodarstwa intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Znajduje siê agroturystyczne oraz hotel. Zabudowania wokó³ jeziora s¹ wyposa- na g³ównym szlaku ¯eglugi Mazurskiej i jest atrakcyjne do uprawia- ¿one w zbiorniki bezodp³ywowe. nia ¿eglarstwa. Przy brzegach pó³nocnej czêœci zlokalizowano W 2016 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu opera- 5 oœrodków wypoczynkowych. W mieœcie znajduje siê kilka hoteli cyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. i liczne pensjonaty. Na uwagê zas³uguje hotel na wodzie – nazywany Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Lampasz w oparciu „Hotelem Miko³ajki na Ptasiej Wyspie”. Jest to du¿y, nowoczesny o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- obiekt, z miejscami noclegowym, gastronomi¹, sal¹ konferencyjn¹, logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ basenem, z miejscami do cumowania ³odzi. Ponadto w Miko³ajkach fitoplankton. znajduje du¿y obiekt „Hotel Go³êbiewski”. Na terenie zalesionym, przy zachodnim brzegu jeziora znajduj¹ siê 2 pola namiotowe. JEZIORO £ANO Jezioro Miko³ajskie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków 3 Jezioro £aŸno znajduje siê na Pojezierzu E³ckim, w po³udniowej oczyszczonych, odprowadzanych w iloœci 3,5 m /d z Oœrodka czêœci Puszczy Boreckiej i jest najwiêkszym zbiornikiem Puszczy Wypoczynkowego „Leœna Polana” (dane z 2015 roku) i ze Stacji Boreckiej. Le¿y w granicach gminy Œwiêtajno, w powiecie oleckim. Hydrobiologicznej – Miko³ajki Instytutu Biologii Doœwiadczalnej 3 Jezioro ma kszta³t wyd³u¿ony z po³udniowego wschodu na pó³nocny im. M. Nenckiego PAN w iloœci 4,0 m /d (wg informacji o korzysta- zachód i dobrze rozwiniêt¹ liniê brzegow¹. Dno urozmaicone licz- niu ze œrodowiska za 2016 rok). Stacja Hydrobiologiczna odprowa- nymi g³êboczkami i wyp³yceniami. Brzegi s¹ niskie, czêœciowo zale- dza równie¿ wody z ch³odzenia urz¹dzeñ termalnych w iloœci oko³o 3 sione i podmok³e. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 562,4 ha, 140 m /d. Na jakoœæ wody w zbiorniku poœrednio maj¹ wp³yw a g³êbokoœæ maksymalna 18,0 m. G³ównym dop³ywem jeziora jest oczyszczone œcieki miejskie z Miko³ajek, odprowadzane do 3 rzeka E³k (Czarna Struga), prowadz¹ca wody od pó³nocy, z jeziora po³udniowej zatoki jeziora Ta³ty, w iloœci 1264 m /d (wg informacji Pi³w¹g. Do plosa pó³nocnego dop³ywa równie¿ rzeka Czernik (Czar- o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 rok). na Struga), a do zatoki po³udniowo-wschodniej rzeka Mazurka, W 2016 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- z niewielkiego jeziora Mazury. Odp³yw wód nastêpuje rzek¹ E³k toringu diagnostycznego, monitoringu operacyjnego i obszarów (£aŸna Struga), do jeziora Litygajno. Zbiornik wchodzi w sk³ad chronionych w reperowym punkcie pomiarowo-kontrolnym. obszarów Natura 2000 (PLH280016 Ostoja Borecka i PLB280006 Klasyfikacja potencja³u ekologicznego Jeziora Miko³ajskiego Puszcza Borecka) i jest objêty stref¹ ciszy. w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a i zajmuje powierzchniê potencja³ ekologiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód). 215,7 km2. Teren jest poroœniêty wysokopiennym lasem. Powierz- Stan chemiczny oceniono jako dobry. chnia zlewni bezpoœredniej wynosi 8,2 km2. Oko³o 50% jej obszaru Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Miko³ajskie – okreœlono zajmuj¹ tereny rolne i dzia³ki rekreacyjne. Znacz¹cy jest równie¿ jako z³y.

36 Potencja³ ekologiczny jeziora w latach 2010-2015 waha³ siê P³askie jest zbiornikiem du¿ym (620,4 ha) i p³ytkim (g³êb. maks. – w granicach potencja³u umiarkowanego i s³abego. O klasyfikacji 5,7 m), o kszta³cie nieregularnym, wyd³u¿onym z zachodu na wschód. zbiornika decydowa³ w poszczególnych latach wskaŸnik fitoplank- W czêœci po³udniowej po³¹czone jest w¹skim przesmykiem o szero- tonowy PMPL. W zale¿noœci od warunków meteorologicznych koœci ok. 100 m z Jeziorakiem Du¿ym. Na jeziorze znajduje siê 5 wysp zakwity fitoplanktonu by³y bardziej lub mniej intensywne. Iloœæ fos- o ³¹cznej powierzchni 9 ha. Dno jeziora jest mocno zamulone i stosun- foru i azotu ogólnego w wodzie utrzymywa³a siê na podobnym kowo ma³o urozmaicone. Najwiêksze g³êbokoœci powy¿ej 3 m wystê- poziomie na przestrzeni ostatnich lat (azot ogólny nawet nieco siê puj¹ w zachodniej oraz w po³udniowo-wschodniej czêœci. Brzegi obni¿y³). jeziora w przewa¿aj¹cej czêœci s¹ p³askie lub ³agodnie nachylone, miejscami podmok³e. Jezioro zasilane jest przez 3 dop³ywy. Najwiêk- JEZIORO NIDZKIE szym z nich jest dop³yw z jeziora Rucewo Ma³e nazywany Rucewk¹. Jezioro Nidzkie jest najbardziej na po³udnie wysuniêtym zbiorni- Wody z Jeziora P³askiego odp³ywaj¹ poprzez przesmyk do Jezioraka kiem w zlewni Wielkich Jezior Mazurskich, po³o¿onym na Równi- Du¿ego. Przy silnym wietrze po³udniowym nastêpuje wlewanie wód nie Mazurskiej, w œrodku Puszczy Piskiej. Znajduje siê w powiecie z Jezioraka do Jeziora P³askiego. 2 piskim, na terenie dwóch gmin: Ruciane-Nida i Pisz. Jest zbiorni- Zlewnia ca³kowita o powierzchni 50,9 km jest obszarem rolni- kiem rynnowym, silnie wyd³u¿onym, o powierzchni 1818,0 ha czo-leœnym, z du¿ym udzia³em lasów. Na terenie zlewni znajduj¹ siê i g³êbokoœci maksymalnej 23,7 m. Ci¹gnie siê na d³ugoœci 23 km, od trzy wiêksze miejscowoœci; Witoszewo, Rucewo i Jerzwa³d. Rucianego-Nidy do wsi Wiartel. G³ówne dop³ywy jeziora to: Wiar- W zlewni bezpoœredniej dominuj¹ lasy (ok. 70%). Pozosta³¹ jej telnica, ciek Ruczaj i dop³yw z Jeziora Jaœkowskiego Du¿ego. czêœæ stanowi¹ ³¹ki i pastwiska, grunty orne, nieu¿ytki oraz tereny Odp³yw nastêpuje do jeziora Be³dany dwiema drogami: Kana³em zabudowane. W granicach zlewni znajduje siê czêœæ zabudowañ wsi Nidzkim, poprzez jezioro Guzianka Wielka i Ma³a oraz rzek¹ Nidk¹ Jerzwa³d oraz przysió³ek Likszany. W miejscowoœci Jerzwa³d znaj- (Wigryni¹) przez jezioro Wygryny. Zbiornik jest objêty ochron¹ duje siê kilka domków letniskowych. Zbiornik nie posiada punkto- rezerwatow¹ (rezerwat leœny „Jezioro Nidzkie”) i wyznaczono na wych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Nara¿ony mo¿e byæ jedynie na sp³ywy nim strefê ciszy. Wchodzi w sk³ad obszarów Natura 2000 powierzchniowe z obszarów rolniczych. (PLH280048 Ostoja Piska i PLB280008 Puszcza Piska). Jezioro P³askie jest objête monitoringiem diagnostycznym Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 172,2 km2. Pod³o¿e (reperowym), operacyjnym i obszarów chronionych. zlewni stanowi¹ g³ównie piaski i ¿wiry sandru piskiego, miejscami W oparciu o badane elementy biologiczne, fizykochemiczne wystêpuj¹ utwory torfowe. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni i hydromorfologiczne stan ekologiczny Jeziora P³askiego oceniono 17,2 km2, zdecydowanie przewa¿aj¹ kompleksy leœne Puszczy jako s³aby. WskaŸnikiem decyduj¹cym o klasyfikacji by³y makrofi- Piskiej (powy¿ej 90%). Obszary upraw mieszanych i zabudowa zaj- ty. Spoœród podlegaj¹cych analizie parametrów fizykochemicznych muj¹ pozosta³¹ powierzchniê. W bliskim s¹siedztwie zbiornika znaj- jedynie przezroczystoœæ nie spe³nia³a norm II klasy. duj¹ siê 4 wsie: Krzy¿e, Karwica, Jaœkowo i Zamordeje, a przy Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na pó³nocnym krañcu po³o¿one jest miasto Ruciane-Nida. Wieœ Jaœko- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych wo i czêœæ wsi Krzy¿e zosta³y skanalizowane. Nadal nie s¹ skanali- difenyloeterów oraz heptachloru i epoksydu heptachloru, badanych zowane Karwica i Zamordeje. Œcieki z Jaœkowa s¹ odprowadzane do w rybach. oczyszczalni miejskiej w Piszu, a z czêœci zabudowañ w Krzy¿ach Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro P³askie – oceniono jako do oczyszczalni przy oœrodku wypoczynkowym „Mazury”. Œcieki z³y. z oœrodka „Mazury” w Krzy¿ach, oczyszczone mechaniczno-biolo- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora P³askiego przepro- gicznie (z chemicznym usuwaniem fosforu), s¹ odprowadzane w ilo- wadzona w roku 2015 wskazywa³a na stan umiarkowany. WskaŸni- œci 50 m3/d do ziemi, oko³o 200 m od jeziora (wg informacji o korzy- kami decyduj¹cymi by³y wówczas fitoplankton i makrofity (ocenê staniu ze œrodowiska za 2013 rok). Œcieki miejskie z Ruciane- makrofitów dziedziczono z roku 2013). go-Nidy s¹ odprowadzane poza zlewniê, do odp³ywu jeziora (rzeki Nidki). Zbiornik jest intensywnie wykorzystywany do celów rekre- JEZIORO ROŒ acyjnych. Nad brzegami zlokalizowano 8 oœrodków wypoczynko- Jezioro Roœ znajduje siê na obszarze gminy Pisz, w powiecie piskim. wych i 14 pól namiotowych. Przy brzegach, w pobli¿u oœrodków Le¿y w po³udniowej czêœci kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich, wypoczynkowych i pól namiotowych zatrzymuj¹ siê liczne na Równinie Mazurskiej i nale¿y do systemu jezior Œniardwy - Roœ. ¿aglówki. £¹czy siê z jeziorem Œniardwy Kana³em Jegliñskim (woda podpiê- Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu opera- trzona jazem i œluz¹ w Karwiku) oraz rzek¹ Wilkus, poprzez jeziora cyjnego i monitoringu obszarów chronionych. Kocio³ i Bia³o³awki. Do wiêkszych dop³ywów jeziora nale¿¹ tak¿e Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- rzeki: Œwiêcek, Konopka i Czarna Struga. Z jeziora wyp³ywa rzeka giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na z³y stan ekologiczny. Ele- Pisa, odwadniaj¹ca ca³¹ po³udniow¹ czêœæ systemu WJM. Jezioro mentem biologicznym, decyduj¹cym o niskiej ocenie, by³ fitoplank- Roœ jest du¿ym zbiornikiem rynnowym, o kszta³cie przypomi- ton (PMPL – V klasa). Wœród wskaŸników fizykochemicznych naj¹cym literê S. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 1887,7 ha, poni¿ej stanu dobrego by³y: przeŸroczystoœæ, fosfor ca³kowity a g³êbokoœæ maksymalna 31,8 m. Jezioro nie jest po³o¿one na obsza- i nasycenie hypolimnionu tlenem. rach chronionych, ale do jego brzegów przylegaj¹ obszary Natura Stan chemiczny oceniono jako dobry. 2000 (PLB280008 Puszcza Piska i PLB280014 Ostoja Poligon Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Nidzkie – oceniono jako Orzysz). z³y. Zlewnia ca³kowita jeziora jest bardzo rozleg³a (3012,2 km2) Jezioro Nidzkie by³o wczeœniej badane w 2013 roku. Ocena i obejmuje obszar po³udniowej czêœci systemu Wielkich Jezior wskazywa³a na z³y stan ekologiczny, z³y stan jcw, i podobnie jak Mazurskich. Oko³o 50% jej powierzchni stanowi¹ lasy (w tym Pusz- w roku 2016, zadecydowa³ o tym wskaŸnik fitoplaktonowy. cza Piska), pozosta³a czêœæ to: grunty orne, ³¹ki oraz zabudowa miejska i wiejska. Najwiêkszymi miejscowoœciami s¹: Gi¿ycko, Ryn, JEZIORO P£ASKIE Miko³ajki, Ruciane-Nida, Orzysz, Pisz. W zlewni bezpoœredniej, Jezioro P³askie po³o¿one jest na Pojezierzu I³awskim, w dorzeczu rze- o powierzchni 65,2 km2, ponad po³owê obszaru zajmuj¹ lasy. Znacz- ki Drwêcy. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y do gminy Zale- ny jest te¿ udzia³ terenów podmok³ych i u¿ytków rolnych (g³ównie wo w powiecie i³awskim. Zbiornik znajduje siê w obrêbie obszarów przy po³udniowo-zachodnim brzegu). Do po³udniowo-zachodniego Natura 2000 (PLB280005 Lasy I³awskie i PLH280027 Ostoja brzegu przylega niewielki fragment zabudowy miejskiej Pisza. I³awska) oraz Parku Krajobrazowego Pojezierza I³awskiego. Jezioro Ponadto w rejonie brzegów zbiornika znajduj¹ siê wsie: £upki, Pilchy,

37 Szczechy Ma³e i Imionek. £upki i Szczechy Ma³e s¹ skanalizowane – Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Ryñskie – oceniono jako œcieki odprowadzane s¹ do oczyszczalni miejskiej w Piszu. Odbiorni- z³y. kiem œcieków z oczyszczalni w Piszu jest rzeka Pisa (zrzut poza zlew- Jezioro Ryñskie by³o wczeœniej badane w 2013 roku. Ocena ni¹ jeziora Roœ). Pozosta³e wsie nie maj¹ kanalizacji. Nad jeziorem jeziora wskazywa³a na z³y potencja³ ekologiczny, z³y stan jcw znajduje siê 8 oœrodków wypoczynkowych i 2 pola namiotowe. Dwa i podobnie jak w roku 2016, zadecydowa³ o tym wskaŸnik oœrodki pod³¹czone s¹ do kanalizacji miejskiej w Piszu, pozosta³e fitoplanktonowy. wyposa¿ono w zbiorniki bezodp³ywowe. Liczna zabudowa letniskowa wystêpuje g³ównie w Szczechach Ma³ych i Pilchach. Jezioro Roœ JEZIORO SKARLIÑSKIE nie jest bezpoœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punkto- Jezioro Skarliñskie po³o¿one jest na Pojezierzu Brodnickim, wych. Poœrednio, do rzeki Bia³ki (uchodz¹cej do Konopki), w dorzeczu rzeki Drwêcy. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y w odleg³oœci oko³o 11,5 km od jeziora, odprowadzane s¹ œcieki do gminy Nowe Miasto Lubawskie. Powierzchnia jeziora wynosi z Bia³ej Piskiej (oczyszczone mechaniczno-biologicznie z chemicz- 3 293,8 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 15,1 m. Jezioro Skarliñskie jest nym usuwaniem fosforu) w iloœci 674 m /d (dane z 2016 roku). zbiornikiem rynnowym o kszta³cie nieregularnym, wyd³u¿onym Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- z pó³nocnego wschodu na po³udniowy zachód. Dno jest mocno zró¿- gnostycznego i operacyjnego. nicowane, z licznymi przeg³êbieniami i p³yciznami. Brzegi jeziora Klasyfikacja potencja³u ekologicznego w oparciu o elementy s¹ urozmaicone od p³askich lub ³agodnie nachylonych do wysokich biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na i stromych. Jezioro zasilane jest przez kilka niewielkich dop³ywów. umiarkowany potencja³ ekologiczny, o czym zadecydowa³y: fito- Najwiêksze z nich to Skarlanka i Struga Marzêcicka. Odp³yw wód planktonowy wskaŸnik PMPL i makrofity. Poni¿ej potencja³u nastêpuje rzek¹ Skarlank¹ w kierunku po³udniowo-zachodnim, do dobrego by³a równie¿ przezroczystoœæ wody. jeziora Partêczyny Wielkie. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 34,3 km2, jest obszarem przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych typowo rolniczym. Udzia³ lasów w powierzchni zlewni jest niewiel- difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu ki. W zlewni bezpoœredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 2,5 km2, rów- heptachloru, badanych w rybach. nie¿ dominuj¹ tereny rolnicze (grunty orne – 50%). Jezioro jest Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Roœ – oceniono jako z³y. w niewielkim stopniu zagospodarowane rekreacyjnie. Domki letniskowe wystêpuj¹ w formie rozproszonej na pó³nocnym i po³udnio- JEZIORO RYÑSKIE wym brzegu. Zbiornik nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczysz- czeñ. Nara¿ony mo¿e byæ jedynie na sp³ywy powierzchniowe Jezioro Ryñskie nale¿y do systemu Wielkich Jezior Mazurskich – z obszarów rolniczych. stanowi pó³nocn¹ czêœæ rynny, ci¹gn¹cej siê od Rynu do Ruciane- W roku 2016 Jezioro Skarliñskie badane by³o w zakresie moni- go-Nidy. Znajduje siê na obszarze gminy Ryn, w powiecie gi¿yckim. toringu operacyjnego. Jest najg³êbszym zbiornikiem kompleksu WJM (50,8 m). Powierz- Klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie elementów bio- chnia zwierciad³a wody wynosi 661,1 ha. Zbiornik ³¹czy siê bezpo- logicznych i fizykochemicznych wskazuje na stan umiarkowany, œrednio (przewê¿eniem misy jeziornej) z jeziorem Ta³ty. Zasilany o czym zadecydowa³y zarówno elementy biologiczne (fitoplank- jest dop³ywami z pobliskiego jeziora Notyst (Mierzejewskiego) ton), jak i fizykochemiczne (œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem i jeziora O³ów. Odp³yw wód nastêpuje do jeziora Ta³ty. oraz fosfor ogólny). Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 92,8 km2. Na jej obsza- Stan chemiczny okreœlono jako dobry. rze przewa¿aj¹ tereny rolnicze (grunty orne, ³¹ki). Znaczn¹ Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Skarliñskie – oceniono powierzchniê zajmuj¹ równie¿ lasy (oko³o 30%). W zlewni bezpo- jako z³y. œredniej, o powierzchni 6,2 km2, równie¿ dominuj¹ tereny rolne Badanie Jeziora Skarliñskiego przeprowadzone w 2013 roku (oko³o 50%) oraz lasy (oko³o 40%). Pozosta³¹ czêœæ zajmuje zabu- równie¿ wskazywa³o na umiarkowany stan ekologiczny zbiornika, dowa. W strefie brzegowej jeziora po³o¿one jest miasto Ryn oraz a wskaŸnikiem decyduj¹cym by³ fitoplankton. 3 wsie: Rybical, Wejdyki i Mrówki (skanalizowane, œcieki odprowadzane do oczyszczalni w Rynie). Jezioro jest intensywnie wykorzy- JEZIORO SUNIA stywane do celów rekreacyjnych. Miasto Ryn jest znanym oœrod- Jezioro Sunia le¿y oko³o 7 km na po³udniowy zachód od Dobrego kiem turystycznym i ¿eglarskim (z Ekomarin¹ otwart¹ w 2012 roku). Miasta, w gminie Œwi¹tki (powiat olsztyñski). Sunia jest p³ytkim Do pó³nocnej czêœci jeziora przylegaj¹ 4 oœrodki wypoczynkowe. zbiornikiem (8,8 m) o powierzchni 111,6 ha. Jest to wyd³u¿ony Przy jego brzegach zlokalizowano 6 pól namiotowych. Miejscowo- akwen, skrêcaj¹cy z pó³nocy na po³udniowy wschód. W odleg³oœci œci Rybical i Wejdyki maj¹ charakter letniskowy. Przez jezioro prze- oko³o 2 km na po³udniowy wschód od jeziora po³o¿ona jest wieœ biega szlak ¯eglugi Mazurskiej z Miko³ajek do Rynu (rejsy wyciecz- Kwiecewo. Od po³udnia do jeziora dop³ywa niewielki ciek. Odp³yw kowe). Odbywa siê równie¿ bardzo intensywna turystyka ¿eglarska. wód odbywa siê w kierunku pó³nocnym, rzek¹ Suni¹, wpadaj¹c¹ Jezioro Ryñskie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków odprowa- nastêpnie do £yny. Brzegi jeziora s¹ pagórkowate, miejscami wyso- dzanych z oczyszczalni miejskiej w Rynie (mechaniczno-biologicz- kie i strome, otoczone na ogó³ ³¹kami i pastwiskami. 3 na z chemicznym usuwaniem fosforu) w iloœci 581 m /d (wg infor- Z uwagi na to, i¿ dop³yw jeziora jest krótkim ciekiem o charak- macji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 rok). terze Ÿród³owym, przyjêto, ¿e zlewnia bezpoœrednia jest równa Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- zlewni ca³kowitej i zajmuje powierzchniê 3,2 km2. Otoczenie jeziora gnostycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. stanowi¹ pola uprawne, ³¹ki i pastwiska. Jezioro nie jest odbiorni- Klasyfikacja potencja³u ekologicznego w oparciu o elementy kiem œcieków. W pobli¿u jeziora jest kilkadziesi¹t dzia³ek rekreacyj- biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na nych, z czego kilka jest zabudowanych. Œcieki gromadzone s¹ z³y potencja³ ekologiczny. Elementem biologicznym, decy- w zbiornikach bezodp³ywowych. duj¹cym o niskiej ocenie, by³ fitoplankton (PMPL – V klasa). Wœród W 2016 roku jezioro Sunia by³o badane w ramach monitoringu wskaŸników fizykochemicznych poni¿ej potencja³u dobrego by³y: diagnostycznego i operacyjnego. przezroczystoœæ wód i nasycenie tlenem hypolimnionu. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Sunia w oparciu o ele- Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na menty biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazy- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych wa³a na stan ekologiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu zadecydowa³ fitoplankton. heptachloru badanych w rybach. Stan chemiczny oceniono jako dobry.

38 Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Sunia – oceniono jako JEZIORO TA£TY z³y. Jezioro Ta³ty nale¿y do kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich. Jezioro Sunia by³o badane równie¿ w 2010 roku. Podobnie jak Znajduje siê w czêœci œrodkowej rynny jeziornej, ci¹gn¹cej siê od w 2016 roku, jakoœæ wód wskazywa³a na umiarkowany stan ekolo- Rynu do Rucianego-Nidy. Pó³nocna czêœæ zbiornika znajduje siê na giczny, z³y stan jcw. terenie gminy Ryn, w powiecie gi¿yckim, a po³udniowa – gminy JEZIORO SUSKIE Miko³ajki, w powiecie mr¹gowskim. Jezioro jest g³êbokie, o stromych stokach misy jeziornej, z maksymalnym g³êboczkiem (44,7 m) Jezioro Suskie po³o¿one jest w zachodniej czêœci Pojezierza w czêœci pó³nocnej. RzeŸba dna jest bardzo zró¿nicowana. I³awskiego, w dorzeczu rzeki Liwy. Pod wzglêdem administracyj- Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 1170,1 ha. G³ównym nym jezioro znajduje siê na terenie miasta Susz, nale¿¹cego do dop³ywem jeziora jest Kana³ Ta³cki. Zbiornik od strony pó³nocnej powiatu i³awskiego. Powierzchnia jeziora wynosi 62,7 ha, a g³êbo- ³¹czy siê przewê¿eniem mis jeziornych z Jeziorem Ryñskim. Zasila- koœæ maksymalna – 5,3 m. Jest zbiornikiem o kszta³cie nieregularny jest równie¿ wodami jezior: Jorzec i Mia³kie. Odp³yw wód nastê- nym, lekko wyd³u¿onym z pó³nocnego wschodu na po³udniowy puje w kierunku po³udniowym do Jeziora Miko³ajskiego. zachód. Dno jeziora jest znacznie zamulone. Brzegi s¹ przewa¿nie Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 805,7 km2, a bezpo- ³agodnie nachylone. Jezioro jest zasilane niewielkimi dop³ywami, œredniej 28,1 km2. U¿ytkowanie zlewni bezpoœredniej jest ró¿norod- z regu³y o charakterze okresowym. Odp³yw wód odbywa siê ne. Przewa¿aj¹ grunty orne i lasy. Pozosta³¹ czêœæ stanowi¹ ³¹ki, Kana³em Suskim, w kierunku pó³nocno-zachodnim do rzeki Liwy. tereny zabudowane i mokrad³a. Jezioro jest intensywnie wykorzy- Zlewnia ca³kowita Jeziora Suskiego zajmuje powierzchniê 2 stywane do celów rekreacyjnych. Znajduje siê na szlaku ¯eglugi 7,6 km . Wschodnia jej czêœæ jest obszarem g³ównie rolniczym, Mazurskiej, prowadz¹cym z Gi¿ycka do Miko³ajek. W bezpoœred- zachodnia czêœæ – to miasto Susz z terenami leœnymi. W zlewni bez- nim s¹siedztwie zbiornika zlokalizowane s¹ 4 obiekty wypoczynko- poœredniej wystêpuj¹ ró¿ne formy u¿ytkowania: tereny zabudowa- we, w tym Hotel Go³êbiewski. Nad jeziorem po³o¿onych jest 6 pól ne, grunty orne, lasy, ³¹ki i nieu¿ytki. Nad jeziorem znajduje siê namiotowych. W miejscowoœciach Ta³ty, Stare Sady, Jora Wielka k¹pielisko miejskie wykorzystywane g³ównie przez okolicznych i Skorupki, a tak¿e w ich okolicach wystêpuje zabudowa rekreacyj- mieszkañców. na. Wszystkie wsie s¹ skanalizowane, œcieki odprowadzane do Jezioro Suskie w 2016 roku badane by³o w ramach monitoringu oczyszczalni w Miko³ajkach i Rynie. Jezioro Ta³ty jest bezpoœred- operacyjnego. nim odbiornikiem œcieków z oczyszczalni miejskiej w Miko³ajkach W oparciu o przeprowadzone badania elementów biologicz- (biologiczno-mechaniczna z chemicznym usuwaniem fosforu). nych i fizykochemicznych stan ekologiczny Jeziora Suskiego oce- Œcieki s¹ odprowadzane do po³udniowej zatoki zbiornika, oko³o niono jako z³y, a zadecydowa³ o tym fitoplankton. Prawie wszystkie 1 km od po³¹czenia z Jeziorem Miko³ajskim, w iloœci 1264 m3/d badane wskaŸniki fizykochemiczne – przezroczystoœæ, zawartoœæ (wg informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 rok). tlenu rozpuszczonego nad dnem, azot ogólny i fosfor ogólny – Jezioro Ta³ty w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- potwierdza³y z³¹ jakoœæ wód. gnostycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. JEZIORO ŒWIÊCAJTY Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na Jezioro Œwiêcajty nale¿y do systemu Wielkich Jezior Mazurskich. Od umiarkowany stan ekologiczny. O ocenie decydowa³y elementy wschodu po³¹czone jest w¹skim przesmykiem z jeziorem Mamry. biologiczne: fitoplankton, makrofity i wskaŸnik rybny LFI. Wœród Znajduje siê w granicach administracyjnych gminy Wêgorzewo, wskaŸników fizykochemicznych poni¿ej stanu dobrego by³o nasy- w powiecie wêgorzewskim. Do wschodniej czêœci jeziora wp³ywa cenie hypolimnionu tlenem. Pozosta³e parametry odpowiada³y rzeka Sapina oraz dop³ywaj¹ wody z pobliskiego jeziora Lemiêt. II klasie. Brzeg pó³nocny i czêœæ po³udniowego s¹ wysokie i miejscami strome, Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na pozosta³e natomiast p³askie lub ³agodnie wzniesione. Powierzchnia przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych jeziora wynosi 869,4 ha, a g³êbokoœæ maksymalna 28,0 m. 2 difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu Zlewnia ca³kowita posiada powierzchniê 302,9 km . Zlewnia heptachloru, badanych w rybach. bezpoœrednia, o powierzchni 10,5 km2, jest w oko³o 80% rolnicza, Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Ta³ty – oceniono jako z czego wiêkszoœæ to nieu¿ytki. Lasy pokrywaj¹ oko³o 10% jej obsza- z³y. ru. Pozosta³¹ czêœæ zajmuje zabudowa wiejska i rekreacyjna. W rejo- Jezioro Ta³ty by³o wczeœniej badane w 2014 roku. Ocena wska- nie zbiornika znajduj¹ siê 3 wsie: Ogonki, Kolonia Rybacka i Kal. zywa³a na umiarkowany stan ekologiczny, z³y stan jcw, i podobnie Wsie s¹ skanalizowane, œcieki odprowadzane do oczyszczalni miej- jak w roku 2016, zadecydowa³ o tym wskaŸnik fitoplanktonowy, skiej w Wêgorzewie. Zrzut œcieków miejskich odbywa siê do rzeki makrofity i wskaŸnik rybny LFI. Wêgorapy, poza zlewni¹ jeziora. Jezioro nie posiada punktowych Ÿró- de³ zanieczyszczenia, ale jest jednym z najbardziej obci¹¿onych tury- JEZIORO TAUTY stycznie jezior w kompleksie WJM. Przy brzegach zlokalizowano 9 oœrodków wypoczynkowych i liczne domki letniskowe. Jezioro Tauty po³o¿one jest na Równinie Orneckiej, w dorzeczu rze- Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu ki Pas³êki. Pod wzglêdem administracyjnym zbiornik znajduje siê na operacyjnego. terenie gminy Orneta w powiecie lidzbarskim. Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- Jezioro jest zbiornikiem o kszta³cie wyd³u¿onym z pó³nocnego giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowany stan eko- zachodu na po³udniowy wschód. Jest to zbiornik o genezie rynno- logiczny. O ocenie decydowa³y elementy biologiczne: fitoplankton wej. Zasilany jest niewielkimi rowem melioracyjnym o charakterze i makrofity. Wœród wskaŸników fizykochemicznych poni¿ej stanu okresowym. Odp³yw wód nastêpuje w kierunku po³udniowym dobrego by³a przezroczystoœæ wody i nasycenie hypolimnionu tle- poprzez Taucki Potok, który bierze tutaj swój pocz¹tek. Dno jeziora nem, pozosta³e parametry odpowiada³y II klasie. jest mocno zamulone i stosunkowo ma³o urozmaicone. Proces zara- Stan chemiczny oceniono jako dobry. stania jeziora najmocniej posuniêty jest w czêœci po³udniowej, Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Œwiêcajty – oceniono w rejonie odp³ywu, gdzie na znacznej powierzchni powsta³y trzêsa- jako z³y. wiska. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone od p³askich do stromych Jezioro Œwiêcajty by³o wczeœniej badane w 2013 roku. Ocena i wysokich. wskazywa³a na umiarkowany stan ekologiczny, z³y stan jcw, W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 4,2 km2, dominuj¹ i podobnie jak w roku 2016, zadecydowa³ o tym wskaŸnik fitoplank- lasy. Tylko pó³nocno-wschodni¹ czêœæ zlewni zajmuj¹ ³¹ki i pastwi- tonowy i makrofity. ska oraz pola uprawne. Zagospodarowane rekreacyjnie jeziora jest

39 nieznaczne. Po pó³nocno-wschodniej stronie w odleg³oœci ok. 250 m JEZIORO WAD¥G od brzegu znajduje siê kilkanaœcie domków rekreacyjnych. Czêœæ Jezioro Wad¹g po³o¿one jest oko³o 5 km na pó³nocny wschód od Olsz- z nich jest w trakcie budowy. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków tyna, w gminie Barczewo, w powiecie olsztyñskim. Wzd³u¿ brzegu z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. zachodniego i po³udniowo-zachodniego biegnie granica gminy Jezioro Tauty w 2016 roku badane by³o w ramach monitoringu Dywity. Wad¹g jest doœæ du¿ym (494,5 ha) i g³êbokim zbiornikiem, diagnostycznego i operacyjnego. o dobrze rozwiniêtej linii brzegowej. Maksymalne przeg³êbienie Stan ekologiczny jeziora Tauty na podstawie oceny elementów (35,5 m) znajduje siê we wschodniej czêœci rynny g³ównej. Brzegi biologicznych, hydromorfologicznych oraz fizykochemicznych jeziora s¹ wysokie, przewa¿nie strome, z piaszczystymi pla¿ami, czê- okreœlono jako z³y. Zadecydowa³ o tym fitoplankton (V klasa). Z³¹ œciowo zalesione, a w pó³nocno-wschodniej czêœci – bezleœne i miej- jakoœæ wód potwierdza³y elementy fizykochemiczne – zdecydowa- scami podmok³e. Do wschodniej czêœci jeziora wp³ywa Pisa Warmiñ- na wiêkszoœæ normowanych wskaŸników fizykochemicznych prze- ska i potok Orzechówka, a do po³udniowej odnogi – Kana³ El¿biety. kracza³a ustalone dla II klasy granice (przezroczystoœæ, zawartoœæ Z krañca po³udniowej zatoki wyp³ywa rzeka Wad¹g. tlenu rozpuszczonego nad dnem, fosfor ogólny i azot ogólny). 2 W obrêbie zlewni ca³kowitej, o powierzchni 1187,8 km , le¿¹ Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na miasta: Biskupiec, Barczewo oraz czêœæ Olsztyna, a tak¿e liczne przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych wsie. Obszar zlewni obfituje w jeziora, wœród których najwiêksze to: difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu Dadaj, Pisz, Kalwa, Leleskie, Koœno, Linowskie i Klebarskie. heptachloru, badanych w rybach. W zlewni bezpoœredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 16,3 km2, prze- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Tauty – oceniono jako wa¿aj¹ lasy. Znaczny jest te¿ udzia³ gruntów ornych i u¿ytków zielo- z³y. nych. W obrêbie zlewni bezpoœredniej le¿y czêœæ miejscowoœci Porównanie aktualnej klasyfikacji z przeprowadzon¹ w roku S³upy oraz Szypry, a w niewielkiej odleg³oœci od jeziora, poza grani- 2015 wskazuje na pogorszenie siê stanu ekologicznego zbiornika. cami zlewni – Myki i Zalbki. Jezioro Wad¹g jest wykorzystywane W roku 2015 stan ekologiczny okreœlono jako s³aby. Podobnie jak rekreacyjnie. W obrêbie gminy Dywity, w miejscowoœci S³upy znaj- w 2016, zadecydowa³ o tym fitoplanton. Spoœród wskaŸników fizy- duje siê miejsce wykorzystywane przez mieszkañców do k¹pieli. kochemicznych badanych w 2015 roku tylko azot ogólny nie W miejscowoœciach S³upy i Szypry zlokalizowane s¹ tereny zabudo- spe³nia³ kryterium II klasy. wy rekreacyjnej. W miejscowoœciach S³upy, Myki, Szypry na dzia³kach po³o¿onych bezpoœrednio nad jeziorem Wad¹g nie ma JEZIORO TUCHLIN pod³¹czenia do sieci kanalizacji sanitarnej, dominuj¹ zbiorniki bez- Jezioro Tuchlin po³o¿one jest oko³o 10 km na zachód od Orzysza, odp³ywowe. Jezioro nie przyjmuje bezpoœrednio zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Poprzez Orzechówkê do jeziora odprowadzane w gminie Orzysz (powiat piski). Jest p³ytkim zbiornikiem, po³¹czo- 3 nym od strony po³udniowej w¹skim przesmykiem z jeziorem Œniar- s¹ œcieki z oczyszczalni w Szynowie (8,4 m /d). Oœrodek wypoczyn- dwy. Na po³¹czeniu jezior znajduje siê zastawka, ponadto ciek jest kowy „Zalesie”, w Zalesiu ko³o Barczewa odprowadza do ziemi (u¿ytek bagienny dawniej stanowi¹cy rozlewisko rz. Pisy Warmiñ- gêsto poroœniêty roœlinnoœci¹ wynurzon¹. G³ównym dop³ywem 3 jeziora jest Dop³yw spod D¹brówki, uchodz¹cy do brzegu pó³noc- skiej) 6 m /d oczyszczonych œcieków. no-zachodniego. Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie p³askie, od pó³nocy W 2016 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- i po³udniowego wschodu podmok³e. Powierzchnia zwierciad³a toringu diagnostycznego oraz operacyjnego. wody wynosi 219,3 ha, a g³êbokoœæ maksymalna 4,9 m. Jezioro Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- posiada nieregularny kszta³t (z wyd³u¿on¹ zatok¹ od strony zachod- giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazuje na umiar- niej), dno wyrównane. Na jeziorze wystêpuj¹ liczne wysepki trzci- kowany stan ekologiczny zbiornika (III klasa jakoœci wód), o czym nowe, gdzie chêtnie gniazduj¹ ptaki. Jezioro znajduje siê na obszarze zadecydowa³ fitoplankton. Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska) i jest objête stref¹ ciszy. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 22,1 km2.Na przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych jej obszarze przewa¿aj¹ grunty orne. Niewielk¹ jej czêœæ od strony difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu wschodniej zajmuj¹ lasy Puszczy Piskiej. Zlewnia bezpoœrednia, heptachloru, badanych w rybach. o powierzchni 3,2 km2, jest w przewadze rolnicza, bezleœna, jedynie Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Wad¹g – oceniono jako brzegi pó³nocnego plosa otaczaj¹ drzewa i krzewy. W bliskim z³y. s¹siedztwie jeziora, od pó³nocnego wschodu, po³o¿ona jest wieœ Wczeœniejsze badania jeziora Wad¹g prowadzono w 2013 roku. Tuchlin, a od strony po³udniowej – Suchy Róg. Obie miejscowoœci Wówczas równie¿ fitoplankton zadecydowa³ o umiarkowanym stanie s¹ skanalizowane. Jezioro jest w niewielkim stopniu wykorzy- nie ekologicznym zbiornika. stywane do celów rekreacyjnych. Nad brzegami nie ma oœrodków JEZIORO W¥GIEL wypoczynkowych i pól namiotowych. We wsi Tuchlin jest zorganizowane miejsce do k¹pieli, a w Suchym Rogu jest kilka dzia³ek Jezioro W¹giel le¿y oko³o 6 km na po³udnie od Mr¹gowa, w gminie rekreacyjnych. Jezioro Tuchlin nie jest odbiornikiem zanieczysz- Piecki, powiecie mr¹gowskim. Znajduje siê w obrêbie obszaru Natu- czeñ ze Ÿróde³ punktowych. ra 2000 PLB 2800008 Puszcza Piska, a od wschodu graniczy Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- z obszarem PLH 280013 Ostoja Piska. Jest to zbiornik o powierzchni gnostycznego i monitoringu obszarów chronionych. 176,8 ha i g³êbokoœci maksymalnej 13,3 m. Wagiel jest rynnowym Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- jeziorem, mocno wyd³u¿onym z pó³nocy na po³udnie, z trzema giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na wyspami w czêœci po³udniowej. Obrze¿e jest wysokie, miejscami dobry stan ekologiczny. Wœród ocenianych parametrów, fitobentos strome. RzeŸba dna urozmaicona, z du¿ymi powierzchniami piasz- i hydromorfologia mieœci³y siê w normach I klasy. Pozosta³e wska- czysto-mulistymi. Do po³udniowego krañca jeziora krytym korytem Ÿniki odpowiada³y II klasie. dop³ywa Dajna. Odp³yw wód nastêpuje Dajn¹ w kierunku pó³noc- Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na nym, do Jeziora Wierzbowskiego. przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 33,3 km2. W jej obrê- difenyloeterów oraz heptachloru i epoksydu heptachloru, badanych bie le¿¹ wsie Piecki i Brejdyny. W zlewni bezpoœredniej, w rybach. o powierzchni 9,9 km2, dominuj¹ lasy, znacz¹cy jest te¿ udzia³ grun- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Tuchlin – oceniono jako tów ornych. Do dop³ywu jeziora – Dajny – odprowadzane s¹ œcieki z³y. z oczyszczalni w Pieckach – blisko 370 m3/d. Wylot œcieków z oczyszczalni znajduje siê oko³o 1 km powy¿ej jeziora. Jezioro jest

40 zagospodarowane rekreacyjnie. Po³o¿one s¹ nad nim 4 oœrodki œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Jest u¿ytkowane wypoczynkowe, ³¹cznie na oko³o 450 miejsc, ka¿dy z w³asnym rekreacyjnie, choæ nie ma nad nim oœrodków wypoczynkowych czy zapleczem gastronomicznym i miejscem przeznaczonym do k¹pieli, zabudowy rekreacyjnej. Nad jeziorem znajduje siê pole namiotowe a ponadto dwa z nich – z polem namiotowym. Wymienione obiekty na 250-300 miejsc oraz miejsce wykorzystywane do k¹pieli, bez par- pod³¹czone s¹ do sieci kanalizacyjnej. kingu i infrastruktury sanitarnej, wyposa¿one tylko w toalety prze- W 2016 roku jezioro W¹giel by³o badane w ramach monitorin- noœne. Na otaczaj¹cych jezioro ³¹kach i pastwiskach odbywa siê gu operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. intensywny wypas byd³a. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora W¹giel w oparciu W 2016 roku jezioro Wukœniki by³o badane w ramach monito- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- ringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontrol- logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ nym. fitoplankton. Stan ekologiczny jeziora Wukœniki na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicznych oceniono jako umiarkowany JEZIORO WOSZCZELSKIE (III klasa jakoœci wód). WskaŸnikiem obni¿aj¹cym jakoœæ wód by³ Jezioro Woszczelskie po³o¿one jest na Pojezierzu E³ckim, w gminie fosfor ca³kowity. E³k (powiat e³cki). Przez jezioro przep³ywa ciek, dop³ywaj¹cy od Stan chemiczny oceniono jako dobry. strony pó³nocnej z jeziora Sawinda Wielka i wyp³ywaj¹cy na Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Wukœniki – oceniono po³udniowy wschód do jeziora Sunowo. Powierzchnia zwierciad³a jako z³y. wody wynosi 172,6 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 10,6 m. Po³udnio- Jezioro Wukœniki, jako jezioro reperowe, by³o badane przez wo-zachodnia czêœæ jeziora jest wyraŸnie g³êbsza, a pó³noc- WIOŒ od 1999 roku. Do 2015 roku klasyfikacja stanu ekologicznego no-wschodnia wyp³ycona, z rozleg³ymi ³¹kami podwodnymi, two- co roku wskazywa³a na dobry stan ekologiczny – II klasê jakoœci rzonymi g³ównie przez ramienice. W po³udniowo-zachodniej czêœci wód i dobry stan jcw. O pogorszeniu klasyfikacji wód jeziora w 2016 znajduje siê du¿a Wyspa £abêdzia. Dno zbiornika jest muliste. roku zadecydowa³y wysokie wartoœci fosforu ca³kowitego. Jezioro znajduje siê na obszarze Natura 2000 (PLH280034 Jezioro Woszczelskie) i jest objête stref¹ ciszy. Do obszaru prawnie chronio- 3.3. Podsumowanie nego nale¿¹ równie¿ okoliczne, lasy, torfowiska, zaroœla. 2 Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 56,0 km , jest W roku 2016 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsz- w oko³o 60% rolnicza. Lasy pokrywaj¹ oko³o 30% jej obszaru. Zlew- tynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku przeprowadzi³ bada- 2 nia bezpoœrednia zajmuje powierzchniê 11,8 km . U¿ytkowanie jej nia 37 jezior województwa warmiñsko-mazurskiego. Na podstawie jest ró¿norodne. Przewa¿aj¹ grunty orne i lasy. Znaczne powierzch- wyników tych badañ wykonano ocenê stanu ekologicznego wszyst- nie zajmuje te¿ zabudowa wiejska i rekreacyjna. Du¿e odcinki brze- kich badanych jezior (tab. 2, mapa 4). Okreœlono stan chemiczny gu pó³nocnego zajmuj¹ zabudowania wsi Woszczele. Wieœ Ma³kinie 27 jezior, w których substancje priorytetowe by³y oznaczane w roku znajduje siê od strony po³udniowo-zachodniej. Obie miejscowoœci 2016 lub w latach 2011-2015. Do wykonania obu ocen wykorzystanie s¹ skanalizowane. Œcieki s¹ gromadzone w zbiornikach bez- no metodê „dziedziczenia” wyników badañ tych wskaŸników jako- odp³ywowych. Czêœæ gospodarstw posiada przydomowe oczysz- œci wód, które nie by³y badane w roku 2016, lecz by³y oznaczane czalnie. Nad jeziorem nie ma oœrodków wypoczynkowych i pól w latach 2011-2015. Badania wykonane w roku 2016 wskazuj¹ na namiotowych. Zbiornik jest wykorzystywany rekreacyjnie i inten- bardzo dobry stan ekologiczny 2 jezior (Gim i Jegocin – I klasa jako- sywnie u¿ytkowany przez wêdkarzy. Jezioro Woszczelskie nie œci wód), dobry stan ekologiczny 4 jezior (Bia³o³awki, Juksty, £aŸno posiada punktowych zrzutów zanieczyszczeñ. i Tuchlin – II klasa), umiarkowany – 14 jezior (III klasa), s³aby – Jezioro w 2016 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- 10 jezior (IV klasa) i z³y – 7 jezior (V klasa). O obni¿onej ocenie sta- gnostycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. nu ekologicznego najczêœciej decydowa³ fitoplankton. Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- Ocenê stanu chemicznego wód jezior przeprowadzono na pod- giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na stawie analizy zawartoœci substancji priorytetowych i innych zanie- umiarkowany stan ekologiczny, o czym zadecydowa³ wskaŸnik czyszczeñ w wodzie oraz w biocie (ryby, skorupiaki i miêczaki). fitoplanktonowy (PMPL nieznacznie przekroczy³ normy II klasy). Badania tych substancji w wodach, wykonane przez WIOŒ, nie Pozosta³e elementy biologiczne odpowiada³y I klasie, a wskaŸniki wykaza³y ¿adnych przekroczeñ dopuszczalnych wartoœci, okreœlo- fizykochemiczne II klasie. nych w normach. Badania priorytetów w biocie, przeprowadzone Stan chemiczny oceniono jako dobry. przez firmê Polcargo International ze Szczecina na zlecenie G³ówne- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Woszczelskie – oceniono go Inspektoratu Ochrony Œrodowiska, wykaza³y przekroczenia bro- jako z³y. mowanych difenyloeterów, heptachloru i epoksydu w przypadku wszystkich badanych jezior (dotyczy to ca³ej Polski), a tak¿e rtêci JEZIORO WUKŒNIKI i jej zwi¹zków w zdecydowanej wiêkszoœci jezior. Te przekroczenia, Wukœniki to najg³êbsze jezioro Pojezierza Mazurskiego (68,0 m), stwierdzone w rybach, determinuj¹ ocenê stanu chemicznego po³o¿one w powiecie ostródzkim, gminie Mi³akowo. Akwen le¿y 9 jezior województwa warmiñsko-mazurskiego (tab. 2). oko³o 5 km na po³udniowy wschód od Mi³akowa. Jego powierzchnia wynosi 117,1 ha. Zbiornik znajduje siê w strefie chronionego krajo- Materia³y Ÿród³owe brazu i jest objêty stref¹ ciszy. Le¿y tak¿e w obszarze Natura 2000 Choiñski A. 1991. Katalog jezior Polski. Czêœæ druga – Pojezierze (PLH28038 Jezioro Wukœniki). Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie pagór- Mazurskie. UAM Poznañ, kowate, wysokie, miejscami nawet strome. Jezioro posiada kilka Dane w³asne WIOŒ, niewielkich dop³ywów, czêsto wysychaj¹cych w okresie letnim. Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. Odp³yw nastêpuje ku pó³nocnemu wschodowi, do jeziora Mildzie. (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych IMGW na zamó- Z uwagi na okresowoœæ dop³ywów jeziora przyjêto, ¿e zlewnia wienie Ministra Œrodowiska), bezpoœrednia jeziora pokrywa siê ze zlewni¹ ca³kowit¹ i jej Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w spra- powierzchnia wynosi 3,5 km2. Zdecydowanie przewa¿aj¹ w niej wie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód tereny u¿ytkowane rolniczo z dominacj¹ pól uprawnych. Przy powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011, nr 258, poz. 1550), po³udniowo-wschodnim brzegu jeziora wystêpuj¹ lasy. Najbli¿ej Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w spra- po³o¿on¹ miejscowoœci¹ s¹ Mys³aki Ma³e, zlokalizowane ok. 1 km wie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzch- na pó³noc od jeziora. Wieœ nie jest skanalizowana – nieczystoœci gro- niowych oraz œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji prio- madzone s¹ w zbiornikach bezodp³ywowych. Jezioro nie odbiera rytetowych (Dz. U. z 2016, poz. 1187).

41 Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y DOBRY Stan jcw a a a a a a a d d d d d miczny Stan che- z³y dobry z³y z³y z³y s³aby dobry s³aby s³aby dobry dobry dobry bardzo dobry bardzo dobry dobry umiarkowanyumiarkowany dobry dobry umiarkowany dobry umiarkowany umiarkowany Stan ekologiczny hydro- giczna Ocena morfolo- I-II I-II I-II PSD PSD PSD PSD PSD PSD PSD PSD PSD PSD PSD miczna zykoche- Ocena fi- a a a a a I-II I-II 23I-II PSD dobry 25 dobry umiarkowany DOBRY dobry Z£Y I-II PSD 22 umiarkowany PSD I-II PSD 5 umiarkowany dobry Z£Y I-II I-II I-III-II PPD PPD 30 33 umiarkowany PSD z³y PSD I-II PSD 11 z³y dobry Z£Y I-II PSD 9 s³aby dobry Z£Y I-II PPD I-II PSD 9 s³aby dobry Z£Y I-II PPD 19 s³aby dobry Z£Y I-II I-II I-II I-II synt. i Subst. niesynt. /l] 2 nad 9,3 I-II 0,50,5 I-II PSD 7 s³aby dobry Z£Y 9,8 I-II PSD 12 s³aby PSD 4,7 I-II PPD 12 s³aby PSD 2 dnem O [mg O w b b b b 2 brak hypolimnionu %O nionie hypolim- niepe³na stratyfikacja, ca³k. Fosfor [mg P/l] Elementy fizykochemiczne [mg N/l] Azot ca³k. Widzial- noœæ [m] noœæ [μS/cm] Przewod- I 161 4,7 0,69 0,018 5,0 I 186 4,1 0,65 0,028 3,5 II 261II 3,1 177 0,98 2,3 0,027 13,0 1,04 0,049 0,0 II 260 3,6II 0,59 320 0,017II 12,8 2,6 268 1,01 2,2 0,075 1,10 2,4 0,038 1,0 V 202 0,8 1,11 0,057 0,0 V 273V 1,1 404 0,97 0,3 0,058 0,0 2,92 0,164 V 410 1,4 0,81V 0,147 192 4,3 0,8 1,09 0,071 0,0 V 274 1,8 0,95 0,096 2,3 III 389 2,5 1,01 0,107 28,9 IIIIII 335 324 1,5 1,9 1,15 0,75 0,074 III 0,113 378 4,7 1,4 1,10 0,115 3,0 III 401 2,8 1,02 0,099 1,1 III 273 1,6 1,06 0,041 0,0 III 427 1,5 1,05 0,125 3,0 IV 329 1,6 0,96 0,048IV 3,1 282 1,0 0,90 0,065 IVIV 337 247 0,6 1,1 1,99 0,89 0,118 0,053 2,2 0,0 IV 249IV 1,2 327 0,89 0,7 0,047 1,94 0,0 0,081 IV 350 0,5 1,69 0,335 IVIV 976 379 0,8 0,8 1,88 1,31 0,378 0,123 2,2 na Ocena biologicz- a a a a a a a a a a a 0,74 0,803 0,515 0,734 0,601 a a a a a Elementy biologiczne PMPL ESMI IOJ LFI tyczny Typ abio- Wis³yWis³y 6a 5a 2,09 0,38 0,423 0,689 0,904 0,78 Wis³y 6aWis³yWis³y 1,11 5aWis³y 3bWis³y 4,91 6a 2,68 0,399 5a 2,51 0,180Wis³y 4,60 0,380 0,695 3b 0,361 0,839 0,67 0,871 4,01 Wis³y 5a 0,93 Prego³y 6bPrego³y 3,68 6a 0,312 2,00 0,380 0,377 0,780 Prego³yPrego³y 5aPrego³y 6a 1,28 5a 2,95 4,47 1 Bartê¿ek2 Be³dany3 Bia³o³awki Wis³y4 Blanki Wis³y5 3a Wis³y Brzozolasek6 6a Dadaj 3,05 5a7 Dru¿no Wis³y (Druzno) 3,508 0,319 Drwêckie 1,38 Wis³y9 5a 0,380 0,792 Gim 0,545 3b 0,46 1,99 0,855 Wis³y 3,11 0,495 3a 0,885 0,564 3,44 0,386 0,384 0,685 10 Guzianka Wielka11 Hartowieckie Wis³y12 Is¹g 13 6a Wis³y Jegocin 14 Juksty 3b 4,13 15 Juno 16 Kalwa 2,0117 Kiersztanowskie 0,473 18 Prego³y Kortowskie19 Lampackie 6a20 Lampasz Prego³y21 £aŸno 2,06 Wis³y 6a22 Miko³ajskie 0,39523 Wis³y 6a Nidzkie 2,6724 0,788 P³askie Wis³y 6a 0,57225 1,46 0,00 Roœ 26 0,832 6a Ryñskie 3,08 27 0,39 Skarliñskie28 3,19 Sunia (Ca³un)29 0,458 Suskie Wis³y Prego³y 0,820 2a 5b 0,43 2,88 3,12 0,489 0,584 0,775 Lp. Nazwa jeziora Dorzecze Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2016 r. w województwie warmiñsko-mazurskim

42 Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Stan jcw a a d d d d miczny Stan che- s³aby umiarkowany dobry umiarkowany dobry Stan ekologiczny hydro- giczna Ocena morfolo- PSD PSD 1 z³y PSD PSD miczna zykoche- Ocena fi- a a I-II PSD I-II PSD 43 umiarkowany PSD I-II I-II 20 umiarkowany dobry Z£Y I-II PSD 8 umiarkowany PSD I-II synt. i Subst. niesynt. /l] 2 nad 0,58,0 I-II I-II I-II 15 dobry PSD 2 dnem O [mg O w b 2 %O nionie hypolim- ca³k. Fosfor [mg P/l] Elementy fizykochemiczne [mg N/l] Azot ca³k. Widzial- noœæ [m] noœæ [μS/cm] Przewod- II 295 2,0 1,06 0,031 1,0 II 278 4,2 0,75 0,073 51,8 II 326 1,4 1,42 0,033 V 248 0,5 2,82 0,124 IIIIII 247 271 1,5 1,9 1,18 0,77 0,032 0,044 0,0 0,0 III 379 1,3 1,04 0,097 2,4 IV 346 1,0 1,00 0,065 3,5 na Ocena biologicz- a a - poni¿ej potencja³u dobrego - I-II klasa (dla fosforu ca³kowitego i widzialnoœci kolor zielony oznacza II klasê) - poni¿ej stanu dobrego - I klasa 0,61 a a 0,832 0,804 0,882 c a a PSD - poni¿ej stanu dobrego dobry - stan dobry Ocena stanu chemicznego Elementy biologiczne PMPL ESMI IOJ LFI tyczny Typ abio- Wis³yWis³y 6aWis³y 6b 2,94 6b 4,04 0,335 1,39 0,278 0,873 0,632 0,821 0,40 0,849 Prego³y 6a 3,16 - bardzo dobry - dobry - umiarkowany - s³aby - z³y I klasa II klasa III klasaI klasa IV klasa V klasa pon. I klasy 30 Œwiêcajty31 Ta³ty 32 Tauty Prego³y33 Tuchlin 34 6a Wad¹g35 W¹giel 2,9536 Woszczelskie37 0,394 Prego³y Wukœniki Wis³y 6a 6a Wis³y 2,65 2,13 0,449 5a 0,650 0,806 1,03 0,668 Lp. Nazwa jeziora Dorzecze Ocena stanu/potencja³u ekologicznego a - wyniki dziedziczone z lat 2011-2015 b - wskaŸnik wykluczony z oceny c - I klasa z uwagi na du¿yd udzia³ - ³¹k o ramienicowych ocenie zadecydowa³y przekroczenia substancji priorytetowych w rybach (badania wykonane przez Polcargo International) Objaœnienia: Ocena biologicznaOcena hydromorfologiczna Ocena elementów fizykochemicznych Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2016 r. w województwie warmiñsko-mazurskim (cd.)

43 16 1 1 25 30 34 17 30,8

2 18 4,7 4,2 27,7 33 23 3 15 15 32 0 600 m 19 15 18 2 10 14 20 6 4 31 13 1 5 1

5 4,2 21 30 5 12 10 35,8 1 30 7 25 22 20 11 5 15 11,8 23 29 10 15 20 1 8 5 25 1 28 OW PTTK 02 5 30 38,7 30 24 25 10 2,9 30 27 35 Legenda 9 2 02 25 10 3 26 stanowisko poboru fitobentosu 26 9 25 4,3 30 32 10 , 1

11 35 25 27 1 8 5 10,4 12 24 5 20,6 7 1 14 10 5 23

6 28 13 8,2 14,8 29 5 11 4,5 15 1 22 16 5 5 30 16,2 14,5 11,2 2 10,5 10,5 12,4 17 21 4 10,5 10 10 20 31 24,3 5 3 15 20 18

13 2 5 10 19 1 5 1 1 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie)

44 1 5 6 13 2 2 7 12 3 15 10 5 15 20 25 15 8 1 30 01 10 4 9 5 35 4 4 10 11 25 Jezioro Dadaj 20 15 3 30 10 5 1 10 15 0 400 m

2 11 9 6 5 30 25 12 25 20 30 20 35 30 3 1 0 200 m 35 20 25 02 15 20 15 10 25 10 5 13 8 1 7 15 20 25 40 5 30 25 14 25 20 2 15 5 20 39 30 20 20 5 30 3 33 1 25 32 31 25 16 38 34 30 20 1 15 10 37 5 29 16 36 15 17 1 1 10 17 10 Jezioro Brzozolasek 35 5 10 1 9 0 200 m 28 11 5 18 27 26 19 8 10 24 25 15 12 5 14

15 20 7 16 1 13 14 13 5 22 1 21 6 23 03 10 01 15 1 5 17

5 2 1 3 15 18 3 12 Jezioro Blanki 19 4 25 0 200 m 11 23 5 20 1 22 2 1 21 5 10 2 24

5 1 6 9 7 8 3 4 5 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

45 5 1 20 10 01 25 20 15 15 10 5

1 1 Jezioro Gim 0 200 m 03 2 2 3 3

4 01

20 15

10 1 7 5 15 2,5 4 10 5 8 5 1 3

1 1 Jezioro Guzianka Wlk. 0 200 m 6

1 5 01 5,2 1 5 1 5 2,5 4 1 20 5 10 15 21

17,9 2 19 Jezioro Hartowieckie 4 18 3 0 300 m 10 15 22 10 2,5 5 5 1 01 5 3 2 23

17 10 16 4 0 600 m 10,6 2 24 2 10 1 1 7 9 10,2 25 1 3 5 11 13 5 1 1 13,6 12 1 5 34 33 6,4 5 1 10 8 5 15 12,9 3,9 6,9 5 6 1 31 14 10 32 1 6,8 35 1 30 1 5 27 26 29 28 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

46 11

0 200 m 6 8 12 10 20 2 10,5 3 4 10 5 7 9 1,2 13 1 5 10 5 1 10 11,5 5 1 15 5 5 30 25 20 5 1 10 14 1 5 33,2 10 2,4 20 25 10 5 26,9 5 40 45,3 30 25 35 34,5 30 25 15 20 15 30 1 10 20 5 40 15 20 47,3 25 5 15 21,2 25 42,7 10 30 01 50 30 29,2 30 30 20 10 5 26 2 25 45,3 45 20 10 20 15 23 22 31,5 1 15 5 15 5 5 24 3 1 10 15,2 1 21 16 19 20 17 18 3 25 3,3

1 Jezioro Jegocin 4 0 200 m 1 3,1 5 7 8 6 10 9 2 13 3 20 1 11 22 21 12 5 12,7 23 19 10 1 1 18 20 5 25 15 01 20 24 10 14 25 1 5 30 10 15 15 1 17 10 20 5 25 03 16 20 15 1 5 15 10 5 1 5 20 25

35 15 20 02 10 30 25 1 30 5 1 15 20 15 Jezioro Juno 10 Jezioro Juksty 0 200 m 10 0 200 m 15

25 20

15 1 10 10 5 15 10 15 10 5 20 1 30 20 25 30

25 15 5 10 20

15 10

Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

47 1 5

5 1 5 5 5 5 5 10 1

5 5 5 1 1 15 15 1 1 10 5 Jezioro Kalwa 10 5 5 10 0 200 m 1 1

5 5 1 5 10

10 1 5 5 1 10 15 20 5 25 1 10 1 25 5 10 Jezioro Kiersztanowskie 15 10 0 300 m 20 25 13,9 30 03 9 11 5 35 2 01 3 15 12

10 20 25 25 30 20 8 02

15 35 13 10 20 5 5 30 1 25 7 27,6 15 20 10 14 25 5 20 15 5 10 01 6 15

10 15 Jezioro Lampackie i Lampasz 17,3 5 17,3 0200m 5 5 15

5 25 4 20 32,3

30 5 10 5 3 16 2

Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

48 1

10 5

5 7,5 10 12,5 0 400 m 1 1 5 2,5

7,5 15 01 10 12,5 15

Jezioro Linowskie 01 0 200 m 5 10 1

7,5 10

5 5 20 1 1 1 14,8 19 5 21 5 10

9,0 22 15 18 20 23 24 10

20 17 1 2

16 25 5 20 2 15 3 20 01 1 25,8 3 14 4

13 1

5 5 0 400 m 20 10 15 12 13,6 3,2 17,5 2,9 15 10 11 15 18,9 6 10 10 7 9 5

Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

49 1 5 10 10,5 11 2 11,0 46 12 2 10 5 10 1 1 1 15,0 45 13 2,5 0 400 m 14,0 9 47 3 21,5 3,5 5 10 10 2,5 02 4 10 5 1 44 2,5 1 8 13,0 48 43 1 42 3,4 2,5 16 3 2,5 1 2,5 1 1 11,8 5 15,0 1 3 10 15 10 2,0 5 14 5 1 12,5 3,5 2 1 7 8,5 1,5 41 6,5 5 4 5,7 24 6 10 5 23 5 13,7 40 6 1 16,3 7 15 20 39 22 02 25 22,7 8 10 2,7 Jezioro Nidzkie 1,5 5

1 10 7,5 38 0 600 m 14,3 15,0 37 36 5 1 26 1 10 1 10 15 21 OW MAZURY 9 5 5 10 17,5 12,010 35 33 1 27 19,8 17,0 34 15 15 28 20 10 5 15 32 30 2,0 15,0 3131 29 16,2 5 5 10 1 10 13,0 1,9 14 5 16,7 19 10 15 13 16 20 11 17 15 18 5 12 1

1 16 15 5 14 8 13 17 10 7 1 10 5 11 9 1 5 5 12 1 15 15 1 6 5 10 10 5 1 1 5 20 4 5 1 25 15 5 20 21 30 18 22 01 1 5 5 25 15 3 19 10 23 20 4 24 2 15 3 15 1 25 10 5 30 12 26 29 0 600 m 5 28 5 1 27 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

50 15

19 1 PGKiM Ryn 14,0 17 14,8 16 15 22,2 10 25,7 1 28,2 20 5 25 20 3 20 18 15 14 15 20,5 4,5 10 10 0 600 m 12 5 5 5 1 21 10 1 4,0 13 7,8 10 8,4 22 10 24 15 5 1 1 7 23 3,5 11 5 22,1 8 9 10 27,2 15 31,7 1 30 25 25 02 20 2,5 6 40 11,0 35 6,7 8 3 25 2 38,7 15,1 35,7 25 35 15 30 7

25 24,2 6 20 20 15 21,7 15 5 4 10 10 9 5 01

10 26 1 5 5 5 10,7 3 2,5 2 1 4 1,7 5 10 2 1 1 1 2,5 5 12,5 3 27 11 2 28 5 1 1 Jezioro Stryjewskie 0 200 m

20 22 19 1 1 5 18 5 21 23 10 03 1 10 10 10,7 24 10 17 10 5 5 5 13 10,1 1 10 5 15,1 16 2 14 12 5 1 1 10 9 1 15 8 7 10 5 11 1 6 2 0 200 m 3

5 5 1 4 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

51 5

7 16,2 6 15,7 18,7 12,9 4 15 3 2 8 3

20 25 25 0 600 m 28,1 30 9 25 34,6 4 1 28,2 26,7 3 1 28,7 2,5 25 35 40 29 12 1,6 5 20 35 30 39 10 40 01 20 25 1 7,5 26,7 5 5 01 15 25 10 10 13 20 15 5 40,2 2 1 14 35 30 38 11 25 44,1 20 35

35 15 37 6 10 15 5 13 40,4 Jezioro Sunia 40 1 1 0 200 m 20 10 16 15 25 25 15 5 2 1 7 5 10 30 36 5 1 17 1 20 2,5 2,5 10 37,7 1 18 35 8 25 30 1 35

11 30 40,3 10 35 19 20 25 34 9 30 35

20 38,8

25,7 5 21 2 35 33 2 31 1 32 5 6 2,5 35 39,4 4 1 10 30 30 1 25 41 2,5 10 22 33,9 25 30 20 30 02 7 2,5 33,5 29 10 1 23 15 3 6,2

8 02 24 5 1 Jezioro Suskie 28 1 15 19 0 200 m 2,5 2 15 20,4 Jezioro Tauty 20 25 27 0 200 m 2,5 25 20 27 9 15 2,5 10 1 1,8 1 5 1 26 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

52 1 13 14 10 2 5 9 1 1 1 12 2,5 11

1 2,5

15 2 10 8 1 7 01 3 Jezioro Tuchlin 6 2,5 0 200 m 4 03 10 1 1 5 6 3 5 5 4 3 1 7 5 2 5 Jezioro Woszczelskie 1 1 1 0 200 m 15 8 1 01 14 10 1 10 5 5 9 13 2 10 12 0200m

5 1 11 10 26 27 10 10 1 2 5

5 25 3 22 5 1 1 24 23 1 5 10 3 15 20 1 4 10 5 5 15 25 20 51 21 34,7 30 1

20 1 5 01 5 30 10 11,5 15 20 28,0 10 25 6 2 11 25 20 15 10 9 5 1 12 19 8

27,1 0 300 7

18 29,0 25 13 17 20

16 10 14 5 15 1 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

53 Mapa 4. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego wód jezior badanych w latach 2010–2016 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodnie z tab. 2)

54 4. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

Na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego znajduje siê oraz w Tolkmicku (woj. warmiñsko-mazurskie). Œcieki z oczyszczal- 1 jednolita czêœæ wód przejœciowych (Zalew Wiœlany PLTW I WB 1). nia w Tolkmicku odprowadzane s¹ do ujœciowego odcinka rzeki Gra- Jest to akwen transgraniczny, podzielony pomiêdzy dwa kraje, bianki (w 0,200 km). G³ówny ³adunek zanieczyszczeñ wprowadzany Polskê i Federacjê Rosyjsk¹. W granicach Polski po³o¿ona jest jest do Zalewu rzekami. Do polskiej czêœci Zalewu uchodzi 12 rzek: po³udniowa czêœæ Zalewu o d³ugoœci 35,1 km, szerokoœci maksy- Nogat, Cieplicówka, Elbl¹g, D¹brówka, Kamionka, Suchacz, Olszan- malnej 11 km i powierzchni 328 km2 (powierzchnia ca³ego zbiornika, Grabianka, Stradanka, Narusa, Bauda, Pas³êka. 2 ka - 838 km ). Zalew Wiœlany jest p³ytk¹ zatok¹ (w granicach Polski Na Zalewie Wiœlanym i w jego bezpoœrednim s¹siedztwie usta- g³êbokoœæ œrednia oko³o 2,4 m, maksymalna do 4,4 m przy granicy nowiono liczne formy ochrony przyrody: dwa parki krajobrazowe pañstwa) po³¹czon¹ w¹sk¹ cieœnin¹ z Zatok¹ Gdañsk¹. Zachodnia (Wysoczyzny Elbl¹skiej i Mierzei Wiœlanej), liczne rezerwaty przy- czêœæ akwenu to p³ycizny o g³êbokoœci oko³o 1 m, zwi¹zane z dzia- rody i obszary chronionego krajobrazu, a tak¿e dwa obszary ³alnoœci¹ akumulacyjn¹ rzek i kana³ów ¿u³awskich. Pozosta³a czêœæ NATURA 2000 (obszar specjalnej ochrony ptaków i specjalny ma formê niecki o dnie lekko wg³êbionym w centralnej partii i s³abo obszar ochrony siedlisk). nachylonym ku pó³nocnemu wschodowi. 2 Powierzchnia zlewni Zalewu wynosi 23 871 km (bez Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany powierzchni zbiornika), z czego 64,1% znajduje siê na terytorium Polski. Na obszarze zlewni wystêpuj¹ g³ównie grunty orne (stano- Nazwa Powierzchnia Naturalnoœæ Typ wi¹ce 64% polskiej czêœci powierzchni i 51% czêœci rosyjskiej) oraz KOD JCWP Pod³o¿e JCWP [km2] JCWP abiotyczny lasy (odpowiednio 18,3% i 11,6%). W zlewni po³o¿one s¹ du¿e oœrodki miejskie: Kaliningrad (ok. 453,5 tys. mieszkañców), Elbl¹g lagunowy Zalew Silnie zmienio- mu³, sza- z substratem (ok. 117,1 tys.), Ba³tijsk (34,1 tys.), Swiet³yj (21,8 tys.), Braniewo PLTW I WB 1 328 (17,2 tys.). Do g³ównych rzek dop³ywaj¹cych do Zalewu nale¿¹ Pre- Wiœlany na ry piasek mulistym go³a (powierzchnia zlewni 15 128 km2), Pas³êka (2 321 km2), Elbl¹g i piaszczystym (1 449 km2) i Nogat (1 334 km2). Zalew Wiœlany zbiera zanieczyszczenia ze Ÿróde³ punktowych 4.1. Badania wód Zalewu Wiœlanego prowadzone w 2016 r. (oczyszczalnie œcieków) oraz obszarowych (rolnictwo, zabudowa rozproszona, depozycja zanieczyszczeñ z powietrza). Do polskiej W 2016 r. badania polskiej czêœci wód Zalewu Wiœlanego, objête czêœci wód Zalewu Wiœlanego odprowadzane s¹ bezpoœrednio œcieki Pañstwowym Monitoringiem Œrodowiska, prowadzono w ramach z oczyszczalni w Krynicy Morskiej (woj. pomorskie), we Fromborku jednego punktu pomiarowo-kontrolnego na 9 stanowiskach pomia-

Mapa 5. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2016 r.

55 rowych w zakresie monitoringu diagnostycznego, operacyjnego nych 7 grup taksonomicznych (Cyanophyta, Cryptophyta, Dinophy- i badawczego (mapa 5). ta, Chryzophyta, Chlorophyta, Ciliophora, Euglenophyta) reprezen- Ocenê jakoœci wód wykonano w oparciu o rozporz¹dzenie towanych przez 63 taksony (w 2013 r. oznaczono 111 taksonów, Ministra Œrodowiska z 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfika- w 2014 – 93). Najwiêksz¹ ró¿norodnoœci¹ gatunkow¹ charakteryzo- cji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz œrodowi- wa³y siê Chlorophyta, Cyanophyta i Chryzophyta (odpowiednio skowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz.U. z 2016 r. 24 gat., 18 gat. i 12 gat.). W 2015 r. Chlorophyta i Cyanophyta repre- poz. 1187). zentowane by³y przez 20 gatunków, natomiast Chryzophyta przez Sporz¹dzono: 15 gat. Liczba gatunków oznaczonych w 2016 r. na poszczególnych – ocenê potencja³u ekologicznego w oparciu o wyniki badañ stanowiskach waha³a siê od 34 (st.6) do 43 (st.2). z 2016 r. i ocenê dziedziczon¹ z lat 2013, 2014 i 2015; Œrednia ca³kowita liczebnoœæ fitoplanktonu w 2016 r. wynios³a 3 – ocenê stanu chemicznego w oparciu o wyniki z 2016 i 2014 r., 32 338 668 jednostek (N) w dm (ryc. 6). Maksimum wyst¹pi³o 3 stosuj¹c zasadê dziedziczenia ocen; w kwietniu (51 086 518 N/dm ). Przez ca³y sezon pomiarowy – ocenê stanu JCWP Zalew Wiœlany oraz ocenê obszarów (z wyj¹tkiem badañ wrzeœniowych) zdecydowanie dominowa³y chronionych, pos³uguj¹c siê zarówno wynikami badañ sinice (Cyanophyta), których œrednia liczebnoœæ w roku wynios³a 3 z 2016 r., jak i zasad¹ dziedziczenia ocen. 21 581 607 N/dm (ryc. 7). Spoœród sinic najwiêksz¹ liczebnoœæ osi¹gnê³a Merismopedia punctata. W trakcie badañ wrzeœniowych 4.2. Ocena stanu ekologicznego Cyanophyta wspó³dominowa³y z Chlorophyta. Ró¿nice œredniej ca³kowitej liczebnoœci pomiêdzy stanowiskami pomiarowymi mie- 4.2.1. Elementy biologiczne œci³y siê w zakresie od 28 543 912 (st.2) do 38 512 498 N/dm3 (st.T5). Ocena elementów biologicznych zosta³a wykonana w oparciu Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu w 2016 r. wynios³a o wyniki badañ fitoplanktonu i chlorofilu „a” z 2016 r, wyniki badañ 7 512,48 mm3/m3 (ryc. 6). Zdecydowane maksimum wyst¹pi³o ichtiofauny, wykonane przez Morski Instytut Rybacki – PIB w Gdy- w czerwcu (21 125,36 mm3/m3). Spoœród grup taksonomicznych ni, tak¿e z 2016 r. oraz wyniki badañ makroglonów i okrytozal¹¿ko- najwiêksz¹ œredni¹ bioobjêtoœæ uzyska³y Cyanophyta (4 661,13 mm3/m3) wych z 2014 r. i makrobezkrêgowców bentosowych z 2013 r. z gatunkiem dominuj¹cym Dolichospermum crassum. Pod wzglê- Fitoplankton. Próbki do badañ pobrano z 9 stanowisk pomia- dem bioobjêtoœci Cyanophyta (sinice) zdecydowanie dominowa³y rowych (mapa 5) w lutym, kwietniu, maju, czerwcu, sierpniu i we w kwietniu, maju i czerwcu, w sierpniu wspó³dominowa³y z zieleni- wrzeœniu. Œredni¹ liczebnoœæ i bioobjêtoœæ obliczono z ca³ego sezo- cami (Chlorophyta), w lutym Chlorophyta wspó³dominowa³y nu pomiarowego. z Dinophyta, natomiast we wrzeœniu grup¹ dominuj¹c¹ by³y Sk³ad gatunkowy fitoplanktonu w 2016 r. by³ porównywalny Ciliophora. W uk³adzie przestrzennym wartoœci œredniej z rokiem 2015, w którym oznaczono 65 taksonów, natomiast znacz- ca³kowitej bioobjêtoœci waha³y siê od 4 096,98 mm3/m3 (st.2) do nie ubo¿szy, ni¿ w latach poprzednich. W 2016 r. zosta³o oznaczo- 22 602,91 mm3/m3 (st.10).

-3 3-3 -3 3-3 Ndm mm m Ndm mm m 60 000 000 25 000 liczebnoœæ bioobjêtoœæ 25 000 000 5 000

50 000 000 20 000 20 000 000 4 000

40 000 000 15 000 000 3 000 15 000

30 000 000 10 000 000 2 000 10 000 20 000 000 5 000 000 1 000

5000 10 000 000 0 0

0 0 Dinophyta Ciliophora Cyanophyta Cryptophyta Chlorophyta Chrysophyta 16.02.2016 21.04.2016 23.05.2016 21.06.2016 31.08.2016 27.09.2016 Euglenophyta Ryc. 6. Liczebnoœæ i bioobjêtoœæ fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w oparciu o badania wykonane w 2016 r.

-3 3-3 Ndm mm m 50 000 000 25 000

40 000 000 20 000

30 000 000 15 000 Cyanophyta Cyanophyta 20 000 000 10 000 Cryptophyta Cryptophyta 10 000 000 Dinophyta 5 000 Dinophyta Chrysophyta Chrysophyta 0 0 16.02.2016 21.04.2016 23.05.2016 21.06.2016 31.08.2016 27.09.2016 16.02.2016 21.04.2016 23.05.2016 21.06.2016 31.08.2016 27.09.2016 Ryc. 7. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w 2016 r.

56 -3 3-3 mm3 m Bioobjêtoœæ mm m Chlorofil a 16 000 240 œr. min. maks. œr. 2004-2016 200 12 000 160

8 000 120

80 4 000 40

0 0 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 Ryc. 8. Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu i stê¿enie chlorofilu „a” w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego)

Przezroczystoœæ Odczyn wód m 10 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 0 9 0,5

1 8

1,5 7 2

2,5 6 œr. min. maks. œr. 2004-2016 3 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 Ryc. 9. Przezroczystoœæ i odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004-–2016 (œrednie z sezonu badawczego)

Tabela 4. Klasyfikacja zakresów wartoœci wskaŸników cz¹stkowych do W 2016 r. podobnie, jak w 2015, nie uda³o siê zaobserwowaæ oceny potencja³u ekologicznego Zalewu Wiœlanego ze wzglêdu na ichtio- wiosennego zakwitu okrzemek (wchodz¹cych w sk³ad Chryzophyta). faunê W badaniach kwietniowych bioobjêtoœæ okrzemek (271,32 mm3/m3) stanowi³a jedynie 4,5% ca³kowitej bioobjêtoœci fitoplanktonu. WskaŸnik / Klasa 54321 Stê¿enie chlorofilu „a” w 2016 r. by³o bardzo wysokie. Œred- nia z ca³ego okresu pomiarowego wynios³a 68,03 mg/m3 i zakwali- CPUE du¿e ryby ³10 5,0 - 9,9 2,5 - 4,9 1,2 - 2,4 0,0 - 1,1 fikowa³a wskaŸnik do V klasy (z³y potencja³). CPUE okoñ ³100 50,0 - 99,9 20,0 - 49,9 10,0 - 19,9 0,0 - 9,9 Rozwój fitoplanktonu znacznie wp³ywa na przezroczystoœæ CPUE drapie¿niki ³150 75,0 - 149,9 37,5-74,9 18,7 - 37,4 0,0 - 18,6 i odczyn wód akwenu (ryc. 9). Wody Zalewu charakteryzuj¹ siê Liczba gatunków ³6 4,0 - 5,0 3,0 2,0 1,0 nisk¹ przezroczystoœci¹ i wysokim, zasadowym pH. W 2016 r. prze- spalpha% okoñ > 2 ³30 15,0 - 29,9 7,5 - 14,9 3,7 - 7,4 0,0 - 3,6 zroczystoœæ wód, mierzona w trakcie poboru próbek, mieœci³a siê w zakresie od 0,2 do 1,8 m. Œrednia wartoœæ z sezonu pomiarowego Tabela 5. Wartoœci i klasy wartoœci wskaŸników w ocenie potencja³u eko- wynios³a 0,57 m. W 2016 r., w trakcie badañ sierpniowych i wrze- logicznego Zalewu Wiœlanego w 2016 r. œniowych, zaobserwowano wyj¹tkowo wysok¹ przezroczystoœæ wód. Podobna sytuacja mia³a miejsce w 2014 r. Odczyn wód Zalewu Wartoœæ wskaŸnika na podstawie WskaŸnik Klasa waha³ siê w przedziale od 7,67 do 9,02, przy œredniej z roku 8,33. danych z 2016 r. Ichtiofauna. Badania ichtiofauny Zalewu Wiœlanego w 2016 r. CPUE du¿e ryby 1,69 2 przeprowadzono na 4 stanowiskach pomiarowych. Do charaktery- CPUE okoñ 7,69 1 styki zbiorowisk ryb zastosowano indeks stanu ichtiofauny (SI), na który sk³ada siê szereg wskaŸników cz¹stkowych wskazanych dla CPUE drapie¿niki 14,44 1 JCWP. W tabeli 4 przedstawiono zakresy wskaŸników cz¹stkowych Liczba gatunków 5 4 s³u¿¹cych do oceny stanu ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego, % okoñ > 2 30,45 5 w tabeli 5 wyniki klasyfikacji wskaŸników w 2016 r. Wartoœæ indeksu SI, wyznaczonego na podstawie danych z 2016 r. wynios³a 2,3 (EQR = 0,47), co odpowiada IV klasie (s³aby (z 2014 r. klasa II). Elementom biologicznym przypisano klasê V – potencja³). potencja³ z³y. Klasyfikuj¹c elementy biologiczne wykorzystano wskaŸniki 4.2.2. Elementy hydromorfologiczne badane w 2016 r. (chlorofil „a”, ichtiofauna) oraz zgodnie z zasad¹ dziedziczenia ocen wyniki badañ makrobezkrêgowców bentoso- Zgodnie z obowi¹zuj¹cym rozporz¹dzeniem, w sprawie sposobu wych (z 2013 r. klasa V) i makroglonów i okrytozal¹¿kowych klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz

57 œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych, JCWP W 2016 r. utrzyma³y siê wysokie, powy¿ej œredniej wieloletniej, Zalew Wiœlany przypisano II klasê w zakresie elementów wartoœci zasolenia (ryc. 10). Mieœci³y siê w zakresie od 2,0 do 5,3 hydromorfologicznych. (PSS’78). Œrednia roczna wynios³a 4,09 (PSS’78). Na sezonowe zmiany natlenienia wód wp³ywaj¹ zarówno 4.2.3. Elementy fizykochemiczne czynniki klimatyczne, jak i dynamika produkcji pierwotnej. Inten- W 2016 r. badania wskaŸników fizykochemicznych prowadzono na sywnym zakwitom fitoplanktonu towarzysz¹ okresy wysokiego 9 stanowiskach pomiarowych, od lutego do wrzeœnia, wspólnie natlenienia powierzchniowej warstwy wód i niskie stê¿enia tlenu z badaniami fitoplanktonu. rozpuszczonego w warstwie naddennej. Obecnie do oceny stopnia Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego jest wynikiem oddzia³ywa- natlenienia wód przejœciowych, stosowane s¹ dwa wskaŸniki: stê¿e- nia szeregu czynników. Do najwa¿niejszych nale¿¹ wielkoœæ zasilanie tlenu rozpuszczonego nad dnem (wart. minimalna) oraz nasycenia rzecznego i czêstoœæ wlewów wód morskich. Najni¿sze wartoœci nie tlenem warstwy wód 0-5 m (wart. maksymalna). W 2016 r. mini- wystêpuj¹ wczesn¹ wiosn¹, w zwi¹zku z intensywnym dop³ywem malne stê¿enie tlenu nad dnem wynios³o 5,1 mg/dm3, maksymalne s³odkich wód rzecznych, najwy¿sze w okresie jesiennych sztormów nasycenie tlenem warstwy 0-5 m – 111 %. Wartoœci œrednie obu i zwi¹zanych z nimi wlewami zasolonych wód z Zatoki Gdañskiej. wskaŸników by³y ni¿sze od œredniej z wielolecia (ryc. 11).

PSS'78 Zasolenie PSS'78 Zasolenie 6 6 œr. min. maks. œr. 2004-2016

5 5

4 4

3 3

2 2

1 1 0 0

123456789 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 Ryc. 10. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego)

-3 % Nasyceniewódwarstwa0-5m mg dm O2 Tlen rozpuszczony warstwa naddenna 16 200 œr. min. maks. œr. 2004-2016 160 12 120 8 80

4 40

0 0 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 Ryc. 11. Natlenienie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009–2016 (œrednie z sezonu badawczego)

-3 -3 mg dm NNO mg dm P 3 PO4 1,4 0,16 œr. min. 0,14 1,2 maks. œr. 2004-2016 0,12 1,0 0,10 0,8 0,08 0,6 0,06 0,4 0,04 0,2 0,02

0,0 0,00 I II IV V VI VII VIII IX X XI I II IV V VI VII VIII IX X XI Ryc. 12. Stê¿enia azotu azotanowego i fosforu fosforanowego w wodach Zalewu Wiœlanego w 2016 r. na tle stê¿eñ z wielolecia

58 -3 mg dm-3 N Azot ogólny mg dm P Fosfor ogólny 6 0,6 œr. min. maks. œr. 2004-2016 5 0,5

4 0,4

3 0,3

2 0,2

1 0,1

0 0 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 Ryc. 13. Stê¿enia azotu ogólnego i fosforu ogólnego w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego)

Zawartoœæ zwi¹zków biogennych w Zalewie Wiœlanym cha- w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód rakteryzuje zmiennoœæ sezonowa. Maksymalne stê¿enia notowane powierzchniowych oraz œrodowiskowych norm jakoœci dla substan- s¹ zwykle zim¹ i wczesn¹ wiosn¹, przed rozpoczêciem wegetacji, cji priorytetowych, co spowodowa³o obni¿enie oceny stanu che- która rusza zaraz po zejœciu lodu, utrzymuj¹cego siê zwykle na Zale- micznego wód Zalewu Wiœlanego z dobrego do poni¿ej dobrego. wie przez ca³y okres zimowy. Zima 2016 r. nale¿a³a do ³agodnych. Stê¿enia pozosta³ych wskaŸników badanych w 2016 r. w wodzie Lód utrzymywa³ siê przez 32 dni, od 02.01 do 02.02.2016 r. (opr. (kadm, rtêæ, nonylofenole, benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)pi- IMGW: Zlodzenie polskiej strefy przybrze¿nej w zimie 2015/2016, ren, DDT ca³kowity) nie przekroczy³y dopuszczalnych wartoœci. I.Stanis³awczyk). Pierwszy pobór próbek do badañ odby³ siê Wobec powy¿szego JCWP Zalew Wiœlany przypisano stan 16.02.2016 r., niemal bezpoœrednio po zejœciu lodu. Otrzymane war- chemiczny poni¿ej dobrego. toœci stê¿eñ pokazuj¹ wielkoœæ zimowej puli biogenów bêd¹cej baz¹ pokarmow¹ dla wiosennego fitoplanktonu. Stê¿enia mineralnych 4.4. Ocena obszarów chronionych form azotu najwy¿sze wartoœci osi¹gnê³y w okresie zimowym (ryc. 12), mieœci³y siê w przedziale od 0,462 do 0,789 mg W 2016 r. wykonano ocenê spe³niania wymagañ przez JCWP Zalew 3 N-NO3/dm . W przypadku fosforu fosforanowego w okresie zimo- Wiœlany w zakresie obszarów chronionych wra¿liwych na eutrofiza- wym wyst¹pi³y stosunkowo wysokie wartoœci stê¿eñ (ryc. 12), które cjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunal- 3 mieœci³y siê w zakresie od 0,005 do 0,018 mg P-PO4/dm , maksy- nych oraz obszarów ochrony siedlisk i gatunków, dla których stan wód malne natomiast odnotowano w sierpniu (zakres od 0,0018 do jest wa¿nym czynnikiem w ochronie. Stwierdzono niespe³nianie 3 0,1467 mg P-PO4/dm ). Przez ca³y sezon pomiarowy utrzymywa³y wymagañ w tym zakresie ze wzglêdu na z³y potencja³ ekologiczny. siê wysokie stê¿enia ogólnych form azotu i fosforu (ryc. 13), odzwierciedlaj¹ce poziom produkcji pierwotnej. Zakresy stê¿eñ 4.5. Podsumowanie azotu ogólnego i fosforu ogólnego wynosi³y odpowiednio: od 1,040 Ocena stanu wód jest wynikiem ocen potencja³u ekologicznego i sta- do 3,210 mg N/dm3 (œrednia roczna 1,810 mg N/dm3) i od 0,073 do 3 3 nu chemicznego. Uwzglêdnia równie¿ ocenê spe³niania wymogów 0,245 mg P/dm (œrednia roczna 0,129 mg P/dm ). przez obszary chronione. W 2016 r. stwierdzono z³y stan wód Zale- Elementy fizykochemiczne w 2016 r. nie spe³ni³y wymagañ wu Wiœlanego (tab. 8). klasy II ze wzglêdu na nisk¹ przezroczystoœæ, wysoki, zasadowy W 2016 r. badania wód przejœciowych (JCWP Zalew Wiœlany), odczyn wód, wysokie stê¿enia ogólnego wêgla organicznego, azotu prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego ogólnego, fosforu ogólnego i aldehydu mrówkowego, co oznacza, ¿e i badawczego na 9 stanowiskach pomiarowych. Stan JCWP Zalew osi¹gnê³y potencja³ poni¿ej dobrego (PPD – tab. 6 i 8). Wiœlany oceniono jako z³y. Rok 2016 by³ drugim z kolei, w którym Potencja³ ekologiczny jednolitej czêœci wód przejœciowych nie zaobserwowano wiosennego zakwitu okrzemek, natomiast Zalew Wiœlany w 2016 r. oceniono jako z³y, z uwagi na ocenê wska- w sk³adzie fitoplanktonu nast¹pi³a wyraŸna dominacja sinic. Po zde- Ÿników biologicznych (V klasa) i fizykochemicznych (PPD). cydowanym spadku œredniorocznych stê¿eñ zwi¹zków azotu i fosforu, obserwowanym w 2014 r., nastêpuje ich ponowny wzrost. Obni- 4.3. Ocena stanu chemicznego ¿ono ocenê jakoœci specyficznych zanieczyszczeñ syntetycznych Wykonuj¹c ocenê stanu chemicznego wykorzystano wyniki badañ i niesyntetycznych z II klasy do poni¿ej potencja³u dobrego, ze z 2016 r. oraz z 2014 r. stosuj¹c zasadê dziedziczenia ocen. wzglêdu na stê¿enia aldehydu mrówkowego, które przekroczy³y W 2016 r. wykonano badania wybranych substancji prioryteto- wartoœci dopuszczalne. Podobna sytuacja wyst¹pi³a w odniesieniu wych oraz innych zanieczyszczeñ (grupa 4.1 i 4.2 z rozp. MŒ do stanu chemicznego wód Zalewu, którego ocenê obni¿ono ze stanu z 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitorin- dobrego do poni¿ej dobrego w zwi¹zku z przekroczeniem przez gu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych). Po raz dwie substancje wartoœci dopuszczalnych w organizmach ¿ywych. pierwszy zosta³y wykonane (przez wykonawcê zewnêtrznego na Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e badania priorytetów w organizmach zlecenie G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska) badania prio- ¿ywych w 2016 r. wykonano po raz pierwszy. rytetów w organizmach ¿ywych (bromowanego difenyloeteru, flu- W dalszym ci¹gu g³ównym problemem akwenu jest eutrofiza- orantenu, heksachlorobenzenu (HCB), rtêci, benzo(a)pirenu, diko- cja powodowana zarówno przez zasilanie w substancje biogenne folu, kwasu perfluorooktanosulfonowego (PFOS), dioksyn, heksa- z zewn¹trz (dop³yw rzekami, ze Ÿróde³ punktowych i obszarowych), bromocyklododekanu, heptachloru). Materia³ biologiczny pocho- jak i uwalnianie z osadów. Wynikiem eutrofizacji s¹ wystêpuj¹ce dzi³ z ryb (okonia) pozyskanych z po³owów komercyjnych i ma³¿a w okresie letnim zakwity fitoplanktonu, deficyty tlenowe nad dnem, (racicznicy zmiennej). W przypadku dwóch wskaŸników zosta³y ograniczenia przezroczystoœci wody, zmiany pH, które przyczyniaj¹ przekroczone normy œrodowiskowe (bromowanego difenyloeteru siê do pogorszenia warunków bytowych organizmów wodnych oraz heptachloru) okreœlone w za³. 9 rozp. MŒ z 21 lipca 2016 r. (w tym te¿ ryb) oraz obni¿enia funkcji rekreacyjnej akwenu.

59 Mapa 6. Jakoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2016

Tabela 6. Wartoœci œrednie i ekstremalne z wyników badañ wód Zalewu Wiœlanego w 2016 roku

WskaŸnik œrednia roczna min. maks. Klasyfikacja 1.1.5 Chlorofil „a“ µg/l 68,03 12,40 226,40 V Temperatura powietrza °C 15,1 0,4 26,2 3.1.1 Temperatura wody °C 13,6 1,7 19,0 3.1.4 Przezroczystoœæ m 0,57 0,20 1,80 PPD

3.2.1 Tlen rozpuszczony mg/l O2 7,79 4,70 10,00

3.2.1 Tlen rozpuszczony nad dnem mg/l O2 7,79 5,10 10,70 II 3.2.5 Nasycenie tlenem - warstwa 0-5m % 77 52 111 II 3.3.1 Zasolenie PSS-78 4,09 2,00 5,30 3.3.2 Przewodnoœæ µS/cm 7420 3950 9690 3.4.1 Odczyn pH 8,33 7,67 9,02 PPD

3.5.1 Azot amonowy mg/l N-NH4 0,1048 0,025 0,5300 II

3.5.3 Azot azotanowy mg/l N-NO3 0,168 0,025 0,857 I

3.5.4 Azot azotynowy mg/l N-NO2 0,013 0,0050 0,130 3.5.5 Azot ogólny mg/l N 1,810 1,040 3,210 PPD

3.5.6 Fosforany PPO4 mg/l P-PO4 0,0143 0,005 0,0580 I 3.5.7 Fosfor ogólny mg/l P 0,129 0,073 0,245 PPD 3.5.9 Azot mineralny [NNN++] mg/l N 0,266 0,000 1,406 II NO32 NO NH4 3.6.1 Aldehyd mrówkowy mg/l 0,097 0,002 0,380 PPD 3.6.9 Indeks fenolowy mg/l 0,009 0,003 0,009 II 3.6.10 Indeks olejowy mg/l 0,1630 0,0160 0,1900 II 3.6.21 Fluorki mg/l 0,1250 0,123 0,1250 I 4.1.6 Kadm rozp. µg/l Cd 0,0250 0,025 0,0250 I 4.1.21 Rtêæ rozp. (w wodzie) µg/l Hg 0,03 0,01 0,056 I 4.1.24 Nonylofenole µg/l 0,015 0,015 0,015 I 4.1.28d Benzo(g,h,i)perylen µg/l 0,0005975 0,0002 0,0018 PPD 4.1.28e Indeno(1,2,3-cd)piren µg/l 0,000413 0,0001 0,0013 4.2.6b DDT ca³kowity µg/l 0,00481 0,002 0,023 I

60 Tabela 7. Zawartoœæ substancji priorytetowych w tkankach organizmów ¿ywych z Zalewu Wiœlanego w 2016 r.

Wartoœæ WskaŸnik Data pobrania Gatunek z którego pobrano material do badañ μg/kg mokrej masy 4.1.5 Bromowane difenyloetery 0,019 20.09.2017 okoñ 4.1.15 Fluoranten 11,0 31.08.2017 racicznica zmienna 4.1.16 Heksachlorobenzen (HCB) 0,12 20.09.2017 okoñ 4.1.21 Rtêæ 0,069 20.09.2017 okoñ 4.1.28a Benzo(a)piren <1,5 31.08.2017 racicznica zmienna 4.1.34 Dikofol <10,0 31.08.2017 okoñ 4.1.35 Kwas perfluorooktanosulfonowego (PFOS) 2,899 20.09.2017 okoñ 4.1.37 Dioksyny 0,0025 31.08.2017 okoñ 4.1.43 Heksabromocyklododekan (HBCDD) 0,014 20.09.2017 okoñ 4.1.44 Heptachlor 0,023 31.08.2017 okoñ

Tabela 8. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2016 r.

KLASYFIKACJA WSKANIKÓW I ELEMENTÓW JAKOŒCI WÓD 3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE 3.2. Warunki tlenowe 3.5. Substancje biogenne 2. ELEMENTY HYDR.-MORF. 3.1. Stan fizyczny 3.4. Zakwaszenie

Nazwa / kod ocnianej JCWP Fitoplankton - chlorofil „a” Fitoplankton - ca³kowita biomasa (bioobjêtoœæ) Makroglony i okrytozal¹¿kowe Makrobezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Przezroczystoœæ Tlen rozpuszczony przy dnie OWO Nasycenie tlenem Odczyn pH Azot amonowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny Azot mineralny /l /l /l 4 3 4 3 /l /m 2 3 mgC/l mgN-NH wskaŸnik SM mgN-NO mgP-PO mg/l mm mgP/l mgN/l (warstwa 0-5 m) indeks B WskaŸnik SI m mgO mgN/l POTENCJA£ EKOLOGICZNY STAN STAN CHEMICZNY Liczba stanowisk pomiarowych Ocena spe³niania wymagañ dla obszarów chronionych Klasa elementów fizykochemicznych (grupa 3.1 - 3.5) Klasa elementów fizykochemicznych - specyficznetyczne zanieczyszczenia (3.6) syntetyczne niesynte- Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych œr. œr. wartoœæ wartoœæ wartoœæ œr. min. œr. (VI-IX) max. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr.

Zalew Wiœlany 9 T 68,03 7512,5 II 1,18 2,30 V II 0,57 5,1 18,98 111 7,7 - 9,0 0,105 0,168 1,810 0,014 0,129 0,266 PPD PPD Z£Y Z£Y NIE Z£Y / PLTW I WB1

STAN

cn p³inawmgñdaosaó chronionych obszarów dla wymagañ spe³niania Ocena

TNCHEMICZNY STAN

OECA EKOLOGICZNY POTENCJA£

yze(3.6) tyczne

ls lmnó iyohmcnc pcfcn aicyzznasneyzeniesynte- syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne - fizykochemicznych elementów Klasa

ls lmnó iyohmcnc gua31-3.5) - 3.1 (grupa fizykochemicznych elementów Klasa

mgN/l ztmineralny Azot t œr. st.

mgP/l ofrogólny Fosfor t œr. st.

4 mgP-PO /l Fosforany t œr. st.

mgN/l ztogólny Azot t œr. st.

3.5. Substancje biogenne

3 /l mgN-NO ztazotanowy Azot t œr. st.

4 /l mgN-NH ztamonowy Azot t œr. st.

3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

..Zakwaszenie 3.4. dznpH Odczyn œr.

wrta05m) 0-5 (warstwa ayei tlenem Nasycenie max.

mgC/l OWO r (VI-IX) œr.

KLASYFIKACJA WSKANIKÓW I ELEMENTÓW JAKOŒCI WÓD

/l lnrzuzzn rydnie przy rozpuszczony Tlen min. 3.2. Warunki tlenowe mgO

..Sa fizyczny Stan 3.1. Przezroczystoœæ œr. m

HYDR.-MORF.

ls lmnó hydromorfologicznych elementów Klasa

.ELEMENTY 2.

ls lmnó biologicznych elementów Klasa

Ichtiofauna wartoœæ sankSI WskaŸnik

arbzrgwebentosowe Makrobezkrêgowce wartoœæ nesB indeks

0,95 2,9 V I 0,40 3,30 15,1 139,0 8,0-8,8 0,156 0,092 2,098 0,0079 0,0900 0,252 PSD I Z£Y DOBRY NIE Z£Y

1,30 2,9 V I 0,57 7,20 13,65 146 7,8-9,1 0,081 0,179 1,893 0,0080 0,0720 0,266 PSD nie badano Z£Y nie badano NIE Z£Y

1,18 2,9 V I 0,40 5,97 15,1 157,0 7,6-9,2 0,029 0,028 1,950 0,0078 0,1028 0,059 PSD II Z£Y DOBRY NIE Z£Y

1,18 2,9 V I 0,59 4,20 13,3 136,0 7,4-9,0 0,103 0,096 0,998 0,0046 0,0640 0,193 PSD II Z£Y DOBRY NIE Z£Y

argoyiokrytozal¹¿kowe i Makroglony wartoœæ sankSM wskaŸnik

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE

(bioobjêtoœæ)

œr. /m mm

iolntn-c³oiabiomasa ca³kowita - Fitoplankton 3 3

iolntn-clrfl„a” chlorofil - Fitoplankton œr. mg/l

inezinoalbstcn CP(T/N) JCWP sztuczna lub zmieniona Silnie izasaoikpomiarowych stanowisk Liczba

9 T 68,03 7512,5 II 1,18 2,30 V II 0,57 5,1 18,98 111 7,7 - 9,0 0,105 0,168 1,810 0,014 0,129 0,266 PPD PPD Z£Y Z£Y NIE Z£Y Rok

2015 9 N 73,14 6582 0,94 1,18 2,08 V I 0,45 5,40 18,98 113 7,6 - 9,0 0,071 0,137 1,696 0,0056 0,1000 0,220 PSD II Z£Y DOBRY NIE Z£Y

2010 9 N 37,59 2566 1,30 V I 0,57 7,20 13,65 146 7,8-9,1 0,081 0,179 1,893 0,0080 0,0720 0,266 PSD nie badano Z£Y nie badano NIE Z£Y

2011 9 N 37,59

2012 3 N 33,81 5367

2013 9 N 53,09 9146

2014 9 N 34,57 9753

Wiœlany /

PLTW I WB1

Nazwa / kod

ocnianej JCWP

Zalew

Tabela 9. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2010–2016

62 Fot. Justyna Koszykowska

II. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ OKRÊGOWYCH STACJI CHEMICZNO-ROLNICZYCH

1. WPROWADZENIE

Wspó³czesne rolnictwo stoi przed powa¿nym wyzwaniem, jakim Gleby od pocz¹tku swojego powstawania przekszta³caj¹ siê jest rosn¹ce zapotrzebowanie na produkty ¿ywnoœciowe wysokiej pod wp³ywem zespo³u ró¿norodnych czynników i procesów, które jakoœci, wytwarzane przy pomocy przyjaznych dla œrodowiska natu- mog¹ mieæ charakter po¿yteczny – procesy glebotwórcze, b¹dŸ ralnego metod produkcji, czyli produkowane w sposób zrównowa- szkodliwy – zuba¿anie, zakwaszanie, czy wrêcz degradacja, które ¿ony. Realizacja tego celu, dodatkowo w warunkach zmniejszaj¹cej czasami mog¹ przebiegaæ bardzo szybko. W praktyce, jako zdegra- siê powierzchni gleb u¿ytkowanych rolniczo, jest obecnie prawdzi- dowane traktuje siê gleby, nie tylko zanieczyszczone szkodliwymi wym wyzwaniem i wymaga miêdzy innymi œwiadomego i odpowie- substancjami chemicznymi, ale równie¿ gleby silnie zakwaszone dzialnego zarz¹dzania zasobami naturalnymi, z których najwa¿niej- i o bardzo niskiej zawartoœci przyswajalnych sk³adników pokarmo- szym jest gleba – dobro ograniczone i z perspektywy nawet kilku wych [9]. pokoleñ praktycznie nieodnawialne, oraz szczególnej dba³oœci Systematyczne badania agrochemiczne umo¿liwiaj¹ œledzenie o wysok¹ jakoœæ œrodowiska glebowego. Wysokie plony o dobrych zachodz¹cych w glebach zmian oraz daj¹ podstawy do podejmowa- parametrach jakoœciowych mo¿na bowiem uzyskiwaæ na glebach nia dzia³añ zaradczych w sytuacji wyst¹pienia okreœlonego ryzyka. ¿yznych o optymalnym uk³adzie cech fizycznych, fizykochemicz- W Polsce badania te na skalê masow¹ wykonuj¹ okrêgowe stacje nych i chemicznych. Odczyn i zasobnoœæ gleb w sk³adniki pokarmo- chemiczno-rolnicze. Wyniki badañ agrochemicznych gleb s¹ wyko- we zalicza siê do najwa¿niejszych parametrów decyduj¹cych rzystywane do oceny stanu zakwaszenia i zasobnoœci gleb na pozio- o ¿yznoœci. mie jednostek administracyjnych oraz w skali ca³ego kraju [4].

2. ORGANIZACJA I METODYKA BADAÑ

Ocena stanu agrochemicznego gleb wykonywana jest przez okrêgo- kraczaj¹cy 4 ha u¿ytków rolnych. W okresie ostatnich 4 lat ³¹cznie we stacje chemiczno-rolnicze w uk³adzie 4-letnim i skategoryzowa- przebadano ponad 108 tys. próbek z ponad 302 tys. ha u¿ytków rol- nym z wydzieleniem udzia³u próbek zaliczanych do jednej z przyjê- nych województwa. W pobranych próbkach oznaczono pH w 1N tych w Polsce klas odczynu i zawartoœci poszczególnych sk³adników KCl, zgodnie z PNISO10390:1997, w glebach mineralnych zawar- mineralnych. Na potrzeby niniejszego opracowania zosta³y wyko- toœæ fosforu przyswajalnego zgodnie z norm¹ PN-R-04023:1996, rzystane wyniki badañ wykonanych przez okrêgowe stacje chemicz- potasu przyswajalnego zgodnie z norm¹ PN - 04022:1996+Az1: 2002, zaœ zawartoœæ magnezu przyswajalnego zgodnie z norm¹ no-rolnicze w latach 2013-2016 na terenie województwa warmiñ- PN-R-04020:1994+Az1:2004. Natomiast w glebach organicznych sko-mazurskiego. Badania by³y realizowane na zlecenie producen- zawartoœæ fosforu, potasu i magnezu przyswajalnego zgodnie tów rolnych, g³ównie do celów doradztwa nawozowego. Próbki gle- z norm¹ PN-R-04024:1997. by przeznaczone do badañ pobrane zosta³y zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ norm¹ PN-R-04031. Jedna próbka reprezentowa³a obszar nieprze-

63 3. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAÑ

3.1. Stan zakwaszenia gleb u¿ytków rolnych mi wapnowania koniecznymi i potrzebnymi, po 19% - wskazanymi w województwie i ograniczonymi, a 28% gleb zbêdnymi (ryc. 15). W ujêciu przestrzennym najwiêcej gleb u¿ytków rolnych wymagaj¹cych wapno- Zakwaszanie siê gleb wymienia siê w ostatnich latach, jako jedno wania w stopniu koniecznym i potrzebnym wystêpuje w powiecie z g³ównych zagro¿eñ dla prawid³owego funkcjonowania gleb. Du¿e braniewskim (67%), lidzbarskim (50%) i elbl¹skim (46%), nato- zakwaszenie jest równie¿ jednym z najwa¿niejszych czynników limi- miast najmniej takich gleb znajduje siê w powiecie gi¿yckim (7%), tuj¹cych produkcjê roœlinn¹ w Polsce [2, 5]. O du¿ym udziale gleb oleckim i mr¹gowskim (poni¿ej 20%) oraz kêtrzyñskim i e³ckim kwaœnych i bardzo kwaœnych w naszym kraju decyduj¹ zarówno (ok. 25%). W kategorii potrzeb wapnowania ograniczonych i zbêd- warunki glebowo-klimatyczne, jak równie¿ dzia³alnoœæ cz³owieka. nych najlepiej prezentuj¹ siê powiaty: gi¿ycki (86%), oraz mr¹gow- W ocenie stanu zakwaszenia gleb wykorzystuje siê test pH ski, olecki i e³cki (ponad 60%). w powi¹zaniu z kategori¹ agronomiczn¹ gleby. Na podstawie odczy- Wyniki badañ zakwaszenia gleb w zale¿noœci od sposobu ich nu pH w KCl gleby dzieli siê na 5 klas: bardzo kwaœne pH < 4,5; kwa- u¿ytkowania (ryc. 16) wskazuj¹ na wiêkszy udzia³ gleb najsilniej œne pH 4,6-5,5; lekko kwaœne pH 5,6-6,5; obojêtne pH 6,6-7,2 i zasa- zakwaszonych na u¿ytkach zielonych (54%) w porównaniu z grunta- dowe pH > 7,2. Na podstawie wartoœci pH oraz kategorii agrono- mi ornymi (39%). Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e powierzchnia gleb micznej gleby ocenia siê potrzeby wapnowania w piêciostopniowej u¿ytków zielonych objêta badaniami agrochemicznymi jest znacz- skali: konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbêdne. nie mniejsza ni¿ powierzchnia gruntów ornych i stanowi zaledwie Ryciny 14 i 15 przedstawiaj¹ udzia³ gleb w poszczególnych kla- 10% badanych gleb, oraz zaledwie kilka procent u¿ytków zielonych sach odczynu oraz potrzeb wapnowania, natomiast mapa 7 prze- województwa [11]. Gleby u¿ytków zielonych charakteryzowa³y siê strzenne zró¿nicowanie procentowego udzia³u próbek gleb o odczy- znaczn¹ zmiennoœci¹ w poszczególnych powiatach (mapa 7). Naj- nie bardzo kwaœnym i kwaœnym na gruntach ornych i u¿ytkach zielo- wiêcej gleb kwaœnych i bardzo kwaœnych na u¿ytkach zielonych nych województwa. Wed³ug przeprowadzonych badañ udzia³ gleb stwierdzono w powiatach: braniewskim (85%), elbl¹skim, barto- o odczynie bardzo kwaœnym i kwaœnym stanowi 41%, lekko kwa- szyckim i lidzbarskim (ok. 70%), natomiast najmniej w powiecie œnym 34%, natomiast obojêtnym i zasadowym 25%. Najwiêcej gleb gi¿yckim i oleckim (poni¿ej 30%). Udzia³ gleb gruntów ornych o najwy¿szym stopniu zakwaszenia (bardzo kwaœnych i kwaœnych) w poszczególnych klasach odczynu i potrzeb wapnowania by³ na stwierdzono w powiatach: braniewskim (69%), lidzbarskim (55%), poziomie zbli¿onym do gleb u¿ytków rolnych (ryc. 16 i 17). nidzickim (50%). Najmniejszym udzia³em takich gleb charakteryzowa³y siê powiaty: gi¿ycki i olecki (poni¿ej 20%). Najwiêkszy 3.2. Zasobnoœæ gleb w makroelementy udzia³ gleb o odczynie zasadowym i obojêtnym wystêpuje w powiatach: gi¿yckim (70%), oleckim, mr¹gowskim, e³ckim i kêtrzyñskim Zawartoœæ przyswajalnych makrosk³adników (fosforu, potasu (ponad 40%). i magnezu) w glebie jest jednym z podstawowych elementów oceny Potrzeby wapnowania gleb u¿ytków rolnych zale¿¹ od odczynu stanu agrochemicznego gleb w Polsce. Fosfor w skali globalnej uwa- i kategorii agronomicznej gleby. Wed³ug badañ Oschr, 34% gleb ¿any jest za g³ówny czynnik mog¹cy limitowaæ produkcjê rolnicz¹, u¿ytkowanych rolniczo województwa charakteryzuje siê potrzeba-

80 40 b. kwaœne i kwaœne lekko kwaœne obojêtne i zasadowe UR 70 35 GO 60 30 UZ 50 25 40

30 20

20 15 10 10 0 5

0 Ryc. 14. Udzia³ (%) gleb u¿ytków rolnych o ró¿nym stopniu zakwaszenia w po- b. kwaœne kwaœne lekko kwaœne obojêtne zasadowe szczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego Ryc. 16. Udzia³ gleb (%) w klasach odczynu z podzia³em na UR, GO i UZ

90 45 konieczne i potrzebne wskazane ograniczone i zbêdne 80 40 UR 70 GO 35 60 UZ 30 50 25 40 20 30 15 20 10 10 5 0 0 konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbêdne Ryc. 15. Udzia³ (%) gleb u¿ytków rolnych o ró¿nych potrzebach wapnowania w po- Ryc. 17. Udzia³ gleb (%) w klasach potrzeb wapnowania z podzia³em na UR, GO szczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego iUZ

64 gdy¿ zasoby tego sk³adnika s¹ ograniczone i nieodnawialne. Odgry- przekroczy³ 50%, równie¿ w dwóch powiatach (go³dapskim i olec- wa on wa¿n¹ rolê w kszta³towaniu ¿yznoœci i urodzajnoœci gleb. kim) nie przekroczy³ 20% badanych gleb. Wyniki przeprowadzonych Natomiast negatywn¹ cech¹ tego makroelementu jest to, ¿e niewy- badañ wykaza³y 19% udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobnoœci korzystane w produkcji zwi¹zki fosforu (nadmierna akumulacja w przyswajalny magnez (tab. 10), natomiast gleby o wysokiej i bardzo w glebie) mog¹ przemieszczaæ siê do wód, powoduj¹c ujemne skutki wysokiej zasobnoœci stanowi¹ 50% zbadanych gleb u¿ytków rolnych. w œrodowisku przyrodniczym. W odniesieniu do potasu – niedobory Najwiêcej gleb ubogich w magnez wystêpuje w powiatach: braniew- w glebie tego sk³adnika wymienia siê na drugim miejscu po zakwa- skim (37%) i ostródzkim (31%). Najwy¿szy udzia³ gleb o wysokiej szeniu, jako czynnik najsilniej ograniczaj¹cy ¿yznoœæ gleby [6, 7, 8]. i bardzo wysokiej zasobnoœci stwierdzono w powiecie wêgorzewskim W tabeli 10 oraz na mapie 7 przedstawiono procentowy udzia³ (82%), jednak ze wzglêdu na niewielk¹ liczbê próbek przebadanych próbek gleb w poszczególnych klasach zasobnoœci w przyswajalne w tym powiecie wynik mo¿e nie byæ reprezentatywny. W powiecie formy makroelementów. Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e elbl¹skim 70% zbadanych próbek gleby wykaza³o bardzo wysok¹ 32% przebadanych gleb województwa charakteryzuje siê bardzo i wysok¹ zawartoœæ magnezu, natomiast w powiecie kêtrzyñskim nisk¹ i nisk¹ zawartoœci¹ fosforu przyswajalnego, natomiast 42% i e³ckim ponad 60%. tych gleb wykazuje wysok¹ i bardzo wysok¹ zasobnoœæ w fosfor. Aktualne wyniki badañ zasobnoœci gleb w przyswajalne makro- Najwiêkszym udzia³em gleb o zawartoœci bardzo niskiej i niskiej elementy w zale¿noœci od sposobu ich u¿ytkowania wskazuj¹ na wiê- charakteryzuj¹ siê powiaty: go³dapski, braniewski i wêgorzewski kszy udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci fosforu i potasu (powy¿ej 60%), najmniejszym zaœ powiaty i³awski i nowomiejski na u¿ytkach zielonych w stosunku do gruntów ornych, natomiast (poni¿ej 20%). Nale¿y zwróciæ uwagê na znaczny (ponad 50%) w klasie bardzo wysokiej i wysokiej zawartoœci przewa¿aj¹ gleby udzia³ gleb o wysokiej i bardzo wysokiej zawartoœci fosforu przy- gruntów ornych (tab. 10). W odniesieniu do magnezu nie stwierdzono swajalnego w powiatach: i³awskim, nowomiejskim, dzia³dowskim istotnych ró¿nic ze wzglêdu na sposób u¿ytkowania gruntów. i nidzickim. Tylko w dwóch powiatach udzia³ tych gleb nie przekroczy³ 20%. 3.3. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonych badañ stwierdzono, ¿e udzia³ próbek gleb o zasobnoœci bardzo niskiej i niskiej w przyswajalny potas Wed³ug aktualnych badañ, udzia³ gleb bardzo kwaœnych i kwaœnych, stanowi 24% zbadanych u¿ytków rolnych województwa. Najwiêcej osi¹gaj¹c wartoœæ 41%, w dalszym ci¹gu dominuje nad pozosta³ymi gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci tego sk³adnika stwierdzono wskaŸnikami agrochemicznymi gleb u¿ytków rolnych wojewódz- w powiecie go³dapskim (69%) oraz w powiatach piskim i e³ckim twa warmiñsko-mazurskiego. Gleby o bardzo niskiej i niskiej zasob- (ponad 50%), najmniej zaœ (poni¿ej 20%) w bartoszyckim, kêtrzy- noœci w fosfor stanowi¹ obecnie 32%, w potas 24%, natomiast ñskim, i³awskim i ostródzkim. Wysok¹ i bardzo wysok¹ koncentracj¹ w magnez 19% przebadanych u¿ytków rolnych. Odnosz¹c te dane tego sk³adnika w glebie charakteryzuje sie 41% przebadanych próbek do aktualnego stanu agrochemicznego gleb uprawnych w naszym gleb. W dwóch powiatach – i³awskim i mr¹gowskim wskaŸnik ten kraju [1] nale¿y stwierdziæ, ¿e udzia³ gleb bardzo kwaœnych i kwa-

Tabela 10. Udzia³ próbek (%) gleb w klasach zasobnoœci w przyswajalne makroelementy w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2013–2016

Klasa zasobnoœci w fosfor Klasa zasobnoœci w potas Klasa zasobnoœci w magnez

Lp. Powiat b.wysoka i wy- b.wysoka i wy- b.wysoka i wy- b.niska i niska œrednia b.niska i niska œrednia b.niska i niska œrednia soka soka soka 1. bartoszycki 29 32 40 13 38 49 14 28 58 2. braniewski 65 21 15 30 45 25 37 27 35 3. dzia³dowski 18 29 53 34 28 38 27 34 39 4. elbl¹ski 37 24 39 33 37 30 9 21 70 5. e³cki 49 24 27 50 30 20 10 29 61 6. gi¿ycki 30 23 47 33 36 31 18 40 42 7. go³dapski 67 11 22 69 17 14 15 32 53 8. i³awski 19 22 59 16 30 54 11 35 54 9. kêtrzyñski 32 29 39 14 40 47 9 25 67 10. lidzbarski 48 25 27 30 43 28 21 26 52 11. mr¹gowski 30 26 44 23 26 51 10 38 51 12. nidzicki 22 28 51 34 26 40 27 35 38 13. nowomiejski 20 22 58 25 32 44 16 38 46 14. olecki 53 27 20 46 39 15 16 36 48 15. olsztyñski 38 24 38 25 39 36 20 32 48 16. ostródzki 27 28 45 19 35 46 31 36 33 17. piski 27 27 46 54 24 22 22 34 44 18. szczycieñski 42 22 36 40 29 31 22 31 47 19. wêgorzewski 62 22 16 22 40 38 2 16 82 Razem u¿ytki rolne 32 26 42 24 35 41 19 31 50

Grunty orne 30 27 43 20 37 43 19 31 50

U¿ytki zielone 51 20 29 54 23 23 18 28 54

65 œnych oraz gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobnoœci w fosfor 3. Jadczyszyn T., Kowalczyk J., Lipiñski W. „Zalecenia nawozowe w województwie pokrywa siê z tymi wskaŸnikami dla Polski, nato- dla roœlin uprawy polowej i trwa³ych u¿ytków zielonych”, Mate- miast udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobnoœci w potas ria³y szkoleniowe nr 95, Pu³awy 2010. i magnez w województwie warmiñsko-mazurskim wypada znacznie korzystniej. Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e ok. 34% gleb 4. Lipiñski W. „Piêædziesi¹t lat dzia³alnoœci stacji chemiczno-rolni- gruntów ornych i u¿ytków zielonych województwa charakteryzuje czych w Polsce”, Nawozy i Nawo¿enie - Fertilizers and Fertiliza- siê potrzebami wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym tion, 2005, 2(23), s. 7-25. (wymaga wapnowania w stopniu pilnym), a na ok. 20% gleb wapno- 5. Lipiñski W. „Odczyn gleb Polski”, Nawozy i Nawo¿enie - Fertili- wanie jest wskazane. zers and Fertilization, 2005, 2(23), s. 33-40. Wyniki badañ zakwaszenia gleb w zale¿noœci od sposobu ich u¿ytkowania wskazuj¹ na wiêkszy udzia³ gleb najsilniej zakwaszo- 6. Lipiñski W., „Zasobnoœæ gleb Polski w fosfor przyswajalny”, Na- nych na u¿ytkach zielonych w porównaniu z gruntami ornymi. wozy i Nawo¿enie - Fertilizers and Fertilization, 2005, 2(23), s. Zaznaczenia wymaga jednak fakt, ¿e powierzchnia gleb u¿ytków 49-54. zielonych objêta badaniami agrochemicznymi jest znacznie mniejsza ni¿ powierzchnia gruntów ornych i w latach 2013–2016 nie prze- 7. Lipiñski W., „Zasobnoœæ gleb Polski w potas przyswajalny”, Na- kroczy³a 10% badanych gleb, oraz stanowi zaledwie kilka procent wozy i Nawo¿enie - Fertilizers and Fertilization, 2005, 2(23), s. u¿ytków zielonych województwa. Gleby u¿ytków zielonych 55-60. w porównaniu do gruntów ornych s¹ równie¿, z wyj¹tkiem magnezu, 8. Lipiñski W., „Zasobnoœæ gleb Polski w magnez przyswajalny”, mniej zasobne w makroelementy. Wœród badanych próbek gleb u¿ytków rolnych najwiêkszy Nawozy i Nawo¿enie - Fertilizers and Fertilization, 2005, 2(23), udzia³ stanowi³y próbki o wysokiej i bardzo wysokiej zawartoœci s. 61-66. przyswajalnych form makroelementów. Dla magnezu wskaŸnik ten 9. MRiRW „Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej”, Fundacja Progra- osi¹gn¹³ wartoœæ 50%, natomiast zarówno dla fosforu jak i potasu mów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2004, s. 42-55. przekroczy³ 40%. 10. Synteza wyników badañ gleb w latach 2013-2016, Okrêgowa Materia³y Ÿród³owe i literatura Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie, Bia³ymstoku, Gdañsku, Bydgoszczy i Warszawie, 2016. 1. Filipek T. i inni „Zakwaszenie i wapnowanie gleb”, Fundacja Pro- gramów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, 2015, s. 12-34. 11. Urz¹d Statystyczny w Olsztynie „Rolnictwo w województwie 2. Filipek T., Fotyma M., Lipiñski W. „Stan, przyczyny i skutki za- warmiñsko-mazurskim w latach 2014–2015”, Informacje i opra- kwaszenia gleb ornych w Polsce”, Nawozy i Nawo¿enie - Fertili- cowania statystyczne, Olsztyn 2016. zers and Fertilization, 2006, 27 s. 7-38.

66 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80% LUBAWA NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

Mapa 7. Mapy zasobnoœci gleb w województwie warmiñsko-mazurskim

67 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80% LUBAWA NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

Mapa 7. Mapy zasobnoœci gleb w województwie warmiñsko-mazurskim (cd.)

68 Fot. Archiwum WIOŒ

III. ZALESIENIA GRUNTÓW NIELEŒNYCH – KONSEKWENCJE DLA ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

1. WPROWADZENIE

Ekosystemy leœne, niezale¿nie od strefy klimatycznej i ich struktury Uproszczenie struktury ka¿dego uk³adu cybernetycznego zwiê- gatunkowej, s¹ naturalnym, pierwotnym elementem biosfery. To ksza jego podatnoœæ na wytr¹cenie z równowagi. Brak zabezpie- z tymi ekosystemami zwi¹zane by³y liczne populacje roœlin czaj¹cych równowagê sprzê¿eñ zwrotnych powoduje, ¿e amplituda i zwierz¹t i w nich wykszta³ci³y siê relacje miêdzy nimi. Pojawienie niestabilnoœci zwiêksza siê i mo¿e mieæ niszcz¹cy rozmiar. Wiedza siê cz³owieka – gatunku o wielkich mo¿liwoœciach sprawczych – o tych zjawiskach, choæ równie¿ czysto gospodarcze interesy ludzi, zak³óci³o ich zdolnoœæ samoregulacji i doprowadzi³o do g³êbokich spowodowa³y proces przywracania charakteru leœnego obszarom zmian w biocenozach, a nawet do zaniku niektórych populacji. Przy- o mniejszej przydatnoœci rolniczej. Niestety – sieci wzajemnych czyny by³y proste – cz³owiek zaw³aszcza³ obszary leœne prze- powi¹zañ miêdzypopulacyjnych, istniej¹cych w naturalnie rozwi- kszta³caj¹c je w tereny rolnicze, a w ich otoczeniu zwalcza³ konku- jaj¹cych siê ekosystemach, cz³owiek nie potrafi skonstruowaæ – jest rentów chroni¹c swoje zasoby. Obszary leœne zosta³y porwane na ona zbyt z³o¿ona. To zadanie musi wype³niæ NATURA – a jej siê nie mniejsze kompleksy, ich sk³ad gatunkowy uleg³ uproszczeniu, spieszy. Do tego czasu stworzone przez cz³owieka lasy bêd¹ ma³o a tereny zajête przez rolnictwo, infrastrukturê komunikacyjn¹, stabilne i nie w pe³ni wykorzystuj¹ce potencjaln¹ produktywnoœæ obszary zurbanizowane itp. ograniczy³y migracje. œrodowiska.

2. RYS HISTORYCZNY ZALESIEÑ

Wêdrówka cz³owieka z afrykañskiego matecznika przebiega³a ski panowa³a kultura ³u¿ycka, nast¹pi³ rozkwit rolnictwa. Poszcze- krêtymi drogami. Na teren Europy trafi³ przypuszczalnie oko³o 50 gólne grupy rodowe, licz¹ce 25-30 cz³onków, zamieszkiwa³y œród- tysiêcy lat temu. Pó³nocna jej czêœæ objêta by³a zlodowaceniem leœne osady i u¿ytkowa³y terytoria o powierzchni ok. 10 kilometrów i dopiero kiedy lodowiec zacz¹³ siê ostatecznie wycofywaæ, ruszy³ kwadratowych. Lasy, choæ zajmowa³y ok. 85% powierzchni Euro- na pó³noc za stadami reniferów. Cz³owiek paleolityczny (8 tys. lat py, nie by³y wcale bezludne. Pusto by³o tylko w tych puszczach, któ- p.n.e.) mia³ ju¿ kamienn¹ broñ i narzêdzia. Wêdrowa³, ale coraz czê- re oddziela³y od siebie antagonistyczne grupy etniczne. Prawdziwa œciej zatrzymywa³ siê na d³u¿ej w jednym miejscu. Zamiast zbieraæ rewolucja rozpoczê³a siê wraz z pocz¹tkiem epoki ¿elaza. Powsta³y nasiona niektórych traw w wielkim lesie, nauczy³ siê je siaæ na pobli- o wiele wydajniejsze narzêdzia, rozwinê³y siê nieznane dot¹d obsza- skich polanach. Z czasem obejmowa³ upraw¹ coraz wiêksze area³y, ry aktywnoœci cz³owieka. W uprawie roli prze³omem sta³ siê zaprzêg a w mezolicie (ok. 5 tys. lat p.n.e.) rozpocz¹³ hodowlê niektórych konny. Przeciêtny area³ gospodarstwa rodzinnego ok. V w. n.e. zwierz¹t. Podstaw¹ ich ¿ywienia by³a roœlinnoœæ leœna. Szybko oka- wynosi³ ok. 30 ha. Pochód cz³owieka przez las przybiera³ coraz wiê- zywa³o siê, ¿e w pobli¿u osady ju¿ gleba na polanie nie chce rodziæ, ksze rozmiary. Nie bez znaczenia by³y te¿ przetaczaj¹ce siê przez a zwierzêta nie maj¹ co jeœæ. Przenosi³ siê dalej. Na pocz¹tku neolitu, ziemie ca³ej œredniowiecznej Europy wojny. Czêstym sposobem ok. trzeciego tysi¹clecia p.n.e., ka¿de pokolenie trzy do czterech razy wojowania by³a taktyka spalonej ziemi – za armi¹ agresora pozosta- zmienia³o miejsce pobytu, obejmuj¹c swoim wp³ywem kolejne wa³y popio³y, równie¿ leœne. Bez lasu napadniêta spo³ecznoœæ nie obszary lasu. Rozpoczê³a siê te¿ nowa forma pozyskiwania terenów mia³a si³ i œrodków na odwet. pod uprawy, nie wymagaj¹ca wêdrówek – gospodarka ¿arowa. W po³owie XVIII wieku lasy zaczêto nie tylko u¿ytkowaæ W epoce br¹zu (ok. 1000 lat p.n.e.), kiedy na terenie dzisiejszej Pol- w sposób bardziej lub mniej rozwa¿ny, ale i celowo przekszta³caæ je

69 w fabryki drewna, wydajne i wysoko op³acalne. W miejsce odna- W 1923 r. œrednia lesistoœæ Polski wynosi³a ok. 23%, przy czym wiaj¹cych siê w sposób naturalny lasów zaczê³y powstawaæ szybko- w województwach centralnych by³a najni¿sza – ok. 18%, w woje- rosn¹ce drzewostany wybranych gatunków, uporz¹dkowane i prze- wództwach wschodnich najwy¿sza – 27%. Rabunek lasów podczas znaczone do generowania zysków. wojny spowodowa³ tak¿e znaczne zmniejszenie potencja³u tych W koñcu XVIII wieku œrednia lesistoœæ wynosi³a wtedy ok. drzewostanów, które pozosta³y - szacuje siê, ¿e ich produktywnoœæ 30% – najmniejsza na terenie Wielkopolski i Pomorza (ok. 21%), spad³a o 30%. Dwudziestolecie miêdzywojenne nie przynios³o znacznie wiêksza w Galicji (32%). Prze³omem sta³o siê opublikowa- poprawy. O ile w lasach pañstwowych, stanowi¹cych ok. 30%, area³ nie w 1776 r. dzie³a Adama Smitha „Badania nad natur¹ i przyczyna- lasów wzrós³ z 2,86 mln ha do 3,39 mln ha, o tyle area³ lasów prywat- mi bogactwa narodów” a nastêpnie teorii Davida Ricardo – propaga- nych z ok. 6,11 mln ha zmniejszy³ siê o 0,82 mln ha. Do 1937 r. lesi- tora teorii kosztów komparatywnych i renty gruntowej. Na gruncie stoœæ Polski jeszcze zmala³a, jednoczeœnie zalesianie du¿ych leœnym teoriê tê w drugiej po³owie XIX w. rozpropagowa³ Max area³ów doprowadzi³o do zachwiania struktury wiekowej – drzewo- Pressler w dziele „Racjonalne leœnictwo i zrównowa¿ony rozwój dla stany powy¿ej 40 roku ¿ycia stanowi³y jedynie 40% lasów.

140 Regionalne Dyrekcje Lasów Pañstwowych 120

100

tys.ha

0 Pi³a £ódŸ Toruñ Lublin Krosno Radom Olsztyn Kraków Poznañ Gdañsk Wroc³aw Szczecin Ziel.Góra Bia³ystok Katowice Warszawa Szczecinek Zalesienia gruntów pañstwowych Zalesienia gruntów prywatnych.

Ryc. 19. Powierzchnia u¿ytków leœnych z uwzglêdnieniem formy w³asnoœci Ryc. 18. Powierzchnia zalesieñ na przestrzeni lat w Polsce wzrostu dochodów” – ale to nie gospodarka leœna wygra³a konkuren- Druga wojna œwiatowa spowodowa³a ubytek zasobów o 28%, cjê w pogoni za zyskiem. Wygra³o traktowanie lasów jako Ÿród³a a ok. 15% powierzchni lasów stanowi³y nieu¿ytki powojenne (m.in. szybkich dochodów. Wylesienia spowodowane rozwojem prze- ska¿one i zaminowane) i drzewostany negatywne, przerzedzone i postrzelane. W 1945 r. rzeczywista lesistoœæ Polski w obecnych mys³u i rolnictwa doprowadzi³y do znacznego spadku lesistoœci. granicach szacowana by³a na 19-20%. Powy¿sze zjawiska dotyczy³y Najmniejszy spadek – z ok. 21% do 20% – nast¹pi³ w zaborze pru- ca³ej powierzchni kraju, lecz na obszarach granicznych prowa- skim. Znaczny, bo z 32% do 25% w Galicji. Dramatycznie du¿y – dz¹cych wojny pañstw wyst¹pi³y ze szczególnym nasileniem. Jed- z ok. 30% do 20% – w Królestwie Polskim – tylko w latach nym z tych obszarów by³ teren dzisiejszego województwa 1850-1880 wylesiono ok. 1 mln ha, a znaczna czêœæ pozosta³ych warmiñsko-mazurskiego. lasów zosta³a zdewastowana. Okres powojenny rozpocz¹³ siê od bardzo istotnych z punktu Rozwijaj¹ce siê hutnictwo i przetwórstwo metalurgiczne zwiê- widzenia leœnictwa wydarzeñ legislacyjnych. Dekrety PKWN kszy³o zapotrzebowanie na wêgiel drzewny, górnictwo poch³ania³o z 6 listopada i 12 grudnia o reformie rolnej i przejêciu niektórych ogromne masy drewna na podbudowy w kopalniach. Maszyny paro- lasów na w³asnoœæ pañstwa spowodowa³y, ¿e 85% lasów polskich we napêdzaj¹ce fabryki i urz¹dzenia nawet w rolnictwie zu¿ywa³y znalaz³o siê we w³adaniu jednego w³aœciciela – Pañstwa. du¿e masy opa³u. W koñcu XIX w. do grona „drewno¿ernych” ga³êzi Uporz¹dkowanie legislacyjne umo¿liwi³o rozpoczêcie jednolicie przemys³u do³¹czy³o papiernictwo. Aby sprostaæ popytowi ros³o sterowanej gospodarki leœnej. Na pocz¹tku lat piêædziesi¹tych roz- tempo wylesieñ, ale te¿ ros³y area³y zalesieñ o plantacyjnym charak- pocz¹³ siê te¿ intensywny proces zalesiania gruntów porolnych terze – zgodnie z teori¹ Presslera. W XX wieku dwie wojny przeto- trwaj¹cy do roku 1970. W ten sposób w pierwszym dwudziestopiê- czy³y siê przez polskie lasy, a po ka¿dej lasów by³o coraz mniej. cioleciu powojennym Polsce przyby³o 0,951 mln ha lasów.

3. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW ZAK£ADANYCH NA GRUNTACH NIELEŒNYCH

Opisane wczeœniej procesy sprawi³y, ¿e du¿a czêœæ lasów Polski zaj- stywane jako u¿ytki zielone by³y poddawane melioracjom wodnym, muje siedliska maj¹ce w ostatnich 200 latach epizod nieleœny. najczêœciej oznaczaj¹cym ich odwadnianie. Nawet niekonserwowa- Gleby leœne s¹ w porównaniu z glebami rolniczymi bardzo ne rowy wp³ywaj¹ ujemnie przez dziesiêciolecia na bilans wodny. z³o¿onym tworem. Z³o¿onoœæ fitocenozy wymusza w warstwie gle- Kompleks fauny i flory glebowej uleg³ istotnej modyfikacji, by obecnoœæ wielu organizmów wspó³pracuj¹cych z roœlinami wy¿- a odtwarzanie sieci sprzê¿eñ ekologicznych, w³aœciwych dla gleb szymi lub pozostaj¹cymi z nimi w relacjach troficznych. Z³o¿onoœæ leœnych trwa bardzo d³ugo. Szczególnie istotny jest na takich grun- uk³adu zapewnia utrzymanie równowagi pomiêdzy ró¿nymi popula- tach brak grzybów mikoryzowych. Wszystko to sprawia, ¿e drzewo- cjami. Okresy nieleœnego u¿ytkowania wprowadzi³y istotne zmiany stany rosn¹ce na bardziej lub mniej zmodyfikowanych rolniczo sie- w œrodowisku glebowym. Grunty u¿ytkowane jako role maj¹ znie- dliskach wykazuj¹ obni¿on¹, w porównaniu z drzewostanami kszta³cony profil, bardzo czêsto z zagêszczon¹ warstw¹ podp³u¿n¹, rosn¹cymi na siedliskach w pe³ni leœnych, stabilnoœæ i odpornoœæ na ze s³abo wykszta³conym, ale intensywnie wysyconym poziomem niekorzystne zjawiska œrodowiskowe. Dotyczy to zjawisk o charak- wmywania. P³ytkie gleby stwarzaj¹ ryzyko p³ytkiego korzenienia terze zarówno biotycznym, jak i abiotycznym. siê drzew i zwiêkszaj¹ ich podatnoœæ na wywroty. Grunty wykorzy-

70 Zalesienia wprowadzaj¹ doœæ uproszczony zestaw roœlin i tego szyæ tempo sukcesji prowadz¹cej do ukszta³towania siê ekosyste- typu sztucznie powsta³y ekosystem jest z natury rzeczy niestabilny. mów zbli¿onych do „naturalnoœci” (cokolwiek by to znaczy³o). Brak sieci sprzê¿eñ umo¿liwia niekontrolowany wzrost liczebnoœci Od pradziejów cz³owiek rozdawa³ karty w otaczaj¹cym go œro- niektórych populacji, co czêsto prowadzi nawet do zamarcia dowisku. Wydziera³ lasom przydatne mu dobra, usuwa³ go z prze- za³o¿onych drzewostanów. Przyk³adem mog¹ byæ masowe pojawy strzeni, któr¹ zamierza³ u¿ytkowaæ rolniczo. Gdy porzuca³ rolniczo owadów liœcio¿ernych (strzygonia 1922-1924, brudnica 1978-1985) nieprzydatne powierzchnie – las powraca³. Tak dzieje siê i dziœ. Ale czy paso¿ytniczych grzybów (huba korzeniowa, opieñka miodowa). jest ró¿nica. Jeszcze kilka wieków temu to las otacza³ ludzkie pola, P³ytkie gleby rolnicze, w których wieloletnia uprawa doprowa- teraz to tereny opanowane przez cz³owieka otaczaj¹ kompleksy dzi³a do wzrostu stê¿eñ elektrolitów glebowych w poziomie iluwial- leœne. Wielkopowierzchniowoœæ zalesieñ czêsto oznacza tylko nym, sprawiaj¹ znaczne wyp³ycanie systemów korzeniowych drzew wielk¹ skalê tych dzia³añ. Nieprzydatne rolnictwu tereny s¹ czêsto i zwiêkszony, w porównaniu z drzewostanami „leœnymi”, przyrost, ma³ymi dzia³kami o powierzchni niezapewniaj¹cej pe³nej funkcjo- szczególnie wIiIIkl.w. Stwarza to wiêksze ni¿ w drzewostanach nalnoœci ekologicznej, nie daj¹c te¿ mo¿liwoœci prowadzenia na nich „leœnych” zagro¿enie z³omami i wywrotami wywo³anymi przez typowej dla lasów gospodarki leœnej. Jednoczeœnie bliski kontakt `z wiatr czy mokry œnieg. W po³¹czeniu z czêstym przy zalesieniach terenami intensywnie zagospodarowanymi przez cz³owieka spra- wielkopowierzchniowych automatycznym przeniesieniem rolniczej wia, ¿e pozostaj¹ z nimi w ró¿nych interakcjach – od odwodnieñ klasyfikacji bonitacyjnej do leœnej klasyfikacji siedliskowej skut- poczynaj¹c, na dzia³aniu pestycydów koñcz¹c. Nawet tam, gdzie kuj¹cym nadmiernym udzia³em jednego gatunku, daje to czêsto powsta³y du¿e area³y gruntów mo¿liwych do zalesienia, koniecz- równie¿ wielkopowierzchniowe szkody. Ograniczony do kilku noœæ spe³nienia formalnych warunków ochrony - np. miejsc bytowa- gatunków sk³ad drzewostanów ma równie¿ modyfikuj¹cy wp³yw na nia niektórych ptaków – uniemo¿liwi³a lub ograniczy³a zalesienie proces przekszta³cania siê gleb z nieleœnych na leœne – uproszczony du¿ych powierzchni. Efektem jest wyd³u¿enie sieci szlaków trans- sk³ad œció³ki stymuluje charakter procesów glebotwórczych, pro- portowych koniecznych do obs³ugi tych drzewostanów, niemo¿noœæ wadz¹c w zdefiniowanym przez dominuj¹cy gatunek kierunku. lub utrudnienie realizacji niektórych dzia³añ – np. przebudowy rêb- By³oby naiwnoœci¹ s¹dziæ, ¿e tak powsta³ym drzewostanom potrafi- niami stopniowymi – a w koñcu niemo¿noœæ racjonalnego my nadaæ „naturalny” charakter. Jedyne, co mo¿emy, to przyspie- ukszta³towania granicy polno-leœnej i stworzenia opartego na zbio- rowiskach leœnych systemu szlaków migracyjnych.

4. KONSEKWENCJE DLA GOSPODARKI LEŒNEJ

Kiedy proces zalesieñ przybiera znacz¹ce rozmiary naturaln¹ konse- dostosowywania siê przetwórców drewna do tych zmian. Przy lesisto- kwencj¹ jest pojawienie siê pewnego schematyzmu w dzia³aniu. œci województwa ok. 30% spadek efektywnoœci ekonomicznej ma Jednym z jego elementów jest uproszczenie sk³adów gatunkowych, bardzo du¿y wymiar finansowy. Niestety – zachwianie struktur¹ wie- w których dominowaæ bêd¹ gatunki o ³atwej i taniej produkcji sadzo- kow¹ i gatunkow¹ szaty leœnej mo¿e przybraæ cykliczny charakter. nek, du¿ej ³atwoœci sadzenia i gwarantuj¹ce udatnoœæ. Dostosowy- wanie sk³adów gatunkowych do warunków siedliskowych jest utrudnione równie¿ z powodu niewielkiej adekwatnoœci klasyfikacji gleb rolniczych dla okreœlenia potencjalnych siedlisk leœnych, a szczegó³owe badania glebowo-siedliskowe z ekonomicznych powodów nie s¹ wykonywane. Efekt to dominacja sosny na glebach V kl. bonitacji mog¹cych mieæ potencja³ z zakresu LMœw – Bœw. Innym elementem tego schematyzmu jest okresowoœæ zalesieñ, zwi¹zana z trwaj¹cymi zaledwie kilka – najwy¿ej kilkanaœcie lat okresami panowania przepisów sprzyjaj¹cych zalesieniom, progra- mów wsparcia, koniunktury ekonomicznej czy wreszcie „mody” na zalesianie. Rezultatem tego schematyzmu jest pojawienie siê nadreprezen- tatywnoœci drzewostanów z niektórych przedzia³ów wiekowych, o uproszczonej strukturze gatunkowej i w du¿ej czêœci niedopasowa- nej do siedlisk, czêsto te¿ bêd¹cych ma³ymi enklawami wœród Ryc. 20. Powierzchnia drzewostanów zak³adanych w latach 1857–2016 innych u¿ytków gruntowych. Jednogatunkowoœæ stwarza zagro¿enia w postaci masowych pojawów patogenów, zw³aszcza przy s³abo rozbudowanej strukturze przestrzennej i biologicznej drzewostanów. Jednowiekowoœæ jest równie¿ czynnikiem zwiêkszaj¹cym ryzyko powstawania szkód o charakterze abiotycznym, w³aœciwych dla okreœlonych stadiów rozwojowych drzew (wiatr, mokry œnieg itp.). Oba te czynniki po³¹czone skutkuj¹ dominacj¹ ograniczonej liczby sortymentów drzewnych, w doœæ krótkim okresie. Dla gospodarki leœnej oznacza to brak stabilnoœci. W³aœciciel – czy te¿ zarz¹dca lasów musi dysponowaæ zapasem œrodków na koszty reagowania w sytuacjach zagro¿enia trwa³oœci drzewostanów. Nie- równomiernoœæ poda¿y surowca drzewnego zarówno co do iloœci, jak i struktury sortymentowej w okresach kilku dziesiêcioleci oznacza ma³¹ przewidywalnoœæ przychodów, m.in. z powodu koniecznoœci Ryc. 21. Procentowy udzia³ g³ównych gatunków

71 Dochodzenie w jednym czasie do stanu dojrza³oœci rêbnej du¿ej czêœci niaj¹cych siê w krótkim czasie, by ponownie ust¹piæ kolejnej fali lasów regionu oznacza te¿ powstanie tym samym du¿ego udzia³u odnowieñ. drzewostanów m³odych, nieproduktywnych w sensie ekonomicznym. Ta fala z czasem siê przesunie generuj¹c po drodze du¿¹ poda¿ w¹skiej grupy sortymentów drzewnych o parametrach szybko zmie-

5. KONKLUZJA

Zalesienia w istotnym stopniu wp³ynê³y na stan œrodowiska naturalnego, ale te¿ i na gospodarkê województwa warmiñsko-mazurskiego. Lasy, zajmuj¹c ok. 30% powierzchni, sta³y siê istotnym sk³adni- kiem krajobrazu województwa. Zajmuj¹c kolejno w latach 1950-1970 i potem w latach 1990-2005 du¿¹ czêœæ gruntów rolnych zmieni³y charakter regionu. Jako skuteczny element retencji spowal- niaj¹ sp³yw powierzchniowy i poprawiaj¹ bilans wodny. Stopniowo roœnie, równie¿ pod wp³ywem gospodarki leœnej opartej na ekologicznych podstawach, bioró¿norodnoœæ. Liczebnoœæ populacji du¿ych ptaków drapie¿nych jest najwy¿sza w kraju, stale roœnie liczebnoœæ populacji innych ptaków, ale i wilków czy ³osi. Populacja bobra, dynamicznie rozprzestrzeniaj¹ca siê na ca³y kraj, swoj¹ eks- Ryc. 22. Procentowy udzia³ grubizny z nieplanowanych ciêæ przedrêbnych w RDLP pansjê rozpoczê³a w³aœnie w województwie warmiñsko-mazurskim. Olsztyn (u¿ytki przygodne + trzebie¿e - selekcja negatywna) Jednoczeœnie nadal s¹ to lasy o du¿ej podatnoœci na infekcje, wra¿liwe na dzia³anie wiatru, œniegu i po¿arów. Nie bez znaczenia jest wp³yw lasów na gospodarkê wojewódz- generuj¹cymi bezpoœrednio i poœrednio kilkadziesi¹t tysiêcy miejsc twa. Zarówno leœnictwo, jak i przetwórstwo drewna czy oparte na pracy. W regionie o tak ma³ym nasyceniu przemys³em jest to wa¿ny œrodowisku leœnym turystyka i rekreacja s¹ licz¹cymi siê bran¿ami, sektor.

72 Fot. Archiwum WIOŒ

IV. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH

1. WPROWADZENIE

nymi i metalami ciê¿kimi, tworz¹c podstawy do analizy istniej¹cego Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji stanu. zanieczyszczeñ do pod³o¿a zosta³ uruchomiony w 1998 roku jako Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Pañstwowy Insty- jedno z zadañ podsystemu monitoringu jakoœci powietrza Pañstwo- tut Badawczy, na zlecenie G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodo- wego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ). Badania w pe³nym cyklu wiska prowadzi badania monitoringowe, bazê danych, przygotowu- rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku. Celem tego je raporty i opracowania (zgodnie z wytycznymi), wspó³pracuje monitoringu jest okreœlanie w skali kraju rozk³adu ³adunków zanie- z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Œrodowiska. czyszczeñ wprowadzanych z mokrym opadem do pod³o¿a w ujêciu IMGW-PIB prowadzi analizê jakoœci otrzymanych wyników czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania sk³adu fizyko- badañ fizyko-chemicznych i nadzór nad zbiorem nadsy³anych rapor- chemicznego opadów oraz równoleg³e obserwacje i pomiary para- tów z laboratoriów WIOŒ. metrów meteorologicznych dostarczaj¹ informacji o obci¹¿eniu W roku 2016 sieæ pomiarowo-kontrolna sk³ada³a siê z 22 stacji obszarów leœnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych deponowanymi z powietrza – zwi¹zkami zakwaszaj¹cymi, biogen- IMGW-PIB), gwarantuj¹cych reprezentatywnoœæ pomiarów dla

warmiñsko- mazurskie

stacje pomiaru chemizmu stacje opadowe

Mapa 8. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2016 r.

73 oceny obszarowego rozk³adu zanieczyszczeñ oraz ze 162 posterun- Ochrony Œrodowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria anali- ków opadowych charakteryzuj¹cych pole œrednich sum opadów dla zuj¹ opady ze stacji po³o¿onych w danym województwie. W 2016 obszaru Polski (mapa 8). roku w województwie warmiñsko-mazurskim analizy wykonywa³o Na powy¿szych stacjach zbierany jest w sposób ci¹g³y opad laboratorium WIOŒ w Olsztynie. atmosferyczny mokry oraz wykonuje siê oznaczenie iloœciowe Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów zebranych próbek. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzo- z 22 stacji monitoringowych oraz danych pomiarowych ze 162 ne s¹ pomiary i obserwacje wysokoœci i rodzaju opadu, kierunku punktów pomiaru wysokoœci opadów, charakteryzuj¹cych pole i prêdkoœci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na ka¿dej œrednich sum opadów dla obszaru Polski, opracowane zosta³y mapy stacji zbierane s¹ próbki dobowe opadów i na bie¿¹co (po up³ywie rozk³adu przestrzennego wysokoœci opadów i stê¿eñ substancji doby opadowej) bezpoœrednio na stacji wykonywany jest pomiar zawartych w opadach oraz wielkoœci ich depozycji na obszar Polski wartoœci pH opadu. i jej poszczególne tereny. Na posterunkach opadowych dokonuje siê tylko pomiaru wyso- Wyniki badañ chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru koœci opadów. Polski z 2016 roku przedstawiono w sprawozdaniu rocznym i na Miesiêczne (uœrednione) próbki opadów analizowane s¹ stronie internetowej GIOŒ (http://www.gios.gov.pl). w zakresie nastêpuj¹cych wskaŸników: wartoœci pH, przewodnoœci elektrycznej w³aœciwej, chlorków, siarczanów, azotu azotynowego Niniejszy raport prezentuje wyniki badañ dla obszaru woje- i azotanowego, azotu amonowego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wództwa warmiñsko-mazurskiego (mapy 9–12). Przedstawione wapnia, magnezu, cynku, miedzi, o³owiu, kadmu, niklu i chromu. dane obrazuj¹ stan jakoœci i ocenê stopnia zakwaszenia wód desz- Ponadto, w celu okreœlenia stê¿enia azotu ogólnego, oznaczany jest czowych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2016 roku oraz azot Kjeldahla. Wynik w¹tpliwy badanego sk³adnika opadu iloœci deponowanych substancji wraz z opadami z podzia³em na tere- zast¹piono œrednim wa¿onym stê¿eniem (waga – wysokoœæ opadu) ny poszczególnych powiatów. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru z wyników dla pozosta³ych miesiêcy badanego roku (okresu województwa warmiñsko-mazurskiego porównano z depozycj¹ dla ciep³ego lub ch³odnego) i oznaczono symbolem „*” z adnotacj¹ – ca³ego obszaru Polski i pozosta³ych województw, a tak¿e porówna- wartoœæ szacunkowa. no wielkoœci deponowanych ³adunków badanych substancji w posz- Analizy sk³adu fizykochemicznego opadów wykonywane s¹ czególnych latach 1999-2016 oraz przedstawiono tendencje zmian przez akredytowane laboratoria Wojewódzkich Inspektoratów w tym okresie.

2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2016 ROKU

Atmosfera kumuluj¹c zanieczyszczenia naturalne i antropogeniczne Na podstawie wyników pomiarów iloœci wody opadowej staje siê podstawowym Ÿród³em obszarowym zanieczyszczeñ w ska- w 2016 r., zarejestrowanych na 162 punktach pomiaru wysokoœci li kontynentalnej. Jednym z elementów meteorologicznych gro- opadu reprezentuj¹cych pole œrednich sum opadów dla obszaru Pol- madz¹cym i przenosz¹cym zanieczyszczenia jest opad atmosferycz- ski (w tym jedenastu na obszarze województwa warmiñsko-mazur- ny. Zró¿nicowanie w czasie i przestrzeni wielkoœci opadów atmosfe- skiego) oraz wyników analiz sk³adu opadów z 22 stacji monitoringo- rycznych, a przez to zmiennej iloœci i jakoœci chemicznej opadaj¹cej wych (mapa 8), przy u¿yciu komputerowego systemu informacji na powierzchniê ziemi wody, wynika przede wszystkim z ró¿nego przestrzennej (GIS), oszacowano wielkoœci ³adunków jednostko- Ÿród³owo obszaru gromadzenia siê zasobów wodnych i zanieczysz- wych i ca³kowitych obci¹¿aj¹cych województwo warmiñsko- czeñ w atmosferze, zmiennej wysokoœci wystêpowania kondensacji -mazurskie, jego poszczególne powiaty i dla porównania obszary pary wodnej, czasu trwania i natê¿enia wystêpuj¹cego opadu oraz pozosta³ych województw Polski. Obliczone dane przedstawiono kierunku nap³ywu mas powietrza. Z powodu du¿ej zmiennoœci w tabelach 15 i 16, a zró¿nicowanie w obci¹¿eniu rocznym – na warunków meteorologicznych w skali miesiêcy, sezonów i roku, mapach 9–12. w zale¿noœci od miejsca i czasu, iloœci wnoszonych przez opady Dla porównania wielkoœci mokrej depozycji na obszarze woje- zanieczyszczeñ s¹ bardzo zró¿nicowane. wództwa warmiñsko-mazurskiego w latach 1999-2016 w tabeli 17 W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosfe- podano wielkoœci ³adunków jednostkowych badanych substancji rycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a na obszarze wniesionych przez opady atmosferyczne w poszczególnych latach, województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku analizowano a na rycinie 23 przedstawiono diagramy dla tych ³adunków na tle wody opadowe przed kontaktem z pod³o¿em, tak jak w latach œredniorocznych sum opadów. poprzednich, na stacji po³o¿onej w Olsztynie. Sk³ad fizykochemicz- W 2016 roku na stacji monitoringowej w województwie warny miesiêcznych próbek opadów z tej stacji monitoringowej oraz miñsko-mazurskim wykonano 123 pomiary wartoœci pH dobowych wielkoœci miesiêczne sum opadów przedstawiono w tabeli 11, nato- próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. miast charakterystyczne (minimalne, maksymalne i œrednie roczne Wartoœci pH mieœci³y siê w zakresie od 4,50 do 7,03, (œrednia roczna wa¿one) wartoœci pH dobowych próbek opadów na tej stacji i dla wa¿ona pH – 5,39). W przypadku 36% próbek stwierdzono „kwaœne porównania na pozosta³ych 21 stacjach monitoringowych na obsza- deszcze” – opady o wartoœci pH poni¿ej 5,6, oznaczaj¹cej naturalny rze Polski zaprezentowano w tabeli 12. stopieñ zakwaszenia wód opadowych, wskazuj¹c na zawartoœæ w nich mocnych kwasów mineralnych. Wielkoœæ depozycji wprowadzana na okreœlony obszar zale¿y Poni¿ej zestawiono procentowy udzia³ próbek dobowych opa- od koncentracji danej substancji w opadzie atmosferycznym i iloœci dów atmosferycznych zebranych na stacji monitoringowej w Olsz- wody opadowej. Wielkoœci miesiêcznych ³adunków badanych sub- tynie w 2016 roku w podziale na szeœæ klas wartoœci pH: stancji wnoszonych wraz z opadami na teren reprezentowany przez stacjê monitoringow¹ w Olsztynie podano w tabeli 14.

74 sta³ych powiatów, ³adunkami azotu azotanowego i azotynowego, Klasa Odczyn pH Olsztyn a tak¿e w powiecie oleckim (40,3 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, I podwy¿szony > 6,5 12,2% w stosunku do pozosta³ych powiatów, ³adunkami chlorków, azotu II lekko podwy¿szony 6,1 - 6,5 21,2% ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, potasu, miedzi, o³owiu i kadmu. III normalny 5,1 - 6,0 53,6% Ocena wyników osiemnastoletnich badañ monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do IV lekko obni¿ony 4,6 - 5,0 10,5% pod³o¿a prowadzonych, w sposób ci¹g³y, w okresie lat 1999-2016 V obni¿ony 4,1 - 4,5 2,4% wykaza³a, ¿e ca³kowite roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru VI silnie obni¿ony < 4,1 0,0% województwa warmiñsko-mazurskiego ³adunkiem badanych sub- liczba pomiarów 123 stancji deponowanych z atmosfery w 2016 roku przez opad mokry wzros³o o 9,0% w stosunku do œredniego z poprzednich lat badañ, przy wy¿szej œredniorocznej sumie wysokoœci opadów o 18,2%. Na stacji w Olsztynie najwiêksza liczba próbek dobowych opa- dów zawiera³a siê w przedziale wartoœci pH 5,1-6,0, tj. w przedziale Wniesione wraz z opadami w 2016 roku ³adunki, w porównaniu normalnego pH. do œrednich z lat 1999-2015, by³y mniejsze dla badanych sk³adni- W przypadku uœrednionych miesiêcznych próbek opadów war- ków: dla siarczanów o 14,19%, cynku o 26,1%, miedzi o 3,6%, toœci pH poni¿ej 5,6 na stacji w Olsztynie wystêpowa³y w 8% o³owiu o 61,4%, kadmu o 52,2%, niklu o 46,2%, chromu o 54,6% wszystkich pomiarów i jest to o 9% mniej ni¿ w 2015 roku,awwie- oraz wolnych jonów wodorowych o 71,9%. Wniesione ³adunki loleciu 1999-2015 ich œrednia iloœæ kszta³towa³a siê na poziomie chlorków, w porównaniu do œrednich z lat 1999-2015, by³y wiêksze 44%. o 37,9%, azotu ogólnego o 6,9%, fosforu ogólnego o 4,1%, sodu Na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego, wody opa- o 25,1%, potasu o 17,5%, wapnia o 19,0%, magnezu o 2,2%. £adun- dowe w 2016 roku wnios³y: 28 065 ton siarczanów (11,61 kg/ha ki azotu azotynowego i azotanowego oraz azotu amonowego pozosta³y na takim samym poziomie jak œrednie z wielolecia. SO4); 25 575 ton chlorków (10,58 kg/ha Cl); 6 648 ton azotu azotynowego i azotanowego (2,75 kg/ha N); 10 467 ton azotu amonowego Przedstawione wyniki badañ monitoringowych pokazuj¹, ¿e (4,33 kg/ha N); 24 100 ton azotu ogólnego (9,97 kg/ha N); 737,3 tony zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane fosforu ogólnego (0,305 kg/ha P); 11 941 ton sodu (4,94 kg/ha); wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa 4545 ton potasu (1,88 kg/ha); 16 389 ton wapnia (6,78 kg/ha); warmiñsko-mazurskiego stanowi¹ znacz¹ce Ÿród³o zanieczyszczeñ 2296 ton magnezu (0,95 kg/ha); 556 ton cynku (0,230 kg/ha); 70,8 obszarowych oddzia³ywuj¹cych na œrodowisko naturalne tego tony miedzi (0,0293 kg/ha); 9,43 tony o³owiu (0,0039 kg/ha); 1,330 obszaru. tony kadmu (0,00055 kg/ha); 6,77 tony niklu (0,0028 kg/ha); 2,417 Spoœród badanych substancji, szczególnie ujemny wp³yw, na tony chromu ogólnego (0,0010 kg/ha) oraz 20,06 tony wolnych stan œrodowiska, mog¹ mieæ kwasotwórcze zwi¹zki siarki i azotu, jonów wodorowych (0,0083 kg/ha H+). zwi¹zki biogenne i metale ciê¿kie. Opady o odczynie obni¿onym Wielkoœci wprowadzonych substancji malej¹ zgodnie („kwaœne deszcze”) stanowi¹ znaczne zagro¿enie zarówno dla œro- z szeregiem: dowiska wywo³uj¹c negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów l¹dowych i wodnych, jak równie¿ dla infra- NO + NO SO4 >Cl>Nog >Ca>Na>Nam >N 2 3 >K>Mg + struktury technicznej (np. linie energetyczne). Zwi¹zki biogenne >Pog >Zn>Cu>H >Pb>Ni>Cr>Cd (azotu i fosforu) wp³ywaj¹ na zmiany warunków troficznych gleb Roczny sumaryczny ³adunek jednostkowy badanych substancji i wód. Metale ciê¿kie stanowi¹ zagro¿enie dla produkcji roœlinnej zdeponowany na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i zlewni wodoci¹gowych. wyniós³ 47,3 kg/ha i kszta³towa³ siê na poziomie o 8,7% wy¿szym od Wystêpuj¹ce w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapñ œredniego dla ca³ego obszaru Polski. W porównaniu z rokiem ubieg³ym i magnez), s¹ pod wzglêdem znaczenia ekologicznego przeciwieñ- nast¹pi³ wzrost rocznego obci¹¿enia o 17,5%, przy wy¿szej œrednio- stwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciê¿kich. rocznej sumie wysokoœci opadów o 177,4 mm (o 32,2%). Ich oddzia³ywanie na œrodowisko jest pozytywne, poniewa¿ powo- Najwiêkszym ³adunkiem badanych substancji w województwie duj¹ neutralizacjê wód opadowych. warmiñsko-mazurskim zosta³ obci¹¿ony powiat Elbl¹g (56,7 kg/ha) Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depo- z najwy¿szymi, w porównaniu do obci¹¿enia pozosta³ych powiatów, zycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a jest obecnie najpe³niejszym ³adunkami chlorków, azotu azotynowego i azotanowego, azotu Ÿród³em wiedzy o stanie jakoœci wód opadowych i przestrzennym amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, potasu, cyn- rozk³adzie mokrej depozycji zanieczyszczeñ w odniesieniu do ku, miedzi, kadmu i niklu. obszaru ca³ego kraju jak i terenów poszczególnych województw, Najmniejsze obci¹¿enie powierzchniowe wyst¹pi³o w powiecie a tak¿e dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje mo¿li- e³ckim (40,2 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, w stosunku do pozo- woœæ okreœlenia tendencji zmian mokrej depozycji.

75 Tabela 11. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2016 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów

Miesi¹c Lp. WskaŸnik Jednostka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1 pH - 6,90 6,91 7,29 7,00 6,97 6,82 7,25 6,80 6,00 5,54 5,80 5,80 2 Przewodnoœæ mS/cm 16,6 20,2 38,7 22,2 21,3 16,10 20,2 13,0 32,3 23,8 20,9 18,8 3 Chlorki mg/l Cl 1,46 1,02 4,00 1,20 1,60 0,80 0,50 0,53 6,90 3,70 1,83 2,50

4 Siarczany mg/l SO4 1,52 1,78 1,50 2,10 1,10 1,30 1,30 1,10 2,00 1,00 1,48 1,20 5 Azot (azotynowy+azotanowy) mg/l N 0,38 0,40 0,53 0,71 0,43 0,24 0,27 0,36 0,53 0,26 0,49 0,30 6 Azot amonowy mg/l N 0,47 0,38 0,79 1,36 0,70 0,58 0,50 0,72 0,73 0,36 0,33 0,27 7 Sód mg/l Na 0,68 0,44 0,58 0,36 0,20 0,70 0,29 0,20 2,35 1,86 1,07 1,33 8 Potas mg/l K 0,22 0,13 2,75 0,21 0,21 0,12 0,21 0,11 0,26 0,11 0,17 0,15 9 Wapñ mg/l Ca 0,80 1,41 0,86 0,89 2,60 0,57 1,27 0,69 0,66 0,78 0,82 0,60 10 Magnez mg/l Mg 0,16 0,14 0,13 0,15 0,07 0,11 0,14 0,05 0,07 0,08 0,10 0,20 11 Cynk mg/l Zn 0,018 0,009 0,021 0,006 0,009 0,006 0,006 0,003 0,009 0,006 0,007 0,007 12 MiedŸ mg/l Cu 0,0085 0,0019 0,0040 0,0044 0,0029 0,0032 0,0024 0,0019 0,0062 0,0062 0,0022 0,0037 13 O³ów mg/l Pb 0,0004 0,0005 0,0006 0,0003 0,0003 0,0002 0,0002 0,0004 0,0003 0,0025 0,0003 0,0004 14 Kadm mg/l Cd 0,00012 0,00003 0,00005 0,00009 0,00011 0,00002 0,00001 0,00004 0,00003 0,00006 0,00014 0,00035 15 Nikiel mg/l Ni 0,0002 0,0001 0,0001 0,0001 0,0000 0,0001 0,0003 0,0004 0,0005 0,0005 0,0004 0,0005 16 Chrom og. mg/l Cr 0,0001 0,0001 0,0005 0,0002 0,0002 0,0002 0,0001 0,0001 0,0002 0,0000 0,0000 0,0003 17 Azot ogólny mg/l N 1,79 1,18 1,71 3,15 1,61 0,94 0,83 1,56 1,79 0,96 1,75 1,06 18 Fosfor ogólny mg/l P 0,017 0,014 0,012 0,111 0,018 0,022 0,016 0,039 0,022 0,076 0,088 0,036 19 Jon wodorowy mg/l H+ 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0002 0,0001 0,0002 0,0010 0,0029 0,0016 0,0016 20 Miesiêczna suma opadów mm 21,1 44,0 14,0 29,8 46,4 87,6 149,0 66,8 20,1 129,9 81,8 52,4

Tabela 12. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2016 roku

Iloœæ Sektor nap³ywu h Sektor nap³ywu h Œr. pH (wa- Lp. Stacje Min. pH Data Maks. pH Data pomiarów mas pow. [mm] mas pow. [mm] ¿one) 1 Œwinoujœcie 95 4,48 N 1,6 15.02. 7,05 E 1,6 31.05. 5,68 2 £eba 115 4,09 N 1,0 13.12. 6,66 W 3,8 25.03. 5,09 3 Gdañsk 92 4,38 S 1,2 24.10. 7,04 W 2,0 13.08. 5,49 4 Suwa³ki 123 5,35 W 12,5 28.10. 7,23 W 1,6 7.11. 6,39 5 Chojnice 103 4,38 Z 2,9 15.02. 6,93 S 1,2 18.08. 5,39 S 3,8 24.10. 6 Olsztyn 123 4,50 7,03 E 1,4 12.05. 5,39 W 1,9 13.12 W 1,1 25.03. 7 Gorzów Wlkp. 97 4,38 Z 1,0 11.01. 6,95 5,50 W 3,4 02.11. 8 Toruñ 98 4,87 E 1,2 06.01. 7,13 W 1,1 08.06. 5,92 9 Bia³ystok 124 4,18 N 1,0 11.03. 6,95 E 1,7 27.07. 5,18 10 Zielona Góra 106 4,18 W 6,1 21.10. 7,04 W 1,1 09.08. 5,15 11 Poznañ 108 3,17 W 5,4 12.01. 7,03 N 3,3 13.04. 5,11 12 Kalisz 88 4,12 Z 1,1 07.03. 7,17 W 3,4 02.07. 5,19 13 Sulejów 100 4,26 E 2,0 28.02. 7,01 N 1,0 10.04. 5,00 14 W³odawa 109 4,00 Z 2,4 05.09. 7,06 N 1,5 06.06 5,25 W 3,8 01.04. 15 Legnica 95 4,31 W 2,8 23.01. 6,85 5,09 W 3,0 13.04. 16 Œnie¿ka 180 4,13 N 1,2 16.01. 4,78 N 23,8 05.10. 4,48 17 Racibórz 79 5,07 E 4,3 12.10. 7,35 W 1,4 08.07. 6,14 18 Katowice 105 3,67 N 1,0 12.03. 6,97 W 8,1 17.04. 4,80 19 Nowy S¹cz 90 4,37 N 1,6 13.11. 7,06 W 8,6 29.07. 5,57 20 Sandomierz 93 4,30 W 1,2 12.01. 7,11 E 5,6 29.02. 4,88 21 Kasprowy Wierch 183 4,36 W 1,3 21.01. 7,07 E 1,0 19.08. 5,32 22 Lesko 116 4,12 W 2,5 14.01. 7,20 N 8,0 14.12. 5,20

76 Tabela 13. Czêstoœæ wystêpowania (w %) wartoœci pH w podziale na szeœæ klas wielkoœci w dobowych opadach atmosferycznych ze stacji monitoringowej w Olsztynie w 2016 roku w czasie nap³ywu mas powietrza z poszczególnych sektorów

OLSZTYN Sektor nap³ywu mas powietrza

N E S W Z ³¹cznie (N, E, S, Klasa wielkoœci 331° - 060° 061° - 150° 151° - 240° 241° - 330° zmienny W, Z)

1 podwy¿szony > 6,5 pH 14,3% 8,3% 11,1% 10,3% 66,7% 12,2% 2 lekko podwy¿szony 6,1 - 6,5 28,6% 25,0% 22,2% 19,0% 0,0% 21,2% 3 normalny 5,1 - 6,0 57,1% 58,3% 44,4% 58,6% 33,3% 53,6% 4 lekko obni¿ony 4,6 - 5,0 0,0% 8,3% 19,4% 8,6% 0,0% 10,5% 5 obni¿ony 4,1 - 4,5 0,0% 0,0% 2,8% 3,4% 0,0% 2,4% 6 silnie obni¿ony < 4,1 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% iloœæ pomiarów 14 12 36 58 3 123

Tabela 14. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2016 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie

Miesi¹c Lp. WskaŸnik Jednostka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1 Chlorki kg/ha Cl 0,31 0,45 0,56 0,36 0,74 0,70 0,75 0,35 1,39 4,81 1,50 1,31

2 Siarczany kg/ha SO4 0,32 0,78 0,21 0,63 0,51 1,14 1,94 0,73 0,40 1,30 1,21 0,63 Azot (azotyno- 3 kg/ha N 0,08 0,18 0,07 0,21 0,20 0,21 0,40 0,24 0,11 0,34 0,40 0,16 wy+azotanowy) 4 Azot amonowy kg/ha N 0,10 0,17 0,11 0,41 0,32 0,51 0,75 0,48 0,15 0,47 0,27 0,14 5 Sód kg/ha Na 0,14 0,19 0,08 0,11 0,09 0,61 0,43 0,13 0,47 2,42 0,88 0,70 6 Potas kg/ha K 0,05 0,06 0,39 0,06 0,10 0,11 0,31 0,07 0,05 0,14 0,14 0,08 7 Wapñ kg/ha Ca 0,17 0,62 0,12 0,27 1,21 0,50 1,89 0,46 0,13 1,01 0,67 0,31 8 Magnez kg/ha Mg 0,03 0,06 0,02 0,04 0,03 0,10 0,21 0,03 0,01 0,10 0,08 0,10 9 Cynk kg/ha Zn 0,004 0,004 0,003 0,002 0,004 0,005 0,008 0,002 0,002 0,008 0,006 0,004 10 MiedŸ kg/ha Cu 0,0018 0,0008 0,0006 0,0013 0,0013 0,0028 0,0035 0,0013 0,0012 0,0081 0,0018 0,0019 11 O³ów kg/ha Pb 0,0001 0,0002 0,0001 0,0001 0,0001 0,0002 0,0002 0,0003 0,0001 0,0033 0,0002 0,0002 12 Kadm kg/ha Cd 0,00003 0,00001 0,00001 0,00003 0,00005 0,00001 0,00001 0,00003 0,00001 0,00008 0,00011 0,00018 13 Nikiel kg/ha Ni 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0001 0,0004 0,0002 0,0001 0,0007 0,0003 0,0003 14 Chrom og. kg/ha Cr 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 15 Azot ogólny kg/ha N 0,38 0,52 0,24 0,94 0,75 0,82 1,24 1,04 0,36 1,25 1,43 0,56 16 Fosfor ogólny kg/ha P 0,004 0,006 0,002 0,033 0,008 0,019 0,024 0,026 0,004 0,099 0,072 0,019 17 Jon wodorowy kg/ha H+ 0,0000 0,0001 0,0000 0,0000 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0002 0,0037 0,0013 0,0008

77 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WSKANIKI

Powierzchnia Azot (azotynowy+azotanowy) Lp. Powiat Siedziba 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] [km ] [N --+ ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 11,83 1547 12,18 1593 2,98 390 2 braniewski Braniewo 1201,65 11,46 1377 12,61 1515 3,05 367 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 11,31 1079 9,61 917 2,56 244 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 11,72 1659 13,17 1864 3,20 453 5 e³cki E³k 1112,79 12,53 1394 6,38 710 2,48 276 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 13,08 1464 8,61 964 2,78 311 7 i³awski I³awa 771,89 11,30 872 10,46 807 2,71 209 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 12,34 1709 10,70 1482 2,89 400 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 11,64 1412 13,54 1642 3,05 370 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 12,06 1116 10,61 981 2,80 259 11 nidzicki Nidzica 1065,38 10,37 1105 10,57 1126 2,49 265 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 12,09 1161 9,48 911 2,68 257 13 olecki Olecko 693,93 12,72 883 6,23 432 2,53 176 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 10,48 916 13,11 1146 2,74 239 15 ostródzki Ostróda 2838,02 10,69 3034 12,15 3448 2,72 772 16 piski Pisz 1766,29 12,37 2185 8,10 1431 2,62 463 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 10,57 1876 10,60 1881 2,56 454 18 go³dapski Go³dap 1933,21 13,00 2513 6,70 1295 2,60 503 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 12,88 893 8,81 611 2,81 195 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 12,35 99 14,29 114 3,53 28 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 9,78 86 13,31 118 2,60 23

Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp. Powiat Siedziba 2 NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km ] 4 kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 4,55 595 10,82 1415 0,336 43,9 2 braniewski Braniewo 1201,65 4,52 543 10,83 1301 0,346 41,6 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 3,80 362 9,29 886 0,278 26,5 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 4,67 661 11,16 1580 0,361 51,1 5 e³cki E³k 1112,79 4,54 505 8,95 996 0,250 27,8 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 4,77 534 10,10 1131 0,297 33,2 7 i³awski I³awa 771,89 4,03 311 9,80 756 0,308 23,8 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 4,62 640 10,52 1457 0,321 44,5 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 4,55 552 11,13 1350 0,344 41,7 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 4,49 415 10,29 952 0,316 29,2 11 nidzicki Nidzica 1065,38 3,74 398 9,10 969 0,281 29,9 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 3,98 382 9,72 934 0,298 28,6 13 olecki Olecko 693,93 4,60 319 8,88 616 0,229 15,9 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 4,07 356 10,05 878 0,317 27,7 15 ostródzki Ostróda 2838,02 4,03 1144 9,92 2815 0,312 88,5 16 piski Pisz 1766,29 4,55 804 9,73 1719 0,290 51,2 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 3,95 701 9,43 1673 0,293 52,0 18 go³dapski Go³dap 1933,21 4,68 905 9,17 1773 0,250 48,3 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 4,77 331 10,16 704 0,300 20,8 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 5,08 41 12,00 96 0,395 3,2 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 3,86 34 9,54 84 0,314 2,8

78 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 5,65 739 2,11 276 7,04 920 2 braniewski Braniewo 1201,65 5,85 703 2,58 310 6,40 769 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 4,86 464 1,85 176 6,46 616 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 6,03 854 2,97 420 6,27 888 5 e³cki E³k 1112,79 2,81 313 1,26 140 6,53 727 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 3,95 442 1,65 185 7,03 787 7 i³awski I³awa 771,89 5,20 401 2,14 165 6,46 499 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 4,98 690 1,92 266 7,03 974 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 6,16 747 2,14 260 7,48 907 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 4,95 458 1,87 173 7,03 650 11 nidzicki Nidzica 1065,38 5,11 544 1,72 183 6,40 682 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 4,97 477 2,07 199 6,81 654 13 olecki Olecko 693,93 2,72 189 1,16 80 6,85 475 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 6,03 527 1,77 155 7,37 644 15 ostródzki Ostróda 2838,02 5,73 1626 1,95 553 6,87 1950 16 piski Pisz 1766,29 3,74 661 1,62 286 6,51 1150 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 4,96 880 1,73 307 6,61 1173 18 go³dapski Go³dap 1933,21 2,94 568 1,26 244 7,00 1353 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 4,02 279 1,65 114 6,96 482 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 6,41 51 3,58 29 6,17 49 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 6,24 55 1,57 14 7,36 65

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,96 126 0,211 27,6 0,0314 4,1 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,96 115 0,263 31,6 0,0338 4,1 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,89 85 0,176 16,8 0,0295 2,8 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,99 140 0,315 44,6 0,0361 5,1 5 e³cki E³k 1112,79 1,05 117 0,383 42,6 0,0251 2,8 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 1,07 120 0,336 37,6 0,0285 3,2 7 i³awski I³awa 771,89 0,92 71 0,196 15,1 0,0320 2,5 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,99 137 0,253 35,0 0,0298 4,1 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,95 115 0,166 20,1 0,0318 3,9 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,96 89 0,232 21,5 0,0292 2,7 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,83 88 0,143 15,2 0,0271 2,9 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,97 93 0,195 18,7 0,0334 3,2 13 olecki Olecko 693,93 1,14 79 0,382 26,5 0,0244 1,7 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,86 75 0,098 8,6 0,0280 2,4 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,88 250 0,140 39,7 0,0294 8,3 16 piski Pisz 1766,29 0,96 170 0,325 57,4 0,0276 4,9 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,83 147 0,163 28,9 0,0268 4,8 18 go³dapski Go³dap 1933,21 1,15 222 0,383 74,0 0,0253 4,9 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 1,06 73 0,332 23,0 0,0284 2,0 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 1,06 8 0,409 3,3 0,04 0,3 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,83 7 0,054 0,5 0,0265 0,2

79 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0042 0,55 0,00060 0,078 0,0030 0,39 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0040 0,48 0,00066 0,079 0,0036 0,43 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0037 0,35 0,00057 0,054 0,0027 0,26 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0040 0,57 0,00075 0,106 0,0041 0,58 5 e³cki E³k 1112,79 0,0026 0,29 0,00036 0,040 0,0026 0,29 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0033 0,37 0,00045 0,050 0,0029 0,32 7 i³awski I³awa 771,89 0,0036 0,28 0,00058 0,045 0,0031 0,24 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0039 0,54 0,00056 0,078 0,0029 0,40 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0045 0,55 0,00064 0,078 0,0029 0,35 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0041 0,38 0,00053 0,049 0,0027 0,25 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0042 0,45 0,00055 0,059 0,0024 0,26 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0035 0,34 0,00055 0,053 0,0031 0,30 13 olecki Olecko 693,93 0,0024 0,17 0,00034 0,024 0,0026 0,18 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0048 0,42 0,00060 0,052 0,0024 0,21 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0043 1,22 0,00060 0,170 0,0027 0,77 16 piski Pisz 1766,29 0,0034 0,60 0,00047 0,083 0,0027 0,48 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0043 0,76 0,00054 0,096 0,0024 0,43 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0025 0,48 0,00035 0,068 0,0027 0,52 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0031 0,21 0,00045 0,031 0,0029 0,20 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0042 0,03 0,00087 0,007 0,0049 0,04 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,0051 0,05 0,00057 0,005 0,0022 0,02

WSKANIKI

Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia [km2] Chrom [Cr] Jon wodorowy [H+]

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0009 0,118 0,0087 1,14 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0008 0,096 0,0078 0,94 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0007 0,067 0,0082 0,78 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0008 0,113 0,0075 1,06 5 e³cki E³k 1112,79 0,0013 0,145 0,0087 0,97 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0012 0,134 0,0097 1,09 7 i³awski I³awa 771,89 0,0007 0,054 0,0067 0,52 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0011 0,152 0,0095 1,32 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0009 0,109 0,0078 0,95 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0010 0,093 0,0098 0,91 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0008 0,085 0,0082 0,87 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0006 0,058 0,0066 0,63 13 olecki Olecko 693,93 0,0013 0,090 0,0072 0,50 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0009 0,079 0,0072 0,63 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0008 0,227 0,0071 2,01 16 piski Pisz 1766,29 0,0012 0,212 0,0109 1,93 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0009 0,160 0,0087 1,54 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0013 0,251 0,0073 1,41 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0012 0,083 0,0091 0,63 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0007 0,006 0,0079 0,06 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,0009 0,008 0,0066 0,06

80 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WSKANIKI

Powierzchnia Azot (azotynowy+azotanowy) Lp Województwo 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] [km ] [N --+ ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 13,12 26170 4,97 9914 3,10 6184 2 kujawsko-pomorskie 17972 13,44 24154 7,36 13227 2,70 4852 3 ³ódzkie 18219 13,61 24796 5,37 9784 3,01 5484 4 lubelskie 25122 11,39 28614 5,18 13013 2,65 6657 5 lubuskie 13988 10,09 14114 5,17 7232 2,80 3917 6 ma³opolskie 15183 16,42 24930 7,28 11053 3,35 5086 7 mazowieckie 35558 12,31 43772 6,59 23433 2,67 9494 8 opolskie 9412 16,74 15756 6,25 5883 3,11 2927 9 podkarpackie 17846 13,18 23521 6,77 12082 2,84 5068 10 podlaskie 20187 12,36 24951 5,51 11123 2,40 4845 11 pomorskie 18310 10,00 18310 11,12 20361 2,87 5255 12 œl¹skie 12333 18,18 22421 8,34 10286 3,37 4156 13 œwiêtokrzyskie 11711 12,59 14744 4,71 5516 2,81 3291 14 warmiñsko-mazurskie 24173 11,61 28065 10,58 25575 2,75 6648 15 wielkopolskie 29826 13,64 40683 6,57 19596 2,95 8799 16 zachodniopomorskie 22892 10,48 23991 9,22 21106 2,92 6684

Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI

Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp Województwo 2 NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km ] 4

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 4,83 9634 11,70 23338 0,318 634,3 2 kujawsko-pomorskie 17972 4,09 7351 10,03 18026 0,301 541,0 3 ³ódzkie 18219 4,49 8180 10,77 19622 0,234 426,3 4 lubelskie 25122 4,08 10250 9,49 23841 0,206 517,5 5 lubuskie 13988 4,24 5931 12,75 17835 0,445 622,5 6 ma³opolskie 15183 5,71 8669 13,34 20254 0,369 560,3 7 mazowieckie 35558 4,18 14863 9,71 34527 0,250 889,0 8 opolskie 9412 5,13 4828 10,86 10221 0,241 226,8 9 podkarpackie 17846 4,22 7531 10,54 18810 0,387 690,6 10 podlaskie 20187 4,73 9548 9,21 18592 0,280 565,2 11 pomorskie 18310 4,04 7397 9,49 17376 0,316 578,6 12 œl¹skie 12333 5,28 6512 10,94 13492 0,247 304,6 13 œwiêtokrzyskie 11711 4,07 4766 10,01 11723 0,230 269,4 14 warmiñsko-mazurskie 24173 4,33 10467 9,97 24100 0,305 737,3 15 wielkopolskie 29826 5,29 15778 14,41 42979 0,488 1455,5 16 zachodniopomorskie 22892 4,09 9363 11,61 26578 0,380 869,9

81 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Województwo Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 3,04 6064 2,23 4448 4,71 9395 2 kujawsko-pomorskie 17972 4,40 7908 2,12 3810 6,87 12347 3 ³ódzkie 18219 3,19 5812 2,08 3790 5,35 9747 4 lubelskie 25122 2,02 5075 1,56 3919 4,99 12536 5 lubuskie 13988 3,29 4602 2,27 3175 4,35 6085 6 ma³opolskie 15183 3,01 4570 3,95 5997 8,46 12845 7 mazowieckie 35558 3,24 11521 1,82 6472 5,65 20090 8 opolskie 9412 2,78 2617 2,51 2362 7,43 6993 9 podkarpackie 17846 3,09 5514 1,94 3462 5,74 10244 10 podlaskie 20187 2,32 4683 1,27 2564 5,84 11789 11 pomorskie 18310 6,00 10986 2,39 4376 4,62 8459 12 œl¹skie 12333 2,95 3638 3,65 4502 8,09 9977 13 œwiêtokrzyskie 11711 2,19 2565 2,01 2354 5,41 6336 14 warmiñsko-mazurskie 24173 4,94 11941 1,88 4545 6,78 16389 15 wielkopolskie 29826 4,09 12199 2,44 7278 4,00 11930 16 zachodniopomorskie 22892 4,89 11194 2,34 5357 5,06 11583

WSKANIKI Powierzchnia Lp Województwo Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,73 1456 0,246 490,7 0,0604 120,5 2 kujawsko-pomorskie 17972 1,03 1851 0,192 345,1 0,038 68,3 3 ³ódzkie 18219 0,64 1166 0,249 453,7 0,0299 54,5 4 lubelskie 25122 0,66 1658 0,214 537,6 0,0208 52,3 5 lubuskie 13988 0,68 951 0,139 194,4 0,0565 79 6 ma³opolskie 15183 1,17 1776 0,271 411,5 0,0505 76,7 7 mazowieckie 35558 0,77 2738 0,262 931,6 0,0271 96,4 8 opolskie 9412 0,99 932 0,235 221,2 0,0408 38,4 9 podkarpackie 17846 1,2 2142 0,295 526,5 0,0312 55,7 10 podlaskie 20187 0,87 1756 0,475 958,9 0,0262 52,9 11 pomorskie 18310 0,92 1685 0,204 373,5 0,0343 62,8 12 œl¹skie 12333 1,03 1270 0,334 411,9 0,0443 54,6 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,69 808 0,209 244,8 0,0276 32,3 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,95 2296 0,23 556 0,0293 70,8 15 wielkopolskie 29826 0,66 1969 0,199 593,5 0,0447 133,3 16 zachodniopomorskie 22892 0,91 2083 0,149 341,1 0,0509 116,5

82 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp Województwo O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,0178 35,51 0,00070 1,396 0,0030 5,98 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0035 6,29 0,00039 0,701 0,0032 5,75 3 ³ódzkie 18219 0,0071 12,94 0,00094 1,713 0,0030 5,47 4 lubelskie 25122 0,0039 9,80 0,00078 1,960 0,0020 5,02 5 lubuskie 13988 0,0066 9,23 0,00039 0,546 0,0038 5,32 6 ma³opolskie 15183 0,0150 22,77 0,00163 2,475 0,0040 6,07 7 mazowieckie 35558 0,0049 17,42 0,00072 2,560 0,0028 9,96 8 opolskie 9412 0,0136 12,80 0,00084 0,791 0,0028 2,64 9 podkarpackie 17846 0,0085 15,17 0,00168 2,998 0,0032 5,71 10 podlaskie 20187 0,0029 5,85 0,00037 0,747 0,0026 5,25 11 pomorskie 18310 0,0029 5,31 0,00040 0,732 0,0030 5,49 12 œl¹skie 12333 0,0253 31,20 0,00197 2,430 0,0033 4,07 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0087 10,19 0,00099 1,159 0,0033 3,86 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0039 9,43 0,00055 1,330 0,0028 6,77 15 wielkopolskie 29826 0,0047 14,02 0,00036 1,074 0,0028 8,35 16 zachodniopomorskie 22892 0,0042 9,61 0,00043 0,984 0,0025 5,72

WSKANIKI

Lp Województwo Powierzchnia [km2] Chrom [Cr] Jon wodorowy [H+]

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,0009 1,795 0,0318 63,43 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0004 0,719 0,0060 10,78 3 ³ódzkie 18219 0,0008 1,458 0,0224 40,81 4 lubelskie 25122 0,0005 1,256 0,0292 73,36 5 lubuskie 13988 0,0010 1,399 0,0188 26,30 6 ma³opolskie 15183 0,0011 1,670 0,0201 30,52 7 mazowieckie 35558 0,0009 3,200 0,0186 66,14 8 opolskie 9412 0,0008 0,753 0,0204 19,20 9 podkarpackie 17846 0,0009 1,606 0,0316 56,39 10 podlaskie 20187 0,0016 3,230 0,0137 27,66 11 pomorskie 18310 0,0005 0,916 0,0104 19,04 12 œl¹skie 12333 0,0011 1,357 0,0253 31,20 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0007 0,820 0,0315 36,89 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0010 2,417 0,0083 20,06 15 wielkopolskie 29826 0,0009 2,684 0,0157 46,83 16 zachodniopomorskie 22892 0,0007 1,602 0,0122 27,93

83 Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999–2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm]

£adunki jednostkowe w kg/ha WskaŸnik zanie- Lp czyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

1 Siarczany [SO4] 20,30 14,48 16,85 13,83 11,53 15,41 12,09 14,43 15,83 15,68 11,21 12,57 12,45 13,86 10,71 9,20 9,39 11,61 2 Chlorki [Cl] 7,71 7,20 6,09 6,71 6,10 7,93 6,90 6,41 8,21 10,74 8,83 7,89 7,06 9,83 8,13 6,48 8,13 10,58 Azot (azotynowy+azo- 3 3,54 2,81 2,93 2,60 2,27 3,17 2,48 3,17 2,64 3,09 2,48 2,76 2,56 2,79 2,51 2,08 2,21 2,75 tanowy) [N --+ ] NO23 NO

4 Azot amonowy [N + ] 5,48 3,98 5,25 4,05 3,83 4,92 3,85 4,83 4,44 4,76 4,04 4,91 4,56 4,94 3,59 3,18 3,25 4,33 NH 4 5 Azot ogólny [Nog.] 12,14 8,61 10,54 8,20 7,30 9,62 7,93 9,70 8,72 10,89 9,04 10,68 9,15 11,01 9,08 7,88 8,13 9,97

6 Fosfor ogólny [Pog.] 0,612 0,467 0,323 0,192 0,197 0,222 0,220 0,257 0,197 0,305 0,300 0,260 0,301 0,302 0,367 0,287 0,164 0,305 7 Sód [Na] 5,09 4,27 3,80 3,78 3,68 4,14 4,00 3,60 4,00 4,08 4,63 4,24 3,72 4,16 3,59 2,40 3,92 4,94 8 Potas [K] 1,89 1,33 2,54 1,75 1,29 1,46 1,20 1,41 1,33 1,78 1,59 1,73 1,59 1,78 1,59 1,51 1,50 1,88 9 Wapñ [Ca] 6,12 5,62 5,13 4,75 4,96 5,76 4,69 6,06 6,51 6,81 5,40 6,48 5,52 7,09 5,67 5,23 5,10 6,78 10 Magnez [Mg] 1,11 0,94 0,76 0,66 0,67 0,96 0,84 0,92 1,32 1,13 0,96 1,14 0,86 0,97 0,79 0,79 0,93 0,95 11 Cynk [Zn] 0,479 0,214 0,335 0,157 0,217 0,267 0,228 0,437 0,302 0,425 0,362 0,437 0,402 0,324 0,25 0,226 0,226 0,230 12 MiedŸ [Cu] 0,0390 0,026 0,0372 0,0301 0,03 0,0351 0,0223 0,0275 0,0295 0,0282 0,0302 0,0317 0,0304 0,0422 0,0300 0,0210 0,0262 0,0293 13 O³ów [Pb] 0,0374 0,0129 0,0197 0,0082 0,0073 0,0105 0,0069 0,0073 0,0069 0,0096 0,0081 0,0095 0,0060 0,0076 0,0063 0,0027 0,0040 0,0039 14 Kadm [Cd] 0,00239 0,00094 0,00121 0,00086 0,00099 0,00102 0,00161 0,00105 0,00133 0,00097 0,00098 0,00201 0,00122 0,00118 0,00100 0,00038 0,00034 0,00055 15 Nikiel [Ni] 0,0075 0,0069 0,0062 0,0057 0,0053 0,0056 0,0044 0,0064 0,0046 0,0045 0,0073 0,0057 0,0037 0,0052 0,0043 0,0023 0,0024 0,0028 16 Chrom [Cr] 0,0033 0,0019 0,0019 0,0013 0,0017 0,0018 0,0018 0,0023 0,0021 0,0030 0,0050 0,0040 0,0020 0,0026 0,0009 0,0009 0,0010 0,0010 17 Jon wodorowy [H+] 0,0819 0,0386 0,0715 0,0471 0,0292 0,0344 0,0230 0,0229 0,0192 0,0182 0,0165 0,0252 0,0134 0,0257 0,0178 0,0103 0,0067 0,0083 Wysokoœci opadów 18 757,9 536,2 662,6 547,3 541,2 688,7 510,0 626,3 669,3 626,4 614,8 750,0 588,4 685,3 616,8 493,3 550,2 727,6 [mm]

Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999–2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] (cd.)

WskaŸnik £adunki ca³kowite w tonach Lp. zanieczyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

1 Siarczany [SO4] 49130 35044 40780 33470 27904 37287 29263 34933 38305 37949 27130 30422 30131 33504 25889 22239 22698 28065 2 Chlorki [Cl] 18660 17425 14739 16250 14756 19183 16703 15508 19875 25993 21370 19095 17087 23762 19653 15664 19653 25575 Azot (azotynowy+azotano- 3 8568 6801 7091 6289 5487 7667 6001 7684 6383 7478 6002 6680 6196 6744 6067 5028 5342 6648 wy) [N --+ ] NO23 NO

4 Azot amonowy [N + ] 13263 9632 12706 9801 9280 11917 9308 11691 10756 11520 9778 11883 11036 11941 8678 7687 7856 10467 NH 4 5 Azot ogólny [Nog.] 29381 20838 25509 19854 17674 23271 19185 23478 21106 26356 21879 25848 22145 26614 21949 19048 19653 24100

6 Fosfor ogólny [Pog.] 1481,2 1130,2 781,7 464,3 476,8 536,2 532,1 622,6 477,2 738,2 726,1 629,3 728,5 730,0 887,1 693,8 396,4 737,3 7 Sód [Na] 12319 10334 9197 9140 8901 10008 9685 8709 9672 9874 11206 10262 9003 10056 8678 5802 9476 11941 8 Potas [K] 4574 3219 6147 4243 3116 3537 2906 3404 3222 4308 3848 4187 3848 4303 3844 3650 3626 4545 9 Wapñ [Ca] 14812 13602 12416 11501 11994 13934 11344 14658 15756 16482 13069 15683 13360 17139 13706 12642 12328 16389 10 Magnez [Mg] 2686 2275 1839 1606 1618 2319 2034 2217 3201 2735 2323 2759 2081 2345 1910 1910 2248 2296 11 Cynk [Zn] 1159,3 517,9 810,8 380,8 526,1 645,7 552,2 1057,6 731,3 1028,6 876,1 1057,6 972,9 783,2 604,3 546,3 546,3 556,0 12 MiedŸ [Cu] 94,40 62,93 90,03 72,80 72,60 85,00 54,00 66,60 71,30 68,20 73,10 76,70 73,60 102,00 72,50 50,80 63,30 70,80 13 O³ów [Pb] 90,52 31,22 47,68 19,76 17,72 25,44 16,68 17,69 16,74 23,23 19,60 22,99 14,52 18,37 15,23 6,53 9,67 9,43 14 Kadm [Cd] 5,784 2,275 2,928 2,092 2,396 2,478 3,893 2,546 3,224 2,348 2,372 4,865 2,953 2,852 2,417 0,919 0,822 1,330 15 Nikiel [Ni] 18,15 16,70 15,01 13,75 12,82 13,46 10,54 15,40 11,23 10,89 17,67 13,80 8,95 12,57 10,39 5,56 5,80 6,77 16 Chrom [Cr] 7,987 4,526 4,598 3,225 3,998 4,445 4,394 5,563 5,169 7,261 12,101 9,681 4,840 6,285 2,176 2,176 2,417 2,417 17 Jon wodorowy [H+] 198,2 93,4 173,0 113,9 70,8 83,2 55,8 55,4 46,5 44,1 39,9 61,0 32,4 62,1 43,0 24,9 16,2 20,1

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

-opad

-depozycja

NIKIEL

MAGNEZ

AZOT OGÓLNY

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0

16,0 14,0 12,0 10,0

0,012 0,011 0,010 0,009 0,008 0,007 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000

gh N kg/ha Mg kg/ha Ni kg/ha

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

2011 2012 2013 2014 2015 2016

KADM

WAPÑ

AZOT AMONOWY

2005 2006 2007 2008 2009 2010

8,0

6,0

4,0

2,0

0,0

7,0 6,0

5,0 4,0

3,0 2,0

1,0 0,0

0,0030

0,0025

0,0020

0,0015

0,0010

0,0005

0,0000

10,0

gh N kg/ha Ca kg/ha Cd kg/ha

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

1999 2000 2001 2002 2003 2004

O£ÓW

POTAS

Legenda:

rok badañ:

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

0,0

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

0,040 0,035 0,030 0,025 0,020 0,015 0,010 0,005 0,000

gh K kg/ha Pb kg/ha AZOT (AZOTYNOWY I AZOTANOWY) N kg/ha

mm mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

SÓD

MIED

CHLORKI

JONY WODOROWE H

8,0

6,0 4,0

2,0 0,0

7,0 6,0

5,0 4,0 3,0 2,0

1,0 0,0

0,050

0,040

0,030

0,020

0,010

0,000

14,0 12,0

10,0

0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00

gh H kg/ha

gh Cl kg/ha Na kg/ha Cu kg/ha +

mm mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

CYNK

CHROM OGÓLNY

SIARCZANY

FOSFOR OGÓLNY

0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

20 0,60

15 0,50 0,40 10 0,30

0,20

0,10

0,00 4 0,007

0,006

0,005

0,004

0,003

0,002

0,001

0,000

gh SO kg/ha gh P kg/ha Cr kg/ha gh Zn kg/ha Ryc. 23. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego

85 CHLORKI

SIARCZANY

AZOT (AZOTYNOWY I AZOTANOWY)

JON WODOROWY

AZOT AMONOWY

+ Mapa 9. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H ] i azotu amonowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

86 AZOT OGÓLNY

FOSFOR OGÓLNY

SÓD

POTAS

WAPÑ

Mapa 10. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

87 MAGNEZ

CYNK

MIED

O£ÓW

KADM

Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszcze- gólnych powiatów

88 NIKIEL

CHROM

Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

89 Fot. D. Sikorska

V. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

1. WPROWADZENIE

Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego jakoœæ powietrza nienie odpowiedniej jakoœci uzyskiwanych danych. Minimalna atmosferycznego w 2016 roku mierzona by³a na dziesiêciu stacjach kompletnoœæ serii pomiarowych mierzonych na stanowiskach pomiarowych, z których 9 administrowanych by³o przez WIOŒ pomiarowych zanieczyszczeñ wynosi 90%. Niezwykle istotne dla w Olsztynie. Jedna stacja w Puszczy Boreckiej zarz¹dzana jest przez porównywalnoœci wyników w skali kraju jest dope³nianie procedur Instytut Ochrony Œrodowiska. Wyniki pomiarów s³u¿¹ do oceny zalecanych przez Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzor- jakoœci powietrza w 3 strefach w województwie: cuj¹ce. & Strefie PL2801 Miasto Olsztyn Dokonuj¹c oceny jakoœci powietrza pos³u¿ono siê wielkoœci¹ & Strefie PL2802 Miasto Elbl¹g imisji, czyli mas¹ substancji w okreœlonej objêtoœci powietrza. & Strefie PL2803 warmiñsko-mazurskiej Œledzenie zmian emisji i imisji oraz ich zale¿noœci przestrzenne maj¹ Wyniki pomiarów s³u¿¹ równie¿ pomocniczo do okreœlenia t³a istotne znaczenie, pozwalaj¹ bowiem na bie¿¹c¹ ocenê stanu oraz zanieczyszczeñ powietrza, okreœlanego dla planowanych inwesty- zarz¹dzanie jakoœci¹ powietrza. Do œledzenia zmian emisji wyko- cji, oraz do kalibracji modeli matematycznych, s³u¿¹cych pomocni- rzystywane s¹ dane z bazy danych EKOINFONET, bazy emisyjnej czo przy ocenach rocznych i piêcioletnich jakoœci powietrza w stre- sporz¹dzanej corocznie przez GIOŒ oraz informacji zbieranych fach. Piêæ stacji automatycznych pomiarów zanieczyszczeñ powie- przez inspektorów w trakcie kontroli zak³adów. trza rejestruje stê¿enia: SO2, NO, NO2,NOx, CO, O3, PM10 oraz warunki meteorologiczne, a w Olsztynie i Elbl¹gu dodatkowo: ben- Substancje szkodliwe dla cz³owieka emitowane s¹ do atmosfe- zen, toluen, ksyleny i etylobenzen. Dane ze stacji automatycznych ry wskutek procesów naturalnych, jak i dzia³alnoœci cz³owieka. Roz- pomiarów zanieczyszczeñ powietrza s¹ dostêpne pod adresem: ró¿nia siê emisjê: powierzchniow¹ pochodzenia rolniczego, http://powietrze.wios.olsztyn.pl/ oraz na stronie powietrze.gios. powierzchniow¹ pochodzenia komunalnego, liniow¹ (drogowa, lot- gov.pl/ wraz z informacjami na temat jakoœci powietrza w pozo- nicza, kolejowa) oraz punktow¹. Zanieczyszczenia szczególnie sta³ych 15 województwach. W Nidzicy, Elbl¹gu i Olsztynie prowa- szkodliwe dla zdrowia ludzi, takie jak py³ zawieszony PM10 i PM2,5 dzone s¹ pomiary metod¹ manualn¹ py³u zawieszonego PM10, oraz benzo(a)piren, w województwie warmiñsko-mazurskim metali ciê¿kich oraz benzo(a)pirenu w pyle. Na stanowisku pomia- powstaj¹ g³ównie w procesach spalania paliw sta³ych (wêgiel rowym w I³awie mierzony jest py³ zawieszony PM10 oraz ben- kamienny oraz drewno), jak równie¿ w mniejszym stopniu paliw zo(a)pirenu w pyle. Na stacjach pomiarowych w Glitajnach oraz p³ynnych (ropa naftowa i jej pochodne). Iloœæ emitowanych substan- w Korszach mierzony by³ o³ów w pyle zawieszonym PM10. Bardzo cji zale¿na jest od iloœci wykorzystywanego paliwa, sprawnoœci istotnym czynnikiem w monitoringu jakoœci powietrza jest zapew- kot³a spalaj¹cego substancjê oraz filtrów za³o¿onych na emitorach.

2. PRESJA

Do przedstawienia presji pos³u¿ono siê danymi zbieranymi przez ków emisyjnych zalecanych przez KOBiZE. W strukturze emisji GIOŒ w postaci bazy emisyjnej. Do przedstawienia presji wybrano py³u zawieszonego PM10 zdecydowanie dominuje emisja emisjê zanieczyszczeñ, których przekroczenia notowane s¹ w woje- powierzchniowa oraz emisja pochodz¹ca z rolnictwa (ryc. 24). Nale- wództwie warmiñsko-mazurskim, tj. py³u zawieszonego PM10 oraz ¿y tutaj zaznaczyæ, ¿e emisja z rolnictwa jest o wiele mniej uci¹¿liwa benzo(a)pirenu. Emisja liniowa jest okreœlana na podstawie liczby dla zdrowia ludzkiego z uwagi na odleg³oœæ Ÿróde³ emisji od skupisk pojazdów korzystaj¹cych z dróg krajowych oraz wojewódzkich. ludzkich. Emisja powierzchniowa okreœlana jest na podstawie rzeczywistego Najwiêcej py³u zawieszonego PM10 wyemitowano ³¹cznie zagospodarowania przestrzennego z zastosowaniem wspó³czynni- w powiatach i³awskim, olsztyñskim oraz ostródzkim, zaœ najmniej

91 w powiatach wêgorzewskim, go³dapskim oraz Olsztynie i Elbl¹gu Mg/rok PM10 (mapa 13). Mimo du¿ej emisji ze Ÿróde³ punktowych w Olsztynie i Elbl¹gu niska emisja powierzchniowa oraz wysoka sprawnoœæ urz¹dzeñ odpylaj¹cych w punktowych Ÿród³ach zanieczyszczeñ w tych mia- 6% stach decyduje o emisji py³ów do atmosfery na poziomie powiatów 21% o najni¿szej liczbie mieszkañców w województwie. W udziale emisji py³ów do atmosfery najwiêkszy udzia³ ma Liniowa emisja powierzchniowa, tj. emisja pochodz¹ca ze spalania paliw 6% Powierzchniowa w celach grzewczych w domach jednorodzinnych lub kamienicach. Punktowa Na mapie 14 przedstawiono emisjê powierzchniow¹ ca³kowit¹ py³u PM10 w podziale na powiaty, a na mapie 15 emisjê powierzchniow¹ Rolnictwo 67% py³u PM10 w przeliczeniu na jednego mieszkañca. Najwiêcej py³u wyemitowano z terenu powiatów olsztyñskiego oraz ostródzkiego, które oprócz Olsztyna i Elbl¹ga maj¹ najwiêcej mieszkañców. Przy przeliczeniu emisji na jednego mieszkañca na czo³o wysuwaj¹ siê powiaty elbl¹ski i nowomiejski. W powiecie nowomiejskim udzia³ Ryc. 24. Struktura emisji py³u zawieszonego PM10 w województwie warmiñ- emisji punktowej jest relatywnie niski, ale ju¿ w powiecie elbl¹skim sko-mazurskim (Baza emisyjna GIOŒ 2016) dalej jest wysoki (mapa 16). Du¿a emisja punktowa jest powi¹zana z rozwiniêt¹ sieci¹ ciep³ownicz¹ lub rozwiniêtym przemys³em. Emisja py³u zawieszonego PM10 jest silnie powi¹zana z emisj¹ z terenów powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego przed- rakotwórczej substancji – benzo(a)pirenu. Substancja ta powstaje stawiono w postaci mapy prezentuj¹cej emisjê w gramach w przeli- w procesie spalania paliw sta³ych, œmieci w niskiej temperaturze. czeniu na jednego mieszkañca (mapa 17). Nale¿y pamiêtaæ, ¿e Benzo(a)piren nie jest emitowany w iloœciach podobnych do py³u poziom docelowy dla tej substancji okreœlany jest w ng/m3. zawieszonego PM10. Jego oddzia³ywanie na zdrowie ludzi jest sil- Podobnie jak w przypadku py³u zawieszonego w przeliczeniu niej powi¹zane obszarowo ze Ÿród³em emisji. Blisko czterokrotnie na jednego mieszkañca najwiêcej emitowanego benzo(a)pirenu jest wiêcej benzo(a)pirenu jest emitowane do atmosfery w postaci emisji z terenu powiatów elbl¹skiego i nowomiejskiego. Najmniejsza emi- powierzchniowej ni¿ emisji punktowej. Iloœæ benzo(a)pirenu emito- sja w przeliczeniu na jednego mieszkañca jest w Olsztynie i Elbl¹gu. wanego w postaci emisji liniowej lub rolnictwa jest praktycznie pomijalna w stosunku do pozosta³ych Ÿróde³. Emisjê benzo(a)pirenu

3. STAN

Badania jakoœci powietrza prowadzone by³y na obszarze 8 miast zdrowia ludzkiego jest wystêpowanie chwilowych wzrostów stê¿eñ (Olsztyn, Elbl¹g, Go³dap, Mr¹gowo, Ostróda, Nidzica, I³awa, NO2 spowodowanych w najwiêkszej mierze przez wzmo¿ony ruch Korsze) oraz w Puszczy Boreckiej – w miejscowoœci Diabla pojazdów w godzinach szczytu komunikacyjnego. W celu ochrony Góra. Wartoœci œrednie i maksymalne stê¿eñ poszczególnych zanie- ludnoœci oraz na potrzeby zarz¹dzania kryzysowego ustalono czyszczeñ zanotowanych na stacjach oraz czêstoœci przekroczeñ poziom alarmowy dla jednogodzinnego stê¿enia dwutlenku azotu, poziomów dopuszczalnych b¹dŸ docelowych przedstawia tabela 18. którego wartoœæ wynosi 400 ìg/m3. Najwy¿sze stê¿enia œrednio- Ocenê jakoœci powietrza przeprowadza siê pod k¹tem ochrony zdro- roczne od kilku lat by³y notowane w miejscowoœci Ostróda, w której wia ludzi i ochrony roœlin. Wyniki ze stacji IOŒ w Puszczy Boreckiej stacja po³o¿ona jest w bliskim s¹siedztwie drogi krajowej nr 16. brane s¹ pod uwagê w przypadku oceny pod k¹tem ochrony roœlin W zwi¹zku ze wzrostem iloœci samochodów poruszaj¹cych siê na i ochrony zdrowia ludzi. Wyniki pomiarów ze stacji nale¿¹cych do drogach w województwa WIOŒ prognozuje w najbli¿szych latach WIOŒ s¹ wykorzystywane tylko pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi. niewielki wzrost stê¿eñ NO2 w centrach Elbl¹ga i Olsztyna oraz w otoczeniu dróg krajowych o najwy¿szym natê¿eniu ruchu. Jedno- 3.1. Ochrona zdrowia czeœnie w mniejszych miejscowoœciach, w których zosta³y lub zostan¹ wybudowane obwodnice, powinien byæ notowany spadek Dwutlenek azotu stê¿eñ tego zanieczyszczenia w najbli¿szych latach. Tlenki azotu tworz¹ siê w reakcji azotu i tlenu w procesach spalania Dwutlenek siarki zarówno pochodzenia naturalnego (np. po¿ar lasu) jak i antropoge- nicznego. W globalnym bilansie emisja NOx ze Ÿróde³ naturalnych Na terenie naszego województwa g³ównym Ÿród³em dwutlenku siar- znacznie przewy¿sza emisjê ze Ÿróde³ antropogenicznych, jednak ze ki s¹ paleniska przemys³owe i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e, wzglêdu na du¿y stopieñ rozproszenia zwi¹zków azotu tego pocho- zw³aszcza wêgiel kamienny (zawieraj¹cy siarkê) w celach dzenia w atmosferze nie stanowi¹ one powa¿nego zagro¿enia dla energetycznych. zdrowia cz³owieka. Najistotniejszym Ÿród³em antropogenicznym Notowane stê¿enia dwutlenku siarki maj¹ charakter sezonowy jest transport. Z uwagi na to najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w cen- i ich wartoœæ zwi¹zana jest œciœle z energetyk¹ grzewcz¹. Wy¿sze trach du¿ych miast, w bliskim otoczeniu dróg o du¿ym natê¿eniu stê¿enia SO2 notowane s¹ w okresie od paŸdziernika do marca. ruchu, oraz w tzw. kanionach ulicznych. Notuje siê wtedy ekstremalne wartoœci jednogodzinne i œredniodo- Œrednie roczne stê¿enia dwutlenku azotu w roku 2016 bowe stê¿eñ SO2. Maksymalne stê¿enie jednogodzinne zanotowano kszta³towa³y siê znacznie poni¿ej œredniorocznego stê¿enia dopusz- w Elbl¹gu – 32,9 ìg/m3, a œredniodobowe w Olsztynie – 19,2 ìg/m3. czalnego, które wynosi 40 ìg/m3. Najwy¿sze œrednioroczne stê¿enie Na przestrzeni wielolecia obserwowana jest stabilizacja notowa- 3 zanotowano na stacji w Ostródzie – 15,7 ìg/m i Olsztynie – nych poziomów SO2 w powietrzu lub ujemny trend notowanych 3 15,3 ìg/m . Najwy¿sze jednogodzinne stê¿enie dwutlenku azotu wartoœci œredniorocznych. Spadek notowanych stê¿eñ SO2 w powie- zanotowano w Ostródzie (122,6 ìg/m3). Szczególnie groŸne dla trzu w województwie warmiñsko-mazurskim spowodowany jest

92 stopniow¹ likwidacj¹ ma³o wydajnych palenisk w budynkach „Wskazówkach do odejmowania udzia³u Ÿróde³ naturalnych i posy- mieszkalnych, czêstszym stosowaniem gazu oraz oleju opa³owego pywania dróg piaskiem i sol¹ w ocenach jakoœci powietrza na pod- w energetyce grzewczej indywidualnej i zastosowaniem nowocze- stawie wytycznych Komisji Europejskiej”. Po zastosowaniu odli- snych technologii w przemyœle. czenia dla stacji Go³dap na podstawie pomiarów prowadzonych w Diablej Górze liczba dni z przekroczeniami zmniejszy³a siê z 36 Py³ zawieszony PM10 do 34. Wszystkie strefy zakwalifikowano do klasy A. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki, na terenie naszego Metale ciê¿kie oznaczane w pyle PM10 województwa g³ównym Ÿród³em py³u s¹ paleniska przemys³owe i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e oraz emisja z ma³ych, lokalnych Metale ciê¿kie w pyle PM10 w 2016 roku by³y oznaczane w ramach kot³owni. W centrach miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców, w któ- Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska Województwa rych wiêkszoœæ mieszkañ pod³¹czonych jest do sieci centralnego Warmiñsko-Mazurskiego na piêciu stanowiskach pomiarowych: ogrzewania, g³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia powietrza py³em Nidzica, Olsztyn, Glitajny, Korsze i Elbl¹g. PM10 jest transport. Wiêksze stê¿enia py³u PM10 notowane s¹ ród³em emisji metali ciê¿kich do atmosfery s¹ g³ównie proce- w godzinach szczytu komunikacyjnego na skrzy¿owaniach charak- sy technologiczne, w których u¿ywa siê zwi¹zków tych substancji, teryzuj¹cych siê ma³¹ zdolnoœci¹ dyspersji zanieczyszczeñ, czyli w mniejszym stopniu transport oraz sektor energetyczny. Metale w tzw. „w¹skich gard³ach komunikacyjnych” . ciê¿kie zawarte w py³ach nie ulegaj¹, jak to siê dzieje z innymi zanie- Stopieñ szkodliwoœci py³u zale¿y od œrednicy ziaren – za szko- czyszczeniami, rozk³adowi w œrodowisku, natomiast mog¹ kumulo- dliwy dla zdrowia ludzi uwa¿a siê py³ o œrednicy do 10 ìm – tzw. py³ waæ siê w poszczególnych elementach ekosystemu (np. w glebie lub PM10, który mo¿e przedostawaæ siê do górnych dróg oddechowych roœlinach). wraz z wdychanym powietrzem, powoduj¹c choroby uk³adu odde- Stê¿enia œrednioroczne metali ciê¿kich notowane na wszyst- chowego. kich stanowiskach pomiarowych w województwie warmiñsko- -mazurskim s¹ bardzo niskie w stosunku do wartoœci dopuszczal- Stacje pomiarowe py³u PM10 w 2016 roku znajdowa³y siê nych i docelowych. w 7 miastach: Olsztynie, Elbl¹gu, Mr¹gowie, Ostródzie, Go³dapi, Stê¿enia o³owiu w pyle zawieszonym PM10 kszta³towa³y siê od I³awie i Nidzicy. Pomiary zanieczyszczenia powietrza py³em PM10 wartoœci 0,009 ìg/m3 w Glitajnach do 0,005 ìg/m3 w Olsztynie w województwie warmiñsko-mazurskim metod¹ grawimetryczn¹ i Korszach. Na stacji t³a regionalnego Puszcza Borecka wartoœæ œred- (manualn¹) prowadzone by³y w 2016 roku w Nidzicy, I³awie, Olszty- nioroczna wynios³a 0,003 ìg/m3 przy poziomie dopuszczalnym nie i Elbl¹gu. Pomiary metod¹ optyczn¹ prowadzone by³y na piêciu 0,5 ìg/m3. automatycznych stacjach pomiarów zanieczyszczeñ powietrza w: Olsztynie, Elbl¹gu, Mr¹gowie, Go³dapi i Ostródzie. Metoda grawime- Stê¿enia pozosta³ych metali ciê¿kich w pyle zawieszonym tryczna jest referencyjn¹ metod¹ pomiarow¹, a automatyczna tzw. PM10 zawiera³y siê w przedziale do 20% poziomów docelowych. metod¹ ekwiwalentn¹. Metodykê referencyjn¹ pomiaru py³u PM10 Tlenek wêgla opisuje norma PN-EN 12341:2014-07. Przy wykonywaniu oceny Tlenek wêgla (CO) powstaje w wyniku niepe³nego spalania wêgla. jakoœci powietrza, je¿eli na jednej stacji dzia³aj¹ dwa stanowiska Jest gazem silnie toksycznym i wybuchowym, jednak ze wzglêdu na pomiarowe py³u PM10 – jedno mierz¹ce zawartoœæ py³u PM10 auto- ma³¹ gêstoœæ (1,25 kg/m3) szybko rozprzestrzenia siê w atmosferze. matyczn¹, a drugie metod¹ manualn¹, to do oceny, przy osi¹gniêciu G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest transport drogowy wymaganej kompletnoœci serii pomiarowej na poziomie 90 %, wyko- oraz sektor komunalny. rzystuje siê wy³¹cznie wyniki pochodz¹ce z pomiarów manualnych. Tlenek wêgla w 2016 roku oznaczany by³ w: Olsztynie, Ostród- Pomiary automatyczne maj¹ przede wszystkim spe³niaæ funkcjê zie, Elbl¹gu i Go³dapi. Ocena przeprowadzana jest na podstawie informacyjn¹ oraz alarmow¹, bardzo wa¿n¹ w zarz¹dzaniu kryzyso- oœmiogodzinnych œrednich krocz¹cych, obliczonych na podstawie wym. WIOŒ w Olsztynie zgodnie z wytycznymi GIOŒ przekazuje stê¿eñ jednogodzinnych. Klasê strefy przyporz¹dkowuje siê na pod- informacje o ryzyku przekroczeñ poziomu dopuszczalnego py³u stawie maksymalnej wartoœci obliczonych œrednich. PM10 do Zarz¹du Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i Woje- Oœmiogodzinne stê¿enia tlenku wêgla w roku 2016 kszta³towa³y wódzkiego Centrum Zarz¹dzania Kryzysowego. siê poni¿ej 2000 ìg/m3. Rozpiêtoœæ wartoœci maksymalnych i mini- Przy okreœlaniu jakoœci powietrza pod k¹tem zanieczyszczenia malnych, zarejestrowanych na stacjach pomiarowych w przeci¹gu py³em PM10 bierze siê pod uwagê œrednioroczne i œredniodobowe ostatnich kilku lat, wykazuje niewielk¹ zmiennoœæ. Wartoœci maksy- stê¿enie. W przypadku wartoœci œredniorocznej poziom dopuszczal- malne nigdy nie przekroczy³y po³owy wartoœci dopuszczalnej. ny wynosi 40 ìg/m3. W przypadku wartoœci dobowych bierze siê pod uwagê liczbê dni, w których zanotowano stê¿enie wiêksze od Ozon 3 wartoœci 50 ìg/m . Poziomem dopuszczalnym w tym przypadku jest Ozon jest tzw. zanieczyszczeniem wtórnym. Powstaje w wyniku liczba 35 dni, w których zanotowano tak¹ sytuacjê. procesów fotochemicznych w troposferze. Do prekursorów takiej Najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w sezonie grzewczym, w okre- reakcji nale¿¹ miêdzy innymi tlenki azotu i wêglowodory, których sie niskich temperatur, którym towarzyszy niska prêdkoœæ wiatru. powstaje najwiêcej w procesie spalania w silnikach samochodo- Szczególnie wysokie stê¿enia notuje siê w warunkach inwersji ter- wych. Zanieczyszczenie ozonem jest wiêc silnie powi¹zane z zanie- micznej, tj. gdy atmosfera wykazuje siê równowaga sta³¹, co ma naj- czyszczeniami komunikacyjnymi przyczynowo, ale nie obszarowo. czêœciej miejsce w trakcie pogody wy¿owej, w okresie zimowym. Ist- Najwy¿sze stê¿enia ozonu notuje siê przewa¿nie w pewnym oddale- nieje ujemna korelacja pomiêdzy notowanymi przekroczeniami war- niu od g³ównych linii komunikacyjnych i aglomeracji miejskich. toœci dobowych a temperatur¹ powietrza. Na obszarach, na których Obserwuje siê ujemn¹ korelacjê wyników tlenków azotu z wynikami istnieje przewaga ogrzewania indywidualnego s³abej jakoœci pali- ozonu na stacjach monitoringu jakoœci powietrza atmosferycznego. wem, w po³¹czeniu z niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska prowadzi modelowanie mog¹ wyst¹piæ przekroczenia dobowych poziomów dopuszczalnych matematyczne maj¹ce na celu okreœlenie obszarów, na których 3 lub nawet poziomu alarmowego, który wynosi 300 ìg/m . nast¹pi³o przekroczenie poziomu docelowego. Na stronie interneto- W 2016 roku w ocenie rocznej jakoœci powietrza pod k¹tem wej powietrze.gios.gov.pl mo¿na uzyskaæ informacjê o prognozie zanieczyszczenia powietrza py³em zawieszonym PM10 zastosowa- krótkoterminowej stê¿enia ozonu. Ozon, podobnie jak tlenek wêgla, no odliczenie Ÿród³a naturalnego, jakim by³ nap³yw powietrza z tere- oceniany w okresach 8-godzinnych œrednich krocz¹cych, mierzony nów Sahary w pierwszej po³owie kwietnia 2016. Odliczenia dokona- jest w piêciu stacjach automatycznych nale¿¹cych do WIOŒ. Zanie- no na podstawie analizy trajektorii wstecznych za pomoc¹ modelu czyszczenie powietrza pod k¹tem ozonu dla zdrowia ludzi dokonuje HYSPLIT oraz zastosowania metodyki odliczenia zapisanej we siê w ka¿dej ze stref w województwie warmiñsko-mazurskim. Pod-

93 staw¹ do przydzielenia strefy do odpowiedniej klasy stanowi naj- stê¿enia notowane w okresie zimowym s¹ kilkukrotnie wy¿sze od mniej korzystny wynik pomiarów przeprowadzonych na jej terenie. obserwowanych wiosn¹ i latem. Ocena za rok 2016 zosta³a dokona- Poziom docelowy dla ozonu wynosi 120 ìg/m3. Maksymalna liczba na na podstawie pomiarów przeprowadzonych na 4 stacjach: dni, w których przynajmniej jedna zanotowana œrednia oœmiogo- w Elbl¹gu, I³awie, Olsztynie i Nidzicy. Poziomy benzo(a)pirenu dzinna jest wiêksza od tej wartoœci, wynosi 25. Do klasyfikacji wska- zanotowane w 2016 roku wskazuj¹ na przekroczenie poziomu doce- Ÿnika s³u¿y œrednia liczba dni, w których zanotowano 8-godzinn¹ lowego w strefie miasto Elbl¹g i strefie warmiñsko-mazurskiej. œredni¹ krocz¹c¹ z wartoœci¹ powy¿ej 120 ìg/m3 z okresu trzech lat. Do oceny 2016 roku wykorzystano dane spe³niaj¹ce odpowiednie 3.2. Ochrona roœlin kryteria z lat 2014–2016. Na ka¿dej ze stacji pomiarowych zanotowano w 2016 roku Ocenê pod k¹tem ochrony roœlin przeprowadza siê dla trzech rodza- przynajmniej jeden dzieñ, w którym zarejestrowano oœmiogodzinn¹ jów zanieczyszczeñ w powietrzu: 3 œredni¹ powy¿ej wartoœci 120 ìg/m . Najwy¿sz¹ œredni¹ z okresu – SO2 dla ca³ego roku i dla pó³rocza ch³odnego (1.I. – trzech ostatnich lat zanotowano w Elbl¹gu – 13, najni¿sz¹ w Olszty- 31.III.,1.X.–31.XII.) nie i Ostródzie – 5. – NOx wyra¿onych jako sumê NO i NOx przeliczonych na Stacja w Puszczy Boreckiej prowadzi pomiary t³a regionalnego. NO2 Wyniki z pomiarów z tej stacji s³u¿¹ do oceny pod k¹tem ochrony – ozonu dla okresu wegetacyjnego (1.V.–31.VII.) w postaci roœlin. Wyniki ze stacji w Puszczy Boreckiej potwierdzaj¹ brak kore- wspó³czynnika AOT40 jako œredniej wartoœci z minimum lacji pomiêdzy Ÿród³em zanieczyszczenia a obszarem podwy¿szo- trzech poprzednich lat, a je¿eli to mo¿liwe dla 5 poprzednich nych stê¿eñ. Corocznie najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ na wspo- lat. mnianej stacji. Ocenê przeprowadza siê dla strefy warmiñsko-mazurskiej. Podstaw¹ do sporz¹dzenia oceny by³y wyniki ze stacji t³a regional- Benzen nego Puszcza Borecka w Diablej Górze. G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia benzenem jest transport drogowy. Benzen powstaje w wyniku niepe³nego spalania paliw wysoko- Dwutlenek siarki oktanowych. Innymi Ÿród³ami tego zanieczyszczenia s¹ miêdzy Œrednioroczne stê¿enie SO2, zmierzone na stacji IOŒ w Diablej innymi lakiernie i wszelkiego rodzaju zak³ady, stosuj¹ce w procesie Górze, wynios³o 0,6 ìg/m3, a za okres zimowy 1,1 ìg/m3. Wartoœæ produkcyjnym ró¿nego rodzaju rozpuszczalniki lub inne rodzaje dopuszczalna zarówno dla ca³ego roku, jak i dla okresu zimowego Lotnych Zwi¹zków Organicznych (LZO). wynosi 20 ìg/m3. Strefê warmiñsko-mazursk¹ zakwalifikowano Wyniki pomiarów zanieczyszczenia powietrza benzenem, pro- jako A. Informacje uzyskane z pomiarów na stacji w Puszczy Borec- wadzone w miastach powy¿ej 100 tys. mieszkañców, wykazuj¹ brak kiej pomagaj¹ w ustaleniu warunków panuj¹cych na obszarach wiej- zmiennoœci na przestrzeni ostatnich lat i wskazuj¹ na ma³e zagro¿e- skich w celu rzetelniejszej oceny jakoœci powietrza pod k¹tem nie dla zdrowia ludnoœci od strony tego zanieczyszczenia. ochrony zdrowia ludnoœci oraz mog¹ s³u¿yæ do weryfikacji modeli Ocenê w 2016 roku przeprowadzono na podstawie pomiarów ze matematycznych s³u¿¹cych do okreœlania stê¿eñ zanieczyszczeñ na stacji w Olsztynie i Elbl¹gu. Zanotowano stê¿enie œrednioroczne na obszarach, gdzie nie prowadzi siê pomiarów. poziomie 0,7 ìg/m3 i 1,0 ìg/m3 Wszystkim strefom przypisano klasê A. Tlenki azotu Py³ PM2.5 Poziom dopuszczalny dla tlenków azotu pod k¹tem ochrony roœlin WIOŒ Olsztyn dysponuje 4 analizatorami, rozmieszczonymi na wynosi 30 ìg/m3 i jest wyra¿ony jako œrednia roczna wartoœæ. Œred- trzech stacjach w województwie: w Olsztynie, Ostródzie i Elbl¹gu. nia roczna wartoœæ NOx, zmierzona w 2016 roku na stacji w Diablej Trzy z czterech analizatorów mierz¹ stê¿enie py³u PM2.5 metod¹ gra- Górze, nie przekroczy³a poziomu dopuszczalnego. Wartoœæ ta wimetryczn¹. Czwarty analizator wykonywa³ pomiary metod¹ wynios³a 4,7 ìg/m3. Od kilku ostatnich lat notowane stê¿enia utrzy- os³abienia promieniowania beta. Poziom dopuszczalny okreœlony dla muj¹ siê na niezmiennym poziomie, co œwiadczy o stabilnej jakoœci zanieczyszczenia wynosi 25 ìg/m3. W drugiej fazie – do koñca 2020 powietrza na obszarach kompleksów leœnych i terenach u¿ytkowa- roku poziomem dopuszczalnym ma byæ wartoœæ 20 ìg/m3. Na wszyst- nych rolniczo. kich trzech stacjach œrednioroczne stê¿enie py³u zawieszonego PM2.5 Ozon by³o wartoœci poziomu dopuszczalnego, który ma byæ osi¹gniêty do 2020 roku. Najwy¿sze œrednioroczne stê¿enie zanotowano na stacji Ocenê pod k¹tem zawartoœci ozonu w powietrzu przeprowadza siê w Elbl¹gu – 16,5 ìg/m3. dla ca³ego województwa. Ocenê przeprowadza siê na podstawie wspó³czynnika AOT40 dla okresu wegetacyjnego. Sposób oblicza- Benzo(a)piren nia AOT40 jest podany w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest spalanie paliw z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji kopalnych w tzw. warunkach niepe³nego spalania. O iloœci ben- w powietrzu (Dz. U. z 2012 r, poz. 1031). AOT40 obliczony na pod- zo(a)pirenu emitowanego do atmosfery decyduje wydajnoœæ pieca, stawie wyników pomiarów ze stacji IOŒ Puszcza Borecka w latach jakoœæ u¿ywanego paliwa, temperatura spalania oraz temperatura 2011–2015 wyniós³ 12 546 μg/m3*h. Poziom docelowy dla ozonu i prêdkoœæ gazów wylotowych. Z uwagi na brak potrzeby wykorzy- wynosi 18 000 μg/m3*h. Nie uda³o siê dotrzymaæ poziomu celu stywania paliw kopalnych do celów grzewczych w okresie letnim, d³ugoterminowego, który wynosi 6 000 μg/m3*h.

4. REAKCJA

Analiza danych za 2016 rok pozwala wnioskowaæ, ¿e jakoœæ powie- i obecnie nie mo¿na mówiæ o zagro¿eniu wyst¹pienia przekroczeñ trza w województwie warmiñsko-mazurskim jest na ogó³ dobra. poziomów dopuszczalnych okreœlonych dla tych substancji. Zanieczyszczenia gazowe, takie jak: SO2,NO2, benzen i CO w szcze- Lokalnie mog¹ wystêpowaæ sytuacje niekorzystne dla zdrowia gólnoœci charakteryzuj¹ siê niskimi notowanymi wartoœciami stê¿eñ mieszkañców, np. w miejscu o zwiêkszonej emisji spalin samocho- w stosunku do poziomów dopuszczalnych. Wartoœci œrednioroczne dowych, zanieczyszczeñ przemys³owych, zanieczyszczeñ wspomnianych zanieczyszczeñ od kilku lat s¹ na podobnym poziomie powstaj¹cych przy niepe³nym spalaniu paliw sta³ych. Niekorzystn¹

94 dla zdrowia jakoœæ powietrza mo¿e potêgowaæ ciasna zabudowa s¹ dzia³ania, jakie nale¿y podj¹æ w przypadku przekroczeñ pozio- miejska oraz rzeŸba terenu. mów alarmowych oraz w przypadku wyst¹pienia ryzyka przekro- Analizuj¹c lokalizacjê stanowisk pomiarowych i uzyskiwane czenia poziomu dopuszczalnego lub docelowego. Dzia³anie zapisa- w nich wyniki badañ, nale¿y stwierdziæ, ¿e znacznie lepsze warunki ne we wspomnianych dokumentach realizuj¹ w³adze gmin poprzez zdrowotne pod wzglêdem jakoœci powietrza s¹ na obszarach zaopa- wprowadzanie Planów Gospodarki Niskoemisyjnej lub w przypad- trywanych w energiê ciepln¹ z centralnych ciep³owni lub zmoderni- ku wdra¿ania dzia³añ zapisanych w Planach Dzia³añ Krótkotermino- zowanych kot³owni lokalnych, z dala od tras komunikacyjnych wych podejmowane s¹ równie¿ przez jednostki odpowiedzialne za o du¿ym nasileniu ruchu. Wyniki ró¿nego rodzaju analiz, dane zarz¹dzanie kryzysowe. zawarte w bazie emisyjnej oraz wyniki pochodz¹ce ze stacji pomia- W 2016 roku w systemie pomiarowym jakoœci powietrza nas- rowych pokazuj¹, ¿e po³udniowo-zachodnia i zachodnia czêœæ woje- t¹pi³y zmiany wprowadzone aneksem nr 1 do „Programu Pañstwo- wództwa s¹ nara¿one na gorsz¹ jakoœæ powietrza atmosferycznego. wego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazur- Drugim obszarem potencjalnego zagro¿enia s¹ miasta powy¿ej skiego na lata 2016-2020”. Likwidacji uleg³a stacja w Mr¹gowie. 100 tys. mieszkañców, czyli Olsztyn i Elbl¹g. Niebezpieczeñstwo Uruchomiono stacjê pomiarow¹ w E³ku oraz przeniesiono stacjê pogorszenia jakoœci powietrza wynika tu g³ównie ze wzrostu iloœci w Ostródzie w obrêbie miasta. Stacja w Glitajnach zosta³a w³¹czona pojazdów mechanicznych poruszaj¹cych siê po drogach, a co za tym do sieci pomiarowej. Rozszerzony zosta³ zakres pomiarów prowa- idzie zmniejszenia siê przepustowoœci ulic w miastach. Dodatko- dzonych w Glitajnach o py³ zawieszony PM10. wym Ÿród³em zagro¿enia mo¿e byæ rozwój Ÿle zlokalizowanego przemys³u. Niebezpieczeñstwo pogorszenia siê jakoœci powietrza Materia³y Ÿród³owe dotyczy g³ównie zanieczyszczenia py³em zawieszonym PM10, benzo(a)pirenem i NO2. Stosunkowo du¿e stê¿enia benzo(a)pirenu 1. Ocena roczna jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-ma- mog¹ oznaczaæ oprócz spalania s³abej jakoœci paliw sta³ych, wyko- zurskim za rok 2016. Opracowanie WIOŒ, Olsztyn 2017. rzystanie tworzyw sztucznych do ogrzewania gospodarstw domo- 2. Baza emisyjna GIOŒ wych. W celu unikniêcia przekroczeñ poziomów dopuszczalnych 3. www.gus.gov.pl i docelowych substancji w powietrzu, Zarz¹d Województwa War- miñsko-Mazurskiego uchwali³ Programy Ochrony Powietrza dla 4. Wskazówki do odejmowania udzia³u Ÿróde³ naturalnych i posypy- stref, w których zanotowano przekroczenia. Dodatkowo zosta³y wania dróg piaskiem i sol¹ w ocenach jakoœci powietrza na pod- uchwalone Plany Dzia³añ Krótkoterminowych, w których zapisane stawie wytycznych Komisji Europejskiej, Warszawa 2016.

Mapa 13. £¹czna emisja py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016)

95 Mapa 14. Emisja powierzchniowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016)

Mapa 15. Emisja powierzchniowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w przeliczeniu na jednego mieszkañca (Baza emisyjna GIOŒ 2016 oraz www.gus.gov.pl)

96 Mapa 16. Emisja punktowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016)

Mapa 17. Emisja powierzchniowa benzo(a)pirenu w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w przeliczeniu na jednego mieszkañca (Baza emisyjna GIOŒ 2016)

97 ] 3 25 16,3 16,5 [μg/m ] 3 1 3,2 2,7 1,8 [ng/m ] 3 5 [ng/m ] 3 20 [ng/m ] 3 6 [ng/m ] 3 0,5 0,005 0,009 [μg/m ] 3 5 [μg/m ] 3 120 [μg/m xh] 3 18 000 [μg/m ] 3 1429 1513 1405 1593 10000 [μg/m ] 3 40 27,826,2 0,006 0,8 1,4 0,3 [μg/m ] 3 PM10 CO Ozon Benzen O³ów Arsen Nikiel Kadm BaP PM2.5 50 [μg/m ] 3 x 30 NO [μg/m ] 3 40 2 [μg/m ] NO 3 1h rok rok 24h rok 8h 1V-31 VII 8h rok rok rok rok rok rok rok 200 [μg/m ] 3 20 mowa [μg/m pora zi- ] 3 20 2 [μg/m ] 3 125 [μg/m ] 3 24 3 18 35 25 dni 350 [μg/m œrednia œrednia 3,3 9,0 31.6* œrednia œredniaœrednia 2,8 2,9 13,3 8 23,2 22,6 1 0,008 0,8 1,5 0,3 œrednia 0,6 1,1 4,7 15,7 12 546 0,003 0,3 0,3 0,1 0,7 11,4 œredniaœrednia 2,6 b.d. 15,3 15,7 11 b.d 0,7 0,005 0,7 1,5 0,2 1,3 15,7 Substancja SO wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. Czas uœredniania 1h 24h rok liczba przekroczeñ b.d.liczba przekroczeñ b.d. 0 0 0 b.d. 14 5 13 liczba przekroczeñ 0 0 0 34* 6 liczba przekroczeñ 0 0 0liczba przekroczeñ 23liczba przekroczeñ 5 22 20 liczba przekroczeñ 0 0 0 13 5,7 liczba przekroczeñ 5 9,7 w roku kalendarzowym my substancji w powietrzu Dopuszczalne i docelowe pozio- Dopuszczalna czêstoœæ przekra- czania dopuszczalnego poziomu Stacje pomiarowe Nidzica, ul. Traugutta Olsztyn, ul. Puszkina Ostróda, ul. Chrobrego I³awa, ul. Andersa Korsze œrednia Glitajny œrednia Go³dap, ul. Jaæwieska Elbl¹g, ul. Ba¿yñskiego Mr¹gowo, ul. Parkowa IOŒ Diabla Góra (ochrona roœlin) WIOŒ Tabela 18. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2016 roku b.d.- zbyt niska kompletnoœæ serii pomiarowej * - wartoœæ po odliczeniu Ÿród³a naturalnego

98 Fot. Archiwum RDOŒ Olsztyn

VI. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE W 2016 ROKU

1. WPROWADZENIE

Ochrona przyrody to ogó³ dzia³añ zmierzaj¹cych do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody o¿ywionej i nie- o¿ywionej, a tak¿e krajobrazu. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r. poz. 2134, z póŸn. zm.) defi- niuje, ¿e polega ona na zachowaniu, zrównowa¿onym u¿ytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i sk³adników przyrody, do któ- rych nale¿¹: dziko wystêpuj¹ce roœliny, zwierzêta i grzyby; roœliny, zwierzêta i grzyby objête ochron¹ gatunkow¹; zwierzêta prowadz¹ce wêdrowny tryb ¿ycia; siedliska przyrodnicze; siedliska zagro¿one wyginiêciem, rzadkie i chronione gatunki roœlin, zwierz¹t i grzybów; twory przyrody ¿ywej i nieo¿ywionej oraz kopalne szcz¹tki roœlin i zwierz¹t; krajobraz; zieleñ w miastach i wsiach; zadrzewienia. Dba³oœæ o te zasoby jest obowi¹zkiem m.in. organów ochrony przyrody, którymi s¹: minister w³aœciwy do spraw œrodowi- ska, Generalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska, wojewoda, regionalny dyrektor ochrony œrodowiska, marsza³ek województwa, dyrektor Ryc. 25. Aleja przydro¿na, droga 538 £asin – Rozdro¿e. Fot. J. Sobiesierska parku narodowego, starosta, wójt, burmistrz oraz prezydent miasta.

2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM

Województwo warmiñsko-mazurskie to jeden z najcenniejszych Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, w zak³adce – przyrodniczo regionów Polski. Blisko po³owê jego powierzchni zaj- Inne rejestry publiczne (http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/inne-rejestry- muj¹ obszarowe formy ochrony przyrody (rezerwaty przyrody, par- -publiczne) – patrz tabela 19. ki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, u¿ytki ekologiczne, zespo³y 2.1. Pomniki przyrody przyrodniczo-krajobrazowe), których jest blisko 400. Na jego terenie po³o¿onych jest równie¿ ponad 2,5 tys. pomników przyrody. W 2016 roku zniesionych zosta³o 6 pomników przyrody (w gminach Uchwa³y sejmiku oraz w³aœciwej rady gminy lub rady miasta Kruklanki, Braniewo, Mi³om³yn, Olsztyn i Szczytno) z uwagi na dotycz¹ce powo³ywania lub likwidacji takich form ochrony przyro- utratê wartoœci przyrodniczych, ze wzglêdu na które ustanowiono dy jak obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody i u¿ytki poszczególne pomniki lub z uwagi na koniecznoœæ zapewnienia bez- ekologiczne s¹ uzgadniane z Regionalnym Dyrektorem Ochrony pieczeñstwa powszechnego. Zniesiona zosta³a tak¿e ochrona z 10 Œrodowiska w Olsztynie. drzew gatunku jarz¹b szwedzki rosn¹cych w parku osiedlowym przy Rejestry wszystkich form ochrony przyrody ustanowionych na ul. Koœciuszki w Go³dapi (gm. Go³dap) oraz 28 drzew rosn¹cych terenie województwa warmiñsko-mazurskiego dostêpne s¹ na stronie w pomnikowych alejach: z 2 dêbów szypu³kowych wchodz¹cych

99 Tabela 19. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazur- pomnikiem przyrody alei 15 wierzb bia³ych i nadaj¹c jej nazwê skim (stan na 31 grudnia 2016 r.) w³asn¹ „Aleja Wierzbowa”. Obwody drzew wynosz¹ od 186 do 340 cm. Aleja po³o¿ona jest w oddz. 117p, Leœnictwo K³osowo, Nadle- Rezerwaty przyrody 111 œnictwo Olecko, na terenie uroczyska Markowskiego, oko³o 600 m Parki krajobrazowe 8 od szosy Olecko – Krupin. Uchwa³a ta ma charakter porz¹dkowy, okreœla cel ochrony oraz w³aœciwe zakazy (wybrane z katalogu zaka- Obszary chronionego krajobrazu 71 zów wskazanych w art. 44 ustawy o ochronie przyrody) oraz dopusz- 16 obszarów specjalnej ochrony ptaków Obszary Natura 2000 cza mo¿liwoœæ prowadzenia zabiegów pielêgnacyjnych. Pierwotnie 44 obszary o znaczeniu dla Wspólnoty pomnik ten utworzony zosta³ rozporz¹dzeniem Wojewody Warmiñ- Pomniki przyrody 2 195* sko-Mazurskiego z dnia 23 maja 2007 r. Stanowiska dokumentacyjne 1 U¿ytki ekologiczne 113 2.2. U¿ytki ekologiczne Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe 13 W 2016 roku ustanowione zosta³y 2 u¿ytki ekologiczne. U¿ytek „Œródleœne bagna na terenie Nadleœnictwa Brodnica” o powierzchni *po weryfikacji w ramach projektu Weryfikacja i aktualizacja informacji przestrzennej 18,63 ha powo³any zosta³ uchwa³¹ nr XIX/210/16 Rady Gminy i opisowej o pomnikach przyrody i u¿ytkach ekologicznych na terenie Polski zgodnie Biskupiec z dnia 21 kwietnia 2016 r. W sk³ad obiektu wchodz¹ z wytycznymi zawartymi w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska w sprawie centralnego dzia³ki o numerach ewidencyjnych: 3074/2, 3075/2, 3021, 3058, rejestru form ochrony przyrody 3059/1, 3060/1, 3061, 3062, obrêb ewidencyjny Ostrowite, gmina Biskupiec. Szczególnym celem ochrony u¿ytku jest zachowanie w sk³ad œródpolnej alei rosn¹cej przy drodze powiatowej 1725N na bagien poroœniêtych wierzb¹, olsz¹ i brzoz¹ zas³uguj¹cych na ochro- odcinku Barciany – Srokowo (gm. Barciany), z 8 lip drobnolistnych nê jako pozosta³oœci ekosystemów maj¹cych znaczenie dla zacho- i 2 klonów zwyczajnych rosn¹cych wzd³u¿ drogi wojewódzkiej nr wania ró¿norodnoœci biologicznej. Uchwa³a okreœla zakazy 542 Rychnowo – Dzia³dowo (gm. Dzia³dowo), z 3 lip drobnolist- obwi¹zuj¹ce na jego terenie oraz organ sprawuj¹cy nad nim nadzór – nych i 1 klonu zwyczajnego rosn¹cych wzd³u¿ drogi wojewódzkiej Wójta Gminy Biskupiec. Teren uznany za u¿ytek ekologiczny by³ nr 538 £asin – Rozdro¿e (gm. Dzia³dowo) oraz z 11 dêbów szy- objêty t¹ form¹ ochrony na mocy rozporz¹dzenia Nr 22/96 Wojewo- pu³kowych i 1 jesionu wynios³ego wchodz¹cych w sk³ad alei dy Toruñskiego z dnia 28 czerwca 1996 r., jednak¿e obowi¹zywanie rosn¹cej przy drodze powiatowej Nr 1279N Biskupiec – Piotrowice tego aktu (po reformie administracyjnej z 1999 r.) nie zosta³o (gm. Biskupiec). potwierdzone obwieszczeniem Wojewody Warmiñsko-Mazurskie- Ustanowiony zosta³ 1 nowy pomnik przyrody przez Radê go z dnia 30 marca 1999 r. w sprawie wykazu obowi¹zuj¹cych aktów Miejsk¹ w Mi³om³ynie (uchwa³a nr XXII/120/2016 z 28 kwietnia prawa miejscowego wydanych przed dniem 1 stycznia 1999 r. przez 2016 r.). Objê³a ona ochron¹ g³az narzutowy okaza³ych rozmiarów, b. Wojewódzkie Rady Narodowe, b. Prezydia Wojewódzkich Rad typ ska³y – granit Ragunda, po³o¿ony w gminie Mi³om³yn, w obrêbie Narodowych oraz Wojewodów: Olsztyñskiego, Elbl¹skiego, Suwal- Winiec. Jego obwód wynosi oko³o 1300 cm, a wysokoœæ 160 cm. skiego, Ciechanowskiego, Ostro³êckiego oraz Toruñskiego. Natomiast Rada Miejska w Olecku podjê³a uchwa³ê (nr Drugi z nowych u¿ytków to „Polder Jagodno II” powo³any ORN.0007.57.201 z 23 sierpnia 2016 r.) w sprawie ustanowienia przez Radê Gminy Elbl¹g uchwa³¹ nr XVI/116/2016 z dnia 10 marca 2016 r. Obiekt ten, o powierzchni 6,03 ha, po³o¿ony jest w oddzia³ach leœnych Leœnictwa Jagodno, Nadleœnictwa Elbl¹g: 263g, 263i, 268h, 268p (dzia³ki nr8i9,obrêb Jagodno, gmina Elbl¹g). Charakter porz¹dkowy mia³a natomiast uchwa³a Rady Miejskiej w Tolkmicku nr XXIII/129/16 z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie u¿ytku ekologicznego „Polder Jagodno I”. Wczeœniej Wojewoda War- miñsko-Mazurski rozporz¹dzeniem Nr 16 z dnia 15 lipca 2009 r. ustanowi³ u¿ytek pod nazw¹ „Polder Jagodno”, o powierzchni 5,21 ha. Obecnie obiekt zosta³ powiêkszony do 16,38 ha i obejmuje oddzia³y Leœnictwa Jagodno, Nadleœnictwa Elbl¹g: 261a, 261b, 261g, 261h (czêœæ dzia³ki ewid. nr 580, obrêb II Kamionek Wielki, gm. Tolkmic- ko), 261c (dzia³ka nr 535), 261i, 261j, 261l, 261m, 261o, 261p, 261r, 261s (czêœæ dzia³ki nr 574), 261t, 261w, 261x, 261y, 261z, 261ax, 261bx, 261dx (dzia³ka nr 572), 263j (dzia³ka nr 576). Szczególnym celem ochrony obu obiektów, s¹siaduj¹cych ze sob¹, jest ochrona ró¿norodnoœci przyrodniczej terenu jako miejsca bytowania i rozrodu wielu gatunków zwierz¹t, w tym: owadów, p³azów, ptaków i ssaków zwi¹zanych z terenami podmok³ymi i œro- dowiskiem wodnym.

2.3. Obszary chronionego krajobrazu Wydane w 2016 r. przez Sejmik Województwa Warmiñsko-Mazur- skiego (nr XVIII/437/16 z dnia 28 czerwca 2016 r. oraz nr XX/469/16, XX/470/16 i XX/471/16 z dnia 27 wrzeœnia 2016 r.) uchwa³y dotycz¹ce obszarów chronionego krajobrazu Doliny Dol- nej Drwêcy, Doliny Górnej Drwêcy, Doliny Symsarny i Pojezierza Olsztyñskiego mia³y charakter regulacyjny. Po pierwsze, zaktuali- zowa³y one katalog zakazów obowi¹zuj¹cych w granicach tej formy ochrony przyrody, zgodnych z art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie przy- Ryc. 26. Pomnik przyrody – d¹b szypu³kowy. Fot. P. Janczyk rody (w brzmieniu od 12 wrzeœnia 2015 r.). Oznacza to, ¿e na obsza-

100 rach tych obowi¹zuje nowe brzmienie zakazu dotycz¹cego strefy ochronnej wokó³ zbiorników wodnych, tj. zakaz budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokoœci 100 m od: a) linii brze- gów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych, b) zasiê- gu lustra wody w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach p³yn¹cych przy normalnym poziomie piêtrzenia okreœlo- nym w pozwoleniu wodnoprawnym, o którym mowa w art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne – z wyj¹tkiem urz¹dzeñ wodnych oraz obiektów s³u¿¹cych prowadzeniu racjonal- nej gospodarki rolnej, leœnej lub rybackiej. Po drugie, uchwa³y zak- tualizowa³y katalog odstêpstw od tego zakazu, co ma u³atwiæ proces zabudowy na terenach ju¿ zabudowanych i przekszta³conych, które z tego powodu nie maj¹ wysokich wartoœci przyrodniczych.

2.4. Rezerwaty przyrody Ryc. 27. Jezioro Siedmiu Wysp. Fot. M. Mellin Nadzór nad rezerwatami przyrody sprawuje regionalny dyrektor ochrony œrodowiska. Te formy ochrony przyrody obejmuj¹ obszary Zgodnie z przeprowadzon¹ w 2014 roku na zlecenie Fundacji zachowane w stanie naturalnym lub ma³o zmienionym, ekosystemy, Jeziora Oœwin inwentaryzacj¹ botaniczn¹, na terenie „Rozlewiska ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak¿e siedliska roœlin, siedliska Pasternak” wystêpuj¹ 244 gatunki roœlin naczyniowych oraz zwierz¹t i siedliska grzybów oraz twory i sk³adniki przyrody nieo¿y- 14 gatunków mszaków. Spoœród roœlin naczyniowych 4 taksony wionej, wyró¿niaj¹ce siê szczególnymi wartoœciami przyrodniczy- podlegaj¹ czêœciowej ochronie prawnej: kocanki piaskowe, kuku³ka mi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. krwista, kuku³ka plamista, centuria pospolita, natomiast 3 uznawane W 2016 roku Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska s¹ za rzadkie w skali regionu – bniec czerwony, krwawnik kichawiec w Olsztynie wyda³ zarz¹dzenia reguluj¹ce w sprawie 13 rezerwatów i wyka brudno¿ó³ta. Ochronie czêœciowej podlegaj¹ równie¿ przyrody: 4 gatunki mchów: fa³downik nastroszony, drabik drzewkowaty, 1. „Bagno Mostki” – zarz¹dzenie z dnia 3 marca 2016 r. (Dz. Urz. mokrad³oszka zaostrzona i jod³ówka pospolita. Na badanym terenie Woj. Warm.-Maz. poz. 1044), odnotowano wystêpowanie ekstensywnie u¿ytkowanych ³¹k œwie- 2. „Jeziorko ko³o Drozdowa” – zarz¹dzenie z dnia 3 marca 2016 r. ¿ych – siedliska przyrodniczego z za³¹cznika I Dyrektywy Siedli- (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 1046), skowej (kod 6510). Pokrywaj¹ one a¿ 60% jego powierzchni. Na 3. „Piekie³ko” – zarz¹dzenie z dnia 7 marca 2016 r. (Dz. Urz. Woj. terenie tym wystêpuje te¿ dobrze wykszta³cony zespó³ turzycy dwu- Warm.-Maz. poz. 1117), stronnej (siedlisko kuku³ki krwistej) oraz murawa napiaskowa (sie- 4. „So³tysek” – zarz¹dzenie z dnia 21 kwietnia 2016 r. (Dz. Urz. Woj. dlisko kocanek piaskowych i potencjalne miejsce lêgowe ¿ó³wia Warm.-Maz. poz. 1811), b³otnego). 5.„Jezioro Nidzkie” – zarz¹dzenie z dnia 26 kwietnia 2016 r. (Dz. Tereny w³¹czone do rezerwatu stanowi¹ równie¿ wa¿n¹ ostojê Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 1887), dla takich gatunków ptaków jak: b¹k, b³otniak stawowy, derkacz, 6. „Ujœcie Nogatu” – zarz¹dzenie z dnia 23 maja 2016 r. (Dz. Urz. dziêcio³ zielonosiwy, dziêcio³ bia³ogrzbiety, krakwa, kszyk, rybitwa Woj. Warm.-Maz. poz. 2274), czarna, czapla bia³a, p³askonos czy batalion. Podmok³e tereny stano- 7. „Góra Dêbowa” – zarz¹dzenie z dnia 23 maja 2016 r. zmienione wi¹ miejsca lêgowe ¿urawia, a na ³¹kach i pastwiskach licznie zarz¹dzeniem z dnia 30 wrzeœnia 2016 r. (Dz. Urz. Woj. zatrzymuj¹ siê stada tego gatunku w okresie migracji. W okresie Warm.-Maz. poz. 2277 i 3803), wiosennym na terenie tym zatrzymuj¹ siê gêsi, a samo rozlewisko 8. „Buki Wysoczyzny Elbl¹skiej” – zarz¹dzenie z dnia 25 maja 2016 r. stanowi miejsce noclegowiskowe ¿urawi. Otwarte tereny to miejsca (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 2275), ¿erowiskowe orlika krzykliwego. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ 9. „Nowinka” – zarz¹dzenie z dnia 29 czerwca 2016 r. (Dz. Urz. Woj. ptaki zwi¹zane z terenami rolniczymi: makol¹gwa, czy¿yk, gajów- Warm.-Maz. poz. 2654), ka, kapturka, przepiórka, kuropatwa, derkacz, skowronek, czajka, 10. „Jezioro Siedmiu Wysp” – zarz¹dzenie z dnia 11 lipca 2016 r. dzierlatka, szczygie³, dzwoniec, g¹siorek, trznadel, ortolan, dziwo- (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz.poz. 2858), nia. Gatunki te ze wzglêdu na ogóln¹ tendencjê spadkow¹ populacji 11. „Kulka” – zarz¹dzenie z dnia 26 lipca 2016 r. (Dz. Urz. Woj. zas³uguj¹ na szczególn¹ ochronê. Warm.-Maz. poz. 3275), Dokonano równie¿ okreœlenia celu ochrony rezerwatu przyro- 12. „Dolina Stradanki” – zarz¹dzenie z dnia 17 sierpnia 2016 r. (Dz. dy, za który uznano zachowanie: 1) ekosystemu jeziora Oœwiñ, Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 3385), 2) ekosystemu rzeki Oœwinki wraz z ca³¹ jej dolin¹ na odcinku od 13. „Klonowo” – zarz¹dzenie z dnia 30 wrzeœnia 2016 r. (Dz. Urz. wyp³ywu rzeki z jeziora Oœwin do granicy pañstwa, 3) mozaiki eko- Woj. Warm.-Maz. poz. 3802). systemów l¹dowych. Wskazano szczególny przedmiot ochrony, Zarz¹dzenia te mia³y charakter porz¹dkuj¹cy i ustala³y: po³o¿e- jakim s¹ ptaki wodno-b³otne zatrzymuj¹ce siê na jeziorze Oœwin nie rezerwatu, przebieg jego granicy i powierzchniê, cel ochrony w okresach migracji. rezerwatu, rodzaj, typ i podtyp (zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzaju, typów i pod- Poniewa¿ dotychczasowa nazwa rezerwatu „Siedmiu Wysp” typów rezerwatów przyrody) oraz sprawuj¹cego nadzór nad rezer- nie odzwierciedla³a charakteru obszaru sugeruj¹c, ¿e ochronie pod- watem. W przypadku wiêkszoœci rezerwatów przebieg granic pozo- legaj¹ tylko wyspy, a nie jezioro wraz z otaczaj¹cym je terenami, sta³ bez zmian w stosunku do aktu powo³uj¹cego dany obiekt, jedna- dokonano zmiany nazwy obiektu na „Jezioro Siedmiu Wysp”. k¿e w przypadku 3 rezerwatów dokonano zmiany przebiegu granic. 2.4.2. Rezerwat przyrody „Jezioro Nidzkie” 2.4.1. Rezerwat przyrody „Jezioro Siedmiu Wysp” Przebieg granic tego rezerwatu zosta³ zmodyfikowany, co wynika³o Powierzchnia tego rezerwatu zosta³a zwiêkszona z 1618,34 ha do z uwzglêdnienia zapisów projektu planu ochrony dla przedmiotowe- 1763,05 ha. W granice rezerwatu w³¹czono dzia³ki nr 24, 25, 26/44 go rezerwatu oraz z ustaleñ dokonanych z zarz¹dc¹. Po weryfikacji i 19/2, obrêb Zielony Ostrów, tj. obszar u¿ytku ekologicznego „Roz- przebiegu granicy rezerwatu jego powierzchnia z 2 934,71 ha zwiêk- lewisko Pasternak”. szy³a siê do 2 950,87 ha.

101 Ryc. 28. Jezioro Nidzkie. Archiwum RDOŒ Olsztyn Ryc. 30. Ujœcie Nogatu. P. Janczyk

nu ochrony dla obszaru Natura 2000 Zalew Wiœlany PLB280010, w granicach którego po³o¿ony jest przedmiotowy rezerwat. Wed³ug aktu prawnego w sprawie uznania za rezerwat przyrody z 2001 r. jego powierzchnia wynosi³a 356,72 ha, a obecnie zosta³a powiêkszona do 408,98 ha.

2.4.4. Rezerwat przyrody „So³tysek” Zgodnie z aktem ustanawiaj¹cym z 1969 r. powierzchnia tego obiektu wynosi³a 10,47 ha. Zosta³ on utworzony dla zachowania ze wzglê- dów naukowych i dydaktycznych stanowiska modrzewnicy pó³nocnej Chamedafne calyculata. W obecnych granicach rezerwat zajmuje 38,60 ha. Inwentaryzacja szaty roœlinnej terenów przyleg³ych do rezer- Ryc. 29. Jezioro Nidzkie. Archiwum RDOŒ Olsztyn watu przyrody „So³tysek”, przeprowadzona w 2014 r. na zlecenie Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków wykaza³a, ¿e posiadaj¹ one wysokie walory przyrodnicze i jednoczeœnie funkcjonalnie W granice rezerwatu w³¹czono cenny przyrodniczo fragment zwi¹zane s¹ z ekosystemem torfowiska, chronionym czêœciowo jako Puszczy Piskiej po³o¿ony w obrêbie sandru przy zachodnim brzegu rezerwat przyrody. Rezerwat w pierwotnych granicach obejmowa³ Jeziora Nidzkiego, w obrêbie którego wystêpuj¹ ponad 150-letnie tyko czêœæ z³o¿a torfowego, którego wiêkszoœæ porasta sosnowy bór drzewostany sosnowe, jezioro dystroficzne Zdró¿no oraz torfowiska bagienny oraz sosnowo-brzozowy las bagienny. Poza rezerwatem wysokie i przejœciowe o reliktowym charakterze. Obszar wokó³ pozostawa³a natomiast bardzo cenna, po³udniowa czêœæ torfowiska jeziora Zdró¿no dziêki du¿ej liczbie starych, dziuplastych drzew jest o otwartym charakterze, gdzie wystêpuje zespó³ torfowcowy turzy- wa¿n¹ ostoj¹ dla dziuplaków, tj. g¹go³, siniak, dziêcio³ czarny i sowa cy dzióbkowatej oraz zespó³ bobrka trójlistnego i torfowca ob³ego. uszata. Z kolei wystêpowanie na tym terenie jarz¹bka, siniaka, dziê- Obszar ten charakteryzuje siê du¿ym bogactwem flory torfowisko- cio³a czarnego i orzechówki œwiadczy o jego tzw. puszczañskim cha- wej i nagromadzeniem rzadkich oraz gin¹cych gatunków takich jak: rakterze. Spoœród roœlin naczyniowych tego obszaru na uwagê drabinowiec mroczny, b³otniczek we³nisty, haczykowiec zas³uguj¹ gatunki rzadkie i chronione, m.in. wid³ak ja³owcowaty, b³yszcz¹cy, chamedafne pó³nocna, turzyca strunowa, turzyca wid³ak goŸdzisty, wid³ak sp³aszczony, grzybienie pó³nocne, gru- bagienna, bagnica torfowa oraz brzoza niska. Ten ostatni gatunek szyczka okr¹g³olistna, rosiczka okr¹g³olistna, wawrzynek wil- w tej czêœci torfowiska wystêpuje najliczniej i odznacza siê najwiê- cze³yko, bobrek trójlistkowy oraz lilia z³otog³ów. ksz¹ dynamik¹. W granice rezerwatu w³¹czono równie¿ 5 wysp po³o¿onych Podczas inwentaryzacji stwierdzono, ¿e poza rezerwatem znajdo- w pó³nocno-zachodniej czêœci jeziora Nidzkiego, przedstawiaj¹ce wa³a siê wiêkszoœæ populacji chamedafne pó³nocnej – gatunku, dla du¿e walory krajobrazowe. Wszystkie wysepki s¹ zalesione, a na ich ochrony którego utworzono rezerwat „So³tysek”. Wystêpuje ona obrze¿ach oprócz szuwarów obecne s¹ te¿ w¹skie skrawki pla¿. Lasy w przyleg³ych borach bagiennych, gdzie znajduj¹ siê równie¿ jedyne zajmuj¹ wy¿ej wyniesione czêœci wysp – w drzewostanach dominuje stanowiska ba¿yny czarnej oraz nowelli krzywolistnej na tym obiekcie. tu sosna zwyczajna, ale ni¿ej pojawia siê te¿ olsza czarna. Najwiêksza Za w³¹czeniem do rezerwatu du¿ych powierzchni sosnowego z wysp (dzia³ka 3188/4) to Królewski Ostrów, na której istnieje kolo- boru bagiennego przemawia³y tak¿e wzglêdy hydrologiczne. Siedli- nia gniazdowa kormorana czarnego i czapli siwej. W 2013 r. zinwen- sko to obejmuje powierzchnie z³o¿a torfowego (prawdopodobnie taryzowano w niej 376 gniazd kormorana i 44 gniazda czapli siwej. typu wysokiego odznaczaj¹cego siê du¿¹ retencj¹), który stanowi wa¿ny rezerwuar wody, a wystêpuj¹ce tu uwarunkowania hydrolo- 2.4.3. Rezerwat przyrody „Ujœcie Nogatu” giczne maj¹ œcis³y zwi¹zek z otwartym torfowiskiem. Ochrona tego siedliska jest warunkiem koniecznym dla zachowania ca³ego eko- Rezerwat przyrody „Ujœcie Nogatu”, w porozumieniu z Urzêdem systemu torfowiskowego, w tym najcenniejszych z przyrodniczego Morskim w Gdyni, zosta³ powiêkszony o trzcinowiska i wody Zale- punktu widzenia torfowisk otwartych. wu Wiœlanego stanowi¹ce ¿erowiska: wodnika, brzêczka, cyranecz- W pó³nocnej czêœci terenu w³¹czonego do rezerwatu ki, cyranki, krzy¿ówki, ³abêdzia niemego, œwistuna, perkoza dwu- „So³tysek” du¿¹ powierzchniê zajmuj¹ fitocenozy sosnowo-brzozo- czubego oraz miejsca rozrodu rybitwy bia³ow¹sej. Stanowiska pta- wego lasu bagiennego. Za ich w³¹czeniem do rezerwatu równie¿ ków zinwentaryzowane zosta³y podczas opracowania projektu pla- przemawia³y wzglêdy hydrologiczne, gdy¿ siedlisko to zwi¹zane

102 jest z wystêpowaniem z³ó¿ torfowych (w tym przypadku prawdopo- flory Polski gatunków roœlin, tj. torfowca Wulfa i manny dobnie przejœciowych). Jest to priorytetowe siedlisko przyrodnicze pr¹¿kowanej. z I za³¹cznika Dyrektywy Siedliskowej, którego tylko niewielka Dokonano równie¿ zmiany celu ochrony rezerwatu, uznaj¹c za powierzchnia znajdowa³a siê dotychczas w granicach rezerwatu. niego zachowanie cennego torfowiska wraz z przyleg³ymi borami Sosnowo-brzozowy las bagienny jest najbogatsz¹ florystycznie fito- i lasami bagiennymi oraz stanowisk modrzewnicy pó³nocnej Cha- cenoz¹ w tym obiekcie i w zwi¹zku z tym wa¿n¹ ostoj¹ ró¿norodno- maedaphne calyculata, brzozy niskiej Betula humilis, haczykowca œci biologicznej. Ponadto w jej obrêbie zosta³y stwierdzone po raz b³yszcz¹cego Hamatocaulis vernicosus i innych zagro¿onych gatun- pierwszy dla Warmii i Mazur stanowiska dwóch bardzo rzadkich dla ków roœlin torfowiskowych.

3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY

3.1. Ochrona rezerwatów przyrody

Do zadañ sprawuj¹cego nadzór nad rezerwatami przyrody nale¿y opracowanie planu ochrony. Zarz¹dzeniem z dnia 23 sierpnia 2016 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olsztynie ustanowi³ plan ochrony dla rezerwatu przyrody „Las Warmiñski im. prof. Benona Polakowskiego” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 3405). Plan ochrony jest podstawowym dokumentem planuj¹cym ochronê przyrody danego obiektu, którego zawartoœæ okreœla art. 20 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody. Przedmiotowy dokument okreœli³ cele ochrony przyrody oraz wskaza³ przyrodnicze i spo³eczne uwarunkowania ich realizacji, dokona³ identyfikacji oraz okreœlenia sposobów eliminacji lub ogra- niczania istniej¹cych i potencjalnych zagro¿eñ wewnêtrznych i zew- nêtrznych oraz ich skutków (w za³¹czniku nr 1). Ponadto wskaza³ Ryc. 31. Las Warmiñski. Fot. H. Ignatowicz obszary ochrony œcis³ej, czynnej i krajobrazowej. Ochron¹ œcis³¹ objêty zosta³ obszar obejmuj¹cy koryto rzeki £yna na odcinku od 50 m poni¿ej elektrowni na rzece do pó³nocnej granicy rezerwatu, W zarz¹dzeniach okreœlone zosta³y najpilniejsze dzia³ania jeziora Galik i Oczko oraz nastêpuj¹ce wydzielenia (leœne wraz ochronne, niezbêdne do realizacji w krótkiej perspektywie czasu, tj. z drogami): w Nadleœnictwie Nowe Ramuki: 104d, 104i, 104k, 118c, w okresie 1-5 lat. Zadania te ustanowione zosta³y dla rezerwatów: 119a, 119g, 119i, 119j, 177l, 216a, 216c, 217a, 217b, 217c, 217d, „Borki” (w czêœci nieobjêtej planem ochrony), „Dolina rzeki 217f, 217g, 217h, 217i, 218a, 218b, 218c, 256c, 256d, 256f, 256g, Wa³szy”, „Jezioro D³ugie”, „Jezioro Martwe”, „Jezioro Nidzkie”, 296c, 297a, 297b, 364f, 364h, 461a, 461b, 461c, 462a, 462b, 462c, „Jezioro Siedmiu Wysp”, „Krutynia” (tzw. Dolna), „Ostoja bobrów 463b, 628n, 639a, 656a, 656b, 656c, 656d, 656f, 672f, 672k, 673g, na rzece Pas³êce”, „Polder S¹topy-Samulewo”, „Rzeka Drwêca”, 688a, 688c, 705a, 705d, 706h, 707f, 729a, 729b, 729c, 729d, 729f, „Sztynort”, „Uroczysko Piotrowice” oraz „Las Warmiñski im. prof. 730c, 730g, 730h, 750a, 750b, 750c, 750d, 750f, 750g, 750h, 750i, Benona Polakowskiego” (zarz¹dzenie to utraci³o moc po wejœciu 750j, 750k, 750l, 750m, 750n, 750p, oraz w Nadleœnictwie Olsztyn: w ¿ycie planu ochrony). 215d, 215h, 215k, 215l. Ochron¹ krajobrazow¹ objêty zosta³ obszar W przypadku 7 rezerwatów przyrody zaistnia³a potrzeba zmia- obejmuj¹cy koryto rzeki £yna na odcinku od jeziora Ustrych do 50 m ny lub zaplanowania nowych zadañ ochronnych w zwi¹zku ze poni¿ej elektrowni na rzece oraz jeziora Ustrych i Je³guñ. Pozosta³y stwierdzonymi zagro¿eniami. Wydanych zosta³o 13 zarz¹dzeñ obszar rezerwatu zosta³ objêty ochron¹ czynn¹. zmieniaj¹cych obowi¹zuj¹ce zadania ochronne dla 7 rezerwatów: Plan okreœli³ dzia³ania ochronne na obszarach ochrony œcis³ej, „Jezioro Nidzkie”, „Jezioro Zdedy”, „Krutynia” (tzw. Dolna), „Kru- czynnej i krajobrazowej (w za³¹czniku nr 2), wskaza³ obszary i miej- tynia” (tzw. Górna), „Las Warmiñski im. prof. Benona Polakowskie- sca udostêpnione dla celów turystycznych, amatorskiego po³owu go”, „Ostoja bobrów na rzece Pas³êce”, „ród³a rzeki £yny im. prof. ryb i rybactwa wraz z okreœleniem sposobów ich udostêpniania (w Romana Kobendzy”. za³¹cznikach nr 3-7), a tak¿e okreœli³ miejsca, w których mo¿e byæ Ponadto zarz¹dzeniami z dnia 8 sierpnia 2016 r. w rezerwacie prowadzona dzia³alnoœæ rolnicza (w za³¹czniku nr 8). Wskaza³ tak¿e przyrody „Ostrów Tarczyñski” wyznaczono szlaki do ruchu piesze- ustalenia do studiów uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania go, natomiast na obszarze rezerwatu przyrody „Klonowo” szlaki do przestrzennego gmin Stawiguda oraz Purda, miejscowych planów ruchu pieszego i rowerowego. Ich zadaniem jest ukierunkowanie zagospodarowania przestrzennego gmin Stawiguda oraz Purda, pla- ruchu turystycznego z jednoczesn¹ mo¿liwoœci¹ obcowania z przy- nu zagospodarowania przestrzennego województwa warmiñ- rod¹ tych rezerwatów. sko-mazurskiego, w czêœci dotycz¹cej rezerwatu, dotycz¹ce elimi- W 2015 roku Regionalna Dyrekcja wykona³a zabiegi ochrony nacji lub ograniczenia zagro¿eñ zewnêtrznych i wewnêtrznych. czynnej w rezerwatach „Kocio³ek” i „Uroczysko Piotrowice”, W 2016 r. dla 13 rezerwatów przyrody, które nie posiadaj¹ a w 2014 roku w rezerwacie „£abêdŸ”. S¹ to rezerwaty torfowisko- zatwierdzonych planów ochrony, Regionalny Dyrektor Ochrony we, których g³ównym celem ochrony jest zachowanie zespo³u pier- Œrodowiska w Olsztynie wyda³ zarz¹dzenia ustanawiaj¹ce zadania wotnej roœlinnoœci torfowiskowej. Celem wykonanych dzia³añ by³o ochronne. Zadania ochronne identyfikuj¹ oraz oceniaj¹ istniej¹ce spowolnienie procesu sukcesji oraz poprawa warunków siedlisko- i potencjalne zagro¿enia, jak równie¿ wskazuj¹ sposoby ich elimina- wych dla roœlinnoœci torfowiskowej poprzez usuniêcie nalotów cji lub ograniczenia, wskazuj¹ sposoby ochrony czynnej ekosyste- drzew i krzewów z terenu torfowisk. W 2016 r. wykonano eksperty- mów, opisuj¹ sposoby czynnej ochrony, a tak¿e wskazuj¹ obszary zê botaniczn¹ oceniaj¹c¹ skutecznoœæ wykonanych dzia³añ oraz w rezerwacie objête ochron¹ œcis³¹, czynn¹ lub krajobrazow¹. okreœlono zakres prac na kolejne lata.

103 Zabiegi o podobnym charakterze wykonane zosta³y równie¿ w rezerwacie „Kulka”. Ten niewielki rezerwat florystyczny (o powierzchni 12,67 ha), po³o¿ony w gminie DŸwierzuty, powiat szczycieñski, chroni stanowiska roœlinnoœci kserotermicznej. Wykonywane cyklicznie koszenia s³u¿¹ utrzymaniu otwartego charakteru oraz w³aœciwej struktury tych siedlisk.

3.2. Ochrona torfowisk alkalicznych W 2016 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- nie, jako wspó³beneficjent, kontynuowa³a realizacjê projektu „Ochrona torfowisk alkalicznych (7230-3) w m³odoglacjalnym krajobrazie Polski pó³nocnej” LIFE11/NAT/PL/423. Jego beneficjentem g³ównym jest Klub Przyrodników. Celem projektu jest zahamo- wanie procesu degradacji oraz poprawa, a tak¿e zachowanie w³aœci- wego stanu torfowisk alkalicznych Polski pó³nocnej jako siedliska Ryc. 33. Oznakowanie tablicami obszarów chronionych. Fot. E. Ba³dyga wystêpowania wielu rzadkich, chronionych i skrajnie zagro¿onych gatunków roœlin, w tym szczególnie gatunków z Za³¹cznika II Dyrektywy Siedliskowej: skalnicy torfowiskowej, lipiennika Loese- skowe ko³o £abêdnika PLH280047, NiedŸwiedzie Wielkie la i haczykowca b³yszcz¹cego. PLH280050, Mazurskie Bagna PLH280054 oraz Mazurska Ostoja W 2016 roku podpisano porozumienia z Nadleœnictwem Olsz- ¯ó³wia Baranowo PLH280055. tynek oraz Nadleœnictwem E³k dotycz¹ce przeprowadzenia zabie- Zakupione zosta³y równie¿ tablice i stela¿e do oznakowania gów ochronnych na dwóch torfowiskach alkalicznych tj. Trêpel dalszych rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000, które (w obszarze Natura 2000 Ostoja Napiwodzko-Ramucka PLH280052) zamontowane zostan¹ na granicach obszarów chronionych w 2017 r. oraz Zocie (w obszarze Natura 2000 Torfowisko Zocie PLH280037). Na torfowiskach tych przeprowadzono dzia³ania powstrzymuj¹ce 3.4. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym sukcesjê – usuwanie nalotu drzew i krzewów oraz koszenie runi. przez bobry Uzyskano tak¿e zezwolenia (decyzja o lokalizacji celu publicznego) na realizacjê kolejnego zadania, tj. na budowê zastawek na torfowi- Szacuje siê, ¿e województwo warmiñsko-mazurskie zasiedla oko³o sku ¯ytkiejmska Struga w obszarze Natura 2000 Puszcza Romincka 11 500 osobników bobra europejskiego, uwzglêdniaj¹c wyniki PLH280005. inwentaryzacji oraz przyrost naturalny populacji. Gatunek ten zasiedla wszystkie rodzaje cieków, zarówno rzeki i strumienie, ale tak¿e rowy melioracji szczegó³owej. Dokonuj¹c ich przetamowania tworzy rozlewiska zwiêkszaj¹ce powierzchniê obszarów podmok³ych, wp³ywa na podnoszenie siê poziomu wód gruntowych, co zwiêksza produktywnoœæ i poprawia strukturê gleby oraz obni¿a ryzyko wyst¹pienia po¿aru. Rozlewiska stanowi¹ tak¿e siedliska wielu gatunków zwierz¹t, w tym p³azów i ptaków. Wp³yw ten z przyrodniczego punktu widzenia ocenia siê pozytywnie. Jednak¿e z punktu widzenia gospodarki cz³owieka bóbr poprzez budowê i spiêtrzanie wody wyrz¹dza szkody, powoduj¹c podtopienia ³¹k, pastwisk, upraw rolnych i leœnych, a tak¿e dróg oraz innych nieruchomoœci. Region Warmii i Mazur zamieszkuje wg szacunków 130 osob- ników wilka. Gatunek ten zasiedla wielkie kompleksy leœne, tj. Pusz- cza Piska, Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Puszcza Borecka i Pusz- cza Romincka. Podstaw¹ diety tego drapie¿nika s¹ dzikie ssaki kopytne. Gatunkiem dominuj¹cym wœród ofiar jest jeleñ. Wa¿nym Ryc. 32. Torfowisko Trêpel. Fot. E. Ba³dyga Ÿród³em pokarmu, zale¿nym od lokalnych warunków i pory roku, s¹ sarna i dzik. W zwi¹zku z rozwiniêt¹ na terenie województwa gospo- 3.3. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody dark¹ roln¹ ofiarami wilków padaj¹ równie¿ zwierzêta gospodar- i obszarów Natura 2000 skie, co prowadzi do konfliktu z w³aœcicielami gospodarstw rolnych. Za szkody wyrz¹dzane przez bobry i wilki (a tak¿e ¿ubry, rysie i niedŸwiedzie) odpowiedzialnoœæ ponosi Skarb Pañstwa. Zgodnie W 2016 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olsztynie z ustaw¹ o ochronie przyrody regionalny dyrektor ochrony œrodowi- kontynuowa³ oznakowanie form ochrony przyrody. Jak co roku spe- ska dokonuje szacowania szkód, a tak¿e naliczenia i wyp³aty cjalnymi bojami oznakowane zosta³y wody rezerwatu przyrody odszkodowania za szkody powodowane przez bobry. W 2016 r. „Sztynort”, oddzielaj¹c czêœæ udostêpnion¹ do ¿eglarstwa od czêœci, z³o¿onych zosta³o 1 107 wniosków za szkody wyrz¹dzone przez na której ruch taki jest zabroniony z uwagi na koniecznoœæ zapewnie- gatunki chronione, w tym 1 023 za szkody spowodowane przez nia spokoju ptakom gniazduj¹cym wzd³u¿ brzegów jeziora Kirsajty. bobry, 81 szkód spowodowanych przez wilki i 3 przez ¿ubry. Ponadto tablicami oznakowane zosta³y granice 12 rezerwatów Wyp³acono ponad 4 mln 180 tys. z³ odszkodowañ, w tym odpowied- przyrody: „Jezioro Siedmiu Wysp”, „Galwica”, „Czarnówko”, nio 3 mln 982 tys. z³, 190 694 tys. z³ i 6,9 tys. z³ za szkody wyrz¹dzo- „Ostoja bobrów na rzece Pas³êce”, „Jezioro Zdedy”, „Nietlickie ne przez bobry, wilki i ¿ubry. Bagno”, „Koniuszanka II”, „ród³a rzeki £yny im. prof. Romana Rokrocznie Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsz- Kobendzy”, „Sztynort”, „Buki Wysoczyzny Elbl¹skiej”, „Kwiece- tynie realizuje dzia³ania maj¹ce na celu minimalizowanie szkód. wo” i „Polder S¹topy-Samulewo”. W 2016 r. w miejscach najbardziej konfliktowych zamontowano 6 Oznakowano tak¿e granice 8 obszarów Natura 2000: Dolina urz¹dzeñ przelewowych, umo¿liwiaj¹cych odprowadzanie nadmia- Pas³êki PLB280002, Rzeka Pas³êka PLH280006, Ostoja Warmiñska ru wód z rozlewisk. Dziêki systematycznemu obni¿aniu poziomu PLB280015, Uroczysko Markowo PLH280032, Torfowiska Ÿródli- wody nastêpuje ograniczanie zalewania terenów przyleg³ych. Jed-

104 oraz s³upami energetycznymi. Ulokowane na nich gniazda niejedno- krotnie likwidowane s¹ ze wzglêdów bezpieczeñstwa. Bardzo wa¿ne jest zatem podejmowanie dzia³añ ochrony czynnej, dotycz¹cych poprawy warunków lêgowych tego gatunku. W 2016 r. Regionalna Dyrekcja zakupi³a 5 platform pod gniazda, które bêd¹ wykorzystane w kolejnych sezonach lêgowych do poprawy miejsc gniazdowania bocianów. Ponadto w 2016 roku kontynuowano monitoring stanowisk ¿ó³wia b³otnego w rezerwatach przyrody Jezioro Or³owo Ma³e i Bagno Nadrowskie, którego wyniki wykorzystane zostan¹ w celu okreœlenia zadañ ochronnych niezbêdnych dla poprawy miejsc lêgo- wych tego gatunku oraz zachowania stabilnej populacji. Przeprowadzono inwentaryzacjê p³azów na WysoczyŸnie Elbl¹skiej z rozpoznaniem miejsc rozrodu kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Rozmieszczenie i zasiêg populacji tych zwierz¹t, Ryc. 34. Fladry. Fot. P. Janczyk mimo powszechnoœci ich wystêpowania, jest stosunkowo s³abo poznany. Wszystkie gatunki p³azów objête s¹ ochron¹ prawn¹. Inwentaryzacj¹ objêto zbiorniki wodne w wiêkszoœci oczka wodne, noczeœnie poziom wody, np. w rowie pozostaje wystarczaj¹cy dla stawy i jeziorka znajduj¹ce siê na terenach otwartych lub zadrzewio- bobrów, zapewniaj¹c im odpowiednie warunki siedliskowe. nych, mog¹cych potencjalnie stanowiæ najkorzystniejsze miejsca do Od³owiono równie¿ i przesiedlono 8 rodzin tych zwierz¹t. Poszko- rozrodu dla traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. Okreœlono ich dowanym przez bobry przekazano równie¿ 300 mb siatki ogrodze- powierzchniê, stan zaroœniêcia, rozwój linii brzegowej, roœlinnoœæ niowej w celu zabezpieczenia drzew przed œcinaniem przez bobry. oraz zasiedlaj¹ce je gatunki herpetofauny. W sumie skontrolowano W ramach wspó³dzia³ania z poszkodowanymi przez wilki 83 zbiorniki wodne z czego tylko 73 (88%) by³o wype³nionych wod¹ w 2016 r. zainteresowanym rolnikom przekazano 7020 mb fladr oraz podczas prowadzonych kontroli. Razem w terenie stwierdzono 200 mb siatki w celu zabezpieczenia pastwisk przed atakami wilków wystêpowanie i przystêpowanie do rozrodu 9 gatunków p³azów. na zwierzêta gospodarskie. Traszka grzebieniasta i kumak nizinnych (gatunek z za³. II Dyrekty- wy Siedliskowej) wystêpowa³y w 20 (27%) zbiornikach (nie zawsze 3.5. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji w tych samych). Najczêœciej w zbiornikach zajêtych przez p³azy zwierz¹t stwierdzano 3 gatunki (20 stanowisk, 24%), maksymalnie stwier- Regionalny dyrektor ochrony œrodowiska mo¿e dofinansowywaæ z w³asnych œrodków bud¿etowych leczenie i rehabilitacjê zwierz¹t w oœrodkach rehabilitacji. W 2016 r. z tego wsparcia skorzysta³y 3 placówki. W województwie warmiñsko-mazurskim dzia³a 8 oœrodków rehabilitacji zwierz¹t w: Bukwa³dzie, D¹brówce, Gronowie Gór- nym, Krutyni, Jelonkach, Jerzwa³dzie, £awkach i Napromku. W oœrodkach prowadzone jest leczenie i rehabilitacja zwierz¹t dziko wystêpuj¹cych, wymagaj¹cych okresowej opieki cz³owieka w celu przywrócenia ich do œrodowiska przyrodniczego. Oœrodki powinny zapewniaæ potrzebuj¹cym zwierzêtom odpowiednie warunki, odpowiadaj¹ce ich potrzebom biologicznym. Nie rzadziej ni¿ raz na trzy lata regionalny dyrektor ochrony œrodowiska, w³aœciwy ze wzglêdu na miejsce po³o¿enia oœrodka rehabilitacji, z w³asnej inicjatywy lub na wniosek Generalnego Dyrektora Ochrony Œrodowiska, przeprowadza kontrole dzia³alno- œci oœrodków rehabilitacji zwierz¹t. W 2016 r. przeprowadzono kompleksowe kontrole oœrodków w Bukwa³dzie, Dêbinach oraz Ryc. 35. Staw œródpolny jako miejsce wystêpowania p³azów. Fot. P. Janowski w Krutyni (w Mazurskim Parku Krajobrazowym), nie stwierdzaj¹c nieprawid³owoœci w ich funkcjonowaniu. Poza tym nie rzadziej ni¿ raz na trzy lata regionalny dyrektor ochrony œrodowiska, w³aœciwy ze wzglêdu na miejsce po³o¿enia ogrodu botanicznego, z w³asnej inicjatywy lub na wniosek General- nego Dyrektora Ochrony Œrodowiska, przeprowadza kontrole dzia³alnoœci ogrodów botanicznych. W 2016 r. skontrolowano ogród botaniczny – Leœne Arboretum w Kudypach, nie stwierdzaj¹c nieprawid³owoœci w jego funkcjonowaniu.

3.6. Ochrona zagro¿onych gatunków zwierz¹t W regionie Warmii i Mazur liczbê par lêgowych bociana bia³ego szacuje siê na oko³o 10 000 par, co stanowi niemal jedn¹ pi¹t¹ populacji krajowej (52 000 par; dane z 2004 r.). Tak liczne wystêpowanie tego gatunku mo¿liwe jest dziêki wystêpowaniu dogodnych ¿ero- wisk oraz du¿ej liczby potencjalnych miejsc gniazdowania. War- miñsko-mazurska populacja bociana bia³ego zwi¹zana jest w znacz- Ryc. 36. Œródpolne oczko wodne jako miejsce wystêpowania p³azów. Fot. P. Ja- nym stopniu z infrastruktur¹ – dachami budynków gospodarczych nowski

105 dzono 9 gatunków w jednym zbiorniku. Stwierdzono razem 31 sta- (g³ównie brzegi wód i obrze¿a lasów), ale jego najwiêksze zagêsz- nowisk wystêpowania traszki grzebieniastej i/lub kumaka nizinne- czenie obserwowano w siedliskach antropogenicznych (g³ównie sie- go. Generalnie oba gatunki zasiedla³y stanowiska naturalne lub nie- dliska ruderalne i nasypy kolejowe). znacznie przekszta³cone w wyniku dzia³alnoœci ludzkiej. Eutrofiza- Na podstawie zebranych danych wyci¹gniêto wniosek o popra- cja zbiorników œródpolnych i wiejskich, do których dostaj¹ siê zanie- wie kondycji populacji oraz ustalone zosta³y na najbli¿sze lata limity czyszczenia lub pestycydy i herbicydy oraz zarastanie i zamulanie pozyskania œlimaka winniczka na Warmii i Mazurach. zbiorników, prowadz¹ce do ich zanikania, stanowi rozpoznane zagro¿enie dla trwa³ej egzystencji populacji traszki grzebieniastej 3.8. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub i kumaka nizinnego w po³udniowej czêœci Wysoczyzny Elbl¹skiej. grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regular- Ponadto g³ównymi zagro¿eniami dla p³azów na WysoczyŸnie Elbl¹skiej s¹ istniej¹ce bariery œrodowiskowe, takie jak jezdnie nego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ asfaltowe o du¿ym natê¿eniu ruchu oraz intensywnie prowadzone gatunkow¹ uprawy rolne na du¿ych powierzchniach pól. Okreœlono, ¿e do naj- W województwie warmiñsko-mazurskim wg stanu na 31 grudnia wa¿niejszych dzia³añ ochronnych nale¿y zapewnienie ³¹cznoœci 2016 r. wyznaczono 871 stref ochronnych w tym 767 dla zwierz¹t pomiêdzy lokalnymi populacjami traszki grzebieniastej i kumaka i 104 dla porostów. Najwiêcej stref wyznaczono dla ptaków, w tym nizinnego, umo¿liwiaj¹cej wymianê osobników pomiêdzy p³azami dla orlika krzykliwego Aquila pomarina – 392, bielika Haliaeetus – czyli utrzymywanie zrównowa¿onej gospodarki rolnej poprzez albicilla – 200 i bociana czarnego Ciconia nigra – 85. W 2016 r. usta- zachowanie spontanicznie wyrastaj¹cej roœlinnoœci na miedzach nowiono pierwsz¹ strefê dla nietoperzy, obejmuj¹c ochron¹ ich œródpolnych, pozostawianie lokalnych podmok³oœci, mokrade³ zimowisko. i drobnych cieków na terenach s¹siaduj¹cych z uprawami, a przede wszystkim niezarybianie zbiorników wodnych istniej¹cych w krajobrazie otwartym i wci¹¿ jeszcze nieznacznie przekszta³conym. W przypadku terenów leœnych, nale¿y utrzymywaæ du¿¹ mi¹¿szoœæ drewna martwego, zapewniaj¹cego miejsca dziennych i zimowych kryjówek dla p³azów, tak¿e w postaci stert chrustu i kamieni. Gene- ralnie dzia³ania ochronne powinny zmierzaæ do utrzymania wysokiego zagêszczenia zbiorników wodnych (optymalnie 4 zbiorniki/ 1km2) oraz utrzymania korzystnego siedliska l¹dowego pomiêdzy zbiornikami.

3.7. Monitoring populacji œlimaka winniczka

Œlimak winniczek podlega w Polsce czêœciowej ochronie gatunkowej. Jest to gatunek, który mo¿e byæ pozyskiwany ze œrodowiska przyrodniczego w celach gospodarczych. Mo¿liwe jest pozyskiwanie osobników o œrednicy muszli wiêkszej ni¿ 30 mm przez 30 dni Ryc. 37. Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty NiedŸwiedzie Wielkie PLH280050. Fot. w roku, w okresie od 20 kwietnia do 31 maja. Zachowanie minimal- H. Ignatowicz nego wymiaru muszli œlimaka winniczka jest szczególnie istotne, poniewa¿ zbieranie osobników niewymiarowych (mniejszych 3.9. Opracowanie planów zadañ ochronnych dla nawet o 1-2 mm od dozwolonego wymiaru) powoduje, ¿e znaczna obszarów Natura 2000 czêœæ osobników nie zd¹¿y spe³niæ swojej funkcji rozrodczej warunkuj¹cej przetrwanie lokalnych populacji. Zbieranie winniczków do celów przetwórstwa spo¿ywczego wymaga zezwolenia regionalne- Plan zadañ ochronnych (PZO) stanowi podstawê do prowadzenia go dyrektora ochrony œrodowiska. dzia³añ ochronnych na obszarze Natura 2000, wskazuj¹c niezbêdne, W latach 2014-2016 pozyskiwanie œlimaka winniczka w woje- najpilniejsze do realizacji dzia³ania. Stanowi tak¿e podstawê do apli- wództwie warmiñsko-mazurskim zosta³o wstrzymane. G³ówn¹ kowania o œrodki finansowe, w tym funduszy unijnych, na dzia³ania przyczyn¹ tej decyzji by³a s³aba kondycja populacji tego gatunku, zapewniaj¹ce skuteczn¹ ochronê tych obszarów. Podczas opracowy- wzrost udzia³u w populacji osobników o œrednicy muszli poni¿ej 30 wania PZO dokonuje siê identyfikacji istniej¹cych i potencjalnych mm, zmniejszenie zasiêgu jego wystêpowania oraz mniejsze zagêsz- zagro¿eñ maj¹cych wp³yw na stan ochrony przedmiotów ochrony czenie osobników na poszczególnych stanowiskach. danego obszaru. Okreœla siê cele dzia³añ ochronnych, niezbêdnych W 2016 r. na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowi- dla utrzymania lub odtwarzania w³aœciwego stanu ochrony chronio- ska w Olsztynie przeprowadzone zosta³y badania dotycz¹ce roz- nych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roœlin i zwierz¹t. PZO mieszczenia, liczebnoœci, struktury wielkoœciowej i wiekowej popu- okreœla przede wszystkim dzia³ania ochronne, zarówno z zakresu lacji winniczka w województwie warmiñsko-mazurskim, maj¹ce na ochrony czynnej (np. odkrzaczanie i wykaszanie terenu, budowa celu okreœlenie obecnego stanu populacji tego gatunku. Wykonanie urz¹dzeñ piêtrz¹cych), jak i dzia³ania stanowi¹ce modyfikacje tych badañ umo¿liwi³o porównanie wyników uzyskanych bezpo- dotychczasowych metod gospodarowania (np. preferowanie gatun- œrednio przed i w okresie zaprzestania zbierania. Wczeœniejsze by³y ków po¿¹danych, charakterystycznych dla siedliska). Planuje siê prowadzone w latach 2005-2006 oraz w roku 2014. równie¿ monitoring stanu ochrony przedmiotów ochrony oraz sku- Porównuj¹c wyniki badañ z 2014 i 2016 r. stwierdzono poprawê tecznoœci wykonanych dzia³añ ochronnych. parametrów populacyjnych winniczka. Przede wszystkim odnoto- W 2016 r. ustanowiono plany zadañ ochronnych dla 3 obszarów wano wzrost osobników o wymiarach handlowych (powy¿ej 30 mm Natura 2000: œrednicy muszli) z 55% w 2014 r. do 68% w 2016 r. Nie odnotowano 1. Bieñkowo PH280009 – zarz¹dzenie z dnia 3 marca 2016 r. (Dz. natomiast wiêkszej liczby stanowisk z bardzo czêstym wystêpowa- Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 1115 i 1253), niem tego miêczaka, czy te¿ statystycznie istotnych zmian w zagêsz- 2. Jonkowo-Warka³y PLH280039 – zarz¹dzenie z dnia 7 marca 2016 czeniu winniczka w badanych typach siedlisk (brzegi wód, lasy, ³¹ki, r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 1116 i 1253), nasypy kolejowe, pobocza dróg, siedliska ruderalne i zakrzaczenia). 3. Budwity PLH280010 – zarz¹dzenie z dnia 3 sierpnia 2016 r. (Dz. Najczêœciej winniczek przebywa³ w siedliskach naturalnych Urz. Woj. Warm.-Maz. poz. 3282).

106 3.10. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” Rezerwat biosfery jest to obszar chroniony zawieraj¹cy cenne zasoby przyrodnicze, wyznaczony zgodnie z zasadami programu UNESCO MAB (Man and the Biosphere – Cz³owiek i biosfera). Wed³ug Ramowego statutu œwiatowej sieci rezerwatów biosfery obiekty te tworzy siê, aby promowaæ i demonstrowaæ zrównowa- ¿ony zwi¹zek cz³owieka z biosfer¹. W 2015 r. Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- nie opracowa³a, na zlecenie Ministra Œrodowiska, formularz nomi- nacyjny dla projektowanego rezerwatu biosfery „Jeziora Mazur- skie”, który ma zast¹piæ rezerwat biosfery „Jezioro £uknajno”. W ramach realizacji tego zadania organizowane by³y otwarte spotkania z udzia³em przedstawicieli jednostek samorz¹du terytorialnego, administracji rz¹dowej, ludzi nauki, dzia³aczy spo³ecznych, Ryc. 38. Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty Budwity PLH280010. Fot. J. £aŸniewski przedstawicieli spo³ecznoœci lokalnej. Podpisany zosta³ list inten- cyjny w sprawie przyst¹pienia do prac zwi¹zanych z powo³aniem Rezerwatu Biosfery Jeziora Mazurskie i w³¹czenia terenów gmin, Dokonano równie¿ zmiany (jako wynik kontroli) zarz¹dzeñ miast i nadleœnictw w jego granice. ustanawiaj¹cych plany zadañ ochronnych dla 18 obszarów Natura Do Miêdzynarodowej Rady Koordynacyjnej MAB UNESCO, 2000: Bagna Nietlickie PLB280001, Jezioro Oœwin i okolice za poœrednictwem Ministerstwa Œrodowiska oraz Krajowego Komi- PLB280004, Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007, Jezioro tetu UNESCO, w 2015 r. przekazany zosta³ projekt rezerwatu bios- Dobskie PLB280012, Ostoja Poligon Orzysz PLB280014, Rzeka fery „Jeziora Mazurskie” o powierzchni 57 751,97 ha. Obejmowa³ Pas³êka PLH280006, Ostoja Dru¿no PLH280028, Murawy ko³o on teren od Jeziora Probarskiego na pó³nocnym zachodzie po Jezioro Pas³êka PLH280031, Uroczysko Markowo PLH280032, Warmiñ- Œniardwy na pó³nocnym wschodzie. Na po³udniu rozci¹ga³ siê od skie Buczyny PLH280033, Jezioro Woszczelskie PLH280034, Jeziora Zdru¿no po Jeziora Jegocin i Seksty, obejmuj¹c tak¿e Jezioro Dolina Kakaju PLH280036, Jezioro Wukœniki PLH280038, Ostoja Nidzkie. nad Oœwinem PLH280044, Ostoja Napiwodzko-Ramucka Po œwiatowym kongresie rezerwatów biosfery, który odby³ siê PLH280052, Ostoja I³awska PLH280053, Mazurskie Bagna w marcu 2016 r., Rada Koordynacyjna wyst¹pi³a o uzupe³nienie PLH280054 oraz Mazurska Ostoja ¯ó³wia Baranowo PLH280055. strefy przejœciowej w po³udniowej czêœci projektowanego rezerwatu Zmieniono równie¿ PZO dla obszarów po³o¿onych czêœciowo „Jeziora Mazurskie”, wnosz¹c jednoczeœnie o dokonanie powy¿szego uzupe³nienia w porozumieniu z w³adzami lokalnymi. W sierpniu w województwach oœciennych, ustanowionych wspólnie z Regio- i wrzeœniu przeprowadzono spotkania z udzia³em przedstawicieli nalnym Dyrektorem Ochrony Œrodowiska w Bydgoszczy dla obsza- samorz¹dów terytorialnych (gminy Pisz i Ruciane-Nida) oraz ru Dolina Drwêcy PLH280001 oraz Regionalnym Dyrektorem zarz¹dcami terenu (nadleœnictwa Pisz i Maskuliñskie oraz Regional- Ochrony Œrodowiska w Warszawie dla obszarów Doliny Omulwi na Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Bia³ymstoku), w wyniku któ- i P³odownicy PLB140005 oraz Doliny Wkry i M³awki PLH140008. rych dokonano dodatkowego w³¹czenia do rezerwatu fragmentów Ze sporz¹dzon¹ dokumentacj¹ planów oraz ustanowionymi pla- terenów tych gmin i nadleœnictw. Instytucje te podpisa³y równie¿ nami zadañ ochronnych, obwieszczeniami o konsultacjach spo³ecz- listy poparcia dla rezerwatu w zmienionych granicach. nych, o sposobie uwzglêdnienia uwag zg³oszonych w ramach konsul- We wrzeœniu 2016 r. opracowano now¹ mapê strefowania tacji oraz o przyjêciu dokumentów, a tak¿e innymi informacjami rezerwatu biosfery, któr¹ przekazano Miêdzynarodowej Radzie zwi¹zanymi z realizacj¹ projektu mo¿na zapoznaæ siê na stronie Biu- Koordynacyjnej MAB UNESCO wraz ze zaktualizowanym formu- letynu Informacji Publicznej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowi- larzem nominacyjnym. Wg tego projektu rezerwat obejmie ska w Olsztynie: http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/zarzadzenia-regional- powierzchniê 58 693,71 ha, w tym: strefa centralna 6 786,90 ha, stre- nego-dyrektora-ochrony-srodowiska-w-olsztynie oraz http://bip.ol- fa buforowa 13 499,93 ha, strefa przejœciowa 38 406,88 ha. sztyn.rdos.gov.pl/obwieszczenia-i-zawiadomienia. Decyzja dotycz¹ca powo³ania rezerwatu podjêta zostanie na kongresie rezerwatów biosfery w czerwcu 2017 r.

4. PODSUMOWANIE

Województwo warmiñsko-mazurskie z uwagi na swoje walory mii i Mazur oraz bêdzie stanowiæ podkreœlenie jego walorów przy- przyrodnicze uwa¿ane jest za jeden z najpiêkniejszych regionów rodniczych u¿ytkowanych wg zasady zrównowa¿onego rozwoju. Polski. Decyduje o tym szata roœlinna ukszta³towana zarówno przez Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, m.in. czynniki naturalne (w tym l¹dolód), jak i dzia³alnoœæ cz³owieka. dziêki dotacjom ze œrodków zewnêtrznych (Wojewódzki Fundusz Obfitoœæ wód i terenów podmok³ych, mozaika siedlisk, rozleg³e lasy Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, fundusz (tworz¹ce zwarte kompleksy), po³o¿enie w pó³nocnej czêœci kraju, LIFE, Program Operacyjny Infrastruktura i Œrodowisko), a tak¿e a tak¿e niski stopieñ uprzemys³owienia i zaludnienia decyduj¹ dziêki œrodkom w³asnym realizuje zadania, które s³u¿¹ zachowaniu o wysokiej ró¿norodnoœci fauny. Warunkuj¹ one równie¿ bogactwo ró¿norodnoœci biologicznej województwa. Pamiêtajmy jednak, ¿e i ró¿norodnoœæ krajobrazów. Piêkno tej czêœci kraju potwierdzone ochrona przyrody i dba³oœæ o œrodowisko jest obowi¹zkiem ka¿dego zosta³o na arenie miêdzynarodowej uzyskuj¹c rozg³os w konkursie na 7 Nowych Cudów Natury. z nas. Równie¿ powo³anie powiêkszonego rezerwatu biosfery jest szans¹ na utrzymanie miêdzynarodowego presti¿u dla regionu War-

107 Fot. Grzegorz Pop³awski

VII. HA£AS

1. HA£AS W ŒRODOWISKU

Ustawa prawo ochrony œrodowiska pojêciem ha³asu okreœla wszyst- po³¹czeñ, a nawet ich likwidacj¹ jego udzia³ w zak³ócaniu komfortu kie dŸwiêki zawieraj¹ce siê w przedziale czêstotliwoœci od 16 Hz do akustycznego maleje. 16 000 Hz. Ze wzglêdu na wysok¹ dokuczliwoœæ i szkodliwoœæ zdro- Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego zlokalizo- wotn¹ ha³as jest niepo¿¹danym i bardzo uci¹¿liwym zanieczyszcze- wanych jest kilkanaœcie lotnisk sportowych. S¹ to niewielkie obiekty niem œrodowiska. Niestety we wspó³czesnym œwiecie staje siê zja- przewa¿nie trawiaste do obs³ugi niedu¿ych samolotów cywilnych wiskiem coraz powszechniejszym, a liczba osób nara¿onych na i œmig³owców ratunkowych. Ruch lotniczy ma raczej charakter ponadnormatywny ha³as systematycznie wzrasta. rekreacyjny i okolicznoœciowy. Z pocz¹tkiem 2016 roku dzia³alnoœæ W województwie warmiñsko-mazurskim klimat akustyczny rozpoczê³o lotnisko w Szymanach ko³o Szczytna. Obiekt obs³uguje kszta³towany jest w g³ównej mierze przez ha³as komunikacyjny, po³¹czenia krajowe i miêdzynarodowe z niedu¿¹ intensywnoœci¹ z czego najwiêksz¹ uci¹¿liwoœæ stanowi ruch samochodów osobo- ruchu pasa¿erskiego. Liczba rocznych operacji lotniczych nie prze- wych i ciê¿arowych. Najwiêksze natê¿enie ruchu ma miejsce na dro- kracza 5000, st¹d obiekt nie podlega obowi¹zkowi monitorowania gach krajowych w kierunku trójmiasta, przejœæ granicznych z Obwo- z mocy prawa. dem Kaliningradzkim w Grzechotkach, Bezledach oraz w kierunku wschodniej granicy pañstwa. Wed³ug danych statystycznych Ha³as instalacyjny jest generowany przez pracuj¹ce urz¹dzenia d³ugoœæ utwardzonych dróg publicznych w województwie wynosi i instalacje w zak³adach przemys³owych. Ma zdecydowanie charak- 13 340 km, z czego 1 327 km to drogi krajowe, 1 942 km – drogi ter lokalny, a stopieñ uci¹¿liwoœci dla ludnoœci jest œciœle zwi¹zany wojewódzkie, 6 935 km – drogi powiatowe, 3 136 km – drogi gmin- z odleg³oœci¹ obiektów przemys³owych od zabudowy mieszkanio- ne. Blisko 15% d³ugoœci sieci dróg publicznych stanowi¹ drogi prze- wej. W województwie warmiñsko-mazurskim najwiêksze zak³óce- biegaj¹ce w granicach miast. I to w³aœnie odcinki miejskie tras nia komfortu akustycznego powoduj¹ zak³ady przetwórstwa rol- komunikacyjnych, zw³aszcza tych obs³uguj¹cych ruch tranzytowy no-spo¿ywczego, przetwórstwa drewna w tym produkcji mebli, stanowi¹ najwiêksz¹ uci¹¿liwoœæ akustyczn¹. energetyki cieplnej, ¿wirownie, obiekty handlowe i rekreacyjne, Ha³as generowany przez przejazdy poci¹gów ma postaæ zda- punkty skupu z³omu, wytwórnie wyrobów betonowych, sk³ady rzeñ incydentalnych. W zwi¹zku z wygaszaniem kolejnych materia³ów budowlanych.

2. BADANIA KLIMATU AKUSTYCZNEGO ŒRODOWISKA

2.1. Ha³as drogowy wyznaczono 5 punktów. Celem by³o wyznaczenie d³ugookresowego poziomu ha³asu w jednym punkcie i poziomów krótkotermino- wych w pozosta³ych czterech. Punkty kontrolne zlokalizowano Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie w 2016 w obszarach podlegaj¹cych ochronie akustycznej z mocy ustawy roku przeprowadzi³ badania monitoringowe ha³asu drogowego w 3 z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska (t.j. Dz.U. miastach województwa warmiñsko-mazurskiego: Mr¹gowie, Rynie 2017, poz. 519). W 2016 roku by³y to obszary zabudowy wieloro- i Suszu. Zgodnie z zapisami Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska w województwie warmiñsko-mazurskim na lata dzinnej oraz zabudowy jednorodzinnej. 2016-2020 pomiary ha³asu wykonano w 15 punktach kontrolnych, Poziom d³ugookresowy ha³asu charakteryzuj¹cych jednorodne odcinki dróg najbardziej obci¹¿one ruchem pojazdów samochodowych. £¹cznie zbadano 6,08 km jed- D³ugookresowy poziom ha³asu w œrodowisku opisuj¹ wskaŸniki norodnych czêœci, co stanowi 5,1% d³ugoœci sieci drogowej w anali- LDWN iLN.LDWN odnosi siê do wszystkich pór doby w ci¹gu roku zowanych miejscowoœciach. W ka¿dym z miast do obserwacji (pory dnia, wieczoru i nocy). LN okreœla poziom ha³asu w odniesie-

109 Tabela 20. D³ugookresowe poziomy ha³asu komunikacyjnego w 2016 roku

D³ugookresowy dopuszczalny Obliczony d³ugookresowy œred- Wartoœæ przekroczenia pozio- Lokalizacja punktu pomiarowego œredni poziom dŸwiêku dla da- ni poziom dŸwiêku [dB] mu dopuszczalnego [dB] nego punktu [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 adres LDWN LN LDWN LN LDWN LN d³ugoœæ E szerokoœæ N Mr¹gowo ul. Sk³odowskiej-Curie 21,299972 53,863444 68,2 59,1 68 59 0,2 0,1 Ryn ul. Partyzantów 21,542167 53,938472 65,9 56,2 68 59 - - Susz ul. Piastowska 19,335528 53,715972 64,5 54,7 68 59 - -

Tabela 21. Poziomy krótkookresowe ha³asu komunikacyjnego w 2016 roku

Równowa¿ny poziom dŸwiêku Dopuszczalny poziom ha³asu Wartoœæ przekroczenia pozio- Lokalizacja punktu pomiarowego dla czasu odniesienia [dB] dla danego punktu [dB] mu dopuszczalnego [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 adres LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN d³ugoœæ E szerokoœæ N Mr¹gowo, ul. Wojska Polskiego 21,305528 53,849222 68,8 62,1 65 56 - - Mr¹gowo ul. Wojska Polskiego 6i 21,304861 53,860583 65,3 57,1 65 56 - - Mr¹gowo, ul. Brzozowa 21,294667 53,864611 65,3 56 65 56 - - Mr¹gowo, ul. Mrongowiusza 21,298556 53,873028 66,3 55,1 61 56 - - Ryn, ul. Nowickiego 5 21,5435 53,939917 61,2 51,2 65 56 - - Ryn, ul. Œwierczewskiego 30 21,547722 53,935333 60,5 51,6 65 56 - - Ryn, ul. Miko³aja Kopernika 48 21,557194 53,939694 67,5 61,1 65 56 - - Ryn, ul. Zamiejska 21,556139 53,937861 61,6 51 65 56 - - Susz ul. Piastowska 27 19,334222 53,712111 63,9 55,2 65 56 - - Susz ul. Prabucka 10 19,336333 53,720028 64 58 65 56 - 2 Susz ul. I³awska 13 19,342528 53,71925 67,7 59,6 65 56 - - Susz ul. S³owiañska 16 19,33425 53,716806 55,6 47 65 56 - - niu do wszystkich nocy w roku. W celu wyznaczenia d³ugookreso- minowe poziomy ha³asu miesz¹ siê w ustalonych normach dla dane- wego poziomu ha³asu w œrodowisku pos³u¿ono siê metod¹ uprosz- go sposobu u¿ytkowania obszaru. W czasie odniesienia dla pory czon¹, opracowan¹ w Zak³adzie Akustyki Œrodowiska Instytutu nocy tylko w jednym punkcie wyznaczony poziom równowa¿ny Ochrony Œrodowiska. Pomiary wykonano metod¹ ci¹g³ej rejestracji przekroczy³ wartoœæ dopuszczaln¹ o 2 decybele. Ponadnormatywny dla potoku ruchu przekraczaj¹cego 300 poj/h. W przypadku mniej- ha³as nocny zaobserwowano w Suszu w punkcie zlokalizowanym szej liczby przeje¿d¿aj¹cych w ci¹gu godziny pojazdów stosowano przy ulicy Prabuckiej. metodê pojedynczych zdarzeñ akustycznych. Badania monitoringowe wykaza³y brak przekroczeñ dopusz- 2.2. Ha³as kolejowy czalnego poziomu d³ugoterminowego wyra¿onego wskaŸnikiem Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie w 2016 L iL w dwóch miastach: Rynie i Suszu. Nieznaczne przekro- DWN N roku po raz pierwszy przeprowadzi³ badania ha³asu kolejowego. czenie d³ugoterminowych norm dopuszczalnych dŸwiêku odnoto- Pomiary wykonano w dwóch lokalizacjach. Punkt w Nikielkowie wano przy ulicy Sk³odowskiej-Curie w Mr¹gowie. Ponadnorma- charakteryzuje odcinek Olsztyn-Korsze, a punkt w I³awie odcinek tywny ha³as wystêpowa³ na odcinku drogi o d³ugoœci 550 metrów. I³awa-Susz. Liczba poruszaj¹cych siê nimi pojazdów szynowych Zestawienie obliczonych poziomów d³ugoterminowych ha³asu okaza³a siê niewystarczaj¹ca (zw³aszcza w porze nocy) do wylicze- w punktach monitoringowych oraz obowi¹zuj¹cych poziomów nia wskaŸników krótkookresowych L iL zgodnie z obo- dopuszczalnych ze wzglêdu na dominuj¹cy sposób u¿ytkowania AeqD AeqN wi¹zuj¹c¹ metodyk¹. Uzyskany i prezentowany wynik nie jest war- obszaru zawiera tabela 20. toœci¹ normatywn¹ w rozumieniu przepisów prawa i stanowi jedy- Poziom krótkookresowy ha³asu nie wartoœæ przybli¿on¹. Uzyskane wyniki z pomiarów ha³asu kolejowego prezentuje tabela 22. Krótkookresowy poziom dŸwiêku opisuj¹ wskaŸniki rozumiane jako równowa¿ny poziom dŸwiêku dla pory dnia - LAeqD oraz rów- 2.3. Ha³as przemys³owy nowa¿ny poziom dŸwiêku dla pory nocy LAeqN. Powy¿sze parametry wyznaczono w oparciu o dobowe badania ha³asu w za³o¿onych W 2016 roku dzia³ania kontrolne pod k¹tem przestrzegania norm punktach kontrolnych. Pomiary wykonano metod¹ ci¹g³ej rejestracji akustycznych wraz pomiarami ha³asu podjêto wobec 41 zak³adów dla potoku ruchu przekraczaj¹cego 300 poj/h. W przypadku mniej- przemys³owych. W ogólnej liczbie skontrolowanych w tym trybie szej liczby przeje¿d¿aj¹cych w ci¹gu godziny pojazdów stosowano obiektów – 26 pracowa³o w porze nocnej. Niedotrzymanie poziomu metodê pojedynczych zdarzeñ akustycznych. Uzyskane równowa- dopuszczalnego dla pory dnia stwierdzono w 9 zak³adach. Przekro- ¿ne poziomy dŸwiêku dla poszczególnych czasów odniesienia czenia zawiera³y siê w przedziale 0,1–10,8 dB. Instalacje technolo- zawiera tabela 21. We wszystkich punktach kontrolnych krótkoter- giczne w 11 obiektach emitowa³y ha³as przewy¿szaj¹cy poziom

110 Tabela 22. Równowa¿ne poziomy ha³asu kolejowego w 2016 roku

Równowa¿ny poziom dŸwiêku dla czasu Dopuszczalny poziom ha³asu dla danego Lokalizacja punktu pomiarowego odniesienia [dB] punktu [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 linia kolejowa LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN d³ugoœæ E szerokoœæ N Olsztyn-Korsze, Nikielkowo 20,567028 53,803611 58 58 65 56 I³awa-Susz, I³awa ul. Królowej Jadwigi 19,566167 53,592222 65,9 66,2 65 56

Tabela 23. Wartoœci przekroczeñ dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w kontrolowanych w 2016 roku obiektach przemys³owych

Wartoœæ przekroczenia poziomu dopuszczalnego [dB] Nazwa zak³adu Miejscowoœæ LAeqD LAeqN GALWAN Sp. z o.o. Gronowo Górne - 0,6 Gospodarstwo Rolne G¹siorowo G¹siorowo - 11,5 Restauracja Œwitezianka Rybno - 2,5 Agroturystyka Miros³aw Jarz¹bek Stêpieñ - 1,2 ML Sp. z o.o. Gronowo Górne 0,9 9,5 Sklep nr 27 w Ornecie Orneta 3,5 8,5 Przedsiêbiorstwo Us³ugowo-Handlowe "CHEMIROL" Sp z o.o. Oddzia³ w I³awie I³awa - 5,7 Sery ICC Pas³êk Sp. z o.o. Pas³êk - 0,9 Sklep RAST nr 62 Dzia³dowo 10,8 20,8 PRIM sklep spo¿ywczy Dzia³dowo 8,2 20 SZYNAKA-MEBLE Sp. z o.o. Lubawa - 9,1 "SELMET" B.J.Rudniccy Spó³ka Jawna Elbl¹g 0,4 nie pracuje w nocy FU-WI Sp. z o.o. Elbl¹g 0,1 nie pracuje w nocy La Capra Fitness Club Elbl¹g 2,6 nie pracuje w nocy Z³o¿e mineralne Januszkowo B Januszkowo 1,5 nie pracuje w nocy Browar Warmia Olsztyn 1,0 nie pracuje w nocy dopuszczalny ustalony dla pory nocnej. Zaobserwowane przekro- nych w 2016 roku stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych war- czenia mieœci³y siê w przedziale 0,9–20,8 dB. Zestawienie zak³a- toœci ha³asu w porze dnia lub nocy zawiera tabela 23. dów, w których w drodze czynnoœci kontrolnych, przeprowadzo-

3. WNIOSKI

Klimat akustyczny monitorowanych w 2016 roku miejscowoœci Specyfika ruchu kolejowego w województwie warmiñsko-mazur- województwa warmiñsko-mazurskiego w przewa¿aj¹cej czêœci nie skim wymaga zastosowania innej procedury pomiarowej w celu stanowi zagro¿enia zdrowotnego dla ich mieszkañców. Przekrocze- uzyskania wyników normatywnych. nia poziomu krótkoterminowego oraz d³ugookresowego dotycz¹ Instalacje przemys³owe emituj¹ ha³as o zasiêgu lokalnym. Prze- odcinków dróg miejskich przebiegaj¹cych w centrum miejscowoœci kroczenia poziomów dopuszczalnych rzêdu 20 dB stanowi¹ wysok¹ i prowadz¹cych ruch do granicy miasta (tzw. trasy wylotowe). uci¹¿liwoœæ akustyczn¹ dla okolicznych mieszkañców. Podjête W celu poprawy komfortu akustycznego w tych rejonach nale¿y rozdzia³ania kontrolne przywróci³y komfort akustyczny w otoczeniu wa¿yæ ograniczenie prêdkoœci. zak³adów. Pilota¿owe pomiary ha³asu kolejowego sugeruj¹ mo¿liwoœæ przekroczeñ poziomów dopuszczalnych, zw³aszcza w porze nocnej.

111 Fot. Grzegorz Pop³awski

VIII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE

1. RÓD£A PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH

Pola elektromagnetyczne stanowi¹ nieod³¹czny element œrodowiska cyjnych dla nadajników radiokomunikacyjnych wyniós³ blisko cz³owieka. Na Ziemi od zawsze wystêpuje naturalne pole magne- 43%. Pod k¹tem technologii nadawanego sygna³u dominuj¹cy tyczne i elektryczne stanowi¹c swoist¹ barierê przed szkodliwym udzia³ maj¹ urz¹dzenia GSM pracuj¹ce w paœmie czêstotliwoœci 900 promieniowaniem kosmicznym. Gwa³towny rozwój myœli technicz- MHz, jednak¿e najwiêkszy roczny przyrost liczbowy rzêdu 80% nej spowodowa³ pojawienie siê w przestrzeni ¿yciowej cz³owieka dotyczy urz¹dzeñ w technologii LTE. W 2016 po raz pierwszy odno- Ÿróde³ wytwarzaj¹cych sztuczne promieniowanie elektromagne- towano spadek liczby nadajników w konkretnej grupie urz¹dzeñ. tyczne. Liczba tych Ÿróde³ nieustannie wzrasta. Z koñcem grudnia 2016 roku wa¿noœæ straci³o 69 decyzji dla sygna³u W województwie warmiñsko-mazurskim do Ÿróde³ sztucznego przekazywanego technologi¹ CDMA w paœmie o czêstotliwoœci 450 promieniowania elektromagnetycznego o najwiêkszym znaczeniu MHz. Zestawienie liczby nadajników na podstawie rejestru Urzêdu nale¿¹: Komunikacji Elektronicznej w latach 2015–2017 z podzia³em na – stacje bazowe telefonii komórkowej, pasma czêstotliwoœci nadawanego sygna³u zawiera tabela 24. – nadajniki radiowo-telewizyjne, Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej œciœle uzale- – przesy³owe linie energetyczne wysokiego napiêcia – powy- ¿niona jest od liczby ludnoœci na danym terenie. W miastach powia- ¿ej 110 kV i zwi¹zane z nimi stacje elektroenergetyczne. towych, a zw³aszcza w Olsztynie i Elbl¹gu jest wiêcej urz¹dzeñ do Najbardziej dynamicznym przeobra¿eniom podlega infrastruktura transmisji danych ni¿ w pozosta³ych miejscowoœciach wojewódz- teleinformatyczna w zwi¹zku z ci¹g³ym rozwojem technologicznym twa. Rozmieszczenie nadajników telefonii komórkowej na obszarze ca³ej bran¿y. Ma to swoje odzwierciedlenie w liczbach wydawanych województwa warmiñsko-mazurskiego wed³ug najnowszego reje- pozwoleñ radiowych przez Urz¹d Komunikacji Elektronicznej. Jest stru UKE przedstawia mapa 18. to obraz oczywiœcie szacunkowy ze wzglêdu na charakter danych. Na obszarze Warmii i Mazur sygna³ naziemnej telewizji cyfro- Wydanie pozwolenia przez UKE nie jest to¿same z funkcjonowa- wej przekazywany jest do odbiorców z 11 stacji przekaŸnikowych niem urz¹dzenia na dzieñ udostêpnienia rejestru. Aktualny rejestr zlokalizowanych w Olsztynie, Elbl¹gu, Gi¿ycku, I³awie, Nowym pozwoleñ radiowych z czerwca 2017 roku zawiera 6466 wa¿nych Mieœcie Lubawskim, Kêtrzynie i Mr¹gowie. Na wysokich masztach decyzji dla nadajników radiokomunikacyjnych na terenie woje- we wskazanych miejscowoœciach zainstalowanych jest ³¹cznie 50 wództwa warmiñsko-mazurskiego. W odniesieniu do poprzedniego nadajników. roku (rejestr z czerwca 2016 roku) liczba wa¿nych pozwoleñ dla Sieæ przesy³owa energii elektrycznej najwy¿szych napiêæ obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego wzros³a o 1184. Na w województwie warmiñsko-mazurskim obejmuje linie o napiêciu przestrzeni trzech ostatnich lat 2014–2016 przyrost decyzji lokaliza- 400 kV i 220 kV. W kierunku Olsztyna energia elektryczna p³ynie

Tabela 24. Zestawienie liczbowe nadajników radiokomunikacyjnych w latach 2015–2017

CDMA UMTS LTE GSM

Stan z dnia: 420 450 900 1800 2100 800 1800 2100 2600 900 1800 RAZEM RAZEM RAZEM RAZEM RAZEM MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz czerwiec 2015 49 69 118 909 b.d. 866 1775 121 584 19 0 603 1435 574 2009 4505 czerwiec 2016 50 69 119 958 b.d. 993 1951 346 721 165 202 1088 1453 671 2124 5282 czerwiec 2017 50 0 50 1081 2 1062 2145 524 911 192 416 2043 1481 747 2228 6466

113 ab

Mapa 18. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: a) nadajniki UMTS, b) nadajniki LTE, c) nadajniki GSM, d) nadajniki CDMA (Ÿród³o: www.uke.gov.pl) z Gdañska nitk¹ o napiêciu 400 kV, a z W³oc³awka i Ostro³êki nitka- biega linia przesy³owa 400 kV ³¹cz¹ca Polskê z Litw¹ tzw. mostem mi o napiêciu 220 kV. W okolicach E³ku przez województwo prze- elektroenergetycznym.

2. MONITORING PÓL ELKTROMAGNETYCZNYCH

Monitoring pól elektromagnetycznych jest realizowany na podsta- listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okreso- wie zapisów art. 123 ustawy Prawo ochrony œrodowiska. Celem, wych badañ poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku. któremu s³u¿y to dzia³anie jest obserwacja zmian poziomów sk³ado- Pomiary natê¿eñ sk³adowej elektrycznej wykonano w przedziale wej elektrycznej pola elektromagnetycznego generowanego i wpro- czêstotliwoœci 3 MHz – 3000 MHz w miejscach dostêpnych dla lud- wadzanego do œrodowiska przez Ÿród³a sztucznych pól elektroma- noœci w trzech typach obszarów: gnetycznych. Szczegó³owy program badañ na rok 2016 precyzuje – centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców Program Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa powy¿ej 50 tysiêcy – 15 punktów, warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2020, zatwierdzony przez pozosta³e miasta – 15 punktów, G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska. Zgodnie z jego zapisa- – mi WIOŒ w Olsztynie w 2016 roku wykona³ pomiary natê¿eñ pól – miejscowoœci wiejskie – 15 punktów. elektromagnetycznych w 45 punktach na terenie ca³ego wojewódz- Lokalizacjê punktów pomiarowo-kontrolnych pól elektromagne- twa. Badania przeprowadzono w nastêpuj¹cych miejscowoœciach: tycznych w œrodowisku na obszarze województwa warmiñsko- Elbl¹g, E³k, Olsztyn, Lidzbark Warmiñski, Orneta, Lubawa, Susz, -mazurskiego przedstawia mapa 19. W ka¿dym punkcie pomiar Go³dap, Olecko, Orzysz, Pisz, Ruciane-Nida, Lelkowo, Wilczêta, wykonano jeden raz w ci¹gu roku kalendarzowego, w jednym z dni Skowrony, Rychliki, Szymbark, Markusy, Milejewo, Zagaje, Bara- roboczych, miêdzy godzin¹ 10 a 16 z zachowaniem nastêpuj¹cych nowo, Wieliczki, Mi³ki, Szczechy Wielkie, Wejsuny, Piecki, parametrów: dodatnia temperatura powietrza, wilgotnoœæ do 78%, Sorkwity. brak deszczu. Pomiar wykonano sond¹ pomiarow¹ na wysokoœci Badania poziomów pól elektromagnetycznych przeprowadzo- 2 metrów nad poziomem terenu w odleg³oœci nie mniejszej ni¿ 100 no w oparciu o zapisy rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 12 metrów od Ÿróde³ PEM.

114 Mapa 19. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2016 roku

3. WYNIKI POMIARÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH W ŒRODOWISKU

Mierzone wartoœci natê¿eñ pól elektromagnetycznych w ustalonych wiejskich. Wyznaczone œrednie ze wszystkich pomiarów dla danego punktach w województwie warmiñsko-mazurskim w 2016 roku obszaru zawiera tabela 26. Zmiennoœæ wartoœci œrednich w poszcze- mieœci³y siê w przedziale 0–1,2 V/m. Najwy¿szy poziom sk³adowej gólnych obszarach badañ na przestrzeni trzech lat jest niewielka, ich elektrycznej zaobserwowano w E³ku przy ulicy Suwalskiej. Odnoto- wartoœci kszta³tuj¹ siê na podobnym poziomie (rycina 39). wana wartoœæ rzêdu 1,18 V/m stanowi³a niespe³na 17% wartoœci Najwy¿sze zmierzone natê¿enie pól elektromagnetycznych na dopuszczalnej. W trzech punktach pomiarowych wskazania mierni- przestrzeni lat 2014–2016 wynosi³o 1,8 V/m i wyst¹pi³o na obszarze ka nie przekracza³y dolnej granicy oznaczalnoœci przyrz¹du, miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. Odnotowana wartoœæ wynosz¹cej 0,1 V/m. Uœrednione wartoœci dla trzech typów obsza- stanowi zaledwie 26% poziomu dopuszczalnego. Maksymalne war- rów mieœci³y siê w normie dla tych terenów. W ¿adnym punkcie pomiarowo-kontrolnym nie stwierdzono przekroczenia dopuszczal- 0,7 nej wartoœci sk³adowej elektrycznej promieniowania elektromagne- Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców tycznego ustalonej na poziomie 7 V/m. Wyniki pomiarów PEM powy¿ej 50 tys. 0,6 Pozosta³e miasta z 2016 roku zawiera tabela 25. Tereny wiejskie

W 2016 roku zakoñczy³ siê trzeci trzyletni cykl pomiarowy, 0,5 który obejmowa³ lata 2014–2016. Przeprowadzone pomiary w 135 punktach w trzech kategoriach obszarów miejsc dostêpnych dla lud- 0,4 noœci nie wykaza³y przekroczeñ wartoœci dopuszczalnej 7 V/m, ustalonej dla sk³adowej elektrycznej promieniowania elektromagne- 0,3 tycznego. Wszystkie zmierzone wartoœci w pomiarach elementar- 0,2 nych zawiera³y siê w przedziale 0–2 V/m.

Analizuj¹c poziomy œrednie natê¿eñ z lat 2014–2016 mo¿na 0,1 stwierdziæ, ¿e najwiêksze oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych ma miejsce na obszarach o wiêkszej liczbie mieszkañców i maleje wraz 0 z gêstoœci¹ zaludnienia. Najwy¿sze œrednie odnosz¹ siê do miast o licz- 2014 2015 2016 Ryc. 39. Œrednie natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach 2014–2016 bie mieszkañców przekraczaj¹cej 50 tys., a najni¿sze do miejscowoœci

115 Tabela 25. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycnych wykonanych w 2016 roku

Lokalizacja punktu pomiarowego Wartoœæ pomiaru sk³adowej elektrycznej pro- Œrednia arytmetyczna L.p. Wspó³rzêdne geograficzne WGS84 mieniowania elektromagnetycznego [V/m] Adres dla obszaru D³ugoœæ E Szerokoœæ N Miernik NARDA* Miernik PMM*

centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. 1 Elbl¹g ul. S³oneczna 19,409806 54,162083 0,41 - 2 Elbl¹g ul. Koœciuszki 27-29 19,418889 54,162028 0,31 - 3 Elbl¹g ul. Œwierkowa 19,414139 54,17725 0,47 - 4 Elbl¹g ul. Czêstochowska 2B 19,428028 54,181278 0,73 - 5 Elbl¹g ul. Wie¿owa 1 19,396 54,159583 0,22 6 E³k ul. Królowej Jadwigi 22,332444 53,814361 0,22 < 0,2 7 E³k ul. Suwalska 22,366972 53,829361 0,82 1,18 8 E³k ul. Przemys³owa 22,378056 53,810083 0,7 0,81 0,515200 9 E³k ul. Grajewska 22,367028 53,806194 0,43 0,54 10 E³k ul. Koœciuszki 22,364361 53,820917 0,46 0,73 11 E³k ul. Toruñska 16 22,349306 53,830417 0,69 1,09 12 E³k ul. Curie-Sk³odowskiej 1 22,368972 53,825444 0,29 0,36 13 E³k ul. Grodzieñska 12 22,341778 53,833972 0,27 0,31 14 E³k ul. Letniskowa 2 22,377222 53,802083 0,13 < 0,2 15 Olsztyn ul. Obr.Tobruku i Armii Kraj. 20,465056 53,766556 0,72 0,79 pozosta³e miasta 16 Lidzbark Warmiñski pl. Wolnoœci 2 20,580444 54,126056 0,44 - 17 Lidzbark Warmiñski ul. Szwole¿erów 10 20,569861 54,128889 0,16 - 18 Orneta ul. Koœcielna 2 20,129889 54,115222 0,65 - 19 Lubawa ul. Rynek 12 19,750167 53,504167 0,22 - 20 Lubawa ul. Biblii Gutenberga/Kopernika 19,753583 53,506055 0,66 - 21 Susz ul. Stare Miasto 19,338611 53,718222 0,58 - 22 Go³dap ul. Koœciuszki 22,295917 54,304472 0,19 0,24 23 Olecko pl. Wolnoœci 25 22,50525 54,038083 0,32 0,38 0,352917 24 Olecko ul. Zana 22,511638 54,028027 0,31 < 0,2 25 Orzysz ul. 22 Lipca 21,949222 53,811306 0,24 0,23 26 Orzysz ul. Kolejowa 21,939444 53,803667 0,3 0,36 27 Pisz ul. Koœciuszki 21,809 53,6295 0,32 0,22 28 Pisz ul. Jagie³³y 29 21,818556 53,625639 0,63 0,69 29 Ruciane-Nida ul. Dworcowa 21,563278 53,649194 0,24 0,27 30 Ruciane-Nida ul. Kwiatowa 1 21,535444 53,63975 0,33 0,39 tereny wiejskie 31 Lelkowo 20,224806 54,324222 0,35 - 32 Wilczêta 19,882667 54,168472 0,18 - 33 Skowrony 19,889889 54,063278 0,22 - 34 Rychliki 19,528111 53,984917 0,25 - 35 Szymbark 19,485527 53,644888 < 0,1 - 36 Markusy 19,384944 54,047639 0,8 - 37 Milejewo 19,546639 54,219583 < 0,1 - 38 Zagaje 20,175278 54,372222 0,39 - 0,231818 39 Baranowo 21,448556 53,827333 < 0,1 < 0,2 40 Wieliczki 22,567944 53,98525 0,22 0,23 41 Mi³ki 21,872583 53,943417 0,28 0,34 42 Szczechy Wielkie 21,810583 53,691 0,25 0,24 43 Wejsuny 21,619416 53,688027 0,25 0,33 44 Piecki 21,340556 53,754361 0,13 < 0,2 45 Sorkwity 21,143778 53,846444 0,19 < 0,2

*NARDA - miernik o dolnej granicy oznaczalnoœci 0,1 V/m, PMM - miernik o dolnej granicy oznaczalnoœci 0,2 V/m

116 Tabela 26. Wartoœci œrednie natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach Tabela 27. Wartoœci maksymalne natê¿eñ pól elektromagnetycznych 2014–2016 zmierzone w latach 2014–2016

Kategoria obszaru Kategoria obszaru

Rok Centralne dzielnice lub osiedla Rok Centralne dzielnice lub osiedla Pozosta³e miasta Tereny wiejskie Pozosta³e miasta Tereny wiejskie badañ miast o liczbie mieszkañców badañ miast o liczbie mieszkañców [V/m] [V/m] [V/m] [V/m] powy¿ej 50 tys. [V/m] powy¿ej 50 tys. [V/m] 2014 0,61 0,44 0,18 2014 1,80 1,31 0,56 2015 0,50 0,35 0,21 2015 0,96 0,79 0,75 2016 0,52 0,35 0,23 2016 1,18 0,69 0,80

50 toœci natê¿eñ sk³adowej elektrycznej w poszczególnych latach Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. Pozosta³e miasta badañ przedstawia tabela 27. Tereny wiejskie Rozk³ad czêstoœci poszczególnych klas wielkoœci pojedyn- 40 czych pomiarów PEM w trakcie trzyletnich badañ (rycina 40) poka- zuje, ¿e 96% wyników zawiera siê w przedziale 0–1 V/m. Oznacza 30 to, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ wskazañ aparatury pomiarowej,

a tym samym poziom pól elektromagnetycznych w œrodowisku Czêstoœæ 20 w województwie warmiñsko-mazurskim nie przekracza 14% warto- œci dopuszczalnej. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e 28% wszystkich pomiarów stanowi¹ wskazania sondy miernika poni¿ej dolnej granicy ozna- 10 czalnoœci przyrz¹du (wartoœæ bliska 0). Dotyczy to g³ównie obsza- rów wiejskich i ma³ych miast. Wskazania aparatury powy¿ej warto- 0 œci 1 V/m by³y zdarzeniami pojedynczymi w stosunku do iloœci 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Wartoœæ sk³adowej elektrycznej [V/m] wykonanych pomiarów i mia³y miejsce na obszarach o najwiêkszej Ryc. 40. Histogram natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach 2014–2016 liczbie mieszkañców.

4. WNIOSKI

1. Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku mowej zarówno w pomiarach elementarnych jak i uœrednionej nie stwierdzono obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych wartoœci dla danej kategorii obszaru. Mierzone wartoœci natê¿eñ wartoœci poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku PEM na przestrzeni lat 2014–2016 utrzymywa³y siê na podob- okreœlonych dla miejsc dostêpnych dla ludnoœci. nym poziomie w obrêbie danej klasy terenu z tendencj¹ malej¹c¹ 2. W województwie warmiñsko-mazurskim poziom pól elektroma- wraz ze spadkiem liczby ludnoœci zamieszkuj¹cej dany obszar. gnetycznych w 2016 roku nie przekroczy³ 17% wartoœci dopusz- 4. Pog³êbia siê presja na œrodowisko sztucznie wytwarzanych pól czalnej dla miejsc dostêpnych dla ludnoœci. elektromagnetycznych. Na obszarze województwa warmiñsko- 3. Zakoñczono kolejny trzyletni cykl pomiarowy obejmuj¹cy lata -mazurskiego systematycznie wzrasta liczba Ÿróde³ promienio- 2014–2016. Trzyletnie obserwacje poziomów pól elektromagne- wania elektromagnetycznego pod postaci¹ nadajników radioko- tycznych w œrodowisku wykaza³y brak przekroczeñ wartoœci nor- munikacyjnych.

117 Fot. Archiwum WIOŒ

IX. DZIA£ANIA URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA RZECZ GOSPODARKI ODPADAMI

Organy administracji publicznej zobowi¹zane s¹ do prowadzenia Cele do realizacji: polityki ochrony œrodowiska, przez co rozumie siê zespó³ dzia³añ & zmniejszenie iloœci odpadów kierowanych na sk³adowiska maj¹cych na celu stworzenie warunków niezbêdnych do realizacji odpadów – sk³adowanie powinno zostaæ ograniczone do ochrony œrodowiska zgodnie z zasad¹ zrównowa¿onego rozwoju. odpadów resztkowych. Rola samorz¹du województwa w prowadzeniu polityki ochrony œro- Kierunek interwencji: Zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni dowiska opiera siê m.in. na opracowywaniu, realizacji i monitoringu ziemi wojewódzkiego programu ochrony œrodowiska oraz wojewódzkie- Cele do realizacji: go planu gospodarki odpadami. & remediacja terenów zanieczyszczonych oraz rekultywacja Wojewódzki program ochrony œrodowiska okreœla obszary, terenów zdegradowanych, w tym nieczynnych sk³adowisk kierunki interwencji i zadania s³u¿¹ce poprawie stanu œrodowiska odpadów. i bezpieczeñstwa ekologicznego mieszkañców województwa. G³ównym narzêdziem planistycznym, s³u¿¹cym kreowaniu regio- Zapewnia ci¹g³oœæ dzia³añ zwi¹zanych z tworzeniem warunków nalnej polityki w zakresie gospodarki odpadami jest wojewódzki zrównowa¿onego rozwoju województwa. Jego zapisy stanowi¹ plan gospodarki odpadami. Plany gospodarki odpadami opracowuje podstawê dla opracowywania powiatowych i gminnych programów siê dla osi¹gniêcia celów za³o¿onych w polityce ochrony œrodowi- ochrony œrodowiska oraz s¹ wyznacznikiem dla ukierunkowywania ska, oddzielenia tendencji wzrostu iloœci wytwarzanych odpadów dofinansowywania projektów i inicjatyw ze œrodków unijnych i ich wp³ywu na œrodowisko od tendencji wzrostu gospodarczego i innych funduszy celowych. kraju, wdra¿ania hierarchii sposobów postêpowania z odpadami W dniu 30 sierpnia 2016 r. Sejmik Województwa Warmiñ- oraz zasady samowystarczalnoœci oraz bliskoœci, a tak¿e utworzenia sko-Mazurskiego uchwali³ Program Ochrony Œrodowiska Woje- i utrzymania zintegrowanej i wystarczaj¹cej sieci instalacji gospoda- wództwa Warmiñsko-Mazurskiego do roku 2020 (POŒ). rowania odpadami, spe³niaj¹cych wymagania ochrony œrodowiska. W zakresie gospodarki odpadami POŒ wskazuje na koniecz- W dniu 28 grudnia 2016 r. Sejmik Województwa Warmiñ- noœæ d¹¿enia do realizacji nastêpuj¹cych kierunków interwencji sko-Mazurskiego przyj¹³ uchwa³¹ Nr XXIII/523/16 z dnia 28 grud- i osi¹gniêcia celów: nia 2016 r. Plan gospodarki odpadami dla województwa warmiñ- Kierunek interwencji: Minimalizacja iloœci wytwarzanych odpadów sko-mazurskiego na lata 2016-2022. Cele do realizacji: WPGO 2016 okreœla g³ówne cele w zakresie gospodarki odpa- & utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu iloœci wytwarza- dami. S¹ to: nych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyra¿onego & utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu iloœci wytwarza- w PKB, nych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyra¿onego & zapobieganie powstawaniu odpadów, w PKB, & zwiêkszanie œwiadomoœci ekologicznej mieszkañców woje- & wództwa i zmiana ich zachowañ. minimalizacja iloœci wytwarzanych odpadów, w szczególno- œci niebezpiecznych, Kierunek interwencji: Odzysk surowców i recykling & Cele do realizacji: ograniczenie marnotrawstwa ¿ywnoœci, & & zwiêkszenie udzia³u odzysku, w tym w szczególnoœci ograniczenie uci¹¿liwoœci odpadów dla œrodowiska, poprzez ponownego u¿ycia, recyklingu i energii zawartej w odpadach dzia³ania na etapach wydobycia surowców, produkcji i kon- – odzyskiwanie energii powinno zostaæ ograniczone do sumpcji, materia³ów nienadaj¹cych siê do recyklingu, & wysoki poziom selektywnego zbierania odpadów, g³ównie & dalszy rozwój systemu selektywnego zbierania odpadów, odpadów niebezpiecznych i odpadów przeznaczonych do w tym odpadów biodegradowalnych i odpadów niebezpiecz- recyklingu, nych. & wysoki poziom ponownego u¿ycia produktów, Kierunek interwencji: Unieszkodliwianie odpadów komunalnych & wysoki udzia³ odzysku, w tym w szczególnoœci recyklingu, i pozosta³ych & sk³adowanie odpadów ograniczone do minimum,

119 & remediacja terenów zanieczyszczonych oraz rekultywacja 2) regionalne instalacje do przetwarzania odpadów w poszczegól- terenów zdegradowanych, w tym nielegalnych i nieczynnych nych regionach gospodarki odpadami komunalnymi oraz instalacje sk³adowisk odpadów, przewidziane do zastêpczej obs³ugi tych regionów & wyeliminowanie praktyk nielegalnego postêpowania z odpa- Województwo warmiñsko-mazurskie zosta³o podzielone na dami, piêæ Regionów gospodarki odpadami. Regiony zosta³y okreœlone & wysoka œwiadomoœæ ekologiczna mieszkañców wojewódz- przede wszystkim w oparciu o granice zwi¹zków miêdzygminnych twa. oraz porozumieñ miêdzygminnych, w obrêbie których zlokalizowa- Za³¹cznikiem do wojewódzkiego planu gospodarki odpadami jest ne zosta³y regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Plan inwestycyjny. Ujêcie w planie inwestycyjnym planowanych inwestycji w zakresie odpadów komunalnych, w tym budowlanych Rozmieszczenie regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów wskazane w uchwale w sprawie wykonania Planu oraz pla- i rozbiórkowych, jest warunkiem dopuszczalnoœci finansowania nowane do budowy RIPOKi przedstawione zosta³y na mapie 20. tych inwestycji ze œrodków UE lub funduszy ochrony œrodowiska Wyznaczenia instalacji zastêpczych dokonano zgodnie z zasad¹ bli- i gospodarki wodnej. skoœci, tzn. instalacjami zastêpczymi s¹ instalacje ze wszystkich Plan inwestycyjny okreœla potrzebn¹ infrastrukturê s³u¿¹c¹ s¹siaduj¹cych Regionów. zapobieganiu powstawaniu tych odpadów oraz gospodarowaniu Na terenie województwa funkcjonuje aktualnie 9 instalacji do tymi odpadami i zawiera w szczególnoœci: wskazanie planowanych przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych o ³¹cznej inwestycji; oszacowanie kosztów planowanych inwestycji oraz wydajnoœci 639 000 Mg/rok, w tym 471 850 Mg/rok dla odpadów wskazanie Ÿróde³ ich finansowania i harmonogram realizacji. W Pla- o kodzie 20 03 01 (zmieszane odpady komunalne). Wydajnoœæ tych nie inwestycyjnym znalaz³o siê 46 pozycji dotycz¹cych moderniza- instalacji jest wystarczaj¹ca w stosunku do masy odpadów komunal- cji lub budowy instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, nych, która jest obecnie odbierana i prognozowana do odebrania – rekultywacja 13 sk³adowisk odpadów oraz budowa lub moderniza- 425 459 Mg w 2022 r. i 430 674 Mg w 2028 r. cja 56 punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. W instalacjach do przetwarzania zmieszanych odpadów komu- £¹czny koszt realizacji tych inwestycji to 633 605 540 z³. nalnych planowane s¹ inwestycje polegaj¹ce na modernizacji czêœci Wraz z uchwaleniem wojewódzkiego planu gospodarki odpa- mechanicznego przetwarzania w kierunku dosortowywania odpadami sejmik województwa podejmuje uchwa³ê w sprawie jego dów selektywnie zebranych i przygotowania ich do recyklingu oraz wykonania. Stosowna uchwa³a - Nr XXIII/524/16 Sejmiku Woje- inwestycje zmniejszaj¹ce wp³yw obiektów na œrodowisko. wództwa Warmiñsko-Mazurskiego z dnia 28 grudnia 2016 r. w spra- W województwie funkcjonuje 11 kompostowni odpadów zielo- wie wykonania Planu gospodarki odpadami dla województwa war- nych i innych odpadów ulegaj¹cych biodegradacji. Instalacje te miñsko-mazurskiego na lata 2016-2022 og³oszona zosta³a w Dzien- wymagaj¹ jednak modernizacji w celu usprawnienia prowadzonych procesów, tak aby w ich wyniku wytwarzane by³y produkty niku Urzêdowym Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w dniu o w³aœciwoœciach nawozowych lub œrodki wspomagaj¹ce uprawê 20.01.2017 r. i wesz³a w ¿ycie 14 dni od daty og³oszenia, tj. roœlin oraz aby ograniczyæ ich uci¹¿liwoœæ i oddzia³ywanie na œrodo- 3.02.2017 r. wisko. Ponadto planowana jest budowa 7 nowych instalacji do prze- Uchwa³a w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospo- twarzania odpadów ulegaj¹cych biodegradacji. £¹cznie bêd¹ w war- darki odpadami jest aktem prawa miejscowego i okreœla: miñsko-mazurskiem funkcjonowa³y instalacje o mocach przerobo- 1) regiony gospodarki odpadami komunalnymi, wych 286 370 Mg/rok, w tym 43 650 Mg dla odpadów zielonych

Mapa 20. Rozmieszczenie regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów

120 powstaj¹ce we wszystkich regionach województwa i bêdzie domy- kaæ system gospodarki odpadami komunalnymi województwa. Samorz¹d Województwa prowadzi równie¿ dzia³ania maj¹ce na celu edukacjê ekologiczn¹ i podnoszenie œwiadomoœci spo³eczeñstwa w zakresie gospodarki odpadami. W Rucianem Nidzie w dniach 20-21 kwietnia 2017 r. odby³a siê konferencja pt. „Wdra¿anie planu gospodarki odpadami dla województwa warmiñsko-mazurskiego – realizacja celów gospodarki o obiegu zamkniêtym“. Wydarzenie skierowane by³o do przedstawicieli samorz¹dów lokalnych, zwi¹zków miêdzygminnych, organów ochrony œrodowi- ska oraz do zarz¹dzaj¹cych instalacjami przetwarzania odpadów komunalnych. W konferencji wziê³o udzia³ ponad 120 osób. Podczas konferencji zaprezentowane zosta³y zapisy przyjêtego Planu gospodarki odpadami dla województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2022, w szczególnoœci za³o¿one cele i kierunki dzia³añ, harmonogram ich realizacji oraz zaplanowane w Planie inwestycyjnym zadania. Czêœæ wyk³adów poœwiêcona zosta³a zmianom w systemach gospodarki odpadami, wprowadzanych nowymi przepisami prawa. Prowadz¹cy instalacje przetwarzania odpadów komunalnych przedstawili swoje plany inwestycyjne w zakresie budowy i modernizacji, ze szczególnym uwzglêdnieniem przetwarzania bioodpadów. Spotkanie zapewni³o przedstawicielom lokalnych œrodowisk samorz¹dowych i wszystkich zainteresowanych instytucji mo¿li- woœæ zbudowania platformy wymiany doœwiadczeñ zwi¹zanych z problematyk¹ gospodarki odpadami w województwie. Ryc. 41. Marsza³ek Województwa Warmiñsko-Mazurskiego – Marsza³ek Województwa Warmiñsko-Mazurskiego prowadzi Gustaw Marek Brzezin (fot. Ma³gorzata Makowska) nadzór nad dzia³alnoœci¹ podmiotów realizuj¹cych zadania gospodarki odpadami. W celu monitorowania gospodarki odpadami Mar- sza³ek Województwa prowadzi elektroniczn¹ bazê danych, w której i innych bioodpadów. Planowane do odebrania iloœci bioodpadów gromadzone s¹ informacje dotycz¹ce wytwarzania i przetwarzania wynosz¹ 22 329 Mg w 2022 r. i 24 434 Mg w 2028 r. Zdolnoœci prze- odpadów, gospodarki opakowaniami, bateriami i akumulatorami, robowe kompostowni znacznie przekrocz¹ wiêc iloœæ selektywnie pojazdami wycofanymi z eksploatacji, wyrobami zawieraj¹cymi zebranych odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji, jed- azbest i PCB oraz gospodarowania odpadami komunalnymi. Rocz- nak w instalacjach tych bêd¹ przetwarzane równie¿ inne odpady ule- nie przeprowadzanych jest kilkadziesi¹t kontroli maj¹cych na celu potwierdzenie zgodnoœci prowadzonej przez podmioty dzia³alnoœci gaj¹ce biodegradacji wytwarzane na terenie województwa, w tym z wymogami wynikaj¹cymi z przepisów oraz wydanych decyzji równie¿ osady œciekowe. administracyjnych. Na terenie województwa zlokalizowanych jest 8 sk³adowisk W 2016 r. Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñ- odpadów innych ni¿ niebezpieczne i obojêtne, na których sk³adowa- sko-Mazurskiego przeprowadzi³ 30 kontroli z zakresu gospodarki ne s¹ odpady powstaj¹ce w procesach przetwarzania odpadów odpadami w wybranych podmiotach prowadz¹cych dzia³alnoœæ komunalnych. Obiekty te spe³niaj¹ wymogi ochrony œrodowiska, zwi¹zan¹ z wytwarzaniem i gospodarowaniem odpadami, wybra- 3 a ich wolna pojemnoœæ – 2 539 781 m (wed³ug stanu na 31.12.2016 nych przedsiêbiorstwach wprowadzaj¹cych na rynek krajowy pro- r.) jest wystarczaj¹ca dla zaspokojenia potrzeb województwa dukty lub produkty w opakowaniach i przedsiêbiorstwach wytwa- w okresie nie krótszym ni¿ 15 lat. rzaj¹cych, importuj¹cych lub eksportuj¹cych opakowania, wprowa- W celu zwiêkszenia poziomów selektywnej zbiórki odpadów dzaj¹cych, zbieraj¹cych, przetwarzaj¹cych baterie oraz wybranych planowane s¹ inwestycje w zakresie rozbudowy, modernizacji oraz podmiotach posiadaj¹cych decyzje z zakresu gospodarki odpadami budowy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych wydane przez Marsza³ka Województwa Warmiñsko-Mazurskiego. (PSZOK). Aktualnie funkcjonuj¹ 62 PSZOKi, w 17 z nich planowa- Kontrole by³y kompleksowe i obejmowa³y przestrzeganie i stosowa- na jest rozbudowa i modernizacja, a 38 nowych obiektów jest plano- nie przepisów wynikaj¹cych z ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. wanych do budowy w latach 2017-2022. W ka¿dej gminie miejskiej o odpadach, ustawy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzymaniu czysto- bêdzie funkcjonowa³ przynajmniej 1 punkt, a pozosta³e bêd¹ równo- œci i porz¹dku w gminach, ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obo- miernie rozmieszczone na terenie województwa. Œrednio jeden wi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi PSZOK bêdzie obs³ugiwa³ oko³o 14 000 mieszkañców. W ka¿dym odpadami oraz o op³acie produktowej, ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi obiekcie bêdzie punkt wymiany rzeczy u¿ywanych, a w punktach i ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach oraz obs³uguj¹cych ludnoœæ miejsk¹ dodatkowo punkt napraw (przygoto- przestrzeganie i stosowanie wymogów okreœlonych w decyzjach wania do ponownego u¿ycia). z zakresu gospodarki odpadami, w tym wydanych przez Marsza³ka Ponadto w województwie warmiñsko-mazurskim funkcjono- Województwa Warmiñsko-Mazurskiego. waæ bêdzie instalacja do termicznego przekszta³cania odpadów Tylko dwie kontrole potwierdzi³y realizacjê zadañ w zakresie pochodz¹cych z przetworzenia odpadów komunalnych, która zreali- gospodarki odpadami bez ¿adnych zastrze¿eñ. Podczas pozosta³ych zowana zostanie samodzielnie lub w ramach spó³ki celowej przez kontroli stwierdzano ró¿nego rodzaju nieprawid³owoœci. Wiêkszoœæ Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Olszty- z nich dotyczy³a niew³aœciwego prowadzenia ewidencji odpadów nie. Instalacja zlokalizowana bêdzie w Olsztynie, w dzielnicy prze- i braku lub b³êdnego sporz¹dzania sprawozdañ. Czêœæ kontroli mys³owej – Wschód 4 przy ul. Lubelskiej. Instalacja spalaæ bêdzie wykaza³a prowadzenie rekultywacji niezgodnie z wydanymi decy- odpady o kodzie 19 12 12 – inne odpady z mechanicznej obróbki zjami Marsza³ka Województwa lub przepisami ochrony œrodowiska odpadów i 19 12 10 – odpady palne (paliwo alternatywne), (5 obiektów) oraz nieprawid³owoœci zwi¹zane z wystawianiem

121 Dokumentu Potwierdzaj¹cego Recykling (13 obiektów). Z analizy stawki op³aty za umieszczenie odpadów na sk³adowisku za ka¿d¹ wyników kontroli przeprowadzonych przez pracowników Urzêdu dobê sk³adowania. Magazynowanie odpadów bez wymaganej decy- wynika, ¿e iloœæ kontroli stwierdzaj¹cych nieprawid³owoœci utrzy- zji okreœlaj¹cej sposób i miejsce magazynowania traktuje siê jako muje siê na podobnym poziomie w stosunku do lat poprzednich. sk³adowanie odpadów bez wymaganej decyzji zatwierdzaj¹cej Do zadañ Marsza³ka Województwa Warmiñsko-Mazurskiego instrukcjê prowadzenia sk³adowiska. Za sk³adowanie odpadów nale¿y równie¿ realizowanie zadañ w zakresie spraw zwi¹zanych w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym podmiot korzystaj¹cy ze z op³atami za korzystanie ze œrodowiska. œrodowiska ponosi op³aty podwy¿szone w wysokoœci 0,7 jednostko- Zgodnie z przepisami ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo wej stawki op³aty za umieszczenie odpadów na sk³adowisku za ochrony œrodowiska op³ata za korzystanie ze œrodowiska jest pono- ka¿d¹ tonê odpadów i za ka¿d¹ dobê sk³adowania. szona za: Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 r. & wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza, znajdowa³o siê dwanaœcie czynnych sk³adowisk odpadów zobo- & przydzielone uprawnienia do emisji na zasadach okreœlonych wi¹zanych do uiszczania op³at. £¹cznie podmioty nimi zarz¹dzaj¹ce w ustawie o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów wnios³y kwotê 8 969 806,00 z³ za sk³adowanie odpadów w roku cieplarnianych, 2016. Jednemu podmiotowi naliczono op³atê podwy¿szon¹ za & wprowadzanie œcieków do wód lub do ziemi, magazynowanie odpadów bez decyzji okreœlaj¹cej sposób i miejsce & pobór wód, magazynowania w wysokoœci 42 975,47 z³, jednak op³ata ta zosta³a & sk³adowanie odpadów. odroczona na podstawie ustawy Prawo ochrony œrodowiska. Œrodki Op³ata za sk³adowanie odpadów jest uzale¿niona od iloœci z tytu³u op³at za korzystanie ze œrodowiska zasili³y fundusze ochro- umieszczonych odpadów na sk³adowisku. W przypadku braku uzy- ny œrodowiska i gospodarki wodnej, bud¿ety powiatów i gmin oraz skania decyzji zatwierdzaj¹cej instrukcjê prowadzenia sk³adowiska Zarz¹du Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i pos³u¿¹ do reali- odpadów, podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska ponosi op³aty pod- zacji zadañ z zakresu ochrony œrodowiska na terenie województwa. wy¿szone za sk³adowanie odpadów w wysokoœci 0,05 jednostkowej

122 Fot. Archiwum WIOŒ

X. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ

1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI

1. Kontrola realizacji przez gminy zadañ dotycz¹cych zamykania 16. Kontrola jakoœci danych dostarczanych przez prowadz¹cych sk³adowisk odpadów komunalnych, okreœlonych w Krajowym instalacjê w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Planie Gospodarki Odpadami 2014 r. Zanieczyszczeñ. 2. Kontrola przestrzegania wymagañ w zakresie postêpowania 17. Kontrola zawartoœci siarki w ciê¿kim oleju opa³owym stosowa- z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi. nym w instalacjach energetycznego spalania paliw. 3. Kontrola przestrzegania przepisów prawa przez wytwórców 18. Kontrola zawartoœci siarki w oleju do silników statków ¿eglugi odpadów wydobywczych oraz zarz¹dzaj¹cych obiektami uniesz- œródl¹dowej. kodliwiania odpadów wydobywczych. 19. Kontrola gospodarstw rolnych podlegaj¹cych ocenie wype³nia- 4. Kontrola przestrzegania wymagañ wynikaj¹cych z ustawy nia wymogów wzajemnej zgodnoœci (cross-compliance). o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 20. Kontrola wyeliminowania z u¿ytkowania instalacji i urz¹dzeñ 5. Kontrola istniej¹cych terenów zanieczyszczonych i zdegradowa- zawieraj¹cych powy¿ej 50 ppm PCB. nych sk³adowaniem niebezpiecznych odpadów przemys³owych. 21. Kontrola w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom. 6. Kontrola przestrzegania wymagañ wynikaj¹cych z ustawy o bate- 22. Kontrola w zakresie przetwarzania zu¿ytego sprzêtu elektrycz- riach i akumulatorach przez prowadz¹cych dzia³alnoœæ w zakresie nego i elektronicznego. wytwarzania, zbierania i przetwarzania zu¿ytych baterii i zu¿y- 23. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zu¿ytym sprzêcie tych akumulatorów. elektrycznym i elektronicznym. 7. Kontrola przestrzegania wymagañ ochrony œrodowiska przez pro- 24. Kontrola stacji demonta¿u pojazdów. wadz¹cych instalacje wymagaj¹ce uzyskania pozwolenia 25. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojaz- zintegrowanego. dów wycofanych z eksploatacji. 8. Kontrola wprowadzaj¹cych œcieki do wód lub do ziemi. 26. Kontrola funkcjonowania systemu transgranicznego przemiesz- 9. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska w zakre- czania odpadów. sie emisji gazów i py³ów do powietrza. 27. Kontrola funkcjonowania instalacji przetwarzaj¹cych i wytwa- 10. Kontrola wykonywania zadañ okreœlonych w programach rzaj¹cych odpady, do których s¹ przywo¿one, lub z których s¹ ochrony powietrza i planach dzia³añ krótkoterminowych. wywo¿one odpady w ramach transgranicznego przemieszczania 11. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska odpadów. w zakresie emisji ha³asu do œrodowiska. 28. Kontrola zgodnoœci wyrobów z zasadniczymi wymaganiami prze- 12. Kontrola przestrzegania przepisów dotycz¹cych substancji kon- strzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji ha³asu do oto- trolowanych, nowych substancji oraz fluorowanych gazów czenia przez urz¹dzenia u¿ywane na zewn¹trz pomieszczeñ. cieplarnianych. 29. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o odpadach. 13. Kontrola przestrzegania przepisów dotycz¹cych substancji che- 30. Kontrola spe³niania przepisów dotycz¹cych stosowania i prze- micznych i ich mieszanin. chowywania nawozów i odchodów zwierzêcych przez podmioty 14. Kontrola w zakresie spe³niania przez producentów produktów prowadz¹ce produkcjê roln¹ oraz dzia³alnoœæ, w ramach której zawieraj¹cych lotne zwi¹zki organiczne – farby i lakiery prze- s¹ przechowywane odchody zwierzêce lub stosowane nawozy. znaczone do malowania budynków i ich elementów wykoñcze- 31. Kontrola przestrzegania przepisów prawa wynikaj¹cych z roz- niowych, wyposa¿eniowych oraz zwi¹zanych z budynkami porz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 995/2010 i tymi elementami konstrukcji oraz mieszaniny do odnawiania ustanawiaj¹cego obowi¹zki podmiotów wprowadzaj¹cych do pojazdów. obrotu drewno i produkty z drewna. 15. Kontrola w zakresie stosowania i przechowywania nawozów 32. Kontrola w zakresie zgodnoœci dostêpu i wykorzystania zaso- i œrodków wspomagaj¹cych uprawê roœlin, komunalnych osa- bów genetycznych i tradycyjnej wiedzy zwi¹zanej z zasobami dów œciekowych oraz rolniczego wykorzystania œcieków w pro- genetycznymi oraz podzia³u korzyœci z ich wykorzystania. dukcji pierwotnej ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego. 33. Kontrola w zakresie poziomów pól elektromagnetycznych

123 34. Kontrola w zakresie przestrzegania przepisów, o których mowa cydowan¹ wiêkszoœæ gmin, tj. dualny system segregacji odpadów w art. 136a ustawy z dnia 3 paŸdziernika 2008 r. o udostêpnianiu z podzia³em na frakcje mokr¹ i such¹ oraz zmieszan¹. informacji o œrodowisku i jego ochronie, udziale spo³eczeñstwa W wyniku prowadzonych corocznych kontroli stacji demonta- w ochronie œrodowiska oraz o ocenach oddzia³ywania na ¿u pojazdów wycofanych z eksploatacji mo¿na zauwa¿yæ wyraŸn¹ œrodowisko. poprawê przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska. W porów- 35. Kontrola w zakresie dzia³alnoœci prowadzonej przez podmioty, naniu do 2015 roku w roku 2016 zmniejszy³a siê iloœæ wydanych których zezwolenia na zbieranie odpadów oraz zezwolenia na zarz¹dzeñ pokontrolnych, jak te¿ iloœæ wyst¹pieñ do innych orga- odzysk lub unieszkodliwianie odpadów wydane na podstawie nów w zwi¹zku ze stwierdzonymi nieprawid³owoœciami. Prowadzo- ustawy o odpadach utraci³y wa¿noœæ w dniu 23 stycznia 2016 r. ne kontrole wykazuj¹ zwiêkszaj¹c¹ siê œwiadomoœæ przedsiêbior- 36. Kontrola wnoszenia op³at za korzystanie ze œrodowiska. ców w zakresie prowadzenia procesu demonta¿u. 37. Kontrola realizacji zarz¹dzeñ pokontrolnych. Przeprowadzone przez WIOŒ kontrole w zakresie ochrony 38. Kontrola w zakresie realizacji zadañ wynikaj¹cych z ustawy powietrza wykazuj¹ ci¹g³¹ poprawê w eksploatacji instalacji energe- o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gminach. tycznych, polegaj¹c¹ g³ównie na wymianie urz¹dzeñ odpylaj¹cych 39. Kontrola w zakresie spe³niania przez u¿ytkowników produktów w celu dotrzymania standardów emisyjnych dla py³u, obowi¹zu- zawieraj¹cych lotne zwi¹zki organiczne – farby i lakiery prze- j¹cych od roku 2016. Remontowane s¹ równie¿ kot³y celem uzyska- znaczone do malowania budynków i ich elementów wykoñcze- nia wiêkszej sprawnoœci spalania paliwa. niowych, wyposa¿eniowych oraz zwi¹zanych z budynkami G³ówn¹ przyczyn¹ nieprawid³owoœci wykazywanych podczas i tymi elementami konstrukcji oraz mieszaniny do odnawiania kontroli jest brak w wielu podmiotach pracownika odpowiedzialne- pojazdów. W ewidencji WIOŒ w 2015 roku znajdowa³o siê 2820 zak³adów, a w 2016 – liczba zak³adów wzros³a i wynosi 3336. Ewidencje uzupe³niano o nowe jednostki organizacyjne. W 2016 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ ogó³em 1604 kontrole : – 435 kontroli planowych, – 211 kontroli pozaplanowych, w tym 131 interwencyjnych, – 38 kontroli interwencyjnych bez ustalonego podmiotu, – 4 kontrole TPO, – 909 kontroli zak³adów przeprowadzonych w oparciu o dokumenty, – 7 kontroli bez ustalonego podmiotu w oparciu o dokumenty. Pod wzglêdem zagro¿enia œrodowiska zak³ady podzielone s¹ na 5 kategorii ryzyka, co przedstawia tabela 28. Kontrole przeprowadzone w 2016 roku wykaza³y, i¿ w porów- naniu z rokiem 2015 nast¹pi³a poprawa w zakresie przestrzegania przez gminy przepisów ustawy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gminach. Niestety nadal kwesti¹ proble- Ryc. 42. Zraszanie wod¹ gruzu zmieszanego z azbestem z rozbiórki budynku hote- matyczn¹ pozostaje model segregacji odpadów, przyjêty przez zde- lowego (fot. C. Markiewicz)

Tabela 28. Liczba zak³adów ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w terenie z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ

Liczba kontroli, w których stwier- Liczba wykonanych kontroli plano- Liczba kontroli Liczba zak³adów dzono naruszenia kategorii1i2 Kategoria Liczba zaplanowa- wych w terenie ogó³em, w których w ewidencji wg Liczba wymagañ ochrony œrodowiska ryzyka zak³adów w ewi- nych kontroli stwierdzono naru- stanu na S zak³adów dencji wg stanu w terenie* w tym z pomiara- szenia ( naru- 31.12.2015 r. Ogó³em** 12 na 31.12.2016 r. mi szeñ kat. 1+2) I688960571 7512 II 192 175 49 49 6 15 11 26 III 516 426 100 100 6 43 25 68 IV 1396 1594 186 181 8 68 18 86 V 648 1052 53 48 1 12 1 13 OGÓ£EM 2820 3336 448 435 22 145 60 205

*Jeden zak³ad skontrolowany w ramach interwencji, 2 na wniosek, 6 zak³adów nie prowadzi dzia³alnoœci podlegaj¹cej kontroli WIOŒ, natomiast w 4 zak³adach kontrole zosta³y rozpoczête w roku 2016, a zakoñczono je w styczniu 2017 r.

Tabela 29. Porównanie dzia³alnoœci kontrolnej WIOŒ w Olsztynie w roku 2016 z rokiem 2015

Wyst¹pienia do organów administracji Mandaty Rok Kontrole ogó³em Zarz¹dzenia Pouczenia rz¹dowej samorz¹d szt. kwota 12345678 2016 1604 26 125 60 22700 283 295 2015 1184 32 118 45 17600 288 245

124 Ryc. 43. Azbest zebrany w worki typu Big Bag (fot. C. Markiewicz) Ryc. 44. Gruz pozosta³y po oczyszczeniu z azbestu (fot. C. Markiewicz)

go za prowadzenie dokumentacji oraz spraw zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska. Przyczyn¹ naruszeñ w mikroprzedsiêbiorstwach jest nadmiar obowi¹zków zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska oraz bardzo czêste zmiany przepisów.

2. CYKLE KONTROLNE OGÓLNOKRAJOWE

1. Kontrola w zakresie realizacji zadañ w³asnych gmin o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, w zakresie ustawy o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku dotycz¹cych SZWO i F-gazów. w gminach. W 2016 roku przeprowadzono ogó³em 11 kontroli podmiotów na W województwie warmiñsko-mazurskim znajduje siê 116 gmin. podstawie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach W 2016 roku w ramach ogólnopolskiego cyklu kontrolnego przestrze- zubo¿aj¹cych warstwê ozonow¹ oraz o niektórych fluorowanych gania przez gminy przepisów ustawy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzy- gazach cieplarnianych (Dz.U. z 2015 r., poz. 881 z póŸn. zm.). Pod- maniu czystoœci i porz¹dku w gminach skontrolowano 15 gmin. Prze- czas przeprowadzonych kontroli 4 podmiotów, stwierdzono 5 nie- prowadzone kontrole nie wykaza³y ra¿¹cych naruszeñ przepisów dot. prawid³owoœci: 1 – nieterminowe przekazywanie informacji w niej zorganizowania i prowadzenia systemu gospodarki odpadami komu- zawartych wyspecjalizowanej jednostce, brak prawid³owego ozna- nalnymi. Porównuj¹c wyniki kontroli w ramach ww. cyklu kontrolnego kowania miejsca magazynowania wyposa¿enia technicznego z danymi z poprzednich lat wzrasta iloœæ gmin osi¹gaj¹cych wymagane s³u¿¹cego do serwisowania urz¹dzeñ zawieraj¹cych SZWO poziomy recyklingu i odzysku oraz ograniczenia odpadów biodegrado- i F-gazy, brak zabezpieczenia wyposa¿enia technicznego s³u¿¹cego walnych przekazywanych do sk³adowania. do serwisowania urz¹dzeñ zawieraj¹cych SZWO i F-gazy przed dostêpem osób postronnych, brak zabezpieczenia magazynu SZWO 2. Kontrola w zakresie realizacji zadañ regionalnych i F-gazów przed dostêpem osób postronnych oraz brak aktualnego instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) œwiadectwa kwalifikacji. Ogó³em wydano 4 zarz¹dzenia pokontrol- wynikaj¹cych z ustawy o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku ne i 3 pouczenia. Wszystkie kontrolowane zak³ady poinformowa³y w gminach oraz ustawy o odpadach. o wykonaniu zarz¹dzeñ pokontrolnych. W ramach cyklu skontrolowano 5 zak³adów, w tym 8 instalacji maj¹cych status regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych. W toku czynnoœci kontrolnych stwierdzono nieprawid³owoœci w zakresie spe³niania wymagañ ochrony œrodowiska w 2 zak³adach. W jednym stwierdzono przekroczenie w 2014 i w 2015 roku progów iloœciowych odpadów dopuszczonych do przetworzenia biologicznego w instalacji do tlenowej stabilizacji odpadów z frakcji organicznej odpadów zmieszanych i kompostowania odpadów zielonych i selektywnie zebranych odpadów organicznych, natomiast w drugim niedro- ¿noœæ piezometru w okresie styczeñ 2015 r. - maj 2016 r. a tym samym brak badañ automonitoringowych wód podziemnych z tego piezometru. Zarz¹dzeniami pokontrolnymi zobowi¹zano prowadz¹cych instalacje do usuniêcia stwierdzonych naruszeñ.

3. Kontrola realizacji przestrzegania przepisów ustawy Ryc. 45. Odpady zmieszane zmagazynowane w miejscu na ten cel nieprzeznaczo- o substancjach zubo¿aj¹cych warstwê ozonow¹ oraz nym (fot. O. Paszkiewicz)

125 3. CYKL KONTROLNY WOJEWÓDZKI

Kontrola armatorów prywatnych œwiadcz¹cych us³ugi Postêpuje proces doposa¿ania portów w nadbrze¿ne urz¹dzenia w zakresie przewozów pasa¿erskich statkami ¿eglugi odbieraj¹ce nieczystoœci p³ynne. Stanowi to alternatywê w stosunku œródl¹dowej pod wzglêdem sprawdzenia stanu wyposa¿enia do przekazywania nieczystoœci p³ynnych do doje¿d¿aj¹cych wozów sanitarnego. asenizacyjnych. Warunki gromadzenia, przechowywania i usuwania odpadów Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie i œcieków ze statków ¿eglugi œródl¹dowej oraz sposób zapobiegania w 2016 r. kontynuowa³ wojewódzki cykl kontrolny pt. sprawdzenie zanieczyszczeniom wynikaj¹cym z przewo¿enia ³adunków reguluje stanu wyposa¿enia sanitarnego statków armatorów prywatnych. rozporz¹dzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków gro- Cykl kontrolny zosta³ ograniczony do przegl¹du jednostek p³y- madzenia, przechowywania i usuwania odpadów i œcieków ze stat- waj¹cych po œródl¹dowej drodze wodnej Wielkich Jezior Mazur- ków ¿eglugi œródl¹dowej. Rozporz¹dzenie nakazuje przechowywaæ skich. Przeprowadzone kontrole armatorów objê³y ³¹cznie 30 jedno- œcieki i odpady komunalne, powstaj¹ce na statku, w specjalnie do stek p³ywaj¹cych. Ustalono, ¿e armatorzy przewo¿¹cy grupy tury- tego celu przeznaczonych pojemnikach i oddawaæ je do punktów stów w liczbie od 22 do 70 osób maj¹ zawarte umowy z jednostkami przyjêæ odpadów statkowych w odstêpach czasu uniemo¿liwia- gospodarczymi posiadaj¹cymi odpowiednie zezwolenia na wywóz j¹cych przepe³nianie pojemników. nieczystoœci p³ynnych. Odnotowano równie¿ prawid³ow¹ gospodar- Przeprowadzone kontrole wykaza³y, ¿e istniej¹ce uregulowa- kê wytwarzanymi odpadami niebezpiecznymi, takimi jak: przepra- nia prawne pozwalaj¹ na wyegzekwowanie obowi¹zków w stosunku cowane oleje oraz zanieczyszczone wody zêzowe, które przekazy- do profesjonalnych jednostek p³ywaj¹cych, œwiadcz¹cych us³ugi wane by³y do dalszej utylizacji uprawnionym jednostkom. przewozowe. Ewidencja tych jednostek znajduje siê w prowadzo- Ponadto wszystkie statki ¿eglugi œródl¹dowej, wykonuj¹ce us³ugi nym przez Urzêdy ¯eglugi Œródl¹dowej wykazie statków. Nato- przewozowe i turystyczne, powsta³e na statku œcieki okresowo kumu- miast w dalszym ci¹gu problemem jest brak ewidencji iloœciowej luj¹ w szczelnych zbiornikach, a nastêpnie przekazuj¹ bezpoœrednio do jachtów i ³odzi motorowych p³ywaj¹cych po Wielkich Jeziorach wozów asenizacyjnych doje¿d¿aj¹cych na zg³oszenie armatora do Mazurskich, wykorzystywanych w celach rekreacyjno – sportowo – nabrze¿a w portach lub stanicach wodnych. Zbiorniki zamontowane na turystycznych. Powy¿sze wynika z braku nadzoru nad wyposa¿e- statkach wyposa¿one s¹ w koñcówki odpowiadaj¹ce PN i umo¿li- niem technicznym tych jednostek, nie podlegaj¹ one ustawowej pro- wiaj¹ce odbiór zanieczyszczeñ bezpoœrednio do beczkowozów lub cedurze dopuszczenia do ¿eglugi na œródl¹dowych drogach innych stacjonarnych urz¹dzeñ odbiorczych nadbrze¿nych. wodnych.

4. KONTROLE ZAK£ADÓW PODLEGAJ¥CYCH DYREKTYWIE IPPC

Liczba zak³adów podlegaj¹cych dyrektywie IPPC 2010/75/UE, – na³o¿ono 7 kar pieniê¿nych. znajduj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego wed³ug stanu na dzieñ 31.12.2016 r. wynosi³a ogó³em 93, natomiast Stwierdzane naruszenia klasy 1: liczba instalacji IPPC wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego – rozbie¿noœci miêdzy zapisami pozwolenia zintegrowanego wynios³a ogó³em 111 i wszystkie takie pozwolenie posiada³y. a istniej¹cym stanem faktycznym; Liczba zaplanowanych kontroli instalacji IPPC w 2016 r. – nieterminowe przedk³adanie wyników pomiarów; wynios³a ogó³em 52. – brak lub nierzetelne prowadzenie ewidencji lub sprawoz- Liczba wykonanych kontroli instalacji IPPC ogó³em wed³ug dawczoœci. stanu na dzieñ 31.12.2016 r. wynios³a 55, z czego liczba wykonanych kontroli planowych instalacji IPPC wynios³a 52. Przyk³ady stwierdzanych naruszeñ klasy 2: Liczba kontroli instalacji wymagaj¹cych pozwolenia zintegro- – przekroczenia wielkoœci parametrów produkcyjnych insta- wanego (kontroli planowych i pozaplanowych), w których stwier- lacji IPPC w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlo- dzono naruszenia wymagañ ochrony œrodowiska w 2016 r., wynios³a nych w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; ogó³em 29, w tym: – przekroczenia zu¿ycia mediów na potrzeby instalacji IPPC – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlonych wynios³a 14; w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 – przekroczenia iloœci wytworzonych odpadów w stosunku do wynios³a 15. wartoœci dopuszczalnych okreœlonych w posiadanych W zwi¹zku nieprawid³owoœciami stwierdzonymi w wyniku prze- pozwoleniach zintegrowanych; prowadzonych czynnoœci kontrolnych: – magazynowanie odpadów niezgodnie z warunkami okreœlo- – udzielono w trakcie kontroli 26 pouczeñ; nymi w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; – na³o¿ono 4 mandaty karne; – niewykonywanie wymaganych pomiarów; – wydano 28 zarz¹dzeñ pokontrolnych; – brak zg³oszenia okreœlaj¹cego warunki korzystania ze œro- – skierowano 25 wyst¹pieñ do innych organów; dowiska.

126 5. KONTROLE WIELKOPRZEMYS£OWYCH FERM TUCZU TRZODY CHLEWNEJ, WYMAGAJ¥CYCH POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO

Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego na dzieñ – przekraczanie wielkoœci parametrów produkcyjnych instala- 31.12.2016 r. liczba instalacji wielkoprzemys³owych ferm tuczu cji IPPC w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlo- trzody chlewnej, wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego nych w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; wynios³a 14. – przekraczanie zu¿ycia mediów na potrzeby instalacji IPPC W 2016 r. liczba planowych kontroli wielkoprzemys³owych w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlonych ferm tuczu trzody chlewnej wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowa- w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; nego, znajduj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko-mazur- – przekraczanie iloœci wytworzonych odpadów w stosunku do skiego wynios³a 11, natomiast liczba kontroli pozaplanowych – 1. wartoœci dopuszczalnych okreœlonych w posiadanych Liczba kontroli planowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu pozwoleniach zintegrowanych; trzody chlewnej, w wyniku których stwierdzono naruszenia wynios³a – magazynowanie odpadów niezgodnie z warunkami okreœlo- ogó³em 6, w tym: nymi w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 – brak wykonywania badañ, pomiarów lub wykonywanie wynios³a 2; pomiarów i badañ niezgodnie z zapisami pozwolenia zintegrowanego lub niezgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 wynios³a 4. – brak zg³oszenia okreœlaj¹cego warunki korzystania ze œro- dowiska. Podczas kontroli pozaplanowej wielkoprzemys³owych ferm tuczu W zwi¹zku z ww. nieprawid³owoœciami stwierdzonymi podczas trzody chlewnej nie stwierdzono naruszeñ. kontroli planowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody Naruszenia klasy 1 stwierdzone podczas kontroli plano- chlewnej zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania wych wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody chlewnej doty- pokontrolne, tj.: czy³y: – udzielono w trakcie kontroli 7 pouczeñ; – nieterminowego przedk³adania do WIOŒ w Olsztynie kopii – na³o¿ono 1 mandat karny; planów nawo¿enia wraz z opini¹; – wydano 6 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do – naruszenia warunków decyzji niemaj¹cych istotnego wp³y- usuniêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œro- wu na œrodowisko. dowiska; Najczêœciej stwierdzanymi naruszeniami klasy 2 by³o: – skierowano 6 wyst¹pieñ do innych organów.

6. KONTROLE FERM DROBIU WYMAGAJ¥CYCH POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO

Liczba instalacji ferm drobiu, wymagaj¹cych pozwolenia zintegro- – przekroczenia zu¿ycia mediów na potrzeby instalacji IPPC wanego, znajduj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko- w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlonych -mazurskiego na dzieñ 31.12.2016 r. wynios³a 22. w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; Liczba planowych kontroli ferm drobiu, wymagaj¹cych – brak wykonywania badañ, pomiarów lub wykonywanie pozwolenia zintegrowanego w 2016 r. wynios³a 9. pomiarów i badañ niezgodnie z zapisami pozwolenia zinte- Liczba kontroli planowych ww. ferm drobiu, w wyniku których growanego lub niezgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami; stwierdzono naruszenia wymagañ ochrony œrodowiska wynios³a ogó³em 5, w tym: – magazynowanie odpadów niezgodnie z warunkami okreœlo- nymi w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 wynios³a 2; – wytwarzanie odpadów nieujêtych w pozwoleniu zintegro- – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 wanym. wynios³a 3. W zwi¹zku z nieprawid³owoœciami stwierdzonymi podczas kontroli Naruszenia klasy 1: planowych ferm drobiu, wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego, – stan faktyczny niezgodny z uregulowaniami formalnopraw- zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania pokontrolne, tj: nymi lub innymi wymaganiami, tj. stan faktyczny dotycz¹cy – udzielono w trakcie kontroli 3 pouczeñ; iloœci oraz lokalizacji wentylatorów by³ niezgodny z zapi- – na³o¿ono 2 mandaty karne; sem pozwolenia zintegrowanego. Naruszenia klasy 2: – wydano 5 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do usuniêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œrodo- – przekroczenia obsady fermy w stosunku do wartoœci okre- wiska; œlonych w pozwoleniu zintegrowanym; – przekroczenia wielkoœci parametrów produkcyjnych insta- – skierowano 5 wyst¹pieñ do innych organów. lacji IPPC w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlo- nych w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych;

127 7. KONTROLE ZAK£ADÓW, NA TERENIE KTÓRYCH EKSPLOATOWANE S¥ INSTALACJE STOSUJ¥CE CIÊ¯KI OLEJ OPA£OWY, KONTROLE STATKÓW STOSUJ¥CYCH OLEJ DO SILNIKÓW STATKÓW ¯EGLUGI ŒRÓDL¥DOWEJ

W 2016 roku przeprowadzono 3 kontrole w zak³adach stosuj¹cych – kocio³ opalany ciê¿kim olejem opa³owym ustawiono tylko ciê¿ki olej opa³owy. W 1 przypadku eksploatowana by³a instalacja jako kocio³ rezerwowy i wy³¹czono z eksploatacji. stosuj¹ca ciê¿ki olej opa³owy, z której pobrano próbkê oleju do badañ W roku 2016 zosta³o skontrolowanych 10 statków ¿eglugi œród- na zawartoœæ siarki w paliwie. W pobranej próbce ciê¿kiego oleju l¹dowej. Próbki paliwa w zakresie zawartoœci siarki spe³niaj¹ wyma- opa³owego dopuszczalny poziom siarki nie zosta³ przekroczony. gania rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki z dnia 3 listopada 2014 r. W pozosta³ych przypadkach nie pobierano próbek oleju w sprawie wymagañ jakoœciowych dotycz¹cych zawartoœci siarki dla z powodu braku eksploatacji kot³a: olejów oraz rodzajów instalacji i warunków, w których bêd¹ stosowa- – ze wzglêdu na ca³oroczny przestój instalacji, ne ciê¿kie oleje opa³owe (Dz. U. 2014 r., poz. 1547 z póŸn. zm.).

8. KONTROLE W ZAKRESIE PRZESTRZEGANIA USTAWY O SZWO

W 2016 roku przeprowadzono 11 kontroli podmiotów w zakresie W 2016 roku WIOŒ w Olsztynie wyda³ ogó³em 83 zaœwiadczeñ ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubo¿aj¹cych warstwê i informacji. ozonow¹ oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych Przedsiêbiorstwa wprowadzaj¹ce system zarz¹dzania (Dz.U. z 2015 r., poz. 881 z póŸn. zm.). Skontrolowanych 6 podmio- œrodowiskowego ISO 14001 oraz EMAS (liczba zak³adów tów nale¿y do I grupy podmiotów stosuj¹cych substancje zubo¿aj¹ce w ewidencji WIOŒ, które maj¹ certyfikat ISO 14001 lub warstwê ozonow¹ lub fluorowane gazy cieplarniane. Do II grupy EMAS). operatorów urz¹dzeñ zawieraj¹cych SZWO lub F-gazy nale¿¹ 3 podmioty. Pozosta³e 2 podmioty nale¿¹ do III grupy podmiotów W ewidencji zak³adów WIOŒ Olsztyn system zarz¹dzania œrodowi- dokonuj¹cych obrotu substancjami SZWO lub F-gazami. skowego ISO 14001 oraz EMAS posiada 51 zak³adów. W 2016r. 2 zak³ady wdro¿y³y system zarz¹dzania œrodowiskiem, t.j.: Wydawanie informacji o zakresie oddzia³ywania na – ISO 14001 Zak³ad Doœwiadczalny Biskupiec Sp. z o.o., ul. œrodowisko, wynikaj¹cych ze wspó³pracy z ARiMR oraz Czynu Spo³ecznego 8, 11-300 Biskupiec. o innych zaœwiadczeniach. – EMAS ENERGA Kogeneracja S.A. w Elbl¹gu.

9. POWA¯NE AWARIE I ZDARZENIA O ZNAMIONACH POWA¯NYCH AWARII

Kontrole zak³adów du¿ego ryzyka wyst¹pienia powa¿nej awarii Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2016 roku zbiera³ siê na stropie i przecieka³ poni¿ej do pomieszczeñ zamra- odnotowano 2 zdarzenia o znamionach powa¿nej awarii. ¿arek p³ytowych, gdzie odparowywa³. Zdarzenie spe³nia kryteria 1) Zdarzenie z 6 maja 2016 r. w firmie INDYKPOL S.A. Olsztyn rozporz¹dzenia MŒ w paragrafie 4.1. pkt 4, gdy¿ dosz³o do ewa- polega³o na wycieku amoniaku z instalacji ch³odniczej w wyniku kuacji przynajmniej 250 osób. W trakcie zdarzenia ewakuowano rozszczelnienia na rurze ss¹cej. Wyciek amoniaku powsta³ na 572 osoby. 22 osoby zosta³y przewiezione do szpitala na obserwa- os³oniêtej otulin¹ rurze ss¹cej instalacji w tunelu technicznym cjê i ewentualn¹ hospitalizacjê. powy¿ej pomieszczeñ produkcyjnych. Wyciekaj¹cy amoniak

Tabela 30. Liczba zak³adów o du¿ym ryzyku wyst¹pienia powa¿nej awarii (ZDR) ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ za rok 2016

Liczba kontroli w zakre- Liczba kontroli w zakresie Liczba wykonanych kontroli sie przeciwdzia³ania przeciwdzia³ania powa- planowych w zakresie prze- powa¿nym awariom Liczba Liczba Liczba zapla- ¿nym awariom ogó³em, Dzia³ania pokontrolne w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom ciwdzia³ania powa¿nym awa- w których stwierdzono Kategoria zak³adów ZDR zak³adów ZDR nowanych w których stwierdzono riom naruszenia wymagañ ryzyka w ewidencji w ewidencji wg kontroli (tylko naruszenia zak³adów wg stanu na stanu na WIOŒ/ ochrony œrodowiska 31.12.2015 r. 31.12. 2016 r. WIOŒ + PSP) Ogó³em (tylko zarz¹dze- wnioski do wyst¹pienia kara pieniê- wstrzymanie w tym mandat wnioski do WIOŒ/ 1 2 pouczenie nia pokon- organów do innych ¿na(osta- decyzj¹ ogó³em z pomiarami karny s¹dów WIOŒ + PSP) trolne œcigania organów teczna) (ostateczna) I 2 2 2 2 0 00 0 00000 0 0 00

128 2) Zdarzenie o znamionach powa¿nej awarii z dnia 16.06.2016 – W ramach przeciwdzia³ania powa¿nym awariom (PPA) WIOŒ podmiot: Browar Namys³ów Sp. z o.o. Zak³ad Produkcyjny w Olsztynie wraz z delegaturami wspó³pracowa³ z PSP i PIP. W wiê- w Braniewie – spowodowane „ludzkim b³êdem”. Zdarzenie nie kszej mierze wspó³praca polega³a na konsultacjach i wymianie spe³nia³o wymagañ Rozp. Min. Œrod. w sprawie powa¿nych awa- informacji. rii objêtych obowi¹zkiem zg³oszenia do GIOŒ, ale zosta³o zakwa- lifikowane przez GIOŒ do wpisania do rejestru.

10. UDZIA£ WIOŒ W DZIA£ANIACH ZWI¥ZANYCH Z SIECI¥ IMPEL

Prowadzone w 2016 roku dzia³ania WIOŒ w Olsztynie mia³y charakter kontroli drogowych w ramach projektu IMPEL Odpady i TFS „Europejskie Akcje Inspekcyjne” prowadzone by³y przy wspó³udziale inspektorów Inspekcji Transportu Drogowego w Olsztynie oraz funkcjonariuszy Warmiñsko-Mazurskiego Oddzia³u Stra¿y Gra- nicznej, Urzêdu Celnego w Elbl¹gu oraz Komendy Powiatowej Poli- cji w Braniewie. Przedmiotowe kontrole prowadzone by³y w dwóch punktach kontroli drogowej, zlokalizowanych przy drodze krajowej nr 16 oraz w rejonie przejœcia granicznego w Grzechotkach. Celem akcji by³a kontrola miêdzynarodowego przemieszczania odpadów dokonywanego transportem drogowym. W ramach akcji skontrolowano ogó³em 17 transportów towarów. W trakcie trwania akcji nie ujawniono miêdzynarodowego przemieszczania odpadów. Przedmiotem projektu jest wzmo¿ona kontrola w zakresie przestrzegania przepisów transgranicznego przemieszczania odpadów (tpo) na i z terytorium województwa warmiñsko-mazurskiego, jak te¿ tranzyt odpadów przez województwo. Prowadzone cyklicznie akcje kontrolne nie wykaza³y nielegalnego tpo, jak te¿ legalnych transportów tpo z naruszeniem decyzji GIOŒ. Jak pokazuj¹ doœwiadczenia z lat ubieg³ych najwiêcej przypadków nielegalnego tpo, jak te¿ legalnego tpo z naruszeniem decyzji GIOŒ ujawniono podczas prowadzenia przedmiotowych akcji w strefie przygranicznej lub na przejœciach granicznych z terminalem towarowym. Ryc. 46. Ustawianie próbopobieraka AVALANCHE celem przeprowadzenia œredniodobowego poboru œcieków 11. WYKONANIE ZARZ¥DZEÑ POKONTROLNYCH

WskaŸnik wykonania zarz¹dzeñ pokontrolnych w roku 2016 W 2016 roku w WIOŒ w Olsztynie w 8 przypadkach zastosowa³ wyniós³ 79% (wartoœæ mo¿e ulec zmianie). W roku 2016 WIOŒ przepis art. 31a ustawy z dnia 20.07.1991r. o Inspekcji Ochrony w Olsztynie wyda³ 283 zarz¹dzenia pokontrolne. W ca³oœci zrealizo- Œrodowiska. Art. 31a nak³ada na podmiot sankcje za nieinformowa- wane zosta³y 223 zarz¹dzenia pokontrolne, a pozosta³e s¹ w trakcie nie organu I.O.Œ w wyznaczonym terminie o zakresie wykonania realizacji lub czêœciowo zosta³y zrealizowane. W porównaniu zarz¹dzeñ pokontrolnych lub informowanie niezgodnie z prawd¹. z 2015 rokiem zauwa¿a siê wzrost iloœci kontrolowanych podmio- W 7 przypadkach zosta³y na³o¿one mandaty karne ,aw1przypadku tów naruszaj¹cych wymogi ochrony œrodowiska. Znaczna wiêk- skierowano wniosek do S¹du Rejonowego. szoœæ naruszeñ zakwalifikowana zosta³a do klasy 1, tj. nie oddzia- Kontrole z wyjazdem w teren bez ustalonego podmiotu ³uj¹cych bezpoœrednio na œrodowisko. Spowodowane mo¿e to byæ czêstymi zmianami prawa oraz W 2016 roku WIOŒ Olsztyn przeprowadzi³ 38 kontroli z wyjazdem poszerzonymi obowi¹zkami w zakresie sprawozdawczoœci. Ujaw- w teren bez ustalonego podmiotu, w tym 36 kontroli nie potwier- nione naruszenia dotycz¹ nieprawid³owoœci w zakresie: dzi³y zagro¿enia œrodowiska, natomiast w 2 kontrolach potwierdzo- – braku przed³o¿enia sprawozdañ, no zagro¿enie œrodowiska. – nieprawid³owoœci w przedk³adanych sprawozdaniach, Kontrole w oparciu o dokumenty Najczêœciej powtarzaj¹ce siê przyczyny niewykonania zarz¹dzeñ: W 2016 roku WIOŒ Olsztyn przeprowadzi³ ogó³em 909 kontroli bez – wykonanie zarz¹dzenia wymaga zbyt du¿ych nak³adów wyjazdu w teren w oparciu o dokumenty. W wyniku analizy pomia- finansowych, zdaniem prowadz¹cego dzia³alnoœæ, rów automonitoringowych stwierdzono w 33 przypadkach narusze- – œwiadomoœæ kontrolowanych dotycz¹ca s³abej dolegliwoœci nia wymagañ ochrony œrodowiska, a z wy³¹czeniem analizy wyni- niepodejmowania dzia³añ lub nieœwiadomoœæ gro¿¹cych ków pomiarów automonitoringowych, na podstawie których stwier- zak³adowi konsekwencji, dzono naruszenia wymagañ ochrony œrodowiska, w 40 przypad- – nieterminowe przedk³adanie sprawozdañ odpowiednim kach. organom.

129 Fot. Archiwum WIOŒ

XI. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WFOŒiGW W OLSZTYNIE

1. FUNDUSZE W£ASNE WFOŒiGW W OLSZTYNIE

Po¿yczki Dop³aty do oprocentowania W 2016 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 219 umów po¿yczek o W 2016 r. z dop³at do oprocentowania kredytów ze œrodków Woje- ³¹cznej wartoœci dofinansowania 17 222 388,86 z³, w tym: wódzkiego Funduszu skorzysta³o 22 beneficjentów na ³¹czn¹ war- & 5 562 732,09 z³ na ochronê wód (OW) i gospodarkê wodn¹ – toœæ dop³at 138 107,77 z³. Koszt ca³kowity inwestycji realizowanych 11 umów w ramach tych umów wyniós³ 4 347 998,54 z³. & 9 611 944,89 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 203 umowy £¹czna wartoœæ pomocy bezzwrotnej udzielonej przez Woje- & 1 548 487,25 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 1 umowê wódzki Fundusz w 2016 roku (w tym dotacje, umorzenia, dop³aty do & 280 000,00 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 1 oprocentowania, œrodki dla PJB) wynios³a 7 962 783,00 z³, co stano- umowê wi 63,20% uzyskanych wp³ywów z tytu³u op³at za korzystanie ze & 219 224,63 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 3 umowy œrodowiska. Strukturê udzielonej bezzwrotnej pomocy finansowej przez Dotacje Wojewódzki Fundusz w 2016 r. przedstawia rys. 47.

W 2016 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 676 umów dotacji na kwotê dop³aty do kredytów dofinansowania 10 308 732,74 z³, w tym: 0,5% & 3 783 307,36 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 262 umowy & 2 057 019,64 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 87 umów umorzenia & 508 171,94 z³ na ochronê przyrody (OP) – 30 umów PJB 3,4% 1,7% & 480 000,00 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 4 umowy & 485 708,07 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 50 umów dotacje & 2 994 525,73 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 243 umowy 22,2% W podanych wy¿ej danych, uwzglêdniono zawarte w 2016 r. przez Wojewódzki Fundusz 8 umów przekazania œrodków PJB na kwotê dofinansowania 500 000,00 z³, w tym: & 60 000,00 z³ na ochronê przyrody (OP) – 3 umowy & 340 000,00 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 3 umowy & 100 000,00 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 2 umowy po¿yczki Umorzenia czêœci po¿yczek 72,2%

W 2016 r. Wojewódzki Fundusz umorzy³ w czêœci 16 po¿yczek na Ryc. 47. Struktura udzielonej pomocy przez Wojewódzki Fundusz w 2016 roku ³¹czn¹ wartoœæ 980 489,91 z³, w tym: & 543 341,79 z³ na ochronê wód (OW) – 9 umów & 182 814,52 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 4 umowy & 22 500,00 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 1 umowê & 231 833,60 z³ na nadzwyczajne zagro¿enia œrodowiska (NZS) – 2 umowy

131 2. FUNDUSZE EUROPEJSKIE

W 2016 roku Wojewódzki Fundusz, realizuj¹c zadania zwi¹zane z . 500 00,00 z³ – œrodki dla pañstwowych jednostek bud¿e- wdra¿aniem funduszy europejskich, podpisa³ w ramach RPO WiM towych – 8 umów 2014-2020 94 umowy na ³¹czn¹ wartoœæ dofinansowania UE . 47 300 552,54 z³ – dotacje ze œrodków UE – 94 umowy 47 300 552,54 z³. . 980 489,91 z³ – wartoœæ udzielonych umorzeñ – 16 umów Umowy zawarte zosta³y z nastêpuj¹cych dziedzin ochrony . 138 107,77 z³ – wartoœæ udzielonych dop³at do kredytów – œrodowiska: 22 beneficjentów & 44 142 069,42 z³ wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz¹cej ze Ÿróde³ odnawialnych (RPO WiM 0,97 2,5 2014-2020 – dzia³anie 4.1) – 91 umów 0,14 & 1 654 353,78 z³ efektywnoœæ energetyczna i wykorzystanie 0,5 OZE w MŒP (RPO WiM 2014-2020 – dzia³anie 4.2) – 2 umowy & 1 504 129,34 z³ ochrona ró¿norodnoœci biologicznej (RPO po¿yczki WiM 2014-2020 – dzia³anie 5.3) – 1 umowa dotacje 2016 rok – fakty i liczby 6,35 PJB & 1 027 – wszystkich zawartych umów dop³aty do kredytów & 75 950 271,82 z³ – ³¹czna kwota dofinansowania, w tym: umorzenia . 28 649 719,28 z³ ze œrodków krajowych – 911 umów + 22 fundusze UE dop³aty do kredytów 20,68 . 47 300 552,54 z³ ze œrodków UE – 94 umowy & 17 222 388,86 z³ – kwota udzielonych po¿yczek – 219 umów & 58 727 882,96 z³ – udzielona pomoc bezzwrotna – 808 umów, w tym: Ryc. 48. Wartoœæ udzielonego dofinansowania w 2016 r. (mln z³) & 10 308 732,74 z³ – dotacje ze œrodków krajowych – 676 umów, w tym:

3. EFEKTY EKOLOGICZNE ORAZ PRZYK£ADOWE INWESTYCJE

Ochrona wód i gospodarka wodna Ø umo¿liwienie sk³adowania odpadów innych ni¿ niebezpieczne na sk³adowisku o pojemnoœci 288 800,00 m3 (budowa W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpi- kwatery balastu na sk³adowisku w miejscowoœci Zakrzewo) Ø sa³ ³¹cznie 20 umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ wartoœæ selektywna zbiórka – 145,60 Mg/a 6 106 073,88 z³, w tym: & 11 umów po¿yczek na kwotê 5 562 732,09 z³ & 9 umów umorzeñ na kwotê 543 341,79 z³ Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & d³ugoœæ wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej – 12,5 km & d³ugoœæ wybudowanej sieci wodoci¹gowej – 16,8 km & liczba zmodernizowanych oczyszczalni œcieków – 2 szt. & pod³¹czenie 1000 osób do kanalizacji sanitarnej & pod³¹czenie 1023 osób do sieci wodoci¹gowej

Ochrona powierzchni ziemi

W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³: Ryc. 49. Fot. Grzegorz Siemieniuk & 89 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ 3 628 006,89 z³, w tym: & 1 umowa po¿yczki na kwotê 1 548 487,25 z³ W 2016 roku realizowany by³ drugi etap zadania pn.: „Budowa & 87 umów dotacji na kwotê 2 057 019,64 z³ (w tym ze œrodków kwatery balastu nr 3 na sk³adowisku w m. Zakrzewo, gm. Dzia³dowo NFOŒiGW - 1 162 458,05 z³) – II etap”. Budowa kwatery nr 3 balastu zosta³a uwzglêdniona w Pla- & 1 umowa umorzenia na kwotê 22 500,00 z³ nie gospodarki odpadami dla województwa warmiñsko-mazurskie- Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- go w ramach Regionu Zachodniego. puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: W 2016 roku kontynuowano realizacjê programu „Usuwanie Ø zakup pojemników na odpady – 138 szt. wyrobów zawieraj¹cych azbest” na obszarze województwa warmiñ- Ø iloœæ usuniêtych i unieszkodliwionych odpadów zawie- sko-mazurskiego. Program ten jest wdra¿any od 6 lat we wspó³pracy raj¹cych azbest – 5 479,373 Mg z NFOŒiGW. W 2016 roku na akcjê usuwania azbestu w naszym

132 regionie zdecydowa³y siê 84 samorz¹dy. Dziêki ich zaanga¿owaniu zwiêkszy siê o 2 385,59 GJ/a, a produkcja energii elektrycznej z OZE uda³o siê usun¹æ ponad 5,4 tys. ton odpadów niebezpiecznych o 1079,43 MWh/rok. zawieraj¹cych azbest z obiektów osób fizycznych, koœcio³ów, zwi¹zków wyznaniowych, wspólnot mieszkaniowych, spó³dzielni Ochrona przyrody mieszkaniowych, stowarzyszeñ oraz obiektów jednostek sektora finansów publicznych. Koszt prac wyniós³ 2 341 888,54 z³, a przeka- W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³ zane dofinansowanie z WFOŒiGW w Olsztynie – 819 561,46 z³ oraz ³¹cznie 31 umów o dofinasowanie na ³¹czn¹ wartoœæ 2 012 301,28 z³, NFOŒiGW – 1 162 458,05 z³. Dofinansowanie by³o udzielane na w tym: trzy dzia³ania: demonta¿ i zabezpieczenie pokrycia dachowego lub & 30 umów o dofinansowanie ze œrodków krajowych Funduszu innych wyrobów zawieraj¹cych azbest, transport odpadu niebez- na ³¹czn¹ wartoœæ 508 171,94 z³, w tym: piecznego z miejsca rozbiórki do miejsca unieszkodliwiania oraz & 27 umów dotacji na kwotê 448 171,94 z³ unieszkodliwianie poprzez sk³adowanie odpadu na sk³adowiskach. & 3 umowy przekazania œrodków PJB na kwotê 60 000,00 z³ & 1 umowê ze œrodków RPO WiM 2014-2020 na wartoœæ 1 504 129,34 z³ Ochrona powietrza atmosferycznego Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie nastêpuj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpi- & liczba miejsc objêtych ochron¹ – 19 szt. sa³ ³¹cznie 562 umowy o dofinasowanie na ³¹czn¹ wartoœæ & liczba rodzajów gatunków objêtych badaniami – 71 szt. 59 374 489,97 z³, w tym: & liczba utworzonych/zmodernizowanych obiektów wykony- & 469 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ war- wania ochrony – 9 szt. toœæ 13 578 066,77 z³, w tym: & liczba przeprowadzonych restytucji i reintrodukcji – 4 szt. & 203 umowy po¿yczek na kwotê 9 611 944,89 z³ (zaj¹c szarak, kuropatwa) & 262 umów dotacji na kwotê 3 783 307,36 z³, & liczba miejsc objêtych waloryzacj¹, inwentaryzacj¹ – 52 szt. & 4 umowy umorzenia na kwotê 182 814,52 z³ & liczba rodzajów opracowanych dokumentacji – 11 szt. & 93 umowy ze œrodków RPO WiM 2014-2020 na wartoœæ & iloœæ rodzajów zwierz¹t znajduj¹cych siê w oœrodku – 45 796 423,20 z³ 240 szt. Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & iloœæ zakupionych urz¹dzeñ i materia³ów do bie¿¹cego funk- puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: cjonowania oœrodka – 56 szt. & liczba obiektów objêtych termomodernizacj¹ – 45 szt. & liczba gatunków objêtych projektem – 3 szt. & modernizacja instalacji odpylania – 2 szt. & liczba osób, które skorzysta³y z dzia³añ edukacyjnych – & liczba wykonanych planów gospodarki niskoemisyjnej – 300 osób 5 szt. & liczba siedlisk/zbiorowisk roœlinnych objêtych projektem – & liczba wykonanych raportów energetyczno-oœwietlenio- 1 szt. wych – 42 szt. & liczba wybudowanych jednostek do wytwarzania energii elektrycznej – 291 szt. & liczba wybudowanych jednostek do wytwarzania energii cieplnej – 65 szt. & ³¹czna moc wybudowanych instalacji do produkcji energii elektrycznej – 50,54 MW & ³¹czna moc zainstalowanych instalacji do produkcji energii cieplnej – 3,51 MW & zmniejszenia zapotrzebowania na ciep³o – 16 664,26 GJ/a & zmniejszenie zapotrzebowania na energiê elektryczn¹ – 173,25 MWh/rok & zwiêkszenie produkcji energii cieplnej z OZE – 47 513,93 GJ/a & zwiêkszenie produkcji energii elektrycznej z OZE – 15 544,98 MWh/a & redukcja emisji zanieczyszczeñ o: . py³y ogólne – 22,84 Mg/a Ryc. 50. Fot. Grzegorz Siemieniuk . SO2 – 5,19 Mg/a . NOx – 2,45 Mg/a . CO – 31,84 Mg/a Powa¿ne awarie . CO2 – 11 017,50 Mg/a W 2016 roku Fundusz kontynuowa³ nabór wniosków z konkursu W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz „Prosument na Warmii i Mazurach”. Program ten jest wdra¿any we podpisa³: wspó³pracy z NFOŒiGW w ramach Czêœci 2c) programu prioryteto- & 53 umowy ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ war- wego „Wspieranie rozproszonych, odnawialnych Ÿróde³ energii. toœæ 997 541,67 z³, w tym: Czêœæ 2) Prosument – linia dofinasowania z przeznaczeniem na . 1 umowa po¿yczki na kwotê 280 000,00 z³ zakup i monta¿ mikroinstalacji odnawialnych Ÿróde³ energii”. . 48 umów dotacji na kwotê 385 708,07 z³ W roku sprawozdawczym, uda³o siê zawrzeæ z beneficjentami . 2 umowy umorzenia po¿yczki na kwotê 231 833,60 z³ koñcowymi 190 umów na ³¹czn¹ kwotê 7 828 048,49 z³, z czego . 2 umowy przekazania œrodków PJB na kwotê 100 000,00 z³ 5 103 632,65 z³ w formie po¿yczek, a 2 724 415,84 z³ w formie Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- dotacji. puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: Dziêki realizacji ww. projektów zostanie ograniczona emisja Ø liczba zakupionych wozów po¿arniczych wyposa¿onych substancji zanieczyszczaj¹cych na Warmii i Mazurach – CO2 w sprzêt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania o 1275,69 Mg/a. Jednoczeœnie, produkcja energii cieplnej z OZE skutków katastrof – 2 szt.

133 Ø liczba zakupionego sprzêtu do ratownictwa techniczno-ekologicznego – 986 szt. Ø liczba zakupionego wyposa¿enia/uzbrojenia osobistego stra¿aka – 425 szt.

Monitoring œrodowiska

W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³: & 4 umowy dotacji ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ 480 000,00 z³ w tym: . 1 umowa dotacji na kwotê 140 000,00 z³ . 3 umowy przekazania œrodków PJB na kwotê 340 000 z³ Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: Ø wsparcie WIOŒ w Olsztynie w zakresie monitoringu wód, Ryc. 51. Fot. Grzegorz Siemieniuk powietrza – 1 projekt & Ø wsparcie Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych w zakresie liczba numerów wydanych czasopism i wk³adek ekologicz- monitoringu œrodowiska – 2 projekty nych – 31 szt. & Ø wsparcie Samorz¹du Województwa Warmiñsko-Mazur- liczba przeprowadzonych konkursów – 213 szt. & skiego w zakresie usprawnienia systemu monitorowania liczba publikacji/monografii – 5 szt. & op³at za korzystanie ze œrodowiska – 1 projekt liczba filmów – 7 szt.

Edukacja ekologiczna Dzia³alnoœæ kontrolna WFOŒiGW

W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz Wojewódzki Fundusz w 2016 r. przeprowadzi³ ³¹cznie 126 kontroli podpisa³: projektów, w tym: & 246 umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ wartoœæ 3 213 750,36 z³, & 4 kontrole na miejscu realizacji projektów z udzia³em œrod- w tym: ków RPO WiM, . 243 umowy dotacji na kwotê 2 994 525,73 z³ & 12 kontroli na miejscu realizacji projektów z udzia³em œrod- . 3 umowy po¿yczki na kwotê 219 224,63 z³ ków PO IiŒ, Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & 53 kontrole na miejscu realizacji projektów finansowanych puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: ze œrodków krajowych, & liczba przeprowadzonych akcji informacyjno-promocyjnych & 19 kontroli na zakoñczenie projektów z udzia³em funduszy – 203 szt. europejskich, & liczba wyjazdów studyjnych – 13 szt. & 5 kontroli trwa³oœci projektów z udzia³em œrodków PO IiŒ, & liczba utworzonych, zmodernizowanych obiektów eduka- & 4 kontrole trwa³oœci projektów Green Investment Scheme w cyjnych – 2 szt. ramach wspó³pracy z NFOŒiGW. & liczba audycji radiowych – 270 szt. W trakcie kontroli projektów weryfikowano realizacjê projektu, & liczba audycji telewizyjnych – 97 szt. zgodnie z zapisami umowy o dofinansowanie, sposób ksiêgowania & liczba prowadzonych zajêæ – 513 szt. wydatków poniesionych w ramach projektu, dokumentacjê z wybo- & liczba rodzajów wydanych materia³ów informacyjno-pro- ru wykonawcy, osi¹ganie celów i wskaŸników okreœlonych w promocyjnych – 49 szt. jekcie, prawid³owoœæ przeprowadzania procesu inwestycyjnego & liczba spotkañ/konferencji – 75 szt. oraz podejmowane dzia³ania informacyjno-promocyjne.

Tabela 31. Zestawienie kontroli wg rodzajów

Kontrole planowe na Kontrole procedur Kontrole Kontrole zamówieñ Program miejscu realizacji pro- Kontrole doraŸne Kontrole trwa³oœci w oparciu o Kodeks na zakoñczenie publicznych jektu cywilny RPO WiM 07-13 4 - - 12 1 9 PO IiŒ 07-13 12 2 5 7 15 2 GIS - - 4 - - - Œrodki krajowe 53 - - - - - RAZEM 69 2 9 19 16 11

Tabela 32. Zestawienie wykrytych nieprawid³owoœci – stan na 31.12.2016 r. (z³)

Ogólna wartoœæ zawar- Wartoœæ wydatków Liczba nieprawid³owo- £¹czna wartoœæ niepra- Wartoœci w zwi¹zku z Program Dofinansowanie tych umów kwalifikowanych œci w 2016 r. wid³owoœci w 2016 r. rozwi¹zanymi umowami RPO WiM 07-13 693 774794,93 585 071 363,21 401 869 726,71 4 1 026 227,06 672 203,92* PO IiŒ 07-13 860 042 674,02 493 104 186,71 419 138 558,24 1 16 286,54 0

*) W 2016 roku Wojewódzki Fundusz rozwi¹za³ 1 umowê o dofinansowanie ze œrodków RPO WiM. Przyczyn¹ rozwi¹zania umowy by³y problemy z realizacj¹ inwestycji.

134 W trakcie kontroli trwa³oœci weryfikowano, czy realizowane s¹ jekt nie zosta³ poddany zasadniczej modyfikacji oraz czy nie generu- postanowienia umowy o dofinansowanie w zakresie dotycz¹cym je dochodu powoduj¹cego uzyskanie nieuzasadnionej korzyœci. utrzymania we wskazanym okresie wskaŸników projektu, czy pro-

4. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO- -MAZURSKIEGO NA LATA 2014–2020 – STAN WDRA¯ANIA NA 31.12.2016 R.

Rok 2016 by³ pierwszym rokiem wdra¿ania Regionalnego Progra- . na dzieñ 31.12.2016 r. w tym Dzia³aniu nie podpisano mu Operacyjnego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na lata ¿adnej umowy 2014-2020 (RPO WiM 2014-2020) w nowej perspektywie finanso- & Dzia³anie 5.3 Ochrona ró¿norodnoœci biologicznej wej UE. . przeprowadzono 2 nabory i do Funduszu wp³ynê³y Oœ priorytetowa 4 Efektywnoœæ energetyczna 32 wnioski . podpisano 1 umowê na kwotê 1 504 129,34 z³ – W okresie sprawozdawczym w ramach tej Osi i powierzonych beneficjentem jest Miasto Olsztyn dwóch Dzia³añ og³oszono 4 konkursy. Zakoñczono ocenê projektów z pierwszego naboru i ³¹cznie podpisano 93 umowy o dofinansowa- Projekty pozakonkursowe nie. W trakcie oceny s¹ 432 wnioski z³o¿one w drugim naborze. Z Osi priorytetowej V. Œrodowisko przyrodnicze i racjonalne wyko- & Dzia³anie 4.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii rzystanie zasobów Dzia³anie 5.2 Gospodarka wodno-œciekowa pochodz¹cej ze Ÿróde³ odnawialnych Instytucja Zarz¹dzaj¹ca przewiduje realizacjê 2 projektów wybra- . przeprowadzono 2 nabory i do Funduszu wp³ynê³y 624 nych w trybie pozakonkursowym w ramach RPO WiM 2014-2020: wnioski . podpisano 91 umów na kwotê 44 142 069,42 z³. 1. Kontynuacja MASTERPLANU dla Wielkich Jezior Mazurskich – & Dzia³anie 4.2 Efektywnoœæ energetyczna i wykorzystanie ochrona wód powierzchniowych obszaru poprzez rozbudowê OZE w MŒP i modernizacjê infrastruktury wodno-œciekowej – Gmina Orzysz . przeprowadzono 2 nabory i do Funduszu wp³ynê³y 123 2. Kontynuacja MASTERPLANU dla Wielkich Jezior Mazurskich – wnioski ochrona wód powierzchniowych obszaru poprzez rozbudowê . podpisano 2 umowy na kwotê 1 654 353,78 z³. i modernizacjê infrastruktury wodno-œciekowej – Gmina Beneficjentami tych œrodków zostali g³ownie przedsiêbiorcy, jed- Pozezdrze. nostki samorz¹du terytorialnego oraz spó³dzielnie mieszkaniowe. Do koñca 2016 roku Instytucja Zarz¹dzaj¹ca nie zawar³a pre-umów, Oœ priorytetowa 5 Œrodowisko przyrodnicze i racjonalne a do Funduszu nie wp³ynê³y wnioski o dofinansowanie na realizacjê wykorzystanie zasobów tych projektów. W okresie sprawozdawczym z tej Osi i powierzonych trzech Dzia³añ Przekazane œrodki finansowe og³oszono 4 konkursy. Zakoñczono ocenê projektów z pierwszego naboru i podpisano 1 umowê o dofinansowanie. W trakcie oceny jest W 2016 r. zatwierdzono 5 wniosków o p³atnoœæ, których ca³kowita 30 wniosków z³o¿onych w drugim naborze. kwota poniesionych wydatków objêtych wnioskami wynosi³a & Dzia³anie 5.1 Gospodarka odpadowa 665 118,45 z³. Wyp³aty dotyczy³y projektów realizowanych z Osi 4 . z uwagi na brak aktualizacji Wojewódzkiego Planu Efektywnoœæ energetyczna. Gospodarki Odpadami dla Województwa Warmiñsko- Odwo³ania -Mazurskiego nie by³y og³oszone ¿adne konkursy & Dzia³ania 5.2 Gospodarka wodno-œciekowa W 2016 roku do Wojewódzkiego Funduszu wp³ynê³y 24 protesty od . przeprowadzono 2 nabory i do Funduszu wp³ynê³o oceny formalnej i merytorycznej og³oszonych konkursów, w tym 16 wniosków 5 protestów zosta³o rozpatrzonych pozytywnie.

5. INNE DZIA£ANIA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU W 2016 ROKU

Wspó³praca z Narodowym Funduszem Ochrony Program Doradztwo Energetyczne Œrodowiska i Gospodarki Wodnej W ramach umowy o partnerstwie na rzecz realizacji projektu pod nazw¹ „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora Udzia³ Wojewódzkiego Funduszu w realizacji Wspólnej Strate- publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiêbiorstw w zakresie efek- gii Dzia³ania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy tywnoœci energetycznej oraz OZE”, podpisanej w dniu 28 kwietnia ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej 2016 roku, w WFOŒiGW w Olsztynie pracowa³ zespó³ Doradców Wojewódzki Fundusz w Olsztynie jest zaanga¿owany w reali- Energetycznych, wykonuj¹c zadania objête ww. umow¹. Zgodnie zacjê Wspólnej Strategii. Pracownicy Funduszu anga¿owali siê rów- z za³o¿eniami projektu, wsparciem objêto instytucje publiczne, jed- nie¿ w pracê grup roboczych pozosta³ych zadañ wskazanych w nostki samorz¹du terytorialnego, przedsiêbiorstwa, spó³dzielnie ramach Wspólnej Strategii, zg³aszaj¹c swoje uwagi oraz wnosz¹c i wspólnoty mieszkaniowe oraz osoby fizyczne. propozycje zapisów dot. wspólnych zasad wspó³pracy miêdzy Naro- Doradcy uczestniczyli w konferencjach poœwiêconych OZE dowym i Wojewódzkimi Funduszami. oraz efektywnoœci energetycznej, jak równie¿ w specjalistycznych

135 targach, prezentuj¹c m.in. zasady finansowania z PO IiŒ, RPO oraz cyjno-szkoleniowych dla ok. 200 odbiorców. Aktywnie uczestni- œrodków w³asnych Funduszu (m.in. w ramach Programu czyli te¿ w 28 dzia³aniach informacyjno-promocyjnych (konferen- Prosument). cjach, targach, spotkaniach) dla oko³o 2 500 uczestników. Podstawow¹ form¹ dzia³ania Doradców jest przeprowadzanie konsultacji z zainteresowanymi podmiotami, weryfikacja Planów Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) oraz wsparcie merytoryczne Krajowy System Zielonych Inwestycji procesu inwestycyjnego w zakresie OZE i efektywnoœci energetycznej. W ramach zawartego w 2013 roku Porozumienia z NFOŒiGW, pra- W 2016 roku Doradcy Energetyczni przeprowadzili 233 kon- cownicy WFOŒiGW kontynuowali realizacjê zadañ w ramach kon- sultacje, zweryfikowali 39 PGN, objêli wsparciem 6 inwestycji, któ- troli projektów w ramach Krajowego Systemu Zielonych Inwestycji. re otrzyma³y dofinansowanie oraz przeprowadzili 9 dzia³añ eduka- £¹cznie przeprowadzono 6 kontroli.

Tabela 33. Wykaz umów dotacji

Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 1. Gmina Kruklanki Plan na rzecz zmniejszenia emisji w Gminie Kruklanki 10 000,00 2. Gmina Wydminy Niskoemisyjna Gmina Wydminy 10 000,00 3. Gmina Kêtrzyn Plan Gospodarki Niskoemisyjnej na terenie Gminy Kêtrzyn 10 000,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Marii Magdaleny 4. Termomodernizacja budynku plebanii w Kurzêtniku 10 000,00 w Kurzêtniku 5. Gmina Gi¿ycko Niska Emisja w Gminie Gi¿ycko 10 000,00 Rzymsko-Katolicka Parafia Chrystusa Króla 6. Termomodernizacja budynku plebanii w Wêgoju 10 000,00 w Wêgoju Wykonanie raportów energetyczno-oœwietleniowych placówek oœwiatowych z terenu 7. Gmina Wydminy 7 200,00 gminy Wydminy 8. Gmina Œwi¹tki Opracowanie audytów energetycznych w placówkach oœwiatowych 6 400,00 Parafia Rzymsko-Katolicka Œw. Antoniego we Flor- Modernizacja instalacji grzewczej z wykorzystaniem odnawialnych Ÿróde³ energii na ple- 9. 15 000,00 czakach banii we Florczakach 10. Parafia M.B. Królowej Polski w Farynach Termomodernizacja domu plebanii i kancelarii parafialnej w Farynach 15 000,00 Rzymsko-Katolicka Parafia Niepokalanego Poczêcia 11. Ocieplenie przegród budowlanych i wymiana kot³a C.O. w parafii Orzechowo 15 000,00 NMP w Orzechowie Parafia Rzymskokatolicka Œw. Maksymiliana M. Kol- Termomodernizacja budynku plebanii w miejscowoœci Kosewo poprzez docieplenie 12. 10 000,00 be w Kosewie œcian Wykonanie audytu energetyczno-oœwietleniowego placówek oœwiatowych, których orga- 13. Powiat Szczycieñski 24 000,00 nem prowadz¹cym jest Powiat Szczycieñski 14. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Pasymiu Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej w budynku remizy OSP w Pasymiu 10 000,00 15. Gmina Wydminy Wykonanie kot³owni kontenerowej w œwietlicy wiejskiej w Zelkach 30 000,00 16. Gmina Kurzêtnik Audyt energetyczno-oœwietleniowy placówek oœwiatowych 11 840,00 17. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Targowie Wymiana bram wjazdowych do remizy OSP w Targowie 9 000,00 18. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Linowie Wymiana bramy wjazdowej i drzwi wejœciowych do stra¿nicy OSP Linowo 9 000,00 19. Stowarzyszenie „G£OTOWO - MOJA WIEŒ” Wymiana drzwi zewnêtrznych budynku Œwietlicy Wiejskiej w G³otowie 3 000,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Augustyna i Œw. 20. Monta¿ kot³a na pellet w budynku parafii p.w. Œwiêtego Augustyna i Œwiêtej Anny 10 000,00 Anny w Babiaku Projekt pilota¿owy - wymiana oœwietlenia w Zespole Szkó³ Ogólnokszta³c¹cych w 21. Gmina Wydminy 100 000,00 Wydminach 22. Krzysztof Rudnik Badanie wydajnoœci innowacyjnej sondy pionowej (koncentrycznej) 10 000,00 Parafia Ewangelicko-Augsburska Œw. Krzy¿a w 23. Wymiana okien w budynku parafialnym 9 000,00 Nidzicy 24. Ko³o £owieckie „RYŒ“ w E³ku Docieplenie budynku stanicy myœliwskiej 10 000,00 Parafia Rzymsko-Katolicka œw. Maksymiliana Marii 25. Modernizacja systemu grzewczego w parafii w Zagajach 10 000,00 Kolbe w Zagajach Rzymskokatolicka Parafia p.w. Œwiêtego Miko³aja 26. Wymiana stolarki okiennej w budynku plebanii w Sêtalu 5 000,00 w Sêtalu Parafia Rzymsko-Katolicka Podwy¿szenia Krzy¿a 27. Termomodernizacja plebanii w Parafii Podwy¿szenia Krzy¿a Œwiêtego w Koszelewach 10 000,00 Œwiêtego w Koszelewach Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œwiêtych Aposto³ów Termomodernizacja zabytkowej Wikarówki w Reszlu poprzez przebudowê i docieplenie 28. 10 000,00 Piotra i Paw³a w Reszlu stropów poddasza nad pomieszczeniami u¿ytkowymi - etap I

136 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 29. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Rumianie Wymiana okien i drzwi w budynku œwietlicy wiejskiej w Rumianie 12 000,00 Parafia Rzymskokatolicka pw. Matki Bo¿ej Wspo- Termomodernizacja budynku plebanii Parafii Rzymskokatolickiej pw. Matki Wspomo¿e- 30. 8 000,00 mo¿enia Wiernych w Klusach nia Wiernych w Klusach - etap I Parafia Rzymsko-Katolicka Œw. Ap. Piotra i Paw³a w Modernizacja systemu grzewczego na Plebanii Parafii Rzymsko-Katolickiej p.w. Œw. 31. 5 000,00 Pieniê¿nie Aposto³ów Piotra i Paw³a w Pieniê¿nie Stowarzyszenie Rodzin i Przyjació³ Osób Wymiana stolarki okiennej w budynku Szko³y Podstawowej z Oddzia³ami Integracyjnymi 32. 15 000,00 z Zespo³em Downa „Strza³ w 10” w Olsztynie 33. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna Truszczyny Wymiana drzwi wejœciowych w budynku OSP Truszczyny 2 000,00 Termomodernizacja gara¿u OSP Kie³piny poprzez wymianê drzwi gara¿owych oraz 34. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Kie³pinach 3 000,00 okna 35. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Jeglii Termomodernizacja budynku u¿ytkowanego przez OSP w Jeglii 5 000,00 36. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Pieniê¿nie Termomodernizacja OSP w Pieniê¿nie 3 000,00 Ma³a termomodernizacja budynku remizy OSP w Purdzie - wymiana stolarki okien- 37. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Purdzie 5 000,00 no-drzwiowej 38. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Plutach Bezpieczne Pluty 4 000,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Jana Chrzciciela 39. Termomodernizacja Plebanii Parafii Œw. Jana Chrzciciela w Biskupcu 5 000,00 w Biskupcu k. Reszla Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Œw. Antoniego Kontynuacja dzia³añ termomodernizacyjnych budynku plebanii pw. Œw. Antoniego w 40. 9 998,40 w Warpunach Warpunach Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Jana Paw³a II 41. Monta¿ pomp ciep³a powietrze-woda do ogrzewania CWU 7 000,00 w E³ku 42. Parafia Rzymskokatolicka Œwiêtej Rodziny w Olecku Monta¿ pompy ciep³a powietrze-woda do CWU 7 000,00 Ochotnicza Stra¿ Po¿arna „Pomoc Maltañska” 43. Termomodernizacja budynku remizy OSP „Pomoc Maltañska“ w Klebarku Wielkim 10 000,00 w Klebarku Wielkim Parafia Rzymskokatolicka Najœwiêtszego Serca 44. Termomodernizacja budynku organistówki w Rybnie 7 560,00 Pana Jezusa w Rybnie Opracowanie audytów energetycznych i programu funkcjonalno- u¿ytkowego dla termo- 45. Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Szczytnie 20 000,00 modernizacji Szpitala Powiatowego w Szczytnie 46. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Wilkowie Termomodernizacja budynku remizy Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Wilkowie - Etap I 10 000,00 47. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Jeziorowskich Termomodernizacja budynku Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Jeziorowskich 10 000,00 Parafia Rzymsko-Katolicka Œw. Jana Ewangelisty w 48. Termomodernizacja budynku plebanii w ¯egotach poprzez wymianê Ÿród³a ciep³a 12 500,00 ¯egotach 49. Rzymskokatolicka Parafia Œw. Kazimierza w Gi¿ycku Zakup i monta¿ mikroinstalacji OZE przy ul. Pionierska 14a w Gi¿ycku 10 000,00 50. Wy¿sze Seminarium Duchowne w E³ku Wymiana stolarki okiennej w budynku Wy¿szego Seminarium Duchownego w E³ku 19 000,00 51. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Jonkowie Wymiana bram gara¿owych w budynku OSP Jonkowo 10 000,00 52. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Waplewie Ocieplenie z podwy¿szeniem poddasza Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Waplewie 10 000,00 Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Matki Bo¿ej Królo- 53. Termomodernizacja budynku plebanii w Mi³kach 10 000,00 wej Polski w Mi³kach Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Józefa 54. Termomodernizacja domu parafialnego w Wêgielsztynie 10 000,00 w Wêgielsztynie Parafia Rzymskokatolicka p.w. Matki Bo¿ej Czêsto- 55. Docieplenie poddasza i wymiana okien w budynku plebanii w Cichym 15 000,00 chowskiej w Cichym 56. Parafia Rzymskokatolicka Œw. Krzy¿a w Szestnie Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej w budynku plebanii w Szestnie 7 000,00 Rzymskokatolicka Parafia Matki Bo¿ej Szkaplerznej 57. Zakup pieca C.O. 7 500,00 w Œwiêtajnie Parafia Rzymskokatolicka b³. Honorata KoŸmiñskie- Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej w budynku plebanii parafii b³. Honorata KoŸmiñ- 58. 9 636,64 go w Mr¹gowie skiego w Mr¹gowie Rzymskokatolicka Parafia p.w. Œw. Szczepana 59. Docieplenie stropu budynku plebanii w Ro¿yñsku Wielkim 5 000,00 w Ro¿yñsku Wielkim Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Antoniego Pade- Wymiana okien i drzwi w budynku plebanii Parafii p.w. Œw. Antoniego padewskiego w 60. 12 000,00 wskiego w G¹skach G¹skach Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Stanis³awa 61. Termomodernizacja budynku plebanii w Szczecinkach 10 000,00 Biskupa i Mêczennika w Szczecinkach Parafia Rzymskokatolicka œw. Ap. Piotra i Paw³a 62. Termomodernizacja budynku plebanii w Je¿ach 10 000,00 w Je¿ach Parafia Rzymskokatolicka pw. Œw. Micha³a Archa- 63. Docieplenie œcian budynku plebanii w ¯ytkiejmach 10 000,00 nio³a w ¯ytkiejmach

137 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Parafia Rzymskokatolicka p.w. Matki Bo¿ej Gietrz- 64. Ocieplenie zakrystii w koœciele w Zelkach 10 000,00 wa³dzkiej w Zelkach 65. Gmina Kurzêtnik Modernizacja oœwietlenia w Zespole Szkó³ w miejscowoœci Marzêcice 80 000,00 66. Gmina Pozezdrze Niskoemisyjna Gmina Pozezdrze 10 000,00 Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Narodzenia Najœ- 67. Zakup i instalacja nowoczesnego kot³a c.o. opalanego biomas¹ 10 000,00 wiêtszej Maryi Panny w Kumielsku Zespó³ Zak³adów Opieki Zdrowotnej w Dobrym Mie- 68. Audyt energetyczny 13 530,00 œcie Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Antoniego z 69. Termomodernizacja plebanii w Tereszewie 15 000,00 Padwy w Tereszewie 70. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Szczytnie Ma³a termomodernizacja plebanii 10 000,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Podwy¿szenia Krzy- 71. Modernizacja ogrzewania pomieszczeñ plebanii 20 000,00 ¿a Œw. w Olecku 72. Rzymsko-Katolicka Parafia Œw. Jakuba w Olsztynie Modernizacja oœwietlenia na energooszczêdne w Katedrze w Olsztynie 30 000,00 73. Powiat Lidzbarski Audyt energetyczno-oœwietleniowy placówek oœwiatowych 31 821,78 74. Gmina Orzysz Audyt systemów oœwietleniowych placówek oœwiatowych Gminy Orzysz 15 990,00 Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Opracowanie audytu energetycznego dla projektu polegaj¹cego na wymianie oœwietle- 75. Olsztynie – Zespó³ Szkó³ z Ukraiñskim Jêzykiem 15 000,00 nia na energooszczêdne wraz z instalacj¹ Nauczania w Górowie I³aweckim 76. Gmina Rybno Wykonanie audytu instalacji oœwietleniowych 2 100,00 Wykonanie audytów instalacji oœwietlenia wewnêtrznego w 15 jednostkach oœwiatowych 77. Gmina Miasto E³k 73 615,50 Gminy Miasta E³k Wykonanie audytu instalacji oœwietlenia wewnêtrznego w budynku Wy¿szego Semina- 78. Wy¿sze Seminarium Duchowne w E³ku 6 199,20 rium Duchownego Diecezji E³ckiej w E³ku Polskie Zrzeszenie In¿ynierów i Techników Sanitar- 79. Wojewódzki Plan Zagospodarowania Osadów Œciekowych 75 000,00 nych Oddzia³ Wielkopolski 80. Gmina DŸwierzuty Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy DŸwierzuty 11 032,52 81. Gmina Pas³êk Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta i Gminy Pas³êk 22 002,26 82. Gmina Lubawa Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Lubawa 52 749,66 83. Gmina Ryn Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Ryn 32 069,85 84. Gmina Sêpopol Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Sêpopol 12 285,85 85. Gmina Ma³dyty Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Ma³dyty 23 585,76 Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Miejskiej Nowe Miasto 86. Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie 12 825,47 Lubawskie 87. Gmina I³owo - Osada Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy I³owo-Osada 24 092,90 88. Gmina Grodziczno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Grodziczno 14 092,20 89. Gmina Jonkowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Jonkowo 16 444,02 90. Gmina I³awa Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy I³awa 13 715,72 91. Gmina Tolkmicko Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Tolkmicko 28 177,00 92. Gmina Elbl¹g Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Elbl¹g 19 930,00 93. Gmina Gietrzwa³d Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Gietrzwa³d 31 902,34 94. Gmina Rybno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z z terenu Gminy Rybno 10 233,31 95. Gmina Koz³owo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Koz³owo 17 693,81 96. Gmina Œwiêtajno, powiat olecki Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Œwiêtajno 13 623,93 97. Gmina Wêgorzewo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Wêgorzewo 51 851,38 98. Gmina Miko³ajki Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Miko³ajki 4 179,83 99. Gmina Kisielice Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kisielice 22 025,50 100. Gmina Miasto Dzia³dowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Miasto Dzia³dowo 9 231,92 101. Gmina Mi³om³yn Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mi³om³yn 4 493,87 102. Gmina Zalewo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Zalewo 13 359,33 Zwi¹zek Miêdzygminny „Gospodarka Komunalna” Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Zwi¹zku Miêdzygminnego „Gospo- 103. 293 808,50 w E³ku darka Komunalna” 104. Gmina Dobre Miasto Usuwanie azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Dobre Miasto 23 915,67 105. Gmina D¹brówno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy D¹brówno. 3 484,56 106. Gmina Pozezdrze Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Pozezdrze 20 525,11

138 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 107. Gmina Lubomino Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Lubomino 5 852,69 108. Gmina £ukta Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy £ukta 15 805,29 109. Gmina Susz Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Susz 12 470,24 110. Gmina Wielbark Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Wielbark 16 976,06 111. Gmina Olecko Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Olecko 29 237,34 112. Gmina Markusy Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Markusy 1 733,99 113. Gmina Grunwald z/s w Gierzwa³dzie Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Grunwald 7 522,51 114. Gmina Piecki Usuwanie wyrobów zaiweraj¹cych azbest z terenu Gminy Piecki 12 137,29 115. Gmina Pisz Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Pisz 27 661,91 116. Gmina Kiwity Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kiwity 1 795,60 117. Gmina Orneta Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Orneta 7 685,06 118. Gmina Gi¿ycko Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Gi¿ycko 21 020,94 119. Gmina Miasto Mr¹gowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta Mr¹gowo 2 988,73 120. Gmina Górowo I³aweckie Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Górowo I³aweckie 8 629,92 121. Gmina Janowiec Koœcielny Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Janowiec Koœcielny 8 327,19 122. Gmina Rozogi Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Rozogi 11 169,00 123. Gmina Miejska I³awa Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta I³awa 23 060,00 124. Gmina Stawiguda Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Stawiguda 15 073,58 125. Gmina Mor¹g Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mor¹g 19 718,87 126. Gmina Miejska Szczytno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Miejskiej Szczytno 7 256,56 127. Gmina Orzysz Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Orzysz 10 334,10 128. Gmina Lidzbark Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta i Gminy Lidzbark 19 336,88 129. Gmina Srokowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Srokowo 22 613,62 130. Gmina Barciany Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Barciany 77 967,48 131. Gmina Biskupiec k.Reszla Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta i Gminy Biskupiec 79 848,44 132. Gmina Banie Mazurskie Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Banie Mazurskie 21 794,13 133. Gmina Œwiêtajno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Œwiêtajno 16 889,56 134. Gmina M³ynary Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Miasta i Gminy M³ynary 10 186,85 135. Gmina Kêtrzyn Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kêtrzyn 25 665,17 136. Gmina Nidzica Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Nidzica 19 979,67 137. Gmina Olsztynek Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Olsztynek 22 891,97 138. Gmina Pasym Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Pasym 6 650,91 139. Gmina Kurzêtnik Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kurzêtnik 22 535,21 140. Gmina Ruciane-Nida Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbestu z terenu Gminy Ruciane-Nida 10 478,66 141. Gmina Wieliczki Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Wieliczki 11 842,20 142. Gmina Kowale Oleckie Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kowale Oleckie 83 617,05 143. Gmina Jedwabno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Jedwabno 8 725,88 144. Gmina Œwi¹tki Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Œwi¹tki 15 676,69 145. Gmina Purda Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Purda 12 390,15 146. Gmina Sorkwity Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Sorkwity 33 537,38 147. Gmina Lubawa Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu gminy Lubawa, czêœæ 2 14 363,30 148. Gmina Mi³ki Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mi³ki 9 428,87 149. Gmina Wydminy Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Wydminy 13 025,51 150. Gmina Korsze Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Korsze 18 841,96 151. Gmina Bartoszyce Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Bartoszyce 38 130,75 152. Gmina Lidzbark Warmiñski Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Lidzbark Warmiñski 10 196,68 153. Gmina Szczytno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Szczytno 34 776,62 154. Gmina Wilczêta Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Wilczêta 5 641,93 155. Gmina Bisztynek Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy i Miasta Bisztynek 27 271,09 156. Gmina Kolno Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Kolno 5 524,06 157. Gmina Dzia³dowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych abzest z terenu Gminy Dzia³dowo 17 444,49 158. Gmina Mi³akowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mi³akowo 22 668,64

139 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 159. Gmina P³oœnica Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy P³oœnica 13 381,21 160. Gmina Mr¹gowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mr¹gowo 47 299,49 161. Gmina Mr¹gowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Mr¹gowo, etap II 17 231,96 162. Gmina Biskupiec Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbestu z terenu Gminy Biskupiec 42 955,10 163. Gmina Nowe Miasto Lubawskie Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Nowe Miasto Lubawskie 31 109,44 164. Gmina Barczewo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Barczewo 12 854,75 165. Gmina Janowo Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest z terenu Gminy Janowo 7 456,75 166. Gmina Janowiec Koœcielny Doposa¿enie jednostki OSP Janowiec Koœcielny w 2016 r. 1 480,00 167. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Szczepkowie Borowym Doposa¿enie jednostki OSP Szczepkowo Borowe w 2016 r. 740,00 168. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Wielbarku Doposa¿enie ratowników z OSP Wielbark 4 500,00 169. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Barczewie Zakup uzbrojenia osobistego dla stra¿aków z OSP Barczewo 4 500,00 Wzmocnienie potencja³u technicznego OSP w Pasymiu w celu poprawy ochrony œrodo- 170. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Pasymiu 4 130,00 wiska 171. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Górnem Doposa¿enie jednostki OSP Górne w uzbrojenie osobiste stra¿aków 4 500,00 172. Gmina Grodziczno Zakup wyposa¿enia osobistego dla OSP z Gminy Grodziczno 4 500,00 Doposa¿enie uzbrojenia osobistego stra¿aków OSP M³ynary w sprzêt ³¹cznoœci - radio- 173. Gmina M³ynary 2 366,00 telefony 174. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Smolajnach Wyposa¿enie cz³onków OSP Smolajny w sprzêt ³¹cznoœci oraz odzie¿ specjaln¹ 2 840,00 175. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Œwi¹tkach Doposa¿enie OSP Œwi¹tki w wyposa¿enie-uzbrojenie stra¿aka 3 000,00 176. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Henrykowie Zakup ubrañ specjalnych dla OSP Henrykowo 4 500,00 177. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna Nowe Kiejkuty Zakup radiotelefonów nasobnych dla OSP Nowe Kiejkuty 4 500,00 178. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Radziejach Profesjonalne wyposa¿enie stra¿aka to sprawna i bezpieczna akcja 4 000,00 179. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna Rumy Zakup umundurowania specjalnego dla OSP Rumy 4 500,00 Doposa¿enie osobiste stra¿aków jednostek Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych w Gminie 180. Gmina Gietrzwa³d 4 500,00 Gietrzwa³d 181. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Praslitach Doposa¿enie OSP Praslity w osobiste stra¿ackie ubrania specjalne 4 500,00 182. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Linowie Zakup ubrania specjalnego dla OSP Linowo 4 500,00 183. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Miêtkich Zakup umundurowania specjalnego dla OSP Miêtkie 4 500,00 Zakup sprzêtu ochrony osobistej cz³onków Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Dobrym Mie- 184. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Dobrym Mieœcie 4 500,00 œcie 185. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Milejewie Zakup sprzêtu ratowniczego i ochrony osobistej dla OSP Milejewo 4 500,00 186. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Rumianie Doposa¿enie Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Rumianie 4 500,00 187. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Górowie I³aweckim Zakup sprzêtu ochrony osobistej stra¿aków - ratowników z OSP Górowo I³aweckie 4 500,00 Podniesienie potencja³u jednostek OSP z terenu gminy I³owo-Osada poprzez zakup 188. Gmina I³owo - Osada 4 500,00 specjalistycznego wyposa¿enia osobistego 189. Gmina Kurzêtnik Zakup wyposa¿enia osobistego dla stra¿aków z OSP Tereszewo 4 413,00 190. Gmina Lelkowo Doposa¿enie sprzêtu jednostek OSP w Gminie Lelkowo 4 500,00 191. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Mi³om³ynie Bezpieczny Ratownik 4 500,00 Doposa¿enie w sprzêt i uzbrojenie osobiste stra¿aka-ratownika to skuteczniejsze 192. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Zielkowie 4 500,00 dzia³ania w ochronie œrodowiska 193. Gmina Wydminy Zakup ubrañ specjalistycznych dla OSP w Wydminach 4 500,00 194. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Mi³akowie Zakup specjalistycznego wyposa¿enia ratowniczego 4 500,00 195. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Galinach Doposa¿enie jednostki Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Galinach 3 500,00 196. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Kwiecewie Doposa¿enie OSP Kwiecewo w wyposa¿enie-uzbrojenie osobiste stra¿aka 3 750,00 197. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Skolitach Doposa¿enie OSP Skolity w wyposa¿enie - uzbrojenie osobiste stra¿aka 3 750,00 Oddzia³ Wojewódzki Zwi¹zku Ochotniczych Stra¿y Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego ochotniczych stra¿y 198. 198 000,00 Po¿arnych RP Woj. Warmiñsko-Mazurskiego po¿arnych z terenu woj. warmiñsko-mazurskiego 199. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna Janowiec Koœcielny Doposa¿enie jednostki Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w Janowcu Koœcielnym w 2016 r. 2 000,00 Podniesienie potencja³u technicznego Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych w Gminie Wil- 200. Gmina Wilczêta 4 500,00 czêta 201. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Pieniê¿nie Doposa¿enie OSP w Pieniê¿nie 4 500,00 202. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Zalesiu Zakup uzbrojenia osobistego stra¿aka 2 839,07 203. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Waplewie Zakup wyposa¿enia osobistego stra¿aka - jednostka OSP Waplewo 4 000,00

140 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Podniesienie potencja³u technicznego s³u¿b ratowniczych Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej 204. Gmina Olsztyn 4 500,00 w Olsztynie poprzez zakup ubrañ specjalnych 205. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Radostowie Doposa¿enie OSP Radostowo w uzbrojenie osobiste stra¿aka 4 500,00 Ochotnicza Stra¿ Po¿arna „Pomoc Maltañska” w Podniesienie potencja³u technicznego Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej „Pomoc Maltañska” 206. 4 500,00 Klebarku Wielkim w Klebarku Wielkim 207. Gmina Mor¹g Wyposa¿enie osobiste stra¿aków - ratowników OSP S³onecznik w Gminie Mor¹g 4 500,00 Zakup wyposa¿enia - uzbrojenia osobistego stra¿aka - ubrania specjalnego do pracy w 208. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w GryŸlinach 4 500,00 wodzie 209. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Stawigudzie Zakup wyposa¿enia - uzbrojenia osobistego stra¿aka zakup czterech ubrañ specjalnych 4 500,00 210. Gmina Braniewo Zakup systemu powiadamiania i ³¹cznoœci 4 000,00 Adaptacja do zmian klimatu - doposa¿enie w specjalistyczne œrodki ochrony osobistej 211. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Kutach 2 900,00 stra¿aków 212. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Kiwitach Doposa¿enie ratowników OSP Kiwity 4 500,00 Podniesienie potencja³u ratowniczego Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej we Wrzesinie 213. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna we Wrzesinie 3 000,00 poprzez zakup ubrañ specjalnych Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego 214. Usprawnienie systemu monitorowania op³at za korzystanie ze œrodowiska 140 000,00 w Olsztynie Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego 215. Usprawnienie systemu monitorowania op³at za korzystanie ze œrodowiska 140 000,00 w Olsztynie 216. Gmina Biskupiec k.Reszla Plan zintegrowanych dzia³añ ochronnych i rekultywacyjnych dla zlewni jeziora Kraksy 19 987,50 Opracowanie planu zintegrowanych dzia³añ ochronnych i rekultywacyjnych dla zlewni 217. Gmina Miejska Kêtrzyn 19 987,50 Jeziora Kêtrzyñskiego 218. Komitet Ochrony Or³ów Aktywna ochrona pliszki górskiej w województwie warmiñsko-mazurskim 2 000,00 Opracowanie planu zintegrowanych dzia³añ ochronnych i rekultywacyjnych dla zlewni 219. Gmina Miasto Mr¹gowo 15 375,00 Jeziora Magistrackiego Sporz¹dzenie uproszczonych planów urz¹dzania lasów niepañstwowych realizowanych 220. Powiat Nidzicki 15 000,00 przez starostwa powiatowe Warmii i Mazur 221. Szczycieñskie Towarzystwo Przyrodnicze Reintrodukcja kuropatwy w Powiecie Szczycieñskim 40 000,00 Rekultywacja jezior w Szczytnie - wp³yw warunków œrodowiskowych i fizykochemicz- 222. Gmina Miejska Szczytno 5 000,00 nych na zachowanie bioró¿norodnoœci wód 2016 Sporz¹dzenie uproszczonych planów urz¹dzenia lasów niestanowi¹cych w³asnoœci 223. Powiat Go³dapski 13 500,00 Skarbu Pañstwa w gminach Dubeninki i Banie Mazurskie Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Zwiêkszenie iloœci potencjalnych miejsc gniazdowania bociana bia³ego w Mazurskim 224. 2 000,00 Olsztynie Parku Krajobrazowym Sporz¹dzenie uproszczonych planów urz¹dzenia lasów niestanowi¹cych w³asnoœci 225. Powiat Ziemski w Olsztynie 15 000,00 Skarbu Pañstwa na terenie powiatu olsztyñskiego 226. Powiat Szczycieñski Sporz¹dzanie uproszczonych planów urz¹dzania lasu 14 484,00 Ochrona zagro¿onych gatunków p³azów poprzez odtworzenie sieci drobnych zbiorników 227. Fundacja Puszczy Rominckiej 5 000,00 wodnych na terenach polnych w obszarze Natura 2000 „Niecka Skaliska“ PLH280049 Wybudowanie wybiegu dla zwierz¹t kopytnych w Oœrodku Rehabilitacji Zwierz¹t w 228. Fundacja Zwierzêtom w Potrzebie 5 000,00 Jelonkach Dofinansowanie wyposa¿enia i funkcjonowania Oœrodka Rehabilitacji Zwierz¹t „Napro- 229. Nadleœnictwo Olsztynek 20 000,00 mek“ w Nadleœnictwie Olsztynek Utrzymanie Oœrodka Rehabilitacji Ptaków Drapie¿nych w Leœnictwie D¹brówka, Nadle- 230. Nadleœnictwo Olsztyn 12 000,00 œnictwo Olsztyn w roku 2016 Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Modernizacja, utrzymanie i doposa¿enie Oœrodka Okresowej Rehabilitacji Bocianów w 231. 10 000,00 Olsztynie Krutyni Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Opracowanie baz danych przestrzennych wybranych obszarów podlegaj¹cych ochronie 232. 67 758,24 Olsztynie prawnej w celu poprawy efektywnoœci ich zarz¹dzania Sporz¹dzenie uproszczonych planów urz¹dzania lasu w gminie Grodziczno, powiat 233. Powiat Nowomiejski 15 000,00 nowomiejski 234. Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Szczytnie Ochrona przyrody z zachowaniem walorów krajobrazowych 7 564,50 Odbudowa populacji zaj¹ca szaraka na obszarze Ko³a ³owieckiego Nr OL-21 RYS etap 235. Ko³o £owieckie „RYŒ” DŸwierzuty 14 500,00 czwarty 236. Ko³o £owieckie Kudypy Olsztyn Restytucja gatunku poprzez wsiedlenie kuropatwy polnej 5 000,00 Analiza adopcji piskl¹t bociana bia³ego Ciconia ciconia jako alternatywy odchowu w 237. Fundacja Albatros 7 500,00 oœrodkach rehabilitacji zwierz¹t - kontynuacja badañ

141 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 238. Fundacja Albatros Dofinansowanie dzia³alnoœci Oœrodka Rehabilitacji Ptaków Dzikich w Bukwa³dzie 20 000,00 Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego 239. Dofinansowanie Oœrodka Rehabilitacji Zwierz¹t przy ZPK w Jerzwa³dzie 15 000,00 w Olsztynie 240. Nadleœnictwo Jedwabno Ochrona cietrzewia na by³ym poligonie Muszaki - dozór powierzchni adaptacyjnej 12 286,20 241. Stowarzyszenie Ekologiczne „£ajs 2000” Jezioro Koœno - ochrona przed degradacj¹ 20 000,00 Ochrona wybranych gatunków ptaków strefowych na 4 obszarach Natura 2000 w 242. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w Bia³owie¿y 49 229,00 pó³nocno-wschodniej Polsce Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- 243. Monitoring stanu populacji œlimaka winniczka w województwie warmiñsko-mazurskim 20 000,00 nie Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- Zabezpieczanie zwierz¹t gospodarskich przed szkodami powodowanymi przez wilki na 244. 20 000,00 nie terenie województwa warmiñsko-mazurskiego Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- 245. Czynna ochrona torfowisk alkalicznych (7230) w obszarach Natura 2000 20 000,00 nie Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2016 w ramach dzia³alnoœci 246. 300 000,00 Olsztynie Olsztyñskiego Centrum Edukacji Ekologicznej Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2016 w ramach dzia³alnoœci 247. 150 000,00 Olsztynie Elbl¹skiego Centrum Edukacji Ekologicznej E³ckie Stowarzyszenie Ekologiczne z siedzib¹ 248. Edukacja na rzecz zrównowa¿onego rozwoju w 2016 roku 150 000,00 w E³ku Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2016 w ramach dzia³alnoœci 249. Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich 400 000,00 Mazurskiego Centrum Edukacji Ekologicznej 250. Centrum Inicjatyw Lokalnych „Przestrzeñ” Dbamy o zieleñ 600,00 251. Fundacja „Szalony Krasnolud” Akademia Dwójki - gry ekologiczne 500,00 252. Gmina Purda Co tam zim¹ w lesie s³ychaæ? - wycieczka do £ajsu 600,00 253. EMI-PRO Sp. z o.o. Cykl 25 audycji radiowych „Tajemnice roœlin” 25 000,00 254. Gmina Stawiguda EKOlogiczne warsztaty w Arboretum w Kudypach 500,00 255. Gmina Stawiguda Festiwal drewna i ochrony œrodowiska 500,00 256. Miejski Bartoszycki Klub Sportowy „VICTORIA” Gram w pi³kê i jem owoce 500,00 257. Gmina Stawiguda ¯ycie puszczy na Warmii i Mazurach 500,00 258. Gmina Gietrzwa³d Rapaciaki- ekologiczne dzieciaki 500,00 Cykl 15 s³uchowisk radiowych pt. „Ekologiczne mikros³uchowisko radiowe” kontynuacja 259. „AutoBOX Advertising” Sp. z o.o. 45 000,00 projektu 260. EMI-PRO Sp. z o.o. Cykl 32 audycji radiowych „Pods³uchane...podejrzane...³owy Krzysztofa Mikundy” 32 000,00 261. Fundacja Nicolaus Copernicus Urodziny Miko³aja Kopernika 5 000,00 262. Gmina Stawiguda Ptasia akademia dla dzieci w Wymoju 1 000,00 Spotkanie podsumowuj¹ce i promuj¹ce X letni¹ dzia³alnoœæ ekologiczn¹ Ochotniczej Ochotnicza Stra¿ Po¿arna „Pomoc Maltañska” 263. Stra¿y Po¿arnej Pomoc Maltañska w Klebarku Wielkim w strukturach Krajowego Syste- 1 000,00 w Klebarku Wielkim mu Ratowniczo-Gaœniczego Cykliczny, edukacyjny program telewizyjny o tematyce przyrodniczej pt. W s³u¿bie natu- 264. Studio Ruchome Obrazki Adam Smoczyñski 70 000,00 ry Wydawanie wk³adki ekologicznej pt. „G³os Eko”, 4-stronicowej w nak³adzie Gazety 265. „GRUPA WM” Spó³ka z o.o. 90 000,00 Olsztyñskiej i Dziennika Elbl¹skiego 266. Fundacja „Moda na Warmiê i Mazury” Nowe porz¹dki w gospodarce odpadami na Warmii i Mazurach 25 000,00 Publikacja materia³ów z zakresu ochrony œrodowiska w Pulsie Regionu, magazynie 267. INTER PRIM Sp. z o.o. 30 000,00 samorz¹dów województwa warmiñsko-mazurskiego 268. Fundacja Mazurymedia Telewizja EKOpernik 25 000,00 269. Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Eliminacje okrêgowe Olimpiady Wiedzy i Umiejêtnoœci Rolniczych 10 000,00 270. Europejska Fundacja Rozwoju Regionalnego Kampania edukacyjno-ekologiczna EKO-SO£ECTWO 10 000,00 Polskie Radio Regionalna Rozg³oœnia w Olsztynie 271. Radiowy Magazyn Ekologiczny „Puls Ziemi” - kontynuacja 50 000,00 Radio Olsztyn S.A. Warmiñsko-Mazurska Agencja Energetyczna Wyjazd przedstawicieli woj. warmiñsko-mazurskiego na konferencjê „Przegl¹d technolo- 272. 11 098,56 Sp. z o.o. w Olsztynie gii smart city” do Berlina Akcja oczyszczania szlaku kajakowego „Rzeka Koœna” na odcinku jezioro Koœno - Paj- 273. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Nowej Wsi 1 000,00 tuñski M³yn 274. Gmina Purda EkoPurda 8 000,00

142 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Eko-Bieg i Eko-Jazda: Akcja promuj¹ca przyjazny œrodowisku sposób spêdzania wolne- 275. Stowarzyszenie Aktywnoœci Spo³ecznej „M³yn” 50 000,00 go czasu, zdrowy styl ¿ycia i bezpieczn¹ rekreacjê 276. NU MEDIA El¿bieta Ja¿d¿ewska Wkrêceni w Ekologiê 2 20 000,00 277. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Purda Przyrodnicze skarby Warmii i Mazur 1 000,00 278. Powiat Nowomiejski VI Ekologiczny Jarmark Wielkanocny 500,00 279. Fundacja „Moda na Warmiê i Mazury” Kobiety dla Ziemi Gala 8 marca 4 000,00 280. Gmina Purda Œwiêto lasu w ptasim goœciñcu 500,00 Warmiñsko-Mazurskie Stowarzyszenie Forum 281. Kobieta z ekologicznym charakterem 2 000,00 Kobiet Cykl wydawnictw edukacyjno-ekologicznych, 4 dodatki: marzec, kwiecieñ, maj, czerwiec 282. „GRUPA WM” Spó³ka z o.o. 50 000,00 2016 283. Stowarzyszenie „Cz³owiek i Przyroda” Ochrona p³azów na obszarach Natura 2000 w pó³nocno-wschodniej Polsce - etap III 85 931,00 Produkcja Programów Radiowych i Telewizyjnych 284. Cykl audycji radiowych „Uroczysko” 24 970,00 Barbara Fedoniuk 285. Fundacja „Szalony Krasnolud” Graj w Ekologiê 5 000,00 Oddzia³ Warmiñsko-Mazurski Polskiego Towarzy- 286. Cykl prelekcji przyrodniczych - Spotkania „TRAMP” 1 200,00 stwa Turystyczno-Krajoznawczego w Olsztynie 287. Oœrodek Kultury w Górowie I³aweckim Przestaw siê na EKO 9 978,67 288. Gminny Oœrodek Kultury w Rozogach Powiatowy Konkurs „Palma Wielkanocna” 300,00 289. Miejska Biblioteka Publiczna w Olsztynie Barwy EKO!! 4 740,00 290. Gmina Lidzbark Warmiñski Eko-Warmia 4 000,00 291. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Górnem ZIELONA MOC 3 000,00 292. Agencja Artystyczna „Viper” Ma³gorzata ¯mijewska Telewizyjny magazyn Ekologiczny „Puls Ziemi” - kontynuacja 25 000,00 293. Gmina Pas³êk Festyn Ekologiczny „IV Pas³êcki Dzieñ Recyklingu” 7 999,45 294. Gmina Gietrzwa³d Ekologia sztuk¹ malowania - tkanina inaczej 500,00 295. Gmina Gietrzwa³d Eko-Quilling - cuda z papieru 500,00 296. Nadleœnictwo Zaporowo Ostoja dobrych praktyk film dokumentalny 20 000,00 297. Fundacja SCLAVINUS Niska-Emisja 2014-2015 1 200,00 298. Nadleœnictwo Zaporowo L jak las w Zaporowie 10 000,00 Ekologia z histori¹ w tle, czyli edukacyjne warsztaty kreatywne z wykorzystaniem surow- 299. Gi¿yckie Centrum Kultury 6 000,00 ców odpadowych i naturalnych Organizacja polsko-rosyjskiego seminarium poœwiêconego funkcjonowaniu oœrodków 300. Fundacja Puszczy Rominckiej 6 000,00 rehabilitacji zwierz¹t 301. Nadleœnictwo Korpele VIII edycja konkursu „POZNAÆ POLUBIÆ POMÓC PRZETRWAÆ” 8 000,00 302. Nidzicka Fundacja Rozwoju „NIDA” Krajowe Spotkanie Przyjació³ Lasu 8 000,00 303. Fundacja Rozwoju Regionów Dni ochrony œrodowiska na Warmii i Mazurach 47 343,00 304. Fundacja Rozwoju Regionów Ekologiczny Dzieñ Dziecka 66 436,00 Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego 305. XVII Samorz¹dowe Forum Ekologiczne 52 150,00 w Olsztynie Warmiñsko-Mazurskie Stowarzyszenie Higieny i VII Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa dotycz¹ca zanieczyszczeñ 306. 10 000,00 Zdrowia Publicznego w Olsztynie transgranicznych i chorób zakaŸnych Redakcja, przygotowanie do druku i druk kwartalnika „Natura - Przyroda Warmii i 307. Wydawnictwo Mantis Andrzej S. Jadwiszczak 68 400,00 Mazur” 308. Gmina Dobre Miasto Dobromiejski Dzieñ Ziemi 5 000,00 Wykonanie kostiumu promocyjno-reklamowego przedstawiaj¹cego kormorana na 309. Gmina Gi¿ycko 2 000,00 potrzeby edukacji ekologicznej w Gminie Gi¿ycko Stowarzyszenie Przyjació³ Miejskiej Biblioteki 310. PTASIA STREFA 300,00 Publicznej w Olsztynie 311. Stowarzyszenie „Nasza Kochanówka” DBAMY O TO CO MAMY - warsztaty ekologiczne 1 000,00 312. Gmina Lidzbark Warmiñski Czerpiemy z natury 450,00 313. Gmina Janowiec Koœcielny Warsztaty ekologiczne pt.: Odpady Segregujesz - wiele Zyskujesz 500,00 Upowszechnianie i popularyzacja wiedzy na temat recyklingu i ochrony œrodowiska - 314. Gmina Szczytno 500,00 konkurs „EKOLOGICZNA MAKIETA” (So³ectwo Lipowiec) Akcje ekologiczne w Nadleœnictwie Olsztyn: Sadzenie Lasu 2016, Bieg o Puchar Nadle- 315. Nadleœnictwo Olsztyn 10 000,00 œniczego 2016

143 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Stowarzyszenie Na Rzecz Ekorozwoju Wsi 316. Aktywnie po zdrowie - z zabaw¹ poznajemy las 500,00 w Szczepkowie Borowym i „TRÓJMIEŒCIE” 317. Gmina Gietrzwa³d Podró¿e do Krainy Przyrody- wszyscy wraz chroñmy las 300,00 318. Gmina Janowiec Koœcielny Jesteœmy przyjació³mi Ziemi 500,00 319. Gmina Stawiguda Poznajemy roœlinnoœæ i ptaki wodne 500,00 320. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Jonkowie Wiosenne porz¹dki- dbamy o rezerwat Kamienna Góra w £omach 200,00 321. Gmina Œwi¹tki Aktywnie po zdrowie - z zabaw¹ poznajemy las 5 000,00 Festyny ekologiczne V Eko-logiczne Nowe Miasto Lubawskie! oraz V Rodzinny Piknik 322. Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie 7 981,60 Rowerowy - Dzieñ Bez Samochodu w Nowym Mieœcie Lubawskim 323. Gmina M³ynary Moje Zastawno - organizacja konkursów ekologicznych 500,00 Wojskowe Stowarzyszenie Spo³eczno-Kulturalne 324. Edukacyjnie i sportowo na Kanale Mazurskim 300,00 Wêgorapa Stowarzyszenie Rodzin i Przyjació³ Osób 325. „Moja pierwsza ksi¹¿eczka” - konkurs plastyczno-literacki 800,00 z Zespo³em Downa „Strza³ w 10” Cykliczny blok publicystyczno-informacyjny w porannym programie na ¿ywo TVP 3 326. Studio Ruchome Obrazki Adam Smoczyñski 80 000,00 Olsztyn pt. „PORA NA PRZYRODÊ” 327. Gmina Stawiguda Kino letnie pod chmurk¹ 3 000,00 328. Okrêg Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego w Olsztynie Wêdkarstwo - dzieciêca pasja 500,00 Okrêg Mazowiecki Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego 329. Czworobój Wêdkarski z okazji Dnia dziecka 500,00 w Warszawie Ko³o Nr 74 w Szczytnie 330. Gmina Œwi¹tki Przyrodê kochamy so³ectwo sprz¹tamy (So³ectwo Kalisty) 400,00 331. Gmina Œwi¹tki Przyrodê kochamy so³ectwo sprz¹tamy (So³ectwo Brzydowo) 400,00 332. Gmina Œwi¹tki Przyrodê kochamy - so³ectwo sprz¹tamy (So³ectwo Konradowo) 400,00 333. Gmina Œwi¹tki Przyrodê kochamy - so³ectwo sprz¹tamy (So³ectwo Go³ogóra) 400,00 334. Gmina Rybno Gospodarstwa ekologiczne na terenie Gminy Rybno (So³ectwo Gronowo) 500,00 335. Gmina Rybno Zielone lekcje - zabraæ do Tuczek zielony dach (So³ectwo Tuczki) 500,00 336. EMI-PRO Sp. z o.o. Cykl 25 audycji radiowych pt. Roœliny w Biblii 20 000,00 337. Fundacja Wspólny Rozwój £abêdzie Przedsiêbiorczoœci i Aktywnoœci Spo³ecznej 800,00 338. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Barczewie Warsztaty ekologiczne w OSP Barczewo 500,00 339. Miejski Oœrodek Kultury w Olsztynie XII Otwarte Mistrzostwa Fotograficzne Olsztyn 2016 3 000,00 Konferencja „Aktualne przepisy w zakresie prawa wodnego i ochrony œrodowiska w 340. Powiat E³cki 7 000,00 œwietle zadañ realizowanych przez starostê” 341. Fundacja „Inkubator Kreatywnoœci“ II Ekologiczny Bieg Mazurski 5 000,00 Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Olszty- 342. Podsumowanie I etapu konkursu YPEF na terenie RDLP w Olsztynie 1 500,00 nie 343. Nadleœnictwo Strza³owo Tajemniczy las - moja okolica 5 000,00 Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Organizacja akcji, kampanii, spotkañ, konkursów i konferencji z zakresu edukacji ekolo- 344. 10 000,00 Olsztynie gicznej w Mazurskim Parku Krajobrazowym 345. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna Rumy Festyn ekologiczny „Dbajmy o naturê” 600,00 346. Gmina Lidzbark Warmiñski Z ekologi¹ na ty (So³ectwo Knipy) 600,00 347. Gmina Lidzbark Warmiñski Z przyrod¹ za pan brat (So³ectwo Sarnowo) 600,00 348. Gmina Lidzbark Warmiñski Gminny Konkurs na Choinkê Ekologiczn¹ (So³ectwo Kraszewo) 800,00 349. Gmina Œwi¹tki Przyrodê kochamy - so³ectwo sprz¹tamy (So³ectwo W³odowo) 500,00 350. Stowarzyszenie „Babki Zielarki” Zielona zio³owa wieœ Blanki 600,00 351. Lokalna Grupa Dzia³ania „Ziemia Lubawska” Kszta³towanie wra¿liwoœci ekologicznej u dzieci w wieku przedszkolnym 600,00 352. Gmina Rybno Jeglia na ratunek pszczo³om (So³ectwo Jeglia) 800,00 353. Gmina Rybno Rajd rowerowy B³êkitnym Szlakiem (So³ectwo Rybno) 500,00 354. Gmina M³ynary Zadbajmy o zielone p³uca w M³ynarach (So³ectwo M³ynary) 500,00 355. Powiat Bartoszycki EKO³omyja 2016 - ekologiczny festiwal ponad granicami 19 992,17 Szko³a Podstawowa im. Kornela Makuszyñskiego w 356. Gminne warsztaty ekologiczne „Na ratunek bioró¿norodnoœci” 2 000,00 Jerutach 357. Powiat Kêtrzyñski XIII Festiwal Ekologiczny „Czysty powiat” 8 000,00 Stowarzyszenie In¿ynierów i Techników Leœnictwa 358. Podsumowanie XXIX edycji konkursu „Mój Las” na etapie regionalnym 2 000,00 i Drzewnictwa Zarz¹d Oddzia³u w Olsztynie 359. Nadleœnictwo Srokowo VI warsztaty rzeŸbiarskie 6 000,00

144 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Wyjazd studyjny dwóch grup po ok. 56 osób z Olsztyna, m³odzie¿y szkolnej i S³uchaczy 360. Liga Ochrony Przyrody Okrêg Warmiñsko-Mazurski Uniwersytetu Trzeciego Wieku, celem wziêcia udzia³u w spotkaniu ekologicznym - ¯ubr 5 000,00 najwiêkszy dziko ¿yj¹cy ssak Europy - Natura 2000 Ostoja Borecka 361. Zak³ad Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Elbl¹gu IX Elbl¹skie Dni Recyklingu 5 000,00 362. Fundacja „Inkubator Kreatywnoœci” W œwiecie motyli - cykl zajêæ przyrodniczych w szko³ach i przedszkolach 600,00 363. Stowarzyszenie Ogniwo Skolity Przyrodê kochamy - so³ectwo sprz¹tamy 500,00 364. Ko³o £owieckie „Wrzos“ Olsztyn Przyrodê kochamy - rezerwat sprz¹tamy 500,00 365. Stowarzyszenie „Przyjazny Dobrocin” EKO FESTYN w miejscowoœci Dobrocin 500,00 366. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Babiak Dbamy o zieleñ w naszym otoczeniu 600,00 367. INTER PRIM Sp. z o.o. Krajobrazy Warmii i Mazur - publikacja materia³ów dotycz¹cych parków krajobrazowych 45 920,00 368. Nadleœnictwo Mr¹gowo Kampania edukacyjna „Las - dobre s¹siedztwo” 5 000,00 369. Nadleœnictwo Kudypy Miêdzyszkolny konkurs wiedzy o lesie „Las bli¿ej nas” 8 000,00 370. Miejski Bartoszycki Klub Sportowy „VICTORIA“ Cztery ¿ywio³y - nasza kampania wiedzy ekologicznej 4 500,00 371. Gmina Gietrzwa³d Z histori¹ i ekologi¹ pod rêkê (So³ectwo Tomaryny) 500,00 Promowanie lokalnych walorów przyrodniczych w ramach „IV Turnieju SCRABBLE NAD 372. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Piasutnie 500,00 JEZIOREM - Piasutno 2016” Cykl 10 s³uchowisk radiowych pt. „Ekologiczne mikros³uchowisko radiowe” - kontynu- 373. „AutoBOX Advertising” Sp. z o.o. 25 000,00 acja projektu 374. Ko³o £owieckie „¯bik” Szczytno Myœliwi Ko³a £owieckiego „¯bik” Szczytno dzieciom 800,00 375. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Rekownica SPRZ¥TAMY REKOWNICÊ I OKOLICÊ 500,00 376. Gmina Miejska Górowo I³aweckie Ciekawie i ekologicznie z Centrum Nauki Kopernik 3 000,00 377. Szczycieñski Klub Kyokushin Karate Ruszaj z nami karatekami - z przyrod¹ za pan brat! 300,00 „Szkie³ko i oko - interdyscyplinarna edukacja w praktyce” (Zielona szko³a w Mazurskim 378. Stowarzyszenie Przyjació³ Szko³y 1 000,00 Parku Krajobrazowym) 379. Stowarzyszenie Instytut EkoPrussia NOC PLANET 5 000,00 380. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Goryniu Festyn ekologiczny „Chronimy przyrodê” 500,00 Mazurski Zwi¹zek Miêdzygminny - Gospodarka 381. VIII Mazurski Festyn Ekologiczny - Ekologika 2016 5 000,00 Odpadami Agencja Artystyczno-Reklamowa „Pro Musica 382. Muzyka Europejska w Zabytkach i Przyrodzie Warmii i Mazur 30 000,00 Antiqua” 383. Polski Zwi¹zek £owiecki „Myœliwiec Warmiñsko-Mazurski” kwartalnik przyrodniczo-edukacyjno-³owiecki 22 000,00 384. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Tworzymy Zielony Zak¹tek 600,00 Konkurs ekologiczny w ramach Ogólnopolskich Mistrzostw w Ratownictwie w Ramach 385. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Barczewie 2 000,00 KPP Barczewo 2016 386. Fundacja Albatros Zajêcia przyrodnicze dla uczniów SP w Bukwa³dzie 1 000,00 387. Gmina Górowo I³aweckie Kampania edukacyjna LATO Z NATUR¥ (So³ectwo ¯ywkowo) 1 000,00 Górowski Klub Sportowy CRESOVIA Górowo Otwarty festyn ekologiczno-sportowy dla dzieci i m³odzie¿y, z udzia³em rodziców, z tere- 388. 1 000,00 I³aweckie nu miasta i gminy Górowo I³aweckie 389. Gmina Górowo I³aweckie Promocja naturalnych walorów i produktów Gminy Górowo I³aweckie (So³ectwo B¹dle) 800,00 390. Stowarzyszenie Mi³oœników £upstycha ABISTIKS Aktywni w sporcie i ochronie œrodowiska 500,00 391. Gmina Purda EKOLOGICZNA £¥CZKA ZAJ¥CZKA (So³ectwo Ostrzeszewo) 600,00 392. Gmina Kurzêtnik Konkursy ekologiczne dla dzieci i m³odzie¿y w gminie Kurzêtnik 800,00 Warsztaty ekologiczno-³owieckie dla dzieci ze Szkó³ Podstawowych w Windzie i Kru- 393. Ko³o £owieckie „Kaczor” w Kêtrzynie 800,00 szewcu zorganizowane przez Ko³o £owieckie Kaczor w Kêtrzynie 394. Stowarzyszenie Rozwoju So³ectwa Karkajmy ZIELONO NAM 600,00 395. Akademickie Ko³o £owieckie „Darz Bór” w Olsztynie Przyroda Warmii i Mazur - poznajê, ochraniam, rozumiem 600,00 Fundacja na Rzecz Rozwoju Polski Pólnoc- 396. Ekologiczne Warsztaty Kulinarne 500,00 no-Wschodniej IDEA 397. Stowarzyszenie Mi³oœników Rusi nad £yn¹ Owady naszej okolicy 500,00 Stowarzyszenie Twórców i Orêdowników Kultury 398. Dzika jab³oñ- natura wpisana w teatr 7 000,00 „Anima” 399. Fundacja proNauka Mój s¹siad nietoperz. Cykl spotkañ edukacyjnych 6 000,00 Stowarzyszenie Twórców i Orêdowników Kultury 400. Wroœnijmy tu raz jeszcze. Ekologia, dziedzictwo kulturowe, teatr 8 000,00 „Anima” 401. Gminny Oœrodek Kultury w Œwiêtajnie PROSTO Z LASU - Biesiada Myœliwska z EKOwspólnot¹ 5 000,00

145 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 402. Fundacja Warmia i Mazury w Europie Ko³o Leœnik dla œrodowiska 20 000,00 403. Gmina Kurzêtnik Wyjazd m³odzie¿y szlakiem Brodnickiego Parku Krajobrazowego 500,00 404. Gmina Kurzêtnik Konkursy ekologiczne dla dzieci i m³odzie¿y w so³ectwie Marzêcice 500,00 405. Gmina Kurzêtnik Konkursy ekologiczne dla dzieci i m³odzie¿y w so³ectwie Wawrowice 500,00 406. Gmina Miejska Szczytno Mazurski Kartoflak - ekojad³o Warmii i Mazur 10 000,00 407. Nadleœnictwo Spychowo Leœne lato artystyczne 2016 5 000,00 408. Gminny Oœrodek Kultury i Rekreacji w Wilkasach Czyste Wilkasy lepsze ¿ycie, czyli gmina Gi¿ycko jest EKO 3 000,00 Ogrody i ogródki w œwietle inwazji obcych gatunków- spotkanie informacyjne w miejsco- 409. Fundacja proNauka 1 000,00 woœci £ukta 410. Nasza Szczycieñska Ziemia LOKALNY PATRIOTA TO EKO PATRIOTA 2 999,00 411. Rzymskokatolicka Parafia œw. Anny w Barczewie I Barczewski Eko-Festyn Parafialny 500,00 412. Nadleœnictwo Spychowo Œwiêto Mazurskiej D³ubanki 3 000,00 413. Gmina Górowo I³aweckie NATURALNIE W JANIKOWIE 2016 (So³ectwo Janikowo) 700,00 414. Gmina Górowo I³aweckie EKO-TURNIEJ (So³ectwo Pieszkowo) 700,00 415. Stowarzyszenie Klub Sportowy Leœnik Nowe Ramuki E jak Ekologia- letnie warsztaty ekologiczne w Nowej Wsi 600,00 416. Stowarzyszenie Aktywnoœci Spo³ecznej „M³yn” Orientuj siê! w Lasach £añskich - edukacyjna gra terenowa 1 000,00 417. Gmina Purda Eko Gim - festyn Nowa Kaletka (So³ectwo Nowa Kaletka) 600,00 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gospodarczego Rozbudujmy nasz¹ wiedzê o sposoby wykorzystania surowców naturalnych w budow- 418. 1 000,00 Miasta i Gminy Górowo I³aweckie nictwie - MUZEUM BUDOWNICTWA LUDOWEGO W OLSZTYNKU 419. Gmina M³ynary Zielono Mi (So³ectwo Kraskowo) 800,00 Stowarzyszenie Forum na Rzecz Rozwoju Telewizji Œrodowisko a zobowi¹zania miêdzynarodowe Polski (ZUOK, odpady komunalne, elek- 420. 10 000,00 Lokalnych VERITAS POLSKA trociep³ownia na paliwa alternatywne) 421. Fundacja „Moda na Warmiê i Mazury” Przyroda to nie miejsce na odpady 1 000,00 422. Fundacja „Szalony Krasnolud“ Eko Piotruœ - Parki Narodowe 9 225,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. Œw. Wawrzyñca 423. Tradycje odpustowe w Plutach 2 000,00 w Plutach 424. Fundacja „Mikael” Eko(logiczni) 10 000,00 425. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Linowie W TROSCE O PRZYRODÊ 1 000,00 426. AGORA S.A. Olsztyn Przyjazne Miasto z dobr¹ energi¹ 15 000,00 427. AGORA S.A. Strefa Eko na Olsztyn Green Festival 10 000,00 Promowanie walorów przyrodniczych Gminy Szczytno w ramach Do¿ynek Gminnych 428. Gmina Szczytno 5 000,00 Olszyny 2016 429. Olsztyñski Park Naukowo-Technologiczny Konferencja EkoTransport w Polsce Wschodniej Olsztyn 2016 9 000,00 Instytut KOSMOPOLIS Fundacja Nauki, Kultury i 430. Program edukacji ekologicznej w ramach WAMA Film Festival w Olsztynie (3. edycja) 5 000,00 Edukacji 431. Fundacja MAZURYMEDIA Telewizja EKOpernik 25 000,00 Parafia Rzymskokatolicka p.w. B³. Mêczenników 432. W Ga³ajnach wci¹¿ lato 800,00 Podlaskich w Ga³ajnach Jak chroniæ powietrze - konkurs plastyczny zorganizowany przez so³ectwo I³owo-Wieœ 433. Gmina I³owo - Osada 500,00 (So³ectwo I³owo-Wieœ) Jak oszczêdzaæ wodê - konkurs plastyczny zorganizowany przez so³ectwo Narzym 434. Gmina I³owo - Osada 300,00 (So³ectwo Narzym) Ekologicznie modny - przygotowanie i przedstawienie stroju (kostiumu) z wykorzysta- 435. Gmina I³owo - Osada niem surowców wtórnych - konkurs zorganizowany przez so³ectwo Bia³uty (So³ectwo 300,00 Bia³uty) Tanie ekologiczne potrawy z naszego ogródka - stoisko promocyjne so³ectwa Brodowo 436. Gmina I³owo - Osada 300,00 (So³ectwo Brodowo) Jak chroniæ glebê - konkurs plastyczny zorganizowany przez so³ectwo Kraszewo 437. Gmina I³owo - Osada 300,00 (So³ectwo Kraszewo) POWIATOWO-GMINNE DO¯YNKI - WARMIÑSKIE ŒWIÊTO PLONÓW 438. Gminna Biblioteka Publiczna w Œwi¹tkach 4 000,00 I EKOLOGICZNEJ ZDROWEJ ¯YWNOŒCI Rzymskokatolicka Parafia p.w. Narodzenia Najœwiêt- 439. Ekologiczne spotkanie z muzyk¹ sakraln¹ 800,00 szej Maryi Panny w Kandytach 440. Gmina Mi³akowo Konkurs na potrawê z ekologicznych p³odów rolnych (So³ectwo Gudniki) 300,00 441. Gmina Mi³akowo Konkurs na stoisko z ekologicznych p³odów rolnych (So³ectwo Warny) 300,00 442. Gmina Mi³akowo Konkurs na najlepsze zimowe przetwory z p³odów rolnych (So³ectwo Ksi¹¿nik) 300,00

146 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 443. Gmina Mi³akowo Konkurs na wieniec z ekologicznych p³odów rolnych (So³ectwo Stolno) 300,00 444. Gmina Mi³akowo Konkurs na ekologiczny wieniec do¿ynkowy parafii Boguchwa³y (So³ectwo Boguchwa³y) 500,00 445. Fundacja Puszczy Rominckiej Organizacja wyjazdu studyjnego do wiod¹cych oœrodków hodowli ¿ubrów 15 000,00 446. Gmina Œwi¹tki Z EKOLOGI¥ NA TY W MIKO£AJKACH 1 000,00 Oddzia³ Warmiñsko-Mazurski Polskiego Towarzy- 447. Cykl edukacyjnych rajdów pieszych pt „Rezerwaty Warmii i Mazur” 1 000,00 stwa Turystyczno-Krajoznawczego w Olsztynie 448. Gmina I³awa Wykonanie kalendarza przyrodniczego pt.: „Ptaki naszych wód” 1 000,00 449. Gmina Kurzêtnik III Kongres Energetyczny 10 000,00 450. Gmina Górowo I³aweckie Koniec lata w Dwórznie (So³ectwo Dwórzno) 800,00 451. „AutoBOX Advertising” Sp. z o.o. Emisja 40 s³uchowisk Ekologiczne mikros³uchowisko radiowe w Radiu Plus 17 000,00 452. EMI-PRO Sp. z o.o. Cykl 31 audycji radiowych pt. „Roœliny w Biblii” - nowe odcinki 20 000,00 453. Gmina Pozezdrze Ekologiczne So³ectwa (So³ectwo Harsz) 500,00 454. Gmina Pozezdrze Ekologiczne So³ectwa (So³ectwo Pozezdrze) 500,00 455. Gmina Pozezdrze Ekologiczne So³ectwa (So³ectwo Gêba³ka) 500,00 456. Gmina Pozezdrze Ekologiczne So³ectwa (So³ectwo Kuty) 500,00 457. Gmina Pozezdrze Ekologiczne So³ectwa (So³ectwo Wy³udy) 500,00 458. „GRUPA WM“ Spó³ka z o.o. Event aktywna sobota dla mieszkañców Olsztyna i turystów nad jeziorem Ukiel 5 000,00 Swego nie znacie - cykl artyku³ów o ludziach i przyrodzie w dolinie œrodkowej £yny 459. Fundacja „Moda na Warmiê i Mazury” 3 000,00 w wydawnictwie pn. Dywity Ogrody Larassów - wydawnictwo albumowe o za³o¿eniach dworsko-parkowych z XIX w. 460. Fundacja „Moda na Warmiê i Mazury” 30 000,00 na Warmii i Mazurach 461. Gmina Wielbark Wyjazd studyjny do Leœnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie 5 000,00 462. Fundacja Rozwoju Regionów Miêdzynarodowy kongres ochrony œrodowiska Envicon 63 000,00 Miko³ajkowy Turniej Pi³karski VICTORIA CUP „Gram w pi³kê i jem owoce” - rocznik 463. Miejski Bartoszycki Klub Sportowy „VICTORIA” 1 000,00 2006-2007 oraz 2008 i m³odsi w dniach 03-04.12.2016 - edycja II 464. Maja Krempeæ Wp³aw przez Olsztyn 15 000,00 Organizacja konferencji „Wielkie Jeziora Mazurskie - gospodarowanie wodami pod- 465. Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich 29 631,28 staw¹ zrównowa¿onego rozwoju” 466. Gmina Kiwity Zielona Szko³a 5 000,00 467. Gmina Kurzêtnik Film podsumowuj¹cy III Kongres Energetyczny 2 400,00 468. Gmina Ostróda Mobilna Platforma Edukacyjna OZE - nauczanie przez doœwiadczanie 10 000,00 Stowarzyszenie Twórców i Orêdowników Kultury 469. Moja pszczo³a gra w teatrze - dzieciêca kuchnia teatralna 1 000,00 „Anima“ Mazurski Zwi¹zek Miêdzygminny - Gospodarka 470. Mazurskie Warsztaty Komunalne REKO EKO 10 000,00 Odpadami Wyposa¿enie sali wyk³adowo - szkoleniowej w biurowcu Nadleœnictwa Górowo I³awec- 471. Nadleœnictwo Górowo I³aweckie 8 880,00 kie Konferencja pn. „Gospodarowanie zasobami wód œródl¹dowych w regionie Warmii i 472. Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie 8 000,00 Mazur” 473. Stowarzyszenie Pro-Czwórka Œwi¹teczne eco-hocki-klocki 800,00 474. Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie Doposa¿enie pracowni edukacyjnych Muzeum Przyrody 10 000,00 475. Centrum Inicjatyw Lokalnych „Przestrzeñ” Ekologicznie znaczy zdrowo 600,00 476. Fundajca proNauka Spotkanie edukacyjne Mój s¹siad nietoperz 500,00 Górowski Klub Sportowy CRESOVIA Górowo 477. Turniej sportowy - ekologiczne œwiêta 1 000,00 I³aweckie 478. Powiat Szczycieñski Chroñmy to, co najcenniejsze! Kalendarz przyrodniczy Ziemi Szczycieñskiej 3 500,00 479. INTER PRIM Sp. z o.o. Barszcz Sosnowskiego - artyku³y informacyjno-edukacyjne 12 000,00 480. Fundacja Nicolaus Copernicus Copernicus 10 000,00 Œwi¹teczne eko-warsztaty polegaj¹ce na wykonaniu ekologicznych ozdób choinkowych, 481. Gmina Dobre Miasto 1 000,00 niezbêdnych do przystrojenia choinki w œwietlicy wiejskiej w miejscowoœci Jesionowo Podniesienie mo¿liwoœci prowadzenia edukacji ekologicznej poprzez zakup kolumn 482. Gmina Szczytno 1 000,00 g³oœnikowych dla so³ectwa Dêbówko 483. JS MEDIA Jacek Suwor Warmiñskie elektrownie wodne 15 000,00 484. Powiat Lidzbarski Konkurs fotograficzny pn. „Lasy Warmiñskie i Ich Mieszkañcy” 10 000,00 485. Stowarzyszenie Aktywnoœci Spo³ecznej „M³yn” EkoStart 10 000,00

147 Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania 486. Zwi¹zek Gmin Warmiñsko- Mazurskich Czysta i piêkna zagroda - estetyczna wieœ 8 000,00 Warmiñsko-Mazurski Oœrodek Doradztwa Rolnicze- 487. Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne 2016 r. 5 000,00 go w Olsztynie Zarz¹d G³ówny Oddz. Wojewódzki Zwi¹zku Ochotni- 488. Mistrzostwa Stra¿aków Ochotników w Ratownictwie Wodnym i Powodziowym 2 000,00 czych Stra¿y Po¿arnych RP Razem 7 584 316,90

Tabela 34. Wykaz umów po¿yczek

Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Budowa sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i t³ocznej oraz rozbudowa sieci wodo- 1. Gmina Szczytno 471 676,09 ci¹gowej w miejscowoœci Dêbówko, ID 4936 Wniosek o po¿yczkê: Uporz¹dkowanie gospodarki wodno-œciekowej w Gminie Gietrz- 2. Gmina Gietrzwa³d 750 000,00 wa³d etap I 3. Gmina Susz Budowa sieci sanitarnej, deszczowej i wodoci¹gowej przy ul. Polnej w Suszu 300 000,00 Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Spó³ka 4. Modernizacja oczyszczalni œcieków w miejscowoœci Wola Lipecka, gm. Orneta 98 000,00 z o.o. w Ornecie Zak³ad Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o. o. 5. Modernizacja oczyszczalni œcieków 2 000 000,00 w Miko³ajkach 6. Gmina Zalewo Przebudowa stacji uzdatniania wody w miejscowoœci Dobrzyki 1 134 512,00 Miejskie Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej Rozbudowa sieci wodoci¹gowej w ulicy Kopernika w Nowym Mieœcie Lubawskim, ID 7. 249 968,00 Sp. z o.o. 4636 8. Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Szczytnie Rezerwowe zasilanie w wodê dla Szpitala Powiatowego w Szczytnie 60 024,00 9. Gmina Mi³ki Budowa wodoci¹gu wiejskiego z przy³¹czami w Czyprkach gm. Mi³ki 314 000,00 Budowa sieci wodoci¹gowej Góry-Strzy¿e dzia³ka Nr 50/13, 4, 48, 1/12, 1/16 obrêb 10. Gmina Kêtrzyn 107 800,00 Czerniki 11. Gmina Œwiêtajno Budowa studni g³êbinowej w msc. Œwiêtajno 76 752,00 Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej w E³ku 12. Instalacja elektrofiltrów na dwóch kot³ach WR-25 3 397 600,00 Spó³ka z o.o. 13. Zak³ad Handlowo-Us³ugowy Wies³aw Kobus Kompleksowa termomodernizacja budynków wraz z wymian¹ Ÿród³a ciep³a 321 724,24 Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej 14. Modernizacja instalacji odpylania spalin z kot³a WR-8M w Kot³owni Rejonowej w Mor¹gu 343 228,00 Spó³ka z o.o. z/s w Mor¹gu 15. Family Farm Sp. z o.o. Budowa instalacji fotowoltaicznej 40 kWp - ferma Wyrandy 145 760,00 Przedsiêbiorstwo Wielobran¿owe „MAX” Iwona 16. Modernizacja i adaptacja hali 300 000,00 Skrajna 17. Gmina DŸwierzuty Zakup pojazdów po¿arniczych dla OSP Targowo i OSP Rañsk 280 000,00 18. Ekologiczny Zwi¹zek Gmin „Dzia³dowszczyzna” Budowa kwatery balastu nr 3 na sk³adowisku w m. Zakrzewo, gm. Dzia³dowo - II etap 1 548 487,25 19. Ko³o £owieckie „Kaczor” w Kêtrzynie Centrum Edukacji Ekologicznej w miejscowoœci Kwiedzina 100 000,00 20. Ko³o £owieckie „Kaczor” w Kêtrzynie Centrum Edukacji Ekologicznej w miejscowoœci Kwiedzina 65 500,00 Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone P³uca Drogi dla Natury kampania promocji zadrzewieñ w krajobrazie rolniczym jako siedlisk 21. 53 724,63 Polski przyrody i korytarzy ekologicznych Razem 500 000,00

148 Tabela 35. Wykaz umów przekazania œrodków Pañstwowym Jednostkom Bud¿etowym

Wartoœæ Lp. Nazwa Beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Zakup dla Komendy Powiatowej Policji w Wêgorzewie patrolowego samochodu osobo- wo-terenowego, wyposa¿onego w sprzêt ratownictwa wodnego, w celu poprawy stanu 1. Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie 50 000,00 bezpieczeñstwa i ochrony œrodowiska naturalnego na terenach przywodnych oraz prowadzenia nadzoru na Komenda Wojewódzka Pañstwowej Stra¿y Po¿ar- 2. Podniesienie potencja³u s³u¿b ratowniczych PSP 50 000,00 nej w Olsztynie Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 3. Zakup wyposa¿enia pomiarowego do monitorowania zanieczyszczeñ œrodowiska 100 000,00 w Olsztynie Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektorat 4. Badanie wód powierzchniowych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2016 roku 200 000,00 Ochrony Œrodowiska Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 5. Zakup urz¹dzenia laboratoryjnego do oczyszczania wody 40 000,00 w Olsztynie Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsz- 6. Monitoring stanu populacji œlimaka winniczka w województwie warmiñsko-mazurskim 20 000,00 tynie Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsz- Zabezpieczanie zwierz¹t gospodarskich przed szkodami powodowanymi przez wilki na 7. 20 000,00 tynie terenie województwa warmiñsko-mazurskiego Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsz- 8. Czynna ochrona torfowisk alkalicznych (7230) w obszarach Natura 2000 20 000,00 tynie Razem 500 000,00

Tabela 36. Wykaz umów umorzenia

Wartoœæ Lp. Nazwa beneficjenta Nazwa zadania dofinansowania Polski Zwi¹zek £owiecki Zarz¹d Okrêgowy w Olsz- Prace wykonawcze w budynku „Warmiñsko-Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej 1. 16 000,00 tynie PZ£ w Olsztynie - Gutkowo” Modernizacja systemu grzewczego w budynku szkolnym w Ba¿ynach z wykorzystaniem 2. Gmina Orneta 28 414,52 OZE - etap II 3. Firma BDF Bo¿ena Karpiñska Zakup granulatora pelletu w celu wykorzystania biomasy 100 000,00 Przedsiêbiorstwo Wielobran¿owe CEZALEX Cezary 4. Usprawnienie systemu produkcji i transportu paliwa energetycznego w postaci zrêbków 38 400,00 Mierzejewski 5. Gmina Nowe Miasto Lubawskie Zakup samochodu do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych 22 500,00 6. Gmina Œwi¹tki Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 1/11/14122/GW-ZW/P 24 000,00 7. Gmina Barciany Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 20/10/08022/GW-ZW/P 88 000,00 8. Gmina Barciany Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 21/10/08022/OW-OT/P 32 000,00 9. Gmina Kurzêtnik Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 43/10/12042/OW-OT/P 150 570,00 10. Gmina P³oœnica Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 28/10/03052/OW-OT/P 41 030,00 11. Gmina Jeziorany Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 71/06/14065/OW-OT/P 37 498,35 12. Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie Wniosek o umorzenie po¿yczki nr2/10/12011/OW-OT/P 83 987,04 Miejskie Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej 13. Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 1/12/12011/OW-OT/P 14 849,40 Sp. z o.o. 14. Gmina Godkowo Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 25/10/04022/OW-OW/P 71 407,00 Projekt techniczny Budowa kanalizacji w miejscowoœci Wielbark - etap III (po³udniowa 15. Gmina Wielbark 110 000,00 czêœæ miejscowoœci) 16. Gmina Szczytno Wniosek o umorzenie po¿yczki nr 11/12/17011/OP-LZ/P 121 833,60 Razem 980 489,91

149 SPIS TABEL

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku ...... 23 Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2016 r. w województwie warmiñsko-mazurskim ...... 42 Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany...... 55 Tabela 4. Klasyfikacja zakresów wartoœci wskaŸników cz¹stkowych do oceny potencja³u ekologicznego Zalewu Wiœlanego ze wzglêdu na ichtiofaunê...... 57 Tabela 5. Wartoœci i klasy wartoœci wskaŸników w ocenie potencja³u ekologicznego Zalewu Wiœlanego w 2016 r...... 57 Tabela 6. Wartoœci œrednie i ekstremalne z wyników badañ wód Zalewu Wiœlanego w 2016 roku ...... 60 Tabela 7. Zawartoœæ substancji priorytetowych w tkankach organizmów ¿ywych z Zalewu Wiœlanego w 2016 r...... 61 Tabela 8. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2016 r...... 61 Tabela 9. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2010–2016 ...... 62 Tabela 10. Udzia³ próbek (%) gleb w klasach zasobnoœci w przyswajalne makroelementy w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2013–2016 ...... 65 Tabela 11. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2016 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów...... 76 Tabela 12. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2016 roku...... 76 Tabela 13. Czêstoœæ wystêpowania (w %) wartoœci pH w podziale na szeœæ klas wielkoœci w dobowych opadach atmosferycznych ze stacji monitoringowej w Olsztynie w 2016 roku w czasie nap³ywu mas powietrza z poszczególnych sektorów...... 77 Tabela 14. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2016 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie...... 77 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]...... 78 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2016 r. z podzia³em na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]...... 81 Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999–2016 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] ...... 84 Tabela 18. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2016 roku ...... 98 Tabela 19. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazurskim (stan na 31 grudnia 2016 r.)...... 100 Tabela 20. D³ugookresowe poziomy ha³asu komunikacyjnego w 2016 roku...... 110 Tabela 21. Poziomy krótkookresowe ha³asu komunikacyjnego w 2016 roku ...... 110 Tabela 22. Równowa¿ne poziomy ha³asu kolejowego w 2016 roku ...... 111 Tabela 23. Wartoœci przekroczeñ dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w kontrolowanych w 2016 roku obiektach przemys³owych ...... 111 Tabela 24. Zestawienie liczbowe nadajników radiokomunikacyjnych w latach 2015–2017...... 113 Tabela 25. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycnych wykonanych w 2016 roku...... 116 Tabela 26. Wartoœci œrednie natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach 2014–2016 ...... 117 Tabela 27. Wartoœci maksymalne natê¿eñ pól elektromagnetycznych zmierzone w latach 2014–2016 ...... 117 Tabela 28. Liczba zak³adów ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w terenie z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ ...... 124 Tabela 29. Porównanie dzia³alnoœci kontrolnej WIOŒ w Olsztynie w roku 2016 z rokiem 2015...... 124 Tabela 30. Liczba zak³adów o du¿ym ryzyku wyst¹pienia powa¿nej awarii (ZDR) ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ za rok 2016 ...... 128 Tabela 31. Zestawienie kontroli wg rodzajów ...... 134 Tabela 32. Zestawienie wykrytych nieprawid³owoœci – stan na 31.12.2016 r. (z³) ...... 134 Tabela 33. Wykaz umów dotacji ...... 136 Tabela 34. Wykaz umów po¿yczek...... 148 Tabela 35. Wykaz umów przekazania œrodków Pañstwowym Jednostkom Bud¿etowym ...... 149 Tabela 36. Wykaz umów umorzenia ...... 149

151 SPIS RYCIN

Ryc. 1. Pobór wody w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku z wyszczególnieniem na trzy podstawowe cele (Ÿród³o GUS) ...... 8 Ryc. 2. Struktura oczyszczania œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, odprowadzanych do wód lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku (Ÿród³o GUS) ...... 8 Ryc. 3. Œcieki wymagaj¹ce oczyszczania, odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku – wed³ug powiatów (Ÿród³o GUS)...... 8 Ryc. 4. Ludnoœæ korzystaj¹ca z oczyszczalni œcieków w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku, w % ludnoœci powiatu ogó³em (Ÿród³o GUS) ...... 9 Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2016 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) ...... 44 Ryc. 6. Liczebnoœæ i bioobjêtoœæ fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w oparciu o badania wykonane w 2016 r...... 56 Ryc. 7. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w 2016 r...... 56 Ryc. 8. Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu i stê¿enie chlorofilu „a” w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 57 Ryc. 9. Przezroczystoœæ i odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 57 Ryc. 10. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego)...... 58 Ryc. 11. Natlenienie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009–2016 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 58 Ryc. 12. Stê¿enia azotu azotanowego i fosforu fosforanowego w wodach Zalewu Wiœlanego w 2016 r. na tle stê¿eñ z wielolecia ...... 58 Ryc. 13. Stê¿enia azotu ogólnego i fosforu ogólnego w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004–2016 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 59 Ryc. 14. Udzia³ (%) gleb u¿ytków rolnych o ró¿nym stopniu zakwaszenia w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego...... 64 Ryc. 15. Udzia³ (%) gleb u¿ytków rolnych o ró¿nych potrzebach wapnowania w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego...... 64 Ryc. 16. Udzia³ gleb (%) w klasach odczynu z podzia³em na UR, GO i UZ...... 64 Ryc. 17. Udzia³ gleb (%) w klasach potrzeb wapnowania z podzia³em na UR, GO i UZ ...... 64 Ryc. 18. Powierzchnia zalesieñ na przestrzeni lat w Polsce ...... 70 Ryc. 19. Powierzchnia u¿ytków leœnych z uwzglêdnieniem formy w³asnoœci ...... 70 Ryc. 20. Powierzchnia drzewostanów zak³adanych w latach 1857–2016 ...... 71 Ryc. 21. Procentowy udzia³ g³ównych gatunków ...... 71 Ryc. 22. Procentowy udzia³ grubizny z nieplanowanych ciêæ przedrêbnych w RDLP Olsztyn (u¿ytki przygodne + trzebie¿e - selekcja negatywna)...... 72 Ryc. 23. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego ...... 85 Ryc. 24. Struktura emisji py³u zawieszonego PM10 w województwie warmiñsko-mazurskim (Baza emisyjna GIOŒ 2016) ...... 92 Ryc. 25. Aleja przydro¿na, droga 538 £asin – Rozdro¿e. Fot. J. Sobiesierska...... 99 Ryc. 26. Pomnik przyrody – d¹b szypu³kowy. Fot. P. Janczyk ...... 100 Ryc. 27. Jezioro Siedmiu Wysp. Fot. M. Mellin...... 101 Ryc. 28. Jezioro Nidzkie. Archiwum RDOŒ Olsztyn ...... 102 Ryc. 29. Jezioro Nidzkie. Archiwum RDOŒ Olsztyn ...... 102 Ryc. 30. Ujœcie Nogatu. P. Janczyk...... 102 Ryc. 31. Las Warmiñski. Fot. H. Ignatowicz ...... 103 Ryc. 32. Torfowisko Trêpel. Fot. E. Ba³dyga...... 104 Ryc. 33. Oznakowanie tablicami obszarów chronionych. Fot. E. Ba³dyga ...... 104 Ryc. 34. Fladry. Fot. P. Janczyk...... 105 Ryc. 35. Staw œródpolny jako miejsce wystêpowania p³azów. Fot. P. Janowski...... 105 Ryc. 36. Œródpolne oczko wodne jako miejsce wystêpowania p³azów. Fot. P. Janowski ...... 105 Ryc. 37. Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty NiedŸwiedzie Wielkie PLH280050. Fot. H. Ignatowicz...... 106 Ryc. 38. Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty Budwity PLH280010. Fot. J. £aŸniewski...... 107 Ryc. 39. Œrednie natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach 2014–2016...... 115 Ryc. 40. Histogram natê¿eñ pól elektromagnetycznych w latach 2014–2016...... 117 Ryc. 41. Marsza³ek Województwa Warmiñsko-Mazurskiego – Gustaw Marek Brzezin (fot. Ma³gorzata Makowska) ...... 121 Ryc. 42. Zraszanie wod¹ gruzu zmieszanego z azbestem z rozbiórki budynku hotelowego (fot. C. Markiewicz) ...... 124 Ryc. 43. Azbest zebrany w worki typu Big Bag (fot. C. Markiewicz) ...... 125 Ryc. 44. Gruz pozosta³y po oczyszczeniu z azbestu (fot. C. Markiewicz) ...... 125 Ryc. 45. Odpady zmieszane zmagazynowane w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym (fot. O. Paszkiewicz) ...... 125 Ryc. 46. Ustawianie próbopobieraka AVALANCHE celem przeprowadzenia œredniodobowego poboru œcieków ...... 129 Ryc. 47. Struktura udzielonej pomocy przez Wojewódzki Fundusz w 2016 roku ...... 131 Ryc. 48. Wartoœæ udzielonego dofinansowania w 2016 r. (mln z³) ...... 132 Ryc. 49. Fot. Grzegorz Siemieniuk ...... 132 Ryc. 50. Fot. Grzegorz Siemieniuk ...... 133 Ryc. 51. Fot. Grzegorz Siemieniuk ...... 134

152 SPIS MAP

Mapa 1. Lokalizacja punktów zrzutu œcieków do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim (dane WIOŒ) ...... 10 Mapa 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)...... 27 Mapa 3. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2016 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)...... 28 Mapa 4. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego wód jezior badanych w latach 2010–2016 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodnie z tab. 2) ...... 54 Mapa 5. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2016 r...... 55 Mapa 6. Jakoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2016 ...... 60 Mapa 7. Mapy zasobnoœci gleb w województwie warmiñsko-mazurskim ...... 67 Mapa 8. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2016 r...... 73

Mapa 9. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H+] i azotu amonowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 86 Mapa 10. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 87 Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 88 Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2016 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 89 Mapa 13. £¹czna emisja py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016) ....95 Mapa 14. Emisja powierzchniowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016) ...... 96 Mapa 15. Emisja powierzchniowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w przeliczeniu na jednego mieszkañca (Baza emisyjna GIOŒ 2016 oraz www.gus.gov.pl)...... 96 Mapa 16. Emisja punktowa py³u zawieszonego PM10 w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego (Baza emisyjna GIOŒ 2016) ...... 97 Mapa 17. Emisja powierzchniowa benzo(a)pirenu w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w przeliczeniu na jednego mieszkañca (Baza emisyjna GIOŒ 2016) ...... 97 Mapa 18. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: a) nadajniki UMTS, b) nadajniki LTE, c) nadajniki GSM, d) nadajniki CDMA (Ÿród³o: www.uke.gov.pl) ...... 114 Mapa 19. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2016 roku ...... 115 Mapa 20. Rozmieszczenie regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów...... 120

153